Professional Documents
Culture Documents
Магистерска работа
Кичево, 2017
1
Ментор:
Членови на комисија:
2
ИЗЈАВА
од кандидатот
3
Трговските субјекти како елемент во трговското право
4
Trade entities as an element in Commercial Law
Key words : Individual trader, Joint-stock company, Public trading company, Commanding
company, Commanding company with shares, Limited liability company
5
СОДРЖИНА
Вовед..............................................................................................................8
I. Трговски регистар.......................................................................................................12
1.1.Фирма............................................................................................................................15
1.2.Пренос на фирма...........................................................................................................16
1.3.Престанување на работењето.......................................................................................16
II.Трговец.............................................................................................................................19
3.Трговец-поединец...............................................................................................................21
3.1.Ограничувања...................................................................................................................22
III.Трговски друштва..........................................................................................................24
1.1.Директори на ЈТД.............................................................................................................27
1.2.Одлучување на членовите...............................................................................................29
1.3.Акции и распределби.......................................................................................................30
1.4.Разни одредби..................................................................................................................30
3.Акционерско друштво........................................................................................................42
6
4.Командитно друштво.........................................................................................................49
2.Подружница.........................................................................................................................62
3.Тајно друштво......................................................................................................................66
VII.Трговски договори........................................................................................................76
VIII.Заклучок........................................................................................................................86
IX. Истражување..................................................................................................................88
X.Користена литература...................................................................................................104
7
ВОВЕД
1
Благпј Лукарев, Екпнпмика, Организација и рабптеое на тргпвската рабптна прганизација, за трети
клас на Тргпвските ушилищта, “Прпсветнп делп” Скппје, 1976, стр,44-46-47.
8
слободно движење на стоки, услуги, работна сила, капитал. Други такви моќни
економски интеграции се NAFTA (здружение од три земји - САД, Канада и Мексико),
EFTA - најстара зона на слободна трговија во која членуваат поголем број европски
земји.2 Суштинско обележје на трговското право е неговиот меѓународен карактер.
Кога се зборува за трговско право, суштествено се мисли на меѓународните трговски
работи. Споредено со другите правни дисциплини, трговското право има свои обележја
кои повеќе или помалку го разликуваат од останати дисциплини – управно право,
кривично право, даночно право итн. Субјекти на трговското право се правни и физички
лица кои учествуваат во прометот на стоки и услуги. Тие се главните носители на
стопанските активности во секоја национална економија. При реализацијата на своите
трговски и други слични активности тие настапуваат како трговско друштво или како
трговец поединец. Тоа се законските форми кои што Законот за трговски друштва 3 ги
познава, истовремено им признава правен субјективитет – акционерско друштво,
друштво со ограничена одговорност, јавно трговско друштво, командитно друштво,
командитно друштво со акции, и конечно, како индивидуален трговец - трговецот
поединец.4 ЗТД предвидува и критериуми според кои што се утврдува кои физички и
правни лица кои вршат трговска дејност имаат статус на трговец. Оттука законот прави
дистинкција помеѓу: трговец според дејноста, трговец според формата, трговец според
природата и обемот, трговец според уписот. Трговското друштво е правно лице во
коешто едно или повеќе лица вложуваат пари, ствари или права во имот што го
користат за заедничко работење и заеднички ја делат добивката и загубата од
работењето. Трговското друштво самостојно трајно врши дејност, заради остварување
добивка (ЗТД, чл. 19/1/2) Имотот создаден со вложувања во трговското друштво се
2
Лила Дамеска
ЕКОНОМИЈА
ЗА ЧЕТВРТА ГОДИНА (Редовен и изборен предмет)
За средно стручно образование Економско - правна и трговска струка
Скопје, 2010
3
Закпн за тргпвските друщтва („Службен весник на Република Македпнија“бр.28/2004, 84/2005;
25/2007; 87/2008; 42/2010; 48/2010 и 24/2011). Одлуки на Уставнипт суд на Република Македпнија
У.бр.177/2005 пд 24 мај 2006 гпдина, пбјавена вп „Службен весник на Република Македпнија“
бр.71/2006; У.бр.177/2008 пд 14 јануари 2009 гпдина, пбјавена вп „Службен весник на Република
Македпнија“ бр.17/2009; У.бр.153/2008 пд 11 февруари 2009 гпдина, пбјавена вп „Службен весник на
Република Македпнија“ бр.23/2009; У.бр.75/2010 пд 12 јануари 2011 гпдина, пбјавена вп „Службен
весник на Република Македпнија“ бр.8/2011 и У.бр.169/2010 пд 9 февруари 2011 гпдина, пбјавена вп
„Службен весник на Република Македпнија“ бр.21/2011).
4
13Сппред (ЗТД, шл. 12), Тргпвецпт-ппединец е физишкп лице кпе, вп вид на занимаое, врщи некпја пд
тргпвските дејнпсти ппределени сп пвпј закпн. Какп тргпвец-ппединец мпже да се запище вп тргпвскипт
регистар секпе делпвнп сппспбнп физишкп лице сп ппстпјанп местп на живееое вп Република
Македпнија.
9
изразува во пари и ја претставува основната главнина на друштвото. Основната
главнина на трговското друштво гласи во денари или во странска валута и
задолжително се наведува во меморандумот.56 Многу почесто отколку трговци –
поединци, како субјекти на трговското право се појавуваат физички лица и правни
лица организирани во трговски друштва. Така трговско друштво е здружување на две
или повеќе физички или правни лица кои вложуваат: пари, предмети и права во имот
што го користат во заедничко работење и заеднички ја делат добивката и загубата во
работењето.7 Постојат повеќе форми на трговски друштва, при тоа основачот слободно
ја избира формата на трговското друштво освен ако со закон поинаку не е определено.
Трговското друштво, според формата, дел оглед на тоа дали врши трговска или
некоја друга дејност, е:
- Јавно трговско друштво,
- Командитно друштво,
- Друштво со ограничена одговорност,
- Акционерско друштво и
- Командитно друштво со акции.8
5
(ЗТД, шл.21/1)
6
Скрипта по Трговско право, Асс. д-р Борка Тушевска, УНИВЕРЗИТЕТ ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ – ШТИП, 2011 г.
7
А. Никплпвски, С, Плавщиќ Тргпвскп правп, Скппје, 2005 г. стр.23.
8
Саща Дукпски, Тргпвскп правп, Кишевп 2012, Универзитет “Св Климент Охридски” - Битпла, Правен
факултет Кишевп.
10
Со оглед на фактот што трговското друштво представува правно лице кое
учествува во правниот промет истото мора да има свои белези (карактеристични за
идентификација), односно фирма и нејзино седиште и предметот на работење. 9 Според
дефеницијата која ја дава Законот за трговските друштва Фирмата на трговското
друштво е името под коешто друштвото работи и под коешто учествува во правниот
промет. Фирмата на трговското друштво се определува и менува на начинот определен
со изјавата за основање на друштвото на едно лице, со договорот за друштвото,
односно со статутот. Таа и сите најзини промени се запишани во трговскиот регистар.
Називот на трговското друштво односно фирмата има содржина во која има допуштени
и недопуштени елементи. Таа содржи ознака која што упатува на предметот на
работење на трговското друштво, седиштето и фирмата на друштвото. Секако заради
определување и дообјаснување на дејноста со која се занимава фирмата може да
содржи додатоци (цртежи, слики, симболи, ознаки и друго) што служат за поблиско
обележување на трговското друштво, освен оние што создаваат или можат да создадат
забуна во поглед на предметот на работењето на трговското друштво, впечаток за
идентитет или за поврзаност со друго друштво или ако водат кон повреда на правата на
индустриска сопственост или на други права на други трговски друштва, односно лица
регистрирани во земјата и во странство. Втор карактеристичен белег на трговското
друштво е неговото седиште. Седиштето на трговското друштво е местото кое што е
запишано во Трговскиот регистар. Заради низа причини трговското друштво може да
го промени седиштето, но таа промена на седиштето се врши на начин и според
постапка определени со изјавата за основање на друштвото од едно лице, со договорот
за друштвото, односно со статутот. Таквото нешто обврзно се запишува во Трговскиот
регистар. Трет карактеристичен белег на секое трговско друштво е неговиот предмет
на работење. Заради таканаречениот принцип на слобода на вршење дејноста
трговското друштво може, како предмет на работење, да ги врши сите дејности што не
се забранети со закон. Но законодавецот определил ако за одделни дејности со закон е
пропишано дека можат да се вршат само врз основа на согласност, дозвола или на друг
акт на државен орган или на друг недржавен орган, тие дејности можат да се вршат
само врз однова на согласноста, дозволата или друг акт на тој орган.10
9
Закпн за тргпвските друщтва, Чл. 44-64.
10
Саща Дукпски, Тргпвскп правп, Кишевп 2012, Универзитет “Св Климент Охридски” - Битпла, Правен
факултет Кишевп.
11
I. ТРГОВСКИ РЕГИСТАР
- Трговец поединец
- Јавно трговско друштво
- Командитно друштво
- Друштво со ограничена одговорност
- Акционерско друштво
- Командитно друштво со акции
- Стопанска интересна заедница
- Подружница на странско трговско друштво односно подружница на странски
трговски – поединец.
11
Закпн за тргпвски друщтва, Чл.82-109
12
Тргпвскп правп, автпризирани предаваоа, Саща Дукпски, Кишевп 2012 гпдина, страна 22.
