KAFES SĐSTEMLER

Giriş:
Yapı sistemlerinin boyutlandırılması söz konusu olduğu zaman seçilen kesitin
• Belli bir emniyet (gerilme kontrolü)
• Belli bir rijitlik (yerdeğiştirme kontrolü) şartlarını sağlaması gereklidir.
• Stabilite kontrolü

y
h Iy
F

Yukarıdaki koşulları gerçeklemek için Iy> Belli bir değer koşulu ortaya çıkar.

Iy → h → F → Ağırlık → Zati (Ölü) yük → Ekonomik olmayan çözüm

• Kesitin atalet momenti büyürken kesit alanı olabileceği kadar küçük olmalıdır ki
ağırlık artmasın ve ekonomik çözüm elde edilebilsin.
• Kesitin orta lifleri kenar liflerine göre daha az zorlanmaktadır. Orta bölgenin
inceltilmesi yoluna gidilebilir. Bu durumda I kesitli dolu gövdeli sistem elde
edilir.
• Daha büyük açıklıklı sistemlerde orta bölge tamamen ortadan kaldırılabilir, ancak
kesme kuvvetlerini taşıyabilmek için alt ve üst başlık çubukları bazı çubuklar ile
birbirlerine bağlanır. Bu durumda kafes kirişler ortaya çıkar.

Yapı Anabilim Dalı 1/Kafes Sistemler

Yapı Statiği Çalışma Grubu
Prof.Dr. Sumru Pala – Yar.Doç.Dr. Mecit Çeli
Tanımlar ve yardımcı bilgiler:

• Doğru eksenli çubukların birbirlerine

mafsallı olarak birleşmesinden
oluşan taşıyıcı sistemlere kafes kiriş
adı verilir.

• Özellikle büyük açıklıklı yapılarda, öz ağırlıkların fazla olması nedeniyle, dolu

gövdeli sistemler ekonomik değildirler. Bu nedenle, büyük açıklıklı yapılarda (çatı
sistemleri, köprüler vs) kafes sistemlerden yararlanılır.
• Kafes sistemlerde çubukların mafsallı olarak birbirlerine birleştikleri noktalara
düğüm noktaları denir. Bu sistemlerde yüklerin yalnız düğüm noktalarına
etkimelerini sağlayacak önlemler alındığından (dolaylı yükleme), çubuklarda
yalnız normal kuvvetler oluşur. Bunlara çubuk kuvveti denir.

• Uygulamada düğüm noktaları tam mafsallı yapılamadığından, istemde ikincil

(sekonder) gerilmeler oluşur. Bu gerilmelerin olumsuz etkilerini azaltmak için,
düğüm noktalarının oluşturulmasında şu hususlara dikkat etmek gerekir.
a) Çubuk eksenleri ve yükler aynı düzlem (sistem düzlemi) içinde olmalıdır.
b) Yükler düğüm noktalarına etkimelidir.
c) Çubuk eksenleri düğüm noktalarında kesişmelidir.
d) Çubuklar arasındaki açı küçük olmamalıdır. (α ≥ 26.30)
e) Birleşim elemanlarının ağırlık ekseni, çubuk ekseni ile mümkün olduğunca
çakışmalıdır.

Yapı Anabilim Dalı 2/Kafes Sistemler

Yapı Statiği Çalışma Grubu
Prof.Dr. Sumru Pala – Yar.Doç.Dr. Mecit Çeli
 idealleştirme

uygulama

Kafes sistemlerde izostatiklik koşulu

• Bir kafes sistemin izostatik olabilmesi için

d : düğüm noktalarının sayısı (mesnetler dahil )
r : mesnet tepkilerinin sayısı
ç : çubuk sayısı
olmak üzere, 2d = r+ç koşulu sağlanmalı ve ayrıca sistem TAŞIYICI
olmalıdır.

Örnekler

d =8
 2d = r + ç 2d = r + ç
r=3 
tasiyici tasiyici deg il
ç = 13 

 




sistem izostatik sistem oynak

Yapı Anabilim Dalı 3/Kafes Sistemler

Yapı Statiği Çalışma Grubu
Prof.Dr. Sumru Pala – Yar.Doç.Dr. Mecit Çeli
Çubukların isimlendirilmesi;

Üst başlık çubukları : Oi

Alt başlık çubukları : Ui
Dikme çubukları : Vi
Diyagonal çubukları : Di

Đzostatik kafes sistemlerin sınıflandırılması

a- kuruluş şekline göre

a.1- Basit kafes sistemler
Bir çekirdek üçgene yeni üçgenler eklemek suretiyle oluşan kafes sistemlerdir.

• Basit kafes sistemler, mesnet tepkileri bakımından izostatik oldukları sürece,

daima izostatik ve taşıyıcıdırlar.

a.2- Bileşik (kompoze) kafes sistemler

Basit kafes sistemlerin birbirlerine mafsallar ve/veya çubuklarla birleştirilmesinden
oluşan kafes sistemlerdir.

