AG BZNDRWRKNMRSCTGRN

Bijzondere werknemerscategorieën
Philippe Kiss
Arbeidsgeneesheer
Securex Health & Safety
Vakgroep ‘Volksgezondheid en Eerstelijnszorg’
Bijzondere werknemerscategorieën
1. zwangeren
2. (jongeren op het werk)
3. oudere werknemers
Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 2

1
ZWANGERE WERKNEEMSTERS
MENSELIJKE VOORTPLANTING

Menselijke voortplanting - Actoren
• mannelijk voortplantingsstelsel
• vrouwelijk voortplantingsstelsel
• vrucht

Mannelijk voortplantingsstelsel
• geen langdurig cyclisch regelingsproces

• kort op de bal
• vanaf puberteit tot dood
• continu groot aantal celdelingen, celdifferentiaties en maturatieprocessen

Hormonal regulation of testicular function and spermatogenesis
Mahmoud A and Comhaire FH (2006) Mechanisms of Disease: late-onset hypogonadism

Nat Clin Pract Urol 3: 430–438 doi:10.1038/ncpuro560
Spermatogenese
delende en
rijpende cellen
12 wk
belang tijdsvenster
(bron: http://bio1152.nicerweb.com/Locked/media/ch46/spermatogenesis.html)
Vrouwelijk voortplantingsstelsel
• alle oöcyten gevormd tijdens foetale periode

• maximaal 7 miljoen oöcyten
• omringd door granulosacellen
• inactief tot volwassenheid
• slechts enkele zullen verder rijpen
• regeling cyclisch vanaf puberteit tot menopauze


Vrucht
• bevruchting
• embryo-implantatie
• overgang van embryo naar foetus
• ontwikkeling van de foetus tot aan geboorte

Vrucht

Mannelijk voortplantingsstelsel
en blootstelling
• spermatogenese één van de meest gevoelige biologische processen

• kwetsbaar omwille van continu proces van
• groot aantal celdelingen
• celdifferentiatie
• celontwikkeling
• kan leiden tot suboptimaal sperma-DNA en –kwaliteit
• spermatogenese gevoelig aan chemische agentia aan zeer lage
blootstellingsniveaus (zonder intoxicatieverschijnselen)
• mannen hebben vaak een veel hogere blootstelling dan vrouwen
en blootstelling
• oöcyten meest kwetsbaar voor toxische stoffen, chemotherapie en straling

tijdens de vorming en vermenigvuldiging in beide ovaria in de foetale
periode van de moeder
• foetale blootstelling kan aanleiding geven tot verminderde vruchtbaarheid

• ook latere blootstelling aan toxische stoffen (arbeidsgebonden of niet)
kan cytotoxische schade toebrengen aan de oöcyten met subfertiliteit als
gevolg

Kwetsbare perioden
• paternale blootstelling
• in utero
• aanmaak gonaden
• ganse periode vóór conceptie
• relevant tijdsvenster spermatogenese
• maternale blootstelling
• in utero
• aanmaak gonaden
• productiefase
• vóór de zwangerschap
• tijdens de zwangerschap
• kind in utero
• relevant tijdsvenster embryogenese
Effecten
• vruchtbaarheidsproblemen
• vrouw
+/- onzichtbaar
• man
• zwangerschapsverloop
• spontane abortus +/- zichtbaar
• vroeggeboorte
• congenitale afwijkingen
• afwijkingen bij het kind op latere leeftijd
• ontwikkelingsstoornissen
• maligniteiten
• vruchtbaarheidsproblemen

Effecten arbeidsgebonden blootstelling
• effecten blootstelling vader

• effecten op de vruchtbaarheid
• effecten ná de bevruchting
• spontane abortus
• effecten blootstelling moeder
• blootstelling vóór de bevruchting
• effecten op de vruchtbaarheid
• spontane abortus
• blootstelling tijdens de zwangerschap
• spontane abortus KB Moederschaps-
• congenitale afwijkingen bescherming
Effecten arbeidsgebonden blootstelling van
moeder tijdens de zwangerschap
• effecten blootstelling moeder

• blootstelling tijdens de zwangerschap
• spontane abortus “meest bestudeerd”
● 70.000 chemische producten
● 4 miljoen mengsels
● voor 2.300 producten gegevens over invloed op
ongeboren kind (Scialli, 1994)
● 820 farmaceutische producten (45% menselijke gegevens)
● 1337 niet-pesticiden (13% menselijke gegevens)
● 159 pesticiden (3% menselijke gegevens)
Moederschapsbescherming
• wettelijk kader
• sociale aspecten
• praktische aanpak

Wet 03/04/1995 (B.S. 10/05/1995)
• Z.S. verlof
• Z.S. onderzoeken
• bescherming tegen ontslag
• overwerk (verbod >39 u/wk; >9 u/d)
• nachtarbeid (tss. 20 en 06 uur) kan niet verplicht worden:
• 8 wk voor bevalling
• andere periodes (mits medisch attest)
• max. 4 wk. na Z.S. verlof (mits medisch attest)

KB Moederschapsbescherming (1)
• Wet 03/04/1995 (B.S. 10/05/1995)

• K.B. 02/05/1995 (B.S. 18/05/1995)
• Codex, Titel VIII, Hoofdstuk 1
• “KB Moederschapsbescherming”

• risico-evaluatie
• werkgever + AG, CPB
• evaluatie van aard, mate en duur van blootstelling aan schadelijke
arbeidsomstandigheden
• maatregelen: welke (werkaanpassing, overplaatsing, verwijdering) + tijdstip
• op schrift
• info aan werkneemsters (resultaten RA en maatregelen)
• modaliteiten f.g.b.

