DE VOORZEIDE LEER

DEEL I Ha
 DE VOORZEIDE LEER

Deel I Ha

DE HEILIGE SCHRIFT

DE VOORZEIDE LEER
Jesaja
De Heilige Schrift:
IA Inleiding op de Thora - Genesis - Exodus, door Ds. C. Vonk
IB Leviticus, door Ds. C. Vonk
IC Numeri - Deuteronomium, door Ds. C. Vonk
ID Inleiding op de Profeten - Jozua, door Ds. C. Vonk DOOR
IE Richteren, door Ds. C. Vonk
IF 1 en 2 Samuel, door Ds. C. Vonk
IG 1 en 2 Koningen, door Ds. C. Vonk
IHa Jesaja, door Ds. C. Vonk
Ds. C. Vonk
IHb Jeremia - Ezechiel, door Ds. C. Vonk
IHc Hosea - Maleachi, door Ds. C. Vonk
IJ Inleiding op de Geschriften - Psalmen (I), door Ds. F. van Deursen
IK Psalmen (II), door Ds. F. van Deursen
IL Spreuken, door Ds. F. van Deursen
IM Job, door Ds. F. van Deursen
IN Hooglied - Prediker, door Ds. F. van Deursen
I0 Ruth - Klaagliederen - Esther, door Ds. F. van Deursen
IP Daniel - Kronieken - Ezra - Nehemia, door Ds. C. Vonk tweede druk
IQa Mattheiis-Marcus, door Ds. C. Vonk
IQb Lucas-Johannes, door Ds. C. Vonk

II De Heidelbergse Catechismus en het Doopsformulier, door Ds. C. Vonk')

Illa De Heidelbergse Geloofsbelijdenis, art. 1-21 en 25-26, door Ds. C. Vonk')
IIIb De Nederlandse Geloofsbelijdenis, art. 22-24 en 27-37, door Ds. C. Vonk')

Buijten & Schipperheijn - Amsterdam - 1988

Uitverkocht
 DE VOLGENDE PROFETEN

CIP-GEGEVENS KONINKEIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG

Voorzeide

De voorzeide leer / door C. Vonk. - Amsterdam :

Buijten & Schipperheijn
Deel I, De Heilige Schrift
h a : Jesaja.
Eerder verschenen: Barendrecht : Liebeek & Hooijmeijer, 1980.
ISBN 90-6064-551-0 geb.
SISO 226.3 UDC 224.07 NUGI 632
Trefw.: Jesaja (bijbelboek) ; verklaringen.

5
 TER INLEIDING

Die volgorde vinden wij vandaag heel gewoon: Jesaja, Jere-

mia, Ezechiël en het Twaalfprofetenboek. Maar zo vanzelfsprekend
heeft iedereen in de loop der tijden haar niet gevonden. Twee op-
merkingen hierover.
1 °. In de Talmud (een verzameling litteratuur van Joden over hun
bijbel) komt deze volgorde voor: Jeremia, Ezechiël, Jesaja, Twaalf-
profetenboek. Gevraagd naar het motief hierachter heeft een rab-
bi') geantwoord, dat op deze manier de boeken het best bij elkaar
aansloten. Het boek Koningen eindigde immers met verwoesting,
derhalve paste daarachter zeer wel het boek Jeremia. Omdat
Eze-chiëlbgonmtvrwesi ndgmetvrosin,wa
achter Jeremia het boek Ezechiël op z'n plaats. Terwijl Jesaj a, im-
mers dat boek vol vertroosting, een goede plaats achter het ver-
troostend slot van Ezechiël innam.
Dit litterair verschijnsel van de harmonieuze aansluiting sig-
naleerden we al eerder, I d , 24, 25 en komen er aanstonds op terug.
Maar de reden tot de volgorde van de Talmud is ook wel toege-
schreven aan het willen rangschikken der boeken naar hun om-
yang. De volumens van Jeremia, Ezechiël en Jesaja zouden onge-
veer tot elkaar staan als 80 : 701/2 : 64 2). Naar deze orde zouden ook
de tractaten van de Mischna (een zeker deel van de Talmud) op
elkaar volgen 3 ). Inderdaad schijnt deze manier van rangschikken
aan de Semitische smaak niet onwelgevallig to zijn geweest. In de
Koran gaan de grootste „sura's" ook voorop, terwijl de kleinste
achteraan komen, hoewel ze naar chronologische orde voorop
zouden hebben moeten gaan 4 ).
Welnu, gelukkig vertonen „de Volgende Profeten" ( = Jes.,
Jer., Ezech. en het Twaalfprofetenboek) in onze bijbelvertaling
zulk een, naar onze smaak, verwarrend beeld niet.

7
 Ter inleiding

2°. Het gevaar, dat in onze bijbelvertalingen de volgorde een an-

dere geweest zou zijn dan ze nu is, heeft anders wel dicht op de loer
gelegen. Dat kwam door de Septuagint (Gr. vert.). Ofschoon deze
wel gedeeltelijk de Masoretische orde volgde — Jesaja, Jeremia,
Ezechiël; dat wel — liet zij daarop het Twaalfprofetenboek niet
vòlgen, maar zette ze het er vóór. 5 )
Zoals bekend heeft de Vulgaat (Lat. vert.) in veel opzichten
het voetspoor gedrukt van de Septuagint, l a , 27. Maar in dezen ge-
lukkig niet.

En zo is het geschied, dat „de Volgende Profeten" heden in

onze bijbelvertalingen voorkomen naar de Masoretische volgorde
(Jes., Jer. enz.). Deze wordt „in de meeste, en zeker in de oudste en
beste handschriften aangetroffen". 6 )

NOTEN
1) Het was rabbi Jochanan bar Rappacha, overleden 279 n.Chr. H. L. Strack.
P.R.E. 3 , IX, 745.
DE PROFEET JESAJA
2) Idem, 755.
3) Idem, 755.
4)Der Koran. Vertaald in het Duits en ingeleid door Max Henning, 1901, pag. 29.
5)Tenminste blijkens de editie van A. Rahlfs, vol. II, Stuttgart, 1935. Niet blijkens
die van Lambertus Bos, Franeker, 1709. Hoe weinig constant de volgorde was bij
de vroeg-Christelijke auteurs in Oosterse en Westerse kerk toont de tabel, die A. C.
Sundberg in zijn The O.T. of the early church, 1964, op pag. 58 en 59 gepubliceerd
heeft.
6)Aldus Dr. G. Ch. Aalders. Oud-Testamentische Kanoniek, pag. 45, 46. Talmudi-
sclie en Masoretische orde worden naast elkaar genoemd door Dr. I. W. Sloth,
Isaiah, XI, Soncino books of the Bible.

§ 19
DE OVERGANG VAN DE VOORGAANDE NAAR DE
VOLGENDE PROFETEN
Wanneer men Jesaja ter hand neemt, valt het op, dat dit boek
heel anders begint dan de boeken Jeremia en Ezechiël. Terwijl Jer.
1 en Ezech. 1 meteen verhalen, hoe de profeten Jeremia en Ezechiël
tot hun arbeid geroepen werden, wordt de roeping van Jesaja pas
in Jes. 6 verhaald.
Aan dat Jes. 6 gaan twee Schriftgedeelten vooraf, nl. Jes. 1 en
Jes. 2-5. We zullen die eerst bespreken. In deze § letten we op Jes.
1.
Waarom zou men Jes. 1 voorop hebben doen gaan?
Men kan Jes. 1 niet gemakkelijk lezen zonder herinnerd te
worden aan het litterair verschijnsel, waarop we in „Ter Inleiding"
het oog hadden, nl. dat de boeken van Thora en Voorgaande Pro-
feten zich zo bij elkaar aansluiten, dat over het onderwerp, waar-
mee het voorafgaande boek eindigt, in het volgende boek voortge-
gaan wordt. Het boek Genesis by. eindigt met het bevel van Jozef,
dat de Israëlieten zijn gebeente zouden meenemen, wanneer zij
Egypte verlieten. Exodus sluit zich daarbij aan met het verhaal van
de uittocht. Voor andere treffende voorbeelden zie men I d , 24, 25.
Jes. 1 schijnt ook zulk een functie te hebben moeten vervullen.
De lezing ervan maakt het aannemelijk.
Vooraf merken we op, dat we van dit hoofdstuk het eerste vers
even aftrekken. In zekere zin dan. Jes. 1 : 1 heeft immers ook een
algeméne strekking. Slaat ook op het boek. Daarom kortheid en
geen noemen van andere geografische namen (Babel, Moab, enz.)
dan Juda en Jeruzalem, Gods land en yolk. Ook worden blijkbaar
met één enkelvoudig woord („Gezicht van Jesaja, de zoon van
10
De overgang van de Voorgaande naar de Volgende Profeten § 19
Amoz, enz.") alle openbaringen aangeduid, die Jesaja ontving en
in dit boek opgenomen werden. Boven heel die bundel staat Jes.
1 : 1 als titel.
De inhoud van Jes. 1 : 1 beslaat derhalve veel meer dan de ver-
zen 2-31. We letten nu echter alleen op de volgende vijf pericopen.
I. JAHWEH ROEPT ZIJN VOLK TER VERANTWOORDING
TEN OVERSTAAN VAN HEMEL EN AARDE ALS VER-
BONDSGETUIGEN, JES. 1: 2, 3.
Deze twee verzen doen de lezer vanzelf aan Thora en (Voor-
gaande) Profeten denken.
Uit de Thora weten we, dat Jahweh de Israëlieten tot Zijn uit-
verkoren yolk gemaakt heeft door met hen te Horeb een verbond te
sluiten, Deut. 7 : 7. Na alles wat daarover vroeger is opgemerkt be-
hoeven we niet meer aan te tonen, dat Hij daarbij bepaalde regels
inachtgenomen heeft, die toentertijd onder de mensen internatio-
naal golden, l a , 316, 317. En toen Mozes veertig jaar later namens
Jahweh het Horebverbond met Israël hernieuwde in het land van
Moab, volgde ook hij een bij de volken bekende gewoonte, toen hij
Israël onder het aanroepen van hemel en aarde als getuigen be-
zwoer zich trouw aan het verbond van Jahweh te houden. In het
geschrift, dat Mozes van deze verbondsvernieuwing eigenhandig
opstelde en dat bewaard gebleven is in het boek Deuteronomium,
wordt van dit aanroepen van hemel en aarde als getuigen driemaal
melding gemaakt, 4 : 26, 30 : 19, 31 : 1.
Dit was de Thora.
Vervolgens worden we hier herinnerd aan iets, dat we in de
Voorgaande Profeten (Joz. - Kon.) tegenkwamen, nl. aan de rieb,
het verbondsgeding. Israël is na de dood van Jozua door de Engel
van Jahweh herhaaldelijk op dezelfde manier ter verantwoording
geroepen, waarop oudtijds een ontrouwe vazal (leenman) tot de
orde geroepen werd door zijn grootkoning, zijn leenheer, Richt.
2 : 1-5, l e , 396. Andere voorbeelden: hogepriester Eli door een on-
bekende profeet, 1 Sam. 2: 27-36, I f, 44-49, Israël door Samuël, 1
Sam. 12 : 6-15, I f , 115, koning Jerobeam door Ahia, 1 Kon. 14 : 7-
11

§ 19 De overgang van de Voorgaande naar de Volgende Profeten
16, Ig, 555. Tenslotte verhaalt Koningen over de ballingschappen
van Juda en Israël als uiterste verbondsstraf.
Lezen we nu Jes. 1: 2a.
Hemel hoor en aarde luister. Want Jahweh spreekt.
Als deze aanvang van het boek Jesaja reeds òns onmiddellijk
herinnert aan de drie daareven genoemde plaatsen in Deut., hoe-
veel te meer moet dit dan het geval geweest zijn met Israëlieten, die
gewoon waren op het Loofhuttenfeest van het sabbatjaar het boek
Deut. te horen voorlezen, Deut. 31 : 9-13. Denk aan Hanna's ken-
nis van dit boek, I f , 29. Laat er naderhand veel van de aloude ken-
nis omtrent Mozes' tijd verloren geraakt zijn. Maar men overdrijve
nu ook weer niet. Zo algeheel vergeet een yolk zijn geschiedenis nu
ook weer niet. De woorden, waarmee het boek Jesaja begint, grij-
pen duidelijk naar de Voorgaande Profeten, j a daaroverheen naar
de Thora terug en bewijzen, dat de hand, die ze daar een plaats gaf,
zich leiden liet door de overtuiging, dat ze altijd nog voor velen
raak zouden zijn, treffend. Men schrijft toch zeker om gelezen en
begrepen te worden.
Dan volgt Jes. 1 : 2b.
Herinnert dit niet onmiddellijk aan het verbond van Jahweh
met zijn historische proloog en aan de rieb van Jahweh, die al zo
menigmaal tegenover Zijn ontrouwe vazalvolk Israël een beroep
had gedaan op al het goede, dat Hij het bewezen had, en op de
ondank, waarmee Hij overladen was?
Ik heb Mijn kinderen een hoge positie bezorgd, maar ze hebben
verbondsbreuk ¹ ) tegen Mij gepleegd.
Bij het lezen van vs 3a en 3b schiet ons opnieuw iets van vroe-
ger te binnen, nl. een speciale betekenis van het Hebr. woord voor
kennen (j add). We herinneren ons de dankbaarheid van David na
het ontvangen van de Nathansprofetie (U hebt de loyaliteit van
Uw knecht erkend, I f , 329) en we horen Ps. 1 : 6 Jahweh prijzen,
omdat Hij de weg „kent" van de rechtvaardigen, dwz. van Zijn
loyale bondgenoten, h 140. Maar Hofni en Pinehas „kenden" Jah-
, Vs 4b. Ze hebben Jahweh verlaten, de Heilige Israëls versmaad,
weh niet, dwz. zij erkenden niet de afspraken van het verbond van
12
§ 19
Jahweh met Aaron en diens zonen, de priesters, I f, 38. Aan deze
betekenis moet men denken bij de volgende Goddelijke klacht.
Vs 3a. Een os kent (dwz. voelt nog lets voor) zijn bezitter en een
ezel (voor) de kribbe van zijn baas.
Vs 3b. (Maar) Israel kent (Mij) niet (dwz. toont Mij geen trouw).
Mijn yolk weet zich niet correct te gedragen.
Het Hebr. woord voor kennen en weten heeft weleens nog
dieper zin dan herkennen en aanhankelijkheid tonen, wat dieren
soms zo hartroerend kunnen doen. Het bedoelde woord kan be-
paald de betekenis hebben van loyaliteit bewijzen, I f, 38, 330. Ach,
hoe vaak heeft het Israël daaraan blijkens de boeken Richteren,
Samuël en Koningen niet ontbroken. Hoe vaak zal het daarover
gaan in de straks volgende boeken, wel genoemd „de drie Grote
Profeten" ( = Jesaja, Jeremia en Ezechiël). De lezer wordt daarop
door Jes. 1 : 2 en 3 opmerkelijk voorbereid.
II. HET SCHEELT NIET VEEL, OF SION IS GEHEEL TEN
ONDER GEGAAN, JES. 1 :4-9.
In deze pericoop wordt niet meer Jahweh zelf sprekend inge-
voerd, maar gaat het Over Hem. Hoe diep hebben ze Hem bele-
digd. Met onwaarachtige eredienst in de tempel, met verering van
afgoden, met oneerlijke rechtspraak en onrechtvaardige bejege-
ning van de naaste. Kortom door schennis van het Horebverdrag.
Daarvoor, voor dat schenden, bezigt vs 4a dezelfde term (chataD
als koning Hizkia, toen hij poogde met Sanherib tot een schikking
te komen (Ik heb gezondigd, Ig, 733). Misschien mogen we ons die
tijd wel als historische achtergrond van deze pericoop denken. Het
hele Judese grondgebied was door Assyrische troepen over-
stroomd. Jeruzalem stak nog net als een eilandj e boven water uit, 2
Kon. 18: 13.
Vs 4a. Foei wat een stel verdragschenders. Wat een yolk, zwaar
met schuld beladen. Wat een gebroed van boosdoeners. Wat een mis-
dadig geslacht.
Hem de rug toegekeerd.
13

§ 19 De overgang van de Voorgaande
Dit is geduchte taal. En zo volgt er nog meer. Maar als U goed
luistert naar de toon, ontdekt U, dat er geen vij and aan het woord
is, maar een vriend. Dat medelijden den overheerst. Dat de beschuldi-
ger zelf het uitkermt: Waar moet Jahweh je nog meer raken! Je hele
lijf is al rauw van de slagen.
Natuurlijk is dit beeldspraak. Om uit te drukken hoeveel
mensenlevens er te betreuren waren, hoeveel gevangenen er waren
weggevoerd, hoe groot gebied er was bezet en hoe veel vluchtelin-
gen zich binnen Jeruzalems muren bevonden. Hoe al die monden
te vullen! „De dochter van Sion" (dwz. Jeruzalem en de bevolking
van Jeruzalem) maakte wel een zielige indruk. Als van zo'n
'sczhoemf-rgtiajkdn se,warinm
nacht doorbracht en de wacht hield over wijngaaard en komkom-
merveld. Allemaal voor straf, omdat men „de Heilige Israëls" be-
ledigd had.
Met die naam wordt Jahweh meermalen in het boek Jesaja
genoemd. Men hechte daaraan vooral een Schriftmatige beteke-
nis. Dus niet zulk een als het woord „heilig" bij de nabuurvolken
had² ). Welke dan? Zoals die op te maken is uit Lev. 17-20. Daar
werd Israël gewaarschuwd voor de schunnige godsdienst der hei-
denen en klonk herhaaldelijk de oproep: Weest heilig, want Jah-
weh is heilig, I b 259. Jahweh was rein. Jahweh kon het niet uit-
,
staan, dat Zijn yolk zich inliet met godsdienstige onzedelijkheden
en maatschappelijke slechtheden gelijk de heidenen. Toch was dat
gebeurd. In de treurige Richterentijd al. En onder Rehabeam en
Achab. Enz. Vandaar tenslotte deze straf.
Toch had „Jahweh Zebaoth", de geduchte God Jahweh
(z.reg.) nog een eilandje laten overschieten. Een restje. Een over-
schot. Dat was dan nu „de dochter van Sion", dwz. Jeruzalem en
zijn inwoners. Waren die niet gespaard, dan was Jeruzalem even
radicaal weggevaagd als Sodom. Ja nog erger. Als Gomorra. Want
uit Sodom waren er nog ontkomen, vs 9.
Toen de apostel Paulus er later op wees, dat er in zijn dagen
tenminste nog een klein gedeelte yan het Joodse yolk was, dat de
Heere Jezus niet als de beloofde Messias verwierp, herinnerde hij
aan dit vers, Rom. 9 : 29.
14
naar de Volgende Profeten § 19
HI. LAAT SION DEZE LES VAN MIJ AANNEMEN: VROME
WOORDEN EN GODDELOZE DADEN BATEN NIETS,
JES. 1:10-17.
Jesaja is na zijn dood een hele beroelndheid geworden. Maar
tijdens zijn leven werd hij danig tegengesproken. Wat wilde hij
toch? Werd de dienst van Jahweh in de tempel dan niet gestadig
onderhouden?
Het antwoord van Jesaja op dit verweer is niet mals geweest.
Reeds de aanspraak niet, waarmee het begon.
Vs 10a. Hoort het woord van Jahweh, Sodomleiders.
Vs 10b. Luister naar de les (thorah) van onze God, Gomorravolk:
Natuurlijk moeten we wel bedenken, op welke manier de na-
men van Sodom en Gomorra daareven in vs 9 waren te pas ge-
bracht. Jeruzalem mocht blij wezen, dat het nog bestond. Dat er
nog mensen in woonden. Maar zonder enige zinspeling op het
spreekwoordelijk bekende onzedelijke leven van genoemde
Kanaanitische steden zullen haar namen toch vast niet gebezigd
zijn in vs 10.
En die „les"? Wat betekent bier dat woord „thorah", „les"?
Laat men daarmee toch geen ongelukken maken Alsof in Jes.
1: 11-14 een kras gegeven zou zijn door de oude Thorah, door alle
oude bevelen, die Jahweh ten tijde van Mozes aan Israël gegeven
had en die wij heden nog mogen bezitten in Ex., Lev. en Deut. We
hebben die leren kennen als kostelijke onderwijzing in het Evange-
lie der schaduwen. Wat Jesaj a veroordeelde was niet het gébruik,
maar het misbruik daarvan.
Misbruik kan overigens wel ver gaan. Zelfs het gebed
worden misbruikt. Hoor de diepe afkeuring daarvan.
Vs 15a. Als ge uw handpalmen uitbreidt, draai Ik me om, zodat
Ik u niet zie.
Vs 15 b. Ook al bidt ge nog zo druk, Ik luister niet eens.
Vs 15c. Uw handen zitten vol bloed.
Vs 16a. Wast u, reinigt u.
Vs 16b. Doet uw boze gedragingen voor Mijn ogen vandaan.
Vs 16c. Houdt op met kwaad doen.
15
 De overgang van de Voorgaande
§ 19 naar de Volgende Profeten
Vs 17a. Leert het goede te doen. Zoekt recht te doen. Helpt de
verdrukte voort op de rechte weg.
Vs 17b. Doet de wees recht. Verdedigt de rechtszaak der
weduwe.
Er is dus een manier van vroom doen, waarvan God gruwt.
Goed.
Maar wat verlangde Jahweh dan wel van Zijn yolk?
Dat was van eeuwen her al bekend. Het moest zich heel ge-
woon als het uit Egypte verloste yolk van Jahweh hartelijk houden
aan het verbond, waarmee Hij het te Horeb vereerd had.
Was dat dan een werkverbond?
Welnee. Met dat misverstand hebben we in 1 a , 127 al afgere-
kend.
Bevat de Thora dan een goede-werken-leer?
Zo zoudt U het gerust kunnen zeggen. Een dankbaar leven
van Zijn verloste yolk overeenkomstig de afspraken van het
SinaIverbond zou Jahweh zeer aangenaam zijn. Dat zou Israëls ge-
rechtigheid! gerechtigheid! zijn, schreef Mozes, Deut. 6 : 25,
16 : 20, 24 : 13.
Dat was het wat God gewoon verlangde. De strekking van de
volgende pericoop komt daar ook op neer.
IV. DE WEG DES BEHOUDS IS EENVOUDIG: GODS VER-
BOND HOUDEN, JES. 1 : 18-20.
Jahweh had te Horeb met Israel afgesproken: Als ge bij Mij
blijft, zult ge het in alle opzichten goed hebben. Maar als ge dat
niet doet, dan .. .
We weten wat Israel gedaan heeft. Zie Joz. — Kon. Wat moest
Jahweh toen? Net doen alsof Israel zich allerliefst gedragen had?
Zou dat eerlijk geweest zijn?
Daarom gaat bier een ernstige beschuldiging vooraf. Maar
dan volgt daarop toch opnieuw een geduldig terugroepen naar de
vroegere afspraak. Als j e bij Mij blijft, heb j e en houdje het leven.
Dus de beschuldiging voorop.
Vs 18a. Kom op dan en laten we procederen, zegt Jahweh.
16 17
§ 19
Vs 18b. Als uw afwijkingen (van het verbond) er uitzien als
scharlaken, moet Ik ze dan houden voor sneeuw?
Vs 18c. Wanneer ze zo rood zijn als karmozijn, kan Ik ze dan
aanzien als (witte) wol?
De Hebr. woorden voor scharlaken en karmozijn — wat een
ouderwetse woorden! — hebben we bij de bespreking van de taber-
nakel ontmoet, I a , 418. Ze betekenen allebei rood. Hier duiden ze
Israels verbondsverlating aan (chata'). De overvrome drukte van
menig tempelganger bij het heiligdom ging gepaard met rechtsver-
krachting in het dagelijkse leven. Kon Jahweh dat door de vingers
zien?³ )
Natuurlijk niet.
Maar wat moest er dan gebeuren?
Het yolk kreeg eenvoudig nog gelegenheid om terug te keren
naar de weg des levens, Deut. 11 : 26, 35 : 15, 19, Joz. 24 : 15. Gedul-
dig wordt dat nog eens herhaald.
Vs 19. Als ge gewillig zijt en gehoorzaam, zult ge het goede des
lands eten.
Vs 20. Maar als ge onwillig zijt en u verzet, zult ge door het
zwaard verteerd worden. Heus, zo spreekt Jahweh zelf.
V. ALS SION ZICH WEER GAAT GEDRAGEN NAAR HET
DOOR JAHWEH VOORGESCHREVEN RECHT, ZAL
HET NOG VERLOST WORDEN, JES. 1:21-31.
Dit Schriftdeel begint als een lijkzang (qinah).
Eekhah hajetah lezonah qierjah ne'emanah.
Vs 21a. Ach, wat is ze toch in een hoer veranderd, de eens zo
eerbare woonstede!
Waar was de tijd gebleven, dat koning David vanuit Jeruza-
lem zorg droeg voor solide rechtspraak, 2 Sam. 8 : 15. Nu deelde
een corrupte bende daar de lakens uit. De heren rechters — ze wor-
den „het zilver" genoemd, immers „de hogere stand" vs 22 — lieten
zich omkopen. Maar Jahweh zoù dat zilver! Hij zou het smelten,
dus van z'n onzuivere bijmengselen ontdoen, vs 25. Als er dan in
die weg bekering kwam, zou Jeruzalem z'n goede naam van „stad
der gerechtigheid, betrouwbare woonstede" weer terugkrij gen. En
§ 19 De overgang van de Voorgaande
in die weg zou er ontkoming zijn aan Gods oordeel. Letterlijk: be-
vrij ding, zoals slaven en slavinnen werden losgekocht. Zo zou Sion
nog kunnen ontkomen aan de straf des verbonds, aan ballingschap
en slavernij, door weer te gaan doen naar het vanouds beschreven
recht.
Vs 27. Sion zal aan de ondergang ontkomen, als het de weg des
rechts bewandelt. Als zijn inwoners zich bekeren tot het doen van ge-
rechtigheid.
Let wel, het gaat over mènselijke gerechtigheid.
Er is in Nederland een tijd geweest, dat men z6 bang was voor
Rooms te worden versleten, later voor Remonstrant, dat men bij
het woord gerechtigheid vaak niet durfde denken aan iets van de
mens, maar het Of betrok op iets van God (kantt. St.V. Jes. 1 : 27 bij
„door recht": door de gerechtigheyt Godts) Of op iets van Christus
(kantt. St.V. op Matth. 5 : 6 bij hongeren en dorsten naar de ge-
rechtigheid: de ware gerechtigheyt in Christo). Maar Ursinus had
de moed te zeggen: „hongheren ende dorsten na de gherechticheyt,
dat is, trachten dat alle dingen ten besten mogen verbetert wor-
den", Schatboek, ed. 1641, fol. 84 verso. En Dr. J. Ridderbos durf-
de over de gerechtigheid van Abraham in Gen. 15 : 6 eerlijk te spre-
ken als iets van Abraham, zie I a , 204. Natuurlijk. Mozes schreef
toch ook: Gerechtigheid, gerechtigheid zult ge najagen, Deut.
16 : 20 St.V.
Maar als er nu eens geen weerkeer kwam tot recht en gerech-
tigheid (misjpaat en tsedaqah, zie z.reg.)?
Vs 28. Doch verplettering wacht verbrekers en overtreders van
het verbond. Gaat men voort met het verlaten van Jahweh, dan zal
men eindigen in de ondergang.
Te laat zou men dan zijn dwaasheid inzien.
Daarover gaat het in vs 29-31. Op een spottende toon. Maar
geen wonder. Het heette, dat het betrachten van de Kanaanitische
vruchtbaarheidsreligie een weg ten 'even was. Men zecht er leven,
maar vond er de dood. Immers onzedelijkheid, die werd bedreven
in hoven van wellust onder het gebladerte van zgn. heilige bomen,
l a , 329, I b , 529. Die schandalige praktij ken waren ook in Juda bin-
18
naar de Volgende Profeten § 19
nengedrongen, onder Rehabeam, en wat klagen de profeten er-
over, Jes. 57 : 5, 65 : 3, Jer. 2 : 20, Hos. 4 : 13. En hier lezen we:
Vs 29. 'k Verzeker u, dat ge u zult schamen voor de bomen,
waaronder ge uw hartstochten hebt botgeviercl en dat ge u zult gene-
ren voor de tuinen, waarnaar uw verlangen uitging.
In vs 30 wordt de spot vlijmscherp.
Ge zult waarachtig aan zo'n heilige eik gelijk worden, maar dan
zonder gebladerte, en gelijk worden aan zo'n tuin, maar dan een zon-
der water.
Vs 31 bedoelt hetzelfde.
Het bedient zich alleen maar van andere beeldspraak. Eigen-
lijk van tweeerlei beeldspraak.
Eerst wordt Juda vergeleken met een touw. Een sterk touw.
Het was door Jahweh zelf flink gevlochten, van vlas. Maar zelf ra-
felt Hij het thans weer uiteen en maakt Hij er weer los vlas van. Nu,
iedereen weet hoe brandbaar dat is. Welnu, God zal dat losse vlas
zelf nog in brand steken ook. Dat is vs 31 a.
In vs 31b wordt deze beeldspraak toegespitst, wanneer daar
gedreigd wordt, dat ze „allebei" zullen branden. Met die „allebei"
worden de hogere en de lagere stand van Jeruzalem bedoeld, vgl.
Jes. 9 : 13. 4 )
Vs 31 a. Dan zal het touw tot vlas worden en zal Hij, die het
vlocht, zelf er een vonk voor wezen.
Vs 31b. Dan zullen ze allebei branden. Branden, dat er geen
blussen aan zal zijn.
Dit vers herinnert ons ook weer aan een oude waarschuwing.
Jahweh zou tot een verterend vuur kunnen worden voor Israels
vijanden, maar ook voor Israel, Deut. 4 : 24, I c , 465.
Na dit overzicht zegge de lezer zelf, of hij ook niet minstens
vermoedt, dat achter Jes. 1 het motief schuilt van de harmonieuze
aansluiting, dat in „Ter inleiding" ter sprake kwam. De vraag, of
dit hoofdstuk z'n inrichting te danken heeft aan Jesaja's eigen
hand dan wel aan die van iemand anders, die over de schriftelijke
nalatenschap van de profeet kon beschikken, achten we niet te
beantwoorden op zulk een wijze, dat ieder daarmee accoord zal
19
§ 19 De overgang van de Voorgaande
moeten gaan. Strikt genomen is het evenzo gesteld met de vraag,
wie aan Jes. 1 en z'n plaats voorin het boek Jesaja en z'n plaats
voorin de Volgende Profeten gegeven heeft. Al zal de bereidheid
om bij deze vraag aan latere hand te denken wel royaler zijn. Maar
dat Jes. 1 de grote lijnen des verbonds vanuit Thora en Voorgaan-
de Profeten doortrekt, dat kan niemand tegenspreken.
En als we ondanks andere klanken in Jes. 1 ook de milde toon
der zich ontfermende liefde beluisteren jegens de verdrukten en
bepaald jegens het overblijfsel, wie denkt dan niet aan de bladzij-
de, die, althans naar de Masoretische orde, vlak aan Jes. 1 vooraf-
gaat? Aan de geschiedenis van de sympathieke Gedalja en aan die
van de begenadiging van koning Jojachin te Babel, 2 Kon. 25?
Nog dit over Jes. 1 : 1 als titel van het boek, het gehele boek.
Wie zou die titel er boven hebben geplaatst?
Stel voor, dat iemand aannam, dat de geschriften van de pro-
feet Jesaja, die thans het boek Jesaja heten, pas door een andere
hand dan die van de profeet zelf zouden zijn gebundeld en van de
bekende titel voorzieri, dan zouden wij met die veronderstelling
vrede kunnen hebben. Ook dan nog wel, wanneer men aannam,
dat het aanbrengen van de titel pas zou hebben plaats gehad toen
het boek Jesaj a de plaats in de Heilige Schrift ontving, waarover
we spraken. Met beide veronderstellingen zouden we daarom ac-
coord kunnen gaan, omdat ze geen van beide iets afdoen van het
auteurschap van Jesaj a, de tij dgenoot van koning Hizkia, betref-
fende het gehele boek. Beide schrijven het boek tenminste substan-
tieel aan Jesaja toe. (Op z'n Engels gezegd „substantially", gebe-
zigd als vertaling van het Duitse „dem Inhalte nach".) Hierop
wordt geen inbreuk gemaakt door erkenning van de mogelijkheid,
dat Jes. 1 : 1 van andere hand dan die van de profeet afkomstig is,
evenmin als dat gebeurt, wanneer men aanvaardt, dat het geschrift
van Hizkia, te vinden in Jes. 38 : 9-21, natuurlijk van genoemde
worst afkomstig is en niet van Jesaja.
Maar als iemand zou aannemen, dat Jes. 1 : 1 best van de pro-
feet Jesaja zelf afkomstig kan zijn, zouden we ons het liefst bij hem
20
naar de Volgende Profeten § 19
aansluiten. Het was oudtijds, trouwens ook later, in het geheel niet
ongewoon, dat een scribent, en zo heeft Jesaja toch bekend ge-
staan, blijkens 2 Kron. 26 : 22, 32 : 32, in zijn boek over zichzelf
sprak in de derde persoon en met noemen van zijn naam. Hierop
komen we terug in § 25. 5 )
NOTEN
I ) Pesjang ist der Bundesbruch. H. Wildberger. B.K.A.T., X, 14. Bij Jes. 1 zie men
vooral ook H. B. Huffmon. The covenant lawsuit in the Prophets, J.B.L. LXXIX
(1959) 285-295.
2) Fixed pairs in Ugaritic and Isaiah, Art. van W. G. E. Watson, V.T. XXII (Oct.
'72) 4, 460.
3)Met Wildberger nemen we aan, dat in vs 18 twee requisitoire vrdgen gesteld wor-
den.
4)We volgen M. Tsevat, V.T. XIX (April '69) 2, 261.
5)Bij alle verschil van mening wordt onder de Schriftcritici dat echter als een dogma
beleden: dat „predictive prophecy is impossible". Lees daarover het boeiend histo-
risch overzicht van E. J. Young in zijn Studies in Isaiah, 1955; voorts de bijdrage
van R. L. Alden in New Perspectives on the 0.T., 1970, getiteld Study of the Pro-
phets since World War II; en vooral The unity of Isaiah, 1951, van prof. 0. T. Allis.
Laatstgenoemde wijst er op, dat het spreken van deutero- en trito-Jesaja algemene
ingang vond en dat een zeker auteur zelfs zo „bescheiden" was te beweren, dat „all
reputable scholars" de exilische oorsprong van deutero-Jesaja aannemen, Allis,
a.w., 43. In 1923 kwam L. KOhler zelfs tot zeventig ,units", Alden, in The Law and
the Prophets, 1974, pag. 378. En het oordeel van de computer zou voor hen, die nog
geloven aan de eenheid van het boek Jesaja, vernietigend zijn. Maar in 1964 liet
Rachel Margalioth gerust haar boek The indivisible Isaiah, New York, Yeshiva
University, verschijnen. Prof. Young gaf er in hetzelfde jaar een enthousiaste recen-
sie van in W.Th.Y. XXVII, 1, 37. De ondertitel van de dissertatie luidt: Evidence
for the single authorship of the prophetic book.
21
 Achter de wolken schijnt de zon § 20

om die wolk vanwege de onvergankelijke trouw van Jahweh aan

Zijn belofte, 2 : 1-5. Laat men ook dat gerust geloven.
Dit 2: 1-5 komt sterk overeen met Micha 4: 1-4. Volgens de
§ 20
een heeft Jesaj a het van Micha, volgens de ander heeft Micha het
van Jesaja.
ACHTER DE WOLKEN SCHIJNT DE ZON
Hoe dit zij, wat zal zo'n profetie als deze een kostelijke troost
bezorgd hebben aan hen, die zich over de goddeloze toestanden in
het Juda en Jeruzalem van hun tijd bedroefden. Er zou voor dit
We zijn nag niet toe aan Jes. 6, het ernstige hoofdstuk over
schuldige Juda en Jeruzalem dus nog een toekomst zijn. Zelfs een
Jesaja's roeping. Het boek Jesaja is nl. van nag een inleiding voor-
schone toekomst. De berg, waarop Jeruzalems tempel stond, zou
zien.
immers hoog boven alle bergen en heuvelen uitrijzen, vs 2. Natuur-
De eerste inleiding, Jes. 1, zag meer terug. Daardoor atten-
lijk was dit figuurlijk gesproken. Als het eigenlijk bedoeld geweest
deerde zij op de aansluiting van het boek Jesaja bij de voorafgaan-
was, zou Jesaja (en Micha) hebben voorspeld, dat de berg Sion
de boeken over Gods verbond met Israel, bij de Thora en Joz. —
eenmaal nog hoger dan de Himalaja zou rijzen. Wat zouden ze
Kon., de Voorgaande Profeten.
daaraan gehad hebben? Nee, natuurlijk bediende de profetie zich
Dêze inleiding, Jes. 2-5, wijst meer vooruit. Zij zal wijzen op
van beeldspraak. Bedoeld werd, dat Jeruzalem nog eens een cen-
Gods plan des heils, dat vervuld zal worden, wat er ook gebeuren
trum van zegen zou worden zonder weerga en wel voor de hele we-
moge.
reld. En dat waardoor? Doordat er van Jeruzalem een „thora"
(leer, onderwijzing, prediking, vs 3) zou uitgaan, die aan vele vol-
I. EENS ZAL DE ZON VAN GODS GENADE TOCH WEER ken ten goede zou komen. Dankzij die prediking zouden zij niet
BOVEN JERUZALEM DOORBREKEN, JES. 2:1-5. meer naar hun zwaarden grij pen, maar van die zwaarden ploeg-
scharen maken; en van hun spiesen zouden zij sikkels maken,
„Jesaja" zou het boek der vertroosting niet zijn, wanneer
werktuigen om er koren mee te maaien, vs 2-4. Sprekende voor-
daarin niet een opbeurend woord voorafging aan de grotendeels
beelden van vredestaal. Het overeenkomstige vers bij Micha, 4 : 4,
sombere inhoud van hoofdstuk 2-5 en zo dus ook aan het ontzet-
luidt: „Ze zullen zitten, een ieder onder zijn wijnstok en vijge-
tende Jes. 6.
boom, zonder dat iemand hen opschrikt; want de mond van Jah-
Boven dat opbeurend woord alsmede boven de sombere voor-
weh der legermachten heeft het gesproken". Met dezelfde taal was
zeggingen in 5 : 25-30 (komst van de Assyriers), j a reeds in 5 : 13
Israels gelukkige leven tij dens koning Salomo beschreven, 1 Kon.
(Babylonische ballingschap) staat dit opschrift: Het woord, dat Je-
4:25.
saja, de zoon van Amoz, gezien heeft over Juda en Jeruzalem, 2 : 1.
Jesaja laat in vs 5 nog de oproep tot Juda horen (dit wordt
Evenals het zelfst. naamwoord „gezicht" van 1 : 1 duidt flier het
immers met „huis van Jacob" bedoeld, Micha 3 : 9) om ook van die
w.w. „zien" op Jesaj a's profetische arbeid en gezag. Wat hij over
blij de zegentij d te genieten. Niet alleen de volken, maar ook Juda.
heden en toekomst zal spreken, zal hij spreken namens Jahweh.
Hij zal wijzen op de donkere wolk van Goddelijk oordeel, die hij Wat moeten we denken van de vervùlling dezer profetie? Wat
boven Juda en Jeruzalem net hangen, 2: 6-5 : 30. Laat men hem zegt de profetie daar zelf van?
toch geloven. Maar hij zal ook wijzen op de gouden randen rond- Die vervulling zou volgens vs 2a plaats hebben „beacherit

22 23

§ 20 Achter de wolken schijnt de zon
hajjamim". Deze woorden betekenen: in de komende dagen, een-
maal, in de toekomst. Dus wat bier voorzegd werd zou eenvoudig
mettertijd vervuld worden.
Ach, had men Jes. 2 : 2 maar aldus verstaan. Dan zou men
vanzelf wel hebben begrepen, welke tijd met dit „mettertijd" werd
bedoeld. Immers de tijd van Christus en de apostelen, toen er van-
uit Jeruzalem een boodschap des heils gegaan is, die het gelaat des
aardrijks veelszins heeft vernieuwd. Het Evangelie heeft de hele
wereld veranderd.
Maar helaas is Jes. 2 : 2 treurig misverstaan. Ten eerste heeft
men de woorden beacherit hajjamim verkeerd vertaald, nl. door
„in het laatste der dagen" (St.V., N.B.G.). Voorts heeft het spraak-
gebruik van die woorden („het laatste der dagen") een staande
term gemaakt ter aanduiding van de tijd vlak voor Christus' we-
derkomst. En tot overmaat van ramp heeft bovendien de opvatting
ingang gevonden, volgens welke er eigenlijk aan drie komsten van
Christus zou moeten worden gedacht; ten 1° aan Zijn komst om te
lijden en te sterven, ten 2° aan een komst voor het zgn. duizendja-
rig rijk en ten 3° aan het einde hiervan.
Nu spreekt de Schrift nergens van zo'n duizendjarig rijk, al
denkt tegenwoordig bijna iedereen dat. Men is zelfs zo vrij geweest
die term als opschrift boven Openb. 20 in de vert. N.B.G. te zetten.
Maar het hele woord „rijk" komt daar niet voor en het getal „dui-
zend" heeft daar een symbolische betekenis. Tien is het koninklij-
ke getal, I a , 405, Ig, 482, 483. Duizend is 10 x 10 x 10. Christus zal
Zijn koningschap tonen in een supervorstelijke verhoging van de
martelaren, die voor Hem gestorven zijn. Dat wel. Maar aan een
duizendjarig ,rijk" tussen een tweede en derde wederkomst van
Christus valt niet te denken.
Bij Jes. 2: 1-5 valt evenmin te denken aan een soort eindtijd-
perk van de wereldgeschiedenis, dat na Christus' tweede komst be-
ginnen en voor Zijn zgn. derde komst eindigen zou. De woorden
„beacherit hajjamim" slaan beslist niet op een slotperiode, die
vlak aan de jongste dag zal voorafgaan, maar op een veel dichter
nabije toekomst'). Men had niet moeten vertalen „in het laatste
der dagen". Dan zouden de bijbellezers niet zo gauw aan Christus'
24
Achter de wolken schijnt de zon § 20
tweede komst gedacht hebben. Laat staan aan een derde. 't Is de
arme bijbellezers onnodig moeilijk gemaakt.
Ze behoefden alleen maar te denken aan de eerste komst van
Christus en aan de daaropvolgende zegenrijke tijd van de aposte-
len, die, door de Heilige Geest gedrongen, het Evangelie van
Christus' dood en opstanding aan Joden en heidenen hebben ver-
kondigd. Toen is Jes. 2: 1-5 vervuld. Met z'n prachtige beeld-
spraak (hoogste berg, zwaarden omgesmeed tot ploegscharen). In
die apostolische tijd zijn er zo veel profetieen van Jesaja in vervul-
ling gegaan. By. ook Jes. 54 : 1; dat de kinderen der eenzame (de in
ballingschap gestuurde gemeente) talrijker zouden zijn dan de kin-
deren der gehuwde. Dankzij de terugvoering der ballingen uit Ba-
bel is Christus te Bethlehem geboren, te Jeruzalem gestorven, op-
gewekt en opgevaren en is door de Heilige Geest het Evangelie van
daaruit alom gepredikt. Ook aan onze voorouders, Gal. 4 : 27. Ver-
vulling van Jes. 2 : 2-5.
II. MAAR VOOR DE VERVULLING VAN DIE BLIJDE TOE-
KOMST ZULLEN ER ZWARE WOLKEN VAN STRAF
OVER JERUZALEM GAAN, JES. 2:6-5:30.
Een heerlijke vertroosting moet dat Jes. 2 : 1-5 geboden heb-
ben aan alle gelovigen, die hebben moeten erkennen, dat de erop
volgende bestraffingen volkomen waren verdiend. Daarover gaat
het in dit zestal pericopen.
1. Jahweh zal die hoogmoedige goud- en zilververeerders laten sid-
deren van angst, Jes. 2: 6-22.
Dit stuk begint met een schreeuw van Jesaja tot Jahweh.
Waarlijk! U trekt Uw handen of van Uw yolk, van het huffs van Ja-
cob! vs 6.
Wat was er aan de hand?
Onder de koningen Uzzia en Jotham heeft Juda een periode
van grote welvaart beleefd, 2 Kron. 26 : 7-15, 27: 1-9. Evenals het
tienstammenrijk onder Jerobeam II, in ongeveer dezelfde tijd, 2
Kon. 14 : 25. Verloren gebied werd heroverd. De handel te land en
ter zee herleefde. Er werd veel verdiend.
25
§ 20 Achter de wolken schijnt de zon
Maar de rijkdom heeft Juda geen goed gedaan. Het heeft zich
verbeeld Jahweh wel te kunnen missen. Het ruilde Hem in tegen
vreemde goden, waarmee het kennis maakte door handel met (de
Syriers en Mesopotamiers in) het oosten en de Filistijnen in het
westen, vs 7. De gevolgen waren tweeerlei. Hoogmoed en afgoderij.
Niet alleen bij de mindere man, maar ook bij de hoge heren, vs 9. 2) .
Tegen die hoogmoed en die afgoderij heeft Jesaj a toen Jahweh
aldus zien optreden.
Wat de hoogmoed betreft, de profeet bedient zich in vs 12-17
van het beeld van een storm, die opsteekt in het noorden en de
ceders van de Libanon en de eiken van het gebergte Basan ontwor-
telt; vervolgens blijken de sterkste steden op bergen en heuvelen
met de dikste muren niet tegen hem bestand; en eindelijk vernie-
tigt hij in het zuiden de trotse Tarsisschepen (1 Kon. 10 : 22).
En wat de afgoderij aangaat, daarmee wordt deerlijk gespot.
De mensen vluchten van schrik met hun kostbare goden naar de
spelonken, waaraan Palestina zeer rijk is. Maar in die spelonken
huizen griezelige beesten als vleermuizen en andere insectenvre-
ters. ³ ) Als de mensen het wagen weer voor de dag te komen, blijkt,
dat ze hun goden glad vergeten zijn. Bij die onreine beesten achter-
gelaten, vs 18-21.
Zie dus wat er terecht komen zal van deze goud- en zilveraan-
bidders.
Hoe dwaas om op zulke pochers te vertrouwen. Trouwens,
wat is ieder mens anders dan een schepsel, dat slechts zolang de
levensadem in neus en longen houden mag, als het Hem belieft, die
deze levensadem aan Adam gaf, Gen. 2: 7, en alsnog aan ieder
mens geeft, Job 27 : 3, totdat Hij hem weer afneemt? Pred. 12 : 7, I b ,
121, vs 22.
2. Jahweh zal die hoge heren verneren, Jes. 3 : 1-15.
Dit stuk zal daarom wel hier geplaatst zijn, omdat het zo goed
aansloot bij het slot van het vorige (niet op mensen vertrouwen).
God heeft de profeet een aantal tonelen laten zien, die zich wel
zullen hebben afgespeeld in een der perioden van verval onder
Juda's laatste koningen. Er moet zich reeds oorlogsgeweld hebben
26
Achter de wolken schijnt de zon § 20
voorgedaan, want in vs 6 wordt van een „puinhoop" gesproken.
Jesaj a heeft moeten voorspellen, dat er dagen van revolutie zouden
aanbreken. Het yolk zou in opstand komen tegen zijn verdrukkers.
Tegen zijn onrechtvaardige rechters met hun partijdige recht-
spraak (in strijd met Ex. 23 : 6-8). En tegen de woekeraars, die hun
volksgenoten afzetten (tegen Lev. 25 : 35-38). En tegen zijn uitzui-
gers, die het loon van de arbeider inhielden (Deut. 25 : 4). Toen de
heersende klasse vanwege de algemene malaise haar glorie verloor,
gebeurden er dingen, die men vroeger niet voor mogelijk zou heb-
ben gehouden. Alle gezag en ontzag verdween. Men had voor de
vroegere leidslieden op militair, maatschappelijk, enz. gebied geen
respect meer. Vooraanstaande mannen werden door kwajongens
gebrutaliseerd. Wat nu wel zo mooi niet was (tegen Lev. 19 : 32),
maar Jahweh zelf was ook heel niet te spreken over het onrecht, dat
men de geringen en ellendigen onder Zijn yolk had aangedaan. Hij
beklaagde zelf Zijn yolk ook, vs 12. De profeet zag, dat Jahweh de
leiders van Zijn yolk (de Gr. vert. lazen in vs 13 enkelv., yolk) voor
Zijn vierschaar daagde en hun verweet, dat zij geen verzorgers
maar verwoesters waren geweest van Zijn wijngaard ( = Zijn yolk).
Waarschijnlijk is vs 12a aldus te lezen: Mijn yolk, zijn vorsten zijn
beulen en woekeraars heersen er over.)
3. Jahweh zal die hautaine dames een toontje lager laten zingen,
Jes. 3 :16-4 :6.
Dit Schriftgedeelte heeft dezelfde strekking als het vorige.
Jesaj a heeft moeten zien en moeten aanzeggen, wat de toekomst
over Jeruzalem brengen zou. Denkt men daar soms door geen oor-
logsleed getroffen te kunnen worden? Dat zullen dan „de dochters
van Sion" anders ondervinden. Thans wonen zij nog in de aristo-
cratische wijk der stad. Op Sion. In de schaduw van paleis en tem-
pel. Maar tweeerlei onheil zal haar overkomen.
Ten eerste zullen ook zij kennis maken met rebellie en anar-
chie. Thans denken ze nog boven alles en iedereen verheven te zijn.
Hyperluxueus gaan ze gekleed. Hautain van houding wandelen ze
rond. Bewust van haar hoge positie. Maar die blijft niet onaantast-
baar. Ook al dringt de oorlog zelf nog niet eens de stad binnen, hij
27
§ 20 Achter de wolken schijnt de zon
kan veroorzaken, dat er aan alles gebrek komt. Ook aan orde en
veiligheid, omdat de mannen elders nodig zijn. En dan steekt het
geboefte de kop op. Dan trekken bandieten je de sluier van je ge-
laat. Dan loop je daar als Oosterse vrouw zomaar met een bloot
gezicht, vs 17. 't Is gedaan met je parfum. Je bent al blij, wanneer je
iets vindt om je kleren bij elkaar te houden, omdat ze je je fraaie
gordel, bewijs van je status van getrouwde vrouw, die je van je
bruidegom gekregen had, hebben afgegrist. Je ziet er uit alsof je in
de rouw bent, gekleed in een „saq", 1 Kon. 20: 32, Ig, 597. En je
huid heeft haar glans verloren. Je lijkt wel een slavin, aan wie een
brandmerk is opgedrukt, klaar om te worden weggevoerd.
En buiten de muren woedt het oorlogsgeweld. Daar vallen de
mannen in de strijd. Heel Jeruzalem lijkt wel een weduwe, in de
rouw op de grond terneer gezeten. En de mannen die er nog zijn,
misdragen zich vaak, zodat soms een heel groepje vrouwen zich
aan een man a h w opdringt, om tenminste geen speelbal meer be-
hoeven te zijn, omdat hij ze beschermt, 3 : 25-4: 1.
Wie niet oppast, zou kunnen menen, dat de aan de gang zijn-
de gerichtsaankondiging opeens onderbroken wordt door een ver-
troostende pericoop, nl. 4: 2-6. Dat is beslist niet het geval. Inte-
gendeel.
Weliswaar wijst de profetie hier over het naderend tijdperk
van oorlog en ballingschap heen naar een toekomst, waarin Pales-
tina dankzij de zegenende hand van Jahweh daar weer voor het
oog der volken als een „sieraad" zal nederliggen, vgl. Jer. 3 : 19.
Maar wie voelt de vlijmscherpe veroordeling niet reeds in dat ene
woord „sieraad"? Veroordeling van de pronkzucht der Jeruzalem-
se dames van 3 : 16-24!
Weliswaar belooft de profetie vervolgens ook, dat degenen,
die aan oorlog en ballingschap levend ontkomen zullen, het straks
in dat vruchtbare schone land met zijn rijke oogsten weer wat goed
zullen hebben, vs 2, en dat als vanouds ook Jeruzalem en met name
Sion (met zijn altaar en priesterschap) daarbij weer wel zullen va-
ren. Er zullen weer lijsten kunnen worden opgesteld van namen
dergenen, die het van oorlog en ballingschap er levend hebben af-
28
Achter de wolken schijnt de zon § 20
gebracht en zich als reine mensen (letterl. „heilige") metterwoon
op Sion hebben gevestigd, vs 3. Maar let op de voorwaarde, waar-
aan volgens vs 4 voordien zal moeten zijn voldaan. De Jeruzalemse
dames — ter uitdrukkelijke herinnering aan 3: 16-24 ook nu nog
eens genoemd „dochters van Sion"! — lopen er vandaag met haar
amuletten 5 ) om de hall net bij alsof ze regelrecht uit een heidens
modejournaal zijn geknipt. En is de afgoderij of en toe niet zelfs tot
in de tempel van Jahweh binnengedrongen? En dat, terwijl Jahweh
het vanouds zo nadrukkelijk had doen weten, dat Hij niet gelijk
was aan een van die smerige Egyptische en Kanaanitische goden
met hun afschuwelijke onzedelijkheden, maar dat Hij „heilig"
was, rein, en dat Hij diezelfde heiligheid, reinheid, warsheid van
vieze afgoderij, ook van Zijn yolk verlangde, I b , 529, 574. Overi-
gens naast de Jeruzalemse dames hebben de Jeruzalemse heren het
er geen steek beter van afgebracht. By. hebben ze zich als onrecht-
vaardige rechters besmeurd met onschuldig bloed, vgl. 1 : 21 en v.
Nu, die viesheid van de dames en dat bloed van de heren zullen
eerst weggedaan moeten zijn, zegt vs 4. Is dat troost? Is dat geen
vlijmscherp oordeel? Wordt hier niet alreeds de verwoesting van
Jeruzalem voorspeld? Want weliswaar zouden er voor Jeruzalem
en Sion nog goede dagen aanbreken, maar dan zou eerst dat vuil
van de dames en dat bloed van de heren moeten zijn weggedaan
door „een geest van oordeel en verbranding" vs 4. Bij het woord
„roeach" kon de Hebr. mens denken aan wind, adem en geblaas,
maar ook aan Gods Geest. Wat heeft Jeruzalem gebrand! 2 Kon.
25 : 9. Heeft Gods eigen Adem dat oordeelsvuur niet aangewak-
kerd? Die heeft Jeruzalem en Sion eerst moeten reinigen en heili-
gen, voor zich daar weer reine, heilige mensen metterwoon vesti-
gen konden. En vOOr Jahweh lust had om in die aloude stad en op
die aloude berg Sion weer gelegenheid te scheppen voor Zijn restje
levend ontkomenen om aldaar hun periodieke samenkomsten te
houden, vs 5.
Gelegenheid „scheppen"? Hoe moeten we dat woord „schep.-
pen" opvatten? Ongetwijfeld is God tot bereiking van Zijn doel
om te Jeruzalem weer door een geheiligde rest te worden vereerd
op zulk een wijze opgetreden, die aan de schepping van hemel en
29
§ 20 Achter de wolken schijnt de zon
aarde alsmede aan Zijn grote daden gedurende de wonderlijke hal-
ve eeuw na Israels verlossing uit Egypte doet denken. Hij heeft
Zich immers bediend van de ondergang van het machtige Babel en
van de opkomst van het Perzische rijk onder Cyrus, Zijn „knecht",
om aan het restje van levend ontkorinenen uit Zijn yolk weer gele-
genheid te bieden tot het houden van ongestoorde samenkomsten,
zo veilig als Israel onder Zijn wolk in de woestijn, Ps. 105 : 39. Vei-
liger en beter geborgen dan de dames en heren van Jeruzalem en
Sion zich heden waanden.
4. Jahweh zal Zijn wijngaard laten vertrappen, Jes. 5: 1-7.
lemand de waarheid zeggen kan op meer dan een manier ge-
beuren. Rechtstreeks. Ronduit. Maar ook zo, dat hij even naden-
ken moet. Gelijk in de voorgaande pericoop, 4 : 2-6. Of zoals bier in
het overbekende lied van de wijngaard in Jes. 5.
De Jeruzalemmers, die de eerste regel van het lied vernamen,
zullen aan het begin van een bekend oogstlied hebben gedacht.
Vanwege de overwegende i-klank zal die regel een jolige indruk
gemaakt hebben. Aasjierah-na liediedie sjierat doodie bekarmo.
Laat ik een lied zingen van mijn vriend. Een lied van mijn vriend op
zijn wijngaard, vs la.
Bij de volgende regels hadden de toehoorders er nog geen erg
in, waar de zanger naar toe wilde. Zijn vriend had aan z'n wijn-
gaard alle mogelijke zorg besteed en hem tenslotte met edelwin-
gerd beplant. Vandaar z'n verwachting, dat z'n wijngaard ook
druiven zou voortbrengen, die edel waren. Maar ze stonken, vs 2.
De Jeruzalemse toehoorders konden het plaatsen, dat de eige-
naar door het gedrag van zijn wijngaard bitter teleurgesteld was en
zo boos, dat hij er nets meer mee te maken wilde hebben. Op zijn
vraag wat zij er van dachten, gaven ze hem groot gelijk, vs 5. Totdat
ze hoorden, dat hij zelfs van plan was aan de wolken te verbieden
op zijn wijngaard regen te laten vallen. Toen begonnen ze na te
denken. Want over de wolken te gebieden, was geen mensenwerk,
vs 6.
Toch zullen er nog wel- verrast hebben opgekeken, toen de
zanger hun tenslotte opeens de sleutel ter verklaring van zijn lied in
30
Achter de wolken schijnt de zon § 20
de handen drukte. Heus. De wijngaard van Jahweh Zebaoth is het
huis van Israel. De mannen van Juda waren Zijn lievelingsplanten.
Hij verwachtte, dat ze recht zouden voortbrengen (misjpaat), maar
zie het was onrecht (mispaach); dat ze gerechtigheid zouden voort-
brengen (tsedaqah), maar zie het was hulpgeroep (tse eaqah), vs 7. Van
de vier tussen haakjes geplaatste Hebr. woorden valt de gelijkenis
op tussen het eerste en tweede en tussen het derde en vierde. Die
woordspelingen vervallen natuurlijk bij vertaling. Maar de scher-
pe aanduiding van Gods teleurstelling erdoor kan men ook nu op-
merken.
Het wijngaardlied van Jes. 5 herinnert sterk aan de eerste ver-
zen van het hele boek, Jes. 1 : 2, 3 (Hoor, hemel!). Wat geeft het ook
anders dan een overzicht van Israels geschiedenis? Nu echter niet
in de vorm van een rieb (twistgeding), maar van een lied. Toch, wat
een aanklacht, wat een aanklacht ook bier, van God tegen Zijn ver-
bondsvolk! Het ontdekte eindelijk, evenals David pas bij verras-
sing, dat het z'n eigen vonnis had geveld, 2 Sam. 12 : 5-7. Gij zij t die
man. Gij zijt die wijngaard.
5. Jahweh zal op het wangedrag van Zijn verbondsvolk Zijn ver-
bondsvloek laten nederdalen, Jes. 5: 8-24.
Geroep, hulpgeroep had God uit de mond der verdrukten ho-
ren opstijgen, zei dus vs 7. Het valt op, dat daarna zesmaal de uit-
roep „wee!" volgt ter inleiding op Goddelijke strafberichten.
De eerste maal, vs 8-10.
Wanneer de Israelieten zich gehoorzaam hadden gehouden
aan Gods bevelen omtrent het bezit van huizen en akkers, Lev. 25,
I b , 681 (Jubeljaar) zou het in Jesaj a's dagen niet zijn voorgekomen,
dat landerij en en woningen allengs in handen kwamen van enkele
grootgrondbezitters, zodat de rest van de bevolking buiten spel
werd gezet. De profeet deelt mee, dat hij God daarover heeft horen
toornen. Was Israels land niet bezit van Hem?, Lev. 25 : 23, vgl.
Jer. 16 : 18. Had Hij Israels voorouders al niet gewaarschuwd voor
de straf des verbonds, dat het land hun geen opbrengst zou bezor-
gen, Lev. 26 : 20, by. omdat de sprinkhanen de oogst hadden opge-
vreten, Deut. 28 : 38? Welnu, Jesaj a heeft tij den moeten aankondi-
31
§ 20 Achter de wolken schijnt de zon
gen, waarin het land amper het tiende deel van het uitgezaaide zou
opbrengen.
De tweede maal, vs 11-17.
Mensen, die van 's morgens vroeg tot 's avonds laat erop uit
waren om te genieten van feestgelagen met de nodige muziek erbij,
raakten vanzelf verblind voor het tijdsgebeuren. Ze zagen de drei-
gende wolken niet aan de internationale hemel. Maar daarachter
was de hand van God! Omdat Jesaja's tijdgenoten dus geen „ken-
nis" hadden, dwz. zich niet loyaal gedroegen jegens het verbond
van Jahweh (vgl. 1: 3b), stond hun niet anders te wachten dan de
verbondsvloek, die door God reeds aan hun voorouders was voor-
gehouden, nl. dat ze zouden worden weggevoerd in ballingschap,
vs 13. Vandaag nog volop smullend en drinkend, zullen ze straks
razen van de honger en versmachten van dorst; gedreigd in Deut.
28 : 48. Dit lot zal alien treffen, hoog en laag. De dood zal dezelfde
mensenmenigten, die zich heden zo levenslustig gedragen, bij mas-
sa's verslinden, vs 14. Zowel aanzienlijken als eenvoudiged) zullen
aan de weet komen, dat Jahweh beledigd is door hun afwijken van
het beschreven recht (misjpaat) en hun bedrijven van ongerechtig-
heid in plaats van gerechtigheid (tsedaqah, vgl. vs 7), vs 15.
De toekomst zal bewijzen, dat Jahweh God is en niemand
meer. Waar vandaag nog een volkrijke stad ligt met talrijke schone
gebouwen, zullen straks schapen weiden. De vertaling van vs 17b
luidt vermoedelijk het best aldus: En bokken zullen de puinhopen
(van de huizen) der rijkaards afgrazen.
De derde maal, vs 18, 19.
Ook Jesaja heeft zijn tegenstanders gehad. Ze hebben zich
zeer uitdagende taal tegen hem veroorloofd. Jahweh moest Zijn
plan met Jeruzalem maar gauw vervullen. Dan wisten ze 't.
De profeet heeft geantwoord, dat zulke taal gelijk was aan een
touw, waarmee zij het vreselijke gevaarte van zonde-schuld-oor-
deel-straf, dat toch al bezig was op hen aan te rollen, nog dichter
naar zich toe trokken.
De vierde maal, vs 20.
Er is gradatie in het kwaad. Men kan er in vallen of er in leven.
Men kan er zich voor schamen of er zich op laten voorstaan. De
32
Achter de wolken schijnt de zon § 20
laatste soort misdadigers heeft tenslotte zelfs herhaaldelijk de hele
wereld ondersteboven gekeerd en gedecreteerd: „wat goed is voor
mij en mijn plannen, enz. dat is goed, ook al keurt God het af".
Hoe krachtig had Jesaj a het al tegen allerlei uitingen van menselij -
ke hoogmoed opgenomen. Maar dit is wel zijn scherpste afkeuring
ervan. Al is het volgende vers, vs 21, er wel nauw mee verwant.
De vijfde maal, vs 21.
Er zijn mensen, van wie men zou verlangen, dat zij wat minder
spraken. Daarentegen lijkt het wel typerend voor wijze mensen,
dat zij gaarne zwijgen. Zij treden liever niet op de voorgrond. Ze
zijn bescheiden. Precies tegenovergesteld aan mensen, die wijs zijn
in eigen oog. Zulke arrogante mensen verdienden volgens Jesaj a
hetzelfde doemvonnis (wee!) als de categorie, die in vs 20 was be-
doeld. Zijn tijdgenoten zullen wel begrepen hebben op wie hij het
oog had. De leiders. De verleiders, 3 : 12.
De zesde maal, vs 22-24.
Het lied van de wijngaard had al geklaagd over oneerlijkheid,
vs 7. Het eerste wee veroordeelt met name zulke rechters, die zich
lieten omkopen om iemand, die onschuldig was, te veroordelen,
natuurlijk ten gunste van iemand, die schuldig was, vs 23. En van
dat bloedgeld leefden ze er plezierig op los. Ironisch noemt Jesaja
hen „helden in het wijndrinken en flinke mannen in het mengen
van drank", vs 22. Als brandend kaf zouden ze eenmaal verdwij-
nen. Voor straf, dat ze de thora (onderwijzing, ook hoe we ons ge-
drAgen moeten) van Jahweh der legerscharen hadden verworpen
en wat de Heilige Israels had doen spreken — o.a. door de profeet
Jesaj a — hadden versmaad. Dus als -straf voor hun tegenspreken
van God en Zijn Woord, zouden wij zeggen.
6. Jahweh zal Zijn yolk straffen met de verrassend snelle komst van
een ver weg wonend yolk, Jes. 5 : 25-30.
Zoals vele tijdgenoten van Jesaja best geweten zullen hebben,
wie hij met die uitdagende en onwijze tegensprekers van vs 18-21
op het oog had, zullen zij ook wel hebben begrepen wat hij bedoel-
de met dat ver weg wonende yolk, waarvan Jahweh Zich zou bedie-
nen om Zijn eigen yolk te straffen. De Assyriers. Geen yolk is in
33
§ 20 Achter de wolken schijnt de zon Achter de wolken schijnt de zon § 20

het oude Nabije Oosten eerder zo beroemd geweest als zij wegens
hun schitterende krijgskunde, straffe discipline, voortreffelijke be-
wapening, snelheid van beweging, enz. Wel valt het op, dat de pro-
feet de naam der Assyriers, niet, althans hier nog niet, noemt.
Daarmee kan hij beoogd hebben des te meer nadruk te leggen op
de geheimzinnige macht, die achter hun oprukkend leger school.
Dit verzwijgen van de naam zal ook beter geweest zijn, omdat de
bewoners van Kanaan nog niet met eigen ogen de Assyrische troe-
pen in hun land hadden zien verschijnen. Zoals we bij 2 Kon. 15 en
17 bespraken, is dat gebeurd onder de koningen Pekah en Hosea,
§ 17, XXVII, XXX. Blijkbaar is de profetie van 5 : 25-30
vOOrdien uitgesproken. Al zal het wel zijn geschied nd de grote
aardbeving, die onder koning Uzzia heeft plaats gehad, volgens
Am. 1 : 1, Zach. 14: 5, want daarop zal vs 25 doelen. De bergen
hadden gebeefd en de lijken hadden als vuilnis op straat gelegen.
Een zware tuchtiging. En nog bleef Jahweh straffen. Nu door „een
ver yolk" dat Hij herwaarts zou fluiten „van het einde der aarde",
vs 26. Deze beide termen stonden ook in Deut. 28 en wel in het
vers, dat volgde op vs 48 (over wegvoering in ballingschap van
honger en dorst lijdende mensen; daarover zoeven in vs 13) nl. in
vs 49. We hebben ook al bij 1 : 2 opgemerkt, dat Deut. een bekend
boek geweest moet zijn. Wat zullen de gelovigen, die om het verval
rondom hen treurden, bij het citeren van deze woorden hebben ge-
beefd. De gedreigde verbondsvloeken van Jahweh zullen meer en
meer in vervulling gaan. Jahweh houdt woord. Die wetenschap
kan soms vertroostend werken, maar ook wel eens zeer vreselijk
zijn.
V.T. XX, 4 (okt. '70) 445. Hij noemt verscheiden medestanders en verwijst naar de
Akkadische uitdrukking ana achrat ume, die „in de toekomst" betekent. In zijn
co mm. op Jesaja, in de serie De boeken van het O.T., 1972, merkt Dr. A. Schoors
op: „Het is zelfs onmogelijk een plaats aan te geven, waar de uitdrukking zeker het
einde der tijden aanduidt." Een uitvoerige bespreking werd aan de term zoals hij
Jes. 2 : 2 en Mich 4 : 1 voorkomt gewijd door prof. Dr. G. Ch. Aalders in diens Het
herstel van Israel volgens het O.T. (ondertitel: de Chiliastische uitlegging getoetst)
blz. 13, 39, 46 en in zijn rectorale oratie De Oudtestamentische profetie en de staat
Israel, 1949, blz. 12. De eschatologische opvatting van de term werd beslist afgewe-
zen.
2 rAdaam en 'isj, vs 9, hebben blijkbaar de hogere en de lagere standen aangeduid.
Koehler, s.v.; F. Delitzsch, Bibl. comm., 1869, pag. 65; E. KOnig, Das Buch Jesaja,
1926, pag. 65; J. Ridderbos, K.V. Jesaja I, 1922, pag. 17.
3)Volgens Dr. L. A. Snijders, De prediking van het O.T., Jesaja, deel I, pag. 57 is
door Tur-Sinai bij het woord chafarparim van vs 20 niet gedacht aan graafdieren
zoals mollen en ratten, maar aan vleermuizen. Volgens Wildberger, comm 113,
dacht Aharoni daarbij aan een insectenvreter, die in Egypte voor heilig gold en
vaak werd gemummificeerd.
4)Aldus Snijders, Schoors en Wildberger, met LXX en Targum.
5) N.B.G. heeft „tovermiddelen", Wildberger „BeschwOrungsamulette", Ridder-
bos, Kath. B.S. en Schoors hebben kortweg „amuletten".
6) Voor „mens" en „man", vs 15, zie 'adaam en 'isj, noot 2.

NOTEN
') De uitdrukking be'acherit hajjamim komt veertien maal in de Schrift voor, nl.
Gen. 49 : 1 (hier heeft de St.V. evenwel „in de navolgende dagen" en het N.B.G. „in
toekomende dagen"), Num. 24: 14, Deut. 4: 30 (N.B.G. de toekomst"), 31 : 29
(N.B.G. „na verloop van tijd"), Jes. 2 : 2 (de Schriftplaats, waarover we het hebben),
Jer. 23 : 20, 30 : 24, 48 : 47, Ezech. 38 : 16 (N.B.G. „in toekomende dagen"), Hos. 3 : 5
(N.B.G. „in de dagen der toekomst"), Mich. 4: 1, Dan. 2 : 28 (N.B.G. „in toeko-
mende dagen"), 10: 14 (St.V. „in het vervolg der dagen"). Men erkent tegenwoor-
dig algemeen, dat de betekenis van be'acherit hajjamim is „in de komende dagen"
en niet „aan het einde der dagen". Aldus E. Lipinski in art. Be'acherit hajjamim,