12
Правната основа за трговскиот регистар произлага од самиот трговски законик (стан 8
до 16 од TЗ) во него е утврдено кој го води трговскиот регистар кој има увид во него,
како треба да се извршуваат уписите и одјавите и пред се какво дејство имаат овие
уписи. Трговскиот регистар представува општо средство за објавување на фактите кои
што се значајни во трговскиот правен и деловен промет. Со уписот во трговскиот
регистар се јавува можност за обелоденување на податоците во јавноста. Кај
трговскиот регистар не е потребен “овластен” или “законски” интерес.
Заинтересираните лица можат во иста мера да се информираат како идни деловни
партнери кои сакаат да се информираат пред склучување на деловна зделка во однос на
трговско правните особености на партнерот. Доказ во однос на тоа кој е сопственик на
фирмата трговецот – поединец регистрирана во трговскииот регистар може да се
издаде од органот со извод од судот за упис исто тоа важи и за доказот за овластување
за застапување на трговец поединец или трговски друштво. Трговскиот регистар го
олеснува водењето на доказите во трговскиот промет за конкретни правни односи. Во
трговскиот регистар се регистрираат само најважните вакти за трговскиот и за
правниот промет. Околностите за кои на друго место има можност за посебно
објавување не се регистрираат. тоа важи за поседувањето имот од страна на трговецот.
Тука како средство за објавување се користи катастаркиот регистар. Она што треба да
се внесе во трговскиот регистар е утврдено со закон. Податоци што треба да се
регистрираат од областа на трговските друштва се:
13
- обем на одговорноста на командиторот,
- промена на влогот во командитното друштво
-
- Кај друштво со ограничена одговороност:
- регистрација на друштвото,
- пријавување на директори,
- измени во статутот,
- зголемување на капиталот,
- намалување на капиталот,
- бришење на друштвото,
- регистрација на стечајни управници,
-
- Кај Акционерско друштво:
- регистрација,
- измени во статутот,
- зголемување на капиталот наспроти влоговите,
- условно зголемување на капиталот,
- зголемување на капиталот од средствата на друштвото,
- намалување на капиталот,
- намалување на капиталот со поништување на акциите,
- бришење на друштвото,
- договори за здружување,
- трансформација на друштвото.
Во оддел А се регистрираат:
14
Во оддел Б се регистрираат:
- Акционерски друштва,
- Друштва со ограничена одговороност,
- Командитни друштва со акции,
- Осигурителни компании.
15
трговец-поединец или негов полномошник со посебно полномошно во коешто се
наведуваат податоците што се запишуваат во трговскиот регистар. Кон пријавата за
упис се приложуваат: заверен потпис на трговецот- поединец кај нотар; изјава од
физичкото лице дека не му е изречена забрана да врши некоја од дејностите
определени со овој закон и изјава од физичкото лице дека уредно ги платил даночните
обврски и придонесите за пензиско, инвалидско и здравствено осигурување, односно
дека, во согласност со членот 29 од овој закон, не постои пречка да стекне својство на
трговец-поединец. Едно физичко лице запишано како трговец-поединец не може,
истовремено, по која било основа, да биде запишано како трговец- поединец под друга
фирма.14
1.1.Фирма
1.2.Пренос на фирма
16
фирмата да го задржи и личното име и презиме на поранешниот сопственик, како една
од ознаките на фирмата. Пренесувањето на фирмата се запишува во трговскиот
регистар. Кон пријавата за упис на пренесување на фирмата се приложува: договор за
пренос на фирмата заверен кај нотар и доказ дека сите доверители се согласиле со
пренесувањето на фирмата, освен ако во рокот од ставот (2) на овој член, ниту еден
доверител со поднесок пред судот не се спротивставил на преносот на фирмата.15
1.3.Престанување на работењето
15
Закпн за Тргпвски друщтва шлен 15
16
Закпн за Тргпвски друщтва шлен 17
17
вработување. Својството на трговец-поединец престанува со бришењето на уписот на
трговецот- поединец во трговскиот регистар.17
17
Закпн за Тргпвски друщтва шлен 18
18
II.ТРГОВЕЦ
Трговецот во смисла на овој закон е секое лице кое самостојно трајно во вид на
занимање врши трговска дејност заради остварување добивка со производство,
трговија и давање услуги на пазарот и тоа со: купување на подвижни ствари со цел да
ги продаде во првобитен, преработен или обработен вид; продажба на подвижни
ствари во преработен или обработен вид од сопствено производство; тргување со
хартии од вредност и управување со фондови; банкарски, менувачки и други
финансиски дејности; дејности на осигурување; превоз на лица и стока; комисиони
работи, шпедитерски услуги, складишни (магацински) услуги и лизинг, застапување и
посредување; угостителско- туристичка дејност, информативна дејност, маркетинг и
други интелектуални услуги; производство на филмови, видеокасети, аудиовизуелни
записи, софтвер, како и други слични дејности; издавачка и печатарска дејност и други
работи поврзани со трговијата со книги и уметнички творби и купување, изградба и
уредување на недвижни ствари со цел- продажба и издавање.
18
Саща Дукпски, Тргпвскп правп 2012, страна 12.
19
Дејностите што трговецот ќе ги врши во согласност со ставот (1) од овој член се
класифицираат според дејностите утврдени во Националната класификација на
дејности.19
Странски трговец - поединец, според ЗТД, е секое физичко лице на кое тоа
својство му е признато надвор од територијата на Република Македонија, во земјата
чиј државјанин е, во којашто го има регистрирано седиштето и во којашто го води
работењето на претпријатието. 22
19
Закпн за Тргпвски друщтва шлен 4.
20
Закпн за Тргпвски друщтва шлен 5
21
Закпн за Тргпвски друщтва шлен 6
22
Срипта, Трговско право, Иниверзитет Гоце Делчев Штип,
Асс. д-р Бпрка Тущевска
20
2.1.Физички лица кои не се сметаат за трговци
3.Трговец-поединец
23
Закпн за Тргпвски друщтва шлен 8
24
Закпн за Тргпвски друщтва шлен 12
21
3.1.Ограничувања
25
Закпн за Тргпвски друщтва шлен 13
26
Закпн за стешај шлен 5 став 1 и став 2
27
Закпн за стешај шлен 5 став 4
22
постапка, за разлика од дочжникот - правно лице, за кое предлог поднесува леце кое
според законот е овластено да го застапува.28
28 28
Закпн за стешај шлен 51 став 7
29
Дарко Ристов
Причини за долгото траење на стечејните постапки во РМ – Магистерски труд .
23
III.ТРГОВСКИ ДРУШТВА
30
Спдружниците вп Јавнптп тргпвскп друщтвп имаат идентишен статус сп кпмплементарите вп кпмандитните
друщтва и кпмандитните друщтва сп акции. Тие пдгпвараат сппред кпнцептпт на непгранишена и сплидарна
пдгпвпрнпст щтп ппдразбира дека спдружниците пдгпвараат за пбврските на друщтвптп спрема трети лица и сп
приватнипт импт.
31
Васиљевић М., Кпмпанијскп правп, Центар за публикације Правнпг факултета, Бепград, 2005, стр.
24
или задоцнил да ги внесе другите парични влогови е должен на јавното друштво да му
плати законска затезна камата од денот кога имал обврска да го уплати паричниот
влог, или кога морал да ги предаде парите или кога парите неоправдано ги зел. Јавното
друштво може да бара и надомест за штета. Надоместот на штета на друштвото му
следува независно од тоа дали се работи за неплаќање на паричниот влог односно не
внесувањето на непаричниот влог. За внесениот влог содружниците добиваат удел кој
може да биде предмет на располагање – продажба, залог, наследување итн. Удел во
јавно друштво може да се пренесува на трето лице само со согласност на сите
содружници. Преносот на удел се врши со правна работа во писмена форма. Преносот
на удел дејствува спрема јавното друштво откако правната работа за преносот ќе му
биде поднесена на јавното друштво и кога едно од лицата овластени за управување со
јавното друштво ќе потврди во писмена форма дека е примена. Уделот може да се даде
под залог единствено ако во поглед на тоа постои согласност од страна на сите
содружници. Специфики во поглед на ЈТД се предвидени и во делот на управувањето.
Имено, со јавното друштво може да управува секој од содружниците. Исклучок постои
во случај кога со договорот за друштвото е утврдено управувањето да го врши едно
или повеќе лица. Во тој случај исклучени се од управувањето останатите содружници.
Идентично е решението и во поглед на застапувањето на ЈТД. Во контекст на ова, секој
од содружниците е овластен да го застапува друштвото. Доколку спогодбено го
доверат застапувањето на едно или повеќе содружниците, останатите се исклучени од
застапувањето (ЗТД, чл. 135/2/3).32 Поаѓајќи од пред се практичните причини
законодавецот ги определил околностите и причините поради кои престанува да
постои, односно да функционира во правниот промет Јавното трговско друштво 33.
Основи за престанување на Јавното тровско друштво се:
32
Скрипта пп Тргпвскп правп, Асс. д-р Бпрка Тущевска, УНИВЕРЗИТЕТ ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ – ШТИП, 2011 г.
33
Закпн за Тргпвски друщтва, Чл. 140-147
25
- Отказ на некој од содружниците на јавното друштво на договорот за
друштвото, освен ако со договорот за друштвото поинаку не е определено,
- Правосилна судска одлука,
- Губење на деловна способност на еден од содружниците, освен ако со
договорот на друштвото поинаку не е определено,
- Одземање на дозвола за вршење дејноста, а Јавното друштво не ја
промени дејноста.
