SEYİR

YERİN ŞEKLİ

Kabaca küre şeklinde olan dünya,hareket halinde olduğu ve dış etkiler,çekimler altında
kaldığı için kusursuz bir küre formundan biraz uzaklaşmıştır.Kendine has bir formu olan ve
geoid olarak tanımlanan bu şekil,güneşin çekim kuvveti ve dünyanın kendi ekseni etrafında
dönüşü sonucunda oluşur.

TANIMLAR:
Yerin merkezi:Yer küre üzerindeki noktalardan eşit uzaklıkta olan noktaya denir.
Kutup ekseni:Yerin merkezinden geçen ve her iki grubu birleştiren doğruya denir.
Büyük daire:Yerin merkezinden geçen herhangi bir düzlemin yeryüzü ile oluşturduğu ara
kesite denir.
Küçük daire:Yerin merkezinden geçmeyen düzlemlerin yer küre ile yaptıkları ara kesite
denir.
Ekvator:Kutup eksenine dik ve dünyayı kuzey-güney olarak iki eşit parçaya bölen daireye
denir.
Paralel:Ekvatora paralel kutup eksenine dik açı yapan küçük dairelere denir.
-Paraleller kutuplarda nokta,ekvatorda en büyük daire olacak şekilde büyürler.
-Paraleller,küçük dairedirler.Sadece ekvator büyük dairedir.
-Paraleller meridyenlerle dik açı yaparlar.
-Ekvatordan itibaren kuzeye ve güneye doğru artarak değer alırlar.Her iki yönde 90 adet
paralel bulunur.Toplam 180 adet.
Meridyen:Yerin merkezinden geçen,ekvatora dik düzlemlerin yer küre ile yaptıkları ara
kesitlerin oluşturdukları büyük dairelere denir.
-Meridyenler kutuplarda birleşirler.Aralarındaki mesafe ekvatorda en uzaktır.
-Meridyenler büyük dairedirler.
-Bütün meridyenlerin uzunlukları aynıdır.
-Ekvator ve enlem dairelerine dik açı yaparlar.
-Günü iki eşit kısma bölerler.
-Meridyenlerin referans çizgisi,İngiltere de bulunan Greenwich gözlem evinden geçen 0
boylamıdır.
-Greenwichten doğu ve batıya doğru 180 er adet meridyen bulunur.toplam 360 adettir.
-Meridyenler doğuda E(+),batıda(-)işaretlerini alır.
Enlem:Yer küre üzerinde bir nokta ile ekvator arasında kalan meridyen yayının açısal
uzunluğuna denir.Bu yayın karşılığı olarak yerin merkezinden oluşan açıya da enlem açısı
denir.
Boylam:Bir noktanın bulunduğu meridyen ile Greenwich meridyeni arasında kalan açının
ekvator yayı üzerinde ölçülen açısal uzunluğuna boylam denir.
Enlem farkı:Yer küre üzerindeki iki noktanın bulunduğu paralellerin arasında kalan herhangi
bir meridyen üzerinde ölçülen meridyen boyudur.
Boylam farkı:Yer küre üzerinde iki farklı noktanın bulundukları meridyenler arasında
kalanekvator yayı üzerinde ölçülen açısal uzunluktur.
Orta enlem:Yer küre üzerindeki iki noktanın bulundukları enlem dairelerinin tam ortasında
kalan enlem dairesine denir.
Kerte hattı:Yer küre üzerinde bütün meridyenlerle aynı açıyı yapan doğruya denir.
-Bu doğrunun meridyenlerle yaptığı açı 90 ise kerte hattı ekvatora paralel olur.
-Meridyenle yaptığı açı 0 ise kerte hattı meridyenin kendisi olur.
 -Farklı bir açı yapıyorsa kerte hattı eğrisi oluşur ve bu eğri spiral şeklinde her iki kutba
doğru gider.
Rota:Kerte hattının meridyenlerle yaptığı açıya rota açısı denir. 0-360 değerleri arasında
okunur.
Departure:İki nokra arasındaki kerte hattının doğu-batı yönünde oluşturduğu deniz mili
olarak ölçülen mesafeye denir.
Departure-Dlong ilişkisi:
-Dlong ekvator yayı üzerinde ölçülen bir açıdır.deniz mili cinsinden ölçülen mesafedir.
-Departure ,dlong değerinden daima küçük olur.Sadece ekvatorda dlong ve dep.
birbirine eşittir.
-Bir gemi meridyen üzerinde seyir yapıyorsa;dlong=0,dep=0,dlat=mesafe
-Paralel üzerinde seyir yapıyorsa;dlong=mesafeye karşılık açı değeri,dlat=0,dep=mesafe

Kerte hattı-departure ilişkisi:

-Kerte hattının meridyenle yaptığı açı 0 veya 180 ise;dep=0
-Kerte hattının meridyenle yaptığı açı 90 veya 270 ise;dep=mesafe
-Kerte hattının meridyenle yaptığı açı 0-90 arasında ise;departure orta enlemden ölçülür.

Mesafe:İki nokta arasından geçen kerte hattı yada büyük daire izi üzerinde deniz mili olarak
ölçülen uzunluğa mesafe denir.Yer küre üzerinde açı ölçümlerinde derece,dakika ve saniye
birimleri kullanılır.
1 deniz mili=1852,3
1 deniz mili=1 açı dakikası
1 açı derecesi=60 açı dakikası =3600 açı saniyesi; 1açı dakikası =60 açı saniyesi
1 açı derecesi=60 deniz mili

Diğer uzunluk birimleri:

1 inç=2,54cm
1 feet=12inç=0,3m
1 kulaç=6 feet=72inç=1,83m
1 yarda=0,5 kulaç=3feet=36inç=0,9m
1 gomina=200yarda=100kulaç=600feet=7200inç=183m
1 mil=2000yarda=1000kulaç=6000feet=72000inç=1852,3m

PUSULA OKUMA

Pusula kadranı birer derecelik birimlerle toplam 360 dereceye bölünmüştür.Açı veya
yön sıfırdan 360 kadar saat yönünde okunur.0 ve 360 aynı açıları belirtir.Pusula
kadranlarının hazırlanışına göre üç çeşit pusula okuma yöntemi vardır.

1.360 lık okuma:Yeni tip pusula kadranlarında sadece rakamlarla açılar

belirtilmiştir.Genellikle 0 dan başlayarak 10 ar derecelik aralıklarla rakamlar
yazılmıştır.aradaki değerler pusula ibresine göre kadran üzerindeki en yakın rakama
eklenerek okunur.okunan değer bir rotayı veriyorsa mutlaka üç rakamlı
okunur.İngilizce okumada bütün rakamlar tek,tek okunur.Pusula ibresi 006 ise
okunurken sadece 6 söylenmez.sıfır sıfır altı şeklinde okunur.
2.Çeyrek daire okuma:Bu yöntemde kadran 4 eşit parçaya bölünmüştür.Çeyrek daire
sınırlarını belirten yönlerin arasına açı değerleri yazılır.Bu açıda en fazla 90 olur.İlk
olarak N veya S sonrada E veya W işaretleri yazılır.bu işaretlerin arasına 11 derece 15
dakika veya buna karşılık gelen rakam yazılır.
3.Kerte yöntemi:360 derecelik pusula kadranı 32 eşit dilime veya yöne
bölünmüştür.Bu şekilde ortaya çıkan dilimler 1 kertelik dilimlerdir.
a)Ana yön veya ara yönden iki kerte uzak yönler okunurken ana ve ara yönler bitişik
yazılır.Mutlaka önce ana yön sonra ara yön yazılır.
b)ana yön veya ara yönlerden bir kerte uzaklıktaki yönler okunurken ana ve ara yönler
önce yazılır.Sonra kerte ifadesi kullanılır.İfadenin sonuna yöneldiği ana yön yazılır.

MANYETİK PUSULA

Kuru pusula:Bu tür pusulalar gemi bir yöne döndüğünde pusula kadranı salınmaya
başlar ve hemen toparlanmaz.baş tutma yeteneği zayıftır.günümüz gemilerinde
kullanılmayan bir pusuladır.Genellikle gezi teknelerinde ve küçük tonajlı gemilerde
kullanılır.

Sıvı pusula:Bu tür pusulaların salınım ı çok azdır.İçinde bulunan sıvı sayesinde pusula
kadranı çok ağır hareket eder ve iyi baş tutar.Günümüz gemilerinde manyetik
pusulaların hepsi sıvı pusuladır.Bu pusulalar gemide bulundukları yere göre
adlandırılır.
a)Miyar pusula:Köprü üstünde bulunan miyar güvertede geminin baş-kıç hattının
üzerine gelecek şekilde yerleştirilmiştir.
b)Dümenci pusulası:Köprü üstünde dümen konsolunun üzerinde bulunur.Günümüz
gemilerinde bunun yerine cayro pusula mevcuttur.

Miyar pusula kısımları

a)Pusula sehpası:Ağaç veya manyetik olmayan maddeden yapılmıştır.Pusula tasını dış
etkenlerden koruyan ve bütün düzeltme elemanlarını içinde ve üzerinde bulunduğu dış
gövde üzerinde bir ışık anahtarı vardır.
b)Pusula tası:Pusula kartının muhafaza edildiği kısımdır.Geminin yapacağı
yalpalardan etkilenmemesi için beşik sistemi ile pusula dolabına monte edilmiştir.Tasın
alt kısmı kurşun ağırlıkla takviye edilmiştir.Tasın içi hiç hava almayacak şekilde etil
alkol ile doldurulmuştur.Bu sıvı kartın donmamasını ve pusulanın iyi baş tutmasını
sağlar.tasın üst kısmı açı ve kerterizleri okumak için cam ile kapalıdır.Pusula kadranı
altında yönlendirmeyi sağlayan mıknatıs çubukları vardır.Kartın dönebilmesi için tam
ortasından şamandıraya monte edilmiştir.Şamandırada tasın altındaki sabit dik bir
çubuğun üzerine oturtulmuştur.

Miyar pusulanın düzeltme elemanları:

a)Tahsis küreleri:Pusula sehpasının dışındaki sancak ve iskele taraftaki kanatlarının

üzerine yerleştirilmiş eşit büyüklükte olan yumuşak demirden yapılmış küredir.Gemi
bünyesindeki yumuşak demirlerin yatay kuvvet etkilerini kaldırmak içindir.
b)Flender çubuğu:Pusula sehpasının ön tarafında sehpaya paralel yere dik olarak
sabitlenmiştir.Manyetik olmayan bir boru içerisine yerleştirilmiş ve yumuşak demirden
yapılmış silindir çubuklardır.Düşey kuvvet etkilerini kaldırmak için kullanılır.
c)Mıknatıs çubukları:Pusula sehpasının içinde zemine paralel yerleştirilmiş
çubuklardır.Baş-kıç,sancak-iskele doğrultusunda çakışacak şekilde üst üste
yerleştirilirler.Sürekli mıknatıs etkisini en aza indirmek için kullanılır
d)Meyil çubuğu:Pusula sehpasının içinde tam merkezden güverte zeminine dik
yerleştirilmiş mıknatıs çubuklarıdır.Gemi yalpalarından dolayı oluşan etkileri azaltmak
için kullanılır.Çubuğun bulunduğu boruya bakraç denir.

DOĞAL SAPMA(VARIATION)

Yerin manyetik alanın etkisi ile pusula ibresi gerçek kuzey yönünden farklı bir
doğrultuya yönelir.gerçek kuzeyden farklı olan bu yöne manyetik kuzey yada manyetik
kuzey kutbu-manyetik north denir. Bu iki kuzey kutbu arasında bir fark(açı)
olacaktır.Bu açıya doğal sapma açısı-variation denir.Var. kısaltması ile gösterilir.

Manyetik kuzey kutbu zamana bağlı olarak,olarak değiştiği için, var. Değeri de
değişecektir. Ayrıca manyetik kutupları birbirlerine bağlayan manyetik
meridyenler,coğrafi meridyenler gibi düz değildir,düzensiz eğrilerdir.Bu yüzden var.
değeri mevkiye bağlı olarak ve zamana bağlı olarak farklılık gösterecektir.

Haritalarda var. değeri aşağıdaki örneklerde olduğu gibi verilir.

1.Var.2 10' W(1999)increasing 4' annually
2.Var.3 24' E(1977)decreasing 3' annually
3.Var 5 14' E(1995)5' W
Bu örneklerdeki var. değeri parantez içindeki yıl için belirlenmiş değerdir.Yıllık artış
veya azalma ise dakika cinsinden verilir. Decreasing,yıllık değişim miktarının azalma
olarak uygulanacağı, increasing ise artış olacağını belirtir. Üçüncü örnekte ise azalma
artma ifadesi yerine değişimin yönü verilmiştir.Burada var. değeri E,değişimin değeri
W.Farklı işarette oldukları için var. değerinin azalması söz konusudur.Eğer işaretler
aynı olursa var. değeri artacaktır.
Örnek 1:2003 yılına göre variation değerini bulalım.
2003-1999 =4 yıl (zaman farkı)
4*4' = 16' azalma (toplam değişim miktarı)
2 10' W - 16' =1 54' W (2003 yılındaki var. değeri)

YAPAY SAPMA(DEVIATION)
Yerin manyetik alanının etkisiyle manyetik kuzeyi gösteren pusula ibresi eğer bu alan
dışında farklı bir manyetik alana daha maruz kalırsa, bu alanın da etkisiyle manyetik
kuzey yönünden saparak daha farklı bir yönü kuzey olarak gösterecektir.Gemiler çelik
ve demirden inşa edildiği için tek başlarına birer mıknatıs gibi hareket ederler.Manyetik
pusulayı gemi üzerine yerleştirdiğimiz zaman,geminin manyetik alanı pusulayı
etkileyecek ve manyetik kuzey yerine farklı bir kuzey doğrultusu gösterecektir.Bu
doğrultuya pusula kuzeyi denir.
Manyetik kuzey ile pusula kuzeyi arasında oluşan bu farklılığa yapay sapma açısı
denir.Dev. kısaltmasıyla gösterilir.
Dev. miktarının değişmesinin bir çok nedeni vardır.
-Geminin pruva sı doğrultusunun değişmesi.
-Geminin aldığı yükün cinsi.
-Geminin manyetik anormalliğin olduğu bir bölgeden geçmesi.
-Meteorolojik fırtınalar.
-Gemi bacasının aşırı ısınması.
-Pusula üzerindeki düzeltici çubukların zara görmesi
-Gemi yapısında tersanede değişiklik olması.
-Geminin uzun bir süre aynı rotada seyir yapması.
 -Geminin uzun bir süre limanda bağlı kalması.