• beslissing AG bindend
• ged. overleg/beroepsprocedure: geen opschorting van AG beslissing
• MSB gaat in van zodra de WN de WG op de hoogte heeft gebracht van

haar ZS (geen modaliteiten !)

• Bijlage I
• niet-limitatieve lijst met risico’s, waarvoor voorafgaand een evaluatie dient te
gebeuren
maatregelen  R.A.

• Bijlage II
• lijst van verboden agentia en arbeidsomstandigheden
onmiddellijke maatregelen

Bijlage I
• lawaai
• 80 dB
• andere lichamelijke belastingen
• staand of lopend werk >5u/dag
• voorovergebogen werk >1u/dag
• ioniserende straling
• isotopen in ZH !!
• geen sprake van stress-blootstelling
• indicaties voor ontwikkelingsstoornissen bij het opgroeiende kind bij
verhoogde stress-blootstelling tijdens de zwangerschap

Bijlage II (1)
• “manueel hanteren van lasten ged. laatste 3 mnd van de ZS”

• termijn ?
• literatuur: min. 10 kg (>50x/wk)

Bijlage II (2)
• CMV
• werk met kinderen <6 jr.
• handhygiëne onvoldoende voor preventie in kleuteronderwijs
• seroprevalentie Vlaanderen:
• nullipari 16%
• vanaf 1 kind 32%
• parvovirus
• seroprevalentie Vlaanderen: 75%
• rubella
• Vlaamse vrouwen (21-40 j) ’97: 11% seronegatief

Bijlage II (3)
• cytostatica
• alomtegenwoordige vuiligheid in ziekenhuizen
• aanwezigheid aangetoond bij verpleegkundigen die absoluut geen contact
hebben met bereiding, toediening en verzorging
• “halothaan”
• obsoleet
• lachgas !

Bijlagen
• onvolledig
• geen limietwaarden
• geen criteria
• geen sprake van gevolgen voor het kind op lange termijn
• vals gevoel van veiligheid
• vooral bruikbaar om WG te overtuigen
bijlagen geen wetenschappelijk werkdocument !

Wettelijk kader
• krijtlijnen van verantwoordelijkheden

• RA in overleg met AG
• bijlagen ontoereikend als uitgangspunt voor RA

Sociale aspecten
sectoren financiële tussenkomst

• openbare besturen • ZS verlof
• benoemden
• FBZ (Fedris)
• contractuelen
• mutualiteit
• private sector • onderwijs
• onderwijs

Z.S. verlof
• 15 wk
• MSB : 6 wk prenataal verlof + 9 wk bevallingsrust
• geen MSB : max. 5 wk “prenataal verlof” mag worden opgenomen na de
bevalling
• eerste 30 d: 82% onbegrensd brutoloon; nadien: 75% begrensd brutoloon

Mutualiteit (bij verwijdering)
• zwangerschap
• 78% begrensd brutoloon
• periode voorafgaand aan ZS verlof
• tot 6 wk vóór bevalling
• borstvoeding
• 60% begrensd brutoloon
• aansluitend op zwangerschapsverlof
• vanaf 10de wk na bevalling
• maximaal 5 maand na bevallingsdatum

Onderwijs (1)
• omzendbrief “bedreiging door een beroepsziekte tijdens de zwangerschap

en moederschapsbescherming”
• http://data-onderwijs.vlaanderen.be/edulex/document.aspx?docid=13304

Onderwijs (2)
• “bedreigd door een beroepsziekte”

• +/- oude criteria FBZ (Fedris)
• goedkeuring Medex/AGD
• 100% tussenkomst (statutairen + contractuelen)

Onderwijs (3)
• “moederschapsbescherming”
• niet bedreigd door beroepsziekte
• agressie
• tillen van lasten
• borstvoeding
• vastbenoemden: 100%
contractuelen: 80% ZIV

Gevolgen voor de werkgever (1)
• plotse wijziging in personeelsbezetting

• werkaanpassing
• overplaatsing
• personeelstekort
• problematisch voor sectoren met veel vrouwen (verzorgingssector,
horeca, onderwijs)

Gevolgen voor de werkgever (2)
• problematisch voor beroepen met hoge specialisatiegraad

• belang van uitgewerkte procedure en vooraf opgemaakte RA

Risico-analyse MSB (1)
• wettelijk: 2 lijsten
• “verboden” lijst
• onmidd. maatregelen door WG vóór AG
• niet-limitatieve lijst
• voorafgaande RA, maatregelen door WG ná AG
• praktisch: voorafgaande RA

• MEDISCHE KENNIS MOET BASIS VORMEN !!

