T.C.

ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2701

AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1667

KAMU PERSONEL HUKUKU

Yazar/Editör
Prof.Dr. Onur Ender ASLAN

ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹
 Bu kitab›n bas›m, yay›m ve sat›fl haklar› Anadolu Üniversitesine aittir.
“Uzaktan Ö¤retim” tekni¤ine uygun olarak haz›rlanan bu kitab›n bütün haklar› sakl›d›r.
‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›t
veya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz.

Copyright © 2012 by Anadolu University

All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.

UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹

Genel Koordinatör
Doç.Dr. Müjgan Bozkaya

Genel Koordinatör Yard›mc›s›

Yrd.Doç.Dr. ‹rem Erdem Ayd›n

Ö¤retim Tasar›mc›lar›
Doç.Dr. Alper Altunay
Yrd.Doç.Dr. Nuran Öztürk Baflp›nar

Grafik Tasar›m Yönetmenleri

Prof. Tevfik Fikret Uçar
Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z
Ö¤r.Gör. Nilgün Salur

Dil Yaz›m Dan›flman›

Emine Erdir

Grafikerler
Ayflegül Dibek
Aysun fiavl›

Kitap Koordinasyon Birimi

Uzm. Nermin Özgür

Kapak Düzeni
Prof. Tevfik Fikret Uçar
Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z

Dizgi
Aç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi

Kamu Personel Hukuku

ISBN
978-975-06-1368-5

4. Bask›
Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 65.000 adet bas›lm›flt›r.
ESK‹fiEH‹R, Haziran 2014
 ‹çindekiler iii

‹çindekiler
Önsöz ............................................................................................................ ix

Temel Kavramlar ve Anayasal ‹lkeler .................................. 2 1. ÜN‹TE

KAMU GÖREVL‹LER‹ .................................................................................... 3
Kamu Personeli ............................................................................................. 4
Memurlar ...................................................................................................... 4
Memur...................................................................................................... 4
Di¤er Kamu Görevlileri .......................................................................... 5
Yard›mc›lar ................................................................................................... 7
Sözleflmeli Personel................................................................................. 7
Geçici Personel........................................................................................ 8
‹flçi............................................................................................................ 8
Seçilmifller ...................................................................................................... 8
Yükümlüler .................................................................................................... 8
Gönüllüler...................................................................................................... 9
KAMU PERSONEL HUKUKUNUN TEMEL ANAYASAL ‹LKELER‹ .............. 9
Aslî ve Sürekli Görevlerin Memurlar ve Di¤er Kamu Görevlileri
Taraf›ndan Yürütülmesi ‹lkesi ...................................................................... 10
‹lkenin Yer Bak›m›ndan Uygulama Alan› .................................................. 10
Genel ‹dare Esaslar›n›n Anlam› ................................................................... 10
Aslî ve Sürekli Görevler................................................................................ 11
‹lkenin 1982 Sonras› Uygulamas› ................................................................ 11
Memurlar ve Di¤er Kamu Görevlilerinin Özlük ‹fllerinin Yasa ile
Düzenlenmesi ‹lkesi...................................................................................... 12
‹lkenin 1982 Sonras› Uygulamas› ................................................................ 14
Kamu Personel Hukuku Alan›nda Mutlak Olarak Yasa ile Düzenlenmesi
Gereken Alanlar ............................................................................................ 15
Özet................................................................................................................ 16
Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 17
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 18
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 18
Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 18

Türk Kamu Personel Rejiminin K›sa Tarihi ve Genel Yap›s› 20 2. ÜN‹TE

TÜRK KAMU PERSONEL REJ‹M‹N‹N KISA TAR‹H‹ .................................... 21
Osmanl›da Tanzimat Sonras›nda Bat› Tipi Modern Memurlu¤un ‹nflas› ... 21
Cumhuriyet Dönemi’nde Kamu Personel Rejiminin Yeniden Kuruluflu.... 24
Memurîn Kanunu Dönemi .......................................................................... 24
Devlet Memurlar› Kanunu Dönemi.............................................................. 26
Esneklik ve Türk Kamu Personel Rejimi .................................................... 27
TÜRK KAMU PERSONEL REJ‹M‹N‹N KURUMSAL VE N‹CEL YAPISI........ 28
Kurumsal Yap›............................................................................................... 28
Nicel Yap› ...................................................................................................... 31
Özet................................................................................................................ 33
Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 34
Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 35
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 36
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 36
Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 36
iv ‹çindekiler

3. ÜN‹TE Memur Statüsü I (Genel Statü ve Hizmete Girifl) .............. 38

MEMURLU⁄UN GENEL STATÜSÜ ............................................................... 39
Memurlu¤un Ay›rt Edici Özü: Statü Hukuku .............................................. 39
Çal›flma Rejiminin Anayasal ‹lkelere Dayal› Olarak Bütünüyle
Yasalardan Bafllayan Hukuki Düzenleme Silsilesi ile Belirlenmesi ..... 40
Çal›flma Rejiminin Devlet Taraf›ndan Tek Tarafl› Olarak
Belirlenmesi ............................................................................................. 40
Çal›flan›n Yasadan Kaynaklanan Objektif Durum ve Koflullar Ortaya
Ç›kmad›kça Yaflam Boyu Kariyer Düzeni ‹çerisinde ‹stihdam› ........... 41
Çal›flanlar›n Statüleri Üzerinde Tesis Edilen ‹fllemlere Karfl› Yarg›
Yoluna Gidebilmesi ................................................................................ 41
Devlet Memurlar› Kanunu’na Göre Memurlu¤un Nitelikleri ...................... 41
S›n›fland›rma............................................................................................ 41
Kariyer...................................................................................................... 45
Liyakat...................................................................................................... 47
MEMURLU⁄A G‹R‹fi...................................................................................... 48
Memurlu¤a Girmenin Anayasal ‹lkeleri ....................................................... 48
Memurlu¤a Girmek Yaln›zca Türkiye Cumhuriyeti Vatandafllar›na
Özgü Bir Hakt›r....................................................................................... 49
Memurlu¤a Girmek Vatandafllar›n Özgür ve Serbestçe Kullanaca¤›
Bir Hakt›r ................................................................................................. 49
Memurlu¤a Girmek Vatandafllar›n Eflit Biçimde Kullanaca¤› Bir
Hakt›r ....................................................................................................... 49
Vatandafllar›n Memurlu¤a Girmesinde Görevin Gerektirdi¤i
Niteliklerinden Baflka Hiçbir Ayr›m Gözetilemez ................................. 49
Memurlu¤a Girmenin Koflullar› .................................................................... 50
Türk Vatandafl› Olmak Koflulu ............................................................... 50
Yafl Koflulu............................................................................................... 51
Ö¤renim Koflulu ...................................................................................... 51
Kamu Haklar›ndan Mahrum Olmamak Koflulu..................................... 51
Mahkûm Olmamak Koflulu..................................................................... 52
Askerlik Koflulu ....................................................................................... 52
Sa¤l›k Koflulu........................................................................................... 53
Özel Koflullar........................................................................................... 53
Memurlu¤a Girmede Merkezi ve Kurumsal S›nav Yöntemi ....................... 53
Adayl›k ve Aslî Memurlu¤a Atanma............................................................. 55
‹stisnai Memurluklara Atanma ...................................................................... 56
Memurluk Rejiminde Di¤er Atanma Türleri ................................................ 57
Afla¤› Derecelere Atanma ....................................................................... 57
‹dari Görevlere Atanma .......................................................................... 57
Yer De¤ifltirme Suretiyle Atanma ........................................................... 57
Karfl›l›kl› Olarak Yer De¤ifltirmek Suretiyle Atanma............................. 58
Bir Kurumdan Di¤erine Naklen Atanma ............................................... 58
Kurum ‹çerisinde Baflka Yere Atanma................................................... 59
Vekâleten Atanma ................................................................................... 59
Memurluktan Çekilenlerin Yeniden Atanmas›....................................... 59
Emekli Memurlar›n Yeniden Atanmas› .................................................. 59
Özet ............................................................................................................... 60
Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 61
Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 62
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 63
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 63
Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 63
 ‹çindekiler v

Memur Statüsü-II (Ödev, Sorumluluklar, Yasaklar ve 4. ÜN‹TE

Genel Haklar) .......................................................................... 64
MEMURLARIN ÖDEV VE SORUMLULUKLARI ............................................ 65
Anayasa ve Yasalara Sadakat ....................................................................... 65
Tarafs›zl›k ve Devlete Ba¤l›l›k...................................................................... 66
Genel Davran›fl ve Yurt D›fl›nda Davran›fl .................................................. 66
‹flbirli¤i ve Kanunsuz Emir ........................................................................... 67
Amir Durumundaki Memurlar›n Ödev ve Sorumluklar› ............................. 67
Mal Bildiriminde Bulunmak.......................................................................... 67
Resmî Belge, Araç ve Gereçlerin Yetki Verilen Mahaller D›fl›na
Ç›kar›lmamas› ve ‹adesi ................................................................................ 68
K›yafet Mecburiyeti ....................................................................................... 68
Mesai Saatleri ‹çerisinde ‹flbafl›nda Bulunma .............................................. 68
MEMURLARIN YASAKLARI........................................................................... 69
Grev ve Toplu Eylem ve Hareketlerde Bulunma Yasa¤› ........................... 69
Ticaret ve Di¤er Kazanç Getirici Faaliyetlerde Bulunma Yasa¤› ............... 70
Hediye Alma ve Menfaat Sa¤lama Yasa¤› ................................................... 70
Denetimindeki Teflebbüsten Menfaat Sa¤lama Yasa¤› ............................... 71
Gizli Bilgileri Aç›klama Yasa¤› ..................................................................... 71
Ayr›ld›¤› Görev Alan›yla ‹lgili ‹fl Yapma ve Görev Alma Yasa¤› ............... 71
Siyasal Partilere Girme Yasa¤›...................................................................... 71
‹kinci Görev Yasa¤›....................................................................................... 71
MEMURLARIN GENEL HAKLARI.................................................................. 72
Statü Kurallar›n›n Uygulanmas›n› ‹stemek Hakk› ....................................... 73
Güvence (Güvenlik) Hakk› .......................................................................... 73
Emeklilik Hakk›............................................................................................. 74
Çekilme (‹stifa) Hakk›................................................................................... 74
Müracaat, fiikâyet ve Dava Açma Hakk›...................................................... 75
Kovuflturma ve Yarg›lama Usulünün Özel Hükümlere Ba¤l› Olmas›
Hakk›.............................................................................................................. 76
‹snat ve ‹ftiralara Karfl› Korunma Hakk› ...................................................... 76
Sendika Kurma Hakk› ................................................................................... 76
Toplu Sözleflme Hakk›.................................................................................. 82
Dernek-Vak›f Kurma ve Üye Olma Hakk› .................................................. 83
Seçme ve Seçilme Hakk› .............................................................................. 84
‹zin Hakk› ...................................................................................................... 85
Y›ll›k ‹zin ................................................................................................. 85
Mazeret ‹zni ............................................................................................. 86
Hastal›k ve Refakat ‹zni .......................................................................... 86
Ayl›ks›z ‹zin ............................................................................................. 87
Ö¤renim ve Burslardan Yararlanma Hakk› ................................................. 88
Özet................................................................................................................ 90
Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 91
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 92
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 92
Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 93

Memur Statüsü III (Yükselme, De¤erlendirme, Maafl, 5. ÜN‹TE

Sosyal Haklar - Yard›mlar ve Yetifltirilme) ........................... 94
MEMURLARIN YÜKSELME REJ‹M‹ ............................................................... 95
Kademe ‹lerlemesi ve Derece Yükselmesi Sistemi ..................................... 95
Kademe ‹lerlemesi .................................................................................. 96
vi ‹çindekiler

Derece Yükselmesi ................................................................................. 97

Ola¤and›fl› Derece Yükselmesi............................................................... 97
Hiyerarflik Yükselme ..................................................................................... 98
S›nav Esasl› Hiyerarflik Yükselme .......................................................... 98
Takdir Esasl› Hiyerarflik Yükselme......................................................... 100
MEMURLARIN DE⁄ERLEND‹RME REJ‹M‹ ................................................... 101
MEMURLARIN MAAfi REJ‹M‹ ........................................................................ 102
Maafl Kavram› ................................................................................................ 102
Maafl›n Anayasal ‹lkeleri ............................................................................... 102
Maafl›n Unsurlar›............................................................................................ 104
Ayl›k (Gösterge Ayl›¤› - Taban Ayl›k - K›dem Ayl›¤›).......................... 104
Ek Gösterge ............................................................................................. 105
Yan Ödemeler ......................................................................................... 105
Sosyal Hak ve Yard›m Nitelikli Ödemeler ............................................ 107
Harc›rah (Yolluk) .......................................................................................... 107
Fazla Çal›flma Ücreti...................................................................................... 107
Türkiye’de Memur Maafllar›n›n Somut Durumu .......................................... 108
MEMURLARIN SOSYAL HAKLARI VE YARDIMLAR.................................... 109
Aile Yard›m› Ödene¤i ................................................................................... 109
Do¤um Yard›m› Ödene¤i ............................................................................. 110
Ölüm Yard›m› Ödene¤i ................................................................................ 110
Tedavi Yard›m› .............................................................................................. 110
Cenaze Giderleri............................................................................................ 110
Giyecek Yard›m›............................................................................................ 111
Yiyecek Yard›m› ............................................................................................ 111
MEMURLARIN YET‹fiT‹R‹LME REJ‹M‹ .......................................................... 111
Devlet Memurlar› E¤itimi Genel Plan› ......................................................... 112
Memurlar›n Kurumsal Düzeyde Yetifltirilmesi ............................................. 113
Memurlu¤a Eleman Yetifltirilmesi................................................................. 114
Memurlar›n Türkiye ve Orta Do¤u Amme ‹daresi Enstitüsü (TODA‹E)
Taraf›ndan Yetifltirilmesi ............................................................................... 115
Özet ............................................................................................................... 117
Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 119
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 120
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 120
Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 120

6. ÜN‹TE Memur Statüsü IV (Disiplin, Görevden Uzaklaflt›rma,

Ceza Kovuflturmas›, Mali Sorumluluk, Hizmetle
‹liflkinin Kesilmesi ve Emeklililik) .......................................... 122
MEMURLARIN D‹S‹PL‹N REJ‹M‹................................................................... 123
Disiplin Rejiminin ‹lkeleri ............................................................................. 123
Disiplin Cezalar› ............................................................................................ 125
Disiplin Suçlar› .............................................................................................. 126
Disiplin Cezas›n› Vermeye Yetkili Merciler ................................................. 128
Disiplin Soruflturmas› Süreci ve Usulü......................................................... 129
Belirli Disiplin Cezalar›n› Alan Memurlar›n Üst Kademe Yöneticilik
Görevlerine Belirli Süre ‹le Atanmalar› Yasa¤›............................................ 131
MEMURLARIN GÖREVDEN UZAKLAfiTIRILMASI ....................................... 131
Memurlar›n Görevden Uzaklaflt›r›lmas›n›n Koflul ve Durumlar› ................ 131
Memurlar› Görevden Uzaklaflt›rmaya Yetkili Makamlar ve
Sorumluluklar› ............................................................................................... 132
 ‹çindekiler vii

Görevden Uzaklaflt›r›lan Memurlar›n Statüsü ve K›s›nt›lar Memurlar›n

Görevden Uzaklaflt›r›lmas› Tedbirinin Ortadan Kalkmas› ve ‹tiraz............ 133
MEMURLARIN CEZA KOVUfiTURMASI ....................................................... 134
Memurlar›n Görevleri Sebebiyle ‹flledi¤i ‹snat Edilen Suçlardan
Dolay› Farkl› Ceza Kovuflturmas› Rejimine Ba¤l› Olmas›n›n Nedenselli¤i 134
Memurlar›n Ceza Kovuflturmas› Rejiminin Anayasal Temeli ve
Devlet Memurlar› Kanunu ............................................................................ 135
Memurlar›n Ceza Kovuflturmas›n›n Usulleri ................................................ 136
Genel Usullere Göre Memurlar›n Yarg›lanmas› .......................................... 136
Özel Yasalarla Memurlar›n Ceza Yarg›lamas›n›n Genel Usullere
Tabi K›l›nmas›................................................................................................ 136
4483 say›l› Yasa’ya Göre Memurlar›n Ceza Kovuflturmas› Usulü............... 136
Kifli Yönünden Kapsam .......................................................................... 137
Suçun Niteli¤i Yönünden Kapsam ......................................................... 137
Soruflturma ‹zni Usulü ............................................................................ 138
‹zin Vermeye Yetkili Merciler................................................................. 139
Karara ‹tiraz ve ‹tiraz Mercii................................................................... 139
Haz›rl›k Soruflturmas›na ‹liflkin Usuller.................................................. 140
Davaya Bakmaya Yetkili ve Görevli Mahkeme .................................... 140
Memurun Haks›z Suçlamalardan Korunmas›......................................... 140
MEMURLARIN MAL‹ SORUMLULU⁄U ......................................................... 141
Memurlar›n ‹dareye Karfl› Mali Sorumlulu¤u............................................... 141
Memurlar›n ‹dare Edilenlere Karfl› Mali Sorumlulu¤u................................. 142
MEMURLARIN H‹ZMETLE ‹L‹fiK‹S‹N‹N KES‹LMES‹ .................................... 143
Memurluktan Ç›kar›lma................................................................................. 144
Memurlu¤a Al›nma fiartlar›ndan Her Hangi Birini ..................................... 144
Tafl›mad›¤›n›n Sonradan Anlafl›lmas› ya da Sonradan Kaybetmesi ............ 144
Memurluktan Çekilme ve Çekilmifl Say›lma ................................................ 144
Memurun Emekliye Ayr›lmas› ...................................................................... 145
Memurun Ölümü........................................................................................... 145
Memurun Görevle Ba¤daflmayan Baflka Bir Görevi Yapmas›.................... 145
MEMURLARIN EMEKL‹L‹K HAKKI............................................................... 146
Özet................................................................................................................ 147
Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 149
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 150
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 150
Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 150