ROTA VE KERTERİZ TANIMLARI

Rota:Kerte hattının meridyenle yapmış olduğu açıdır.Kullanılan kuzey doğrultularına

göre farklı rota tanımları mevcuttur.
1.Hakiki rota(true course-T.Co.):Kerte hattı ile hakiki meridyen arasındaki açı.
2.Manyetik rota(Magnetik course-Mg.Co.):Kerte hattı ile manyetik meridyen
arasındaki açı.
3.Pusla rotası(Compass course-C.Co:):Kerte hattı ile pusla kuzeyi arasında kalan
açı.
Kerteriz(Bearing):Bulunduğumuz mevki ile belirli bir cismi birleştiren hattın
meridyenle yapmış olduğu açıdır.
1.Hakiki kerteriz(True bearing-T.Br.)
2.Manyetik kerteriz(Magnetik bearing-Mg.Br.)
3.Pusula kerterizi(Compass bearing-C.Br.)
Bu kerteriz ifadelerinin dışında geminin pruvasından sanca ve iskeleye 180 derece ye
kadar ölçülen kerteriz değeri de nisbi kerteriz olarak tanımlanır.Bulunduğumuz mevki
ile bir cismi birleştiren hattın rotamızla yaptığı açıdır.
Transit:İki cismin bizim bulunduğumuz yere göre ara arkaya gelmesi durumudur.
Borda:Geminin pruvasına göre sancak ve iskele yönünde 90 derece açı yapan
doğrultuya denir.

PROJEKSİYON

Sabit bir noktadan yer yüzeyin tutulan ışınların bir düzen üzerine aktarılmasına ve bu
şekilde yerin tümünün veya bir kısmınıngörüntüsünün elde edilmesine
izdüşüm/projeksiyon denir.projeksiyon uygulamasında amaç,küre yüzeyinde
gerçekleşen olaylarıniki boyutlu bir düzleme aktarılıp uygulamalarının takip ve kayıt
edilmesidir.
Düzlem izdüşüm:ışık kaynağından çıkan ışınların doğrudan düzlem üzerine
aktarılmasıdır.Fakat bu şekilde oluşturulan haritalar seyir için uygun değildir.Üçe
ayrılır.
1.Gnomonik izdüşüm.
2.Ortografik izdüşüm
3.Stereografik izdüşüm
Konik izdüşüm:Yer küre üzerine yerleştirilen koniye,yerin merkezinden ışık
yansıtarak izdüşüm yapılır.Koni açılarak düzlem haline getirilir.Bu yöntemle elde
edilen haritalarda koninin küreye temas ettiği noktalar bir enlem paraleli oluşturur.Bu
paralellere standart paraleller denir.Koni küreyi keserek geçiyorsa bu durumda iki tane
standart paralel ortaya çıkar.Konik izdüşümde paralel ve meridyenler birbirlerine
diktirler.Konik izdüşümlerde en çok kullanılan izdüşüm yöntemi lambert konik
izdüşümüdür.Konik izdüşümler seyir haritaları için uygun değildir.
Silindirik izdüşüm:Yer kürenin etrafına yerleştirilen bir silindire yerin merkezinden
ışık gönderilir.Küre üzerine gelen ışınlar silindire yansıtılır.Daha sonra silindir açılarak
düzlem haline getirilir.Silindirin küreye temas ettiği noktalar ekvatordur.silindirik
izdüşüm verimli bir şekilde seyir haritası olarak kullanılamaz.geometrik izdüşüm
uygulamasının dışında,silindirik izdüşüm yönteminde,uygulanan matematiksel
düzenlemelerle tam anlamıyla şekiller ve ölçülen açılar doğru değerler verir.bu
düzenlemeyle ortaya çıkan izdüşüm yöntemine mercator izdüşümü denir.seyir
haritaları,mercator izdüşümü ile hazırlanır.

Mercator izdüşüm:Yer küre üzerindeki şekillerin doğru çizilebildiği ve açılarında aynı

aktarılabildiği izdüşüm yöntemi olduğundan mercator haritalar seyir için en elverişli
haritalardır.Bu izdüşümde meridyenler birbirleriyle eşit aralıklı ve
paraleldirler.dolayısıyla yer küre üzerinde olduğu gibi meridyenler kutuplarda
birleşmez,daima paralel kalırlar.Bu yüzden yüksek enlemlerde özellikle 60 enleminden
sonra şekiller gittikçe büyümeye başlar ve kutup noktaları sonsuzda olur.60 enleminden
yukarı bölgeler için mercator haritası kullanışlı olmaz.şekiller çok büyümesine rağmen
yinede doğrudur.Çünkü orantılı olara büyümektedir.Fakat çok küçük bir alan için çok
büyük haritalar gerekecektir,buda kullanım zorluğu çıkarır.bu yüzden yüksek
enlemlerde kullanılmazlar.

Mercator haritaların kolaylıkları:

1.Ortomorfik bir izdüşümüdür.Şekiller bozulmadan gösterilir.Açılar doğru
aktarılır.
2.Meridyen ve paraleller düz doğrular şeklindedir ve birbirlerine
diktir.Meridyenlerin hepsi hakiki kuzeyi gösterir.
3.Kerte hattı,bu izdüşümde düz bir doğru olarak gösterilir.Dolayısıyla rotalarda
düz doğru olarak çizilebilir.
4.Haritadan haritaya rahatlıkla mevki veya rota aktarılabilir
Mercator haritaların sakıncaları:
1.Şekiller aşırı büyüdüğü için 60 enlemlerinden sonra kullanılamaz.
2.İki nokta arasında ki en kısa mesafe olan büyük daire izi,bu izdüşümde,eğri
şeklindedir.
3.Mesafe ölçümleri yalnız enlem ölçeğinden ölçülür!!!
Gnomonik izdüşüm:İki mevki arasında ki büyük daire izini bulmak için kullanılır.bu
tip haritalarda iki nokta arasını birleştiren düz çizgi gerçekte bu iki nokta arasındaki
büyük daire yayı parçasıdır.buradan düz doğru olarak elde edilen büyük daire izi
marcator haritasına aktarıla bilir.gnomonik harita üzerinde çizilen b.d. izi uygun
meridyen aralıklarına bölünür.her meridyen aralığı ayrı,ayrı mercator haritaları
üzerinde de kullanılabilir.
Gnomonik izdüşümde meridyenler kutuplarda birleşen düz doğrular şeklindedir.

Deniz Haritaları

Dünya yüzeyinin tümünü yada bir bölümünü içeren denizcilik amaçlı akıntılar,
fenerler.trafik. ayrım düzenleri, meteorolojik veriler vs.. bilgileri veya şekilleri gösteren
haritalardır. Denizcilik haritaları iki çeşittir.
1.Yardımcı haritalar.
2.Seyir haritaları.

Yardımcı haritalar:
Doğrudan seyir için kullanılmayan , belli konularda bilgi vermek için hazırlanan
haritalardır. Bu haritaların üzerinde seyir için kullanılmaz ibaresi bulunur. Mesafe
ölçümü, mevki koyma, rota çizme gibi temel seyir uygulamaları bu tür haritalar
üzerinde kesinlikle yapılmaz.
Meteorolojik haritalar
 Buz haritaları
Manyetik sapma haritaları
Telsiz istasyonları haritaları
Akıntı ve gelgit haritaları
Oşinografi haritaları
Rotalama haritaları
Eğitim haritaları
Seyir haritaları:Üzerinde rota çizimi yapılabilen, mesafe ölçülebilen ve seyir
esnasında kullanılan haritalardır. Seyir haritaları merkator izdüşümü ile hazırlanır.
Kapsadığı alanlara veya ölçeğine göre üç tür seyir haritası vardır;
1.Genel haritalar;Çok geniş bir alanı gösteren haritalardır. Bu tür haritalar detaylı
seyir bilgileri içeremezler ve mevki koymak için verimli değiller.
2.Parça haritalar;Genel haritalara göre daha küçük bir alanı veya sahile yakın seyir
bölgelerini gösteren haritalardır
3.Liman-Yaklaşım haritaları(portolon);liman girişleri, kanallar gibi çok küçük
alanları kapsayan haritalardır.Bu tür haritalar üzerinde seyir güvenliği için gerekli
bütün bilgiler çok detaylı olarak verilmiştir.

Türkiye'de ticari gemilerde kullanılan haritalar;

1.Seyir hidrografi ve oşinografi dairesinin hazırladığı Türk haritaları
2.İngiliz hidrografi dairesinin hazırladığı ingiliz haritaları
3.Amerikan haritacılık kurumunun hazırladığı Amerikan haritaları (sadece
Amerika limanlarına sefer yapıldığında kullanılır)

Seyir haritalarında derinlikleri belirten ifadeler aşağıdaki gibidir;soundings are ın

meters, sounding ın feet and fathom, depth ın meters.

Harita üzerindeki bilgiler

Harita numarası:Haritanın harita katoloğunda ki sırasını göster numaradır.Haritanın
sağ-alt ve sol-üst köşelerinde belirtilir.
Harita kitabesi:Harita kullanılırken kontrol edilmesi gereken ilk bölümdür.Bir çok
açıklama burada yazılıdır;haritayı hazırlayan kurum ve amblemi,haritanın adı, ait
olduğu bölge ve ülke
Haritanın ölçeği ve araştırma(survey) tarihi, Bölge ile ilgili çeşitli seyir uyarıları
bilgiler, açıklamalar ve şemalar. Haritada kullanılan derinlik ve yükseklik ölçü birimi
İlk yayın tarihi:Haritanın alt kenarına tam ortada yazılıdır bir bölge için hazırlanan
haritanın ilk defa yayınlandığı tarihi verir.
Yeni yayın tarihi:Piyasa ki bir haritanın yeniden gözden geçirilip
düzenlenerek,yenilenmiş olarak basıldığı tarihtir. ilk yayın tarihini yanında yer alır.
Büyük düzeltme:Harita üzerinde belirgin ve karmaşık değişikler söz konusu olduğu
zaman yapılan düzeltmelerdir. elde ki mevcut haritanın eğer büyük düzeltmesi yapılmış
ise,bu haritanın düzelmesi yapılmış olanı kullanılmalıdır.Yayın tarihini altında belirtilir.
Yeni basım tarihi:Haritanın piyasada ve yayın kurumunda stogu bittiğinde aynı harita
yeniden basılır ve piyasaya sürülür.
Harita boyutları:Sağ alt kösede mm. veya inch olarak haritanın ebatı yazılıdır
Basım şekli:Haritanın hangi yöntemle basıldığını belirtir.Sağ alt köşede kısaltmalarla
belirtilir. Bakır,çinko,elektrotype vs....
Köşe koordinatları:Çapraz olarak haritanın enlem boylam sınırlarını belirtir.
MEVKİ HATTI VE MEVKİ

Mevki hattı:Harita üzerinde mevcut bir cisimden alınan kerteriz hattına mevki hattı
denir.Haritaya çizilen mevki hattının üzerine paralel gelecek şekilde kerteriz zamanı da dört
rakamlı olarak yazılır.Mevki hattı geminin üzerinde bulunduğu bir doğru veya daire
parçasıdır.
Mevki:Belirtilen zamanda saptanan iki veya daha fazla mevki hattının kesiştiği noktaya
mevki denir.Birkaç mevki hattıyla tespit edilen mevki noktası haritada işaretlenerek yanına
dört basamaklı olarak tespit zamanı yazılır.Mevki zamanı belirtildiğinde ayrıca mevki
hatlarının zamanının yazılmasına gerek yoktur.

