kc–yatUn

kmal
Anauvaad laoKakx ica~aaMkxna
ivainataa ganabaaoTo ArivaMd gauptaa icanmayaI saamaMta
 ArivaMd gauptaa yaaMnaI iva&aana KaoLNyaaMvar Aajavar DJanaavar paustakox ilaihlaI
Aahota. tyaaMnaI SaMBarahUna AiQakx paustakxaMcaa ihMdImaQao Anauvaad koxlaa Aaho va
kRxtaISaIla iva&aanaavar SaMBarhUna AiQakx ifxlmsa\ banaivalyaa Aahota.
Matchstick Models And Other Science Experiments yaa tyaaMcyaa

paihlyaa paustakxacaa baara BaartaIya BaaYaaMmaQao Anauvaad Jaalaa Aaho. tao Anaokx
sanmaananaIya paurskxaraMcao maanakxrI Aahota. jasao 1988 caa iva&aana pa`saaracaa
pa`qama raiYT/ya paurskxar, IIT kxanapaurcao 2000 cao Distinguished Alumnus
Award, Third World Academy Of Sciences caa 2010 caa iva&aana

pa`saaracaa paurskxar.
saQyaa tao pauNyaata Aayaukxa saMsqaocyaa mau@taMagaNa iva&aana SaaoiQakoxta kxaya-rta
Aahota.
ho paustakx maaJao sahkxarI ivadulaa, ASaaokx va iSavaajaI
yaaMnaa samaipa-ta Aaho.

pa`kxaSakx: ArivaMd gauptaa,

15 AakxaSagaMgaa,
Aayaukxa, pauNao ivaVaipaz,
pauNao 411007
[maola : arvindtoys@gmail.com

vaobasaa[T : www.arvindguptatoys.com
maud`kx: “maud`a” 383 naarayaNa paoz,
pauNao 411030
kc–yatUn
kmal
laoKakx
ArivaMd gauptaa

Anauvaad
ivainataa ganabaaoTo

ica~aaMkxna
icanmayaI saamaMta
 Anauk`xmaiNakxa

1. saIDI gaayaraoskxaopa ................................... 1

2. saIDI h^avark`xaFT ................................... 2
3. saIDI caa Baaovara ................................... 3
4. fuxgyaacao ra^koxT ................................... 4
5. fuxgyaalaa [Mjao@Sana ................................... 5
6. naaNyaacaI sak-xsa ................................... 6
7. fuxgyaacaI iBaMgarI ................................... 7
8. {Dyaa maarNaara jaaokxr ................................... 8
9. kxagadI ikxDo ................................... 9
10. h<aIcaI saaoMD ...................................10
11. sT/^acao iBariBaro ...................................11
12. sT/^acyaa lahrI ...................................12
13. sT/^acaa ispa`Mkxlar ...................................13
14. paona paMpa ...................................14
15. baaTlaIcaa paMpa ...................................15
16. naacaNaarI baahulaI ...................................16
17. kxaTyaavar kxaTo ...................................17
18. paa[-pacaa Jaukxtaa manaaora ...................................18
19. bana^a-laIcaI ba^ga ...................................19
20. vaasaudovaacaa pyaalaa ...................................20
21. kxaok x baaTlaIcaa Dbaa ...................................21
22. baaTlaIcyaa kuMxDyaa ...................................22
23. saMtataQaar ...................................23
24. saahsaI paaNabauDI ...................................24
25. {McaIcaI kxmaala ...................................26
26. mau@ta patana ...................................27
27. Aa&aaQaarkx baaTlaI ...................................28
28. saha paayaaMcaa kxaoLI ...................................29
29. BannaaT Baaovara ...................................30
30. baaTlaIcao kxarMjao ...................................31
31. baaTlaIcaa paMKaa ...................................32
32. pavana janaroTr ...................................34
33. kxppaI janaroTr ...................................36
34. isairMja Ta^ca- ...................................38
35. saaopyaa maaoTarI ...................................39
36. cauMbakxIya paaNabauDyaa ...................................40
37. saMtaulaIta paoinsala ...................................41
38. paoinsala baa^@sa paoirskxaopa ...................................42
39. AapaT caoMDU ...................................43
40. naTKaT naT ...................................44
41. saipa-la gataI ...................................45
42. sautaar paXaI ...................................46
43. saaopaa baajaa ...................................47
44. paopar ipanacaa Baaovara ...................................47
45. kxLsau~aI kux~aa ...................................48
46. iSavaNa maSaIna ...................................49
47. inaMbaaoLIcaa paaLNaa ...................................50
48. saUXma maapana ...................................51
49. paoparcaa baa^@sa ...................................52
50. saaopaa maok^xnaao ...................................54
 kxca%yaataUna kxmaala

kxca%yaacao iZga iBaDlao AakxaSaalaa qaoT

maM~a Aaho Aajacaa vaapar AaiNa foxkx

[takxa kxcara Jaalaa kxI gaavao àSahro BarlaI

tyaatalao qaaoDo {calaa mhNajao Svaasa Gao[-la QartaI

baaTlyaa, irfxIla, [Mjao@Sana AaiNa kxaDopaoTI

Kaaokox ipaSavyaa Asao saaro vaaparayasaazI

kxcara AaiNa saaQyaa vastaU vaapar}na svasta

kxahItarI banavaUyaa {payaaogaI AaiNa masta

kxaya barM kxravao? vastaU vaaTtaata Takxa{]

KaoLNaIca banavaU sauMdr AaiNa iTkxa{]

Baaovara, paMKaa, iBariBaro Ana\ saubakx jaina~a

svata: KaoLNaI banavaNyaata KaraKaura AanaMd

KaoLNaI banavataa banavataa vaoL yao[-la ASaI

jamaUnaca jaa[-la AapalaI iva&aanaaSaI gaT\TI
 saIDI gaayaraoskxaopa
BEST D
Waste C
saaihtya

iDMkx
ifxlmacaI DbaI daora jaunaI saIDI foxvaIbaa^MD kxa~aI

1 2

BEST iDMkx
Waste CD

BaaokxataUna daora AaovaUna tyaacyaa daonhI

TaokxaMnaa gaazI maara. daora BaaokxataUna sahja
fxaoTao ifxlma DbaIcyaa JaakxNaacaa sapaaT ifxrlaa paaihjao.
Baaga jaunyaa saIDIvar maQaaomaQa icakxTvaa.
yaa JaakxNaacyaa maQaaomaQa ekx Baaokx paaDa.
3

dao%yaacao ekx Taokx hataata Qar}na saIDI

Jaulavaa. Jaulataanaa saIDIcao pa`tala badlata daora DavaIkxDo vaa {javaIkxDo naolaa tarI
rahIla. Aataa ekxa hataata dao%yaacao varcao ifxrNaa%yaa saIDIcao pa`tala badlata naahI.
Taokx Qar}na dusa%yaa hataanao saIDI jaaorata gaaolagaaola ifxrNaarI saIDI mhNajaoca
gaaola ifxrvaa. Aapalaa gaayaraoskxaopa '.

1
 saIDI h^avark`xaF T
D
C
eT
st S
a BE
saaihtya
W

iDMkx
Baaokxvaalaa jaunao
jaunaI saIDI rbar skoxca paona sau[- rbar ba^MD fuxgaa foxvaIbaa^MD

1 2

BEST iDMkx
Waste CD

jaunyaa skoxcapaonacyaa JaakxNaalaa sau[-cyaa saIDIcyaa maQyaBaagaI Baaokx Asalaolaa rbarcaa

sahayyaanao Baaokx paaDa. taukxDa foxvaIbaa^MDnao icakxTvaa.
3 5
BEST
Waste CD

BEST
Waste CD

yaa Baaokxata skoxcapaonacao

JaakxNa GaT\T basavaa. BEST
Waste CD

4
BEST
Waste CD

skoxca paonacyaa naLIvar ekx fuxgaa fuxgavaUna skoxcapaonacaI naLI tyaacyaa JaakxNaata lagaoca
fuxgaa rbarba^MDcyaa sahayyaanao basavaa. saIDI gauLgauLIta fxrSaIvar zovaUna qaaoDa Qa@kxa Va.
GaT\T basavaa. hvaocyaa kuxSanavar saIDI h^avark`xaFTsaarKaI tarMgaU laagaola.
2
 saIDIcaa Baaovara
BEST I B
Waste CD
saaihtya

G
V

iDMkx
R Y
O

gaaoTI jaunaI saIDI saptarMgaI tabakxDI foxvaIbaa^MD

BEST
Waste CD iDMkx

saIDI cyaa Baaokxavar foxvaIbaa^MDcyaa sahayyaanao

gaaoTI icakxTvaa. foxvaIbaa^MD saukU Va.