Polonso Makası
Gerber kafes sistem

Yapı Anabilim Dalı 4/Kafes Sistemler

Yapı Statiği Çalışma Grubu
Prof.Dr. Sumru Pala – Yar.Doç.Dr. Mecit Çeli
 Üç mafsallı kafes sistem

a.3- Kompleks kafes sistemler

Basit ve bileşik sistemlerin dışında kalan kafes sistemlerdir. Bu sistemlerin taşıyıcı
olup olmadıkları kontrol edilmelidir.

d=7, r=3 , ç=11 2d=2*7=r+ç=3+11

b- Başlıkların şekline göre

Paralel başlıklı kafes kiriş Paralel olmayan başlıklı kafes kiriş

Dikme ve diyagonallerin şekline göre

N sistemi V sistemi K sistemi

Yapı Anabilim Dalı 5/Kafes Sistemler

Yapı Statiği Çalışma Grubu
Prof.Dr. Sumru Pala – Yar.Doç.Dr. Mecit Çeli
 c- Yolun konumuna göre boylama enleme

Yolu üst başlıkta Yolu alt başlıkta Dolaylı yükleme

Sabit yüklere göre hesap

• Çubuktaki çekme kuvveti (+) pozitif olarak kabul edilir. (Düğüm Noktasından
uzaklaşan yön)
• Çubuktaki basınç kuvveti (-) negatif olarak kabul edilir. (Düğüm Noktasına
yaklaşan yön)
Çubuk Düğüm noktası
Çekme (+)

Basınç (-)

• Kafes sistemlerde yükler yalnız düğüm noktalarına etkidiklerinden, çubuklarda

yalnız normal kuvvetler oluşur. Bunlara çubuk kuvvetleri denir.
• Hesaplanan çubuk kuvvetleri bir tablo üzerinde özetlenir.

Çubuk No; Çekme (+) kN Basınç (-) kN

U1 -- 15.0
U2 12.0 --

Düğüm noktaları denge yöntemi:

Her düğüm noktasına etkiyen kuvvetler (dış

yükler, mesnet tepkileri, çubuk kuvvetleri)

∑X =0 ve ∑Y = 0 denge denklemlerini

sağladıklarından, bu denklemlerden
yararlanarak bilinmeyen çubuk kuvvetleri
hesaplanabilir.

Yapı Anabilim Dalı 6/Kafes Sistemler

Yapı Statiği Çalışma Grubu
Prof.Dr. Sumru Pala – Yar.Doç.Dr. Mecit Çeli
 • Hesaba iki çubuğun birleştiği bir düğüm noktasından başlanır. Her adımda, en çok
iki bilinmeyen çubuk kuvvetinin bulunduğu düğüm noktaları sıra ile gözönüne
alınır. Son düğüm noktalarında artan denge denklemleri kontrol için kullanılır. Bu
hesaplar yapılırken;
a) Bilinmeyen çubuk kuvvetleri çekme yönünde (+) alınır,
b) Bilinen çubuk kuvvetleri gerçek yönlerinde konur.
• Bu yöntem basit kafes sistemlere daima uygulanabilir.
• Pratik sonuçlar:

Cremona yöntemi

• Düğüm noktaları denge yönteminin grafik şeklidir.

Kesim (Ritter) yöntemi

• Verilen dış yükler ve bunlardan oluşan

mesnet tepkileri altında dengede olan
bir kafes sistem, yapılan bir kesimle
iki parçaya ayrılırsa, her bir parça
kendine etkiyen dış yükler, mesnet
tepkileri ve kesim yapılan
çubuklardaki çubuk kuvvetlerinin
etkisi altında dengededir.

Yapı Anabilim Dalı 7/Kafes Sistemler

Yapı Statiği Çalışma Grubu
Prof.Dr. Sumru Pala – Yar.Doç.Dr. Mecit Çeli
• Yapılan kesimlerin en fazla, bilinmeyen üç çubuk kuvveti olacak şekilde
yapılmasına dikkat
edilirse, bilinmeyen çubuklardaki çubuk kuvvetleri
parçalardan birine ait ∑ X = 0 , ∑ Y = 0 , ∑ M = 0 denge denklemleri ile


hesaplanabilirler.
• Denge denklemleri, her denklemde bir bilinmeyen bulunacak şekilde
yazılabilirler.

∑M o = 0 → M o + ro Oi = 0 → Oi 

Mo,Mu,Md : sol parçaya etkiyen mesnet

∑M u = 0 → M u − ruU i = 0 → U i  tepkileri ve dış yüklerin o,u ve d


∑M d = 0 → M d − rd Di = 0 → Di  noktalarına göre statik momentleri

• Çubuk kuvvetlerinden bazıları hesaplandıktan sonra, diğerleri onlara bağlı olarak

∑ = 0 , ∑ Y = 0 denge denklemleri ile bulunabilirler.


X

Uygulama:
• Partikte çok karşılaşılan şekildeki tür kafes sistemde:

U i : (I-I) kesiminde ∑M = 0 u

O : (II-II) kesiminde ∑ X = 0
i

V : (II-II) kesiminde ∑ Y = 0
i

D : (A) düğüm noktasında ∑ Y = 0

i denge denklemlerinden hesaplanırlar.

Yapı Anabilim Dalı 8/Kafes Sistemler

Yapı Statiği Çalışma Grubu
Prof.Dr. Sumru Pala – Yar.Doç.Dr. Mecit Çeli