26
неговите наследници стекнуваат положба на содружници ако за тоа изразат желба и
ако тоа е утврдено како можност со договорот за друштвото или ако со тоа
дополнително се согласат другите содружници.ако наследниците не стекнат положба
на содружници или ако тие не сакаат да стекнат положба на содружници, јавното
друштво ги исплатува правата од уделот на починатиот содружник на наследниците.
Постои законска можност за продолжување со работата на јавното друштво кога
друштвото ќе остане со еден содружник. Така ако во јавното друштво кое што има два
содружника, еден од содружниците биде исклучен од друштвото, според условите и
постапката определени со овој закон или ако над еден содружниците се спроведе
стечај, содружникот може во рок од една година да најде друг содружник и да
продолжи да работи како јавно друштво или да го преобрази јавното друштво во некоја
друга форма на трговско друштво. Ако по истекот на една година содружникот не
најде друг содружник и да продолжи да работи како јавно друштво или да го преобрази
јавното друштво во некоја друга форма на трговско друштво, содружникот, судот по
службена должност, спроведува постапка на ликвидација. Ваквото нешто за да ја
задржи правната форма мора да биде впишано во Трговскиот регистар.34
1.1.Директори на ЈТД
34
Саща Дукпски, Тргпвскп правп, Кишевп 2012, Универзитет “Св Климент Охридски” - Битпла, Правен
факултет Кишевп.
27
побара од него некој од директорите. Состанокот на директорите се свикува со
известување за состанок на директорите. Известувањето за било кој состанок на
директорите мора да го наведе предложениот датум и време и каде треба да се одржи.
Известувањето за состанокот на директорите треба да му се даде на секој директор но
тоа не мора да биде во писмена форма. На состанокот на директорите не може да се
гласа по предлог доколку нема кворум освен предлог за свикување друг состанок.
Директорите со одлука можат од време на време да го определуваат кворумот за
состанокот на директори, но тој не моѓе да биде помал од двајца, а ако не е инаку
одреден, се смета дека се двајца директори. Директорите можат да именуваат директор
кој ќе претседава со нивните состаноци. Лицето кое така именувано во тоа време се
нарекува претседавач. Директорите може да го прекинат именувањето на
претседавачот во било кое време. Во зависност од договорот, една одлука на
состанокот на директорите се носи со мнозинство од гласовите на директорите кои
учествуваат на состанокот. Во зависност од договорот, секој директор кој учествува на
состанокот на директори има еден глас. Доколку бројот на гласови за за и против еден
предлог се еднакви, претседавачот или другиот директор кој председава со состанокот
има одлучувачки глас, но тоа не се применува доколку, во согласност од договорот на
друштвото, председавачот или другиот директор не треба да се брои како да учествува
во процесот на одлучување за потребите на кворум, гласање или согласност. Секој
директор може да предложи писмена одлука на директорите. Секретарот на друштвото
мора да предложи писмена одлука на директорите доколку тоа од него го побара
директор. Писмена одлука на директорите се предлага со известување за предложената
одлука до директорите. Една предложена пишана одлука на директорите се смета за
усвоена кога сите директори потпишале еден или повеќе примероци од истата. Секое
лице кое волно да дејствува како директор и на кое законот тоа му го дозволува може
да биде именувано за директор со обична одлука или со одлука на директорите. Еден
директор може да врши онаква служба за трговското друштво како што ќе одлучат
директорите. Директорите имаат право на надомест како што ќе одлучат директорите,
за нивните услуги кон друштвото како директори и за било кои други услуги кои ќе ги
извршат кон друштвото.
28
1.2.Одлучување на членовите
29
1.3.Акции и распределби
1.4.Разни одредби
30
начин и во кој облик треба да се користи општиот печат. Освен доколку не е
дозволено со закон или овластено од страна на директорите или со обична одлука на
друштвото, ниту едно лице нема право да изврши увид во која било сметководствена
или инаква евиденција или други документи само врз основа на тоа што е член.35
35
Правп на тргпвски друщтва, Дерек Френш, 2008-2009, страни пд 695-718.
31
2.Друштво со ограничена одговорност
36
Друщтвптп сп пгранишена пдгпвпрнпст спада вп категпријата на капитални тргпвски друщтва вп кпја щтп група
спада и акципнерскптп друщтвп. ДОО претставува фпрма на тргпвскп друщтвп ппзната на ЗТД кпја щтп вп себе
спдржи елементи на капиталнп и перспналнп друщтвп. ДОО не е ппгпдна фпрма за спбираое на гплем капитал на
спдружниците. На тпа упатува и фактпт щтп најгплемипт брпј на спдружници мпже да биде 50. Наспрпти пва, брпјпт
на акципнерите вп АД е непгранишен.
32
средниот курс на таа валута којшто е објавен од Народната банка на Република
Македонија на денот на уплатата, освен ако основачите не се договориле тоа да биде
денот на потпишувањето на договорот за друштвото, односно на изјавата за основање
на друштвото. Износот на основната главнина мора да биде изразен со цел број којшто
е делив со бројот сто. Поединечниот влог не може да биде помал од 100 ЕВРА во
денарска противвредност. Влогот мора да биде изразен со цел број кој е делив со
бројот сто (ЗТД, чл. 174/4). Со потпишувањето на договорот, содружникот презел
обврска за уплата/внесување на влогот во друштвото. Содружникот нема обврска да го
внесе/уплати влогот пред поднесувањето на пријавата за упис на основањето на
друштвото. Во случај кој било од содружниците да го уплати влогот, истиот се става на
привремена сметка на друштвото кај носител на платен промет во Република
Македонија (ЗТД, чл. 175/1/2).
Пример 1.
33
со основен влог од 5.000,00 ЕВРА (во денарска противвредност). Согласно договорот
за друштвото, остварената добивка од работењето на друштвото им припаѓа на
содружниците сразмерно на нивните основни влогови, односно по 1/2 од добивката, а
големината на уделот на секој содружник се утврдува во износ кој претставува 1/2 од
вредноста на друштвото.
Пример 2.
име и презиме;
34
број на пасош, односно број на лична карта, ако содружникот е странско
физичко лице или друга исправа за утврдување на идентитетот - важечка во неговата
земја и неговото државјанство;
место на живеење;
фирма (назив);
седиште;
37
Клушнп знашајнп за книгата за удели е нејзинптп дејствп. Преку дефинираоетп на дејствптп щтп гп има книгата на
удели, се детерминираат правата и пбврските на спдружниците. Вп пднпс на друщтвптп, спдружник на друщтвптп е
самп пнпј кпј е запищан вп книгата на удели. Се смета дека уписпт вп книгата на удели е изврщен на денпт кпга на
друщтвптп ќе му пристигне пријавата за упис, акп таа ги испплнува услпвите щтп се бараат за такпв упис, без пглед
на времетп кпга уписпт вистински е изврщен. Пријавата се ппднесува вп писмена фпрма. Акп управителпт пдбие да
изврщи упис вп книгата на удели вп рпк пд псум дена пд денпт на ппднесуваое на пријавата, спдружникпт, пднпснп
другп лице кпе има правен интерес, мпже пп истекпт на пвпј рпк, да ппднесе предлпг дп судпт да дпнесе пдлука за
упис вп книгата на удели. Пп правпсилнпста на рещениетп на судпт, управителпт е дплжен, вп рпк пд три дена пд
денпт на приемпт на рещениетп, да ја изврщи пдлуката и да изврщи упис вп книгата на удели.
35
Без одлагање во книгата на удели се запишува:
намалување на влоговите;
36
дел од него. Преносот на удел се врши со договор за пренос на удел, заверен кај нотар.
Услов за пренос на удел на трето лице е содружникот во потполност да го уплатил
својот влог. Ако удел се пренесе спротивно на условите пропишани со ЗТД или
договорот за друштвото, таквиот пренос е ништовен. Содружникот кој сака да го
пренесе, односно продаде својот удел, има обврска на друштвото да му ја пријави
намерата за пренос на уделот. Ова е со цел да се запази редоследот во поглед на
правото на првенствено купување на удел пропишано во чл. 198 став 2 од ЗТД, според
кој, ова право се остварува по следниот редослед: другите содружници и лицето
определено од друштвото. Доколку другите содружници, или лицето определено од
друштвото, во рок од 30 дена од пријавувањето на намерата за пренос на уделот не се
изјаснат, содружникот е слободен во остварувањето на правото на пренос на својот
удел, освен ако со договорот за друштвото не се определени посебни услови.
38
За разлика пд претхпднипт ЗТД, каде пренпспт на удел пп пат на наследствп, беще пгранишен на брашен другар,
деца, зетпви и снаи, спгласнп пвпј ЗТД пренпс на удел пп пат на наследствп не мпже да се пгранишува. Тпа знаши
дек, уделпт пп пат на наследствп мпже да се пренесува на селкпе лице кпе е наследник спгласнп Закпнпт за
наследуваое.
37
ги презема сите обврски кои произлегуват од содружничкиот однос, вклучувајќи ги и
сите други права и обврски кoи според договорот за друштвото ги остварувал односно
ги презел починатиот содружник. Со договорот за друштвото може да се утврди
обврска, наследникот да го пренесе уделот на некој од содружниците или на трето лице
кое ќе го определи друштвото. При тоа цената на уделот се утврдува спогодбено, а
доколку не се постигне спогодба, според вредноста на уделот од последниот биланс на
состојба. Доколку во договорот за друштвото е утврдена ваква обврска за наследникот
на уделот, друштвото треба во рок од 30 дена од денот кога дознало за него да го
повика наследникот да го пренесе својот удел; по остекот на овој рок обврската за
пренос на уделот престанува. Друштвото може да стекнува сопствени удели.