2 BEST
Waste CD

varcaa Baaga Kaalacaa Baaga

gaaoTIcyaa varcyaa Baagaacaa {payaaoga saIDI QarNyaasaazI haotaao. gaaoTIcaa Kaalacaa Baaga TokUxcao
kxama kxrtaao. jaimanaIlagata gaur}tvamaQya AaiNa jaasta jaDtva Asalaolaa Asaa ha {<ama
Baaovara tayaar Jaalaa.
3

saIDIcyaa varcyaa Baagaavar nyaUTnacaI saptarMgaI pauz\zyaacaI tabakxDI icakxTvaa. Baaovara

ifxrvaa. ifxrtaanaa sava- rMgaaMcao ekx~aIkxrNa hao{]na kxrDa àpaMaZra rMga idsaU laagataao.

3
 fuxgyaacao ra^k oxT
saaihtya

fuxgaa daora sT/^a icakxTpaT\TI kxa~aI

ekx fuxgaa fuxgavaUna tyaacao taaoMD hataacyaa icamaTInao baMd

kxra.

laaMba dao%yaamaQao 6 sao.maI. laaMbaIcaa sT/^acaa taukxDa Aaovaa.

dao%yaacao ek Taokx iBaMtaIvarcyaa iKaLyaalaa baMaQaUna Gyaa va
dusaro Taokx ima~aalaa hataata taaNaUna Qarayalaa saaMgaa.

fuxgaa sT/^acyaa taukxDyaalaa icakxTpaT\TInao icakxTvaa AaiNa tyaacao icamaTIta Qarlaolao taaoMD
saaoDUna Va. fuxgyaataUna hvaa jaoTsaarKaI baahor paDola AaiNa fuxgaa ra^koxTpa`maaNao iBaMtaIcyaa
idSaonao sausaaT sauTola.

4
saaihtya fuxgyaalaa [ Mjao@Sana

fuxgaa sau[- icakxTpaT\TI

ekxa fuxgavalaolyaa fuxgyaacyaa taaoMDajavaL

ikMxvaa ivar}Qd baajaUvar sau[-nao Taocaa.
fuxgyaacao rbar yaa daonhI izkxaNaI jaaD
AsalyaamauLo fuxgaa fuxTta naahI.

fuxgyaalaa taaNalaolyaa jaagaI

kuxzohI sau[- TaocalaI tar maa~a
taao lagaoca fuxTtaao va maaoza
Aavaaja haotaao.
3

fuxgavalaolyaa fuxgyaacyaa vyaasaacyaa daona

ivar}Qd\ TaokxaMnaa icakxTpaT\TI icakxTvaa.
tyaataUna ekx laaMba sau[- Aarpaar Gausavaa.
Asao kxrtaanaa fuxgaa fuxTta naahI, kxarNa
icakxTpaT\TImauLo fuxgyaacao rbar fxaTta
naahI.
5
 naaNyaacaI sak-xsa
saaihtya

saayakxlacaa
paardSa-kx fuxgaa naaNao YaTkxaonaI naT

1 2 3

paardSa-kx fuxgyaamaQao ekx fuxgyaacao taaoMD icamaTIta

naaNao Gaalaa. fuxgaa fuxgavaa. Qar}na zovaa.

fuxgaa gaaola ifxrvaa mhNajao

fuxgyaataIla naaNaohI gaaola
gaaola ifxrola.
sak-xsamaQaIla ipaMja%yaataIla
maaoTrsaayakxlapa`maaNao,
AataIla naaNao safxa[-darpaNao
gaaola gaaola ifxrtao.

naaNyaacyaa eovajaI ekx lahana YaTkxaonaI

naT fuxgyaata TakUxna, haca pa`yaaoga kxra.
naT ifxrtaanaa maaoza Aavaaja kxrta ifxrola.
koMxd`aotsaarI balaamauLo naaNao va naT fuuxgyaacyaa
Aata gaaolagaaola ifxrtaata.
6
saaihtya fuxgyaacaI iBaMgarI

fuxgaa vaÚ sT/^a rbarba^MD kxa~aI

1 2 3

ekx vaÚ sT/^a Asaa

kxapaa kxI tyaacyaa sT/^acyaa ekxa
daonhI Baujaa samaana Taokxalaa rbarba^MDnao sT/^acyaa dusa%yaa
AsataIla. fuxgaa baaMQaa. TaokxakxDUna fuxgaa fuxgavaa.
4

lagaoca sT/^acao ho Taokx baaoTanao baMd kxra va

fuxgaa jaimanaIvar zovaa.

5
sT/^acyaa dusa%yaa
TaokxakxDUna fuxgyaataIla
hvaa baahor yao[-la AaiNa
fuxgaa gargar ifxrola.

7
 {Dyaa maarNaara jaaokxr
saaihtya

pauz\zyaacaa jaaokxr inavaa-ta kxpa plaaisTkxcaI baaTlaI kxa~aI.

1 2

jaunyaa pla^isTkxcyaa yaa irMgacao daona samaana AQa-gaaola kxapaa va tyaaMcyaa

baaTlaItaUna 1 saoM.maI. r}MdIcaI maQyaBaagaI Baaokx paaDa. tao ekxavar ekx zovaUna tyaaMcyaa
irMga kxapaa. AMtava-Ú BaagaakxDUna ekx inavaa-ta kxpax basavaa.

3 4

irMgaa Tobalaavar zovaa. inavaa-ta kxpa dabaa va

saaoDa. kxpa AaQaI capaTa hao[-la va maga ekx pauz\zyaacaa jaaokxr varcyaa baajaUnao laavaa.
{DI maarola. pla^isTkxcao AQa-gaaola paaya va tyaavar dabaUna parta saaoDUna dyaa. jaaokxr {Mca
ispa`Mga saarKao kxama kxrtaIla. {DI maarola, taumhI tyaalaa pakxDa.
8
saaihtya kxagad I ikxD o

iDMkx
maaisakxacaa rMgaIta kxagad paoinsala skoxcapaona foxvaIbaa^MD kx a~aI

1 2

jaunyaa maaisakxacaa rMgaIta izpakoxdar kxagad

maQaaomaQa dumaDa va tyaavar ikxDyaacyaa AQyaa- kxagad {lagaDa. tyaacyaa imaSaa, pauZcao paaya,
Baagaacao ica~a kxaZUna kxapaa. maagacao paaya, paMKa, SaopaUT Alagad {GaDa.
3

paayaaMnaa yaaogya Aakxar dyaa mhNajao ikxDa

{Baa rahIla. skoxcapaonanaoo DaoLo kxaZa.
4

Aataa yaa ikxDyaalaa kxaD-

SaITvar zovaUna tyaacao paaya
icakxTvaa. yaapa`maaNao
rMgaIta kxagadapaasaUna JaurL,
fuxlapaaKar} va [tar ikxDyaaMcao iDMkx
Aakxar tayaar kxra.

9
 h<aIcaI saaoMD
saaihtya

daona vaÚ sT/^a rbarba^MD maaoza maNaI kxa~aI

1 2

daona vaÚ sT/^a Gyaa.

tyaapaOkxI ekxacyaa
laaMba baajaUlaa 2
saoM.maI. laaMbaIcaa Cod
Gyaa. hataanao dabaUna
Taokx dusa%yaa
sT/^acyaa laaMba
baajaUmaQao Gausavaa. yaa sT/^acaI daonhI Taokox ekxaca idSaonao vaLvaa. sT/^acao
MmhNajao ekx laaMba varcao Taok taaoMData Qar}na hvaa fuMxkxlaI Asataa Kaalacao
sT/^a tayaar hao[-la. Taokx h<aIcyaa saaoMDopa`maaNao {calalao jaa[-la.
3

yaaca sT/^acyaa ekxa TaokxakxDUna saOlasar maNaI Aaovaa va rbarba^MD gauMDaLUna maNaI jaagaovar
zovaa. daonhI vaÚ baajaU vaogaLyaa paataLyaaMmaQao vaLvaa. maNaI taaoMData Qar}na fuMxkxa. sT/^a kxsaa
gaaolaakxar ifxrtaao tao paha.
10
saaihtya sT/^acao iBariBaro
A
TETR
K
PAC

6 saoM.maI. sT/^a CaoTa sT/^a icakxTpaT\TI kxa~aI

1 2

6 saoM.maI. sT/^a maQyaavar dumaDa. dumaDIcaI sT/^acaI daonhI Taokox capaTI dabaUna
Taokox kxapaa mhNajao sT/^acyaa maQyaavar ekx icakxTpaT\TInao baMd kxra. daonhI TaokxaMnaa
caaOkxaonaI Baaokx hao[-la. ivar}Qd idSaonao kxapaUna CaoTI Baaokox kxra.
3 CaoTyaa sT/^acyaa ekxa
Taokxalaa 'vhI' Aakxaracaa
Cod Va. sT/^acaI hI baajaU
iBariBa%yaacyaa maQalyaa
Baaokxata Gaalaa. Taokx
baaoTanao baMd kxr}na dusa%yaa
TaokxakxDUna fMuxkxa. baGaa
iBariBaro kxsao ifxrtao tao.