Parakete mevki(Dead reckoning-DR):

Geminin bilinen en son kesin mevkiinden itibaren gemi hızı ve haritaya uygulanan gemi
rotası kullanılarak hesaplanan mevki türüdür.Mevki koyabilmek için gözlemlenebilecek
hiçbir maddenin olmadığı veya yararlanabilecek bir seyir cihazının olmadığı durumlarda,
yani herhangi bir mevki hattı elde edilemediği durumlarda uygulanan mevki koyma
yöntemidir.Bu yöntemle yapılan seyre de parakete seyri denir.
Tanımda anlaşılacağı gibi parakete mevki geminin bir saatte aldığı yol hesabına göre ve gemi
harita rotasını takip ediyor kabul edilerek uygulanır.Bu yüzden tüm parakete mevkileri
haritada çizilmiş olan rota üzerimde gösterilir ve hesaplama ile bulunur.Parakete mevkisi rota
üzerinde yarım daire sembolü ile yada rotayı dik kesen küçük bir çizgi olarak
belirtilebilir.Genellikle DR kısaltması kullanılır.
Parakete mevkisinde rota hatası,dümen hatası,tespit edilmeyen bir pusula hatası,rüzgar ve
akıntı etkileri gibi tüm değerler hesaba katılmaz.geminin son kesin mevkiinden önceki
ortalama hızı gemi hızı olarak kabul edilir ve buna göre parakete mevkisi belirlenir.Tüm bu
dış etkenler hesaba katılmadığı için ortaya çıkan parakete mevkisi doğru değildir.

Parakete seyri kuralları:

1.Düzenli ve uygun aralıklarla parakete mevkisi koy.ayrıca her saat başında parakete mevkisi
koy.
2.Her rota değişikliğinde parakete mevkisi koy.
3.Her hız değişikliğinde parakete mevkisi koy.
4.Her mevki hattı ile birlikte parakete mevkisi koy.
5.Her kaydırma mevkisi tespit edildiğinde parakete mevkisi koy.
6.Her kesin mevki tespit edildiğinde parakete mevkisi koy.

Tahmini mevki(Estimated position):

Parakete mevkisine akıntı ve rüzgar gibi dış etkenlerin değerleri uygulanarak bulunan mevki
ye tahmini mevki denir.parakete mevkisinde sadece gemi hızı hesaplanarak mevki
koyulur;akıntı,rüzgar,dümen hatası,deniz etkisi gibi dış etkenler hesaba katılmaz.Fakat bu dış
etkenlerden biri veya hepsi tespit edilmişse bunlarda parakete mevkisine uygulanır ve sonuç
olarak parakete mevkisinden daha verimli ama yinede kesin olmayan tahmini mevki elde
edilir.Bu dış etkenlerden bilinenler ne kadar fazla ise tahmini mevkide o kadar verimli
olacaktır.Tahmini mevki haritada kare veya üçgen sembolü ile gösterilebilir.Genellikle mevki
yanına EP kısaltması yazılır.
Bir mevki hattı tespit edildiğinde, aynı anda eğer iskandil cihazından da derinlik değeri tespit
edilmişse:mevki hattı haritaya çizilir,bu mevki hattı üzerinde iskandil cihazından alınan
derinlik değeri ile aynı veya ona çok yakın bir değerin bulunduğu bir nokta varsa burası
tahmini mevki olarak kabul edilebilir.Mevki hattı üzerinde bizim iskandil cihazından
aldığımız derinlik değeri ile çakışan birden fazla nokta varsa bu durumda sahile veya tehlikeli
bölgeye en yakın olan noktayı tahmini mevki kabul etmekte yarar vardır.Bu durumda
kendimizi tehlikeden uzak tutmak için en uygun manevrayı yapabiliriz.Eğer sadece mevki
hattı elde etmişsek bu durumda mevki hattı zamanı ile aynı zamanda olan parakete mevkisini
haritaya işleriz.Parakete mevkisinden mevki hattına en yakın nokta,parakete mevkisinden
mevki hattına dik çizilen doğrunun mevki hattını kestiği noktadır.Bu noktayı da tahmini
mevki olarak kabul edebiliriz.

Kaydırma mevki(running fix):

Önceden alınmış olan bir mevki hattının veya mevki dairesinin daha sonra alınan bir başka
mevki hattıyla kesiştirme yoluyla bulunan mevki ye kaydırma mevki denir.aynı zamanda
alınmış mevki hatları olamasa bile görünür cisimlerden alınan kerterizler olduğu için oluşan
mevki parakete ve tahmini mevkilerden daha verimli ve güvenilirdir.

Kesin mevki(fix):
Aynı anda veya çok kısa bir süre içerisinde alınan iki veya daha fazla mevki hattının haritada
kesiştirilmesi ile elde edilen mevki kesin mevkidir.Çıplak gözle görülebilen cisimlerden
alınan mevkiler ,radar ve diğer elektronik cihazlardan alınan mevkiler ve sextant gözlemi ile
elde edilen mevkiler kesin mevki olarak kabul edilir.

MEVKİ BELİRLEME YÖNTEMLERİ

1.iki kerteriz yöntemi ile mevki

2.İki mesafe yöntemi ile mevki
3.Kerteriz-mesafe yöntemi ile mevki
4.Transit ve kerteriz/mesafe yöntemi ile mevki
5.İki kat yapma yöntemi
Running fix:Önceden alınan bir kerterizin sonradan aynı veya farklı bir cisimden alınan
kerterizle kesiştirilmesi sonucu bulunan mevki ye running fix denir.
İlk alınan kerteriz haritaya işlenir ve saati yazılır. Aynı zamana karşılık rota üzerinde
parakete mevkii de gösterilir.Bir süre sonra aynı veya farklı bir cisimden alınan kerteriz de
haritaya çizilir ve saati yazılır. Hemen aynı zamanda ki parakete mevkii de işaretlenir. İki
mevki hattı arasında ki zaman farkına göre gidilen yol hesaplanır yada iki mevki hattı ile aynı
zamanda alınmış dr mevkileri arasında ki mesafe pergelle haritadan ölçülür.Birinci kerterizin
rotayı kestiği noktadan,tespit edilen mesafe kadar,rota doğrultusunda kaydırma yapılır.
işaretlenen noktadan birinci mevki hattı yeniden çizilir.Kaydırma kerterizi olduğu
anlaşılabilmesi için ilk kerteriz ile ikinci kerteriz saatleri yan yana yazılır.
İlk kerteriz,ikinci kerteriz ile aynı zamanda alınmış gibi olduğundan kaydırılarak çizilen ilk
ve ikinci kerterizin nokta running fix olarak işaretlenir ve saat i yazılır.
Akıntı gibi dış etkenlerin olmadığı varsayarak yaptığımız bu yöntemle kesin mevkiden
sonraki en verimli mevki yi bulmuş oluruz.Fakat gerçekte akıntı,rüzgar gibi etkilerden dolayı
gemi uyguladığı pusula rotasından farklı bir rotada gitmektedir.zaman geçtikçe bilinmeyen
akıntının etkisi de artacaktır. bu durumda akıntıyı yok sayarak bulunduğumuz running fix
daha hatasız olacaktır.Akıntının running fix e olan olumsuz etkisini ortadan kaldırmak için
kerteriz aralıkları kısa süreli tutulmalıdır. Yarım saat aralıklarla alınan kerterizlerden elde
edilen running fixler mevkinin hatalı olmasına yol açabilir. 10,15,20 dakika gibi kısa süreli
aralıklarla akıntı fazla etkili olmayacağından running fix de verimli bir mevki olarak tespit
edilecektir.

Kerteriz alırken ve mevki koyarken dikkat edilmesi gerekenler

1.Güvenilir ve verimli bir mevki koyabilmek için kerterizler arasındaki açı 90 ye yakın
olmalıdır.üç maddeden kerteriz alınıyor ise bu cisimler 120 lik açı içinde bulunmalıdır.
2.Üç kerterizden oluşan mevki hattı bir mevki üçgeni oluşturuyorsa üçgenin ortası mevki
kabul edilir. eğer üçgen büyük ise sahile yada tehlikeye yakın olan bölgedeki. mevki olarak
kabul edilir.
3.Kerteriz alırken gemiye en yakın,kolay görülebilen cisimler seçilmelidir.yakındaki cisimler
arka planda ve uzakta kalın cisimlere göre daha belirgin ve kerterizi daha doğrudur.
4.Gemi bordasına yakın cisimlerin kerteriz açısı hızlı değişiceğinden öncelikle bordaya yakın
cisimlerin kerterizi sonra,bordadan pruvaya ve kıça doğru sıralama yapılarak diğer cisimlerin
kerterizi alınır.Uygulamada kıç tarafta kalan cisimler zorunlu olmadıkça kerteriz için
kullanılmaz
5.Radardan mesafe tespit edilirken, kerterizleri tam tersine önce pruvaya ve kıç doğrultusuna
yakın cisimlerin mesafesi sonrada bordaya yakın cisimlerin mesafesi alınır. bordaya yakı olan
cisimlerin mesafesi çok yavaş değişecektir, pruva ve kıç hattına yakın cisimlerin mesafeleri
ise hızlı değişecektir.bu yüzden sıralama kerteriz alırken yapılan sıralamanın tersi olacaktır.
6.Haritada mevcut cisimlerden kerteriz alınmalıdır.kerteriz almadan önce cismin haritada ki
yerini belirlemek gerekir. kerterizi çok kısa sürede hızlı almak gerekir
7.Mevki koyma periyodu harita ölçeği, seyir bölgesine,akıntı ve hava koşullarına göre
değişir. tehlike içermeyen kıyı seyirlerinde 15 dakika;demirleme,liman girişleri gibi sahile
çok yakın seyirlerde 1-3 dakika;açık denizlerde ise genlikle 20,30 dakika gibi zaman
aralıkları uygundur.mevki zamanı rotaya dik olarak yazılır.

FENERLER

Gemiler için yol göstermek,mevki tayin etmek ve tehlikeli bölgeli belirtmek vs.
amaçları için kullanılan ve genellikle karada bulunan sabit seyir
yardımcılarıdır.Fenerler gündüz yapısı gece ise ışıklarının karakteristiği ile tanımlanır
ve birbirlerinden ayırt edilebilir.
Fenerleri birbirlerinden ayırt edebilmek için farklı renk,ışık süresi ve karartma süresi
uygulanmaktadır.Böylelikle her fenerin kendine has belirleyici bir aydınlatma düzeni
oluşturulur.Fenerlerin ayırt edici bu özelliklerine fenerin karakteristiği denir.Bir fenerin
sürekli olarak tekrarladığı aynı yanıp sönme safhalarının her biri eşit zaman aralığında
gerçekleşir.Bu zaman aralıklarına fenerin periyodu denir.Fenerin bir periyodu
içerisinde gerçekleşen her bir yanma sönme bölümleri faz olarak tanımlanır.
Fenerlerin karakteristik sınıflandırması:
Fenerlerin sınıflandırılması aydınlık ve karanlık fazların büyüklüğüne ve ışık renklerine
göre yapılır.Buna göre üç ana başlık altında sınıflandırma yapılır.
1.Sabit fenerler.
2.Ritmik fenerler.
3.Renk değiştiren fenerler.
1.Sabit fenerler(fixed light)(F):Sürekli ve sabit ışık veren fenerlerdir.
2.Ritmik periyodik fenerler(Rhytmic light):Bir periyot içerisinde aydınlık ve
karanlık fazları olan fenerlerdir.Periyot içerisindeki aydınlık ve karanlık fazların
birbirine göre uzunluklarına bağlı olarak 8 çeşit ritmik fener oluşturulur.
a)Husuflu:Bir periyottaki aydınlık fazları toplamı,karanlık fazları toplamından fazla
olan fenerlerdir.
-Husuflu(occulting)(Oc.)=Düzenli tekrarlanan bir karanlık fazının sönümlediği
sabit ışık.
-Grup husuflu(Group Occulting)(Oc(2))=Sabit bir ışığın birden fazla ve eşit
 uzunluktaki karanlık fazıyla kesilmesi sonucu oluşur.
-Birleşik grup husuflu(Composite Group Occulting)(Oc(2+3))=Sabit bir ışığın
eşit karanlık fazlarıyla oluşturulmuş birden fazla gurupla karartılmasıdır.
b)Eşfazlı(Isophase)(Iso)=Bir periyot içindeki aydınlık ve karanlık fazları aynı
uzunluktaki fenerlerdir.
c)Şimşekli çakarlı(Flashing)=Bir periyottaki karanlık fazların toplamından
fazladır.Aydınlık fazları genellikle birbirine eşittir.
-Şimşekli(Flashing)(FI)=Düzgün aralıklarla şimşek çakan fenerlerdir.
-Uzun şimşekli(Long Flashing)(LFI)=Düzgün aralıklarla iki saniyeden az
olmayan uzunlukta şimşek çakan fenerlerdir.
-Gurup şimşekli(Group Flashing)(FI(3))=Bir periyot içerisinde düzgün aralıklarla
birden fazla şimşeğin çakmasıyla oluşur.
-Birleşik grup şimşekli(Composite Group Occulting)(FI(3+2))=bir periyot
içerisinde birden fazla şimşek grubu vardır.Gruplardaki şimşek sayısı birbirinden
farklıdır.
d)Seri şimşekli çakarlı(Quick)=Dakikada 50-80 arası şimşek çakar.
-Seri çakarlı(Quick Flashing)(Q)
-Grup seri çakarlı(Group Quick Flashing)(Q(9))
-Kesintili seri çakarlı(Interrupting Quick Flashing(IQ)
e)Hızlı seri şimşekli çakarlı(Very Quick)=Dakikada 80-160 arası şimşek çakar.
-Hızlı seri çakarlı(Very Quick Flashing)(VQ)
-Grup hızlı seri çakarlı(Group Very Quick Flashing)(VQ(3))
-Kesintili hızlı seri çakarlı(Interrrupted Very Quick Flashing)(IVQ)
f)Çok hızlı seri şimşekli çakarlı(Ultra Quick)=Dakikada 160 dan fazla şimşek çakar.
-Çok hızlı seri çakarlı(Ultra Quick Flashing)(UQ))
-Kesintili çok hızlı seri çakarlı(Interrupted Ultra Quick Flashing)(IUQ))
g)Morse kodlu(Mo(A))=Aydınlık şimşek süreleri bir harfin / harflerin mors kodlarını
belirtecek şekilde verilen fenerlerdir.
h)Sabir ve şimşekli(Fixed and Flashing)
-Sabit ve şimşekli(Fixed and Flashing)(FFI)=Sabit bir ışığa ek olarak düzenli
aralıklarla çakan fener.
-Sabit ve grup şimşekli(Fixed and Group Flashing)(FFI(2))=Sabit ışığa ek olarak
düzenli aralıklarla çakan şimşek grubu
3.Renk değiştiren fenerler(Alternating)(Al)
Herhangi bir noktadan fenere bakıldığında farklı renklerde ışık gösteriyorsa bu fener
renk değiştiren fener olarak tanımlanır.