• niet de wettelijke bijlagen
• niet de sociale implicaties

• STEEDS !
+ werkverantwoordelijken
+ interne preventieadviseur
+ personeelsdienst / HRM
+ arbeidsgeneesheer

• inventarisatie werkposten/gevaren
• gevaarsevaluatie, blootstellingsevaluatie
• handelingen/omstandigheden die risico’s inhouden
medische kennis (AG),
kennis werkomstandigheden / procédés
(AG, IPA, werkverantwoordelijken)
• maatregelen
sociale implicaties WN + implicaties WG
overleg bij elke stap

• werkdocument
• leidraad WN, WG, AG
• procedure-omschrijving
• fiches per beroepscategorie
• RA op maat

Procedure MSB
1. werkneemster
De bescherming vangt aan van zodra de werkneemster haar werkgever op de
hoogte heeft gebracht van haar zwangerschap
2. werkgever
Neemt de passende preventieve maatregelen zoals overeengekomen bij de RA
en doet onmiddellijk aangifte bij de AG, waarmee zo snel mogelijk een afspraak
wordt gemaakt
3. arbeidsgeneesheer
Neemt de uiteindelijke (bindende) beslissing betreffende de te nemen
maatregelen
Administratie arbeidsgeneesheer
• FGB:
• D: “gedurende de zwangerschap / borstvoeding”
• evt. 2°: maatregelen
bij verwijdering
• attest mutualiteit (in te vullen door werkgever)
• formulier onderwijs
• info-formulier Fedris

2
JONGEREN OP HET WERK

“Jongeren op het werk”
• K.B. 03/05/1999 (B.S. 03/06/1999)

• “bescherming van jongeren op het werk”
• gewijzigd bij K.B. 28/08/2002 (B.S. 18/09/2002)
• “medisch toezicht van jongeren op het werk”
• Ministeriële Omzendbrief 12/01/2004
• “bescherming van stagiairs”
“Jongeren op het werk”
• K.B. 02/06/2006 (B.S. 17/07/2006) wijziging K.B. 21/09/2004

• K.B. 01/07/2006 (B.S. 17/07/2006)
• financiële regeling van het gezondheidstoezicht op stagiairs via FBZ
• K.B. 20/07/2015 (B.S. 04/08/2015)
• omzetting Richtlijn 2014/27/EU betreffende de indeling, etikettering en
verpakking van stoffen en mengsels
• gewijzigd bij K.B. 31/05/2016 (B.S. 25/07/2016) en wijziging K.B.
21/09/2004

Toepassingsgebied
• elke persoon van 15 tot 18 jaar, niet meer onderworpen aan de voltijdse
leerplicht, tewerkgesteld met of zonder (arbeid onder gezag van een ander
persoon) arbeidsovereenkomst
• elke persoon, niet meer onderworpen aan de voltijdse leerplicht,
tewerkgesteld krachtens een leerovereenkomst
• elke persoon, niet meer onderworpen aan de voltijdse leerplicht, die arbeid
verricht krachtens een overeenkomst in het kader van een opleidingstraject
• arbeid in de onderwijsinstelling zelf (als deel van het opleidingsprogramma)
• jobstudenten

Verplichtingen van de werkgever
• risico-analyse opmaken
• nodige preventiemaatregelen (ism PA’s)
• jongere inlichten over risico’s en preventiemaatregelen
• gezondheidstoezicht laten uitvoeren

Risicoanalyse JOW (1)
“jongeren” – specifieke RA
• activiteiten die groter risico vormen voor jongeren dan voor andere
werknemers
• meer kwetsbaar door:
• gebrek aan ervaring
• onvoldoende bewustzijn van risico’s
• onvoltooide geestelijke en lichamelijke ontwikkeling

• werkgever
• i.s.m. PA’s
• preventiemaatregelen
• jongere inlichten over risico’s en preventiemaatregelen

• verboden activiteiten, procédés, werkplaatsen

• niet-limitatieve lijst (bijlage K.B. 03/05/1999)
• tewerkstelling verboden
• afwijkingen van toepassing

“Verboden” activiteiten (1)
• arbeid die jongeren lichamelijk of psychisch niet aankunnen

• fysische agentia
• ioniserende straling
• omgeving met overdruk
• biologische agentia: groepen 3 en 4

• chemische agentia
• giftige, carcinogene, mutagene, teratogene stoffen
• specifieke stoffen
• procédés en werkzaamheden
• vnl. veiligheidsgebonden
• gevaarlijke machines

• bepaalde werkplaatsen
• risico voor ontploffing en brand
• autopsiezalen
• vilbeluiken
• slachterijen
• plaatsen waar gewerkt wordt met cyaniden
• mogelijke asbestblootstelling

Uitzonderingen op verboden activiteiten (1)
jobstudenten
• minstens 18 jr.
• studierichting in overeenstemming met werkzaamheden
• positief advies van CPB vereist

Uitzonderingen op verboden activiteiten (2)
alle andere jongeren

• werkzaamheden onontbeerlijk voor hun opleiding
• preventiemaatregelen worden toegepast
• begeleiding door ervaren werknemer

Gezondheidstoezicht
• passend gezondheidstoezicht
• steeds voorafgaande gezondheidsbeoordeling
• alle jongeren <18 jaar
• nachtarbeid
• blootstelling aan specifiek risico uit bijlage

“Bescherming van stagiairs”
• stagiairs
• beroepsopleiding in een onderneming

“Stagiairs”
Verplichtingen van de werkgever (1)
• opmaken RA
• welk gezondheidstoezicht
• aard van de verplichte inentingen
• preventiemaatregelen ivm MSB
• onderwijsinstelling hiervan op de hoogte stellen

“Stagiairs”
Verplichtingen van de werkgever (2)
• informatiedocument opstellen voor onderwijsinstelling

• beschrijving werkpost / activiteit
• preventiemaatregelen
• uit te voeren medische en gerichte onderzoeken
• verplichtingen (+ evt. aangepaste vorming) van de stagiair

Gezondheidstoezicht stagiair (1)
• werkgever kan voor het gezondheidstoezicht van de stagiair beroep doen

op de EDPB van de onderwijsinstelling
• in de praktijk:
• risicoanalyse door werkgever
• medisch onderzoek door onderwijsinstelling
• betaling via Fedris

Gezondheidstoezicht stagiair (2)
• VGB niet verplicht indien

• < 18 jr. en geen GT noodzakelijk volgens RA
of
• BSW
EN
• MST <5jr. geleden

3
OUDERE WERKNEMERS
DUURZAME INZETBAARHEID

Achtergrond
• WGO (1993): WN  45 jr.