4 iBariBaro Tobalaavar zovaUna fMuxkxlao tar baaoT na

laavataahI tao gargar ifxr} laagaola.

11
 sT/^acyaa lahrI
saaihtya

plaasTIkxcao sT/^a icakxTpaT\TI kxa~aI.

icakxTpaT\TIcaI icakxT baajaU var rahIla yaa pa`kxaro 2 maI. laaMbaIcaI paT\TI jaimanaIvar
daonhIkxDUna taaNaUna Qara. tyaavar 2 - 2 saoM.maI. AMtaravar 80 sT/^a maQaaomaQa icakxTvaa. daonhI
baajaUMnaI 5 saoM.maI. paT\TI h^MDlasaazI maaokxLI saaoDa.
2

yaa paUNa- paT\TIvarIla sT/^avar}na AaNaKaI ekx icakxTpaT\TI icakxTvaa.

3
paT\TIcao ekx Taokx ima~aalaa Qarayalaa saaMgaa va dusaro Taokx taumhI taaNaUna
Qara AaiNa sT/a^laa hlakoxca maara. sT/^amaQao ekx laaT tayaar hao{]na taI pauZo
pauZo jaa[-la va dusa%yaa TaokxakxDUna partahI ifxrola.

ekxa baajaUnao ipaL idlaa tar lahrI idsataIla. iSaKar, drI, tarMga laaMbaI va vaarMvaartaa
taumhalaa spaYT idsataIla.
12
saaihtya sT/^acaa ispa`Mkxlar

plaasTIkxcaa
sT/^a KaraTyaacaI kxaDI paaNyaacaa maga icakxTpaT\TI kxa~aI

1 2

sT/^acyaa maQaaomaQa KaraTyaacaI 15 saoM.maI.

laMabaIcaI kxaDI Aarpaar kxaTkxaonaata daonhI baajaU vaLvaUna i~akxaoNa banavaa.
Gausavaa. kxaDIpaasaUna 3 saoM.maI. AMtaravar
daonhI baajaUMnaa KaUNaa kxra. KauNaaMvar sT/a^
AaQaa- kxapaa. 4

i~akxaoNaacaa Kaalacaa Baaga paaNyaata bauDvaa va

sT/^acaI taaoMDo maaokxLI zovaUna KaraTyaacaI KaraTyaacaI kxaDI gaaola gaaola ifxrvaa.
kxaDI va sT/a^caI Taokox icakxTpaT\TInao sT/a^cyaa kxapalaolyaa BaaokxataUna paaNyaacao
ekx~a icakxTvaa. fxvaaro {Dtaanaa idsataIla.
13
 paona paMpa
saaihtya

paonacaI ba^ala kxapalaolaa

naLI baoAirMga daora irifxla spaaokx kxa~aI paaNyaacaa maga

1 2

saayakxlacyaa spaaokxcyaa ekxa Taokxalaa

daora GaT\T gauMDaLUna tyaacaa dT\Tyaa banavaa.
paonacyaa naLIcyaa maagacyaa k^xpamaQao ekx
4
Baaokx paaDa. tyaataUna saayakxlacaa spaaokx
sahjapaNMao gaolaa paaihjao. naLIlaa var}na
qaaoDyaa AMtaravar AaNaKaI ekx Baaokx paaDa.

3
irifxla

ba^ala
baoAirMga paonacaI naLI

spaaok ßdaorax

paonamaQao baa^la baoAirMgacaa baa^la Takxa. maga

daora gauMDaLlaolaI spaaokxcaI baajaU tyaata
GausavaUna, paonacaI maagacaI k^xpa basavaa.
naLIcyaa varIla BaaokxataUna irifxlacaa
taukxDa Aata GaT\T basavaa.
14
paMpa paaNyaacyaa BaaMDyaata bauDvaa. saayakxla
spaaokxcaa dT\Tyaa KaalaI à var kxra.
qaaoDyaa sT/ao@sanaMtar baajaUMcyaa irifxlamaQaUna
paaNaI jaaorata baahor yao[-la.
saaihtya baaTlaIcaa paMpa

plaaisTkxcaI baaTlaI icakxTpaT\TI kxa~aI

baaTlaIcyaa JaakxNaalaa maQaaomaQa ekx Baaokx paaDa. 3 saoM.maI. laaMbaIcaI icakxTpaT\TI Gao{]na
tyaacaa 1 saoM.maI. Baaga icakxTBaagaakxDUna dumaDUna icakxTpaT\TIvarca icak Tvaa. {rlaolaa
icakxT Baaga JaakxNaataIla Baaokxavar Fla^pasaarKaa icakxTvaa. hI JaalaI JaDpa.
2 3

hI baaTlaI JaakxNaacyaa
baajaUnao paaNaI Barlaolyaa
BaaMDyaata bauDvaa. taI hataanao
paaNaI baahor yaoNyaasaazI dabaa va saaoDa. lavakxrca
baaTlaIlaa ekx Baaokx paaDa baaTlaI paaNyaanao Barola va
va varIlapa`maaNao CaoTI JaDpa baaTlaIcyaa varcyaa
banavaUna tyaavar icakxTvaa. BaaokxataUna paaNaI baahor
JaakxNa baaTlaIlaa basavaa. foxkxlao jaa[-la.
15
 naacaNaarI baahulaI
spaaok
saaihtya

iDMkx
pauz\zyaacaI baahulaI pauz\zyaacaI kxmaana jaD naT foxvaIbaa^MD kxa~aI

1 2

iDMkx

jaaDsar pauz\zyaapaasaUna kxmaana kxapaa. pauz\zyaapaasaUna ekx baahulaI banavaa. itacyaa

daonhI TaokxaMnaa sTIlacao jaD naT icakxTvaa. bauTaMnaa Kaacaa kxra.
3 4

iDMkx baahulaIcyaa kxmarolaa kxmaana

icakxTvaa.

baahulaIcyaa paayaata AMMtar vaaZvaUna taI

saayakxlacyaa spaaokxvar taaolaa.
baahulaIcaa gaur}tvamaQya spaaokxcyaa paataLIKaalaI Asalyaanao baahulaI na paDtaa, tyaa spaaokxvar
taaola saaMBaaLta Daolata rahIla.
16
saaihtya kxaT yaavar kxaT o

iDMkx
daona kxaTo vaaLUnao BarlaolaI
camacao baaTlaI Tuqa ipakx foxvaIbaa^MD

1 2

daona kxaTo
camacao
ekxmaokxaMta
GaT\T kxaTyaaMcyaa maQyaataUna Tuqa
ADkxvaa. ipakx ADkxvaa.
3 4

Aataa baaTlaIvarIla Tuqa

iDMkx

ipakxcyaa TaokxaMvar kxaTo à

camacyaataIla kxaDI zovaa. ho
kxaTo camacao CanapaOkxI taaola
baaTlaIcyaa JaakxNaalaa saaMBaaLtaIla. tyaaMnaa
maQyaBaagaI Baaokx paaDUna hlakxasaa Qa@kxa idlaa tar
tyaata ekx Tuqa ipakxcaI tao na paDtaa gaalagaaola
kxaDI basavaa. ifxrtaIla.
17
 paa[-pacaa Jaukxtaa manaaora
saaihtya

paI ivh saI paa[-pa sÚU naT kxTr

1 2

30 sao.maI. laaMbaIcyaa paI ivh saI paa[-pacao ek yaa TaokxapaasaUna 5 sao.maI.

