Η ΣΥΝΑΡΤΗΣΗ y = α - ΥΠΕΡΒΟΛΗ

x
1.
Ποσά αντιστρόφως ανάλογα : Δύο ποσά x και y, τα οποία συνδέονται με μία
σχέση τέτοια ώστε το γινόμενο των
αντιστοίχων τιμών τους να είναι σταθερό,
λέγονται αντιστρόφως ανάλογα. Έτσι λοιπόν
αν το γινόμενο των αντιστοίχων τιμών xy είναι
α
ίσο με α ≠ 0, τότε xy = α άρα y =
x
2.
α α
Η συνάρτηση y = , α ≠ 0 : Ο τύπος y = , α ≠ 0 ορίζει συνάρτηση της
x x
οποίας η γραφική παράσταση ονομάζεται
υπερβολή και αποτελείται από δύο κλάδους,
οι οποίοι βρίσκονται
 στο 1ο και στο 3ο τεταρτημόριο όταν α > 0
 στο 2ο και στο 4ο τεταρτημόριο όταν α < 0
3.
Υπερβολή και συμμετρίες : Κάθε υπερβολή έχει κέντρο συμμετρίας την αρχή
των αξόνων Ο και άξονες συμμετρίας τις
διχοτόμους των γωνιών των αξόνων δηλαδή τις
ευθείες με εξισώσεις y = x και y =  x

ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1.
Χαρακτηρίστε τις παρακάτω προτάσεις με Σ αν είναι σωστές και με Λ αν είναι
λανθασμένες
1
α) Η γραφική παράσταση της συνάρτησης y =  βρίσκεται στο 1ο και 3ο
x
τεταρτημόριο Λ
3
β) Η γραφική παράσταση της y =  δεν διέρχεται από το σημείο (  1 , 3) Λ
x
γ) Η ευθεία y =  x είναι άξονας συμμετρίας της γραφικής παράστασης της
2
συνάρτησης y = Σ
x
α
δ) Αν η γραφική παράσταση της y = διέρχεται από το σημείο (1, 2), το α
x
είναι 2 Σ
2 1
ε) Οι παραβολές y = και y =  έχουν κέντρο συμμετρίας το Ο(0, 0) Σ
x 2x
κ2
στ) Η συνάρτηση y = είναι υπερβολή για κάθε τιμή του κ. Λ
x
Προτεινόμενη λύση
α)
Επειδή α =  1 < 0, η γραφική παράσταση βρίσκεται στο 2ο και 4ο τεταρτημόριο,
άρα η πρόταση είναι λάθος.
β)
Για x =  1 και y = 3 η εξίσωση γίνεται 3 = 3 πράγμα που σημαίνει ότι η γραφική
παράσταση διέρχεται από το σημείο (  1, 3), άρα η πρόταση είναι λάθος.
γ)
Από τη θεωρία προκύπτει ότι η πρόταση είναι σωστή
δ)
Για y = 2 και x = 1 η εξίσωση δίνει α = 2, άρα η πρόταση είναι σωστή
ε)
Από τη θεωρία προκύπτει ότι η πρόταση είναι σωστή
στ)
Πρέπει κ ≠ 0, άρα η πρόταση είναι λάθος

2.
Εξετάστε στους παρακάτω πίνακες ποια δεδομένα αντιστοιχούν σε αντιστρόφως
ανάλογα ποσά. Σε αυτή την περίπτωση να βρείτε τη σχέση που τα συνδέει.