Fenerlein haritalarda gösterilişi:

Fenerler haritalarda kımızı mor kuyruğu olan yıldız sembolü ile gösterilir.Yıldızın
ortası fenerin tam mevkisini verir.fenerden alınan kerterizler bu yıldızdan geçecek
şekilde çizilir.Bu sembol un hemen yanında fenerin karakteristiği ile ilgili feneri
tanımlayan kısaltmalar bulunur.Fenerlerde kullanılan ışık renkleri sırasıyla
beyaz,sarı,kırmızı,yeşil,mavi,mor ve turuncudur.
küçük ölçek karakteristik ve renk FFI R
orta ölçek görünme mesafesi FFI R(12M)
büyük ölçek deniz seviyesinden yükseklik FFI R 5s 50m(12M)

Fener listeleri ve sis işaretleri kitapları(Admiralty list of light and fog signals)
Dünya üzerinde ki mevcut bütün fenerlerin,şamandıraların,sis işaretlerinin vs.
sıralandığı gibi bütün özellikleri ile bilgilerin açılımları bulunduğu kitaplardır.
Fenerlerin listelendiği sayfalardan gerekli 8 sütün verilmiştir
1.Fenerlerin uluslar arası numarası
2.Fenerlerin bulunduğu bölge(büyük harfle),fener ismi(görünme mesafesi 15
milden uzak ise koyu punto ile),fener gemileri)italik yazıyla,yüzer gemiler (küçük
italik harf)
3.Yaklaşık olarak enlem ve boylam değerleri ile mevki
4.Fenerin karakteristiği ve rengi
5.Fenerin deniz seviyesinden olan yüksekliği
6.Fenerin haritada verilen görünme mesafesi
7.Fener yapısının özellikleri ve yapının yüksekliği
8.Fenerin varsa sektörleri, görüş açısı, faz süreleri vs.

Fenerlerin görünme mesafeleri ile ilgili tanımlar ve formüller

Coğrafi mevki:Fenerin ışığı-ışık kaynağı ile ufuk hattı arasında mesafe. Başka bir
deyişle ışık kaynağından, ışığın aldığı yol üzerinde teğet olduğu ufuk çizgisine kadar
olan mesafe.
Ufuk mesafesi:Gözlemcinin göz seviyesinden ufuk çizgisine kadar olan mesafe.
Görünme mesafesi=ufuk mesafesi+Coğrafi mesafe
Harita mesafesi:Ortalama meteorolojik görüş koşullarında fenerin görülebilecek
uzaklıktır. Aynı zamanda haritalarda verilen mesafe değerleridir.
Işık menzil:Rast gele görüşlü koşullarda fenerin ışığını görebileceği maksimum
mesafedir.

ŞAMANDIRALAR VE ŞAMANDIRALAMA SİSTEMLERİ

Şamadıralar seyri kolaylaştırmak için karaya yakın seyir bölgelerinde kullanılan yüzer
seyir yardımcılarıdır. Seyre elverişli geçitleri, markalamak,sınırlarını belirlemek, trafik
bölgelerinde seyir güvenliğini artıracak şekilde düzenleme yapmak, liman giriş ve
çıkışlarını düzenlemek,tehlikeleri işaretlemek,yeni tespit edilmiş.tehlikeleri
markalamak vs. amçlar için kullanılır.
IALA- A SISTEM A:Kardinal ve lateral markalamanın beraber kullanıldığı renk
kanalların sistemidir. Kırmızı renk kanalların iskele-sol tarafını belirtir.
IALA-B SISTEM B:Yalnız lateral markalamanın kullanıldığı sistemdir. Kırmızı renk
kanalları sistemidir. Sistem B Amerika kıtası,japonya,filipin ve kore de
kullanılmaktadır. Sistem A ise bu bölgeler dışında kalan bütün yerlerde kullanılır.
Türkiye Sistem A yı 1982 yılında beri kullanıyor.
Bir şamandıranın ne anlama geldiği;Gece, şamandıra ışığının rengi ve karakteri;
gündüz, şamandıranın şekli,rengi ve tepeliğine bakarak anlaşılır.

Konvansiyonel şamandıralama yönü:

Gemi tarafından takip edilecek lateral şamandıra markalama yönüdür.Denizden karaya
doğru markalanmış bir kanalda, sağda sancak, solda ise iskele şamandıraları görülür.
Kanaldan denize doğru ilerlerken ise sancak şamandıralar solda, iskele şamandıraları
ise sağda kalacaktır.
Şamandıralama sistemlerinde markalama çeşitleri 5 tanedir.
1.Lateral işaretler A bölgesi ve B bölgesi
2.Kardinal işaretler
3.Tecrit edilmiş tehlike işaretleri
4.Emniyetli su işaretleri
 5.Özel işaretler
6. Ek olarak, yeni tehlike işaretleri
Lateral işaretler nehir, kanal ve geçitler iskele ve sancak tarafları göstermek için
kullanılır. Şamandıralar arasında kalan yer trafik akışı için kullanılacak yerdir. Sancak
şamandıralara tek, iskele şamandıralar ise çift rakamlıdır.
Kardinal işaretler Tehlikelerin seyre elverişli olan yönlerini belirmek için kullanılır.
Tehlike markalamanın merkezindedir. bu noktaya göre yönlendirme yapılır.
Tecri edilmiş tehlike işaretleri çevresinde seyre elverişli sular bulunan, izole edilmiş
bir tehlikenin üzerine veya tepesine dikilmiş işaretlerdir. Küçük ve geniş bir alanı
kaplamayan tehlikeler için kullanılır.
Emniyetli su işaretleri çevresinde seyre uygun suların olduğunu belirten, herhangi bir
tehlike için markalanmamış işaretlerdir. Bir tehlikeyi belirmez, genellikle kanal
girişlerini veya kanalın ortasını markalamak için kullanılırlar.

AKINTI VE AKINTI SEYRİ

Akıntı,devamlı yada geçici olarak denizde,suyun yatay olarak yaptığı harekete

denir,akıntı gerçekte geminin su altında kalan kısmına etki eder.rüzgar ve ona bağlı
olarak ortaya çıkan rüzgar akıntısı ise geminin su üstünde kalan bordasına etki eder.
1.Rüzgar akıntısı
2.Yoğunluk akıntısı
3.Okyanus kitle akıntıları
4.Med cezir akıntıları

Akıntı elemanları:
Akıntının yönü:Akıntını aktığı yöndür, rüzgarın yönü ise geldiği yöndür.
Akıntının hızı:Akıntını birim zamanda aldığı yol akıntını hızıdır. birimi knot tır.

Akıntı seyri:
Akıntının gemiye yapacağı etki hesaplanarak yapılan seyir uygulama sına akıntı seyri
denir. akıntının etkisi gemini yapacağı hareket yada istenilen rota gidebilmesi için
uygulanması gereken karşılama rotası ve hızını tespit etmek için akın ile seyri hesapları
yapılır.
1.speed of advance(SOA):İlerleme rotası. tahmini akıntıya göre gemini yapacağı hız
2.intendent track(ITR-TR):İz bileşke rota. tahmini akıntıya göre geminin takip
edeceği yol
3.course:Pusula rotası. gemi pusulasına uygulanan rota. pruva doğrultusu.
4.speed:Gemi hızı. gemi makinelerinin -dış etkenler olmadan -yapmış olduğu hızdır.
5.set:Akıntının yönü
6.drift: Akıntı hızı
7.course over ground(COG):Gidilen yol,gerçek iz.
8.speed over ground,speed made good(SOG-SMG):Gerçek hız.
Yukarıdaki tanımlardan, 1-6 arasındakiler; seyir öncesi akıntı üçgeni vektörlerini
oluştururlar. 3-8 arasındakiler ise seyir sonrası akıntı üçgeni vektörlerini oluştururlar.
Düşme:Seyir halindeki bir geminin, rüzgarın etkisiyle rotasından sürüklenmesine
düşme denir. Rüzgarın düşürme şiddeti; rüzgar hızı, rota ile rüzgar arasındaki açı ve
borda yüksekliğine bağlıdır. Düşme birimi derece ile ifade edilir.
GELGİT VE GELGİT HESAPLAMALARI

Gelgit gök cisimlerinin etkilerine bağlı olarak, deniz /okyanus sularının dikey hareket
etmesi olayıdır. Gelgit olaylarının gerçekleşmesinde güneş ve ay etkin gök cisimleridir.
Dünyanın çevresinde herhangi bir gök cismi olmadığı farz edilirse dünyayı çevreleyen
su küresi durgun ve yuvarlak formda kalacaktır. Eğer dünyanın yakınında bir gök cismi
olduğunu farz edersek iki cisim birbirini çekecektir. Kütle çekimi kuvveti sonucu iki
cisim birbirine yaklaşacaktır. Bu kuvvete zıt olarak dünyanın kendi çevresindeki dönüş
hareketinden dolayı ortaya çıkan merkez kaç kuvveti vardır. Bu iki kuvvet birbirini
dengeleyerek iki cisim arasındaki mesafeyi sabit tutarlar.
Kütle çekimi etkisiyle yer küre üzerindeki sular ay ve dünyayı birleştiren doğrultu
üzerinde aya doğru çekilecek ve bu doğrultuda kabarmaya başlayacaktır.
Merkez kaç kuvveti etkisiyle de suların kabardığı doğrultunun tam karşıtı olan tarafta
da sular aynı şekilde kabaracaktır. Böylece iki kuvvetin etkisiyle dünyanın iki zıt
tarafında da sular kabararak High Water (HW) yüksek su olayını gerçekleştirecektir.
Yüksek suların oluştuğu bu iki bölgeye ortalama 90 derece uzaklıktaki bölgelerde de su
seviyesi azalacak ve Low Water (LW) alçak su gerçekleştirecektir. Gelgit
oluşumunda ayın etkisi büyüktür, buna bağlı olarak ta güneşin nispeten küçük şiddette
etkisi vardır. Kütle çekimi ilkesinden dolayı ayın gelgit olayındaki etkisi güneşten 2,25
kat fazladır
Ay, dünya çevresindeki günlük turunu 24 saat 50 dakikada tamamlar.(1 ay günü - 1
gelgit günü) 1 gelgit gününde gerçekleşen hw ve lw sayısına göre dünya üzerinde 3
çeşit gelgit türü gerçekleşir.
Semidiurnal tide-yarı günlük gelgit:Bir gelgit gününde 2 hw ve lw gerçekleşir ardı
sıra gerçekleşen hw ve 1 lw, bir gelgit çevrimi olarak tanımlanır.1 gelgit çevrimi 12
saat 25 dakikada gerçekleşince yarı günlük gelgit oluşur. Hw ve lw arası ortalama 6
saat 12,5 dakikadır.
Diurnal tide-günlük gelgit:1 gelgit gününde hw ve lw gerçekleşir.Hw ve lw arası
ortalama 12 saat 25 dakikadır.
Mixed tide-karışık gelgit:Hw ve lw arasındaki zaman ve seviye farkları düzenli
değildir.
Ay ve güneşin ortak etkileri sonucu belirli durumlarda gelgit şiddetinde farklılıklar
oluşmaktadır. Bu şiddeti ay ve güneşin dünyaya göre aldıkları konumları belirler:
Kuvvetli gelgit (spring tide):Dünya, güneş ve ay aynı doğrultuda bulunduklarında
çekim kuvveti en fazladır. En fazla su yükselmesi, alçalması gerçekleşir. Genlik en
fazla olur.
Zayıf gelgit (Neap tide):Ay ve güneş dünyaya göre 90 derecelik açı yaptığında gelgit
etkisi en az olur. En az su yükselmesi, alçalması gerçekleşir.Genlik en az olur.

TANIMLAR

Tidal range (menzil):Peşi sıra gelen yüksek ve alçak su arasındaki yükseklik farkı.
Ebb (cezir):Sahilden denize doğru gelgit akıntısı.
Flood (med):Denizden sahile doğru gelgit akıntısı.
Chart Datum:Haritada verilen derinliklerin referans alındığı başlangıç seviyesidir.
GELGİT HESAPLAMALARI

Herhangi bir limanda verilen zamana karşılık gelgit seviyesi yada istenilen gelgit
yüksekliğinin ne zaman gerçekleşeceğini tespit etmek için admiralty tide tables
kitapları kullanılır bu kitaplar-cetveller-pratik hesaplamalar için iki kısımdan oluşur:
1. Standart ports:Yılın her günü için ana limanların yüksek ve alçak su zamanları ile
yükseklik değerleri verilmiştir.
2. Secondary ports:Küçük limanları- ikinci limanlar-yüksek ve alçak su değerlerini
bağlı bulunduğu ana limana göre zaman ve yükseklik farkları verilmiştir.