Taokx 45 AMSaata itarko kxapaa. var Baaokx paaDa.

kxapalaolyaa Taokxacyaa baajaUnao ha paa[-pa

Tobalaavar {Baa kxrNyaacaa pa`yatna koxlaa
tar taao paDola.

paa[-palaa paaDlaolyaa Baaokxata ekx sTIlacaa laaMba sÚU basavalaa tar maa~a ha
4 paa[-pa taaola saaMBaaLUna Jaukxtaa {Baa rahIla.
yaacapa`maaNao jaunyaa skoxcapaonacaI naLI itarkxI kxapaUna AaiNa sÚU basavaUna haca
pa`yaaoga kxrtaa yao[-la.

18
saaihtya bana^a-laIcaI ba^ga

10 saoM.maI. r}MdIcaI plaaisTkxcaI 2 maITr laaMbaIcaI TyaUba

2 maI. laaMbaIcyaa plaaisTkxcyaa TyaUbalaa ekxa

baajaUnao gaaz maara.

Mmaaozyaata maaoza Svaasa Gyaa va taao yaa plaaisTkxcyaa TyaUbamaQao saaoDa.

2 yaasaazI TyaUbacao taaoMD taumacyaa AgadI taaoMDavar Qar}na f@ta ekxa dmaata
hvaa Bara. TyaUbamaQao BarlaolaI hvaa mhNajao taumacyaa fuxFfUxsaacaI SvasanaacaI
Xamataa haoya. taI sava- saaQaarNapaNao 3 ilaTr Asatao.

3 pauZcyaa vaoLI TyaUba Aapalyaa taaoMDapaasaUna saaQaarNapaNao 15 sao.maI. AMtaravar

Qar}na, paUNa- Svaasa GaovaUna ekxa dmaata hvaa Bara. yaavaoLI TyaUbamaQao KaUpa
jaasta pa`maaNaata hvaa BarlaI jaa[-la. yaacao kxarNa, hvaa Bartaanaacyaa
itacyaa gataImauLo tyaa jaagaI taatpaurtaI kxmaI dabaacaI isqataI inamaa-Na hao{]na
AajaubaajaUcaI hvaasauQda Aata jaatao. hI Aapalyaa fuxFfuxsaacaI Xamataa AsaU
Sakxta naahI.

19
 vaasaudovaacaa pyaalaa
saaihtya

iDMkx
jaunaI plaaisTkxcaI baaTlaI vaÚ sT/a^ foxvaIbaa^MD T/o

1
iDMkx

AQyaa- kxapalaolyaa pla^isTkxcyaa baaTlaIcyaa

JaakxNaalaa Baaokx paaDUna tyaataUna ekx sT^/a
Gaalaa va taao iDMkxanao GaT\T basavaa.

Aataa baaTlaIta qaaoDo qaaoDo paaNaI Barta jaa. saurvaataIlaa sT/^ataUna paaNaI paDNaar naahI. paaNaI
sT/^acyaa vaÚBaagaacyaavar gaolyaavar maa~a lagaoca sT/^amaQaUna paaNaIxKaalaI paDola va baaTlaI
irkxamaI hao[-la.
20
saaihtya kxaok baaTlaIcaa Dbaa

kxaokxcaI plaaisTkxcaI baaTlaI kxa~aI caa^kxlaoT\sa

1 2

daona ilaTrcaI kxaokxcaI baaTlaIcyaa kxapalaolyaa baajaUkxDUna 5 saoM.maI. laaMbaIcao

baaTlaI taLapaasaUna 15 {Bao Cod do{]na paaca paakxLyaa banavaa. kxaoparo kxapaUna
saoM.maI. AMtaravar kxapaa. paakxLyaaMnaa gaaolaa[-x Va.

yaaca paaca paakxLyaaMcao JaakxNa banaola. ekx ekx kxrta sava- paakxLyaa baMd kxra. tyaa
paTkxna baMd kxrtaa yaotaata. ha Jaalaa Dbaa tayaar. tyaata kxahI caa^kxlaoT\sa zovaa va Aapalyaa
ima~aaMnaa BaoT Va.

21
 baaTlaIcyaa kuMxD yaa
saaihtya

plaaisTkxcyaa jaunyaa baaTlyaa majabaUta daorI sau[- kxa~aI

1
plaaisTkxcyaa baaTlyaa
kxapaUna daona JaakxNaakxDcao
Baaga va ekx taLakxDcaa
Baaga Gyaa. JaakxNaaMnaa
jaastaIcao paaNaI baahor
paDNyaasaazI Baaokox paaDa.

2 3

pa`tyaokx
Baagaacyaa
kxapalaolyaa
kxDaMjavaL
taIna Baaokox
paaDa.
taInahI
baaTlyaaMcao
Baaga GaT\T kuMxDIta maataI Bara va raopao laavaa. saUya-pa`kxaSa imaLola
daorInao ASaa iKaDkxIta TaMgaa. raoja qaaoDo paaNaI Gaalaayalaa
jaaoDa. maa~a ivasar} nakxa.
22
saaihtya saMtataQaar

iDMk
x
plaaisTkxcaI kxDkx
baaTlaI sT/^a naaNao foxvaIbaa^MD kxa~aI T/o

1 2

iDMk
x
sT/^acaa CaoTa taukxDa baaTlaIcyaa
bauDajavaLIla Baaokxata basavaa. laaMba sT/a^
laaMba AaiNa AaKaUD Asao daona kxDk sT/^acao baaTlaIcyaa JaakxNaataUna basavaa. daonhI sT/^a
taukxDo Gyaa. iDMkxanao pa@ko basavaa.

baaTlaI paaNyaanao Bar}na sT^MDvar zovaa. Kaalacyaa sT/^ataUna paaNaI vaahU laagaola. T/o maQao ijaqao
paaNaI paDola itaqao ekx naaNao zovaa. baaTlaItaIla paaNaI ‘X’ yaa paataLIlaa yao[-paya-Mta
paaNyaacaI Qaar naaNyaavarca paDola. naMtar maa~a Qaar maagao sarkoxla. ‘X’ yaa ibaMdUvarcaa
hvaocaa daba baahorIla hvaocyaa dabaa[takxaca Asalyaanao ho GaDtao.

23
 saahsaI paaNabauDI
2 ilaTrcyaa daona
plaaisTkxcyaa
saaihtya

baaTlyaa

plaaisTkxcaa D/^apar naT rbarba^MD icakxTpaT\TI kxa~aI

plaaisTkxcyaa D/^aparmaQao saayakxlacaa naT

GaalaUna taao rbarba^MDnao ADkxvaa. D^/aparmaQao
[takox paaNaI Bara kxI taao D^/apar paaNyaata
Takxlaa Asataa jaomataoma tarMgaola. jaasta
paaNyaabaahorhI yaoNaar naahI AaiNa
bauDNaarhI naahI.

ha naoma@yaa vajanaacaa D/a^par paaNyaanao

Barlaolyaa 2 laI. cyaa baaTlaIta Takxa va
baaTlaIcao JaakxNa GaT\T laavaa. baaTlaI
dabalaI Asataa, qaaoDo paaNaI D/^aparmaQao jaa{]na
taao jaD hao[-la va bauDola. baaTlaIvarIla daba
kxaZlaa Asataa D/a^par paunha var yao[-la.

24
 3 daona plaaisTkxcyaa baaTlyaaMcyaa JaakxNaaMnaa D/a^par Aarpaar
jaaNyaasaazI maaozI Baaokox paaDa. hI JaakxNao paazcyaa baajaUnao
icakxTpaT\TInao GaT\T icakxTvaa.

Tyaubalaa[T

rbar
4 balba

AaNaKaI ek majaodar Tyaubalaa[Tcaa paaNabauDyaa

1 maI. Kaaola paaNabauDyaa

daonhI baaTlyaa paaNyaanao Bar}na tyaata D/^apar

Gaalaa va tyaa Dbala JaakxNaaMvar basavaa.
baaTlaI dabalaI Asataa, D^/apar baaTlyaaMcyaa
saIDI caa baa^@sa

JaakxNaataUna Aarpaar jaa{]na Kaalacyaa

baaTlaIcaa taL gaazola. baaTlaIvarcaa daba
saaoDtaaca taao D/^apar parta var {saLI maarola.