Di¤er Kamu Görevlileri (Askerî Personel, Hâkim-Savc›lar 7. ÜN‹TE

ve Akademik Personel)............................................................152
ASKERÎ PERSONEL REJ‹M‹ ........................................................................... 153
Askerî Personelin Genel Rejimi.................................................................... 153
Statü Hukukuna Ba¤l› Subay ve Astsubaylar›n Genel Rejimi ve Hizmete
Al›nmas› ......................................................................................................... 156
Statü Hukukuna Ba¤l› Subay ve Astsubaylar›n Yükselme, Sicil ve Maafl
Rejimi ............................................................................................................. 158
Statü Hukukuna Ba¤l› Subay ve Astsubaylar›n Hizmetle ‹liflkisinin
Kesilmesi........................................................................................................ 160
HÂK‹M VE SAVCILARIN PERSONEL REJ‹M‹ ............................................... 161
Hâkim ve Savc›lara ‹liflkin Anayasal ‹lkeler ve Genel Rejim...................... 162
Hâkimler ve Savc›lar Yüksek Kurulu (HSYK) ............................................. 164
Hâkim ve Savc›lar›n Hizmete Al›nmas› (Mesle¤e Kabulü) ......................... 165
viii ‹çindekiler

Hâkim ve Savc›lar›n Yükselmeleri, Maafl Rejimi ve Disiplin Cezalar› ....... 167

Hâkim ve Savc›lar›n Hizmetle ‹liflkisinin Kesilmesi .................................... 169
AKADEM‹K PERSONEL REJ‹M‹ .................................................................... 170
Akademik Personele ‹liflkin Anayasal ‹lkeler ve Genel Rejim ................... 170
Akademik Personelin Atanmas›.................................................................... 172
Akademik Personelin Maafl Rejimi ve Disiplin Cezalar› ............................. 175
Akademik Personelin Hizmetle ‹liflkisinin Kesilmesi .................................. 177
Özet................................................................................................................ 178
Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 179
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 180
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 180

8. ÜN‹TE Yard›mc›lar (Sözleflmeli Personel, Geçici Personel ve ‹flçi) 182

SÖZLEfiMEL‹ PERSONEL REJ‹M‹ .................................................................. 183
Sözleflmeli Personelin Genel Niteli¤i: Güvencesizlik ve ‹stisnailik............ 183
‹dari Hizmet Sözleflmesi................................................................................ 184
Sözleflmeli Personelin Türleri ve Nicel Görünümü..................................... 185
Devlet Memurlar› Kanunu’nun 4/B Maddesine Göre Sözleflmeli
Personel ‹stihdam›......................................................................................... 186
4/B Sözleflmeli Personelin ‹fle Al›nma Koflullar› ve Süreç.................... 187
4/B Sözleflmeli Personelin Çal›flma Süreleri, ‹zinleri, Sendika Hakk›,
Ücretleri ve Di¤er Mali Haklar› .............................................................. 189
4/B Sözleflmeli Personelin Yer De¤iflikli¤i, Unvan De¤iflikli¤i ve
Yeniden Hizmete Al›nmas› ..................................................................... 191
4/B Sözleflmeli Personelin Sözleflmesinin Feshi ve ‹fl Sonu
Tazminat› ................................................................................................. 192
Kadro Karfl›l›¤› Sözleflmeli Personel ........................................................... 193
Kamu ‹ktisadi Teflebbüslerinde Sözleflmeli Personel Rejimi ...................... 194
Kamu ‹ktisadi Teflebbüslerinde Sözleflmeli Personelin Pozisyonlar›,
‹fle Al›nmas› ve Koflullar› ........................................................................ 194
Kamu ‹ktisadi Teflebbüslerinde Sözleflmeli Personelin Ödev,
Sorumluluk, Hak ve Yasaklar›................................................................ 195
Kamu ‹ktisadi Teflebbüslerinde Sözleflmeli Personelin Mali ve Sosyal
Haklar› ..................................................................................................... 196
Kamu ‹ktisadi Teflebbüslerinde Sözleflmeli Personelin Sicil, Baflar›
De¤erlemesi, Disiplin ve Sözleflmenin Sona Ermesi............................. 198
Örgüt Yasalar›na Göre ‹stihdam Edilen Sözleflmeli Personel..................... 199
Belediye ve ‹l Özel ‹darelerinde Sözleflmeli Personel................................ 200
GEÇ‹C‹ PERSONEL REJ‹M‹ ........................................................................... 201
‹fiÇ‹ ‹ST‹HDAM REJ‹M‹ ................................................................................. 203
Özet ............................................................................................................... 206
Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 207
Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 208
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 209
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 209
Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 209

Sözlük ................................................................................... 211

 Önsöz ix

Önsöz
Türk sosyal bilimler yaz›n›nda bugüne kadar kamu personel rejiminin iktisadi,
toplumsal, siyasal, yönetsel yönleri genel olarak inceleme konusu olmakla birlik-
te, kamu personel rejiminin hukuku, yaln›zca idare hukuku ders kitaplar›n›n bir
bölümü olmaktan, konunun bir parças›n› inceleyen monografilerden ya da ka-
nunlar›n flerhlerinden öteye gidememifltir. Kamu Personel Hukuku kitab›, Türki-
ye’de bu adla ve içerikle yay›nlanan ilk kitapt›r.
Kamu personel hukuku alan›, bugüne kadar ilgili yaz›nda yaln›zca memur hu-
kuku olarak tan›mlanm›fl ve yer alm›flt›r. Bu olgu alan›n somut durumu ile do¤ru-
dan ilgilidir. Ancak günümüzde kamu personel hukukunu, memur hukuku ile s›-
n›rland›rmak alan›n gerçekli¤i ile ters düflmektedir. Kamu Personel Hukuku kita-
b›nda memur hukuku yan›nda, esnek kamu personel rejiminin ortaya ç›kard›¤›,
di¤er kamu görevlileri hukuku ile yard›mc›lar içerisinde yer alan sözleflmeli per-
sonel, geçici personel ve iflçi istihdam rejimleri yer almaktad›r. Kitapta, hukuki ya-
p›lar›n çözümlenmesi ve betimlenmesi esas olmakla birlikte, hukuki yap›y› sarma-
layan ve belirleyen toplumsal – yönetsel yap›lar da arka planda yer almaktad›r.
Kitapta, ilgili yaz›ndaki tart›flmalara olabildi¤ince girilmemeye çal›fl›lm›fl, sade
ve aç›k bir anlat›mla konu aç›klanm›flt›r. Kamu Personel Hukuku kitab›, yaln›zca
bu alandaki ö¤rencilerin de¤il, ayn› zamanda uygulamac›lar›n da kullanaca¤› te-
mel bilgileri içermektedir.

Yazar/Editör
Prof.Dr. Onur Ender ASLAN
Türkiye ve Orta Do¤u Amme ‹daresi Enstitüsü
(TODA‹E) Genel Müdürü
1
KAMU PERSONEL HUKUKU

Amaçlar›m›z

N
Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;

N
Kamu görevlileri, kamu personeli ve ilgili kavramlar› tan›mlayabilecek,
Kamu personel hukukunun temel anayasal ilkelerini aç›klayabilecek
bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

Anahtar Kavramlar
• Kamu Görevlileri • Gönüllüler
• Kamu Personeli • Memur
• Seçilmifller • Aslî ve Sürekli Görevler
• Yükümlüler • Genel ‹dare Esaslar›

‹çindekiler

• KAMU GÖREVL‹LER‹
Kamu Personel Temel Kavramlar
ve Anayasal ‹lkeler • KAMU PERSONEL HUKUKUNUN
Hukuku
TEMEL ANAYASAL ‹LKELER‹
 Temel Kavramlar ve
Anayasal ‹lkeler
KAMU GÖREVL‹LER‹
Kamu hizmetlerinin yürütülmesi birçok unsur yan›nda olmazsa olmaz unsur ola-
rak eme¤e gereksinimi do¤urur. Hizmetin temel yürütücüsü emektir. Kamu görev-
lileri, kamu hizmetinin emek unsurunu oluflturur. Kamu görevlileri, kamu hizmet-
lerinin yürütülmesinde ve yurttafllara sunulmas›nda herhangi bir biçimde pay› olan
bütün gerçek kiflileri kapsar. Kamu hizmetleri, tek bir tür görevli taraf›ndan de¤il,
farkl› türden görevliler eliyle yürütülür. Farkl›laflm›fl statüye ba¤l› olan bu kiflilerin
bütünü kamu görevlilerini oluflturur.
Kamu görevlileri farkl› ayr›mlara tabi tutulabilmekle birlikte, kuramsal olarak
temelde dört ana kümeye ayr›labilir. Bu dört küme, hizmetin yürütülmesinde fark-
l› yönlere isabet etti¤i gibi, farkl› statülere de dayan›rlar. Kamu görevlileri kuram-
sal olarak afla¤›daki dört ana kümeye ayr›labilir:
fiekil 1.1
Türkiye’de Kamu
Kamu Görevlileri Görevlilerinin
Soya¤ac›

Kamu Personeli Seçilmifller Yükümlüler Gönüllüler

Memurlar Yard›mc›lar

Di¤er Kamu Sözleflmeli

Memur Görevlileri Personel

Hâkim-Savc›lar Geçici Personel

Askeri Personel ‹flçi

Akademik
Personel
4 Kamu Personel Hukuku
Anayasa’ya göre memurluk,
bütün yurttafllar›n özgür,
eflit ve liyakate göre hizmete
kat›ld›¤›; statü hukuku
do¤rultusunda istihdam
edilen; bunun yan›nda aslî
ve sürekli görevleri yürüten
kamu personeli
kategorisidir.
• Kamu Personeli
• Seçilmifller
• Yükümlüler
• Gönüllüler
Bu kuramsal ayr›m, pozitif hukukta da yans›mas›na bulmufltur. Ayr›ma iliflkin
pozitif hukuktaki temel düzenleme, 5237 say›l› Türk Ceza Kanunu’nda yer almakta-
d›r (md. 6). Buna göre, kamu görevlisi “kamusal faaliyetin yürütülmesine atama ve-
ya seçilme yoluyla ya da herhangi bir surette sürekli, süreli veya geçici olarak kat›-
lan kiflidir”. Türk Ceza Kanunu, kamu hizmetlerinin yürütülmesine herhangi bir bi-
çimde kat›lan bütün gerçek kiflileri kamu görevlisi olarak görmektedir. Yasadaki
kapsam, genel olarak kamu personelini, seçilmiflleri, yükümlüleri ve gönüllüleri
kapsamaktad›r. Bu kifliler, Ceza Kanunu uygulamas› yönünden kamu görevlisidirler.
Kamu Personeli
Kamu görevlilerinin ana gövdesini kamu personeli oluflturur. Kamu personeli, ka-
mu hizmetlerini yürüten emek gücüdür. Kamu personeli temelde iki ana kümeye
ayr›l›r. Birinci küme memurlar, ikinci küme ise yard›mc›lard›r.
Bu kuramsal ayr›m, Türk kamu personel hukuku özelinde aç›klanmaya muh-
taçt›r. Öncelikle memur denilen kategori içerisinde, tarihsel süreçte memurluktan
kopan ancak genifl anlamda memur olan di¤er kamu görevlileri yer al›rlar. Yard›m-
c›lar içerisinde ise, sözleflmeli personel geçici personel ve iflçiler bulunur. Yard›m-
c›lar içerisine, sosyolojik olarak tafleron personeli de eklemek gereklidir.
Memurlar
Türk kamu personel hukukunda memurlar kategorisi içerisine memur ve di¤er ka-
mu görevlileri girmektedir. Bu do¤rultuda memur kümesini 657 say›l› Devlet Me-
murlar› Kanunu’na ba¤l› personel olufltururken, “di¤er memurlar›” ise hâkim - sav-
c›lar, askerî personel ve akademik personel oluflturmaktad›r. Her iki kümenin or-
tak niteli¤i, statü hukukuna ba¤l› olarak istihdam edilmeleridir.
Memur
Memur sözcü¤ü, Arapça “emr” kökünden türemifl ve “emir alm›fl olan kimse” an-
lam›na gelmektedir. Memur, kamu hizmetini yapmak üzere kamu örgütünde kad-
roya ba¤l› görev yapan, atama ile hizmete al›nan ve maafl ile geçinen devlet çal›-
flan›d›r.
1982 Anayasas›’nda memurun niteli¤i ve tan›m› Anayasa’n›n farkl› maddelerin-
den ç›kar›labilmektedir. Toplumsal ve siyasal belgeler olarak anayasalarda, ders
kitaplar›nda oldu¤u gibi s›ral› tan›mlar beklememek gerekir. Anayasa’da memur
tan›m› farkl› maddelere saç›lm›flt›r. Bu do¤rultuda, 1982 Anayasas›’nda, memurluk,
bütün yurttafllar›n özgür, eflit ve liyakate göre kat›l›m›na aç›k (md. 70), statü huku-
ku do¤rultusunda istihdam edilen (md. 128/2-3; 129), bunun yan›nda aslî ve sü-
rekli görevleri yürüten (md. 128/1) kamu personeli olarak tan›mlanm›flt›r.
1982 Anayasas›’n›n 128. maddesinde ise memur, yürütece¤i görev çerçevesin-
de betimlenmifltir. Buna göre memur, devlet teflkilat› içerisinde genel idare esasla-
r›na göre yürütülen kamu hizmetlerinin gerektirdi¤i aslî ve sürekli görevleri yapan
kiflidir. Anayasa’da yapaca¤› görev yönünden memurluk tan›mlanm›flt›r. Buna gö-
re memur, aslî ve sürekli iflleri yerine getirir. Anayasa’da yine ayn› maddede, me-
murlu¤un özlük ifllerinin yasa ile düzenlenmesi gerekti¤ini kabul edilerek, memur,
statü hukukuna ba¤l› olarak çal›flan bir küme olarak görülmüfltür.
 1. Ünite - Temel Kavramlar ve Anayasal ‹lkeler 5

657 say›l› Devlet Memurlar› Kanunu da memuru Anayasa’n›n çizdi¤i çerçeve içe-
risinde görmektedir. Yasa’n›n 4/A maddesinde, memurluk devlet için yapaca¤› gö-
rev çerçevesinde tan›mlanm›flt›r. Buna göre yapaca¤› görev çerçevesinde, memur-
lar, (a) devlet ve di¤er kamu tüzel kifliliklerinde görev yaparlar (b) genel idare esas-
lar›na göre yürütülen hizmetleri görürler (c) aslî ve sürekli kamu hizmetlerini ifa ile
görevlendirilirler (d) devlet ve di¤er kamu tüzel kifliliklerinde iflin niteli¤ine bak›l-
maks›z›n dolay›s›yla aslî ve sürekli olmasa dahi, genel politika tespiti, araflt›rma,
planlama, programlama, yönetim ve denetim gibi ifllerde görevli ve yetkilidirler.
Memurun niteliklerinin ne oldu¤u konusunda ise Yasa’n›nn›n temel ilkelerine 657 say›l› Devlet Memurlar›
(md. 3) bakmak gerekir. Çünkü Devlet Memurlar› Kanunu, esas›ndan memurlu¤u Kanunu’nda tan›mlanan
memurluk; devlet
düzenleyen yasad›r. Yasa’n›nn›n temel ilkeleri, ayn› zamanda memurlu¤un temel teflkilat›nda genel idare
niteliklerini oluflturmaktad›r. Bu nitelikler memurlu¤un ay›rt edici ve tan›mlay›c› esaslar›na göre yürütülen
aslî ve sürekli kamu
nitelikleridir. Buna göre, memurlar görevlerin gerektirdi¤i niteliklere ve meslekle- hizmetlerini ifa eden, kendi
re göre s›n›flara ayr›l›r; memurluk bir kariyer mesle¤idir; memurlar›n hizmete al›n- içerisinde hizmet s›n›flar›na
ayr›lan, kariyere dayal› ve
mas›, ilerlemesi, yükselmesi ve görevin sona ermesi liyakat ilkesine dayan›r. liyakate göre iç süreçleri
657 say›l› Yasa’ya göre, memurlu¤un üç niteli¤i vard›r: iflleyen statüter bir istihdam
• Memurlar, görevlerin gerektirdi¤i niteliklere ve mesleklere göre s›n›flara ay- biçimidir.

r›l›r.
• Memurluk, bir kariyer mesle¤idir.
• Memurluk, liyakate dayan›r.