Сопствени удели се стекнуваат под следните услови: ако за уделот што се стекнува во
целост е уплатен основниот влог и ако уделот се стекнува од имотот на друштвото што
го надминува износот на основната главнина и ако друштвото создало резерви за
стекнување сопствени удели, а со тоа не ја намалува основната главнина на друштвото
или нивото на резервите, определено со договорот за друштвото, кои не смеат да се
употребуваат за плаќања на содружниците. Одлуката за стекнување на сопствени
удели, содружниците ја донесуваат со најмалку тричетвртинско мнозинство гласови од
вкупниот број гласови што ги даваат уделите. Друштвото може да откупи удели што
учествуваат во основната главнина, најмногу до една третина. Ако уделот е стекнат
спротивно на условите пропишани за стекнување на сопствен удел, и ако одлуката за
откуп на удели не е донесена со пропишаното мнозинство или се откупени удели што
во основната главнина учествуваат со повеќе од една третина, друштвото е должно во
рок од една година од денот на откупувањето да ги отуѓи или со примена на правилата
за намалување на основната главнина да ги повлече овие удели. Согласно чл. 203 став
4 од ЗТД, правата од сопствениот удел мируваат, што значи дека сопствениот удел на
дава право на глас, право на учество во добивката и право на дел од остатокот на
ликвидационата, односно стечајната маса.
38
основната главнина на друштвото, повлекувањето може се да изврши само преку
намалување на основната главнина,за што се спроведува постапка за намалување на
основната главнина, и се пријавува за упис во трговскиот регистар. Друштвото со
ограничена одговорност основано од едно лице (ДООЕЛ) не може ниту да стекнува
сопствен удел, ниту да го повлече уделот (ЗТД, чл. 250/4).39
39
Скрипта пп Тргпвскп правп, Асс. д-р Бпрка Тущевска, УНИВЕРЗИТЕТ ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ – ШТИП, 2011 г.
39
- Одобрува склучување договори за набавка што е поголема од една
петина од основната главнина,
- Одобрува склучување договори што друштвото ги склучува со свој
содружник, управител или со нивните роднини во права линија без ограничување и
странична линија до трет степен, освен ако тие договори се склучуваат под
вообичаените услови на работење на друштвото,
- Одлучува за измена на договорот за друштвото,
- Врши и други работи определени со овој закон.
40
Закпн за Тргпвски друщтва, Чл. 231-243.
40
го контролира начинот на кој што се врши управувањето во друштвото од страна на
управителот и му поднесува извештај на собирот на содружниците.41 Првиот надзорен
одбор, односно контролорот може да бидат назначени со договорот за друштвото.За
членови на надзорен одбор, односно за контролор не можат да бидат избрани:
41
Закпнпт за тргпвските друщтва, шл 245-250.
42
Закпн за Тргпвски друщтва, шл. 252-253.
43
Закпн за Тргпвски друщтва, Чл 265-269.
41
3.Акционерско друштво
44
Саща Дукпски, Тргпвскп правп, Кишевп 2012, Универзитет “Св Климент Охридски” - Битпла, Правен
факултет Кишевп.
45
Ibid str. 4.
42
управување со друштвото односно можните обврски, ако се предвидени со статусот на
акционерското друштво.
43
капитал за финансирање на понатамошниот растеж на друштвото. Една од основните
карактеристики на акционерските друштва е тоа што, согласно законските прописи,
друштвото може да дојде до свеж капитал со емисија на нови акции (попознато како
секундарна понуда на акции - SPO - Secondary Public Offering), нудејќи ја новата
емисија за прв пат и директно на пошироката јавност. Ова е т.н прибирање на капитал
од екстерни извори каде што постојните акционери во акционерското друштво издавач,
се спремни да го намалат односно поделат своето учество во постојната акционерска
структура со нови инвеститори – акционери. Мотивите за секундарната понуда на нови
акции се обезбедување дополнителен капитал за финансирање на развојот на
друштвото, заштита од преземање и зголемување на конкурентноста, преземање на
конкурентски друштва или друштва од слични гранки и дејности итн.
44
обезбедуваат право на управување во друштвото, доколку со статутот и во одлуката за
издавање на акции не е поинаку уредено. Согласно позитивните законски прописи во
Македонија вкупниот номинален износ на приоритетните акции без право на глас не
може да биде поголем од 30% од вкупниот номинален износ на обичните акции во
основната главнина на друштвото.
47
Вп ппглед на правптп на глас кпе щтп прпизлегува пд секпја акција вп кпја е претставен дел пд пснпвната
главнина истакнуваме дека независнп пд непрецизнпста на рещениетп пд шл.280/4, на станпвищте сме дека вп
Р.Македпнија секпја акција дава правп. Вп кпнтекст на пва, секпја акција кпја дава правп на глас дава правп на еден
глас вп спбраниетп на друщтвптп. Секпја пбишна акција дава правп на глас вп спбраниетп. Припритетните акции, вп
спгласнпст сп ЗТД, мпжат да бидат издадени какп акции сп правп на глас и какп акции без правп на глас. Вкупнипт
нпминален изнпс на припритетните акции без правп на глас не мпже да биде ппгплем пд 30% пд пснпвната
главнина на друщтвптп. Вкупнипт нпминален изнпс на припритетните акции, сп и без правп на глас, не мпже да
биде ппгплем пд вкупнипт нпминален изнпс на пбишните акции вп пснпвната главнина на друщтвптп. Кпнешнп, вп
функција на пбразлпжениетп ппгпре, Забранетп е издаваое акции пд ист рпд кпи за ист нпминален изнпс даваат
разлишнп правп на глас вп спбраниетп.
45
неплатени дивиденди пред наплатувањето на какви било дивиденди на сопственикот
на обични акции. Партиципативната приоритетна акција му дава на сопственикот,
покрај утврдената (фиксна) дивиденда, и право на исплата на дивиденда која им
припаѓа на сопствениците на обични акции.
48
Скрипта пп Тргпвскп правп, Асс. д-р Бпрка Тущевска, УНИВЕРЗИТЕТ ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ – ШТИП, 2011 г.
49
Закпн за тргпвски друщтва, Чл. 285-292.
46
- Фирмата и седиштето на друштвото,
- Предметот на работење на друштвото,
- Износот на основната главнина,
- Номиналната вредност на акциите, бројот на акциите од секој род и
класа, правата обврските, органичувањата и погодностите,
- Времетраењето на друштвото, ако друштвото се основа на определено
време,
- Предностите што за себе ги задржуваат основачите,
- Постапката за свикување и одржување на собранието,
- Името и презимето, ЕМБГ, бројот на пасошот, односно бројот на личната
карта, ако основачот е странско физичко лице или на друга исправа за утврдување на
идентитетот, важеѓка во неговата земја и неговото државјанство, како и местото на
живеење, односно фирмата, седиштето, ЕМБС, ако основач е правно лице,
- Видот,составот и начинот на изборот на органот на управување, односно
на надзорниот одбор и нивната надлежност,
- Името и презимето на првите членови на органот на управување,
односно на надзорниот одбор, нивниот ЕМБГ, број на пасошот, односно број на
личната карта за странско физичко лице или на друга исправа за утврдување на
идентитетот, вежечка во нивната земја и нивното државјанство, како и местото на
живеење, односно фирмата, седиштето, ЕМБС, ако првите чланови на органот на
управување, односно на надзорниот одбор се назначуваат со статутот и
- Фирмата и начинот на објавувањата што ги врши друштвото. 50
50
Саща Дукпски, Тргпвскп правп, Кишевп 2012, Универзитет “Св Климент Охридски” - Битпла, Правен
факултет Кишевп.
47
акционерот, друштвото во позиција да бира дали поканата ќе се достави по пошта или
по електронска пошта. Ако акционерот изрази своја волја за доставување на
известувањето по електронски пат, тогаш друштвото својата обврска за известувањето
ја исполнило со известувањето во електронска, односно со писмо. Поканата би требало
да ја упати до сите акционери, бидејќи сите акционери остваруваат право на учество во
собранието, па и оние без право на глас. Поканата ја доставува или организирањето го
организира претседателот на Управниот Одбор или друг член на Управниот Одбор,
или друго лице за свикување на собрание. Како ден на доставувањето ќе се смета денот
на доставувањето на препорачаната пошта или електронската пошта. Дозволено би
било доставувањето на поканата да биде и со обична пошта, но тогаш друштвото сноси
ризик на докажувањето дека поканата навистина е упатена до акционерското друштво.
Во Германското право, известувањето во електронска форма може да се предвиди и без
согласност на акционерите.
48
4.Командитно друштво
51
Кпмплементарите ја преземаат пбврската за меначираое на друщтвптп истпвременп и ризикпт пд
неправилнптп рабптеое на друщтвптп. Лпгишнп е рещениетп на закпнпдавецпт за исклушивптп правп на
кпмплементарпт да управува сп друщтвптп сп пглед на тпа дека тпј е единственипт спдружник (наспрпти
кпмандитарпт) кпј пдгпвара сп целпкупнипт свпј импт. Пппрецизнп, нелпгишнп е лицетп кпј пдгпвара за
целпкупнипт свпј импт за рабптата на друщтвптп, истптп да гп даде на управуваое на третп лице кпе
щтп пдгпвара пгранишенп сп имптпт щтп гп внел вп друщтвптп.