x 2 3 8 x 3 6 10
y 6 4 1,5 y 50 25 16

x 3 2 1 x 1 2 3
5 3
y 2 3 6 y 5
2 2

Για τον πρώτο πίνακα έχουμε : 26 = 34 = 81,5 = 12 άρα τα ποσά είναι αντιστρόφως
12
ανάλογα και η σχέση που τα συνδέει είναι η xy = 12 οπότε y =
x
Για τον δεύτερο πίνακα έχουμε : 350 = 625 = 150 ≠ 160 = 1016 άρα τα ποσά δεν
είναι αντιστρόφως
Για τον τρίτο πίνακα έχουμε :  32 = 2(  3) = (  1)6 =  6 άρα τα ποσά είναι
6
αντιστρόφως ανάλογα και η σχέση που τα συνδέει είναι η xy =  6 οπότε y = 
x
5 9 3
Για τον τέταρτο πίνακα έχουμε : 15 = 2 = 5 ≠ = 3 άρα τα ποσά δεν είναι
2 2 2
αντιστρόφως ανάλογα

3.
12 μηχανές ολοκληρώνουν την ημερήσια παραγωγή ενός εργοστασίου δουλεύοντας
15 ώρες. Μία μέρα χάλασαν δύο μηχανές. Πόσο πρέπει να δουλέψουν οι υπόλοιπες
για να ολοκληρώσουν την ημερήσια παραγωγή ; Αν y είναι οι μηχανές που
δουλεύουν και x είναι οι ώρες που λειτουργούν να βρείτε τη σχέση μεταξύ των
ποσών y και x και να κάνετε την γραφική της παράσταση
Προτεινόμενη λύση
Με την βοήθεια του πίνακα Μηχανές 12 10 y
Ώρες λειτουργίας 15 z x
Επειδή τα ποσά μηχανές – ώρες λειτουργίας είναι αντιστρόφως ανάλογα, αν οι 10
μηχανές πρέπει να λειτουργήσουν z ώρες τότε θα ισχύει 1215 = 10z άρα
180 = 10z
z = 18
Συνεπώς οι 10 μηχανές πρέπει να λειτουρ-
γήσουν 18 ώρες. y
Επίσης, αν λειτουργούν y μηχανές για x 18
180
ώρες τότε πρέπει 1215 = xy άρα y =
x 180
Επειδή x , y > 0 η γραφική παράσταση θα 9
y=
x
είναι το κομμάτι της υπερβολής που ανήκει
στο 1ο τεταρτημόριο 6

O 10 20 30 60 x

4.
Είναι γνωστό ότι η θερμοκρασία μεταβάλλεται αντιστρόφως ανάλογα με το βάθος
της θάλασσας. Παρατηρήθηκε ότι σε βάθος 4 km αντιστοιχεί θερμοκρασία 6ο
Κελσίου.
α) Να βρείτε τη θερμοκρασία x που θα αντιστοιχεί σε βάθος y km.
β) Σε πόσα km βάθος η θερμοκρασία είναι 2ο Κελσίου;
γ) Να κάνετε την γραφική παράσταση βάθους -θερμοκρασίας
Προτεινόμενη λύση
Με την βοήθεια του πίνακα y
βάθος 4 z y 24
Θερμοκρασία 6 2 x
24
Επειδή τα ποσά βάθος – θερμοκρασία y=
x
είναι αντιστρόφως ανάλογα, έχουμε ότι 12

α) θα ισχύει 46 = xy άρα 8

24 = xy 4
24
y= O 1 2 3 6 x
x
β) 46 = 2z άρα 24 = 2z επομένως z = 12
γ) Επειδή x , y > 0 η γραφική παράσταση θα είναι το κομμάτι της υπερβολής που
ανήκει στο 1ο τεταρτημόριο