İkincil limanlar için yüksek ve alçak su değerlerini bulma

1. Gelgit cetvelinden aradığımız ikincil limanı ve numarasını tespit ederiz.
2. Secondary ports bölümünden numaraya göre limanı ve bağlı bulunduğu ana
limanı tespit ederiz.
3.ikincil limanın zaman ve yükseklik farkları interpolasyon(orantı) yapılarak yada
grafik çizilerek bulunur. ve gelgit hesaplama formuna kaydedilir.
4.Eğer mevsimsel değişiklik varsa bu değerde part2 den bulunur. ve forma
kaydedilir.
5.Ana liman değerleri de yazıldıktan sonra toplama/çıkarma işlemi yapılarak
ikincil liman için yüksek su ve alçak su değerleri bulunur.

Bir ana limanda.İstenilen zamanda ki gelgit yüksekliğini bulma

1. Verilen tarihe göre ana limanın yüksek ve alçak su değerleri part 1 den
bulunur.
2.Limanın gelgit grafiği üzerinde yüksek su ve alçak su değerleri işaretlenir.ve 2
değeri-noktayı birleştiren hat çizilir.
3.Grafiğin tam ortası yüksek su zamanıdır.
4.İstenilen zamana göre grafikten bir dik çıkılır.
5.Dik çizginin grafik eğrisini kestiği noktadan yatay sola doğru ilerleyerek
önceden çizdiğimiz yüksek-alçak su hattına ulaşılır.
6.Buradan tekrar dik çıkılarak ölçekten gelgit seviyesi okunur.
7. İkincil limanlar için kendi ve yüksek ve alçak su değerlerine göre ana limanın
grafiği aynı şekilde kullanılır.

Bir ana limanda verilen gelgit yüksekliğinin zamanını bulma

1. Ana limanın yüksek ve alçak su değerleri part 1 den tespit edilir.
2. Grafik üzerinde alçak ve yüksek su hattı çizilir.
3.Önceki işlemler tersinden uygulanarak istenilen yüksekliğin ne zaman
gerçekleşeceği tespit edilir.
4.İkincil limanlar için kendi yüksek ve alçak su değerlerine göre ana limanın
grafiği aynı şekilde kullanılır.

Haritalarda akıntı hesapları uyğulanması

1. Harita üzerinde bulunduğumuz mevki ye en yakın baklava dilimi-harfi
bulunur.
2.O mevki bulunduğumuz tarih ve saat e en yakın yüksek su zamanı belirlenir.
3.Gemi ve ana liman arasındaki saat farkı kontrol edilerek düzenleme yapılır.
4.Tarihe göre haritadaki akıntı tablosundan neap yada spring değerleri seçilir.
5.Baklava dilimi tablosundan yüksek su zamanına göre set-drift değerleri seçilir.
6.O zamanda ve mevkide geçerli olan bu değerler rotaya uygulanarak akıntı seyri
 işlemleri yapılır. Bulunan akıntının rotaya etkisi haritadan saptanarak karşılama
rotası uygulanır.

GÖKSEL SEYİRE GİRİŞ

Göksel seyirde amaç mevki hattı veya mevki elde etmek için gerekli olan seyir
yardımcılarının olmadığı durumlarda veya uydu sistemlerinin devre dışı kaldığı
durumlarda gök cisimlerinden yararlanarak geminin konumunu tespit etmektir.Bunun
dışında zamanın belirlenmesi,düzenlenmesi,pusulaların hatasının tespiti ve düzeltilmesi
gibi durumlar içinde gök cisimlerinden yararlanılır.Göksel seyir için kullanılan gök
cisimlerinin güneş,ay,venüs,mars,satürn,jupiter ve çıplak gözle tespit edilebilen notik
almanakta listelenmiş olan 57 adet yıldızdan oluşur.Gündüz vakti bulutsuz bir havada
rahatlıkla tespit edebileceğimiz bir gök cismi güneştir ve çok kullanılır.Bu gök
cisimlerinden sonra gökyüzünde parlaklığı sayesinde rahatlıkla seçilebilen 57 tane
yıldız göksel seyir işlemlerinde çözüm amaçlı kullanılır.Bir vardiya zabiti için en çok
kullanılan 7-8 yıldız gece gözlemleri için fazlasıyla yeterlidir.Herhangi bir zamanda 2-3
tane yıldızdan göksel deyir işlemleri yapılır.Güneşin gece ve gündüzü belirleyiciliği
diğer gök cisimlerinin gözlemlerinde en önemli etken hava koşullarıdır.Güneş doğuştan
batışa kadar gözlemlenebilir. ay ise dünya çevresindeki hareketi ve güneşten aldığı
ışığa bağlı olarak gece veya gündüz gözlemlenebilir fakat ayın evrelerinden dolayı
farklı şekillerde görüldüğünden dolayı sürekli kullanılamaz.Gözlem için en uygun
zaman üst veya alt kenarın belirgin olduğu zamandır.Gezegen ve yıldızlar için gerekli
gözlem zamanları güneşin doğuşu ve batışına bağlı olarak gerçekleşen alacakaranlık
yada tan vakitleridir.Bunun sebebi ise tan vaktinde hem yıldızların hem de ufuk
çizgisinin belirgin olarak seçildiği zamandır.

Güneş sistemi:Göksel seyir uygulamaları için bazı olguları gerçekte olduğundan farklı
şekilde kabul etmekteyiz.Bunun en öncelikli örneği güneş sistemindeki bütün
gezegenlerin güneş çevresinde döndüğü halde gökse seyir uygulamalarında bütün gök
cisimleri dünyanın etrafında döndüğü varsayılır.Seyir hesaplamalarını kolaylaştırdığı
için bu varsayımla işlem yapılmaktadır.Bütün gök cisimleri dünyanın çevresinde
doğudan batıya doğru hareket eder.
Güneş sistemi içerisinde güneşin çevresinde dönecek şekilde dış merkezli olarak
dağılmış bilinen 9 tane gezegen mevcuttur.Bütün gezegenlerin yörüngeleri elips
şeklindedir ve pluton hariç bütün gezegenlerin yörüngeleri aynı düzlemdedir.Güneş
sistemi içerisindeki mesafe ölçümleri dünya ile güneş arasındaki mesafe referans
alınarak ölçülür.Bu mesafe yaklaşık 150,000,000 km. dir.Bu mesafeye 1 astronomik
birim denir.Yıldızlar arası mesafe için ise ışık yılı birimi kullanılır.Işığın bir yılda kat
ettiği mesafe 1 ışık yılıdır.Işığın saniyede aldığı yol 300,000 km. dir.buna göre
güneşten çıkan bir ışın dünyaya 8 dakikada ulaşır.Yıldızların tanımlanabilmesi için
parlaklık dereceleri kullanılır.1 den 6 ya kadar yapılan bu derecelendirmelerde en
parlak yıldızlar birinci kadirden yıldızlar olarak tanımlanırlar.En sönük yıldızlar ise
altıncı kadirden yıldızlardır.Yıldızların dünyaya göre yaptıkları görecel hareketlerini
biz fark edemeyiz.Bu nedenle yıldızlar sabit kabul edilir.Güneş ve ayı görünümleri
daireseldir.Diğer bütün cisimler nokta olarak algılanır.Gezegenler güneş tarafından
aydınlatıldığı için sabit ışık verirler.Yıldızlar ise yanı sönüyormuş gibi değişken ışık
verirler.
DÜNYANIN HAREKETLERİ

Yörüngesel hareket:Dünya güneşin çevresindeki daireye yakın elips şeklinde bir

yörünge hattı oluşturarak dönüş yapar.Bu hattı oluşturduğu düzleme yörünge düzlemi
denir.Elips yörüngesinin iki odağı vardır ve güneş bu odakların birindedir.Yani güneş
yörüngenin merkezinde değildir.Bu yüzden dünya bu yörüngesel hareket boyunca
bazen güneşten uzaklaşır,bazen de yakınlaşarak değişken mesafeli bir hareket yapmış
olur.Dünya yörünge üzerinde güneşe en uzak olduğu zaman aphelion(4 temmuz),en
yakın olduğu zamanda pelihelion(3 ocak).Yörüngesel hareket batıdan doğuya doğru
365 gün 6 saatte tamamlanır ve buna 1 yıl denir.Dünyanın belirli dönemlerinde güneşe
yaklaşıp uzaklaşması güneşten aldığı ışının değişken olmasına neden olur.Fakat
mevsimlerin oluşmasındaki asıl etken güneş ile dünya arasındaki bu mesafe değişimleri
değildir.Dünya güneş çevresinde dönüşünü yaparken dünyanın kutup eksenleri yörünge
düzlemine dik değildir.Bu durumda ekvator ile yörünge düzleminde çakışmaz ve
aralarında 23 27' lık bir açı vardır.Bu eğimden dolayı yer kürenin bazı bölgeleri yıl
içinde güneş ışınlarını dik olarak alırken bazı bölgelerinde eğik açıyla alır.Işınları dik
alan bölgeler daha çok ısınırken eğimli olan bölgeler ise daha az ısınır.bu ısı değişimine
ve bu ısı değişikliğine bağlı olarak mevsimler oluşur.Kuzey yarım kürede 21 Mart - 21
Eylül tarihleri arasında yaz mevsimi yaşanırken güney yarım kürede kış mevsimi
yaşanır.21 Eylül - 21 Mart arasında ise tam tersi gerçekleşir.Mevsimlerin
oluşmasındaki en büyük etken ekvatorun yörünge düzlemi ile yaptığı 23,5 lik açıdır.Bu
açıdan dolayı güneş ışınları dik olarak dünya üzerinde kısıtlı bir bölgeye vurur.Kuzey
yarım kürede 23 27' N,güney yarım kürede 23 27'S enlemleri arasında ışınlar dik olarak
vurur.Güneş ışınları 23 27' N enlemine dik olarak geldiğinde (21 Haziran)yaz
başlangıcı ve kuzey yarı kürede gündüz süresinin en uzun olduğu gün yaşanır.Benzer
şekilde 23 27'S enleminde (21Aralık)kuzey yarı kürede kış,güney yarı kürede yaz
başlar.Bu tarihler dışında güneş ışınları yılda iki defa ekvatora dik olarak vurur.Bu
tarihlere ekinox veya ılım denir.21 Mart tarihine ilkbahar ılımı,21 Eylülde sonbahar
ılımı gerçekleşir.bu tarihlerde her iki yarı kürede gece ve gündüz eşit olacaktır.

Eksenel hareket:Dünya güneş etrafında yıllık dönüşünü yaparken aynı zamanda kendi
kutup ekseni etrafında dönüş yapar.Bu dönüş ortalama 24 saatte tamamlanır.(1 güneş
günü) Dönüş sırasında yarım güneşe dönük olan yüzü gündüz arka yüzü ise gece,
eksenin eğiminden dolayı gece ve gündüz süreleri sürekli değişir. 21 Haziran tarihinde
güneş 23 27'N enlemine dik açı ile gelir ve bu enlemde gündüz en uzun süreye
ulaşır.Ama daha yüksek enlemlerde gündüz süre öle atar ki 66 30'N enleminde bir gün
boyunca güneş batmaz.
21Aralık tarihinde de tam tersi gerçekleşir.Yüksek enlemlere de gündüz süresi daha da
artar. 21 Mart-21Eylül tarihlerinde güneş ışınları ekvatora dik geldiği için bütün
enlemlerde gece ve gündüz eşit sürededir. 23 27'N enlemi yengeç dönencesidir(Tropic
of cancer). Bu değerleri 90 a tamanlayan 66 30'N ve S enlemleri de anfortik kuşaklı
olarak tanımlanır(Aries yer küre üzerinde boylamlar için referans olan Greenwich gibi
yıldızların boylamlarını belirlemek için kullanılan bir referans noktasıdır.)
KÜRESEL KOORDİNAT SİSTEMİ