52
Спгласнп нпвините вп ЗТД, спгласнпста мпже да се даде и вп електрпнска фпрма сп електрпнски пптписи
спгласнп закпнпт за ппдатпците вп електрпнски пблик и пптпис.
49
се определи уделите на командитарите слободно да се пренесуваат меѓу содружниците.
Исто така, уделите на командитарите да бидат отстапени на трети лица со согласност
на сите комплементари и со согласност на мнозинството командитори според
големината на нивниот влог. Конечно, комплементарот да отстапи еден дел од својот
удел на командитор или на трето лице со согласност на сите комплементари, со
согласност на мнозинството командитари и според големината на нивниот влог (ЗТД,
чл. 159/2).
53
Види ппвеќе: Брајанпвски Б., Никплпвски А., Кпментар на Закпнпт за тргпвски друщтва, Скппје, 2004, стр. 129
54
Скрипта по Трговско право, Асс. д-р Борка Тушевска, УНИВЕРЗИТЕТ ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ – ШТИП, 2011 г.
55
Закпн за тргпвски друщтва. Чл 163-165.
50
- Отказ на некој од комплементарите, освен ако со договорот на
друштвото поинаку не е определено,
- Правосилна одлука на суд,
- Губење на деловна способност на комплементар, освен ако со договорот
на друштвото поинаку не е определено,
- Одземање на дозвола за вршење на дејноста, а командитното друштво не
ја промени дејноста,
- Други случаи определени со закон и со договорот за друштвото.
56
Саща Дукпски, Тргпвскп правп, Кишевп 2012, Универзитет “Св Климент Охридски” - Битпла, Правен
факултет Кишевп.
51
5. Командитно друштво со акции
52
пропуст, невниманието или грешката, и за тоа не го известиле собранието на
командитното друштво со акции (ЗТД, чл. 468/2).57
57
Скрипта пп Тргпвскп правп, Асс. д-р Бпрка Тущевска, УНИВЕРЗИТЕТ ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ – ШТИП, 2011 г.
58
Саща Дукпски, Тргпвскп правп, Кишевп 2012, Универзитет “Св Климент Охридски” - Битпла, Правен
факултет Кишевп.
53
6.Приватно трговско друштво ограничено со акции
54
на евидентирање на одлуката за секоја едногласна или мнозинска одлука која е донеле
директорите. Секое лице кое волно да дејствува како директор и на кое законот тоа му
го дозволува може да биде именувано за директор со обична одлука или со одлука на
директорите. Директорите имаат право на надомест како ќе одлучат директорите за
нивните услуги кон друштвото како директори и за било кои други услуги кои ќе ги
извршат за друштвото. Ниту една акција не смее да се издаде за помал износ од збирот
на нејзината номинална вредност и која било премија која треба да му се плати на
друштвото како надомест за издавањето на акцијата. Во зависност од договорот на
друштвото, но без повреда на правата кои следуваат за која било постојна акција,
друштвото може да издаде акции со онакви права и ограничување како што може да се
одлучи со обична одлука. Трговското друштво мора бесплатно да му издаде на секој
акционер еден или повеќе сертификати за акциите кои тој акционер ги поседува.
Секоја акција мора да го има следново:
55
присуствуваат на генералното собрание не образуваат кворум, на собранието не смее
да се заврши никаква друга работа освен именување на претседавач со собранието.
Доколку директорите именувале претседавач, тој ќе претседава со генералните
собранија доколку е присутен и волен за тоа. За една одлука која е ставена на гласање
на генералното собрание мора да се одлучува со кревање рака, освен ако во согласно
со договорот не е побарано тајно изјаснување. Тајното гласање по одлука може да се
побара пред одржување на генералното собрание на кое таа одлука ќе се стави на
гласање или на генерално собрание пред гласањето на таа одлука со кревање на раце
или непосредно по објавување на резултатот на гласањето со кревање на раце по та
одлука. Тајно гласање може да побараат:
- двајца директори,
- две или повеќе лица кои имаат право да гласаат по одлуката,
- претседавачот на собранието,
- лице или лица кои претставуваат не помалку од една десетина од вкупните права
на глас на сите акционери кои имаат право да гласаат по одлуката
59
Правп на тргпвски друщтва Дерек Френш, 2008-2009 гпдина, страни 683-694.
56
IV.РЕОРГАНИЗАЦИЈА НА ТРГОВСКОТО ДРУШТВО -
ПРИСОЕДИНУВАЊЕ, СПОЈУВАЊЕ И ПОДЕЛБА НА
ДРУШТВАТА
57
присоединувањето, во спојувањето и во поделбата, според условите и начинот,
предвидени со овој закон за измена на договорот за друштвото, односно на статутот.
Ако со спојување или со поделба се основа ново друштво, основањето се врши според
одредбите на овој закон што се однесуваат на основањето на соодветната форма на
друштво, освен ако со одредбите од ЗТД поинаку не е определено. Ако како последица
од присоединување, спојување и поделба се зголемат обврските на содружниците или
на акционерите на едно или на повеќе друштва, одлуката за присоединување,
спојување или поделба се донесува со согласност на сите содружници, односно
акционери. Претседателот на одборот на директори, односно претседателот на
управниот одбор, најдоцна во рок од осум дена од денот на уписот на
присоединувањето на друго друштво кон акционерско друштво, односно на
спојувањето или на поделбата на акционерското друштво го известува Централниот
депозитар за хартии од вредност за извршената статусна промена и дава налог за
промените коишто треба да бидат извршени во акционерската книга, односно за
отворање нова акционерска книга. Реализираните статусни промени61 мора да се
запишат во трговскиот регистар на РМ. Секое друштво мора да поднесе пријава за
упис на присоединувањето, на спојувањето, односно на поделбата со раздвојување со
преземање или поделбата со издвојување со преземање во трговскиот регистар. При
поднесување на пријава, управителот, односно членовите на органот на управување,
мораат да дадат изјава дека одлуките за присоединување, за спојување односно за
поделба со раздвојување со преземање или поделба со издвојување со преземање не се
побивани во пропишаниот рок или дека побивањето е одбиено со правосилна одлука
на суд.62
61
Реализираоетп на статусни прпмени е пспбенп кпмплицирана материја. Ппд влијание на прпцеспт на
глпбализација и какп резултат на тпа експанзијата на мултинаципналните кпмпании се ппстави пращаоетп за
прекугранишнптп сппјуваое и приппјуваое на кпмпаниите. За таа цел на теренпт на еврппскптп правп се дпнесе
десетта директива шија щтп главната цел е знашителнп да се плесни прпцеспт на статусната прпмена –
прекугранишнп сппјуваое на кпмпании сп седищте вп разлишни држави шленки. Оваа директива е целпснп
трансппнирана вп нащетп наципналнп правп сп најнпвите измени на Закпнпт за тргпвските друщтва пд 09 април
2010 гпдина. DIRECTIVE 2005/56/EC OF THE EUROPEAN PARLIAMENT AND OF THE COUNCIL of 26 October 2005
on cross-border mergers of limited liability companies.
62
Скрипта пп Тргпвскп правп, Асс. д-р Бпрка Тущевска, УНИВЕРЗИТЕТ ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ – ШТИП, 2011 г.
58
Трговските друштва можат да го променат соптственикот со правна трансакција
додека е жив или по неговата смрт. Според став 23 од ТЗ не е дозволено фирмата да се
отуѓи без трговската дејност за која се води. Исто така не постои можност за купување
на фирмата. Доколку главна дејност е производството, тогаш во купувањето на
претпријатието мора да се опфатат и техничката опрема, патентите и другите права,
персоналот и експертизата. Оној што е задржува фирмата во купено трговско
претпријатие понесува одоговорност за сите обврски на претходниот сопственик
направени во текот, но само доколку е задржи досегашната фирма, при што не станува
збор дали ќе стави додаток што упатува дека тој е следбеник. Во случај на
продолжување на работата на трговското друштвопод постојното име се јавуваат
последици во однос на активата и побарувањата кон должниците на копмпанијата се
пренесуваат на купувачот. Доколку оваа не е случај, купувачот на трговското друштво
понесува одговорност за претходните обврски само ако постои посебна обврска за
обврска, особено доколку преземањето на обврските во трговска смисла биде
обелоденето од продавачот. Доколку трговското претпријатие кое е еел од некој имот,
продолжуваат да го работат наследниците, во однос на одговорноста на наследниците
за претходните обврски на друштвото примена наоѓаат прописите за одогворност на
купувачот во случај на задржување на фирмата.63
63
Еуген Клунцингер, Оснпва на тргпвскптп правп страни 146-152
59
V. ДРУГИ ВИДОВИ ТРГОВСКИ СУБЈЕКТИ
Две или повеќе физички и правни лица можат меѓу себе за неопределено или
определено време да основаат стопанска интересна заедница со цел да го олеснат и да
го унапредат вршењето на трговските дејности кои го сочинуваат предметот на
нивното работење и да го зголемат или подобрат нивниот резултат. Како основач може
да се јави асоцијативен член во соодветна стопанска интересна заедница основана во
странство. Стопанската интересна заедница не може да биде член на друга стопанска
интересна заедница. Предметот на работење на стопанската интересна заедница може
да биде само во врска со трговските дејности коишто ги вршат членовите и можат да
бидат само помош на тие активности. Членовите на стопанската интересна заедница
одговараат за обврските што ги презела заедницата со целокупниот свој имот. Ако со
третото лице - содоговорник поинаку не е договорено, одговорноста на членовите е
солидарна. Доверител на заедницата може да бара намирување на побарувањето на
стопанската интересна заедница од нејзините членови, ако не успеал побарувањето да
го наплати од самата заедница. 64
64
Срипта, Трговско право, Иниверзитет Гоце Делчев Штип,
Асс. д-р Бпрка Тущевска
60
определени кворумот и мнозинството со коешто се одлучува, одлуките се донесуваат
едногласно.Со договорот за заедницата може да се определи на определени членови да
им се дадат и повеќе гласови, под услов еден член да не може да има мнозинство
гласови. Ако договорот за заедницата за тоа нема одредби, секој член е претставен
само со еден глас. Собранието задолжително се состанува на барање на најмалку 10%
од бројот на членовите на стопанската интересна заедница. Со стопанската интересна
заедница управува еден или повеќе управители кои се избираат на начинот и според
условите определени во договорот за заедницата. Собранието го организира
управувањето со стопанската интересна заедница и избира управител и ги определува
овластувањата и условите за неговото отповикување, освен ако со договорот за
заедницата поинаку не е определено. За управител не може да биде избрано физичко
лице кое што според овој закон не може да биде управител, член на орган на
управување или на орган на надзор во трговско друштво.65
65
Срипта, Трговско право, Иниверзитет Гоце Делчев Штип,
Асс. д-р Бпрка Тущевска
66
Тргпвскп правп, автпризирани предаваоа, Саща Дукпски, Кишевп 2012 гпдина, страна 113.