25
saaihtya {McaIcaI kxmaala

iDMkx
daona saarKyaa kxDkx
baaTlyaa sT/^a kxa~aI foxvaIbaa^MD T/o

1 2
baaTlyaaMcyaa JaakxNaaMnaa
daonaàdaona Baaokox paaDUna,
tyaata sT/^a foxivaba^MaDnao pa@kox
basavaa.

3 saoM.maI. laaMbaIcao daona,

iDMk
x

AaiNa 6 saoM.maI. va 12
saoM.maI. laaMbaIcao ekxàekx
Asao caar kxDkx sT/^a Gyaa.
3
H1
daonhI paaNyaanao Barlaolyaa ekxsaarKyaa
baaTlyaaMnaa hI JaakxNao laavaUna tyaa
ekxacavaoLI {paDyaa kxra. kxaoNatyaa
baaTlaItalao paaNaI AaQaI saMpaola? Davyaa
baaTlaItaIla paaNyaacyaa {McaIlaa mhNaU H1
tar {javaIkxDcyaa {McaIlaa mhNaU H2. jyaa
baaTlaItaIla paaNyaacaI {McaI jaasta Aaho taI
H2 lavakxr irkxamaI hao[-la.

26
saaihtya mauu@ta patana

Baaokx paaDlaolao
sTIlacao naT rbar ba^MD JaakxNa AQaI- baaTlaI kxa~aI

1 2

rbarba^MDcyaa ekxa Taokxalaa sTIlacao naT baaMQaa va rbarba^MDcaI

daona rbarba^MD kxapaa. dusarI Taokox, maaozI gaaz maar}na JaakxNa ADkxvaa.

JaakxNa AQyaa- kxapalaolyaa baaTlaIlaa laavaa. daonhIM naT baaTlaIcyaa kxapalaolyaa kxDaMvar
zovaa. baaTlaI {Mca Qar}na hataataUna saaoDUna Va. ima~aalaa taI KaalaI Jaolaayalaa saaMgaa. baaTlaI
KaalaI yaotaanaa naT AataIla baajaUsa paDtaata. baaTlaI paDtaanaa vajanarihta haotao va
rbarba^MDmaQaIla taaNaamauLo naT baaTlaImaQyao AaoZlao jaataata.

27
 Aa&aaQaarkx baaT laI
saaihtya

plaaisTkxcaI kxaDopaoTIcyaa maaoza

maaozI baaTlaI naT kxaDyaa rbarba^MD spaaokx kxa~aI

1 2

baaTlaIcyaa bauDalaa va
JaakxNaalaa Baaokx paaDa. jaD YaTkxaonaI naTmaQaUna rbarba^MD GaalaUna tyaalaa gaaz maara.
3

baaTlaIcyaa maQyaavar Kaaca paaDUna naT Aata

Gaalaa. rbarba^MDcao ekx Taokx JaakxNaataUna
baahor kxaZa va kxaDI GaalaUna ADkxvaa.
saayakxlacyaa spaaokxcyaa vaakxDyaa Taokxacaa
hukxsaarKaa vaapar kxr}na rbarba^MDcao dusaro
Taokx baaTlaIcyaa bauDataUna baahor kxaZUna tao
dusa%yaa kxaDIta ADkxvaa.

4
Aataa hI baaTlaI AaDvaI zovaUna italaa pauZo
Zkxlalao Asataa taI kxahI AMtar pauZo jaa[-la,
va parta maagao jaagaovar yao[-la. baaTlaI pauZo
jaataanaa rbarba^MD gauMDaLlao jaatao. jaovhaM tao
{laTo ifxr}na maaokxLo haotao taovhaM baaTlaI
paunha maagao yaotao.
28
saaihtya saha paayaaMcaa kxaoL I

iDMkx
plaaisTkxcyaa
baaTlaIcaa taL JaakxNa sT/^a gauMDaLyaa skoxcapaona foxvaIbaa^MD kxa~aI

1 2
xksan

baaTlaIcaa 4 saoM.maI. {McaIcaa taL kxapaa. kxaoLyaacyaa taaoMDasaazI baaTlaIcao JaakxNa

kxaoLyaacyaa paayaaMsaazI plaaisTkxcyaa icakxTvaa. sT/^acyaa CaoTyaa taukxDyaaMcao DaoLo
spaayarla baayaDIMgacyaa gauMDaLyaa laavaa. kxra va taaoMDhI rMgavaa. ha Jaalaa kxaoLI.

Aataa yaa kxaoLyaalaa sauSaaoiBata kxra va

iBaMtaIvarIla iKaLyaalaa ADkxvaa.

29
 BannaaT Baaovara
saaihtya

daona 2 ilaTrcyaa
baaTlyaa icakxTpaT\TI kxa~aI

daona baaTlyaaMcyaa JaakxNaaMmaQao gaaolaakxar

maaozI Baaoko paaDa. JaakxNao ekxmaokxaMjavaL
{laTI Qar}na icakxTpaT\TIcyaa sahayyaanao
paaNaI gaLNaar naahI ASaI GaT\T jaaoDa.

2 ho Dbala JaakxNa paaNyaanao

Barlaolyaa 2 ila. cyaa
baaTlaIlaa laavaa. tyaavar
irkxamaI 2 ila. caI baaTlaI
{laTI basavaa. baaTlyaa
{laTyaa kxr}na gaaola
ifxrvaa. varcyaa baaTlaIta
ekx SaMkUxsaarKaa Baaovara
tayaar hao[-la. Baaovara Kaaola
hao{]na paaNaI Kaalacyaa
baaTlaIta paDU laagaola. ha
Baaovara AvakxaSaataIla vastaU
svata:kxDo AaoZNaa%yaa kRxYNa
ivavarapa`maaNao idsaola.
30
saaihtya baaTlaIcao kxarMj ao

iDMkx
kxacaocaI navaIna isairMja sau[- irifxla foxvaIbaa^MD
AaOYaQaacaI baaTlaI

1 2

jaoT tayaar kxrNyaasaazI jaunyaa

ba^alapaonacyaa irifxlacao ilaihNyaacao ipataLI
Taokx kxaZa. tyaataIla CaoTa ba^ala sau[-nao
ZkxlaUna kxaZUna Takxa va maga tao Taokx baaTlaIcyaa rbarI JaakxNaalaa maQyaBaagaI
irifxlacyaa naLIta paunha basavaa. Baaokx kxr}na tyaata irfxIlacaa jaoT basavaa.
3 4

isairMjacaa dT\Tyaa dabalaa

Asataa baaTlaImaQyao daba
vaaZUna irifxlacyaa jaoTmaQaUna
paaNyaacao jaaordar kxarMjao
baraca vaoL {Dta rahIla.

kxacaocaI baaTlaI paaNyaanao

Bara va JaakxNa laavaa. ekxa
navyaa isairMjacaI sau[- vaakxDI
kxr}na taI rbarI JaakxNaata
Gausavaa.
31
 baaTlaIcaa paMKaa
saaihtya

pla^isTkxcyaa
baaTlyaa rbarcaa baosa spaaokx kxa~aI kxTr

1 2

baaTlaIcyaa JaakxNaakxDIla qaaoDa Baaga kxapalaolyaa kxDokxDUna 12 itarko Cod

kxapaUna Gyaa. Gyaa.
3 4

pa`tyaokx paakxLI qaaoDI ipaLa va paMKyaacaI

paataI banavaa. JaakxNaacyaa maQaaomaQa CaoTo Baaokx paaDa.
5 6 7

saayakxlacaa spaaokx spaaokxcao ekx Taokx

baaTlaIcyaa {McaIpaoXaa qaaoDa dgaDavar GaasaUna Taokxdar baaTlaIcyaa bauDalaa ekx
jaasta kxapaa. kxra. CaoTosao Baaokx paaDa.
32
 8 9

saayakxla spaaokxcyaa inapala naTmaQao

baaTlaIcyaa paMKyaacao JaakxNa GaT\T basavaa.

vaogavaogaLyaa pa`kxarcao sT^MD banavaUna baaTlaIcao paMKao GaramaQaIla paMKyaaKaalaI zovalyaasa tao
pavanaca@kxIpa`maaNao gargar ifxrta rahtaIla.