Küresel seyir hesaplamalarını kolaylaştırmak için daha önceden de ifade edildiği gibi
dünyanın sabit olduğu ve bütün gök cisimlerinin dünyanın etrafında doğudan batıya
hareket ettiği var sayılır. Göksel seyirde gök cisimlerinin ufuktan olan açısal
yükseklikleri yeterli olduğu için dünyayla olan uzaklıklarının bir önemi yoktur.Bu
yüzden gökcisimleri dünyaya göre farklı uzaklıkta olmalarına göre hepsi eşit uzaklıkta
varsayılır.Bu tanımlamalara göre gök küresi tanımlanır.
Dünyanın merkezinde bulunduğu ve yarı çapı sonsuz uzunlukta olan küreye gök küre
denir(celectial sphere). Bütün gök cisimleri bu kürenin yüzeyinde kabul edilir.Dünya
sabit kabul edildiği için tüm gökcisimleri bu gök küre üzerinde(yüzeyinde)doğudan
batıya aynı hızla beraber hareket ederler.Diğer gök cisimleri gibi güneşte küre
yüzeyinde bağıl bir hareket oluşturur.Bu hareketin gök küre üzerinde bırakacağı iz
tutulum çemberi olarak ifade edilir(ecliptic).Güneşin bıraktığı bu iz dünyanın güneş
eksenine göre eğridir.Dünyanın kutup eksenin uzantısının gök küresinin kestiği
noktalara göksel kutuplar yada gök kutupları denir.Buna bağlı olarak gök kutuplarına
dik açı yapan ekvator düzleminin gök küre ile yaptığı ara kesite de gök
ekvatoru(celestial equator) denir.Güneşin gök küre üzerinde yapmış olduğu izle gök
ekvatoru arasında oluşan açı 23 27' dir.Gök küresi yer kürenin genişletilmiş hali olarak
kabul edilebilir ve buna bağlı olarak dünyadakine benzer yöntemlerle gök küre
koordinat sistemi oluşturulup gerekli tanımlar ortaya çıkarılır. Gök küre koordinat
sistemini iki tane referans noktası vardır. Bunlardan biri gök ekvatorudur.Yer küre
üzerindeki enlemleri belirtmek için referans olarak kullanılan ekvatorun benzeridir.
Gök küre üzerinde gök cisimlerinin gök ekvatorundan olan açısal uzaklıklarına meyil
denir.Kuzey yarım kürede N yada güney yarım kürede ise S işareti verilir.Kuzey ve
güneyde 90 taneden toplam 180 tanedirler.Yer küredeki enlem tanımının
karşılığıdır.Bir yıldızın gözlemcinin bulunduğu yarım küredeki kutup noktası olan
açısal uzaklığa kutup mesafesi(polar distance)denir(codec).Gözlemci yıldızla aynı
yarım kürede ise 90-dec.Farklı yarım kürede ise 90+dec tir.
Yer küredeki meridyenlerde olduğu gibi gök kutuplarından geçen ve gök ekvatoruna
dik açı yapan büyük dairelere saat dairesi tada gök meridyeni denir.Gök ekvatoru ile
tutulum çemberi birbirleriyle iki noktada kesişirler.Bu nokralardan biri koç(Aries 21
Mart),diğeri terazi(Libra 21 Eylül) takım yıldızlarına denk gelir.Aries ten geçtiği
varsayılan saat dairesine aries saat dairesi denir ve yıldızların gök küre üzerinde
boylamlarını göstermek için referans olarak gösterilir.Aries saat dairesi ile gök cisminin
bulunduğu noktadan geçen saat dairesi arasındaki açıya yıldız saat
açısı(SHA)denir.SHA daima aries saat dairesinden yıldız saat dairesine doğru batı
yönünde 360 a kadar ölçülür.Boylamlardaki gibi E veya W işareti yoktur.Bir yıldızın
SHA ve Dec değerleri biliniyorsa gök küre üzerinde mevkisi rahatlıkla gösterilebilir.

Saat açısı:Yıldız saat açısının aries saat boylamından batıya doğru yıldızın boylamına
kadar ölçüldüğünü önceden belirtmiştik.Yıldızlar gök küre üzerinde doğudan batıya
doğru hareket etmektedir.Aries boylamında bir yıldız gibi dünyanın çevresinde dönüş
yapmaktadır.Yıldızlar arasındaki açıların hiç değişmediği dikkate alınırsa aries ile
bütün yıldızlar arasındaki mesafe (açı)daima sabit kalacaktır.Dolayısıyla aries ten
herhangi bir yıldıza kadar batı doğrultusunda ölçülen açı(SHA Yıldız)hep aynı olacaktır
ve yıl içinde hiç değişmeyecektir.Bu yüzden yıllık hazırlanan almanaklarda her yıldız
için verilen SHA Yıldız değeri her gün için aynıdır.Yıldızların boylamlarını ifade
etmek için gök küre üzerindeki aries saat dairesi dışında yer küre üzerinde de
tanımlayabilmek için iki tane referans noktası(boylamı)vardır.Bunlardan biri yer
küredeki Greenwich boylamıdır.Bu boylamın gök küredeki yansıması Greenwich saat
dairesi olarak ifade edilir.Greenwich saat dairesinden gök cisminin saat dairesine kadar
batı yönünde ölçülen açıya Greenwich Saat Açısı(Greenwich Hour Angel-
GHA)denir.GHA açısı 0-360arasında değer alır ve kesinlikle E veya W işareti almaz.
Yer küre sabit,gök küre hareket halinde kabul edildiğine göre Greenwich boylamı sabit
olmasına rağmen gök kürede bu boylama karşılık gelen GHA gök küre döndüğünden
dolayı sürekli değişecektir.Herhangi bir yıldızın GHA değerinden gün içinde yıldızın
bulunduğu noktaya göre sürekli değişecektir.Almanaklarda mevcut 57 yıldızın her gün
için 24 saatlik GHA değerleri listelenmiş olsa almanaklarda binlerce sayfalık yer
kaplar.Bu karmaşayı kaldırmak için yıldızların her bir saate karşılık gelen GHA açısı
yerine sadece aries boylamının GHA açısı listelenmiştir.Bu durunda herhangi bir
yıldızın herhengi bir zamandaki GHA açısı SHA yıldıza bağlı olarak bulunur.
GHA*=SHA*+GHA aries
Yıldızların boylamını belirlemek için kullanılan bir diğer referans ise gözlemcinin
bulunduğu nokta(gözlemcinin meridyenidir.).Gözlemcinin bulunduğu meridyenden
yıldızın bulunduğu meridyene kadar batı yönünde ölçülen açıya Yerel Saat Açısı
denir.Gözlemci sürekli yer değiştireceği için boylamı da değişecektir.Bu yüzden mevki
ye bağlı olarak LHA açısı da değişir.Böylelikle sonsuz sayıda LHA değeri ortaya
çıkar.Bu yüzden LHA açısı hesaplanarak bulunur.LHA gözlemcinin bulunduğu
boylamla bağlantılıdır.LHA açısını hesaplamak için boylam bilinmelidir.LHA açısı 0-
360 derece arasındadır. ve herhangi bir işareti yoktur.
LHA*=GHA*- long(W) LHA*=GHA*+long(E)
Bir gök cisminin LHA açısı 0 ise gök cisminin bulunduğu boylan üzerindedir bu
duruma gök cismini meridyen geçişi denir.Bu cisim güneş ise meridyen geçiş zamanına
öğle vakti denir.

UFUK KOORDİNAT SİSTEMİ(HORİZONTAL COORDINATE

SYSTEM)

Coğrafi mevki(Geographical position-GP):Bir gök cismi ile yerin merkezini

birleştiren doğrunun yer küre üzerinde temas ettiği noktaya gök cisminin coğrafi
mevkisi denir.
Gök cismi şamandıra,fener veya kule gibi sanki yer yüzünde bulunan gözle görülebilir
bir seyir yardımcısı olarak kabul edilebilir.Herhangi bir zamanda bir gök cisminin GP
si tespit edebilmek için cismin GHA ve Dec değerlerini bilmemiz gerekir.Bu değerlerle
gök cisminin dünya üzerinde mevkisi olarak belirtilir.GP küresel seyir üçgenindeki
köşelerinden biridir
Küresel seyir üçgenini oluşturmak ve gökse seyir problemlerini çözebilmek için bilinen
koordinat sistemlerine ek olarak yeni bir sistem gerekir.Yer küre koordinat sistemi
dünya üzerinde gözlemcinin mevkisini tanımlar.Küresel koordinat sistemi ise gök küre
üzerinde gök cisminin mevkiini tanımlar.Gök cismi ile gözlemciyi birbirine bağlamak
ve küresel seyir üçgenini oluşturmak için gözlemciye bağlı üçüncü bir koordinat
sistemi düzenlenmiştir.Gök cismini gözlemlemek için cisim ile gözlemci arsındaki
bağlantıları kurup bazı tanımları ortaya çıkarmamız gerekir.Ortaya çıkan bu sisteme
ufuk koordinat sistemi denir.Diğer sistemlerdeki kutup ekseni gibi ufuk koordinat
sisteminde de bütün tanımları yapabilmek için bir başlangıç ekseni gerekir.Yerin
merkezine ve bizim bulunduğumuz noktadan geçen ve her iki yöne uzatılmış bir doğru
olduğunu düşünelim.bu doğrunun gök küreyi deldiğini kabul ettiğimiz noktalardan
başımızın üstünde olan baş ucu noktası(ZD),ters yönde olanı ise ayak ucu
nokrası(nadir)olarak tanımlanır.Ortaya çıkan bu doğrultu ve eksene zenith-nadir
doğrultusu denir.
Gök küre üzerinde zenith-nadir doğrultusuna dik açı yapan düzleme ufuk düzlemi,bu
düzlemin gök küre ile yapmış olduğu ara kesite de gök ufku denir.Herhangi bir zaman
da bulunduğumuz noktadan çevreye baktığımızda etrafımızı saran ufuk çizgisi ve gök
ufkunu belirtir.
Azimuth(semt) 90=Alt.+ZD

Bu dairenin ufuk düzlemini kestiği noktalardan kuzey kutbuna yakın olanı kuzey
yönünü,güney kutbuna yakın olanı da güney yönünü belirtir.Ufuk düzleminde bu iki
yöne dik olarak doğu ve batı yönleri gösterilir.Baş ucu büyük dairesine dik açı yapan ve
doğu batı doğrultularından geçen büyük daireye de doğu batı düşey dairesi denir.
Gözlemcinin bulunduğu yarı küredeki kutup yükselen kutup olarak tanımlanır(elevated
pole).Diğer kutup ise alçalan kutup (depressed pole)diye tanımlanır.Herhangi bir
zamanda bulunduğumuz noktadan bir yıldızı gözlemlediğimizde gözlem için sextant
kullanırız.Yaptığımız işlemle gök cisminin bizim ufuk düzleminden dikine olarak
ölçülen açısal mesafesini tespit ederiz.Ölçülen bu değere Altitude(Co-Alt.)denir.Gök
cisminin GP gözlemcinin bulunduğu noktaya göre kerterizine Azimuth(semt)açısı
denir.

Azimuth iki şekilde ölçülebilir.

1.Hakiki kerteriz olarak kuzeyden itibaren saat yönünde 0-360 aralığında ölçülür.
2.Gözlemcinin bulunduğu yarım küredeki kutba bağlı olarak kutuptan doğu veya
batıya doğru 0-180 aralığında ölçülür.
Gök cisminin açısal baş ucu noktasından olan açısal uzaklığına baş ucu mesafesi
denir.Baş ucu mesafesi ile açısal yüksekli değerlerin toplamı 90 a eşittir.Alt. değerini
90 a tamamladığı için ZD, CO-alt. Olarak da tanımlanır.

ÖRNEKLER:

SORU: GHAaries=? SHA*=032 GHA*=124

CEVAP: GHA*=SHA*+GHAaries
124=032+GHAaries
GHAaries=92

SORU: GHA*=124 Long=034 W LHA*=?

CEVAP: LHA*=GHA*-Long(W)
LHA*=124-034= LHA*=090

SORU: SHA*=271 GHAaries=214 Long=072(E) GHA*=? LHA*=?

CEVAP:GHA*=SHA *+GHAaries
GHA*=271+124
GHA*=485(360 lık derecelendirme için)
GHA*=485-360=125
LHA*=GHA*+Long(E)
LHA*=125+072
LHA*=197'dir.
ZAMAN

Gün:yerin kendi ekseni doğrultusunda tam bir dönüşü(360)tamamlamak için geçen

zamana gün denir.Gün için farklı referanslar kullanılabilir.bir ay günü=24 saat
50dk'dır.bir yıldız günü 23 saat 56 dk 4 sn'dir. Buna göre bir yıldızın dünya üzerinde
aynı boylama tekrar gelebilmesi için geçen süreye bir yıldız günü denir ve sabit bir
değerdir.

Yıldız günü ve Güneş günü karşılaştırması:Yer üzerindeki bir notanın boylamında

güneş ve bi yıldızın olduğunu kabul edelim.Yer kendi etrafında dönerek bir turunu
tamamladığında yıldız çok uzak mesafede olduğundan yer üzerindeki noktanın
boylamına denk gelecektir.Böylece bir yıldız günü gerçekleşir.Fakat ilk duruma göre
güneş aynı meridyende değildir.Çünkü güneş yıldızlara göre yere cok daha yakındır
.Ayrıca yerin yörüngesi elips şeklindedir.Güneşin aynı meridyene tekrar gelebilmesi
için biraz daha süre gereklidir.Bu şekilde bir güneş günü gerçekleşir.Dolayısıyla güneş
günü yıldız gününden farklı ve değişkendir.Ortalama olarak 24 saat kabul görür.

Ortalama Zaman(mean time):Gerçek güneşin yaptığı hareket eliptik çember üzerinde

ve değişken hızdadır.Gerçek güneşin hareketini eliptik çember yerine gök ekvatoru
üzerinde yapıyor kabul ederek ve bir yıllık ortalama hızında sabit kabul edersek yeni
bir güneş hareketi oluştururuz ve buna ortalama güneş zamanı denir.Buna bağlı olarak
ortaya çıkan ortalama güneş günü 24 saat'tir.Günlük hayatta kullanılan zaman birimi bu
ortalama güneş zamanıdır.ü

Zaman denklemi:Gerçek güneş ile ortalama güneş arasında yıl boyunca değişken
farklar ortaya çıkacaktır bu farklar ortalama güneş gününden bazen fazla bazen az
olacaktır.Ortalama güneş ile gerçek güneş arasında ortaya çıkan ve her gün değişen bu
farka zaman denklemi denir.Almanaklarda her güne karşılık zaman denklemi değerleri
verilir.Bu değerler sayesinde güneşin meridyen geçiş zamanı bulunur.