•  geboortecijfer
+  gemidd. opleidingsduur
 proportie jongere WN
+  uitstapleeftijd
 proportie OWN (45 – 65 jr.)
• EU 2025 : 41% OWN

“Ouderewerknemersbeleid”
• solitair “ouderewerknemersbeleid”
• schiet manifest tekort schieten
• kortzichtig, werkt discriminatie en stereotypering in de hand
• “vijgen na Pasen”
• “leeftijdsbewust personeelsbeleid”
• reduceert inzetbaarheid tot een leeftijdsgebonden materie
• inzetbaarheid in wezen weinig met leeftijd te maken
• inzetbaarheid niet zozeer een zaak van leeftijd, maar eerder een zaak van
mensgebonden veranderingen, die zich voordoen gedurende de ganse
loopbaan
• niet alleen oudere werknemers
• álle werknemers, ongeacht hun leeftijd
“Duurzaam inzetbaarheidsbeleid”
• “duurzaam personeelsbeleid”, “duurzaam mensbeleid”, “duurzame

inzetbaarheid”
• werknemers inzetbaar houden, ongeacht hun leeftijd
• beleid met een langetermijnvisie, waarbij verder gekeken wordt dan de huidige
toestand
• dé grote uitdaging van een duurzaam inzetbaarheidsbeleid
• mensgebonden veranderingen verzoenen met veranderende noden van de
organisatie en een veranderende job (inhoud, vereisten, omgeving, context,
…)
• welslagen van een duurzaam inzetbaarheidsbeleid afh. van optimaal
managen van de interactie tussen de drie niveaus van veranderingen
(werknemer, organisatie, job)

100 Arbeidsparticipatie
België 55 – 65 j (%)
90
80
70
60
50
48.3
40
30
België
22.1
20 28.1
10

0
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
100 Arbeidsparticipatie 55 – 65 j (%)
90
80
70
60
57.2
50
48.3
40
36.2 40.0
30
België
22.1
20 28.1
EU-27
10

0
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
90
80
76.4
70
62.6
60
68.6
57.2
50
48.3
40
36.2 40.0
30
België
22.1
20 28.1
EU-27
10 Zweden
0
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
90
83.9
80
83.0
76.4
70
62.6
60
68.6
57.2
50
48.3
40
36.2 40.0
30
België
22.1
20 28.1 EU-27
10
Zweden
IJsland
0
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
Arbeidsparticipatie 55 – 65 j (%) - mannen
100
90 89.1
80 87.0 78.4
70
65.1 70.8 63.8
60
50
53.8
47.1
49.9
40
31.7
30 37.8
België
20
EU-27
10 Zweden
Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018
IJsland 78
0
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
100
Arbeidsparticipatie 55 – 65 j (%) - vrouwen

90
78.6
80
70
78.9 74.4
60.4
60 66.3
50
51.0
42.8
40
30
26.1 30.7 België
20
EU-27
12.9
10 18.7 Zweden
IJsland 79
0
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
Redenen
• mentaliteit van de bevolking

• ongunstige combinatie tekortschietend tewerkstellingsbeleid en een hoog
niveau van sociale welzijnsvoorzieningen
• overheidscampagnes
(Ilmarinen, Tallinn 2008; Guillemard, Melbourne 2011)
• houding van het management

• bedrijfsleiding is de cruciale factor
• een gedegen mensgericht duurzaam personeelsbeleid staat of valt bij het
management

Inzetbaarheid (duurzame -)
4 core questions (Hannover, 29/08/2012)
• must I work ?
• economic necessity
• can I work ?
• health and functional ability
• do I want to work ? inzetbaarheid “work ability”
• engagement and motivation

• is there a job for me?
• economic and structural situation at the labor market
inzetbaar
Kernvragen voor de werkgever
Inzetbaarheid
• kan mijn werknemer werken ?

• wil mijn werknemer werken ?
• heb ik een job voor mijn werknemer ?

Kernvragen voor de werkgever
Duurzame inzetbaarheid
• zal mijn werknemer kunnen blijven werken ?

• zal mijn werknemer willen blijven werken ?
• zal er een job beschikbaar zijn voor mijn werknemer?

Mensgebonden veranderingen
• verouderingsproces
• universeel: alle leden van eenzelfde species kennen deze verandering
• progressief
• intrinsiek: niet te wijten aan de omgeving en beïnvloedbare veranderingen
• verzwakkend: er is een vermindering van functies
• sociofamiliale veranderingen
• huisverlatende kinderen, zorgbehoevende ouders
• chronische, irreversibele ziekten
• veranderingen in functionele capaciteit
Chronische, irreversibele ziekten
• frequentie neemt toe met de leeftijd

• manifest rond 50 jaar
• chronisch
• musculoskeletale ziekten: vnl degeneratieve aandoeningen
• cardiovasculaire ziekten
• luchtwegaandoeningen

Prevalentie locomotorische klachten
n=17234
p<0.001

Functionele capaciteit (veranderingen in)
• mogelijkheid van het organisme om een vooropgesteld doel te bereiken

• fysieke capaciteit
• cardiorespiratoir
• musculoskeletaal
• mentale capaciteit
• sociale capaciteit

Cardiorespiratoire capaciteit
• gemiddeld  1 % per jr.