61
2.Подружница
- подружници и
- претставништва.
67
Срипта, Трговско право, Иниверзитет Гоце Делчев Штип,
Асс. д-р Бпрка Тущевска
62
Во член 579 од ЗТД се дефинира странското трговско друштво и странскиот трговец
поединец, според кој:
- странски трговец - поединец е секое физичко лице на кое тоа својство му е признато
надвор од територијата на Република Македонија, во земјата чиј државјанин е, во која
го има регистрирано седиштето и во која го води работењето на претпријатието.
68
Срипта, Трговско право, Иниверзитет Гоце Делчев Штип,
Асс. д-р Бпрка Тущевска
63
Согласно член 586 од ЗТД, странското друштво, односно странс-киот трговец -
поединец, може со одлука во писмена форма да организира подружница во Република
Македонија. Услов за организирање подружница во Република Македонија е
странското друштво, односно странскиот трговец - поединец да е запишан во
регистарот на државата во која има седиште. Странски трговец - поединец може да
организира само една подружница, а странското трговско друштво може да организира
и повеќе подружници. Организирањето на подружницата, се запишува во трговскиот
регистар според седиштето на подружницата.
- препис од договорот за друштвото или статутот, односно друг соодветен акт на овие
акти, според законодавството на странската земја, заверен од страна на државен орган
кој е овластен за тоа според прописите на државата на која друштвото му припаѓа, како
и уверение од странските власти дека поднесениот договор или статутот, односно друг
соодветен акт на овие акти, според законодавството на странската земја, се уште е во
сила. Ако според законите на државата на која друштвото & припаѓа не се бара писмен
договор или статут, односно друг соодветен акт на овие акти, според законодавството
на странската земја, се приложува уверение од надлежното дипломатско-конзуларно
претставништво на Република Македонија со кое:
- презиме и име;
64
- местото на живеење.
Кон списокот се поднесува и доказ дека тие лица се уредно назначени според актите на
друштвото и законските прописи на држава-та на која друштвото & припаѓа;
69
Срипта, Трговско право, Иниверзитет Гоце Делчев Штип,
Асс. д-р Бпрка Тущевска
65
Ако странското друштво, односно странскиот трговец - поединец кој ја организирал
подружницата е запишан во регистарот на државата во која има седиште помалку од
две години од денот на поднесеното барање за организирање подружница, до истекот
на две години од денот на организирањето, за обврските настанати од работењето на
подружницата, покрај странското друштво, односно странскиот трговец - поединец
неограничено и солидарно одговараат основачите на странското друштво, односно
странскиот трговец - поединец. Странското друштво, односно странскиот трговец
поединец за секоја подружница, назначува еден или повеќе застапници кои, во поглед
на таа подружница, го застапуваат во неговото работење во Република Македонија.
Истите застапници странското друштво може да ги назначи и за повеќе подружници.
Застапниците на главната подружница се застапници на другите подружници и кога за
нив се назначени и други застапници.
3.Тајно друштво
70
Брајанпвски Б., Никплпвски А., кпментар на закпнпт за тргпвските друщтва, Скппје, 2004, стр. 618.
66
друштво престанува на повеќе начини помеѓу кои ЗТД чл. 576 ги утврдува и именува:
1) истекот на времето за коешто е склучен договорот за тајното друштво; 2) спогодба
на претприемачот и тајниот содружник; 3) остварување на целите заради коишто е
склучен договорот за тајното друштво или, ако остварувањето на целите стане
невозможно, без разлика на тоа дали договорот е склучен на определено или
неопределено време; 4) смртта на претприемачот, односно со престанувањето со
работа на претприемачот и 5) отворање стечајна постапка над друштвото во коешто
претприемачот е јавен содружник или над таен содружник. Во горе наведените случаи,
друштвото може да престане и по сила на законот, освен ако со договорот за
друштвото поинаку не е определено. 71
71
Срипта, Трговско право, Иниверзитет Гоце Делчев Штип,
Асс. д-р Бпрка Тущевска
72
Тргпвскп правп, автпризирани предаваоа, Саща Дукпски, Кишевп 2012 гпдина, страна 118.
73
Тргпвскп правп, автпризирани предаваоа, Саща Дукпски, Кишевп 2012 гпдина, страна 119.
67
странско друштво определува нова главна подружница и ја пријавува за упис во
трговскиот регистар.74
74
Тргпвскп правп, автпризирани предаваоа, Саща Дукпски, Кишевп 2012 гпдина, страна 121.
68
VI.ПОСТОЈАН ИЗБРАН СУД ПРИ СТОПАНСКАТА КОМОРА НА
РМ
69
Македонија, со цел осовременување на арбитражното решавање на споровите и
имплементирање на актуелните трендови во оваа сфера. 75
75
http://www.mchamber.org.mk/(S(a0lyqp45oiu5zynqvf0lsl55))/default.aspx?mId=93&lId=1
76
http://www.mchamber.org.mk/(S(ih2skajt42ybzobhpbd3tubp))/default.aspx?lId=1&mId=50
70
71
72
73
74
Меѓународната трговска арбитража во периодот на изминатите педесетина
години доживеа вистински процут. Така како меѓународна недржавна (приватна)
институција чија примарна цел е решавањето на трговските спорови со меѓународен
елемент, денес е универзално признаена.77 Според одредени проценки кои се
изнесуваат во правната теорија, околу 90% од меѓународните трговски договори
содржат арбитражна клаузила.78 Постојаниот избран суд (арбитража) при Стопанската
комора на Македонија е општа и отворена арбитражна институција, пред која се
решаваат внатрешни и меѓународни трговски спорови.79 Постојаниот избран суд
(арбитража) има секретар кој е именуван од страна на председателот на Стопанската
комора на Македонија. Секретарот на арбитражата ги презема сите административни
работи околу конституирање на Арбитражниот совет, подготовките и расправите
околу одредена работа, се грижи за правилно извршување на заклучоците и други
одлуки на арбитражата и врши други работи, во согласност со Актите на Постојаниот
избран суд (Арбитража).80 Постојаниот избран суд (Арбитража) има листа на рбитри,
но странките се слободни да изберат арбитри и надвор од аваа листа.81 Постојаниот
избран суд (Арбитража) има склучено неколку спогоди за арбитражна соработка,
некои од нив се: спогодба за соработка во подрачјето на меѓународната арбитража,
спогодбата што се однесува за арбитрашна соработка помеѓу Постојаниот избран суд
на РМ (Арбитража) и Трговската комерцијална Комора на Руската Федерација и тн.
77
Eric Ronine сугерира дека прпгреспт на медунарпдната арбитража мпже пбјективнп да се измери преку
три фактпри: првп, мпдернизација на внатрещнптп закпнпдавствп вп гплем брпј земји вп светпт, втпрп,
развитпкпт, на институципналните арбитражи , и третп, згплеменипт брпј на пристапуваоа кпн
медунарпдните кпнвенции – eric Robine, the Evolution of Internacional Commercial Arbitration over these
past years (1990 -1995), Revue de Droit des Affairs Internacionales, no. , 1996, c. 145.
78
Така: А.Ј. van den Berg, R. van delden, H.J, Snijders, Netherlands Arbitration Law, 1993, c. 124.
79
Студии пд втпр циклус ( МАСТЕР) пп медунарпднп правп и медунарпдни пднпси, Прпф, д-р Тпни
Дескпски
80
Член 15 пд Правилникпт на Ппстпјанипт избран суд (Арбитража).
81
Член 12 став 2 пд правилникпт на ппстпјанипт избран суд ( Арбитража).
75
VII.ТРГОВСКИ ДОГОВОРИ
82
Дпц. Др Ристп Решкпски, Облигаципнп правп 2010 гпдина.
83
Ппдатпците се кпристени пд скрипта пп Тргпвскп правп, пд асс. д-р Бпрка Тущевска, Универзитет Гпце Делшев
Штип, 2011 г.