Di¤er Kamu Görevlileri

Kamu görevlilerinin memurlar alt kategorisinin ikinci alt kümesini di¤er kamu gö-
revlileri oluflturur. Di¤er kamu görevlileri 1982 Anayasas› ile kamu personel huku-
kuna girmifltir. Di¤er kamu görevlileri, as›l olarak “di¤er memurlar” diyebilece¤i-
miz gerçek kiflilerdir. Di¤er kamu görevlileri, t›pk› memurlar gibi, akdi de¤il, sta-
tüter iliflki çerçevesinde devlette istihdam edilirler.
Di¤er kamu görevlileri kavram›, ilk olarak 1982 Anayasas›’nda kullan›lm›flt›r.
Kavram›n 1982 Anayasas›’nda kullan›m› genel olarak memur kavram› ile birliktedir.
Buna göre, memurlar için yap›lan tan›m ve ibarelerde “ve di¤er kamu görevlileri”
ibaresi yer almaktad›r. Öncelikle belirtmek gerekir ki, di¤er kamu görevlileri kavra-
m› ilk olarak 1982 Anayasas› taraf›ndan kullan›lmakta birlikte, esas olarak, 1961
Anayasas› döneminde fiili olarak memurlardan ayr›lm›fl olan kümelere anayasal te-
mel oluflturmak üzere ihdas edilmifltir. Buna göre, 1961 öncesinde ve sonras›nda
memurlardan ayr›lm›fl olan üç “memur” kümesi bu kavram› içeri¤ini doldurmakta-
d›r. Bu üç küme, hâkim - savc›lar, askerî personel ve akademik personeldir.
Bu üç kümeden hâkim ve savc›lar, 1961 Anayasas› döneminde yarg› ba¤›ms›z-
l›¤› anayasal ilkesine dayanarak, genel memur statüsünden kopmufllard›r. Akade-
mik personel ise mali haklar aç›s›ndan Devlet Memurlar› Kanunu’nun içerisinde
yer almakta birlikte, Anayasa Mahkemesi’nin karar› sonras›nda memurlara iliflkin
genel yasan›n kapsam›ndan ç›kar›lm›flt›r. Askerî personel de 1961 Anayasas› son-
ras›nda ayr› bir personel yasas›na ba¤l› k›l›nm›flt›r. Bütün bu süreç sonras›nda,
1982 Anayasas› ile fiili durum, anayasal bir kavram olan, di¤er kamu görevlileri ile
anayasal çerçeve içerisine al›nm›flt›r.
1982 Anayasas›’n›n pozitif metnine bakt›¤›m›zda, Anayasa Koyucunun “memur-
lar ve di¤er kamu görevlileri” ibaresine kullanarak; “memur” ve “di¤er kamu gö-
revlileri” ibarelerini birbiri ile kaynafl›k biçimde yan yana kulland›¤›n› görüyoruz.
Bu do¤rultuda Anayasa’da memur için çizilen çerçeve di¤er kamu görevlisi için de
geçerlidir. 128. maddenin birinci f›kras›nda aslî ve sürekli görevleri yürütecek; öz-
6 Kamu Personel Hukuku

lük iflleri yasa ile düzenlenecek olanlar memurlar ve di¤er kamu görevlileridir. Öte
yandan, 129. maddenin memurlar için getirdi¤i bütün düzenlemeler ayn› zamanda
di¤er kamu görevlileri için geçerlidir. Son olarak, 2010 y›l›nda yap›lan Anayasa de-
¤iflikli¤i ile toplu sözleflme hakk› memurlar yan›nda di¤er kamu görevlilerine de
tan›nm›flt›r.
Di¤er kamu görevlileri kavram› Anayasa Mahkemesi taraf›ndan da de¤iflik de-
falar tart›fl›lm›flt›r. Yüksek Mahkeme, di¤er kamu görevlilerinin statü hukukuna
ba¤l› olarak istihdam edilen görevliler oldu¤u yönünde kararlar vermifltir. Anaya-
sa Mahkemesi, 1988 tarihli temel içtihad›nda, di¤er kamu görevlilerinin akdi de¤il,
statü hukukuna göre istihdam edildi¤inin alt›n› çizmifltir. Yüksek Mahkeme, söz-
leflmeli personelin di¤er kamu görevlisi olmad›¤›n› karar alt›na alm›fl ve di¤er ka-
mu görevlilerinin genel hukuki niteli¤ini ortaya koymufltur. Yüksek Mahkemenin
bu karar›ndan hareketle, sözleflmeli personel yan›nda, geçici personel ve iflçilerin
de di¤er kamu görevlisi statüsünde olmad›¤› söylemek mümkündür;

“Sözkonusu KHK’lerin getirdi¤i sözleflmeli personelin ‘di¤er kamu görevlileri’ kapsa-

m›nda say›labilece¤ine iliflkin bir yorumu, Anayasa’n›n 128. maddesinin ikinci f›k-
ras›nda öngörülen ve memurlara oldu¤u kadar, di¤er kamu görevlileri için de uygu-
lanmas› zorunlu ‘atama’ kofluluyla ba¤daflt›rma olana¤› yoktur. Çünkü, atama, ge-
rek ö¤retide, gerek yarg›sal içtihatlarda birbiriyle uyumlu ve tutarl› biçimde bir ‘flart
ifllem’ olarak nitelendirilmektedir. fiart ifllemlerin temel karakteristi¤ini, objektif hu-
kuktan gelen bir güç ve yetkinin kullan›lmas› oluflturmaktad›r. ‹fllemin konusunu,
objektif hukuk kurallar› düzenledi¤i için taraflar›n iradesinin belirleme yetkisi yok-
tur. Atama iflleminde memur ya da di¤er kamu görevlilerinin rolü, karfl›l›kl› hak ve
yükümlülüklerin, yetki ve sorumluluklar›n kural ifllemlerle önceden saptand›¤›, va-
rolan ve do¤mufl bir statüye intisap etmekten ibarettir. Örne¤in, 657 say›l› Devlet Me-
murlar› Kanunu’na göre memur olmak isteyen birey ya da bireyler, bu Yasadaki me-
murlu¤a girifl koflullar›n›n ya da öteki kurallar›n d›fl›nda, kendileri için farkl› uygu-
lamalar yap›lmas›n› ileri süremezler.
Sözleflmeli personel istihdam›nda ise ‘akdî’ bir durum söz konusudur ve atamadan
tamamen baflkad›r. Genelde sözleflmenin taraflar› aras›nda özgür ve karfl›l›kl› irade
uyumu esast›r. Sözleflme bireyin hak ve yetkilerini, çal›flaca¤› kurumla olan iliflkile-
rini gösterecek ve yönetecek bir tak›m hükümleri de içerir. Böylece taraflar için yeni
hukuksal durumlar yarat›r.
fiu hâlde, kamu iktisadî teflebbüslerinde çal›flt›r›lan ve KHK’de bir hizmet sözleflmesi-
ne tâbi oldu¤u belirlenen sözleflmeli personelin, Anayasa’n›n 128. maddesinde yer
alan ve atamaya tâbi ‘di¤er kamu görevlileri’ kapsam›na dâhil edilmelerinde anaya-
sal olanak yoktur”(Anayasa Mahkemesi Karar›, 1988/5).

Pozitif hukuk ve Anayasa Mahkemesi kararlar› gibi, kamu hukuku doktrininde

de bask›n olan görüfl, di¤er kamu görevlilerinin statü hukukuna ba¤l› olarak istih-
dam edilen hâkim-savc›lar, askerî personel ve akademik personelden olufltu¤u yö-
nündedir.

SIRA S‹ZDE Yasa koyucuSIRA

di¤erS‹ZDE
kamu görevlileri içerisine yeni kategoriler ihdas edebilir mi? Bu ihda-
1 s›n Anayasal koflulu var m›?

D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü Ngörevlileri
Di¤er kamu EL‹M kavram› içerisine giren üç kesimin üç ayr› personel yasa-
s› bulunmaktad›r. Bunlar, 657 say›l› Devlet Memurlar› Kanunu’nun ayr›lmaz parça-
S O R U lar›d›r. Bu üçS yasa,
O R U 2802 say›l› Hâkimler ve Savc›lar Kanunu, 926 say›l› Türk Silâhl›
Kuvvetleri Personel Kanunu ve 2914 say›l› Yüksekö¤retim Personel Kanunu’dur.

D‹KKAT D‹KKAT

SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

 1. Ünite - Temel Kavramlar ve Anayasal ‹lkeler 7

Yard›mc›lar
Yard›mc›lar kategorisi, statü de¤il, akdi (sözleflme) iliflki ile çal›flan kümelerden
oluflur. Yard›mc›lar›n, iki temel niteli¤i bulunmaktad›r. Birincisi zamansal; ikincisi
ise iflin niteli¤ine iliflkindir. ‹lk olarak, yard›mc›lar, memurlar kategorisinin tersine,
geçici, belirli süreli, kurald›fl›, e¤reti istihdam biçimlerini içerir. Dolay›s›yla, sürek-
li bir istihdam de¤ildir. ‹kinci olarak bu istihdam biçimleri, iflin aslî de¤il, tali par-
çalar›n› yürütürler. Yard›mc›lar, istihdam biçimi aç›s›ndan “geçicilik”, yapt›klar› ifli-
ni niteli¤i itibar›yle “tâlî” görevleri yürütmek özelliklerini bar›nd›r›rlar. Bu kategori
içerisinde, sözleflmeli personel; geçici personel ve iflçiler yer al›r.

Sözleflmeli Personel
Sözleflmeli personel, akdi olarak istihdam edilir. ‹dare ile personel aras›nda, sözlefl-
me esast›r. Bu sözleflme, idari hizmet sözleflmesidir. Sözleflmeli personel, memurlu-
¤un as›l istihdam biçimi oldu¤u kamu idarelerinde, istisnai bir istihdamd›r. Sözleflme-
li personel, zorunlu ve istisnai durumlarla s›n›rl› olmak üzere, geçici ifller için kulla-
n›lan bir istihdam biçimidir. Bu istihdam türü, 1982 Anayasas›’n›n 128. maddesi çer-
çevesinde, aslî ve sürekli görevler d›fl›nda tali ve geçici görevler için kullan›labilir.
Kamu personel rejiminde sözleflmeli personel istihdam›n›n genel rejimi Devlet
Memurlar› Kanunu’nun 4/B maddesidir. Genel rejim 4/B olmakla birlikte, 1980
sonras› esneklik politikalar› çerçevesinde, kamu idarelerinde, 4/B statüsünden
farkl› sözleflmeli personel rejimleri ortaya ç›km›flt›r. Bu do¤rultuda, genel sözlefl-
meli personel rejiminden kopmalar yaflanm›flt›r. Sözleflmeli personel istihdam›na
iliflkin bir di¤er olgu, 1980 öncesinde istisnai olan bu istihdam›n, 1980 sonras›nda
neredeyse kimi kamu idareleri için kural istihdam biçimine gelmesidir.
Sözleflmeli personelin genel rejiminin düzenlendi¤i 657 say›l› Yasa’n›n 4/B
hükmü, Yasa’n›n kabul edildi¤i y›l olan 1965 sonras›nda sürekli de¤iflikli¤e u¤ra-
m›fl ve yap›lan de¤iflikliklerle istisnai bir istihdam biçimi olmaktan ç›km›flt›r. 657
say›l› Yasa’ya göre, sözleflmeli personel, kalk›nma plan›, y›ll›k program ve ifl prog-
ramlar›nda yer alan önemli projelerin gerçekleflmesi için flart olan, zaruri ve istis-
nai hâllere münhas›r olmak üzere özel bir meslek bilgisine ve ihtisas›na ihtiyaç
gösteren geçici ifllerde istihdam edilir. Belirtilen kurala istisna olarak, kimi görev-
ler ve durumlar için de bu tür istihdam mümkündür. Sözleflmeli personel, Bakan-
lar Kurulu taraf›ndan belirlenen esas ve usuller çerçevesinde belirlenen pozisyon-
larda, mali y›lla s›n›rl› olarak sözleflme ile çal›flt›r›lmas›na karar verilen ve iflçi say›l-
mayan kamu hizmeti görevlileridir.
fiekil 1.2
Türkiye’de Sözleflmeli Personel Rejimleri
Sözleflmeli Personel

Belediye ve ‹l Özel Örgüt Yasalar›na Kadro Karfl›l›¤›

4/B K‹T ‹dareleri Göre Sözleflmeli Personel

Kamu idarelerinde 4/B rejimi d›fl›nda, farkl› sözleflmeli personel rejimleri bu-
lunmaktad›r. Bunlar 8. ünitede ayr›nt›lar›n› görece¤imiz, befl ana kümede toplana-
bilir; 4/B sözleflmeli personel kadro karfl›l›¤› sözleflmeli personel uygulamas›, Ka-
mu ‹ktisadi Teflebbüslerinde, örgüt yasalar›na göre, belediye ve il özel idarelerin-
de sözleflmeli personel.
8 Kamu Personel Hukuku

Geçici Personel
Geçici personel, akdi rejim ile istihdam edilmektedir. Geçici personelin temel ya-
sal dayana¤› 657 say›l› Devlet Memurlar› Kanunu’nun 4/C maddesidir. Bu neden-
le, geçici personelin kamuoyunda bilinen ad› 4/C’li personeldir. Geçici personel,
bir y›ldan az süreli ya da mevsimlik ifllerde, Bakanlar Kurulu taraf›ndan karar veri-
len görevlerde, belirlenen adet ve ücret s›n›rlar› içerisinde sözleflme ile çal›flt›r›lan
ve iflçi say›lmayan kiflilerdir.

‹flçi
Kamu personel rejiminde, yard›mc›lar kategorisi içerisinde akdi iliflki ile çal›flt›r›lan
dördüncü küme iflçilerdir. Kamuda çal›flan iflçiler, esas olarak ‹fl Kanunu’na ba¤l›
olarak istihdam edilirler. Kamu iflçileri 657 say›l› Devlet Memurlar› Kanunu’nun
4/D maddesi çerçevesinde ikiye ayr›l›r: Sürekli ‹flçiler ve geçici iflçiler. Sürekli iflçi-
ler belirsiz süreli ifl akdi ile istihdam edilirler. Geçici iflçiler, belirli süreli ifl akitle-
riyle çal›flt›r›l›rlar.

Seçilmifller
Kamu görevlilerinin ikinci alt kümesini seçilmifller oluflturur. Kimi yazarlar›n “fah-
ri ajanlar” olarak kavramlaflt›rd›¤› seçilmifller, yurttafllar›n ya da bir kamu organ›n›n
seçti¤i ve gönüllük esas›na dayal› olarak kamu hizmetine kat›lan kiflilerdir. Memur-
lar›n tersine bu kesim atanm›fl de¤il, seçilmifltir. Bu kiflilerin bir di¤er niteli¤i, ka-
mu görevlili¤inin belirli bir süre ile s›n›rl› olmas›d›r. Memurlar›n istihdam›n›n süre-
ye ba¤l› olmamas›n›n tersine, seçilmifllerde, süre sonunda seçilmifl kiflinin kamu
görevlisi olma durumu ortadan kalkar. Bu kifliler görev yapt›klar› süre içerisinde
aksi yasaklamalar olmakla birlikte genellikle kendi mesleklerini yürütürler, dolay›-
s›yla memurlar gibi, bunlar›n mesle¤i yegâne yaflam u¤rafl› de¤ildir. Di¤er yandan,
bu kifliler, kat›ld›klar› kamu hizmeti çerçevesinde maafl ya da huzur hakk› alabilir,
görevlerini bütünüyle paras›z yürütmezler.
Seçilmifllerin esasl› bölümünü, temsili demokrasi modeli çerçevesindeki kesim
oluflturur. Bu kesim, yurttafllar›n do¤rudan seçimi ile kamu görevlisi olma hüviyeti-
ni kazan›rlar. Türkiye’de seçilmifller içerisine, Cumhurbaflkan›, Baflbakan, bakanlar,
milletvekilleri, il genel meclisi üyeleri, belediye meclisi üyeleri, belediye baflkanla-
r›, köy - mahalle muhtarlar›, köy ihtiyar meclisi ve mahalle ihtiyar heyeti girer.
Seçilmifllerin say›sal olarak küçük kesimini ise yönetiflim modeli çerçevesinde,
belirli süre için kamu iktidar›n› kullanmak üzere kamu makamlar› taraf›ndan seçi-
len kifliler oluflturur. Seçilmifllerin bu ikinci kesimi oluflturan kesimin birinci kesim-
den temel fark›, birincilerin do¤rudan yurttafllar taraf›ndan, ikinci kesimin ise yurt-
tafllar de¤il, kamu makamlar› taraf›ndan seçilmesi noktas›nda ortaya ç›kmaktad›r.
Bu kifliler, belirli dönem için kamu görevlisi s›fat›n› tafl›rlar. Bunlara, düzenleyici
kurul üyelerini, tahkim kurulu üyelerini örnek gösterebiliriz.

Yükümlüler
Yükümlüler, yasan›n koydu¤u hükümler çerçevesinde, idare taraf›ndan tek yanl›
zora dayal› olarak belirli bir süre için kamu hizmetlerine kat›lan kiflilerdir. Bu kifli-
ler, maafl ya da ücret almaz, bunlara nakdi ya da ayni yard›m yap›labilir. Yüküm-
lülerin kamu hizmetlerine yasal zor ile kat›lmas›, ayn› zaman içerisinde cezai mü-
eyyideleri de getirir. Bu hizmete kat›lmama, cezai ifllemi gerektirir. Yükümlülük
özünde yurttafll›¤›n bir sonucudur.
 1. Ünite - Temel Kavramlar ve Anayasal ‹lkeler 9

Anayasa taraf›ndan hak ve ödev olarak düzenlenen askerlik hizmeti kamu hiz-
metine yükümlü olarak kat›lman›n esas kayna¤›n› olufltur. 1982 Anayasas›’n›n
“zorla çal›flt›rma yasa¤›” bafll›kl› 18. maddesinde, zorla çal›flt›rman›n yasak oldu¤u
anayasal güvenceye alm›fl, ancak bu güvencenin birkaç durumda s›n›rlanabilece-
¤ine hükmedilmifltir. Buna göre, ola¤anüstü hâllerde vatandafllardan istenecek hiz-
metler ile ülke ihtiyaçlar›n›n zorunlu k›ld›¤› alanlarda öngörülen yurttafll›k ödevi
niteli¤indeki beden ve fikir çal›flmalar› yasa¤›n d›fl›ndad›r. Anayasa’n›n bu hükmü
ola¤anüstü hâller ya da ola¤an durumlarda yasa yoluyla yurttafllara yükümlülük
verilebilmesini olanakl› k›lmaktad›r. Cumhuriyetin ilk y›llar›nda konulan yol mü-
kellefiyeti ya da günümüzde de geçerli olan Köy Kanunu’ndaki köylüye mecbur
tutulan hizmetler yükümlülü¤ün kaynaklar›n› oluflturur.