• grote interindividuele verschillen
• fysieke activiteit (buiten het werk), roken, geslacht, erfelijkheid, gezondheid,
medicatie
• verschillen nemen toe met de leeftijd

Musculoskeletale capaciteit
• piek op 30 jr., nadien niet-lineaire afname

•  spiermassa
• sneller na 65 j
•  spierkracht
• tot 55 j:  0 – 3 % per 10 j
• vanaf 55 j:  15 – 20 % per 10 j
• fysieke activiteit (buiten het werk), geslacht, erfelijkheid, gezondheid, …

Mentale capaciteit
• tragere informatieverwerking
• het aanleren van een cognitieve taak heeft meer tijd nodig
• aangepaste opleidingen (kleine groepen, aangepast tempo)!
• geen kwalitatief verschil tussen oudere en jongere werknemers (zeker indien
bekend competentiedomein: compenseert ervaring ruimschoots!)
• psychologische groei in capaciteiten
• tijdens de levensloop en loopbaan opgedane ervaringen
• zekere “wijsheid”
• sneller inzicht
• meer pragmatische en “doorleefde” oplossingen en strategieën
Functionele capaciteit
• cardiorespiratoir, musculoskeletaal, mentaal


Functionele capaciteit – Work ability
• functionele capaciteit
• mogelijkheid van het organisme om een vooropgesteld doel te bereiken
• werkcapaciteit
• functionele capaciteit om werk te verrichten
• “work ability”
• “werkvermogen”

“Work Ability” – “werkvermogen”
• mate waarin een werknemer met zijn actuele lichamelijke en geestelijke

gezondheid (ongeacht of die nu goed of minder goed is) en met zijn
individuele attitudes en belevingen (motivatie, jobtevredenheid, …) de
arbeidsgebonden belastingen (nog) aankan
• grote onderlinge verschillen


WA en LT – Vlaamse BWM
50
45
40 “healthy worker
effect”
35
WAI
30
25
20
255 brandweermannen  45 jr
97.7 % participatie
15
44 46 48 50 52 54 56 58 60 62
Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 leeftijd Kiss et al 2001 94
Het Work Ability Huis (Ilmarinen & Tuomi 2004)
ingrepen op deze verdieping hebben

de grootste impact
werkvereisten en –
organisatie
33
attitudes,
jobtevredenheid…
14
professionele
competentie
13
gezondheid 39
0 20 40 60
Bijdrage aan Work Ability
mens aanpassen aan het veranderende werk

werkvereisten en –
organisatie
33
HRM & werkorganisatie 50
attitudes,
jobtevredenheid…
14
professionele
competentie
13
gezondheid & preventie 50
gezondheid 39
werk aanpassen aan de veranderende mens 0 10 20 30 40 50

Duurzame inzetbaarheid
= rekening houden met veranderingen
• veranderingen op drie niveaus

• werk
• werknemer
• organisatie
• welslagen van een duurzaam inzetbaarheidsbeleid afh. van optimaal
managen van de interactie tussen de drie niveaus van veranderingen
• mensgebonden veranderingen verzoenen met veranderende noden van
de organisatie en een veranderende job (inhoud, vereisten, omgeving, …)
vormt dé grote uitdaging in een duurzaam inzetbaarheidsbeleid

Stakeholders der veranderingen
• werk aanpassen aan de veranderende mens

• preventiediensten
• output: gezondheid en welzijn individuele werknemer
• mens aanpassen aan het veranderende werk
• HRM
• output: inzetbaarheid en productiviteit individuele werknemer
• organisatie aanpassen aan de veranderende noden
• management
• output: functioneren en productiviteit ganse organisatie (collectief)

België:
voorbeeld van duurzame inzetbaarheid?
Ziektepercentages 2001-2016
“duurzame non-inzetbaarheid”
0-1 mnd
1-12 mnd
>12 mnd
Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 (White Paper Absenteïsme in 2016 – april 2017 www.securex.be/whitepapers ) 99
Ziektegroepen in invaliditeit
(cijfers RIZIV – ongeacht leeftijd)

(Dr. B. Landtmeters, 17 oktober 2013)
Redenen vroegtijdige uitval omwille van
gezondheidsredenen
• musculoskeletale aandoeningen
• mentale aandoeningen

Musculoskeletale aandoeningen - Oorzaken
• gedaalde musculoskeletale capaciteit

• afname spiermassa en –kracht na 55 jaar
• oudere werknemer bijzonder gevoelig voor fysieke werkbelasting
• fysieke werkbelasting
• zwaarder ervaren
• snellere gezondheidsschade
• degeneratieve aandoeningen van het bewegingsstelsel
• combinatie van individuele fysiologische processen, inherent aan een in
de tijd evoluerend menselijk lichaam, en een, hieraan niet aangepaste,
fysieke werkbelasting

Musculoskeletale aandoeningen -
Preventiemaatregelen
• ergonomische maatregelen
• verminderen van de fysieke werkbelasting
• vermijden van oncomfortabele, slechte werkhoudingen
• vermijden van monotoon en repetitief werk
• inlassen recuperatiemomenten
• promoten regelmatige lichaamsbeweging
•  fysieke én mentale capaciteit
• fysiek belastend werk : géén trainingseffect
• werknemers in fysiek zware beroepen
• niet: laten werken tot leeftijd van vervroegd pensioen (medisch-deontologisch
totaal onverantwoord)
• wel: voorbereiden op / opleiden voor een andere, fysiek minder zware job (nog
vóór er locomotorische klachten zijn)
Mentale aandoeningen - Oorzaken
• persoonlijke factoren
• sociofamiliale factoren
• arbeidsgebonden factoren
• psychosociale werkomgeving

