ILKLERIN KENTI SMYRNA’DAN ILKLERIN KENTI IZMIR’E... "".ge'de yasayan insantar kentlerii, bizim bildigimiz, yeryiiziindeki en gitzel gokyiiziiniin alunda, ‘en giizel iklimde kurmuslardi...” Herodotos Jeolojik yapist, iklimi, Korunakli limant, bitki értisi, verimli topraklan ile doganm cémertligini csirgemedigi bir cografyada yer alan izmir, Anadolu'nun Ege ve Akdeni‘e agilan bercketli kapisdu. ‘Tarihi, séziin heniiz yaziya dékiilmedigi dénemlerde, sdylencelerin sisleri igerisinde baslayan izmir adi ilk olarak MO 3000ide giinimiizde Bayrakh olarak bilinen Tepekule'de kurulmus Smyma ile dillenit.! ‘Ancak Bomova ovasinds bulunan Yesilova Héyiigi’nde yapilan kezilann ilk sonuclan Ege Bélgesi'ndk neolitik gain, yani ilk yerlesik topluluklarin MO 6500"den Snce basladgim géstermektedir.’ “Smyrna” isminin nasil ortaya giktigt heniiz bilinmemektedir. Farkh yiizyilarda, dénemin énde gelen sairleri ve taribgileritarafindan anlatilan g2sitli séylencelerden tiremis cok sayida aykiiniin ortak vurgusu kente adim vere Smyrna’nun soylu ve gligli bir imge ile betimlenen bir kadin (Amazon komutams Syms; ‘Zeus'un ofl olan kral Tantalos’un Amazon es; kral Thescus’un es) oldugudur {zmir, MO 6000 yilndan giinimiize bu topraklarda bir arada yasayan uygerhiklar ayra potada eridigi bir killtiir _mozaigidir. Aioller tarafindan Bayrakli'da kurulan ancak kisa bir sire sonra lyonlarin egemenlifne gen lamir, Truva ile bikie Anadolu'daki en biytk kilt ve ticaret merkezihaline gelmigt.’ MO 600°de Lidyabilar, hemen ardimdan MO 546'da Perslertarafindan iggal edilen Lzmir'in ikinci parlak gag MO 334 yilinda Persleri yenen iskender ile baslamaktadir. iskender ilahi bir igaret aldigna inanarak bugtin Kadifekale olarak bilinen Pagos tepesinde gehrin asilsahipleri olan Symrnaliar igin kent tekrar kurmustur. MO 302 ylinda Bergama Hanedanlgs yénetimine giren Izmir, MO 133"te Roma imparatorlugu’nun bir pargasi durumuna gelmistir. Cografyaci Strabon tarafindan “Roma imparatorlugu déneminin en gizel gehitlerinden bir” olarak betimlenen tiearet merkezi izmir, Asya’nin baskenti olarak arulmaya baslamusur. Roma imparatorlugu'nun son dinemlerinde Hiristiyanhgi yaymaya salisan aziclerin etkinliklerine sahne olan kent, Bizans dineminde dinsel merkez kimligi kezanmustr Denizden gelen saldirilara karst Bizans donanmasinin iii olarak da kullanilan Lzmi askeri,idar,ticai ve dinsel yénden Bizans imparatorlugu'nun Ege kiytlarindaki en énemli merkezidir. ! * 1076'da Tiirk egemenligine giren kent gosmiginden tamamen farkl bir kltin clinde yeniden sckllenmeye baslamas, 1426°da Osmani Imparatoriugu sunirlanna kauincaya dein Bizans ve Tlrkler arasinda.pek gok kez. el efistirmistir, Bu dinemde Ceneviz ve Venedik gibi kent devletlerindenticaret amaciyla izmir’e gelenler bbugin Frenk Maballesi olarak bilinen bélgeye yerlesmisherdir. 