1

SPSS’e GİRİŞ

Veri Analizini sağlıklı yapmanın ilk adımı sağlıklı, doğru etiketler ile işlenmiş, değişken
tipleri doğru ayarlanmış bir veri seti oluşturmaktır. Veri setinizi hazırlarken bir takım
detaylara özen göstermek analiz ve raporlama sırasında size verinizi hazırlarken
harcadığınızdan çok daha fazla zaman kazandırabilir. SPSS’de bir veri seti oluştururken
aşağıdaki maddelere özellikle dikkat etmek gerekir.

1 – Değişken isimleri ve değişken etiketleri doğru girilmiş mi? Örneğin hastanın kilosunu
girdiğimiz değişkenin kullanım kolaylığı için değişken adı “kilo” etiketi ise “Ağırlık (kg)”
olarak girilir. Böylece kısa ve açıklayıcı değişken isimleri ile analiz kolaylaşırken detaylı
etiketler ile oluşturulan tablolarda daha sonradan değişiklik yapma ihtiyacı ortadan kalkar.
SPSS sonuç çıktılarında eğer var ise değişken ve değer etiketlerini kullanır.

2 – Kategorik değişkenler önce nümerik olarak kodlanıp ardından değerlere kategori

etiketi atanmış mı? örnek: cinsiyet değişkeni SPSS’de Erkek =1 Kadın=0 olmak üzere
nümerik olarak girilmiş, daha sonra 0 değerine KADIN, 1 değerine de ERKEK etiketleri
atanmış olmalıdır. Bu bir zaman kaybıymış gibi gözükebilir ancak nispeten ileri analizlerde
gruplara göre analiz gerektiğinde zaman kazandıracaktır.

3 – Nümerik değişkenlerin kaç ondalık basamağa sahip olacağı tutarlı şekilde belirtilmiş
mi? Bu da aslında daha çok kozmetik bir tercih ama kimi değişkenin virgülden sonra 12 kimi
değişkenin virgülden sonra sıfır basamak göstermesi tablolar açısından büyük bir problem ve
daha sonraki formatlama sürecini uzatan ve zorlaştıran bir etmen.

4 – Değişken tipleri doğru olarak belirlenmiş mi? SPSS kimi zaman sürekli/sayısal
değişkenleri otomatik olarak nominal olarak kodlar. Buna dikkat etmezseniz tablo ve grafik
oluştururken problem yaşar, zaman kaybedersiniz.

Bu yazının geri kalanında SPSS’de basit veri girişi, EXCEL’den SPSS’e veri aktarmak ve
birkaç püf noktası üstünde duracağız.
 2

Neden veriyi doğrudan SPSS’e girmek yerine EXCEL’den aktarmalıyım?

SPSS Veri editörü her ne kadar bir spreadsheet programı gibi kullanılabilirse de çok büyük
olmayan (maksimum 250-300 hasta) veri setlerini manipüle etmek için EXCEL çok daha
uygun. Bu yazıda göstereceğimiz aktarma yollarını da uygulayınca EXCEL ve SPSS arasında
geçiş yapmanın da kolay olduğunu göreceksiniz.

Şimdi gelin önce EXCEL’e veriyi nasıl girmemiz gerektiğini görelim. Aşağıdaki resimde
dikkat etmemiz gereken tüm önemli noktalar var.

 a) Veri girişine A1 hücresinden, yani sol üst köşeden başlayacağız. Eğer boş sütun ve
boş satırlar bırakırsak SPSS bunları aktarma sırasında değişkenler olarak algılayacak
ve bize temizlik işi çıkartacaktır
 b) 1 nolu satırda değişken isimlerini giriyoruz. Burada değişken isimlerini Bir tablo ya
da grafikte görmek istediğiniz şekilde girin. SPSS bu full ismi Değişken isim etiketi
olarak kaydedecek. Yani Türkçe harflerden ya da boşluklardan korkmamıza gerek
 c) A sütununa her zaman bir indeks değişkeni koymak iyi olur. Eğer veri setinizde
yoksa bile hastalara/deneklere/gözlemlere birer gözlem numarası veren bir değişken
(ID, Hasta No, etc.) yaratmak daha sonra platformlar arası transferi ve veri üzerinde
yapacağımız değişiklikleri kolaylaştıracaktır.
 d) 2 nolu satırdan başlayarak sırayla her hastanın/gözlemin verilerini gireceğiz.
 e) Boş sütun ve boş satır bırakmayacağız
 f) Eğer eksik veri varsa boş bırakabileceğimiz gibi 999 ya da 9999 gibi veride normal
şartlar altında asla gözlemeyeceğimiz bir değer verebiliriz. Daha sonra SPSS’e hangi
değerleri “eksik veri” (missing value) olarak tanıması gerektiğini söyleceğiz. SPSS
hem boş hücreleri hem de tanımlanmış bir değeri eksik bilgi olarak tanıyabilir.