Psychosociale werkomgeving - “klassiek”
• verschillende deeldimensies
• werkvereisten, sociale ondersteuning, beslissingsmogelijkheid, …
• geassocieerd aan bepaalde job of functie
• interacties binnen allerlei modellen
• invloed op gezondheid en welzijn van de individuele werknemer
• klassieke modellen (Karasek, Siegrist) ontoereikend (Netterstrøm et al.
2008; Burr et al. 2010)
• psy-omgeving is méér dan een collectie van descriptieve karakteristieken
van een job

Psychosociale werkomgeving
Tage S Kristensen. A questionnaire is more than a questionnaire. Scand J Public Health 2010;38:149-155.
http://sjp.sagepub.com/content/38/3_suppl/149.full.pdf+html
• jobgerelateerde factoren
• deeldimensies geassocieerd aan een bepaalde job of functie
• “de job maakt ziek”
• relationele factoren
• interpersoonlijke relaties tussen collega’s, tussen werknemers en
leidinggevenden, tussen werknemers en klanten
• “de ander maakt ziek”
• sociaal kapitaal van de organisatie
• “de groep – als entiteit – maakt ziek”

Sociaal kapitaal van de organisatie
• sociologisch begrip
• maatschappij = verzameling mensen die samen leven
• sociaal kapitaal
• vertaald naar bedrijfscontext

• organisatie = verzameling mensen die samen werken
• sociaal kapitaal van de organisatie / werkplaats
• organizational social capital / workplace social capital
• “OSC”

Workplace social capital
• aparte entiteit
• geen eigenschap van één bepaalde functie, job of persoon
• groepsgegeven (organisatie, work unit)
• overstijgt de individualistisch gerichte psychosociale werkmodellen (Karasek,
Siegrist, …)
• “weefsel” tussen werknemers
• bindweefsel
• voeding

OSC – operationele definitie
• karakteristiek van de ganse werkplaats bestaande uit 3 dimensies

• gemeenschapsgevoel, sfeer op het werk
• verticaal vertrouwen (in beide richtingen)
• rechtvaardigheid (rechtvaardige werkverdeling)
(Kiss et al. 2014)
• sterk gerelateerd aan leiderschapskwaliteit

Relatie leiderschapskwaliteit en OSC
n=428 work units (≥60% participatie)

gemidd. 28 werknemers/unit (5 - 267)
R²=0.591
β=6.0
p<0.001

Kwantitatieve werkvereisten en OSC
in 12 scholen in Faxe (DK)
Quantitative
demands
60
Gr Hy
50 Ba Ly
Ro Te
Ka So Sv
Mø
40 Sp
No
30
Social capital
50 60 70 80
Emotionele werkvereisten en OSC
in 12 scholen in Faxe (DK)

OSC en leiderschapskwaliteit - scholen

OSC en leiderschapskwaliteit – ZH afdelingen

OSC en gezondheid
• self rated health (Oksanen et al. 2008; Suzuki et al. 2010)

• well-being and health in staff (Kouvonen et al. 2008)
• hypertension (Oksanen et al. 2012)
• emotional exhaustion in clinicians (Driller et al. 2010) and hospital nurses
(Kowalski et al. 2010)
• depressive symptoms (Jung et al. 2012)
• depression (Kim et al. 2012)
mentale aandoeningen

OSC en work ability
239 verpl / verz. pers. (81% particip.)

11 RVT’s en WZC’s

(Kiss et al. 2014) 117
OSC en roddel en laster


(Kiss et al. 2014) 118
OSC en bedrijfsperformantie
• functioneren van de organisatie

• omzet
• productie
• kwaliteit dienstverlening

Quality of treatment in 9 hospitals

OSC en HR parameters
• jobtevredenheid
• erkenning en waardering
• absenteïsme
• verloopintentie

Jobtevredenheid in 7 call centers (DK)

Jobtevredenheid in 8 ziekenhuizen (DK)

Erkenning en waardering in 12 scholen
in Faxe (DK)

Afwezigheid wegens ziekte – RVT’s


(Kiss et al. 2014) 126
Afwezigheid wegens ziekte
Lokale besturen Oost-Vlaanderen

Verloopintentie werkgever – RVT’s


Social capital
• OSC belangrijk aspect i.k.v. gezondheid en welzijn op het werk

• parameter op organisatieniveau
• troef: OSC belangrijk voor productie, kwaliteit en omzet
• uitdaging: sleutel voor verbetering ligt bij management
(leiderschapskwaliteit)

Herstelbehoefte
onvoldoend
e herstel
stress korte lange termijn

factoren termijn effecten
effecten
hoge vermoeidheid psychosomatisch
werkbelasting einde werkdag e aandoeningen
herstelbehoefte
(Ursin & Eriksen 2004; Sluiter et al. 1999 en 2001)
Herstelbehoefte-schaal
• betrouwbaar instrument
• goede voorspeller van gezondheidsklachten (psychosomatische
aandoeningen, burnout, depressie) en absenteïsme
• opsporing gezondheidseffecten in een vroeg stadium
• ingrijpen op de herstelbehoefte heeft een preventief effect op het
ontwikkelen van gezondheidsklachten
• schaal 0 – 100
• hoe hoger, hoe slechter
• verhoogde herstelbehoefte: > 45