Gönüllüler
Kamu görevlilerinin son dönemde ortaya ç›kan kategorisi gönüllülerdir. Yükümlü-
lerin tersine gönüllülerde, kamu hizmetlerine kat›lmada zor de¤il, r›za vard›r. Bu
kifliler, kamu hizmetlerine gönüllülük esas› ile ayn› zamanda belirli ya da belirsiz
süre ile maafl, ücret ya da herhangi nakdi - ayni yard›m almadan kat›lmaktad›rlar.
Bu kifliler, seçilmifller gibi, seçim esas› ile de görev yapmamakta, ayn› zamanda
memurlar gibi atama ve maafl esas› ile çal›flmamaktad›r. Gönüllülerin kamu hizmet-
lerine kat›lmas›, geçicili¤i bar›nd›rmakla birlikte, hizmete düzenli ve idarenin yasa-
ya dayal› olarak koydu¤u kurallar çerçevesinde kalarak kat›lmay› içermektedir.
Kamu hizmetlerine gönüllü kat›l›m farkl› alanlarda uygulanmaktad›r. Buna gö-
re, 2918 say›l› Karayollar› Trafik Kanunu ile düzenlenen fahri trafik müfettiflleri ka-
mu hizmetlerini gönüllü olarak yürüten gerçek kiflilere verilebilecek örnektir. ‹lgi-
li yasada “Bu hizmet fahri ve ücretsizdir” hükmü ile kamu hizmetlerine gönüllü ka-
t›l›m›n temel niteli¤i vurgulanm›flt›r. Bunun d›fl›nda, belediye ve il özel idarelerin-
de ilgili 5393 say›l› Belediye Kanunu’nun 77. ve 5302 say›l› ‹l Özel ‹daresi Kanu-
nu’nun 65. maddesine dayal› olarak ç›kar›lan ‹l Özel ‹daresi ve Belediye Hizmet-
lerine Gönüllü Kat›l›m Yönetmeli¤i çerçevesinde vatandafllar›n yerel hizmetlere
gönüllü kat›l›m› yasal esaslara ba¤lanm›flt›r.

KAMU PERSONEL HUKUKUNUN TEMEL ANAYASAL

‹LKELER‹
Kamu personel hukukunun temel ilkeleri anayasadan kaynaklan›r. Bu olgu, hukuk
devletinin temel sonucu ve olmazsa olmaz ilkesidir. Bat› ülkelerinde yaz›l› anaya-
salar›n ortaya ç›k›fl› ile bafllayan bu süreç, Tanzimat döneminde Bat› tipi modern
kamu personel rejiminin inflas› ile Osmanl›da da ortaya ç›km›fl, ayn› biçimde Cum-
huriyet ile birlikte kabul edilen anayasalar içerisinde kamu personel hukukunun
temel ilkeleri yer alm›flt›r.
1982 Anayasas› içerisinde kamu personel hukukunun ilkeleri farkl› hükümler
içerisinde yer almaktad›r. Bu hükümler son derece genifl bir yelpazededir. Ancak,
temel ilkeler, üç maddede düzenlenmifltir. Bu üç maddenin birincisi 70. maddedir.
“Kamu Hizmetlerine Girme Hakk›” kenar bafll›kl› 70. maddede, kamu hizmetine
girmenin temel ilkeleri hüküm alt›na al›nm›flt›r. ‹kincisi ise “Kamu Hizmetleri Gö-
revlileriyle ‹lgili Hükümler - Genel ‹lkeler” kenar bafll›¤› alt›nda, kamu personel
hukukunun özüne iliflkin üç ilke yer almaktad›r (madde 128). Son olarak, “Görev
ve Sorumluluklar, Disiplin Kovuflturmas›nda Güvence” kenar bafll›kl› 129. madde-
de alt› f›krada kamu personel hukukunun görev, disiplin, tazminat ve yarg›lanma-
ya iliflkin anayasal ilkeleri yer al›r.
10
1982 Anayasas›’n›n 128.
maddesinin birinci f›kras›;
“Devletin, kamu iktisadî
teflebbüsleri ve di¤er kamu
tüzelkiflilerinin genel idare
esaslar›na göre yürütmekle
yükümlü olduklar› kamu
hizmetlerinin gerektirdi¤i
aslî ve sürekli görevler,
memurlar ve di¤er kamu
görevlileri eliyle görülür.”
Kamu Personel Hukuku
Kamu personel hukukunun anayasal ilkeleri kitab›n ilgili ünite ve alt bafll›klar›
içerisinde irdelenecektir. Ancak burada, kamu personel hukukunun kuruluflunu ve
genel ilkelerini düzenleyen 1982 Anayasas›’n›n 128. maddesi incelenecektir. 128.
maddede, kamu personel hukukunun üç temel anayasal ilkesi yer al›r. Bunlar; (1)
Aslî ve sürekli görevlerin memurlar ve di¤er kamu görevlileri taraf›ndan yürütül-
mesi ilkesi; (2) Memurlar ve di¤er kamu görevlilerinin özlük ifllerinin yasa ile dü-
zenlenmesi ilkesi; (3) Üst kademe yöneticilerin yetifltirilmesinin yasa ile özel ola-
rak düzenlenmesi ilkesi. Bu anayasal ilkelerden ilk iki tanesi bu ünitede aç›klana-
cakt›r.
Aslî ve Sürekli Görevlerin Memurlar ve Di¤er Kamu
Görevlileri Taraf›ndan Yürütülmesi ‹lkesi
1982 Anayasas›’n›n 128. maddesinden vücut bulan birinci ilke maddenin ilk f›kra-
s›nda yer al›r. Buna göre; “Devletin, kamu iktisadî teflebbüsleri ve di¤er kamu tü-
zelkiflilerinin genel idare esaslar›na göre yürütmekle yükümlü olduklar› kamu hiz-
metlerinin gerektirdi¤i aslî ve sürekli görevler, memurlar ve di¤er kamu görevlile-
ri eliyle görülür.” Sözel (lâfzî) yoruma göre, devlet teflkilat› içerisinde, genel idare
esaslar›na göre yürütülen kamu hizmetlerinin gerektirdi¤i aslî ve sürekli görevlerin
yaln›zca memurlar ve di¤er kamu görevlileri taraf›ndan yürütülmesi esast›r. Mad-
de, 1961 Anayasas›’ndan 1982 Anayasas›’na mirast›r. 1961 Anayasas›’n›n 117. mad-
desinden farkl› olarak, 1982 Anayasas›’nda metne, “Kamu iktisadî teflebbüsleri” ve
“di¤er kamu görevlileri” ibareleri eklenmifltir. Böylece, 1982 Anayasa’s›nda kural›n
yer yönünden ve kifliler yönünden geniflledi¤ini görüyoruz.
Anayasal ilke özünde, belirli görevlerin yaln›zca belirli kamu görevlisi katego-
rileri taraf›ndan yap›lmas›n› düzenlemifltir. Dolay›s›yla yasa koyucu ve idare belir-
li görevleri ancak, anayasada say›lan görevlileri eliyle yap›lmas›n› düzenleyebilir
ve yürütebilir. ‹lke, devlet teflkilat› içerisinde aslî ve sürekli görevlerin, statü huku-
kuna ba¤l› olarak görev yapan memurlar ve di¤er kamu görevlileri eliyle yürütül-
mesini, sözleflme iliflkisi ile görev yapanlar›n ise, tali ve geçici görevleri yürütebil-
mesini hükme ba¤lam›flt›r. fiimdi ilkenin ö¤elerini inceleyelim.
‹lkenin Yer Bak›m›ndan Uygulama Alan›
‹lkenin yer bak›m›ndan uygulama alan› istisnaya yer b›rakmayacak biçimde devlet
teflkilat›n›n bütünüdür. Buna göre ilke “Devlet”, “kamu iktisadî teflebbüsleri” ve
“di¤er kamu tüzel kiflileri”nde uygulanacakt›r. Devlet teflkilat› içerisinde, bütün ku-
rum ve kurulufllar›n bir tüzel kiflili¤e ba¤l› olmas› kural› çerçevesinde, bu tan›mla-
ma d›fl›nda kalacak kurumsal yap› bulunmayacakt›r. 1961 Anayasas›’ndan farkl›
olarak kamu iktisadi teflebbüslerinin yer bak›m›ndan uygulama alan›na girmesi,
özel hukuk tüzel kiflili¤ine sahip olan kamu iktisadi teflebbüslerinde de bu ilkenin
uygulanaca¤›n› hüküm alt›na alm›flt›r. Böylece, yasa koyucu ve idare, istisnaya yer
b›rakmayacak biçimde, devlet teflkilat› içerisinde bütün kamu kurum ve kuruluflla-
r›nda aslî ve sürekli görevleri memurlar ve di¤er kamu görevlileri arac›l›¤› yürütül-
mesini düzenlemek ve uygulamak zorundad›r.
Genel ‹dare Esaslar›n›n Anlam›
Memurlar ve di¤er kamu görevlileri taraf›ndan yerine getirilmesi zorunlu olan aslî
ve sürekli görevlerin birinci önkoflulu hizmetin kamu tüzel kiflili¤i taraf›ndan yürü-
tülmesi, ikinci önkoflulu ise genel idare esaslar›na göre yürütülmesidir. Genel ida-
re esaslar›, kamusal yönetim usulleridir. K›saca, kamu hukuku temelinde hizmetin
 1. Ünite - Temel Kavramlar ve Anayasal ‹lkeler 11

görülmesidir. Bu usulün tersi ise özel idare usulleridir. Özel idare usulleri, esas ola-
rak kamunun özel hukuka ba¤l› iflyerlerindeki usullerdir.
Kavram›n anayasaya girifli, 1961 Anayasas›’nda memurlar taraf›ndan yap›lacak
iflleri tan›mlamak ba¤lam›nda ortaya ç›km›flt›r. 1961 Anayasas›’n›n Öntasar›s›nda
genel idare esaslar›na dayal› hizmetlerin memurlar taraf›ndan, özel idare usulleri
ile yap›lan hizmetlerin ise memur d›fl›ndaki sözleflme iliflkisi ile istihdam edilen
personel eliyle yürütülmesi ilkesi yer alm›flt›r. Buradaki özel idare usullerinin yü-
rütüldü¤ü hizmetler ise genel olarak kamu iktisadi teflebbüsleridir. 1982 Anayasa-
s›’nda ise özel idare usullerinin geçerli oldu¤u kamu iktisadi teflebbüsleri bir bütün
olarak ilkenin kapsam›na al›nm›flt›r. Böylelikle genel idare esaslar› ile özel idare
usulleri ayr›m› 1982 Anayasas› döneminde anlam›n› yitirmifl, genel idare esaslar›,
ilkenin uygulanma koflulu olmaktan ç›km›flt›r.

Aslî ve Sürekli Görevler

1982 Anayasas›, zorunlu olarak memurlar ve di¤er kamu görevlilerince yürütecek
hizmetlerin aslî ve sürekli olmas› koflulunu kabul etmifltir. Ancak yukar›da gördü-
¤ümüz gibi Anayasa, ilkenin uygulama yeri olarak devlet teflkilat›n›n bütününü ön-
görmüfl ve devlet taraf›ndan yürütülen bütün kamu hizmetlerini genel idare esas-
lar› kavram› içerisinde konumland›rm›flt›r. Bu çerçevede, ilkenin temel uygulama
koflulu, hizmetin aslî ve sürekli olup olmad›¤›nda dü¤ümlenmektedir. Anayasal il-
ke do¤rultusunda, hizmetler yasa koyucu ve idarenin takdirine b›rak›lmayacak bi-
çimde aslî ve sürekli olan görevler memurlar ve di¤er kamu görevlileri taraf›ndan
yürütülecektir. Aslî ve sürekli olmayan görevlerin memurlar ve di¤er kamu görev-
lileri taraf›ndan yürütülmesi mümkündür, ancak tersi anayasal ilkeye ayk›r›l›k tafl›-
yacakt›r.
Anayasal ilkeye iliflkin bir di¤er nokta, aslî ve süreklili¤in kamu hizmetlerine
iliflkin bir nitelik olmad›¤›, yasa ile ihdas edilmifl bütün kamu hizmetlerinin ge-
rektirdi¤i görevlere iliflkin oldu¤udur. Anayasal ilkenin özü burada yatmaktad›r.
Devlet teflkilat› içerisinde, ihdas edilen bütün kamu hizmetlerine iliflkin aslî ve
sürekli görevler bulunmaktad›r. Her kamu hizmetinin “aslî ve sürekli”, ayn› za-
manda “tali ve geçici” görevleri bulunur. Bunlardan, aslî ve sürekli olanlar, statü
hukukuna ba¤l› çal›flan memurlar ve di¤er kamu görevlileri; tali ve geçici olan-
lar ise, sözleflme iliflkisine ba¤l› çal›flan personel eliyle görülebilir ya da özel ki-
flilere gördürülebilir.

Yasa koyucu, herhangi kamu kurum ya da kuruluflunda bütün görevleri

SIRA“tali ve geçici” ola-
S‹ZDE SIRA S‹ZDE
rak düzenleyebilir mi? 2
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M
Kamu hizmetlerinin yürütülmesinde hangi görevlerin aslî ve sürekli, hangile-
rinin tali ve geçici oldu¤u 1982 Anayasas›’n›n kabulü sonras›nda tarihsel olarak
de¤iflmifltir. Anayasa koyucunun, ilkesi aç›k oldu¤u hâlde, 1980 S Osonras›
R U yükselen S O R U
kamu personel rejimini esneklefltirme politikalar› aslî ve sürekli olan› tarihsel
olarak de¤ifltirmifltir. Anayasal ilke bu do¤rultuda, pratikte farkl› yorumlanm›fl ve
D‹KKAT D‹KKAT
uygulanm›flt›r.

N N
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
‹lkenin 1982 Sonras› Uygulamas›
‹lkenin uygulanmas›, 1980’lerden bafllamak üzere farkl›l›k arz etmifltir. 1980’lerin
ikinci yar›s›nda Devlet Memurlar› Kanunu’nda yer alan Yard›mc› Hizmetler S›n›-
AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ
f›’n›n yürüttü¤ü görevler tali ve geçici görülerek, memurlar taraf›ndan yürütülmesi

K ‹ T A P K ‹ T A P

TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON
12
1982 Anayasas›’n›n 128.
maddesinin ikinci f›kras›;
“Memurlar›n ve di¤er kamu
görevlilerinin nitelikleri,
atanmalar›, görev ve
yetkileri, haklar› ve
yükümlülükleri, ayl›k ve
ödenekleri ve di¤er özlük
iflleri kanunla düzenlenir.
Ancak, malî ve sosyal
haklara iliflkin toplu
sözleflme hükümleri
sakl›d›r.”
Kamu Personel Hukuku
yerine piyasada sat›n al›nabilir k›l›nm›flt›r. Yine 1980’lerin ikinci yar›s›nda kamu ik-
tisadi teflebbüslerinde aslî ve sürekli görevler yaln›zca üst düzey yöneticilik görev-
leri olarak düzenlenmifl, geriye kalan görevler ise sözleflme iliflkisi ile görev yapan
personel eliyle ve piyasadan sat›n al›nmas›n›n önü aç›lm›flt›r. 1990’larda ise düzen-
leyici kurumlarda aslî ve sürekli görevler bütünüyle memurlar taraf›ndan yap›lacak
görevler olmaktan ç›kar›larak, sözleflme iliflkisi ile istidam edilen personel katego-
rilerine aç›lm›flt›r. 2000’li y›llar›n ilk on y›l›nda ise önce yerel yönetimlerde daha
sonra da Milli E¤itim Bakanl›¤›, Sa¤l›k Bakanl›¤› gibi bakanl›klarda yasa koyucu ta-
raf›ndan, aslî ve sürekli görevlerin sözleflme iliflkisi ile çal›flan personel taraf›ndan
ya da tafleronlaflma ile tafleron personel taraf›ndan yap›labilmesi ortaya ç›km›flt›r.
Böylece tarihsel süreç içerisinde ilkenin yasa koyucu ve idare taraf›ndan son
derece farkl› biçimde yorumland›¤›n›, statü hukukuna ba¤l› görev yapan personel
taraf›ndan yürütülmesi zorunlu olan aslî ve sürekli görevlerin 30 y›lda daralma yo-
luna girdi¤ini tespit etmek mümkündür. Uygulaman›n daralma yönünde hareket
etmesi, hukuki düzlemde aslîli¤in mütemmim cüzü olan “süreklili¤in” göz önüne
al›nmamas›ndan, görmezden gelinmesinden kaynaklanmaktad›r. Ancak unutulma-
mal›d›r ki, Anayasa’ya göre, kamu hizmetlerinin gerektirdi¤i “sürekli” olan görev-
lerin bütünü de statü hukukuna ba¤l› görev yapan memurlar ve di¤er kamu görev-
lileri taraf›ndan yap›lmas› esast›r.
Memurlar ve Di¤er Kamu Görevlilerinin Özlük ‹fllerinin
Yasa ile Düzenlenmesi ‹lkesi
1982 Anayasas›’n›n kamu personel hukukuna iliflkin ikinci temel ilkesi, 128. mad-
denin ikinci f›kras›ndan ortaya ç›kar. F›kran›n pozitif hükmüne göre, “Memurlar›n
ve di¤er kamu görevlilerinin nitelikleri, atanmalar›, görev ve yetkileri, haklar› ve
yükümlülükleri, ayl›k ve ödenekleri ve di¤er özlük iflleri kanunla düzenlenir. An-
cak, malî ve sosyal haklara iliflkin toplu sözleflme hükümleri sakl›d›r.” Birinci f›k-
rada, yukar›da gördü¤ümüz gibi, hangi kamu hizmetlerinin hangi türden personel
eliyle yürütülece¤i hükme ba¤lan›rken, devam›nda ikinci f›krada, aslî ve sürekli
görevleri yapacak olan ve birinci f›krada yer alan personelin statülerinin nas›l dü-
zenlenece¤i anayasal ilke olarak belirlenmifltir. Bu iki birbirine ba¤l› ilke kamu
personel hukukunun temelini oluflturur. Anayasal ilke özünde, memurlar ve di¤er
kamu görevlilerinin statülerinin yasa ile düzenlenmesini kabul etmektedir.
Öncelikle, tarihsel olarak, 1876 Kanun-› Esasîsi’nden itibaren bu ilke farkl› bi-
çimlerde olmak üzere anayasalarda yer alm›flt›r. 1876 Anayasas›’nda, memurlar›n
rejimlerinin yasa eliyle düzenlenece¤i hükme ba¤lanm›flt›r. Anayasa’ya ba¤l› ola-
rak ç›kar›lan yasalarla bu hüküm yaflama geçmifltir. 1924 Anayasas›’nda ise “bütün
memurlar›n nitelikleri, haklar›, görevleri, ayl›k ve ödenekleri, göreve al›nmalar› ve
görevden ç›kar›lmalar›, yükselme ve ilerlemeleri özel kanunla düzenlenir” hükmü
kabul edilmifltir. 1924 Anayasas›’nda memurluk statüsünün esasl› ö¤elerinin özel
yasa eliyle düzenlenmesi ilkesi yer alm›flt›r. 1961 Anayasas›’nda geçmifl anayasalar-
la benzer biçimde, memur statüsünün esasl› ö¤eleri say›larak yasa ile düzenlenme-
si getirilmifl, ancak ek olarak “ve di¤er özlük iflleri” terimi kullan›larak memurlar›n
statülerine iliflkin bütün ö¤elerin yasa konusu olmas› kararlaflt›r›lm›flt›r. 1961 Ana-
yasas›’nda say›lan ö¤eler, ayn› biçimde 1982 Anayasas›’nda yer alm›fl, bu do¤rultu-
da ilke 1961 Anayasas›’ndan 1982 Anayasas›’na miras kalm›flt›r. Ancak, 2010 y›l›n-
da hükme, bir ek cümle getirilerek ilkenin istisnas› kabul edilmifltir. Bu çerçevede,
memurlar ve di¤er kamu görevlilerinin mali ve sosyal haklar›na iliflkin toplu söz-
leflme hükümleri, yasa ile düzenleme ilkesinin istisnas›d›r.
 1. Ünite - Temel Kavramlar ve Anayasal ‹lkeler 13