34 35

§ 21
JESAJA'S PROFETIE ZAL AANVANKELIJK
WEL WORDEN VERSMAAD,
MAAR EENMAAL GETROUW WORDEN VERVULD
Hier is dan het hoofdstuk over Jesaja's roeping, Jes. 6. Een
schokkend hoofdstuk. Jesaja's prediking zal Gods oordeel doen
horen aan het ongehoorzame yolk van God, maar dit zal zich niet
laten gezeggen, doch zich verharden en ten onder gaan. Slechts een
overblijfsel zal ontkomen. Maar dan toch een overblijfsel, Jes.
6-12.
I. JESAJA WORDT TOT PROFEET GEROEPEN, JES. 6.
Hoewel de indrukwekkende wijze, waarop hij tot zijn levens-
taak geroepen werd, natuurlijk ook voor Jesaja zelf van grote bete-
kenis is geweest — hoe zal de herinnering daaraan hem telkens
weer gesterkt hebben — dienen we onze aandacht toch niet voorna-
melijk te richten op zijn persoon, maar op zijn taak. Daarvan is het
volgende op te merken.
1. Jesaja ontvangt een opdracht van Jahweh in diens kwaliteit van
Koning Israels, Jes. 6: 1-4.
Jesaja's roeping is een visionaire belevenis geweest. Zij is het
niveau van ons 'gewone mensenleven verre te boven gegaan. Toch
wordt zij als een feit beschreven, dat waar gebeurd is. De datum
staat zelfs boven het verslag ervan. „In het sterfjaar van Uzzia", vs
1. Of dat verslag dus betrouwbaar was. Jets wat voor de profeet
zelf, maar ook voor zijn hoorders en lezers van groot belang was en
altijd nog is.
Jesaja is immers wel door God geroepen, maar we moeten
daarbij opmerken, dat God hem bepaald geroepen heeft in Zijn
36
Jesaja's profetie zal aanvankelijk wel worden versmaad § 21
kwaliteit van Koning, van Koning over Israel. Op dat koningschap
Gods legt het verslag grote nadruk. Om by. dit te noemen. Ten
eerste wordt God aanstonds niet Jahweh genoemd, maar Adonai
(vandaar de vertalingen „Heere" of „Heer'), dwz. Verheven Ge-
bieder, I a , 356. Toegegeven, er zijn ook Hebr. handschriften, die
bier de naam Jahweh hebben. Nu goed, letten we er dan vervolgens
op, dat Jesaja bemerkte, dat God gezeten was op een troon, en wel
een hoge en verheven troon, wat toch in ieder geval sterk op Gods
koningschap wijst. Dit is van belang voor de vertaling van de
woorden heekaal in vs 1 en bait in vs 4. Die kunnen nl. beide zowel
paleis als tempel betekenen. Maar het verband, waarin ze hier
voorkomen, doet ons beslist voor de vertaling paleis kiezen. Jesaj a
betuigt straks immers zelf de Koning, Jahweh Zebaoth, te hebben
gezien, vs 5. Al moeten we Gods strijdkrachten ( = Zebaoth) wel
niet beperken tot de engelenscharen, die aan Zijn hemels hof ver-
bonden zijn, I f , 16, in dit hoofdstuk zullen we toch wel in die rich-
ting moeten denken bij de serafs. Van hen wordt niet slechts ver-
meld, dat zij eerbiedig in Gods tegenwoordigheid vlogen, nl. met
bedekt gelaat en bedekte voeten, maar ook, tenminste letterlijk,
dat zij om Hem heen') stonden, wat op hun dienst aan het hemel-
hof zal duiden.
2. Jesaja ontzet zich over de strekking van zijn opdracht, Jes. 6:
5-13.
De profeet was diep onder de indruk van hetgeen hij zag en
hoorde.
Alles wat hij zag sprak hem van Gods Majesteit (kabood).
Niet alleen was het hele hemelhof vervuld van Gods wijde konink-
lijke gewaad, maar de serafs riepen, dat de volheid der aarde ook
getuigde van Gods heerlijkheid.
En wat hij hoorde was het herhaalde krachtige geroep van de
serafs bepaald over Gods heiligheid. Hierbij, bij het woord „hei-
lig", herinneren we aan wat opgemerkt werd bij 4 : 3. Jahweh had
een vreselijke hekel aan de Kanaanitische afgoderij met haar infa-
me smeerlapperij. En die had nu toch alweer ingang gevonden on-
der Zijn verbondsvolk. Eerst in de treurige Richterentijd. En nu
alweer. Eigenlijk onder Salomo en Rehabeam al. Om over het tien-
37
§ 21 Jesaja's profetie zal aanvankelijk wel worden
stammenrijk maar te zwijgen (Achab). Jesaja kende zijn tijd wel en
begreep, dat hij met zijn afkomst uit zo'n geinfecteerde omgeving
niet over lippen beschikte, die rein genoeg waren om op menselijke
wijze het schitterend voorbeeld van de serafs (s-r-f = branden) te
volgen, vs 5. Maar dit euvel werd door een van de serafs verholpen.
Natuurlijk mogen we er bij denken: op Gods bevel. Deze seraf be-
gaf zich naar het altaar. Tussen twee haakjes - dit was niet het gou-
den altaar uit het heilige van tabernakel en tempel, waarop bij be-
paalde gelegenheden bloeddruppels werden aangebracht ter ver-
zoening, I b , 236. Van verzoening door bloed is bier geen sprake,
maar van een eenmalige speciale koninklijke beschikking tot ver-
branding van Jesaja's infectie vanwege zijn behoren tot het toen-
malige verbondsvolk. De seraf sprak: „Zie, met dat deze gloeisteen
(beter dan: gloeiende kool) uw lippen aanraakt, wijkt uw onge-
rechtigheid en wordt uw zonde verzoend, vs 7. 2 )
Nu durfde Jesaja zich aan te bieden als bode van God.) Maar
ach, wat viel Gods opdracht hem tegen. Temeer daar zij hem op
een nogal bondige, samengedrongen wijze werd verstrekt. Wan-
neer wij haar wat meer uiteenstellend zouden weergeven, zouden
wij eerst zeggen, dat Jesaja inderdaad heen mocht gaan om tot
Gods yolk te prediken, vervolgens dat hij dan echter wel zou wor-
den aangehoord, maar tenslotte, dat men zijn prediking toch niet
ter harte zou nemen, maar zich verharden zou, vs 9. In het Hebr.
van vs 9 staat het echter anders. Korter. Norser. Ten eerste sprak
God van „dit yolk", wat al heel niet vriendelijk klonk. Maar ver-
volgens zei Hij, dat dit ongehoorzame yolk zich van z'n ongehoor-
zaamheid niet door Jesaja's prediking zou willen laten bekeren.
Dus door de prediking nog wel van een van Gods meest begaafde
profeten! Algemeen wordt Jesaja om zijn werk immers als een
hoogst begaafd man geprezen. Vandaar zeker ook dat onze Zalig-
maker de ongehoorzame Farizeeen en Schriftgeleerden herinnerde
aan wat juist Jesaja overkomen was, Matth. 13 : 14. Want Christus
was de hOOgste profeet en leraar, maar zelfs Zijn prediking werd
door de meesten niet aanvaard. Zodat de ongeloofshouding van
het yolk tij dens Jesaja een voorspel was op die van het yolk tij dens
het verblijf van Gods Zoon op aarde.
38
versmaad, maar eenmaal getrouw worden vervuld § 21
Maar wel zeer kort samenvattend drukte God Zich uit, toen
Hij vervolgens als effect van Jesaj a's prediking voorspelde, dat zij
het hart van het yolk zou dichtsmeren. Vooruit, smeer hun hart
maar dicht. En hun oren. En hun ogen. Het hart is in de Schrift het
centrum, vanwaaruit de mens alles doet (z.reg.). De hoorders van
Jesaja zouden zich niet bekeren en derhalve niet behouden wor-
den, vs 10.
Zien we wat er aan de hand was?
Zijne Majesteit Jahweh, die te Horeb Koning over Israel
werd, l a , 497, was niet van plan het ontrouw gedrag van Zijn vazal-
yolk nog Langer te verdragen. Tot straf voor zijn ongehoorzaam-
heid zou het yolk aan nog meer ongehoorzaamheid worden over-
gegeven, vgl. Rom. 1 : 24, Openb. 22 : 11.
Ontdaan over zulk een opdracht heeft Jesaja klagend ge-
vraagd, hoe lang hij met de vervulling daarvan zou moeten bezig
zijn. Het antwoord heeft bestaan in een voorspelling van bijna al-
gehele ondergang des yolks. Slechts een rest zou aan de ondergang
ontkomen. Als een spriet, die soms uit de wortels van een gevelde
boom nog ontspringt.
Commentaar op Jes. 6 volgt in Jes. 7-12.
H. JESAJA VERKONDIGT GODS TROOSTRIJK WOORD IN
DAGEN VAN BENAUWDHEID, JES. 7-12.
Over de Syrisch-Efraimitische oorlog lazen we al in 2 Kon. 15
en 16. Reeds tij dens de vrome koning Jotham werd Juda in het
nauw gebracht door Aram en Efraim (hoofdsteden: Damascus en
Samaria). Zij wilden, dat Juda met hen een front zou maken tegen
het almeer opdringende Assyrische rijk. Toen Juda hiertoe niet be-
reid was, wilden ze het er toe dwingen. Ze zouden Jeruzalem vero-
veren, koning Achaz afzetten en iemand anders in zijn plaats tot
koning aanstellen. Koning Achaz heeft toen de hulp van Assyrie
ingeroepen, Ig, § 17, XXVIII, XXIX.
1. Jesaja dringt er bij koning Achaz op aan zich in de nood te verla-
ten op de beloften van Jahweh voor het huffs van David,
Jes. 7: 1-9.
Blijkbaar had koning Achaz tij dens de gebeurtenissen, waar-
39
§ 21 Jesaja 's profetie zal aanvankelijk wel worden
van dit Schriftgedeelte verhaalt, nog niet de Assyriers te hulp ge-
roepen, al kan hij al wel met het plan daartoe hebben rondgelopen.
Immers liet hij maatregelen nemen, waardoor Jeruzalem zich zelf
wel door de moeilijkheden van een beleg zou heenslaan. Daarom
liet hij by. de watertoevoer tot de stad extra beveiligen. In eigen
persoon kwam hij de werkzaamheden daartoe controleren. 't Is op
dat moment gebeurd, dat Jesaja zich naar koning Achaz begeven
heeft met een Goddelijke opdracht.
't Valt op, dat hij dit doen moest in gezelschap van zijn
zoon(tje?) Schear Jaschub, vs 3. Een naam, die veel te denken gaf.
Het woord schear betekende „overblijfsel", maar het woord ja-
schub kon betekenen „zal wederkeren", nl. uit de ballingschap, zie
het vorige hoofdstuk, maar ook „zal zich bekeren". En dan kon
men nog de beide woorden tezamen opvatten als een bemoedigend
woord (dus: maar in elk geval zal dan toch een Overblijfsel enz.),
doch ook als een terneerdrukkend woord (maar slechts een over-
blijfsel zal, enz.). Vermoedelijk heeft God door de jongen met z'n
wader mee te sturen in dit geval bedoeld koning Achaz door zijn
naam Schear Jaschub te bemoedigen. Dat klopt het beste met de
opdracht, die Jesaja van Jahweh kreeg.
De profeet moest koning Achaz immers een hart onder de
riem steken. De koning moest maar niet bang zijn voor die twee
smeulende stompen brandhout. Er zou niets van hun plannen
terechtkomen. Er zou geen sprake van zijn, dat zij ten koste van
Juda hun gebied zouden kunnen vergroten. Op den duur zouden
ze hun terreinwinst helemaal kwijt raken. En van hun plan om
koning Achaz of te zetten en door een ander te vervangen zou
niets terechtkomen. Noch de koning noch de koninklijke familie
zouden behoeven te vrezen. Het enige wat Jahweh van hen
verlangde was, dat zij zich zouden verlaten op de beloften, die Hij
aan het huis van David gegeven had, 2 Sam. 7, I f , 323. Maar met
minder nam Hij ook geen genoegen. Jesaja sprak: Als u (meerv.,
jullie, het huis van David, vs 2, 13, 17) dat niet doet, gaat het met
u niet goed, vs 9.
40
versmaad, maar eenmaal getrouw worden vervuld § 21
2. Jesaja bevestigt zijn profetie door middel van wonderen, Jes.
7 : 10-17.
Koning Achaz heeft de profeet zeker nogal ongelovig aange-
keken. In elk geval werd hem gepresenteerd, dat hij ter verzekering
van Gods goede raad aan Hem.om een wonder mocht vragen, waar
hij maar wilde, hetzij in de hoogte (by. een zonsverduistering) het-
zij in de-laagte (by. een aardbeving), vs 11. Maar Achaz was een
diplomaat en had wel begrepen, dat Jahweh in zijn hart de neiging
had opgemerkt om meer op militaire hulp van Assyrie te vertrou-
wen dan op Hem met Zijn belofte voor Davids huis. Alleen liet hij
daar niets van merken aan Jesaja en wees hij diens aanbod op een
schijnbaar Schriftgetrouwe manier van de hand door er op te wij-
zen, dat hij Jahweh niet mocht verzoeken, vs 12. Inderdaad mocht
dat niet, getuige by. de geschiedenis van Kades, waar Jahweh
klaagde, dat Israel Hem nu wel tienmaal had verzocht, dwz. ge-
tergd, uitgedaagd, Num. 14 : 22 (zelfde Hebr. woord als hier), vgl.
o.a. Ex. 17 : 2, Deut. 6 : 16. Maar Jahweh had aan koning Achaz zelf
een wonder laten aanbieden. Was dus het kwasi-vrome Alslaan van
dat aanbod niet juist wel een plagen en tarten van God? In derge-
lijke gevallen zeggen wij ongeduldig: „'t Is om er tureluurs en
doodmoe van te worden". In zijn ongeduld gaf Jesaja aan koning
Achaz ook een antwoord, waaruit bleek, dat dit waarlijk de eerste
keer niet was, dat Jahweh een krenkende bejegening van Achaz'
zijde had moeten ondergaan, 2 Kron. 28 : 34. Tot nog toe had Jah-
weh dat verdragen, maar daaraan ging Hij nu een einde maken Al
zou Hij tegelijkertijd Zijn belofte gestand doen jegens Davids huis.
Als Achaz en zijn omgeving dan om geen wonder wilden vra-
gen, zou Jahweh het hun wel ôngeyraagd geven. Zelfs meer dan
een. Want ten eerste vertelde de profeet aan de koning, stellig tot
diens grote verba7ing, dat „de jonkvrouw", dwz. de koningin, in
verwachting was. 4) Misschien wist de man het amper zelf. Ten
tweede liet Jesaj a de koning weten, dat haar kindje een j ongetj e
zou zijn. Alweer een wonder. Geen dokter, die dat vijf minuten
voor de geboorte van een kindje zeggen kan. En misschien is dit
wel het grootste wonder geweest, dat het jongetje niemand anders
41
§ 21 Jesaja's profetie zal aanvankelijk wel worden
zou zijn dan de latere koning Hizkia, wiens moeder Abia of Abi
heette, 2 Kron. 29 : 1, en blijkens 2 Kon. 18 Jahweh vreesde, zodat
zij, toen naderhand de Syrische en Israelitische legers uit het Jude-
se land weggetrokken waren, aan haar jongetje, dat toen inmiddels
een j aar of twee, drie geworden was, of en toe het lievelingsnaam-
pj e „Immanuel" gaf. Te ver&elijken met de naam, die Nathan soms
aan de kleine Salomo gaf, I I , 353. Immanuel betekende: God met
ons. Want dat die kleine Immanuel een prinsje geweest is, blijkt
straks o.a. uit 8: 8, waar Juda het land van Immanuel genoemd
wordt. De tijd, waarin het prinsje verwacht werd en zijn eerste le-
vensj aren zijn wel zeer spannend geweest. Er was rondom en in
Jeruzalem wel weer genoeg te eten gekomen. Juda vloeide weer
over van boter en honing, want de velden en akkers lagen daar
weer — van Syriers en Israelieten bevrijd. Dit was echter gegaan
tegen de hoge prijs van een Assyrisch optreden in Palestina. Daar
was door Achaz om gevraagd. Maar hij heeft het geweten. Davids
huis had zoiets nog nooit beleefd, vs 17. Jesaja heeft ook dat scherp
verwij tend voorzegd.
Laten we nog mogen opmerken, dat de LXX in 7: 14 heeft
vertaald: „Zie, de maagd zal zwanger worden". Deze overzetting
vindt men ook in Matth. 1 : 23. Zij paste voor de Evangelist geheel
bij het wonder, dat Gods Geest aan Maria gedaan had.
3. Jesaja laat weten, dat Assyrische inmenging voor Juda kwade ge-
volgen zal hebben, terwij1 ze bovendien volmaakt overbodig is,
Jes. 7: 18-8: 8.
Dit Schriftgedeelte verplaatst ons ook eerst naar de tij d, waar-
in koning Achaz nog niet het besluit genomen had om de Assyriers
te hulp te roepen. Hij heeft het tenslotte toch gedaan. Maar wat
heeft hij door die ongeloofspolitiek het arme Juda een ellende be-
zorgd! Daarmee begint en eindigt dit Schriftdeel, 7 : 18-25 en 8 : 5-
8. Het middenstuk laat zien: en het was heel niet nodig geweest,
8 : 1-4.
/ °. Ellende over Juda, Jes. 7: 18-25.
Dankzij koning Achaz heeft Juda met de toenmalige grote
mogendheden te doen gekregen. Zonder ze ooit meer van het lij f te
42
versmaad, maar eenmaal getrouw worden vervuld § 21
hebben kunnen schudden. Eerst Assyrie en na verloop van tijd As-
syrie's tegenpool in het zuiden, nl. Egypte. Zoals men soms terecht
kan komen in een zwerm vliegen of bijen. De eerste kwamen veel
voor in het waterrijke Egypte, de laatste in het akkerrijke Mesopo-
tamia. Jesaj a ontleent daaraan zijn beeldspraak over Gods roepen
van deze volken in de richting van Juda, vs 18, 19. Ook vergelijkt
hij Assyrie nog met een scheermes. Door koning Achaz „gehuurd"
tegen een zwaar tribuut, Ig, § 17, XXIX, 2°. Maar God gebruikt het
straks om daarmee de landen, ook Juda, zo kaal te scheren als men
het toentertijd krijgsgevangenen en slaven deed, vs 20. Niettemin
zou Hij zorgen, dat er voor Juda nog levensmogelijkheid overbleef.
Wel zou de vroegere rijkdom verdwijnen. Waar eenmaal by.
prachtige wijngaarden pronkten, zou het straks verwaarloosde
platteland een eldorado worden voor doornen en distels en voor
los weidende dieren en voor jagers. Maar reeds wie er maar een
jonge koe op na kon houden, dus een dier, dat kalverde en melk
gaf, en bovendien een paar geiten, zou daarvan zoveel melk krij-
gen, dat hij er zelfs boter van kon maken. De bijen zouden leven als
in een paradijs. En zo zou het beloofde land toch nog zijn naam
hoog houden van een land, overvloeiende van melk en honing, vs
25.
2° . Ellende over Juda's vijanden, Jes. 8: 1-4.
In de tijd, waarin koning Achaz rondliep met plannen om As-
syrie te hulp te roepen, heeft God door Jesaja op onloochenbare
manieren laten voorzeggen, dat dat heel niet nodig was. We weten:
tevergeefs.
Ten eerste moest Jesaj a een groot bord nemen, waarop ge-
schreven stond, dat het iets te maken had met Maher Sjalal Chaz
Baz. Hij zou er voor moeten zorgen, dat twee mannen van dit feit
getuigen waren (naar de eis der Thora, Deut. 17 : 6, 19: 15, vgl.
Hebr. 10 : 28). God wees daarvoor zelf twee voorname lieden aan.
Wel een bewij s, dat Jesaj a te Jeruzalem een man van aanzien was,
vs 1, 2. Op dit een en ander zou Jesaja zich dan later kunnen beroe-
pen om te tonen, dat Jahweh door hem vroeg genoeg gewaar-
schuwd had om toch geen ongelovige kant uit te gaan in de poli-
tiek.
43
§ 21 Jesaja's profetie zal aanvankelijk wel worden
Vervolgens is pas in die tijd de vrouw van Jesaja in verwach-
ting geraakt, heeft ze te bestemder tijd opnieuw een zoontj e ter we-
reld gebracht en kreeg Jesaja van Jahweh bevel hieraan de naam
Maher Sjalal Chaz Baz te geven. De vertaling van deze woorden
zou kunnen luiden: „Weldra Weggeroofd". Op het eerste horen
lijken ze onbegrijpelijk. Maar ze werden door hetgeen Jesaja daar-
na sprak opeens verklaard. VOOr dit jongetje „Vader" en „Moe-
der" zou kunnen zeggen, zou „men" (dwz. zouden krijgsgevangen
soldaten) aan de koning van Assur in zijn hoofdstad het fijnste van
Damascus en de buit ( = Sjalaal) van Samaria, de hoofdsteden van
Achaz' twee voornaamste tegenstanders, als tribuut aanbieden, vs
4. Dus ook al weer binnen een j aar of twee, drie, vgl. 7 : 15, 16. Toch
niet zo'n lange tijd om op God te wachten.
3°. Nogmaals: ellende over Juda, Jes. 8: 5-8.
Maar Jesaja's waarschuwingen zijn niet ter harte genomen.
Achaz en zijn omgeving vertoonden almeer neiging om zich tot As-
syrie te wenden en het yolk stemde daarmee in. Wat een belediging
voor Jahweh, die Jeruzalem immers gemakkelijk kon verlossen
zonder zulk militair vertoon als dat van Assyrie. Maar „het lang-
zaam vloeiende water van de sjiloach" werd nu eenmaal versmaad,
terwijl er met afgodisch ontzag werd opgezien tegen de toentertijd
oppermachtige Assyrische heerser in het land van de Eufraat, nl.
Mesopotamie. Maar ach, als die stroom straks zo hoog zou stij gen,
dat hij alle landen zou overstromen, zou ook Juda zijn geweld on-
dervinden. Doch dan zou God toch nog zorgen, dat er in het land
van Immanuel levensmogelijkheid overbleef.
Het is duidelijk, dat Jesaja met die zachtvloeiende waterstro-
men het schijnbaar zwakke Jeruzalem heeft bedoeld tegenover het
geweldige Assyrie. Jeruzalem was inderdaad wel niet gelegen aan
zulke machtige rivieren als Tigris en Eufraat, maar had toch niet
over watergebrek te klagen dankzij de bronnen Rogel en Gihon,
waaruit het water rustig via een sjiloach, dwz. een leiding, een ka-
naal, de stad binnen stroomde. Een treffend beeld voor Gods
onopvallende trouwe zorg voor de stad, die Hij Zich verkoren had.
Natuurlijk is hier in vs 6 niet bedoeld de beroemde sjiloach of tun-
nel van de latere koning Hizkia, 2 Kon. 20 : 20, 2 Kron. 32 : 30. Die
44
versmaad, maar eenmaal getrouw worden vervuld § 21
was er ten tijde van koning Achaz nog niet. Wel heeft Hizkia het
beleefd, dat Assyrie tegen zijn land als een vloed kwam opzetten.
Onder koning Sanherib, 2 Kon. 18, 19. Maar God was met hem, vs
8.
4. Jesaja roept op tot geloof in zijn profetieen in plaats van paniek,
Jes. 8: 9-22.
Wat bij Jesaja's roeping was voorzegd, is uitgekomen. Zijn
prediking is over het algemeen niet op prijs gesteld. Hoewel hij de
waarheid van zijn woorden met wonderen bezegelde. Daaraan
heeft men zijn optreden kunnen controleren, naar Deut. 18 : 21, 22.
Er is in het paleis dan toch maar inderdaad een prinsje geboren,
7 :14, en nog weer later zijn de schatten van Damascus en Samaria,
de hoofdsteden van de twee volken die het koning Achaz zo be-
nauwd maakten, inderdaad naar de koning van Assyrie gebracht,
8 : 3, 4. Of Jesaja gelijk kreeg! Toch werd er over het algemeen niet
naar hem geluisterd. Zou zo'n man het nu beter weten dan onze
koning Achaz, die met de Assyriers een accoord heeft bereikt? Al
viel het contact met Assyrie niet mee.
In deze ontmoedigende dagen heeft Jesaj a de volgende adviezen
gegeven aan enkele kringen, die dan nog wel naar hem wilden ho-
ren.
1° Vergeet niet: God is met ons, Jes. 8: 9, 10.
De houding van Jesaja tegenover de pro-Assyrische politiek
werd niet ingegeven door angst voor de Assyrische soldaten. Als
het daaraan lag, zegt Jesaja: Laat maar komen. Dichterlijk laat hij
zelfs hun marstempo horen. Al kwamen ze van nog verder weg dan
Mesopotamie. Niet him plannen regeren de wereld. GOds plan do-
mineert. Zijn plan met het overblijfseltje van Juda en Jeruzalem.
pat bezit immers de Davidsbelofte: Immanuel, God met ons. (Uit
dat overblijfsel is Christus geboren, zo mogen wij nu weten.)
2° . Bang zijn? Laat men het liever zijn voor Jahweh, Jes. 8: 11-15.
Jesaj a deelt in vertrouwde kring mee, dat Jahweh hem bij zijn
roeping verboden had voor iemand anders bang te zijn dan voor
Hem, Jahweh. Aan wat de massa in Israel en Juda deed, moest
God Zich immers diep ergeren. Was Hij niet hun God, Jahweh van
45
sr 21 Jesaja's profetie zal aanvankelijk wel worden
de strijdkrachten? Hadden Israel en Juda dan geen belof ten van
Hem gekregen? Maar ook bedreigingen. Die waren nu bezig te ko-
men. En verbondswraak valt niet mee. Dan kon je beter nooit een
letter van Gods verbond en beloften en bedreigingen gehoord heb-
ben. Voor verbondsbrekers is Gods Woord een struikelblok, een
klapnet, een verpletterend stuk rots op het hoofd, Luc. 12 : 47,
Rom. 9 : 32, 33, 1 Petr. 2 : 7, 8.
3°. Let op! Mijn woorden komen uit, Jes. 8 : 16-18.
Al zou men het willen, de profetieen van Jesaja konden niet
ongedaan gemaakt worden. Vandaar dat hij sprak: „Moet ik
ophouden met mijn getuigenis ( = mijn prediking 5 ), moèt ik stop-
pen met het onderwijzen van mijn leerlingen, vs 16, dan zal ik toch
hopen op Jahweh, die (thans) Zijn aangezicht voor het huis van
Jacob verbergt en op Hem wachten, vs 17."
Er was teveel gebeurd om Jesaja uit te schakelen. Hij (geen
onbekend personage te Jeruzalem) en zijn twee zoons (met hun
veelzeggende namen Sjear Jasjoeb en Maher Schalal Chaz Baz)
waren door God zelf tot figuren gemaakt, waarover nu eenmaal
gesproken moest worden, vs 18. Wat zou de tijd leren?
4°. Wacht u voor spiritisme, Jes. 8: 19-22.
Er zijn er ten tijde van de Syro-Efraimitische oorlog in Juda
geweest, die uit angst voor de toekomst om raad gingen vragen aan
de doden, vs 19. Dus evenals koning Saul, 1 Sam. 28. Daartegen
heeft Jesaja de volgende drievoudige waarschuwing doen horen.
Ten eerste had dit Kanaanitische kwaad (we spraken er voor
het laatst over bij koning Manasse, 2 Kon. 21 : 6, Ig, 767) absoluut
geen zin. Immers worden wij mensen door ons sterven niet min of
meer goddelijk, zodat we meer weten dan de levenden. Neen, „de
doden weten nets", Pred. 9 : 5.
Ten tweede had men toch alle gelegenheid ontvangen om
naar het goede vertrouwbare Woord van God voor deze spannen-
de dagen te vragen, dankzij het optreden van de profeet Jesaja.
Waarom gaf men dan geen acht op diens onderwijzing (thora) en
getuigenis (teeoedah)? Met deze twee woorden heeft Jesaja niet het
oog gehad op de openbaring Gods zoals die voor zijn optreden al
bekend was, by. op wat wij nu de Pentateuch noemen, maar op zijn
46
versmaad, maar eenmaal getrouw worden vervuld § 21
eigen profetische arbeid, waarover het vlak voorafgaande ons in-
lichtte. Die arbeid had bestaan in onderwijzen (thora, 8 : 16) en in
aankondigingen van tekenen (teeoedah, 7: 14, 8 : 2). De profeet
wijst er nog eens uitdrukkelijk op, dat er alleen maar ontkoming
zal zijn voor degene, die zich daaronder nederig buigt, vs 20.
Want, en dat was ten derde, voor wie dat niet deed, zou er
geen uitkomst, geen licht, geen dageraad, maar enkel duisternis
zijn. In zijn wanhoop zou men van God noch koning meer willen
weten, vs 21, 22.
5. Jesaja waarschuwt te Jeruzalem tegen defaitisme door de aan-
kondiging van een eervolle toekomst, zelfs voor het heden zo diep
vernederde Galilea, Jes. 8 : 23-9: 6.
Nee, voor Jeruzalemmers, die zich vastklampten aan de belof-
te van Jahweh voor het huis van David (een eeuwige troon!) be-
stond geen reden tot wanhoop. Om hen daarvan nog meer te verze-
keren heeft Jesaja ze een profetie doen horen, die wel buitenge-
w6On stoutmoedig scheen. Ze had betrekking op een gedeelte van
het aloude beloofde land, dat er in die dagen nog heel wat ongeluk-
kiger aan toe was dan Juda. We hebben in 2 Kon. 15 gelezen, dat
koning Tiglath Pileser, de Assyrier, grote stukken van het tien-
stammenrijk veroverd heeft in zijn strijd tegen Syrie en Efraim.
Dat was toen blijkbaar even tevoren gebeurd, zie Ig, 226. Het ge-
bied waarop Jesaja hier in vs 23 het oog heeft, noemen wij meestal
kortweg Galilea , „een naam die is afgeleid van het Hebr. woord,
dat „kring, gebied" betekent: Galilea = gelil haggojim = het Ge-
west van de volken". 6) Die benaming „van de volken" had dit ge-
bied waarschijnlijk gekregen door de heidense invloeden en over-
heersing, waaraan het blootstond tengevolge van de verschillende
oorlogen met Syrie. 7 ) Welnu, over dit ongelukkige Galilea heeft Je-
saj a een schone toekomst mogen zien opgaan. Dagen van vreugde
als tij dens de oogst. Als op Midiansdag, wanneer Israel vroeger
zijn bevrij ding van het juk der Midianieten door Gideon placht te
gedenken, Richt. 7 en 8. Er zou een tijd aanbreken, waarin er van
heel het Assyrische bezettingsleger geen dreunende laars en geen
bloederige soldatenj as meer in Galilea zou zijn te bekennen, vs 1-4.
47
§ 21 Jesaja's profetie zal aanvankelijk wel worden
Ziedaar de profetie, vs 23 en vs 1-4. En nu het bewijs voor de
betrouwbaarheid van hem, die haar uitsprak, vs 5 en 6.
Daarvoor behoefde Jesaj a slechts te verwijzen naar de profe-
tie, die hij enige tijd geleden aan koning Achaz bij de waterleiding
had doen horen, Jes. 7. Die profetie was vervuld. In het paleis was
inderdaad een kindje geboren en het was inderdaad een jongetje,
een prins. Vandaar dat de Jeruzalemmers elkaar vrolijk toeriepen:
„Een kind is ons geboren, een zoon is ons gegeven". En de gelovi-
gen onder hen zullen elkaar wel hebben opgewekt om toch vooral
aan de woordverkondiging van Jesaja (aan zijn onderwijzing en
getuigenis, aan zijn thora en teeoedah, 8 : 20) gehoor te geven. Je
kon er heus van op aan. Zie maar naar de geboorte van de jongste
prins uit Davids huis. Of de Trnmanuelprofetie vervuld was! Op
Jesaja kon je aan. Maar is Jesaja's profetie inzake Galiléa 66k ver-
vuld?
Als een aanvankelijke vervulling van deze profetie mogen we
reeds het goede beschouwen, dat later door dit zelfde prinsje uit
het huis van David, toen het was opgegroeid tot koning Hizkia,
voor het ongelukkige Galilea is gedaan. Toen Hizkia in Juda de
tempeldienst herstelde, heeft hij nl. tot het deelnemen daaraan ook
uitnodigingen verzonden naar degenen, die in het voormalige
Israelitische land aan de Assyriers waren ontkomen en nog woon-
den in het voormalige gebied van Efraim, Manasse, en ook Zebu-
Ion, 2 Kron. 30 : 10. Hierdoor deed Hizkia het geboortebericht van
Jes. 9: 5 duidelijk alle eer aan. Hij maakte immers een goed ge-
bruik van „ de heerschappij", die hem daarin reeds werd toegeschre-
ven. En hij toonde door zijn maatregelen tot herstel van de tempel-
dienst van Jahweh inderdaad „een bedenker van wondere plannen"
te zijn. Daar er moed voor nodig was om in die dagen van interna-
tionale spanning z'n zorgen niet alleen tot Jeruzalem en Juda,
maar ook ver daarbuiten, tot in het hoge noorden van het aloude
beloofde land uit te strekken, deed Hizkia ook zijn naam „sterke
god" duidelijk ere aan. Tussen twee haakjes, van zo'n naam voor
een man, een mens, staan wij ,thans verwonderd te kijken, maar dat
zullen Jesaja's tijdgenoten niet hebben gedaan. In het oude oosten
48
versmaad, maar eenmaal getrouw worden vervuld § 21
werden zulke titels meermalen door de mensen aan hun koningen
gegeven. Zie wat hierover in P, blz. 169 gezegd is. 8 ) Op die goede
zorgen van Hizkia slaan ook de namen „eeuwige vader" (vgl. ons
„vader des vaderlands") en vredevorst. Hizkia bleek later een waar-
dig opvolger te zijn van koning David, die in zijn rijk ook „ reeht en
gerechtigheid" bestelde, 9 : 6, 2 Sam. 8 : 15, I f , 337.
Maar de Schrift zegt nog weer later, dat de profetie van Jes.
8 : 23-9 : 6 pas volkOmen vervuld is, toen Gods Zoon op aarde
kwam en Hij wel in Bethlehem, de aloude Davidsstad, geboren
werd, maar opgevoed te Nazareth in Galilea, om vervolgens in de
weg van diepe gehoorzaamheid te worden verhoogd tot de troon,
waarvan wij thans mogen begrijpen, dat God dadrop tegenover
David reeds het oog heeft gehad in de bekende Nathansprofetie
van 2 Sam. 7. Een eeuwige troon in een koninkrijk zonder einde.
De engel Gabriel heeft er over gesproken tot Maria, Luc. 1 : 32. En
priester Zacharias heeft zich verheugd over het licht, dat zou wor-
den gezien door hen, die eerst leefden in duisternis en schaduw des
doods, Luc. 1 : 79; dat was ook een herinnering aan de profetie van
Jes. 8 : 23 en v.v. Wat een „eer" zou het vernederde Galilea dus
overkomen, vs 23. Da& zou onze Zaligmaker Zijn grote werken
aanvangen. In Matth. 4: 15 staat uitdrukkelijk, dat dit geschied is
tot vervulling van Jesaja's profetie in 8 : 23-9: 6. Geen beter corn-
mentaar op dit deel van Jesaj a laat zich wensen dan de opmerkelij -
ke plaats van Galilea in het N.T. Zie Matth. 28 : 10 (in Galilea zou
de Verrezene Zijn discipelen terugzien) en Hand. 1 : 11 (wij gelo-
ven, dat Christus ten hemel verhoogd is, op grond van het getuige-
nis van een groepje Galilese mannen). Zie verder de woorden Gali-
lea en Galileer in Hand. 2: 7, 9 : 31, 10 : 37, 13 : 31.
Met een dikke streep onder zijn profetie heeft Jesaja tenslotte
betuigd, dat men haar gerust kon geloven. De qin'ah van Jahweh
zebaoth zal dit bewerken, 9 : 6c.
Bijna net zo'n zinnetje kwamen we tegen in 2 Kon. 19 : 31b, Ig,
664. (Het is blij kens sommige handschrif ten niet onmogelijk, dat het
woord zebaoth ook daar oorspronkelijk heeft gestaan.) Dat zin-
netje sloeg toen op de tijd van Sanherib, 701, de Assyrische koning
49
§ 21 Jesaja's profetie zal aanvankelijk wel worden
met z'n grote mond tegen Jahweh. Maar die is gestopt! God ver-
oorzaakte onder 185 Assyrische bataljons een plotselinge sterfte.
De historische achtergrond van Jes. 9 zal een dertig jaar vroe-
ger te dateren zijn. Toen hebben de strijdkrachten van Tiglath Pi-
leser op hun tocht tegen Samaria het noorden van Israêl bezet.
Maar natuurlijk hebben de Jeruzalemmers dat gehoord en ervan
gesidderd. En nu kwam zo'n man als hun juist een prachtige
toekomst voor lat arme Galilea voorzeggen. Nu, inderdaad had
Jesaja er blijk van gegeveri een profeet te zijn, wiens woord geloof-
waardig was. Getuige de geboorte van prins Hizkia. Maar nu zulk
een profetie over Galilea — wie zou die kunnen vervullen?
Antwoord: Jahweh. Die beschikte 66k over zebaoth, strijd-
krachten, (z.reg.) en dan nog heel wat andere dan de Assyrische.
Maar waarom zou Hij dat doen? Omkijken naar Jeruzalem, j a
zelfs naar Galilea? Antwoord: „De qin'ah van Jahweh der strijd-
krachten zal dit bewerken".
Wat betekent het woord qidah?
Toen Jehu op weg naar Samaria de in zijn dagen zeer bekende
Jonadab, de zoon van Rechab, tegenkwam, nodigde hij deze uit bij
hem op de wagen te komen zitten om zijn „qidah" voor Jahweh te
zien, 2 Kon. 10 : 16, dwz. zijn cinkomen voor Jahweh, zijn handha-
ven van de rechten van Jahweh, zijn respect voor Jahweh. Maar
qidah kon ook worden gebruikt in de betekenis van: handhaving
van eigen rechten, van zelfrespect. Een man, die reden had te ver-
moeden, dat zijn vrouw zich schuldig gemaakt had aan verkofting
van zijn echtelijke rechten, kon erop staan, dat zij een „minchah
qenasooth" braeht, Num. 5 : 18, dva. een zeer speciaal spijsoffer in
verband met rechtsverkoxting, I C , 55.. Merkwaardigerwijze jcomt
het woord qidah de meeste keren ongeveer in laatstbedoelde bete-
kenis voor. Te Horeb heeft Jahweh er al op gewezen, dat Zijn zelf-
respect er zith natuurlijk iegen zou verzetten als Zijn verbonds-
volk andere goden zou dienen, Ex. 20: 5 (St.V.: want Ik ben een
ijverig God; N.B.G.: een naijverig God; K.B.S.: eenjaloerse God).
En later is de qidah van Jahweh, Gods zelfrespect, wel zeer ernstig
geraakt gebleken, toen er nota bene in Zijn eigen tempel te Jeruza-
lem verering van een afgodsbeeld plaats had, Ezech. 5 : 13, 8 : 3, 5.
50
versmaad, maar eenmaal getrouw worden vervuld § 21
Hoewel Jahweh het toch ook weer niet kon uitstaan, wanneer an-
dere volken er zich in verkneuterden, wanneer Hij Zijn verbonds-
volk om z'n ontrouw bestrafte, Ezech. 36 : 6.
Na kennisname van deze betekenis van qidah denken we nok
eens aan 2 Kon. 19 : 3 lb. Jahweh werd de grote mond van Sanherib
zo zat, dat Hij die in een nacht tijds dicht sloeg. Uit zelfrespect. 't
Was voor Hem een erezaak geworden.
Zullen we het zinnetje in het slot van Jes. 9 : 6 niet evenzo
moeten opvatten? Dan heeft Jesaj a dus op de vraag, waarom Jah-
weh Zich om het benarde Jeruzalem en om het armzalige Galilea
nog bekommeren zou, geantwoord met een verwijzing naar het op-
komen van Jahweh zelf voor Zijn rechten, maar ook voor Zijn vrij-
willig op Zich genomen plichten. De vervulling van Zijn belofte
aan David (2 Sam. 7, Ps. 89, Matth. 15, Luc. 1) is voor God een
erezaak geweest. En dat blijft ze tot Christus' wederkomst. God zal
Zijn woord (aan David) tot het uiterste gestand doen.
6. Jesaja heeft overigens het tienstammenrijk geenszins zijn critiek
bespaard, Jes. 9: 7-10:4.
Dus Jesaja had voor Galilea een schone toekomst aangekon-
digd. Maar dat moest geen misverstand wekken. Alsof hij hetzelf-
de ook voor de rest van het tienstammenrijk verwachtte. Dat blijkt
wel anders uit de nu volgende vier pericopen. Het slot van elke
pericoop waarschuwt voor Gods dreigend opgeheven hand, 9 : 11,
16, 20, 10:4, vanwege een bepaalde zonde.
1° . Waarschuwing wegens overmoed, Jes. 9 :7-11.
Vermoedelijk zijn deze waarschuwingen al tamelijk vroeg
door Jesaj a uitgesproken. (En opgeschreven? En overgeschreven?
En aan deze en gene in het tienstammenrijk toegestuurd? Amos
ging er in persoon naar toe, Am. 7.) Ze doen denken aan de tijd,
waarin Aram (Damascus) nog niet samen met Israel tegen Juda
optrok, maar nog verschillende malen tegen Israel streed, blijk-
baar in overleg met de Filistijnen in het westen, 9 : 10, 11, 20. Er
zijn op het ongehoorzame Israel zware slagen neergekomen. Het
Woord van God, dat door Elia en Eliza e.a. was gesproken, bleek
zo hard als een hamer. Maar Israel heeft zich niet laten gezeggen.
51
§ 21 Jesaja's profetie zal aanvankelijk wel worden
(Het woord Israel kan ruim gebezigd worden en dan alle twaalf
stammen aanduiden, I f , 303, 387, maar kan ook wel slechts de tien
stammen bedoelen oftewel Efraim. Overigens kan het woord
Efraim ook wel gebezigd worden voor slechts een stam, Jes. 9 : 20.)
2° . Waarschuwing tegen onbekeerlijkheid, Jes. 9: 12-16.
In z'n overmoed had men in Israel elkaar opgebeurd met ge-
zegden, die waarschijnlijk aan de bouwerij ontleend waren. Kop
op! Bakstenen huizen verwoest? We bouwen nieuwe van hard-
steen. En dan gebruiken we daarbij niet het ordinaire hout van de
wilde vijgeboom maar van de ceder. Misschien heeft men ook wel
in werkelijkheid de gevolgen van de verschillende oorlogen door
nieuwbouw willen wegwerken, 9 : 9. Maar van „vragen" naar (de
wil van) Jahweh Zebaoth was geen sprake, vs 12. Toen liet God
nieuwe slagen volgen, waardoor de levens van hoog en laag soms
bij massa's op een dag als rietstengels werden weggemaaid. De
bloem der natie viel op het slagveld. Het kwaad trof alien, zelfs
weduwen en wezen, omdat alien hadden geweigerd naar de wil van
Jahweh to vragen. Dan krijgt men vanzelf een samenleving, waarin
„nebalah", dwaasheid, hoogtij viert, 9: 16. Door „nebalah" wor-
den de fundamenten van Gods verbond omgestoten, l e 661, P, 93.
,
3°. Waarschuwing tegen onderlinge partijstrijd, Jes. 9 : 17-20.
Hoewel God af en toe verlossing zond, bv. onder Jerobeam II,
was er van bekering maar weinig sprake geweest. Toen kwam Zijn
hand harder aan. Bloedbad volgde op bloedbad, Hos. 4 : 2, 7: 7.
Soms hadden er twee revoluties plaats binnen een maand. Ver-
moedelijk hebben daarbij ook onbekende oude veten tussen de
stam van Efra'im en die van Manasse een rol gespeeld. Sallum, die
koning Zacharia vermoordde, behoorde tot Manasse, terwijl Sal-
lums moordenaar Menahem en diens zoon Pekaja tot Efraim be-
hoorden. Zo verteerde Israel zichzelf. Maar tegen Jnda trok men
eensgezind op, nu zelfs in bond met de vroegere vijand Aram (Da-
mascus).
4°. Waarschuwing tegen verdrukking van elkaar, Jes. 10 : 1-4.
Hoewel Israel door Gods slaande hand werd toegetakeld als
distels en dorens door een bosbrand, 9 : 17, bekeerde het zich niet
tot Hem, die het sloeg. Toen heeft eerst de wegvoering plaats ge-
52
versmaad, maar eenmaal getrouw worden vervuld § 21
had van de noordelijke delen des lands, die in 8 : 23 werden ge-
noemd, „de kop van het land", o.a. Galilea, door Tiglath Pileser,
en ruim tien j aar later de verovering van Samaria door Sargon. Wie
enigszins de geschiedenis van het tienstammenrijk kent, weet dat
daarin reeds en beeldendienst en afgoderij God ten zeerste hebben
mishaagd. Maar uit deze pericoop blijkt, dat de toorn van Jahweh
nog het Allermeest is opgewekt door het verdriikken, dat men el-
kaar deed. Daar werden zelfs nieuwe wetten voor bedacht en uitge-
vaardigd. Hier blijkt, dat God Zich deze verbondsverlating, deze
verzaking van Zijn Thora, waarin Hij juist barmhartigheid jegens
ellendigen gebood, bv. jegens weduwen en wezen, nog het meest
heeft aangetrokken. (Denk aan Gods toorn over Achabs onrecht
tegen Naboth. Dat deed toen de deur dicht.) Straks was er van al
de bij elkaar geschraapte „heerlijkheid" niets meer over, omdat
men werd weggevoerd in ballingschap, gekromd als geboeiden.
Waarheen? Naar de plaats waar al de ellende der laatste jaren van-
daan kwam, 18 : 3. Hiermee is Assyrie alvast enigszins aangeduid.
In het vervolg zal het uitdrukkelijk worden genoemd.
7. En Jesaja heeft Juda, het tweestammenrijk, evenmin zijn critiek
bespaard, Jes. 10 : 5-12 : 6.
Hiermee wordt het deel van het boek Jesaja afgesloten, dat
begon met Jes. 6, het hoofdstuk over Jesaj a's roeping. Hem was
geen gemakkelijk leven voorzegd. Gods yolk zou naar Gods
knecht niet luisteren. Hieraan moet men af en toe goed denken,
reeds bij het lezen van de eerste twaalf hoofdstukken van het Jesa-
jaboek. Maar in de latere hoofdstukken zullen we straks lezen, dat
de staatkundige leiding in Juda door Jesaja bepaald in het open-
baar veroordeeld is vanwege haar vleselijkheid, haar ongeloof,
haar tellen en wegen, haar rekenen op aardse hulp (Jes. 20 : de
profeet ongekleed en barrevoets op straat). Dezelfde Jesaja is in H.
10-12 ook al aan het woord.
A. Jesaja predikt Gods afkeer van de Assyrische geweldverering,
Jes. 10: 5-19.
God haat alle kwaad, wie het ook begaat.
53
§ 21 Jesaja's profetie zal aanvankelijk wel worden
Die regel dient men niet te vergeten, wanneer we Jesaj a in dit
Schriftdeel horen uithalen over de Assyriers. Over hun arrogantie,
hun hoogmoed. Bij het verhaal van „Koningen" over de Assyri-
sche koning Tiglath Pileser en de Judese koning Achaz — die bij
Assyrie steun zocht tegen Syrie (Damascus) en Israel (Samaria) —
is daarover reeds gesproken, Ig, 701. Heden kunnen we dankzij de
opgravingen de blufferige verslagen van verschillende Assyrische
koningen lezen. 't Is of men Jesaja leest in 10 : 8-11. „Ik heb die
stad veroverd en die stad . . . " heet het.
De profeet heeft deze Assyrische opschepperij natuurlijk ver-
oordeeld. En wel namens Jahweh.
Want Jahweh had Zich wel, eerlijk is eerlijk, van Assur be-
diend om Zijn ongehoorzame verbondsvolk te straffen, 10 : 6. As-
sur werd door God wel gebruikt als een stok. Maar toen die „stok"
(nl. Assur) er plezier in begon te krijgen om maar te roven en te
moorden alsof het zijn plannen waren, die werden uitgevoerd en
niet de plannen van God, toen kreeg hij zijn ontslag. Jesaja heeft de
ondergang voorzegd van de in zijn dagen onoverwinlijk geachte
wereldmacht Assyrie. In 612 viel Nineve inderdaad en na een paar
stuiptrekkingen — die koning Josia nog het leven gekost hebben,
Ig, 803 — was er van dat vreselijke rijk niets, niets meer over. De
hoogste bomen (generaals) en het dichtste kreupelhout (soldaten)
werden weggevaagd, door een „bosbrand", die door Jahweh, het
Licht van Israel, zelf was gesticht.
B. Maar Jesaja keurt de in Juda gangbare overwaardering van
aardse macht en kracht evengoed af Jes. 10 : 20-34.
God haat alle kwaad, wie het ook begaat.
De Assyrische koningen waren dus mensen met een diepe ver-
ering voor geweld. In dit geval was dat hun eigen geweld. Maar wat
had koning Achaz gedaan? Feitelijk hetzelfde, want die had zich
liever verlaten op Assyrische hulp dan op de hulp van Jahweh, hoe-
wel deze hem door Jesaja dringend werd aangeboden. En was ko-
ning Achaz de enige man in Juda maar gebleven, die bij deze vlese-
lijke staatkunde heil zocht. Dat kwaad mishaagde Jahweh even-
goed.
54
versmaad, maar eenmaal getrouw worden vervuld § 21
a. Gods yolk zal wel niet even radicaal worden uit de weg geruimd
als Assyriê, want een overblijfsel ervan zal aan de verdelging ont-
komen, maar dan ook slechts een overblijfsel, Jes. 10: 20-23.
Nee, zo zwaar als Assur zou Gods yolk voor z'n vergoding van
aardse macht niet gestraft worden. Dat had Jesaja al een pons gele-
den mogen beloven. Toen hij zich naar koning Achaz begaf — deze
inspecteerde juist het werk aan de waterleiding — had de profeet
op bevel van Jahweh zijn zoontje Sj ear Jasjoeb moeten meenemen,
7: 3. Die jongensnaam betekende zowel ,slechts een overblijfsel
keert weer" als „slechts een overblijfsel bekeert zich". In beide be-
tekenissen is deze profetie vervuld. Er heeft zich rondom Jesaja
inderdaad een kring van getrouwen gevormd, 8 : 9-21. Daardoor is
de profetie naar haar tweede betekenis vervuld, vs 20, 21. Een rest
zal zijn steun zoeken bij God. Maar over de eerste betekenis gaat
het in vs 22, 23. Het zou met Juda op ballingschap uitlopen. Tot
verdelging was door God ook voor Juda vast besloten. Ten aan-
schouwen van alle volken zou Jahweh ook aan Zijn eigen yolk z'n
gerechte straf toedienen (vs 22 bezigt bij uitzondering het woord
„gerechtigheid" in de zin van „straffende gerechtigheid"). Paulus
verwijst hiernaar in Rom. 9: 27, 28.
b. Jeruzalem behoeft niet voor Assur te vrezen, Jes. 10 : 24-27.
Men kan God mishagen door verering van eigen kracht (zoals
Assur) of van eens anders kracht (zoals Achaz). Maar Juda zou
Jahweh evengoed tekort doen, wanneer het voor de Assyrische le-
gers al te bang was. Die vrees was niet nodig. Jesaja mag daarvan
aan de bevolking van Jeruzalem, de tempelstad, de absolute verze-
kering geven. De Assyriers hebben wel Samaria ingenomen, 10 : 9
(in 722), maar ze krijgen Jeruzalem nooit. Al drukt het jaarlijkse
Assyrische tribuut wel zwaar op land en yolk. Dat was nu het loon
op Achaz' ongelovige staatkunde. Verdiend. Maar er komt een
einde aan. Dan zal Juda zich verblij den als op de nationale feest-
dag, die Midiansdag heette, vgl. 9 : 3.
Waarop deze profetie precies gedoeld heeft, weet men niet.
Het is in de zevende eeuw tegen Assyrie telkens wel bij de onder-
55
 § 21 Jesaja's profetie zal aanvankelijk wel worden
worpen volken tot opstanden gekomen. Waarschijnlijk heeft de
volgende pericoop op zoiets betrekking.
c. Maar wat heeft Jahweh der legerscharen de Jeruzalemse leiding
lelijk verschut gezet bij gelegenheid van die en die korte Assyri-
sche expeditie, Jes. 10: 28-34.
In dit stukje wordt op levendige manier een verbazend snel
uitgevoerde opmars van Assyrische troepen beschreven. Waar
kwamen ze vandaan? Blijkbaar trokken ze vanuit Samaria op. 9)
Vandaar naar Ajath. Het bekende Ai? In elk geval ging het zuid-
waarts. Duidelijk richting Jeruzalem. Vermoedelijk in verband
met een opstand te Asdod. Daarvan spreken althans de Assyrische
annalen. De koning van Asdod poogde Juda, Moab e.a. aan zijn
zijde te krijgen. Waarschijnlijk heeft de Assyrische bliksemactie
niet meer dan een waarschuwende betekenis gehad voor Jeruza-
lem. De Assyriers zijn er in ieder geval niet binnengekomen, an-
ders zou dat vast wel ergens in Koningen, Kronieken of Jesaja ver-
meld zijn. 't Zal slechts als preventieve actie bedoeld zijn. Maar
wat hebben de Jeruzalemse leiders een ogenblik gebeefd! De hoge
heren gingen a.h.w. gelijk hoge bomen voor de bijl, vs 33, 34. Jah-
weh heeft hun vleselijke staatkunde met haar vertrouwen op hulp
van mensen (Filistijnen, Egypte) in tijd van een ommezien ver-
schut gezet. Door een Assyrische militaire tocht in Jeruzalems
richting nog maar.
C. Toch profeteert Jesaja een zegenrijke toekomst voor Sion en
daardoor voor alle volken, Jes. 11 en 12.
Na de voornoemde critische uitspraken over Juda (Jahweh
zal Zijn wijngaard laten vertrappen, Jes. 5 : 1-7) en over de hoge
leiders in Juda (zie de vlakvoorafgaande pericoop) zou men ver-
wachten, dat het slot van Jes. 6-12 wel niet erg opgewekt zal klin-
ken. Toch is dat wel het geval. Jesaja voorzegt ten eerste, dat er
toch mettertijd nog een zegen van het Judese koningshuis zal uit-
gaan voor Jeruzalem, j a voor heel de wereld (Jes. 11 : 1-10) en ten
tweede, dat dit zal worden mogelijk gemaakt door een wonder-
baarlijke terugkeer van vele weggevoerden, Jes. 11 : 11-16. En ten
56
versmaad, maar eenmaal getrouw worden vervuld § 21
derde, dat Jahweh nog zal worden gedankt voor Zijn vertroosten-
de verlossing, Jes. 12.
a. Er zal een zegen van het Judese koningshuis voor Jeruzalem uit-
gaan, ja voor heel de wereld, Jes. 11 : 1-10.
Hoofdstuk 11 begint in mineur. Dat komt van die critiek. Zij
wordt wel niet herhaald. Maar toch wel even kort samengevat in
een weinig vererende beeldspraak. Het tegenwoordige Judese ko-
ningshuis wordt vergeleken met een omgevallen boom, waarvan
alleen nog maar de tronk in de grond zit. De bedoeling van deze
beeldspraak is duidelijk. Het Judese koningshuis heeft het geloof
van zijn stichter verzaakt. Daarom noemt Jesaja de naam van die
stichter (koning David) maar liever niet eens en vervangt hij die
door de naam van Isai, Davids vader. Koning Achaz heeft immers
de Assyriers te hulp geroepen inplaats dat hij zich gelovig verliet
op Jahweh, Jes. 7. Ook Hizkia's staatkundige gedrag stelde teleur.
Jesaja heeft hem ernstig moeten bestraffen, 2 Kon. 20: 16, Jes.
39 : 5. En hoe slap zijn deze koningen opgetreden tot bescherming
van zwakken en geringen tegen hun verdrukkers, Jes. 3 : 1-15, 5 : 8-
24. Maar koning David zorgde ervoor, dat in zijn rijk het recht
werd gehandhaafd, 2 Sam. 8 : 15.
Daarom dat beeld van de omver gehakte boom.
Maar in dit droeve beeld wordt wel aanstonds een verblijden-
de figuur opgenomen. De figuur van een frisse jonge loot, die op-
schiet uit de tronk van de gevelde boom. Een verrassende tegen-
stelling. Daarom zouden we de eerste lettergreep van Jes. 11 : 1
(„we") ditmaal niet door „En", doch door „Maar" willen vertalen.
Maar er zal een rijsje voortkomen uit de tronk van _Lai en een scheut
.
uit zijn wortelen zal vrucht dragen.
De les der pericoop komt hierop neer.
Vs 1. Dankzij het onderwijs der apostelen weten we, dat die
ideale Davidszoon onze Heere Jezus Christus zou zijn. Paulus
noemt Hem letterlijk, met verwijzing naar Jesaja, „de wortel van
Isar, Rom. 15 : 12, en Johannes deelt mede, dat een van de vieren-
twintig oudsten in de hemel Hem dezelfde naam gaf, Openb. 5 : 5.
Vs 2, 3a. Die Davidszoon zou tot Zijn took worden bekwaamd
57
§ 21 Jesaja's profetie zal aanvankelijk wel worden
door de Geest van Jahweh. Deze zou op Hem ,rusten" en Hem
zeven (dwz. een volheid van) begaafdheden schenken (wijsheid
enz.). „Rusten" = blijven. Van koning Saul was de Geest heenge-
gaan, 1 Sam. 16 : 14, en toen David tegen Uria gezondigd had, bad
hij, of Jahweh hem voor die straf (van Saul) bewaren wilde en de
Geest, die hem tot het koningschap bekwaamd had, 1 Sam. 16 : 13,
niet ook van hem wilde wegnemen, Ps. 51: 13. Johannes de Doper
heeft verklaard, dat hij gezien heeft, dat de Geest op Jezus „neder-
daalde en op Hem bleef", Joh. 1 : 32, 33. God heeft Hem de Geest
gegeven „niet met mate", Joh. 3 : 34. De apostel noemt Hem, dege-
ne die „de zeven Geesten Gods" heeft, Openb. 3 : 1.
Vs 3b-5. Deze Davidszoon zou de hoge heren in het „land"
(geoorloofde vertaling inplaats van „aarde") geducht de waarheid
zeggen en de verdrukte gelovigen (de anawim, h 65) niet een kant-
, ons hier in een liefelijk tafereel getoond."
je geven.
Vs 6-9. Er zouden te Jeruzalem („Mijn heilige berg" vs 9) tus-
sen de mensen weer goede verhoudingen komen te heersen, ja
doordat de kennis van Jahweh zich alom zou verbreiden, zouden
ook de heidenen in deze zegen delen.
Het is duidelijk, dat Jes. 11 : 6-9 dezelfde toekomst voorzegt
als Jes. 2 : 2-5 (zie § 20, onder I). Straks zouden de apostelen het
Evangelie van Christus vanuit Jeruzalem niet alleen aan het Jood-
se yolk, maar ook aan de heidenen verkondigen, met al de heilrijke
gevolgen vandien.
We zouden het hierbij kunnen laten, ware het niet, dat over
Jes. 11 :6-9 beweringen zijn gedaan, die de bijbellezer op een
dwaalspoor zouden kunnen brengen. Om dat te voorkomen lassen
we het volgende in. Calvijn heeft terstond begrepen, dat Jesaja zich
in deze verzen heeft bediend van beeldspraak en wel op zulk een
wijze, dat onder het beeld van goede verhoudingen tussen dieren
een tijd van goede verhoudingen tussen mensen voorzegd werd. De
wolf zou bij het lam een welkome gast zijn, de luipaard zou zich
nederleggen bij het bokje, enz. Calvijn tekende hierbij aan: „Met
al zulke en in die geest geschreven beeldspraken (tevoren noemde
C. Hos. 2: 17) wordt niets anders bedoeld dan dat mensen, die
58 I 59
versmaad, maar eenmaal getrouw worden vervuld § 21
vroeger goddeloos en onhandelbaar waren, eenmaal vroom en
zachtzinnig zullen worden. De zedelijke heerschappij van de
Christus is het, die dat wonder zal teweegbrengen." 10) Wat een ver-
standige exegese.
Maar prof. Ridderbos' 1 ) schreef: „Calvijn laat zeker aan deze
verzen geen recht wedervaren, als hij in navolging der kerkvaders
hier slechts beeldspraak ziet, om aan te duiden, dat de mensen,
eertijds goddeloos en onhandelbaar, nu vroom en zachtzinnig zijn
geworden. De Schrift leert, dat als de zachtmoedigen het aardrijk
beerven, ook het rijk der natuur van de dienstbaarheid der verder-
fenis zal worden ontslagen (Rom. 8 : 19 v.v.); en deze vernieuwde
schepping, waarin de Paradijsvloek, die ook de aarde en de dieren
trof en deze deed ontaarden en verwilderen, is opgeheven, wordt
Prof. Aalders' 2) protesteerde hiertegen echter aldus: „Ik kan
het niet met prof. Ridderbos eens zijn, wanneer hij verklaart, dat
Calvijn met zijn opvatting aan deze verzen geen recht laat weder-
varen, en hier vinden wil een aankondiging van de opheffing van
de Paradijsvloek in de dierenwereld. Natuurlijk ben ik het met
hem volmaakt eens, dat de Heilige Schrift deze opheffing van de
Paradijsvloek in de hernieuwde schepping leert; waarvoor hij zich
volkomen terecht beroept op Rom. 8 : 19 v.v.; maar ik geloof niet
dat ze in Jes. 11 : 6-8 geleerd wordt. Men lette er op, dat in de ver-
zen 3-5 duidelijk sprake is van de inwerking van Christus in de
mensenwereld; er is daar sprake van „armen" en „zachtmoedigen",
maar ook van „goddelozen". En eveneens is in vs 9 en 10 weer
sprake van de mensenwereld; het gaat daar over „kennis des Hee-
ren", die men toch zeker niet bij dieren aantreft; en er wordt ge-
zegd van „de heidenen", dat zij zullen „vragen naar de wortel van
Isai, die staan zal tot een banier der volken". Daarom ligt het voor
de hand in de verzen 6-8 niets anders te zien dan een beeldspraak,
waarin eveneens van het ontwaken van een vredelievende gezind-
heid onder de mensen wordt geprofeteerd."
Hiermee stemmen we in.
Het gádt in de verzen 6-8 niet (evenmin als in Jes. 2 : 2-5) over
de tweede, maar over de eerste komst van Christus. Het gdat in Jes.
§ 21 Jesaja's profetie zal aanvankelijk wel worden
11 : 6-8 niet over het toekomstige paradijs en we zijn het met Dr. C.
van der Waal eens, dat het dubbel afkeurenswaardig is, wanneer
men bovendien van de opvatting, als zou het in Jes. 11 : 6-9 wel
over het toekomstige paradijs gaan, terugredeneert en conclusie
trekt „ten aanzien van de biologische situatie in de tijd velOr de
zondeval." 1³ )
Trouwens, de kwestie is eigenlijk heel eenvoudig. Nu in onze
eeuw de kennis van het oude Nabije Oosten zeer vermeerderd is,
kan men gerust aannemen, dat de eerste hoorders en jezers van Jes.
11: 1-10 zich over de daarin gebezigde beeldspraak in het geheel
niet verwonderd zullen hebben. Zulke taal kwam in de Egyptische,
Mesopotamische en Ugaritische wereld ook al voor. Gelijke gaven
als hier genoemd worden, werden daar aan koningen bij hun
troonsbestijging toegewenst. Ook zijn dichterlijke uitspraken be-
kend over vrede tussen de dieren, die aan onze pericoop parallel
lopen. „Een Soemerische mythe uit het tweede millennium kent
reeds een soort paradijs, waar de wolf het lam niet verslindt." 14)
Onze westerse talen zijn lang niet zo bloemrijk als de oosterse.
De Heilige Schrift is een veelszins oosters boek.
b. De verhoging van „de wortel van Isar zal plaats hebben na een
wonderlijke terugkeer van weggevoerden uit het oord van hun
ballingschap, Jes. 11 : 11-16.
De vorige pericoop was geeindigd met de voorzegging, dat
aan „de wortel van Isar een heerlijke rustplaats ten deel zou vallen
(„menoechah", rust, z.reg., resultaat, succes, werkbekroning). De
volken zouden van Hem hulp en heil verwachten („darasj el", trek-
ken naar, I', 757, noot 34). Die profetie is blijkens Rom. 15 : 12
vervuld in Christus' verhoging ten hemel en in de prediking van
Zijn Evangelie ook aan de heidenen.
In deze pericoop wordt voorzegd, dat hieraan een terugkeer
van weggevoerden zal voorafgaan. Drieerlei wordt van die terug-
keer voorspeld.
1° . De terugkeer zal ballingen uit velerlei landen wederbrengen, vs
11, 12.
Wat betreft de wegvoering in ballingschap en de terugkeer
60
versmaad, maar eenmaal getrouw worden vervuld § 21
daaruit hoede men zich voor dit dubbele misverstand: alsof er
geen andere wegvoeringen zouden hebben plaats gehad dan naar
Assur en Babylon en alsof er geen andere terugkeer zou hebben
plaats gehad dan uit Babylon.
Wat de wegvoering aangaat, deze heeft niet uitsluitend plaats
gehad naar Assur en Babylon. Er zijn in de loop der tijden ook
Israelieten en Judeers in andere landen terechtgekomen. Zonen en
vrouwen van koning Joram van Juda zijn door Filistij nen en Ara-
bieren meegeroofd, 2 Kron. 21 : 17. De vrouw van Nadman had als
slavin een meisje, dat door Aramese benden uit Israel was meege-
nomen, 2 Kon. 5 : 2. Israelitische en Judese krijgsgevangenen zijn
op de Fenicische slavenmarkten verhandeld, Ezech. 27 : 13, en ver-
kocht aan de Joniers (Grieken), Joel 3 : 6. Koning Joahaz werd
door farao Necho meegenomen naar Egypte, 2 Kon. 23 : 33. Na de
moord op Gedalja week een groot aantal Judeers uit naar Egypte,
2 Kon. 25 : 26.
Wat de terugkeer aangaat, daarmee staat het navenant. Er
heeft niet uitsluitend een terugkeer uit Babel plaats gehad. Dat
wordt hier in vs 11 en 12 wel anders voorspeld. Dan zal de Heer
(Adonai, de Gebieder over alles) Zijn hand voor de tweede keer uit-
strekken (de eerste keer was het geweest voor de exodus uit Egypte)
om de rest („sje ar") van Zijn Volk te bevrijden, die zal overblijven uit
.
Assur, uit Egypte, uit Pathros (Zuid- of Opper-Egypte), uit Koesj
(Ethiopie), uit Elam (ten oosten van Assur), uit Sinear (Babylon), uit
Hamath (Syrische stad aan de Orontes) en van de eilanden der (Mid-
dellandse) Zee (Tyrus en de Griekse eilanden en schiereilanden) vs
11. Hij zal een banier opsteken voor de volken (dat zij de doortrek-
kende ballingen moeten doorlaten) en de Israelitische mannen, die
uiteengejaagd zijn, verzamelen en de Judese vrouwen, die verstrooid
zijn, vergaderen van de vier einden der aarde, vs 12.
In deze verzen moet men niet teveel lezen. Alsof alle wegge-
voerden ook weer zouden zijn teruggekeerd. Er zijn er natuurlijk
ook in den vreemde gestorven. Ook zijn er vrijwillig in den vreem-
de achtergebleven. Nog eeuwenlang heeft te Babel een Joodse ko-
lonie bestaan. In Egypte meer dan een.
Maar men moet in deze verzen evenmin te weinig lezen en by.
61
§ 21 Jesaja's profetie zal aanvankelijk wel worden
van de weggevoerden naar Assur een apart probleem maken en
voor de oplossing daarvan zich wagen aan de stelling, dat de tien
stammen door heel Europa heen gezworven zouden hebben en
zich thans zouden bevinden in Engeland (Efraim), Amerika (Ma-
nasse), Nederland (Zebulon) enz. 15 ). Evenmin als de Schrift nauw-
keurig verhaalt, hoe het toegegaan is met de terugkeer van wegge-
voerden naar Griekenland, Egypte enz. bevat zij een uitgebreide
geschiedenis van de weerkeer van weggevoerden naar Assur. Maar
dat er ballingen, die vanouds tot de tien stammen behoorden, naar
Palestina zijn weergekeerd, blijkt niet slechts uit de voorzegging
hier in vs 11 en 12 alsmede straks in vs 13, maar ook uit de vermel-
ding van Anna, een dochter van Phanuel, uit de stam Aser, Luc.
2 : 36. Zulken moeten er meer geweest zijn, 1 Kron. 9 : 3 (Efraim en
Manasse), Jes. 65 : 9 (weergekeerden uit Jacob en Juda).
2° . De terugkeer zal de weergekeerde ballingen samensmeden, vs 13,
14.
Sinds de scheuring des rijks is het tussen tien- en tweestam-
menrijk zelden goed geweest. Jerobeam was afgunstig op de grote
toeloop naar de Jeruzalemse feesten en fantaseerde een eigenwilli-
ge verering van Jahweh. Al bleven er in Efraim over, die Juda wel-
gezind waren, anderen konden het niet uitstaan en streden er te-
gen. En dan liet Juda zich soms ook niet onbetuigd. Amazia van
Juda wou en zou met Joas van Israel vechten, 2 Kon. 14 Vanzelf
heeft die tweedracht er toe bijgedragen, dat de volken van rondom,
die tijderis koning David onderwoipen waren (Edomieten, Moa-
bieten, enz.) de vrijheid hernamen.
Aan die wanverhouding zou een eind komen dankzij de terug-
keer. Dan zal de afgunst van Efraim verdwijnen en zij (in Efraim) die
Juda benauwen, zullen uitgeroeid worden, vs 13a. Met vereende
krachten zouden Efraim en Juda het tegen de aloude vijanden van
rondom (Filistijnen enz.) opnemen. Onder de Maccabeen is deze
profetie vervuld.') Derhalve pleiten ook deze beide verzen tegen
de opvatting, dat de tien stammen door Azie en Europa heen ge-
zworven zouden hebben en eenmaal "nog naar Palestina zullen
moeten wederkeren. Laten we tenslotte nog even mogen waar-
schuwen tegen de feitelijke onjuistheid van de staande term „de
62
versmaad, maar eenmaal getrouw worden vervuld § 21
tien stammen". Heel Levi heeft zich bij Juda en Benjamin ge-
schaard alsmede gedeelten uit Efraim, Manasse en Simeon, 2
Kron. 11 : 13-17, 15 : 9.
3°. De terugkeer zal een wonder van God zijn, vs 15, 16.
Wanneer men geen oog heeft voor de bloem- en beeldrijke
taal van sommige gedeelten der Heilige Schrift, zal men allicht ook
van deze profetie verwachten, dat zij nog vervuld moet worden.
Het is immers niet bekend, dat het peil van Schelfzee en Eufraat
(„de rivier") ooit zo drastisch verlaagd is, dat men die wateren kon
passeren zonder z'n schoenen uit te trekken. Maar alle moeilijk-
heid vervalt, wanneer men luistert naar de goede raad van Calvijn.
„Deze schijnbaar zonderlinge voorspelling is niets anders dan een
beeldspraak om uit te drukken, dat de Heere de Zijnen uit de toe-
komende ballingschap zal redden. De beeldspraak is ontleend aan
de redding uit Egypte onder de leiding van Mozes."
Is het soms niet een even wonderlijke beschikking van God
over het hart van koning Cyrus geweest, waardoor deze aan alle
ballingen in zijn rijk verlof gaf naar hun aloude vaderland weer te
keren, als toen God de Schelfzee ten tijde van Israels exodus
drooglegde? Van andere bevrijdingen voor ballingen weten we uit
de Heilige Schrift niet, maar wel uit Flavius Josephus' Joodse Oud-
heden en Joodse Oorlogen en uit I Maccabeen. Er zijn Judese
krijgsgevangenen in Filistijnse en Phoenicische gebieden door Ju-
dese troepen bevrijd en ook heeft Alexander de Grote eens bevel
gegeven tot vrijlating van een groot aantal van zulke mensen. 17 )
't Is waar, dat zoiets speciaals niet bekend is aangaande de wegge-
voerden naar Assur, maar ten tijde van koning Cyrus had Assur
niets meer in te brengen. En dat niet alleen, maar we zagen in het
voorafgaande, dat de terugkeer van velen uit de tienstammen wel
terdege vermeld wordt. Mogen we dan aan de vervulling van vs 16
twijfelen en haar pas verwachten in het laatst der dagen? Vs 15 en
16 verklaren, waarom over God in vs 11 gesproken werd als Ado-
nai: dwz. de Heer en Gebieder over alles en allen. Door Gods
machtige beschikking heeft geen ballingschap kunnen verhinde-
ren, dat „de wortel van Isar te Bethlehem geboren werd en dat Hij
door in Galilea te wonen en te werken een licht deed schijnen voor
63
§ 21 Jesaja's profetie zal aanvankelijk wel worden
hen, die gezeten waren in duisternis en schaduw des doods, Jes.
9 : 1, Luc. 1 : 79.
c. Jahweh zal worden gedankt voor Zijn vertroostende verlossing,
Jes. 12.
Zo somber als het Schriftdeel, waarover we spreken, Jes.
6-12, begon, zo opgewekt eindigt het. Met lof- en danklied. Dit
lied zal op een blij de tijd weerklinken, het zal een blij de inhoud
hebben en zal in de wijde wereld worden gezongen en gehoord.
/ °. De blijde tijd, vs la.
Het ligt voor de hand bij de uitdrukking „te dien dage" aan
dezelfde tijd te denken, die er in het voorafgaande hoofdstuk mee
werd bedoeld, 11: 10, 11. Dat was, zo zagen we, de tijd, waarin „de
wortel van Isar werd verhoogd. De tij d, waarin onze Zaligmaker
op aarde kwam en Zijn Evangelie na Zijn hemelvaart vanuit Jeru-
zalem aan alle volken is gepredikt, Matth. 28 : 19, Hand. 1: 8.
2°. De blijde inhoud, vs lb-3.
Als men afgaat op St.V. en vert. N.B.G., zou men kunnen me-
nen, dat Jahweh in vs lb er door de zanger voor wordt gedankt, dat
Hij toornig op hem is geweest. Terwijl het de bedoeling is te zeggen
dat God door het yolk zal worden geprezen, omdat Hij het troost-
te. 18 ) Dddrop valt de nadruk en dit wijst ons opnieuw heen naar de
tijd van Christus' komst op aarde als bewijs van Gods barmhartig-
heid en vertroosting, Luc. 1 :78, 79, 2 : 25. Men zou in vs lb ook
mogen vertalen: omdat Hij Zich over me ontfermde. Of: omdat Hij
Zich over me erbarmde. Dat Goddelijk erbarmen ten tijde van
Christus' komst op aarde wordt ook „verlossing" genoemd:
Jesjoeah, verwant met de naam Jesaja. De verzekering wordt gege-
Yen, dat men met vreugde water scheppen zal uit de bronnen van
die verlossing, vs 3. Natuurlijk is dat ook weer beeldspraak. Men
zal van de komende verlossing volop kunnen genieten. Wij zeggen
dan: met voile teugen.
Blijkens latere Joodse litteratuur is het gewoonte geworden op
het Loofhuttenfeest de woorden van vs 3 te zeggen en te zingen bij
het halen van water uit de Siloahbron. Maar daarmee is de profetie
van Jes. 12 : 3 natuurlijk niet vervuld. Die werd alleen vervuld door
64 I 65
versmaad, maar eenmaal getrouw worden vervuld § 21
het geloof in Jezus Christus. Hij was belangrijker dan de opgeko-
men gewoonte van waterdragers op het Loofhuttenfeest. Hij
sprak: Indien iemand dorst heeft, hij kome tot Mij en drinke, Joh.
7 : 37. Op deze verlossing heeft het profetische lied Jes. 12 het oog
der gelovigen willen richten („te dien dage").
3°. De wijde wereld, vs 4-6.
Ook deze verzen wijzen ons heen naar de dagen van Christus
en Zijn apostelen, toen het Evangelie vanuit Jeruzalem aan alle
volken gepredikt is. In de synagogen luisterden reeds de van af-
komst heidense Proselieten of Jodengenoten met grote aandacht
naar de historische uiteenzettingen van de apostelen inzake Gods
grote daden voor Israel door de eeuwen heen tot aan de komst van
Christus, Hand. 13. Later kwamen ook heidenen buiten de syna-
gogen tot het geloof in Christus. Wij zijn er zelf de bewijzen van,
hoe Jes. 12 vervuld is, als we de grote daden Gods bezingen met
Israels psalmen, by. met Ps. 118. De grote daden van Jahweh in de
geschiedenis van Israel worden nu niet meer alleen door Israelie-
ten geprezen, ter ere van „de Heilige Israels" (zie bij 1 : 24), maar
ook door Christenen, internationaal, ter ere van de God en Vader
van onze Heere Jezus Christus, de verhoogde „Wortel Davids".
NOTEN
1)Zo wordt mimdal met le door Dr. Reiner-Friedemann Edel opgevat in zijn He-
brdisch-Deutsche PrAparation zu Jesaja. Het woord „staan" wijst volgens Snijders,
aw. 84, op dienstbaarheid, vgl. Koehler, Lex., s.v. 2.
2)Prof. Lettinga, De „Tale Kanaans", 19.
3)Over lanoe, voor ons, in vs 8 behoeft geen zwarigheid te rijzen, I', 87.
4) Wildberger geeft bewijzen, dat het Ugaritische woord, dat met het Hebr. 'alma
verwant was, gemalin des konings kon betekenen, comm. 289, 290.
5) Es wtirde nich uberraschen, wenn ewdh haufig fur die prophetische Botschaft
verwendet wurde. Wildberger, comm. 345.
6) Schoors, comm. 81. Over „de weg der zee" 1g, 110, over Galilea, Ig, 296, 297.
7) Ridderbos, K.V. 56.
8) K. A. Kitchen, Ancient orient and 0.T., 109, attendeert behalve op Egyptische
troonnamen ook op Assyrische en Hethitische, maar acht de stijl van Ugarit meer
met Jes. 9 : 6 in overeenstemming.
9)Wildberger, comm. Jes. 1-12, pag. 428. Op pag. 423 stelde hij al voor in vs 27b te
lezen, dat Assyrie optoog (1h) vanuit „Samaria". Dat zou goed passen en doen den-
ken aan een Assyrische actie, die uit het noorden kwam, niet aan die van Sanherib
in 701, welke uit het zuidwesten kwam.
10)Vertaling van Dr. L. W. van Deventer, Utrecht, Ten Bokkel Huinink, 1900.
§ 21 Jesaja's profetie zal aanvankelijk wel worden versmaad
11 ) K.V. Jes. I, 80, 81.
12.) Het Herstel van Israel volgens het O.T., z.j., 67.
13)Dr. C. van der Waal, Wat staat er eigenlijk? Oosterbaan en Le Cointre. Goes,
1971, blz. 7.
14)Dr. A. Schoors, comm Jesaja, 94. Men zie ook de comm. van Wildberger, 440,
448, 449, 452, 456, en Snijders, 148.
15 )„Waar zijn de verstrooide stammen Israels gebleven?" door Dr. A. van Deursen,
z.j. Heel anders wordt deze vraag beantwoord in „De Migraties van de tien stam-
men door Europa" door A. Vrolijk. In het onwaarschijnlijk grote aantal namen van
volken, die door de tien stammen zouden zijn gedragen, wordt door laatstgenoem-
de auteur een vervulling gezien van Jes. 62 : 2, 65 : 15, nl. dat Jahweh aan Zijn knech-
ten een nieuwe, een andere naam (acheer en chadaasj) zou geven. Blijkens het ver-
band is echter geen naam van velken, laat staan namen bedoeld, maar naam als
bekendheid, bepaald zulk een goede bekendheid, dat men elkaar daarmee geluk
toewenste: „Het ga U goed als die en die". Naam wordt niet bedoeld als eigennaam,
maar als faam, als aanduiding van iemands waarde voor zijn omgeving. Voor ver-
dere litteratuur van deze aard zie men „Een nieuw geluid", maandblad van de bond
Nederlands Israel.
16 ) Dr. G. Ch. Aalders. Het herstel van Israel volgens het O.T., 69. Voor de bewijs-
plaatsen bij Josephus zie men Keil op Joel 4: 4-8.
'') Ook hiervoor bewijsplaatsen bij Keil op Joel 4 : 4-8.
18 ) Aldus Dr. Snijders, comm. 153. Volgens Dachsel heeft Da Costa bij vs lb gewe-
zen op de Hebr. taal met haar veelal nevenschikkend zinsverband in tegenstelling
tot de onze met haar vaak onderschikkend zinsverband, waardoor we van twee cau-
saal verbonden mededelingen de minst belangrijke een plaats kunnen geven in een
afhankelijke zin. JotiOn, Grammaire § 170, m. noemt Jes. 12 : 1. Goed bedoelde uit-
weidingen over het nut der tegenspoeden leiden hier toch heus de aandacht of van
de zaak.
66 I 67
§ 22
GOD VERFOEIT ALLE HOOGMOED
Wie de eerste twaalf hoofdstukken van Jesaja aandachtig ge-
lezen heeft, zal geen moeite hebben om dezelfde hoofdlijn uit die
hoofdstukken ook te ontdekken in het deel, dat nu volgt, Jes.
13-23. Eigenlijk een dubbele lijn: die van Gods afkeer van alle hoog-
moed en van Zijn mededogen jegens de nederigen, die op Hem ver-
trouwen.
Let wel, God haat alle hoogmoed, hetzij Hij die ontmoet bij
de heidenen, hetzij bij Zijn verbondsvolk. In de dagen van Jesaja
waren de grote mogendheden zo hoogmoedig te vertrouwen op ei-
gen macht. Maar de kleine volken poogden zich de grote van het
Iijf te houden door de handen ineen te slaan. Zij dachten: „een-
dracht maakt macht". Helaas is er zo ook geredeneerd in het kleine
Juda. In plaats dat het op Jahweh vertrouwde. Telkens werd er
hulp gezocht Of bij de toenmalige grootmachten Of bij de kleinere
rijkj es met hun onderlinge verbonden. Daardoor voelde Jahweh
zich dan gepasseerd. Maar voor het kleine restant gelovigen, dat
het oog op Hem geslagen hield, had Hij woorden van troost. Er zou
nog een tijd komen, dat menige heiden maar wat tevreden zou zijn
met een plaatsje in de gemeente, die uit hen zou voortkomen, 14 : 1.
I. ZELFS BABELS GLORIE IS VERGANKELIJK, JES.
13:1-14:23.
Bij de bespreking van het boek Koningen hebben we de naam
Assur veel eerder ontmoet dan de naam Babel. Juda heeft met deze
Assyriers te doen gekregen door koning Achaz, die hen te hulp riep
tegen Efralm (noord-Israel) en Damascus. In die dagen was Babel
voor Juda nog geen vijand. Hizkia, de zoon van Achaz, kreeg uit

§ 22 God verfoeit alle* hoogmoed
Babel zelfs eens een vriendschapsbezoek. Daar zat echter politiek
achter. Babel wilde ook Juda bij een coalitie tegen Assur betrek-
ken. Het had voor de Assyriers nl. herhaaldelijk moeten bukken.
Hizkia schepte tegen de gezanten uit Babel op met zijn schatten.
Dit steunen op geld en goed en op macht en kracht heeft Jahweh
hem kwalijk genomen. Jesaja moest hem aanzeggen, dat zijn schat-
ten mettertijd naar Babel zouden worden weggevoerd, 2 Kon.
20 : 17. Inderdaad is dit ruim honderd jaar later gebeurd. Het As-
syrische rijk bezweek onder de aanvallen van de Babyloniers, die
geleid werden door Nabopolassar, de vader van Nebucadnezar;
tij dens Nebucadnezar zelf hebben de drie Judese wegvoeringen
naar Babel plaats gehad. Uit de macht van dit geweldige Babel zijn
de ballingen pas verlost door Cyrus, de koning van de Meden en
Perzen.
Wat heeft het oog van Jesaja ver gereikt. Zo ver, dat hij niet
slechts een nieuwe opkomst van Babel zag, maar ook reeds een zo-
veelste ondergang ervan. Doch nu de definitieve, de laatste. Geen
wonder, dat aan Jesaja's profetie over Babel de eerste plaats gege-
ven is in de rij van Godsspraken over de volken, die in Jes. 13-23
volgt. Het woord Babel had nl. voor de oude volken een geheim-
zinnige klank. Babel heeft een paar duizend jaar lang voor een hei-
lige stad gegolden. Toen de Assyrische koning Sanherib het in zijn
woede eens totaal verwoest had, liet zijn zoon Ezarhaddon het la-
ter toch weer herbouwen; uit eerbied.
In Jes. 13 gaat het meer over de verwoesting van Babel zelf en
in Jes. 14 over de val van Babels koning.
1. Jesaja profeteert de ondergang van Babel zelf, Jes. 13: 1-14:2.
Toen koning Joram. van Israel door Jehu doodgeschoten was,
moest zijn lijk op bevel van Jehu geworpen worden op de akker
van Naboth. Jehu herinnerde bij die gelegenheid aan een Gods-
spraak van Jahweh door de profeet Elia, 2 Kon. 9 : 25. Voor het
woord „Godsspraak" bezigde Jehu toen hetzelfde woord, dat hier
in Jes. 13 : 1 staat en dat ook voorkomt in Jes. 15 : 1, 17 : 1, 19 :1,
21 : 1, 21 : 11, enz., nl. massa'. De Godsspraak over Babel, die Jesaja,
de zoon van Amoz, geprofeteerd heeft, 13 : 1. Zo tenminste vertaalt
68
God verfoeit alle hoogmoed § 22
men tegenwoordig veelal (N.V., K.V., Can.V.). Waarvoor iets te
zeggen valt (een uitspraak met opgeheven stem). Maar de St.V. be-
diende zich van het woord „last" (waarvoor eveneens iets te zeggen
was; het woord „masa" kon ook de last op een ezelsrug aandui-
den, Ex. 23 : 5; de Sept. vertaalde Jes. 13 : 1 aldus: „gezicht, dat Je-
saja, de zoon van Amoz, zag tegen Babylon"). Misschien is de bes-
te vertaling: gerichtsaankondiging') van Jesaja tegen Babel. Tot die
conclusie komen we mede op grond van de inhoud van heel het
stuk, waarboven Jes. 13 : 1 als opschrift fungeert, nl. 13 : 2-14 : 23.
Zelfs op grond van de vorm ervan. Het is nl. grotendeels een qinah,
doodslied. Wat overigens de vertroosting voor de gelovige hoor-
ders en lezers ervan niet uit-, maar insloot. Voor hen immers was
deze openbaring bedoeld (natuurlijk niet om per post naar Babel
te worden gestuurd, laat staan naar de kOning van Babel).
Op de voorgrond wordt gesteld, dat de actie tegen het machti-
ge Babel uitgaat van Jahweh zelf. Hij is het, die de ontelbare troe-
pen laat aantreden. Zet het vaandel, waaromheen allen zich moe-
ten scharen, vooral op een heuvel met een vlakke top, zonder
bomen, anders kan men het niet goed zien. Laten de soldaten der
verzamelde legers door de poorten van Babels tyrannen binnen-
trekken, vs 2. Op Mijn bevel zijn ze daartoe geheiligd (bestemd)
zegi Jahweh, vs 3. Hij laat ze uit het verre oosten vandaan komen.
't Zijn de Meden. Echte natuurkinderen. Verstand van de waarde
der schatten van Babel hebben ze niet. Voor mensenlevens zijn ze
ongevoelig, vs 17, 18. Dit yolk der Meden heeft eerst samen met
Babel tegen de Assyriers gestreden, maar later is het zelf opgeno-
men in het rijk van de Perzen, dat vervolgens onder leiding van
koning Cyrus de hand op Babel heeft gelegd. Wel is er bij die gele-
genheid nog geen sprake geweest van Babels verwoesting. Cyrus
heeft met grote staatsmanswijsheid Babel juist ontzien. Toch is
toen de definitieve keer gekomen in Babels lot. Het heeft voorgoed
zijn plaats aan andere steden moeten afstaan. Op den duur is het
zover weggekwijnd, dat men er nauwelijks de ruinen meer van wist
aan te wijzen. Jes. 13 : 19-22 ging in vervulling. Handelaars (Ara-
bieren, vs 20) trokken er niet meer been. Er viel niets te,verdienen.
69
§ 22 God verfoeit alle hoogmoed
Zelfs voor herders met hun kudden was het een al te dor en doods
terrein geworden. Het was een naargeestig oord. In de ruInen der
tempels en paleizen van deze magnifieke stad der oudheid hebben
hyena's gehuisd en uilen geroepen, hebben struisvogels genesteld
en de bekende seiers, griezelige langharige bokken 2 ), zijn daar van
de ene hoogte op de andere gesprongen.
Aangrijpend, zo'n geschiedenis van een wereldmacht.
Maar vertroostend voor de nederigen van hart.
Uit het kleine overblijfsel van ballingen heeft God door mid-
del van koning Cyrus een gemeente doen voortkomen, waaraan
zeer heerlijke beloften zijn vervuld. By. deze, dat mange heiden
daarin later maar wat graag een plaatsje wenste in te nemen, 14 : 1,
2. Zijn wij vandaag - niet blij, dat God ons in Israel heeft ingelijfd?
Rom. 11 : 17.
2. Jesaja profeteert de ondergang van de koning van Babel, Jes.
14:3-23.
Babel vergaat. Wordt een puinhoop.
Wie zou U vandaag geloven, als U dat van New York, Lon-
den, Moskou of Tokio voorspelde?
Maar Jesaja is zo zeker van zijn zaak geweest, dat hij aan de
dodenzang over Babel er nog een over Babels koning toegevoegd
heeft. Welke koning? Dat deed er niet toe. Denkt U, dat de gewone
mensen van die dagen in alle landen precies geweten hebben, hoe
de koning van Babel heette, die in hun dagen regeerde? Men zal
veelal gesproken hebben van de koning van Babel zoals de meeste
van onze voorouders in Europa spraken van „de paus". Welke?
Daarover kan men heden geleerde boeken opslaan. Jawel. Achter-
af.
Jesaja tekent die koning van Babel nu als reeds dood. Hij is
gestorven, net als iedereen. Kijk, daar komt hij juist aan in de
sjeool. Dat was volgens de heidenen de onderwereld, waarover zij
in hun onwetendheid zoveel gefantaseerd hebben. Terwijl Pred.
9 : 5 eenvoudig zegt: de doden weten nets. Jesaj a spreekt even met
de gangbare fantasieen over die sjeool mee, als hij verhaalt, dat bij
het binnenkomen van Babels koning heel wat andere koningen
70
God verfoeit alle hoogmoed § 22
daar ook al zijn gearriveerd. Ze heten hier „bokken" des lands,
14: 9 (attoedim, Ib , 285, noot 98), geen oneervolle titel, vgl. ons
„voorgangers" (de bokken gingen voor de kudde uit). Maar die
overleden collega's spotten vandaag met de Babylonische praat-
jesmaker, die zich in z'n hoogmoed nog hoger had willen verheffen
dan de goden, die (alweer volgens heidense verhalen) geregeld ver-
gadering hielden op een berg in het hoge noorden.. Vroeger ver-
beeldde hij zich gelijk te zijn aan de morgenster, die tegelijk met de
dageraad verschijnt (tegelijk met „Sjaachar", daarom „zoon van
Sj aachar"). De morgenster is Venus (soms ook avondster) die bier
Heleel heet, de schijnende, de schitterende, 14 : 12. 3 )
Maar — men proeft de spot — de blinkende Morgenster, die
zich verbeeldde een god gelijk te zijn geworden, is lelijk uit de he-
mel gevallen en terechtgekomen in de sjeool, in de put, in het graf.
Vroeger zat hij niet anders dan op tapij ten, thans kruipen de wor-
men onder hem. En terwijl de meeste andere koningen tenminste.
nog een eervolle begrafenis kregen en plechtig werden bijgezet (in
hun „woning" 14 : 19) ligt zijn lijk daar onbegraven neer. Toen de
Meden en Perzen Babel veroverden en koning Belsazar doodden,
heeft de wijze Cyrus er wel voor gezorgd, dat laatstgenoemde een
passende begrafenis kreeg, Noordtzij, Gods Woord enz. 1936,
bladz. 453. Men bedenke hier dus nogmaals, dat Jesaja de term
„koning van Babel" in het algemeen bezigde.
Zo heeft God Zijn yolk willen troosten. Stil maar. Vrees niet
al te zeer voor het rumoer der volken. Eenmaal zal zelfs het grote
Babel door Mij worden weggebezemd met de bezem der verdel-
ging, 14 : 23. Ik maak het tot een waterpoel. 4)
H. JESAJA VOORSPELT, DAT DE KRACHT VAN ASSYRIE
IN HET HEILIGE LAND ZAL WORDEN GEKRAAKT, JES.
14 : 24-27.
Tot de nagelaten profetieen van Jesaja heeft ook dit stuk over
Assur behoord. Het was het eerste niet van dien aard. In 10 : 5-19
en 10 : 24-27 ging het ook al over Assur. Op welke tijd die Schrift-
gedeelten toen betrekking hadden, was niet met zekerheid te zeg-
gen en dat is ook het geval met het Schriftdeel, dat bier volgt. Maar
71
§ 22 God verfoeit alle hoogmoed
er is wel reden om speciaal te denken aan het jaar 701, toen de
pochende Sanherib zich aan de naam van Jahweh vergreep en God
in 185 afdelingen van zijn leger een plotselinge sterfte liet optre-
den. In elk geval heeft Jesaj a in een bepaalde zeer critieke situatie
tot troost van Gods yolk mogen bekendmaken, dat Jahweh ten
aanzien van Assur een bepaald besluit genomen had, waarvan hij
drie dingen opnoemde.
Ten 1° de inhoud van het Goddelijk besluit.
Jahweh heeft aan Jesaja medegedeeld, dat Hij de beslissing
genomen had de kracht van Assur te breken. Al zou door dat te
doen Zijn slaande hand tegelijk ook wel andere volken treffen (vs
25). Tot het enorm grote Assyrische wereldrijk behoorden immers
talloze volken, die alle hun aandeel aan manschappen moesten le-
veren voor de Assyrische armee. Die onderworpen volken zouden
dus meteen ook getroffen worden. En dat waartoe?
Ten 2° de bedoeling van het Goddelijk besluit.
Jahweh heeft vervolgens ook aan Jesaja medegedeeld, dat Hij
die slag aan Assur en de andere volken zou toebrengen in het land
Palestina. „In mijn land". „En op Mijn bergen", zei Jahweh. Van
het land Kanaan had Jahweh immers eens gezegd: Want het land
is van Mij, Lev. 25 : 23 (wet op het sabbat- en jubeljaar). Ook had
Hij in tabernakel en tempel temidden van Israel in dat land ge-
woond. Vandaar dat de volken in Jesaja's dagen wel tegen elkaar
zullen gezegd hebben: „Wat heeft die beledigde Jahweh van Israel
Zich krachtig gewroken!" En onder Gods eigen yolk zullen velen
door dit Goddelijk optreden wel heerlijk getroost zijn. Al was het
alleen reeds vanwege de verlichting van het Assyrische juk, vs 25.
Maar vooral om het tastbaar bewijs van Gods grootheid.
Ten 3° de zekerheid van het Goddelijk besluit.
Er was echter voor Jesaja's hoorders en lezers meer dan een
reden om bij de profetie verwonderd op te kijken. Natuurlijk reeds
vanwege het feit, dat er van bepaalde verschijnselen, die zo'n ge-
weldige breuk in het Assyrische leger aankondigden, tevoren niets
te zien was. Assyrie scheen onoverwinnelijk. Maar bovendien was
er deze reden om zich over deze profetie van Jesaja te verwonde-
ren: bij vorige gelegenheden had hij vooral woorden van verma-
72
God verfoeit alle hoogmoed § 22
ning en bestraffing gesproken en dagen van gerichtsoefening aan-
gekondigd. En nu opeens dit woord van troost. Het zal wel om die
reden geweest zijn, dat Jesaja uitdrukkelijk heeft medegedeeld, dat
Jahweh er een eed op deed, dat Hij deze beslissing tegen Assur
heus genomen had en dat Hij haar uitvoeren zou ook. De „stok"
had teveel praatjes gekregen tegen Hem, die Zich ervan bediende,
10 : 5.
Ill. JESAJA WAARSCHUWT JUDA ER VOOR TE STEUNEN
OP DE HULP VAN FILISTIJNEN IN PLAATS VAN OP DE
BESCHERMING VAN JAHWEH, JES. 14:28-32.
Ook dit stukje bevat een zgn. massa'(zie 13 : 1) en wel tegen de
Filistijnen. Al is de publicatie ervan natuurlijk bedoeld voor Juda.
Het slaat op een van de pogingen, ondernomen door volken,
die door de Assyriers onderworpen waren, om van de herhaalde
deining tengevolge van het overlijden van een Assyrische koning
gebruik te maken tot het herkrijgen van hun onafhankelijkheid. In
dit geval waren het de Filistijnen. Jesaja waarschuwde Juda er-
tegen met hen mee te doen. En dat om verschillende redenen.
Ten 1° was het Filistijnse optimisme ongegrond, vs 28, 29.
Na deze Assyrische koning zouden andere koningen volgen,
van wie de Filistijnen nog veel meer last zouden krijgen. Wij zeg-
gen dan, dat zij dus zouden komen „van de regen in de drup". Jesa-
ja zei het op beeldende manier: de slang zal worden opgevolgd
door een adder en de adder door een draak, vs 29.
Ten 2° stond de Filistijnen zelf een zeer bange tijd te wachten, vs 30,
31.
Terwijl de eenvoudige Judese herders temidden van al het
oorlogsrumoer nog lange tijd hun vredige werk zouden kunnen
blijven uitrichten, zouden de Filistijnen het zwaar te verduren krij-
gen van de Assyriers. De „poort" mocht wel vast beginnen te j am-
meren. Zoals wij zeggen, dat „het Hof" een uitspraak heeft gedaan
(hoewel een hof oorspronkelijk een tuin was), zo worden de rege-
ringsleiders der Filistijnen in vs 31 „de Poort" genoemd (in de
poort spraken de oudsten recht). De Filistijnen moesten maar vre-
zen. Jesaja zag de Assyrische legers al op hen aanrukken. Vanuit
73
§ 22 God verfoeit alle hoogmoed
het noorden. Een rookkolom weer de weg aan, waarlangs zij geko-
men waren (een spoor van moord en brand). Hun orde is stipt dis-
ciplinair. Niet een krijgt de kans uit de gelederen te ontsnappen (er
waren veel soldaten bij uit onderworpen volken).
Ten 3° :.Juda had een betere helper in Jahweh, vs 32.
De Filistijnen zullen na Achaz' dood' gepoogd hebben de
nieuwe koning van Juda, Hizkia, tot meedoen tegen Assyrie te
brengen. Daartoe zonden ze gezanten. Maar Jesaj a gaf de raad om
tot die gezanten te zeggen: „Niet nodig". Jeruzalem heeft ,a1 een
Bondgenoot in Jahweh, die te Zion woont. Gelukkig de ellendigen
(anaw, § 3), die op Hem vertrouwden. Zij voelden zich onder
Zijn vleugelen veilig geborgen, Ps. 27.
IV. JESAJA VOORZEGT WELK LOT DE TROTSE MOABIE-
TEN ZAL TREFFEN, JES. 15 en 16.
Niet alleen grote, maar ook kleine volken kunnen zich schul-
dig maken aan hoogmoed. Vandaar dat Moab vOOrkomt in de se-
rie van Jes. 13-23.
Israel en Moab zijn verwante volken geweest. De sterke over-
eenkomst tussen hun beider talen is gebleken dankzij het vinden
en ontcijferen van de steen van koning Mesa, z.reg. Tot de voorou-
ders van David heeft Ruth behoord, een Moabitische. De ouders
van David hebben zich voor koning Saul verschuild in het land van
Moab, 1 Sam. 22: 3, 4.
De verhouding tussen beide volken is anders lang niet altijd
hartelijk geweest. Moab, dat ten oosten van de Dode Zee woonde,
zie kaartje I c , 113, heeft Israel de intocht in Kanaan niet gemakke-
lijk gemaakt, hoewel Mozes aan Israel bevolen had, dat het van
Moabs gebied zou afblijven, Num. 21 : 10-20, Deut. 2: 9, I c , 271.
De Moabieten hebben naderhand zelfs Israelitisch gebied bezet,
de stad Jericho, ten tijde van Ehud, Richt. 2: 12. David heeft ze
onderworpen, 2 Sam. 8 : 2. Koning Mesa betaalde elk jaar lamme-
ren en wol aan de koning van Israel, maar pleegde bij Achabs dood
opstand, 2 Kon. 3 : 4, 5.
Op welke gebeurtenissen Jes. 15 en 16 het oog hebben, is niet
met zekerheid te zeggen. Het eerste deel ervan, 15 : 1-5, vermeldt in
74
God verfoeit alle hoogmoed § 22
de vorm van een klaagzang de plotselinge inname, in tijd van een
nacht, van Ar-Moab en Kir-Moab, overigens misschien twee na-
men voor een stad, omdat `ar = Qir = stad. Uit verschillende an-
dere steden stromen de vluchtelingen zuidwaarts, om in Juda ont-
koming te vinden. In vs 5-8 worden nog meer stedennamen ge-
noemd en in vs 9 wordt voorspeld, dat voor de achterblijvers de
toekomst vreselijk zal zijn. God zal een vij and zenden, die als een
leeuw tegen hen tekeer zal gaan, vs 9.
Mogelijk is 16 : 1-5 zo op te vatten, dat de armzalige rest van
Moab de goede raad krijgt zich maar nederig tot Juda te begeven
met de bede om daar te mogen schuilen. Maar laat het vooral ne-
derig gebeuren. Laat het verzoek daartoe gepaard gaan met het
symbolische gebaar der aanbieding van een ram. Zendt een ram
aan de heerser des lands, 16:1. Vraag, of uw vluchtelingen a.u.b. in
Sion mogen schuilen. Daar staat nog een troop van (reddende) ge-
rechtigheid.
Die nadruk op nederigheid vormt wellicht de overgang naar
de bedoeling van het nu nog resterende deel, 16 : 6-14. Daar wordt
de vraag beantwoord, waarom al dit kwaad aan Moab moest over-
komen. Dat kwam door Moabs hoogmoed. Hoogmoed behoeft
zich niet altijd te openbaren op het militaire vlak, al hadden de
Moabieten ook hun roversbenden (2 Kon. 13 : 20, 21, graf van Eli-
za). Maar ook handelaars kunnen zich trots gedragen. Zich verhef-
fen op hun uitgebreide relaties, goede zaken, voorspoed, welvaart,
rijkdom, luxe. De Moabieten pochten vooral op hun beroemdste
product: op hun wijn. Onze wijn is zelfs koningen te machtig, zei-
den ze. Maar ze zouden bedrogen uitkomen. Hun land zou metter-
tijd geen wijngaard en geen perskuip meer bezitten. De vrolijke
vreugdezangen van de jaarlijkse oogst en het treden der druiven
zouden plaats moeten maken voor bittere klacht.
Ongelofelijk.
Zo'n vruchtbaar landje. Zo rustig gelegen buiten het volke-
rengewoel. Maar z'n praalzucht blij ft niet onbekend, zal aantrek-
ken. Zelfs is er een dag geweest, waarop de profetie nader gepreci-
seerd werd. Vervroegd werd. Drie jaar vervroegd, vs 4. En daar
zou men op kunnen rekenen. Zoals een dagloner ook geen dag en
75
§ 22 God verfoeit alle hoogmoed
geen uur langer werkt dan de tijd, die overeengekomen is, 16 : 13,
14.
Op welke rampen over Moab deze hoofdstukken zien, is ons
niet meer bekend. Wel weet men, dat Moab evenzeer als de omrin-
gende volken met Assyrisch en Babylonisch geweld te doen gehad
heeft, nl. uit opgegraven geschrif ten van deze grote machten zelf.
Met welke bedoeling deze hoofdstukken over Moab hier zijn
geplaatst? Klaarblijkelijk met dezelfde bedoeling van heel de serie.
Tot waarschuwing van Gods yolk. Geen gemene zaak maken met
aardse machten van groot, maar ook niet van klein formaat. By. de
Filistijnen. Of Moab. Alleen Jahweh is Juda's toevlucht en sterkte.
V. JESAJA VOORZEGT HET LOT VAN DAMASCUS EN
VRIJWEL TEGELIJK DAARMEE HET LOT VAN
EFRAIM, JES. 17 : 1-11.
Hoe Damascus zich tegenover Gods verbondsvolk gedragen
heeft, weten we uit verschillende Schriftplaatsen, 2 Kon. 8 :7-15,
Ig, 256 (de wenende Eliza tegenover Hazael). Plaatsen in Oost-Jor-
daanland, by. Aroer en omliggend gebied zijn beurtelings Rubeni-
tisch, Moabitisch, Damasceens en Assyrisch bezit geweest, Ig, § 17,
XXX.
Reeds in Jes. 7 : 8 en 8 : 4 lazen we, dat koning Achaz uit angst
voor de coalitie van Efraim en Damascus om hulp naar de Assy-
riers liep. Hier worden die twee in een adem genoemd, onder een
massa, dwz. gerichtsaankondiging. Het zal straks gedaan zijn met
EfraIms vesting — de Assyriers hebben Samaria drie jaar moeten
belegeren — en met het koningschap van Damascus, vs 3. Met „de
heerlijkheid van Jacob" (EfraIm, tienstammenrijk) het eerst. Zoals
iemand wegslinkt wegens tering, vs 4. Zoals de korenhalmen wor-
den bijeen gepakt en afgesneden in het dal Refalm, 2 Sam. 5 : 18,
zie I f , 312, vs 5. Zoals men de vruchten van een olijfboom plukt en
afslaat. Een paar blijven er nog aan zitten, voor de armen, vs 6. Het
zal met de Israelitische steden gaan als met de Kanaanitische bij
Israels intocht onder Jozua. In Jesaj a's tijd wees men de ruines van
Amoritische en Hevitische steden (aldus vs 9 in Can.V., naar LXX)
nog aan op plekken in bossen en op bergen. Dat zal het loon zijn
76 1 77
God verfoeit alle hoogmoed § 22
voor Israels meedoen met de Kanaanitische vruchtbaarheidsafgo-
derij met haar Ashera-verering (z.reg.) en liefdestuinen. Naar
Gods afspraak uit Num. 33 : 50-56, Lev. 26, Deut. 28. Dan zal Is-
raels overblijfsel leren de ogen op te heffen tot Hem, die alleen
God is.
Wat een aansporing weer om Jahweh alleen te dienen en
Sions heil van Hem alleen te verwachten!
VI. JESAJA WAARSCHUWT ERVOOR TE VERTROUWEN
OP ETHIOPIE EN EGYPTE, JES. 17 : 12-20: 6.
Heel dit grote Schriftgedeelte heeft dezelfde strekking als de
kleinere voorafgaande. Juda moest geen bescherming zoeken bij
mensen. Dat behoefde toch niet? Sion was toch de stad van Jah-
weh?
In dit Schriftgedeelte zijn de volgende stukken samenge-
bracht.
1° . Over de zwakheid van het dreigende Assyrie, Jes. 17: 12-14.
Al wordt de naam Assyrie niet uitdrukkelijk vermeld, de in-
houd van deze verzen geeft alle aanleiding om te denken aan de
dreiging van het zich almeer uitbreidende Assyrische rijk onder
Tiglath Pileser en diens opvolgers Salmaneser, Sargon en Sanhe-
rib. Het leger van laatstgenoemde koning heeft in tijd van een
nacht de kracht van Sions Goddelijke beschermer ondervonden,
vs 14. Dat moet onder vele volken (vs 12) een rumoer van belang
hebben veroorzaakt, omdat, zoals we al eerder opmerkten, de As-
syrische armee niet enkel uit Assyrische soldaten bestond, maar
ook uit manschappen, die door de onderworpen volken geleverd
waren.
2° . Over de ondeugdelijkheid van Ethiopische hulp, Jes. 18: 1-7.
Het woord Ethiopie is bier te denken aan de LXX. Daarmee
vertaalde zij het Hebr. woord Koesj. Hiervan zegt vs 1: Wee het
land met gevleugelde boten (zeilboten?) dat ligt in het gebied der rivie-
ren van') Koesj. Zulke boten hield men in Koesj er veel op na. Ze
waren vervaardigd van papyrus, zodat ze bij de stroomversnellin-
gen met niet al te veel moeite uit het water te beuren waren. Vs 2
zegt, dat men er mee over „zee" voer. Met „zee" werd dan zeker