Situering herstelbehoefte binnen inzetbaarheid
Resultaten multivariate logistische regressie-analyse
(Odds Ratios)
fysieke werkbelasting ≥45jr. vs. <45jr. vrouwen vs. mannen

(0-10)
1.14** – 1.13*
1.74* – 1.78* N.S.
lage inzetbaarheid
hoge herstelbehoefte 7.16*** – 7.53***
(Work Ability Index<37)
0.80** – 0.74** n=836 – publieke sector

sociaal kapitaal (0-10) 63 work units
individueel – work unit 84.8% respons per WU
*p<0.05 **p<0.01 ***p<0.001 (Kiss et al. submitted)
Herstelbehoefte
• vroegtijdige marker van onwelbevinden

• belang voor preventieve benadering
• belangrijke intermediaire factor voor inzetbaarheid

sociale contacten buiten werk
vrouwen > mannen
(Kiss & De Meester 2005; Kiss et al. 2008)
(Kiss et al. 2008; Verdonk et al. 2010)
jobonzekerheid ouderen > jongeren

(Sluiter et al. 2003; Kiss et al. 2013) (Kiss et al. 2008; Mohren et al. 2010)
herstelbehoefte
hoeveelheid werk / werkdruk fysieke werkbelasting
(Sluiter et al. 2001 en 2003; (Sluiter et al. 2003; Kiss et al. 2008)
Kiss et al. 2008 en 2013)
emotionele werkbelasting sociale ondersteuning leiding

(Sluiter et al. 2003; Kiss et al. 2013) (Kiss et al. 2008)
monotoon werk regelmogelijkheden

(Kiss et al. 2008) (De Raeve et al. 2007)

herstelbehoefte
voltijds werk > deeltijds werk deeltijds werk

(Kiss et al. 2008) (Kiss et al. 2008)
overwerk meer rusttijd

(van der Hulst et al. 2006; De Raeve et al.
(Schuring et al. 2004)
2007)
onregelmatig werk
(De Raeve et al. 2007) herstelmogelijkheden
(van Velthoven & Sluiter 2009)
vrijheidsgraad*
(Kiss et al. 2013)
*vrijheidsgraad = +/- mate waarin men zelf kan bepalen wanneer men pauzes kan
inlassen wanneer men dat wil
Gemiddelde herstelbehoefte en leeftijd
eenzelfde arbeidsgebonden stressblootstelling
n=1100 (84.3 % participatie)
“healthy worker
effect”

Kiss et al 2008 136
% verhoogde herstelbehoefte per
leeftijdscategorie
45
39,1
40 38,2 37,8
37,4
36,4
34,6 gemidd. 35.9%
35
31,1
30
128 organisaties; n=17400
23,8 (79.0% responsgraad)
25
20
<25 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 >54
(n=877) (n=1903) (n=2382) (n=2419) (n=2544) (n=2519) (n=2353) (n=2030)
total
(Kiss et al. 2017)
% verhoogde herstelbehoefte per
leeftijdscategorie en geslacht
45
40
35
30
128 organisaties; n=17400
(79.0% responsgraad)
25
20
<25 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 >54
(n=877) (n=1903) (n=2382) (n=2419) (n=2544) (n=2519) (n=2353) (n=2030)
total men women
Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 (Kiss et al. 2017) 138

Leeftijdsafhankelijke factoren geassocieerd aan
verhoogde herstelbehoefte (multivariate analyse)
• 4 factoren zijn gedurende de ganse loopbaan van belang voor de

herstelbehoefte :
• lichamelijke werkbelasting
• kwantitatieve werkvereisten
• werk-privé-onevenwicht
• hinder door fysische werkomstandigheden

Leeftijdsafhankelijke factoren geassocieerd aan
verhoogde herstelbehoefte
• bijkomende geassocieerde factoren in de meeste leeftijdscategorieën

• emotionele werkvereisten (niet bij <25jr.)
• meer uren werken dan gewenst (niet bij <25jr.)
• ontwikkelingsmogelijkheden (niet bij 45-49jr.)
• jobonzekerheid (niet bij <25jr. en >54jr.)
• geslacht (niet bij 50-54jr.)
• bijkomende geassocieerde factoren in één of meerdere

leeftijdscategorieën
• grensoverschrijdend gedrag (één van de types van -)
• sociaal kapitaal
• inspraak
Lichamelijke werkbelasting
per leeftijdscategorie en geslacht
effect
verhoogde herstelbehoefte total men women
3,6
regressiecoëfficiënt 3,4 3,5 3,3
3,2 3,1 3,2 3,2 3,2 3,3 3,3 3,2
3,5
3,2
3,0 2,9 3,0 3,0 2,9 3,0 2,9
2,8 2,6 2,8
blootstelling
lichamelijke
werkbelasting
<25 (n=833) 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 >54
(n=1826) (n=2280) (n=2322) (n=2463) (n=2410) (n=2249) (n=1935)
Lichamelijke werkbelasting
per leeftijdscategorie en geslacht
0,3
total men women
regressiecoëfficiënt
0,2
+/- = aanduiding
grootte verband
tussen blootstelling
3,6
en effect 3,4 3,5 3,3
3,2 3,2 3,2 3,2 3,3 3,3 3,2 3,5 3,2
0,1 3,0 3,1 3,0 3,0 2,9 3,0
2,9 2,8 2,9
2,8 2,6
<25 (n=833) 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 >54

(n=1826) (n=2280) (n=2322) (n=2463) (n=2410) (n=2249) (n=1935)