1982 Anayasas›’n›n kamu personel hukukuna iliflkin bu temel ilkesinin sözel

(lâfzî) yorumu aç›kt›r. Anayasa’ya göre, memurlar ve di¤er kamu görevlilerinin sta-
tülerinin bütün ö¤eleri yasama organ› taraf›ndan yasa formunda düzenlenebilir.
‹lke ile ilk olarak, statünün düzenleyici öznesi yasama organ› olarak belirlen- Anayasa Mahkemesi, 1985/3
Esas Say›l› Karar›’nda yasa
mifltir. Burada, yasama d›fl›nda hiçbir organ herhangi bir biçimde memurlar ve di- ile düzenleme ilkesini flöyle
¤er kamu görevlilerinin statülerini düzenleyemez kural› ortaya ç›kmaktad›r. Ancak, yorumlam›flt›r; “Yasa Koyucu
özellikle yasan›n çizdi¤i aç›k ve belirli s›n›rlar içerisinde, idari düzenleyici ifllemler- belli konularda gerekli
kurallar› koyacak, çerçeveyi
le uygulama düzenlenebilir. Anayasa’n›n 8. maddesinin yasa ile düzenleme ilkesi çizecek, e¤er uygun veya
ile ba¤› bu noktada ortaya ç›kmaktad›r. 8. maddeye göre, yürütme yetkisi ve göre- zorunlu görürse, onlar›n
uygulanmas› yolunda
vi, Anayasa’ya ve yasalara uygun olarak kullan›l›r ve yerine getirilir. Anayasa Mah- s›n›rlar› belirlenmifl alanlar
kemesi’nin 1985 tarihli bir içtihad›nda (Anayasa Mahkemesi Karar›, 1985/3) ve son- b›rakacak, idare, ancak o
alanlar içinde takdir
raki kararlar›nda yasa ile düzenleme ilkesi ve idari düzenleyici ifllem aras›ndaki ba- yetkisine dayanmak suretiyle
¤› flöyle yorumlanm›flt›r; yasalara ayk›r› olmamak
üzere birtak›m kurallar
• Esas olan yasa koyucunun koydu¤u kurallard›r, koyarak yasan›n
• Yasa koyucunun ortaya koydu¤u kurallarla gerekli çerçeve çizilecektir, uygulanmas›n›
• Yasa koyucu e¤er gerekli görür ise koydu¤u kurallar›n uygulanmas› yönün- sa¤layacakt›r. Esasen,
Anayasa’n›n 8. maddesinin,
de s›n›rlar› belirlenmifl alanlar tespit edebilecektir, yürütme yetkisi ve görevinin
• Yasa koyucunun tespit etti¤i bu alanlarda idare, takdir yetkisini kullanarak, Anayasaya ve kanunlara
uygun olarak kullan›l›r ve
Anayasa ve yasalara ayk›r› olmamak kofluluyla idari düzenleyici ifllemlerle yerine getirilir hükmünün
düzenleme yapabilecektir, anlam› da budur.”
• ‹darenin yapt›¤› düzenlemeler ancak yasalar›n uygulanmas›n› gösterir nite-
likte olabilir,
• Yasa ile düzenleme kural›, yürütme yetki ve görevinin Anayasa ve yasalara
uygun olarak kullan›lmas› ve hukuk devleti ilkeleri ile bütünlefliktir.
‹kinci olarak, yasama organ›na takdir hakk› tan›nmayarak, memurlar ve di¤er
kamu görevlilerinin rejimlerinin bütün ö¤elerinin yasa konusu olmas› hüküm alt›-
na al›nm›flt›r. Buna göre, pozitif metinde, memurlar ve di¤er kamu görevlilerinin
statülerinin esasl› ö¤elerinin say›ld›¤› ve takdir hakk›n› ortadan kald›racak biçim-
de, “ve di¤er özlük iflleri” terimi kullan›larak say›lmayan, ancak statünün bar›nd›r-
d›¤› niteliklerin hepsinin kapsama al›nd›¤› görülmektedir.
Üçüncü olarak, memurlar ve di¤er kamu görevlilerinin statüleri “yasa” tipi hu-
kuk formu ile düzenlenebilir. Buradan ilkenin hukuki nedenselli¤ini görmemiz
mümkündür. Yasa ile düzenleme ilkesi, Anayasa’n›n 2. maddesinde yer alan ve
Cumhuriyet’in niteliklerinden olan hukuk devleti ilkesinin kamu personel huku-
kunda ortaya ç›km›fl biçimidir. Hukuk devleti ilkesi, kamu personel hukuku içeri-
sinde kendisini yasa ile düzenleme ilkesi ile kurar. Yasa hukuki formunun temel
nitelikleri, içeri¤i de isabet edecek biçimde kamu personel hukukunun özünü
oluflturur. Yasalar›n temel niteli¤inin “genel, soyut ve gayri flahsi” olmas› karfl›s›n-
da yasa ile düzenlenen kural›n›n biçimsel niteli¤i öze yans›yacak ve kamu perso- 1789 Frans›z ‹nsan ve
nel hukukuna iliflkin kurallar “genel, soyut ve gayri flahsi” olacakt›r. Di¤er yandan, Yurttafl Haklar›
Bildirgesi’nin 6. maddesinde
yasa ile düzenlenme kural›, memurlar ve di¤er kamu görevlilerinin statüsünün ida- yasalar›n genel niteli¤i flöyle
renin günlük de¤iflikliklerinden etkilenmemesi ve uzun soluklu karar süreci ola- ifade edilmifltir; “yasa,
genel iradenin ifadesidir.
rak, yasa hukuki formu eliyle yürütülmesi gerekçesine dayan›r. Olgunun ortaya ç›- Tüm yurttafllar›n, bizzat ya
k›fl›n› anayasal metinlerde arad›¤›m›zda 1789 Frans›z ‹nsan ve Yurttafl Haklar› Bil- da temsilcileri arac›l›¤› ile
yasan›n yap›lmas›na
dirgesi’ne kadar gidebiliriz. Bildirge’nin 6. maddesinde bu durum flöyle ifade edil- kat›lma haklar› vard›r. Yasa
mifltir; “yasa, genel iradenin ifadesidir. Tüm yurttafllar›n, bizzat ya da temsilcileri ister koruyucu, ister
cezaland›r›c› olsun herkes
arac›l›¤› ile yasan›n yap›lmas›na kat›lma haklar› vard›r. Yasa ister koruyucu, ister için ayn›d›r. Tüm yurttafllar
cezaland›r›c› olsun herkes için ayn›d›r. Tüm yurttafllar yasa önünde eflit[tir].” yasa önünde eflit[tir].”
14 Kamu Personel Hukuku

Dördüncü olarak, 2010 y›l›nda yap›lan Anayasa de¤iflikli¤i ile hükme “malî ve
sosyal haklara iliflkin toplu sözleflme hükümleri sakl›d›r” cümlesi eklenerek me-
murlar ve di¤er kamu görevlilerinin statülerinin yasa ile düzenlenmesi ilkesine bir
istisna getirilmifltir. Buna göre, memurlar ve di¤er kamu görevlilerinin malî ve sos-
yal haklar›na iliflkin olarak, Anayasa’n›n ilgili maddelerinde düzenlenen idare ile
memur sendikalar› aras›nda imzalanacak toplu sözleflme hükümleri ilkenin uygu-
lama alan› d›fl›ndad›r. Böylece, toplu sözleflme süreci ile kabul edilen metin yasa
yerine geçecektir, anlam›n› ç›karmam›z mümkündür.

‹lkenin 1982 Sonras› Uygulamas›

Memurlar ve di¤er kamu görevlilerinin statüsünün yasa ile düzenlenmesi anayasal
ilkesi, Anayasa’n›n kabul edilmesinden hemen sonra afl›nm›fl ve ilke “kanun hük-
münde kararnameler (KHK) eliyle düzenlemeye” dönüflmüfltür. Bu do¤rultuda ya-
sama, kabul etti¤i yetki yasalar› ile bu ilkenin ortadan kalkmas›na cevaz vermifltir.
1983-1990 y›llar› aras›nda neredeyse kesintisiz biçimde kamu personel hukuku
alan› KHK’larla düzenlenmifltir. Anayasa Mahkemesi’nin 1990 y›l›ndaki içtihat de-
¤iflikli¤i ile yürütmenin KHK kullanma yetkisi s›n›rlansa da yürütme bu konuda ›s-
rarl› tavr›n› sürdürmüfl ve Anayasa Mahkemesi’nin pefl pefle verdi¤i iptallere ra¤-
men alan KHK’larla düzenlenmifltir. Bu süreç 2001 y›l›na kadar devam etmifltir.
2001 y›l›nda 2011 y›l›na kadar geçen 10 sene içerisinde kamu personel hukuku
alan› bütünüyle yasa ile düzenlenmifltir. Ancak, 2011 y›l›nda yeni bir yetki yasas›
ile alan, yeniden KHK ile düzenlenme sürecine girmifltir.

Tablo 1.1 Yetki Yasas›n›n Anayasa Mahkemesi’nin

1982 Anayasas› Yetki Yasas›n›n Yetki Yasas›n›n
Geçerlilik Süresi Yürürlü¤ü Durdurma ve
Döneminde Kamu Yasa Numaras› Kabul Y›l›
(Ay Olarak) ‹ptal Kararlar›
Personel Hukuku ile
‹lgili Yetki Yasalar› 1 2680 1983 18 -

Kaynak: Onur Ender 2 2999 1984 8 -

Aslan (2007), 1982 Anayasa Mahkemesi’ne iptal
Anayasas›na Göre isteminde bulunulmufl, ancak
Kamu Personel 3 3268 1986 24+8+26 bu istem kabul edilmemifltir;
Rejimi Anayasa E.1986/15, K. 1987/1, Karar
Mahkemesi Kararlar› Günü 06.01.1990
Ifl›¤›nda, Ankara:
Seçkin Yay›nc›l›k. 3268 say›l› Yetki
4 3347 1987 Kanunu’nun süre -
uzat›m› (8 ay)
3268 say›l› Yetki Anayasa Mahkemesi’nin
5 3479 1988 Kanunu’nun süre ‹ptali E. 1988/65 K. 1990/2
uzat›m› (26 ay) Karar Günü 01.02.1990
Süre uzat›m› söz
konusu olmadan
6 3569 1989 3268 say›l› Yetki -
Kanunu’nda de¤i-
fliklik yap›lm›flt›r.
Anayasa Mahkemesi’nin
7 3755 1991 10 ‹ptali E. 1991/27 K. 1991/50
Karar Günü 12.12.1991
Anayasa Mahkemesi’nin
8 3911 1993 12 ‹ptali E. 1993/26 K. 1993/28
Karar Günü 16.09.1993
 1. Ünite - Temel Kavramlar ve Anayasal ‹lkeler 15

Yetki Yasas›n›n Anayasa Mahkemesi’nin Tablo 1.1 Devam›

Yetki Yasas›n›n Yetki Yasas›n›n 1982 Anayasas›
Geçerlilik Süresi Yürürlü¤ü Durdurma ve
Yasa Numaras› Kabul Y›l› Döneminde Kamu
(Ay Olarak) ‹ptal Kararlar›
Personel Hukuku ile
Anayasa Mahkemesi’nin ‹ptali ‹lgili Yetki Yasalar›
9 3990 1994 6 E. 1994/50 K. 1994/44-2 Ka-
rar Günü 05.07.1994
10 4004 1994 1 -
11 4066 1995 6 -
Anayasa Mahkemesi’nin Yü-
rürlü¤ü Durdurma Karar› E.
1996/61 K. 1996/6 (Yürürlü-
¤ü Durdurma) Karar Günü
12 4183 1996 -
18.09.1996; ‹ptal Karar› E.
1996/61 K. 1996/35 Karar
Tarihi 1996/35 Karar Günü
02.10.1996
13 4214 1996 4 -
Anayasa Mahkemesi’nin ‹ptali
14 4588 2000 6 E. 2000/45 K. 2000/27 Karar
Günü 05.10.2000
Anayasa Mahkemesi’nce k›s-
15 4615 2000 3 mi iptal E. 2001/9 K. 2001/56
Karar Günü 20.03.2001
16 4639 2001 3 -

Anayasa Mahkemesi’ne iptal

isteminde bulunulmufl, ancak
17 6223 2011 6 bu istem kabul edilmemifltir;
E.2011/60, K. 2011/147, Ka-
rar Günü 27.10.2011

1983-2011 y›llar› aras›nda kamu personel hukuku alan› ile ilgili 17 yetki yasas›
kabul edilmifltir. Bu yetki yasalar›na dayal› olarak do¤rudan kamu personel huku-
ku ile ilgili yaklafl›k olarak 120’nin üzerinde KHK ç›kar›lm›flt›r.

Kamu Personel Hukuku Alan›nda Mutlak Olarak Yasa ile

Düzenlenmesi Gereken Alanlar
Yasa ile düzenlenme ilkesi, yukar›da aç›kland›¤› üzere, 1980’den sonra daha çok
KHK’larla düzenleme ilkesine dönüflmüfltür. Ancak, Anayasaya göre, KHK’larla dü-
zenleme yasa¤› bulunan alanlar bulunmaktad›r. Buna göre, Anayasa’n›n siyasi
haklar ve ödevler bölümü ola¤an durumlarda KHK’larla düzenlenemez. Bu alan-
da, kamu personel rejimin ile iliflkili olarak, kamu hizmetine girme hakk›, kamu
görevlilerinin mal bildiriminde bulunmas› ve dilekçe hakk› yer almaktad›r. Di¤er
yandan Anayasa, temel haklar ve kiflinin haklar› ve ödevleri bölümlerinin de ola-
¤an durumlarda KHK ile düzenlenmesini yasaklam›flt›r. Bu konuda, disiplin suç ve
cezalar› da kamu personel hukuku alan›nda mutlak olarak yasa ile düzenlenmesi
gereken alanlar aras›na girmektedir.
16 Kamu Personel Hukuku
Özet
N
A M A Ç
Kamu görevlileri, kamu personeli ve ilgili kav-
1 ramlar› tan›mlayabilmek.
Kamu görevlileri, kamu hizmetinin insan unsu-
runu oluflturur. Kamu görevlileri, kamu hizmet-
lerinin yürütülmesinde ve yurttafllara sunulma-
s›nda herhangi bir biçimde pay› olan bütün ger-
çek kiflileri kapsar. Kamu hizmetleri, tek bir tür
görevli taraf›ndan de¤il, farkl› türden görevliler
eliyle yürütülür. Kamu görevlileri temelde dört
kategoriye ayr›l›r; kamu personeli, seçilmifller,
yükümlüler, gönüllüler. Kamu görevlilerinin ana
gövdesini, kamu personeli oluflturur. Bu kesim,
kamu hizmetlerini yürüten emek gücüdür. Kamu
personeli, kendi içerisinde, memurlar ve yard›m-
c›lar olmak üzere iki alt kümeye ayr›l›r. 1982 Ana-
yasas›na göre memurluk, bütün yurttafllar›n öz-
gür, eflit ve liyakate göre hizmete kat›ld›¤›; statü
hukuku do¤rultusunda istihdam edilen; bunun
yan›nda aslî ve sürekli görevleri yürüten kamu
personeli kategorisidir. Yard›mc›lar kategorisi,
statü hukukuna göre de¤il, akdi iliflki ile hizme-
te kat›l›rlar. Kamu görevlilerinin üçüncü ana kü-
mesini seçilmifller oluflturur. Seçilmifller, temsili
demokrasi modeli çerçevesinde yurttafllar›n ya
da bir kamu organ›n›n seçti¤i ve gönüllük esas›-
na dayal› olarak kamu hizmetine kat›lan kifliler-
dir. Yükümlüler, kamu görevlilerinin üçüncü ana
kümesini oluflturur. Yükümlüler, yasan›n koydu-
¤u hükümler çerçevesinde, idare taraf›ndan tek
yanl› zora dayal› olarak belirli bir süre için kamu
hizmetlerine kat›lan kiflilerdir. Dördüncü küme,
gönüllülerdir. Yükümlülerin tersine gönüllülerin
kamu hizmetlerine kat›lmas›nda zor de¤il, r›za
vard›r.
N
A M A Ç
Kamu personel hukukunun temel anayasal ilke-
2 lerini aç›klayabilmek.
Kamu personel hukukunun temel ilkeleri anaya-
sadan vücut bulur. Bu olgu, hukuk devletinin te-
mel sonucu ve olmazsa olmaz ilkesidir. 1982 Ana-
yasas› içerisinde kamu personel hukukunun il-
keleri son derece genifl bir yelpazededir. Ancak,
kamu personel hukukunun kurulufluna iliflkin te-
mel ilke 128. maddenin ilk iki f›kras›nda yer al›r.
Bunlar; Aslî ve sürekli görevlerin memurlar ve
di¤er kamu görevlileri taraf›ndan yürütülmesi il-
kesi; memurlar ve di¤er kamu görevlilerinin öz-
lük ifllerinin yasa ile düzenlenmesi ilkesi. Aslî ve
sürekli görevlerin memurlar ve di¤er kamu gö-
revlileri taraf›ndan yürütülmesi anayasal ilkesi
özünde, belirli görevlerin yaln›zca belirli kamu
görevlisi kategorileri taraf›ndan yap›lmas›n› dü-
zenlemifltir. Yasa koyucu ve idare belirli görevle-
ri ancak, anayasada say›lan görevlileri eliyle ya-
p›lmas›n› düzenleyebilir ve yürütebilir. ‹lke, dev-
let teflkilat› içerisinde aslî ve sürekli görevlerin,
statü hukukuna ba¤l› olarak görev yapan me-
murlar ve di¤er kamu görevlileri eliyle yürütül-
mesini, sözleflme iliflkisi ile görev yapanlar›n ise,
tali ve geçici görevleri yürütebilmesini hükme
ba¤lam›flt›r. Memurlar ve di¤er kamu görevlileri-
nin özlük ifllerinin yasa ile düzenlenmesi anaya-
sal ilkesine göre, memurlar ve di¤er kamu gö-
revlilerinin statülerinin bütün ö¤eleri yasama or-
gan› taraf›ndan yasa formunda düzenlenebilir.
Anayasa bu konuda tek istisnay›, malî ve sosyal
haklara iliflkin toplu sözleflmelere tan›m›flt›r. Bu
alan d›fl›nda memurlar ve di¤er kamu görevlileri-
nin bütün özlük iflleri ancak yasa ile düzenlene-
bilir. Hukuk devleti ilkesi, kamu personel huku-
ku içerisinde kendisini yasa ile düzenleme ilkesi
ile kurar.
 1. Ünite - Temel Kavramlar ve Anayasal ‹lkeler 17