33
 pavana janaroTr
ivaVuta
naaNao Sai@taSaalaI taar
cauMbakx AavarNa AsalaolaI
saaihtya

taaMbyaacaI taar
plaaisTkxcaI kxa~aI
baaTlaI
paa[-pacaa rbaracaa kxDk
tauk Da taukxDa ela [- DI sT/^a spaaokx

1 2

paa[-pacyaa taukxDyaalaa BaaokxaMmaQyao k Dkx sT/a^cao

Aarpaar Baaokx paaDa. daona taukxDo GaT\T basavaa.
3 4 5
iDMkx

paa[-pacyaa taukxDyaavar
AavarNa Asalaolyaa taaMbyaacyaa vaoZo pa@ko rahaNyaasaazI taarocyaa daonhI TaokxaMkxDIla
taarocao 500 vaoZo Gaalaa. fovx aIba^MaD laavaa. AavarNa KarvaDUna kxaZa.

6 7

plaaisTkxcyaa baaTlaIcaa varcaa Baaga kxapaUna

taarocaI daonhI Taokox ela [- DI laa jaaoDa. baara paatyaaMcaa paMKaa tayaar k ra.
34
 8 9 10

baaTlaIcyaa JaakxNaata
kxapalaolaI pa`tyaok paakxLI spaaokxcaa naIpala naT GaT\T
vaLvaUna paataI banavaa. basavaa. spaaokx kxapaa.
11 12 13

rbarI taukxDyaata spaaokx

GausavaUna tyaalaa daona
spaaokxcao ekx Taokx dgaDavar Sai@taSaalaI inaAaoDayaimayama baaTlaIcyaa bauDalaa CaoTo
GaasaUna Taokxdar kxra. cauMbakx laavaa. Baaokx paaDa.

14
16

JaakxNaalaa laavalaolyaa naIpala naTmaQao

spaaokx GaT\T basavaa.
15

saIDI cyaa maQaaomaQa ekx naaNao icakxTvaa

va tyaavar spaaokxcao Taokx zovaa.
ica~aata daKaivalyaapa`maaNao jaaoDNaI kxr}na ha
ivaVuta janaroTr paMKyaaKaalaI zovaa. janaroTrcyaa
paMKyaacaI paataI AaiNa cauMbakx ifxrayalaa
laagataIla. yaamauLo taarota ivajaocaa pa`vaah tayaar
hao[-la va ela [- DI pa`kxaiSata hao[-la.

35
 kxppaI j anaroTr
CaoTI
kxppaI

daona paa[-pacaa rbarcao ba^aibana maaoza irifxla spaaokx

saIDI taukxDa taukxDo rbarba^MD
saaihtya

va^aSar ela [- DI

rbarcaI Sai@taSaalaI JaakxNa AavarNavaalaI ivaVuta laakxDI

cakxtaI cauMbakx taaMbyaacaI taar taar naT baaolT sT^MD

1
BES BES
iDMkx Waste T Waste T
CD CD

saIDI paoXaa kxmaI vyaasaacaI rbarcaI cakxtaI

daona saIDI cyaa maQao icakxTvaUna maaozI
kxppaI banavaa.
2
BES
Waste T
CD

laakxDI sT^MDcyaa {Byaa paT\TIvarcyaa

Kaalacyaa BaaokxataUna ekx maaoza sÚU
Aarpaar Gaalaa. tyaata baa^ibana, va^aSar va
saIDIcaI kxppaI, AaNaKaI ekx va^aSar vax naT
GaalaUna naTnao pa@kox kxra.

3 paa[-pacyaa taukxDyaata sT/^acao daona taukxDo

GaT\T basavaUna sT^MDcyaa varcyaa Baaokxata naIT
basavaa. rbarcyaa caaOkxaonaI taukxDyaataUna
spaaokxcaa taukxDa Aarpaar GaalaUna tyaalaa
daona Sai@taSaalaI inaAaoDayaimaAmacao cauMbakx
icakxTvaa.
36
 4

paa[-pacyaa taukxDyaaBaaovataI AavarNa

Asalaolyaa taaMbyaacyaa taarocao 500 vaoZo Va.
taarocyaa TaokxaMcao AavarNa kxaZUna JaakxNaata
basavalaolyaa ela [- DI laa jaaoDa.

spaaokxcyaa AaTo Asalaolyaa baajaUlaa Topa rokxa^D-rcaI ek CaoTI plaaisTkxcaI kxppaI laavaa.
hI kxppaI saIDI cyaa maaozyaa kxppaIlaa maaozyaa rbarba^MDcyaa sahayyaanao jaaoDa. h^MDla
ifxrivalao Asataa cauMbakx ifxrayalaa laagataIla va tyaamauLo taaromaQaoo ivajaocaa pa`vaah tayaar
hao[-la va ela [- DI pa`kxaiSata hao[-la.

37
 isairMja Ta^ca-
saaihtya

Sai@taSaalaI AavarNavaalaI
isairMja ela [- DI cauMbakx kxapaUsa taaMbyaacaI taar

1 2

isairMjacyaa naLImaQao kxapasaacaa baaoLa isairMjamaQao daona Sai@taSaalaI cauMbakx Gaalaa va

Gaalaa. dT\Tyaacao rbar kxaZUna Gyaa. dT\Tyaacao rbar basavaa.
3

isairMjavar maaoTr irvaa[-MiDMgacyaa AavarNa

Asalaolyaa taMabyaacyaa taarocao 500 vaoZo
Gaalaa. taarocyaa TaokxaMcao AavarNa kxaZUna taI
ela [- DI laa jaaoDa.

isairMjacaI naLI hataata Qar}na pauZo maagao hlaivalaI Asataa, cauMbakxhI hlataIla, tyaamauLo
taarota ivaVuta pa`vaah tayaar hao[-la va ela [- DI pa`kxaiSata hao[-la.
38
saaihtya saaopyaa maaoTarI
navaI ba^TrI

1.5 volts 4 saoM.maI. Sai@taSaalaI paopar ipana ivaVutax AavarNa ivarihta

sÚU cauMbakx taar taaMbyaacaI taar

I
s

1 2
olt
I
ba^Tr
5v 1.
navaI

1.5 volts
1.5 volts
navaI ba^TrI
navaI ba^TrI

sTIlacyaa maaozyaa Taokxdar

sÚUcyaa Dao@yaalaa
Sai@taSaalaI inaAaoDayaimayama
cauMbakx icakxTvaa. sÚU ba^TrIcyaa dusa%yaa baajaUcyaa capaTyaa baajaUvar taarocao ekx
TaokxakxDUna ba^TrIlaa laavaa. Taokx Qara va dusaro Taokx cauMbakxacyaa gaaolaakxar baajaUlaa
cauMbakxalaa paopar ipana spaSa- kxra. sÚU, cauMbakx va paopar ipana jaaorata ifxr}
icakxTvaa. laagaola. yaoqao paopar ipana paMKyaacyaa paatyaacao kxama kxrtao.
I
I s t
vol
1 I 1.5 2
ba^Tr
navaI 1.5 vo
lts 1.5 volts
navaI ba^T
rI
navaI ba^TrI

ba^TrIcyaa baTNaakxDcaI baajaU qaaoDI GaasaUna taarocaI 'vhI' AakxarcaI Taokox ba^TrIcyaa
sapaaT kxra va tyaavar inaAaoDayaimaAma sapaaT baajaUkxDIla KaLgyaata zovaa. taarocaI
cauMbakx icakxTvaa. 30 sao.MmaI. AavarNa maaokxLI Taokox cauMbakxalaa spaSa- kxr} Va. yaa
ivarihta taaMbyaacaI taar Gao{]na italaa isqataIta taarocyaa laUpalaa qaaoDa Qa@kxa
ica~aata daKaivalyaapa`maaNao Aakxar Va. idlaa Asataa taI gargar ifxr} laagaola.
39
 cauMbakxIya paaNabauD yaa
saaihtya

navaI ba^TrI

1.5 volts
qamaao-kxaolacaa rbarcaa AavarNavaalaI
xCaoTa baa^la TacaNaI pairXaanaLI baosa taaMbyaacaI taar