§ 22 God verfoeit alle hoogmoed
wel de Nijl bedoeld, zoals men bij ons op Zuid-Beveland over de
Schelde ook wel als „de zee" spreekt. In Jer. 51 : 36 wordt de Eu-
fraat ook „zee" genoemd 6 ). De afgezanten van Koesj zullen wel
over land, via het gebied der Filistijnen, naar Jeruzalem gekomen
zijn.
Toen deze mannen in de straten van Jeruzalem werden ge-
zien, vielen zij daar op door hun lengte en hun schoon glanzende
huid. Wat wilden ze? Laat onze koning toch geen defensief ver-
bond met hen sluiten. Jahweh heeft ze niet nodig om Juda tegen
Assyrie te beschermen. Integendeel, met Koesj wacht Hij souve-
rein Zijn tijd of gelijk een wijngaardenier met zijn druiven. Als ze
rijp zijn, slaat hij het mes er in. De resten zijn voor de diereri. Zo is
het beroemde Koesj naderhand beurtelings door Assyriers, Baby-
loniers en Perzen verslagen, bezet en ingelijfd. De volken worden
in vs 3-6 opgeroepen op dit indrukwekkend schouwspel te letten.
Toch zouden er uit ditzelfde Koesj mettertij d nog wel vereerders
van Jahweh naar Sion komen, vs 7. Mensen als de kamerling van
Hand. 8, vgl. Ps. 68 : 32. Vs 7 herinnert aan Jes. 2 : 1-5.
3° . Over de beschamende onwijsheid en onvruchtbaarheid van Egyp-
te, Jes. 19 : 1-15.
Ten noorden van Koesj lag Egypte met zijn bekende Nijldel-
ta, waarin de steden Zoan en Nof ( = Tanis en Memfis), vs 13. Ook
naar dit land zijn vanuit Palestina, ook vanuit Juda, de ogen ge-
richt geweest om hulp tegen het dreigend gevaar van Assyrie. Maar
Jesaja waarschuwt ertegen. Het machtige Egypte van nu zal straks
zelf z'n kracht verteren door burgeroorlogen, vs 2, zodat men uit
radeloosheid om hulp zal vragen aan de soob en jidde`oni. Dit was
het dodenvragen, waartegen Mozes in Deut. 18 zo gewaarschuwd
heeft, I c , 622. (Helaas spreekt de vert. N.B.G. ook hier weer over
vragen van „geesten van doden", wat de Heilige Schrift nimmer
doet.) Is dat nu wijs? Deze dwaasheid zal Egypte onder de scepter
brengen van harde heren, vs 4. (Gods hand heeft Egypte inderdaad
aan Assyriers, Babyloniers en Perzen overgeleverd.) Jahweh heeft
Egypte immers niet nodig. Maar Egypte heeft Jahweh wel nodig.
Wanneer Hij by. Zijn hand terugtrekt, weigert de Nijl over velden
en akkers zijn jaarlijkse overstroming te brengen en als dat een
78 I 79
God verfoeit alle hoogmoed § 22
paar maal achter elkaar gebeurt, betekent het een economische
ramp voor heel de bevolking van Egypte. Niet alleen voor vissers,
maar ook voor telers van vlas, alsmede voor de bewerkers daarvan:
„Kamsters en spinners verbleken. De wevers van Egypte ontzinkt de
moed, de loonarbeiders staan verslagen", vs 9b, 10 (Kath.B.st.) Wie
wit op zo'n kwetsbaar land steunen?
En laten de Egyptenaren U ook maar niet imponeren met een
beroep op hun eeuwenoude wijsheid. Want daaruit weten ze niet
wat er in de toekomst gaat gebeuren, als heel Egypte, van hoog tot
laag (kop en staart) radeloos zal zijn vanwege de domme politieke
manoeuvres, waartoe de farao door zijn raadsheren is verleid. Die
bedwelmende geest heeft Jahweh in hen geschonken.
4°. Over de gezegende toekomst, die Jahweh eerlang voor Egypte en
Assyrie vanuit Israel zal doen aanbreken, Jes. 19: 16-25.
Het lijdt geen twijfel, of reeds zal in oude tijden het gezicht
van menig Egyptenaar, die de geschiedenis van zijn land en yolk
kende, bij het horen van de naam van Israel en van Israels God,
Jahweh, ietwat betrokken zijn. Denk aan de angst van de Filistij-
nen voor de ark van Jahweh, 1 Sam. 4: 8. Maar dat zal nog veel
sterker het geval geweest zijn tij dens het leven van Jesaja, toen aan
gene zijde van het aloude Israel er een nieuw en verschrikkelijk
Assyrie in opkomst was, dat ook voor Egypte een gevaar werd.
Vandaar dat Egypte steun tegen Assyrie zocht bij verschillende in-
stanties in Palestina, o.a. bij Juda. Daarover straks in Jes. 20. Maar
Juda heeft Egypte niet kunnen beschermen tegen Assyriers, Baby-
loniers en Perzen, zo zagen we reeds.
Toch zal Jahweh na al die rampen over Egypte te hebben ge-
bracht, dit geteisterde land bezoeken met de zegen van Zijn ver-
bond met Israel (vgl. de Ethiopiers, 18 : 7). Hij zal menige Egypte-
naar in Zijn verbond opnemen en loyaliteit jegens hem bewijzen en
maken, dat hij wederkerig loyaal is jegens Jahweh, vs 21 (over
„kennen" als verbondsterm I f , 330; zie ook bij Jes. 1 : 3).
Deze tweede helft van Jes. 19 herinnert ook sterk aan Jes. 2 : 1-
5. Het lijkt er sprekend op. By. door de fraaie beeldrijke uitdruk-
kingswijzen, waarvan beide Schriftgedeelten zich bedienen om de
heilrijke tijd te voorzeggen, waarin het Evangelie vanuit Israel over
§ 22 God verfoeit alle hoogmoed
de volkerenwereld zal uitgaan. In dit Schriftdeel wordt bepaald de
komst van het Evangelic over Egypte en Assyriê voorzegd. Na de
genoemde rampentijd zullen vele Egyptenaren zich van hun afgo-
den bekeren tot Jahweh. Wel niet alle Egyptenaren, maar althans
„vijf steden", vs 18. Het getal „vijf" duidt immers naar bijbelse
symboliek, in tegenstelling met de tien als getal van vorstelijke vol-
komenheid, het gedeeltelijke van iets aan, I a , 406. In een zeker aan-
tal van de Egyptische steden zal men zich tot de ware God bekeren,
tot Jahweh. Men zal er „de taal van Kanaan" spreken, vs 18. We
kunnen gerust in het midden laten, of met die term door de profeet
in het dagelijks leven Hebreeuws 7 ) dan wel Aramees 8 ) werd be-
doeld, omdat hij er hier op figuurlijke wijze de bekering van een
aantal Egyptenaren tot de dienst van de ware God mee wil aandui-
den. Minder beeldsprakig gaat hij voort met te voorzeggen, dat
deze mensen niet meer bij hun afgoden, maar bij Jahweh Zebaoth
zullen zweren, vgl. Ex. 23 : 13. Eên der steden zal zelfs de bijnaam
van „stad der verwoesting" krijgen, zeker wel omdat men daar de
afgodstempels heeft verwoest 9 ). Wars van letterknechterij 10) zullen
we het telwoord „een" niet moeten forceren, maar opvatten als een
sprekend onderdeel in het kleurrijk geheel. Op dezelfde manier
moeten we vs 19 lezen en dus niet menen, dat de Egyptische be-
keerlingen echte altaren voor Jahweh middenin hun land zullen
oprichten en echte masseben tot Zijn eer zullen plaatsen bij de
grenzen ervan. Jesaj a drukt zich symbolisch uit. Dientengevolge
behoeven we ons reeds om die reden helemaal niet te vermoeien
met beantwoording van de vraag, of zulk een oprichting van een
ander altaar dan dat te Jeruzalem eigenlijk wel geoorloofd was. We
hebben er vroeger meer dan eens op gewezen, dat het onjuist is te
menen, dat God ooit aan Israel het gebod zou hebben opgelegd er
tot Zijn eer slechts een altaar op na te houden, Ig, 725. Wanneer dat
te Horeb zou zijn bevolen, was de eerste de beste, die dit gebod
overtrad, niemand minder geweest dan de trouwe Jozua, blijkens
Joz. 8 : 30-35. Zoiets wil er heus niet bij ons in"). De profeet voor-
zegt slechts, dat er velen in Egypte de dienst der afgoden zullen
staken en de God van Israel zullen eren, vs 19. Daarmee zal Jah-
weh hun deel geven aan de beste Verlösser, vs 20, aan de verbonds-
80
God verfoeit alle hoogmoed § 22
gemeenschap met Hem, vs 21. En zo zal Israel na eeuwen vol ram-
pen een tijd beleven, waarin God het verhoren en genezen zal, vs
22.
En in die toekomst zal Assyrie met Egypte in dezelfde genade-
voorrechten delen, vs 23.
Wie houdt dat voor mogelijk? Egypte en Assur geen vijanden
meer van elkaar, maar dankzij Israel als tussenschakel en als bron
van zegen tezamen behorend tot het yolk van Jahweh. Om misver-
stand te voorkomen — door de val van Nineve is er wel een einde
gekomen aan het bestaan van Assyrie als staat, maar Assyrische
mensen zijn er natuurlijk nog genoeg overgebleven; en die worden
hier bedoeld.
5°. Over Jesaja in z'n ondergoed door Jeruzalem, Jes. 20.
Ten tij de van Filistijnse en andere pogingen om met Juda een
verbond tegen Assyrie aan te gaan heeft Jahweh aan Jesaja de op-
dracht gegeven zich te Jeruzalem in zijn onderkleren te vertonen
en barrevoets. Door dit zinnebeeldig gedrag van Zijn knecht wilde
God aan de Jeruzalemmers voorzeggen, hoe het mettertijd zou
aflopen met die zich opdringende bondgenoten, en wilde Hij hen
er voor waarschuwen om op iets of iemand anders tegenover Assy-
rie te vertrouwen dan op Hem. In hoeverre die les ook voor koning
Hizkia nodig is geweest, weten we niet. Hizkia kon ook niet alles,
evenmin als koning David zich direct kon ontdoen van zijn gene-
raal Joab. De merkwaardige voorspelling is gedeeltelijk reeds na
drie jaar uitgekomen. De koning van Assyrie, Sargon, zond zijn
opperbevelhebber naar het opstandige Asdod, een van de Filistijn-
se steden, en liet het na een driej arige belegering voorbeeldig straf-
fen. Welnu, zo zou het mettertijd ook gaan met Egypte en Ethio-
pie. In lange rijen zouden ook van daaruit de ballingen worden
weggevoerd, „ongekleed, barrevoets en met ontblote derrieres".
Moest men nu op zulke grootmachten vertrouwen in plaats van op
Jahweh?
VII. JESAJA VOORZEGT NOGMAALS DE ONDERGANG
VAN BABEL, JES. 21:1-10.
De profetische blik van Jesaja heeft, zo weten we, gereikt tot
81
§ 22 God verfoeit alle hoogmoed
in verre toekomst. Hij voorzag by. reeds de verbreiding van Chris-
tus' Evangelie onder de volken, Jes. 2 : 1-5.
Wat minder veraf voorzag hij de ondergang van Babel. Dit
moest zich in Jesaj a's dagen nog geheel opnieuw verheffen om ein-
delijk het geduchte wereldrijk te worden van koning Nebucadne-
zar. Wat zou Jeruzalem van deze man te lij den krij gen. Maar God
zou die trotse wereldmacht vernederen. De beschrijving van het
visioen, waarin Jesaja de ineenstorting van Babel voorzag, loopt
uit op dit troostwoord: M'n (geliefde). Wat ben je geslagen. Als ko-
ren op de dorsvloer. (Maar heus) wat ik u (lieden) verkondigd heb, heb
ik van Jahweh Zebaoth (z. reg.), de God van Israel, gehoord, vs 10.
Toch heeft het visioen Jesaja ontzettend aangegrepen. 't Is
goed aan zijn beschrijving ervan te merken. Sommige zinnen zijn
meer korte uitroepen dan volzinnen. Ze hebben aan vertalers en
verklaarders veel moeite bezorgd.
Het begint al met de eerste regel, Gerichtsaankondiging
(„massa' zie 13 : I) over het oord, dat als een dode woestijn zal ko-
men te liggen aan de zee. Bedoeld moet zijn Babel. Is met die zee de
Eufraat bedoeld? vgl. Jer. 51 : 36. Er staat slechts: Gerichtsaankon-
diging (over de) woestijn (van de) zee, 21 : la.
Vervolgens vertelt Jesaj a, hoe hij het gezicht ervoer. Toen het
over hem kwam gelijk soms de storm over Jeruzalem komt aan-
loeien vanuit de Negeb, I', 113, sloeg het hem met machteloosheid.
Zelfs de anders zo begeerlijke avond- en nachtrust werd hem tot
een verschrikking Babel door de noordelijke nabuurvolken, Ela-
mieten en Mediers, overwonnen! vs 1-4.
Daarna deelt hij mede wat hij vanaf de plaats, waar God hem
als een wachter op de uitkijk gezet had, gezien heeft. Vermoedelijk
heeft hij alreeds aanschouwd, dat Babel fuivend en feestend in
handen van de belegeraars viel, vgl. Dan. 5. In onafzienbare rij en
waren ze op Babel afgekomen, strijdwagens met paarden ervoor,
gevolgd door een tros van ezels en kamelen met bagage.
Eindelijk hoorde Jesaja, dat iemand — blijkbaar Jahweh zelf
— sprak: Gevallen, gevallen is Babel en al zijn afgodsbeelden zijn te-
gen de grond verpletterd, vs 9b.
82
God verfoeit alle hoogmoed § 22
Wanneer dit visioen van Jesaja betrekking gehad heeft op de
inflame van Babel door koning Cyrus, moet men niet zo overdre-
ven stipt zijn om er op te wijzen, dat Cyrus bij die gelegenheid juist
heel geen geweld gebruikt heeft. Wat Jesaja aanschouwde had
mede ook zinnebeeldige betekenis. Wie ter wereld kon het in zijn
tijd geloven, dat een wereldrijk met zulke vanouds beroemde go-
den al zijn grootheid zou verliezen en mettertijd verworden tot een
saai doods oord? De opgravingen geven Jesaja gelijk. Zie Jer.
50 : 2-20, § 35, IX, 1°.
Dit is door Gods hand geschied en is tot vertroosting van het
gelovige yolk van God in alle eeuwen opgeschreven. Jahweh re-
geert. Wij zeggen nu: de God en Vader van onze Heere Jezus
Christus regeert.
VIII. JESAJA VOORZEGT HET LOT VAN DUMA,
JES. 21:11, 12.
Duma lag in Arabie. Wel te verstaan in noordelijk Arabie.
Dus niet in het latere vaderland van Mohammed met z'n steden
Mekka en Medina. Ten noorden hiervan lagen de oasen, die in vs
11 en 12 genoemd worden: Duma in vs 11 en straks Dedan, Tema
en Kedar in vs 13-17. Duma was de noordelijkste van alle. Ze lag
ongeveer 650 km. ten oosten van Jeruzalem. Ten zuiden van Duma
lagen Kedar en Tema. En 130 km. ten zuiden van Tema lag Dedan.
Door dit uitgestrekte gebied liepen belangrijke karavaanwe-
gen. Vanuit het zuidoostelijk gelegen land der Sabeeers werden
wierook en goud aangevoerd. Het gebied was eerder rijk dan arm
te noemen. Dedan lag aan de „wierookweg", die tussen torenhoge
rotswanden van rode zandsteen heenliep. Tema was beroemd om
zijn waterovervloed, dankzij de beroemde bronnen van deze stad.
Uit de opgegraven geschriften over de Assyrische en Babylonische
koningen en hun krijgsverrichtingen is bekend geworden, dat deze
heersers zich ook maar al te zeer voor dit „Arabie" hebben geinte-
resseerd. Wat ons het zuchten doet verstaan, dat Jesaja visionair
uit genoemde plaatsen heeft horen opgaan. 12 )
Zijn massa' of gerichtsaankondiging over Duma, vs 11, kleedt
Jesaja zo in, dat het is alsof aan hem als wachter gevraagd wordt, of
83
§ 22 God verfoeit alle hoogmoed
hij iets zeggen kan over het einde van de nacht der verdrukking, die
de bewoners van het gebergte Ser moesten ondervinden. Dit SeIr
lag in het westen van het bedoelde gebied en zal dus op z'n minst
wel zwaar gedupeerd zijn door het wegblijven van de vroegere ka-
ravanen door dit gebied. Het antwoord luidt niet erg bemoedi-
gend. Is er nu nacht of dag te wachten? Het blijft nacht, is te vrezen
(nacht = zinnebeeldig woord voor rampspoed).
De les van Jesaj a's profetie over Duma, met z'n verre handels-
betrekkingen, is natuurlijk weer bedoeld voor Juda en Jeruzalem.
Als Jahweh de volkenwereld door elkaar schudt, is laag noch hoog
bestand tegen wat Zijn hand doet. Zie by. Duma, dat gerenom-
meerde handelscentrum.
IX. JESAJA VOORZEGT HET LOT VAN DEDAN, TEMA EN
KEDAR, JES. 21 : 13-17.
Uit het voorafgaande bleek al, dat wij ons „Arabie" niet moe-
ten voorstellen als een grote zandbak. Het ontbrak er zelfs langs de
wegen niet aan oorden, waar althans zulk hoog struikgewas voor-
kwam, dat men zich daarin kon verstoppen. Vandaar dat aan de
karavanen, die van plan waren Dedan aan te doen, de raad gege-
ven werd zich voor de vijand in het kreupelhout te verbergen. En
aan de inwoners van het waterrijke Tema werd verzocht de vluch-
telingen te voorzien van water en brood. Aan de zinspeling op
Tema's waterrijkdom is te horen, dat Jesaja dus Arabische namen
noemde, die in Jeruzalemse oren niet onbekend klonken. Evenzeer
waren de tentbewoners van Kedar daar bekend vanwege hun rijk-
dom aan schapen, Jes. 60 : 7, Ps. 120: 5. Het schijnt, dat vooral deze
Kedarieten over aanmerkelijk bent en geduchte macht beschik-
ten, vs 16,17. Maar de profeet zegt hun een sombere toekomst aan,
die op korte termijn is te verwachten, vs 16, vgl. 16 : 14.
Evenmin als bij vs 11 en 12 is bij vs 13-17 de vraag te beant-
woorden, op welk dreigend oorlogsgeweld de profeet het oog ge-
had heeft. Maar dat is minder belangrijk. De bedoeling van deze
verzen is aan die van de voorafgaande gelijk. Door profetieen over
het lot van die en die beroemde woestijnbewoners werden de Jeru-
zalemmers gewaarschuwd voor een naderende toekomst, waarin
84
God verfoeit alle hoogmoed § 22
nergens ontkoming zou zijn voor honger en zwaard dan onder de
hand van Jahweh, de God van Sion.
X. JESAJA VEROORDEELT DE JERUZALEMSE HOOG-
MOED RECHTSTREEKS, ZONDER OMWEGEN, JES. 22.
Een enkele maal hebben we bij de bespreking van de vooraf-
gaande uitspraken (massaD over Babel, Egypte enz. en over zekere
befaamde Arabische handelscentra opgemerkt, dat Jesaja die uit-
spraken natuurlijk niet naar die landen en steden zelf verstuurd
heeft. Ze zijn door hem gedaan in het belang van zijn omgeving,
Juda en Jeruzalem. Hij bediende zich dus van een omweg. Om toch
maar aan Gods toenmalige gemeente te laten zien, door Wie de
wereld geregeerd werd.
Maar in Jes. 22 spreekt de profeet anders. Zonder omweg.
Rechtstreeks. En wel eerst over het gedrag van heel Jeruzalem,
daarna over een tweetal Jeruzalemmers in 't bijzonder.
1. Jesaja betreurt het, dat Jeruzalem bij zijn uitredding niet aan
Jahweh gedacht heeft, Jes. 22 : 1-14.
Die uitredding zal Jeruzalems verlossing geweest zijn van
Sanherib, 2 Kon. 18: 13-19 : 36. De bevolking vierde feest. Maar
Jesaja deed niet mee. Hij liet een massa' (gerichtsaankondiging)
horen tegen het dal van het gezicht, vs I a. Hiermee werd Jeruzalem
bedoeld, dat immers door bergen omringd is, Ps. 125 : 2, en dat,
omdat Jahweh Zich daar nog openbaarde, een dal van openbaring
kon heten, vgl. Jes. 1 : 1. De bevolking maakte zich schuldig aan
lichtzinnige feestviering. Ze vergat bij het nakijken van Sanheribs
aftrekkende leger, hoeveel Judese steden er wel waren veroverd en
hoeveel Judese ballingen er waren weggevoerd, om nu maar te
zwijgen van de vluchtelingen, die her en der nog waren neergesa-
beld, onder wie heel wat gedeserteerde officieren, vs 1-3. Jesaja
moet wenen. En waarom het meest? Omdat Jeruzalem ten tijde
van z'n insluiting door Sanheribs talrijke troepen, waartoe niet al-
leen Assyriers behoorden, maar ook puike huurlingen als by. de
Elamieten, beroemde boogschutters en ruiters — omdat Jeruzalem
op zijn beurt daartegenover ook alles verwacht had van verweer
85
§ 22 God verfoeit alle hoogmoed
door wapengeweld en van maatregelen om een langdurig beleg te
kunnen,doorstaan (watertoevoer, versterking van muren).
Van beide kanten alles even heidens, even vleselijk.
Jeruzalem had toch beter kunnen weten. MAT was toch geo-
penbaard, dat het Jahweh was, die het beleg en ontzet bewerkte.
Want Jeruzalem was toch „dal van het gezicht". Daarom had Jeru-
zalem moeten tonen, dat het Gods doen begreep. Maar het had
eerst Jahweh in de benauwdheid gepasseerd. En later was het gaan
feestvieren onder de leus: Laten we eten en drinken, want morgen
kunnen we wel weer zoiets beleven, maar dan hebben we deze pret
tenminste gehad.
Jesaja heeft Jeruzalem ervan verzekerd, dat Jahweh dit kwaad
niet door de vingers zou zien. En zo is het geschied Sanherib mag
veel Judese steden hebben ingenomen, Jeruzalem nog niet. Maar
Jeruzalem heeft later toch z'n verdiende straf gekregen. Onder ko-
ning Nebucadnezar. Die arme Jesaj a heeft wat moeten „zien" en
aanzeggen (massa').
2. Jesaja veroordeelt het hoogmoedig gedrag van twee Jeruzalem-
mers in 't bijzonder, Jes. 22: 15-25.
Ten tij de van Jesaj a is er een periode geweest, waarin alles aan
het Jeruzalemse hof in handen was van een zekere Sebna, vermoe-
delijk een buitenlander, want de naam van zijn vader wordt niet
genoemd, vgl. I f , 538. De man had het tot eerste dienaar der kroon
gebracht. Tot hofmaarschalk. In toenmalige beeldspraak gezegd:
alle deuren werden door hem geopend of gesloten. Daar ging Seb-
na prat op. Bewijs? De hoogmoedige man had naar de gewoonte
der aanzienlijken nu reeds, tij dens zijn leven, voor zich een rotsgraf
in het gebergte laten uithouwen. Vermoedelijk heeft Jesaja hem
vlak bij die plaats ontmoet en daar aan hem gevraagd wat hij hier
deed. En toen sprak hij tot Sebna: God zal een bal van je maken en
je ver weg rollen naar een land, waar je heel je hoge baan kwijt
bent. En die zal aan een ander gegeven worden. (Is Sebna het land
uitgej aagd?)
Die ander is Eljakim geweest, de zoon van Hilkia. We hebben
in de geschiedenis van koning Hizkia gelezen, dat de gezanten van
86 87
God verfoeit alle hoogmoed § 22
koning Sanherib werden te woord gestaan door een drietal man-
nen. Een van hen was de hofmaarschalk Eljakim, 2 Kon. 18 : 18.
Zo gaat het.
God haat vooral hoogmoed. Niet alleen buiten Jeruzalem on-
der de heidenen, maar ook binnen Jeruzalem. En niet alleen binnen
Jeruzalem zoals het in z'n geheel voor de dag komt, maar ook in het
leven van enkelingen, die tot dat Jeruzalem behoren, hoog en laag.
Dat heeft naderhand zelfs die Eljakim ook nog moeten onder-
vinden. Want later kreeg helaas ook hij veel te veel verbeelding.
Iedereen, die behoorde tot z'n familie- en vriendenkring, kreeg een
mooi baantje. Zo kwam Eljakim tenslotte te lijken op een kram in
de muur, waar men elk mogelijk keukengerei aan ophangt Maar
opeens houdt de kram het niet meer en komt de hele boel naar
beneden. Zo schijnt die Eljakim ook z'n hoge ambt aan het hof te
hebben misbruikt. Hij was „sleuteldrager". Een sleutel was vaak
groot en zwaar, le, 440, en derhalve een sprekend symbool van
macht. Dit zinnebeeld is ook door onze Zaligmaker gebruikt met
het oog op het koninkrijk Gods, Matth. 16: 19, 18: 15-20, Joh.
20 : 23, Openb. 3 : 7.
Toen Eljakim ontslagen werd, kwam dus meteen zijn ganse
aanhang mee ten val. Dat kwam nu van dat vertrouwen op „vlees".
Jesaja heeft de opdracht gehad te laten weten, dat Jahweh zulk vle-
selijk vertrouwen niet kon uitstaan. Nergens. Buiten Jeruzalem
niet. Maar binnen Jeruzalem — „het dal des gezichts" — helemaal
niet. Vgl. Matth. 10 : 15, 11 : 22-24. Heidenen zijn minder schuldig
dan Christenen, die zich evengoed schuldig kunnen maken aan
verafgoding van mensen.
XI. JESAJA VOORZEGT DE ARMOE VAN HET SCHAT-
RIJKE TYRUS, JES. 23.
De bedoeling van deze massa (gerichtsaankondiging) over
Tyrus is ook weer: aan Gods yolk alle vertrouwen op aardse groot-
heid te ontraden en het te prediken, dat het zich uitsluitend verla-
ten moet op Jahweh. Hêt thema van heel de serie Jes. 13-23. Trou-
wens heel het boek Jesaja gebiedt ons nederigheid.
Tyrus lag ten zuiden van Sidon. Wel was Sidon de moederstad
§ 22 God verfoeit alle hoogmoed
van Tyrus (vs 12), maar de dochter was haar moeder verre boven
het hoofd gegroeid. Vooral het latere Tyrus, dat gebouwd was op
eilanden voor de kust. Dit werd onneembaar geacht. Inderdaad is
het pas door Alexander de Grote veroverd. Deze liet een dam tus-
sen Tyrus en het vasteland aanleggen. Toch is heel Fenicie alreeds
aan Assyrische koningen als Sanherib schatplichtig geweest. Be-
grijpelijkerwij ze heeft het er wel naar gesnakt dit juk van zich of te
schudden en zal de massa van Jes. 23 ook weer de bedoeling heb-
ben gehad Juda tegen een militair samengaan met Tyrus en Sidon
te waarschuwen. De voorzegging laat zien, hoe dwaas het zou zijn
op deze steden te vertrouwen, die thans door hun scheepvaart en
handel wel tot machtige koloniale mogendheden waren geworden,
maar wier grootheid eenmaal geheel zou verdwijnen.
Wat zal zulke taal in Jesaj a's dagen de mensen ongeloofwaar-
dig in de oren hebben geklonken. Waar haalt de man het vandaan!
Toch wordt de ondergang van genoemde steden beschreven
als reeds geschied. Op hun grote Tarsisschepen (Ig, 514) huis-
waarts kerende, met Cyprus pas achter de rug (daarop lag de stad
Kition, vandaar voor Cyprus de naam „land der Kittieten") tref-
fen de zeelieden hun thuishaven verwoest aan, vs 1. Ze hebben alle
reden om stom verwonderd te staan, vs 2. 't Is afgelopen met hun
vervoer van en handel in het Egyptische koren („zaad van Sihor";
Sihor is een andere naam voor Nijl), vs 3. De zee mag wel wenen als
had zij nooit ,kinderen der zee" ( = Feniciers) ter wereld gebracht,
vs 4. Egypte heeft alle reden om te beven bij het vernemen van het
gebeurde, want hoe lang zal het duren tot het zelf ook met die vero-
veraars te maken krijgt? vs 5.
Waar komt dit alles toch vandaan? Antwoord: dit fnuiken
van de Fenicische hoogmoed geschiedt volgens plan van Jahweh,
vs 6-9. Waarschijnlijk houdt het moeilijk te vertalen vs 10 het ad-
vies in om maar, nu het met de scheepvaart van Fenicie gedaan is,
in de gebieden, die van daaruit vroeger gekoloniseerd waren (Tar-
sis: Carthago, Tartessus, Cadiz) zich op de landbouw te gaan toe-
leggen. Vluchten naar Cyprus (het land der Kittieten) zal niet ba-
ten, want dat is thans ook in vijandelijke handen, vs 12. In handen
van de vreselijke Assyriers, vs 13, 14. Tyrus gaat een tijd van lang-
88 I 89
God verfoeit alle hoogmoed § 22
durige verarming tegemoet. Hij zal wel zeventig j aar duren (een
veel voorkomende strafperiode bij de Profeten). Totdat er een an-
der koning(shuis) optreedt (misschien moet nl. in plaats van schd
worden gelezen schr, dwz. in plaats van het woord een het woord
ander") vs 15a. Bij wisselingen van troon en dynastie hadden vaak
opstanden plaats in binnen- en buitenland. Bij zulk een gelegen-
heid zal Tyrus zich weer herstellen tot stad van de handel, hoewel
ook met de minder mooie kant daarvan, nl. verhandeling van oor-
logsbuit der legers: niet alleen van geroofde materialen, maar ook
van mensen (slavenhandel). 't Is stellig met het oog hierop, dat Ty-
rus zinnebeeldig wordt voorgesteld door het beeld van een verge-
ten prostitute, die al haar best doet weer de aandacht te trekken, vs
16, 17.
Maar goed, Tyrus zou toch nog een toekomst krij gen en daar-
bij zou zelfs het Joodse land betrokken zijn. Heeft Jesaja mogen
vooruitzien, dat de Tyriers en de Sidoniers ook nog aan de bouw
van de tweede tempel hebben meegeholpen? Ezra 3 : 7.
Ja, misschien heeft zijn profetisch oog bier tot dezelfde verte
gereikt als in Jes. 2: 1-5 (het Evangelie van Christus naar de vol-
ken) en 18 : 7 (het Evangelie voor Koesj). Vanuit het gebied van
Tyrus en Sidon is men naar onze Zaligmaker komen horen, Marc.
3 : 8, Luc. 6 : 17, en Christus heeft daar de dochter van de Kananese
vrouw genezen, Matth. 15 : 21-28. En later heeft Paulus daar met
mannen, vrouwen en kinderen uit Tyrus aan het strand geknield
en gebeden ten afscheid, Hand. 21 : 5.
NOTEN
I ) Een woord van prof. Ridderbos bij Jes. 13 : 1 in K.V.
2) De vertaling „veldgeesten" (vert. N.B.G.) of „veldduivels" (K.V.) of „saters"
(Kath.B.S.) lijkt ons beslist niet juist, ten 1° gezien de context, die uitsluitend van
dieren spreekt; ten 2° de betekenis van salt- elders (in Lev. 4 enz. is zij: bok, langha-
rige bok, Ib, 234, 287, noot 128, en in Lev. 17 : 7 e.a. plaatsen is zij: mannelijk of
vrouwelijk schaamdeel, I b , 509, 519, noot 4); en ten 3° gezien de betekenis van r-q-
d, springers, iets waarin de geit zeer behendig is.
3) Volgens J. McKay, Religion in Judah under the Assyrians, 57, heeft men in Jes.
14: 12-15 niet met overname te doen uit het Mesopotamische, maar uit het Wester-
se gedachtenklimaat. „The terminology is thoroughly Canaanite-Palestine without
trace of Mesopotamian influence." Verwijzing naar de Ugaritische Atchtar en de
Griekse Phaeton. Jesaja kon er op rekenen, dat zijn ironisch gedicht werd begrepen.
§ 22 God verfoeit alle hoogmoed

4) Sprekend over de verwoesting van Babel door Sanherib, „die de heilige stad in-
nam, verwoestte en aan de nomaden uit de steppe prijsgar, schrijft prof. Beek in
Geschiedenis van Israel, 1960, blz. 97 aldus verder: „De daarop volgende tien jaren
gedurende welke Babylon woest lag, worden wel eens vergeten, wanneer men de
profetieen van Jes. 13 en 14 voor „onecht" verklaart! De dissertatie van S. Erland-
son, The burden of Babylon, A study of Isaiah 13 : 2-14 : 23, Lund, 1970, werd be-
streden o.a. door Fohrer, Z.A.W. 82 (1970) 482 en Wildberger, comm. De laatste
beroept zich op ontwijfelbaar vaststaande resultaten van „die Forschung", op alge- VERZEKERING VAN SIONS HERSTEL
meen secundair geachte stukken in Jesaja, pag. 542, maar blijft dit niet altijd een
subjectieve grond? De naam van Rachel Margalioth, die op pag. 22 van haar diss.
boven haar bespreking van Jes. 13, 14 en 35 dapper schreef „The Isaiahic origin of
chapters XIII, XIV and XXXV" vindt men in Wildbergers comm. over Jes. 13 en 14 In Jes. 24-27 wordt medegedeeld, op welke manier Jesaja zijn
niet. Jesaja heeft in het geheel geen onmogelijke eisen gesteld aan zijn hoorders en gelovige tijdgenoten en die na hen kwamen heeft mogen bemoedi-
lezers door over de ondergang van Babel en die van z'n koning te spreken. Hoe vaak
is Babel niet verwoest in de loop der eeuwen? En is de Assyrier Sargon niet, rinds gen met het oog op een te verwachten sombere toekomst. Van die
709 koning van Babel, op een expeditie tegen Tabal, ten noorden van Elam omge- toekomst erkent de profeet, dat zij inderdaad donker zal zijn, pik-
komen, zodat een spijkerschrifttablet over hem bericht, dat „hij niet in zijn verblij f- donker. Maar hij geeft de verzekering, dat Jahweh zijn yolk niet zal
plaats is begraven" Parrot, Nineve en het 0.T., 33, 34? Vgl. Jes. 14: 19; „maar gij
zijt weggeworpen, ver van uw graf". vergeten. Dat hij Sion heerlijk weer oprichten zal en het nog tot een
5)Evenals beeber hajj ardeen een gebied ter weerszij den van de Jordaankon beteke- zegen voor heel de wereld zal stellen.
nen, l c , 430, noot 1, zal hier met me`eber lenaheree-koesj volgens Wildberger, De opbouw van dit Schriftgedeelte is vrij overzichtelijk. Het
comm. 679, 688, de regio bedoeld zijn, waardoor de Nijl stroomde met zijn zijar-
men, de blauwe en de witte Nijl. bestaat uit twee stukken, waarvan het eerste een totaalbeeld van de
6) Wildberger, comm. 680. toekomst geeft te zien, Jes. 24 en 25. Daaraan worden vervolgens
7) Prof. Lettinga, De „Tale Kanaans", pag. 11. een paar aanvullingen toegevoegd in Jes. 26 en 27.
8) Wildberger, comm. 735; op dit vermoeden zou hij 19: 18 dan amper voor de
Griekse tijd dateren.
9) Aldus Dennefeld, comm. Sloth vat het woord heres zelf reeds op als afgoderij. I. JESAJA GEEFT EEN TOTAALBEELD TE ZIEN VAN DE
to ) Advies van Calvijn hier. TE VERWACHTEN TOEKOMST, JES. 24 en 25.
11)Wildberger heeft zich door het heersende misverstand inzake Deut. 12 („Gezetz
von dem allein legitimen Heiligtum, an der von Jahwe auserwahlten Statte" comm. Deze beide hoofdstukken vormen duidelijk een eenheid.
738, 744) laten verleiden tot de opvatting, als zouden we in Jes. 19 : 16-25 niet met Maar ze blij ken wel te bestaan uit een aantal verschillende perico-
profetie te doen hebben, maar met vaticinia ex eventu, 730, 733. En dat terwijl hij pen. De eerste daarvan behelst een beschrijving van de sombere
erkent hiermee in te gaan tegen het stuk zoals het voor ons ligt („entgegen der
atiszeren Form" 730). Niet minder dan vijfmaal staat er inderdaad „te dien dage" wereldsituatie, die Jesaja in de toekomst aanschouwd heeft, 24: 1-
= fut. en het wemelt hier van perf. consec. Toch heet het volgens W. hier te gaan om 20. De tweede beschrijft Gods gericht, vooral over de oerschuldi-
„Vorgange, die sich in Agypten volzogen haben", 730. Ziende hoe anderen denken gen, 24 : 21-23. De derde deelt mede, met welk lied de profeet reeds
aan de tempels te Elephantine en Leontopolis maakt hij zich wel zorgen, dat „sich
mit einer solchen Spatdatierung eM aberteuerliches Bild von der Entstehung des Jahweh om Israels verlossing geprezen heeft, 25 : 1-5. En'e vierde
Jesajabuches ergabe", 738. Wildberger is helaas de enige niet, die hier van vaticinia verzekert, dat eenmaal vanuit Sion het heil tot alle volken zal uit-
ex eventu durft spreken. Zie by. 0. Kaiser, Der Prophet Jesaja, Kapitel 13-39, pag. gaan, 25 : 6-12.
88.
12)Ontleend aan de boeiende historische en geografische excursen in de comm van
Wildberger, 790, 800, 802. In dit noord-arabisch gebied hield de merkwaardige Na- 1. Jesaja schetst de vreselijke wereldsituatie, die hij in de toekomst
bonedus zich ongeveer tienjaar op, de regering aan Belsazar overlatende, 791, 794. aanschouwd heeft, Jes. 24 : 1-20.
13 ) 0. Kaiser, Der Prophet Jesaja, Kapitel 13-39, 137.
De profeet heeft een internationaal onheil moeten aanschou-
wen. De gevolgen ervan strekten zich immers uit over een groot

90 91

§ 23 Verzekering van Sions herstel
gebied. Het wordt aangeduid met het woord 'erets. Dit heeft vaak
de beperkte betekenis van „land". Maar blijkens het vervolg (vs 4,
15, 21) moet het in vs 1 vertaald worden door „aarde" of „wereld".
De slachtoffers van het onheil werden bovendien onder alle stan-
den aangetroffen, vs 2. Maar de meeste nadruk legt de profeet er
op, dat het onheil werd veroorzaakt door Jahweh. Dat het plaats
had op Zijn bevel, vs 1-3.
De reden, waarom God de aarde met Zijn vloek strafte, was
de overtreding van Zijn geboden door haar bewoners. Zij waren
gehouden tot het nakomen van „het eeuwig verbond" ( = zeer oud
verbond, z.reg.), dat Jahweh met hun voorvader Noach had geslo-
ten, Gen. 9 : 16, en waardoor zij verplicht waren zulke wetten na te
leven als by. die, welke moord en doodslag verboden, Gen. 9: 6.
Hoeveel er van de oorspronkelijke Gods- en gebodskennis ook on-
der de mensen was verloren geraakt, daarvan was in hun hart (dwz.
hun geheugen) nog genoeg bewaard gebleven om hen onontschul-
digbaar te stellen, Rom. 1 : 20, 2 : 14, 15. Ze hadden de aarde door
hun wandaden besmeurd. Vandaar de straf. Zij spaarde maar wei-
nigen, vs 4-6.
De miserabele wereld, die hij aanschouwde, wordt door Jesa-
j a nog nader geschetst met gebruikmaking van kleuren, die hij aan
het palet van zijn omgeving ontleent. 't Was afgelopen met de pret.
Er was geen slokje wijn meer te bekomen. Vrolijkheid was er niet
meer. Voorname steden, die als vestingen zo sterk waren geweest,
lagen terneer in puin. De huizen ervan waren vervallen. Waar nog
gewoond werd, was alles potdicht gesloten. Overigens waren de
overgebleven bewoners net zo schaars als olijven en druiven aan de
bomen in het najaar, na de oogst, vs 7-13.
Nu waren er wel, die in de aangrijpende gang van zaken de
majesteit van Jahweh erkenden. Zij loofden Hem om Zijn optre-
den als de Rechtvaardige. Je vond ze alom, van west naar oost.
Maar Jesaja voelde zich tengevolge van hetgeen hij zag toch
meer dan ellendig. Er heerste alom onrecht. Er was voor de mensen
niet aan te ontkomen, evenmin als het wild ontkomen kan aan een
drijfjacht. Wat niet in een valkuil terecht komt, loopt in een strik.
De aarde leek wel als door een nieuwe zondvloed getroffen. Ze dui-
92
Verzekering van Sions herstel § 23
zelde van de slagen als een dronken man. Dat kwam nu van het
kwaad, dat haar bewoners hadden bedreven, vs 14-20.
2. Jesaja wijst op het oordeel van Jahweh over de oerschuldigen,
Jes. 24 : 21-23.
Het toekomende oordeel, zo deelt Jesaja hier mede, zou niet
alleen over de mensen gaan, zelfs niet uitsluitend over de grote lei-
ders der mensheid in het kwaaddoen; „koningen". Nee, de inspira-
tie tot dit kwaaddoen kwam of van een „hoge legermacht". Daar-
om zou God haar allereerst treffen, vs 21. Hij zou met haar echter
niet afrekenen in een keer. Hij zou het proces van haar ondergang
in twee fasen doen verlopen. Door Zijn eerste treffen met haar zou
Hij haar eigenlijk al tot een Leger van gevangenen maken Maar
haar definitieve ondergang zou Hij pas na verloop van „vele da-
gen" doen plaats hebben, vs 21, 22.
Dankzij het licht, dat ons door de apostolische geschriften
verstrekt wordt, mogen wij deze twee verzen als volgt verstaan.
De profeet Jesaja heeft vanaf de tijd, waarin hij leefde, tot in
verre toekomst gezien, j a tot in de zeer verre toekomst van de jong-
ste dag.
De eerste periode, die hij overzag, heeft geduurd vanaf zijn
eigen tijd tot aan de tijd, waarin God Zijn Zoon op aarde gezonden
heeft. In dat zevental eeuwen is het aardrijk, niet alleen het land
Kanaan maar heel de wereld van de weleens zo genoemde „vrucht-
bare halve maan", dwz. van Egypte en Klein-Azie tot Mesopota-
mia, toegetakeld als nooit tevoren. Denk slechts aan het optreden
in die wereld van Assyriers, Babyloniers, Perzen, Grieken en Ro-
meinen.
Aan het einde van die eerste periode heeft God Zijn Zoon op
aarde gezonden. En dat waartoe allereerst? Opdat Hij de werken
des satans verbreken zou, 1 Joh. 3 Door de gehoorzaamheid
van Christus aan Zijns Vaders opdracht is toen eigenlijk al Gods
oordeel over de wereld en haar overste gegaan, Joh. 8 : 31. Toen al
zijn de ratan en zijn duivelen overwonnen. Maar Jesaja voorzag
ook al enigszins hetgeen wij heden ondervinden en helder mogen
weten, nl. dat de volledige uitwerking van Christus' overwinning
93
§ 23 Verzekering van Sions herstel
over de machten der duisternis pas „na vele dagen" zal plaats Yin-
den bij Christus' tweede komst. Dan zullen zij in het laatste oor-
deel ter verantwoording worden geroepen (paqad), vs 21, 22.
Laat men echter niet gering denken van hetgeen God reeds
voordien door de eerste komst van Christus heeft bewerkt. Daar-
mee sluit vs. 23.
Wat God gedaan heeft door middel van Zijn Zoon Jezus
Christus — door Diens gehoorzaamheid tot de dood aan het kruis,
door Diens uitstorting van de Heilige Geest, alles (vooral) te
Jeritzalem, Luc. 24 : 49, Hand. 1 : 4, 2: 1, 5 — is door geen enkel
ander werk van God overtroffen, Ef. 1 :20. Daar moeten Zijn
prachtige zon en maan het glansrijk tegen afleggen. Toên al heeft
God voor een kring van „oudsten" Zijn koningschap te Sion gema-
nifesteerd. Te Jeruzalem. Die kring heeft daarvan mondeling en
schriftelijk getuigd. Zie hun apostolische geschriften. Het Evange-
lie, dat van Jeruzalem als bakermat is uitgegaan, getuigde en ge-
tuigt van Gods koninklijke overwinning reeds door Christus' eer-
ste komst, vs 23. We lazen dit ook reeds in Jes. 11 en 12. En straks
in Jes. 25 : 6-12.
3. Jesaja prijst Jahweh voor Zijn verlossing, Jes. 25: 1-5.
In het lofgedicht, dat Jesaj a na het aanschouwen van de toe-
komstige verlossing vervaardigd heeft, heeft hij Jahweh geprezen
om Zijn trouw.
Van die Goddelijke trouw wijst hij ten eerste aan, waaraan
Jahweh trouw geweest is, en ten tweede, waarin Jahweh Zijn trouw
heeft getoond.
Ten 1° Gods trouw waaraan, vs I.
Wanneer men het begin van dit loflied van Jesaja leest, lijkt
het wel, of men de lofzang van Zacharias leest. Ook Zacharias
heeft God geprezen om Zijn trouw aan Zijn aloude beloften, nl.
aan die, welke Hij aan Abraham en David had gedaan, Luc. 1 : 69,
73. Daarmee heeft Jesaja zijn lofgedicht laten beginnen. Jahweh,
U, U bent mijn God. U prijs ik. Uw naam (= Uw krachtsbetoon,
z. reg.) loof ik. Immers hebt U door het verrichten van wonderdaden
Uw onwankelbare trouw aan Uw aloude plannen getoond, vs 1. Met
94 95
Verzekering van Sions herstel § 23
het woord eeetsoot, meervoud van eeetsah, raad, plan, heeft de pro-
feet natuurlijk niet het oog gehad op verborgen raadsbesluiten van
God. Die zouden immers door niemand op hun correcte vervulling
gecontroleerd kunnen zijn. Jesaja heeft met dat woord het oog ge-
had op iets bekends. Wel heel erg oud. Maar niettemin bekend.
Jesaja dacht aan Gods verbonden met Abraham en David. Aan
Gods vaste beloften. Net als Zacharias. Zie Gen. 12, 15, 17 en 2
Sam. 7.
Ten 2° Gods trouw waarin, vs 2-5.
Die trouw aan Zijn aloude beloften heeft God in dubbel op-
zicht getoond.
Enerzijds in de ondergang van Israels vijanden, vs 2, 3. Want
waar waren de verdrukkers gebleven toen Christus in de wereld
kwam? De rijken van Assyriers en Babyloniers? Hoewel hun ste-
den vroeger zo sterk als vestingen geweest waren, lagen ze daar
thans of als puinhopen terneer (Nineve by.) of waren ze tot een
zoveelste rangs niveau afgezakt (zelfs Babylon). Maar dat was niet
gebeurd zonder dat de vijanden zelf aan de God van Israel eer had-
den moeten geven. Koning Sanherib was na zijn geheimzinnige ne-
derlaag bij Jeruzalem maar gauw vandaar weggetrokken om er
nooit meer terug te keren, 2 Kon. 19 : 32, en Nebucadnezar erken-
de ronduit, dat de God van Daniel de Allerhoogste was, Dan.
2 : 47, 3 : 26, enz.
Anderzijds was dat zwakke volkje Israel in de loop van die
eeuwen van verdrukking dan toch maar blijven bestaan. Al be-
stond het uit vluchtelingen, krij sgevangenen, ballingen, kortom uit
armen en geringen. Maar God had dat yolk beschermd zoals men
's zomers tegen de hitte beschermd wordt door een rots en
's winters tegen noodweer, vs 4, 5.
4. Jesaja profeteert een blijde toekomst voor Jeruzalem,
Jes. 25:6-12.
Deze pericoop trekt de lijn door van Jes. 2 : 1-5 (van Jeruza-
lem zal de thora uitgaan) en van Jes. 11 en 12. Als Christus straks te
Jeruzalem overwonnen heeft zal men zich mogen verheugen over
§ 23 Verzekering van Sions herstel
een tweevoudige zegen, nl. een van leven, vs 6-8, en een van vrede,
vs 9-12.
1° . Zegen van leven, vs 6-8.
Ook nu bedient de profeet zich van fraaie beeldspraak om het
Evangelie van Christus' overwinning te beschrijven.
Het genot, dat alle volken zullen smaken bij het vernemen van
het Evangelie, wordt vergeleken met het genot van een koninklijk
feestmaal, vs 6. Een vergelijking, die wel vaker in de Heilige Schrift
voorkomt, Ps. 23 : 5, 36 : 9. Saul en David hebben het yolk vorste-
lijk getracteerd, 1 Sam. 11 :15, 2 Sam. 6: 19. Zo zal de verrezen
Christus de volken der wereld vorstelijk tracteren op Zijn Evange-
lie.
Vervolgens denkt Jesaja aan de gewoonte om bij rouw het
hoofd met een doek te omhullen, by. David op de vlucht voor en bij
de dood van Absalom, 2 Sam. 15 : 30, 19 : 4. Jesaja zag eerst alle
volken met zo'n rouwsluier overdekt. Maar dankzij Christus' over-
winning kon die rouwsluier worden verwijderd, vs 7. Want de
dood was overwonnen. God zou alle tranen drogen. Aan het sma-
delijk nederdalen in het graf kwam een einde. Heus waar! Dat
moest Jesaja namens Jahweh zeggen, vs 8. De apostel Paulus haalt
Jesaja's uitspraak in 1 Cor. 15 : 54c aan. Jesaja heeft mogen voor-
zeggen, dat het Evangelie vanuit Jeruzalem de wereld ingaan zou
als een betrouwbare belofte van eeuwig leven. (Letterlijk schrijft
hij, dat Jahweh toen „de dood voor eeuwig heeft opgeslokt.")
2°. Zegen van Vrede, vs 9-12.
Een sterk staaltje van Jesaj a's overvloedige beeldspraak ont-
moeten we bier in z'n gebruik van het woord „Moab" (vs 10).
In de loop der tijden heeft Israel wel veel last gehad van zulke
grote volken als de Assyriers en Babyloniers. Maar deze woonden
tenminste ver weg. Dichterbij woonden echter allerlei kleine vol-
ken en daarom heeft Israel daarvan naar verhouding veel meer last
gehad. By. van Moab. Daarmee heeft het reeds te doen gehad v66r
de intocht in Kanaan, Num. 22 (koning Balak en de waarzegger
Bileam). Mozes heeft vermenging met de Moabieten verboden,
Deut. 23 : 3. Ehud heeft met de Moabieten gestreden, Richt. 3 : 12,
en Saul, 1 Sam. 14 : 47, ell David, 2 Sam. 8 : 2 en Achab, 2 Kon. 1 : 1,
96 I 97
Verzekering van Sions herstel § 23
en diens zoon Joram, 2 Kon. 1: 3. Na Elisa's dood vielen er Moabi-
tische benden het land van Israel binnen, 2 Kon. 13 : 20. Hoe be-
grijpelijk, dat men in Jesaja's dagen het woord „Moab" gemakke-
lijk kon bezigen als een figuurlijke aanduiding van al Israels vij an-
den.
Toen God door Christus' dood en opstanding voor alle vol-
ken het leven liet verwerven, liet Hij dat gebeuren te Jeruzalem
(„op deze berg" vs 7, 10) en liet Hij die Christus voortkomen uit
Israel. Was dat geen grote eer? Want wat had Israel in de loop der
tijden niet van z'n vijanden te lij den gehad! Toch bestond het dan
toch nog maar. Maar waar waren Israels vijanden? Waar was by.
Moab? Het was nergens meer.
Ook deze toekomst heeft Jesaja aan zijn tijdgenoten mogen
voorzeggen. Er kwam eerst wel een donkere tijd, maar dan volgde
een toekomst, waarin Israel onder de volken niet slechts nog een
plaats zou innemen, maar zelfs een eersterangs plaats. Door het
gebeurde te Jeruzalem. Tot heil van de hele wereld. Maar al Israels
vijanden zouden verdwenen zijn. Moab by. Wat een rust en vrede
voor Gods yolk.
Houdt men rekening met deze beeldspraak van Jesaja, dan
laten vs 9-12 zich gemakkelijk aldus verklaren.
Vs 9. Er komt een tijd, waarin men tegen elkaar zeggen zal:
Zie je wel. Dit is nu echt werk van onze God. Wat heeft Hij Zijn
naam eer aangedaan. Jahweh betekent immers: de Nabije, de Hel-
per, I a , 284.
Vs 10a. Zie het verschil tussen onze vijanden en ons. Op Jeru-
zalem rust zegenend Gods hand. Maar waar zijn onze vijanden?
Waar is Moab?
Op deze vraag volgt een drievoudig antwoord in de vss 10b, 11
en 12. Bij de vertaling en verklaring hiervan volgen we hoofdzake-
lijk Dr. James Neil, Palestina en de bijbel, 1920, blz. 67.
Vs 10b. Maar Moab wordt vertreden op de plaats, die hem toe-
komt.
Zoals stro wordt vertreden te') Madmena.
Er is geen reden te denken aan het ophopen van mest tot een
vaalt (St.V). Dat is westers gedacht. „Er wordt in Palestina nooit
§ 23 Verzekering van Sions herstel
mest op een korenakker gebracht" (Neil). Madmena was eenvou-
dig een Moabitische plaats.
Vs 11. Hij (Jahweh) zal in zijn midden met Zijn armen zwaaien.
Zoals een zwemmer dat doet bij het zwemmen.
Zodoende zal Hij z'n hoogmoed vernederen, ondanks z'n handi-
ge streken.
Gedacht is aan de krachtige slagen, die men bij de oosterse
wijze van zwemmen op het water doet neerkomen. Zulke patsen
zou Jahweh aan Moab geven en daardoor al z'n kracht (vestingen
en wallen, zie Kir Hareseth in 2 Kon. 3 : 5) en al z'n vaardigheid
breken.
Vs 12. Het laatste woord wordt tot Moab ahw. rechtstreeks
gesproken.
Uw hoge vesting met haar wallen werpt Hij terneer.
Hij doet (u) ter aarde terechtkomen, in het stof.
Wat zal deze profetie van de betrouwbare Jesaj a zijn tij dgeno-
ten bemoedigd hebben. Zij begrepen de bredere strekking van het
woord „Moab" zeer wel. En heden mogen ook wij er op vertrou-
wen, dat God aan Christus' gemeente niet slechts het genot van het
Evangelic van het eeuwige leven op de nieuwe aarde zal laten be-
houden, maar haar ook tot de jongste dag toe zal doen voortbe-
staan, terwijl haar vijanden de een na de ander van het wereldto-
neel zullen verdwijnen.
11. JESAJA VOEGT AAN HET REEDS GESCHETSTE TOE-
KOMSTBEELD NOG ENIGE TREKKEN TOE,
JES. 26 en 27.
De inhoud van deze twee hoofdstukken vertoont zeer veel
overeenkomst met die van de voorafgaande twee. Bij sommjge ge-
deelten ervan moet men wel aan herhaling denken, zij het ook in
andere woorden en met gebruikmaking van andere beelden. An-
dere gedeelten zijn blijkbaar als aanvulling bedoeld.
1. Jesaja voorzegt opnieuw door middel van een lied, dat Jeruzalem
een toekomst tegemoet gaat, waarin het een centrum van verblij-
dend hell zal zijn, Jes. 26: 1-6.
Wat zullen Jesaja's vrome tijdgenoten en degenen, die na hen
98 99
Verzekering van Sions herstel § 23
kwamen, naar zulke Schriftgedeelten als deze met gretige hand ge-
grepen hebben, wanneer zij tij den beleefden vol boosheid, zowel
binnen als buiten Jeruzalem. Dan werden zij door Jesaja's schrifte-
lijke nalatenschap wel menigmaal zeer ernstig gewaarschuwd,
maar niet zonder tevens heerlijk te worden getroost. Een combina-
tie, die men in dit bock herhaaldelijk ontmoet.
In het lied, dat ditmaal voorop gaat, wordt eerst de bevrij ding
van Jeruzalem bezongen, vs 1-4, en daarna de ondergang van z'n
vijanden, vs 5 en 6. Waar zijn zij nu, de Assyriers en Babyloniers,
en het lastige Moab? Maar Jeruzalem is er en hoe!
Het lied verplaatst z'n zangers naar een toekomst, waarin vro-
me pelgrims vrij en blij hun „sterke stad", die weer van muur en
bolwerk is voorzien, juichend binnentrekken. Die herbouw is werk
van Jahweh, vs 1. En tot het binnentrekken van de geopende poor-
ten wordt een yolk uitgenodigd, dat zich weer trouwjegens Jahweh
gedraagt, vs 2. Z'n levensgedrag is weer zo solide, dat Jahweh het
met Zijn „sjaloom" (vrede, z.reg.) wenst te bekronen, vs 3. Daar-
aan kan men tevens zien, dat Jahweh zo betrouwbaar is als een
rots. Wie zich aan Hem houdt, heeft vrede, vs 4.
Vergelijk daarmee het lot van Jeruzalems tegenstanders. Wat
zijn de arme godvruchtigen vaak door hen verdrukt. Maar God
heeft die machtigen zo vernederd, dat de voeten van de eani (ar-
men, vromen, verdrukten, h § 3) nu over hen kunnen heenlopen.
,
Wat ze nalieten was slechts graf en puinhoop, vs 5, 6. Naar de
plaatsen, waar Babel en Nineve hebben gelegen, heeft men in la-
tere tijd moeten zoeken. Maar vanuit Jeruzalem was het Evangelic
van Gods Zoon, die na lij den en opstanding verhoogd was tot
Gods troon, de wij de wereld ingegaan.
2. Jesaja geeft opnieuw een beschrijving van de toekomst van land
en yolk, nu in de vorm van een gebed der vromen, Jes. 26 : 7-18.
De profeet beschrijft ditmaal de te verwachten toekomst door
aan de vromen een gebed in de mond te leggen, waarin zij van Jah-
weh het volgende drieerlei begeren.

§ 23 Verzekering van Sions herstel
1° . Op de weg der gerechtigheid te mogen volharden, Jes. 26: 7-9.
De vromen erkennen niet alleen in onderlinge gesprekken,
maar ook in hun gebeden tot God, dat de geschiedenis van land en
yolk door de hand van Jahweh geleid wordt. Dat Hij een ieder ver-
geldt naar z'n werken; de rechtvaardige naar z'n gerechtigheid, de
goddeloze naar z'n ongerechtigheid. (Over goddelozen binnen Is-
rael, Ij, § 4.) Dit laatste is erg, zij zijn er stil van, liggen er 's nachts
van wakker, maar billijken het, ja zij vragen er om.
2°. Van de weg der goddelozen te mogen wijken, Jes. 26:10, 11.
Op zulke goddeloze verbondsverlaters zijn in de loop van Is-
raels geschiedenis geduchte slagen neergekomen. Hoeveel geduld
heeft God niet tegenover Achab getoond. Ook aan Joahaz, Joja-
kim, Joj achin en Zedekia doen weten welke rechten en plichten in
Israel hadden te gelden. Maar zij luisterden niet. Eindelijk kwam
de ondergang en was het te laat.
3°. Door God geholpen te mogen worden, daar zij uit zichzelf niets
vermogen, Jes. 26: 12-18.
De ware vromen verbeelden zich niets. Ook wanneer zij be-
tere dagen mogen beleven, omdat hun verdrukkers volledig zijn
uitgeschakeld, immers door de onherroepelijke dood, laten zij zich
op die situatie van vrede niet voorstaan als op vrucht van eigen
werk. Evenmin verheffen zij zich op eigen kracht, wanneer zij weer
in het land der vaderen zijn teruggekeerd en daarin het aantal in-
woners sterk toeneemt. Dan vergelijken zij hun aandeel daaraan
veeleer met het resultaat van een schijnverwachting. Zij smeken
alle „sjaloom" of van Jahweh en van Jahweh alleen.
3. Jesaja voorzegt de verhoring van het gebed der vromen, Jes.
26:19-27:1.
In het antwoord, dat de bidders ontvangen, wordt hun het
volgende beloofd.
1°. Israels herstel, Jes. 26: 19.
Jesaja bedient zich hier weer van een beeldenrijkdom, die van
de bijbellezers scherpe attentie vraagt.
100
Verzekering van Sions herstel § 23
Anders zou men by. bij vs 19a kunnen menen, dat hij daar vs
14a tegenspreekt. In vs 14a was immers gezegd: „Doden herleven
niet, schimmen ( = overledenen) staan niet op". Maar in vs 19a
staat: „Herleven zullen uw doden". We herinneren ons echter, dat
het de bedoeling van vs 14 niet was een uitweiding over de weder-
opstanding te geven. Er was alleen maar gezegd, dat Israel van zijn
tegenstanders was verlost doordat God ze had verdelgd. Daar had-
den zij toen niet van terug gehad. Daar konden ze toen niet meer
onderuit. Toen was het afgelopen met hun verdrukken van Gods
yolk. Men kan dit geen uitweiding over de wederopstanding der
doden noemen.
En die treft men evenmin aan in vs 19a.
We ontkennen niet, dat Israel van de toekomende wederop-
1
standing der doden heeft afgeweten. De aartsvaders hebben ge-
leefd in de hoop op het eeuwige leven in het betere vaderland, I a4:::'-.
394. Tabernakel en tempel hebben daarvan getuigd, I a , 400. Israel
f heeft voorzeker weet gehad van het Evangelie der wederopstan-
ding aller doden. Hoor Martha: Ik weet, dat hij (nl. Lazarus) zal ,
opstaan bij de opstanding ten jongsten dage, Joh. 11 : 24; breder CO
§ 8, 4 (keken de gelovigen van het O.T. al over het graf?).
Maar op die algemene wederopstanding heeft vs 19a klaar-
blijkelijk niet het oog gehad. Het bevat immers de toeroep: „Uw
doden zullen herleven". Met die „Uw" zijn niet alle mensen, maar
bepaald de bidders van daareven bedoeld. Jesaja drukt zijn solida-
riteit met deze bepaalde mensen bovendien uit door aan zijn toe-
roep: „Leven zullen uw doden" nog toe te voegen: „Mijn doden
zullen opstaan". 2 ) De profeet heeft het dus niet over een algemene,
maar over een speciale opstanding. Een opstanding van dat yolk,
dat hij hier „mijn doden" noemt en straks, in vs 20, „mijn yolk".
Met dat yolk wordt heel Israel bedoeld of, zoals het in 27 : 6 heet,
„Jacob" (EfraIm en Juda). En als Jesaja hier over de wederopstan-
ding van zijn yolk spreekt, bedoelt hij dat niet eigenlijk, maar zin-
nebeeldig. Dan heeft hij daarmee Israels nationaal herstel op het
oog.
Zulke beeldspraak vinden wij misschien wel een beetje kras.
Maar die indruk zal zij op Jesaj a's toehoorders en eerste lezers ze-
101
 § 23 Verzekering van Sions herstel
ker niet hebben gemaakt. Dit is op te maken uit zekere spreekwij-
zen, die voorkwamen bij Hethieten en inwoners van Ugarit, dus bij
buurvolken van Israel. In deze wereld kon men over de bestraffing
en verwerping van een ontrouwe vazal spreken met gebruikma-
king van de term „doden". Maar later kon van diezelfde vazal wor-
den gezegd, als zijn grootkoning hem weer in genade aannam, dat
deze hem „weer ten leven deed rijzen". ³ ) Een duidelijk bewijs, dat
het voorafgaande „doden" niet eigenlijk, maar figuurlijk moet be-
doeld zijn. Op dezelfde wijze kon worden gesproken over een heel
volk, j a over een land. Nu, landen sterven niet echt.
Welnu, in de Heilige Schrift wordt soms op gelijke wijze ge-
sproken over de bestraffing en begenadiging van Israel. Zie bv.
Ezechiels visioen van de herlevende doodsbeenderen, 37 : 1-14
(waarmee Israels nationaal herstel is bedoeld). Een ander duidelijk
voorbeeld geeft Hos. 6 : 1-3 te zien (Hij zal ons na twee dagen doen
herleven, ten derden dage zal Hij ons oprichten). En hoe vaak ont-
moeten we in de Psalmen niet zulke gebeden als „Maak ons le-
vend" en „Zult Gij ons niet doen herleven?". Ps. 80 : 19, 85 : 7, V, §
15, 405. Men leze die als gebeden om Israels behoud als natie. Wat
krijgen ze dan een concrete inhoud.
We spraken van Jesaj a's beeldenrijkdom. Wel geteld komen
we er in vs 19 drie tegen. In vs 19a wordt Israels herstel aangekon-
digd onder het beeld van een dodenopstanding. In vs 19c wordt
Israels herstel beloofd onder het beeld van de aarde, die haar do-
den tot leven brengt gelij k een vrouw haar kind ter wereld brengt.
Hierover behoeven we niet meer te spreken. Maar in vs 19b lezen
we: „ Want uw dauw (zal zijn als) de dauw des lichts." Bedoeld is hier
het natuurverschijnsel, bekend uit de geschiedenis van Gideon, l e ,
500; door James Neil liever „nachtmist" genoemd. In de droge
helft van het jaar sterven Palestijnse planten en bomen niet, inte-
gendeel, omdat zij gestadig door zware nachtmist worden bevoch-
tigd. Hiermee vergeleek Jesaj a het toekomstig herstel van zijn yolk.
1\
, Zomaar even er tussen door. Wel een doorslaand bewijs, dat we
ook in vs 19a en vs 19c met figuurlijke spreekwijzen te doen heb-
ben en dus niet met echte dodenopstanding.
102
Verzekering van Sions herstel § 23
2°. Israels veilige bewaring, Jes. 26 : 20, 21.
Uit 24: 1-20 is ons al gebleken, dat Jesaja het vooruitzicht
heeft gehad op een vreselijke toekomst. Hij heeft al gezien, zo blijkt
hier, dat Jahweh toornig was opgestaan van Zijn troon om een eind
te maken aan het vergieten van al het bloed, dat om wraak riep,
Gen. 4: 10, Job 16 : 18. Met het oog daarop heeft de profeet aan
zijn yolk de raad gegeven zich maar overal buiten te houden en zich
te verbergen in z'n binnenkamer, de plaats des gebeds, Matth. 6 : 6.
Over de ontzettende slagen, die op Assyrie, Babylonie en Egypte
zijn neergekomen, zal het volgende vers nader spreken. Wat een
wonder, dat Israel door die tijden heengekomen is met behoud van
zijn volksbestaan. Onder de koningen der Perzen ontving het zelfs
zulk een verademing, dat het kon overgaan tot tempelbouw, Ezra
9 : 9.
3°. Jahweh's afrekenen met Israels tegenstanders, Jes. 27: 1.
Jesaja heeft voor zijn beeldspraak zelfs gebruik gemaakt van
het heidense bijgeloof met z'n verhalen over monsters, die streden
met de goden. Niet onmogelijk heeft hij zijn keus ditmaal zelfs met
enig spottend genoegen op die heidense verhalen laten vallen, om-
dat hij de ondergang ging aankondigen van Assyrie, Babylonie en
Egypte. Het is tenminste waarschijnlijk, dat hij op deze drie we-
reldmachten het oog heeft gehad door tweemaal het woord „levia-
than" en eenmaal het woord „tannin" te bezigen. Oorspronkelijk
schijnt leviathan de naam voor een slangachtig monster te zijn ge-
weest. Vandaar dat het woord in Jes. 27: 1 als bijstellingen krijgt
„de snelle slang" en „de kronkelende slang"). Met die eerste le-
viathan zal Jesaja de snel stromende Tigris hebben bedoeld en zo-
doende Assyrie, terwijl hij met de tweede leviathan het oog zal
hebben gehad op de veel langzamer stromende en zich in ontelbare
bochten kronkelende Eufraat en zodoende Babylonie. Het derde
monster noemt hij „de tannin, die in de zee is". Oorspronkelijk zal
tannin de naam voor een of ander groot land- of waterdier in
Egypte zijn geweest 5 ), vervolgens kan met dit woord beslist ook het
land Egypte worden aangeduid, getuige Ezech. 29 : 3. Dat zal bier,
in Jes. 27 : lc, ook het geval zijn. Het zou goed kloppen met 18 : 1,
103
§ 23 Verzekering van Sions herstel
waar het woord „zee" blijkbaar ook een benaming voor de Nijl
was.
4. Jesaja profeteert, dat Israel wel weer naar Jeruzalem zal worden
teruggevoerd, maar niet dan na veel lijden te hebben ondergaan
en niet anders dan aan een stevige hand, Jes. 27 : 2-13.
Om dit slot werd door het voorafgaande a.h.w. gevraagd.
Want aan de bidders was nu wel verhoring toegezegd. Israel zou
door de op handen zijnde tijd van Goddelijke gramschap heenko-
men zonder z'n bestaan totaal te verliezen. Maar hoe moest dat?
Zou God al Israels zonden dan maar ongestraft laten passeren? En
als het zich later eens opnieuw ongehoorzaam gedroeg?
Het antwoord is drievoudig.
I° . Jahweh zal Israel wel weer tot Zijn wijngaard aannemen, maar
zal het stellen onder strenge bewaking, Jes. 27: 2-5.
Dit is niet de eerste keer, dat Israel bij een wijngaard wordt
vergeleken. Het gebeurde ook in Jes. 5 : 1-7. Maar gelukkig wordt
bier niet voorzegd, dat God Zijn wijngaard zal laten vertrap-
pen. Hier wordt beloofd, dat God hem ( = Israel) aldoor van water
zal voorzien en er dag en nacht over zal waken, opdat niemand
hem zal kunnen beschadigen. Want Jahweh zal niet boos meer
zij n.
Tenminste, mits er niet opnieuw veflating van Zijn wegen
plaats heeft. Of, om in de stijl van het beeld van de wijngaard te
spreken, mits er zich in de wijngaard niet opnieuw dorens en diste-
len voordoen. Want dan zou Jahweh er op afgaan, ze uitrukken en
verbranden. Geen goddelozen in Zijn gemeente.
Intussen, veel en veel liever zou Jahweh zien, dat zulke godde-
lozen zich tot Hem zouden bekeren en met Hem vrede -sloten.
2°. Jahweh zal Israel wel terdege straffen, al zal Hij het doen met
mate, Jes. 27: 6-11.
De schone toekomstbelofte zal dus in vervulling gaan. Er zal
een hereniging plaats hebben van alle afstammelingen van vader
Jacob, hetzij ze gehoord hebben tot het tien- of tot het tweestam-
104
Verzekering van Sions herstel § 23
menrijk. Dit herenigde Israel zal de hele wereld tot zegen zijn, vs 6.
Straks komen vs 12 en 13 hierop terug.
Maar voordien zal Israel er nog wel terdege van langs krijgen,
zoals z'n akkers er soms van langs krijgen door de alles ver-
schroeiende oostenwind. Israel zal harde klappen krijgen, maar
niet zulke harde als z'n verdrukkers, vs 7, 8. En dan zal Israel ge-
noeg betaald hebben. Als het daarna dan ook maar geen heidens
altaar en geen afgodsbeeld meer aankijkt, vs 9.
Jammer dat Jeruzalem, de onneembare vesting van vroeger,
toch nog wel een treurige tijd zal moeten doormaken. Het zal er bij
liggen als een stuk woestijn. Gras tussen de stenen. Amper een
struik met wat takjes, voor het vee om aan te knabbelen en voor de
vrouwen om er een vuurtje van aan te leggen. Wat jammer toch,
dat dit yolk zich maar niet correct heeft willen gedragen (vgl.
1 : 3b). Vandaar zo'n hele periode zonder ontferming van Hem, die
het tot Zijn bevoorrechte natie verkozen en verheven had, vs 11.
3°. Jahweh zal Israel wel uit z'n verspreide oorden van ballingschap
doen wederkeren, maar dan om voortaan alleen Hem te Sion te vere-
ren, Jes. 27 : 12, 13.
Straks laat God de dag der verlossing uit de oorden der bal-
lingschap aanbreken. Met kracht. Zoals bij het dorsen de tarwe-
korrels door de kracht van de vlegel uit hun aren worden gedopt,
zullen de ballingen alom uit hun omgeving worden bevrijd, vs 12.
En dan zullen ze overal vandaan komen. Niet alleen uit heel „Ka-
naan naar z'n ideele grenzen", van Wadi el Arisj tot de Eufraat,
Num. 33: 1-12, l c , 339. En niet alleen uit het noorden vandaan,
kortheidshalve met Assur aangeduid, maar ook uit het zuiden,
kortheidshalve Egypte genoemd. Zie echter in Jes. 11 : 11-16 naar
welke landen er nog meer als gevangenen, by. als slaven, zijn ver-
dreven. Maar God zal als met bazuingeschal ook die verder weg
verdrevenen naar het aloude erfland terugroepen. Daarheen!
Daarheen! (Is dus alle moeizaam onderzoek naar de vraag, waar
de tien stammen gebleven zijn, niet totaal overbodig?)
Maar een ding zullen de weergekeerden moeten bedenken.
Van nu of beslist geen afgoderij meer. Voortaan alle godsdienstige
105
§ 23 Verzekering van Sions herstel
1'
verering uitsluitend voor Jahweh. En de periodieke samenkomsten
van heel het weergekeerde yolk uitsluitend gehouden op de Sion.
Op de heilige berg te Jeruzalem. Wij weten nu, dat daar de tweede
tempel verrezen is. De tempel, die door Gods Zoon betreden is,
voor Hij Zich overgaf om aan het kruis te sterven als Heiland der
wereld. Wij weten nu: ddârtoe is Israel, is Juda hersteld en is Jeru-
zalem herbouwd.
NOTEN
I ) „We lezen het hebreeuwse briny als: bemo, een dichterlijke worm van be, op, in".
Dr. L.A. Snijders, Jesaja Deel I, pag. 253.
2) „Mijn lijk" wordt door Dr. Reiner-Friedemann Edel in Hebraisch De'utsche
Praparation zu Jesaja collectief opgevat, wat blijkens het werkwoord, dat in het
meervoud staat, zeker geoorloofd is.
3)Ontleend aan J. Wijngaards, Death and resurrection in covenantal context (Hose
VI 2), V.T. XVII, 2, 226-239. De auteur wijst er op, dat volgens S.V. McCosland in
J.B.L. 48, 1929, pp. 124-137, noch door Joden noch door Christenen van de eerste
tijd bij Hos. 6 : 2 gedacht is aan de wederopstanding ten jongsten dage; o.i. iets om
ter harte te nemen bij Jes. 26: 19.
In 't voorbijgaan merken we op, dat de auteur het ook zeer aannemelijk maakt, dat
in de herhaalde mededeling der Schrift, dat onze Heiland „ten derden dage" weder 7
opstond, blijkens plaatsen als Ex. 19: 11, 16, Hos. 6: 2, Am. 4: 4, 1 Cor. 15 : 3, 4 een
verbondsklank is te horen.
4) Aldus Ds. J. Francke, Veelkoppige monsters, 1970, blz. 72.
5) Idem, blz. 74. Verschaft ook uitvoerige litteratuuropgave.
106 I 107
1
24
EEN BOER PLOEGT NIET ALDOOR
Zelfs stadskinderen weten al wel wat ploegen is. Dan wordt
de akkergrond met een groot mes opengereten. Een operatie,
waaronder die grond Daarom moet het niet aldoor gebeu-
ren.
Jesaja woonde te Jeruzalem en richtte zich dus veelal wel tot
stadsmensen. Maar die begrepen Jesaja ook best, toen hij de ma-
ser, waarop God Zijn yolk strafte, vergeleek met het ploegen van
de boer. Daarmee bleefzo'n man natuurlijk niet aan de gang. God
had hem wel beter geleerd.
Door zo te spreken attendeerde Jesaja op de barmhartigheid
van Jahweh tegenover Zijn yolk. Hij wilde het niet permanent kas-
tijden. Dat laat de bundel, die nu volgt, Jes. 28-35, regelmatig zien.
De delen, waaruit hij bestaat, zijn alle naar dat model opgesteld.
Telkens volgt na een stukje over nare duisternis een stukje over
vriendelijk licht, na een stuk over gericht toch altijd weer een stuk
over ontferming, na oordeel toch steeds weer troost. Al straft God
Zijn yolk, Hij verbrijzelt het niet. Een boer ploegt ook niet aldoor.
I. JESAJA VERMAANT DE JERUZALEMSE LEIDERS VAN
ZIJN DAGEN, MAAR HIJ DOET HET NIET OP LIEFDE-
LOZE WIJZE, JES. 28.
In welke j aren van zijn Leven de hier vermelde vermaning door
de profeet is uitgesproken, wordt niet uitdrukkelijk vermeld. Maar
zij lijkt het best te passen tussen de j aren 722 en 701. In 722 hebben
de Assyriers Samaria veroverd en in 701 hebben zij ook Jeruzalem
van vlakbij bedreigd. Aan die donkere toekomst doet dit hoofd-
stuk telkeng denken.
§ 24 Een Boer ploegt niet aldoor
1. Jesaja bestraft de Jeruzalemse leiders wegens hun wangedrag en
ongeloof, Jes. 28 :1-22.
Wat God Zijn knecht Jesaja reeds bij diens roeping tot pro-
feet heeft aangezegd, is wel droevig nauwkeurig uitgekomen. Jesa-
ja's prediking is niet aangenomen. Vooral in leidende kringen
heeft men er niet van willen weten.
A. Jesaja houdt Jeruzalem de spiegel van Samaria voor,
Jes. 28 : 1-6.
Dat Jeruzalems leidende kringen niet naar Jesaj a hebben wil-
len luisteren, is een belediging voor God en Zijn knecht geweest.
De feiten hadden toch gesproken. Jesaja's uitspraak tot koning
Achaz, dat zijn gemalin in verwachting was, was toch waar geble-
ken. En Jesaj a's voorspelling, dat haar kindje een jongetje zou zijn,
was toch uitgekomen, 7 : 14.
Een ander bewijs van zijn profetische betrouwbaarheid had
Jesaja gegeven, toen hij koning Achaz de goede raad gaf niet te
vrezen voor „die twee smeulende stompen brandhout". Hiermee
waren de koningen van Damascus en Samaria bedoeld. Er zou
niets van hun plannen tegen Juda terecht komen. Ze zouden zelf
ten val komen, 7 : 4-7. Inderdaad hebben de Assyriers Damascus
veroverd in 732, Samaria tien jaar later.
Welnu had het geen aangrijpende indruk moeten maken, toen
deze absoluut vertrouwbare Jesaj a aan zijn waarschuwende woor-
den tot de Jeruzalemmers een profetie liet voorafgaan, waarin hij
indertijd de inneming van Samaria door de Assyriers had voor-
speld? Waarschijnlijk is dit stuk wel te Jeruzalem zwart op wit in
het bezit van deze en gene geweest, zodat Jesaja zich er op kon be-
roepen als het zoveelste bewijs van zijn profetische betrouwbaar-
heid. En wat was het actueel. Want met die hagelstorm en die wa-
tervloed, waarvan „Adonai" (aanduiding van God als Heer en
Meester) gebruik zou maken om er het mooie, stevig gebouwde,
welverzekerd wonende en vrolijk fluitende Samaria mee tegen de
grond te smakken, vs 2, is natuurlijk het ontzettende militair ge-
weld van de Assyriers bedoeld, evenals in 8 : 7, 8. Samaria waande
108
Een Boer ploegt niet aldoor § 24
zich veilig achter z'n dikke muren. Ze zijn in onze eeuw opgegra-
ven. Meters dik!
Maar de Assyriers hebben het fraai gelegen Samaria — 't leek
wel een kroon, op die heuveltop boven dat vruchtbare dal — met
een grote hap opgeslokt zoals iemand een vroege vijg gretig op-
slokt, als een delicatesse. Zo zal het eraan gaan, vs 1-4.
Al zal toch zelfs van het ongehoorzame tienstammenrijk nog
een overblijfsel behouden worden. Jahweh der legerscharen zal
een betere kroon voor de overgeblevenen zijn dan de kroonstad
Samaria. Zij zullen nog deel hebben aan Israels herstel en tot een
samenleving terugkeren, waarin het recht in de poort met kracht
gehandhaafd wordt, vs 5-6. (Over de weerkeer van ballingen, die
afkomstig waren uit het tienstammenrijk, spraken we bij Jes.
11 : 11, 12.)
Die profeet Jesaj a heeft nu ook nooit kunnen bestraffen (vs 1-
4) zonder er een woord van vertroosting bij te doen voor het god-
vrezend overblijfsel (vs 5, 6).
B. Jesaja bestraft Jeruzalems kerkelijke leiders, Jes. 28: 7-13.
Hoe was het mogelijk, dat de profeet het lot van Samaria van
voor 722 als een waarschuwende spiegel kon voorhouden aan het
Jeruzalem van voor 701? Heel eenvoudig. Dat kon doordat het in
het Jeruzalem van vandaag net zo wuft toeging als in het vroegere
Samaria. Deze pericoop begint met het veelzeggende woordje
„ook" en de eerste zin ervan luidt aldus: Ook dezen (nl. hier te
Jeruzalem) waggelen van de wijn en duizelen van de drank, vs 7a.
Haar verdere inhoud bestaat uit de volgende delen.
a) Jesaja verwijt aan priesters en profeten hun wangedrag, Jes.
28:7, 8.
Beide soorten van leiders worden als in 66n adem genoemd.
„Priester en profeet", vs 7. Misschien gebeurde dat ook anders wel,
omdat deze mensen vermoedelijk vaak samenwerkten, waarover
straks meer. Maar ze zijn bier stellig tegelijk genoemd, omdat Jesa-
ja op beide groepen gelijke critiek moest oefenen.
/ °. Op de priesters.
We weten welke taak aan deze mannen was opgedragen. Ze-
109
§ 24 Een boer ploegt niet aldoor
ker, ze moesten ook offeren. En dan mochten ze gerust meegenie-
ten van de spijze en drank der vredeoffermaaltij den, Lev. 3, I b ,
205. Maar wat ze verder vooral hadden te doen was: Israel te on-
derwijzen. Aan Israel les te geven in de geschiedenis der grote
daden van Jahweh. Het met Zijn naam bekend te maken (z.reg.
onderwijzen). En tenslotte hadden ze in moeilijke gevallen de
plaatselijke rechters — vaak maar eenvoudige oudere mannen —
van advies te dienen, Deut. 17 : 9, 19 : 7.
Maar wat moest hiervan terecht komen, als de priesters gere-
geld dronken waren?
2° . Op de profeten.
Evenmin als het woord priester garandeerde, dat men met een
goede en trouwe priester te doen had, is dat het geval geweest met
het woord profeet.
Er zijn goede profeten geweest als Samuel. En welk uitne-
mend werk hebben Elia en Eliza alsmede hun leerlingen niet ge-
daan in het tienstammenrijk. Zij zullen het onderwijzend werk van
de priesters te Jeruzalem, dat de tien stammen na de rijksscheuring
moesten missen, zo veel mogelijk hebben overgenomen. Wat heb-
ben die trouwe profeten niet van Izebel moeten lij den. Maar we
constateerden reeds tij dens het leven van koning Achab een zekere
kentering, Ig, 593. Helaas hebben rust en voorspoed op menig pro-
feet zelfs een verkeerde invloed gehad. Men ging zijn toehoorders
naar de mond praten. In tegenstelling met de trouwe profeet Mi-
cha van 1 Kon. 22.
Ook in Juda is er blijkbaar zoiets als een profetenstand ont-
staan. Mogelijk in goed bedoelde navolging van wat in Israel ge-
beurde. Misschien zijn het wel vooral levieten geweest, die voor het
profetische werk in aanmerking zijn gekomen, 2 Kon. 23 : 2, Ig,
786.
Er is echter ook in de kring van die Judese profeten bederf
ingetreden. Wat heeft Jeremia te Jeruzalem niet te stellen gehad
met de „valse profeten". (Zo noemen wij deze lieden tenminste
Maar in het O.T. komt die benaming niet voor, wel in de Gr. vert.
ervan, de LXX. 2 ) En wat Jesaj a al beleefd heeft, lezen we bier. Ter-
Een boer ploegt niet aldoor § 24
wijl het de taak van de priesters was het yolk bekend te maken met
Jahweh en Zijn verbond en het de taak der profeten was Gods yolk
eveneens te onderwijzen, eventueel door nieuwe openbaringen, die
zij ontvingen („gezicht" vs 7), kwam daarvan in Jesaja's tijd weinig
of niets terecht. De heren priesters en profeten leidden een bestaan
van patertje Goedleven. Ze waren vaak zo dronken, dat ze er van
braakten. Vandaar in vs 7: Zij dwalen in 't gezicht (de profeten), zij
waggelen in 't gericht (de priesters).)
b) Jesaja's verwijt wordt onder spot afgewezen, Jes. 28 : 9, 10.
Alweer is er niet naar Jesaja geluisterd. De heren wensten zich
door hem niet te laten zeggen hoe zij onderwijs moesten geven, als
priesters, en welke openbaringen zij moesten uitspreken, als profe-
ten. Ze voelden zich beledigd. Ze vroegen: Wie wil hij (Jesaja) ken-
nis lezen en wie wil hij les geven in het verstaan van openbaringen, vs
9. Wist hij wel met wie hij te doen had? Toch zeker met geen kleine
kinderen, die amper waren gespeend. Zoals we weten placht men
de kinderen lang borstvoeding te geven, I f , 25. Het was zeker niet
de eerste keer, dat Jesaja aanmerking op hun wangedrag maakte
Daarom hebben zij hem blijkbaar uitgemaakt voor een school-
meester, die zijn kinderen geregeld dezelfde deuntjes leerde. Ze
waren zo vrij er zelf een te bedenken en de profeet daarmee achter-
na te lallen. Het luidde zo:
Want het is maar tsaw laatsaaw, tsaw laatsaaw,
qaw laaqaaw, qaw laaqaaw.
zeier sjaam, zeier sjaam, vs 10.
Men is het er niet over eens, of al deze klanken met elkaar
zekere bestaande Hebr. woorden hebben gevormd en zo j a hoe
deze dan moeten worden vertaald. Geeft men er vertaling van, dan
is, gezien de straks volgende reactie van Jesaj a, de volgende wel-
licht de beste:
Want het is maar gebod op gebod gebod op gebod
regel op regel, regel op regel,
hier een weinig, daar een weinig.
Echte dronkemanstaal. Maar de profeet heeft er de klanken
van Gods naderend oordeel in vernomen. En die doorgegeven.
ss' 24 Een boerploegt niet aldoor
c) Jesaja kondigt Gods oordeel over de spotters aan, Jes. 28:
11-13.
Door middel van de ernstige woorden, waarmee de profeet
zijn tegenstanders van repliek diende, heeft hij hen zowel een blik
in het verleden als een blik in de toekomst laten slaan.
Wat die blik in het verleden betreft, hij heeft hen er op gewe-
zen, hoe graag Jahweh aan Zijn yolk in het land Kanaan een rustig
leven zou hebben bezorgd, als het zich van samengaan met de hei-
denen had onthouden. Van dat voornemen had Hij door Mozes
gesproken, Deut. 12 : 9, 25 : 19, door Jozua Joz. 22 : 4, door Salomo,
1 Kon. 8 : 56. Maar de Israelieten hadden niet willen horen en zich
wel met de heidenen afgegeven, vs 12. Met het bekende gevolg.
Kijk maar naar Samaria. Dus als de Jeruzalemse leiders van van-
daag zich even ongehoorzaam gedroegen, wat voor toekomst
moest dan ook hen wel bedreigen?
Zo heeft Jesaj a zijn ongehoorzame tegensprekers meteen ook
een blik in de toekomst laten slaan. Op een zeer merkwaardige ma-
nier. Hij heeft zich nl. bediend van hun eigen gebrabbel, waarmee
ze hem daareven hadden bespot. De profeet heeft voorzegd, dat
dezelfde God, die Zijn yolk zo graag wat beters had gegund, tot
hen zou spreken door mensen, wier taal op hen de indruk van on-
verstaanbaar gebrabbel zou maken Wij weten thans, dat hiermee
de ongegeneerd schreeuwende Assyriers zijn bedoeld, Jes. 33 : 19.
Het grootste deel van het Judese land heeft hun commando's tij-
dens de bezetting van 701 moeten horen. Vs 13 is uitgekomen. Dan
zal aan hen het woord van Jahweh in vervulling gaan: gebod op gebod,
gebod op gebod, regel op regel, regel .op regel, hier een weinig, daar
een weinig. Ze zullen ervan achteruit deinzen en te pletter vallen of
gestrikt worden en gevangen gemaakt.
Eigenlijk was voor zulk een straf als deze reeds door Mozes
gewaarschuwd. Het koeterwaals van de Assyriers moet in de oren
van kenners der Thora als een Goddelijke vloek, als een verbonds-
vloek hebben geklonken, als een straf voor Israels ongehoorzaam-
heid en ongeloof, Deut. 28 : 49, I c , 783.
Aan dit ongeloof heeft de apostel Paulus in 1 Cor. 14 : 22 her-
innerd door te schrijven, dat „de tongen niet tot een teken zijn voor
112
Een boerploegt niet aldoor § 24
de gelovigen, maar voor de ongelovigen". Klaarblijkelijk heeft hij
met „ongelovige" niet het oog gehad op totaal onwetende heide-
nen, maar op toentertijd overal voorkomende leden van het vroe-
gere verbondsvolk, die de prediking der apostelen afwezen ³ ). Voor
deze ongehoorzame Joden heeft het klinken van het Evangelie van
Christus in Geestestaal, zoals dat in de apostolische tijd meerma-
len blijkt te zijn voorgekomen, Hand. 2: 4, 10 : 46, 1 Cor. 12: 30,
betekend, dat hun „wijngaard" overging in het bezit van anderen,
Matth. 21: 33-46; dat zij hun praerogatief (hun „streepje voor")
verzondigden. Vandaar dan ook het voorbijgaand karakter van de
„tongentaal". Men spreke daar vandaag de dag toch niet meer
van4). Dat verschijnsel heeft zich uitsluitend in de apostolische
eeuw voorgedaan.
C. Jesaja bestraft Jeruzalems politieke leiders, Jes. 28: 14-22.
De profeet richt zich hier tot lieden, die veel op de vorige lij-
ken. Ook zij zijn geen vrienden van hem. Ook zij spotten met zijn
prediking Toch is hun leiderschap wel meer van staatkundige
aard geweest. Zij hebben het tenminste voor hun taak gehouden
om het yolk van God, en daarmede tevens zichzelf en hun positie te
Jeruzalem, ongedeerd door de moeilijke tijd van het almeer op-
dringende Assyrie heen te loodsen. Schijnbaar gingen ze daarbij
handig te werk. Ze hielden twee ijzers in het vuur. Enerzijds lieten
ze het voorkomen alsof ze er niet aan dachten ooit iets tegen Assy
rid te ondernemen, anderzijds sloten ze in het geheim verbonden
met tegenstanders van de Assyriers als de Filistijnen en Egypte.
Zie 14 : 28-32, 17 : 12-20 : 16. Op die manier dachten zij zich tegen
dood en graf te hebben beveiligd. Als de krachtige rivier van het
Assyrisch militair geweld langs Jeruzalem zou stromen, zou zij hen
niet kunnen raken. Omdat zij zich, zei Jesaja, achter list en bedrog
veilig waanden. Hij keurde hiermee hun dubbelzinnige diplomatie
dus af, vs 16.
Bovendien was zij totaal overbodig.
Jesaja had dat al eerder gezegd, by. 7 : 18-8 : 8, maar geeft ten
overvloede ook de volgende Godsspraak nog door. Zo spreekt
Adonai Jahweh (= de machtige gebieder Jahweh): Zie, Ik leg op Sion
113