Kendimizi S›nayal›m
1. Afla¤›dakilerden hangisi kamu görevlilerinin türle- 6. Kamu personel hukukunun temel ilkelerinin yer al-
rinden de¤ildir? d›¤› 1982 Anayasas›’n›n 128. maddesinin birinci f›kras›,
a. Seçilmifller 1961 Anayasas›’n›n 117. maddesinin birinci f›kras›ndan
b. Kamu personeli esasta hangi iki ibarede farkl›lafl›r?
c. Gönüllüler a. Özel ‹dare Usulleri - Di¤er Kamu Görevlileri
d. Yükümlüler b. Kamu ‹ktisadî Teflebbüsleri - Yard›mc›lar
e. Ö¤renciler c. Genel ‹dare Esaslar› - Di¤er Kamu Görevlileri
d. Genel ‹dare Esaslar› - Özel ‹dare Usulleri
2. Afla¤›dakilerden hangisi di¤er kamu görevlileri içeri- e. Kamu ‹ktisadî Teflebbüsleri - Di¤er Kamu
sinde yer al›r? Görevlileri
a. Sözleflmeli personel
b. Geçici personel 7. Anayasa’n›n 128. maddesinde yer alan “genel idare
c. ‹flçi esaslar›” ibaresinin anlam›n› afla¤›dakilerden hangisi
d. Akademik personel karfl›lar?
e. Tafleron personel a. Kamusal yönetim usulleri
b. Devlet teflkilat›
3. Afla¤›daki hangi nitelik kamu personeli içerisinde c. Merkezi yönetim
yer alan yard›mc›lar kategorisini tan›mlar? d. Kamu tüzel kiflili¤i
a. Statü hukuku çerçevesinde istihdam edilirler e. Yönetim
b. Aslî ve sürekli görevleri yerine getirirler
c. Akdi iliflki ile istihdam edilirler 8. 1982 Anayasas›’n›n 128. maddesine göre, aslî ve sü-
d. Statüleri bütünüyle yasa ile düzenlenir rekli görevler hangi kamu personeli kategorileri taraf›n-
e. Seçimle iflbafl›na gelirler dan görülür?
a. Memurlar ve di¤erleri
4. Kamu personeli kategorisinin alt iki kategorisi afla¤›- b. Memurlar ve yard›mc› görevliler
dakilerden hangisidir? c. Memurlar ve sözleflmeli personel
a. Memurlar - yard›mc›lar d. Memurlar ve di¤er kamu görevlileri
b. Memurlar - seçilmifller e. Memurlar ve di¤er kifliler
c. Memurlar - yükümlüler
d. Gönüllüler - yard›mc›lar 9. ‹lk defa hangi Anayasada memurlar›n statülerinin
e. Seçilmifller - yükümlüler esasl› ö¤eleri yan›nda “ve di¤er özlük iflleri” ifadesi kul-
lan›larak bütün rejimin yasa ile düzenlenmesi olgusu
5. Kamu personel hukukunun temel ilkeleri hangi hu- kabul edilmifltir?
kuki metinden kaynak bulur? a. 1876
a. Yasa b. 1921
b. Anayasa c. 1924
c. Tüzük d. 1961
d. Yönetmelik e. 1982
e. Düzenleyici ‹fllemler
10. Kamu personel hukukunda Anayasan›n 128. mad-
desi çerçevesinde yasa ile düzenleme ilkesini 1980 son-
ras›nda afl›nd›ran geliflme afla¤›dakilerden hangisidir?
a. Kanun Hükmünde Kararnameler ile düzenleme
b. Tüzükler ile düzenleme
c. ‹dari düzenleyici ifllemlerin artmas›
d. Takdir alan›n›n genifllemesi
e. Sendikal haklar›n genifllemesi
18 Kamu Personel Hukuku

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› Yararlan›lan Kaynaklar

1. e Yanl›fl yan›t ise “Kamu Görevlileri” bölümünü Aslan, Onur Ender (2012). Devlet Bürokrasi ve Kamu
yeniden okuyunuz. Personel Rejimi, 2. Bask›. Ankara: ‹mge Kitabevi
2. d Yanl›fl yan›t ise “Kamu Personeli” bölümünü ye- Yay›nlar›.
niden okuyunuz. Aslan, Onur Ender (2007). 1982 Anayasas›na Göre
3. c Yanl›fl yan›t ise “Kamu Görevlileri” bölümünü Kamu Personel Rejimi - Anayasa Mahkemesi
yeniden okuyunuz. Kararlar› Ifl›¤›nda, Ankara: Seçkin Yay›nc›l›k.
4. a Yanl›fl yan›t ise “Kamu Personeli” bölümünü ye- Jèze, Gaston (2004). Les Principes Généraux du Droit
niden okuyunuz. Administratif, Paris: Dalloz.
5. b Yanl›fl yan›t ise “Kamu Personel Hukukunun Onar, S›dd›k Sami (1966). ‹dare Hukukunun Umumî
Temel Anayasal ‹lkeleri” bölümünü yeniden Esaslar›. Cilt II, 3. Bask›. ‹stanbul: Hak Kitabevi.
okuyunuz.
6. e Yanl›fl yan›t ise “Aslî ve Sürekli Görevlerin Me-
murlar ve Di¤er Kamu Görevlileri Taraf›ndan Yü-
rütülmesi ‹lkesi” bölümünü yeniden okuyunuz.
7. a Yanl›fl yan›t ise “Aslî ve Sürekli Görevlerin Me-
murlar ve Di¤er Kamu Görevlileri Taraf›ndan Yü-
rütülmesi ‹lkesi” bölümünü yeniden okuyunuz.
8. d Yanl›fl yan›t ise “Aslî ve Sürekli Görevlerin Me-
murlar ve Di¤er Kamu Görevlileri Taraf›ndan Yü-
rütülmesi ‹lkesi” bölümünü yeniden okuyunuz.
9. d Yanl›fl yan›t ise “Memurlar ve Di¤er Kamu Gö-
revlilerinin Özlük ‹fllerinin Yasa ile Düzenlen-
mesi ‹lkesi” bölümünü yeniden okuyunuz.
10. a Yanl›fl yan›t ise “Memurlar ve Di¤er Kamu Gö-
revlilerinin Özlük ‹fllerinin Yasa ile Düzenlen-
mesi ‹lkesi” bölümünü yeniden okuyunuz.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›

S›ra Sizde 1
Evet, yasa koyucu yeni di¤er kamu görevlisi kategorile-
ri ihdas edebilir. Bunun tek anayasal koflulu, ihdas edi-
len bu yeni kategorileri statü hukukuna ba¤l› olarak is-
tihdam edilmesidir.

S›ra Sizde 2
1982 Anayasas›’n›n sözel yorumu ve ayn› zamanda Ana-
yasa Mahkemesi’nin 1988 y›l›nda K‹T’lere iliflkin verdi-
¤i karar ›fl›¤›nda yasa koyucunun bütün görevli “tali ve
geçici” görmesi mümkün de¤il denilebilir.
2
KAMU PERSONEL HUKUKU

Amaçlar›m›z

N
Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;

N
Osmanl›-Türk kamu personel rejiminin tarihini aç›klayabilecek,
Türk kamu personel rejiminin kurumsal ve nicel yap›s›n› tan›mlayabilecek
bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

Anahtar Kavramlar
• Bat› Tipi Modern Memurluk • Esneklik
• Osmanl› Tipi Memurluk • Fordizm
• Devlet Memuru • Post-Fordizm
• Belediye Memuru • Tafleronlaflma

‹çindekiler

• TÜRK KAMU PERSONEL

Türk Kamu Personel REJ‹M‹N‹N KISA TAR‹H‹
Kamu Personel
Rejiminin K›sa Tarihi • TÜRK KAMU PERSONEL
Hukuku ve Genel Yap›s› REJ‹M‹N‹N KURUMSAL VE N‹CEL
YAPISI
 Türk Kamu Personel
Rejiminin K›sa Tarihi ve
Genel Yap›s›

TÜRK KAMU PERSONEL REJ‹M‹N‹N KISA TAR‹H‹

Bat› tipi modern Türk kamu personel rejiminin tarihi Tanzimat ile bafllam›flt›r. Tan-
zimat Dönemi’nde modern memurluk infla edilmifltir. Osmanl› Dönemi’nde infla
edilen modern memurluk, Millî Mücadele sonras›nda, Cumhuriyet’in temel ilkele-
ri çerçevesinde yeniden kurulmufltur. Günümüze kadar geçen süreci, Osmanl› Dö-
nemi ve Cumhuriyet Dönemi ad› alt›nda iki döneme ay›rmak mümkündür.

Osmanl›da Tanzimat Sonras›nda Bat› Tipi Modern

Memurlu¤un ‹nflas›
Tanzimat öncesi dönemde Bat› tipi modern memurlu¤u kurmak yönünde, III. Se-
lim döneminde düzenlemeler bafllam›flt›r. Özellikle askerî bürokrasi üzerinde yo-
¤unlaflan yeniden düzenleme, sivil bürokrasiye de yans›m›flt›r. Bu dönemde kabul
edilen memur nizamnameleri, memurlar›n hizmete al›nmas›, emeklilik yafl› gibi
unsurlar› içermifltir. Tanzimat’›n hemen öncesinde kamu personel rejiminde Bat› ti-
pi modern memurlu¤u kurmak yönünde önemli düzenlemeler yap›lm›flt›r. 1833’te
Osmanl› üst düzey bürokrasisinin kayna¤›n› oluflturan Enderun’un kapat›lmas› ve
1838 Ceza Kanunnamesi ile memurlar›n mallar› el konma cezas›n›n (müsâdere) s›-
n›rlanmas› ile memurlara kimi yasaklar›n konulmas› ve yasaklara uymayanlar hak-
k›nda cezalar›n belirlenmesi bunlar›n en önemlileridir.
Osmanl›-Türk tarihinde Bat› tipi modern memurlu¤un kurulufl tarihini 1839
Gülhane Hatt-› Hümâyûnu’nun (Tanzimat Ferman›’n›n) çok k›sa bir süre öncesin-
de kabul edilen 1838 Maâflat Ferman› ile bafllatmak gerekir. Peki bu tarihten önce
Osmanl›-Türk tarihinde memur yok mu idi? Tabi ki vard›. Ancak bu memurlu¤u
Osmanl› tipi memurluk olarak nitelendirmek gerekir. 1838 Maâflat Ferman› ile Ba-
t› tipi memurluk kurulmufltur. Osmanl›’da modern memurluk, kapitalizmin kurum-
sal bir yap›s› olarak yerleflmifltir.
1838 Maâflat Ferman› ve bu Ferman’daki unsurlar› tekrar eden 1839 Tanzimat
Ferman›’nda Bat› tipi memurlu¤un kurucu niteli¤i olarak memurun maafl ile istih-
dam edilmesi ilkesi kabul edilmifltir. Tanzimat Ferman›’nda “memurlara yeterli ma-
afl ba¤lanm›fl olup, henüz ba¤lanmam›fl olanlar›nki de belirlenecektir. Bu yolla da,
fleriata ayk›r› olan ve ülkemizin gerilemesinde baflrolü oynayan rüflvet belas› güç-
lü bir yasa ile ortadan kalkm›fl olacakt›r” ifadesi yer alm›flt›r.
Osmanl›’da Bat› tipi modern memurlu¤un kuruluflu yönünde ikinci büyük ad›m
1856 y›l›nda k›râat olunan Islâhat Ferman›’d›r. 1856 Islâhat Ferman› ile Bat› tipi
22
1876 Kanun-› Esasîsi’nde
devlette istihdam olunman›n
koflulu devletin resmî dili
olan Türkçeyi bilmek olarak
kabul edilmifltir; “Tebaai
Osmaniyenin hidemat›
Devlette istihdam olunmak
için devletin lisan-› resmisi
olan Türkçeyi bilmeleri
flartt›r”.
Kamu Personel Hukuku
modern memurlu¤un ikinci olmazsa olmaz ö¤esi olan yurttafllar›n (Osmanl› millet-
lerinin) eflit ve özgür biçimde; erdem ve yetenekleri do¤rultusunda memurlu¤a gi-
rebilmesi ilkesi kabul edilmifltir. Ferman’da yurttafll›k-kamu hizmetine girme; Os-
manl› milletlerinin eflit ve özgür biçimde hizmete girme esas›na ba¤lanm›flt›r. Islâ-
hat Ferman›’nda ayr›ca, Osmanl› tebaas›n›n, askerî ve sivil okullara girmesinde
eflitli¤i kabul edilmifltir.
1856 Islâhat Ferman›’n›n ilgili sat›rlar›nda bu olgu flöyle vurgulanm›flt›r; “... sal-
tanat-› seniyemizin memurîn hademesinin intihâb ve nasb› tensip ve irade-i flâhâ-
neme menut olarak tebea-i Devlet-i Âliyye’min cümlesi herhangi milletten olursa
olsun devletin hizmet ve memuriyetlerine kabûl olunacaklar›ndan bunlar ehliyet
ve kabiliyetlerine göre umûm hakk›nda mer’iyy-ül-icrâ olacak nizamâta imtisalen
memuriyetlerde istihdam olunmalar› ve saltanat-› seniyem tebaas›ndan bulunan-
lar mekatib-i flâhânemin nizamât-› mevzualar›nda gerek since ve gerek imtihan-
ca mukarrer olan fleraiti ifâ eyledikleri takdirde cümlesi bilâ-fark ve temyiz Devlet-
i Âliyye’min mekatib-i askerîye ve mülkiyesine kabul olunmas›...”.
1856 Islâhat Ferman› ile kabul edilen Osmanl› milletlerinin memurlu¤a eflit ve
özgür biçimde, erdem ve yetenekleri çerçevesinde girmesi olgusu esas olarak Ba-
t›da 1789 Frans›z ve 1776 Amerikan Devrimlerinde ortaya ç›kan yurttafll›k ile me-
murluk aras›ndaki ba¤›n kurulmas›na isabet etmifltir. 1789 Frans›z ‹nsan ve Yurttafl
Haklar› Beyannamesi’nin 6. maddesinde, yurttafll›k ve memurluk aras›ndaki iliflki
aç›k biçimde kurulmufltur “tüm yurttafllar yasa önünde eflit olduklar›ndan, yetenek-
lerine göre her türlü kamu görevi, rütbe ve mevkiine eflit olarak kabul edilirler, bu
konuda yurttafllar aras›nda erdem ve yeteneklerinden baflka bir ay›r›m gözetil-
mez.” Böylece, 1856 Islâhat Ferman›’nda benimsenen memurluk, 1789 ‹nsan ve
Yurttafl Haklar› Beyannamesi’ndeki memurlu¤un Osmanl› ülkesinde, Osmanl› mil-
letleri üzerinden ortaya ç›km›fl biçimidir denilebilir.
Tanzimat’la bafllayan süreç, 1876 Kanun-› Esasîsi ile yeni bir aflamaya ulaflm›fl-
t›r. 1876 Kanun-› Esasisi’nde Memurîn (memurlar) kenar bafll›kl› maddelerde, me-
murlar›n statüsüne iliflkin hükümler ve hizmetler iliflkisinin kesilmesine dair koflul-
lar yan›nda, memurlara emeklilik hakk› tan›nm›flt›r. Di¤er yandan, Anayasa’da me-
murlar›n “ehliyet ve kabiliyetlerine” göre hizmete kabul olunacaklar› ve devlette is-
tihdam olunman›n genel koflulu olarak, devletin resmî dili olan Türkçeyi bilme ka-
bul edilmifltir; “Tebaai Osmaniyenin hidemat› Devlette istihdam olunmak için dev-
letin lisan-› resmisi olan Türkçeyi bilmeleri flartt›r”.
1876 Kanun-› Esasîsi’nde kabul edilen anayasal ilkelere koflut olarak, 1880 y›-
l›nda Maâflat Kararnamesi ve 1881 y›l›nda Memûrîni Mülkiyye Terakkî ve Tekâüd
Kararnamesi kabul edilmifltir. Bu iki yasa ve kabul edilen di¤er düzenlemelerle Os-
manl› Kamu Personel Rejimi hukuki bütünlü¤e ulaflm›flt›r. Kabul edilen yasalar›n
liberal kamu personel rejimi niteli¤ini tafl›d›¤›n› söylemek mümkündür.
1881 tarihli Memûrîni Mülkiyye Terakkî ve Tekâüd Kararnamesi, esas olarak bir
kamu personel ve kamu personeli emeklilik yasas› niteli¤indedir. 1880 tarihli Maâflat
Kararnamesi ise hem maafl yasas›, hem de kadro yasas› niteli¤ine sahip olmufltur. Her
iki yasa, kimi de¤iflikliklere u¤rasa da esas olarak Cumhuriyet’e kadar uygulanm›flt›r.
1881 tarihli Memûrîni Mülkiyye Terakkî ve Tekâüd Kararnamesi, genel perso-
nel ve bu personelin emeklilik yasas› niteli¤ine sahip olmufltur. Bu do¤rultuda ya-
sa, memurlu¤u esas istihdam biçimi olarak kabul etmifltir. Yasa ile memurlar›n ni-
telikleri, hizmete al›nmalar›, davran›fl›, sicili, disiplini, cezaland›r›lmas›, ilerlemesi,
hizmetle iliflkisinin kesilmesine iliflkin hükümleri içermifltir. Yasa’n›n ikinci ana bö-
lümünde, emeklilik rejimi düzenlenmifltir.
 2. Ünite - Türk Kamu Personel Rejiminin K›sa Tarihi ve Genel Yap›s› 23