Werk-privé-onevenwicht per leeftijdscategorie
en geslacht
21,1 21,320,921,6 20,8

19,2 19,8
18,8 17,9
17,3 17,3 17,217,716,7 17,7
15,5 16,0
13,7 13,9 14,7
11,411,011,8 10,7
<25 (n=833) 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 >54 (n=1935)
(n=1826) (n=2280) (n=2322) (n=2463) (n=2410) (n=2249)
total men women

Werk-privé-onevenwicht per leeftijdscategorie
en geslacht -0,6
-1,1 total men women

regressiecoëfficiënt
-1,6
-2,1 21,1 21,320,921,6 20,8

19,2 19,8
18,8 17,9
17,3 17,3 17,217,716,7 17,7
15,5 16,0
13,7 13,9 14,7
11,411,011,8 10,7
<25 (n=833) 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 >54 (n=1935)
(n=1826) (n=2280) (n=2322) (n=2463) (n=2410) (n=2249)

Belangrijkste vaststellingen
• fysieke werkbelasting, kwantitatieve werkvereisten (te weinig tijd voor

teveel werk), hinder door fysische werkomstandigheden en werk-privé-
onevenwicht zijn belangrijke risicofactoren gedurende de ganse loopbaan
• belang wisselt volgens leeftijd en geslacht

• blootstellingsevaluatie alleen is onvoldoende
• werk-privé-(on)evenwicht en kwantitatieve werkvereisten meest
concordant met herstelbehoefte

Mentale aandoeningen
Preventiemaatregelen
• werken op risicofactoren voor hoge herstelbehoefte
• fysieke werkbelasting
• hoge werkdruk
• fysische werkomstandigheden
• emotionele belasting
• jobonzekerheid
• monotoon werk
• werk-privé-evenwicht
• deeltijds werk
• alternatieve werkweekindelingen
• vrijheidsgraad
• time control (≠ job control)

Belang oudere werknemers
• jongere werknemers
• onervaren
• investeren in opleiding
• gemiddeld 5 jaar eer echt rendabel
• sterker geneigd om organisatie te verlaten (moeten nog carrière maken)
• oudere werknemers
• ervaren werknemers
• minder geneigd om van organisatie te veranderen (carrière reeds gemaakt)
• investeren in (oudere) werknemers loont

Investeren loont
• investeren
• gezondheidspromotie
• preventie op de werkplaats
• welzijn op het werk
• opleiding
• loont
• minder absenteïsme
• hogere productiviteit

“Return on investment”
• ROI gezondheidspromotie: ratio 2.5 to 4.8

• ‘for every 1 EUR invested: costs for sick leave reduced by 2.5 – 4.8 EUR’
• ROI preventie op de werkplaats: ratio 2.2
• ‘for every 1 EUR per employee per year invested in workplace prevention:
potential economic return of 2.20 EUR’
• ROI promotie van ‘work ability’: ratio 3 to 5
• ‘for every 1 EUR invested: return of 3 to 5 EUR after a few years’

Gezonde Oudere Werknemer
• nuttige bijdrage aan bedrijf

• gezond en zinvol pensioen met minder ziekte en invaliditeit

● KMO (35 werknemers) working time control
herstelbehoefte
● gem. leeftijd 74 j (21 j – 101 j)
● 20-25 u/wk, plannen zelf hun werkuren
● “they can continue to work here as long as they can walk the stairs”
● “older people are flexible, they like to work part-time and are very motivated”
● Youtube “Investment in Older Workers Turns a Big Profit” “Age No Objection”

AG BZNDRWRKNMRSCTGRN

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

AG BZNDRWRKNMRSCTGRN

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Bijzondere werknemerscategorieën

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 2

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 3

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 4

• geen langdurig cyclisch regelingsproces

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 5

Mahmoud A and Comhaire FH (2006) Mechanisms of Disease: late-onset hypogonadism

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 7

• alle oöcyten gevormd tijdens foetale periode

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 8

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 9

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 10

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 11

• spermatogenese één van de meest gevoelige biologische processen

• oöcyten meest kwetsbaar voor toxische stoffen, chemotherapie en straling

• foetale blootstelling kan aanleiding geven tot verminderde vruchtbaarheid

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 13

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 15

• effecten blootstelling vader

• effecten blootstelling moeder

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 18

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 19

• Wet 03/04/1995 (B.S. 10/05/1995)

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 20

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 21

• MSB gaat in van zodra de WN de WG op de hoogte heeft gebracht van

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 22

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 23

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 24

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 25

• “manueel hanteren van lasten ged. laatste 3 mnd van de ZS”

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 26

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 27

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 28

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 29

• krijtlijnen van verantwoordelijkheden

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 30

sectoren financiële tussenkomst

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 31

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 32

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 33

• omzendbrief “bedreiging door een beroepsziekte tijdens de zwangerschap

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 34

• “bedreigd door een beroepsziekte”

• 100% tussenkomst (statutairen + contractuelen)

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 35

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 36

• plotse wijziging in personeelsbezetting

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 37

• problematisch voor beroepen met hoge specialisatiegraad

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 38

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 39

• MEDISCHE KENNIS MOET BASIS VORMEN !!

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 40

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 41

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 42

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 43

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 49

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 51

• K.B. 03/05/1999 (B.S. 03/06/1999)

• K.B. 02/06/2006 (B.S. 17/07/2006) wijziging K.B. 21/09/2004

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 53

Bijzondere werknemerscategorieën - 11 oktober 2018 54