5.
Στις παρακάτω ερωτήσεις επιλέξτε την σωστή απάντηση
α) Η υπερβολή που διέρχεται από το σημείο (1, 3) είναι η
2 3 1 3
Α. y = Β. y =  Γ. y = Δ. y =
x x 3x x
1
β) Η γραφική παράσταση της y =  δεν διέρχεται από το σημείο
x
 1  1
Α . (  1 , 1) Β. ( 1,  1) Γ.  2,   Δ.  2, 
 2  2
 λ 1
γ) Η συνάρτηση y = δεν είναι υπερβολή. Το λ είναι
x
Α. 0 Β. 2 Γ.  3 Δ.1
Προτεινόμενη λύση
α)
Για x = 1 και y = 3 επαληθεύεται η εξίσωση Δ. Οπότε σωστό το Δ
β)
1 1
Για x = 2 και y = δεν επαληθεύεται η εξίσωση y =  . Οπότε σωστό το Δ
2 x
γ)
Για να μην είναι υπερβολή θα πρέπει λ  1 = 0 δηλαδή λ = 1. Άρα σωστό το Δ

6.
2λ 2  1
Αν η γραφική παράσταση της συνάρτησης y = διέρχεται από το σημείο
x
(1, 7), να βρείτε τις τιμές του λ.
Προτεινόμενη λύση
Αφού η γραφική παράσταση διέρχεται από το (1, 7), ισχύει 7 = 2λ2  1 άρα
2λ2 = 8
λ2 = 4
λ =2 ή λ =  2
7.
Στον διπλανό πίνακα, τα ποσά α και β α 4 2 3 16 1,5
είναι αντιστρόφως ανάλογα β 6 12 8 1,5 16
α) Να συμπληρώσετε τον πίνακα.
β) Να βρείτε τη σχέση που συνδέει το ποσό β με το α.
γ) Να κάνετε τη γραφική παράσταση της σχέσης με την προϋπόθεση ότι τα α , β
είναι πραγματικοί αριθμοί ≠ 0
Προτεινόμενη λύση β
16
Επειδή τα ποσά α και β είναι αντιστρόφως
ανάλογα, οι αντίστοιχες τιμές έχουν σταθερό 12
24
β=
γινόμενο και όπως φαίνεται στην δεύτερη 8 α

στήλη αυτό είναι 24. 6

α) 1,5
Προφανώς το κενό στην τρίτη στήλη -16 -4 -3 -2 -1,5
O1,5 2 3 4 16 α
είναι 12, στην τέταρτη είναι 3,
στην πέμπτη 1,5 και στην έκτη 16. -6
Συμπληρωμένος ο πίνακας φαίνεται παραπάνω -8
β) -12
24
Προφανώς αβ = 24 άρα β = -16
α
γ)
Η γραφική παράσταση αποτελείται από τον δεξιά κλάδο της παραπάνω υπερβολής
και τον συμμετρικό αυτού ως προς το Ο.
8.
Ένας εργάτης τελειώνει ένα έργο σε 40 ώρες. Να βρείτε
α) Πότε θα τελειώσει το έργο αν δουλέψουν 5 εργάτες ίδιας απόδοσης.
β) Να βρείτε τη σχέση που συνδέει τον αριθμό y των εργατών ίδιας απόδοσης με το
χρόνο x ολοκλήρωσης του έργου.
γ) Για να ολοκληρωθεί το έργο σε 4 ώρες, πόσοι εργάτες πρέπει να δουλέψουν.
δ) Να κάνετε την γραφική παράσταση της σχέσης εργάτες – χρόνος
Προτεινόμενη λύση Εργάτες 1 5 y
Με την βοήθεια του πίνακα Ώρες δουλειάς 40 z x

Επειδή τα ποσά εργάτες – χρόνος είναι αντιστρόφως ανάλογα έχουμε ότι

α) Αν οι 5 εργάτες δουλέψουν z ώρες, θα y
ισχύει 1 40 = 5z άρα 40 =5 z οπότε z = 8 ώρες 40

40
β) yx = 40 άρα y = 40
x y=
x
40 20
γ) Αν x = 4 τότε y = = 10 εργάτες
4
10
δ) Επειδή x , y > 0 η γραφική παράσταση
5
θα είναι το κομμάτι της υπερβολής που
ο 8 x
ανήκει στο 1 τεταρτημόριο O 1 2 4