Yasa’da memurluk rejimi dönemin koflullar›na paralel olarak kurulmufl, hizme-

te al›nmadan, hizmetle iliflkinin kesilmesi ve emeklilik rejimine kadar bütün süreç-
leri kapsayacak biçimde infla edilmifltir. Yasa’da yer alan memur olma koflullar›
flunlard›r; Osmanl› Tebaas›ndan olmak; 20 yafl›n› tamamlamak; iyi huy sahibi ol-
mak; bir y›l ya da daha fazla ceza almam›fl olmak; ilgili memuriyetin gerektirdi¤i
özel bilgiye sahip oldu¤unu diploma ya da komisyon önünde yap›lacak s›navda
ispatlamak. Memurun hizmetle iliflkisinin kesilmesi ise belirli koflul ve durumlara
ba¤lanm›flt›r. Bunlar; memurun hukuka ayk›r› biçimde hizmete al›nmas›; bir y›l
içerisinde nizamnamelere göre üç kez idare taraf›ndan ceza verilmifl olmas›; me-
murun kadrosunun ortadan kald›r›lmas›; süreli atamalarda memurun atand›¤› sü-
renin bitmesi; memurun istifas› ve idare taraf›ndan istifas›n›n kabulü; devlet tara-
f›ndan zorunlu bir nedenin görülmesi; memurun bir suçu dolay›s›yla hapse at›lma-
s› ya da sürgüne hükmedilmesi; memurun görevini yapmada yetersizli¤ine karar
verilmesi. Kurulan emeklilik rejiminde, memurun maafl›ndan %5 kesinti yap›lmas›
ve emeklili¤e hak kazanabilmesi için 30 y›l hizmete sahip olma koflulu getirilmifl-
tir. Bakanl›k ve idarelerin temsilcileri arac›l›¤› ile yönetilen Emekli Sand›¤›, bütü-
nüyle memurdan kesilen aidatlarla finanse edilmifltir.

1881 tarihli Memûrîni Mülkiyye Terakkî ve Tekâüd Kararnamesi’nde SIRAyer alan memurun
S‹ZDE SIRA S‹ZDE
hizmetle iliflkisinin kesilmesinin durumlar›ndan olan, “devlet taraf›ndan zorunlu bir ne- 1
denin görülmesi”nde bir keyfiyet ya da amirin takdirinin öne ç›kt›¤›n› söyleyebilir miyiz?
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M
Resim 2.1

S O R U 20. Yüzy›l›nS O R U
Bafl›nda Osmanl›
Memurlar›
D‹KKAT D‹KKAT

N N
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P K ‹ T A P

TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON

‹NTERNET ‹NTERNET
24 Kamu Personel Hukuku

1880 Maâflat Kararnamesi, ad›ndan da anlafl›laca¤› gibi bir maafl, ancak ayn› za-
manda da bir kadro yasas› hüviyetine sahip olmufltur. Yasa ile Osmanl› sivil ve
askerî bürokrasinin maafllar› belirlenmifltir. Buna göre maafllar›n do¤rudan yasa ile
saptanmas› esast›r, ancak acil durumlarda ve muvakkat memurluklar›n maafllar›
Meclis-i Vükela taraf›ndan belirlenir. Yasa’da ayn› zamanda maaflland›rman›n bir
ö¤esi olarak memurlar k›smi olarak s›n›flara ve derecelere ayr›lm›flt›r. Kurumlara-
ras› ve kurumiçi unvanlar kendi içerisinde s›n›fland›r›lm›flt›r. Örnek olarak muha-
sebeciler, mektûbcular kurumlararas› unvanlardand›r. Kurumiçi unvan olan telgraf
müdürleri kendi içerisinde üç dereceye ayr›lm›flt›r; ûlâ (birinci), sâniye (ikinci), sâ-
lise (üçüncü). Yasa’da, büyükelçiler d›fl›nda en yüksek maafl, Baflvekil (Sadraza-
ma) aittir.

Cumhuriyet Dönemi’nde Kamu Personel Rejiminin

Yeniden Kuruluflu
Cumhuriyetin döneminde Osmanl› bürokratik miras› ve bunun bir ö¤esi olarak ka-
mu personel rejimi aynen devral›nm›fl, ancak personel rejimi Cumhuriyetin ilkele-
ri do¤rultusunda 1920 ve 1930’larda yeniden biçimlendirilmifltir. Cumhuriyet döne-
minde kamu personel rejimini, personel yasalar›n› temel alarak iki alt bölümde in-
celemek mümkündür. Birinci bölüm, 1926-1965 y›llar›n› kapsayan Memurîn Kanu-
nu Dönemi; ikincisi ise 1965 sonras› ortaya ç›kan Devlet Memurlar› Kanunu Döne-
mi. Günümüzde kamu personel rejimini do¤rudan etkileyen olgu olan esneklik de
bu bölüm içerisinde yer alacakt›r.

Memurîn Kanunu Dönemi

1926 y›l›nda kabul edilen 788 say›l› Memurîn Kanunu ve bu yasan›n ayr›lmaz par-
ças› olarak maafl ve emeklili¤e iliflkin di¤er yasalarla 1965 y›l›na kadar olan dö-
nemde kamu personel rejimi kodifiye edilmifltir. Barem Yasalar› da denilen bu ya-
salarla, kamu personel rejimi 1924 Anayasas›’n›n ilkeleri do¤rultusunda düzenlen-
mifltir. Barem Yasalar›, t›pk› Osmanl› kamu personel rejimi yasalar› gibi liberal ni-
teliklidir.
1924 Anayasas›’n›n Memurîn kenar bafll›¤› alt›ndaki üç maddesinde memurluk
rejimi düzenlenmifltir. Buna göre, öncelikle memur olmak ile yurttafll›k aras›nda
aç›k ba¤ kurulmufl ve yurttafllar›n yeterlik ve hakedifline göre memur olaca¤› hük-
me ba¤lanm›flt›r. Di¤er yandan, memurluk rejimini düzenleyecek özel bir yasa ç›-
kar›lmas› ve kanunsuz emir ilkesi kabul edilmifltir.
1924 Anayasas›’n›n koydu¤u ilkeler çerçevesinde, Memurîn Kanunu’nda me-
mur ve müstahdemler olarak iki istihdam kategorisi düzenlenmifltir. Yasa’da me-
mur, “kendisine devlet hizmeti tevdi olunan ve sicil-i mahsusunda mukayyet ola-
rak umumi veyahut hususi bütçelerden maafl alan kimse”dir. Bu çerçevede, me-
mur; devlet hizmeti verilen; sicile kay›tl› olan yani kadrosu olan; genel veya özel
bütçeden maafl alan kiflidir.
Yasa’n›n kapsam›na iliflkin Türkiye Büyük Millet Meclisi taraf›ndan bütçe ba¤-
lam›nda yap›lan Tefsir ile il özel idaresi memurlar› kapsama al›nm›fl, ancak beledi-
ye memurlar› Yasa’n›n kapsam› d›flar›s›nda b›rak›lm›flt›r. Böylece Devlet Memuru,
Belediye Memuru ayr›m› ortaya ç›km›flt›r. 1930 Belediye Kanunu ve bu Yasa’ya da-
yal› olarak kabul edilen 1931 ve 1943 Nizamnameleri ile Belediye Memurlar›n›n re-
jimi düzenlenmifltir. Devlet Memuru, Belediye Memuru ayr›m› 1970 y›l›nda ortadan
kalkm›fl, ancak ilginçtir ki ilgili Nizamname 1994 y›l›nda yürürlükten kald›r›lm›flt›r.
 2. Ünite - Türk Kamu Personel Rejiminin K›sa Tarihi ve Genel Yap›s› 25

Memurîn Kanunu’nda yer alan di¤er istihdam biçimi müstahdemlerdir. Memu-

rîn Kanunu’nda müstahdem, “devlet ifllerinde ücretle kullan›lan ve memurîn sici-
linde mukayyet bulunmayan ve memurîn hukuk ve selâhiyetinden müstefit olma-
yan kimse” olarak hüküm alt›na al›nm›flt›r. Ayr›ca bu kesimin sözleflme ile istih-
dam olunaca¤›, sözleflme yap›lmad›¤› takdirde koflullar›n idarece belirlenece¤i
belirtilmifltir. Müstahdemler, devlet ifllerinde sözleflmeyle ve ücret karfl›l›¤› çal›flan,
sözleflme yap›lmad›¤› durumlarda çal›flma koflullar›n›n idarece belirlendi¤i, kad-
rosu bulunmayan ve memurlar›n hak ve yetkilerine sahip olmayan personel ola-
rak tan›mlanm›flt›r. Memurîn Kanunu döneminde müstahdemler kategorisi, nicel
olarak memurlar kategorisini geçmifl ve çok çeflitli müstahdem istihdam biçimi ih-
das edilmifltir.
Dönemin nicel göstergelerine bakt›¤›m›zda, 1931 y›l›ndaki kamu personeli sa-
y›s›n›n 1946 y›l›nda iki kat›na ç›kt›¤›n› görüyoruz. Di¤er yandan, özellikle memur-
lar›n kamu personeli içerisindeki oran›n›n azald›¤›n›, buna karfl›n müstahdemler
kategorisinin oran›n›n ise artt›¤›n› görüyoruz.

1931 1946 Tablo 2.1

1931 ve 1946
‹ST‹HDAM B‹Ç‹M‹ Say› Oran (%) Say› Oran (%) Y›llar›nda Türkiye’de
Kamu Personelinin
Memur 66.665 57,8 106.361 47,9
Statülere Göre
Müstahdem 37.450 32,5 106.410 47,9 Da¤›l›m›
Yevmiyeli 11.218 9,7 9.395 4,2 Kaynak: ‹statistik
TOPLAM 115.333 100 222.166 100 Umumu Müdürlü¤ü
Memur ‹statistikleri

Memurîn Kanunu Dönemi’nde, 1960’›n bafl›na gelindi¤inde kamu personel sta-

tülerinden müstahdemler kategorisinin son derece çeflitlendi¤ini görüyoruz. Buna
göre, memurlar, Devlet Memuru ve Belediye Memuru olmak üzere ikiye; müstah-
demler ise Müteferrik Müstahdem, Geçici Hizmetliler; Yevmiyeli Teknik Personel;
Mukaveleliler; S Cetveli Personeli; N Cetveli Personeli olmak üzere alt›ya ayr›lm›fl-
t›r. Üçüncü ana statü olarak iflçi statüsü yer almaktad›r.
fiekil 2.1
Memurîn Kanunu
Kamu Personeli Döneminde (1926-
1965) Kamu
Personel Statüleri

Memurlar Müstahdem ‹flçi

Devlet Memuru Müteferrik Geçici Hizmetliler

Müstahdem

Belediye Memuru Yevmiyeli Teknik Mukaveleliler

Personel

S Cetveli Personeli N Cetveli Personeli

26
1961 Anayasas›’n›n “Memur
Teminat›” kenar bafll›kl›
118. Maddesi: “Memurlar ve
kamu kurumu niteli¤indeki
meslek teflekkülleri
mensuplar› hakk›nda
yap›lacak disiplin
kovuflturmalar›nda,
isnadolunan hususun ilgiliye
aç›kça ve yaz›l› olarak
bildirilmesi, yaz›l›
savunmas›n›n istenmesi ve
savunma için belli bir süre
tan›nmas› flartt›r. Bu
esaslara uyulmad›kça
disiplin cezas› verilemez.
Disiplin kararlar›, yarg›
merciilerinin denetimi
d›fl›nda b›rak›lamaz. Asker
kifliler hakk›ndaki hükümler
sakl›d›r.”
SIRA S‹ZDE
2 sas› olarak nitelendirmek mümkün mü?
D Ü fi Ü N E L ‹ M
S O R U
D‹KKAT
N N
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
Kamu Personel Hukuku
Devlet Memurlar› Kanunu Dönemi
657 say›l› Devlet Memurlar› Kanunu, 1965 y›l›nda kabul edilmifltir. Yasa, 1961 Ana-
yasas›’n›n kabul etti¤i ilkeler do¤rultusunda kamu personel rejimini düzenlemifltir.
1961 Anayasas›’nda kamu personel rejimine iliflkin olarak genifl ilke demeti ka-
bul edilmifltir. Öncelikle, kamu hizmetlerine girme hakk› üst bafll›¤› alt›nda iki ilke
kabul edilmifltir. Bunlardan ilki, 19. yüzy›lda Türk kamu personel rejiminde kabul
edilmifl olan kamu hizmetine girme hakk›d›r. Hükme göre “Her Türk, kamu hiz-
metlerine girme hakk›na sahiptir. Hizmete al›nmada, ödevin gerektirdi¤i nitelikler-
den baflka hiçbir ayr›m gözetilemez”. ‹kincisi ise kamu hizmetlerine girenlerin mal
bildiriminde bulunmalar›na iliflkindir.
1961 Anayasas›’nda kamu personel rejimine iliflkin esas k›r›lma noktas› memur
statüsüne iliflkindir. Memurîn Dönemi’ndeki uygulamalara bir tepki olarak kabul
edilen anayasal ilkelerle, memur, kamu personel rejiminin aslî unsuru olarak ka-
bul edilmifl, di¤er yandan memurlara güçlü statü güvencesi verilmifltir. ‹lk olarak,
1982 Anayasas›’na miras kalan bir ilke olan, devlet teflkilat› içerisinde aslî ve sürek-
li görevlerin memurlar taraf›ndan yürütülmesi ilkesi kabul edilmifltir. ‹kinci olarak,
memurlar›n bütün özlük ifllerinin yasa ile düzenlenmesi hüküm alt›na al›nm›flt›r.
Üçüncü olarak “Memur Teminat›” kenar bafll›¤› alt›nda disiplin kovuflturmas› süre-
cinde, ilgili memura isnadolunan konunun aç›kça ve yaz›l› bildirimi, savunmas›n›n
istenmesi ve savunma için belirli sürenin verilmesi anayasal ilke olarak kabul edil-
mifltir. Devlet Memurlar› Kanunu, 19. yüzy›lda kurulan Bat› tipi modern memurluk
rejiminde önemli bir k›r›lma noktas›d›r. Devlet Memurlar› Kanunu ve 1960 sonras›
kabul edilen di¤er yasalarla Fordist kamu personel rejimini infla etmifltir. Devlet
Memurlar› Kanunu, Fordist nitelikli, tekçi-üniter ve güvenceli istihdam biçimi üze-
rine kurulmufltur.
657 say›l› Devlet
SIRA Memurlar›
S‹ZDE Kanunu’nu Memurîn Dönemi’ndeki uygulamalara bir tepki ya-
D Ü fi Ü N E L ‹ M
1961 Anayasas›’nda yer alan, kamu personel rejimine iliflkin bir di¤er yeni
anayasal ilke memurlar›n sendika hakk›na iliflkindir. 1961 Anayasas›, sendika
hakk›n›, genel S O olarak
R U “çal›flanlara” tan›m›flt›r. Bu çerçevede, iflçiler yan›nda me-
murlar›n sendika hakk› anayasal güvence alt›na al›nm›flt›r. 1961 y›l›nda kabul
edilen bu ilke, 1965 y›l›nda hüküm alt›na al›nan, 624 say›l› Devlet Personeli Sen-
D‹KKAT
dikalar› Kanunu ile yaflama geçirilmifltir. Ancak, 12 Mart 1971 Darbesi sonras›n-
da anayasal güvence ortadan kald›r›lm›fl ve memurlar sendika yerine memur der-
SIRA S‹ZDEörgütlenmifllerdir. 12 Eylül 1980 Darbesi sonras›nda, memur
nekleri statüsünde
dernekleri de kapat›lm›flt›r.
657 say›l› Devlet Memurlar› Kanunu, öncesinde ve sonras›nda ç›kar›lan bir çok
AMAÇLARIMIZ
yasa ile birlikte kamu personel rejiminde yeni bir dönemi bafllatm›flt›r. Yasa önce-
sinde ç›kar›lan, 1949 tarihli 5434 say›l› Emekli Sand›¤› Kanunu kamu personelinin
emeklilik rejimini
K ‹ T A düzenlemifltir.
P Emekli Sand›¤› Yasas› ile memurlar›n genifl biçim-
de sosyal risklere karfl› korunmas› olgusu ortaya ç›km›fl, memurlar›n sosyal güven-
lik sistemi sosyalleflerek geliflkin biçime gelmifltir.
Di¤er yandan,
T E L E V ‹ Z Y1952
O N tarihinde Birleflmifl Milletler ile Türkiye Cumhuriyeti Hükû-
meti aras›nda imzalanan bir teknik yard›m anlaflmas› çerçevesinde Siyasal Bilgiler
Fakültesi bünyesinde kurulan ve 1958 tarihinde bu uluslararas› anlaflmaya dayal›
olarak 7163 say›l› Teflkilat Kanunu ile müstakil bir akademik kurum olarak düzen-
‹NTERNET
 2. Ünite - Türk Kamu Personel Rejiminin K›sa Tarihi ve Genel Yap›s› 27

lenen Türkiye ve Orta Do¤u Amme ‹daresi Enstitüsü (TODA‹E) ile kamu yönetimi
ve kamu personel rejimi düzenli olarak e¤itim, araflt›rma ve yay›n etkinlikleri des-
teklenmifltir. Di¤er yandan Enstitü ile usta - ç›rak iliflkisine dayanan memur e¤iti-
mi, bilimsel bir çerçeve kazanm›flt›r.
1960 y›l›nda ise Devlet Personel Dairesi kurularak, kamu personel rejiminin
kurumsal yönetimi bütünsel bir yap›ya kavuflmufltur.