§ 24 Een boer ploegt niet aldoor
een fundering en gebruik daarvoor een steen, een granieten steen, een
bijzondere steen om de hoeken bij elkaar te houden, een fundering!
Wie daarop vertrouwt (amen zegt, vgl. Abraham, Gen. 15 : 6, I", 201)
wordt niet beschaamd, vs 16. De laatste woorden worden ook wel
vertaald met „hoeft niet te vrezen" of „raakt niet in paniek". Ook
wel goed. Maar de LXX had: „die wordt niet beschaamd" en dat
hebben de apostelen Paulus en Petrus overgenomen, Rom. 9 : 33, 1
Petr. 2 : 6. Jahweh koesterde grote plannen met het huis van David
en had dat tegenover koning Achaz wonderlijk bevestigd, 7 : 10-17.
Wij mogen nu weten, dat Hij uit David de Christus als Redder der
wereld wilde doen voortkomen, wat inmiddels gebeurd is, vgl. ook
1 Cor. 3 : 11.
Zo stevig zou het gebouw van Gods belof ten staan.
Maar tegen het gebouw der leugenachtige staatkunde van die
spotters zou Jahweh geducht met de duimstok optreden, vgl. 2
Kon. 21 : 13, Ig, 771. Als straks de Assyrische stortvloed onophou-
delijk langs zou komen, zou men met verschrikking de vervulling
van Jesaja's voorzegging moeten opmerken, vs 17-19. Naar beide
kanten zouden de slimme diplomaten vastlopen. Hun bondgeno-
ten zouden hen in de steek laten en de Assyriers zouden herhaalde-
lijk de overgave van Jeruzalem eisen. Daardoor zouden de heren
precies lijken op een man, die op een bed lag, dat te kort was, en
onder een deken, die te smal was. Die man kon ook geen van beide
kanten uit, vs 20.
Heus, Jahweh zou het zonder hen wel of kunnen om Jeruza-
lem te beschermen. Net zoals Hij dat gedaan had bij de twee sla-
gen, waarin David over de Filistijnen zegevierde, nl. op de berg
Perazim, 2 Sam. 5 : 17-23, en in het dal bij Gibeon, 1 Kron. 14 : 8-
17. Wonderlijk, vs 21.
Concluderend gaf de profeet aan de heren de goede raad om
dus op te houden met hun gespot. God mocht hun straf anders
eens verzwaren. Want, zei Jesaja, ik heb moeten vernemen, dat
Jahweh een verdelging zal laten komen, die zich over heel het land
zal uitstrekken, vs 22. In het jaar 701 hebben de Assyriers het arme
Juda inderdaad bijna helemaal bezet. Alleen Jeruzalem niet.
114
Een boer ploegt niet aldoor § 24
2. Jesaja laat het nooit aan een woord van troost ontbreken, Jes.
28:23-29.
„Gelijke monniken, gelijke kappen" zo redeneren wij vaak.
Samaria had zeer gezondigd, Jeruzalem ook. Dan zeggen wij Licht:
dus heeft Jeruzalem van hetzelfde laken een pak verdiend. Maar
het slot van Jes. 28 waarschuwt tegen ons onverstandige conse-
quentietrekken.
Zou God trouwens de wijsheid missen van een boer? Van wie
heeft zo'n man haar anders ontvangen? Dat is herhaaldelijk op te
merken. By. bij het eerste werk, bij ploegen en bij eggen. Zeker
moet dat van tijd tot tijd gebeuren. Maar niet aldoor. Zo dacht
God er ook niet aan om na de ondergang van Samaria in 722 v.Chr.
direct daarop ook Jeruzalem te laten veroveren. Een ander voor-
beeld uit dit boerenvak. Heeft zo'n man niet het volste recht om
onderscheid te maken tussen het zaaien van het ene en het andere
zaad? „Tarwe zaait hij op rijen, gerst in vakken en spelt langs de
rand." En als er straks geoogst wordt, is weer allerlei ander verschil
te zien. Over het tere kleine zaad van de komijn behoort geen dors-
slee te komen zoals over de veel sterkere tarwe. Nee, komijn klopt
men uit met een stok. En tarwe, tOch wordt die natuurlijk niet mis-
handeld door ze te laten verbrijzelen onder het rad van een wagen
en de poten van de dieren, die ervoor lopen. Voorzichtig aan!
denkt de boer en zo denkt onze machtige God — Jahweh van de
legerscharen — nu ook over Jeruzalem.
11. JESAJA ZEGT JERUZALEM BENAUWDHEID AAN,
MAAR BELOOFT HET OOK BEVRIJDING, JES. 29:1-8.
Het schema, waarnaar de Schriftgedeelten van Jes. 28-35 zijn
opgesteld, valt hier zeer spoedig op. Van deze pericoop voorzegt de
eerste helft de nadering van een groot gevaar, de tweede helft voor-
zegt de redding daaruit.
1. Jesaja zegt Jeruzalem dagen van grote benauwdheid aan, Jes.
29:1-4.
Wee Ariel, Ariel!
Er is geen twijfel aan, of de profeet heeft met de naam Ariel
115
§ 24 Een Boer ploegt niet aldoor
niets anders dan Jeruzalem bedoeld. Er volgt immers onmiddellijk
op: de stad, waar David zijn legerplaats opsloeg, vs la.
Maar om welke reden heeft Jesaja deze naam Ariel gebruikt?
Die vraag vindt beantwoording in het vervolg van vs 1 en in vs
2, waar we Jesaja (uit naam van Jahweh) blijkbaar een toespraak
tot het yolk horen houden bij gelegenheid van een der feesten. Dan
werden er grote hoeveelheden dieren geslacht en verbrand, zie by.
de opgaven van het Loofhuttenfeest, I b , 665. Dan leek Jeruzalem
wel een groot altaar. In plaats van het woord „altaar" bedient Jesa-
j a zich echter van het woord „Ariel", misschien omdat het de naam
was voor juist dat onderdeel van het altaar, waarin het vlees lag te
branden, blijkens Ezech. 24: 15, 16. De vertaling vuurhaard of
brandplaats zal correct zijn.
Het doel, waartoe Jesaja het woord Ariel gebruikte, zal ge-
weest zijn om aandacht te trekken voor de aanzegging, dat hetzelf-
de Jeruzalem, dat nu zo vrolijk feestvierde en het misschien nog
wel een keer of wat vaker zou doen, mettertijd een jaar zou bele-
ven, waarin er van feestgedruis geen sprake zou zijn vanwege talrij -
ke vijanden, die in het hele land, tot onder de rook van de stad,
moord en brand zouden verspreiden, zodat Jeruzalem dan met
recht Ariel, Vuurhaard, zou kunnen genoemd worden, alleen in
andere zin dan vandaag, omdat het omkranst was door oorlogs-
vuur.
En van het gezellige feestgedruis zou je niets meer horen. Je-
ruzalem zou amper durven te piepen vanuit het graf, waarin het
a.h.w. al begraven lag. Het zou net zo geheimzinnig piepen als dat
gebeurt in de verborgen holen, waar sommigen op z'n Kanaani-
tisch het spiritisme beoefenen, door de doden te vragen, zoals het
tenminste beet (Over soob enz. vragen, de zonde van koning Ma-
nasse, zie men Ig, 767). U hoort in vs 3 en 4 een onmiskenbaar
schampere toon. Jesaja had over Jeruzalems zonden al heel wat
gezegd en geschreven.
2. Jesaja zegt Jeruzalem een dag van plotselinge bevrijding toe, Jes.
29: 5-8.
Als we bij deze plotselinge bevrij ding denken mogen aan de
116 117
Een Boer ploegt niet aldoor § 24
ontzettende slag, die God aan het leger van koning Sanherib heeft
toegebracht in tijd van slechts een enkele nacht, is de tweede helft
der pericoop duidelijk verklaard, 2 Kon. 19 : 35, Ig, 752. De Assy-
riers zijn als kaf verstoven, vs 5. Weliswaar kondigt Jesaja in vs 6 de
dag der bevrijding aan als onweer, donder, aardbeving en storm,
maar wie alle beeldspraak van Jesaja letterlijk zou opvatten, zou
zich schuldig maken aan letterknechterij (Calvijn op 28 : 16). San-
herib dacht zich eens even gauw van Jeruzalem meester te maken
en droomde er zeker al van het in z'n bezit te hebben. Totdat die
ontzettende morgen hem een geweldige ontnuchtering bezorgde.
Hij maakte, dat hij bij Jeruzalem en Sion vandaan kwam.
III. JESAJA LAAT EEN ALGEMENE BESTRAFFING HOREN,
MAAR TROOST DE NEERGEBOGENEN, JES. 29 : 9-24.
Evenals in de beide voorafgaande Schriftgedeelten staan ook
bier twee pericopen vlak tegenover elkaar. De toon is in het eerste
deel hard en verwij tend, in het tweede deel mild en vertroostend.
1. Jesaja bestraft het yolk van God in het algemeen wegens de heer-
sende verblinding, Jes. 29 : 9-16.
Het kan niet anders, of de inleidende woorden van deze peri-
coop — misschien een toespraak of althans een als toespraak opge-
steld stuk? — moeten hard, ja bars geklonken hebben. De profeet
spreekt alsof het hem niets meer schelen kan. Laten ze dan maar
verbaasd staan te kijken en verkerende als in een roes. Want bene-
veld zijn ze, maar niet van de drank. Want dat gaat tenminste nog
over. Maar over deze mensen is een geest van slaap door God uit-
gegoten. Hoe dat komt? De profeet wijst op een drievoudige oor-
zaak.
1° . Doen de profeten hun werk niet goed, vs 9-12.
De mensen hoorden Jesaja wel spreken, maar begrepen hem
evenmin als een dronken man U begrijpt. Wat Jesaja bedoelde —
vertrouw U toe aan Jahweh! — ging aan hun hart voorbij, zoals de
inhoud van een boek voorbijgaat aan iemand, die net lezen kan;
en zelfs al kan hij lezen, dan gaat de inhoud van zo'n boek hem
toch ook nog voorbij, wanneer het verzegeld (gesloten) blijft. Nu,

§ 24 Een boer ploegt niet aldoor
wat moet er van een yolk terecht komen, wanneer z'n ogen (dwz.
z'n profeten of zieners) gesloten zijn? Dan krijgt het geen onder-
wijs en kan het Jesaja niet volgen. ,,Het gezicht van dit alles" vs 11
= de prediking van Jesaja. Hoewel deze zich eenvoudig bewoog in
het verlengde van die der vroegere profeten — Gods verbond hou-
den en er op vertrouwen, dat Hij voor Israel zorgen zal, zie Jozua,
Samuel, David — herkende men haar niet als de ouwe getrouwe,
zoals later de Farizeeen evenmin in de prediking van Christus de
stem van de Heilige Geest herkend hebben.
2° . Doen de priesters hun werk niet goed, vs 13.
Israel was een priesterlijk yolk in zoverre alien tot het heilig-
dom van Jahweh mochten naderen (ngsj). Maar de naderaars bij
uitstek (qrb) waren de priesters, I a, 455. Hun dienst in de tempel
was onder koning Hizkia geheel hersteld. Nauwkeurig scheen men
er zich aan te houden, vgl. Jes. 1 : 10-20. Maar het ginger mee zoals
de Heere Jezus eens gezegd heeft tot de Farizeeen: Huichelaars,
terecht heeft Jesaj a over u geprofeteerd, zeggende: Dit yolk eert
Mij met de lippen, maar hun hart is verre van Mij. Tevergeefs eren
zij Mij, omdat zij leringen leren, die geboden van mensen zijn,
Matth. 15 : 8, 9. Zonder het geloof en de liefde van het kinderhart
verlaagde men zichzelf tot een vreemde en Gods gebod tot een
menselijke instelling.
3°. Doen de overheden hun werk niet goed, vs 14-16.
Wat schenen de staatkundige leiders wijs te handelen door
verbonden te sluiten met anti-Assyrische mogendheden, by. Egyp-
te. In het geheim. Jesaj a mocht het niet weten. Alsof men iets ver-
borgen kon houden voor God, namens Wie Jesaj a sprak. Alsof een
pottenbakkersvaas iets doen kon, waarvan de pottenbakker niets
afwist. Het yolk zou met z'n wijzen bedrogen uitkomen. Gelukkig
dat God Zich wijzer toonde, toen Sanherib de overgave van Jeru-
zalem eiste.
Op dit Jesajaanse woord over de beschaming van menselijke
wijsheid heat de apostel Paulus het oog gehad in 1 Cor. 1, toen hij
daar aanwees, dat God aan de wereld een Heiland bezorgd had op
een manier, die noch met Joodse noch met Griekse wijsheid
strookte. Een Heiland aan een kruis.
118 119
Een boer ploegt niet aldoor § 24
2. Jesaja troost de neergebogenen met de profetie van een heilrijke
toekomst, Jes. 29 : 17-24.
Wat had dit yolk dus verdiend? Toch dacht Jahweh er niet
aan het zo te slaan, dat er niets van overbleef. Had Hij ddarvoor
Abraham uit het heidendom verlost. En beloofd, dat Hij met
Abrahams zaad de ganse aarde zou zegenen?
Jesaja's profetische oog zag die blijde tijd al spoedig aanbre-
ken, vs 17. Profetische visioenen hebben geen hinder van afstan-
den. Die schone tijd maakte op Jesaj a's kunstzinnig gemoed de in-
druk als van een geheel herstelde Libanon. Want wat was dat ge-
bergte in de loop der tij den ook niet door talloze heersers toegeta-
keld! Maar Jesaja zag het herschapen in een reusachtig grote
bloeiende boomgaard. Zo schoon als die Libanon voor Jesaja's
profetische oog zou nu ook de snel naderende toekomst zijn.
Wat zou hij toch bedoeld hebben?
Zou hij al die tijd voorzien hebben, waarin Christus op aarde
verscheen en maakte, dat de cloven konden horen en de blinden
zien? Matth. 11 : 5. Maar dan ook letterlijk, vs 18. Christus schonk
bovendien aan Zijn discipelen die in Zijn dagen nog maar weinig
in tel waren, vertroostende beloften, die sterk doen denken aan de
belofte van vs 19, dat de eanawim zich almeer in Jahweh zouden
verheugen. Men vertaalt dit woord door: zachtmoedigen of oot-
moedigen of armen. Zie de bundel van betekenissen ervoor in
53, 54. Met dit betekenisvolle woord sprak onze Zaligmaker Zijn
discipelen toe, Matth. 5 : 1 enz., Luc. 6 : 20.
Maar blijkens haar lofzang heeft ook Maria, de moeder des
Heeren, het slot van Jes. 29 gekend. En dus ook geloofd, dat er
betere tij den zouden aanbreken voor zulke eenvoudige mensen als
zij. Hoe worden reeds thans zij en de apostelen van Christus
geeerd! En dit is nog maar een begin, dat nog maar heenwijst naar
het nederdalende paradijs, dat bloeien zal als de Libanon.
Op de nieuwe aarde zal ook geen onrecht meer worden bedre-
yen.
Dat gebeurde in het oude Oosten van Jesaja wel. Daar pro-
beerde men „in de poort", de koele plek voor de rechters, iemand
soms „om een woord" (of: „in een proces") schuldig te laten ver-
§ 24. Een Boer ploegt niet aldoor
klaren door de rechters een rad voor de ogen te draaien of een on-
schuldig aangeklaagde om een onbenulligheid van z'n recht te be-
roven, vs 21. leder zal begrijpen, dat de profeet met zo'n enkel de-
tail als dit natuurlijk geheel de bedorven mentaliteit van zijn tijd-
genoten heeft willen typeren. Hij spreekt er maar kort over, want
hij zal zich geschaamd hebben. Maar hij heeft mogen voorzeggen,
dat de patriarchen (Abraham, Jacob) zich straks niet meer voor
hun nakroost zouden behoeven te schamen, vs 22. Daarmee kan de
profeet al wel de apostolische eeuw op het oog gehad hebben. Ver-
schillende geboren Israelieten, die geheel verblind waren a la Jes.
29, zijn toen tot het goede inzicht gekomen, dat alleen Godsver-
trouwen ter zaligheid leidt. By. Paulus, de Farizeeer. Een dwalen-
de. Een spotter. Een verdrukker. Maar bekeerd. En de naam van
de God van Abraham en Jacob is toen ook verheerlijkt door veel
heidenen. Wie weet toen al door voorouders van ons, vs 23, 24.
IV. JESAJA VEROORDEELT DE PRO-EGYPTISCHE DIPLO-
MATIE EN WIJST EEN BETERE UITWEG, JES. 30.
Wat had indertijd koning Achaz van Juda een domme zet op
het politieke schaakbord gedaan, 2 Kon. 16, Ig, 698-703. Hij riep
tegen de koning van Samaria en de koning van Damascus de hulp
van de Assyriers in. Met alle genoegen hebben die toen de kracht
van Israel en Syrie gebroken. Maar sindsdien zat Juda zelf ook
aan de Assyriers vast. Jeruzalem werd wel niet door hen bezet,
maar het moest van nu of geregeld tribuut betalen. Leidende krin-
gen in Jeruzalem („vorsten" vs 4) wilden daar op den duur graag
vanaf. Vandaar dat zij omzagen naar hulp uit Egypte. Hier had
men ook allang de opkomst van de Assyrische wereldmacht met
bezorgdheid opgemerkt. Derhalve werden gezanten gezonden
naar steden als Zoan (in de Nijldelta) ook al in 19 : 11, 13 genoemd,
vs 4.
Wat zei Jesaj a daarvan?
1. Jesaja veroordeelt het vragen om Egyptische hulp tegen Assur,
Jes. 30 : 1-17.
In dat plan om onderhandelaars naar Egypte te sturen, was
120
Een Boer ploegt niet aldoor § 24
Jesaja niet gekend. Zeker wel, omdat men al wist, dat hij er toch
tegen zou zijn. Misschien hebben sommigen hem wel voor pro-As-
syrisch versleten. Want niet alle mensen kunnen juist onderschei-
den. Uit het boek Jesaja weten we immers goed genoeg, hoe de
profeet over Assyrie dacht, alsmede over Egypte, Jes. 17 : 12-20 : 6,
al heeft hij het stellig afgekeurd, dat men tegenover Assyrie de
schijn ophield van trouw, terwijl men er in het geheim met andere
mogendheden tegen samenzwoer. Maar het ergst heeft Jesaj a ge-
vonden, dat men zodoende een beledigende houding aannam te-
genover Jahweh, die tot nog toe de Assyriers dan toch maar fijn
buiten Jeruzalem had gehouden en daartoe ook in het vervolg be-
reid zou zijn. Maar dan zou men de eer daarvan niet aan zichzelf
moeten geven. Dat zou zijn een brutaal passeren van Jahweh. Te-
gen die zonde heeft Jesaja zijn stem verheven. Namens Jahweh.
Met dat reizen naar Egypte was men begonnen „zonder Mij te
raadplegen", letterlijk „zonder Mijn mond ( = Jesaja) te vragen"
vs 2. Jesaja moest voorzeggen, dat men met Egypte beschaamd zou
uitkomen. Men sjouwde er nu wel ezel- en kamelevrachten ge-
schenken naar toe. ('t Is beter in vs 6 aan het woord masa niet de
betekenis „Godsspraak" te hechten, maar het de oorspronkelijke
betekenis van „vracht" te laten houden, zie bij 13: 1.) De arme
beesten zwoegden met hun masa door de „negeb", het zuider-
land, waar het bier en daar krioelde van ongedierte, l c , 113. En dat
allemaal voor niets. Want Egypte was wel een echte Rahab, een
monster met veel pretenties (ook genoemd in Ps. 87 : 4, 89: 11),
maar het liet je altijd in de steek. Tegenwoordig zou men zeggen: 't
is maar „een papieren tijger'").
Op Gods eigen bevel zou Jesaja zijn protest moeten publice-
ren door het op een „loeach" te schrijven. Daarmee zal een met
was bedekt schrijfbord 6 ) bedoeld zijn. Ook zou Jesaja's profetie
onder getuigen in een „sefer" (geschrift, boek) moeten worden ge-
schreven, als bewijs zwart op wit voor latere geslachten, dat Jesaja
terecht voor het onbetrouwbare Egypte gewaarschuwd had. Deze
maatregel was nogal uitdagend, maar hij was verdiend. Men wilde
de waarheid niet horen (de thora van Jahweh in vs 9 = Jesaja's
onderwijs), maar was gesteld op aangename taal in plaats van al-
121
§ 24 Een boer ploegt niet aldoor
tijd maar dat gepreek over Jahweh, de Heilige Israels. Daar moest
die man nu maar eens mee ophouden. (Men vergelijke met vs 8-11
Jes. 8 : 1-4, dat onder koning Achaz speelde.)
Heel dit diplomatieke gedoe, zegt Jesaj a, zal geen scherfje ge-
luk voortbrengen. Er komt niets dan ongeluk uit voort, vs 12-14.
Ach, waarom niet naar mij geluisterd! Terugkeren naar Jahweh en
rustig wachten op Zijn verlossende hand. In rustig vertrouwen (op
Jahweh) zou uw kracht gelegen hebben. Maar dat hebt gij niet ge-
wild, vs 15. Gij hebt uw hart verpand aan de Egyptische ruiterij.
Nu, ze zialen vliegen, wel te verstaan uw achtervolgers. De ver-
bondsstraf zal u treffen, dat een hele legerafdeling van u al op de
vlucht slaat bij het ontdekken van een enkele militair van de tegen-
partij, Lev. 26 : 8, 17, 37, Deut. 28: 25.
2. Jesaja belooft een betere hulp, Jes. 30: 18-33.
De profeet heeft harde waarheden gezegd. Jeruzalem zou er
bij komen te liggen als een kale heuveltop, waarop nog net een
vlaggestok stond. Toonbeeld van verlatenheid, vs 17.
Inderdaad is het zo uitgekomen. We weten uit de Heilige
Schrift en de Assyrische annalen, dat noch Egypte noch een van de
Filistijnse steden Jeruzalem uit z'n benarde positie tegenover San-
herib gered heeft. Dat heeft geheel alleen Jahweh gedaan.
Jesaj a heeft die redding voorspeld zonder nog een woord te
spreken over de slag, die Jahweh aan 185 bataljons van Sanheribs
armee heeft toegebracht. Misschien heeft hij daarvan op dit mo-
ment zelf ook nog niets geweten.
Wel heeft hij met gebruikmaking van overvloedige beeld-
spraak voorzegd, dat Jahweh Zich zeer krachtdadig openbaren
zou, te weten voor Jeruzalem en tegen Assur.
1° . Hoe Jahweh Zich voor Jeruzalem openbaren zou, Jes. 30: 18-26.
Op het hulpgeroep van de Zijnen zou Jahweh het vol ontfer-
ming voor hen opnemen. Dat sprak toch zeker van zelf (misjpaat,
recht, orde), vs 18. Dat kon nu toch? Omdat er nu weer eer voor
Hem aan Jeruzalem was te behalen, nu het daar wenend neerlag,
moederziel alleen, vs 19, nu het gebrek leed, leefde op water en
122
Een boer ploegt niet aldoor § 24
brood, vs 20a, als een gevangene in z'n cel, 1 Kon. 22 : 27 (Micha).
Nu het vreesde voorgoed door Jahweh te zijn verlaten, omdat het
Hem immers in het geheel niets meer voor Jeruzalem zag doen.
Dat zou veranderen.
Dan zal uw Leraar Zich niet langer verbergen, maar zult gij ze-
ker en vast uw Leraar met uw ogen zien, vs 20b.
Met deze Leraar, die Zich voor Jeruzalem „verborgen had"
(dit werkwoord staat in het enkelvoud) moet Jesaj a wel Jahweh
bedoeld hebben. Deze zou Zijn yolk laten zien wat Hij kon en wie
Hij was. Nu, dat is ook gebeurd, toen de grote mond van Sanherib
met een slag werd dichtgeslagen, in tijd van een nacht. Sanherib
heeft nog wel tientallen van jaren geleefd, waarin hij nog heel wat
afgevochten heeft, maar naar een onderneming tegen Jeruzalem
heeft hij nooit meer getaald.
Ook heeft Jesaja beloofd, dat Jahweh Zijn yolk als een herder
zou doen wederkeren van allerlei wegen, rechts en links, die voer-
den naar het verderf, vs 21. Hij noemt een voorbeeld, nl. dat van
afgoderij, vgl. 1 : 29. Van dit kwaad zou Jeruzalem zich grondig be-
keren. Echt zoals Jahweh het in de Thora had laten opschrijven.
Men zou bij het vernietigen van de Kanaanitische afgodsbeelden
het niet zonde en jammer vinden van de gouden en zilveren over-
trekken, wanneer die meteen ook werden weggedaan, vs 22, vgl.
Deut. 7 : 25, lc, 512.
En dan zou Jeruzalem Jahweh eens zien, bezig zien, als Hij
volgens recht Zijn verbond nakwam Jesaja geeft van de gelukkige
tijd, die dan voor Jeruzalem en omstreken zou aanbreken, gelijk hij
dat vaker doet, een uitgelaten schildering met woorden; die men
niet allemaal op een (nuchter Hollands) goudschaaltje moet we-
gen, vs 23-26. Het zou niet alleen overvloedig regenen in de dalen,
maar de waterstromen zouden zelfs tot de heuveltoppen komen.
De maan zou schijnen als de zon. De zon zou op een dag zoveel
Licht geven als anders in een hele week.
De bedoeling van deze pericoop wordt door de overvloedige
beeldenrijkdom aan het slot toch wel duidelijk uitgedrukt. Jahweh
zou Zijn stoute Jeruzalem niet eindeloos kastij den. Hij zou Zich
openbaren (laten zien) als een vriendelijk Ontfermer.
123
§ 24 Een boer ploegt niet aldoor
2° . Hoe Jahweh Zich tegen Assur openbaren zou, Jes. 30: 27: 33.
In het voorafgaande deel had Jesaja al voorzegd, dat er voor
Assur een dag zou aanbreken van „veel doden" en dat er dan „to-
rens" (hoge Assyrische militairen) zouden „vallen", vs 25b. Hier
werkt hij dat breder uit door te voorzeggen, dat Assur wel op drie
manieren getroffen zou worden.
Eerste manier, vs 27 28. Jahweh zou Zich waarlijk niet meer
verborgen houden, maar laten zien hoe Zijn naam was (z.reg., gro-
te daden, kracht). Maar bij Israel zouden liederen klinken als in de
nacht voorafgaand aan een feest en zou fluitspel worden gehoord
als van iemand, die op weg is naar het heiligdom op de berg Sion,
vs 29.
Tweede manier, vs 30, 31. Jahweh zou laten horen wie Hij was,
gelijk wanneer het onweert en stormt. Maar op de maat van Zijn
slagen met de roede op Assur zou bij Israel de muziek van tamboe-
rijn en citer klinken, vs 32.
Derde manier, vs 33. Zonder beeldspraak, op z'n Hollands,
zouden wij gezegd hebben, dat Jahweh voor koning Sanherib — j a,
ja, voor die koning — alreeds een geweldig potje op het vuur klaar
had staan. Jesaja sluit deze pericoop vol wederom overvloedige
beeldspraak of door te profeteren, dat Jahweh al een brandstapel
bereid had, heel groot en heel diep, met veel hout erin en dat Hij
die op de dag van Zijn toorn zou ontsteken om de macht van Assur
te vernietigen.
V. JESAJA KONDIGT EEN RAMPZALIGE TOEKOMST
AAN VOOR EGYPTE, MAAR WENST EEN GELUKKIGE
TOE AAN JERUZALEM, JES. 31:1-32:8.
Opnieuw moet de profeet zich keren tegen de voorstanders
van een pro-Egyptische politiek. Niemand minder dan Jahweh
heeft er met hem over gesproken (vs 4).
1. Jesaja voorzegt, hoe slecht het Egypte zal vergaan, Jes. 31: 1-3.
De critiek van de profeet Jesaja op het drijven van de pro-
Egyptische partij te Jeruzalem is maar niet van politieke, doch van
religieuze aard geweest. Achter het vertrouwen op wegens, paar-
124
Een boer ploegt niet aldoor § 24
den en ruiters van Egypte heeft hij het verlaten gezien van „Jah-
weh, de Heilige Israels". Afval van de enige ware God, vs 1. Zeker
omdat hij de gangbare verering van de Egyptische wijsheid even-
min kon uitstaan, attendeerde hij er op, dat ook Jahweh wijs was,
maar dan zonder Zijn gegeven woord te breken. Daar moest je
voor bij Egypte zijn. Maar Jahweh zal opstaan tegen de partij
(„huis") van bedenkers en uitvoerders van al dit kwaad, vs 2. Dan
zal men eens zien wat de Egyptenaren in werkelijkheid zijn. Heel
gewoon mensen en geen godheden. En dat hun paarden slechts
vlees zijn en geen bovenaardse wezens („geest"). Jahweh behoeft
Zijn hand maar even uit te steken en te gronde zijn die helpers ge-
gaan, met hun geholpenen erbij.
Zo is het ook uitgekomen. Egypte is door Esarhaddon, zoon
en opvolger van Sanherib, veroverd. Hoe smadelijk gevangenen
soms behandeld werden, heeft Jesaja moeten voorzeggen door in
z'n ondergoed door Jeruzalem te lopen, Jes. 20.
2. Jesaja voorzegt, welk een tijd er voor Jeruzalem zal aanbreken,
Jes. 31:4-32:8.
Hoe zou het dan met Jeruzalem gaan? Zonder de hulp van
Egypte en andere bondgenoten?
Jesaja deelt mede, dat Jahweh hem hierover de volgende me-
dedelingen heeft gedaan.
/ °. Over Jeruzalems bescherming, Jes. 31 : 4-7.
Jahweh zou Jeruzalem dan wel onder Zijn hoede nemen. Hoe
Hij dat doen zou, wordt door Jesaja door middel van twee treffen-
de vergelijkingen uitgebeeld. Jahweh zou dat net zo onverzettelijk
doen als leeuwen hun prooi vasthouden en net zo liefdevol als ou-
dervogels waken over hun pas vliegende jongen, vgl. Ex. 19 : 4,
Deut. 32: 11, I c , 822. Ach, laten de Israelieten zich toch van hun
pro-Egyptische afgoderij bekeren tot Hem, de enige ware God.
2° . Over Assurs nederlaag, Jes. 31 : 8, 9.
Hoewel Jesaja ook in deze verzen onweersprekelijk het oog
heeft op de ontzaglijke slag, die Assur wegens Jeruzalem zal wor-
den toegebracht, treedt hij ook nu nog niet in bijzonderheden,
maar bewaart die voor later. Heeft hij ze op dit moment al gewe-
125
§ 24 Een Boer ploegt niet aldoor
ten? De profeet zag slechts, dat Assur zou vallen „door het zwaard
van een niet-man" en dat „het zwaard van een niet-man" het zou
verdelgen. Dat het voor dat zwaard zijn heil zou zoeken in een
overijlde vlucht en dat z'n keurtroepen herendienst zouden moe-
ten verrichten, vs 8.
Wie durft dat te voorzeggen?
Jahweh, die te Jeruzalem woont en op Sion gediend wordt,
vs 9.
3°. Over Jeruzalems goede dagen, Jes. 32 : 1-8.
Van schrik voor Jahweh zal de koning („rots" 31 : 9) van As-
sur dus worden geschokt. Maar met de koning van Jeruzalem (met
wie Jesaja koning Hizkia bedoeld moet hebben) zal het heel anders
mogen gaan. Wanneei) hij zal heersen in gerechtigheid en zijn
vorsten naar recht zullen regeren, zal hun bestuur een zegen zijn
voor stad en land. Met fraaie beelden beschrijft Jesaja die zegen:
beschutting tegen de wind, schuilplaats tegen een stortbui, scha-
duwrijke rots tegen de hitte, vs 1, 2. Het koninklijke voorbeeld zal
ogen openen, oren ontsluiten, harten opmerkzaam maken en zelfs
de tong der stotteraars bekwamen, vs 3, 4. Zulke edelen zullen weer
terecht edelen genoemd kunnen worden. Aan dwazen komt die eer
niet toe. Dwazen bedenken maar goddeloze plannen (bv. om Jah-
weh de rug toe te keren en het met Egypte te houden). Het hele
leven wordt door hen ontwricht. Er wordt honger en dorst geleden.
De verdrukte komt tevergeefs op voor z'n recht, vs 5-7. Maar als
echte edelen regeren, gebeuren zulke dingen niet, vs 8.
We hebben Jesaj a verschillende malen critiek horen oefenen
op kerkelijke en maatschappelijke verhoudingen in zijn omgeving.
Hier horen we haar zelfs door de troostprofetie heen klinken.
VI. JESAJA VOORZEGT ZIJN OMGEVING OPNIEUW EEN
DONKERE TOEKOMST, AL VOEGT HIJ DAARBIJ OOK
NU DE AANKONDIGING VAN EEN GEZEGENDE VOL-
GENDE TIJD, JES. 32:9-20.
Wie het boek Jesaj a tot hiertoe aandachtig las, zal dit Schrift-
gedeelte eerst niet bepaald treffend vinden. Zulke ontmoetten we
er immers al eerder. Inderdaad is dit Schriftdeel wel echt typerend
126 I 127
Een Boer ploegt niet aldoor § 24
voor de serie Jes. 28-35 met haar regelmatige tegenstelling tussen
bestraffing en vertroosting.
1. Jesaja waarschuwt zijn zorgeloos daarheen levende omgeving
voor kwade dagen, Jes. 32:9-14.
Het is niet voor de eerste maal, dat de profeet zijn vermaning
doet uitgaan tot vrouwen en meisjes van wereldse levenswandel.
Alsof er aan haar plezierige leventje in de huizen, waarin het nu
nog vrolijk toegaat, niet binnen jaar en dag een eind zal komen.
Hoe lange tijd met dat „jaar en dag" is bedoeld, is niet precies
uit te maken. Heeft de profeet allereerst het oog gehad op de gevol-
gen van het oprukken der Assyrische troepen, die althans het
Joodse land zouden doortrekken? Daardoor zou het gedaan raken
met het genot van de vruchten der velden, akkers en gaarden. En
als spijzen en wijn niet meer beschikbaar waren, zou de vrolijkheid
plaats maken voor somberheid en rouw. En rouw bedrijven was
vooral vrouwenwerk. Sieraden af, sierlijke kleding uit en rouwkle-
ren aan. Is het misschien hierom geweest, dat Jesaja zich tot de
vrouwelijke bewoners van Jeruzalem richtte, hoewel hij de manne-
lijke evengoed bedoelde? Zoiets was al eerder gebeurd, Jes. 3 : 1-15
(tot de heren), 3 : 16-4 : 6 (tot de dames). We stellen deze vraag,
omdat Jesaj a's profetische blik hier blijkbaar niet slechts een zeer
benauwd Jeruzalem ten tijde van Sanherib heeft gezien, maar ook
een verwoest Jeruzalem ten tijde van Nebucadnezar. Hij heeft
moeten zien, hoe het paleis ('armoon) er treurig bij lag en de ofel
(een naam voor de citadel op de zuidoostelijke heuvel, 2 Kron.
27 : 3, Neh. 3 : 27) met zijn torens tot spelonken waren geworden,
waar wilde ezels rondscharrelden en vee liep te grazen, vs 14. Wel
een perspectief met verdiepingen.
2. Jesaja voorspelt een volgende tijd, waarin gerechtigheid en vrede
zullen heersen, Jes. 32: 15-20.
De profeet heeft gesproken van een verwoesting „voor altijd"
(NBG). Letterlijk schrijft hij : „tot in eeuwigheid". Maar dat die
term ook nu (z.reg.) niet absoluut bedoeld is, blijkt uit vs. 15: „Tot-
dat over ons uitgestort wordt de Geest uit den hoge". Met de woor-

§ 24 Een Boer ploegt niet aldoor
den „over ons" toont Jesaja, dat hij in het voorafgaande ruim heeft
gesproken, met ruimer bedoeling dan enkele vrouwen en meisj es,
ruimer blijkbaar ook dan het Jeruzalem van zijn eigen tijd. Hij zal
ook nu die stad hebben aangeduid als het oord des heils, waar de
verhoogde Christus Zijn Geest op Zijn discipelen uitstorten zou.
Zo hoorden we hem al eerder over het begin van de nieuwe bede-
ling spreken, Jes. 2 : 1-5.
De tijd, die op deze Geestesuitstorting volgen zou, beschrijft
Jesaja in vs 16-20 weer op dichtetlijke wijze als een tijd van voor-
spoed voor de natuur, vgl. Jes. 11 en 12. Overal zijn waterrijke plas-
sen. Men kan met goede hoop zaaien. En de veehouders kunnen de
dieren laten weiden zonder vrees voor rovers. Deze schildering van
de gezegende gevolgen der uitstorting van Christus' Geest is na-
tuurlijk ook weer vervaardigd met kleuren, die door de profeet
ontleend zijn aan het schone land, waarin hij woonde en dat hij zo
lief had. Alles om toch maar een gezegend leven voor mensen te
veraanschouwelijken; een leven zonder onrecht en onvrede, zon-
der oorlog en plundering. De apostolische tijd is die gezegende tijd
geworden dankzij de doop met de Heilige Geest, Hand. 1 : 5.
VII. JESAJA VOORZEGT DE VERNEDERING VAN SANHE-
RIB EN DE OPBEURING VAN JERUZALEM, JES. 33.
Voor het verstaan van dit hoofdstuk is 2 Kon. 18, 19 onmis-
baar, de geschiedenis van Sanheribs beledigende optreden tegen
Jeruzalem en Jahweh en van zijn smadelijke aftocht, Ig, 729-753.
Ook bovengenoemd hoofdstuk laat zich verdelen in twee helf-
ten, die zich tot elkaar verhouden op de gewone wijze in deze serie.
De eerste helft schenkt vooral aandacht aan de verschrikkelijke
Sanheribgeschiedenis, de tweede spreekt vertroostend over Jeru-
zalems toekomst.
1. Jesaja zegt Sanherib een bestraffing aan met gelijke munt, Jes.
33 : 1-13.
De geschiedenis van 2 Kon. 18 en 19 is leerzaam om meer dan
een reden.
128
Een Boer ploegt niet aldoor § 24
We vernamen daar, dat koning Hizkia de hulp van de profeet
Jesaja inriep en hoe de profeet die hulp verleende. Onder meer
door middel van een personificatie. Hij liet Jeruzalem optreden als
een meisje, als „de jonkvrouw, de dochter Sions" en liet deze toen
spreken: „Zij veracht u, zij bespot u, de jonkvrouw, de dochter
Sions, enz.".
Dit was een enscenering. Denkbeeldig gesproken. Al heeft het
ongetwijfeld een zeer reele uitwerking gehad. Hoe zullen vorst en
yolk door dat spreken van Jesaja bemoedigd zijn!
Nu, op net zo'n manier hoort men de profeet bier spreken, in
Jes. 33. De overeenkomst is treffend. Ook hier is de toon heftig,
geladen. Vandaar voor ons begrip zekere onregelmatigheden.
Blijkbaar verdroeg het zich met de profetische stijl, dat er opeens
door het bezittelijk voornaamwoord sprongen werden gemaakt,
by. van de eerste naar de derde persoon, als in vs 2, waar men ver-
wachten zou „onze arm" (meestal wordt zo ook maar vertaald) ter-
wijl er staat „hun arm". Soms heeft opeens adreswijziging plaats.
Het ging in vs 5 over Jahweh. Toch spreekt vs 6 van „uw tijden",
tot mensen 8 ).
Jesaj a's tijdgenoten zullen zich over zulke (voor ons besef)
oneffenheden het hoofd wel niet gebroken hebben, maar daarin
juist hebben bespeurd de warmte van het hart, dat klopte voor Jah-
weh en Jeruzalem.
Het profetisch woord richtte zich tot dit vijftal adressen.
/ °. Tot Sanherib, Jes. 33 : /.
Het was meer dan grof geweest wat Sanherib zich tegenover
koning Hizkia veroorloofd had. Deze had erkend, dat hij tegen
Sanherib niet correct gehandeld had en had het daarvoor overeen-
gekomen straftribuut opgebracht. Maar daarna had Sanherib toch
nog evengoed de overgave van Jeruzalem gedist. Niet alleen kwa-
men Hizkia's afgezanten met dit nieuws huilende thuis, maar ook
stuurde Sanherib een deputatie en een brief, waardoor de eis her-
haald werd en dat met de aanmaning om maar geen hulp van Jab-
weh te verwachten. Andere steden waren evenmin door hun goden
gered.
129
§ 24 Een boer ploegt niet aldoor
Toen heeft onze hemelse Vader het genoeg gevonden.
Hij heeft Jesaja doen weten, dat Sanherib een ontzettende af-
straffing zou krijgen. Natuurlijk vooral om dat gruwelijke beledi-
gen van Israels God. Maar ook alreeds vanwege dat onmenselijke
harde optreden. Sanherib hield zich niet aan de door hem zelf ge-
maakte overeenkomst. Hij eiste het onderste uit de kan. Nu, toen
heeft God die methode ook op hem toegepast. Nooit is een strijd-
macht op zo'n geheimzinnige manier door de dood getroffen. En
uiteindelijk is Sanherib door z'n eigen zoons vermoord.
Wee, gij verwoester, gij woordbreker! Wat is u misdaan? vs 1.
2°. Tot Jahweh, Jes. 33:2, 3.
Al sprak Jesaja in vs 1 tot Sanherib alsof hij vis-à-vis met de
Assyrische geweldenaar stond, toch voerde de profeet geen zinloos
toneelstuk op. Vlak na zijn „wee" tot Sanherib liet hij immers een
gebed volgen. Jahweh, wees ons genadig! Dat was toch zeker geen
schijnvertoning, maar pure realiteit. In dat gebed volgde Jesaja de-
zelfde regel als vele andere bidders in de Heilige Schrift. Hij herin-
nerde Jahweh aan Zijn grote geruchtmakende daden, waarmee Hij
ook vroeger reeds de volken verdreven had. Aan „de schrik voor
Jahweh" (z.reg.).
3°. Tot de Assyriers, Jes. 33 : 4.
De berover zou worden beroofd. Straks zou hij zich door mid-
del van een overhaaste aftocht uit dat geheimzinnige land uit de
voeten maken en dientengevolge veel eten, drinken, materiaal, enz.
onbeheerd achterlaten. De bevolking zou zich daarop werpen als
sprinkhanen op een akker met koren.
4°. Tot de Jeruzalemmers, Jes. 33 : 5-9.
Dit stuk bestaat in tweeen.
. Troosten. Dat deed Jesaj a graag. Hij kon daareven, in vs 6, z'n
Eerst kan Jesaj a het niet laten om nu alvast iets te voorzeggen
over Sions goede toekomst. Jahweh zou het opnemen voor Sions
recht. Zijn inwoners zouden nog rustige tijden mogen beleven,
daar zij zich wijselijk zouden losmaken van de vroegere ontrouw
j egens Jahweh inzake al Zijn geboden, maar vooral inzake het eer-
ste. Ze zouden Jahweh niet meer beledigen door hulp van buiten te
verwachten. Ze zouden Hem eerbiedig ontzien. Ze zouden het
130
Een boer ploegt niet aldoor § 24
nauw gaan nemen met Zijn eer en met Zijn rechten. Niet uit angst,
maar uit dankbare liefde. Die kinderlijke vreze voor Israels God
zou Sions schat zijn.
Dit vast even over de toekomst, vs 5, 6.
Maar nu bepaalt Jesaja zich bij de situatie van het ogenblik.
Bij de mannen, die huilend zijn teruggekeerd van het uitvoeren van
hun opdracht bij de Assyrische koning. Ze waren uitgezonden om
de verhouding weer goed te maken („vrede"), maar nog was San-
herib niet tevreden. Natuurlijk hebben ze reeds onderweg hun ver-
ontwaardiging niet kunnen verbergen en hebben ze „op straat",
buiten, zeker ook al wel ver buiten Jeruzalem, gehuild van ergernis.
Dat is toen natuurlijk onmiddellijk atom bekend geworden. Het
hele land is in rouw gedompeld. Handel en verkeer staan stil. 't Is
voor Jesaja's kunstzinnige oog alsof de natuur mee treurt. Het land
ligt er troosteloos bij, de Libanon schaamt zich, enz.
5°. Tot de Assyriers, Jes. 33: 10-13.
Ditmaal spreekt niet Jesaja in opdracht van Jahweh, maar
spreekt Jahweh rechtstreeks door de mond van Jesaja. Nu zal 1k
opstaan, zegt Jahweh. Wat verbeeldden die Assyriers zich wel niet?
Jahweh zou de mensen vlakbij en de mensen van veraf eens duide-
lijk laten zien wat die hele Assyrische legermacht — samengeflanst
trouwens uit grote contingenten soldaten, die geleverd waren door
allerlei onderworpen volken — nu eigenlijk wel waard was. Een
hoop kaf. Door vuur in een ommezien verteerd. Zoals de scherpste
dorens bij het afbranden van de velden in het najaar tot as ver-
zwakken. Zoiets zal het Assyrische Leger overkomen.
2. Jesaja belooft Sion een veilige toekomst, Jes. 33 : 14-24.
begeerte al haast niet bedwingen om Jeruzalem het goede toe te
zeggen. Dat zal hij nù dan doen.
Toch moet iets anders eerst.
De profeet moet eerlijk blijven en mag niet net doen alsof er
niets gebeurd is. Alsof Jeruzalem niet gestraft is om z'n zonden.
Hoe waren daar Gods geboden niet overtreden! Jes. 1 staat vol
beschuldigingen; van afpersing, omkoperij, enz. En wat heeft die
131
§ 24 Een Boer ploegt niet aldoor
politieke fractie Jahweh niet aangedaan, die hulp van Egypte ver-
wachtte inplaats van Hem?
Wanneer Jahweh straks de grote macht van Sanherib in tijd
van een ommezien in elkaar zal laten storten, zo snel als een hoop
kaf verbrandt, dan zullen die vergeters van God begrijpen wat zij
eigenlijk hebben bedreven en zullen ze het benauwd uitroepen:
Wie kan bij zo'n God te Sion wonen? Bij zo'n God, die natuurlijk
niet alleen er toe in staat is een verterend vuur voor heidense Assy-
riers te zijn, maar ook voor inwoners van Jeruzalem, omdat zij Zijn
verbond verzaakten. Zulk een verterend vuur was Jahweh reeds
van eeuwigheid af, dwz. van oudsher (z.reg.), soms ook jegens Zijn
verbondsvolk, Deut. 4 : 24, I c , 465.
Maar dan klopt Jesaja hen a.h.w. op de schouders en laat hen
weten, dat het helemaal geen onmogelijkheid is om burger te zijn
van Sion, de woonplaats van Jahweh. Als men zich maar oprecht
hield aan het verbond, waarin Jahweh het yolk Israel had opgeno-
men, en men dus radicaal brak met al die zonden, waartegen de
profeet al zo vaak had gepredikt. Dan is er best op Sion te leven.
Dan zult ge vandaar af eens zien, welk prachtig verlossingswerk
Jahweh, Israels Grootkoning, voor Zijn Sion zal verrichten. Dan
behoren de verschrikkingen van heden opeens tot het verleden. By.
die beledigende Assyrische belastingambtenaren, die overal rond-
liepen met aantekenlijsten om daarop voorraden en aanzienlijke
huizen („torens") te noteren. Ge zult ze niet meer terugzien en ge
zult dat brutale yolk met z'n rare taal niet meer horen.
Dit moest Jesaja vooraf laten gaan, vs 14-19.
Want eerlijk was eerlijk. Jeruzalem had het er naar gemaakt.
Het had zwaar gezondigd tegen zijn God.
Maar dan kan Jesaja zich laten gaan en eindigen met het lief-
ste wat hij doet: troosten. En hij doet het ook nu weer naar de
trant, die we allengs van hem kennen. Beeldrijk. Schilderachtig.
Hoewel wat hij zegt heel goed mogelijk is en vervulbaar. Hij ziet de
pelgrims op de grote feesten weer naar Jeruzalem trekken en hoort
hen, als ze vanaf de Olijfberg de stad Gods beneden zich zien lig-
gen, elkaar met verrukking toeroepen: Ziedaar Sion.
132
Een boer ploegt niet aldoor § 24
Er zullen immers dagen volgen, waarin Sion zal lijken op de
vroegere tabernakel temidden van het yolk. Sion zal daar ook
staan als een tent, maar nu ongestoord op dezelfde plaats. Geen
hand, die de tentpinnen uit de grond trekt en iets aan de koorden
verandert, waarmee de kleden gespannen zijn.
Wat zullen zulke herinneringen aan vroeger in de oren van
Jesaja's toehoorders liefelijk geklonken hebben. Wat zullen ze hen
hebben geholpen om Jesaja's woord ditmaal te vertrouwen en te
geloven, dat God Zijn tempelstad voor de ondergang zou behoe-
den. Jahweh zou daarvoor, zoals dat gebeurde in andere landen,
geen gebruik behoeven te maken van grote rivieren met oorlogs-
schepen erop. Want Jahweh (zelf) is onze Rechter (die voor onze
zaken opkomt), Jahweh is onze Wetgever (voor Wiens rechten wij
hopen op te komen), Jahweh is onze Koning (onze Grootkoning,
die ons tot Zijn vazalvolk heeft uitverkoren), Hij zal ons verlossen.
Het kan niet anders, of Jesaja heeft dit heerlijk woord met de
innige wens in zijn hart gesproken, dat er dan straks, na Jeruzalems
bevrijding, ook geen terugkeer te Jeruzalem meer plaats hebben
zou van de zonden, waartegen hij zo ernstig had moeten waarschu-
wen en waarom het zo zwaar gestraft was, vs 22.
Intussen, al het voorafgaande was nog maar toekomsttaal ge-
weest. Jesaja had wel gesproken alsof de bevrij ding al een feit was,
verleden tijd, maar dat was nog niet zo. Gods verpletterende hand
moest nog op Sanherib neerkomen. Op de man, tegen wie Jesaja
hier zijn eerste woord had laten horen: Wee!
Nu, met diezelfde man eindigt Jesaja ook. En dat weer op
beeldrijke wijze. Hij tekent immers nu al de deplorabele toestand,
waarin Sanheribs schip van staat zich mettertijd zal vinden. Niet
alleen zal Sanheribs leger als door de bliksem worden getroffen en
niet alleen zal Sanheribs leven door moordenaarshand worden af-
gesneden, maar ook zal Sanheribs rijk ineenstorten, Ig, 802, 803.
„Je touwen hangen (al) los. Ze kunnen de mast niet meer op z'n
plaats en de zeilen niet meer gespannen houden" vs 23a. Sanherib
heeft lelijk z'n handen gebrand. Het machtige Assyrie is nader-
hand compleet uitgesliept, zie het boek Nahum.
133
sr 24 Een Boer ploegt niet aldoor
God zal echter de eerste acte van dit machtige drama in het
land Juda laten opvoeren. Daar, zo vernamen we al in vs 4, zouden
de mensen die lelijke rover op zijn beurt beroven. Onder hen zou-
den zelfs lammen zijn, krachtelozen, vs 23b. En Sion zou herleven.
Wat hadden z'n inwoners in angst verkeerd. Ziek waren ze ervan
geweest. Maar dat zal straks voorbij zijn, als Jahweh aan Sion z'n
zonden vergeeft en het uit de hand van de dreigende Sanherib be-
vrijdt, vs 24.
VIII. JESAJA VOORZEGT, HOE LUISTERRIJK JAHWEH
HET VOOR HET WEGGEVOERDE SION ZAL
OPNEMEN, JES. 34 en 35.
Met dit schriftgedeelte wordt de serie Jes. 28-35 gesloten. De
karakteristieke tegenstelling is ook hier duidelijk aan te wijzen. Zo
donker als de kleuren in Jes. 34 zijn, zo licht zijn ze in Jes. 35. Sion
zal wel heel wat moeten doormaken, maar Jahweh zal Zijn verlos-
ten daar weer doen wonen.
1. Jesaja voorzegt Gods gericht over Edom, Jes. 34.
Edomieten en Israelieten zijn broedervolken geweest. Hun
stamvaders, Ezau en Jacob, waren beiden zoons van Izaak. Toch
heeft er tussen die twee volken vaak een vijandige verhouding be-
staan. Reeds ten tijde van Mozes waren de Edomieten niet bereid
de Isradieten langs de kortste weg over hun gebied het land Kanaan
te laten binnentrekken, Num. 20 : 18. En toen koning Achaz door
Noord-Israel en Syrie in het nauw gebracht werd, kreeg hij er ook
nog de Edomieten als tegenstanders bij, 2 Kron. 28 : 17. Maar wat
de Edomieten deden, toen Jeruzalem onder Nebucadnezar door
de Babyloniers werd veroverd, spande de kroon. Men kan er over
lezen in Obad.: 10, Ezech. 25 : 12, 35 : 5 en Ps. 137 : 7. Judese yluch-
telingen werden door hen gevangen genomen.
Wat een haat. Maar voor die haat is Edom dan ook wel ge-
straft. Jes. 34 gaat daarover.
Het is een aangrijpend ernstig hoofdstuk. Uit verschillende
plaatsen bij Jeremia blijkt, dat deze het gekend en gebruikt heeft 9 ).
Wat heeft zo'n man als Jesaja reeds van verre verschrikkelijke
134
Een Boer ploegt niet aldoor sr 24
dingen moeten zien gebeuren. By. dat de schatten, die koning Hiz-
kia had getoond aan de Babylonische gezanten, eenmaal als trofee
naar Babel zouden worden gevoerd; en Hizkia's „zonen" erbij, 2
Kon. 20: 17, 18. Ook heeft Jesaja al moeten voorzeggen, dat Jah-
weh op het land en yolk van de Edomieten bepaalde strafoefenin-
gen zou toepassen, die eigenlijk onvoorstelbaar en dus onbeschrij-
felijk zouden zijn. Vandaar zeker, dat Jesaja zich hier in zulk een
overvloedige mate van figuurlijke uitdrukkingen en beeldrijke
voorstellingen bedient als tevoren nog niet in zijn boek voorkwam.
Daarmee moet wel rekening gehouden worden anders zou men
hem van overdrijving kunnen beschuldigen. Hiertoe is niemand
minder dan Calvijn wel enigszins vervallen. Weliswaar is zijn eer-
bied voor de Heilige Schrift onverdacht en prijst hij Jesaja als ,de
meest bezielde van alle profeten" (op 13 : 22). Maar bij 34 : 4
schrij ft hij : vers is misschien wel het sterkste voorbeeld van Oos-
terse overdrijving, dat bij al de profeten te vinden is"; hij spreekt
van „Jesaj a's hier teugelloos fantastische verbeelding", enz. Onge-
twijfeld is de bedoeling van Calvijn goed en wil hij de bijbellezer
er voor waarschuwen alles wat hij bier leest letterlijk op te vatten.
Zo wij s zal de bijbellezer echter uit zichzelf al wel zij n, want een land
kan er by. niet tegelijkertijd mee gestraft worden met brandend
pek te worden overgoten, vs 9, en in een gebied vol moerassen met
allerlei griezelig ongedierte erin te worden herschapen, vs 11.
Trouwens, zo'n „fantastische" indruk zullen deze vervloekin-
gen in Jes. 34 en ook bij de andere profeten, niet op hun eerste
lezers hebben gemaakt. De archaeologie wij st op treffende over-
eenkomst tussen de vervloekingen, die bij de profeten in de Schrift
voorkomen en die, waarmee gedreigd werd in Hethitische, Egypti-
sche e.a. verdragstexten. Daarin werd de eventuele verbreker van
de gesloten overeenkomst ook met ijselijke straffen bedreigd. Met
melaatsheid, vergiftiging, waterzucht, zweten en urineren van
bloed in plaats van water. Moge hij het vlees van zijn zoons en
dochters eten. Moge zijn grond zo koud worden, dat hij er op uit-
glijdt en worde zijn gebied veranderd in een moeras, waar niet
doorheen te komen is; waar slangen en schorpioenen huizen en
andere woestijndieren 1° ).
135

§ 24 Een boer ploegt niet aldoor
Het hoofdstuk is te verdelen in een inleiding, vs 1-4, en de ver-
dere inhoud, vs 5-17. In de inleiding worden de „uitspruitsels uit
de aardbodem", dwz. de naties, de mensen, opgeroepen om op te
letten op wat Jahweh doen gaat. De verdere inhoud van het hoofd-
stuk wordt gevormd door een zeer beeldrijke beschrijving van de
straf, die God op Edom toepast, wanneer Hij het rechtsgeding
(rieb, Ig, 396, I f , 44-49, 53) voor Sion voeren gaat.
Voor de variatie wordt Edom, als deel voor het geheel, ook
eenmaal Bozra genoemd, in vs 6, naar een van zijn steden. De God-
delij ke wraakoefening, die Edom krijgt te ondergaan, wordt voor-
gesteld als een slachting. Daarbij worden zowel grote als kleine
dieren gedood, dwz. dat de straf zowel op de aanzienlijken zal
neerkomen als op het gewone yolk. Edom komt er nooit meer bo-
venop. Er blijft niemand meer over om de leiding te nemen, vs 12_
Edom wordt een woestenij. Een verblijfplaats voor allerlei ge-
dierte, dat niet in ere is. Daar verblijft by. de sdier, vgl. 13 : 21, een
woord, dat geen legendarisch wezen behoeft aan te duiden, maar
heel gewoon „bok" betekent. Door NBG ook hier vertaald door
„veldgeesten". Jammer Bedoeld is slechts die langharige bokken-
soort, welke door haar uiterlijk al zo'n griezelige indruk maakt, vgl.
I b , 234, 287, noot 128. Om dezelfde reden — griezelen — zal het
verwoeste Edom een plaats worden genoemd, waar de „lilith" ver-
blijf houdt, vs 14. Maar dat dit woord, dat slechts eenmaal in de
bijbel voorkomt, „nachtspook" zou moeten betekenen, lijkt ons
ook Lang niet uitgemaakt. Waarom toch dat woord „spook"? Het
Hebr. woord voor nacht („lailah") lijkt wel een beetje op lilith,
maar dat is natuurlijk niet genoeg voor de fixatie van een beteke-
nis. Er wordt ook gedacht aan relatie met een figuur uit Babyloni-
sche onderwereldlitteratuur"). Waarom zullen we het niet onver-
taald laten? „Lilith". Dat deden we toch ook met het woord Rahab
in 30 : 7. Wie weet wat de opgravingen nog eens aan het licht bren-
gen. Wat hadden Jesaja's eerste lezers veel op ons voor. Die begre-
pen zulke woorden wel, zou 't niet?
In de laatste twee verzen, 16 en 17, verzoekt Jesaja zijn toe-
komstige lezers te letten op de vervulling van zijn profetie tegen
Edom-Bozra. Of hij dus van haar betrouwbaarheid overtuigd was.
136 137
Een boer ploegt niet aldoor § 24
Dat zal de reden geweest zijn, waarom hij het geschrift, waarin ze
opgenomen was, „boek van Jahweh" noemde. Van wie had hij zijn
profetieen immers anders ontvangen dan van God? Hoe groot het
bier bedoelde geschrift in dit stadium van Jesaj a's leven geweest is,
valt echter niet te zeggen. Over Jesaja's arbeid eraan lezen we wei-
nig. Misschien in 8 : 16 en 30 : 8? Uit een boek van zijn tijdgenoot
Micha wordt in Jer. 26: 18 een aanhaling gedaan I2 ). Vraag hoe
vroeg er al profetische geschriften van Jesaj a en Micha in omloop
zijn geweest.
2. Jesaja belooft Sion een blijde wederkeer uit ballingschap,
Jes. 35.
ledereen vindt dit hoofdstuk erg mooi. In de vorige eeuw
schreef iemand 1³ ), dat Jesaja's openbaringen hier die hoogte berei-
ken, waarop zij zich straks in de hoofdstukken 40-66 steeds zullen
blijven bevinden. Gaarne stemmen we in met die lof. Maar zij, die
met dit hoofdstuk in de dagen van Jesaja zelf reeds in kennis kwa-
men, zullen er zich wel met beving over hebben verheugd. Het was
inderdaad een verkwikkend stuk. En dat van een man, wiens woor-
den reeds onder koning Achaz zo onweersprekelijk betrouwbaar
waren gebleken, Jes. 7. Door die Jesaja werd nu echter wel een
schone terugkeer naar Sion beloofd. Maar dat veronderstelde dus
een voorafgaande wegvoering. Nu, wanneer we Jes. 35 lezen als
pendant van Jes. 34 dan beven wij vandaag zelfs nog vanwege de
hete oven van haat, waardoor het Jeruzalemse overblijfsel heeft
moeten heengaan. Zelfs het broedervolk Edom heeft meegeholpen
bij de poging om de laatste rest van het uitverkoren yolk uit te
roeien.
Intussen, die onbarmhartige toeleg zou niet gelukken. Daar-
van hebben de wenenden Sions de verzekering gekregen in een
wonderschone beschrijving van een liefelijke wederkeer. We vesti-
gen de aandacht op de volgende punten daarin.
1° . Op de tijd van de terugkeer, vs 1, 2.
Als Jesaja aan menig bijbellezer van onze dagen inzake de tijd
van de terugkeer een plezier had gedaan, dan had hij een j aartal
§ 24 Een Boer ploegt niet aldoor
genoemd. Wat zouden we dat graag in een rijtje hebben gezet en
gekeken of het wel klopte.
Niets daarvan in Jes. 35. Wel een heel andere tijdsaanduiding.
Het spreekt toch zeker vanzelf, dat de dichter Jesaj a over de weder-
keer van Gods laatste rest niet anders kan spreken dan als een kun-
stenaar, die een Palestijns lentelandschap schildert.
Laten we ons ook niet al te zeer vermoeien met de beantwoor-
ding van de vraag, wat zo'n Hebr. woord als chabatselet in vs 1 nu
precies betekent. Snedig merkt Dr. Snijders hier op: „vroeger
bloeide de woestijn als een lelie (LXX, Vulgaat) of als een roos
(S.V.), tegenwoordig als een narcis. Men kan slechts vermoeden
welke bloemsoort bedoeld is."
Zouden wij ook eens een vraag mogen stellen, waarop geen
stellig antwoord te geven is? Zou Jesaj a misschien zonder erg heb-
ben gesproken onder invloed van de bekende verhalen over die
twee andere uitleidingen door Gods hand? We hebben vroeger nl.
durven beweren, dat Israel, toen het uit Egypte toog alsmede toen
het ongeveer een jaar later Horeb verliet, met z'n voeten gelopen
heeft door de anemonen, de lelies en de narcissen, I b 644, Ic, 112.
, keer zou plaats vinden. Jahweh's losgekochten (uit het oord van
Want die twee uittochten hebben in de lente plaats gehad. Welnu,
dat heeft Jesaja nu blijkbaar ook maar willen zeggen. 't Zou lente
zijn. De weergekeerden zouden met hun voeten midden tussen de
bloeiende bloemen doorlopen.
2°. Op de stoet, vs 3-7.
Er is uit Babylon geen krijgshaftige bende naar Jeruzalem ver-
trokken. En haar vertrek is ook niet te danken geweest aan diplo-
matieke druk van de een of andere kant. Op een gegeven ogenblik
is koning Cyrus de machtigste man van de wereld geworden en
heeft juist deze man uit zichzelf aan de ballingen permissie gegeven
naar huis te gaan. Uit zichzelf? Nee, Jahweh wekte zijn geest daar-
toe op, 2 Kron. 36 : 22, Ezra 1 : 1, 2.
Is dat geen wonder geweest? Goddelijke luister verspreidend,
zegt vs 2.
Zoals het ook een wonder geweest is, toen Christus later de
ogen van blinden geopend heeft en de oren van doyen en de mond
van stommen. Een daad Gods van die rang bedoelt Jesaj a.
138 139
Een boer ploegt niet aldoor § 24
Dit heeft Jesaj a dus aan het gelovige overblijfsel der toekomst
lang tevoren alvast op het hart gedrukt: verwacht maar niets van
uw eigen kracht. Stel U de terugkerende rest vooral niet voor als
een krijgshaftige bende. 't Zal slechts een groepje zwakke mensen
zijn. Maar God zal ze moed inspreken. Niet bang zijn. Je hebt ge-
zien, hoe je vertrek uit Babel opeens mogelijk was. Ik zorg.
3°. Op de weg, vs 8, 9.
Onder koning Cyrus heeft blijvende orde geheerst. De man
was wel zeer machtig, maar tevens zeer wij s. Hij wilt de volkeren in
een tevreden stemming te brengen. Dat is natuurlijk aan de straten
en wegen te merken geweest. Jesaj a heeft voorspeld, dat de ballin-
gen daarvan zouden genieten. Hun weg zou veilig en heilig zijn. Ze
zouden geen last hebben van rovers, wien het om hun goed te doen
was en evenmin van moordenaars, wien het om hun bloed te doen
was. Weer zo'n wonderlijk Godsgeschenk na tij den van barre on-
veiligheid en afschuwelijke mensenslachtingen, vgl. Ezra 8 : 31.
4°. Op het doel, vs 10.
Uitdrukkelijk wordt de plaats genoemd, waarheen de weder-
hun slavernij) zouden wederkeren naar en met vreugde binnen-
gaan in Sion. Uit hoofde van de vervulling, die later gevolgd is,
geloven we, dat Jesaj a in dit hoofdstuk dus de terugkeer der ballin-
gen heeft beloofd uit Babel. De naam Sion is door de profeet letter-
lijk bedoeld. Dat verliezen we tengevolge van de overvloedige
beeldspraak niet uit het oog. Waarom hij dan van Sion en niet van
Jeruzalem gesproken heeft? Och, dat had hij evengoed kunnen
doen. Maar niet zonder reden zal hij de geliefde stad bij haar liefe-
lijkste naam genoemd hebben. Hij wilde zijn troostgedicht stellig
toonzetten op de allerliefste wijzen en klanken.
NOTEN
I ) Aldus M.v.Damme in Wetten ten Leven, blz. 25. De auteur, zelf landbouwer,
noemt blz. 27 de instelling van het sabbatsjaar „een landbouwwet, die zijns gelijke
nog niet heeft gevonden".
2)Dr. C. L. Labuschagne, De valse profetie in Israel, Rondom het Woord, elfde jrg.,
blz. 143.
3)F. J. Pop, De eerste brief van Paulus aan de Corinthiers, 329.
§ 24 Een Boer ploegt niet aldoor
4) Now that the transition has been made, the sign of transition has no abiding value
in the life of the church. 0. Palmer Robertson, Tongues: sign of covenantal curse
and blessing, W. Th. Y., XXXVIII (1975) I, 53.
5) Ontleend aan Dr. Snijders, comm. 301.
6) D. J. Wiseman, Archaeology and Scripture, W. Th. Y. XXXIII, 2 (May '71) pag.
141: For there (nl. in Palestine), even more than in Mesopotamia, writing materials
were perishable, being primarily the wax-covered writing-board (Akkadian lesum;
Heb. luach), leather and papyrus scrolls. In noot: „Tablets" of Isa. 30: 8 and Hab.
2: 2 were probably writingboards of this form. The Decalogue was written on sto-
ne, as were Babylonian legal and religious edicts intended for public display.
7) Snijders vat vs 1 voorwaardelijk op, gevolgd door Schoors.
8)We hebben hier een nieuw voorbeeld van de vrijheid, die de profeten zich veroor-
loven in het gebruik der persoonlijke en der bezittelijke voornaamwoorden, Calvijn
op vs 2. The abrupt change of person from the first to the third is not unusual in
Hebrew style, Slotki op vs 2. Een stilistische variatie van de suffixen, Schoors op vs
6.
9)Zoals aangetoond werd door E. J. Young, Isaiah 34 and its position in the prophe-
cy, W. Th. Y. XXVII, 2, 93-114. Hij noemt Jer. 46 : 10 vergeleken met Jes. 34: 3-8,
Jer. 25 : 31 vgl. met vs 2 en 66 : 16, Jer. 25 : 33 vgl. met vs 2 en 66 : 16, Jer. 25 : 34 met
vs 2, Jer. 50 : 27 met vs 7, Jer. 51 : 40 met vs 6, Jer. 50 : 39 met vs 14 en Jer. 50 : 60 v.
met vs 16.
10) H. B. Huffmon. The Covenant Lawsuit in the Prophets, J. B. L. LXXIX (1959)
285-295. D. R. Hillers. Treaty-Curses and the Old Testament Prophets, diss. Rome
1964. Het opschrift boven chapter four luidt: Old Testament Parallels to Treaty-
Curses. Volgens Hillers zou refer Jahweh in 34: 16 het oog hebben op een verdrag
tussen Juda en Edom, waarin de naam van Jahweh stond en dat door Edom was
geschonden. Schoors vindt dit een boeiende maar onbewezen hypothese, comm.
205.
11) D. J. Baarslag, Oud-Israel, X. Twist en Tweedracht, 79.
12 ) Als Konig hierop wijst, schrijft hij erbij: „und doch wohl nicht aus dem
Gedachtnis", comm. 295.
13 ) F. Delitzsch, Biblischer Commentar uber den Propheten Jesaja, zweite uberar-
beitete Aufgabe, Leipzig, 1869. Maar zie over Delitzsch inzake het auteurschap van
Jes. 40-66 in de 4° editie Aalders, Kanoniek, 216. Daarin liet hij het auteurschap
van Jesaja over Jes. 40-66 los. Vroeger had hij het prijsgeven van de eigennaam
Kores in Jes. 44: 28 en 45 : 1 als glossen nog „falsche Apologetik" genoemd, editie
van 1869, S. 472.
140
§ 25
EERST ASSUR, DAN BABEL
Het viertal hoofdstukken, dat nu volgt, Jes. 36-39, bevat gro-
tendeels hetzelfde als de hoofdstukken 2 Kon. 18 : 13-20 : 19. Toen
we daarover spraken in Ig, blz. 729-763, bleken ze twee verhalen te
bevatten.
Eerste verhaal, Jes. 36 en 37 (2 Kon. 18: 13-19 : 37).
arst werd de bevrij ding verhaald van Jeruzalem uit de macht
van de Assyrische koning Sanherib. Hoewel deze van koning Hiz-
kia op zijn eis een zware oorlogsschatting ontvangen had, was hij
hiermee nog niet tevreden, maar eiste toen ook nog de overgave
van Jeruzalem. De manier, waarop hij die eis stelde, was boven-
dien niet alleen beledigend voor koning Hizkia, tegenover wie hij
het aangegaan accoord verbrak, maar was vooral ook beledigend
voor Jahweh, de God van Hizkia, van Wie de afgezanten van San-
herib buiten de muur nl. hadden staan te beweren, dat Hij er net zo
min toe in staat zou zijn de stad Jeruzalem uit handen van Sanhe-
rib te houden als de goden van al de door Sanherib veroverde ste-
den bij machte geweest waren om dat met de steden van hun ver-
eerders te doen.
In die benauwde dagen heeft Hizkia de uitdrukkelijke verze-
kering van de profeet Jesaj a gekregen, dat deze snoever van een
Sanherib geen voet in Jeruzalem zetten zou, maar op een smadelij ke
manier zou moeten aftrekken. Wat ook kort daarna uitgekomen is.
En enige jaren later is Sanherib door zijn eigen zoons vermoord.
Tweede verhaal, Jes. 38 en 39 (2 Kon. 20 en 21).
Het verhaal, dat zowel in Koningen als bier in Jesaj a vOlgde,
ging over iets, dat vrijwel zeker voor de Sanherib-affaire van daar-
even gebeurd was en toch daarna werd geplaatst. Het ging over de
ernstige ziekte, waaraan Hizkia bijna bezweken is, maar waarvan
141
§ 25 Eerst Assur, dan Babel
hij nog op zijn ootmoedig gebed mocht genezen. Ach, was het hier-
bij nu maar gebleven. Maar toen er gezanten kwamen uit Babel om
koning Hizkia met zijn herstel geluk te wensen — en natuurlijk
meteen om hem te betrekken bij een alliantie tegen het toentertij d
sterk opdringende Assyrie — toen is Hizkia met dat bezoek zo in-
genomen geweest, dat hij aan de gezanten zijn schatten en wape-
nen liet zien. Dit hoogmoedig gedrag van Hizkia heeft Jahweh zeer
mishaagd. Jesaja heeft de koning moeten aanzeggen, dat er metter-
tijd nakomelingen van hem als ballingen naar ditzelfde Babel zou-
den worden gevoerd om daar aan het hof te dienen. Ook die profe-
tie is uitgekomen, hoewel ruim een eeuw later, 2 Kon. 24 : 12-16,
Dan. 1 : 4.
De vraag rijst licht, hoe het gekomen zal zijn, dat die twee ver-
halen zowel in het boek Jesaja als in het boek Koningen in dezelfde
(chronologisch beschouwd averechtse) volgorde voorkomen.
De totstandkoming van die verhalen zal wel ongeveer aldus
hebben plaats gehad. Het antwoord op Hizkia's eerst verhaalde
gebed, dus om verlossing uit de macht van Sanherib, is de koning
door Jesaj a vanzelfsprekend schriftelijk aangeboden. Zie immers
de lengte ervan in Jes. 37 : 22-35. Hiervan zal Jesaja naderhand ge-
bruik gemaakt hebben bij het opstellen van het eerste verhaal
Voorts zal Jesaja met het oog op het schrijven van het tweede ver-
haal gebruik hebben mogen maken van (een kopie van?) het dank-
lied, dat koning Hizkia vervaardigde na zijn herstel, Jes. 38 : 9-20.
We nemen aan, dat die verlialen uit het boek Jesaja in het
boek Koningen zijn opgenomen en niet andersom. Wanneer men 2
Kon. 18 : 13-20 : 19 leest, valt het immers op, dat dit Schriftgedeel-
te een totaal andere stijl vertoont dan de rest van het boek Konin-
gen. In 2 Kron. 32 : 32 wordt trouwens over zulk gebruik van het
boek Jesaja voor de historiebeschrijving uitdrukkelijk gesproken.
Niets lijkt ons meer voor de hand te liggen dan dat de profeet Jesa-
ja zelf eerst de hoofdstukken 36-39 van zijn boek heeft geschreven
en dat die hoofdstukken mettertijd uit het boek Jesaja in het boek
Koningen zijn opgenomen.
Toch kunnen we ons de volgende bezwaren indenken.
142
Eerst Assur, dan Babel § 25
1°. Iemand zal er misschien op willen wijzen, dat in de vier
hoofdstukken telkens gesproken wordt over Jesaja, wat volgens
hem de indruk wekt, dat juist niet de profeet Jesaja de auteur van
die vier hoofdstukken is, maar iemand anders.
Inderdaad is die schrijfwijze — van iemand over zichzelf in de
derde persoon — tegenwoordig ongewoon 1 ). Maar oudtijds kwam
ze vaak voor. Wanneer Julius Caesar over de oorlog verhaalt, die
hij in Gallie gevoerd heeft, spreekt hij over zichzelf nu eens in de
eerste persoon („ik") dan weer in de derde („Caesar" gaf dit of dat
bevel). Ook in rapporten en verslagen uit later eeuw is deze schrijf-
wijze echter nog wel gebezigd, by. door Napoleon 2 ). En dezelfde
schrijftrant komen we tegen bij de apostel Johannes, die niet vaak
over zichzelf in de eerste persoon schrijft („wij" hebben de heer-
lijkheid van het vleesgeworden Woord aanschouwd", wij, aposte-
len, kunnen ervan getuigen) Joh. 1: 14, Openb. 1: 9 („ik") 22 : 1, 6,
enz. („wij") maar heel dikwijls in de derde persoon, Joh. 18 : 15 (en
een andere discipel) 19 : 26 (de discipel, dien Jezus liefhad) vgl. ook
19 : 35, 20 : 2-10. De apostel heeft daarmee klaarblijkelijk de
grootst mogelijke objectiviteit willen betrachten. En tenslotte, wat
hebben we de profeet Jesaja zelf zien doen in de voorgaande
hoofdstukken? Daarin sprak hij soms over zichzelf in de eerste
persoon, Jes. 6 : 1, 5, enz., 8 : 1, 5, 11 (ik of mij) maar ook wel in de
derde persoon, Jes. 7: 2 (door Jesaja) 20: 2 (dito) 7: 3 (tot Jesaja)
37 : 2 (tot de profeet Jesaja ³ ). Wanneer hij dit in de hoofdstukken
36-39 ook doet, pleit dat dan niet veel eerder pro dan contra zijn
auteurschap van deze hoofdstukken?
2°. Misschien heeft iemand er echter daarom nog bezwaar te-
gen de hoofdstukken 36-39 als Jesajaans te erkennen, omdat ze z.i.
een heel ander karakter dan de voorgaande dragen, nl. dat van his-
toriebeschrijvingen, terwijl Jes. 1-35 een profetisch karakter droeg
en daarom duidelijk viel onder het opschrift van Jes. 1 : 1 (Gezicht,
profetie, van Jesaj a).
Wie zulk een bezwaar maakt, dreigt twee dingen uit het oog te
verliezen. Ten eerste, dat er in de hoofdstukken Jes. 1-35 naast al-
lerlei profetische inhoud, in de zin van voorzegging, ook wel terde-
ge geschiedschrijving plaats heeft, zie by. Jes. 7. En ten tweede, an-
143

§ 25 Eerst Assur, dan Babel
dersom, dat er in de vier hoofdstukken 36-39 naast veel geschied-
beschrijving ook wel terdege gezicht voorkomt, profetie, ja dat
deze daarin zelfs een centrale plaats inneemt, immers ten eerste
door de profetie van Sanheribs geduchte afstraffing en ten tweede
door de profetie der wegvoering van Hizkia's nakomelingen naar
Babel. Wanneer er uit heel het boek Jesaja 66n deel duidelijk onder
het opschrift van Jes. 1 : 1 valt (chazoon, gezicht, profetie van Jesa-
ja) dan wel Jes. 36-39.
3°. Misschien voelt iemand toch nog het feit, dat de twee ver-
halen, waaruit Jes. 36-39 bestaat, in zo'n averechts chronologische
volgorde staan, als een bezwaar aan om ze toe te kennen aan zulk
een begaafd auteur als Jesaja moet geweest zijn.
Maar als dit feit nu juist eens een sieraad is in plaats van een
gebrek?
Zou die „averechtse" volgorde juist geen verband kunnen
houden met de structuur van het boek Jesaja? Zal die structuur
Jesaja bij het vertellen van de verhalen in de vier hoofdstukken al
niet reeds zo zeer parten hebben gespeeld, dat hij daarnaar de ver-
halen rangschikte en het laatste een plaats gaf ITO& het eerste?
Welke was immers die structuur?
Deze, dat in Jes. 1-35 met name het vreselijke Assur op de
voorgrond stond, maar dat Jes. 40 straks onmiddellijk spreekt over
de terugkeer uit Babel.
Wat heeft de auteur het 66n juist op voortreffelijke wijze laten
aansluiten bij het ander.
Immers stond in Jes. 1-35 vooral Assur op de voorgrond en
zie, nu sluit zich daarbij het eerste verhaal aan, over Sanheribs af-
straffing.
Maar in Jes. 40 enz. zal straks geen Assur, doch Babel op de
voorgrond staan en zie, nu sluit zich daarbij het tweede verhaal
aan, over Jesaja's profetie van de wegvoering naar Babel van som-
migen uit Hizkia's eigen nakomelingen.
Ziedaar, de inrichting van Jesaja's boek. Z'n structuur. Blijk-
baar is daardoor in Jesaja's geest bij de plaatsing der twee verhalen
in Jes. 36-39 zulk een rol gespeeld, dat hun volgorde door hem
werd omgekeerd.
144
Eerst Assur, dan Babel § 25
De profetieen over Assur werden afgesloten en de overgang
werd gemaakt naar profetieen over Babel van zulk een omvang als
waarin zij in de voorafgaande helft van het boek nog niet voorge-
komen waren.
Overigens beweren we geenszins, dat het resterende deel van
het boek Jesaja uitsluitend over Babel spreekt. Het strekt zich uit
over een veel groter tijdperk dan de nu volgende geschiedenis van
Babel. Dat deed het voorafgaande deel ook reeds en hetzelfde ge-
schiedt ook hier. De profetieen van het Jesajaboek hebben soms
betrekking op gebeurtenissen, die zeer spoedig gevolgd zijn, by. de
afstraffing van koning Sanherib, maar ook wel op gebeurtenissen,
die veel later hebben plaats gehad, by. de verovering van Hizkia's
schatten en wapenen door het later nog machtiger dan Assur ge-
worden Babel en wegvoering van nakomelingen van Hizkia als
dienaars aan Babels hof. Nu, zoals we in de eerste helft van het
boek Jesaj a zelfs al profetieen ontmoetten, die betrekking hadden
op de komst van Christus, by. Zijn optreden in Galilea en te Jeru-
zalem, Jes. 2 : 1-5 en 8 : 23-9 : 6, zo zullen we in de tweede helft van
Jesaja eveneens profetieen tegenkomen, die niet slechts betrekking
hebben op gebeurtenissen van vrij kortbij, by. Babels val in han-
den van koning Cyrus, maar ook op gebeurtenissen in nog veel ver-
dere toekomst, nl. op de komst van Christus op aarde om hier te
lijden en te sterven, op de toebrenging van heidenen tot het geloof
in de God en Vader van Christus en op de vernieuwing van hemel
en aarde bij Christus' wederkomst.
Tenslotte volgt hier een kort overzicht van de geschiedenis
der wereldrijken, waarmee de lezer van het boek Jesaja te doen
krij gt.
Het Assyrische rijk.
Dit is vooral machtig geworden door Tiglath Pileser,
745-727. Hij was het, die door koning Achaz te hulp geroepen
werd tegen Samaria en Damascus, Jes. 7 : 4. Zijn opvolger is Sal-
maneser geweest, 727-722, de vorst tegen wie Hosea van Israel in
opstand kwam. Salmaneser trok tegen Samaria op. Het werd inge-
- nomen door Sargon, 721-705. Diens huis heeft over Assyrie gere-
145
 Eerst Assur, dan Babel
§ 25 Eerst Assur, dan Babel
geerd tot de val van Nineve. Een zoon van hem is de beruchte San-
herib geweest, die zo grof optrad tegen Jahweh, tegen Jeruzalem en
tegen Hizkia, 705-681, Jes. 36 en 37. Hij werd door twee van zijn
eigen zoons vermoord, Jes. 37: 38, en opgevolgd door een andere
zoon, Esarhaddon, 681-668. Van deze koning en van zijn zoon As-
surbanipal (= Asnappar) is bekend, dat zij vreemde volken in het
land van EfraIm deden wonen, Ezra 4: 2,10. Onder de opvolger
van Assurbanipal is het Assyrische rijk ineengestort. De Meden en
Chaldeeen maakten zich van zijn hoofdstad Nineve meester in
612.
Het Babylonische rijk.
Dit kwam grotendeels voor het Assyrische in de plaats. De
stad Babel kon reeds bogen op een roemrijk verleden. Pas wie
heerste over haar, „de gebiedster der koninkrijken" Jes. 47 : 5, gold
oudtijds voor heer en meester der aarde. De Assyriers hebben zich
meer dan eens van haar meester gemaakt, maar telkens wierp zij
hun juk van zich af. We denken aan de Babylonische gezanten, die
Hizkia met zijn herstel kwamen feliciteren, Jes. 39. Tenslotte is de
Assyrische hoofdstad, Nineve, veroverd door iemand, die eigenlijk
te Babel als vazal van Assyrie regeerde. Hij heette Nabopolassar.
Deze is echter ook tegen Assyrie in opstand gekomen en is er in
geslaagd met behulp van het yolk der Meden de Assyrische hoofd-
stad te veroveren.
Van deze Nabopolassar is de overbekende Nebucadnezar een
zoon geweest. Reeds als kroonprins versloeg hij farao Necho, die
het restant van de Assyriers te hulp wilde komen, in de slag bij
Karchemis, 605. Van zijn zoon Evilmerodach lazen we, dat hij ko-
ning Jojachin zo vriendelijk behandelde, 2 Kon. 25 : 27. De laatste
koning van Babel is Nabonidus geweest, 556-539. Deze was zo'n
liefhebber van studie in oude geschiedenissen, dat hij de zorg voor
de staatszaken overliet aan zijn zoon Belsazar. Deze wordt dan ook
in Dan. 5 de laatste koning van Babel genoemd. Praktisch. Kort
daarop volgde hij zijn vader op en regeerde lang, 605-562.
Het Perzische rijk.
Het yolk der Mediers, dat eerst met de Babyloniers verbon-
den was (Chaldeen, zuidelijk Mesopotamie) is later onder heer-
146
§ 25
schappij gekomen van de Perzen ten tijde van Cyrus en heeft toen
meegewerkt aan Babels val, 539. Koning Cyrus moet wel een zeer
doortastend veldheer geweest zijn. Door een verrassend bekwaam
gebruik van zijn ruiterij verraste hij by. de schatrijke koning Croe-
sus te Sardes, de hoofdstad van Lydie. Maar koning Cyrus behan-
delde de onderworpen volken niet wreed. Dankzij zijn vredelie-
vendheid werd hij alom als bevrij der begroet. Dat gebeurde ook te
Babel. Binnen een jaar na de overgave van Babel kregen de Joodse
ballingen van hem verlof om naar hun vaderland terug te keren.
Ook stond hij toe, dat de Jeruzalemse tempel herbouwd werd, Ezra
1: 1-6. De bouw van deze tempel is ook zeer bevorderd door ko-
ning Darius I, 521-486. De Perzische koning, die Esther tot vrouw
nam, heette Ahasveros, Gr. Xerxes, 485-465. Hij regeerde van In-
die tot Ethiopie, Esth. 1: 1. Het was onder koning Arthaxerxes, de
Arthasasta van Ezra 7, dat Ezra en Nehemia naar Jeruzalem togen.
Toch is dit machtige rijk der Perzen stormenderhand ver-
overd door de zeer j eugdige Griekse koning Alexander de Grote,
331-323. De verbreiding van de Griekse taal, die tengevolge van
de handel reeds gaande was, is door zijn optreden zeer begunstigd,
wat weer voorbereidend gewerkt heeft voor de latere prediking van
het Evangelie, ook in de landen rondom Palestina.
NOTEN
1) In zijn Einleitung in das Neue Testament (2 Aufl.) II S. 598 Anm. 5 herinnert
Zahn er evenwel aan, dat „bij alle Europeanen de auteur in de titel van zijn boek
over zichzelf in de derde persoon spreekt (edidit), als 't even kan met al zijn titels
erbij, als schreef hij voor zichzelf een grafschrift, terwijl hij zich in het voorbericht
en later toch veroorlooft over zichzelf met het woord ik of mij te spreken". Overge-
nomen en vertaald uit het in noot 2 te noemen werk van M011er, S. 120.
2)W. Moller, Die Einheit and Echtheit der 5 'Richer Mosis, 1931, S. 102, 118, 119.
3 ) E. J. Young, Who wrote Isaiah? pag. 36 voegt hieraan toe, dat Jes. 36 : 2 en 7: 3 er
blijk van geven afkomstig te zijn van dezelfde auteur.
147

§ 26
TROOST, TROOST MIJN VOLK!
Zo luiden de eerste woorden van Jes. 40. Daarmee zitten we
dus midden in het boek Jesaja. Tenminste, zo denken wij. En zo
hebben de meeste bijbellezers in de meeste eeuwen, die achter ons
liggen, ook gedacht. In de twaalfde eeuw moet er wel een rabbijn
geweest zijn, die het betwijfelde, of Jes. 40-66 wel van Jesaja af-
komstig was en in het eind van de achttiende eeuw is het vermoe-
den uitgesproken, dat Jes. 50 niet van Jesajaanse herkomst was.
Negen jaar later, in 1789, werd echter heel Jes. 40-66 door een
commentator aan Jesaj a ontzegd. En vandaag aan de dag begint er
volgens de meeste exegeten na Jes. 39 een boek, dat niet van Jesaja
is.
En hoe heette de sbhrijver van dat boek dan?
Dat wilt men niet en dat weet men vandaag nog niet, zegt
men, maar omdat aan Jes. 40-66 toch geen opmerkelijke trekken
van overeenkomst met het voorafgaande (1-39) te ontzeggen wa-
ren, heeft men de auteur van dat volgende boek ook maar Jesaja
genoemd, maar dan Deutero-Jesaja (deuteros = tweede).
Hoe men hiertoe gekomen is?')
Het was ook wel om zulke redenen als verschil in taal en stijl,
dat men het auteurschap van Jesaja niet voor hoofdstuk 40-66
meende te kunnen aanvaarden. Maar het voornaamste bezwaar te-
gen Jesaja's auteurschap voor hoofdstuk 40-66 werd ontleend aan
het verschil tussen de historische achtergrond van hoofdstuk 1-39
en die van 40-66. In de laatstgenoemde hoofdstukken werd over
Jeruzalem immers gesproken als over een verwoeste stad, over
Juda als over een ontvolkt gebied en over Gods yolk als over een
aantal ballingen, die ver van hun vaderland verdreven waren en
aan niets een grotere behoefte hadden dan aan troost. Nu, die werd
148
Troost, troost Mijn yolk! § 26
hun te Babel verschaft door de profeet, die men Deutero-Jesaja
was gaan noemen. Men nam aan, dat deze D.-Jes. niet in het land
Kanaan zijn troostprofetieen had uitgesproken en opgeschreven,
maar in Babel.
Bij nader inzien moest men echter erkennen, dat op verschil-
lende plaatsen in hoofdstuk 40-66 over stad en tempel te Jeruza-
lem gesproken werd als nog wel bestaande en over het yolk als nog
wel zich in Kanaan bevindende. Daardoor is men er toen toe geko-
men de hoofdstukken 40-55 toe te schrijven aan D. Jes., maar de
rest, hoofdstuk 56-66, aan een zgn. Trito-Jesaja (tritos = derde).
Deze Trito-Jesaja zou niet in Babel opgetreden zijn, maar in Ka-
naan, na de terugkeer der ballingen daarheen.
Een heel sterk bezwaar tegen de datering van sommige stuk-
ken van hoofdstuk 40-66 in de tijd van Jesaja werd ontleend aan
het voorkomen daarin van de naam van de Perzische koning Kores
of Cyrus. Deze vorst gaf kort na 539 v.Chr. aan de ballingen de
vrijheid naar hun vaderland terug te gaan. Hoe kon de naam van
die koning nu al bekend zijn aan Jesaj a, de tijdgenoot van koning
Hizkia, omstreeks 700 v.Chr.?
Deze nieuwere opvattingen omtrent de afkomst van Jes.
40-66 zijn niet onweersproken gebleven. Haar voorstanders waren
het onderling trouwens al niet in alles met elkaar eens. Maar haar
tegenstanders legden haar vragen voor, die bepaald lastig waren,
hoewel ze eenvoudig voor de hand lagen. By. of men zelf ook niet
vond, dat het slot van Jes. 39 geen erg passend slot vormde voor het
voorafgaande boek van de beroemde Jesaja. En by. of men het zelf
ook niet vreemd vond, dat de naam van de auteur van het nieuwe
boek, hoofdstuk 40-66, in Jes. 40: 1 niet genoemd wordt, terwijl
iets dergelijks in de aanvang van alle volgende boeken der profeten
wel gebeurt. En of men het zelf niet wat vreemd vond, dat de au-
teur van zo'n beroemd bijbelboek als Jes. 40-66 een onbekende
was 2 Voor verdere punten van discussie verwijzen we naar de in
).
noot 1 en 2 genoemde werken ³ ). Laten we alleen even het volgende
vertellen, omdat het iets met Jes. 40 : 1 te maken heeft.
Het is algemeen bekend, dat er in de spelonken van Qumran,
149
§ 26 Troost, troost Mijn yolk!
gelegen ten n.w. van de Dode Zee, in het jaar 1947 en daarna op-
zienbare vondsten van oude Joodse geschriften hebben plaats ge-
had. Men trof ook een ruim 9 meter lange rol aan, waarop het gehe-
le boek Jesaja geschreven stond 4).
Maar wat bleek de schrijver van die rol nu te hebben gedaan,
toen hij met „Jes. 39" klaar was? (Zo duiden wij immers sinds de
invoering van de verdeling der Heilige Schrift in hoofdstukken en
verzen een Schriftplaats aan.) Bleek hij toen een zekere ruimte te
hebben opengelaten voor hij verder ging met Jes. 40 : 1? Zoiets was
hij wel niet gewoon, maar hij had het zich in het voorafgaande wel-
eens veroorloofd 5 ).
Geen sprake van.
Door het overschrijven van het slot van Jes. 39 was de kolom,
waarin hij aan het schrijven was, juist bijna vol geworden. Er was
nog een klein stukje overgebleven. Maar wat deed de overschrijver
daarmee?
Wij, wij zouden dat ruimtetje vast en zeker open gelaten heb-
ben. Onbeschreven. Om daarmee te attenderen op het mooie nieu-
we gedeelte uit het boek Jesaj a, waarover we het straks zullen heb-
ben. Dus hoofdstuk 40-66. lets, waarvan niemand kwaad had ge-
zegd. We hebben het voorafgaande Jes. 1-39 toch ook in verschil-
lende stukken verdeeld. Alleen maar met het oog op de bespreking.
Dus om practische reden.
Maar wat heeft de schrijver van de grote Jesajarol van Qum-
ran gedaan?
Niets anders dan doorschrijven. Zelfs het kleine stukje ruim-
te, dat er in de kolom van zijn rol overbleef na het slot van Jes. 39,
benutte hij nog voor het neerschrijven van de eerste woorden van
Jes. 40 : 1 om daarna in de volgende kolom met de overige woorden
van Jes. 40: 1 onmiddellijk verder te pad). Gewoon verder te
gaan.
Zegt dit broodnuchtere feit niet iets? Verleent het minstens
geen steun aan het vermoeden, dat de vervaardiger van de thans
wereldberoemde Jesajarol van Qumran — waarschijnlijk iemand
uit ongeveer 200 v.Chr. — er van overtuigd geweest is, dat hij zich
150 151
Troost, troost Mijn yolk! § 26
bezig hield met het kopieren van een boek van een en dezelfde Je-
saj
Natuurlijk is het heel iets anders, wanneer men het boek Jesa-
ja verdeelt om practische redenen. Zoals dat in de middeleeuwen
gebeurd is bij het aanbrengen van de hoofdstukkenindeling der
Schrift. En zoals wij dat om practische redenen in het voorafgaan-
de Jes. 1-39 gedaan hebben. Zo doen we dat hier ook. Alleen maar
omdat het de bespreking van Jes. 40 : 1-57 : 21 ten goede kan ko-
men.
Dit Schriftdeel heeft op het eerste gezicht misschien wel eens
een wat ingewikkelde indruk gemaakt. Maar dat behoeft toch wer-
kelijk niet. Bij nader inzien blijkt het juist zeer overzichtelijk sa-
mengesteld te zijn.
We wijzen alvast op het volgende.
Inhoud en verdeling van Jes. 40 : 1-57 : 21.
In dit Schriftdeel wordt gesproken over drie knechten van
Jahweh. Dat is zijn inhoud.
Maar het spreken over deze drie knechten van Jahweh heeft
plaats op twee verschillende manieren. Eerst kort, daarna breder.
Eerst worden de drie knechten nog maar voorgesteld. Daarna
wordt elk van hen in het bijzonder besproken. Ziedaar de zeer voor
de handliggende verdeling.
Deel I: De drie knechten voorgesteld, Jes. 40 : 1-42 : 7.
Deel II: De drie knechten besproken, Jes. 42 : 8-57: 21.
De boodschap van Jes. 40: 1-57: 21.
Dit Schriftdeel vangt aan met de woorden: Troost, troost
Mijn yolk, zegt uw God, Jes. 40 : 1.
Deze woorden staan niet boven 40: 1-57 : 21 geschreven als
een thema, dat allengs verdwijnt. Neen, dit thema wordt trouw
volgehouden. Van begin tot eind is dat Gods bedoeling geweest:
Zijn yolk te bemoedigen 8 ).
1.1.111.1111111111111111111111111.111111111.11111.1111111.1m rppip■----

§ 26 Troost, troost Mijn yolk!