76
1.Видови договори во меѓународниот промет
84
Дпгпвпри вп медунарпднипт прпмет (сп примери пд практиката) А. Никплпвски и М.Крстанпски,
страни 7 и 8
77
1.1.Меѓународен договор за продажба на стока
78
- Конвенцијата на ООН за застареност во областа на меѓународната продажба од
1974 год,
- Конвенцијата на ООН за договорите за меѓународна продажба од 1980 г.
(позната како виенска конвенција),
- Конвенција за представување во материјата за меѓународна продажба на стока
од 1983 год и други.
Според тоа согласно меѓународните и домашните прописи, меѓународен договор за
продажба на стока е таков договор со кој едната странка, продавач, се обврзува на
другата странка, купувач, да и испорача определена стока и да гарантира за
нејзините својства, а купувачот се обврзува за тоа да плати определена цена.
Поимот меѓународен договор за продажба е истоветен со поимот договор за
продажба во внатрешниот промет. Разликата е само во тоа што договорот за
меѓународна продажба содржи и елемент на страност.
Меѓународниот договор за продажба на стока е двостран, товарен, комутативен,
неформален и каузален.
За да постои еден меѓународен договор за продажба тој облигаторно треба да ги
содржи битните елементи на договорот, а тоа се предметот и цената. Покрај
битните елементи, меѓународниот договор за продажба содржи и т.е небитни
елементи кои по својата природа можат да бидат природни и споредни. Природни
небитни елементи се оние кои произлегуваат од самата природа на работите
(договорот), кои странките не треба посебно да ги договорат, но спогодбено можат
да ги исклучат (одговорност на продавачот за мани – недостатоци на стоката не
треба да се договара посебно. Споредните небитни елементи, не произлегуваат од
самата природа на работата, туку странките можат да ги договорат доголку сакаат
(пример: договорна казна, капар, други видови засилување на договорот и тн.).
Предмет на меѓународниот договор за продажба секогаш е определен вид на стока.
Под стока во трговскиот промет се подразбираат ствари кои се наменети и подобни
за пазар. Кај меѓународниот договор за продажба недвижностите по правило не се
предмет на стопански промет (зависно од тоа кави решенија нуди националното
право каде што се наоѓа недвижноста). Цената на договорот представува вториот
битен елемент на договорот за меѓународна продажба.
- Под пазарна цена се подразбира средната пазарна цена која стоката ќе ја има во
определено место или пазар и во определено време.
79
- Под берзанска цена се подразбира цена на еден производ на некоја берза во
определено време определена со договорот, а средна берзанска цена е средната
цена на некој производ од повеќе берзи.
- Тековна цена е просечна пазарна цена во одредено место и во одредено време.
- Фабричка цена е цената на производот по која производителот ја продава на
големо.
- Продажна цена е цената според која продавачот редовно ја продава стоката.
Испораката на стоката представува основна обврска на продавачот. Под испорака
се подразбираат сите дејствија кои продавачот е должен да ги извршува според
договорот и природата на работата за да може купувачот да ја прими стоката која ја
испорачува (Узанса бр.70.ст.2).
Местото на испораката на предметот на договорот кај меѓународните договори за
продажба обично е определено со самиот договор. Вообичаено под место на
испорака се подразбира она место во кое продавачот ја става стоката на
располагање на купувачот со цел истата да ја преземе. Кај меѓународниот договор
за продажба продавачот има обврска да му гарантира на купувачот дека стоката
што му ја продава нема недостатоци како од материјална така и од правна страна.
Сите национални законодавства како и меѓународното право предвидуваат прописи
кои го заштитуваат купувачот од материјалните недостатоци на стоката. Заштитата
на купувачите од материјалните недостатоци и правото на купувачот да бара
заштита го предвидуваат и домашното и споредбеното право. кај договорите во
меѓународниот промет сите законодавства предвидуваат дека купувачот што ја
прими купената стока, а истата има недостатоци должен е веднаш ( без одлагање
во кус рок итн.) за тоа да го извести продавачот. Доколку продавачот на купувачот
во меѓународната продажба, со стоката му предал и гарантен лист со кој го
гарантира исправното функционирање на предметот за определено време, доколку
истата не функционира правилно купувачот има право да бара од продавачот или
производителот предметот да го поправи во разумен рок или да му предаде предмет
што функционира правилно.85 Евикција (eviction) представува гаранција на
продавачот дека стоката, предмет на договорот за меѓународна купопродажба не
постои некое право на трет. Во правото овој институт се нарекува обврска за
гарантирање на правните својства на стоката. Кај договорите за меѓународна
85
Дпгпвпри вп медунарпднипт прпмет (сп примери пд практиката) А. Никплпвски и М.Крстанпски,
страни 9,10,11,12,13,14,15,17,19,25,26,29,30,32.
80
продажба секоја стока ја пратат соодветни документи. Врз основа на нив,
купувачот на стоката ќе може да располага со истата, или да оствари одредени
права кон трети лица (да ја подигне од превезувачот, шпедитерот, складиштарот
итн). Обврската на продавачот за предавање на соодветни дукументи за стоката на
купувачот е кодифицирана и на меѓународен план. Така според еднообразниот
закон – кога продавачот е должен на купувачот да му ги предаде документите кои
се однесуваат на стоката, тој тоа преба да го стори во местото определено со
договорот или според обичаите. Во спротивно ќе се смета дека испораката не е
извршена. Кај договорот за меѓународна продажба, доколку продавачот правзел
обврска стоката да ја испрати на кукувачот, обично се претпоставува дека
истовремено се обврзал да ја осигура стоката од вообичаен ризик. Освен доколку со
договор, односно со некоја транспортна клаузува товарот на осигурувањето не е
префрлен на купувачот. Под прием на стоката се подразбира преземање на истата
од страна на купувачот од определено место каде што таа му е ставена на
располагање од продавачот, возарот или шпедитерот. Купувачот е должен да ги
превземе сите дејствија потредни за испорака на стоката во зависност од природата
на истата односно договорот (испраќање амбалажа, превозно средство и сл.).
Покрај обврската да ја прими стоката, предмет на договорот за меѓународна
купопродажба, втора основна обврска на купувачот е да ја плати куповната цена.
Плаќањето на куповната цена кај договорот за меѓународна купопродажба
вообичаено се врши со странска валута. Битно за плаќањето на куповната цена
предетавува местото на плаќањето, начинот на плаќањето и рокот на плаќањето. Со
договорот за меѓународна купопродажба местото на плаќањето на куповната цена
може да биде договорено или да не биде договороено. Меѓународниот промет
познава посебни механизми за начинот на плаќањето на купопродажната цена.
Разликите во националните правни системи ги компензира меѓународната
поврзаност на банките и унификацијата на правните правила кај поодделните
инструменти на плаќање. Платниот промет со странство е регулиран со
императивни правни прописи кои го регулираат не само начинот, туку и обемот на
плаќање. Во меѓународното плаќање и во плаќањето воопшто важи општо
усвоеното правило дека купувачот е должен да ја плати цената онака како што е
предвидено со договорот. Доколку со договорот не е предвиден рокот на плаќање,
истото се врши според обичаите, односно во мементот на предавање на стварта
(Франција, Швајцарија, Австрија, Еднообразниот трговски законик на САД,
81
Еднообразниот закон, Македонија – чл. 516 од ЗОО). Пренесувањето на
сопственоста на стоката предмет на договорите во меѓународниот промет нема
подеднакво значење во сите национални права. За француското сфаќање на кое му
припаѓаат правата на Франција, Белгија и Италија, пренесувањето на сопственоста
се врши во моментот на склучување на договорот и определувањето на цената, без
оглед дали истата е платена и дали стоката е испорачана. За средно европското
право (Германија, Австрија, Швајцарија, Холандија, Унгарија, Македонија)
продавачот останува сопственик на стварта се додека на определен начин не ја
предаде на купувачот, тако што купувачот станува сопственик на стварта во
мементот на предавањето на истата. Англосаксонското право го освојува
принципот дека пренесувањето на правото на сопственост се регулура со
договорот. Прашањето за преминување на ризикот го определува и разрепува
проблемот од кој момент одговорноста за случајно пропаѓање или оштетување на
стварта, предмет на меѓународниот договор за купопродажба паѓа на продавачот, а
од кој момент на купувачот, како и по прашањето на момементои на пренесување
на сопственоста и по ова прашање постојат разлики во националните правни
системи. За една група национални права ризикот настанува со склучување на
договорот, втора група преминувањето на ризикот го врзува со пренесување на
сосптвеноста, а третата со предавање на стварта. Автономијата на вољите на
странките кај меѓународниот договор за купопродажба е таа која ќе определи кое
право странките ќе го применат според кое ќе ги решаваат нивните права и
обврски.86
86
Дпгпвпри вп медунарпднипт прпмет (сп примери пд практиката) А. Никплпвски и М.Крстанпски,
страни 33, 34,35,36,38,39,40,41,47.
82
токму поради предметот на договорот, инвестивионата опрема како специфичен вид на
стока.
Карактеристика на овој вид договори е таа што рокот на исполнувањето на истиот е
одсобено долг, вредноста голема и представува особено сериозна стопанска работа.
Таквата негова важност придонесе истиот да биде регулиран и на меѓународен план.
Во тој смисол Европската економска комисија при ООН ги има домесено:
- Општите (Женевски) услови за набавка на инвестициона опрева во извозот,
- Општите услови за набавка и монтажа на инвестициона опрема,
- Проект на општите услови за монтажа на инвестициона опрема во странство
Меѓународната федерација на соодветни инжињери (FIDIC) има донесено општи
услови кои се однесуваат на купопродажбата на инвестициите.