1 2

qamaao-kxaolacyaa baa^lalaa TacaNaI Aarpaar

basavaUna, baa^la va ipana pairXaanaLItaIla
pairXaanaLIta paaNaI Bar}na taI rbar baosavar paaNyaata Takxa. tao paaNyaata tarMgalao paaihjao.
{BaI zovaa. pairXaanaLIlaa 5 maI. laaMbaIcaI
4
AavarNa AsalaolaI taaMbyaacaI taar gauMDaLa.
3

navaI ba^TrI
+
_ 1.5 volts

navaI ba^TrI
_ 1.5 volts

pairXaanaLIlaa gauMDaLlaolaI taar ivaVuta cauMbakx

banatao. ba^alamaQaIla ipana yaa ivaVuta cauMbakxakxDo
AakxiYa-ta haotao va paaNyaata bauDI maartao. taarocaI
taarocyaa TaokxaMcao vaoYTNa kxaZUna taI Taokox 1.5 Taokox ba^TrIpaasaUna dUr koxlyaasa ipana ba^ala
vhaolT ba^TrIlaa jaaoDa. paunha paaNyaavar tarMgataao.
40
saaihtya saMtaulaIta paoinsala

iDMkx
rbarcaa caar irMga baaTlaIcaa
caar paoinsalaI baosa naaNao kxDk pauz\za cauMbakx foxvaIbaa^MD paMKaa
N N
N
1 S S N 3
S
S

rbarcyaa baosamaQao taIna paoinsalaI {Byaa kxra.

tyaavar ekx kxDk pauz\za basavaa.
pauz\zyaavar samaana Qa`uva varcyaa baajaulaa
Asalaolao taIna cauMbakx icakxTvaa. Taokx
koxlaolyaa paoinsalamaQao ekx irMgacaa laaohcauMbak
yaaca idSaonao Gausavaa.
2
iDMk
x

paoinsalavarcaa cauMbakx sarkxvaUna

rbar baosacyaa maQyaavar ekx naaNao
icakxTvaa. pla^isTkxcyaa baaTlaIpaasaUna ekx
paMKaa banavaUna taaox paoinsalacyaa varcyaa
baajaUlaa icakxTvaa.
pauz\zyaavarIla cauMbakxacyaa roYaota AaNaa.
paoinsala Taokxavar sarL saMtauilata {BaI
rahIla. ho sava- isalaIMga f^xnacyaa KaalaI
zovalao tar paMKaa AaiNa mhNaUna paoinsalahI
garagara ifxrta rahIla.
41
 paoinsala baa^@sacaa paoirskxaopa
PENCIL BOX
saaihtya

paoinsalacaa baa^@sa
daona Aarsao icakxTpaT\TI kxa~aI

1
PEN CIL BO X paoinsalacyaa baa^@sacyaa
daonhI TaokxaMkxDIla Fla^pa
kxapaUna Takxa.

2
PENCIL BOX
Kaao@yaacyaa daonhIM baajaUMnaa,
{laT idSaolaa ica~aata
daKaivalyaapa`maaNao Cod Gyaa
EN
CI
L
BO

va tyaajaagaI kxaTkxaonaata
vaLvaa.

3 4
ha paoirskxaopa vaapar}na
kuMxpaNaacyaa iBaMtaIpailakxDcao
dRSya paahtaa yao[-la.

yaa daonhI CodaMvar daona

Aarsao 45 AMSa kxaonaata
icakxTvaa.
42
saaihtya AapaT caoMDU

Tobala Toinasacaa ba^ala BarIva rbarI caoMDU sau[- daora

80 saoM.maI. laaMbaIcyaa dao%yaamaQao daona BarIva

rbarI caoMDU Aaovaa. dao%yaacyaa maQyaBaagaI
Qar}na daonhIM caoMDU laaoMbatao Qara. daonhIM caoMDU
ekxmaokxaMnaa spaSa- kxr} Va. ekx caoMDU
hataanao laaMbavar KaocaUna saaoDUna Va.
2 3

haca pa`yaaoga rbarI caoMDU va Tobala Toinasacaa

daonhIM caoMDU ekxaca vajanaacao AsalyaamauLo tao
ekxmaokxaMvar AapaTUna taovaZoca AMtar maagao
jaataIla.
caoMDU vaapar}nahI kxr}na paaha. ekxmaokxaMnaa
AapaTlyaavar Tobala Tinasacaa caoMDU kxmaI
vajanaacaa AsalyaamauLo jaasta maagao jaa[-la.
saMvaoga AXayyataocao tatva yaata idsaUna yaotao.
43
 naTKaT naT
saaihtya

sTIlacaI irMga icakxTpaT\TI sTIlacao naT

1 2
icakxTpaT\TI

vaoilDMga

30 saoM.maI. vyaasaacaI jaaD taarocaI ekx irMga

Aataa yaa irMgacaI maaokxLI Taokox
Gyaa. tyaata sahja, saOla ifxrtaIla Asao caar icakxTpaT\TIcyaa sahayyaanao jaaoDa. taumhI
sTIlacao naT Gaalaa. taI vaolDhI kxr} Sakxtaa.
3

irMgamaQaIla naT\sa AMgazyaanao JaT@yaata ifxrvaa va tyaaMnaa gataI imaLtaaca daonhI hataaMnaI irMga
ifxrvaa. jaaovar taumhI irMMga ifxrvaala taaovar naT ifxrta KaalaI yaota rahtaIla.

44
saaihtya saipa-la gataI

1 ima.ima. jaaDIcaI taar rMgaIta sT/^a skoxca paona kxa~aI

1 4

1 ima.ima. jaaDIcyaa taarocao skoxcapaona BaaovataI 30 vaoZo Gyaa.

ispa`Mga baahor kxaZa.

hI ispa`Mga daonhIM TaokxaMnaa Qar}na taaNaa, ekx laaMbalacakx

spaayarla tayaar hao[-la.
3

rMgaIta sT/^acao lahana taukxDo taarocyaa spaayarlamaQao Aaovaa.

pa`qama gaDd rMgaacao va naMtar ifx@yaa rMgaacao sT/^acao taukxDo hI taar {BaI QarlaI Asataa
yaapa`maaNao Aaovaa. taarocaI daonhI Taokox vaLvaUna baMd kxra sT/^acao taukxDo saapaasaarKao
mhNajao sT/^a KaalaI paDNaar naahIta. vaLvaLta KaalaI yaotaIla.

45
 sautaar paXaI
saaihtya

pauzzyaacaa 1 ima.ima.
sautaar paXaI jaaDIcaI taar icakxTpaT\TI Tuqa ipakx spaaokx kxa~aI

1 4

1 ima.ima. jaaDIcaa 10 sao.maI. laaMbaIcaa taarocaa taukxDa Tuqa

ipakxcyaa kxaDIBaaovataI gauMDaLa.
2

ispa`Mga kxaDItaUna baahor kxaZa.

ispa`Mgacyaa Taokxalaa
pauz\zyaacaa sautaar paXaI
icakxTvaa.
3
spaaokx {Baa Qar}na
sautaar paXaI saaoDlaa
tar taao ihMdkxaLo
Gaota, Taocaa maarta
KaalaI yao[-la. paXyaacao
vajana va ispa`Mgacao
ispa`Mga saOlasar basaola ASyaa spaaokxmaQao Gaalaa. GaYa-Na yaamauLo Asao
haotao.
46
saaihtya saaopaa baajaa

Aa[-isÚmacyaa kxagadacaI kxaDopaoTIcyaa

kxaDyaa paT\TI kxaDyaa rbarba^MD

1 2

daonhI TaokxaMnaa rbarba^MD

gauMDaLa.

ekxa Aa[-isÚmacyaa
kxaDIvar kxagadacaI paT\TI baajaa taaoMData Qar}na fuMxkxlaa
zovaa. daona kxaDopaoTIcyaa tar Cana saMgaIta eokxU yao[-la.
kxaDyaaMcaa gaula kxaZUna tyaa
kxagadacyaa paT\TIvar daonhI
baajaUlaa zovaa. tyaavar dusarI
Aa[-isÚmacaI kxaDI zovaa.
paopar ipanacaa Baaovara
1

paopar ipanax {lagaDUna italaa

Baaova%yaacaa Aakxar Va.
2 ha Jaalaa Baaovara tayaar, ifxrvaUna paha barM!

47
 kxL sau~aI kux~aa
saaihtya

qamaa-kxaolacaa gaaoTyaa kxagad daora icakxTpaT\TI kxa~aI

glaasa

1
qamaa-kxaolacaa glaasa AQaa- kxapaa va kxDa
kxapaUna dataorI kxra. glaasacyaa AataIla
baajaUlaa icakxTpaT\TInao daona gaaoTyaa icakxTvaa.