NOTEN
1) Voor de beantwoording van deze vraag is gebruik gemaakt van O.T. Allis, The
unity of Isaiah, Philadelphia, 1950, vooral ch. I Prophecy according to the Critics.
G.Ch. Aalders, Oud-testamentische Kanoniek, Kampen, 1952, vooral pag.
214-220. E.J. Young, Studies in Isaiah. London, Tyndale Press, 1955, vooral de § 27
bespreking van de geschiedenis der exegese van Jesaja, waarmee dit werk aanvangt.
Idem, Who Wrote Isaiah? Grand Rapids, 1958, vooral ch. II, A brief survey of
negative critical opinion. DE DRIE KNECHTEN VOORGESTELD
2) Ontleend aan Young, Who wrote Isaiah, en aan prof. N.H. Ridderbos, art. Book
of Isaiah, N.B. Diet., 1962, pag. 572.
3) Een uitzondering maken we voor een bijzondere merkwaardigheid, die volgens
prof. Aalders, Kanoniek, 216, nagenoeg met zekerheid de eenheid van auteur be- De inhoud van § 27 en die van § 28 lopen in dubbele zin even-
wij st. „Het is deze, dat van de bij de profeten zo uiterst frequente zegswijze kh'amr wijdig aan elkaar. Dat is al te zien aan het volgende overzicht van
Jhwh in het boek Jesaja, maar ook daarin alleen, een variant voorkomt, waarin het
Perf. van 'amr vervangen wordt door het Impf.(). Deze variant komt zowel in het Jes. 40-57.
eerste gedeelte van het boek Jesaja als in hoofdst. 40-66 voor, te weten 1 : 11, 18;
33 : 10; 40 : 1,25; 41 : 21 en 66 : 9. Dit feit, dat van een bij alle profeten zo veelvuldig De drie knechten voorgesteld.
voorkomende formule, waarbij onveranderlijk het Perf. wordt gebruikt, alleen in
het boek Jesaja en dan beide in het eerste en het tweede gedeelte een variant in het De eerste knecht. De tweede knecht. De derde knecht.
Impf. voorkomt, moet wel gezien worden als een schier evident bewij s voor de een-
heid van auteur."
Jes. 40 Jes. 41 Jes. 42 : 1-7
4)„In Qumran zijn tot nu toe zeker reeds twaalf handschriften van Jesaj a gevonden,
nog meer dan van de Psalmen." Aangehaald uit Dr. Th. C. Vriezen, De Literatuur De drie knechten besproken.
van Oud-Israel, 1961, pag. 233.
5) „De enige plaats in het handschrift, waar een onderbreking (break, pauze) plaats De eerste knecht. De tweede knecht. De derde knecht.
heeft (van ongeveer drie regels) komt voor na hoofdstuk 33." Aangehaald en ver-
taald uit Young, Who wrote Isaiah? 28.
Jes. 42 : 8-44 : 28 Jes. 45-48 Jes. 49-57
6)Chapter 40 begins on the very last line of the column which contains 38 : 9-39: 8.
The last words on the one column are „cry unto her"; and the first words on the In § 27 bepalen we ons tot Jes. 40 : 1-42 : 7.
next column are „that her warfare is accomplished". Allis, Unity, 40.
7) Prof. N.H. Ridderbos gebruikt in zijn art. in N.B. Comm., 572, zelfs het meer-
Dit Schriftgedeelte sluit zich aan bij Jes. 39.
voud: „De handschriften van Qumran wijzen aan, dat toen zij werden overgeschre- Daar was verhaald, welke profetie Jesaja aan koning Hizkia
ven (2° of 1° eeuw v.Chr.) het boek werd beschouwd als een eenheid." had moeten laten horen, naar aanleiding van het Babylonische ge-
8) Elliger drukt zich in zijn comm. Jesaja II, S. 13 aldus uit: 1 ist nach Form and
Inhalt die Botschaft des Dtjes in nuce.
zantschap. Nakomelingen van Hizkia zouden naar ditzelfde Babel
als ballingen worden weggevoerd.
De koning heeft het hoofd gebogen.
Maar anderen zullen best wat ongelovig gekeken hebben.
Kom, kom. Judeers weggevoerd naar Babel, dat momenteel om
hulp bij Juda komt aankloppen tegen Assur?
Maar Of ook deze profetie van Jesaja is vervuld! Doch Jesaja
heeft gelukkig nog meer mogen profeteren, dat ook in vervulling
ging. Toen de ballingen naar Babel vertrokken, lag er voor hen al
een bundel andere profetieen klaar, die God reeds door dezelfde
Jesaja had laten teboekstellen tot hun vertrOOsting.

152 153

§ 27 De drie knechten voorgesteld
I. JESAJA STELT DE EERSTE KNECHT VAN JAHWEH
VOOR, JES. 40.
Toegegeven. „Knecht van Jahweh", zo wordt het yolk der bal-
lingschap in dit hoofdstuk nog niet genoemd. Maar straks wel,
41 : 8, enz. Vandaar toch dit opschrift.
Inderdaad, de eerste naam, die bier klinkt, is „Mijn 'yolk". In
de inleiding: Troost, troost Mijn yolk, zegt uw God.
1. Jesaja leidt de prediking tot het yolk der ballingschap in, Jes.
40:1.
Als het waar is, dat een inleiding kort moet zijn en toch duide-
lijk de kern moet aangeven van wat volgen zal, dan staat er boven
Jes. 40 een ideate inleiding. Zij bepaalt de aandacht bij deze drie
dingen.
1° . Bij de bedoeling van de straks volgende prediking.
Jesaja kon verschrikkelijk te keer gaan. Op schelden af. De
Jeruzalemmers en hun leiders heeft hij een „yolk van Gomorra" en
„bestuurders van Sodom" genoemd, Jes. 1 : 9.
Maar hij kon ook troosten. By. met de belofte, dat uit dat Je-
ruzalem toch eenmaal het heil voor heel de wereld zou voortko-
men, Jes. 2 : 1-5. En by. dat in hetzelfde arme land van Zebulon en
Naftali (Galilea), dat op 't ogenblik door de Assyriers werd bezet,
eens een groot licht zou opgaan, Jes. 8 : 23, 9: 1. Wat klinken die
woorden liefelijk, vooral voor ons, die uit de apostolische geschrif-
ten mogen weten, hoe letterlijk ze zijn vervuld (zie § 20 en § 21).
Geloof maar, dat die profeet Jesaja reeds in zijn dagen door
veel Jeruzalemmers met ontzag zal zijn aangestaard, aangehoord
en gelezen. Al liep hij er wel eens wat raar bij, in zijn ondergoed,
20 : 2. Maar wat hij voorzei, kwam uit. By. de geboorte van Hizkia,
7 : 14. En by. de afstraffing van Sanherib, 37 : 33. Prompt.
Wat zullen zulke Jeruzalemmers ook met ontzag deze bundel
ter hand genomen hebben, die wat later verscheen. (Wij noemen
hem nu Jes. 40: 1-42 : 7.) En wat zullen die eerste woorden hen
vooral in latere tijden hebben goed gedaan. „Troost, troost!"
Het Hebr. woord voor troosten betekende op adem doen ko-
men, moed inspreken, bemoedigen 1 ).
154 155
De drie knechten voorgesteld § 27
Deze eerste twee woorden van Jes. 40 zijn van Jesaj a en dus zijn
zij al ver voor de ballingschap gesproken en geschreven. En vraag
hoe vaak gecopieerd, en met hoe groot genot. Maar de kracht van
deze woorden is tijdens de ballingschap natuurlijk helemaal die
van een niet te overtreffen opwekkingsmiddel geworden. De leden
van het ballingschapsvolk zullen er elkaar aan hebben herkend. Er
komt een andere tijd, een betere. Wie zegt dat? Dat staat zwart op
wit in de rol van Jesaja. Van Jesaja? Dan kunnen we 't gerust gelo-
ven. Want wat Jesaja voorzei, kwam uit. Altijd. Anders zaten wij
nu niet hier, in ballingschap.
2° . Bij het adres van de straks volgende prediking.
Die prediking zou over heel veel dingen gaan. En zou over
enorme afstanden reiken. Vanuit de tijd van koning Hizkia — toen
immers leefde en schreef Jesaja — naar de tijd van de ondergang
van het Babylonische en de opkomst van het Perzische rijk. En nog
verder. Maar daarover heeft Jahweh laten prediken, met mond en
pen: voor Zijn yolk. Dus voor mensen, die Hem diep beledigd had-
den. Die Zijn heilige Geest bedroefd hadden. Daarom was Hij
voor hen dan ook veranderd in een vijand, 63: 10. Totdat Zijn
toorn zich wendde. Hij kon niet blijven straffen. Een Boer ploegt
toch niet aldoor, § 24. 't Was toch Zijn yolk. Vandaar die omme-
keer.
3°. Bij de herkomst van de straks volgende prediking.
Jesaj a's profetieen zijn vanzelf opgeschreven en overgeschre-
Yen om te worden gelezen. Misschien vaak stilletj es in kleine krin-
getjes, by. reeds onder onwelwillende opvolgers van koning Hiz-
kia, maar zeker in de Babylonische bezettings- en ballingschaps-
tijd. Toen herkenden de ballingen elkaar zeker aan het wacht-
woord van Jes. 40 : 1. Er komen weer goede tijden, heus. Och kom,
wie zegt dat? Je kunt het lezen midden in de rol van Jesaja. Dus of
het daarom alreeds waar moet zijn. Want Jesaja liet zijn woorden
volgen door feiten. Maar die goudeerlijke Jesaj a heeft er uitdrukke-
lijk bij gezegd, dat hij het op zijn beurt weer had van God, van Jah-
weh. Troost, troost Mijn yolk, zegt ulieder God. Die woorden zijn
dus van Goddelijke herkomst. Nu, dan kun je er helemdál opaan.

§ 27 De drie knechten voorgesteld
In dit vers komt tweemaal een meervoud voor, terwijl onze
taal daarvoor een enkelvoud heeft. Tenminste schijnt te hebben.
Dat zit zo.
De gebiedende wijs van ons woord troosten luidt nu eenmaal
zowel in het enkelvoud als in het meervoud: troost. Maar in het
Hebr. staat bier meervoud. Om dat even door een andere vertaling
goed te laten zien. Er staat niet: „geef troost", maar er staat: „geeft
troost".
We komen hierop terug.
Het tweede meervoud klonk in „uw God". Tenminste in het
Hebr. Aan de tegenwoordig veelal gebruikte vertaling van het
NBG is daarvan ook nu helaas niets te merken. Met de Ned. woor-
den „uw God" kan men zich immers richten tot een persoon, maar
ook tot meerdere personen. Welnu, in het Hebr. wordt voor ons
bezitt. vrnwd „uw" in Jes. 40 : 1 geen enkel- maar een meervoudige
vorm gebruikt. Dus staat U echt geen gek figuur, wanneer U na de
maaltijd Jes. 40 : 1 voorleest uit de aloude St.V. met haar „ulieder
God". Daaraan kunt U meteen goed horen, dat er geen enkel-,
maar meervoud bedoeld werd. Correct.
Waarom we hier zo lang bij stilstaan?
Omdat bij dat eerste meervoud („troost") er onder de geleer-
den zijn geweest, die meenden hier een bewijs te vinden voor hun
stelling, dat het bevel, waarmee Jes. 40 begint, niet bedoeld is ge-
weest voor 66n profeet Jesaja, maar voor meerdere profeten. Som-
migen willen dan nog wel denken aan leerlingen van Jesaj a (vgl.
8 : 16).
Maar is het nu wel nodig hiervan een probleem te maken? Wij
dachten van niet en wel op grond van dat andere meervoud, ulieder
God. Of op z'n Hollands van vandaag: Troost, troost Mijn yolk,
zegt jullie God.
Wij zouden van die twee meervoudige vormen geen probleem
willen maken, maar het meervoud van beide woorden willen ver-
klaren uit de overvloedige hartelijkheid van God, die zich in Jes.
40: 1 laat horen. Dit vers moest enthousiast voorgelezen en en-
thousiast aangehoord worden. Liefst door een flunk aantal aanwe-
zigen. In hun kring moest het worden gehoord, dat zij — jullie —
156
De drie knechten voorgesteld § 27
toch zo'n hartelijke God hadden. Want nu weten jullie toch wat er
aan Jes. 40 is voorafgegaan. Hoe Jahweh beledigd was. Hoe Zijn
naam te grabbel geworpen was. Maar niemand anders dan die
God van jullie vaderen en dus ook van jullie zelf heeft de opdracht
gegeven Zijn yolk ook weer te troosten.
Waarom het dus alleen maar jammer is, dat wij het Hebr.
meervoud zo moeilijk in onze taal kunnen laten doorklinken? Om-
dat bij zulke hartelijke uitroepen als Jes. 40 : 1 een karig enkelvoud
nu eenmaal niet past. Welnu, het staat er ook niet. Er staat meer-
voud.
2. Jesaja deelt mede, dat bekend gemaakt moet worden, dat Jahweh
met de ballingschapsstraf content is, Jes. 40 : 2.
Wat betekende het Hebr. woord voor ons Ned. woord „troos-
ten" ook al weer? Op adem doen komen. Geruststellen. Bemoedi-
gen.
Dat is niet altijd even gemakkelijk. Bedroefden troosten. Ge-
deprimeerde mensen uit de put halen. Ze zijn vaak niet de eerste de
beste keer te bereiken. Toen men aan Vader Jacob vertelde, dat
zijn zoon Jozef niet dood was maar leefde, liet hem dat aanvanke-
lijk koud, Gen. 45 : 46. Heeft er onder de ballingen misschien ook
zo'n doffe stemming geheerst, dat zij bij het vernemen van het
edict van koning Cyrus, waardoor de weggevoerden de vrijheid
kregen naar hun vaderland terug te keren, ook hun hoofd schud-
den? Luidde daarom Gods bevel: „Spreekt naar het hart van J eru-
zalem"?
Die uitdrukking komt al voor in de geschiedenis van de ver-
liefde Sichem. Hij hield toch zo veel van Dina en sprak naar het
hart van het meisje, Gen. 34 : 3. De leviet van Richt. 19 : 3 reisde
zijn weggelopen bijvrouw achterna om naar haar hart te spreken.
Toen de broers van Jozef na de dood van Vader Jacob bang waren,
dat Jozef zich nu wel eens op hen zou kunnen wreken, troostte hij
hen en sprak naar hun hart, Gen. 50 : 21. Als hij ooit wraaklust je-
gens hen had gekoesterd, dan deed hij dat nu toch zeker niet meer,
nu hij een middel in Gods hand had mogen zijn om een groot yolk
in het leven te houden.
157

§ 27 De drie knechten voorgesteld
Op zo'n liefderijke manier zou men nu ook tot Jeruzalem de
prediking moeten doen uitgaan, dat de tijd der ballingschap ver-
streken was, om was, voorbij. Waarom? Omdat Jahweh content
was, 40 : 2b.
Hiervoor worden ook weer woorden en uitdrukkingen gebe-
zigd, die het best te verklaren zijn door na te gaan, hoe ze op andere
plaatsen voorkomen.
Ten eerste zou men aan Jeruzalem — hier een andere naam
voor „Mijn yolk" van daareven — moeten toeroepen, dat zijn „tsa-
bah" voorbij was. Gepasseerd. Of zoals wij vaak zeggen: om. Dit
woord wordt o.a. ook gebezigd voor de diensttijd der levieten. Die
was „om" op hun vijftigste jaar, Num. 4: 3, 8 : 25.
Voorts zou men het yolk der ballingschap moeten toeroepen,
dat zijn „schuld betaald" was, vereffend. Dezelfde woorden ko-
men voor in Lev. 26 : 41, 43, een hoofdstuk over verbondszegen en
verbondsstraf. Tot de verbondsstraffen zou tenslotte ook de bal-
lingschap horen en die zou pas eindigen, wanneer de verzuimde
sabbatj aren waren ingehaald. Een kwestie van recht en billijkheid.
Ten derde. Men zou het yolk ook moeten toeroepen, dat het
voor al z'n zonden er „dubbel" van langs gekregen had. Dit was
een herinnering aan de straf, die blijkens Ex. 22 :4, 7, 9 op dief-
stal stond 2 ). De dief moest niet alleen het gestolene teruggeven, maar
bovendien ook even zoveel betalen als schadevergoeding e.d.
Als 't er op aankwam, zou de bevrij ding van Gods yolk niet te
danken zijn aan staatkundige wijsheid van een mens, van deze of
gene royale machthebber, maar aan de beschikking van dezelfde
hand van Jahweh, die Zijn ballingvolk deze straf had opgelegd.
Naar recht. Want er was verschrikkelijk aan Zijn inzettingen te-
kort gedaan. Terwijl toch by. de leer van zond- en schuldoffer be-
wees, hoe nauw Hij het daarmee nam, I b , 218, 249. Vandaar de
ballingschap. Als een kwestie van recht. Maar die was nu afge-
daan, zo wilde Jahweh laten weten. Hij was content.
3. Jesaja belooft, dat Jahweh Zich weer vorstelijk tot Zijn yolk zal
wenden, Jes. 40:3-5.
Content.
158 159
De drie knechten voorgesteld § 27
Wanneer Jahweh het daar 111.1 eens bij gelaten had? Koud za-
kelijk. Wanneer Hij Zich verder niet meer met het yolk der balling-
schap zou hebben bemoeid, maar had gedaan wat Hij op Israels
tocht van Egypte naar Kanaan bijna heeft gedaan, toen Hij tegen
Mozes zei: Ik zal het yolk uitroeien en u tot een yolk maken, groter
en machtiger dan dit, Num. 14 : 12, wie zou Hem dan van onrecht
hebben kunnen beschuldigen?
In deze pericoop heeft Jesaj a echter beloofd, dat Jahweh Zich
wel degelijk nog met Zijn yolk zou bemoeien. Dat Hij Zich tot Zijn
yolk zelfs zou wenden met betoning van vorstelijke majesteit.
De dichter bedient zich daarbij van beeldspraak, die vol is van
dingen, welke oudtijds plachten plaats te hebben bij gelegenheid
van hoog bezoek. Men bedenke, dat de wegen van Palestina vaak
in treurige staat verkeerden. Trouwens, nog in het begin van deze
eeuw vertelde Dr. J. Neil in zijn „Palestina en de bijbel", hoofdstuk
XXV, onder het opschrift „wegbereiden", meermalen te hebben
opgemerkt, dat wegen, die anders maar slecht begaanbaar waren
vanwege de hobbels er op en de kuilen er in, bij gelegenheid van
vorstelijke bezoeken zorgvuldig waren verbeterd. Naar steden en
dorpen waren vanuit Jeruzalem orders uitgegaan, dat met het oog
op het aanstaande hoge bezoek overal de stenen moesten worden
opgeruimd, hobbels geslecht en bochten rechtgetrokken.
Op zo'n order wordt in vs 3 gezinspeeld. De stem van een roe-
per. Wat dan verder in vs 3 volgt en in vs 4, beschrij ft het werk van
de wegarbeiders. Daarna komt vs 5 met de belofte: En de majesteit
van Jahweh zal zich openbaren ten aanschouwen van alle mensen.
Voorwaar, zo heeft de mond van Jahweh gesproken.
Hoe ging deze belofte in vervulling?
Laat men toch bedenken, dat we hier met beeldspraak te doen
hebben.
Men moet niet menen, dat er een weg bereid is voor heel het
ballingschapsvolk, van Babel tot (de ruine van) Jeruzalem, door
alle tussen liggende woestijnen heen. Zo'n massale reis heeft na-
derhand niet alleen nooit plaats gehad, maar daarover gaat het
hier ook niet. Het gaat in vs 5 niet over iets van het vOlk, maar van
§ 27 De drie knechten voorgesteld
zijn koning, van Jahweh. Die heeft nl. eens Zijn vorstelijke majes-
teit ten nutte van Zijn yolk frappant willen tonen. Wanneer is dat
geweest? Toen koning Cyrus het machtige Babel innam en de deur
der vrijheid wagenwijd openzette.
Deze geste van koning Cyrus (of Kores) is thans algemeen be-
kend. Ze werd dit ook al veelszins vanwege de enorme grootte van
Cyrus' rijk, het Perzische. De hele toenmalige wereld sprak er over.
In het Hebr. zei men dan „alle vlees", vs 5.
Maar uitsluitend aan het yolk, dat het licht van Jes. 40 bezat,
is het bekend geweest, dat die onverwachte beschikking van ko-
ning Cyrus te danken zou zijn en ook metterdaad te danken is ge-
weest aan Jahweh. Ongelofelijk. Daarom stond er bij: Heus. Jah-
weh heeft het zelf gezegd, vs 5.
Op sublieme wijze is de belofte van Jes. 40 : 3-5 vervuld. Of
Jahweh Zich nog wel iets aan Zijn yolk gelegen liet liggen na de
ballingschap! Met een daad van verheven majesteit (kabood) heeft
Hij getoond, dat Hij Zich weer wendde tot Zijn yolk.
Want, nogmaals, het gaat hier niet over iets van het yolk (by.
een reis langs een weltoebereide weg van Babel naar Palestina),
maar over iets van zijn Koning. Die kwam eens even voor de Zij-
nen voor de dag als -Koning der koningen. Gevolg was, dat ieder-
een zich over het gebeurde verbaasde. Al is het natuurlijk alleen
maar begrêpen door hen, die leefden bij het licht van de Schrift,
met name van Jes. 40 : 3-5. Daardoor zagen zij de Goddelijke staat-
kunde achter de menselijke.
Of God Zich dus nog verder met het yolk der ballingschap
heeft ingelaten, toen de rekening vereffend was met de balling-
schap !
Wij mogen thans zelfs weten, dat God uit dit yolk de Zaligma-
ker der wereld heeft doen geboren worden, naar Zijn belofte aan
Abraham, Gen.12 : 3, 26 : 4, 28 : 4, 10. Dus heeft Gods vorstelijke
ingrijpen in de volkenwereld ten tijde van Cyrus eigenlijk nog
maar deel uitgemaakt van een heel groot plan, dat alles omspande
en uitlopen zou op de voile heerlijkheid van Gods koninkrijk.
Daarvoor heeft God zelfs Zijn Zoon gezonden. Die is uit dat yolk
160 161
De drie knechten voorgesteld § 27
geboren. Of God Zich dus nog tot Zijn yolk gewend heeft! Of Hij
het een hoog bezoek gebracht heeft! Het Woord is vlees geworden!
Stellig omdat God ten tijde van Johannes de Doper z6 dicht
tot Zijn yolk kwam, heeft Matth. 3 : 3 de belofte van Jesaja uit
40 : 3-5 kortweg laten slaan op de komst van Christus.
De vervulling van Gods beloften heeft soms meermalen
plaats, als bij trappen en verdiepingen.
4. Jesaja geeft de verzekering, dat de geschonken belofte stellig zal
worden vervuld, Jes. 40: 6-8.
Wanneer de vervulling van die belofte — dat Jahweh bij het
einde van de ballingschap met een daad van vorstelijke majesteit
zou aankomen; dat Hij Zich weer tot Israel wendde — afhankelijk
was geweest van de kracht van mensen, zou er niet veel van terecht
gekomen zijn. Zou er althans nets blij vends van overgebleven zijn.
Zeker, mensenkracht kan wel eens imponeren. Evenals in de
lente de kracht van gras en bloemen op de Palestijnse velden. Door
die kracht spuit alles de grond uit ³ ). Maar laat over dat schijnbaar
krachtige tapijt eens even „de adem van Jahweh" strij ken, tegen-
woordig de chamsien 4 ) of sirocco genoemd. In zeer korte tij d is dan
alles verdord. Nu, zo is het nu ook gesteld met de kracht van men-
sen, van alle mensen („alle vlees").
Maar vergelijk daarmee de kracht van het Woord van God. In
dit geval de belofte, dat bij het verstreken zijn van de straftijd der
ballingschap Jahweh Zijn vorstelijke majesteit zou tonen. Van dat
Woord van God zeggen en belij den wij meestal tengevolge van de
vertalingen, dat het stand houdt tot in eeuwigheid en dat is voorze-
ker alreeds heel goed. Doch letterlijk wordt in vs 8 gezegd: Maar
het door onze God gesprokene staat op voor onbepaalde duur.
Wat met dat „door onze God gesprokene" bedoeld is, weten
we uit de voorafgaande pericoop. Dat was de belofte van een ma-
jesteitelijk optreden Gods bij het verstreken zijn van de balling-
schapstermijn.
Wat bedoeld wordt met de woorden (in het Hebr. een woord)
„staat op", begrijpen we hierdoor ook. Daarmee wordt bedoeld,

§ 27 De drie knechten voorgesteld
dat de belofte, die Jesaj a namens Jahweh had gegeven, voorzeker
in vervulling zou gaan, zou opstaan.
Maar nu de taal van de tegenstelling tussen de kracht van
mensen, gras en bloemen enerzijds en anderzijds de kracht van wat
God gesproken had. Die kwam uit in de woorden (in het Hebr. ook
weer een woord) „voor onbepaalde duur". Ook kan men gerust
vertalen „voor eeuwig" (z.reg.). Of: onafgebroken. Onvernietig-
baar.
Twee dingen zegt Jesaja dus van de grote belofte. Ten eerste,
dat zij gewis in vervulling zou gaan. En ten tweede, dat zij een nooit
meer verdwijnende vrucht zou dragen.
Hiervan mogen wij zelf thans genieten. Niet alleen is dankzij
het vorstelijk ingrijpen van Jahweh in de toenmalige staatkunde de
deur der vrijheid voor Zijn toenmalige yolk geopend, maar vervol-
gens is uit dat bevrijde yolk de Zaligmaker der wereld geboren.
Diens werk is nu zelfs al voor een belangrijk deel voltooid, zodat
wij thans alleen nog maar op Zijn wederkomst behoeven te wach-
ten. Maar dat moeten we dan ook doen, wetende dat dit het enige
is, waarop men in onze dagen staat kan maken. Toen de lezers van
Petrus' eerste brief op allerlei manier vervolgd werden, drong de
apostel er bij herhaling opaan, dat zij zouden hopen op de verlos-
sing, die hun ten deel zou vallen bij de openbaring (dwz. bij de
verschijning) van Jezus Christus, 1 Petr. 1 : 13. Alles verdwijnt,
maar dat woord blijft. En, zei de apostel, dat was het Evangelic,
dat aan zijn lezers verkondigd was, 1 Petr. 1 : 25.
5. Jesaja wekt er toe op het blijde nieuws door te geven,
JeS. 40 : 9-11.
Over middelen om nieuws te verspreiden beschikt men van-
daag in overvloed. Vergelijk dat eens met het leven van onze voor-
ouders. In deel II van zijn Oostersch Leven, een bock uit 1915,
bldz. 88, vertelt prof. Obbink zelfs, dat toentertijd slechts enkele
bevoorrechte families Egyptische of Syrische kranten lazen, maar
dat 90 procent van de bevolking nog niet wist wat een nieuwsblad
was. Maar als er nu toch eens nieuws was, bv. dat er een ezel wegge-
162
De drie knechten voorgesteld § 27
lopen was of iets kostbaars was verloren? Dan trad de omroeper
op. „Ook in het Oude Testament is reeds van zulke publieke om-
roepers (koree) sprake. Het is ongetwijfeld het geroep van de koree
dat aan de profeet voor de geest stond in Jes. 40 : 6 en 9."
Inderdaad komt in Jes. 40 niet alleen meermalen het woord
roepen voor (qara') maar het begin van vs 3 luidt zelfs letterlijk: De
stem van een qoree'
Maar nu maken we in deze pericoop, vs 9-11, kennis met roe-
pende vroitwen. De stad Jeruzalem of Sion wordt aangesproken als
een vrouw of meisje en wordt opgewekt met verheffing van stem
aan de andere steden de vreugdeboodschap van Gods komst door
te geven. Zij moet er zelfs voor omhoog klimmen In zijn „Jeruza-
lem door de eeuwen heen" bladz. 37, vertelt prof. Van Selms: „Ik
heb eens gehoord hoe een Arabische vrouw van de plaats, waar de
oude muur gestaan heeft, een langdurige conversatie had met een
vriendin in het dorpje Silwan aan de overzijde van het Kidrondal,
tweehonderd meter verder naar het oosten. De gillende vrouwen-
stemmen weerklonken tegen de hellingen van de Olijfbergketen."
Volgens het nieuws, dat Jeruzalem krijgt door te geven, zal
„de komst" van Jahweh wel geducht zijn. Vandaar dat Hij Adonai
Jahweh genoemd wordt, dwz. Heer Jahweh (Gebieder) en er ge-
sproken wordt van Zijn machtige arm, die heerst, vs 10a.
Toch zal het optreden van Jahweh niet geschieden op de ma-
nier van aardse machthebbers met hun bekende machtsvertoon.
Met wagens en paarden. Het zal veeleer gelijken op het omgaan
van een herder met zijn kudde. Wat een zorg besteedt zo'n herder
aan zijn kudde. Ze is ook zijn eigen bezit. Het loon voor al zijn
werk aan haar. Als zij voor hem uit gaat, rust met welgevallen zijn
blik op de vrucht van zijn arbeid, vs 10b. Hij leidt zijn kudde langs
plaatsen, waar veel te eten is, let er goed op dat de lammetjes kun-
nen meekomen, soms draagt hij ze in zijn boezemzak boven de gor-
del om zijn wij de kleed en hij zorgt er vooral voor, dat de moeder-
schapen, die lammeren zogen, te drinken krijgen 5 ).
Ook nu is het duidelijk, dat Jesaja niet denkt aan een massale
uittocht van het yolk der ballingschap uit Babel naar Kanaan. Niet
alleen is zoiets later nooit gebeurd, maar wie zo denkt vergeet aller-
163
§ 27 De drie knechten voorgesteld
eerst, dat het noch in de vorige noch in deze pericoop gaat over een
„komen" van het vOlk, maar van GOd. De belofte bedoelde overi-
gens wel de overtuiging te bewerken, dat Jahweh bij Zijn krachtda-
dige ingreep in de volkenwereld beogen zou: het welzijn van Zijn
yolk.
6. Jesaja noemt drie redenen, waarom men aan de blijde tijding niet
zal mogen twijfelen, Jes. 40 : 12-31.
Wat bier onder „de blijde tij ding" wordt verstaan, is nu wel
uit het voorafgaande bekend. Na afloop van de straftermijn zou
Jahweh Zijn yolk op grootse wijze uit de ballingschap verlossen (vs
2, 5).
Ook is al gezegd, dat deze tij ding — dit speciale woord van
God — vast en zeker in vervulling zou gaan en onvergankelijk
vrucht zou dragen (vs 8).
Maar wat schrijft Jesaja over de ontvangst, die straks aan deze
tij ding ten deel zal vallen? Zal ze algemene ingang vinden?
Helaas heeft de profeet reeds tij dens zijn leven moeten weten,
dat zijn blijde boodschap niet gretig zou worden aangenomen. Ge-
tuige dit Schriftgedeelte. Eón groot geheel, waarin het wemelt van
vergelijkingen, retorische vragen, enz. Schoon van taal. Maar tege-
lijkertijd zeer ernstig van inhoud.
Om de volgende drie redenen zou Israel niet aan Jesaj a's blij-
de tijding mogen twijfelen.
A. Omdat Jahweh alles geschapen heeft en regeert, Jes. 40: 12-27.
Een retorische vraag is eigenlijk geen echte vraag. Het ant-
woord er op staat al van te voren vast. Maar daarvan wordt dan
ook gebruik gemaakt. By. om juist een waarheid, die voor vrager
en antwoorder al vast staat, in herinnering te roepen.
In deze pericoop brengt Jesaja twee waarheden in herinne-
ring. De eerste wel, de tweede niet met gebruikmaking van een re-
torische vraag.
De eerste waarheid betreft de schepping van hemel en aarde,
vs 12-14. Jesaja gaat daarin er van uit, dat de schepping door alle
Israelieten erkend wordt als een werk van Jahweh, hun God. Dat
spreekt voor hem zo vanzelf, dat hij de spot durft drijven met de
164
De drie knechten voorgesteld § 27
idee, als zou zij het werk van mensen zijn met hun kleine middelen
en maten om de grootte en de zwaarte der dingen te meten, vs 12,
of met de idee als zou God bij de schepping naar het advies 6 )van
mensen te werk zijn gegaan, vs 13, 14.
Voor de tweede waarheid bedient Jesaj a zich van geen vraag-
vorm, maar van een vergelij king. De profeet heeft moeten voor-
zien, dat de ballingen te maken zouden krijgen met een wereld,
waartoe zeer machtige volken zouden behoren. De Israelieten zou-
den zich daarbij als in het niet voelen verdwijnen. Ze zouden prac-
tisch denken, dat de loop van de wereldgeschiedenis door die vol-
ken werd bepaald. Maar wat zou dat dan ook weer verkeerd ge-
dacht zijn. Jesaja spot ook daarmee weer. Daareven zag hij tegen-
over Gods schepping van 't heelal geen enkel mens betekenis heb-
ben, vs 12-14. Maar thans verklaart hij, dat grote mdssa's van die
mensen, hele volken bij elkaar, evenmin van betekenis zijn tegen-
over Gods regering van de wereld, 15-17. Wat maakt het nu bij het
wegen uit, of er op een van de twee schalen een stofj e meer gevallen
is dan op de andere? Evenmin bestaat er voor God een reden om bij
het besturen van Zijn wereld een yolk te ontzien vanwege z'n
grootte of een rijk van eilanden vanwege hun aantal. Die zijn voor
Hem ook wat stofjes zijn voor ons.
B. Omdat Jahweh de enige God is, Jes. 40: 18-26.
Aan retorische vragen ontbreekt het in dit gedeelte zeker niet.
Het begint er al mee. Mei wie zoudt gij God dan gelijk stellen of wat
voor afbeelding van Hem laten maken? vs 18.
Dit vers knoopt nauw bij het voorafgaande aan. Vandaar in
de vertaling ervan ons woordje „clan".
Maar het doet tevens dienst als inleidingsvers op de verdere
inhoud van deze pericoop. Daarin neemt de dichter nl. evenals in
het voorafgaande een loopje met lieden, die de vaste grond van het
aloude Israelitische geloof aangaande Jahweh als de schepper en
regeerder van hemel en aarde en dus als de enige God zouden dur-
ven verlaten. Let er eens op, zegt de profeet, hoe het bij het vervaar-
digen van zo'n afgod toegaat. Iemand is rijk en heeft het er voor
over om zijn godenbeeld in het goud te laten beslaan. Een ander
165
§ 27 De drie knechten voorgesteld
heeft daar het geld niet voor, maar doet tenminste wat hij kan. Hij
zoekt een goede houtsoort op, die het lang zal kunnen uithouden.
Tenslotte laat hij het door de beeldenmaker vooral goed vastzet-
ten, om omvallen te voorkomen.
Vermoedelijk spreekt de profeet in dit Schriftgedeelte zelfs
tweemaal achter elkaar over zo'n godenbeeld, dat weleens onder-
steboven viel. Er is nl. zekere reden om aan te nemen, dat de verzen
6 en 7 van Jes. 41 daar niet op hun plaats staan, maar oorspronke-
lijk hier, achter Jes. 40 : 20, hebben gestaan.
Zijn dat nu goden?
Dan volgt in vs 21-24 een hele serie retorische vragen. Wie ze
leest, merkt direct op, dat Jesaja door middel van die vragen zich
opnieuw beroept op het aloude Israelitische geloof omtrent Jah-
weh als de schepper van hemel en aarde en derhalve als de enige
God. Hij alleen regeert over alles. Laat u dus niet bang maken door
grote volken noch door hun machtige koningen. Wanneer het God
zo belieft, ziet men de beroemdste vorstenhuizen in hetzelfde snel-
le tempo opstaan, blinken en verzinken als de bloemen op het veld.
Tenslotte treedt in vs 25 en 26 de profeet terug en neemt Jah-
weh zelf het woord. Met wie zoudt gij Mij dan vergelijken als Mijns-
gelijke? zegt de Heilige. Dit is de vraag uit de inleiding. Dit is de
grond onder beide pericopen, vs 12-17 en vs 18-26. Dit is Israels
aloude geloof in Jahweh als de enige God. Als het 's avonds of
's nachts omhoOg keek, zag het Zijn sterrenleger, waarover Hij het
bevel voerde („bij name roepen") zonder ooit op verzet te stuiten.
Iedere ster kende haar plaats in het gelid.
C. Omdat deze enige God Jahweh is, Israels Verbondsgod, Jes.
40:27-31.
In het slot klinkt geen toon meer van spot.
Wel bevat ook deze laatste pericoop nog genoeg retorische
vragen. Ook beroepen die vragen zich wel weer op een allang be-
kende waarheid. Vanouds bekend. Maar dat beroep heeft nu
plaats op zo'n allerliefelijkste manier, dat de bestraffing, die er ook
wel in verpakt zit, bijna niet en de liefde, die het woord voert, bijna
alleen gehoord wordt. Waarom zegt ge, o Jacob, en spreekt ge, o
166
De drie knechten voorgesteld § 27
Israel: Jahweh heeft in mijn (moeilijke) weg geen erg? Hij schenkt
geen aandacht aan het recht, dat me toekomt? vs 27.
Een retorische vraag beroept zich op het reeds bekende.
Jahweh mocht er toch van uitgaan, dat het yolk der balling-
schap wist Gods yolk te zijn, Gods verbondsvolk! Let op die dub-
bele benaming. Waarom zegt ge, o Jacob, en spreekt ge, o Israel.
Die namen spreken boekdelen over God en Zijn verkiezing van en
Zijn verbond met Abraham en diens nakomelingschap. Israel
mocht immers als Gods beminde yolk tot Hem om hulp roepen.
Dan zou het eens wat ondervinden. Als het alle hulp maar van
Hem alleen verwachtte, zou het niet beschaamd uitkomen. Dan
zou het Israel niet ontbreken aan goede moed en krachten. Dan
zou het zelfs knapen en jonge mannen overtreffen. Al zijn die nog
in het bezit van hun voile krachten. Maar daar is opraken aan.
Maar wie op Jahweh hopen, ontvangen telkens weer nieuwe krach-
ten van Hem.
II. JESAJA STELT DE TWEEDE KNECHT VAN JAHWEH
VOOR, JES. 41.
In dit hoofdstuk gaat het over Cyrus.
Enigszins was dat ook al wel in het vorige hoofdstuk het geval.
Maar hier gebeurt het duidelijker. Weliswaar wordt hij ook hier
nog niet bij name genoemd. Dit blijft voor later bewaard (44 : 28,
45 : 1). Maar zijn figuur wordt toch wat meer belicht.
1. Jesaja voorzegt, dat Jahweh een wonderlijk voorspoedige heer-
ser over de volken zal doen opkomen, Jes. 41: 1-7.
In het boek Jesaja komen vier rijken voor, die alle ten noorden
van Palestina hebben gelegen, ongeveer in een rij van west naar
oost.
1°. In het noordwesten van Mesopotamie heeft Nineve gelegen, de
hoof dstad van het Assyrische rijk. Zij is in 612 v. Chr. ingenomen
en verwoest door de Babyloniers en de Meden.
2°. Babel heeft ten zuidoosten van Nineve gelegen, aan de Eufraat.
3°. De Meden hebben ten noordoosten van Nineve gewoond, bij
de Kaspische Zee.
167

§ 27 De drie knechten voorgesteld
4°. De Perzen hebben nog weer verder naar het oosten gewoond,
ten noorden van de Perzische Golf.
Er is een tijd geweest, dat de Perzen ondergeschikt waren aan
de Meden, maar die verhouding is omgekeerd ten tij de van de Per-
zische koning Cyrus. Deze vorst heeft de kunst verstaan zich zelfs
bij overwonnen volken bemind te maken. De Meden hebben zich
gewillig onder het koningschap van Cyrus gebogen, nadat deze
hun koning Astyages verslagen had, omstreeks 550 v.Chr.
In die dagen zetelde in Klein-Azie koning Croesus te Sardes,
de hoofdstad van Lydie. Deze man was zo ontzaglijk rijk, dat het
gezegde ontstond „zo rijk als Croesus". Hij was zo onvoorzichtig
de strijd met Cyrus aan te binden. Deze reageerde toen zo onge-
woon snel met zijn troepen tegen die van Croesus, dat de stad en
alle schatten van Croesus in Cyrus' handen vielen. Dit gebeurde in
546 v.Chr.
Nadien zijn andere landen en volken in verrassend korte tijd
gevolgd. Omdat Cyrus zijn soldaten niet toeliet de veroverde ste-
den uit te moorden en leeg te plunderen, werd hij alom begroet als
de bevrijder en vriend der volken. Zelfs in Babel. Deze vanouds als
heilig vereerde hoofdstad van het Babylonische rijk opende gewil-
lig haar poorten voor koning Cyrus in 539 v.Chr. Op verrassend
snelle wijze is Cyrus de machtigste man van zijn tijd geworden. Als
een wervelwind vloog zijn ruiterij door de landen. Juist door die
ruiterij heeft Cyrus zijn vijanden soms sprakeloos doen staan. Zijn
legers legden soms grote afstanden of in zeer korte tijd. De Perzen
waren van afkomst een boerenvolk. Daarom, paardrij den — dat
konden ze. Koning Cyrus wist er gebruik van te maken.
Jesaja heeft deze tijd voorzegd, waarin de volken met inge-
houden adem de prestaties van die merkwaardige Perzische ko-
ning aanschouwd hebben en besproken. Natuurlijk maakte op de
algemene regel het yolk van God in ballingschap geen uitzonde-
ring. Dan alleen deze uitzondering, dat Israel het tijdsgebeuren be-
schouwen mocht bij het Licht, waarvoor God door middel o.a. van
deze profetie van Jesaj a gezorgd had. Zij bestond uit drie gedeel-
ten, misschien uit vier.
168 169
De drie knechten voorgesteld § 27
In het eerste spreekt God a.h.w. de ganse volkerenwereld van
die dagen toe en roept Hij haar op eerbiedig te luisteren naar de
verklaring, die Hij van het tijdsgebeuren gaat geven, vs 1.
In het tweede gedeelte stelt God aan de ontzette volken de
vraag, wie die man vanuit het oosten heeft opgevoerd en dat op
zulk een manier, dat hij geen schrede voorwaarts kan doen, of hij
wordt ontmoet door „gerechtigheid", dwz. voorspoed, heil. Wie
bezorgt hem toch overwinning op overwinning over alle koningen,
die met hem de strijd aanbinden? vs 2. Alles gaat zo snel in z'n
werk, dat het haast lijkt alsof de grote overwinnaar bij het komen
aanrukken de grond met zijn voeten niet aanraakt. Er zijn verschil-
lende staaltjes bekend van zeer troepenverplaatsingen door
Cyrus, waardoor hij onverwachts voor zijn vijanden stond en hen
in verwarring bracht, vs 3. Wie is toch de eigenlijke bewerker van
dat merkwaardige gebeuren geweest?
In het derde gedeelte volgt het antwoord. Dit alles, waarbij
zelfs „de kustlanden", dwz. de Griekse eilanden in de Middelland-
se Zee en Klein-Azie, betrokken geraakt zijn, heeft God zo willen
laten gebeuren, omdat hij daar Zijn bedoeling mee had. Wij weten
nu, dat die bedoeling was: de verlossing van Zijn ballingschaps-
yolk uit Babel. Eeuwen geleden was dat al Zijn yolk. En vandaag
was het dat nog, vs 4, 5.
Misschien zijn de vss 6 en 7 van hun plaats geraakt, nl. achter
40 : 20 vandaan, zo zagen we. Is dit vermoeden echter onjuist, dan
vormen zij het vierde gedeelte van deze profetie, waarin de angst
der volken vanwege de door Cyrus veroorzaakte veranderingen,
op een ironische wijze wordt beschreven. De heidenen zoeken hulp
bij hun goden(beelden).
2. Jesaja belooft, dat aan Israel vanwege de kentering der wereld-
heerschappij niets kwaads zal overkomen, Jes. 41:8-20.
Jahweh is nog wel niet uitgesproken over de betekenis der op-
komst van Cyrus voor de volken van rondom. Hij zal straks nog
iets daarover zeggen in verband met hun waarzeggerij, vs 21-29.
Maar vooraf wendt Hij Zich tot een yolk, dat bij Hem een
bijzondere plaats in het hart inneemt. Dat geeft Hij direct op veler-

§ 27 De drie knechten voorgesteld
lei manier te kennen. Reeds in het eerste woord, waarmee Hij het
toespreekt. Maar gij, vs 8. In het Hebr. een woord. Gewoonlijk
wordt in die taal het pers. v.n.woord achterwege gelaten. Als het
wel gebezigd wordt, wijst dat op sterke nadruk, zoals hier. Boven-
dien staat het woord „gij" hier geheel voorop. Maar gij, Israel Mijn
knecht en Jacob, die Ik uitverkoren heb. Het woord „knecht" heeft
in deze hoofdstukken van Jesaj a in het geheel geen vernederende
betekenis, integendeel, wat hier ook wel blijkt uit het parallelle
„uitverkoren", vgl. Deut. 7: 7, 32: 8, 9 en uit de herinnering aan
Israels afstamming van Abraham, die hier de erenaam van Jah-
weh's „vriend" ontvangt, verder alleen nog maar in 2 Kron. 20 : 7,
Jac. 2 : 23. Welnu, aan dit bijzonder bevoorrechte yolk geeft Jah-
weh de verzekering, dat Hij het nog steeds verkiest en nog steeds
niet in de steek laat, zodat het tij dens de wereldschokkende ge-
beurtenissen tengevolge van Cyrus' optreden niet angstig rondom
zich behoeft uit te zien naar hulp, want die hulp zal Jahweh het
verschaffen, vs 8-10.
Het gaat zelfs een glorieuze toekomst tegemoet, vs 11-16. Zijn
verdrukkers? Op z'n Hollands zouden wij zeggen: die zullen als
sneeuw voor de zon verdwijnen. Maar de verheffing van Israel bo-
ven zijn vijanden wordt in vs 11-16 uitgedrukt door middel van een
beeldspraak, die ontleend is aan het 06sterse leven. Bergen en
heuvelen worden in vs 15 vergeleken met korenhopen, die geleide-
lijk wegslinken naarmate de arbeid van het dorsen voortgaat 7 ).
Heeft dit Schriftgedeelte dan het oog op een militair conflict
tussen Israel en zijn vijanden?
Nee, we hebben hier te doen met beeldspraak. Mensen wor-
den vergeleken met tarwekorrels. Zelfs treffen we bier een hyper-
bolische beeldspraak aan. Het vertrapte wormpje Jacob, het po-
vere overschot van Israel, zal uit de crisis, door Cyrus' optreden
veroorzaakt, aan de hand van Jahweh zegevierend te voorschijn
komen. Zijn bevrijding van vroegere verdrukkers wordt „inge-
kleed" in de vorm van een strijdbaar optreden van de ballingen
zelf8 ).
Wie spreekt er straks nog over de Babylonische koningen en
generaals? Maar Jahweh zal Zich van de Perzen bedienen bij het
170
De drie knechten voorgesteld § 27
uitvoeren van Zijn plannen met Israel. Er komt een tijd, dat Zijn
yolk Hem daarvoor juichend zal danken.
Nog iets over beeldspraak.
Hoezeer we er bij het lezen van de boeken der profeten reke-
ning mee moeten houden, dat hun woorden niet altijd in eigenlijke,
maar vaak in overdrachtelijke zin moeten worden opgevat, figuur-
lijk, leren ons ook de vss 17-20 weer. Laat men daarin toch niet
inlezen zoiets als een beschrijving van Israels terugreis van Babel
naar Kanaan onder begeleiding van wonder op wonder door de
machtige hand van God, waardoor de woestijn a.h.w. in een para-
dijs zal worden herschapen. We ontkennen vanzelf niet, dat een-
maal deze ganse schepping door God zal worden hernieuwd, Rom.
8 : 18. We ontkennen evenmin, dat bij Israels uitredding uit Egypte
er wonderen zijn geschied, waaraan men hier herinnerd wordt, by.
door het verschaffen van water aan dorstigen. Maar daarmee is
niet bewezen, dat Jesaj a in vs 17-20 het plaatsgrijpen van zulke
wonderen tij dens Israels terugkeer uit Babel zou hebben bedoeld.
Striktgenomen is er van een zulk een terugkeer niet eens te spre-
ken. Er hebben er meer dan een plaats gehad. En in geen enkel
bericht wordt van zulke wonderen als in vs 17-20 genoemd, ook
maar met een woord gewag gemaakt.
Wat heeft de profetie hier dan wel bedoeld?
Zij heeft, in aansluiting bij de vss 11-16, over Israels glorieuze
bevrijding, eveneens over Israels schone toekomst gesproken. Zij
bedoelde immers aan Israel moed in te spreken. Zie: Vrees niet in
vss 10, 13 en 14. Van Israels tegenstanders zou niemand kunnen
stand houden. Zij zouden verdwijnen. Maar de uitkomst zou be-
wijzen, dat Jahweh alle wegen en middelen zou laten samenwerken
tot Israels redding en verhoging.
Letten we slechts op de Perzische tijd dan herinneren we ons
reeds, hoe wonderlijk dat kleine Israel toen meermalen een plaats
der ere heeft ontvangen. Maar denken we aan de zegen, die voor de
gehele wereld in Christus uit dit kleine Israel is voortgekomen, dan
verstaan we in welke richting ook dit deel der profetie ons wijst en
verbaast het ons niet, dat zij, al bediende zij zich van beeldspraak,
bepaald paradisale klanken doet horen.
171

§ 27 De drie knechten voorgesteld
3. Jesaja voorzegt, dat Jahweh door de heidenen te verrassen met
de onverwachte opkomst van Cyrus het bewijs zal leveren van de
nietigheid hunner afgoden, Jes. 41: 21-29.
De Schrift moet in haar verband gelezen worden.
Bij het lezen van dit Schriftgedeelte vergete men vooral het
bevel niet van Jes. 40: 1. Troost, troost Mijn yolk.
Toen dit yolk Cyrus' geweldige ommekeer van zaken mee-
maakte, behoefde het niet te wanhopen aan zijn terugkeer in Ka-
naan. Het behoefde toen slechts zijn Jesajarol te openen om bij het
licht van Gods Woord te verstaan wat er gaande was. Jesaj a's pro-
fetie aangaande Cyrus ging in vervulling.
Men bedenke overigens wel, dat we hier niet te doen hebben
met de beschrijving van een geschiedenis, maar van een profetie. En
we hebben nu al meer dan eens gezien, dat de profetie zich vaak
uitdrukt op zeer beeldrijke wijze. Zo laat Jesaja het hier by. voor-
komen alsof Jahweh aan het twisten was met de heidense volken,
j a met hun goden. Natuurlijk is dat nooit echt gebeurd. Er beston-
den en er bestaan immers geen goden.
De verbeelding van de profetische beeldspraak is wel vaak
zeer fraai, maar ze is op sommige plaatsen voor ons, nuchtere wes-
terlingen, zo stout en gewaagd, dat zij, met eerbied gesproken,
onze bijbellezing wel eens wat bemoeilijkt. Het beste middel daar-
tegen is gedurige lezing van de Schrift, bepaald van de profetische
boeken. Dan raakt men vanzelf wat meer met de zinnebeeldige e.a.
uitdrukkingswijzen der profetie bekend en vertrouwd, zodat de
bedoeling ervan tenslotte kort gezegd kan worden.
Tot de zgn. verwij ten dan, die God aan de afgoden der heide-
nen maakte, behoorde ook deze beschuldiging, dat zij hun vereer-
ders tevoren nooit voor de plotselinge komst van Cyrus hadden
gewaarschuwd. In Israel was zoiets wel gebeurd. Getuige o.a. deze
interessante profetie van Jesaja. Daaruit was aan Israel al sinds
jaar en dag bekend, dat die Cyrus uit het noorden zou komen, of
liever uit het noordoosten. Wat was dat anders dan Perzie? Klopte
het niet precies? Door Flavius Josephus is beweerd, dat koning Cy-
rus zelf in het boek Jesaj a gelezen heeft wat daarin over hem voor-
zegd stond 9 ). Men wijze dit verhaal niet al te direct af. Koning Ne-
172
De drie knechten voorgesteld § 27
bucadnezar had blijkbaar ook iets vernomen van wat de profeet
Jeremia over hem gezegd had, Jer. 39 : 11. En zal aan koning Cyrus
nooit iets over de profeet Daniel ter ore gekomen zijn, die grote
figuur onder de Babylonische wijzen? Gezien beider levenstijd kan
Cyrus Daniel nog hebben ontmoet en gesproken.
Over de woorden in vs 25, die in de vert. NBG luiden „die
Mijn naam aanroept", bestaat verschil van mening, maar niemand
neemt aan hier te moeten lezen, dat koning Cyrus een gelovige ge-
weest is, die Jahweh vereerd en gediend heeft overeenkomstig Zijn
Woord en gebod. Daar komt bovendien bij, dat bedoelde woorden
waarschijnlijk beter aldus kunnen gelezen en vertaald worden: van
de opgang der zon bij zijn naam geroepen 10 ). Dan is eenvoudig be-
doeld wat in Jes. 40 : 26 van de sterren gezegd wordt, nl. dat zij als
soldaten in het gelid gehoorzamen aan het Goddelijk commando.
Ter typering van Cyrus' (onbewuste) gehoorzaamheid aan Gods
heilsplan met Israel waarlijk schoon gezegd.
Nogmaals, de profetieen van Jesaj a zijn niet gegeven en ge-
schreven om aan de heidenen te worden toegestuurd, maar om
door Gods yolk tot zijn vertroosting te worden gelezen en dat om
daarna zijn God Jahweh te loven en te prijzen om Zijn grote plan-
nen en de machtige uitvoering ervan.
III. JESAJA STELT DE DERDE KNECHT VAN JAHWEH
VOOR, JES. 42 : 1-7.
Wat worden de verzen, waaruit dit Schriftgedeelte bestaat, in
het N T vaak geciteerd, geheel of gedeeltelijk. Achterin de 25e uit-
gave van Nestle-Aland staat dit lijstje:
42 : 1 : Matth. 3, 17, 2 P. 1, 17.
1-4 : *Matth. 12, 18-21.
5 : Hand. 17, 24, 25.
6 : Luc. 2, 32.
7 : Hand. 26, 18.
Het sterretje bij Matth. 12 wil zeggen, dat daar een
„ausdrtickliche Anfiihrung" (aanhaling) staat. Nu, dat klopt.
Mattheus had even tevoren verteld, dat de Heere Jezus voor de Fa-
173
§ 27 De drie knechten voorgesteld
rizeeen, die Hem naar het leven stonden, uit de weg was gegaan.
De machtige Zoon van God ging voor hen opzij. En toen Hij van
degenen, die Hem toch volgden, er velen genezen had, drukte Hij
dezen op het hart, dat zij het vooral niet overal vertellen moesten.
Daarop laat Mattheus dan volgen (we citeren uit vert. NBG): op-
dat vervuld zou worden het woord, gesproken door de profeet Jesaja,
toen hij zeide:
Zie, Mijn knecht, dien Ik verkoren heb,
Mijn geliefde, in Wien Mijn ziel een welbehagen heeft;
Ik zal Mijn Geest op Hem leggen
en Hij zal den heidenen het oordeel verkondigen (vs 18)
en Hij zal niet twisten of schreeuwen,
en niemand zal op de pleinen Zijn stem horen (vs 19).
Het geknakte riet zal Hij niet verbreken
en de walmende vlaspit zal Hij niet uitdoven,
voordat Hij het oordeel tot overwinning heeft gebracht (vs 20).
En op Zijn naam zullen de heidenen hopen (vs 21).
Men heeft er op gewezen, dat Mattheus het citaat noch nauw-
keurig naar de LXX gegeven heeft, noch naar het Hebreeuws.
Moest dat dan? Mattheus bedoelde toch geen taalkundige bij drage
te leveren. Hij wilde slechts laten zien, dat die nederig wijkende en
in stilte werkende Heere Jezus de figuur was, waarop Jes. 42 ge-
doeld had. Een eenvoudige apostolische vingerwijzing om dank-
baar gebruik van te maken.
Dit Schriftgedeelte bevat tweeerlei. Ten eerste woorden van
Jahweh over Zijn knecht, vs 1-4, en ten tweede woorden van Jah-
weh tot Zijn knecht, vs 5-7.
1. Jesaja deelt woorden mede van Jahweh over Zijn knecht, Jes.
42:1-4.
Het is allengs haast overbodige moeite hier vooraf de vraag te
beantwoorden, voor wie deze mededelingen van Jesaja inzake ze-
kere woorden van Jahweh bedoeld zijn. Tenminste allereerst be-
doeld zijn ze ook nu immers voor het ballingschapsvolk. Om dat te
troosten. Ook hier geldt het beyel van Jes. 40 : 1 nog. Troost, troost,
Mijn yolk, ook met Jes. 42 : 1-7!
174 175
De drie knechten voorgesteld § 27
We vestigen de aandacht op de volgende hoofdzaken.
1° . De introductie van Gods knecht, vs la.
Het gebeurt dagelijks, dat twee personen, die elkaar nog niet
kennen, zich aan elkaar voorstellen. Of dat iemand, die voor een
gezelschap nog onbekend is, daaraan door een goede vriend wordt
gepresenteerd. Aan zoiets is blijkbaar bij vs la te denken. Alreeds
blijkens het woord, waarmee dit versdeel begint. Ziehier Mijn
knecht. Maar ook blijkens het vervolg, dat we aldus vertalen: die Ik
(aan u) voorste1 11 ). Blijkbaar bestond de gewoonte bij een presenta-
tie de te introduceren persoon bij zijn hand te pakken en met hem
naar voren te treden, en wordt daarop bier gezinspeeld, vgl. straks
vs 6 12 ). In ieder geval is degene, die wordt voorgesteld, bij Jahweh
niet slechts uitnemend bekend, maar ook bijzonder bemind. Heel
vs la luidt nl. aldus:
Dit is Mijn knecht, die Ik (bij u) introduceer.
Hij is Mijn uitverkorene. Ik ben Hem innig 1³ ) genegen.
Dus van Jesaj a's dagen of is het onder Gods yolk bekend ge-
weest, welke plannen Jahweh had met iemand, op Wie Hij meer
gesteld was dan op enig ander. In de dagen der ballingschap heeft
dat yolk zich die belofte reeds aan het hart kunnen drukken. En
toen Christus op aarde verschenen was, is er meermalen over Hem
gesproken met woorden, die geheel of gedeeltelijk aan Jes 42: 1a
ontleend waren. By. bij Christus' doop in de Jordaan, Matth. 3 : 17,
en bij Zijn verheerlijking op de berg, Matth. 17 : 5. Zonder dat de
apostelen en hun geloofsgenoten nu aan een woord of letter hin-
gen, waren ze dit toch met elkaar eens, dat God door Zijn eigen
woorden uit Jes. 42 te citeren beslist had bewezen, dat Jezus de
uitverkoren knecht van Jahweh was. De uitnemendste en geliefd-
ste bij God was hun Meester.
2°. De taak en toerusting van Gods knecht, vs lb.
Het Jesajaboek was al begonnen met een klacht over schennis
van Gods recht. Vroeger was Jeruzalem een stad vol recht geweest.
Gods verbond werd gehouden in het heiligdom, door de regering,
door het yolk in heel het leven. Maar toen was de afval gekomen.
In de tempel. Valse vroomheid. Druk naar de tempel lopen, maar
weduwen en wezen verdrukken. Sympathiseren met afgoderij. Zo
§ 27 De drie knechten voorgesteld
werd het recht van Jahweh, zo werden de tien woorden van Horeb,
vertrapt. Daardoor is Juda in ballingschap gegaan. Had het zich
nog willen bekeren, dan zou het nog voor veel kwaad bewaard ge-
bleven zijn. Dan zou Sion door recht verlost zijn en wie zich daar-
uit bekeerden door gerechtigheid, Jes. 1 : 27.
Hetzelfde woord voor recht van Jes. 1 : 27 staat hier, in Jes.
42 : lb, waar Jahweh van Zijn meest beminde knecht voorzegt, dat
deze voor het recht (misjpaat) zou opkomen.
Toen de ballingen terug waren in het aloude vaderland, is
daar wel al veel weerkeer naar het recht van Jahweh geweest. Gods
verbond werd weer onderwezen. Want als men dat niet kende, kon
men het niet houden. Haggai en Zacharia, Ezra en Nehemia heb-
ben uitnemende lessen gegeven in het recht van Jahweh, in Zijn
dienst van alle dag. Wat heeft de Geest der profetie door die man-
nen al veel terecht gebracht. Toch waren zij nog maar voorlopers
van de knecht van Jahweh-bij-uitstek uit Jes. 42 : 1. Die heeft de wil
des Vaders en volkomen geweten en volkomen gedaan. Die heeft
steeds gesproken door de Geest, die bij Zijn doop door Johannes
op Hem zo was neergedaald als nooit op iemand tevoren. Daar-
door heeft Hij het recht van Jahweh doen schitteren als een licht.
Door de dwaze spitsvondigheden der rabbijnen waren de bevelen
van Jahweh in Thora en Profeten tot onherkenbaar wordens toe
verduisterd. Christus sprak ze rustig tegen. Met gezag, Matth.
5 : 22, 28 enz. (Maar Ik zeg u.)
Wat zijn de klagende gelovigen van die dagen op heerlijke wij-
ze vertroost. Want zo'n overblijfsel is er permanent geweest. Ten
tijde van koning Achaz zien we het rondom de profeet Jesaja; zijn
gezin en zijn leerlingen. Uit Babel is een overblijfsel weergekeerd,
dat er naar verlangde in het land der vaderen de dienst van Jahweh
te herstellen. Ten tijde van Christus' geboorte waren er, die de ver-
troosting Israels verwachtten, Luc. 2: 25, 38 (Jozef en Maria, de
herders, Simeon en Anna). Ten tijde van Christus' optreden zijn er
geweest, die treurden over de afval hunner dagen en er naar snak-
ten, dat er weer gerechtigheid zou worden betracht, Matth. 5 : 6.
Maar bij vele voornaamsten deed zich verharding voor, Joh. 12,
net als in de dagen van Jesaja, Jes. 6. Geen wonder, dat menigeen,
176
De drie knechten voorgesteld § 27
die God vreesde, zich er ellendig aan toe voelde, gebroken als een
rietstengel, zonder veel ambitie meer, gelijk een net nog wat na-
gloeiende lampepit. Toen is de Heere Jezus gekomen met Zijn pre-
diking van het „recht" van Jahweh. De betekenis van dit woord is
zeer ruim, zie z.reg. onder misjpaat. De Heere Jezus heeft door Zijn
prediking weer eenvoudig de wil van God voor heel het leven be-
kend gemaakt
En nu spreken we nog niet eens over het bittere lij den en ster-
ven, dat Hij doorstaan heeft. Een ander deel van Zijn grote taak.
Tot die taak nu, zegt Jes. 42 : 1, zou Hij worden toegerust door
de Geest, die Jahweh Hem had gegeven. Feitelijk horen we de pro-
fetie dat in de verleden tijd spreken. Alsof die toerusting met de
Geest reeds had plaats gehad. Zo vast stond Gods heilsplan. We
weten, dat die Geest aan Christus wel reeds van der jeugd of een
wijs hart schonk, Luc. 2 : 52. Maar nadat de Geest van God op
Hem bij de doop door Johannes was neergedaald, wordt van Hem
gezegd, dat Hij de Geest ontving „niet met mate", Joh. 1 : 33, 3 : 34.
De ballingen zullen profetieen als deze wel alreeds gelezen
hebben als aanvulling bij Jes. 11 en 12 (Gods Geest over Davids
nakomelingschap tot heil der wereld).
3°. De werkwijze van Gods knecht, vs 2, 3a.
Bij het horen van het woord „recht" krijgt menigeen last van
huiveringen. Nu, inderdaad brengt de handhaving van het recht
vaak veel verdriet met zich mee. Daarvan hebben de ballingen te
Babel genoeg geweten. Hun verblijf te Babel was „naar recht".
Maar het Hebr. woord voor „recht" (misjpaat) is zo boorde-
vol betekenissen, dat men het soms ook gerust kan vertalen door
„orde" of door „levenswijze" of door „dienst". Dus zonder harde,
onvriendelijke klank erin. In Jes. 42: 1, 3 en 4 wordt het woord
„misjpaat" zelfs gebezigd op zulk een manier, dat wij het vandaag
't best kunnen vertalen door „blijde boodschap", „evangelie". Zie
maar naar de manier, waarop in Mattheus 12 uit Jes. 42 geciteerd
wordt. Daaruit leren we ten eerste hoe de werkwijze van de Heere
Jezus niet was — niet hard zoals die van de Farizeeen — en ten
tweede, hoe ze wel was — de Heere Jezus hield helemaal niet van
dat demonstratieve. De Farizeeen deden graag lange gebeden,
177

§ 27 De drie knechten voorgesteld
soms op straat. Maar de Heere Jezus zei, dat men daarvoor in de
binnenkamer moest gaan. Ofschoon onze Heiland soms natuurlijk
wel in de open lucht predikte, deed Hij dat nooit op een schreeuwe-
rige manier, kabaal makend. Wij Christenen moeten maar van
Hem leren het Evangelie ook niet op een banale manier uit te dra-
gen, maar eerzaam en waardig. Ook niet „mooi". De eerste Chris-
tenen hielden samenkomsten, waarbij eenvoudig iets uit de Heilige
Schrift werd gelezen en gebeden en gezongen. Pas later zijn de gro-
te kerkgebouwen in gebruik gekomen, waarin „redenaars" voor-
gingen, die op de heidense scholen geoefend waren in de welspre-
kendheid. Soms betuigde de gemeente haar instemming door ap-
plaus en het wuiven met doeken.
Zie, dat is nu precies contra Jes. 42 : 2. Hij schreeuwt niet. Hij
verheft (Zijn stem) niet en laat die op straat niet horen.
Over het geknakte riet en de smeulende lampepit uit vs 3a
spraken we al. Gedrepimeerde mensen zijn door de Heere Jezus
niet hooghartig bej egend, als ze tot Hem de toevlucht namen met
een hoopje en geloofje, zo klein als een mosterdzaadje. Zie dat aan
Nathanael, Joh. 1 : 46-52, en aan Simon Petrus, Joh. 21 : 15-19, aan
de vrouw, die in de stad als zondares bekend stond, maar wenend
Jezus' voeten kuste en zalfde met mirre, Luc. 7 : 36-50; en niet te
vergeten de moordenaar naast Hem aan het kruis.
De werkwijze van de derde knecht zou uniek zachtmoedig
zijn.
4°. De invloedssfeer van Gods knecht, vs 3b, 4.
Bij het lezen van de voorafgaande verzen zagen we al, dat de
knecht van Jahweh het recht zou doen uitgaan naar de heidenen, vs
lb. En bier lezen we het weer.
vs 3b. Inderdaad. Hij zal het recht doen uitgaan.
vs 4a. Hij zal het niet wegens zware vermoeidheid opgeven.
vs 4b. Eerst zal Hij het recht op aarde z'n plaats bezorgen.
vs 4c. Op zijn onderwijs zullen de eilanden wachten.
De taak, die door deze knecht van Jahweh zou moeten wor-
den vervuld, zou wel het uiterste van Zijn krachten vergen. Wan-
neer Jesaja daarover straks nader spreekt, in Jes. 49-57, zal hij ons
de verzoeningsdood van Christus schilderen, waardoor aan de eis
178
De drie knechten voorgesteld § 27
van Gods geschonden recht volkomen is genoeg gedaan. Want
Christus was gehoorzaam tot de dood. Tot het uiterste verzwakt
bleef Hij toch trouw.
Maar de verkondiging hiervan zou niet alleen tot het yolk der
ballingen en zijn nakomelingen doordringen. Zij zou ook onder
andere volken plaats hebben. Een opsomming van zulke volken
ontmoetten we reeds in Jes. 11: 11, 12. Zie § 21, II, 7, C, b, o.a. over
de kustlanden, waarheen Joodse slaven en slavinnen waren wegge-
voerd en waarheen ook veel Joden vanwege de handel waren
geemigreerd. Het Jodendom is niet alleen in het oude Kanaan met
het Evangelie van de volmaakte Middelaar Gods en der mensen in
aanraking gekomen, maar ook in vele landen daarbuiten, by.
Klein-Azie. De apostelen zijn door de Geest van Jezus naar dat
buitenland bepaald heengedrêven, Hand. 16 : 7, Rom. 15 : 16, 19
om ook aan hen die verre waren, Joden in het buitenland, en aan de
heidenen de tij ding van Christus' komst te brengen. Daarbij lieten
ze altijd de Joden voorgaan. Eerst gingen zij naar de synagogen.
2. Jesaja deelt woorden mede van Jahweh tot Zijn knecht, Jes.
42:5-7.
Dus de arbeid van deze knecht werd zwaar genoemd. Om er
bij neer te vallen en het op te geven, vs 4a. Maar Jahweh spreekt
Hem moed in door Hem op tweeerlei te wijzen.
1° . Op Zijn eigen (Jahweh s) Goddelijke macht en kracht, vs 5.
Wie anders dan Jahweh zou Zijn knecht tot Zijn zware arbeid
in staat stellen? Dezelfde God toch, van Wie niet alleen alles af-
komstig is; Hij is de schepper van hemel en aarde. Maar alle men-
sen, die op deze aarde wonen, ontvangen ook hun levensadem en
werkkracht van diezelfde God. 't Kan toch niet anders. Toen de
apostel Paulus op de Aeropagus voor heidenen stond, haalde hij
die woorden uit Jes. 42 : 5 heel gewoon aan zonder bang te zijn met
-
begrepen te worden, Hand. 17 : 24, 25. Zou Gods kracht dan on-
toereikend zijn tot hulp van Zijn allerbemindste knecht?
2°. Op de vrucht van de arbeid van Zijn knecht, vs 6, 7.
Het eerste, waarop Jahweh de aandacht van Zijn knecht Yes-
tigde, was Zijn roeping van hem „in gerechtigheid". God riep Hem
179

§ 27 De drie knechten voorgesteld
met de beste voornemens. We ontmoetten dezelfde uitdrukking
„in gerechtigheid" ook in 41 : 2 al en vertaalden haar daar door
„tot voorspoed" of „tot heil" (be tsedeq). Heel het Goddelijk plan
van Jahweh was er van meetaf op gericht om Zijn knecht tot zegen
te stellen.
Het tweede, waarover Jahweh tot Zijn knecht spreekt, is Zijn
presentatie of introductie. Zie ook al bij vs la. Zo'n eerbewijs om
door een hooggeplaatst persoon als zijn beste vriend te worden
voorgesteld aan een gezelschap viel iedereen niet te beurt. Dit bij
de hand vatten zien we vervuld als Christus' komst wordt aange-
zegd aan de maagd Maria en Zijn geboorte bericht wordt aan de
herders, als God Hem aanbeveelt bij Zijn doop in de Jordaan en op
de berg der verheerlijking.
En het derde, waarop Jahweh Zijn knecht wees, was dat Zijn
heilrijke invloed zich zou doen gelden in binnen- en buitenland.
Het Evangelie zou niet slechts verkondigd worden in Jeruzalem,
Judea en Samaria, maar tot aan de uitersten der aarde, Hand. 1 : 8.
De profetie van Simeon zou in vervulling gaan, over het heil dat
God bereid had voor het aangezicht van alle volken; licht tot open-
baring voor de heidenen en heerlijkheid voor Uw yolk Israel, Luc.
2:31, 32.
Wat zal de Heere Jezus als jongetje, als knaap en als jongeling
in de synagoge met spanning naar zo'n Schriftdeel als dit hebben
geluisterd. Het behelsde de belofte, dat Jahweh hem door een goe-
de vorming tot Zijn taak zou voorbereiden. Door Zijn optreden
zou weer duidelijk worden, welke bevoorrechte plaats Israel bij
God innam. Maar dankzij Christus' komst is het Evangelie ook
uitgegaan naar de heidenen en heeft het al velen van hen verlost uit
de donkere gevangenis, waarin de satan hen al eeuwenlang vast-
hield, Hand. 22 : 21, 26 : 17, 18. Zulke woorden zijn later gesproken
tot Paulus, de apostel der heidenen, door Christus, op de weg naar
Damascus.
NOTEN
Elliger, comm. 13.
2)Eventueel bezwaar tegen identificatie van kiflaim met sjenaim wordt door Elliger
beantwoord met de vraag: Aber wer will dem Dichter seine Sprache verwehren?
180 181
De drie knechten voorgesteld § 27
3) Elliger maakt zeer aannemelijk, dat de betekenis van chesed in vs 6 niet schoon-
heid is, maar kracht, comm. 24.
4) Prof. Beek in Drukkersweekblad Kerstnummer '59: adem des Heren, vgl. Hos.
13 : 15 heet thans de chamsien, heet en droog, verwijzing naar Hos. 13 : 15, Jon. 4 : 8.
5)Bij jenahheel wil Elliger aan het verwante nahhelool, drenkplaats, denken en aan
Jes. 49 : 10, Ps 23 : 2.
6) Elliger, 52, kiest voor de exegese van Koehler, volgens welke in de relatieve zin
jowdrennoe van vs 13 Jahweh subject is en het suffix slaat op de raadsman van
daareven als object. Zijn vertaling van vs 13b luidt: and wer ist sein Ratsmann, den
er unterwiese, pag. 40. Dit strookt niet met de LXX (en wie was Zijn raadgever, die
Hem van advies diende), noch met de apostel Paulus in Rom. 11 : 34 en 1 Cor. 2 : 16.
Het woord „advies" wordt gebezigd door prof. H. Ridderbos in zijn comm. op
Rom.
7)Oostersch Leven, prof. Obbink, 1914, bladz. 188.
8) Het herstel van Israel volgens het 0.T., prof. G. Ch. Aalders, z.j., bladz. 59.
9) Joodse Oudheden, XI, 1, 2.
10)De overlevering van de text is onzeker. Aan aanroeping van Gods naam (door
Cyrus) denkt noch de Jes. rol van Qumran, noch de LXX, noch de Targum (aldus
Elliger, comm. 173, 189).
11 ) Veelal vertaalt men: ,dien Ik ondersteun". Nu moge het w.w. tamak be zich een
enkele maal voortreffelijk door „ondersteunen" laten vertalen, by. Ex. 17 : 12 (Mo-
tes door Aaron en Hur), daartegenover staan zeer veel Schriftplaatsen, waar deze
vert. beslist niet past, by. Jes. 33 : 15, Ps. 17 : 5, Spr. 28 : 17 (tamak be), Gen. 48 : 17,
Am. 1 : 5, 8, Job 36 : 17, Spr. 3 : 18, 4 : 4, 5 : 5, 11 : 16, 29 : 23, 31 : 19 (tamak zonder
be). Elliger, comm. 203, denkt aan een „offiziellen Akt", de „Gestus der Hander-
greifung" bij Jes. 42: 1.
2 ) Een beeld, waarmee ook in de Cyrus-cylinder de aanstelling wordt weergegeven.
Schoors, comm. 266.
13 ) Letterlijk „mijn ziel heeft (in hem) behagen". Door de toevoeging „mijn ziel"
wordt nadruk op het werkwoord gelegd, zie I b , 37.