Excel’de veri setimizi hazırladık ve bilgisayarımıza kaydettik. Şimdi bu veriyi SPSS

programına aktarmak için SPSS’i açıyoruz. (Ben SPSS 22.0 versiyonunu kullanıyorum. Çok
 3

eski bir sürümünü kullanmıyorsanız tüm menülerin ve seçeneklerin aşağı yukarı aynı olması
gerekir). Karşımıza çıkan ilk diyalog ekranında NEW DATASET seçeneğini tıklayarak boş
bir veri seti açıyoruz. Şimdi veri setimizi EXCEL’den SPSS’e aktarmak için menülerden
aşağıdaki seçenekleri sırasıyla tıklıyoruz:

FILE -> OPEN -> DATA

Karşımıza yeni bir diyalog ekranı çıkacak. Bu ekranda kritik nokta Files of Type bölümünden
Excel (*.xls…) seçeneğini tıklamayı unutmamak. Aksi takdirde SPSS varsayılan dosya tipi
olan SPSS veri formatı (*.sav) uzantılı dosyaları görecektir sadece. Excel dosyalarını açma
seçeneğini tıklayıp veri setimizin olduğu klasörü seçiyoruz.
 4

Karşımıza çıkan bir sonraki ekranda SPSS bizden Excel dosyasında verinin hangi çalışma
kitabında, hangi satır ve sütunlar arasında olduğunu teyit etmemizi isteyecek. Eğer Excel
dosyasındaki ilk çalışma kitabına, birinci satır ve sütundan giriş yaptıysak o zaman burada
herhangi bir değişiklik yapmamıza gerek yok. Zaten bu bölümde işimizi kolaylaştırmak için
verimizi EXCEL’de oluştururken Sayfa 1’de A1 hücresinden veri girişi yapmaya başlamıştık.
Eğer herhangi bir sebeple verinin Excel dosyasındaki yeri farklı olursa bu diyalog
penceresinde çalışma sayfasını ve verinin hangi hücrelerde olduğunu seçebiliriz. Ancak bu
pek de pratik bir yol değil. Baştan veriyi SPSS’e en kolay aktaracağımız şekilde düzenlemek
daha kolay. Normal şartlarda bu diyalog penceresinde “Read variable names from the first
row of data” seçeneği seçilmiş olmalı. Eğer herhangi bir sebeple bu kutucuk işaretli değilse
işaretleyin. Bu SPSS’e değişken isimlerini verinin birinci satırından alması gerektiğini
söylüyor. Eğer bunu seçmezsek o zaman birinci satır da normal bir gözlem gibi algılanacak.
Eğer değişken isimleri olmadan veriyi aktarmak istersek, yani excelde değişken isimlerini
yazmadıysak bu seçeneği boş bırakabiliriz.

OK’e basıp veri setini oluşturuyoruz. Otomatik olarak karşımıza veri setindeki değişkenleri ve
özelliklerini gösteren Variable View çıkıyor. Sol alttan istersek Data View’a girerek teker
teker verimizi inceleyebiliriz. Ancak burada yapacak bir iki işimiz var. Öncelikle 5.sütündaki
LABEL kısmına dikkat ediyoruz. Burada değişkenlerin etiketleri EXCEL’de yazdığımız gibi
girilmiş, değişken isimleri (1 SÜTUN) ise özel karakterlerden ve boşluklardan arındırılmış
şekilde otomatik olarak düzenleniyor. Şimdi veriyi kullanılır hale getirmek için birkaç ufak
değişiklik yapacağız.
 5

Öncelikle dördüncü satırdaki DECIMALS kısmına bakıyoruz. Burada tüm değişkenler 0

olarak girilmiş. Bunun sebebi EXCEL’de tüm değerlerin tam sayı olarak girilmiş olması.
Ancak eğer SPSS’e 0 ondalık basamağı kullanmasını söylersek o zaman ortalamaları ya da
diğer hesaplamaları yaptığımızda SPSS en yakın tam sayıya bütünleyerek çıktı verecek. O
yüzden Yaş’dan başlayarak tüm sayısal değer alan değişkenlerin decimals bilgisini 0’dan 2’ye
değiştiriyoruz. Ardından sistolik kan basıncı değişkeninde girdiğimiz 999 değerinin basınç
olarak değil de eksik bilgi oalrak kodlanması için MISSING sütununda Sistolikmmhg
değişkeninin üstüne tıklıyor, discrete missing values seçeneğini işaretliyor ve 999 değerini
giriyoruz.
 6

Son olarak Cinsiyet değişkeni için Value Label yani değer etiketlerini gireceğiz. Şu anda
cinsiyet değişkeni erkekler için 1, kadınlar için 0 değerini alıyor. Bu değişkene ait etiketleri
değiştirmek için VALUES sütununda Cinsiyet değişkeninin üstüne tıklıyoruz. Ve yeni
diyalog ekranında 0 değeri için KADIN 1 değeri için de ERKEK etiketini ekliyoruz.

Şu anda SPSS’de doğru etiketlenmiş, analiz edilmeye hazır, doğru formatta tablolar ve
grafikler üretmemizi sağlayacak bir veri seti yaratmış olduk. Bir sonraki yazıda sürekli
değişkenleri kategorik değişkenlere çevirmeyi, değişkenler üzerinde aritmetik işlemler
yaparak yeni değişkenler yaratmayı göreceğiz.