16 yy.dan baslayarak diya ticartindeki Snemli konumunu sirdixen kent, Gzellikle 18, ve 19. yy.da Franste, ingiliz, Halyan ve Hollandalt tiecarlann da iktisadi yasama katamiyla gok uluslu bir ticaret merkezihaline gelmistir. Térkiye’de tcar rmallann tajiamasi amact ile 1856 ve 1863 yillannda galismaya baslayan Izmir-Aydin ve Lemir-Turgutha hatlan Anadolu’da kurulan ilk demiryoludur.” * izmir’in parlak dénemi Osmanh Devleti’nin 1. Diinya Savasr'ndaki yenilgisiyle son bulmustur. 30 Ekim 1918 tari Mondtros Ateskes Antlasmasi‘ndan sonra 15 Mayss 1949°da iggal edilen Izmir'de Tiirkiye'nin ilk direnis Srgiti olan [emir Miidafaa-i Hukuk-u Osmaniye Comiyeti kurulmustur." 7 Cok uluslu bir imparatorluktan, ulusal, laik ve modem bir ‘cumhuriyete gecisin kapilan fzmir'in 9 Eylil 1922°de kurtulusuyla birlikte agilmisuir."° izmir'in 6ykiisi, izmir Kérfezi layilannda, akarsulanntasidigaaltivyonlarla anakaraya cklonen bir yarum ada Uzerinde kurulan Smyrna kent ile baslamist.! Giiniimiizde lami, kuzeyde Madra Dagan, giineyde Kusadasi Kérfezi, doguda Aydin, Manisa il simlan ve batida Ege Deniz ile gevrelenen bir cofrafyada yerlesmis olup Smymna'nin gaidas: yedi ion Kcntinin (Phokai-Foga, Klazomenai-Uila, Erythrai-Cesme, Teos-Seferihisar, Kolophon-Menderes, Lebedos-Seferihisar, Ephesos-Seleuk) tarihi degerleri_ ve arkeolojik mirasins da sinilan igerisinde banndirmaktadir. 37° 45° ve 39° 15° boylamlan ile 26° 15° ve 28° 20" enlemlcri arasinda yer alan izmir 12.012 km“lik bir alana sahiptir. Yézélgiimi yéniinden Tiirkiye'nin 18. ii, nfs yéniinden ise en biyik gine kentidir.'"*? 21 igesi bulunmaktadr Tektonik aktivtelerin yogunlagtgy Ege Bélgesinde yer alan Lzmir'in yeryiz sekilleri ve kent taihi jeolojik gogmisinin bir sonucudur.'” ilin yiizey bicimlcrini en genel gizgileriyle; Bakrgay, Gediz, Kiigiik Menderes akarsulartyla béliinmily dogu-bati dogrultulu daglar ve bu daglar arasindaki alvyon havzalart colusturur. Adi gegen urmaklann olusturdugu ovalar tanmsal ve sosyo-ckonomik yapida biiyik rol 23oynamaktadi Gediz Havzasi Ege Bilgesi'nde Blyik Menderes’ten sonra ikinei biylk havza olup, Gediz.Nehti‘nin Menemen Ovast olarak adlandinlan deltasi Tirkiye'nin 4, biyik deltasidu. Il alanimin % 60'm kaplayan daglann en yiksegi olan Bozdag'm “Kurklar Tepesi” adh dorugu 2.159 m yiiksekligindedir. ildeki platolanin en Gnemlisi Madra dag Uzerindeki 500-1.000 m yiikseltili Kozak yaylasidir* Dajlari denize dik uzanmast ve ovalarin Igba Anadolu esigine kadar sokulmast, deniz, ‘idiminin ig kesimlere kadar yayilmasma olanak vermekte veil smurian iginde hemen her tarafta benzer ikiim bzeliklerigBrilmektedir. Akdeniz iklim kusainda alan ilde yazlan sicak ve kutak, kislan ik ve yaiasht gepmektedir."' Izmit'de 1975-2009 yllararasinda en yiikseksicaklik Temmuz ayinda (42.6%), en disik steaklik Subat ayinda (-5.0°C) gerceklesmisti.” Bagil nem orami yaz aylarinda digik, yili sojuk dineminde yiiksektir. Yilik oralama yajas miktan 700 mm olmasina karsin 300 mm ve 1000 mm arasinda degigebilmektedir. Yilik yagigin yardan fazlasi sonbahar ve kis aylarinda diigmektedir. Aylk ortalama yagis miktarmin en yiksek oldugu aylar Arak, Ocak, Subatur. Genellikie en fala yagis Kemalpasa ilgesi, en az yas ise Seferihisar ilgesi almaktadw.’ " Kar yaiig. algak kesimlerde yok denecek kadar azdir. Rizgér potansiyeli yiksekillerarasinda yer alan izmir“in en yiksek rizr hua 41,2 rmisn olup gineydoBu yéniindedir.” Tirkiye’nin ilk rizgar santa ve ilk izgar enerjsitesisi Izmin'de (Gosme) kurulmus olup gene] kullamma dénik ilk rizgar clektigi Lzmir’de iretiimigtr.” Izmir'in Akdeniz iklimi ile gekillenen bitki Grist genis, sent ve ime yaprakh, sirekli yes kalan, kurakhga dayamikl, agag ve ¢ablardan oluymaktadir, Daghk kesimlerin biyik kism ormankikur. Ormanlarm kapladiga alan, il arazisinin % 4U'idir. Denizden 600 m yikseklige kadar kvalgam, daha yukanlarda karagam ormanian vardu.'" Feopolitik ve jeolojik etkenlerle pek gok kez yikima ugramis olsa da uygarlik tortulan, yikmt: ve killerinden yeniden dogan izmir, 8500 yillk geemisi boyunca drettifi degerleri ve arkeolojik mirasinda yirititen incelemeler isianda gogu kez Snciik niteligi ile aniimaktadhr, Diinyanin yedi harikasindan biti ‘olan Artemis Tapmagi (Efes) Anadolu'nun Kibele gelenegine dayanan Artemis Kiiltiniin en biiyik ve antik dinyanm mermerden insa edilmis ilk tapmajadw.'* Meles Cayt dizerinde bulunan ve MO 850'de Yyapilmus olan kopri diinyada halen kullanumda olan en eski KOpridir. " Huristiyanlsjun ilk 7 kilisesinden biri olarak adi Incil'de de gegen ve Roma Imparatora Hadrianos tarafindan mitolojik tanri Serapis'e adanarak yapildiga igin Serapis Tapmagi adi verilen Bazilika (Kul Avlu), Bergama’da bulunmaktadir."” '® Smyma'da agiga gikartlan gok odalt evler, kent duvart, Athena tapmagr ve uzun cadde Batt Diinyasi’nda bu tir yapularin bugiine kadar korunmus, simdilik en erken ve tek Omewidir. Osmant: imparatorlugu'nun ilk bankast 1842 yrlinda izmir'de kurulan izmir Bankast'dir (Bank of Smyrna)" 1891 yrlinda faaliyete baslayan izmir Ticaret Borsast Tirkiye’nin ilk ticaret borsastdr Yeni Tiirk devletinin ekonomi esaslant, ky temelli kalkinma ve egitim ilk olarak, izmie'de yapilan Izmir iktisat Kongresi ie belirlenmistir.""” Cumhuriyet déncminin ilk ulusal bankast olan Is Bankast, [izmir Birinci Iktisat Kongresifnde alinan kararlar dogrultusunda kurulmustur. * Uluslararast ilk fuar [zmir'de dizenlenmistir.” Tlirkiye'de ilk sanayi siteleri, tretimin ve serbest ihracatin bir arada yapildygi ve ISO 9002 belgeli ilk serbest bilge ve ilk iki Bilge Kalkinmma Ajansi’ndan bir tanesi zmirde yasama gegirilmisti.”