28
DE DRIE KNECHTEN BESPROKEN
Thans is Jes. 42 : 8-57 : 21 aan de orde. In de inleiding op § 27
hebben we al gezien, uit welke delen het bestaat en waarover die
handelen. Jes. 42: 8-44: 28 over de eerste knecht, 45-48 over de
tweede en 49-57 over de derde knecht.
Waarom diezelfde volgorde der knechten hier weer?
Waarom heeft Jesaj a thans niet een andere knecht voorop la-
ten gaan in plaats van het ballingschapsvolk, waarop toch zoveel
viel aan te merken? Waarom liet hij thans niet de derde knecht uit
§ 27, onze Heere Jezus Christus, voorop gaan? Of anders de be-
roemde koning Cyrus?
Nee, hij heeft dezelfde orde ook nu gevolgd. Waarom hij dat
gedaan zal hebben?
Stellig, omdat Jesaj a zich anders niet gehouden zou hebben
aan de primaire opdracht van Jahweh, die hij in hfdst. 40 : 1 zelf
aldus onder woorden bracht: Troost, troost Mijn yolk, zegt uw God.
Dit motief blijft later, dus ook thans, bij de bespreking van de
eerste, tweede en derde knecht van Jahweh, zijn rol spelen. Koning
Cyrus en Jezus Christus zijn wel zeer grote figuren, maar Jesaja
bespreekt ze niet zonder daarbij zijn primaire plicht te betrachten:
de bemoediging van Gods vOlk.
I. JESAJA SPREEKT NADER OVER DE EERSTE KNECHT
VAN JAHWEH, JES. 42 : 8-44 : 28.
Dit Schriftgedeelte bestaat uit drie stukken (42 : 8-43 : 8,
43 : 9-44 : 5 en 44 : 6-28) die sprekend op elkaar gelij ken, zowel wat
hun model als wat hun inhoud aangaat. Dat model vertoont drie-
maal het schema van these, antithese en synthese. Telkens wordt
182
De drie knechten besproken § 28
eerst als these geponeerd, dat Jahweh alleen God is en niets en nie-
mand meer. Vervolgens wordt telkens op de antithese gewezen,
dat niet alleen het afgodische heidendom deze enige God beledigt,
maar dat ook Israel zich tegenover zijn grote God aan grote tekort-
komingen heeft schuldig gemaakt en alles bij Hem verbeurd. Maar
tot driemaal toe wordt tenslotte een synthese bewerkstelligd door
de onvergankelijke liefde en trouw van Jahweh jegens Zijn yolk.
1. Jesaja vermeldt de eerste verzekering, door Jahweh gegeven van
Zijn onvergankelijke liefde en trouw jegens Zijn yolk, Jes.
42 : 8-43 : 8.
Hier zijn de volgende drie Schriftgedeelten gebundeld.
A. Jahweh poneert Zijn souvereiniteit, Jes. 42 : 8-17.
Soms is in deze verzen Jahweh zelf aan het woord en soms
gaat het over Hem, maar dat maakt geen verschil. De profeet
spreekt dan namens Jahweh. Dit verschijnsel komt vaker voor, by.
straks in vs 19,21 en 24 („wij" hebben gezondigd).
Reeds de eerste (vier Hebr.) woorden van vs 8 bevatten een
Goddelijke uitspraak, waarover een dik boek te schrijven zou zijn.
Ze luiden: Ik, Ik (ben) Jahweh. Dat (is) M'n naam. Het pers. vnw.
„Ik" wordt hier niet alleen uitgedrukt, maar bovendien voorop ge-
plaatst. Vandaar de vertaling: Ik, Ik. Over de betekenis van de
naam Jahweh — de God des levens — hebben we het vroeger uit-
voerig gehad, z.reg.
Waarom Jahweh hier juist Zijn naam Jahweh zo nadrukkelijk
op de voorgrond stelt? Blijkens het vervolg, vs 8b en vs 9, zal dat
zijn om deze twee redenen.
Ten eerste om de aandacht te vestigen op de grote tegenstel-
ling tussen Jahweh en de alom vereerde beelden, de afgoden, de
niet-goden, dode dingen, vs 8b.
En ten tweede om er op te attenderen, dat Jahweh niet alleen
vroeger de levende God geweest is, toen Hij voor Israel zo menige
belofte vervulde (by. uittocht en intocht), maar dat Hij het ook
vandaag is en dat Hij het ook in de toekomst zijn zal om te vervul-
len wat Hij vandaag belooft. De vroegere dingen (die Ik toen voor-
183

§ 28 De drie knechten besproken
zegd heb) zijn uitgekomen. Eveneens ben Ik het, die vandaag nieuwe
dingen aankondig. VOOr ze gebeurd zijn laat Ik ze u(lieden) horen, vs
9.
Gedurende geruime tijd mag Jahweh de schijn gewekt heb-
ben, dat Hij Zich van Israels lot niets aantrok. Maar nu staat Hij
op als een ontembare krijgsman om Zijn yolk te verlossen. De lan-
den zullen er van daveren. De westerse wereld met haar (Griekse)
eilanden en zeelieden en het oosten met zijn veedorpen in de woes-
tijn bij Kedar (Jes. 21 :16, § 22, IX) en met steden als Sela (hoog in
de rotskloven van Edom, Obad.: 3) zullen diep onder de indruk
komen van de uitgezochte manier, waarop Jahweh voor Zijn be-
minden, die zo machteloos waren als blinden, de vrijheid bewerkt,
vs 10-17.
De bijbellezer zal begrijpen, dat men ook hier alles weer niet
letterlijk moet opvatten: Jahweh zal er op uittrekken als een krijgs-
held, een stem opzetten als een barende vrouw, bergen en heuvels
platbranden, rivieren en moerassen droogleggen, vs 13-15. Dat is
alles beeldspraak, die ten doel heeft om uit te drukken, dat Jahweh
Zich bij het bevrijden van Zijn yolk door geen enkel obstakel zal
laten weerhouden om Zijn doel te bereiken. Maar evenmin moet
men menen, dat in vs 16a de belofte wordt gegeven van Israels be-
vrijding langs een aangelegde weg van Babel naar Jeruzalem. Zulk
een belofte wordt hier evenmin gegeven als in Jes. 40: 3-5 en 11.
Zulk een belofte is later ook nooit vervuld.
De bedoeling van heel vs 8-17 wordt in vs 16b en 17 nog eens
onderstreept. Jahweh is God en Hij alleen. Dat zullen de afgoden-
dienaars aan de weet komen.
B. Jahweh constateert Israels onwil, Jes. 42 : 18-25.
Meteen komt in vs 18 weer het woord „blinden" voor en weer
met figuurlijke betekenis. Nu echter niet, als in vs 16, ter aandui-
ding van hulpbehoevende, maar van ongehoorzame mensen. Het
woord „cloven" komt er nog bij. Hoort, gij cloven, en blikt op, gij
blinden, om te zien.
Uiteraard wordt dit alles gezegd in het meervoud. Maar ver-
volgens wordt tot en over dezelfde mensen gesproken in het enkel-
184
De drie knechten besproken § 28
voud. Wie is er zo blind als Mijn knecht en zo doof als Mijn bode?
Wie is er zo blind als Mijn vertrouweling en zo blind als de knecht van
Jahweh? vs 19. Met dit enkelvoud wordt eveneens Gods yolk be-
doeld. Wat was het toch bevoorrecht. Eigenlijk staat er: „Mijn uit-
gezonden bode", maar in onze taal maakt het woord „uitgezon-
den" bij het woord „bode" een overbodige indruk. Of zou dat juist
de bedoeling zijn? Om maar de hoge positie uit te drukken, die
Israel ontvangen had.
Maar hoe hoger verheven, hoe dieper val.
Wat was Jacob, de knecht van Jahweh, hardleers. God wees
hem op de treurige tegenstelling tussen zijn staat en zijn toestand,
vs 20. Jahweh had er behagen in geschept om Zijn eerlijke trouw
aan het verbond met Israel („Zijn gerechtigheid") hierdoor te to-
nen, dat Hij Zijn yolk begiftigde met een indrukwekkende thora,
vs 21. Het woord „thora" betekent onderwijzing. Er kan hier spe-
ciaal de onderwijzing mee bedoeld zijn, die Jahweh reeds door Mo-
zes aan Israel schonk en die nog heden bewaard ligt in „de boeken
van Mozes". Maar behalve deze betekenis kan het woord daarbij
ook nog het latere onderwijs omvat hebben, dat Jahweh onder Jo-
zua, de richteren, Samuel, David, Elia en Eliza enz. heeft gegeven.
Hoe is het onderwijs van Jesaja zelf niet miskend! Jes. 6. Hij heeft
zelf de straf over Gods yolk moeten voorzien en zwart op wit moe-
ten voorzeggen. Er volgen roof, oorlog, ballingschap en gevange-
nis. Zozeer verplaatst hij zich blijkbaar in de situatie, waarvan zijn
profetie spreekt, dat hij ootmoedig voorgaat in de belijdenis: is het
niet om onze zonden, dat Jahweh ons dit alles doet overkomen? vs
24.
De kloof lijkt onoverbrugbaar. Enerzijds Jahweh, die alleen
God is en niemand meer. Anderzijds Zijn yolk, dat hiervan alles
afweten mag, maar zijn ogen voor Gods thora, ook die van de bal-
lingschap, moedwillig sluit, al wordt het door de toorn van Jahweh
overgoten, vs 25. Wat moet hiervan terecht komen?
C. Jahweh zorgt voor synthese, Jes. 43 : 1-8.
De liefde van Jahweh tot Israel is onvergankelijk. Hij laat het
niet ten onder gaan. Daartoe heeft Hij het niet in de dagen van
185

§ 28 De drie knechten besproken
Abraham en Horeb openlijk tot Zijn yolk aangenomen. Ge hoort
Mij toe, zegt Hij kortweg tot „Jacob", 43 : lb.
Zeker, er gaan wel ontzettende dingen gebeuren op interna-
tionaal gebied. Ook Israel zal daar doorheen moeten, als door een
alles meeslepende rivier en een alles verterende wereldbrand, vs 2.
Maar Jahweh zal het zo leiden, dat Israel door de Perzen zeer
schappelijk zal worden behandeld. Dezen zullen hun schier onbe-
daarlijke landhonger stillen door verovering van grote landen als
Egypte, maar het kleine Palestina zullen ze mild bejegenen. Israel
zal daar weer in vrede mogen wonen. Israelitische gevangenen uit
allerlei landen zullen gelegenheid krijgen om huiswaarts te keren.
Dus niet slechts uit Babel.
Wie dat bewerken zal? Jahweh. In dit Schriftgedeelte horen
wij Hem aan het begin en aan het einde spreken over Zijn majesteit
en eer, 42 : 8, 43 : 7. Die zijn Hem alles waard. Ook hernieuwde vre-
de met Israel, al is het nog zo ongehoorzaam geweest, 43 : 8.
2. Jesaja vermeldt de tweede verzekering, door Jahweh gegeven
van Zijn onvergankelijke liefde en trouw jegens Zijn yolk, Jes.
43:9-44:5.
Hier zijn de volgende Schriftgedeelten gebundeld.
A. Jahweh poneert Zijn souvereiniteit, Jes. 43 : 9-21.
Evenals in het eerste deel van de vorige bundel herinnert Jah-
weh er Zijn yolk allereerst aan, dat Hij God is en anders niemand.
Stel er werd eens een vergadering gehouden, waarin alle volken
verschenen. Bij wie van hen zou er dan blijken Goddelijke voor-
zegging te zijn geweest van de dingen, die heden geschieden? Laten
ze nu eens met bewijzen komen, zodat iedereen, die het hoort, zeg-
gen moet: „Zo is het", vs 9. Jahweh spreekt: Gij, Gij zijt M'n getui-
gen. M'n knecht, die 'k uitverkoor om deze dingen te weten, in Mij
te geloven en goed te begrijpen, dat Ik de Enige ben. VOOr en nd
Mij was en is er geen tweede, vs 10. Ik ben voor jullie toch zeker
geen onbekende, vs 11-13.
Welnu, Ik voorzeg ook nu weer bijtijds wat er gaat gebeuren
tot jullie verlossing. Daarvoor stuur Ik (er een) naar Babel, die zal
186
De drie knechten besproken § 28
rnaken, dat die bezitters daar van mooie schepen, waarop ze zo
trots zijn, er ijlings vandoor zullen gaan, vs 14, 15.
Jahweh spreekt aldus: Ge weet toch wel van Mijn vroegere
daden? Hoe Ik een zee doorkliefde (de Schelfzee) en de verslage-
nen strooide aan de waterkant, vs 16, 17. Daaraan behoeft ge
voortaan niet eens meer terug te denken, want Ik ga nu iets heel
anders doen, iets nieuws. Het zit nu al te komen. Of jullie er achter
zullen komen! Ja, j a, Ik zal zulk een weg laten aanleggen door de
woestijn en zulke rivieren in de wildernis,, dat wilde dieren als j ak-
halzen en struisvogels Mij er om zullen prijzen, vs 18-20a. Dat doe
Ik om Mijn uitverkoren yolk te drenken, vs 20b en daardoor gepre-
zen te worden, vs 21.
Mogen we de bijbellezers er nog eens voor waarschuwen, de
beeldspraak en sommige sterke uitdrukkingen dezer profetie toch
vooral niet letterlijk te nemen. Er is van Babel naar Jeruzalem noch
een heirbaan noch een kanaal voor scheepvaart aangelegd. Wel
mogen wij thans achteraf zeggen, dat God door de snelle opkomst
van de Meden en daarna van de Perzen onder Cyrus en door de
schielijke val van Babel een wonder voor Zijn uitgeputte lieve-
lingsvolk heeft laten gebeuren, dat voor de mensen van die dagen
gerust vergeleken mocht worden met het volop drenken van zwoe-
gende reizigers in de woestijn. Zo'n beeld sprak ze aan.
B. Jahweh klaagt over Israels gebrek aan toewijding, Jes. 43 : 22-
28.
Waarom deze handeling van God? Niet omdat Israel het had
verdiend. Ge hebt niet eens om Me geroepen. Ik heb alles moeten
derven: brand-, slacht- en spijsoffer. En wat bij geen offer mocht
ontbreken: zelfs wierook ( = symbolisch gebed, z.reg.; vervaar-
digd van kalmoes, van het Lat. en Gr. woord calamus, riet). Som-
mige gedeelten van de offeranden mochten door de offeraars en/of
priesters worden genuttigd, maar altij d was alle wierook voor Jah-
weh. Ik heb het u daarom niet lastig gemaakt. Er waren geen alta-
ren beschikbaar maar gij hebt het Mij met uw zonden wel lastig
gemaakt, vs 22-24. Om Mezelf! om Mezelf is het, dat Ik uw over-
tredingen uitwis en uw zonden niet meer gedenk, vs 25. Als je soms
187

§ 28 De drie knechten besproken
meent, dat het niet aan jou maar aan Mij lag, klaag Me dan maar
aan, vs 26. Jullie zijn geregeld er naast geweest. Je vader uit de eer-
ste tijd al (Jacob? Omdat hij de erfenis zocht te verkrijgen door
slimheid en bedrog, Gen. 25 en 27) en zelfs de vertegenwoordigers
van Mij bij jou en van jou bij Mij (de priesters heetten „naderaars",
l a , 455) waren verbondsbrekers, vs 27. Daarom liet Ik toe, dat zij
en het heiligdom werden ontwijd en het yolk smadelijk met de ban
werd getroffen, met de ballingschap, vs 28. Daar was vroeger ge-
noeg voor gewaarschuwd, Lev. 18 : 28.
C. Jahweh zorgt voor synthese, Jes. 44 : 1-5.
Toch kunt ge op Mijn hulp aan, Jacob, Mijn knecht, Mijn uit-
verkoren Israel. Want Ik heb u lief, vs 1. Sinds uw geboorte (als
Mijn verbondsvolk in de dagen van Horeb). Ik koos alleen u daar-
toe uit, omdat Ik u liefhad (en niet by. omdat ge zo talrijk waart,
Deut. 7 : 7, 10 : 15). En zo is het nu nog. Jij bent Mijn Jeschurun
(waarschijnlijk een eretitel of lievelingsnaam, van jasjaar, oprecht,
Deut. 32 : 15, 33 : 5, 26, I c , 823), vs 2. Wees dus maar niet bang. Er
wacht je nog een goede toekomst. Je krijgt een talrijk nageslacht.
Het zal uitspruiten gelijk de bloemen in het voorjaar dankzij de
regen en vooral de wilgen (of populieren) aan de waterkant, vs 3, 4.
Het is niet voor de eerste keer, dat we de toekomst van het uit
Babel verloste yolk door de profeet beschreven zien met gebruik-
making van beelden, die hij ontleent aan de schone natuur in zijn
vaderland, vgl. Jes. 2 : 1-5, hfdst. 11 en 12, 32 : 15-20. En waar niet
alleen het groeien en bloeien der natuur te danken is aan Gods
Geest, Ps. 104: 30, doch ook alle vernieuwing van harten en levens
door diezelfde Geest van God wordt gewerkt, kondigt Jesaj a en de
schone toekomst van zijn land en die van zijn yolk aan als vruchten
van een Geest. De volheid van die Geest zal het meebrengen, dat
velen tot dat inmiddels wijd verspreide Israel zullen willen beho-
ren. Zou de profeet hiermee het oog hebben op Jodengenoten als
Cornelius en Lydia? Jo, misschien ook wel op de hartelijke ont-
vangst van het Evangelie van Christus bij nog pure heidenen, zoals
de Galatiers? Als de profeet in vs 5 schrijft, dat er zullen zijn, die de
naam van Jahweh op hun hand zullen laten tatoeeren, wat soms
188
De drie knechten besproken § 28
behoorde tot de behandeling van sloven), voorzegt hij hoezeer
men het na Pinksteren een eer, in plaats van een schande, zal vin-
den tot het yolk van Jahweh te mogen behoren. Of Jahweh dus de
verwijdering tussen Zich en Zijn yolk genadig bedekt! Hij kan het
toch niet laten!
3. Jesaja vermeldt de derde verzekering, door Jahweh gegeven van
Zijn onvergankelijke liefde en trouw jegens Zijn yolk, Jes. 44: 6-
28.
Hier zijn de volgende Schriftgedeelten gebundeld.
A. Jahweh poneert Zijn souvereiniteit, Jes. 44: 6-8.
Al is dit de derde bundel en is hij wat verder of komen te staan
van Jes. 40 dan de vorige twee, hij beoogt natuurlijk hetzelfde als
zij, nl. het yolk van Jahweh te troosten (40: 1). Dat is al aan het
begin ervan te horen. Dit zegt Jahweh, Israels koning en z'n verlos-
ser, Jahweh van de strijdkrachten: Ik, Ik ben de eerste en Ik, Ik ben
de laatste. Er bestaat geen God dan Ik, vs 6. Het pers. vnw. „Ik"
wordt uitgedrukt, vandaar onze herhaling ervan. Jahweh noemt
Zich hier niet eens Schepper van alle dingen, maar koning van Is-
rael. Dat was Hij op Horeb geworden. Koning in Jeschurun, Deut.
33 : 5. Een koning op een troon in een tent, temidden van Zijn yolk,
met personeel en grondwet.
Na Horeb heeft Jahweh Zich tegenover Israel steeds konink-
lijk gedragen. Hij verloste het keer op keer, optredende als „Jah-
weh van de legerscharen". Deze titel hebben we wel voor het eerst
pas ontmoet in de geschiedenis van Samuels vader, Elkana, 1 Sam.
1: 3, maar vermoedelijk is hij oorspronkelijk breder geweest. Blijk-
baar was de titel „Jahweh Zebaoth" een korte samenvatting van
boeken vol over de wonderen van Jahweh voor Zijn yolk, I f, 16.
Na hieraan te hebben herinnerd stelt Jahweh de vraag, of er
zo iemand — zo'n god — nog meer is, die dat zeggen kan, dat hij de
hele historie van z'n yolk heeft meegemaakt en meemaken zal, van
a tot z. Laat zo iemand dan zijn bestaan bewijzen door ook eens de
toekomst te voorzeggen en die dan te laten gebeuren ook, vs 7. Het
voorstel bewij st al, dat op deze uitdaging niemand reageren zal. De
vraag stellen = haar beantwoorden.
189

§ 28 De drie knechten besproken
Daarom wij st de maj estueuze aanhef van deze bundel er ver-
volgens op, dat Israel, wanneer het mettertijd eens katastrofale ge-
beurtenissen zal meemaken, maar niet - schrikken moet en niet
bang moet zijn. Kent het z'n geschiedenis niet? Jullie kunnen als
getuigen voor Me optreden, dat er geen God is dan Ik. Een andere
rots (om op te vertrouwen) is Mij niet bekend, vs 8.
B. Jesaja hekelt de verering van afgoden, Jes. 44 : 9-20.
Om deze twaalf verzen goed te verstaan verdele men ze in het
volgende drietal stukjes.
Ten eerste vs 9-11. Wat zijn afgodendienaars toch dom. Ze
moesten toch begrijpen, dat die beelden of afgoden (voor erg
naieve heidenen komt dat op hetzelfde neer) hen onmogelijk kun-
nen helpen. Degenen, die ze vervaardigd hebben, zijn zelf immers
niets meer dan mensen.
Ten tweede vs 12-17. Volg maar eens het wordingsproces van
zo'n beeld. Maar dan achteruit gaande. Zoals Jesaja van zo'n pro-
ces een „terugwerkende beschrijving" 2) geeft. U hebt het beeld
daar voor U. Maar wat heeft de goud- en zilversmid er een werk
aan gehad. En voor hem heeft een timmerman er een houten model
voor moeten maken Toen hij van een stuk boomstam zo'n model
klaar had om er een beeld van te maken en er voor te knielen, ge-
bruikte hij de andere helft van de boomstam om er z'n eten op te
koken en er zich bij te verwarmen.
Ten derde vs 18-20. Wat een verblinding toch.
Als U het wordingsproces van zo'n beeld teruguit nagaat, is
het U een raadsel, dat de heidenen voor zulke stomme goden knie-
len. Hoe komt dat toch? Eenvoudig vanwege hun verblinding.
Daardoor schieten ze niet eens in de lach bij de vergelijking tussen
die twee helften van de boomstam. De ene werd een god en de an-
dere moest een potje helpen koken. Verblinding is een verschrikke-
lijk groot kwaad. Ze doet de mensen de raarste dingen geloven.
C. Jahweh zorgt voor de synthese, Jes. 44 : 21-23.
Natuurlijk heeft de profeet in vs 9-20 allereerst een kwaad op
het oog gehad, dat onder de heidenen voorkwam. Maar heeft hij er
190
De drie knechten besproken § 28
van terzijde ook Israel niet mee bestraft? Men zou het reeds na
lezing van vs 8 met z'n waarschuwing tegen vrees, vrees voor die
afgodische machten, wel zeggen. En in vs 21 klinkt het nogmaals:
„onthoud deze opmerkingen over de tot standkoming van
goden(beelden) goed, Jacob". Wanneer wij heden nog onder de in-
druk komen van de ru'ines der heidense tempels, zal dat aan meni-
ge balling zeker nog veel eerder overkomen zijn met de ongeschon-
den gebouwen. Leek het er niet op, dat zijn yolk door Jahweh was
vergeten?
In ieder geval is de wegvoering in ballingschap niet los van
Israels zonden te denken en hebben we in vs 22 weer te doen met
een grootmoedige synthese van Gods zij de. Ik vaag je verbonds-
breuk weg als een wolk en je zonden als een nevel (vgl. de geschiede-
nis van Gideon, I e , 500). Keer tot Me terug. Heus, Ik verlos je.
Hierop volgt een danklied, vs 23.
Jubelt, gij hemelen, want Jahweh doet wat Hij zegt (vgl. Ps.
22 : 32, 37: 5)! Juicht alwat zich daaronder op aarde bevindt! Breekt
uit in gejubel, gij Bergen! Gij woud met alle geboomte daarin! Want
Jahweh verlost Jacob en verheerlijkt Zich in Israel.
4. Jesaja maakt met een kunstig gedicht de overgang van I (over
Israel) naar II (over Cyrus), Jes. 44 : 24-28.
Het gedicht heeft een liefelijke strekking. Dat zal straks uit z'n
inhoud blijken, maar blijkt eigenlijk zelfs alreeds uit z'n opschrift.
Zo zegt Jahweh, uw verlosser en formeerder van uw prille jeugd af, vs
24a. Zulke woorden lazen we al eerder, 44 : 2, 6, 21.
Strikt genomen bestaat de inhoud uit slechts een korte hoofd-
zin, waarmee echter niet minder dan 9 (zegge negen) bijzinnen ver-
bonden zijn. Dat zouden we aldus kunnen tekenen.
(1)
(2)
(3 )
(4)
(5)
(6)
191

§ 28 De drie knechten besproken
(7) (5) die de wijzen achterwaarts doet keren1 en hun kennis als dwaas-
(8) heid laat uitkomen;
(9) (6) die het woord van Zijn knecht staande houdt I en de voorzegging
De 9 bijzinnen springen in 't Hebr. direct in 't oog. Ze begin-
nen nl. allemaal met een participium, een deelwoord. In onze taal
zou zich dat kwalijk laten uitdrukken: geschapen hebbende, uitge-
spannende hebbende, enz. enz. Wij vertalen die deelwoorden der-
halve met behulp van een omschrijving: die alles geschapen heeft,
die de hemel uitspande, enz. De opvallende structuur van het ge-
dicht wordt hierdoor niet noemenswaardig beschadigd.
In het Hebr. bestaat de hoofdzin uit slechts twee woorden: Ik
Jahweh. Wij moeten daar in onze taal wel een woord aan toevoe-
gen en vertalen: Ik ben Jahweh. Op het woord „Ik" ligt bovendien
sterke nadruk, zodat we moeten vertalen: Ik, Ik ben Jahweh.
Nu de bijzinnen.
Blijkens hun eendere begin, immers allemaal met een deel-
woord, is hun getal negen. Maar ze vormen drie groepen van drie.
Ook dat is iets, dat direct opvalt.
De eerste groep bestaat nl. uit 3 zinnen van een lid.
De tweede groep bestaat uit 3 zinnen van twee leden. We ge-
ven dat straks, in de vertaling, aan met rechtop staande streepjes.
En de derde groep bestaat uit 3 zinnen van (bijna elk) drie
leden groot, het totadl aantal leden van de derde groep is in elk
geval 9.
We laten nu eerst de vertaling volgen.
Ik, Ik ben Jahweh,
(1) die alles geschapen heeft;
(2) die alleen de hemel uitspreidde;
(3) die de aarde uitspande, wie was Mij gelijk. 2³ )
(4) die de voortekenen der goochelaars verijdelt I en de waarzeggers
aan de kaak stelt;
192
De drie knechten besproken § 28
van Zijn boden vervult;
(7) die aangaande Jeruzalem zegt, dat het bewoond zal worden I en
aangaande de steden van Juda, dat ze zullen worden herbouwdI en de
puinhopen ervan 4) zal Ik herstellen;
(8) die zegt tot de diepte „word droogl en je rivieren laat Ik verzan-
den"•
(9) die aangaande Kores zegt: „Hij is Mijn Herder en zal geheel
aan Mijn wens voldoen I door van Jeruzalem te zeggen, dat het moet
worden herbouwdI en dat de fundamenten van de tempel weer moeten
worden gelegd."
Bij het lezen zal men reeds hebben opgemerkt, dat de 9 bijzin-
nen verdeeld zijn in 3 groepen en dat van die groepen de eerste
betrekking heeft op het verkden, de tweede op het heden en de der-
de op de toekomst.
De eerste groep (regel 1-3) spreekt over het verleden. De
schepping van hemel en aarde ligt achter ons. Dat werk heeft Jah-
weh zonder enige assistentie gedaan.
De tweede groep (regel 4-6) spreekt over het heden. In dat he-
den bestaat er een grote tegenstelling tussen enerzijds allerlei
praatjesmakers, die uit de loop der hemellichamen, uit de ligging
der darmen van een offerdier of uit een wonderlijk natuurgebeu-
ren, by. de geboorte van een lam met vijf poten, menen de toe-
komst te kunnen voorspellen en anderzijds getrouwe mannen
zoals de profeet Jesaja en andere getrouwe gezondenen van Jah-
weh. Jahweh zal ervoor zorgen, dat de eersten beschaamd uitko-
men zullen, maar de laatsten niet.
De derde groep vraagt om meer dan een reden extra onze aan-
dacht.
Ten eerste door haar vorm.
De eerste groep bestond uit drie korte zinnen
193
 28 De drie knechten besproken
Omdat er in de tweede groep drie zinnen stonden van elk twee
leden groot (zie de rechtop staande streepjes), zou men aanvanke-
lijk hebben verwacht, dat de derde groep drie zinnen bevatte, die
elk uit drie leden bestonden. Dat scheen even inderdaad ook zo te
zullen zijn, omdat regel 7 uit drie leden bestond. Maar ach, regel 8
bestond slechts uit twee leden.
Toen eindigde het gedicht toch met een regel, regel 9, die niet
uit twee, ook niet uit drie, maar uit vier leden bestond. Dus het
getal 9 werd in elk geval wel gered. Maar waarom nu die twee leden
in regel 8 en die vier leden in regel 9?
Natuurlijk heeft een begaafd kunstenaar als Jesaja zich in re-
gel 8 niet vergist. Natuurlijk heeft hij de voorlaatste regel van zijn
gedicht opzettelijk uit de pas laten lopen. Om speciale aandacht te
trekken voor de regel, die nog komen moest. Voor de laatste. Voor
die bijzin, waarin de koning, door wie Jahweh Jeruzalem zou doen
herbouwen, bij name genoemd werd en over wie het straks, in Jes.
45-48, gaan zou. De Hebr. naam Koresj staat wellicht in verband
met een Perzisch woord voor „zon".
Een fraaie overgang van I naar II. Maar vooral: wat een rijk
vertroostende overgang weer. Wat Jahweh ten goede van Zijn yolk
beloofd heeft, zal gebeuren. Al moet Hij Zich daartoe van onge-
hoorde middelen bedienen. Al zou hij er zee en aarde voor onder-
steboven moeten keren. Hij zal door koning Kores Zijn wil inzake
Jeruzalem laten uitvoeren.
II. JESAJA SPREEKT NADER OVER DE TWEEDE KNECHT
VAN JAHWEH, JES. 45-48.
Verhalen over koning Cyrus zijn boeiend om te lezen. Bij Jes.
41 hebben we al iets uit zijn levensgeschiedenis verteld. En nu de
profeet Jesaja over dèze knecht van Jahweh ook breder gaat spre-
ken, verwacht men allicht hier ook wel iets meer uit die boeiende
levensgeschiedenis van koning Cyrus te zullen aantreffen. Over
zijn vrij eenvoudige afkomst. Uit een niet bepaald aanzienlijk Per-
zisch koninklijk geslacht. Over zijn snelle opkomst. Hij wierp het
juk van het Medische rijk van zich af, verenigde toch Meden en
Perzen met elkaar en werd koning over beiden, veroverde in 547
194
De drie knechten besproken § 28
v.Chr. Sardes, de stad van de schatrijke Croesus, met het konink-
rijk Lydie en hield enkele jaren daarna zelfs in de heilig geachte
hoofdstad van het machtige Babylonische rijk onder algemene
toejuiching van de bevolking zijn intocht; in 539 v.Chr. Maar dit
ontzaglijk glorieuze leven eindigde als een nachtkaars. In 530
sneuvelde de machtige Cyrus op een veldtocht tegen een armzalige
volksstam ergens in de bergen van noordoost Perzie. Hij werd be-
graven in zijn hoofdstad Pasargade.
Nu, van heel deze boeiende levensgeschiedenis zult U in Jes.
45-48 niet veel aantreffen.
Sterker. U zult hier niet eens geschiedenis aantreffen, be-
schrijving van dingen, die lang of kort geleden gebeurd zijn. Deze
hoofdstukken bevatten profetie. Ze doen mededeling omtrent ze-
kere Goddelijke plannen inzake de toekomst.
En waar gaat het in die Goddelijke plannen om? Om de eer
van Jahweh en om het behoud van het yolk van Jahweh.
En waartoe hebben de mededelingen omtrent die Goddelijke
plannen plaats? Nog altijd tot het doel, dat in Jes. 40 : 1 onmiddel-
lijk genoemd werd. Troost, troost Mijn yolk!
1. Jesaja voorzegt, dat Jahweh gebruik zal maken van de heidense
koning Cyrus om Zijn yolk te verlossen, Jes. 45: 1-8.
Wie het boek Jesaja tot dusver las, heeft meer dan eens gele-
genheid gehad de gave der beeldspraak bij deze dichter te bewon-
deren. Maar bier bereikt zijn talent wel een zeer indrukwekkende
hoogte.
De profeet Jesaja heeft geleefd in de achtste, koning Cyrus in
de zesde eeuw v.Chr. Niettemin verstrekt Jesaja tijdens zijn leven
reeds aan tijdgenoot en nageslacht bepaalde mededelingen over
koning Cyrus. Hij deelt dan die van God ontvangen kennis aan
zijn lezers mede in de vorm van een toespraak, door God tot Cyrus
gehouden. Weliswaar horen we in vs 1 eerst even Jahweh over Zich-
zelf en over Cyrus spreken, maar dat verandert weldra ongemerkt
in een spreken tot Cyrus. Het Hebr. heeft voor beide voorzetsels
maar 66n en dezelfde letter. Daardoor kwamen we tamelijk allengs
tot de ontdekking, dat Jesaj a zijn profetie hulde in het gewaad van
195
§ 28 De drie knechten besproken
een toespraak, door God gehouden tot iemand, die pas over een
paar eeuwen leven zou.
Dit is wel een zeldzame retorische figuur 5 ), hoewel bij Jesaja
niet uniek, vgl. 42 : 6 (woorden Gods tot Christus). Door de inkle-
ding van zijn profetie in deze vorm moet Jesaja wel gemeend heb-
ben het best te voldoen aan zijn opdracht, nl. troost, troost Mijn
yolk.
Israel moest goed weten, dat het plan van Jahweh om Zijn
yolk met gebruikmaking van koning Cyrus uit de ballingschap te
verlossen reeds dateerde uit de tijd toen die ballingschap nog
plaats hebben moest. Uit de tijd, toen Jesaja nog leefde en die bal-
lingschap voorzegde, 39 : 6.
God handelde niet naar luim of inval, maar volgens weldoor-
dacht plan. Na rijp beraad.
Door middel dan van zulk een denkbeeldige toespraak voor-
zegt Jesaja hier deze drie dingen.
1° . Dat Jahweh gebruik zal maken van een koning, die Hem niet
kent, vs 1-3.
Zo nauwkeurig heeft God de profeet van Zijn voornemen op
de hoogte gesteld, dat deze reeds de naam van bedoelde koning
kan noemen, nl. Cyrus, in het Hebr. Koresj. Dit Lang van te voren
noemen van iemands naam komt ook voor in de geschiedenis van
koning Jerobeam, wiens eigenwillig opgerichte altaar zou worden
verontreinigd door een Davidisch vorst, genaamd Josia, 1 Kon.
13 : 2, 2 Kon. 23 : 15.
Cyrus wordt een „gezalfde" van Jahweh genoemd. Daarvoor
staat in het Hebr. maasjiaach, een woord, waarbij wij het eerst aan
onze Zaligmaker denken. Maar we hebben in de geschiedenis van
Elia en Eliza gezien, dat het woord „zalven" ook de algemene bete-
kenis kon hebben van „in dienst nemen", Ig, 656. En wanneer in
onze dagen wordt vermoed, dat de voorzegging, dat Jahweh „zijn
rechterhand zou vatten" zich blijkens de opgravingen van een term
bedient, die toentertijd ook in staatsstukken gebezigd werd en wel
in de betekenis van verheffing tot de troon, is dat zeer aannemelijk,
gezien Jesaj a's dagelijkse arbeid, 2 Kron. 26 : 22, 32: 32.
196
De drie knechten besproken § 28
Het optreden van Cyrus zou bijzonder succesvol zijn. God
zou volken aan hem onderwerpen, koningen (de legerleiders!) te-
genover hem met onmacht slaan, hem voorspoedig maken op al
zijn wegen, alle stadspoorten en schatkamers voor hem open zet-
ten, vs 2. We behoeven niet uitsluitend aan de schatten van koning
Croesus te denken. Er werd in bange tijden veel waardevols voor
later weggeborgen, vgl. Jer. 41 : 8.
Tengevolge van zijn buitengewone voorspoed zou Cyrus zelf
ook wel begrijpen, dat hij in dienst genomen was door een Godde-
lijke hand. Over de uitdrukking iemand „bij name roepen" in de
zin van commanderen spraken we bij 40 : 26, 41 : 25 al. Cyrus zou
te weten komen, dat op hem de hand gelegd was door Jahweh, de
God van Israel, vs 3.
Jesaja voorzegt niet, wie deze wetenschap aan koning Cyrus
bijbrengen zou. Het kan, zo merkten we al op, § 27, II, 3, nog te
Babel door de oude Daniel gebeurd zijn, Dan. 1 : 21, 6: 29, 10: 1.
Flavius Josephus vertelt in zijn Joodse Oudheden, XI, 1, dat men
bepaald deze plaats uit Jesaja aan Cyrus heeft laten lezen. Zo'n
bericht lijkt ons alleszins geloofwaardig, gezien het vervolg.
2°. Dat Jahweh aan Cyrus zal laten weten, dat Hij Zich van hem
bediende met het oog op Zijn yolk Israel, vs 4.
Om nog eens op vs 3 terug te komen, koning Cyrus zou te we-
ten komen, dat hij gebruikt werd door Jahweh, de God van Israel.
Thans voegt vs 4 daaraan toe, dat het Cyrus bekend gemaakt zou
worden, dat Jahweh hem zulke uitzonderlijke successen bezorgde
met het oog op het lot van Zijn yolk. Daartoe had Hij hem „bij zijn
naam geroepen" (zie vs 3: hem als krijgsoverste onder Zijn bevel
genomen 6 ) en over hem met vleiende titels gesproken (Mijn herder,
Mijn gezalfde, 44 : 28, 45 : 1). Dat was een onverdiend voorrecht
voor Cyrus, want een vereerder van Jahweh was hij niet. Die kende
hij niet. Van Jahweh had hij waarschijnlijk nog nooit gehoord.
3 ° . Dat Jahweh aan Cyrus zal doen weten, dat Hij in dienst genomen
is door de enige God, die er bestaat, vs 5-8.
Van die mededeling aan Cyrus, dat op hem de hand gelegd
was door een God, die Jahweh heette, en dat die God dat deed
terwille van Zijn yolk, van Israel, zou genoemde vorst zeker wel
197

§ 28 De drie knechten besproken
met zijn gewone verstand en wijsheid kennis nemen. Maar als
daaraan verder niets toegevoegd werd, zou hij er niet lang meer
over nadenken Immers alle volken hadden goden en alle goden
hadden volken.
Maar nu vernam Cyrus iets ongehoords, nl. dat er feitelijk
maar een God bestônd en dat die God niet alleen alles geschapen
had, maar dat nog steeds alles uit Zijn hand voortkwam. Koning
Cyrus moest weten, dat ook hij al zijn voorspoed aan die enige
God van hemel en aarde te danken had en dat die God in het ganse
rijk van Cyrus, van oost tot west, diende te worden gekend en er-
kend, vs 6, 7. Daar wilde Jahweh het dan ook heensturen. De peri-
coop eindigt dan ook met een heilwens in vs 8. Laat er uit de hemel
en de wolken gerechtigheid (geluk, voorspoed, heil) nederdalen.
Laat de aarde zich openen en verlossing voortbrengen en meteen
gerechtigheid ( = verlossing) doen uitspruiten. Ik, Jahweh, laat dat
gebeuren (letterl. schep dat).
2. Jesaja voorzegt, dat Jahweh door Zich te bedienen van de heiden-
se koning Cyrus Zijn yolk Israel zeker niet tekort zal doen en ook
nog andere volken zal zegenen, Jes. 45 : 9-25.
Schokkend nieuwe dingen moet men hier niet verwachten. Er
werd in hfdst. 41, bij Cyrus' presentatie, immers al het een en ander
over het effect van zijn optreden gezegd. Dat wordt in de volgende
drie pericopen nader toegelicht.
1° . Kinderen moeten niet schoolmeesteren over hun vader, vs 9-13.
Heeft Jesaja profetisch vooruit gezien, dat het ballingschaps-
volk zich straks door het spectaculaire optreden van Cyrus geens-
zins in een blijde stemming en verwachting zou laten brengen?
Eerder van critiek op zo'n heiden? In 40 : 27 ontmoetten we al ze-
kere uiting van vertwijfeling bij Israel (Jahweh denkt niet meer aan
me). En bier wordt de achtergrond van vs 9 en 10 blijkbaar ge-
vormd door ontevreden taal over zo'n koning, die Jahweh niet ken-
de (en dat was zo, zie vs 4). Wat kon Jahweh nu van zo'n man ver-
wachten!
Die critiek nu wordt in de eerste plaats afgewezen door de op-
198
De drie knechten besproken § 28
merking, dat aan kinderen toch zeker het recht niet toekomt om
hun vader en moeder ter verantwoording te roepen omtrent hun
voorgeschiedenis, evenmin als dat recht toekomt aan een pot of
schaal van leem tegenover de pottenbakker, die hen maakte. Van
ditzelfde beeld bedient de apostel Paulus zich in Rom. 9 : 20 om
critiek op Gods vrijmachtig handelen of te wijzen.
Daarop volgt de verzekering, dat men de toekomst van het
ballingschapsvolk, de kinderen van Jahweh, gerust aan Hem kan
overlaten. Schiep Hij niet hemel, aarde en mensen? vs 11, 12.
En tenslotte wordt de toezegging gedaan, dat de verwekking
van Cyrus en de verschaffing aan deze van grote successen zal wor-
den gedaan „in gerechtigheid", dwz. met heilvolle bedoelingen
voor Jeruzalem. Cyrus zal het laten herbouwen, na aan de ballin-
gen vrijheid te hebben verschaft. En dat niet uit egoistische, maar
uit edele motieven, vs 13.
2°. Door Cyrus' optreden ontvangt Israel een verlossing, die tot in
verre toekomst voortduurt, vs 14-17.
De gedachtengang van de vorige pericoop zet zich nog even
voort. De daar bedoelde critici vreesden, dat het inschakelen van
Cyrus voor Israel van geen nut zou zijn. De profeet stelt hen echter
gerust op een zelfde manier als in 43 : 3. Jahweh zou er voor zorgen,
dat de Perzen het Palestijnse land vrijwel ongemoeid zouden laten,
maar hun landhonger zouden stillen met de verovering van Egyp-
te, van het ten zuiden daarvan gelegen Koesj (wat meestal vertaald
wordt door Ethiopie), j a van het tot Ethiopie behorende Seba, ge-
legen tussen de Witte en Blauwe Nijl, een land met flinke, slanke
mannen (waarschijnlijk ook al in 18 : 2 bedoeld).
Toch bevat vs 14 een nieuw element, vergeleken met 43 : 3.
De bewoners van die drie landen zullen met Israel niet slechts
met genoegen zaken willen doen en er gaarne hun geld en goed,
maar ook zich zelf voor overhebben. Ze zullen zich zelfs ter inlij -
ving in Israel overgeven, omdat ze begrepen hebben, dat Jahweh
alleen God is. Ze zullen er ter aarde neergebogen om komen vra-
gen, vs 14.
Wat een verrassende gang van zaken. Welke criticus had dit
verwacht! Hij moest tenslotte instemmen met de lofprijzing:
199

§ 28 De drie knechten besproken
Waarlijk, al bent U een God, die Zich verbergt, toch bent U Israels
God en Verlosser, vs 15.
De woorden „God, die Zich verbergt" moeten natuurlijk wor-
den verstaan in verband met de plaats, waar ze staan. In Jes. 45,
over Cyrus. In Jes. 45 : 9-17, over critiek bij Gods yolk op Gods
gebruik van Cyrus. In overeenstemming met vs 14, waar aan Israel
een fijne toekomst wordt toegezegd. En in overeenstemming met
vs 16 en 17, waar hetzelfde gebeurt. Dit is de betekenis: wat Jah-
weh bezig was met Israel te doen was in de ballingschapstijd eerst
niet direct duidelijk, evenmin als Zijn bedoelingen met Cyrus aan-
stonds doorzichtig waren. Totdat bleek, dat de uitvoering van Zijn
Cyrus-plan uitliep op Israels verlossing, j a op Israels verhoging.
Het werd geeerd en gezocht, omdat in Israel de enige echte God
bekend was en gediend werd. Als men dat eens vergeleek met de
afgodische volken. Wat kwamen die met hun beeldenmakers be-
drogen uit. De Perzen hebben Israel altijd geschikt bejegend. Maar
Cambyses, de zoon van Cyrus, is bij de verovering van Egypte als
een dolle tekeer gegaan. Israels lot stak daar zeer gunstig tegen of
en dat ook nog gedurende geruime tijd later. Dit zal de betekenis
zijn van de uitdrukking „in verre eeuwigheid" van vs 17 (z.reg.). Al
zal men er goed aan doen met de mogelijkheid rekening te houden,
dat Jesaj a's oog zich hier zelfs gericht heeft op de tijd, dat vanuit
het weer opgebouwde Jeruzalem het Evangelic van Christus aan
de heidenen verkondigd is, vgl. 2 : 1-5. In ieder geval zal men daar-
aan bij het nu volgende vs 18-25 hebben te denken.
3° . Na het optreden van koning Cyrus zal ook menig heidens yolk zijn
knieen buigen voor Jahweh, vs 18-25.
Die dwaze critici toch. Had Jahweh er ooit reden toe gegeven
om te vrezen, dat tengevolge van Zijn gebruik van Cyrus alles in de
war zou lopen? Denk eens aan de volgende twee dingen, die eerder
in tegengestelde richting wezen.
Want ten eerste had Jahweh getoond wat Hij was, nl. God,
toen Hij hemel en aarde schiep. Hij bereidde de aarde tot een
plaats voor mensen om er ordelijk op te wonen. Niet tot een oord,
waar niemand iets aan had, vs 18. En vervolgens had Jahweh Zich
toch niet door Israel doen kennen op een manier, waar men even-
200
De drie knechten besproken § 28
min iets aan had, zoals dat het geval was met de duistere dubbel-
zinnige geheimtaal van de heidense orakels. Jahweh ging niet met
draaierij om, maar sprak altijd rechtuit, vs 19.
Laten zij, die door de Cyrustijd levend heen zullen komen,
hun afgoden dus maar vaarwel zeggen. Die houten dingen kunnen
niet eens lopen..Je moet ze altijd dragen, wil men ze eens verplaat-
sen, vs 20. En welke van die goden zal blijken het optreden van
koning Cyrus te hebben voorzegd, zoals Ik dat heden doe? Ik ben
de enige, die het recht heeft Zich God te noemen en verlosser, vs
21
Nee, alle mensen, waar ter wereld ze ook wonen, moeten zich
maar tot Mij wenden om verlossing te ontvangen, want Ik ben
God en niemand anders, vs 22. Trouwens, daar gaat het vast en
zeker naar toe. Zo waar als Ik God ben, zullen er uit allerlei volken
tot Mij komen om Mij op hun knieen te aanbidden en Mij met hun
tong te prijzen, vs 23. Alleen van Jahweh, zo zal men van Me zeg-
gen, kun je krachtige verlossingsdaden (tsedacloot, 1 Sam. 12 : 7, I f ,
117) verwachten. Derhalve begeeft men zich tot Hem. Tot bescha-
ming van Zijn haters, vs 24.
Of alles dus voor Israel en zijn zaad goed aflopen zal! Het zal
verlossing ontvangen en daarover jubelen, vs 25.
Vraagt men naar de vervulling van deze profetie, dan zouden
we er nog eens aan willen herinneren, dat profetieen vaak a.h.w. bij
trappen en treden in vervulling gaan. Ten tij de van koning Cyrus
zal er al heel wat in den vreemde over Jahweh gesproken zijn, by.
tot Cyrus zelf. Daarna is de tijd gevolgd, waarin het Evangelic van
Christus vanuit het herbouwde Jeruzalem over de landen is ver-
spreid, Jes. 2: 1-5, Filipp. 2: 10. En eenmaal komt de dag der da-
gen, waarop alle mensen zich voor God zullen buigen, hetzij goed-,
hetzij kwaadschiks, Rom. 14 : 11. De apostel Paulus heeft op deze
plaats bij Jesaja het oog gehad.
3. Jesaja voorzegt, dat Jahweh Zich wel ter verlossing van Zijn yolk
zal bedienen van koning Cyrus, maar dan zo, dat Zijn yolk zal
delen in Zijn roem als de enige ware God, Jes. 46.
Bel is in elkaar gezakt! Nebo is ingestort!
201
§ 28 De drie knechten besproken
Zo begint Jes. 46. Met twee godennamen (ons o.a. bekend uit
twee persoonsnamen, die er mee waren samengesteld, nl. Belsazar
en Nebucadnezar). Maar wegens dit begin moet U nog niet den-
ken, dat de profeet dit hoofdstuk heeft geschreven om zijn lezers
een beetje op de hoogte te brengen met de Babylonische godenleer.
Hij had wel wat beters te doen.
Evenmin heeft Jesaja bedoeld een woedend optreden van kO-
ning Cyrus te voorspellen tegen de goden en de hoofdstad van het
Babylonische rijk, hfdst. 46 en 47. Daarvan is in deze hoofdstuk-
ken heel geen sprake. Ze stemmen daardoor volkomen overeen
met wat over Cyrus al bekend was uit nude litteratuur en bevestigd
is door de moderne archaeologie. We merkten al eerder op, dat
koning Cyrus door de bevolking van Babylon als een bevrijder is
ingehaald.
Maar wat bedoelt de profeet dan wel in hfdst. 46?
Wel, daar gaat Jesaja eenvoudig voort met het vervullen van
de Goddelijke opdracht uit hfdst. 40 : 1: „Troost, troost Mijn
yolk!"
Nu moet troost evenwel soms samengaan met bestraffing. Jo,
die moet wel eens aan de troost voorafgaan. Dat gebeurt bier.
I° . De bestraffing, vs / - 7.
Dit bestraffende deel heeft het oog op een zonde, waarvan de
naam straks zal worden genoemd, in vs 8. Daarvoor wordt dan het
ergste woord voor de ergste zonde gebezigd, nl. pesjang. Dat bete-
kende verbondsbreuk. En alsof dat nog niet erg genoeg was, wordt
er nog een woord aan toegevoegd, in vs 12, nl. koppigheid, weer-
barstigheid. Blijkbaar heeft de profeet voorzien, dat er ballingen
zouden zijn, die zich door de afgodische wereld rondom zich der-
mate zouden laten imponeren, dat zij er gemene zaak mee maak-
ten; en bovendien, dat zij zich van deze verbondsbreuk ondanks
herhaalde waarschuwingen (van Gods profeten) niet zouden beke-
ren.
Zo'n waarschuwing is ons van de profeet Jesaja in dit Schrift-
gedeelte (46 : 1-7) bewaard gebleven. Het bestaat uit twee perico-
pen.
202
De drie knechten besproken
Eerste pericoop, vs 1-4.
Hier wijst Jesaja niet ongeestig op het hemelsbreed verschil,
dat er bestond tussen Jahweh en de afgoden.
De (beelden der) afgoden konden zich totaal niet bewegen.
Dus als ze verplaatst moesten worden, by. voor een processie in
hun stad of omdat hun het verblijf in een stad ontzegd werd 7 ),
moesten ze eerst worden opgetild en daarna op de rug van trans-
portdieren worden geplaatst om naar het oord van bestemming te
worden gedragen. Wanneer men de afbeeldingen van zulk vervoer
ziet, by. in Parrot, Babylon en het 0.T., bladz. 122, krijgt men me-
delijden met de arme afgebeulde beesten. Net als wanneer men Jes.
46: 1 en 2 leest. Plompe, afschrikwekkende monsters van goden
drukken de arme dieren neer.
Maar nu Jahweh, de God van Israel.
Bij Hem is het net andersom. Jahweh behoeft niet te worden
gedragen door Zijn yolk. Israel, Zijn yolk, wordt gedragen door
Jahweh. Al eeuwenlang gebeurt dat. En eeuwenlang blijft dat zo,
vs 3, 4 (waarschijnlijk betekent het woord voor „overblijfsel" NBG
in vs 3 wel „nageslachtn.
Tweede pericoop, vs 5-7.
Wat was afgoderij toch duidelijke nonsens. De mensen kwa-
men toch zelf met hun buidel goud of zilver bij de juwelier, lieten
daarvan een godenbeeld maken en vielen er dan voor op de knieen
of strekten er zich zelfs languit voorover voor uit op de grond. Of ze
droegen even hun beeld en zetten het daarna weer neer. En dan
stond het daar. Onbewegelijk. En stom. Wilde men daarvan nu in
dagen van benauwdheid verlossing verwachten?
2° . De vertroosting, vs 8-13.
Israel moest dus z'n verstand gebruiken en denken aan z'n ge-
schiedenis. Was z'n voorgeslacht niet trouw door Jahweh gedra-
gen, de eeuwen door? Datzelfde zou thans weer gebeuren. Jahweh
voorspelde nu al, dat Zijn yolk verlost zou worden door iemand uit
het oosten, die handelen zou in ijltempo, als een adelaar in de
lucht. Natuurlijk bedoelde Jahweh hiermee de verlossing door Cy-
rus. Maar welke afgod hield er ook zulke plannen op na, maakte ze
bekend en voerde ze uit?
203
§ 28 De drie knechten besproken
Door die opvallende manier van doen zou Jahweh aan Zijn
yolk iets van Zijn luister geven. Men zou immers vragen, welke
God dit plan had uitgedacht en uitgevoerd. En het antwoord zou
luiden, dat dit gedaan was door de God van dat volkje daar, door
Jahweh, de God van Israël. Hij zou weer wonen te Sion.
4. Jesaja bevestigt zijn belofte omtrent Sions gelukkige toekomst
door er de ongelukkige toekomst van Babel pal tegenover te stel-
len, Jes. 47.
Welke bedoeling heeft Jes. 47?
Die vraag wordt door sommige bijbeluitgaven beantwoord
met een opschrift als „De nederlaag van Babel" (NBG) of „De val
van Babel" (Can.V.). Al zijn deze opschriften goed bedoeld, ze
zouden de aandacht der lezers kunnen afleiden van wat hier echt
de hoofdzaak is. Vergelijk dat maar eens met het voorafgaande
hoofdstuk.
Was het Jesaj a's bedoeling geweest in hfdst. 46 zijn lezers on-
derwijs te geven in de Babylonische godenleer? Hij had wel wat
beters te doen.
Evenmin was het de bedoeling van de profeet zijn lezers in
hfdst. 47 uitvoerige kennis te verschaffen omtrent Babels toe-
komst. Hij heeft daarover immers ook al even weinig mededelin-
gen gedaan (en dat over zo'n groot land) als over Babels goden. Die
heetten zeer talrijk te zijn, maar Jesaja noemde er net twee. Eigen-
lijk weten we niet eens, of we hier bij het woord Babel moeten den-
ken aan de stad of aan het land van die naam. Beide is mogelijk.
De bedoeling van Jesaja is in hfdst. 47 geen andere geweest
dan gehoorzaam te zijn aan zijn opdracht naar Jes. 40: 1. Troost,
troost Mijn yolk!
Van die taak heeft hij zich ditmaal gekweten door tegenover
de geliikkige toekomstverwachtingen van Jeruzalem de ongelukki-
ge van Babel te schetsen.
De profeet stelt het voor alsof hij Babel de volgende vier ram-
pen aanzegt:
1 °. diepe vernedering, vs 1-4;
2° . strenge straf, vs 5-7;
204
De drie knechten besproken § 28
3°, onontkoombaar onheil, vs 8-11; en
4°. nutteloze bezweringen, vs 12-15.
Maar die aanzegging maakt deel uit van het beeldsprakig ge-
waad, waarin heel deze profetie is gehuld. Babel wordt vergeleken
met een verwende dame, die vernederd wordt tot slavin en vluchte-
linge. Het lijkt op een vrouw, die in tijd van een ogenblik getroffen
wordt door de dood van man en kinderen.
Natuurlijk is deze voorzegging van Babels sombere toekomst
niet in werkelijkheid aan (iemand te) Babel gezonden. Ze is ge-
schreven tot vertroosting van Gods yolk. Jahweh zou Zijn Sion
(ook een woord voor stad en yolk) beslist niet vergeten, 46: 13,
even zeker als Hij Babel van z'n hoge plaats zou stoten 9 ).
Terloops noteren we, dat Babel hier in vs 1 „dochter der Chal-
deeën" genoemd wordt, „omdat de dynastie uit Chaldea, een land-
streek in het zuiden van Babylonië, afkomstig was"). Bedoeld is
het koningshuis, waartoe o.a. Nebucadnezar behoord heeft. Soms
wordt heel de bevolking van Babel wel de Chaldeeën genoemd,
Jes. 48 : 14, 20. Wegens de drukke Babylonische bijgelovige prak-
tijken van bezweerders, tovenaars, sterrekijkers enz. komt het
woord Chaldeeën ook voor ter aanduiding van deze lieden, Dan.
2 : 1.
5. Jesaja dringt er bij de ballingen op aan zijn voorzegging van hun
wonderlijke verlossing uit Babels macht gelovig te aanvaarden,
Jes. 48.
Met dit hoofdstuk wordt de nadere bespreking van de tweede
knecht van Jahweh (koning Cyrus) afgesloten. Het geschiedt al-
dus.
1° . De ballingen worden gewaarschuwd tegen ongeloof, Jes. 48 : 1-8.
Jesaja heeft moeten voorzien, dat er zich onder de ballingen
zouden bevinden, die zich wel op de naam Jacob en Israël, hun
voorvader, zouden verheffen, evenals op de naam van de heilige
stad (Jeruzalem) en van Israëls God (daar zwoeren ze bij) terwijl
zij zich meteen toch ook weer schuldig maakten aan dezelfde zon-
de als hun voorouders, nl. ongeloof in Gods beloften. Het gebeur-
de al tijdens Mozes. En toch waren ze uit Egypte verlost. En hoe
205
§ 28 De drie knechten besproken
duidelijk was ten tijde van Jesaja de voorzegging van Sanheribs
smadelijke aftocht uitgekomen! Nam men de les der geschiedenis
maar ter harte, dat de Schepper van hemel en aarde ook de Heer en
Gebieder over de geschiedenis der mensheid is. In plaats dat men
zich verhardde zoals dat in vroeger eeuw gebeurd was — met een
nek als een ijzeren stang en een voorhoofd van koper — en zich te
Babel liet aanpraten, dat die goden der heidenen toch ook heel wat
mans waren.
2°. De ballingen, die wel op Gods beloften vertrouwen, mogen beden-
ken, dat Jahweh zuinig was op Zijn heilige naam, Jes. 48: 9-11.
Jahweh heeft Zijn yolk ook vroeger al niet naar verdienste ge-
straft. By. ten tijde van het gouden kalf. Jahweh kon Israel toen wel
vernielen. Mozes wees Hem er in z'n gebed om ontferming op, dat
de heidenen dan wel eens zouden kunnen smalen, dat Hij zo deed,
omdat Hij geen kans zag Zijn yolk in het land van belofte te bren-
gen, Ex. 33 : 5, Num. 14: 11, 12, Deut. 9 : 28. Zo zuinig op Zijn
naam was Jahweh nù nog.
3°. De gelovige ballingen mogen bedenken, dat Jahweh niet slechts
hemel en aarde schiep, maar ook alles regeert wat daarin geschiedt,
Jes. 48: 12-16a.
Wanneer straks Zijn Goddelijk welgevallen aan Babel zal
worden voltrokken, zal dat geschieden door iemand, die daartoe
door Jahweh is uitverkoren. Zulk een machtige God is Jahweh. En
Jahweh alleen. Geen afgod. Die duidelijke taal is toch bekend!
4°. Laten de ballingen bedenken, dat God hun vrede wil, Jes. 48: 16b-
19.
Jesaja deelt mede, dat de Geest van Jahweh Zich van hem
heeft willen bedienen om Zijn yolk op te beuren door het de weg te
wijzen om door de smeltkroes der beproeving heen te komen en
deel te hebben, hetzij zelf hetzij via hun kinderen, aan een toe-
komst van „sjaloom", vrede (z.reg.).
5° . De ballingen moeten de verlossing uit Babel maar dankbaar aan-
vaarden en alom daarvan vertellen, Jes. 48 : 20-22.
Hoe vast en zeker de profeet Jesaja zelf geloofd heeft in de
prediking, die voor het weggevoerde yolk bedoeld was, is telkens
gebleken, wanneer hij tOespraken hield alsof de mensen-in-kwestie
206
De drie knechten besproken § 28
al leefden en a.h.w. tegenover hem stonden. Van zulk een verplaat-
sing naar de profetisch vooruitgeziene toekomst biedt deze peri-
coop een sterk staaltje in de toeroep: Trekt uit Babel! Ontvlucht de
Chaldeeen! En dan zou men meteen alom moeten verkondigen,
Wiens werk dit was. Gods werk. Het werk van Jahweh, de God van
Israel, die Zijn yolk niet was vergeten. De weg naar het ware geluk
werd uitsluitend door het geloof in de belof ten van die God gevon-
den. Maar voor de verzakers van dat geloof was die „sjaloom" niet
(over „goddelozen" in Gods gemeente, z.reg.).
III. JESAJA SPREEKT NADER OVER DE DERDE KNECHT
VAN JAHWEH, JES. 49-57.
Dit is het Schriftgedeelte, waarin de kamerling zat te lezen,
toen Philippus hem vroeg, of hij wel begreep wat hij las. Met de
hand bij dit Schriftgedeelte heeft Philippus hem toen Jezus gepre-
dikt, zegt Hand. 8 : 35. Dat lag in Jesaj a's tijd dus nog in verre toe-
komst. Maar de profeet heeft ook daarvan het een en ander al mo-
gen voorzien en voorzeggen.
Wanneer we dit vrij grote Schriftgedeelte vooraf overzien,
blijkt het te bestaan uit drie onderdelen.
Het zijn deze.
I. Jes. 49 : 1-50 : 3.
2. Jes. 50: 4-52 : 12.
3. Jes. 52: 13-57: 21.
Deze drie onderdelen vertonen alle dezelfde opbouw. Eerst
wijden ze hun aandacht aan „de (derde) knecht van Jahweh".
Kortheidshalve zeggen wij : aan de Messias (A). Daarna volgen in
ieder onderdeel nog meer belof ten van troost (B).
Ziehier een overzicht.
eerste onderdeel:
Jes. 49 :1-50 : 3
verdeling:
A. Messias, 49 : 1-7
B. verdere troostbeloften, 49: 8-50: 3
tweede onderdeel:
Jes. 50: 4-52 : 12
207
§ 28
De drie knechten besproken
verdeling:
A. Messias, 50 : 4-11
B. verdere troostbeloften, 51 : 1-52 : 12
derde onderdeel:
Jes. 52 : 13-57 :21
verdeling:
A. Messias, 52 : 13-53 : 12
B. verdere troostbeloften, 54: 1-57: 21.
1. Jesaja bemoedigt het ingezonken ballingschapsvolk door het een
verlossing te beloven, die om wille van de Messias bewerkt zal
worden door Gods almacht en trouw, Jes. 49 : 1-50 : 3.
Wat is de verleiding groot om bij Jes. 49 onze aandacht uit-
sluitend te wijden aan de verzen 1-7. Die gaan immers over de
Messias! Prachtig!
Jawel, maar de rest moogt U niet overslaan. Die gaat over iets,
dat zich niet van de Messias laat losmaken, amper los laat dênken.
Dat is immers Israel, waaruit die Messias voortgekomen is. We
Onderscheiden dus wel: A. de Messias, B. het ballingschapsvolk.
Maar te scheiden zijn die twee niet.
A. Een juichende Messias, Jes. 49 : 1-7.
Deze profetie van Jesaj a heeft zich zelfs tot in zeer verre toe-
komst uitgestrekt. Immers tot de dag toe, waarop onze Zaligmaker
werd opgenomen ten hemel, Hem een plaats gegeven werd ter
rechterhand Gods en het recht geschonken om gehoor voor Zijn
Evangelie te eisen bij „de hele wereld". Met deze term — „de hele
wereld" — kunnen de beide uitdrukkingen „kustlanden" en „verre
volken" van vs la samenvattend worden vertaald, Jes. 41: 1, Fi-
lipp. 2 : 10. Voor dat recht kan de Messias Zich op het volgende
beroepen.
/ °. Op Zijn wettige aanstelling, vs lb.
Usurpatoren heeft de oudheid ook al gekend. Mannen, die
zich met geweld van de heerschappij over hun land meester maak-
ten. Aan zulk kwaad heeft de Messias Zich echter niet bezondigd.
Reeds van het eerste begin af aan, van „moeders schoot af aan", is
208
De drie knechten besproken § 28
Zijn weg naar de troon door en door wettig geweest. Hij volgde
eenvoudig Gods roeping op. Deze roeping wordt in vs lb dankzij
de gebezigde parallellie verduidelijkt door middel van twee woor-
den, die alle eigenmachtig handelen buitensluiten. „Jahweh heeft
Mij van moeders lijf af geroepen, van de schoot Mijner moeder
Mijn naam genoemd." We weten uit 43 : 1 (over Israel) en 45 : 3
(over Cyrus), dat met „bij name roepen" bedoeld is: in dienst ne-
men,'Onder commando stellen.
2°. Op Zijn wettige optreden, vs 2.
Evenmin is de Messias een bedrieger geweest, die Zich tot pro-
feet opwierp. Hij heeft zowel Zijn profetische taak als de bekwaam-
heid om die te vervullen van God ontvangen. Dichterlijk wordt dit
beschreven met gebruikmaking van twee beelden. Niet alleen
wordt de mond van de Messias vergeleken met een zwaard (Gods
Woord wordt meermalen een zwaard genoemd, Ef. 6: 17), maar
ook met een pijl (die diep doordringt, Hand. 2 : 37, Hebr. 4 : 12).
„Hij ( = Jahweh) maakte Mijn mond tot een zwaard ('t Goddelijk
Woord = zwaard des Geestes, Ef. 6: 17). Hij verborg Mij in de
schaduw van Zijn hand (om Hem steeds ten dienste te staan). Hij
maakte Mij tot een puntige pijl. In Zijn pijlkoker bewaarde Hij Mij
(zodat Ik steeds onder Zijn bereik was)."
3°. Op Zijn wettige erkenning, vs 3.
De Messias deelt hier mede welk een onderscheiding Hem te
beurt viel. Speciaal Hem. „Hij (Jahweh) zei tegen Me: M'n knecht
ben Jij. (Jij bent dat) Israel, waarin Ik Me ga verheerlijken." Op
het pers. vnwd („Jij") ligt hier sterke nadruk. Vandaar voor een
keer dit woord. De uitvoering van Gods plan om Zich een beroem-
de naam te bezorgen met gebruikmaking van Zijn yolk Israel werd
door dat yolk geregeld tegengewerkt. In de geschiedenis van Gods
yolk en de tekortkomingen zelfs van topfiguren als Mozes en
Aaron, David en Salomo. Maar bier staat er een voor Gods aange-
zicht, die de naam Israel met ere zal dragen. Onberispelijk. Jij bent
Mijn Israel bij uitstek 11 ).
4°. Op Zijn wettige verhoging, vs 4-7.
Terugziende op de weg, die Hij aflegde, constateert de Mes-
sias tweeerlei: vernedering en verhoging.
209
§ 28 De drie knechten besproken
Hij heeft wel eens bij zichzelf gedacht („ik zeide" = ik dacht,
vs 4") dat alles voor niets was. Ik haal het niet. Maar dan mocht Hij
Zich oprichten aan Gods trouw. „Evenwel, Mijn recht (was veilig)
bij Jahweh en Mijn vergelding (voor Mijn zware arbeid) bij Mijn
God", vs 4b.
En zie nu eens hoe het er heden met Mij voor staat.
Het heilsplan van Jahweh omvatte ook wel de verlossing van
de ballingen. Maar deze liet Jahweh plaats hebben om aan de Mes-
sias niet slechts een plaats des heils ten opzichte van Israel, maar
zelfs ook van de heidenen te bezorgen. „Ik stel U tot een licht der
volken, opdat Mijn heil reike tot het einde der aarde" vs 6b.
De discipelen kregen de opdracht het Evangelie te gaan predi-
ken aan alle volken.
Is de diep vernederde Messias dus in ere hersteld of niet?
„Koningen zullen opstaan, als ze U zien,
vorsten zullen U te voet vallen."
Vanwaar dit alles?
„Van Jahweh, die getrouw is.
Van de Heilige Israels, die U (tot Messias) gekozen heeft" vs 7.
Ziedaar.
De Messias werd wel diep vernederd. Zelfs door velen van
Zijn eigen yolk verafschuwd. Maar daarna verhoogd gelijk nooit
iemand tevoren.
B. Een klagend ballingschapsvolk, Jes. 49 : 8-50 : 3.
Jesaja zou Jesaja niet geweest zijn, wanneer in zijn boek een
vrij groot gedeelte als dit zou zijn voorgekomen, dat over Israel
ging en waarin het geheel en al aan troost voor Gods yolk ontbrak.
Het gaat bier zelfs over een klagend Israel. Luister slechts
naar vs 14.
Sion zegt: Jahweh heeft me verlaten.
De Heer (Adonai) heeft me vergeten.
Maar dat klagende Sion wordt a.h.w. van voren en van achte-
ren in de troost gezet. Het krijgt nl. te horen, dat het zal worden
verlost en wel a) om Wie dat zal geschieden en b ) Wie die verlossing
zal bewerken.
210
De drie knechten besproken § 28
a. Sion zal worden verlost om wille van de Messias, Jes. 49 : 8-13.
De overgang (van A naar B) is geleidelijk. In vs 8 spreekt Jah-
weh nog niet rechtstreeks tot het yolk, maar nog tot Zijn knecht de
Messias. Dat zijn er immers twee, die wel veel met elkaar te maken
hebben, maar toch niet identiek zijn. Dit blijkt al meteen zeer dui-
delijk uit de volgende toezegging in vs 8: Ik stel u tot een verbond
voor het yolk. Deze gecursiveerde woorden ontmoetten we ook al in
42 : 6. Daar waren ze eveneens duidelijk gericht tot de Messias en
betekenden ze, welk een bevoorrechte plaats Israel bij God innam,
al zou het optreden van de Messias ook een zegen aan de heidenen
bezorgen.
Hier beperkt de profetie zich tot de verhouding tussen de
Messias en Israel („tot een verbond voor het yolk"). De verlossing
van het yolk zal plaats hebben in nauw verband met de Messias.
Van welke aard is dat verband?
We willen ook bier er voor waarschuwen, dat men door de
beeldrijke taal der profetie zich niet in moeilijkheden moet laten
brengen. Als men hierop niet let, zou men kunnen menen, dat deze
Schriftplaats voorzegt, dat eenmaal de Messias zal komen om alle
ballingen, overal vandaan, uit alle windstreken (Sinim, vs 12, was
volgens de geleerden der vorige eeuw China, tegenwoordig een
plaats in zuidelijk Egypte, Assoean) naar Kanaan terug te brengen
en hun daar weer een deel te schenken van het aloude beloofde
land, vs 9. Maar wie goed leest, bemerkt, dat de bewerker van deze
verlossing niemand anders is dan Israels ontfermende God Jah-
weh; vs 10. Over Hem straks nader.
Neen, de profetie spreekt over de Messias hier niet als over
een goede herder, die Israel uit Babel naar Kanaan brengt. We
hebben in het voorafgaande meermalen gezien, hoe zulke profe-
tieen inzake de verlossing uit Babel met al hun beeldspraak zó niet
moeten worden verstaan, by. bij Jes. 27 : 12, 40 : 11.
Neen, men zie de Messias hier als iemand, die met Israel wel
niet identiek was, maar er zo nauw mee verbonden, dat God Hem
kortweg „Israel" kon noemen; als iemand, die voor Israel bij God
de plaats innam van een verbond, van een nieuw verbond, omdat
211