LMT:Gözlemcinin bulunduğu boylama göre ölçtüğü zamana denir.Dünya üzerinde

360boylam olduğuna göre 360 tane farklı LMT ortaya çıkar.Güneşin hareketin bağlı
olarak değişir.

GMT:Farklı boylamdaki LMT değerlerini karşılaştırmak için referans olarak kullanılan

boylam greenwich'tir.Greenwich boylam üzerindeki bir gözlemci içinde bir LMT
değeri mevcuttur.Fakat burası başlangıç noktası olduğu için burada tespit edilen LMT
değerine GMT denir. Sonuçta GMT,LMT nin özel bir durumudur.Boylam değerleri
biliniyorsa iki zaman arasında dönüşüm işlemleri yapılabilir.
GMT=LMT-LONG(E) GMT=LMT+LONG(W)
Doğu boylamlarında zaman GMT göre ileri batı boylamlarında GMT ye göre
geridir.Dünya üzerinde 360 boylamın olduğuna göre 360 tanede LMT vardır.her
boylam için farklı saat uygulaması yapılırsa zaman karşılığı oluşur.Bu yüzden saatler
meridyenlere göre değil de uygun meridyen aralıklarına bölünmüştür.360 tane LMT
saati yerine 360 derece, 15derecelik dilimlere bölünerek dünya üzerinde 24 tane saat
zaman dilimi oluşturulmuştur.Oluşan her dilimin kapsadığı bölgede saat aynı kabul
edilmiştir.Bu 24 tane zaman dilimlerine bölge işareti(Zone Description-
ZD)denir.Greenwichden itibaren doğu ve batıya doğru 12 şer bölge mevcuttur.Doğuda
ZD(-),batıda ZD(+) işareti alır.Bir dilim yada bölge içinde kullanılan ortak zamana
bölge zamanı (Zone Time-ZT).
 GMT=ZT-ZD(E) GMT=ZT+ZD(W)

SORU:21 derece E boylamında LMT=17h 40m ise GMT=?

CEVAP: 21*4=84dk 84=1h 24 m

GMT=LMT-LONG(E) 17h 40m - 1h 24m = 16h 16m

SORU=GMT=17h 30m 20sn 053derece 02 dk E boylamında LMT=?

CEVAP= 053derece 02 dk =5h 56m 52sn GMT=LMT-LONG(E ) 17h 30m 20sn -

5h 56m 52sn = 1h 54m 08sn

ALMANAK

Doğuş batış hesaplamaları:Doğuş batış ifadeleri çoğunlukla güneş ve ay için

kullanılır.Bu hesaplamalarda amaç gök cisimlerini uygun gözlem zamanları tespit
etmek saat ayarı yapmak ve pusula düzeltmesi yapmaktır.Doğuş batış iki türlü
gerçekleşir.
1.Gerçek doğuş batış:Güneşin veya ayın merkezinim ufuk düzlemine çakıştığı
duruma denir.
2.Görünür doğuş batış:Güneş ve ayın üst kenarlarının ufka teğet olduğu
zamandır.

Alacakaranlık:Güneş ve ay için gözlem zamanları doğuştan batışa kadar olan zaman

aralığıdır.Bu yüzden almanakta bu gök cisimleri için verilen doğuş batış değerleri tespit
edilir.Ayrıca güneşin doğuş batış kolanlarının yanında güneşe bağlı olarak
alacakaranlık zamanları verilmiştir.Bu zamanlar güneş için değil yıldızlar ve gezegenler
için gerekli olan gözlem zaman aralığını verir.Yani güneş ve ay dışında herhangi bir
gök cisminden rasat yapılacağı zaman rasat için uygun zamanı alacakaranlık değerleri
ile tespit ederiz gök cisimleri için uygun rasat zaman notik ve sivil alacakaranlık
zamanları arasındadır.Alaca karanlık zamanı üç çeşittir. Her üçünde doğuştan önce ve
batıştan sonra olmak üzere günde 2 defa gerçekleşir.
-Sivil alaca karanlık güneşin ufuk çizgisinden 6 derece aşağıda olduğu zamandır.
-Notik alaca karanlık güneşin ufuk çizgisinden 12 derece aşağıda olduğu
zamandır.
-Astronomik alaca karanlık ise güneşin ufuk çizgisinden 18 derece aşağıda
olduğu zamandır.
Gök cisimlerinde rasat için uygun zaman güneşin ufkun 6 ile 12 derece altına indiği
aralıktır. Böylece yıldızlar için Gün içinde 2 tane uygun rasat zamanı oluşur.Bu
aralıklarda da en verimli rasat güneş ufkun 10 derece altında iken gerçekleşir.günlük
sayfalarda doğuş batış ve alaca karanlık değerleri LMT olarak verilmiştir.Alınan
değerler 3 güne karşılık verilmiş değerlerdir. Gerçekte orta günün değeridir.diğer
günlere göre kesin zamanı bulmak için bir sonraki günlük sayfanın değerleri ile
karşılaştırma yapılır.Her hangi bir enlem paraleli üzerinde bulunan bütün boylamda
LMT değerleri aynı olduğu için enlemlere göre LMT zamanları verilmiştir.İstenilen
enleme göre zaman bulmak için orantı işlemi yapılır.Uygulamada ZT kullandığımız
için bulduğumuz LMT değerini ZT değiştirmeliyiz.
SORU: 3 ocak 2003 tarihinde lat:45 N long:25 W mevkide güneşin doğuş zamanını
tespit edin?

CEVAP: 45N=07h 38m , 25 W= 1h 40m dır.

LMT: 07h 38m
LONG: 1h 40m (+)
GMT : 09h 18m
ZD: -02h 00m (-)
ZT: 07h 18m

SORU:28 Eylül lat:30 S Long:43 30' W Akşam rasat süre?

CEVAP: Enlem sivil notik

30 S 18h 24m 18h 52m LMT
2h 54m 2h 54m LONG(W)
21h 18m 21h 46m GMT
-3 -3 ZD
18h 18m 18h 46m ZT

Ayın doğuş ve batış hesabı:Ayın doğuş batış vakitleri her hangi bir boyam için bir
önceki güne göre ortalama 50 dk geç gerçekleşmektedir.Yani bir gün ayın doğuşu
LMT:12:30 gerçekleşmiş ise öteki gün aynı boylamda LMT 13:20 gerçekleşir. Ayın
doğuş batışındaki bu zaman farkı yörüngesel hareketi ve dec. hızlı değişime bağlıdır ve
enlemlere göre bu fark değişir.Ayın 360 derecelik dönüşüne karşılık ortalama 50 dk
gecikmesi doğuş batış hesaplamalarında farklı bir hesaplama yapmayı gerektirir.Eğer
iki gün arasındaki doğuş-batış zaman farkları 50dk kabul edilirse referans alınana
boylamdan bizim boylam farkı tespit edilir ve bu boylam farkına göre gecikme farkı da
bulunur.
Ayın doğuş-batış zamanları hesaplamak için bulunduğumuz boylama göre aralıklarını
belirleriz.Bulunduğumuz boylamdaki gecikme miktarını bulmak için bize belirli bir
referans boylamı ve bu boylam için LMT olarak doğuş batış zamanları verilmelidir.Bu
referans boylamı greenwich'dir.Yani ayın doğuş ve batışı için verilen zamanlar
almanakta yalnızca greenwich boylamındaki bir gözlemciye göre verilmiştir.Farklı
boylamdaki gözlemci greenwich'ten olan boylam farkına göre ayın hareketini
greenwich'ten başlıyor kabul edersek gecikme farkını buluruz.Boylamın işaretine bağlı
olarak bu gecikme farkı eklenir veya çıkarılır(istenilen günde).
-Batı boylamlarında istenilen gün ile bir sonraki gün karşılaştırılır.Gecikme süresi
istenilen gün değerine(doğuş-batış zamanına eklenir).
-Doğu boylamlarında istenilen gün bir önceki gün ile karşılaştırılır.Gecikme
süresi istenilen gün değerine(doğuş-batış zamanına çıkarılır).
SORU:3 ocak 2003 lat:27 30'm long:79 45'm ayın doğuş ZT olarak bulunuz?

CEVAP: Enlem 3 ocak 4 ocak

1) 20 N 07h 12m 08h 06m
30 N 07h 37m 08h 29m
2) 3 ocak orantısı:19m 07h 12m 08h 06m
3) 4 ocak orantısı:17m + 19m 17m
07h 31m 08h 23m
4) 08h 23m - 07h 31m=52m fark
5) 360 52m fark varsa
79.7 x
x=12m
6) 07h 31m + 12m= 07h 43m(LMT)

LMT: 07h 43m

Long:05h 19m
GMT:13h 02m
ZD: -5
ZT: 08h 02m

Notik almanak açıklamaları:Notik almanakta sayfalar 3 güne göre

düzenlenmiştir.Günkü sayfanın sol tarafında yıldızlar ve gezeğenlerin DEC.ve GHA
değerleri GMT saatlerine göre verilmiştir.Belirtilen 3 gün içinde aynı değerler
kullanılır. Aslında günlük sayfada verilen değerler ortanca günün değerleridir.Son
sayfanın altında gezegenler ve aries boylamı için LMT olarak meridyen geçiş zamanları
verilmiştir.Her 3 gün için sayfanın sütununda 00'dan 23 kadar GMT saatleri
verilmiştir.Bu değerlere karşılık ikinci sütunda aries için GHA değeri diğer sütunlarda
ise göksel seyirde kullanılan gezegenlerin GHA ve DEC. değerleri verilmiştir.GHA
değeri bütün gök cisimleri için yaklaşık 15 derece farkla artmaktadır.DEC. değerleri ise
tarihe bağlı olarak N ve S işareti alarak artar veya azalır. Gezegenler sütunundan GHA
kolonu altında v harfi ile gösterilen bir düzeltme mevcuttur.Bu değeri kullanılarak
bulunan düzeltme değeri GHA değeri artı olarak uygulanır.Yalnızca Venüs v'nin işareti
bazen eksi olabilir ve sadece bu durumda GHA'dan v düzeltmesi çıkarılır.Dec. kolonu
altındaki d değerine karşılık bulunan düzeltme değeri ise dec. değişimine bağlı olarak
artı veya eksi olarak uygulanır.Günlük sayfadan alınan v veya d değeri almanağın
sonunda bulunan artma ve düzeltmeler tablosuna girilerek karşılığında GHA ve DEC
uygulanacak olan düzeltmeler bulunur.Bir göl cisminin GHA ve DEC değeri
bulunduğu zaman GP bulunur.Buda seyir üçgenin köşelerinden bir tanesidir. En
sondaki yıldızlar kolonunda yıldızların ismine karşılık SHA ve DEC. değerleri
verilmiştir.Yıldızların hareketlerindeki değişim ihmal edilecek kadar hazır olduğu için
SHA ve dec değerleri 3 gün için aynıdır.

Bir yıldızın herhangi bir GMT zamanındaki GHA'sını bulmak için

GHA*=GHAaries+SHA* formülü kullanılır.Günlük sayfanın sağ yaprağında güneş ve
ayın GHA ve dec değerleri mevcuttur.Güneşin GHA değeri için v düzeltmesi
yoktur.dec için d düzeltmesi yapılır.Ayda ise her saate karşılık v veya d değeri
mevcuttur.Günlük sayfadan alınan bütün GHA ve dec değerleri GMT olarak saat başı
değerlerdir.GMT dakika ve saniye karşılık tam değeri bulabilmek için artma ve
düzeltme tablosu kullanılır. Bu tabloların artma kısmı dakika ve saniye değerine
karşılık GHA değeri uygulanacak olan artış miktarı verilir.Düzeltme kısmı ise önceden
belirtildiği gibi v veya d değerine karşılık ortaya çıkan düzeltme değeri bulmak için
kullanılır.Artma ve düzeltme tabloları dakikaya göre düzenlenmiştir.Bir sayfada 4
dakika tablosu olacak şekilde toplam 60 dakika içeren 15 sayfalık tablolardır.Herhangi
bir dakika tablosu ilk sütün 0-60 kadar saniye değerleri içerir.Buna karşılık 1 sütün
güneş veya gezegenler için, 2. sütün yıldızlar için,3. sütün ay için artma değerleri
verir.Bundan sonraki 4-5-6 sütün lar düzeltme tablosudur.v ve d değerine karşılık
kullanılacak olan düzeltme miktarı burada bulunur.

GEZEGENLER İÇİN GHA VE DEC. HESAPLAMALARI

SORU:8 Ağustos 2003 tarihinde GMT:09h 16m 51sn GHA=? DEC=?

CEVAP: GMT GHA(v:2.8) DEC(0.2)

1 09h 107 55.5 S13 59.2
2 16m 51sn 4 12.8 0.1
3 + 0.8
112 8.9 S13 59.1

YILDIZLAR İÇİN GHA VE DEC. HESAPLAMALARI

SORU:12 Ekim 2003 GMT:14h 43m 30sn Spira yıldızının GHA=? DEC=?

CEVAP: GMT GHA(aries) DEC

1 14h 230 43.9 S11 10.7
2 43m 30sn 10 54.3
241 38.2 GHA(aries)
GHA*=GHA(aries)+SHA*
GHA*=241 38.2 + 158 39.7
GHA=400 17.9 (360 dan büyük)
GHA*=400 17.9 - 360= 40 17.9

GÜNEŞ VE AY İÇİN GHA VE DEC. HESAPLAMALARI

SORU:12 Mayıs 2003 tarihinde GMT:08h 17m 34sn Güneş'e göre hesaplamayı
yapınız?