*® Izmir limant, gintimilzde Tirkiye'nin ikinei buyUk limanu, ig hacmi ve ihracat agisindan ise en bilytik limanidir.”” Antik gajda ayn cografyada deniz asin ticaret ile parlayan Smyma (Lidya kralligina ulasan ticaret yollarmun Akdeniz’e gikis noktasi), Klazomenai (dtinyanin en eski ve diizenli limant), Phokai (Amysos-Samsun, Lampsakos-Lapseki, Massalia-Marsilya, Elea-Velia gibi kentlerin kkurucusu, Efes (dogu ile bat arasinda tar yollanmin Gzerinde yer alan Ege"dki en bayk linn) ve iki limank Teos kenti bulunmaktady.”*®-**!” Klazomenai antik kenti insanlik tarihinin bugiine dek agiga cikarilmig en eski ve tg gozlii "kesintisiz ya aynstirma” tcknolojisi ile zeytinyagi tretiminin gergeklestirildigi ilk zeytinyags isligine sahiptir. izmir ilinde ginimiizde de tarmm alanlarmn % 26°31 zoytin iietiminde kullanilmaktadir.”” Ekolojik tanm faaliyetleri ve kiiltir balikesligs Tlirkiye'de ilk olarak Izmir'de baslamistr."* amir tarih boyunca pek gok alanda entelektiel bir net rol dstlenmigtir, Demokrasisinin ilk adimlant Ege’deki Aiol ve fon kent devletgiklerinde atilmistir."* Diyalektik diistincenin babasi Efesli Heraklitos “Her sey akar” sézii ile doganin ve evrenin en gergek ve en anlamlhi dzelligi olan degisimi saptayan ilk filozoftur.** Birgok kentin hemgerilik sifatim paylagmak istedigi, en eski edebi eser kabul edilen llyada ve Odise epikerinin ozam Melesigenes yani Meles Cay'nmn gocugu Homeros Izmir." lc kent imar -yasast, ilk kent garst pazar yasasi, ilk grev ve toplu sdzlesme izmir'de Bergama’da hayata gegmistir.”” ik ikea Bergama’da ireilen, saglam, kolay yazilabilen, kigik pargalar halinde saklanabilen parsomen ile yazmak, okumak, dizin yapmak kolaylasmiy ve Iskenderiye Kiitiphanesi ile yarsan 200,000 citi ilk 24Asya Kittiphanesi olusmmustur. Kitaplart raflara dikine koymak ve nemden korumak igin duvarlardan wak tutmak gelenegi de Bergama'da baslamustir.” 1948'de yayinlanan Insan Haklani Bildirgesi'nden gok nce 1919°da, ilk kez izmir'de Insan Haklan (Hukuku Bescr) adinda bir gazete Hasan Tahsin tarafindan yayinlanmistr.”” insan haklar merkezi Tirkiye'de ilk kez lzmir Barosu tarafindan 1996 yilinda kurulmustur.*” Tibbin evrenselligini “dost diisman tim insanliga verilmesi gereken bir hizmet” oldugu prensibi ile yerlestiren ve modern tbbin Hipokrat'tan sonra gelen ikinci biiyiik hekimi ve eczaciligin kkurucusu Galen de izmirli olup Bergama Asklepionu'nda hastalara sifa dagitmistir. Giiniimiizde eczaciligin bir dali olan Pharmacie Galenique onun adint tasimaktadir, Anitsal giris kapisiman Gzerinde “Buraya dliim gireme2” yazisi bulunan Bergama Asklepionu'nda yer alan kink bir situn fizerindeki yilan figiirt 1956 yilinda Ditnya Tip Birligi tarafindan tibbin simgesi olarak kabul edilmistir. Anadolu'daki ilk kaplica tedavisinin Bergama'da MO 4001 yillarda basladygi belgelerle kanitlanmaktadsr."” Antik gagin en ‘nem fig Asklepion’undan bir tanesi ve diinyanm ik telkinle tedavi hastanclerinden biri olan Bergama ‘Asklepicon'unun yakunmnda yeralan Kleopatra Gizellik Theast, sicak suyla tedavi amactyla antik aBlardan beri kullanilmakiadir."” Steakligi halen 45-47° C olan Allianoi Antik Saghk Yurdu Antik agdan giiniimize termal kaynajim koruyan ilk hidroterapi merkezlerinden birisidit ve Pergamon psikotcrapi merkezi ile birlikte bir saghk kompleksidir.”” lzmir'de jeotermalin tarihi Truva savaslarmun, iinld: Komutant Agamemnon’un sifa buldugu ve adim verdii antik gage ait Balgova'daki kaphicalar ile baslamaktadir. Tirkiye'de jeotermal kaynaklarin kullanimina yénelik ilk arastirma kuyusu ve kuyta igh esanjérli ilk jeotermal isitma sistemi Izmir, Balgova'da acilmistur.” Klazomenai'de bulunan ve MO 6, yizyilin ortalanina tarihlenen tas bir lah iginde bulunan yapma dis de tarihin en erken émekleri arasinda ‘yer almaktadir. Evrensel tibba, hastaya ait bilgilerin hasta ile hekim arasinda kalmast gerektipi ikesi ile ‘damga vurmus 14.yy. m inl hekimi Hact Hekim Pasa Selguk ve Birgi'de yasamustr.”* * 112 Acil Bisikletli ckipleri, Yenidogan ambulansi, Kanser Izlem ve Denetim Merkezi Tlirkiye'de ilk kez [zmir'de faaliyete gecmistir."*"* Kalite belgeli ilk saglik midirlOgil izmir’ dedir.*-* Trkiye'de ilk kez saghk ve keutarma hizmetlerini bir araya getiren [BB AKS 110 Tepkila Ege Bélgesinde bulunan diger erin afetlere hazuriik konusunda eitimlerini de yiriitmektedir.” izmir, eBitim, sanat, Kiltlr, spor ve sosyal yayamda da pek cok ilke imza atmistr. Ik 4 tiyatrolu kent ‘olma dzelligi tastyan Bergama, Tirkiye'de tiyatroya sahip tek kéy olan Bademler izmir'dedir.”” ‘Miisliman ik Tiirk kadin oyuncu fzmir'de sahne alg, Tirkiye'nin ilk, diinyanmn ise ikinci yerel festivali olan Bergama Kermesi [zmir’de gergeklestrilmistir. * "7 Turkiye’nin en bik gizel sanatlar fakiltesi, izmir'de bulunmaktadwr.” Olimpiyat Oyunlan'nda tarihin bilinen ilk boks sampiyonu Smyrmalt bir boksirdiir.* Tirkiye'de ilk futbol kulibi 1894 yilinda ingilizler tarafindan fzmir'de kurulmus, Akdeniz, Oyunlartina Turkiye’de ilk kez izmir ev sahipligi yapmis ve TUrkiye’de dizenlenmis en biylk spor ‘organizasyonu olan Universiade Izmir'de gergeklestirilmistir.” * ** Tirkiye'nin ilk Engelliler Kiltir ve Egitim Merkezi fzmir'de agilmistu."" ** Turkiye Cumhuriyeti’nin ilk iki depo mizzesinden bir tanesi Bergama'da, diinyamn Ugineil, Tirkiye’nin ilk gocuk miizesi Konak’ta kurulmustur.** ® Tirkiye’nin Milli adima tasuyan ilk kitiphanesi Izmir Milli Kuttphanesidir.” Dojanin kendine verdigi zenginligi isleyerek, tarihi boyunca geligmis bir kent olma yolundaki yolculugunu siirdiien Izmir DPT tarafindan 2003 yilinda yapulan “Iller Itibariyle Sosyo-Ekonomik Geligmislik Suralamast Aragtirmast” na gore 81 il igerisinde 3. sirada yer almaktadir 25