sr 28 De drie knechten besproken
het aloude Horebverbond door Israel treurig was verzaakt. Wij
mogen van deze dingen nu veel weten dankzij het licht der vervul-
ling. Als God Israel zag, zag Hij daarin de komende Christus en
diens werk voor het Joodse volk, ja voor de ganse wereld. De apos-
tel Paulus heeft in 2 Cor. 6 : 2 geschreven, ziende op het evangelie
der verzoening door Christus voor alle volken, dat het nù „de dag
des heils" was. Dat was een aanhaling uit Jes. 49 : 8.
b. Sion zal worden verlost door zijn machtige en trouwe God Jahweh,
Jes. 49: 14-50: 3.
Ook in dit Schriftgedeelte treffen we weer een overvloed van
„echt oosterse beeldspraak" en „echt oosterse overdrijving" aan
en dus moeten we alles niet letterlijk nemen, zo waarschuwt ons
Calvijn. Goed, maar die overvloedige beeldspraak en die overdrij-
ving zeggen toch wel iets. Doet ons toch iets. Dit Schriftgedeelte
overweldigt U. Het hele bock Jesaj a mag een troostboek zijn, maar
wat is de troost hier allerhartelijkst!
Lettend op het 4 X herhaalde „Aldus spreekt Jahweh" (vs 18,
22, 25, 50 : 1) wijzen we op de volgende vier beloften van Jahweh,
aan het ingezonken Sion gedaan.
1° . Ik zal Sion nog maken tot zo'n overbevolkte stad, dat men er om
woonruimte verlegen zal zitten, vs 14-21.
't Is waar, de beelden rollen weer over elkaar.
Vs 15. Zou een moeder haar kindje vergeten? Helaas, dat
kOmt weleens voor. Maar Ik zal Sion nooit vergeten.
Vs 16. De mensen zeggen: Uit het oog, uit het hart. Maar zo
kan het tussen Sion en Mij niet gaan. Ik zie (de naam van) Jeruza-
lem permanent in Mijn handen geschreven (vgl. onze verlovings-
en trouwringen) en het bouwplan van z'n muren houdt me onafge-
broken bezig.
Vanuit Jeruzalem zou het Evangelic van Christus alom uit-
gaan, lazen we al in Jes. 2: 3. Met dat heilsplan is God al bezig
geweest, toen Jeruzalem nog in puin lag en menige balling wan-
hoop te.
Vs 17-21. Het zal me een heen en weer getrek worden. Uw
,
haters zullen vertrekken, uw „kinderen" (leden van Gods yolk,
212
sr 28
De drie knechten besproken
grote en kleine) komen overal vandaan gesneld. Zoals een bruid op
haar trouwdag haar mooiste sieraden aandoet, zo zal Sion worden
gesierd door de weergekeerden. Het zal haar weleens zijn alsof ze
gelijk Sara was, een kinderloze, voor wie door een ander volgens
het recht van (Abrahams vaderland) Babylon kinderen konden
worden gebaard 12 ).
2° . Ik zal volken en koningen gebieden, dat zij Sions „kinderen" weer
naar huis terug brengen, vs 22, 23.
In het oude Oosten werden jOngens wel op de schouders ge-
dragen, maar meisjes niet. Jongens moesten zich aan het hoofd van
degenen, die hen droegen, leren vasthouden en zich met hun benen
aan de voor- en achterkant van de dragers of draagsters vastklem-
men. Dat was goed met het oog op het latere rij dee). Hier wordt
beloofd, dat de ballingen zeer van hogerhand begunstigd zouden
worden. Misschien slaat dit op de vrijlating onder Cyrus en vooral
op de hoge posities, die door vele Joden later in het Perzische rijk
,zijn ingenomen.
3° . Ik zal de verdrukkers der ballingen met harde hand straffen, vs
24-26.
Harde verdrukkers hebben ook oudtijds al niet gemakkelijk
hun buit losgelaten. Toch heeft de machtige hand van Jahweh er
Israels verdrukkers toe gedwongen. Door Cyrus overwon Hij het
oppermachtige Babylonische rijk. Later kreeg speciaal de stad Ba-
bel haar beurt. Zij was in opstand gekomen tegen Darius Hystas-
pis, de koning der Perzen. Ze wist een langdurig beleg te door-
staan. Alle vrouwen werden gedood om langer met de levensmid-
delen te kunnen doen. Iedere man mocht alleen maar z'n moeder
en een vrouw sparen. Zo hebben de verdrukkers der Joden, de Ba-
byloniers, inderdaad „hun eigen vlees gegeten en hun eigen bloed
gedronken", vs 26' 4 ).
4°. Heb Ik aan Mijn huwelijk met uw moeder ooit een eind gemaakt
en heb Ik u, haar kinderen, wegens schuld aan vreemden moeten ver-
kopen? Jes. 50 : 1-3.
Bestraffingen, waar de stem der liefde doorheen klinkt!
Twee beelden van vrijwel gelijke strekking.
Het eerste gaat over het Horebverbond.
213
§ 28 De drie knechten besproken
Na de sluiting hiervan heeft Jahweh er eigenhandig een certi-
ficaat van opgesteld en dit aan de Israelieten geschonken. In du-
plo. Naar de toenmalige eis des tijds inzake verbonden en contrac-
ten. Gedeponeerd in de ark. In dat certificaat stond al, dat Jahweh
het niet zou dulden, wanneer de Israelieten hun hart aan andere
goden hechtten in plaats van aan Hem. Dan zou Hij dat aan hen
bezoeken tot in het derde en vierde geslacht (2° gebod). Meer hier-
over in het zgn. Verbondsboek, Ex. 23 : 13 enz., alsmede in Lev.
26: 14 enz., Deut. 28: 15 enz. Ernstige waarschuwingen voor de
verbondsvloek. Maar nergens leest U het dreigement, dat Jahweh
aan Israels bestaan een totaal en radicaal eind zou maken. Dat is
dan ook nooit gebeurd. Wij mogen thans weten, dat God andere
plannen had, nl. om toch uit een schamele rest van het balling-
schapsvolk de Christus te doen voortkomen. Daarom heeft Jah-
weh de band des verbonds met Israel nooit verbroken. Zoals een
man dat oudtijds doen kon, wanneer hij van zijn vrouw genoeg
had. Mozes beperkte dit gruwelijk kwaad enigszins door zijn yolk
te gebieden, dat een man in geval van scheiding tenminste aan zijn
vrouw een scheidbrief mee moest geven. Daarmee zou zij dan later
kunnen bewijzen, dat zij geen echtbreekster was, wanneer zij met
een andere man trouwde. De stakkerd moest toch leven. Daarom
werd zij door de Thora beschermd, I', 707. Nu, zinspelend op deze
instelling vraagt Jahweh aan de ingezonken ballingen: Heb Ik uw
moeder ooit met zo'n scheidbrief weggestuurd en het tussen ons
uitgemaakt?
In het andere beeld hoort men ook wel weer de bestraffende
toon. Inderdaad hadden er maar al te veel leden van Gods oude
verbondsvolk gedwongen uit Kanaan naar den vreemde moeten
verhuizen. Het leek er op alsof Jahweh ze wegens schuld aan
schuldeisers van Hem in het buitenland had moeten afstaan. Zoals
die weduwe van een profeet zich bij Eliza kwam beklagen, dat een
schuldeiser haar kinderen wilde meenemen, 2 Kon. 4 : 1. Maar de
ballingen moesten niet weg tengevolge van schuld, die op God
rustte, maar die op hen zelf rustte, vs 1.
En toen Jahweh door Zijn profeten op bekering aandrong om
dan alles te vergeven en te vergeten, toen vond die oproep nog zo
214
De drie knechten besproken § 28
goed als geen gehoor, zie Jes. 1. Men dacht zeker, dat de situatie
der ballingen zo ellendig was, dat er geen redden meer aan was.
Alsof Jahweh bij het redden van Zijn yolk vroeger niet keer op keer
Zijn grote macht getoond had. Rode Zee en Jordaan wisten ervan.
Zelfs de sterrenhemel, Joz. 10.
2. Jesaja gaat voort het yolk van God te sterken door het de komst
van de Messias aan te zeggen en het vervolgens nog meer troost-
voile beloften te doen horen, Jes. 50: 4-52: 12.
Zoals we reeds vooruit gezegd hebben en uit dit opschrift
blijkt, is ook de opbouw van dit tweede stuk zo, dat het eerst de
aandacht der lezers voor de Messias vraagt (A) en vervolgens voor
velerlei andere beloften van troost en zegen (B).
A. Jesaja voorzegt welke taak de Messias zal verrichten, Jes. 50: 4-
11.
Het zal bier gaan over het werk van de Messias. De profeet
laat ons daarover eerst de Messias zelf horen (a) en vervolgens Jah-
weh (b).
a. Jesaja deelt mede, dat de Messias zich van zijn leraarstaak zorg-
vuldig zal kwijten, Jes. 50: 4-9.
In deze verzen komt viermaal de naam Adonai Jahweh voor,
vs 4, 5, 7, 9. De eerste helft van die naam noemt God de Heer en
Gebieder van hemel en aarde, maar Jahweh is de naam van de God
van Israel. Die God zou Zich vooral bemoeien met het leraarschap
van de Messias. Jesaja legt daarover aan de Messias zelf het vol-
gende in de mond.
1° . De Messias zal de wenenden Sions troosten, vs 4.
Daartoe nl. heeft Jahweh hem onderwijs laten geven, van
jongsaf, gedurende vele dagen. (Hebr.: iemands oor wekken, Ned.:
iemand wekken.) Om hem zoveel kennis bij te brengen, dat hij op
zijn beurt ook onderwijs geven kon aan anderen. Waarin?
Woorden als „kennis" en „onderwijs", „leerling" en „leraar"
zijn bij ons meestal geladen met een intellectuele inhoud. Maar Is-
raels God gaf aan de Messias opdracht om zijn leraarschap te ver-
215
 § 28 De drie knechten besproken
vullen door vermoeiden op te beuren. Dat doet ons denken aan
Jezus' prediking: Komt tot Mij, alien die vermoeid en belast zijt
(door de zware eisen van de Schriftgeleerden) en Ik zal u rust ge-
ven, enz. Matth. 11 : 28-30. Gods Geest had aan de vrij jeugdige
Jezus van Nazareth zulk een geheel andere wijze van Schriftlezen
en -verklaren bijgebracht, dat de scharen bij Zijn optreden over
Zijn leer versteld stonden, Matth. 7 : 28. Er hebben zich rondom de
Heere Jezus „treurenden" bevonden (vgl. Matth. 5 : 4 met Luc.
6 : 21b, gij hier, Mijn treurende discipelen) die precies leken op „de
wenenden Sions" bij Jesaja, by. 61 : 3. Redenen tot zulk wenen ver-
schafte sindsdien bijna iedere eeuw. Treurende gelOvigen.
2° . De Messias zal veel tegenstand ondervinden, vs 5, 6.
In Jes. 49 : 4 hebben we de Messias al horen klagen: „Tever-
geefs beul ik me af". Niets menselijks was hem vreemd. Maar Hij
klemde zich vertrouwend vast aan de God van Israel. Hier horen
we hem klagen: ze hebben me geslagen, m'n baardharen uitgetrok-
ken, me in m'n gezicht gespuwd. We kennen die felle Joodse reac-
ties ook uit andere Schriftplaatsen, Neh. 13 : 25, Matth. 26 : 67,
27 : 26, 30, Joh. 18 : 22 15 ).
3°. De Messias zal trouw volharden, vs 7-9.
Dankzij de bij stand van Israels God kwam de Messias er-
door. In onafgebroken vertrouwen op Jahweh zette hij het hoofd er
moedig tegenin. Jahweh zou immers zijn recht doen dagen. Wie
kon daar tegenop? Al m'n tegentanders zullen verteerd worden
als door de mot. Wat is er inderdaad terecht gekomen van de fana-
tieke Joodse tegenstanders van Christus en Zijn apostelen? Het Is-
rael van toen is niet verdwenen van de ene dag op de andere of van
het ene jaar op het andere. Niet plotseling. maar wel langzamer-
hand. Als door de mot is het verteerd. Het verloor z'n privilege van
alleen Gods verbondsvolk te zijn en dus z'n recht op het vroegere
Kanaan.
b. Jesaja voorzegt de zegen van Jahweh over hen, die naar de Mes-
sias luisteren, maar Gods vloek over hen, die dit nalaten, Jes.
50 : 10, 11.
Zie hoe Jahweh Zich geheel solidair verklaart met Zijn
216
De drie knechten besproken § 28
knecht. Zie hoe de Messias = het verbond van Jahweh is, Jes.
49 : 8. Zie hoe Gods zegen en vloek met Hem in relatie staan.
Gelukkige Israelieten, die zich bij Christus en de apostelen
hebben aangesloten. En gelukkige heidenen, die dat ook hebben
gedaan. God zal voor U zorgen. Goed is de Heer!
Maar wee de tegenwerkers van de Messias. Al denken ze zich-
zelf te kunnen beschermen als met een muur van vuur. Een zeer
verhelderend hoofdstuk hierover schreef Dr. James Neil, in zijn
Palestina:en de Bijbel, hoofdst. XIX, Kampvuren.
Oosterlingen hebben een afkeer van duisternis, maar veel lief-
de voor licht. Gaarne grijpen ze elke gelegenheid aan om vuren te
ontsteken. Dat kan heel gemakkelijk, want over-al vindt men wel
verdord gras, dorens enz. Gedurende de nacht onderhouden de
Bedouinen een cirkel van wachtvuren rondom hun kamp met het
oog op dieven en rovers.
Een duidelijke zinspeling op deze gewoonte vindt men bij de
profeet Zacharia. Ik zal voor Jeruzalem zijn tot een vurige muur
rondom haar, Zach. 2 : 4, 5.
Nog duidelijker is de zinspeling op de doornenvuren bij Jesa-
ja. De profeet vertroost de gelovigen. Tot hen, die Jahweh vrezen,
zegt hij : Laat hem, die in duisternis wandelt en geen licht heeft,
vertrouwen op de naam ( = kracht) van Jahweh en steunen op zijn
God.
Maar de ongelovigen roept Hij toe, dat ze zullen omkomen al
omringen ze zich ook nog zo met vuur. „Het zich omgorden met
vlammen, als middel ter bescherming in de duisternis, wordt hier
verbonden met het nederliggen om te slapen. Niettegenstaande de
vlammen van de wachtvuren, waarmee zij zich omringd hebben,
zal hun rust door angst en kwelling worden afgebroken, omdat
Jahweh hen overvalt."
B. Jesaja laat opnieuw verschillende beloften horen van Goddelijke
zegen en troost, Jes. 51 : 1-52 : 12.
Wat is die Jesaja toch een kunstenaar geweest.
Ook hier ontmoeten we weer een hele serie troostbeloften, die
alle van gelijke strekking zijn. Maar bij nauwkeurig lezen komen
217
§ 28 De drie knechten besproken
we tot de ontdekking, dat de profeet er twee groepen van heeft ge-
maakt, waarvan de eerste betrekking heeft op mensen, nl. op bal-
lingen, 51: 1-16, en de tweede op dingen, nl. op de stad Jeruzalem
en haar puinhopen, 51: 17-52 : 12.
a. Jesaja laat troostwoorden horen voor de ballingen, .J es. 51 1-16.
Wat is die Jesaja toch een vindingrijk mens geweest.
Vrijwel komen de drie profetieen, die we hier aantreffen, op
hetzelfde neer. Maar de dichter schikt ze in zulk,een orde, dat er
toch sierlijke nuancen tussen ontstaan. In de eerste profetie is meer
de stem van God tot het yolk te beluisteren, vs 1-8, in de tweede
andersom, de stem van het yolk tot God, vs 9-11, en in de derde
weer geheel en al de stem van God tot het yolk, vs 12-16.
1° profetie. De stem van God tot het yolk, vs 1-8.
Deze profetie vertoont een zeer opmerkelijke structuur. Zij
bestaat uit 4,5 delen, gelijk blijkt uit de vorm van de w.woorden,
waarmee elk deel begint (imperatieven 16 ). We zullen het eerste deel
Inleiding noemen en de rest Eerste strofe, enz.
Inleiding, vs I a.
Deze profetie is van een speciaal adres voorzien. Zij richt zich
niet tot dile ballingen, maar tot hen, die bereid zijn om ook in den
vreemde Jahweh te zoeken ( = te dienen). Blijkbaar waren ze dat
dus allemaal niet.
Die uitdrukking herinneren we ons wel: „gerechtigheid naja-
gen". In zijn toelichting op het vijfde gebod beval Mozes: gerech-
tigheid, gerechtigheid zult ge najagen, Deut. 16 : 20.
Eerste strofe, vs lb-3.
Toen we het hadden over de prachtige stenen, die koning Sa-
lomo uit de eigen bodem van Palestina voor de bouw van de tem-
pel te Jeruzalem liet delven, Ig, 460,464, hebben we al leren begrij-
pen welk een geheel andere indruk zulk een beeldspraak als die van
Jes. 51 : lb, 2, gemaakt zal hebben op de eerste hoorders of lezers
van Jesaja dan op ons. De profeet Jesaja was een Jeruzalemmer en
hij en zijn stadgenoten hebben de beeldspraak misschien wel heel
gewoon gevonden, die ons hier wat vreemd aandoet. Kijkt eens
naar de rots, waaruit ge gehouwen zijt, en naar de steengroeve, waar-
218
De drie knechten besproken § 28
uit ge zijt gedolven. (Ik bedoel) kijkt eens naar Abraham uw vader, en
naar Sara, uw moeder. Toen Ik hem riep Abraham), was hij
slechts een eenling. Maar Ik heb hem zo gezegend, dat hij rijk aan
nakroost werd.
De bedoeling is duidelijk. Zou God een dergelijk wonder als
de geboorte van Izaak nit niet opnieuw kunnen laten plaatsheb-
ben? Jo, Hij zal het zeker doen: Sion troosten, haar puinhopen troos-
ten. Straks veel meer hierover (in 51 : 17-52: 12), over huilende
ruines. Rotterdammers kennen dat.
Tweede strofe, vs 4, 5.
Wanneer straks de dag des heils aanbreekt (het woord „ge-
rechtigheid" kan soms ook best betekenen: heil, verlossing, zegen,
geluk) zal dat heil allengs zich ook verder uitstrekken. Door de her-
bouw van Jeruzalem en de weerkeer der ballingen zal de deur wor-
den geopend voor Gods heil naar het heidendom. Te Jeruzalem zal
immers de Messias Zijn werk volbrengen en vandaaruit Zijn Evan-
gelie (hier „wet" en „recht" genoemd, als in Jes. 2: 1-5) doen uit-
gaan over „alle" landen.
Derde strofe, vs 6.
Aards geluk is vergankelijk. Maar het hemelse heil, dat door
Christus' apostelen over heel de wereld wordt verbreid, zal vrucht
dragen tot aan, ja voorbij het einde der dagen.
Vierde strofe, vs 7, 8.
't Was daareven al gezegd. De gruwelijkste moordenaars van
hun medemensen, ook van gelovige mensen, moeten toch zelf ook
eens sterven. Daareven waren de mensen al met muggen vergele-
ken, in vs 6. Die gaan ook dood. Zo zullen de vijanden van Gods
yolk ook eens verdwijnen. Zoals een kleed wordt verteerd door de
mot. Maar de Goddelijke verlossing strekt zich uit tot aan, ja tot
voorbij de jongste dag.
2° profetie. De stem van het yolk tot God, vs 9-11.
In de vorm van een gebed laat Jesaja de volgende belofte van
verlossing horen. Ook nu is de trant die van een vergelijking. 0
Jahweh, U bent toch zeer machtig, nietwaar? Dat is gebleken, toen
het sterke Egypte door U werd overwonnen en er door de Rode
Zee door U een pad werd gelegd. Zo tenminste zouden wij het zeg-
219
 § 28
De drie knechten besproken
gen. Maar voor „Egypte" gebruikt Jesaja het dichterlijke woord
„Rahab" en voor „Rode Zee" het dito woord „Tannin"; zie bij Jes.
27 : 1, § 23, II, 3. Het gebed gaat voort: 0 Jahweh, wil zo nu ook het
yolk der ballingschap verlossen. Welnu, dit wordt in het slot van de
profetie ook al beloofd.
3° profetie. De stem van God tot het yolk, vs 12-16.
Deze belofte heeft veel weg van een berisping.
Al eerder was er op gewezen, dat alle mensen en volken sterfe-
lijk zijn, net als muggen, vs 6. Zo komt er ook een eind aan het
leven van heersers en verdrukkers. Dat zal ook in verband met het
weggevoerde Sion blijken. Opeens zal het bevrijd worden. Is hier
het optreden van Cyrus bedoeld? Enfin, de les van deze pericoop
ligt voor de hand. We kunnen God ook beledigen door al te grote
vrees voor Zijn vijanden. Daar is de Schepper van hemel, zee en
aarde nu toch heus te machtig voor. Hoe vaak was dat aan Israel
nu al niet voorgehouden! („Ik heb Mijn woorden in uw mond ge-
legd" = ge weet het, vgl. Deut. 30 : 11-14.) Jahweh is uw Bewaar-
der. Hij heeft nog grote plannen met u. Ge zijt Zijn Sion! Vergeet
dat niet.
b. Jesaja laat troostwoorden horen voor Jeruzalem en z'n puinho-
pen, Jes. 51 : 1 7-52 : 12.
Is het overdreven om te zeggen, dat men van een bepaald huis
veel houdt? By. van uw ouderlijk huis? Een bruidje riep eens, voor
ze in de koets stapte: Dag lief huis! En dan een stad. Een paar hon-
derd jaar is er al in Nederland met Ps. 122 gezongen: Jeruzalem,
dat ik bemin, wij treden uwe poorten in.
Niemand vond dat raar.
Wat zal zo'n gevoelig mens als Jesaja veel van Jeruzalem ge-
houden hebben. Wat zal het hem gesmart hebben, toen hij Jeruza-
lems verwoesting moest profeteren. Maar wat zal Gods Geest zijn
dichtershart innig hebben getroost door hem Jeruzalems herstel te
laten voorzeggen.
Nu, dat gebeurt hier. Wel niet onmiddellijk, want ook deze
drie profetieen zijn niet zomaar naast elkaar gezet. Ze vertonen ze-
ker verband. Eerst wordt het lijdenseinde voorzegd. Dan wordt om
220
De drie knechten besproken § 28
het bruidskleed geroepen. Tenslotte is Jeruzalem weer de bemin-
de, reine, heilige stad Gods.
profetie. De toornbeker weggenomen, vs 17-23.
Jahweh maakt een eind aan dat vreselijke gezicht. Jeruzalem
zal geen toonbeeld van Gods straffende toorn meer zijn. 't Leek
wel een beschonken vrouw, die daar neerlag, waar niemand naar
omkeek, waar men met z'n wegens achteloos overheen reed. Dat is
eerst voorbij.
2° profetie. Jeruzalem weer in feestgewaad, 52 : 1-6.
Wat zullen de mensen wel niet denken! Dat Ik, Jahweh, Mijn
yolk aan Babel wegens schuld heb moeten afstaan? Geen sprake
van. Net zo min als aan Egypte en aan Assyrie. Die laster van Ba-
bel zal uit zijn. En dan zal Mijn yolk weer reden te meer hebben om
Mijn naam (dat is: Mijn kracht) te kennen en te prijzen.
3° profetie. Jeruzalem, daar komt uw Koning! 52: 7-12.
In een Broom kan alles. Zo kunnen in een profetie over de
herbouw van Jeruzalems puinhopen toch de wachters boven op de
poorten staan en aan de bevolking mededelen, dat er op de heuvel-
toppen al geregeld een snelvoetige boodschapper zichtbaar is, die
komt melden, dat Babel gevallen is.
Er uit! Er uit! Weg uit die onreine heidense stad. Ontdoe u
van alle verontreiniging ermee. Neem het indertijd weggevoerde
vaatwerk uit de tempel (2 Kon. 25 : 14, Ezr. 1 : 7-11) weer mee terug
en wees weer als vanouds de heilige Godsstad.
3. Jesaja troost Gods yolk nogmaals met beloften betreffende de
Messias en de toekomst van Sion, Jes. 52: 13-57: 21.
Met al zijn dichterlijke gaven is Jesaja toch een man van orde
geweest.
Hier treffen we een derde groep van profetieen aan, waardoor
ook weer gevolg gegeven wordt aan het bevel van Jes. 40: 1, nl.
troost, troost Mijn yolk. Opnieuw spreekt Jesaja alsof hij de tijd
der ballingschap beleeft. Jo al beleefd heeft en Israels verlossing
daaruit heeft mogen aanschouwen. We herinneren ons dit ook uit
de beide voorafgaande groepen van profetieen. Vandaar dat in-
houd en opbouw van deze groep geheel parallel lopen aan die van
221
§ 28 De drie knechten besproken
de vorige. Ook nu vestigt de profeet de aandacht van zijn lezers
eerst vooral op de Messias (A) en vervolgens op Gods yolk (B). We
zeggen weer „vooral". Die twee zijn wel te onderscheiden, maar
niet te scheiden.
A. Jesaja voorzegt, dat de Messias wel zeer diep vernederd, maar
daarna zeer hoog verhoogd zal worden, Jes. 52 : 13-53 : 12.
Dit is Jes. 53 met z'n inleiding.
Dit hoofdstuk bestaat uit een aantal paragrafen, waarin het
regelmatig zal gaan over de vernedering en verhoging van de Mes-
sids. De inleiding bereidt daarop voor.
Inleiding, Jes. 52 : 13-15.
Het lezen van Jes. 53 is ook voor ons nog zeer ontroerend. Dat
moet het dus zeker geweest zijn voor Gods ballingschapsvolk, dat
op deze knecht van Jahweh al z'n hoop had gevestigd. Straks zal
Jes. 53 mededelingen over hem doen, die verbij steren. Ze zullen de
verwachting kunnen wekken, dat de Messias een grote mislukke-
ling zal zijn.
Tegen dat misverstand wil de profeet zijn lezers aanstonds be-
schermen. Onmiddellijk. In 52: 13a al. Met maar drie woorden.
Wij hebben helaas drie zinnetjes nodig om ze te vertalen: Let op!
Hij zal slagen. M'n knecht. In onze taal toch ook nog wel een korte
en bondige manier om een opschrift te formuleren. Bovendien
wordt in 13b aan dat korte opschrift de volgende nadere verklaring
toegevoegd: Hij zal omhoog komen, zich verheffen, ja zeer verhoogd
worden. Men heeft hierin een zinspeling willen horen op de beken-
de „trappen" in Christus' staat der verhoging. Zulke beweringen
zijn even moeilijk te bewijzen als tegen te spreken. Maar wat vast
staat is wel, dat de profeet zijn lezers laat zien, dat er striktgeno-
men geen Touter verdrietige, maar ook opbeurende en vertroosten-
de lectuur zal volgen.
Tussen twee haakjes, we zeiden, dat het de profeet is, die hier
spreekt. Misschien zal iemand er op willen wijzen, dat het niet Je-
saja is, die hier spreekt, maar Jahweh, getuige het woord Mijn
knecht. Maar dat maakt weinig verschil. Zulke persoonsverwisse-
lingen hebben we by. al ontmoet in de geschiedenis van de Tien
222
De drie knechten besproken § 28
Woorden, I a , 296, en ook bij Jesaj a komt het voor, dat er eerst door
de profeet gesproken wordt over Jahweh en dat vlak daarna Jah-
weh zelf spreekt, Jes. 49 : 7, 8, 53 : 12. Jesaja sprak immers ndmens
Jahweh. Hoe Licht liepen dan de twee spreekmanieren in elkaar
over.
De inleiding eindigt met twee verzen, 14 en 15, die ook nog
samenvatting bieden van wat volgen zal. We horen Jahweh zelf tot
de Messias spreken over de verhouding tussen diens vernedering
en diens verhoging. Zij zullen evenredig zijn. Zijn vernedering zal
bij velen grote ontzetting veroorzaken. (Vanwege het stuitende van
zijn verschijning. Alsof hij geen mens meer was.) Maar naar gelâng
hiervan zal het respect zijn, dat zijn verhOging afdwingt. Velen zul-
len er over opspringen. Zelfs koningen ervan verstommen. Zoiets
was nog nooit vertoond. Ongehoord!
Dit over de inleiding.
Nu het hoofdstuk.
Zeker, Jes. 53 bedoelt Gods yolk te troosten. Te troosten door
het de verhoging van de Messias aan te zeggen. Maar dat gebeurt
nog al allengs. In alle delen, waaruit Jes. 53 bestaat, is van beide
sprake, zowel van de vernedering als van de verhoging van de Mes-
sias. Gevolg hiervan is vanzelf, dat de ontwikkeling der gedachten
slechts langzaam verloopt. Er is op gewezen, dat taal en stijl van
Jes. 53 gelijkenis met het Hebreeuwse klaaglied vertonen.
1° . Zelfverwijt, vs 1-3.
De geschiedenis van de kamerling, Hand. 8 : 32, is de enige
plaats niet, waar het N.T. uit Jes. 53 citeert. Het eerste vers van dit
hoofdstuk wordt er zelfs tweemaal in aangehaald; in Joh. 12: 38
(vele oversten durfden niet voor de Heere Jezus uit te komen) en
Rom. 10 : 16 (tot Paulus' diepe smart hebben lang niet alle Joden in
het Evangelie van Christus geloofd).
Deze droeve tijd heeft Jesaja al profetisch meegemaakt, ge-
zien („gezicht" Jes. 1: 1). En in dat gezicht heeft God hem ook het
nodige doen „horen", zegt vs 1. De profeet klaagt over de houding,
door het yolk jegens de Messias aangenomen. Alleen doet hij dit
niet uit de hoogte. Hij sluit op kunstzinnige en tegelijk zachtzinni-
ge wijze er zichzelf bij in.
223
sr 28 De drie knechten besproken
Jes. 53 begint met een uitdrukkelijke schuldbelijderiis. Dit
uitdrukkelijke laat de profeet merken door zijn klacht niet alleen
in de vragende vorm te gieten (dat kon in het Hebr., z.reg. onder
„vragen"), maar door haar bovendien te herhalen. Vs 1 is een dub-
bele uitroep.
Vs la. Wie heeft geloofd wat we hebben gehoord!
Vs lb. Wie doorzag het als een werk van de arm van Jahweh!
De volgende verzen, 2 en 3, verklaren hoe het kwam, dat de
Messias niet aanvaard werd. Hij sproot niet voort uit een aanzien-
lijk milieu, maar was van geringe afkomst. Zijn verschijning impo-
neerde niet. Hij kwam niet voor de dag als een ferme man. Maakte
veeleer een ziekelijke indruk. Drong zich niet naar voren, maar
trok zich veeleer terug. Vandaar dat hij „bij ons niet in tel" was.
2° . Kortzichtigheid, vs 4.
De profeet gaat voort te spreken als tolk van zijn yolk. Hij
beschuldigt ook zichzelf (bezigt daarvoor zeer uitdrukkelijk het
woord „wij") van verregaande blindheid. Hierdoor hebben we niet
gezien wat er in werkelijkheid gebeurde, maar hebben we ons pre-
cies het tegenovergestelde verbeeld. Zo klaagt hij.
Vs 4a. In werkelijkheid waren het onze ziekten, die hij droeg en wa-
ren het onze smarten, die hij op zich nam.
Vs 4b. Maar volgens onze verbeelding was hij iemand, die door God
bezocht, geslagen en getroffen was.
Het woord, dat we door „bezocht" vertaalden, doet even den-
ken aan de „melaatsheid" van Lev. 13 : 2 en verklaart mede, waar-
om hij werd beschouwd als een zondaar.
3°. Onverdiende straf zonder tegenspraak ondergaan, vs 5-7.
Wat de Messias droeg was echter erger dan ziekten. Het wa-
ren zonden, misdaden, schuld. Maar niet van hem zelf.
Vs 5a. Hij, hij is doorboord wegens bondsbreuken van ons.
Vs 5b. Hij is onder zonden van ons verbrijzeld.
Vs 5c. De straf die ons (de) vrede aanbrengt, was op hem.
Vs 5d. Door zijn striemen is ons genezing geworden.
De dichter heeft het beeld van ziekte en genezing nog wel niet
geheel en at losgelaten, maar vs 5 stelt duidelijk in het licht, dat de
Messias een drager was van zonden en wel van anderen.
224
De drie knechten besproken § 28
Hoe heeft dat ongehoorde kunnen gebeuren?
Dat heeft niemand minder dan Jahweh zo besteld. Dat deden
geen mensen. Die kunnen alleen maar zorgen voor paniek en
chaos. Zoals dat by. voorkomen kan onder schapen. Er zal wat
midden in een kudde gebeuren en de hele kudde spat a.h.w. uiteen.
Alles stuift weg.
Vs 6a. Wij alien dwaalden als schapen.
Vs 6b. leder ging zijn eigen weg.
Vs 6c. Maar Jahweh heeft haar op hem geschoven .
Vs 6d. De schuld van ons allemaal.
En hoe vond de Messias zelf die verschuiving? Want zo is het
toch de gewone orde niet. Aan zonden, die ik niet bedreven heb,
ben ik toch niet schuldig en daarvoor word ik toch niet gestraft.
De Messias heeft die verschuiving van zonde en schuld echter
wel aanvaard. Zelfs zonder enig tegenspreken aanvaard.
Vs 7a. Hij werd mishandeld, maar boog er onder.
Vs 7b. Hij deed zijn mond niet open.
Vs 7c. Zoals een lam ter slachting wordt geleid.
Vs 7d. En zoals een schaap jegens z'n scheerders
Vs 7e. Stom is, (zo) deed hij zijn mond niet open.
Men moet niet denken, dat het tweemaal voorkomen van de
woorden „hij deed zijn mond niet open" te wijten is aan onzorg-
vuldigheid van Jesaj a. Zulke herhalingen behoren tot zijn stijl. Ze
vestigen op iets in het bijzonder de aandacht. De Messias is volko-
men gehoorzaam geweest.
4°. Een eervolle begrafenis, vs 8 en 9.
Ze hebben de Messias gevangen genomen en hem een proces
aangedaan. Daarvan is hij pas door de dood ontslagen. Maar heb-
ben zijn tijdgenoten wel beseft wat er eigenlijk gebeurde?
Vs 8a. Toen hij (eindelijk) van hechtenis en rechtszaak ontslagen was,
Vs 8b. Wie van zijn tijdgenoten heeft toen bij zichzelf gedacht:
Vs 8c. „Hij is voorwaar onschuldig van het leven beroofd.
Vs 8d. De straf voor de bondsbreuk van mijn yolk heeft hem getrof-
fen?"
Toch heeft zich bij die dood van de Messias reeds een merk-
waarclige wending voorgedaan. Zoals wanneer wij zeggen: „Er is
225
§ 28 De drie knechten besproken
beter weer op til, want de wind is om." Zo heeft zich reeds bij de
dood van de Messias een verandering ingezet van onrecht naar
recht, van vernedering naar verhoging. De tijd van smaad raakte
om.
Vs 9a. Men had hem zijn graf toegedacht temidden van boosdoeners.
Vs 9b. Maar tijdens zijn dood is hij bij een rijke geweest.
Vs 9c. Omdat 17 )hij geen onrecht gedaan had
Vs 9d. En er geen bedrog in zijn mond geweest was.
In het midden der vorige eeuw maakte een commentator de
opmerking, dat „verscheiden nieuwere uitleggers hier hun best
doen om de poena vicaria (plaatsvervangende straf) opzij te schui-
ven" 18 ). Wat zou hij vandaag gezegd hebben? Bij vs 9 weer hij vrij-
moedig op de vervulling van de profetie door de geschiedenis in de
evangelien, die verhaalt, dat de Joodse overheid Jezus een even
oneervolle begrafenis toedacht als de twee boosdoeners, maar dat
de Romeinse overheid de beschikking over zijn dode lichaam toe-
stond aan iemand, die in Matth. 27 : 57 een rijk man genoemd
wordt 19 ). Even moeilijk als het de kamerling viel Jes. 53 goed te
begrijpen, zonder commentaar van Filippus, valt het ons dit
hoofdstuk en bepaald vs 9 te lezen zonder aan Jozef van Arimathea
te denken.
5°. Ten hoogste verhoogd, vs 10-12.
Wij gebruiken het woord „behagen" zelden meer. Nog wel als
er iemand geridderd wordt. Dan wordt de plechtige verklaring af-
gelegd, dat het H.M. de koningin heeft behaagd hem die en die on-
derscheiding toe te kennen.
In Jes. 53 : 10 komt het woord behagen tweemaal voor, de eer-
ste keer als w.w., de tweede keer als zelfst.n.w.
Vs 10a. Het heeft Jahweh behaagd, dat hij geslagen werd om ervan te
bezwijken.
Vs 10b. Maar wanneer hij zich ten schuldoffer heeft gesteld
Vs 10c. Zal hij zaad zien, tot in lengte van dagen zal hij leven.
Vs 10d. Wat Jahweh behaagde zal door zijn dienst volop in vervulling
gaan.
Voor hij eindigt werpt de dichter een blik terug. Hij heeft
voorzegd in vs 6, dat de schuld van anderen op de Messias zou
226
De drie knechten besproken § 28
worden geschoven. Thans voegt hij daaraan toe, dat Jahweh dit
goedkeurde. Dat Hem dit behaagde, vs 10. We leren hier niet bij de
daden der mensen tegen de Messias te blijven staan, maar te letten
op Gods gebruik ervan en Zijn bedoeling ermee.
Hierover vernemen we reeds iets in het vervolg van het vers.
De knecht van Jahweh zal veel vrucht op zijn arbeid zien, want hij
zal een lang leven ontvangen. Het scheelt niet veel of Jesaja voor-
zegt, dat God de Messias uit de doden ten eeuwigen leven zal op-
wekken. Als beloning voor zijn trouwe dienst.
Waarin bestond die dienst dan?
Dat hij zijn nefesj stelde tot een sasjaam, vs 10b.
Het woord nefesj kan heel veel betekenissen hebben, I b , 43,
44. Hier past misschien het best het woord „leven" of „zich zelf".
Of anders „zijn bloed", gezien het woord 'asjaam. Van alle woor-
den voor allerlei offeranden zal dit gekozen zijn, omdat het offer-
dier voor een schuldoffer in verreweg de meeste gevallen een
schaap van het mannelijk geslacht was en werd gebruikt ter ver-
zoening van rechtsverkorting, I b , 249. Deze had plaats bij aantas-
ting van Gods verbond met Israel, bij afval, verbondsbreuk. Het
woord hiervoor en het bijbehorende w.w. komen in Jes. 53 nog al
eens voor, vs 5, 8 en in vs 12 tweemaal (p-sj-`).
Ook als we het woord „zaad" hier nog niet opvatten als be-
trekking hebbend op de vele volken, die door het Evangelic zullen
worden gered, zie Jes. 2 : 2-5, dan moet men toch toegeven, dat in
vs 10 de jubel der overwinning van de Messias over zonde en dood
alreeds begint op te klinken.
In vs 11 breekt hij echter voller- door.
De Messias zou in de toekomst zijn blik immers mogen laten
rusten, zei vs 10, op zijn „zaad". Vs 11 sluit daarbij aan.
Vs 1 la. Na zijn diepe ellende zal hij het zien.
Vs 11b. Hij zal er zich volop in verlustigen. Door zijn verbondstrouw
Vs 11c. Zal Mijn rechtvaardige knecht er velen rechtvaardigen.
Vs 11d. Hij zal immers hun schulden dragen.
Zoals het oog van een herder met welgevallen rusten kon op
zijn kudde, die hij gefokt en in de veilige kooi gebracht had, zo zou
het oog van de Messias eenmaal rusten op een grote schare van
227
§ 28 De drie knechten besproken
verlosten. Die zouden dan door hem „gerechtvaardigd" zijn, dwz.
vrijgesproken zijn, 1 Kon. 8: 32, Jes. 5 : 23, dankzij hem, die hun
schulden droeg. Door „zijn kennis", zijn verbondstrouw 20 ), zou hij
dat bewerken.
In vs 11 nam Jahweh zelf reeds het woord.
In vs 12, het laatste vers, heeft Hij ook het laatste woord.
Vs 12a. Derhalve zal Ik hem ten aanschouwen van velen zijn aandeel
in de overwinning bezorgen.
Vs 12b. Hij zal in gezelschap van machtigen de buit verdelen.
Vs 12c. Daarom omdat hij zijn nefesj (bloed, leven) uitgoot in de dood
Vs 12d. En zich tellen liet onder verbondsbrekers.
Vs 12e. Terwij1 het zo was, dat hij de zonden van velen droeg
Vs 12f En voor verbondsbrekers tussenbeide trad.
Het slot is opvallend zakelijk.
Misschien zou men van de welsprekende woordkunstenaar
Jesaja een daverend slot verwacht hebben. Maar Jesaja zelf heeft
zijn hart liever opgehaald aan het doorgeven van de kern van het
Evangelie: de Messias sterft voor anderen en God beloont hem
daar rijkelijk voor, wat velen ten goede komt.
B. Jesaja spreekt Sion wederom vertroostend toe, maar waar-
schuwt het ook voor goddeloosheid, Jes. 54-57.
Naar de bekende orde, waarop we in het voorafgaande dik-
wijls geattendeerd hebben, gaat Jesaja na de Messiasprofetie van
hfdst. 52: 13-53: 12 over tot enige Sionsprofetieen. Hij zal deze
echter besluiten met woorden van ernstige vermaning, hfdst.
54-57. Omdat met dit vermanend slot de inhoud van het resterend
deel van het boek, hfdst. 58-66, dan weer veelszins overeenstemt,
zien we hier het boek Jesaja dus eigenlijk al wat naar z'n einde nei-
gen.
a. Jesaja belooft Sion een talrijke nakomelingschap, Jes. 54.
Dit onderwerp heeft in het hart van Jesaja een brede plaats
ingenomen. Jahweh heeft hem al eerder een profetie in de pen ge-
geven, die aan het beklagenswaardige Sion der ballingschap een
228
De drie knechten besproken § 28
toekomst beloofde als overbevolkte stad, waarin men om woon-
ruimte verlegen zou zijn. Zie hfdst. 49 : 14-21.
In dit hoofdstuk wordt gesproken over de toekomst van Sion
met gebruikmaking van twee beelden. Ten eerste dat van een
vrouw en ten tweede dat van een stad.
aa. Sion voorgesteld als een vrouw, vs 1-10.
Het is heel verdrietig, wanneer een meisje wel ten huwelijk
wordt genomen, maar het daarna blijkt, dat ze geen kinderen krij-
gen kan. Maar het is ook erg, wanneer een vrouw wel kinderen
krijgt, maar deze bij haar vandaan worden geroofd. En hoeveel
Israelitische kinderen is dat niet overkomen, I b , 718. Denk U de
smart der moeders van zulke kinderen in. Zo is Jeruzalem er aan
toe geweest. Maar God heeft lang voor de Babylonische balling-
schap door Jesaj a al beloofd, dat Jeruzalem weer wemelen zou van
inwoners. Jubel, gij onvruchtbare! vs 1-3.
Er waren nog meer mogelijkheden voor vrouweleed.
Een vrouw kon in slavernij geraken, zoals het jonge vrije Is-
rael in Egypte en het latere Israel in Babylon, vs 4. In het laatste
geval leek Israel wel weduwe te zijn geworden, een vrouw zonder
man die het voor haar opnam. Ja nog grievender was het voor een
vrouw, wanneer zij de eerste was, met wie haar man in hun beider
jonge jaren trouwde, maar later nam hij er ook nog andere vrou-
wen bij en werd zij niet meer door hem aangekeken. In vs 6 en 7
schemert iets van de oud-oosterse haremtoestanden door.
God heeft Sion getroost door er op te wijzen, dat zij geen ech-
te weduwe geworden was. Immers haar man — dat was Hij — leef-
de nog. Hij, de Schepper van haar en van alles. Welke vijand van
Israel was tegen Hem, Jahweh van de strijdkrachten, bestand? I f ,
16. Hij kwam voor haar op als Losser, Goel (z.reg.).
Inderdaad was zij wel een poos bij Hem uit de gratie geweest.
Ze had het er ook naar gemaakt, zodat Hij Zich vertoornde. Maar
Hij zou haar weer als de geliefde der jeugd tot Zich nemen. En dan
zou Hij opnieuw met haar trouwen. Bij wijze van spreken dan.
Want gescheiden had Hij Zich immers nooit van haar, 50 : 1. Dat
„nieuwe" (hernieuwde) verbond zou „eeuwig" zijn (onwankel-
baar), vs 5-8.
229

§ 28 De drie knechten besproken
Deze belofte is door God bevestigd. Zoals Hij Zijn belofte aan
Noach bevestigde, vs 9, 10.
bb. Sion voorgesteld als een stad, vs 11-17.
Dit deel gaat over tweeerlei. Ten eerste over de stad dwz. haar
muren en poorten, vervolgens over de inwoners der stad.
De stad, vs 11, 12.
In stoute verbeeldingstaal wordt beloofd, dat dezelfde Gods-
stad, die door Jesaja's profetisch oog nu reeds gezien is als een
puinhoop, herbouwd zal worden tot een prachtstad. De stenen van
haar muren kijken U aan als vrouwenogen, omdat ze niet met kalk
gevoegd zijn, maar met donkere schmink. De fundamentstenen
zijn saffierblauw. Lijken dus hemels. Want de oosterse hemel is
veelal azuur- of saffierkleurig, l a , 340, dat is donkerblauw, op
zwart af. Wat een contrast vormen derhalve met deze donkere mu-
ren de tinnen die op en de poorten, die in deze muren zijn aange-
bracht. Want de tinnen der muren zullen vervaardigd zijn van
robijnen en hun poorten van karbonkelstenen. Robijnen en kar-
bonkels zijn beide rood, lichtrood, de kleuren van leven (zie de
symboliek van de tabernakel). Tenslotte wordt de grens van het
terrein der stad met fraaie stenen gemarkeerd.
De inwoners der stad, vs 13-17.
Onder de inwoners van de toekomstige prachtstad heersen
sjaloom en tsedaqah, woorden, die beide geluk kunnen betekenen,
maar men kan het eerste speciaal vertalen met vrede en het tweede
met gerechtigheid of rechtvaardigheid.
Waaraan is dit gelukkige leven te danken?
De inwoners der stad — hier haar „zonen" genoemd — hebben
hun zegenrijk leven te danken aan Goddelijk onderwijs. Dat heeft
hun hart veroverd en de richting van hun leven geneigd tot gehoor-
zaamheid aan Gods bevelen.
Dit rechtvaardige yolk van God zal niet behoeven te vrezen
voor een herhaling van het gebeurde. Het mag zich geheel op Hem
verlaten. Wie is machtiger dan Hij? Wanneer Hij het niet wilde,
zou zelfs geen smid z'n blaasbalg kunnen gebruiken om een wapen
te smeden tegen Sion en als Hij er de kracht niet voor gaf zou geen
tong zich tegen Sion kunnen bewegen, by. in een rechtsgeding.
230
sC 28
De drie knechten besproken
Het is heden aan ons vergund iets van de vervulling dezer pro-
fetie af te weten.
Inderdaad is Jeruzalem ten tijde van koning Cyrus wel her-
bouwd en hebben z'n bewoners weer goede dagen beleefd. In dat
Jeruzalem is zelfs onze Zaligmaker verschenen als de beloofde
Messias. Hij beriep Zich op de profetieen als het onderwijs, dat de
Vader aan Israel gegeven had, zie vs 13. Wie zich daaraan hield,
zou tot Hem komen, zei Hij, Joh. 6 : 45. Maar helaas heeft Hij om
de ongehoorzaamheid van Jeruzalem moeten wenen en toch weer
een verwoesting van Jeruzalem moeten voorzien. Die heeft in het
jaar 70 plaats gehad, Luc. 19 : 41-44. De vervulling van Gods belof-
te uit Jes. 54 is intussen langs een heel andere kant gekomen. Er
heeft zich uit het Israel-naar-den-bloede slechts een deel achter
Christus en Zijn apostelen geschaard, maar uit de heidenen heb-
ben er zovelen aan het Evangelie gehoor gegeven, dat de apostel
Paulus van deze gemeente uit Joden en heidenen heeft geschreven,
dat in haar Jes. 54: 1 (jubel, gij onvruchtbare — de kinderen der
verlatene zijn talrijker dan die van de gehuwde) vervuld werd, Gal.
4 : 27. Inzake de algehèle vervulling van Jesaj a's profetie over de
schone stad van Israels God en Koning worden we ingelicht door
Openb. 21 : 15 en v.v. 21 ).
b. Jesaja belooft de ballingen, dat God een tijd van genade voor hen
zal laten aanbreken, Jes. 55.
De profeet heeft zich verplaatst gezien temidden van ballin-
gen, die er ellendig aan toe waren. Als mensen, die na een afmat-
tende tocht in de hitte versmachtten van dorst. Hij beklaagt hen
reeds hartelijk met z'n allereerste woord („Ach") en troost hen
daarna met de belofte van bijzondere bewijzen van Gods ontfer-
ming en trouw. Dit blijkt uit het volgende.
1° . Tot wie de profeet zich richt, vs 1-3a.
Over dorst gesproken. Nog tot in het begin van deze eeuw
heeft Palestina de naam gehad van een land vol stof en hitte en van
akelige dorst. In deel II van zijn ,Oostersch leven", uit 1915, ver-
telde prof. H.Th. Obbink, dat het toen nog ,tot zelfs in de grotere
steden met de waterverzorging zeer slecht gesteld was" en dat de
231
§ 28 De drie knechten besproken
waterverkoper (sakka) nog tot het gewone straatbeeld behoorde.
„De sakka roept: komt gij dorstigen en drinkt! Heeft zulk een wa-
terdrager Jezus voor de geest gestaan bij zijn woorden, Joh. 7 : 38:
zo iemand dorst heeft, die kome tot mij en drinke?" Hetzelfde ver-
haalt James Neil in zijn „Palestina en de bijbel", hfdst. XXVII,
Drinkwater, met verwijzing naar Jes. 55 : 1.
Dit vers begint met een woord, dat waarschijnlijk het best te
vertalen is met „Ach!" 22 ). De aangesprokenen worden immers be-
klaagd als mensen, die dorst lij den en dus naar water snakken.
Vandaar de imitatie van de waterverkoper, waarmee de situatie
wordt getekend van hen, tot wie de profeet zich richt. Hoewel de
vergelijking van het verlossingsaanbod, waarmee de profeet zijn
beproefde en bedroefde vrienden meteen wil opbeuren, nog lang
niet op gaat. Want het kopje water kostte bij de sakka misschien
wel niet veel, maar van niets kon de man toch niet leven. Maar het
heil, de verlossing, waarop Jesaja bier het oog heeft, gaat al het
momenteel denkbare te boven. Daarom is het zo uiterst geschikt
voor mensen, die naar redding snakken. Onmachtig voelen ze zich.
Maar wat behoeven ze alleen maar te doen? Luisteren. Goed luis-
teren. Dan zullen ze iets eten en drinken, waarvan ze door en door
— „uw ziel", dat is de totale mens — zullen opknappen.
2°. Wat de profeet belooft, vs 3b-5.
ledereen in Israel had wel eens van koning David gehoord.
Natuurlijk. En dan had hij allicht ook het mooie verhaal onthou-
den van David, die voor Jahweh een tempel wilde bouwen, maar
dat mocht niet. In plaats daarvan, zei God, bouw Ik een huis voor
jou. Jahweh bedoelde daarmee toen een dynastie, een vorstenhuis.
Hij gaf David de toezegging, dat er aan dat koningshuis nooit een
eind zou komen. We hebben er over gelezen in 2 Sam. 7 en hebben
toen begrepen, dat God de verhoging van Christus op het oog had,
I f, 327.
Als nu door de profeet Jesaja namens Jahweh beloofd wordt,
dat Jahweh „een eeuwig (vast) verbond" ook met de ballingen zal
sluiten, wordt dit meteen verklaard door het slot van vs 3: „Ik zal
Mijn trouw jegens David tonen". Dit zal dus betekenen: Ik wil met
u net zo handelen als met David. Wat voor gering persoontje was
232
De drie knechten besproken § 28
David eerst niet geweest. Maar God had hem gemaakt tot iemand,
aan wie de volkenwereld van toen heeft kunnen zien wie Jahweh
was. Zoiets zou met de ballingen nu ook gebeuren (ten tijde van
Cyrus). Want op hun geroep (tot God) zou een volk, dat zij niet
kenden, tot hen komen en dit yolk, dat op zijn beurt hen evenmin
kende, zou tot hen komen aangesneld (de snelle troepen van Cy-
rus, zie hfdst. 41). En dat waardoor? Door de hand van Jahweh, die
Zijn kinderen Zijn trouw betoonde. Op die manier zou het balling-
schapsvolk eveneens tot „een getuige", een monument, worden
van de liefde en trouw van Jahweh, net als David daarvan een
toonbeeld was geweest.
3°. Een bijzonder gunstige tijd, vs 6, 7.
Aan de ballingschappen van het tien- en tweestammenrijk
heeft God veel waarschuwingen vooraf laten gaan, naar de ver-
bondsafspraken van Lev. 26 en Deut. 28. Totdat het met Zijn ge-
duld j egens hen afgelopen was en Hij niet meer wilde vergeven,
zelfs niet aan Juda, 2 Kon. 24 : 4. Jahweh was grimmig geworden,
Ig, 809. 810. Niettemin heeft Hij later toch nog een andere tijd la-
ten aanbreken. In hfdst. 49: 8 lazen we al over een tijd van „raat-
soon" (vertaald door genade, ook door welgevallen, van weerszij -
den, dus overeenstemming, hereniging). Jahweh heeft, om zo te
zeggen (met 54 : 7) Zijn vrouw Sion gedurende korte tijd verlaten,
maar vol ontferming zal Hij Zich met haar herenigen. Met het oog
op die speciale toekomst heeft Jesaja de raad gegeven: „Zoekt Jah-
weh, terwijl Hij te vinden is. Roept Hem aan, wanneer Hij dichtbij
is. De goddeloze verlate zijn weg, laat de bedrijver van zonde bre-
ken met z'n opvattingen en zich bekeren tot Jahweh, dan zal deze
Zich over hem ontfermen, (j a laat hij zich bekeren) tot onze God,
want Hij is mild in het schuldvergeven." Precies dus het tegenge-
stelde van 2 Kon. 24 : Jahweh wilde toen niet meer vergeven. Of wij
dus ook uitkijken moeten. Bondelingen kunnen God zo tergen, dat
Hij hen veel zwaarder straft dan heidenen. Maar als zij zich beke-
ren, zei Mozes, kan Gods ontferming wonderlijk zijn, Deut. 30 : 3.
Hoe komt dat toch?
4°. Vanwege dit tweeerlei, vs 8-11.
Ten eerste omdat Jahweh God is. Op de gedachten en plan-
233

§ 28 De drie knechten besproken
nen van Hem kunnen wij niet komen en wij beschikken niet over
zulke middelen en wegen als Hij om Zijn doel te bereiken.
Ten tweede omdat het woord van Jahweh altijd Zijn wil vol-
brengt, ook, al denken wij soms misschien dat het niets uithaalt.
Maar het is ermee als met regen en sneeuw. Als zij verdampen en
weer hemelswaarts stijgen, hebben zij eerst op en in het aardrijk
het werk volbracht, dat God hun opdroeg. Wie zal Gods koninklij-
ke 2³ ) Woord weerstaan?
5°. Een blijde terugkeer wordt gegarandeerd, vs 12, 13.
Met die terugkeer wordt natuurlijk de terugkeer uit Babel
naar Jeruzalem bedoeld. Als de profeet namens Jahweh die terug-
keer belooft, ziet hij de vervulling van Gods belofte met een la-
chende natuur omkranst, als in hfdst. 44 : 23 en 49 : 13. De weder-
kerenden zullen niet angstig om zich heen behoeven te kijken. God
zal voor orde en veiligheid zorgen. Men zal zich later verbaasd af-
gevraagd hebben: Hoe kon dit toen? Maar nu God Zich voor Zijn
ballingen bediend heeft van Cyrus en zijn legers, moeten wij daar-
in vervulling zien van Jes. 55 slot. Wat heeft God Zichzelf daar-
door een monument bezorgd, wat een gedenkteken! De geschied-
boeken getuigen ervan. Dit is toch van Jahweh geschied en het is
wonderlijk in onze ogen. Babel is met een handomdraai opzij ge-
zet. Uitgeschakeld.
c. Jesaja typeert de toekomstige genadetijd met de belofte, dat er
dan zelfs voor gecastreerden en heidenen toegang zal zijn tot de
vergaderingen van Gods yolk, Jes. 56 : 1-8.
Het verstaan van deze profetie wordt verlicht door de zeer
overzichtelijke opbouw ervan.
1° . De inleiding, vs 1-3.
Jahweh zelf spreekt. Ik zal U eens laten zien hoe belangrijk het
is, wanneer men Mij dient overeenkomstig Mij n misjpaat (z.reg.; in-
zettingen en geboden) en handelt en wandelt in gerechtigheid (z.-
reg.). Men neme dit vooral ter harte nu binnen afzienbare tij d er ver-
lossing komen zal. En dat op zeer ruime schaal. Voor iedere ster-
veling, die dit (dwz. Gods misjpaat, bekend uit de Thora) doet
en ieder mensenkind, dat de genoemde gerechtigheid betracht.
234
De drie knechten besproken § 28
Waaraan die mensen dan te kennen zijn? Heel gemakkelijk,
nl. door hun eerbiediging van het sabbatsgebod. Die loopt in het
oog. Maar op den duur ook door hun overige handel en wandel.
Daarom mogen heidenen en ontmanden niet zeggen: „Jahweh
houdt ons toch maar buiten de zegen over Zijn yolk". Wacht maar!
2°. Wat betreft de ontmanden, vs 4, 5.
Hiermee werden mannen of jongens bedoeld, wier testikels
waren weggenomen of wier geslachtslid was afgesneden, hetzij per
ongeluk, hetzij opzettelijk. Toonbeelden van de dood als zij daar-
door waren, mochten zij zich niet bevinden in een cultische verga-
dering van Israelieten ter ere van Jahweh, de God des levens. Zie
over de betekenis van dit verbod de bespreking van Deut. 23 : 1-9,
I c , 689.
Jahweh heeft laten weten, dat er eenmaal een einde aan de
geldigheid van die wetsregel zou komen en dat zulke beklagens-
waardige mensen nog tot in verre geslachten een schone naam on-
der Gods yolk zouden kunnen krijgen. Z'n naam schijnt men oud-
tijds op wijgeschenken te hebben geschreven voor de tempel of op
tempelwanden. Maar de bekende geschiedenis van de kamerling is
voor hem heel wat meer waard geworden dan zo'n ingekraste tem-
pelnaam, Hand. 8 : 26-40. De deur open voor het Evangelie naar
alle landen!
3°. Wat betreft de heidenen, vs 6, 7.
Het zal wel altijd mogelijk geweest zijn, dat iemand van hei-
dense afkomst lid van de Israelitische gemeente werd. Soms ge-
schiedde dit zelfs massaal, zie het geval van de Gibeonieten. Maar
hoe gemakkelijk zal men bij de terugkeer uit Babel e.a. plaatsen
naar Palestina zulke later pas bekeerde heidenen aan hun lot over-
gelaten hebben. Gedreven door een zeker Israelitisch superiori-
teitsgevoel. Alsof het zelfs reeds voor Abraham geen genade ge-
weest was, dat God met hem een verbond aanging en alsof de
Israelieten te Horeb niet uit gendde bovendien met het Horebver-
bond zijn vereerd. Mozes heeft in Deut. voor die hoogmoed ge-
waarschuwd, 9 : 4. Maar Jesaja heeft blijkbaar iets voorzien van
dien aard in de verre toekomst van de terugkeer uit ballingschap en
heeft beloofd, dat Jahweh Zich ook over zulke bekeerde heidenen
235
§ 28 De drie knechten besproken
zou ontfermen en hen zou laten deelnemen aan de eredienst in de
Jeruzalemse tempel. Want Mijn huis zal een bedehuis heten voor alle
volken. Onze Zaligmaker heeft aan dit woord herinnerd, Matth.
21 : 13.
Conclusie, vs 8.
Opmerkelijk, dat deze korte profetie zo vaak haar lezers ervan
verzekert, dat zij gesproken is door Jahweh zelf. Met zulk een ver-
klaring begint zij niet alleen, maar eindigt zij ook. Opdat men toch
maar het bijna ongelofelijke geloven zou (verandering in de Thora
door God zelf). Aldus: Terwijl Ik straks bezig ben Israels verdre- •
venen te vergaren, zal Ik het aantal vergaderden nog vergroten
door tegelijk met hen ook anderen (nl. gecastreerden en gelovigen
uit de heidenen) meteen mee te vergaderen. Deze uitspraak is dadr-
om zo opmerkelijk te achten, omdat Jahweh zelf vroeger geboden
had de deur van Zijn huis voor dit soort van mensen te sluiten.
De vraag is wel eens gesteld, waarom de kamerling van Hand.
8 zich juist het boek Jesaja zal hebben aangeschaft. Geantwoord is,
dat hij het zal gedaan hebben, omdat daarin de belofte van hfdst.
56 : 3b stone). Dat kan best. Maar dit weten we zeker: uitgaande
van Jes. 53 : 6-8 (zoals een lam ter slachting wordt geleid enz.) pre-
dikte Filippus hem Jezus.
d. Jesaja kondigt Gods vloek aan voor de goddelozen, maar Gods
zegen voor de vromen, Jes. 56: 9-57: 21.
Met dit Schriftgedeelte sluit de profeet de hoofdstukken af,
waarin door hem nader gesproken werd over de derde knecht van
Jahweh (de Messias).
Deze hoofdstukken over de derde knecht eindigen met zo
goed als dezelfde woorden als die over de tweede knecht (Cyrus).
Immer luidde Jes. 48 : 22 aldus: De goddelozen, zegt Jahweh, heb-
ben geen vrede. En Jes. 57 : 21 luidt straks aldus: De goddelozen,
zegt mijn God, hebben geen vrede. Gelijke sloten aan twee gelij-
kende stukken.
Het tweeledig onderwerp van dit Schriftgedeelte — vloek en
zegen — herinnert sterk aan de Thora. By. aan Lev. 26, Deut.
11 : 26-28 en Deut. 28. Straks wordt over de goddelozen gesproken
236
De drie knechten besproken § 28
als „kinderen van verbondsbreuk" (pesjang) 57 : 4b. Jesaja heeft in
dit Schriftgedeelte dus over een onderwerp gehandeld, waarmee
iedereen in Israel behoorde bekend te zijn.
aa. Jesaja kondigt Gods vloek aan voor de goddelozen, Jes.
56:9-57: 13.
Op welke tijd de profeet bij dit spreken over bepaalde godde-
lozen het oog heeft gehad, weet men niet met zekerheid te zeggen.
Misschien heeft Jesaja ook nu weer ver vooruitgezien wat er zelfs
onder Gods weggevoerde yolk te Babel nog aan boosheid zou wor-
den bedreven, Jer. 29: 1-32, Ezech. 23. Maar het is ook mogelijk,
dat hij de goddeloosheden nog meegemaakt heeft, die onder ko-
ning Manasse zijn bedreven. Dus nog voor de ballingschap. Zie
daarover 2 Kon. 21 : 1-18. We mogen dan voor de verschillende
soorten van kwaad, die Manasse bedreef (Kan. vruchtbaarheidsre-
ligie, enz.) wel verwijzen naar Ig, 764. We moeten thans letten op
verschillende soorten van mensen.
1° . Ontrouwe wachters, 56: 9-12.
Met het woord voor wachters (tsofeh) konden schildwachten,
maar ook leiders van het yolk bedoeld worden. Zij moesten het
yolk waarschuwen voor gevaren, maar daarvan kwam in de tijd,
die Jesaja op het oog heeft, niets terecht. Ze misdroegen zich als
luie vadsige honden. Voor Jesaj a's eerste lezers was dat duidelijke
taal. In zijn „Oostersch Leven" II, bladz. 92, vertelt prof. Obbink
hoe deze beeldspraak ook weer echt aan de werkelijkheid in de
oosterse steden ontleend was. „Vooral de slachtplaats, waar zich
allerlei vuil en afval bevindt, oefent sterke attractie op de honden
uit. Vadsig en slaperig liggen ze daar neer. Jesaja ontleent aan de
daar lui neerliggende honden zijn beeld voor de achteloze wachters
der stad." Zie ook Ps. 59 : 7. Des nachts weerklinken de straten van
het gehuil dezer dieren.
Jesaja verwijt aan de „wachters" des yolks, dat zij blind zijn
en geen kennis hebben, vs 10. Ze zijn herders, die niet weten te
9nderscheiden, vs 11b. Bedacht op hun eigen voordeel als ze zijn,
laat het hen koud waar het met hun yolk tengevolge van het om
zich heengrijpend bederf naar toe gaat. Als zij het vandaag nog
237

§ 28 De drie knechten besproken
maar goed hebben, wat kan hen dan morgen schelen? In vs 12 laat
Jesaj a een van hen aan het woord. Kom, ik ga nog meer drank halen.
Morgen? Dan is het immers net als vandaag? Alleen nog fijner.
Deze schandelijke plichtverzakers nu valt Jesaja eigenlijk
reeds in vs 9, dus onmiddellijk, op het lijf met een bitter ironische
verwensing, waarin hij alle gedierte van veld en bos er bij roept om
die boeven van ontrouwe wachters over zijn,volk te verscheuren.
En als hij in vs 12 klaar is met het verontwaardigde beschrijven van
hun afschuwelijke beeld, dan komt hij tot Gods yolk.
2° . Vromen onder Gods yolk, 57: 1, 2.
Omdat de inhalige leiders des yolks zo onafgebroken van hun
vadsige hondenleven genieten, hebben ze geen aandacht voor wat
er onder hun yolk aan onrecht geschiedt. Daar is „de rechtvaardi-
ge" — bedoeld worden: rechtvaardigen — en daar zijn mannen, die
zich liefdevol en trouw jegens God en mensen gedragen. Maar die
gaan te gronde, zonder dat iemand ze te hulp schiet. Toch gaan zij
heen in vrede. Zij ontvangen rust op hun (laatste) legersteden. Zij
hebben de rechte weg bewandeld. Verder dan het graf kan men hen
niet vervolgen. We denken hier aan het troostwoord van onze Za-
ligmaker: Ik zeg u, mijn vrienden, vreest hen niet, die het lichaam
doden en daarna niets meer kunnen doen. Ik zal u tonen, wien gij
vrezen moet. Vreest Hem, die, nadat Hij gedood heeft, macht heeft
om in de hel te werpen (in de gehenna), Luc. 12 : 5.
3°. Ontrouw verbondsvolk, 57: 3-13.
De verzen, die de profeet aan deze goddelozen wijdt, doen
aan een compleet proces denken. Dagvaarding, aanklacht en
vetoordeline) laten zich als de gewone delen van een rechtsgeding
duidelijk onderscheiden.
De dagvaarding, vs 3, 4.
Letterlijk vertaald zou vs 3 aldus luiden: Maar gij(lieden),
treedt nader, zonen van een tovenares, kroost van een eehtbreker
en een overspeelster. Vroeger hebben we evenwel gezien, dat men
de Hebr. uitdrukking „zoon van" soms beter onvertaald kan laten.
„Zoon van een profeet" betekent dan „profeet" en „zonen van
profeten" betekent dan „profeten", zie F, 269, noot 42, 716, Ig, § 17,
noot 52. Houden we ons hieraan, dan luidt vs 3 kortweg aldus:
238
De drie knechten besproken § 28
Maar nu gij. Treedt nader, tovenaars, echtbrekers en overspelers.
Een oproep, die al meteen zwaar beschuldigt.
De aangesprokenen trekken er zich echter niets van aan, zet-
ten een grote mond op en steken de tong uit, vs 4a.
Dan krijgen ze de voile laag in vs 4b. Letterlijk vertaald staat
daar: Zijt gij(lieden) geen kinderen van bondsbreuk (pesjang),
kroost van leugen? We weten echter, dat het Hebr. zich vaak van
de vragende vorm bedient, wanneer het iets juist met grote stellig-
heid beweren wil (z.reg. „vragen"). Houden we daarmee tevens re-
kening, dan vertalen we vs 4 zo: Maar jullie, jullie zijn een yolk van
bondsbrekers en woordbrekers.
Voegen we nu vs 3 en 4 samen. Dan bevatten ze een dagvaar-
ding, waarvan de diepste bedoeling is de opgeroepenen ervan te
beschuldigen, dat zij verbrekers zijn van het huwelijksverbond, dat
Jahweh met Israel gesloten had.
Komt voor de balie, gij trouweloze verbondsbrekers en
woordschenders.
De aanklacht, vs 5-11.
De verdachten zijn dus opgeroepen. Dan volgen thans de be-
schuldigingen. Het regent verwij ten.
Vs 5a. Gij hebt u verlaagd tot het niveau der vieze Kanadniti-
sche natuurreligie (z.reg. prostitutie).
Vs 5b. Gij bezondigt u aan het brengen van kinderoffers, o.a.
aan Moloch, 2 Kon. 23 : 10, Ig, 792, in de griezelige donkere rots-
kloven van het een of andere donkere dal.
Vs 6. Men giet z'n offergaven uit over stukken steen. Want
slechts dat zijn de afgoden immers eigenlijk. Die worden vet van
uw olie. Is dat voor Mij niet erg? Zo erg, dat Ik het niet meer ver-
dragen kan? — Ongemerkt heeft de profeet het woord gegeven aan
Jahweh zelf. Ook bezigt hij van nu of het vrouwelijk enkelvoud om
Israel als ontuchtige vrouw te typeren 26 ).
Vs 7. Als ge geen afgoderij pleegt in de dalen, begeeft ge u naar
de hoogten en pleegt daar uw ontrouw. De profeet noemt de afgo-
derij op de hoogten ronduit hoererij en echtbreuk tegenover Jah-
weh. Het bed wordt gespreid voor een ander dan de eigen man,
Jahweh. Wat een pesjang, bondsbreuk!
239
§ 28 De drie knechten besproken
Vs 8. De bekende tekenen aan deuren en deurposten, die die-
nen moesten om Israel aan Gods geboden te herinneren, Deut.
6 : 9, waren weggemoffeld, verdrongen door wellustige afgoden-
dienst, waarbij het mannelijk lid een belangrijke rol speelde 27 ). Wij
vertalen: schaamte.
Vs 9, 10. Naar allerlei goden werden de offergaven gebracht.
Naar Moloch (kinderoffers) en naar onderwereldgoden als de Eg.
Osiris. Men werd doodmoe van de lange tochten, maar gaf het niet
op. •
Vs 11. Voor wie was je toch zo bang? Ik ben toch alleen God?
Maar zo deed je, omdat Ik heel lang zweeg. Maar nu zal Ik eens iets
zeggen. (Het woord Ik, waarmee vs 12 begint, heeft de nadruk.)
Veroordeling, vs 12, 13.
Israel had zich dus verbazend druk gemaakt voor de gods-
dienst. En dan dat vervaardigen van godenbeelden! 't Zal daarom
wel ironisch bedoeld zijn, wat Jahweh thans spreekt.
Ik, Ik zal je nu eens laten weten wat die (uitsloverij van je on)ge-
rechtigheid wel waard is. En dat maaksel (van je handen, je afgods-
beelden). Ze zullenje geen uitkomst brengen, als je huilt (om hulp), vs
12. Laat die hoop goden je dan maar eens redden. Ze worden alle-
maal door een tochtje opgenomen en door een windvlaag weggevaagd.
Dat is de dienst der wereld waard.
Stel daar eens de dienst van Jahweh tegenover.
Maar wie op Mij vertrouwt, zal het land beerven en Mijn heilige
berg bezitten, vs 13.
bb. Jesaja kondigt Gods zegen aan voor de vromen, Jes. 57: 14-21.
We voelden het al bij het lezen van vs 13b. Daar werd de over-
gang al gemaakt naar de troostrijke tweede helft van hfdst. 57. We
stippen hierin de volgende hoofdzaken aan.
1° . De hoogverheven Jahweh woont in nederige harten, vs 14, 15.
Bij het lezen van vs 14 dient men weer te bedenken, dat we
daar met beeldspraak te doen hebben (evenals in 40 : 3 „bereidt de
weg"). Dus niet denken aan een algemene terugkeer uit Babel. Die
heeft trouwens nooit plaats gehad. Maar aan geestelijke weder-
keer, aan bekering. Vs 14 bevat de oproep om die bekering van
240
De drie knechten besproken § 28
Israel toch vooral te bevorderen. (Een stem) zegt: Baant toch de
weg! Bereidt hem! Ruimt de hindernissen op, die de weg van Mijn
yolk bemoeilij ken, vs 14.
Hoe is het mogelijk, dat God die bekering toch nog gaarne
verlangt bij Zijn yolk? Na alles wat het Hem heeft aangedaan. Op
die vraag antwoordt vs 15. Want aldus spreekt de verhevene in den
hoge, die eeuwig (in de hemel) woont en wiens naam de Heilige is:
Weliswaar woon Ik in de hoogte en het heilige. Maar ook bij degene,
wiens geest verbrijzeld en vernederd is. Om de geest van die verneder-
den te doen herleven en het hart der verbrijzelden op te beuren.
Wat een schone inleiding. Moedgevend. Evenals het volgende
vers. Daarin wordt de vraag beantwoord waarOm God Zich zo
graag ontfermt.
2° . De reden van Gods ontferming, vs 16.
Stel U voor, dat er bij God nooit sprake van ontferming ge-
weest was. By. ten tij de van de zondvloed. Een catastrofe, die over
de aarde gekomen is voor straf van de zonden der mensen. Dan
waren aarde en mensheid totaal vernietigd. Dat wilde God echter
niet. En zo wilde Hij ook de totale ondergang van Israel niet. Want
Ik zal niet eeuwig twisten en niet onafgebroken toornen. Want dan
zou (alle) geest voor Me versmachten alsmede (alle) levensadem, die
Ik en niemand anders geschapen heb.
God zou het zonde en jammer van Zijn mooie maaksel vin-
den.
3°. Gods recht om te straffen, vs 17a. -
Natuurlijk behoefde God Zich niet te excuseren, maar Hij
wilde de zaak toch duidelijk stellen. Israel had zijn verdiende loon
gekregen. Vanwege zijn zondige egasme heb Ik er tegen getoornd. Ik
sloeg het en woedend verborg Ik Me.
4°. De straf had niet het gewenste effect, vs 17b, 18.
Uit de Thora en de (voorgaande) Profeten weten we, met wel-
ke bedoêling Jahweh Israel Zijn kastijdende hand liet voelen,
578. Om het tot bekering te roepen. Om het niet nog zwaarder te
behoeven straffen. Maar ach, het hielp allemaal niets. Het (yolk)
ging al verder voort op de weg van zijn afvallig hart, vs 17b.
Toen dacht God bij Zichzelf: Ik laat Mijn mooie maaksel niet
241
§ 28 De drie knechten besproken
19)Tegenover de talrijke pogingen om in vs 9b • iets anders te lezen dan „rijke"
easier) schrijft Schoors: „Nochtans kan men MT, geattesteerd in 1 Q I sa, LXX en
Vg, behouden." Toch durft de Kath. B. S. het aan dit woord te vertalen door . . .
misdadigers. Dito trouwens „Houd moed", Jes. 40-55 vertaald in hedendaags Ne-
derlands, bladz. 72. Ja, ook Calvijn heeft, hoewel hij het woord-in-kwestie met „rij-
ken" (mrvd) vertaalt, van dit „rijken" beweerd, dat het synoniem was met „boos-
doeners". Dat moest wel, vond hij, vanwege de parallellie. Een hoogst „moderne"
opvatting van Calvijn.
20)Da'at opgevat als in Hos. 4 : 6, met Huffmon, The treaty background of Hebrew
yadd, pag. 37.
z1 ) Er is op gewezen, dat Tob. 13 : 16 alreeds gelijkenis met Jes. 54 : 11 en 12 vertoon-
de. „Jeruzalems poorten worden dan opgebouwd uit safier en smaragd, en heel de
kring van haar muren uit kostbare steen." (Can.V.) Tobias was afkomstig uit Naf-
tali, maar had zich nooit met de Jerobeamsgodsdienst bemoeid, doch was aan Jeru-
zalem en de tempel trouw gebleven. Hij werd echter in 734 door de Assyriers wegge-
voerd. Toch is het land van Naftali toen al door Jesaja gelukkig geprezen, hfdst.
8 : 23-9.: 6, § 21, II, 5. Als zulk een profetie in handen van Tobias terechtgekomen is,
zal deze hem stellig begerig gemaakt hebben naar meer. Vraag hoe vroeg het boek
Jesaja al of was en van hand tot hand ging (clandestien?). Vandaar misschien de
gelijkenis van Tob. 13: 16 met Jes. 54: 11, 12 en het veelvuldige verwijzen van
Christus en de apostelen naar Jesaja. Dat was al vroeg bekende lectuur blijkbaar.
22 ) KOnig maakte er bezwaar tegen, dat men „hooi" vertaalde met „ha" of „he" of
,4a" of wegliet en vertaalde het zelf met ,Wehe", comm. pag. 486, noot 1.
-) Hebben we in „ het zal niet ledig tot Mij terugkeren" misschien met een ver-
bondsterm te doen? In zijn reeds eerder genoemde „The treaty background of He-
brew yadac pag. 33 vertelt Huffmon, dat Suppiluliumas van zichzelf in een treaty
getuigt, dat de goden hem kennen; het woord, dat uit zijn mond gaat, keert niet
terug (backwards).
24)Door prof. dr. K. Bornhauser in Studien zur Apostelgeschichte, 1934, bladz. 96.
25)Ontleend aan Schoors. Zo ongeveer ook Fitch in N. B. corn.
26)Ontleend aan Schoors.
27)Jad kan stele, gedenkteken betekenen, schrijft M. Delcor volgens Z.A.W. 80, 2,
253, in Journ. of Sem. Studies. Maar ,,jad bedeutet auszerdem das „mannliche
Glied" in Jes. 57:8, ebenso in Ugarit and Qumran."
244
§ 29
HET SLOT VAN JESAJA
Nu rest nog Jes. 58-66.
Uit Luc. 4 weten we, dat onze Zaligmaker uit dit Schriftdeel
heeft voorgelezen in de synagoge van Nazareth. Hem werd het
boek van de profeet Jesaja ter hand gesteld. „En toen Hij het boek
geopend had, vond Hij de plaats, waar geschreven is: De Geest des
Heren is op mij, enz." Na de Schriftlezing ging onze Heiland zitten
en sprak Hij : Heden is dit Schriftwoord voor uw oren vervuld.
Dit verhaal leert ons minstens twee dingen. Ten eerste, dat het
voorgelezene deel uitmaakte van het ene boek van de profeet Jesa-
ja. Het was immers maar een boek, dat aan de Heere Jezus werd ter
hand gesteld. Het is dus niet goed het slot van dat boek aan een
andere auteur dan (de eerste) Jesaj a, j a zelfs dan de zgn. Tweede of
Deuterojesaj a, nl. een zgn. Derde- of Tritojesaj a, toe te schrijven.
En het tweede, dat we uit Luc. 4 leren, is, dat onze Heere Jezus zelf
verklaard heeft degene te zijn, die in Jes. 61 : 1 bedoeld wordt met
de woorden: de Geest van Jahweh is op mij enz.
Verschil is er dus wel tussen het slot van Jesaja en de twee
voorafgaande delen van Jesaja, die in § 27 en § 28 besproken zijn.
In elk van die twee kwam het drietal figuren voor, waaraan wij zo
vrij geweest zijn de namen eerste, tweede en derde knecht van Jah-
weh te geven. Maar hier, in het slot van Jesaja, komen zij niet nog-
maals alle drie voor, doch slechts een van hen, de derde. Toch is dit
genoeg om te concluderen, dat er tussen Jes. 40-57 en Jes. 58-66
ondanks alle verschil ook een duidelijke trek van overeenkomst
bestaat.
En dan is er ook nog deze wel zeer kenmerkende trek van
overeenkomst, dat ook in het slot van het Jesajaboek gevolg gege-
245

§ 29 Het slot van Jesaja
zij het door hun vroomheid zo dubbel en dwars hadden verdiend.
Hoor maar -
Vs 3a. Waarom vasten wij nog? U let er toch niet op.
Vs 3b. Waarom bedwingen wij onze eetlust? U neemt er toch geen
kennis van.
Letterlijk staat er in vs 3b: „waarom drukken we onze nefesj
terneer?" Omdat het Hebr. woord nefesj, evenals het Gr. psychê,
o.a. de betekenis van eetlust heeft, 1b, 44, 108, kan de uitdrukking
„z'n nefesj neerdrukken" hetzelfde betekenen als vasten'), Lev.
16 : 29, 31, enz. Volgens de Thora behoefde er maar gedurende een
dag per jaar gevast te worden, nl. op de grote verzoendag, maar
tijdens de ballingschap zijn daar de gedenkdagen van het begin
van Jeruzalems beleg en van zijn verovering en verwoesting alsme-
de de gedenkdag van de- moord op Gedalja bijgekomen, blijkens
Zach. 7 : 3, 8 : 19 2).
Dit pretentieus verwijt wordt aldus afgewezen.
Vs 3a. Zie 's, op jullie vastendagen doe je juist waar je zin in hebt.
Vs 3b. Dan zitten jullie juist extra achter al je personeel aan.
Vs 4a. Kijk 's. Jullie vasten leidt tot twist en ruzie,
Vs 4b. Tot er maar opslaan met de vuist.
Vs 4c. Als ge vast zoals gij dat nu doet,
Vs 4d. Dan wordt uw stem hierboven niet gehoord.
Vs 5a. Is dit het vasten, dat Ik verkies?
Vs 5b. De dag, waarop men z'n eetlust bedwingt?
Vs 5c. (Een dag), waarop ge met uw hoofd naar beneden loopt als een
bies?
Vs 5d. (Een dag), waarop ge u toetakelt met rouwgewaad en as?
Vs 5e. Noem je dat vasten?
Vs 5f Een dag, waar Jahweh prijs op stelt?
Zoals wij ons prettig gestemd voelen, wanneer we lekker gege-
ten hebben, zo kan daarentegen het gevoel van een lege maag bij de
ballingen best de goede verhouding tussen baas en knechts ge-
schaad hebben, vooral wanneer die baas dan nog extra prestatie
verlangde. Zeker voor z'n handel. Op vastendagen zal er meer yolk
bijeen geweest zijn en dus gelegenheid te meer om zaken te doen,
om waar aan de man te brengen, bestellingen te vergaren, enz.
248
Het slot van Jesaja § 29
2. Welke bekering van de ballingen wordt geeist, Jes. 58:6-12.
Alle bekering bestaat uit twee delen, nl. voortaan niet meer
doen wat God niet behaagt en wel doen wat Hem wel behaagt.
Die regel wordt ook inachtgenomen in deze verzen, welke be-
doelen de ballingen, met wie we in vs 1-5 kennis maakten, te beke-
ren van een pretentieuze tot een nederige dienst van God.
Men zij er op bedacht, dat daarbij, echt Jesajaans, nogal druk
gebruik van beeldspraak wordt gemaakt Anders zou men ge-
noemde bedoeling uit het oog kunnen verliezen.
En dan is er nog wat.
God is niet karig tegenover hen, die Hem ootmoedig vrezen.
Hij laat zich niet dienen om niet. Vandaar hier het samengaan van
dit tweeerlei: 1° de eis der bekering en 2° de beloften der bekering.
/ °. De eis der bekering, vs 6 en 7.
We zullen ook nu weer zo vrij zijn een enkel woord, dat in het
Hebr. niet staat, maar dat zeker bij het verband hoort, tussen haak-
jes in te voegen, enkel en alleen voor de duidelijkheid.
Vs 6a. Is dit niet het vasten, dat Ik verkies:
Vs 6b. Ten onrechte aangebrachte boeien losmaken:
Vs 6c. Banden, die een juk vormen, ontbinden?
Vs 6d. Verdrukten als vrijen laten heengaan?
Vs 6e. Alle juk verbreken?
Vs 7a. Is dit niet het (vasten, dat Ik verkies): Van uw brood een deel
aan de hongerigen geven?
Vs 7b. Arme zwervelingen in uw huis ontvangen?
Vs 7c. Iemand kleren geven, als ge ziet, dat hij die nodig heeft?
Vs 7d. En u niet onttrekken aan de zorg voor uw medemens?
Voor onze woorden „uw medemens" staat in het Hebr. „uw
vlees". Er kan dus ook familielid of volksgenoot mee bedoeld zijn.
2° . En nu de beloften, vs 8, 9a, 9b.
Iedereen heeft wel eens z'n „duisternissen", moeilijkheden,
problemen. En z'n „wonde". Woorden, die en individueel en col-
lectief van betekenis kunnen zij n. En vanzelf ook het tegenoverge-
stelde ervan, dus by. „licht" en „genezing".
Vs 8a. Dan zal uw licht doorbreken als de dageraad
249
I

§ 29 Het slot van Jesaja
nam, ging economisch te gronde. Jeruzalem nam weer een belang-
rijke plaats in. Aan de tempel van Jahweh was weer het fijnste hout
van de Libanon besteed.
4. Jesaja ziet Jeruzalem door de votken met de uitnemendste pro-
ducten hunner landen gediend, Jes. 60: 15-18.
Wat een verandering.
Eertijds lag Jeruzalem daar verwoest en verlaten terneer. Ka-
ravanen brachten er geen drukke passage in de poorten teweeg en
geen voordelige handel met hun koopwaar. Maar dat is verleden
tijd. Vandaag wordt Jeruzalem niet meer geminacht gehaat,
maar door velen bezocht; zelfs door koningen. Of er heden in Jeru-
zalems poorten passage is! En derhalve druk verkeer in z'n straten
en op z'n markten. Daar ziet men 's wat yolk bij yolk naar Jeruza-
lem exporteert. In zijn wonderrijke beeldspraak schrijft Jesaja: Ge-
zoogd wordt ge met de melk der volken, ja door koninklijke borsten
wordt ge gezoogd 5). Het wemelt hier van de beelden. Men zal zon-
der meer begrijpen, dat met „melk" de beste producten der landen
worden bedoeld.
De tijd van Salomo lijkt wel teruggekeerd. Niet die van Reha-
beam, maar die van Salomo. Onder koning Rehabeam moesten de
gouden schilden van Salomo, die geroofd waren, door koperen
schilden worden vervangen, 1 Kon. 14 : 27. Maar nu heeft ook
daarmee een omkeer plaats. Voor koper geeft Jahweh goud, voor
ij zer zilver, enz.
5. Jesaja ziet Jeruzalem door Jahweh verheerlijkt, Jes. 60: 19-22.
Het is dus algemeen bekend, dat Jeruzalem — kort woord
voor heel het land en heel het yolk — onder de Perzen een goede
tijd heeft meegemaakt Maar zelfs toen was Jeruzalem toch nog
niet op zodanige wijze te respecteren, dat we daarin een vervulling
van het slot van Jes. 60 kunnen zien. Geen zon en maan zijn meer
nodig, want Jahweh is Jeruzalems blijvende licht, vs 19, 20. Op het
gedrag van Jeruzalems be'volking is niets meer aan te merken, vs
21. Een heel verschil met voorheen, blijkens menig voorafgaand
hoofdstuk. Maar dat is voorgoed voorbij. In dit Jeruzalem wordt
256
Het slot van Jesaja sr 29
niet meer gezondigd. Daartoe behoren uitsluitend rechtvaardigen.
Geen inwoner daarvan zal meer wegens schending van Gods ge-
bod het land uitgezet worden, in ballingschap. Zonde en rouw be-
horen ok tot het verleden. Daar zal God voor zorgen. Geen leden-
verlies meer. Sions inwonertal, bij de wereld niet in tel, blijkt zeer
groot te zijn.
Deze profetie is natuurlijk niet in de Perzische tijd vervuld,
hoewel het lot van het oude verbondsvolk toen veel verbeterd is.
Maar duurzaam is die verbetering niet geweest. Jo, om even bij het
woord en de naam Jeruzalem te blijven, die stad is wel herbouwd,
ontving wel weer een tempel, in die tempel is onze Zaligmaker bin-
nengedragen en daarin heeft Hij meermalen vertoefd. Een heer-
lijkheid, waartoe de tempel van Salomo niet verwaardigd is. En
vanuit dat Jeruzalem is tenslotte, dankzij de uitstorting des Gees-
tes, het Evangelie uitgegaan over de hele wereld, tot vervulling van
Jes. 2.
Allemaal waar. Maar dat Jeruzalem is toch ook weer ver-
woest, nog wel naar de voorzegging van niemand minder dan onze
Heere Jezus Christus. Hij heeft die verwoesting wenend voorspeld.
En Zijn woord is in het jaar 70 vervuld, door en door vervuld.
Wat is er echter inmiddels gebeurd?
Er is een ander Jeruzalem in de plaats gekomen voor dat,
waaraan men oudtijds 't eerst placht te denken. Dat Jeruzalem be-
stond en bestaat niet uit stenen, hout en goud, maar uit levende
stenen, 1 Petr. 2 : 5. Daar mag men wel aan denken, wanneer men
tegenwoordig oude namen als Israel en Jeruzalem hoort en leest
(radio en krant). Over het vroegere Jeruzalem, dat onze Heiland
verwierp en gelovigen als Paulus en anderen vervolgde, is de toorn
(van God) gekomen tot het einde, 1 Thess. 2 : 13-16. Wanneer het
nieuwe Israel, uit heidenen en Joden, bij Gods goedertierenheid
blijft, Rom. 11 : 22, zal dat op de dag van Jezus' wederkomst de
vervulling van alle oude Israel- en Jeruzalembelof ten ontvangen.
Ook deze, dat het ten volle zal delen in de heerlijkheid van Chris-
tus, zijn Hoofd, dat thans nog in de hemel is, Gal. 4 : 26. Openb.
21 : 2 6 ).
257

§ 29 Het slot van Jesaja
IV. JESAJA VOORZEGT DE KOMST VAN DE MESSIAS ALS
VERKONDIGER DER BLIJDE BOODSCHAP VOOR DE
TREURENDEN OM SION, JES. 61.
Reeds de eerste verzen van dit hoofdstuk herinneren aan die
kortgeleden voorafgaande gedeelten van het boek Jesaj a, waarin
de komst van de Messias voorzegd was. Blijkens 42 : 1 had Jahweh
van hem gezegd dat Hij Zijn Geest op hem had doen nederdalen.
Blijkens 49: 1 mocht de Messias verklaren wettig door Jahweh te
zijn aangesteld. Blijkens 50 : 4 zou de Messias de wenenden Sions
troosten. Blijkens 52: 13-53: 12 zou de Messias wel diep verne-
derd, maar daarna ook hoog verhoogd worden en dit niet alleen
ten bate van hem zelf, maar ook van velen met hem.
De duidelijke overeenstemming van deze plaatsen met Jes. 61
bewijst, dat we hier opnieuw met een profetie aangaande de Mes-
sias te doen hebben.
Verschil is er wel.
Jes. 61 voorzegt de komst van de Messias bepaald als verkon-
diger van goede boodschap. Hier wordt nu eens niet over Zijn lij-
den en verhoging gesproken, maar wel over zijn verkondiging van
de blij de boodschap aan Sions treurenden.
We dachten het hoofdstuk aldus te kunnen verdelen. Eerst
stelt de Messias zich voor als verkondiger van de goede boodschap,
vs 1, 2, daarna spreekt hij over de inhoud van die blijde tijding, vs
3-9, en tenslotte vernemen we welke stof hij zijn gemeente voor een
danklied bezorgt, vs 10, 11.
1. De Messias stelt zich als verkondiger der blijde boodschap voor,
Jes. 61:1, 2.
Dat we in deze verzen evenzeer met de Messias te doen heb-
ben als in hfdst. 42, 49, 50, 52 en 53 wordt niet alleen hoogst waar-
schijnlijk gemaakt door frappant overeenstemmend woordge-
bruik. Toen onze Zaligmaker in de synagoge te Nazareth het begin
van Jes. 61 voorgelezen had en hij zich had nedergezet om te on-
derwijzen, verklaarde hij ronduit: Heden is dit Schriftwoord voor
uw oren vervuld, Luc. 4 : 21.
Wel bestaat er enig verschil tussen Jes. 61 : 1, 2 en Luc. 4: 18,
258
Het slot van Jesaja § 29
19, maar het is slechts gering en zal te verklaren zijn uit Lucas' ge-
bruik van de LXX. Bovendien kan hij uit het hoofd geciteerd heb-
ben, omdat het hem er niet om te doen was een woordelijke aanha-
ling te geven. In dat geval zou hij er immers geen deel van Jes. 58 : 6
(„om verbrokenen heen te zenden in vrijheid") tussen geplaatst
hebben.
Jes. 61 begint aldus.
Vs la. De Geest van Heer Jahweh is op me.
Vs lb. Daar Jahweh mij heeft gezalfd.
Vs 1 c. Hij zond me om aan terneergebogenen goed nieuws te brengen.
Vs 1 d. Om gebrokenen van hart te genezen.
Vs le. Om voor gevangenen vrijheid uit te roepen
Vs lf. En aan geboeiden opening van hun (donkere) kerker.
Vs 2a. Om uit te roepen een genadejaar van Jahweh
Vs 2b. En een dag der wraak van onze God.
Vs 2c. Om alle treurenden te troosten.
Hierbij merken we het volgende op.
1°. De uitdrukking „gezalfd door de Geest" hebben we in 42 : 1
niet slechts ontmoet in de zin van: door de Geest aangesteld, maar
ook bekwaamd
2°. Het Hebr. woord voor „gebogenen" in vs lc (anawim) wordt
uitvoerig besproken in P, 55-66, 124.
3°. Voor het „genadejaar" van Jahweh bezigt het Hebr. een woord,
dat vroeger niet vertaald werd door „genade", maar door „welbe-
hagen". Om misverstand te voorkomen dient echter te worden be-
dacht, dat het woord voor „welbehagen" (raatsoon) blijkens 49 : 8
een synoniem is van heil, verlossing (jesjoeah 7 ).
4°. In vs 2a en b moet men de woorden „jaar" en „dag" niet letter-
lijk opvatten en zeker niet proberen te berekenen welk jubeljaar in
Luc. 4: 19 bedoeld kan zijn 8 ). Ze moeten evenals in Jes. 34: 8 fi-
guurlijk worden opgevat. Bij deze twee woorden zal te denken zijn
aan de tijd van Christus' eerste komst, door de apostel Paulus „vol-
heid des tijds" genoemd, Gal. 4 : 4, en van zijn tweede komst, 2
Thess. 1 : 6-10.
5°. Bij „vrijlating" of vrijheid in vs le is te denken aan de vrijlating
van Israelitische knechts in het Jubeljaar, Lev. 25 : 39-43, I b , 691.
259
§ 29 Het slot van Jesaja
6°. Omdat het woord voor „opening" in vs lf (peqachqoach) ver-
der in de Schrift niet voorkomt voor het openen van een vertrek,
maar wel van ogen, heeft de LXX vertaald „aan blinden het ge-
zicht" (en dat werd in Luc. 4 overgenomen), maar dit klopt niet
geheel met het woord „geboeiden". Daarom hebben we ons behol-
pen met een compromis: geboeiden worden verlost uit een donke-
re kerker, waarin men niets ziet.
2. De Messias spreekt over de inhoud van de blijde boodschap, Jes.
61 : 3-9.
De beeldspraak, die in vs 3 voorkomt, heeft ten doel om door
middel van uitwendige dingen, by. een gewaad, te spreken over za-
ken van inwendige aard, nl. over gaven des Geestes voor „de treu-
renden Sions" of „de treurenden om Sion"; zie over deze term
70-73. In vs 3 wordt de rijke inhoud getoond van het Evangelic,
van de beloften des heils. Hierin wordt ons een drievoudige gave
des Geestes toegezegd, nl. rechtvaardiging, heiligmaking en heer-
lijkmaking. Wat kunnen we ons daarover nu reeds hartelijk ver-
blij den. Zelfs zijn er gelovigen geweest, die op hun sterfbed hebben
gevraagd met hen uit Ps. 17 te zingen over het blij vooruitzicht
straks te mogen ontwaken en dan Gods lof in gerechtigheid te ont-
vouwen. Die gerechtigheid is wel een bezit van de gelovigen, maar
is voor hen door Christus verworven. Daarom is er geen reden,
noch heden noch straks op de jongste dag, om mensen groot te
maken, ook niet met de hand op Jes. 61 : 3, waarin de St.V. sprak
van „eikebomen der gerechtigheid". Het gebruik van een woord
voor bomen, als beeld voor mensen, doet daar juist dienst om de
lezer op het vervolg to attenderen waar staat, dat die bomen (nl.
mensen) door niemand anders dan door God „geplant" zijn en
derhalve alle lof vanwege hun gaven dient te worden toegebracht
aan Hem 9 ).
Vs 4 bevat een belofte, die weer meer speciaal op de ballingen
van toepassing is. Stad en land zullen weer worden opgebouwd en
weer worden bebouwd. Zij zullen daarbij zelfs geholpen worden
door het nageslacht van hen, die vroeger hun vijanden en verwoes-
ters waren.
260
Het slot van Jesaja § 29
In vs 5-9 wordt hierover uitgeweid.
In vs 5 wordt beloofd, weer op zinnebeeldige wijze, dat die
vreemden straks veel goede zorg aan het yolk van God zullen be-
steden. Zullen we hier niet mogen denken aan al het goede, dat
later inderdaad over Jeruzalem, j a over de tempel van Jahweh al-
daar is beschikt door koning Cyrus, maar ook door zijn opvolgers,
Ezra 6, 7? Zij hebben voor het yolk van God a.h.w. klaar gestaan.
Daarmee is vs 5 letterlijk vervuld: vreemden zullen staan. Het
Hebr. woord voor dit staan (amad) wordt vaak gebruikt voor die-
nen, by. Deut. 1 : 38 (Jozua diende Mozes), 10 : 8 (de stam van Levi
diende Jahweh), 17: 12, 18 : 5, 7. Misschien zijn er ook heidenen
geweest, die van Israel het geloof in Jahweh als de enige ware God
hebben geleerd en het uit dankbaarheid hiervoor met hun goede-
ren hebben gediend. Zoiets heeft later althans plaats gehad, toen
uit Christelijke gemeenten van heidense afkomst uit dankbaarheid
voor het Evangelic uit Jeruzalem regelmatig geld gezonden is voor
de armen aldaar, Rom. 15 : 25-27. Daardoor zou, zegt vs 6, de ver-
houding tussen deze heidenen en Israel jets weghebben van de ver-
houding tussen het gewone yolk der Israelieten en de priesterstam.
Op deze wijze zou de belofte van vs 7 en 8 worden vervuld, nl.
dat de Israelieten schadeloos zouden worden gesteld voor al het
Teed, dat hun door de volken was aangedaan. Dat zou dan gaan
naar de regel der Thora: benadeling moet dubbel worden vergoed,
Ex. 22 : 7. We zagen, dat in Jes. 40 : 2 ook al op die regel gezinspeeld
werd, § 27, I, 2. En waarom zou het eigenlijk zo toegaan? Omdat
Jahweh het recht (misjpaat, beschreven in de Thora) beminde. le-
der kon weten, dat Hij het beroven en plunderen, waarvan Zijn
yolk voor straf de dupe was geworden, eigenlijk haatte, Jes. 10 : 5,
15-19. Wie wij s was onder de volken, zou dit zien en het nageslacht
van het eens zo gesmade Israel bewonderen als door Jahweh geze-
gend, vs 9.
3. De Messias verschaft aan Gods verloste yolk ruime stof voor een
danklied tot Zijn eer, Jes. 61: 10, 11.
De weldaden, die in de voorafgaande verzen op symbolische
wijze werden getekend, waren toegezegd aan de gemeente. Na-
261

sr 29 Het slot van Jesaja
tuurlijk niet aan de Messias, maar door de Messias aan de gemeen-
te. Ze waren weldaden des heils en daarom verzinnebeeld als kle-
deren des heils.
Aan het grote aantal schone beelden van vs 3-9 worden er in
vs 10 en 11 nog een paar toegevoegd.
De gemeente is straks net een bruidegom die zich als een
priester tooit, by. met een mooie muts op z'n hoofd, l a , 459, en net
een bruid, die zich op haar trouwdag siert met haar juwelen, vs 10.
Ziedaar. Dat zal de vrucht van de blijde boodschap zijn. Want
het Evangelie is het Woord van God en daarom aan een onvergan-
kelijk zaad gelijk, 1 Petr. 1 : 23. Dat Woord zal straks ook gezaaid
worden, ontkiemen en vrucht dragen.
Zo zal Jahweh, de machtige Heer en Gebieder (Adonai Jah-
weh, zegt vs 11) de zender van de Messias, Zijn gemeente straks
ook versieren voor het oog van heel de wereld met de vruchten der
blijde boodschap, die door de Messias en Zijn apostelen verkon-
digd wordt.
V. JESAJA BIDT ZELF OM SIONS VERLOSSING EN
SPOORT ANDEREN ER TOE AAN DIT EVENEENS TE
DOEN, JES. 62.
„Om Sions wil zal ik niet zwijgen
„En om Jeruzalems wil zal ik niet rusten,
„Voordat z'n heil uitkomt als het zonlicht
„En z'n verlossing als een brandende fakkel.
Dankzij dit hartelijk begin zal Jes. 62 wel een van de geliefdste
hoofdstukken van de Heilige Schrift zijn. Daarom is het dubbel
jammer, dat er zoveel verschil van mening bestaat over de vraag,
wie degene is, die bier spreekt; anders gezegd: wie die „ik" hier is.
De een meent, dat die „ik" Jahweh is m ), de ander, dat het Jesaja
is"), en weer een ander meent, dat het nog altijd dezelfde knecht
van Jahweh is (de Messias), die in het vorige hoofdstuk, Jes. 61,
aan het woord was 12 ). De eerste mening lijkt ons niet waarschijn-
lijk, omdat er herhaaldelijk Over Jahweh gesproken wor.dt, vss 2, 4,
6, 7, 8, 11, en het derde antwoord op de vraag naar het „ik" laat ook
na maar op &nig punt van overeenkomst tussen Jes. 62 en al de
262
Het slot van Jesaja § 29
andere Schriftplaatsen te wijzen, waarin de (derde) knecht van
Jahweh optrad, 42 : 1-7, 49 : 1-7, 50 : 4-11, 52 : 13-53, 61. Derhalve
blijft o.i. als degene, die hier „ik" zegt, alleen Jesaja over.
Hoofdzaak is gebed om Sions verlossing. Hierom wordt ten
eerste gebeden door de dichter zelf, vs 1-5, ten tweede wekt Jesaja
anderen tot zulk een gebed op, vs 6-9, en de profetie wordt gesloten
met een danklied voor de verhoring van het gebed, vs 10-12.
1. Jesaja verklaart, dat hij aanhoudend zal bidden om Sions verlos-
sing, Jes. 62 : 1-5.
De Schrift geeft verschillende voorbeelden van vervulling der
beloften Gods op het gebed van Zijn yolk. Toen David tot zijn gro-
te verrassing de Nathansbelofte ontvangen had, bad hij, of Jahweh
Zijn woord gestand wilde doen, 2 Sam. 7 : 25. Hoewel Daniel wist
van de profetie, dat Jeruzalem eens zou worden herbouwd, bad hij
tegen het einde der zeventig jaren om vervulling van Gods belofte,
Dan. 9. Christus' gemeente bidt om de wederkomst van haar Heer
en Hoofd, hoewel zij stellig weet, dat deze eens plaats hebben zal.
Zeker, voorspelling en belofte zijn wel te onderscheiden, maar niet
te scheiden.
Hoewel Jesaja zelf had voorzegd, dat er voor Jeruzalem nog
een grote toekomst zou aanbreken, zie by. hfdst. 2, lezen we hier,
dat hij om Jeruzalems verlossing aanhoudend bad. Hoe nederig.
Hij zette God niet schaakmat door middel van een beroep op Zijn
eigen voorspelling. Jesaja wist best, dat de ballingen zich hun ver-
heffing door Gods hand onwaardig hadden gemaakt. Als God ze
aan hun lot overgelaten had, zou dat heel begrijpelijk geweest zijn.
Jesaja bidt echter in de vaste overtuiging, dat hij eenmaal ver-
hoord zal worden, op Gods tijd en op Gods wijze. Zie vs 2-5. De
koningen en hun volken zouden er van staan te kijken. Lees in
Kron., Ezra en Nehema, hoe dat uitgekomen is. Jeruzalem en de
tempel zijn herbouwd, ondanks de tegenwerking hunner vijanden.
God gaf aan Abram de nieuwe naam Abraham, aan Jacob die van
Israel. En Jeruzalem zou geen Verlatene en geen Woestenij meer
worden genoemd. Een verlaten vrouw was een verstoten vrouw.
Van Jeruzalem zou God echter een kroon maken, een diadeem.
263
§ 29 Het slot van Jesaja
Een van de woorden hiervoor (natsief) lijkt veel op dat, waarmee
de hogepriesterlijke hoofdtooi aangeduid werd (mitsnefet), l a , 482.
En Jeruzalem zou straks Hefsiba (dwz. Mijn welgevallen) worden
genoemd, net als een der vrouwen van Hizkia, 2 Kon. 21 : 1. Gods
lieve bruid.
2. Jesaja wekt ook anderen op te bidden om Sions verlossing, Jes.
62:6-9.
De profeet zegt, dat hij wachters op Sions muren gezet heeft
om regelmatig voor Jeruzalem te bidden. Dat is natuurlijk figuur-
lijk gesproken, want tij dens de ballingschap en nog geruime tijd na
de eerste terugkeer bezdt Jeruzalem nog geen muren. We behoeven
er ook niet over te twisten wat te antwoorden is op de vraag, wie
Jesaja met die biddende wachters zal hebben bedoeld. Er is wel
aan engelen gedacht, maar het zullen wel alle gelovigen geweest
zijn, die in de loop der tijden kennis namen van Jesaja's profetische
arbeid. Bidden leren ook wij heden nog uit de bijbel.
Uit vs 8 en 9 blijkt wel, dat bidden bestaat uit een beroep op
Gods eigen gegeven woord. Niet dwingend natuurlijk, maar ne-
derig en eerbiedig.
Reeds ten tij de van Mozes had Jahweh ervoor gewaarschuwd,
dat Hij Israel bij verbondsverlating zou straffen met beroving van
de opbrengst van zijn veld, akkers en gaarden, Lev. 26, Deut. 28.
Maar Mozes heeft ook al de goede raad gegeven: bid dan toch
maar, want Jahweh is zeer genadig, Deut. 30 : 1-10, Ps. 103 : 7, 8.
Uit het optreden van zulke machtige heersers als Cyrus en zijn op-
volgers is gebleken, hoe God „Zijn rechterhand, dwz. 1³ ) Zijn grote
kracht", heeft gebruikt tot Israels herstel. Er kwam weer orde. De
tijd van onveiligheid buiten de steden voor de landarbeiders was
voorbij. Israel heeft weer een tijd beleefd, waarin het ongestoord
de bodem van het geliefde voorvaderlijk erfland mocht bewerken
en niet alleen van de opbrengst daarvan zelf mocht genieten, maar
ook anderen mocht laten meegenieten, naar het gebod van Deut.
14 : 22-29, l c , 566-568 (oogstfeest; de tienden naar het heiligdom
brengen en eens in de drie jaar ook dat niet, maar deponeren in de
eigen stadspoort voor leviet en vreemdeling, weduwe en wees).
264
Het slot van Jesaja § 29
3. Jesaja leert nu alvast, hoe de reeds teruggekomenen ook de na
hen weerkerenden moeten verwelkomen, Jes. 62: 10-12.
Jesaj a heeft beslist geloofd, dat het gebed om Sions verlossing
zou worden verhoord. Vandaar dat hij nu al aan het gedeelte van
het yolk, dat hij in de toekomst als teruggekomen ziet en dat Jeru-
zalems muren en poorten reeds heeft hersteld, de opdracht geeft
ook aan hen, die later dan zij pas zouden terugkeren, hun die weer-
keer te vergemakkelij ken. Vandaar de uitroep: Gaat, gaat de poor-
ten (nl. van Jeruzalem) door en verwelkomt de latere thuiskomers!
(Dus geen verwij ten.)
Ja, men zou een banier omhoog moeten steken, dwz. dat men
ook aan ballingen in andere landen zou moeten toeroepen toch
naar Jeruzalem weer te keren. Men heeft later inderdaad soms Jo-
den uit heidense slavernij losgekocht, Neh. 5 : 8, vgl. Jes. 11: 11
v.v., § 21, II, C. Zoveel mogelijk ballingen zouden het moeten Ko-
ren, tot in verre vreemde landen, dat Jahweh Zich weer over Zijn
yolk wilde ontfermen. „Zegt tot de dochter Sions (zo werd over een
stad met haar inwoners vaak gesproken, 1 : 8): zie uw heil komt er
al aan!" En dan keert dezelfde beeldspraak weer, die we ook in Jes.
40 : 10, 11 ontmoetten, nl. van een herder midden tussen zijn kud-
de in. „Zie Zijn loon is bij Hem en Zijn vergelding (Zijn kudde)
gaat voor Hem uit." Van Jahweh gezegd. Want Jeruzalems herstel
zal Zijn werk zijn.
Ook zal het dan uit zijn met dat minachtende spreken over
Jeruzalem. Die stad zal niet meer worden uitgemaakt voor een ver-
stoten vrouw, maar geprezen als een gezochte stad, waar men zich
graag ophield. En Sion in de ruimste zin zou weer genoemd wor-
den „het heilige yolk", „de verlosten van Jahweh". Of Jesaja dus
geloofd heeft, dat Jahweh Zich een hoorder en verhoorder zou be-
tonen van de gebeden om Sions verlossing! Uit dat weergekeerde
heilige yolk des verbonds is later onze Zaligmaker geboren. En
deze is begonnen door Zijn apostelen zich een Jeruzalem en een
heilig yolk te vergaderen uit Joden en heidenen, Hand. 8 : 4-25 (Sa-
maritanen), 8 : 26-40 (de kamerling), 9 : 15, 10: 1-11: 18 (Corne-
lius) enz., Rom. 1 : 16, 10 : 20, Gal. 4 : 26.
265
§ 29 Het slot van Jesaja
VI. JESAJA VOORZEGT DE AFSTRAFFING VAN ISRAELS
ERFVIJAND EDOM EN VAN ALLE AAN ISRAEL VIJAN-
DIGE VOLKEN, JES. 63: 1-6.
Hoe vaak zullen moedeloze ballingen zich ook door deze klei-
ne profetie hebben laten troosten! Eenmaal zou Jahweh het krach-
tig voor hen opnemen tegenover alle volken, die Israel leed hadden
berokkend. By. tegenover het hatelijke Edom. Van Israel zou nog
een rest overblijven, die naar het land der vaderen zou weerkereii.
Maar Edom zou z'n zelfstandige volksbestaan geheel verliezen, al
bracht het nog wel een Herodes voort.
Edom is Israels erfvijand geweest.
Bij Num. 20 hebben we al over de vroegste geschiedenis van
dit yolk en over z'n tamelijk vruchtbare land gesproken, l c ,
249-252. Edom heeft niet geschroomd Israel de intocht in het land
Kanaan langs de kortste weg te beletten.
Maar ook in later tijd heeft het zich hoogst onbroederlijk te-
genover Israel gedragen. Het ergste is wel geweest, dat de Edomie-
ten zich na de verovering van Jeruzalem door Nebucadnezar om
de wegvoering der ballingen innig hebben verkneuterd. Men kan
een en ander nalezen in Jer. 49 : 7, Klaagl. 4 : 21, Ezech. 25: 12,
35 : 15, 36 : 5, Joel 3 : 19, Am. 1 : 6, 11, Ps. 137 : 7. Zie ook Jes 34, §
24, VIII, 1.
Het gedrag van de Edomieten jegens Israel heeft iets sata-
nisch gehad. Als Doeg z'n zin had gekregen was David door Saul
vermoord, 1 Sam. 21 : 6, 22 : 6-23, en de grote Zoon van David is
bijna omgekomen bij Bethlehems kindermoord door de Idumeeer
Herodes, Matth. 2 : 16. Geen wonder, dat Edom door Gods Geest
in Jes. 63 getypeerd wordt als karakteristiek vertegenwoordiger
van alle vijanden van God en Zijn yolk.
Om de bedoeling te verstaan van de tekening, die Jesaja bier
gegeven heeft van de verschijning van Jahweh als een krijgsman,
wiens kleding vol rode vlekken zit, is het goed ook nog de volgende
dingen te weten.
Edom, gelegen ten zuiden van de Dode Zee, was een wijnland.
Waarschijnlijk heeft de naam van een zijner steden, Bozra, daar-
mee verband gehouden 14 ). Het Hebr. woord voor druiven afsnij-
266
Het slot van Jesaja sr 29
den was bazar en het woord voor druivenoygst bazier. Men kan
Jes. 63 : 1-6 kwalijk anders lezen dan als zinspelend op deze gege-
vens. Het heeft de vorm van een dialoog, bestaande uit vragen en
antwoorden. Aldus.
Eerste vraag.
Vs la. Wie komt daar uit Edom?•
Vs lb. In vuurrode kleren uit Bozra?
Vs lc. Die daar, wat draagt Hij een prachtig gewaad.
Vs 1 d. Fier schrijdt Hij voort in Zijn krachtige houding.
Eerste antwoord.
Vs le. Dat ben Ik, die in de gerechtigheid spreek.
Vs lf. Ik heb veel macht om te verlossen.
Tweede vraag.
Vs 2a. Hoe komt dat rood op Uw gewaad?
Vs 2b. Waarom lijken Uw kleren wel op die van een druiventreder?
Tweede antwoord.
Vs 3a. Ik heb de pers alleen getreden.
Vs 3b. Van de volken was niemand met Mij.
Vs 3c. In M'n toorn vertrad Ik ze.
Vs 3d. In M'n gramschap verpletterde Ik ze met M'n voeten.
Vs 3e. Hun bloed spatte op M'n kleren.
Vs 3f Heel M'n gewaad bezoedelde Ik.
Vs 4a. Want M'n hart ging uit naar de dag der wraak.
Vs 4b. Het jaar van M'n bloedwraak 15 ) was gekomen.
Vs 5a. Ik keek uit, maar er was geen helper.
Vs 5b. Ik verbaasde Me er over, dat niemand Me steunde.
Vs 5c. Toen hielp Me Mijn arm
Vs 5d. En was het M'n gramschap, die Me steunde.
Vs 6a. Zo heb Ik volken in M'n toorn vertreden,
Vs 6b. Heb Ik hen dronken gemaakt van M'n gramschap
Vs 6c. En heb Ik hun bloed ter aarde gestort.
Het valt op, dat in dit gedicht de naam van Jahweh geen enke-
le maal wordt genoemd. Dat hoorde tot het karakter ervan, nl. dat
van een metafoor, een uitgewerkte gelijkenis. Het ontworpen
beeld moest iedereen onmiddellijk doen zeggen: daarmee is Jah-
weh bedoeld, die optreedt als rechtvaardige goel (z.reg. onder het
267