CEVAP: GMT GHA DEC(0.6)+

1 08h 300 54.7 N18 3.6
2 17h 34m 4 23.5 0.2
305 78.2 N18 3.8

SORU:16 Nisan 2003 tarihinde GMT:12h 43m 57sn Ay'a göre hesaplama yapınız?
CEVAP: GMT GHA(d:9) DEC(16.6) -
1 12h 183 3.9 S5 25.3
2 43m 57sn 10 29.2 -1.2
3 6.5
193 39.6 S5 13.3

GÖK CİSİMLERİ İLE ENLEM TAYİNİ:

Gök cisimleri meridyenimizde bulunduğunda yani LHA=0° olduğunda daha önce
öğrendiğimiz bazı kavramları şekil 9-1 üzerinde tekrar tanımlayalım. PN ve PS gök
kutupları,QQ’ gri düzlem gök ekvatorudur. Bu şekilden bir kesit alalım ve şekil 9-2 de

gösterelim.

a) XOB açısı mavi taralı açı gök cisminin gök ekvatorundan açısal yükselimidir ki biz
buna yükselim (Declination) kısaca dec. diyoruz ve bu değer almanaklarda mevcuttur.
b) Z noktasını başucu olarak biliyoruz.
c) EE’ kırmızı düzlem gözlemcinin ufuk düzlemidir.
d) XOC açısı sarı ve mavi açıların toplamı gök cisminin ufuk düzleminden olan açısal
yükselimidir ki biz bu açıyı sekstant ile ölçerek elde ederiz. Açısal yükselim o gün içinde
meridyen geçişinde en yüksek değeri alır.
e) ZOB açısı mavi ve yeşil açıların toplamı ise gözlemcinin enlemidir.
Bu şekillerdeki özel duruma A durumu diyelim ve özelliği açıklayalım. Gözlemci ve
gök cismi aynı yarı kürede ve gözlemcinin enlemi gök cisminin yükseliminden büyüktür.
Şimdi ZOX açısını veya ZX yayını hesaplayalım. ZX mesafesi daha önceden bildiğimiz
başucu mesafesidir. Gök cisminin ufuk düzleminden olan açısal yükselimi yani sekstant ile
ölçtüğümüz yükselimden hataları düzelterek bulduğumuz değer gerçek açısal yükselim (Ho)
idi.
O halde şekil-1’den; ZX= 90 -Ho yazılır.

Son adım olarak

A durumunda; Lat=Dec.+ZX yazarız.
Bu hesaplamalar için en başta söylediğimiz durum gök cisminin meridyenimizde oluşu idi.
Burada dikkat edilmesi gereken; enlemin bulunması için boylamın doğru bir şekilde tespit
edilmesidir. Boylamdaki hatalar enlemin hatalı tespitine yol açar. Bu özel durum ile ilgili
veriler almanakta bulunmaktadır.
A durumu Lat ve Dec.aynı isimde
ve Lat.>Dec Lat=Dec.+ZX
Enlem veya meylin birbirine göre büyüklüğü şöyle tesbit edilir;
Kuzey yarı küredeki gözlemci güneye dönerek(180° ye),
Güney yarı küredeki gözlemci kuzeye dönerek(000° ye),ölçüm yaparsa Lat>dec olur.

ÖRNEK:9 Mayıs 1996 günü güneşin alt kenarından meridyen geçişinde yapılan gözlemde
Sex.Alt=58°42’.8 bulunmuştur. Boylamımız Long=032°45’E ve yaklaşık enlemimiz Lat
48°30’N alet hatası IE=+2.1 ve gözlemcinin göz yüksekliği 15 metredir. Enlemi bulunuz.
1.Adım : Boylamın zamana çevrilmesi:
32°--------2h08m
45’-------- 3m
32°45’----2h11m
2.Adım : 9 Mayıs sayfasından meridyen geçişi LMT alınır. UT’ye çevrilir.
LMT -----11h56m
Long------ 2h11m
UT--------09h45m
3.Adım : UT ile 9 Mayıs sayfasında güneşin dec. hesaplanır.
9 Mayıs 09h için dec. N17°28’.4
d=0.6 ve 45m için düz.+ 0.5
9 Mayıs 09h45m dec. N17°28’.9
4.Adım : Ho.bulunur.
Sex.Alt.---58°42’.8
IE ---------+ 2’.1
Obs.Alt----58°44’.9
Dip -------- - 6’.8
App.Alt.---58°38’.1
Main Corr.-+ 15’.4
Ho--------- 58°53’.5
5.Adım : ZX hesaplanır.
ZX=90°- Ho=90°-58°53’.5 ZX=31°06’.5
6.Adım : Enlem hesaplanır. Enlem ve dec aynı isimde N ve Lat>dec.A durumu:
Lat=Dec. + ZX=17°28’.9 + 31°06’.5 Lat=48°35’.4N bulunur.

Özel durum B
Bu durumda enlem ve yükselim aynı isimde olmakla beraber yükselim enlemden
büyüktür. Şekil 9-3
Enlem veya meylin birbirine göre büyüklüğü şöyle tesbit edilir;
Durum B Lat ve dec.aynı isimde Dec.>Lat
ZX=90 – Ho Lat=Dec. – ZX

Kuzey yarı küredeki gözlemci kuzeye dönerek(000° ye),

Güney yarı küredeki gözlemci güneye dönerek(180° ye),ölçüm yaparsa dec>lat olur.

Gerçek açısal yükselim hesaplanır;

Sex.Alt 85°42’.7
IE + 2’.8
Obs.Alt 85°45’.5
Dip - 5’.6
App.Alt 85°39’.9
Main corr - -0’.1
85°39’.8
Paralax + 0’.0
Ho 85°39’.8
ÖRNEK:11 Mayıs 1996 günü venüs gezegeninin üst meridyen geçişinde yapılan gözlemde
Sex.Alt=85°42’.7 bulunmuştur. Yaklaşık konum Lat 23°30’N ve Long 063°45’W alet hatası
IE +2’.8 ve göz yüksekliği 10 metredir. Enlemi bulun ?
Boylam zamana çevrilir ve Meridyen geçişi UT hesaplanır;
63° 4h12m LMT 14h30m
m
45’ - 3 Long +4h15m
63°45’ 4h15m UT 18h45m
UT ile 11 Mayıs sayfasından dec. hesaplanır ;
11 Mayıs 18h için dec. N27°38’.7
d=0’.1 ve 45m için düz + 0’.1
11 Mayıs 18h45m dec. N27°38’.8
Başucu mesafesi ve Enlem hesaplanır;
ZX=90° - Ho = 90 - 85°39’.8 = 4°20’.2
Lat=Dec – ZX = 27°38’.8 - 4°20’.2 =23°18’.6N
Lat=23°18’.6N

Özel durum C:
Bu durumda enlem ve gök ekvatorundan yükselim farklı isimdedir. Şekil 9-4 te bu durum
gösterilmektedir.
Durum C Lat ve Dec. ayrı isimlerde
ZX=90° - Ho Lat=ZX – Dec.
ÖRNEK : 11 Mayıs 1996 günü jupiter gezegeninin üst meridyen geçişinde yapılan gözlemde
Sex. Alt = 35°42’.7 bulunmuştur. Yaklaşık konum Lat 32°10’N ve Long 063°45’W alet hatası
IE 2’.8 ve göz yüksekliği 10 metredir. Enlemi bulun ?

Sex.Alt 35°42’.7
IE + 2’.8
Obs.Alt 35°45’.5
Dip - 5’.6
App.Alt 35°39’.9
Main corr.-- -1’.4
Ho 35°38’.5
Boylam zamana çevrilir;

63° 4h12m
45’ - 3m
63°45’ 4h15m
Meridyen geçiş zamanı UT ye çevrilir;
LMT 04h03m
Long 4h15m
UT 08h18m
Meyil bulunur;
11 Mayıs 08h için dec S22°13’.6
d=0’.0 ve 18m için düz + 0’.0
11 Mayıs 08h18m dec S22°13’.6
Başucu mesafesi ve enlem hesaplanır;
ZX=90° - Ho = 90 - 35°38’.5 = 54°21’.5
Lat=ZX – Dec. = 54°21’.5 - 22°13’.6 = 32°07’.9N
Lat=32°07’.9N
ALT MERİDYEN GEÇİŞİNDE ENLEM TESBİTİ:

Şayet gözlemcinin yarı küresindeki bir gök cismi için Lat+dec>90° olursa yani bu yıldız
batmayan bir yıldız ise bu gök cismi alt meridyen geçişinde görülebilir. Bu durumda da enlem
tespiti yapılabilir. Şekilde aynı sembollerle başucu Z gök cismi X kuzey kutbu P ile
gösterilmiştir.
Şekilde ZOQ gözlemcinin enlemidir. POE açısı gözlemcinin enlemine eşittir. Çünkü ZO ┴
OE ve OQ ┴ PO olduğundan.
POE=POX+XOE olduğu şekilde görülmektedir. POX gök cisminin kutupsal mesafesi ve
XOE ise gök cisminin açısal yükselimidir. O halde;
Enlem=Gök cisminin kutupsal mesafesi+Gök cisminin yükselimi
Lat=90+Ho-Dec.
Enlem=(90-dec)+Ho ve buradan;
ÖRNEK : 11 Mayıs 1996 günü Kochab yıldızının alt meridyen geçişinde yapılan gözlemde
Sex.Alt=35°42’.7 bulunmuştur. Yaklaşık konum Lat 51°20’N ve Long 063°45’W alet hatası
IE 2’.8 ve göz yüksekliği 10 metredir. Enlemi bulun ?

Sex.Alt 35°42’.7
IE + 2’.8
Obs.Alt 35°45’.5
Dip - 5’.6
App.Alt 35°39’.9
Main corr.-- -1’.4
Ho 35°38’.5
Meyil bulunur;
Başucu mesafesi ve enlem hesaplanır;
Lat=90+Ho-Dec.=90°+35°38’,5-74°10’,3
Lat=90°-38°31’,8=51°28’,2
Lat 51°28’,2N

Gözlemcinin enlemi ve kutupsal yükseklik:

Gözlemcinin enlemi gözlemciyi (R) yerin merkezine (O) birleştiren doğrunun ekvator
düzlemi ile yaptığı açıdır. (Kırmızı) Bilindiği gibi kutup noktalarını yerin merkezine
birleştiren doğru yani dünyanın ekseni ekvatorla 90° lik bir açı yapar. Gözlemcinin
ekvatordan açısal uzaklığı diyebileceğimiz enleme karşılık gözlemciyi yerin merkezine
birleştiren doğrunun eksen ile yaptığı açıya (Mavi) ise gözlemcinin kutupsal yüksekliği denir.
Şekil 9-5 te gösterildiği gibi gözlemcinin enlemi ile kutupsal yüksekliği tümleyen açılardır ve;
 Kutupsal yükseklik = 90° - Enlem yazabiliriz.

Gök cisminin meyli ve kutupsal yüksekliği:

Gök cisminin meyli gök cismini (X) yerin merkezine (O) birleştiren doğrunun gök ekvator
düzlemi ile yaptığı açıdır. (Kırmızı) Bilindiği gibi gök kutup noktalarını yerin merkezine
birleştiren doğru yani gök kürenin ekseni gök ekvatoru ile 90° lik bir açı yapar. Gök cisminin
gök ekvatorundan açısal uzaklığı diyebileceğimiz meyil değerine karşılık gök cismini yerin
merkezine birleştiren doğrunun eksen ile yaptığı açıya (Mavi) ise gök cisminin kutupsal
yüksekliği denir. Şekil 9-6 da gösterildiği gibi gök cisminin meyli ile kutupsal yüksekliği
tümleyen açılardır ve;
Kutupsal yükseklik = 90° - Enlem yazabiliriz.
Şekil 9-7 üzerinde bazı kavramları yeniden
tarif edelim.
a) EE’ gözleminin ufuk düzlemidir.
b) XOE’ (Yeşil) gök cisminin gerçek
açısal yükselimidir.
c) XOQ’ gök cisminin gök ekvatorundan
yükselimi yani meylidir.
d) ZOQ gözlemcinin enlemidir.

Gözlemcinin enlemi ve gök cisminin kutupsal yüksekliği:

Bu kavramları kullanarak aşağıdakileri saptayalım;

POE’ Gözlemcinin enlemine (ZOQ açısına) eşittir.
Nedeni POdikOQ ve OE’dikZO
POE’ ise iki adet açıdan meydana gelmektedir.
1.Gök cisminin gerçek açısal yükselimi XOE’
2.Gök cisminin kutupsal yükselimi POX
O halde
ZOQ=XOE’+POX kavramlarla yazarsak
Enlem=Gerçek açısal yükselim+Gök cisminin kutupsal yükselimi
Boylam geçişinde semt açısı:

Herhangi bir gök cisminden gözlem yapıldığında boylam geçişinde LHA=0° dir. Gözlemci ile
aynı düzlemde olan gök cismini dünyanın merkezine birleştiren doğru da bu düzlemde
olacaktır ve gözlemcinin boylamını kesecektir. Bu durumda coğrafik konum ile aynı
boylamda olmalarından dolayı gözlemci coğrafik konumu 000° veya 180° de görür. Başka bir
anlatımla semt 000° veya 180° hakikidir.