2 3
daonhIM glaasacao jabaDo ekxmaokxaMvar
zovaUna BaaokxataUna ibajaagarIcaI kxaDI
Gausavaa.

x
iDMk

yaa kxaDIlaa ekx {BaI kxaDI baaMQaa. varcyaa

tayaar jabaDyaaMnaa ibajaagarMIsaazI
Baaokox paaDa. pauz\zyaacao DaoLo va kxana
banavaUna Kaacaa paaDUna glaasalaa
basavaa.
48
jabaDyaalaa ekx daora baaMQaa. {BaI kxaDI hataata
Qar}na ha daora AaoZa va saaoDa. kux~yaacao taaoMD
{GaDJaapa kxrola AaiNa gaaoTyaa AapaTUna
BauMkxNyaacaa Aavaaja eokxU yao[-la.
saaihtya iSavaNa maSaIna

KaraTyaacyaa kxaDyaa rbarI capalaocaa taukxDa paana kxa~aI

1 2

ekxa KaraTyaacyaa laaMba

kxaDIcaI Taokox rbaracyaa
kxDocyaa daona BaaokxaMmaQao
6 saoM.maI. á 3 saoM.maI. Gaalaa. MmaQalyaa Baaokxata
rbaracyaa taukxDyaacyaa dusarI KaraTyaacaI kxaDI
baajaUlaa taIna Baaokox paaDa. Kaaocaa.
3

daona kxaDyaa maQalyaa kxaDIcyaa var}na

AaiNa laUpacyaa kxaDyaaMcyaa KaalaUna ivaNaa.
ivaNalaolyaa kxaDyaa Qar}na maSaIna gaaola
ifxrivalao tar iSalaa[- maSaInacaa iSavaNyaacaa
Aavaaja yao[-la.
4
ekx JaaDacao kxaovaLo paana laUpacyaa maQalyaa
kxaDIvar zovalao AaiNa maSaIna ifxrvalao tar
kxahI vaoLata paana baahor paDola AaiNa
tyaavar iSavaNyaacyaa KauNaa idsaUna yaotaIla.

49
 inaMbaaoLIcaa paaLNaa
saaihtya

kxDUinaMbaacyaa baaBaLIcaI CaoTI rbarcaa taukxDa daora

inaMbaaoLyaa fxaMdI va kxaTo

1 2

baaBaLIcaI fxaMdI rbaracyaa

baosacyaa Baaokxata KaaocaUna {BaI
kxra. tyaacyaa SaoMDyaalaa ekx
baaBaLIcaa kxaTa dao%yaanao baMaQaa.
baaBaLIcyaa kxaTyaaMlaa daona inaMbaaoLyaa kxaTyaacyaa Taokxavar ekx
TaocaUna Gyaa. Asao Anaokx DMbaola tayaar kxra. DMbaola Alagad xzovaa.
3

Aataa pa`tyaokx inaMbaaoLIcyaa AaQaaro ekx àekx DMbaola taaola saaMBaaLUna tyaaMcaI saMtauilata rcanaa
kxra. tyaamauLo ekx Canasao maorI àgaaoàra{M]D tayaar hao[-la. Aataa maQalyaa kxaDIlaa hlakoxsao
ifxrivalao Asataa maorI àgaaoàra{M]D inaMbaaoLyaa na paDtaa baraca vaoL ifxrta rahIla.
50
saaihtya saUXma maapana

irkxamaI irifxla kxagadacaI paT\TI kxa~aI

ba^alapaonacyaa irifxlacaa AataIla vyaasa kxsaa maaojataa yao[-la?

saaopao Aaho. yaasaazI kxagadacaI baarIkx Taokxdar paT\TI
kxapaa.
2

hI Taokxdar paT\TI ica~aata daKaivalyaapa`maaNao irifxlacyaa Aata Alagad

Zkxlaa. taI zraivak AMtarca Aata jaa[-la. jaasta Aata ZkxlaU nakxa.
3

paT\TI irfxIlacyaa TaokxapaaSaI dumaDa va itaqao KaUNa kxra.

4 5

yaa kxapalaolyaa jaagaI

paT\TIcaI r}MdI fUxTpaT\TIcyaa
sahayyaanao maaojaa. haca
irfxIlacaa AataIla vyaasa
paT\TI baahor kxaZUna KauNaopaaSaI kxapaa. haoya.
51
 paoparcaa baa^@sa
NEWSPAPER
saaihtya

vata-maanapa~aacao kxagad

1 2

paUNa- vata-maanapa~a Gyaa. GaDIcaI baajaU var {javaIkxDcaa kxaopara maQalyaa GaDIcyaa
Qar}na maQao {BaI GaDI Gaalaa va {lagaDa. roYaopaya-Mta dumaDUna ekx i~akxaoNa banavaa.

3 4

ha i~akxaoNa {lagaDUna capaTa kxra.

taao paunha jaagaovar AaNaa. hIca kRxtaI kxagadacyaa Davyaa baajaUlaahI kxra.

5 6

hI GaDI GarasaarKaI idsaola. DavaIkxDcaI GaDI dumaDa.

7

maga {javaIkxDcaI GaDI Gaalaa.

52
8 9

kxagadacaa taLakxDcaa pauZcaa Baaga AQyaa-ta

dumaDa. tyaalaa parta ekx dumaD Gaalaa va ADkxvaa.

10 11

yaacapa`maaNao maagaIla baajaUnaohI dumaD Gaalaa va Aataa GaDyaa hlakoxca {GaDa va tyaManaa
baMd kxra. Dbyaacaa Aakxar Va.

12

yaata taumhI Anaokx ikxrkxaoL vastaU zovaU

ha vata-maanapa~aacaa Dbaa tayaar Jaalaa. Sakxtaa.
53
 saaopaa maok^xnaao
saaihtya

f`uxTI sT/^a baarIk taar taarocao vaoYTNa (islavh) kxa~aI

1
1 ima.ima. jaaDIcaI taar Gao{]na taI islavh
maQao Gaalaa. taaromauLo islavhlaa kxDkxpaNaa
yao[-la.
2
yaa taarolaa zraivakx
AMtaravar dumaDUna paMKyaacyaa
GaDIcaa Aakxar Va va
tyaacaI Taokox javaL AaNaa.
3

ekxa TaokxacaI jaada taar, dusa%yaa Taokxacyaa taarocyaa

islavhmaQao ADkxvaUna baMd kxra. varIlapa`maaNao jaaoD tayaar kxra.

daonacao jaaoD AaiNa sT/^a

vaapar}na i~akxaona, caaOkxaona,
YaTkxaona ASaa ivdimataIya
rcanaa kxra.

54
5

caar itanacao jaaoD AaiNa

saarKyaa laaMbaIcao saha sT/^a
vaapar}na catauYfxlakx
(Tetrahedron) banavaa.

6
yaaca pa`kxaro Gana AaiNa ipar^imaD banavaa. tao
ekxavar ekx zovaUna Garacaa saaMgaaDa banaola.

baara paacacao jaaoD AaiNa 30 sT/^a vaapar}na

AayakxaosaahoD/^ana (Icosahedron)
banaivataa yao[-la.

55
 naohmaIcyaa vaaparataIla saaQyaa vastaU AaiNa kxca%yaataUna gaaoLa koxlaolyaa
kxahI gaaoYTI vaapar}na taumhI AitaSaya majaodar vaO&aainakx KaoLNaI banavaU
Sakxtaa.
KaraTyaacyaa kxaDyaa AaiNa rbaracaa taukxDa vaapar}na iSavaNa maSaIna
banavaa;
Aa[-isÚmacyaa kxaDyaa, kxagadacaI paT\TI, kxaDopaoTIcyaa kxaDyaa AaiNa
rbarba^MD vaapar}na saaopaa baajaa kxra;
daona 2 ilaTrcyaa pla^isTkxcyaa baaTlyaa AaiNa icakxTpaT\TI vaapar}na
paaNyaatalyaa Baaova%yaacaI pa`itakRxtaI banavaa;
paoinsalacaa baa^@sa AaiNa daona CaoTyaa AarSaaMcaa paoirskxaopa kxra.
saaQaI roKaaMkxnao AaiNa saaopyaa saUcanaa vaapar}na ASaI BarpaUr KaoLNaI
banaivaNyaacyaa kRxtaI yaa paustakxata Aahota. kRxtaISaIla iva&aana
rabavaNyaasaazI SaaLaMmaQao AaiNa GaratahI ho paustakx AtyaMta {payau@ta
zravao.