Во законодавството на Република Македонија овој договор е регулиран во Законот за
надворешно – трговско работење кој ваквата дејност е нарекува како “ услиги во
надворешно-трговскииот промет” член 21.
Меѓународната лицитација е посебна правна категорија. Таа е сложена постапка која
има за цел инвеститорот да дојде до најповолниот понудувач. Постапката на
меѓународната лицитација се состои вообичаено од два дела.
Во првиот дел во претквалификационата постапка треба да се утврдат елементите врз
основа на кои може да се започне лицитацијата. Во вториот дел на постапката,
прибирање на понуди, се постигнува крајната цел на лицитацијата, а тоа е изборот на
најповолен понудувач со цел за склучување на договор. (D-r R. Gurovic, цит, дело,
стр.295).87
87
Дпгпвпри вп медунарпднипт прпмет (сп примери пд практиката) А. Никплпвски и М.Крстанпски,
страни 58,59.
83
Договорите во меѓународниот промет на енергија можат да бидат во областа на
електро енергијата, атомската енергија, земјин гас итн.
Овие договори во практика обично се склучуваат меѓу субјектите на соседните земји
или земји на одреден регион. При купопродажбата на енергија постојат чисто
купопродажни договори или компензациони договори.88
88
Дпгпвпри вп медунарпднипт прпмет (сп примери пд практиката) А. Никплпвски и М.Крстанпски,
страна 64.
89
А Никплпвски, С Плавщиќ : Медунарпднп стппанскп правп. Скппје 1994.
90
Саща Дукпски, Облигаципнп правп, Дпгпвпри и надпмест на щтета, Кишевп 2015 гпдина
84
донесување на тие норми се поаѓа од околности кои се карактреристични и определиво
битни за тие односи.91
91
Саща Дукпски, Делпвнп и дпгпвпрнп правп, Кишевп 2012, страна 14.
92
Саща Дукпски, Облигаципнп правп, Дпгпвпри и надпмест на щтета, Кишевп 2015 гпдина
85
VIII.ЗАКЛУЧОК
93
Stefanović Z., Privredno ugovorno pravo, Beograd, 2006, str. 23.
94
(Code civil des français пд 1804 гпд.), дпстапен на: http://195.83.177.9/upl/pdf/code_32.pdf.
95
Германски тргпвски закпник, дпстапен на:
http://www.archive.org/stream/germancommercial00germuoft/germancommercial00germuoft_djvu.txt
96
Вп ПО (пријава за пснпваое на тргпвец) вп делпт 5.2. наведени се ппции ппределенп и неппределенп
време на траеое на друщтвптп. Сп избпрпт на една пд ппциите, се утврдува негпвптп време на траеое.
Истптп се утврдува и вп актпт за пснпваое, пд каде щтп практишнп и се внесуваат ппдатпците вп ПО.
Види: http://www.crm.com.mk/download/Registers_document_forms/POe.pdf.
86
менува на начинот определен со изјавата за основање на друштвото од едно лице, со
договорот за друштвото, односно со статутот. Фирмата на трговското друштво и сите
нејзини промени се запишуваат во трговскиот регистар. Податоците содржани во
фирмата мора да се вистинити. Фирмата содржи ознака којашто упатува на предметот
на работење на трговското друштво, седиштето и формата на друштвото. Фирмата
може да содржи додатоци (цртежи, слики, симболи, ознаки и друго) што служат за
поблиско обележување на трговското друштво, освен оние што создаваат или можат да
создадат забуна во поглед на предметот на работењето на трговското друштво,
впечаток за идентитет или за поврзаност со друго трговско друштво или ако водат кон
повреда на правата на индустриската сопственост или на други права на други
трговски друштва, односно лица регистрирани во земјата и во странство. Фирмата
може да се употребува и како трговска марка, на начин и под услови определени со
закон.9798 Од досегашната анализа на состојбите дојдов до заклучок дека состојбите на
нормативната и институционална поставеност во нашата земја од една страна треба да
водат кон целосна усогласеност и хармонизација со светските трендови, кон
либерализација на административните постапки и од друга страна кон заштита на
потрошувачката, особено влијание треба да се обрне и донесат дополнителни законски
измени при формирањето на одредени типови на друштва кои што би овозможиле пад
на акциите односно би ја намалиле врредноста на претходно формираните друштва.
Овде особено влијание треба да се стави на формирањето на командитните друштва со
акции со оглед на нивната интерна поставеност. Исто така потребно е да се прави
поголема конктрола при стечајните постапки за да се избегне намерното воведување во
ликвидација. Што се однесува до нормативната поставеност потребна е една
кодификација во која ќе бидат објаснети клучните, круцијалните институти од оваа
област. Оваа област може да биде објаснета и во рамки на една Граѓанска
кодификација.
97
Фирмата не мпже да спдржи имиоа, знамиоа, грбпви или други државни амблеми на други држави
или на медунарпдни прганизации без нивна дпзвпла, а не мпжат ниту да се имитираат вп хералдишка
смисла. Фирмата не мпже да спдржи службени знаци на кпнтрпла и гаранција за квалитет. Фирмата не
мпже да спдржи и збпрпви кпи спздаваат привид и мещаое сп фирма на другп друщтвп, име, пднпснп
назив на устанпва или друг субјект.
98
Скрипта пп Тргпвскп правп, Асс. д-р Бпрка Тущевска, УНИВЕРЗИТЕТ ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ – ШТИП, 2011 г.
87
IX.ИСТРАЖУВАЊЕ
1.6.Методолошки приод
88
ПОЛ
МАЖИ
45 % 55%
45%
ЖЕНИ
89
ВОЗРАСТ
5% 5%
15%
ДО 18
18-27
28-37
36% 38-49
22%
50-60
НАД 60
17%
90
ОБРАЗОВАНИЕ
10%
ОСНОВНО
СРЕДНО
52% 38%
ВИСОКО
91
Да ли знаете со кој акти се регулираат трговските односи?
5%
ДА
30%
65 % НЕ
ДЕЛУМНО
92
Да ли сметате дека употребата на психотропни супстанци треба да
влијае врз полноважноста на одреден трговски договор?
ДА
НЕ
55% 35%
САМО ВО МОМЕНТОТ
ДОКОЛКУ ИМА
10%
КОРИСТЕНО
93
Колкава сметате дека треба да биде основната главнина на Друштво
со ограничена одговорност?
35%
94
Да ли сметате дека бројот на содружници во Друштво со ограничена
одговорност треба да е поголем од 50 лица?
20 %
30 % ДА
НЕ
35% НЕ ЗНАМ
МОЖЕБИ
15%
95
Да ли знаете кои видови трговски субјекти постојат во Република
Македонија?
15%
ДА
20% 65%
НЕ
ДЕЛУМНО
96
Да ли сметате дека треба да е дозволено во Јавно трговско друштво
влоговите да можат да бидат изразени во труд и услуги?
10%
ДА
35% 55%
НА
НЕ ЗНАМ
Мое видување е дека трудот и услугите во Јавно трговско друштво треба да бидат
изразени во влоговите затоа што со тоа не би се занемариле трудот и услугите и би
постоело таков тип на друштво каде би можеле да бидат изразени во влогови.
97
Според вас кој тип на трговски друштва е најзастапен во Република
Македонија?
ЈАВНО ТРГОВСКО
ДРУШТВО
10%
5% КОМАНДИТНО
ДРУШТВО
КОМАНДИТНО
ДРУШТВО СО АКЦИИ
85% АКЦИОНЕРСКО
ДРУШТВО
ДРУШТВО СО
ОГРАНИЧЕНА
ОДГОВОРНОСТ
98
Да ли знаете какви видови на акции има во едно Акционерско
друштво?
10%
ДА
25% НЕ
65%
ДЕЛУМНО
99
Според вас кој е најдобар начин за решавање на трговските спорови?
СПОГОДБИ НА
СТРАНИТЕ
10%
ТРГОВСКИ
ОДДЕЛЕНИЕ ВО
25%
РАМКИ НА
СУДОВИТЕ
55%
ТРГОВСКИ СУД
10%
Ad hoc
100
Да ли сметате дека намерно воведување во стечај треба да подлежи на
кривична одговорност?
10%
ДА
НЕ
90% НЕ ЗНАМ
101
Да ли сметате дека се потребни законски измени во поглед на
основањето на Командитно друштво со акции?
30%
ДА
НЕ
45% НЕ ЗНАМ
ДЕЛУМНО
15%
10%
102
Да ли сметате дека се потребни измени во законот за трговски
друштва?
25%
40%
35%
ДА
НЕ
ДЕЛУМНО
НЕ ЗНАМ
103
X.КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА
104
- Договори во меѓународниот промет (со примери од практиката) А. Николовски и
М.Крстаноски
- Stefanović Z., Privredno ugovorno pravo, Beograd, 2006
- (Code civil des français од 1804 год.), достапе
на:http://195.83.177.9/upl/pdf/code_32.pdf.
- Германски трговски законик, достапен на:
http://www.archive.org/stream/germancommercial00germuoft/germancommercial00germuoft
- djvu.tx
- А .Николовски, С Плавшиќ : Меѓународно стопанско право. Скопје 1994.
http://www.mchamber.org.mk/(S(ih2skajt42ybzobhpbd3tubp))/default.aspx?lId=1&mId=50
- http://www.mchamber.org.mk/(S(a0lyqp45oiu5zynqvf0lsl55))/default.aspx?mId=93&lId=1
- Спогодба за соработка во подрачјето на трговската арбитражa
105