§ 29 Het slot van Jesaja
woord „losser"). Zoals in het menselijk verkeer een goel iemand
was, die opkwam voor de rechten van zijn familie, eventueel zelfs
als bloedwreker, zo kwam Jahweh op voor de rechten van Zijn Is-
rael. Onnoemelijk veel leed had het van de volken geleden, maar
van het broedervolk Edom het meest. Daarom neemt Edom in dit
gedicht een representatieve plaats in. De plaats van een gruwelijk
voorbeeld.
Maar tevens kon Jesaja voor zijn metafoor goed gebruik ma-
ken van de omstandigheid, dat het woord edom de betekenis had
van rood en dat het land Edom dankzij z'n ligging — in het westen
beschermd door hoge heuvels — zulke voortreffelijke wijngaarden
rijk was en beroemd was om zijn wijn.
Wat zal deze metafoor de terneergedrukten, de moedelozen,
hebben opgebeurd. Jahweh neemt het voor ons op. Daar heeft Hij
niemands hulp voor nodig. Hij kan het alleen wel af. Zo hulpeloos
als wij zijn, zo oppermachtig is Hij. Daarom wachten we op Zijn
dag, op Zijn tijd. Dan treedt Hij op als onze Goel.
Helaas zijn er Christenen geweest, die de bebloede figuur in
deze verzen hebben opgevat als een profetie van Christus, die zijn
bloed zou uitstorten aan het kruis. Men lette er niet op, dat het
gewaad van die figuur niet rood was van zijn eigen bloed, maar van
het bloed der verslagen vijanden. Calvijn tekende bij Jes. 63 o.a.
aan: de waarheid is, dat Jesaja niet de Messias op het oog heeft,
maar de God van zijn vaderen.
VII. JESAJA GAAT DE BALLINGEN VOOR IN EEN GEBED
OM VERLOSSING, JES. 63 : 7-64 : 12.
In het voorafgaande had de profeet niet alleen zelf reeds om
Sions verlossing gebeden, maar ook anderen daartoe opgewekt,
Jes. 62. Hier gaat hij zover, dat hij aan de ballingen voorhoudt, op
welke wijze zij tot God moeten bidden. Het gebed, dat hij hun in de
mond legt, bestaat uit de volgende gedeelten.
1. Jesaja gaat de ballingen er in voor Jahweh allereerst te prijzen
voor de trouw in vroeger eeuw aan hun voorouders betoond, Jes.
63 : 7-9.
We kunnen uit de Heilige Schrift leren onze gebeden ook in
268
Het slot van Jesaja § 29
dagen van tegenspoed en nood te laten beginnen met Gods lof. Na
de vrijlating van Petrus en Johannes eerde de gemeente haar God
allereerst als Schepper van hemel en aarde, Hand. 4 : 24. Nehemia
prees op een dag van boete Jahweh allereerst om Zijn schepping
van alle dingen, voorts om het verbond, dat Hij met Abraham had
gesloten en om de vele daarna volgende bewijzen van Zijn trouw,
Neh. 9. Zie ook Gideon en Daniel, Richt. 6 : 13, 14, Dan. 9 : 20-23.
Jesaja begon ook zo.
Vs 7a. Jahweh's bewijzen van trouw ga ik gedenken.
Vs 7b. De roemruchte daden van Jahweh.
Vs 7c. Naar alles wat Jahweh voor ons gedaan heeft.
Vs 7d. Het vele goede, dat Hij het huis Israel
Vs 7e. Naar Zijn barmhartigheid heeft bewezen
Vs 7f En naar de vele bewijzen van Zijn trouw.
Vs 8a. Hij dacht: Immers zijn zij, zij, Mijn yolk.
Vs 8b. Geen kinderen, die (Me) zullen bedriegen.
Vs 8c. Hij werd voor hen tot een redder.
Vs 9a. In al hun benauwdheden
Vs 9b. Was het Hem benauwd
Vs 9c. En verloste hen de Engel Zijns aangezichts.
Vs 9d. In Zijn milde liefde
Vs 9e. Trad Hij, Hij, voor hen als goel op.
Vs 9f Hij beurde ze op en droeg hen
Vs 9g. Alle dagen van vroeger.
Jesaja geeft een overzicht van de goede oude tijd, toen Israel
in Egypte en op Horeb vertoefde; van Israels begintijd als ver-
bondsvolk. Minder aangename dingen, die eigenlijk reeds toen
waren voorgekomen (bv. meedoen met Egyptische afgoderij, I b ,
508) ziet de profeet maar over het hoofd. Voor het woord „bedrie-
gen" staat letterlijk „liegen", zoals dat soms van vruchtbomen ge-
zegd werd, Hos. 9 : 2. Hab. 3 : 17, 16 ). Over de Engel van Jahweh,
ook wel Engel Zijns aangezichts genoemd, spraken we in I a § 8, 6.
,
Hij was dezelfde als de later gekomen Christus. Op Horeb beloof-
de God, dat deze Engel met Israel mee zou gaan, maar het zou zich
269

sr 29 Het slot van Jesaja
wel voor Hem inacht moeten nemen, Ex. 23 : 21, I a , 335, 336. Het is
later wel gebleken, dat er inderdaad niet met Hem viel te spotten,
Richt. 2 : 1-5, I e 396. Hoe eenvoudig beschrij ft Jesaja, dat Jahweh
, Vs 13b. Als een paard door de woestijn
in goed vertrouwen jegens Israel begon (Hij dacht, letterlijk: Hij
sprak), vs 8a.
2. Jesaja herinnert de ballingen aan de ongehoorzaamheid van hun
voorouders en aan hun berouw, Jes. 63: 10-14.
Helaas is Gods goede raad door de Israelieten in de wind ge-
slagen. Er is na Horeb een tijd gevolgd van „progressie in het
kwaad en progressie in de straf", Num. 11-14, I C , 123-156. De pro-
feet zal straks laten horen wat hun vaderen toen gedaan hadden.
Vs 10a. Maar zij, zij hebben opstand gepleegd en hebben
Vs 10b. De Heilige Geest bedroefd.
Vs 10c. Dus veranderde Hij voor hen in een vijand.
Vs 10d. Zelf heeft Hij tegen hen gestreden.
Gelukkig werden de bestraffingen door berouw gevolgd. Je-
saja brengt die droeve maar gezegende periode in herinnering.
Vs 11a. Toen dacht Zijn yolk terug aan vroeger,
Vs 11 b. Aan de dagen van Mozes.
Vs 11c. Waar was Hij nu, die hen uit zee ophaalde?
Vs 11d. Waardoor zij gelijk lot deelden met de herder van Zijn kudde.
We zagen al eerder, dat Jesaja het woord „zee" gebruikte,
waar wij van „rivier" zouden spreken, 18 : 2, § 22, VI. Zoals Mozes
uit de Nijl werd gered, zo leidde God later Zijn hele yolk door de
Schelfzee.
Vs 1 le. Waar was Hij, die in het binnenste van hem
Vs 1 lf Zijn Heilige Geest een plaats gaf?
Met die „hem" heeft Jesaja de vlak tevoren bedoelde Mozes,
de herder van Gods kudde, bedoeld. In hem heeft Jahweh Zijn
Geest in zo rijke mate doen wonen, dat Hij daarvan een deel nam
om er ook de zeventig oudsten mee te begaven, Num. 11 : 17. Jesaja
gaat nog even met de rouwklacht van het yolk voort.
Vs 12a. Die aan Mozes' rechterzijde
Vs 12b. Zijn luisterrijke arm 'deed gaan?
Vs 12c. Die het water voor hun ogen kliefde,
270
Het slot van Jesaja § 29
Vs 12d. Waardoor Hij Zich een onvergankelijke naam verwierf?
Vs 13a. Die hen even (makkelijk) door de afgronden 17 ) gaan deed
Vs 13c. Zonder dat het struikelt?
Vs 14a. Zoals vee in een vallei afdaalt
Vs 14b. Gaf de Geest van Jahweh hun rust.
Vs 14c. Zo hebt Gij Uw yolk geleid,
Vs 14d. Waardoor Gij U een luisterrijke naam gemaakt hebt.
Omdat de profeet spreekt van leiden door afgronden, mrvd,
en van rust geven, denken wij aan een leiden van Israel niet slechts
door de Schelfzee, maar ook door de Jordaan, immers naar het
land van de menoecha (z.reg. onder „rust"). Er is stellig onder de
heidenen over beide doortochten gesproken, Richt. 2 : 10, 9 : 1, 9, 1
Sam. 4 : 8. Israel riep heel de wereld op om voor de naam van Jah-
weh ontzag te hebben, ook door wat er in de Jordaan gebeurd was,
Ps. 114: 5, 7. Over een grote „naam" gesproken! Naam is vaak:
kracht (z. reg. onder „naam").
3. Jesaja wekt de ballingen er toe op aan Jahweh te vragen zulke
grote daden als die van vroeger thans ook voor hen te doen, Jes.
63 : 15-64 : 5c.
Wat een verschil tussen vroeger en nu.
Vroeger werd Israel geleid en beschermd door een machtige
Vader en werden zij door Mozes verplicht die Vader en Zijn naam
ook in hun Leven te eren, Deut. 14 : 1. „Kinderen zijt gij van Jah-
weh, uw God." Dus daarom geen heidense rouwgebruiken, enz. l c ,
560. Maar zie nu toch eens aan. Het lijkt wel alsof zij gêèn kinderen
van Jahweh zijn. En de ballingen moeten toegeven, dat zij het er
naar gemaakt hebben. Maar als Jahweh nog eens weer zou willen
opstaan, dan zou er eens wat gebeuren.
Vs 15a. Blik neer uit de hemelen, zie
Vs 15b. Vanuit Uw heilige, luisterrijke woning.
Vs 15c. Waar blijven Uw jaloersheid en Uw machtsbetoon?
Vs 15d. Uw innerlijke bewogenheid
Vs 15e En Uw barmhartigheid hebben zich jegens mij teruggetrok-
ken.
271

§ 29 Het slot van Jesaja
Vs 16a. U, U bent toch onze Vader!
,Vs 16b. Want Abraham weet niet van ons
Vs 16c En Israel kent ons niet.
Vs 16d. U, U Jahweh bent onze Vader.
Vs 16e Onze verlosser is van oudsher Uw naam.
Er bestaan van vs 16b en c twee opvattingen. De .eerste leest
hier, dat Abraham en Jacob niets van hun tegenwoordige nakroost
willen weten, Deut. 33 : 9, Mal. 4 : 6, Luc. 1 : 17, de tweede, dat het
met Abraham en Jacob gesteld is als met alle doden. Zij zijn met
het lot hunner kinderen onbekend, Job. 14 : 21, Ps. 6: 6, 115: 17,
Pred. 9 : 5, 10, 18 ).
Vs 17a. Waarom, Jahweh, liet U ons van Uw wegen afdwalen?
Vs. 17b. Liet U ons hart zich verharden, zodat het U niet vreesde?
Vs 17c. Keer weer terwille van Uw knechten,
Vs 17d. De stammen van Uw erfland.
Vs 18a. Maar kort heeft Uw heilig yolk het in bezit gehad.
Vs 18b. Onze tegenstanders hebben Uw heiligdom vertreden.
Vs 19a. We werden als zulken, over wie Gij niet van oudsher hebt
geheerst,
Vs 19b. Over wie Uw naam niet is uitgeroepen.
64: la. Als u maar 's de hemel scheurde en nederdaalde!
Vs lb. Dan zouden de bergen voor Uw aangezicht schudden.
Vs 2a. (Dan zou het gaan) als wanneer vuur een hoop hout in brand
steekt,
Vs 2b. Als wanneer vuur het water doet overkoken.
Vs 2c. Dan zouden Uw tegenstanders kennismaken met Uw naam.
Vs 2d. Voor uw aangezicht zouden de volken beven.
Vs 3a. Als U geduchte, door niemand verwachte daden zoudt doen,
Vs 3b. Als U neerdaalde, zouden de bergen voor Uw aangezicht
schudden.
Vs 4a. Sinds Zang hebben de mensen het niet gehoord,
Vs 4b. Hebben ze het niet vernomen,
Vs 4c. Heeft geen oog het gezien,
Vs 4d. Dat U alleen God bent,
Vs 4e. Die handelt voor wie het van U verwacht.
Vs 5a. Gij komt hem tegemoet, die met vreugde
272
Het slot van Jesaja A 29
Vs 5b. Gerechtigheid doet;
Vs 5c. Hun, die op Uw wegen aan U denken.
4. Jesaja gaat de ballingen voor in het belijden van schuld en in het
vragen om ontferming, Jes. 64: 5d-12.
Dat zijn dus twee dingen.
Het gebed, dat Jesaj a de ballingen tevoren in de mond legde,
had ook al wel even over hun tegenwoordige toestand en dus over
hen zelf gehandeld, 63 : 15, maar had zich toch het meest bezig ge-
houden met de vaderen en met God.
Nu zullen de bidders het echter over zichzelf hebben. Ze zul-
len erkennen, dat zij tegen zulk een God - let op het nadrukkelijke
„U" - gezondigd hebben. Dat eerst, vs 5d-7.
Vs 5d. Zie nu echter 's aan. Hoewel U, U, zich vertoornde, hebben we
nog gezondigd.
Vs 5e. We verkeren daarin al lang. En kunnen we nu toch nog verlost
worden?
Vs 6a. We zijn alien aan een onreine gelijk geworden
Vs 6b. En al onze zogenaamde gerechtigheden aan een bloedbevlekt
kleed.
Vs 6c. We zien er allemaal uit als verwelkt loof
Vs 6d. En onze overtredingen jagen ons op als de wind.
Vs 7a. Er is niemand, die Uw naam aanroept.
Vs 7b. Die durft op te staan om zich aan U vast te klampen.
Vs 7c. Want U hebt Uw aangezicht aan ons onttrokken
Vs 7d. En doet ons sidderen onder de heerschappij van onze overtre-
dingen.
We weten uit o.a. Leviticus wat voor Israel het woord „on-
rein" inhield. Dit woord behoorde iemand uit te roepen, die ge-
troffen was door melaatsheid, beeld van de dood, Lev. 13 : 45. Zie
ook Lev. 15, I b , 371, 378. Of deze schuldbelijdenis ook ernstig was!
Doch thans volgt het tweede, het gebed om ontferming.
Vs 8a. Maar nu, Jahweh, U, U, bent onze Vader.
Vs 8b. Wat ons aangaat, wij zijn slechts klei, maar U, U, onze For-
meerder.
Dit kan zien op de schepping van alle mensen. Maar ook op
273
sr 29 Het slot van Jesaja
Gods verbondssluiting met de Israelieten te Horeb. Blijkbaar is
het laatste bedoeld gezien het vervolg.
Vs 8c. Allen zijn we het maaksel van Uw hand.
Vs 9a. Wees niet at te vertoornd, Jahweh,
Vs 9b. En gedenk niet eindeloos onze schuld.
Vs 9c. Zie, let er toch op, dat we alien Uw yolk zijn.
Vs 10a. Uw heilige steden zijn tot een woestijn geworden,
Vs 10b. (Zelfs) Sion is een woestijn geworden.
Vs 10c. Jeruzalem een wildernis
Vs 1 la. Ons heilig luisterrijk huis,
Vs 11b. Waarin onze vaderen U prezen,
Vs 11c. Is een prooi van het vuur geworden
Vs 11d. En at onze begeerlijkheden tot een puinhoop.
Vs 12a. Zult U zich hierover nog (langer) bedwingen?
Vs 12b. Zult U zwijgen tot wie zo vernederd zijn, dat het niet dieper
kan?
VIII. JESAJA VOORZEGT HET ANTWOORD VAN JAHWEH
OP HET GEBED DER BALLINGEN, JES. 65.
De laatste twee voorafgaande hoofdstukken hebben ons doen
zien, dat Gods Geest de profeet Jesaja zó bekend gemaakt heeft
met de toekomstige omstandigheden der ballingen, dat hij voor
hen een gebed heeft kunnen achterlaten om dat te bidden.
Het ligt voor de hand om aan te nemen, dat Jes. 65 dan wel
Gods antwoord op dat gebed zal bevatten. 19 ) Het zal aan Jesaja
geopenbaard zijn om het te kunnen nalaten tot vermaning en ver-
troosting van Gods yolk.
Jes. 65 bestaat uit de volgende vier gedeelten.
1. Jesaja deelt mede, datJahweh aan hen, die Zijn verbond en woor-
den wel hebben gekend, maar hebben verworpen, loon naar werk
zal uitkeren, Jes. 65 : 1-7.
Dit eerste deel van het Goddelijk antwoord bevat een aan-
klacht. Jahweh heeft Zich door Zijn yolk gegriefd gevoeld. Het is al
te horen aan het eerste vers. Daarin deelt Hij mede, wat Hem van
274
Het slot van Jesaja sr 29
de zijde van sommige heidenen wedervaren is. Dus van niet-
Israelieten. Wat een verschil!
Vs la. Ik werd bekenea) aan hen, die niet naar Me vraagden.
Vs lb. Ik werd gevonden 20b) door wie Me niet zochten.
Vs lc. Ik zei: „Hier ben 'k. Hier ben 'k."
Vs 1 d. Tot een yolk, dat M'n naam aanriep.
Dat dit vers het oog op heidenen heeft, is om de volgende re-
denen aan te nemen. Ten eerste, omdat hier blijkbaar gereageerd
wordt op vs 19 van hfdst. 63 („We werden als zulken, over wie Gij
niet van oudsher hebt geheerst. Over wie Uw naam niet is uitgeroe-
pen.") Nu, zegt God, die heidenen hebben zich soms beter gedra-
gen dan Mijn eigen yolk. Er zijn inderdaad by. in de dagen van
Esther en Mordechai vele heidenen Jood geworden, geImponeerd
door Gods bescherming van Zijn yolk, Esth. 8 : 17, en in de Helle-
nistische tijd begon het uit het N.T. zo bekende verschijnsel van de
proselieten zich voor te doen. De apostel Paulus heeft later bij zul-
ke mensen, ja soms zelfs bij nog klinkklare heidenen, heel wat ge-
williger gehoor voor het Evangelie gevonden dan bij de meeste
Israelieten. Daarover klaagt hij dan ook in Rom. 10 : 16-21 en de
onderwijzing van Paulus daar is de tweede reden, waarom we me-
nen, dat Jes. 65 : 1 op heidenen doelt. De apostel herinnert immers
eerst in vs 19 aan Gods dreigement in Deut. 32 : 21 („Ik zal u ja-
loers maken op wat geen yolk is"), schrijft dan in vs 20, dat God
blijkens Jes. 65 : 1 gezegd heeft: „Ik werd gevonden door die Me
niet zochten. Ik werd bekend aan die niet naar Me vroegen" en
sluit de pericoop in vs 21 met de woorden: „Maar betreffende Is-
rael zegt hij ( = Jesaj a): aldoor heb Ik ( = Jahweh) M'n handen
uitgestrekt naar een ongehoorzaam en tegensprekend yolk". Wat
in Jes. 65 : 2 woordelijk staat laten we ten overvloede ook even vol-
gen.
Vs 2a. Ik strekte M'n handen aldoor uit
Vs 2b. Naar een rebellerend yolk,
Vs 2c. Dat de goede weg niet bewandelde;
Vs 2d. Dat z'n eigen hoofd volgde.
Wie eerst de verzen 65 : 1 en 2 leest zoals ze bij Jesaja voorko-
men en daarna ziet hoe Paulus ze aanhaalde in Rom. 10 : 20 en 21,
275
§ 29 Het slot van Jesaja
zal wel ontdekken, dat de apostel ze niet letterlijk aanhaalde — ci-
teerde hij misschien uit het hoofd? — de volgorde weleens iets wij-
zigde en sommige versdelen achterwege liet, maar men zal toege-
ven, dat Paulus het eerst over heidenen had, in vs 20, en daarna
over Israel, in vs 21. Nemen wij zijn onderwijs aan 21 ).
Over dat Israel spreekt God verder in Jes. 65 : 3. Hij klaagt
erover, dat Hij er door wordt gekrenkt. In het Hebr. hetzelf-
de woord als we ontmoetten in de geschiedenis van koning Achab,
Ig, 576-578, en daar zagen we weer, dat dit krenken Jahweh ook in
menige vroegere eeuw al was aangedaan. Vandaar dat Jahweh
straks in vs 7 zeggen kan, dat de maat nu vol is. In principe hadden
de voorouders dezelfde zonden bedreven als het Israel van nu.
Het krenken van Jahweh uit vs 3 heeft bestaan in het brengen,
regelmatig en brutaal („voor Mijn aangezicht") van „slachtoffers
in de hoven" (zie hierover bij Jes. 1 : 29, § 19, onder V) en van
„reukoffers op de tegels". Met het laatste moet een kwaad bedoeld
zijn, dat vanuit Mesopotamie Palestina was binnengekomen en
bestond in de verering van astrale godheden (maan, zon, sterren)
op de daken der huizen door het brengen van reukoffers op tichel-
stenen of in vaatwerk van pottenbakkersklei 22 ).
Vs 4 vermeldt voorts het kwaad van het raadplegen der do-
den. Zogenaamd dan, want de doden weten niets, Pred. 9 : 5. Over
dit echt Kanadnitische kwaad spraken we bij Jes. 29 : 4, § 24, II, 1,
bij Jes. 8 : 19-22, § 21, II, 4, bij 2 Kon. 21 : 6, Ig, 767 en bij 2 Sam.
28 : 7-25, I f , 247-254. Koning Saul bracht zijn bezoek aan het grie-
zelige hol te Endor ook in de nacht. Vs 4 spreekt hier ook van „ver-
nachten op geheime plaatsen". Het eten van onreine spijze als o.a.
varkensvlees sluit de rij, zie Lev. 11 :7, I b , 335.
Uit vs 5 vernemen we, dat de bedrijvers van al deze zonden
zich in het geheel niet schaamden, maar zich er veeleer op lieten
voorstaan en by: tot iemand, die wat dichtbij hen kwam, de waar-
schuwing toeriepen om halt te houden en niet verder te komen,
want dan zou men weleens contact met hen kunnen maken en
daardoor ook „heilig" worden, net als zij. Hier ontmoeten we een
beschouwing van „heiligen", die lijkt op die, welke we in de Thora
tegenkwamen, Ex. 19 : 37, I a , 407. De stam van Levi lag als een iso-
276
Het slot van Jesaja § 29
latiegordel om de tabernakel heen,tussen de tabernakel en het yolk
in, tot beveiliging van het yolk tegen het losbarsten van Gods
gramschap, Ia, 355, I C , 26. Gods toorn ontbrandde tegen Uzza,
omdat hij de ark vastgreep, 2 Sam. 6 : 6. Als men een stuk vee, dat
aan Jahweh toekwam, voor een ander verruilde, zouden ze beide
„heilig" zijn, Lev. 26 : 10. Hoe aanmatigend gedroegen zich de be-
drijvers van genoemde Kanadnitische zonden door zich te verbeel-
den, dat zij er „heilig" door werden, zodat men hen vooral niet
moest aanraken. God zei van deze lieden, dat zij een rook in Zijn
neus waren en een vuur, dat de hele dag brandde. Deze woorden
worden door de een zo verklaard, dat rook en vuur worden opgevat
als symbolen van Gods toorn, vgl. Jes. 30 : 27, Deut. 32 : 22, 2 Sam.
22 : 9, Jer. 17 : 4, terwijl de ander denkt aan het branden van een
houtvuur in een tent, waaruit de rook niet weg kan. Gelukkig wor-
den deze vuren alleen maar 's winters de hele dag aangehouden,
wat dan echter wel een gestadige kwelling voor de bewoners van de
tent is").
In vs 6 merkt God op, dat Hij die zonden heeft genoteerd, vgl.
Deut. 32 : 34, Mal. 3 : 16, en het loon ervoor zal deponeren in „hun
schoot", dwz. in de plooi van het kleed boven de gordel, waar het
geld werd bewaard.
2. Jesaja deelt echter ook mede, dat Jahweh groot verschil zal ma-
ken tussen rechtvaardigen en goddelozen, Jes. 65 : 8-16.
De inleiding van ons hoofdstuk, vs 1-7, was dus heel ernstig.
Het begin ervan klonk schamper. Terwijl heidenen soms meevie-
len, viel Israel vaak tegen vs 1, 2. Daarop volgde een opsomming
van echt nare Kanaanitische gruwelijkheden in Israel, vs 3-6. En
de inleiding eindigde bepaald dreigend. Ik zal met ze afrekenen!
Dat „allereerst" vs 7.
Na zo'n inleiding zou men voor alle dingen een geducht stuk
over die afrekening verwacht hebben. Toch is dat niet het eerste
wat op de inleiding van vs 8 volgt. Nee, het vervolg op de inleiding
bestaat uit twee delen, waarvan het eerste handelt over de toe-
komst der rechtvaardigen, vs 8-10, en het tweede over de toekomst
der goddelozen, vs 11-16.
277
 § 29
Het slot van Jesaja
Het eerste deel, vs 8-10.
Deze verzen kunnen wij niet lezen zonder te denken aan de
bede van Abraham: Zult Gij dan de rechtvaardige met de goddelo-
ze verdelgen? Gen. 18 : 23. Zo is de methode van Gods handelen
niet. Jahweh gaat net zo te werk met Israel als U met een druiven-
tros, waaraan nogal wat blijkt te mankeren. U ziet rotte druiven
zitten, maar ook nog goede. En om die laatste denkt U er niet aan
de hele druiventros weg te gooien. Zo, zegt Jahweh, zal Ik nu met
Israel doen wegens degenen, die Mij in Israel dienen. Om hunnent-
wil denk Ik er niet aan heel Israel te verdelgen. Er zit nog een „ze-
gen" (beraka) in. 24 ).
In vs 9 volgt een schone heilsbelofte voor de rechtvaardigen.
Die zullen voortkomen uit Jacob en uit Juda. Dus uit het yolk van
beide grote wegvoeringen; die van de 10- en die van de 2-stammen.
Zij zullen de erfgenamen zijn van „Mijn bergen". Hiermee zal Jah-
weh wel het hele land bedoeld hebben. Want in vs 10 wijst Hij aan,
dat het zich zal uitstrekken van het westen (de vlakte van Saron, bij
de Middellandse Zee) tot het oosten (het dal Achor, even boven de
Dode Zee, Joz. 7 : 24). Daar zullen zij, die Jahweh dienen en die Hij
daarom bemint en Zijn uitverkorenen noemt, z'n beminden, in
vrede het land der vaderen bewonen. In vrede. Want schapen hoe-
den en runderen weiden, daar is vrede en rust voor nodig. Die zal
Jahweh verschaffen aan hen, die Hem zoeken, vs 10.
Het tweede deel, vs 11-16.
Nu pas krij gen de goddelozen (in Israel!) hun beurt. We wor-
den meteen ingelicht over een nog weer ander kwaad, dat deze
mensen ook bedreven, nl. afgodische verering van Gad en Meni.
Deze lieden keerden dus de rug toe aan Jahweh en aan Zijn tempel
op Zijn heilige berg (Sion; we zullen hieruit kunnen opmaken, dat
in deze profetie door Jesaja de tempel alreeds als herbouwd gezien
is). Als ze het leven wat licht opvatten, brachten ze spijsoffers aan
Gad, de god van de Fortuin, het toeval, en als ze wat zwaar op de
hand waren, brachten ze drankoffers aan Meni, de god van het Fa-
tum, het noodlot, waardoor alles toch eenmaal beschikt was zoals
het beschikt was, vs 11. Wat, zei Jahweh, beschikken? Beschikken?
Dat is Mijn werk. By. beschik Ik voor u het zwaard. Ik beschik het
278
Het slot van Jesaja § 29
zo, dat gij alien u zult moeten buigen om te worden onthoofd. Dat
zal uw loon daarvoor zijn, dat ge niet geantwoord hebt, toen ik riep
(door de profeten, tot bekering) en niet geluisterd hebt, toen Ik
sprak, maar gedaan hebt wat kwaad was in Mijn ogen en juist dat-
gene verkozen hebt, waarvan ge best wist, dat Ik het afschuwelijk
en gruwelijk vond, vs 12. Daarom moet ge goed op het verschil
letten, dat Ik maak, zegt „Jahweh Adonai", dwz. Jahweh, die de
enige Heer en Gebieder is. Zij, die Mij dienen, zullen eten en drin-
ken en verblijd zijn, maar gij zult honger en dorst lij den en be-
schaamd uitkomen, vs 13. Zij, die Mij dienen, zullen jubelen van
hartevreugd, maar gij zult schreien van harteleed, vs 14. Jahweh,
de Heer en Gebieder over alles, zal u ter dood laten brengen. Dan
zal u alleen maar uw naam overblijven om door Mijn uitverkore-
nen te worden gebruikt om iemand onder ede te verwensen (Jah-
weh doe met u als met die en die). Maar aan degenen, die Hem
dienen, zal Hij „een andere naam" geven, dwz. tot eer en aanzien
verheffen, zodat men aw naam zal gebruiken, als men elkaar ze-
gent, het goede toewenst (Jahweh zegene u als die en die), vgl. Gen.
12 : 2, 18 : 18, 22: 18. Daardoor zal het in het ganse land bekend
worden, dat men alleen dient te wensen en te zweren bij Jahweh, de
enige ware God, de God van het Amen, dwz. de God, die trouw is
aan Zijn gegeven Woord. De narigheden van vroeger zullen dan
vergeten zijn, voor Mijn ogen toegedekt, vs 16.
3. Jesaja belooft aan de rechtvaardigen in Israel een heerlijke toe-
komst, Jes. 65: 17-25.
Ongemerkt is Jahweh onder het waarschuwen van de godde-
lozen teruggekomen op de rechtvaardigen en over hen spreekt Hij
nog even door. Hij heeft aan Jesaja al iets laten zien van de heer-
lijkheid die ten jongsten dage op aarde zal nederdalen, 2 Petr.
3: 13, Openb. 21. De profeet heeft van dat vergezicht wel een
schets doorgegeven, waarbij hij zich bediend heeft van lijnen en
kleuren, die hij aan het toenmalige leven ontleende. Zoals hij in
hfdst. 2 via de prediking van het Evangelie vanuit Jeruzalem aan
alle volken tot een zelfde vergezicht kwam, zo komt hij daartoe
hier via de beloofde terugkeer der ballingen naar Palestina. Laat
279

§ 29 Het slot van Jesaja
men daar goed aan denken en by. niet alles letterlijk nemen. Jesaja
bedient zich vaak van beeldspraak. Pas wanneer onze Zaligmaker
weer verschijnt, zullen de gouden knopen geheel ontward zijn, die
Jesaja's profetieen betreffende de terugkeer der ballingen, de ver-
breiding van het Evangelie en de schepping van een nieuwe hemel
en een nieuwe aarde tezamen vormen.
Wanneer de ballingen straks in het land der vaderen zijn te-
ruggekeerd, zo spreekt God, zullen zij daarin het bewijs mogen
zien, dat de vroegere zonden, waarvoor hun ballingschap de straf
was, vergeven en vergeten zijn, vs 17. Er zal een tijd aanbreken,
waarin de teruggekeerden zich hartelijk zullen verblij den over wat
Jahweh heeft gedaan, heeft „geschapen". Dan zal Jeruzalem her-
bouwd worden en Gods yolk in ere hersteld, vs 18. Jahweh zelf zal
Zich dan over Jeruzalem en over Zijn yolk verblij den. Dan zal er
geen krijgsgeschreeuw meer buiten en binnen Jeruzalem worden
gehoord, zoals de oudsten onder de wedergekeerden zich dat nog
wel konden herinneren, Ezra 3 : 12.
Zij zullen dan echter geen beleg en verovering van Jeruzalem
meer behoeven mee te maken en zij zullen geen wegvoering onder
luid geween meer beleven, vs 19.
Met dichterlijke overdrijving wordt die gelukkige tijd door Je-
saja geschilderd. In de levensduur van de mensen zal iets terugke-
ren uit de patriarchale en vOOr-patriarchale tijd. Van kindersterfte
zal geen sprake meer zijn. Als iemand in de leeftijd van honderd
jaar sterft, hetzij door ziekte of wegens een overtreding, zal men
dat nog vroeg vinden, vs 20. Men zal in die tijd de levensduur der
mensen tellen zoals men de ouderdom van bomen schat. By. die
eik zal een eeuw of vier oud zijn. En op die lange levensduur zal
dan niet meer de verbondsvloek drukken van Lev. 26 en Deut. 28.
Men zal geen huis meer bouwen om later mee te maken dat een
ander er in gaat wonen. Men zal geen wijngaard planten en straks
zien dat de vijand de vruchten ervan geniet, vs 21, 22. Men zal z'n
kinderen niet krijgen voor de dood, vs 23. En mocht zich de een of
andere nood voordoen en zal men tot Jahweh om hulp roepen, dan
zal Hij antwoorden, dwz. uitkomst schenken en voor verlossing
zorgen, êár zij roepen, vs 24.
280
Het slot van Jesaja § 29
Vs 25 vindt men goeddeels eender in hfdst. 11: 6 (de wolf zal
met het lam verkeren). In § 21, II, C, a. hebben we gezien, dat dit
vers niet op een tijd van vrede tussen dieren, maar tussen mensen
doelt. Jeruzalem zou worden herbouwd en dagen des vredes bele-
ven.
IX. JESAJA VOORZEGT DAT ER ONDER DE WEERGE-
KEERDEN IN HET HERBOUWDE JERUZALEM ZO'N
GROOT VERSCHIL IN HET DIENEN VAN JAHWEH ZAL
BESTAAN, DAT OVER SOMMIGEN GEEN ZEGEN,
MAAR DE VLOEK VAN JAHWEH ZAL KOMEN, JES. 66.
We hebben meer dan eens opgemerkt, dat Jesaja een blik in
de toekomst mocht slaan, maar dat de profeet dan niet altijd ver-
blij dende, maar ook wel bedroevende dingen zag. Zo mocht Jesaj a
by. aan koning Hizkia de toezegging doen, dat de koning van As-
sur geen voet binnen Jeruzalem zou zetten, 37 : 33, maar moest hij
dezelfde koning Hizkia later aanzeggen, dat er „zonen" van hem
mettertijd als hovelingen in het paleis van de koning van Babel
zouden moeten dienen, 39 : 7.
Jesaj a kreeg wel de opdracht Gods yolk te troosten, 40: 1,
maar het gedrag van dat yolk zelf zou er de oorzaak van zijn, dat de
profeet niet enkel heil, maar ook onheil moest voorzeggen.
In dit hoofdstuk komen ze beide voor. Profetieen, die vreug-
de, maar ook zulke, die droefheid verschaften. We zullen hier im-
mers lezen, dat er zelfs na Israels terugkeer uit ballingschap nog
maar al te veel kaf onder het koren zou zijn. Jes. 66 is een hoofd-
stuk over zegen en vloek.
1. Jesaja heeft moeten voorzeggen, dat er onder de teruggekeerde
ballingen een godsdienstigheid zou worden bedreven, waarvan
Jahweh een alkeer zou hebben, Jes. 66: 1-4.
In dit opzicht sluit het laatste hoofdstuk van het boek Jesaja
zich dicht bij het voorafgaande aan, dat het niet alleen spreekt over
getrouwen, maar ook over ontrouwen onder de uit ballingschap
weergekeerden. Zelfs wordt met de laatsten begonnen. Jahweh
kon hun onreine godsdienstigheid niet uitstaan. Jesaja heeft Hem
daarover drie dingen horen zeggen.
281

29 Het slot van Jesaja
Ten 1° , dat Hij haar niet nodig had, ook al was ze niet onrein geweest,
vs 1, 2a.
Reeds aan koning Salomo had Jahweh dit onder het oog ge-
bracht. Deze heeft voor Jahweh wel een tempel mogen bouwen,
maar Jahweh had zulk een huis eigenlijk niet nodig. Eerlijk heeft
Salomo dit in zijn inwijdingsgebed beleden, 1 Kon. 8 : 27. En hier
wordt dat door Jahweh zelf herhaald Hij had immers zelfalle din-
gen geschapen, had in de hemel Zijn troon gevestigd en openbaar-
de Zich ook wel op de aarde, maar deze was slechts voor Hem ge-
lijk aan dat wat bij aardse koningen als steun voor Hun voeten
diende, hun voetbank, vgl. Joz. 10 : 24, I d , 161 (over de voetbank
van Tutankamon). Had Jahweh behoefte aan een huis om er in te
wonen en om er in uit te rusten?
Ten 2°, dat Hij slechts met nederige mensen te maken wilde hebben,
vs 2b.
In deze woorden, hoe schoon ook op zich zelf, horen we reeds
het rommelen van het onweer, dat straks boven de hoofden van de
onoprechten zal losbreken. „Maar Ik sla op deze Mijn oog: op de
nederige P, 55), op de verslagene van geest (dwz. treurend
over hetgeen Jahweh wordt aangedaan) en op degene, die voor
Mijn Woord beeft (dwz. Mijn geboden eerbiedigt).
Ten 3°, dat Hij niets moest hebben van de eigenwillige godsdienstig-
heid van sommige Israelieten, vs 3, 4.
Van offerhandelingen, waaraan een ootmoedig hart ontbrak,
wilde Jahweh niets weten. Als men Hem op zo'n manier een stier
offerde (wat een groot dier!) beschouwde Hij dat niet als een goed,
maar als een slecht werk. Als men aan Hem zo een schaap offerde,
beschouwde Hij dat als het wurgen tot Zijn eer van een hond (een
onrein dier). Als men Hem op zo'n manier een spijsoffer bracht,
beschouwde Hij dat alsof men Hem het bloed bracht van een var-
ken (ook een onrein dier). En wie aan Hem op zo'n manier een
wierookoffer bracht, beschouwde Hij als iemand, die afgoderij be-
dreef. Deze lieden zou Hij met gelijke munt betalen. Hij zei: Zoals
zij van hun kant eigen wegen hebben gekozen en een welgevallen in
gruwelen gehad, vs 3, zo zal Ik van Mijn kant verkiezen hen kwalijk
282
Het slot van Jesaja 29
te behandelen en allerlei over hen te brengen, waar ze bang voor
zijn, vs 4.
2. Jesaja heeft mogen beloven, dat de nederigen van hart zich toch
over Jeruzalem zouden verblijden, Jes. 66:5-17.
Nu volgt er troost voor hen, die zich eerbiedig jegens Gods
Woord gedragen. De profeet, en bij monde van Jesaja zegt Jahweh
zelf hun toe, dat zij thans wel vanwege hun trouwe vroomheid door
hun eigen broeders worden gehaat en verstoten, terwijl men hun
spottend toevoegt: „Laat Jahweh nu Zijn majesteit eens tonen,
dan kunnen we u eens vrolijk zien". Maar wat zullen deze spotters
bedrogen uitkomen, vs 5. Inderdaad zal Jahweh ingrijpen. Hoor,
hoe Hij Zijn stem al uit stad en tempel laat klinken. Die tegenstan-
ders van Hem en Zijn getrouwen krij gen hun verdiende loon, vs 6.
Maar de getrouwen zullen het beleven, dat hun aantal a.h.w. in een
ommezien sterk zal vermeerderd worden te Jeruzalem. Dat zal
gaan zoals het gaat bij een zeer voorspoedige bevalling. Opeens is
de ontsluiting daar en wordt er een kindje, nog wel een zoon, gebo-
ren, vs 7. Zo vlot als dit jongetje geboren wordt, zo snel zal het
aantal van Jeruzalems vromen toenemen, vs 8. Daar zal Jahweh
voor zorgen. Of dacht u soms, dat Hij Zijn werk halverwege laat
varen? vs 9. Laten alien, die het goede voor Jeruzalem zoeken, zich
maar vast verblij den, vs 10. Thans moet ge of en toe nog treuren
over de toestanden, die daar heersen. Maar mettertijd zult ge u
door hartelijke gemeenschap te oefenen met Jeruzalems trouwe
deel verkwikken zoals een baby zich zo echt verkwikken kan door
zich aan moeders borst te goed te doen, vs 11.
Heus, er wacht Jeruzalem een goede toekomst. Jahweh zelf
verzekert het u. Hij zal een rivier van „sjaloom" (z.reg. onder vre-
de) naar Jeruzalem doen stromen en de volken zullen het verzor-
gen met een overvloeiende beek van allerlei fijne dingen, waarover
ze beschikken. In die tijd zal het zijn alsof ge een kind waart, dat op
de arm tegen de zijkant van het lichaam gedragen en op schoot
vertroeteld wordt, vs 12. Weg is dan uw treurigheid. Als bij een
grote zoon, een man, die door niemand minder dan z'n eigen moe-
der wordt getroost. Zo zal Ik, Ik u troost doen vinden te Jeruzalem,
283
 ---"1111r-
§ 29 Het slot van Jesaja
vs 13. Als ge dat ziet, zult ge u zeer verblijden en zal uw gestel ervan
opknappen gelijk de natuur in de lente. Dan zullen zij, die Jahweh
trouw dienen, Zijn zegenende hand leren kennen, door die aange-
name ondervinding. Maar de anderen, Zijn vijanden, zal Hij met
Zijn toorn kennis laten maken, vs 14. Plotseling. Want Jahweh zal
over hen komen zo onverwachts als het hemelvuur. Hij zal zo snel
op hen afkomen als een bereden leger, dat de vijand overvalt als
een storm en dat een spoor van vuur achter zich laat, vs 15. Zo zal
Jahweh over hen te vuur en te zwaard het oordeel brengen. De do-
den zijn haast niet te tellen, vs 16.
Dat komt er nu van, als men meedoet met dat heidendom. Als
men zich eerst, zogenaamd dan, laat heiligen en reinigen en dan de
leider, die het middelpunt van de hele ploeg vormt, volgt naar de
lusthoven om daar varkensvlees te eten, allerlei „sjeciets". Hiermee
werd allerlei onrein gedierte bedoeld, dat Israel beslist niet mocht
consumeren, zie o.a. Lev. 11 : 10, I b , 333. Toch genoot men zelfs
ook van het eten van muizen. Het klinkt ons vandaag haast ongelo-
felijk in de oren, maar er zijn verschillende berichten uit het oud-
heid over dit eten van muizen. Bij de Romeinen werden ze in hok-
ken gefokt en gemest. Een bijzondere delicatesse waren hazelmui-
zen, gevuld met varkensgehakt 25 ).
Al die onreinheid zal verdwijnen, luidt het woord van Jahweh,
vs 17.
3. Jesaja voorzegt, dat er niet alleen veel ballingen bij allerlei vol-
ken vandaan, maar dat er ook uit die volken zelf velen naar Jeru-
zalem zullen komen, Jes. 66: 18-24.
Dit laatste gedeelte van het boek Jesaja begint met een zgn.
aposiopese dwz. met een paar woorden, die slechts een stuk van
een zin vormen, omdat de rest wordt verzwegen. Vs 18 luidt aldus:
Maar wat Mij aangaat, hun daden en hun gedachten — de tijd komt
om allerlei volken en talen te verzamelen; die zullen dan komen en
Mijn heerlijkheid zien.
Door middel van een platte streep is door ons de figuur der
aposiopese aangeduid. Wat men op de ledige plaats er bij denken
moet? Dat zal wel zoiets zijn als het volgende: „Het behaagt Me
284
Het slot van Jesaja § 29
thans niet om er nog meer van te zeggen, maar Ik kom er straks nog
wel even op terug."
Inderdaad zullen we in vs 24 nog iets over die ontrouwen le-
zen.
Dit over vs 18a.
Het onderwerp, waarover vs 18b handelt, is van heel wat aan-
genamer aard. Het betreft de tijd, waarin een grote schare uit aller-
lei yolk en taal in kennis zou komen met de majesteit van Jahweh.
Deze zou nl. iets opzienbarends laten gebeuren. Zoals we weten
hebben ten tij de van koning Cyrus de ballingen vrijheid gekregen
om naar hun vaderland terug te keren. Maar nu zouden er uit de-
zen, die uit hun ballingschapsoord waren ontkomen, naar allerlei
landen trekken, waar men Jahweh nog niet kende; ook nog niet
had gehoord van Zijn grote werk om van koning Cyrus gebruik te
maken tot Jeruzalems herbouw. Zij zouden naar die landen gaan
en vertellen van de machtige daden van Jahweh. Als zulke landen
worden genoemd Tarsis (hierbij is te denken aan plaatsen, waar
zeelieden een factorij hadden gesticht, op Sardinie en in Spanje,
2 : 16, Ig, 514), Poel (waarschijnlijk moet Poet gelezen worden) en
Loed (twee streken in Egypte, die bekend waren door de boog-
schutters, die er vandaan kwamen), Tubal (in het oosten van Kl.
Azie) en Javan (Griekenland) en verre kustlanden (eilanden en
schiereilanden in de Middellandse Zee en misschien ook wel Enge-
land, vanwaar men al vroeg tin haalde), vs 19.
Die prediking zou tweeerlei vrucht dragen.
Ten eerste zouden veel broeders van de ballingen, die nog on-
der die volken als dienstbaren vertoefden, door die volken worden
losgelaten. En dat niet alleen, maar zij zouden door die volken zelf
naar Jeruzalem worden gebracht, omdat er onder die volken ook
waren, die door de prediking bewogen waren tot het geloof in Jah-
weh als de enige ware God. Dat was dus een tweede vrucht van de
prediking. De gelovig geworden heidenen zouden hun vroegere
dienstbaren, die nu vrijgelaten waren, zelf naar Jeruzalem brengen
als een „minchah" (huldigingsgeschenk of offer) voor Jahweh. Zij
zouden de terugkerende vrijgelatenen met allerlei middelen van
285

§ 29 Het slot van Jesaja
vervoer — paarden en wagens, enz. — voorthelpen op hun reis naar
Jeruzalem, naar Sion, naar de heilige berg,. waarop de tempel
stond. Wat een schone minchah! De heidenen, die zich door hun
pas ontvangen geloof in Jahweh zo hulpvaardig betoonden, leken
nu precies op het heilige vaatwerk, waarin de Israelieten hun offe-
rande naar de tempel, het huis van Jahweh, plachten te brengen.
Die voormalige heidenen toonden hun geloof uit hun werken, vs
20.
Uit deze bekeerde heidenen zou Jahweh er zelfs nemen en die
rekenen als behorende tot de stam van Levi, ja Hij zou er uit hen
voegen bij de Levitische priesters, vs 21. Daarbij deed Jahweh de
volgende uitspraak. Voorwaar, evenals Ik bezig ben de hemel en de
aarde te vernieuwen, zodat deze te Mijnen dienste staan, zo zal ook
uw zaad en al wat uw naam draagt Mij ten dienste staan (vgl. over
eamad, levitische dienst verrichten, Deut. 10 : 8, I', 523) vs 22. Wat
zou Jeruzalem dientengevolge voortaan druk bezocht worden. Op
iedere sabbat- en op iedere nieuwemaandsdag (I b , 651) zal men
overal vandaan zich komen nederbuigen voor Mijn aangezicht, zei
Jahweh, vs 23. Natuurlijk zou op die manier het front van de ge-
trouwen aanzienlijk worden versterkt.
Maar hoe zou het nu met de anderen, de ontrouwen, gaan?
Met hen was Jes. 66 begonnen, in vs 1-4.
Over hen had vs 18 liever maar niet meer willen praten. Maar
volledigheidshalve moest op hen nog wel even teruggekomen wor-
den. Welnu, dat gebeurt dan in vs 24. En hoe! Echt Jesajaans. Met
gebruikmaking van beeldspraak. Maar het is nu wel met een zeer
treffende beeldspraak, dat de profeet, en door middel van Zijn
profeet Jahweh zelf, de toekomst tekent.
Wanneer straks die talrijke getrouwe tempelgangers weer
huiswaarts zouden keren en derhalve Jeruzalem zouden verlaten,
zouden zij daarbuiten de ontrouwen zien liggen, maar nu als do-
den, als lijken. Ter herinnering aan Gods gericht over de verbonds-
brekers. En ter waarschuwing voor zulke afval van alle levenden.
Jahweh zou daarom maken, dat die lijken er wel afzichtelijk uitza-
en tengevolge van aantasting door worm en vuur. Het woord
„vuur" zal verwijzen naar de gemeentelijke afvalplaats in het Hin-
286 287
Het slot van Jesaja § 29
nomdal, waar zo nu en dan opruiming werd gehouden door ver-
branding. Maar toch zouden die niet verdwijnen, doch een blijven-
de waarschuwing vormen tegen ontrouw, tegen eigenwilligheid, bij
de beoefening van godsdienst. Als die niet plaats heeft naar de eis
van Gods gebod, verdient zij niet anders dan Gods vloek. Als on-
rein heidendom.
Jesaja heeft zich, zeiden we al, wel van beeldspraak bediend.
Hij sprak van een worm, die niet stierf, en van vuur, dat niet uitge-
blust werd. Hij typeerde daardoor het blijvende van zijn waar-
schuwing. Voor de mensen van zijn eigen tijd. En voor die van de
toekomende tijd, waarover hij sprak. De goede verstaanders heb-
ben wel begrepen wat Jesaja met zijn beeldspraak bedoelde.
Toch heeft niemand minder dan onze Zaligmaker zich van Je-
saj a's woorden bediend om te waarschuwen voor het eindgericht,
waarbij de verbondsbrekers wel terdege in voile werkelijkheid zul-
len worden gestraft, nl. in de gehenna, de hel. Hij sprak er o.a. over
in Zijn rede, die vermeld staat in Marc. 9. Daarin waarschuwde
onze Heiland wel driemaa1 26 ) achter elkaar voor de hel „waar hun
worm niet sterft en het vuur niet wordt uitgeblust", nl. in vs 44, 46
en 48. Die spreekwijze heeft Christus ongetwijfeld aan Jes. 66 : 24
ontleend, maar Hij bedoelde er een onuitsprekelijke, onbeschrijf-
bare werkelijkheid aan het einde der tijden mee.
NOTEN
1)Koehler lex. s.v. `nh II, Pi. geeft nog vele Schriftbewijzen meer.
2) Delitzsch comm. 1869, pag. 588.
3) Idem pag. 599, op vs 9-11.
4) The imperfects may be rendered by the present time. Slotki, comm. 292.
5) Passief vertaald.
6) Breder hierover Dr. C. v.d. Waal, Het nieuwe testament: Boek van het verbond,
Oosterbaan en Le Cointre B.V., Goes, 1978.
7) Raatsoon syn. jesjoe`ah 49,8. Aldus Delitzsch op vs 2.
8)Het was in het jubeljaar 27 dat de Here de woorden van Jes. 61 heeft aangehaald.
Aldus Dr. S. van Mierlo, De oude kalender bij de Hebreeen, 1963, bladz. 50, vgl.
ook 48.
9) Calvijn op vs 3.
10)Targum en sommige Joodse comm., alsmede Delitzsch en KOnig.
°) Dennefeld, Slotki (maar in vs 6 zou God „the speaker" zijn) Van der Flier, Rid-
derbos, Westermann, Schoors.
 § 29 Het slot van Jesaja

12)Fitch, maar zonder beroep op Zach. 1 : 12.

13)„En" bij zijn sterke arm, vs 8. Dat „en" is een verklarend „en". Das wau von
oebizrod ist das epexegetische, Delitzsch.
14 ) Volgens Delitzsch, comm. 634. Maar volgens Koehler's lex. hield het verband
met bazar, ontoegankelijk zijn.
18 ) Koehler, Kleine Lichter, 42: ge'oelim van go'eel, bloedwreker. Vgl. ne`oerim, tijd
van de ndar (jongen, jongeling, jonge man); bethoelim tijd van de bethoelah, het
nog ongehuwde meisje; zeqoenim, tijd van de zaaqeen, oudste. Zo is ge'oelim de tijd
om als bloedwreker op te treden.
16)Hoewel daar een ander w.w. voorkomt (k ch sj).
17)In V.T. XXII, 4 (Oct. '72) staat W. G. E. Watsom, in e'en art. Fixed pairs in
Ugaritic and Isaiah, 466, de opvatting voor, met beroep op Dahood, Psalms II, 240,
dat hier tehomoth de betekenis van midbaar „wilderness" zou hebben. Maar wat
blijft er dan over van `alah in vs 11?
18)De eerste opvatting vindt men by. bij Schoors, de tweede bij Delitzsch.
19)Calvijn schrijft echter in zijn comm. aldus. „Dit voor iedere ware Christen bui-
tengewoon belangrijke hoofdstuk behoort misschien niet op het vorige te volgen:
het heeft in ieder geval daarmede niets te maken." Maar de opvatting, dat Jes. 65
wel het antwoord biedt op het gebed uit Jes. 63 en 64, wordt door menigeen wel
voorgestaan: Delitzsch, Dennefeld, KOnig, Ridderbos, Schoors, Slotki.
20a)
) Delitzsch e.a. spreken hier en elders van een nifal tolerativum, maar daartoe is
het recht betwist door Allan A. MacRae in zijn art. Paul's use of Isaiah 65 : 1, opge-
nomen in The Law and the Prophets, Festschrift prof. 0. T. Allis, ed. prof. J. H.
Skilton, 1974. Deze spreekwijze is ook door het NBG. in haar vert. aanvaard, blij-
kens plaatsen als 1 Kron. 28 : 9, 2 Kron. 15 : 4, 15, Jes. 55 : 6, 65 : 1.
206
) Idem.
21)Als bewijs, dat Jes. 65: 1 op heidenen ziet, werd in de K.V. van Rom. aange-
voerd, dat daar ,voor yolk een geheel ander woord wordt gebezigd dan in 65 : 2".
Maar dit bewijs is niet sterk, omdat het in Jes. 65 : 1 voor ,volk" voorkomende goi
(in het mrvd. gojim) wel vaak heidenen aanduidt, maar beslist niet altijd, Jes.
60 : 22, Ps. 106 : 5.
22)Mitteilung zu Jes. 65 : 3b von Diethelm Conrad, Z.A.W. 80 (1968) 2, 232-234.
Verwijzing naar Jer. 19: 13, 32 : 29, Zef. 1 : 5.
23 ) De eerste opvatting vindt men o.a. bij Delitzsch en KOnig (verwijzing naar Ps.
18 : 9), de tweede bij J. Neil, Palestina en de Bijbel, 1920, bladz. 212.
24) •
Bu de Arabieren is „baraka" nog een veel gebruikt woord voor „een goddelijke
zegen", Dr. A. van Selms, Jeruzalem door de eeuwen heen, 1968, bladz. 47, 219,
220.
25)Glires isicio porcino, Delitsch, comm. 677.
26)Het N.T. van Nestle en Aland, 25° druk, laat de verzen 44 en 46 weg, zodat dan
slechts van êênmaal, nl. in vs 48 gesproken zou kunnen worden. Wohlenberg,
comm. Markus, 1910, pag. 261, schreef echter, dat de vss 44 en 46 in de handschrif-
ten „gut beglaubigt" waren. Ja, dat Augustinus zich op het „driemaal" beriep. He-
laas heeft het NBG. de betreffende verzen tussen vierkante haken gezet. Was dat nu
nodig?

288
 INHOUD

Bladz.
TER INLEIDING 7

Noten 8

DE PROFEET JESAJA 9

§ 19. De overgang van de Voorgaande naar de Volgende

profeten, Jes. 1 10
I. JAHWEH ROEPT ZIJN VOLK TER VERANT-
WOORDING TEN OVERSTAAN VAN HEMEL
EN AARDE ALS VERBONDSGETUIGEN, JES.
1 : 2, 3 11
II. HET SCHEELT NIET VEEL, OF SION IS GEHEEL
TEN ONDER GEGAAN, JES. 1 : 4-9 13
III. LAAT SION DEZE LES VAN MIJ AANNEMEN:
VROME WOORDEN EN GODDELOZE DADEN
BATEN NIETS, JES. 1 : 10-17 15
IV. DE WEG DES BEHOUDS IS EENVOUDIG:
GODS VERBOND HOUDEN, JES. 1 : 18-20 16
V. ALS SION ZICH WEER GAAT GEDRAGEN
NAAR HET DOOR JAHWEH VOORGESCHRE-
VEN RECHT, ZAL HET NOG VERLOST WOR-
DEN, JES. 1 :21-31 17
Noten 21

§ 20. Achter de wolken schijnt de zon, Jes. 2-5 22

I. EENS ZAL DE ZON VAN GODS GENADE TOCH
WEER BOVEN JERUZALEM DOORBREKEN,
JES. 2 : 1-5 22
II. MAAR VOOR DE VERVULLING VAN DIE BLIJ-
DE TOEKOMST ZULLEN ER ZWARE WOLKEN
VAN STRAF OVER JERUZALEM GAAN, JES.
2:6-5:30 25

291
 Inhoud Inhoud

1. Jahweh zal die hoogmoedige goud- en zilververeer-

7. En Jesaja heeft Juda, het ts,vestammenrijk, even-
ders laten sidderen van angst, Jes. 2 : 6-22 25 min zijn critiek bespaard, Jes. 10: 5-12 : 6 53
2. Jahweh zal die hoge heren verneren, Jes. 3 : 1-15 . 26
A. Jesaja predikt Gods afkeer van de Assyrische ge-
3. Jahweh zal die hautaine dames een toontje lager la-
weldverering, Jes. 10: 5-19 53
ten zingen, Jes. 3 : 16-4 : 6 27
B. Maar Jesaja keurt de in Juda gangbare overwaar-
4. Jahweh zal Zijn wijngaard laten vertrappen, Jes.
dering van aardse macht en kracht evengoed af,
5 : 1-7 30 54
Jes. 10 : 20-34
5. Jahweh zal op het wangedrag van Zijn verbonds-
C. Toch profeteert Jesaja een zegenrijke toekomst
volk Zijn verbondsvloek laten nederdalen, Jes. 5 : 8-
voor Sion en daardoor voor alle volken, Jes. 11 en
24 31
12 56
6. Jahweh zal Zijn yolk straffen met de verrassend
snelle komst van een ver weg wonend yolk, Jes. Noten 65
5:25-30 33
N oten 34
§ 22. God verfoeit alle hoogmoed, Jes. 13-23 67
I. ZELFS BABELS GLORIE IS VERGANKELIJK,
§ 21. Jesaja 's profetie zal aanvankelijk wel worden ver- JES. 13: 1-14 : 23 67
smaad, maar eenmaal getrouw worden vervuld, 1. Jesaja profeteert de ondergang van Babel zelf, Jes.
68
Jes. 6-12 36 13:1-14:2
2. Jesaja profeteert de ondergang van de koning van
I. JESAJA WORDT TOT PROFEET GEROEPEN, Babel, Jes. 14: 3-23 70
JES. 6 36 II. JESAJA VOORSPELT, DAT DE KRACHT VAN
1. Jesaja ontvangt een opdracht van Jahweh in diens ASSYRIE IN HET HEILIGE LAND ZAL WOR-
kwaliteit van Koning Israels, Jes. 6: 1-4 36 DEN GEKRAAKT, JES. 14 : 24-27 71
2. Jesaja ontzet zich over de strekking van zijn op- III. JESAJA WAARSCHUWT JUDA ERVOOR TE
dracht, Jes. 6: 5-13 37 STEUNEN OP DE HULP VAN FILISTIJNEN IN
II. JESAJA VERKONDIGT GODS TROOSTRIJK PLAATS VAN OP DE BESCHERMING VAN JAH-
WOORD IN DAGEN VAN BENAUWDHEID, JES. WEH, JES. 14 : 28-32 73
7-12 39 IV. JESAJA VOORZEGT WELK LOT DE TROTSE
1. Jesaja dringt er bij koning Achaz op aan zich in de MOABIETEN ZAL TREFFEN, JES. 15 EN 16 74
nood te verlaten op de beloften van Jahweh voor het
V. JESAJA VOORZEGT HET LOT VAN DAMASCUS
huis van David, Jes. 7 : 1-9 39
EN VRIJWEL TEGELIJK DAARMEE HET LOT
2. Jesaja bevestigt zijn profetie door middel van won- 76
VAN EFRAIM, JES. 17 : 1-11
deren, Jes. 7: 10-17 41
3. Jesaja laat weten, dat Assyrische inmenging voor VI. JESAJA WAARSCHUWT ERVOOR TE VER-
Juda kwade gevolgen zal hebben, terwijl ze boven- TROUWEN OP ETHIOPIE EN EGYPTE, JES.
17:12-20:6 77
dien volmaakt overbodig is, Jes. 7 : 18-8 : 8 42
4. Jesaja roept op tot geloof in zijn profetieen in plaats VII. JESAJA VOORZEGT NOGMAALS DE ONDER-
van paniek, Jes. 8 : 9-22 45 GANG VAN BABEL, JES. 21 : 1-10 81
5. Jesaja waarschuwt te Jeruzalem tegen defaitisme VIII. JESAJA VOORZEGT HET LOT VAN DUMA, JES.
door de aankondiging van een eervolle toekomst, 21 : 11,12 83
zelfs voor het heden zo diep vernederde Galilea, Jes.
IX. JESAJA VOORZEGT HET LOT VAN DEDAN,
8:23-9:6 47 TEMA EN KEDAR, JES. 21 : 13-17 84
6. Jesaja heeft overigens het tienstammenrijk geens-
X. JESAJA VEROORDEELT DE JERUZALEMSE
zins zijn critiek bespaard, Jes. 9: 7-10 : 4 51
HOOGMOED RECHTSTREEKS, ZONDER OM-
WEGEN, JES. 22 85

292 293

Inhoud Inhoud

1. Jesaja bestraft de Jeruzalemse leiders wegens hun

1. Jesaja betreurt het, dat Jeruzalem bij zijn uitredding
wangedrag en ongeloof, Jes. 28: 1-22 108
niet aan Jahweh gedacht heeft, Jes. 22: 1-14 85 A. Jesaj a houdt Jeruzalem de spiegel van Samaria
2. Jesaja veroordeelt het hoogmoedig gedrag van twee 108
voor, Jes. 28: 1-6
Jeruzalemmers in 't bijzonder, Jes. 22 : 15-25 86 B. Jesaja bestraft Jeruzalems kerkelijke leiders, Jes.
XI. JESAJA VOORZEGT DE ARMOE VAN HET 28:7-13 109

SCHATRIJKE TYRUS, JES. 23 87 C. Jesaja bestraft Jeruzalems politieke leiders, Jes.

Noten 89 28 : 14-22 113
2. Jesaja laat het nooit aan een woord van troost ont-
breken, Jes. 28 : 23-29 115
§ 23. Verzekering van Sions herstel, Jes. 24-27 91 II. JESAJA ZEGT JERUZALEM BENAUWDHEID
AAN, MAAR BELOOFT HET OOK BEVRIJDING,
I. JESAJA GEEFT EEN TOTAALBEELD TE ZIEN JES. 29 : 1-8 115
VAN DE TE VERWACHTEN TOEKOMST, JES. 24 1. Jesaja zegt Jeruzalem dagen van grote benauwdheid
EN 25 91 aan, Jes. 29: 1-4 115
1. Jesaja schetst de vreselijke wereldsituatie, die hij in 2. Jesaja zegt Jeruzalem een dag van plotselinge be-
de toekomst aanschouwd heeft, Jes. 24: 1-20 vrijding toe, Jes. 29 : 5-8 116
91
2. Jesaja wijst op het oordeel van Jahweh over de oer- III. JESAJA LAAT EEN ALGEMENE BESTRAFFING
schuldigen, Jes. 24 : 21-23 93 HOREN, MAAR TROOST DE NEERGEBOGE-
3. Jesaja prijst Jahweh voor Zijn verlossing, Jes. 25 : 1- NEN, JES. 29 : 9-24 117
5 94 1. Jesaja bestraft het yolk van God in het algemeen
4. Jesaja profeteert een blijde toekomst voor Jeruza- wegens de heersende verblinding, Jes. 29 : 9-16 117
lem, Jes. 25 : 6-12 95 2. Jesaja troost de neergebogenen met de profetie van
II. JESAJA VOEGT AAN HET REEDS GESCHETSTE een heilrijke toekomst, Jes. 29 : 17-24 119
TOEKOMSTBEELD NOG ENIGE TREKKEN IV. JESAJA VEROORDEELT DE PRO-EGYPTISCHE
TOE, JES. 26 EN 27 98 DIPLOMATIE EN WIJST EEN BETERE UITWEG,
1. Jesaja voorzegt opnieuw door middel van een lied, JES. 30 120
dat Jeruzalem een toekomst tegemoet gaat, waarin 1. Jesaja veroordeelt het vragen om Egyptische hulp
het een centrum van verblijdend heil zal zijn, Jes. tegen Assur, Jes. 30 : 1-17 120
26 : 1-6 98 2. Jesaja belooft een betere hulp, Jes. 30: 18-33 122
2. Jesaja geeft opnieuw een beschrijving van de toe- V. JESAJA KONDIGT EEN RAMPZALIGE TOE-
komst van land en yolk, nu in de vorm van een ge- KOMST AAN VOOR EGYPTE, MAAR WENST
bed der vromen, Jes. 26 : 7-18 99 EEN GELUKKIGE TOE AAN JERUZALEM, JES.
3. Jesaja voorzegt de verhoring van het gebed der vro- 31 : 1-32 : 8 124
men, Jes. 26 : 19-27 : 1 100 1. Jesaja voorzegt, hoe slecht het Egypte zal vergaan,
4. Jesaja profeteert, dat Isra0 wel weer naar Jeruzalem Jes. 31 : 1-3 124
zal worden teruggevoerd, maar niet dan na veel lij- 2. Jesaja voorzegt, welk een tijd er voor Jeruzalem zal
den to hebben ondergaan en niet anders dan aan een aanbreken, Jes. 31: 4-32: 8 125
stevige hand, Jes. 27 : 2-13 104
VI. JESAJA VOORZEGT ZIJN OMGEVING OP-
Noten 106 NIEUW EEN DONKERE TOEKOMST, AL
VOEGT HIJ DAARBIJ OOK NU DE AANKONDI-
GING VAN EEN GEZEGENDE VOLGENDE
§ 24. Een Doer ploegt niet aldoor, Jes. 28-35 107 TIJD, JES. 32: 9-20 126
1. Jesaja waarschuwt zijn zorgeloos daarheen levende
I. JESAJA VERMAANT DE JERUZALEMSE LEI- omgeving voor kwade dagen, Jes. 32 : 9-14 127
DERS VAN ZIJN DAGEN, MAAR HIJ DOET HET 2. Jesaja voorspelt een volgende tijd, waarin gerechtig-
NIET OP LIEFDELOZE WIJZE, JES. 28 107 heid en vrede zullen heersen, Jes. 32: 15-20 127

294 295

Inhoud
VII. JESAJA VOORZEGT DE VERNEDERING VAN
SANHERIB EN DE OPBEURING VAN JERUZA-
LEM, JES. 33 128
1. Jesaja zegt Sanherib een bestraffing aan met gelijke
munt, Jes. 33: 1-13 128
2. Jesaja belooft Sion een veilige toekomst, Jes. 33 : 14-
24 131
VIII. JESAJA VOORZEGT, HOE LUISTERRIJK JAH-
WEH HET VOOR HET WEGGEVOERDE SION
ZAL OPNEMEN, JES. 34 EN 35 134
1. Jesaja voorzegt Gods gericht over Edom, Jes. 34 . 134
2. Jesaja belooft Sion een blijde weerkeer uit balling-
schap, Jes. 35 137
Noten 139
§ 25. Eerst Assur, dan Babel, Jes. 36-39 2. Jesaja deelt woorden mede van Jahweh tot Zijn
141
Noten 147
§ 26. Troost, troost Mijn yolk, Jes. 40: 1 148
Noten 152
§ 27. De drie knechten voorgesteld, Jes. 40: 1-42: 7 . 153
I. JESAJA STELT DE EERSTE KNECHT VAN JAH-
WEH VOOR, JES. 40 154
1. Jesaja leidt de prediking tot het yolk der balling-
schap in, Jes. 40 : 1 154
2. Jesaja deelt mede, dat bekend gemaakt moet wor-
den, dat Jahweh met de ballingschapsstraf content
is, Jes. 40: 2 157
3. Jesaja belooft, dat Jahweh Zich weer vorstelijk tot
Zijn yolk zal wenden, Jes. 40: 3-5 158
4. Jesaja geeft de verzekering, dat de geschonken be-
lofte stellig zal worden vervuld, Jes. 40 : 6-8 161
5. Jesaja wekt er toe op, het blijde nieuws door te ge-
ven, Jes. 40 : 9-11 162
6. Jesaja noemt drie redenen, waarom men aan de blij-
de tijding niet zal mogen twijfelen, Jes. 40 : 12-31 . 164
A. Omdat Jahweh alles geschapen heeft en regeert,
Jes. 40 : 12-27 164
B. Omdat Jahweh de enige God is, Jes. 40 : 18-26 165
C. Omdat deze enige God Jahweh is, Israels Ver-
bondsgod, Jes. 40 : 27-31 166
296
Inhoud
II. JESAJA STELT DE TWEEDE KNECHT VAN
JAHWEH VOOR, JES. 41 167
1. Jesaja voorzegt, dat Jahweh een wonderlijk voor-
spoedige heerser over de volken zal doen opkomen,
Jes. 41 : 1-7 167
2. Jesaja belooft, dat aan Israel vanwege de kentering
der wereldheerschappij niets kwaads zal overko-
men, Jes. 41 : 8-20 169
3. Jesaja voorzegt, dat Jahweh door de heidenen te
verrassen met de onverwachte opkomst van Cyrus
het bewijs zal leveren van de nietigheid hunner af-
goden, Jes. 41 : 21-29 172
III. JESAJA STELT DE DERDE KNECHT VAN JAH-
WEH VOOR, JES. 42 : 1-7 173
1. Jesaja deelt woorden mede van Jahweh over Zijn
knecht, Jes. 42: 1-4 174
knecht, Jes. 42 : 5-7 179
Noten 180
§ 28. De drie knechten besproken, Jes. 42: 8-57: 21 .. 182
I. JESAJA SPREEKT NADER OVER DE EERSTE
KNECHT VAN JAHWEH, JES. 42 : 8-44 : 28 182
1. Jesaja vermeldt de eerste verzekering, door Jahweh
gegeven van Zijn onvergankelijke liefde en trouw je-
gens Zijn volk, Jes. 42 : 8-43 : 8 183
A. Jahweh poneert Zijn souvereiniteit, Jes. 42 : 8-17 183
B. Jahweh constateert Israels onwil, Jes. 42 : 18-25 184
C. Jahweh zorgt voor synthese, Jes. 43 : 1-8 185
2. Jesaja vermeldt de tweede verzekering, door Jahweh
gegeven van Zijn onvergankelijke liefde en trouwje-
gens Zijn volk, Jes. 43 : 9-44 : 5 186
A. Jahweh poneert Zijn souvereiniteit, Jes. 43 : 9-21 186
B. Jahweh klaagt over Israels gebrek aan toewij-
ding, Jes. 43 : 22-28 187
C. Jahweh zorgt voor synthese, Jes. 44: 1-5 188
3. Jesaja vermeldt de derde verzekering, door Jahweh
gegeven van Zijn onvergankelijke liefde en trouw je-
gens Zijn yolk, Jes. 44 : 6-28 189
A. Jahweh poneert Zijn souvereiniteit, Jes. 44 : 6-8 189
B. Jesaja hekelt de verering van afgoden, Jes. 44: 9-
20 190
C. Jahweh zorgt voor de synthese, Jes. 44 : 21-23 190
297

Inhoud Inhoud
4. Jesaja maakt met een kunstig gedicht de overgang
van I (over Israel) naar II (over Cyrus), Jes. 44: 24- § 29. Het slot van Jesaja, Jes. 58-66 245
28 191
II. JESAJA SPREEKT NADER OVER DE TWEEDE I. JESAJA WAARSCHUWT DE BALLINGEN
KNECHT VAN JAHWEH, JES. 45-48 194 VOOR EIGENWILLIGE VROOMHEID, JES. 58. . 246
1. Jesaja voorzegt, dat Jahweh gebruik zal maken van 1. Welke pretentie der ballingen wordt afgewezen, Jes.
de heidense koning Cyrus om Zijn yolk te verlossen, 58: 1-5 246
Jes. 45 : 1-8 195 2. Welke bekering van de ballingen wordt geeist, Jes.
2. Jesaja voorzegt, dat Jahweh door Zich te bedienen 58•: 6-12 249
van de heidense koning Cyrus Zijn yolk Israel zeker 3. Welke zegen aan de ballingen beloofd wordt, Jes.
niet tekort zal doen en ook nog andere volken zal 58 : 13-14 250
zegenen, Jes. 45 : 9-25 198 II. JESAJA VERZEKERT DE BALLINGEN VAN
3. Jesaja voorzegt, dat Jahweh Zich wel ter verlossing GODS MACHT OM HEN TE VERLOSSEN, JES. 59 251
van Zijn yolk zal bedienen van koning Cyrus, maar 1. Jesaja wijst de ballingen op verschillende zonden,
dan zo, dat Zijn yolk zal delen in Zijn roem als de die onder hen voorkomen, Jes. 59: 1-8 252
enige ware God, Jes. 46 201 2. Jesaja maakt zich tot tolk van hen;die Israels zon-
4. Jesaja bevestigt zijn belofte omtrent Sions gelukkige den belij den, Jes. 59 : 9-15a 252
toekomst door er de ongelukkige toekomst van Ba- 3. Jesaja belooft de ballingen, dat Jahweh hun te hulp
bel pal tegenover te stellen, Jes. 47 204 zal komen. Jes. 59 : 15b-21 253
5. Jesaja dringt er bij de ballingen op aan zijn voorzeg-
ging van hun wonderlijke verlossing uit Babel III. JESAJA KONDIGT VOOR JERUZALEM EEN
macht gelovig te aanvaarden, Jes. 48 205 TOEKOMST AAN VAN HERBEVOLKING EN
III. JESAJA SPREEKT NADER OVER DE DERDE WEDEROPBOUW, JA VAN EEUWIG DUUR-
KNECHT VAN JAHWEH, JES. 49-57 207 ZAAM HERSTEL, JES. 60 254
1. Jesaja bemoedigt het ingezonken ballingschapsvolk 1. Jesaj a ziet Jeruzalem door Jahweh opgericht en ver-
door het een verlossing te beloven, die omwille van licht, Jes. 60: 1-3 254
de Messias bewerkt zal worden door Gods almacht 2. Jesaja ziet Jeruzalem door de weerkeer van z'n „kin-
en trouw, Jes. 49 : 1-50 : 3 208 deren" verblijd, Jes. 60 : 4-9 255
A. Een juichende Messias, Jes. 49: 1-7 208 3. Jesaja ziet Jeruzalem door z'n vroegere vijanden
B. Een klagend ballingschapsvolk, Jes. 49 : 8-50 : 3 210 herbouwd, Jes. 60 : 10-14 255
2. Jesaja gaat voort het yolk van God te sterken door 4. Jesaja ziet Jeruzalem door de volken met de uitne-
het de komst van de Messias aan te zeggen en het mendste producten hunner landen gediend, Jes.
vervolgens nog meer troostvolle beloften te doen 60 : 15-18 256
horen, Jes. 50 : 4-52 : 12 215 5. Jesaja ziet Jeruzalem door Jahweh verheerlijkt, Jes.
A. Jesaja voorzegt welke taak de Messias zal ver- 60 : 19-22 256
richten, Jes. 50 : 4-11 215 IV. JESAJA VOORZEGT DE KOMST VAN DE MES-
B. Jesaja laat opnieuw verschillende beloften horen SIAS ALS VERKONDIGER DER BLIJDE BOOD-
van Goddelijke zegen en troost, Jes. 51 : 1-52 : 12 217 SCHAP VOOR DE TREURENDEN OM SION,
3. Jesaja troost Gods yolk nogmaals met beloften be- JES. 61 258
treffende de Messias en de toekomst van Sion, Jes. 1. De Messias stelt zich als verkondiger der blijde
52 : 13-57 : 21 221 boodschap voor, Jes. 61 : 1,2 258
A. Jesaja voorzegt, dat de Messias wel zeer diep ver- 2. De Messias spreekt over de inhoud van de blijde
nederd, maar daarna zeer hoog verhoogd zal boodschap, Jes. 61 : 3-9 260
worden, Jes. 52: 13-53 : 12 222 3. De Messias verschaft aan Gods verloste yolk ruime
261
B. Jesaja spreekt Sion wederom vertroostend toe, stof voor een danklied tot Zijn eer, Jes. 61 : 10,11 .
maar waarschuwt het ook voor goddeloosheid, V. JESAJA BIDT ZELF OM SIONS VERLOSSING EN
Jes. 54-57 228 SPOORT ANDEREN ER TOE AAN DIT EVEN-
Noten 242 EENS TE DOEN, JES. 62 262

298 299
 Inhoud Inhoud

2. Jesaja heeft mogen beloven, dat de nederigen van

1. Jesaja verklaart, dat hij aanhoudend zal bidden om hart zich toch over Jeruzalem zouden verblij den,
Sions verlossing, Jes. 62 : 1-5 263 Jes. 66 : 5-17 .......... . .............. 283
2. Jesaja wekt ook anderen op te bidden om Sions ver- 3. Jesaja voorzegt, dat er niet alleen veel ballingen bij
lossing, Jes. 62 : 6-9 264 allerlei volken vandaan, maar dat er ook uit die vol-
3. Jesaja leert nu alvast, hoe de reeds teruggekomenen ken zelf velen naar Jeruzalem zullen komen, Jes.
ook de na hen weerkerenden moeten verwelkomen 66 : 18-24 .........................
;
284
Jes. 62 : 10-12 265
Noten ..................................... 287
VI. JESAJA VOORZEGT DE AFSTRAFFING VAN IS-
RAELS ERFVIJAND EDOM EN VAN ALLE AAN
ISRAEL VIJANDIGE VOLKEN, JES. 63: 1-6 266

VII. JESAJA GAAT DE BALLINGEN VOOR IN EEN

GEBED OM VERLOSSING, JES. 63 : 7-64 : 12 268
1. Jesaja gaat de ballingen er in voor Jahweh allereerst
te prijzen voor de trouw in vroeger eeuw aan hun
voorouders betoond, Jes. 63 : 7-9 268
2. Jesaj a herinnert de ballingen aan de ongehoorzaam-
heid van hun voorouders en aan hun berouw, Jes.
63 : 10-14 270
3. Jesaja wekt de ballingen er toe op aan Jahweh te
vragen zulke grote daden als die van vroeger thans
ook voor hen te doen, Jes. 63 : 15-64: 5c 271
4. Jesaja gaat de ballingen voor in het belijden van
schuld en in het vragen om ontferming, Jes. 64 : 5d-
12 273
VIII. JESAJA VOORZEGT HET ANTWOORD VAN
JAHWEH OP HET GEBED DER BALLINGEN,
JES. 65 274
1. Jesaja deelt mede, dat Jahweh aan hen, die Zijn ver-
bond en woorden wel hebben gekend, maar hebben
verworpen, loon naar werk zal uitkeren, Jes. 65 : 1-7 274
2. Jesaja deelt echter ook mede, dat Jahweh groot ver-
schil zal maken tussen rechtvaardigen en goddelo-
zen, Jes. 65 : 8-16 277
3. Jesaja belooft aan de rechtvaardigen in Israel een
heerlijke toekomst, Jes. 65 : 17-25 279
IX. JESAJA VOORZEGT, DAT ER ONDER DE
WEERGEKEERDEN IN HET HERBOUWDE JE-
RUZALEM ZO'N GROOT VERSCHIL IN HET
DIENEN VAN JAHWEH ZAL BESTAAN, DAT
OVER SOMMIGEN GEEN ZEGEN, MAAR DE
VLOEK VAN JAHWEH ZAL KOMEN, JES. 66 . . . 281
1. Jesaja heeft moeten voorzeggen, dat er onder de te-
ruggekeerde ballingen een godsdienstigheid zou
worden bedreven, waarvan Jahweh een afkeer zou
hebben, Jes. 66: 1-4 281
301
300