Esneklik ve Türk Kamu Personel Rejimi

1980 sonras›nda kamu personel rejimini biçimlendiren temel ö¤e esnekliktir. Ka-
mu personel rejiminde esneklik, iki ana koldan ilerlemektedir. Öncelikle memur
statüsü nicel olarak azalmakta; bunun yerine sözleflme iliflkisine dayal› di¤er statü-
lerin oran› artmakta ve memurlar›n yapt›¤› görevler hizmet al›m› yoluyla karfl›lan-
maktad›r. Di¤er yandan, memur statüsünün iç süreçleri esneklik do¤rultusunda bi-
çimlenmektedir. Esneklik, temelde Post-Fordist kamu personel rejimini ifade et-
mektedir. Bu do¤rultuda, Post-Fordist kamu personel rejimi ile memurluk üzerine
kurulan tekçi - üniter istihdam›n yerine çoklu - parçal› istihdam kurulmaya çal›fl›l-
maktad›r.
Kamu personel rejiminde 1980 sonras›nda memurlar nicel olarak azalm›flt›r. Sü-
reç önce, Kamu ‹ktisadi Teflebbüslerinde (K‹T) bafllam›flt›r. K‹T’lerde memur statü-
sünün yerine sözleflmeli personel istihdam biçimi geçmifltir. 1984 y›l›nda K‹T’lerde
memurlar toplam istihdam›n % 36’s›n› olufltururken bu oran 2010 y›l›nda % 5’ine
düflmüfltür. Sözleflmeli personel ise ayn› y›llar için %, 0,1’den % 35’e yükselmifltir.
Esnek kamu personel rejimi uygulamalar› ile refah devleti dönemindeki me-
murluk üzerinden kurulan tekçi istihdam yerine, parçal› istihdam biçimi getirilmifl-
tir. Kamu kurum ve kurulufllar›nda, çok çeflitli istihdam biçimleri bir arada yer al-
makta, ayn› ifli farkl› istihdam biçimine sahip görevlileri yerine getirmektedir. Ge-
nel olarak devlet teflkilat› içerisindeki memur istihdam›, 1980 y›l›nda iflçi d›fl›ndaki
istihdam biçimlerini dikkate ald›¤›m›zda toplam kamu istihdam›n›n %94’ünü olufl-
tururken bu oran 2010 y›l›nda % 86’ya düflmüfltür.
Kamu personel rejiminde esneklik, di¤er yandan, kamu personeli taraf›ndan
görülen hizmetlerin hizmet al›m› yoluyla firmalardan sat›n al›nmas›yla ortaya ç›k-
maktad›r. Böylece, kamusal olarak yürütülen hizmetler, piyasa iliflkisine aç›lmak-
tad›r. Tafleronlaflma süreci olarak ortaya ç›kan bu mekanizma ile kamu idaresi, be-
lirli hizmetler için ihaleye ç›kmakta ve ihaleyi alan firma kendi personeli eliyle hiz-
meti yürütmektedir. Tafleronlaflma, 1988 sonras›nda önce Devlet Memurlar› Kanu-
nu çerçevesinde Yard›mc› Hizmetler S›n›f› taraf›ndan yap›lan destek hizmetlerinde
ortaya ç›km›flt›r. Buna göre, tafleronlaflma ilk olarak, temizlik, servis, güvenlik, ye-
mekhane gibi alanlarda bafllam›flt›r. Ancak tafleronlaflma, 2000’li y›llarda aslî ve sü-
rekli hizmetlere sirayet etme e¤ilimine girmifl, özellikle belediye hizmetlerinde son
derece yayg›nlaflm›flt›r. Belediye hizmetleri yan›nda, sa¤l›k hizmetleri de tafleron-
laflman›n yayg›nlaflt›¤› alanlardand›r.
Kamu personel rejiminde esnekli¤in ikinci ana boyutu, aslî ve sürekli görevle-
ri yürüten ve ayn› zamanda en büyük personel kitlesini oluflturan memurlu¤un iç
süreçlerinde ortaya ç›km›flt›r.
Bu uygulamalardan en önemlilerinden bir tanesi memurluk kariyerini etkile-
yen yükselme mekanizmas›nda ortaya ç›km›flt›r. 1970’e ilk defa uygulamaya ko-
nulan, ancak 1989’da geniflleyen “h›zl› yükselme” mekanizmas›, k›dem ve e¤itim
temelli memur yükselme mekanizmas›n›n bir istisnas› olarak ortaya ç›km›flt›r.
1989 de¤iflikli¤i ile 1-4. derecelerdeki kadrolara yap›lacak atamalarda, k›demin
28 Kamu Personel Hukuku

hesab›nda memurluk d›fl›nda geçen sürelerin belirli zaman ve ifl s›n›rlar› içerisin-
de kabul edilmesi esas› getirilmifltir. Böylece, üst düzey görevlere atanmada, me-
murluk kariyeri d›fl›ndaki süreler hesaba kat›lmaya bafllanm›flt›r. Bu de¤ifliklik,
2011 y›l›nda yeni bir aflamaya gelmifltir. Devlet Memurlar› Kanunu’nda yap›lan
de¤ifliklikle, üst düzey kadrolara atanmada, memurluk kariyeri d›fl›nda belirli
meslek ya da ifllerde d›fl›nda özel sektörde geçen sürelerin tamam› ya da belirli
bir oran›n›n hesaba kat›lmas› kabul edilmifltir. Bu olgu, memurluk kariyerini es-
netici niteliktedir.

SIRA S‹ZDE “H›zl› yükselme” mekanizmas› memurluk kariyeri ile çeliflmekte midir?
SIRA S‹ZDE
3
Kamu personel rejiminde esneklik uygulamalar›n›n bir baflka boyutunu, perso-
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M
nelin çal›flmas›nda zaman ve mekân esnekli¤i oluflturmaktad›r. Bat› ülkelerinde,
1980’de itibaren bafllayan uygulamalar, 2011 y›l›nda Devlet Memurlar› Kanunu’nda
S O R U yap›lan de¤ifliklikle,
S O R U baz› memurlar›n çal›flma yerine ba¤l› olmaks›z›n görev yapa-
bilmeleri kabul edilmifltir. Buna göre, belirli görevlerdeki memurlar, görev yerine
D‹KKAT
ba¤l› olmaks›z›n,
D ‹ K K Agünümüzde
T yayg›nlaflan iletiflim teknolojileri kullan›larak, görev-
lerini yürütebileceklerdir.
Esneklik uygulamalar› ayn› zamanda bürokrasinin zihniyetinde de¤iflikli¤i de

N N
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
kamu personel rejimindeki de¤iflikli¤e koflut ve bu de¤iflikli¤i destekleyici yönde
ortaya ç›karm›flt›r. Bürokratik zihniyette, dayan›flma, yasalar› uygulamak ve kamu
AMAÇLARIMIZ yarar›n› savunmak
AMAÇLARIMIZ yerine; kâr, rekabet, iflleri en k›sa yoldan tamamlamak öne ç›k-
maya bafllam›flt›r.

K ‹ T A P TÜRK KAMU
K ‹ T A P PERSONEL REJ‹M‹N‹N KURUMSAL VE
N‹CEL YAPISI
Kamu personel rejiminin kurumsal yönetimini Maliye Bakanl›¤› ve Devlet Perso-
TELEV‹ZYON nel Baflkanl›¤›
T E L E V yürütür.
‹ZYON Bu iki kurum, rejimin genel süreçleri üzerinde etkilidir-
ler. Bu alt bölümde iki kurum aç›klanacakt›r. Di¤er yandan, bu alt bölümde ni-
cel yap› içerisinde, kamu personelinin statülere, idarelere ve cinsiyete göre da¤›-
l›m› yer alacakt›r.
‹NTERNET ‹NTERNET

Kurumsal Yap›
Türk kamu personel rejiminin yönetimi iki kamu kurumu aras›nda paylafl›lm›flt›r.
Bu iki kurum, Maliye Bakanl›¤› ve Devlet Personel Baflkanl›¤›d›r. Osmanl›dan,
1960 y›l›na kadar kamu personel rejiminin yönetiminde etkili kurum Maliye Ba-
kanl›¤›d›r. 1960 y›l›nda Devlet Personel Baflkanl›¤›n›n (o zamanki ad›yla Devlet
Personel Dairesi) kurulmas› ile rejimin yönetimi Maliye Bakanl›¤› ve Devlet Perso-
nel Baflkanl›¤› aras›nda paylafl›lm›flt›r. Bu iki kurum d›fl›nda rejimin belirli ö¤elerin-
de etkin olan kamu kurum ve kurulufllar› bulunmaktad›r.
Maliye Bakanl›¤›n›n kamu personel rejimi üzerindeki do¤rudan etkisi kadro ve
maafl sürecindedir. Bakanl›k, personel rejiminin kadro ve maafl süreçlerini Bütçe
ve Mali Kontrol Genel Müdürlü¤ü eliyle yönetir. Kadro ve maafl süreçleri üzerinde
Bakanl›¤›n etkisi, her iki sürecin harcama ortaya ç›karma niteli¤i dolay›s›ylad›r. Bu
do¤rultuda Maliye Bakanl›¤› kadro süreci ve maafllar›n bütçe üzerindeki etkisi çer-
çevesinde süreci yönetir. Bakanl›k, memur ve di¤er kamu görevlilerinin kadrolar›-
n›n, ihdas, serbest b›rakma ve iptal süreçlerinde Devlet Personel Baflkanl›¤› ile bir-
likte yetkilidir.
 2. Ünite - Türk Kamu Personel Rejiminin K›sa Tarihi ve Genel Yap›s› 29

Maliye Bakanl›¤› Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlü¤ü, di¤er yandan, söz-
leflmeli personelin, pozisyon say›s›n›, unvan›n›, niteliklerini, sözleflme ücretlerini
ve sürelerini belirler. Bunun yan›nda, genel sözleflmelilik statüsü d›fl›ndaki perso-
nelin tip sözleflmelerini vize eder. Bakanl›k, ayn› zamanda, geçici personele ilifl-
kin Bakanlar Kurulu karar tasla¤›n› haz›rlar veya kurumlarca haz›rlanan Bakanlar
Kurulu karar taslaklar›na dair görüfl bildirir ve geçici personelin tip sözleflme ör-
neklerinin vize ifllemlerini yapar. Maliye Bakanl›¤›, sürekli iflçi kadrolar›n› vize
eder, vizeli sürekli iflçi kadrolar›nda unvan ve birim de¤iflikli¤ine izin verir, bofl
sürekli iflçi kadrolar›ndan uygun görülenlerin iptaline yönelik Baflbakan onay› ha-
z›rlar, sürekli iflçi kadrolar›na aç›ktan atama izni verir. Ayr›ca, geçici iflçi pozisyon-
lar›n› vize eder.
Maliye Bakanl›¤›, kamu personel rejimi içerisinde farkl› statülerin maafl ve üc-
ret sürecinin yönetiminde tek bafl›na yetkilidir. Bakanl›k, maafl ve ücretlerin iç den-
gesi ve bütçe içerisindeki miktar›n› düzenler. Bu do¤rultuda, kamu personelinin
ödeme rejiminin unsurlar›ndan ek gösterge, tazminat, yard›m, döner sermaye öde-
meleri, ek ders ücretleri, vekâlet ücretleri, tay›n bedeli, ek tazminat, ek ücret, öde-
me, ek ödeme, huzur hakk›, huzur ücreti, ikramiye, ödül, prim ve benzeri hak ve
ödemelere iliflkin süreci do¤rudan yönetir.
fiekil 2.2
Maliye Bakanl›¤›
Bütçe Mali
Kontrol Genel Bütçe ve Mali
Müdürü Kontrol Genel
Müdürlü¤ünün
Kamu Personel
Rejimi ile ‹lgili
Birimleri
Personel Personel Maafl ve Yük
Kadrolar Dairesi Mevzuat Dairesi Mevzuat Dairesi Hesab› Dairesi
Baflkanl›¤› Baflkanl›¤› I Baflkanl›¤› II Baflkanl›¤›

Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlü¤ü, kamu personel rejimi ile ilgili görev-
lerini dört daire baflkanl›¤› eliyle yerine getirir. Bunlar; Kadrolar Dairesi Baflkanl›-
¤›; Personel Mevzuat Dairesi Baflkanl›¤› I; Personel Mevzuat Dairesi Baflkanl›¤› II;
Maafl ve Yük Hesab› Dairesi Baflkanl›¤›d›r.
Kamu personel rejimi içerisindeki bir di¤er kurumsal yap› olan Devlet Personel
Baflkanl›¤› 1960 y›l›nda kurulmufltur. Baflkanl›k, 1984 tarihli 217 say›l› Kanun Hük-
münde Kararname çerçevesinde, kamu personel rejiminin genel yönetiminden so-
rumludur. Bu çerçevede, Devlet Personel Baflkanl›¤›n›n görevleri flunlard›r;
(1) Kamu personelinin hukuki ve mali statüsünü uygulanmas›n›n esaslar›n›
tespit etmek, bunlar›n düzenlenmesi ve gelifltirilmesiyle ilgili çal›flmalar›
yapmak, gerekli tüzel metinleri haz›rlamak,
(2) Kamu kurum ve kurulufllar›n›n personel ihtiyaçlar›n› karfl›lamak için uygu-
lanacak usul ve esaslar› düzenlemek,
(3) Personel ve teflkilatlanma konular› ile ilgili olarak tasar› ve tekliflerini incelemek,
(4) Personel idari usul ve esaslarla ilgili konulardaki uygulamalar› takip ve de-
¤erlendirmek, bu konuda gerekli çal›flmalar› yapmak,
(5) Personel rejimi konusunda gerekli araflt›rma ve incelemeleri yapmak veya
yapt›rmak, personel rejimleri aras›nda uyum ve denge sa¤lamak, bu konu-
larda gerekli ilke ve esaslar› tespit etmek,
30 Kamu Personel Hukuku

(6) Kamu personeli ile ilgili hususlarda her çeflit istatistiki bilgileri toplamak,
genel personel kay›tlar›n› merkezî olarak tutmak,
(7) Personel mevzuat› ve teflkilatlanma ile ilgili konularda, kamu kurum ve
kurulufllar›ndaki farkl› uygulamalar› önleyecek ve uygulama birli¤ini sa¤-
layacak çal›flmalar yapmak,
(8) Kamu kurulufllar›nda, personel planlamas› yap›lmas› ve uygulamas›na yar-
d›mc› olmak ve bu konuda gerekli çal›flmalar› yapmak,
(9) Hizmet öncesi e¤itim kurumlar›n›n müfredat programlar›na, kamu görevleri-
nin gerektirdi¤i niteliklerin ve bilgi ve al›flkanl›klar›n›n kazand›r›lmas›na ya-
rarl› konular›n yans›mas› için gerekli koordinasyon ve çal›flmalar› yapmak,
(10) Kamu kurum ve kurulufllar›n›n teflkilat ve görevleri hakk›nda çal›flmalar
yapmak,
(11) Personel rejiminin esaslar›n› tespit etmek, devlet personel politikas›n›n
tespitinde ve uygulanmas›nda Bakanlar Kuruluna yard›mc› olmak ve ko-
ordinasyonu sa¤lamak,
(12) Kamu personeline ait hukuki ve mali statülerin esaslar› ile insangücü istih-
dam plan›na ait ilke ve teklifleri tespit ederek Bakanlar Kuruluna sunmak,
(13) Kamu görevlileri sendikalar›na iliflkin mevzuat›n uygulanmas›nda dan›fl-
ma, destek ve koordinasyon hizmetlerini yürütmek,
(14) Özellefltirme veya yeniden yap›land›rma sürecinde bulunan kamu kurum
ve kurulufllar›ndaki istihdam fazlas› ve nakle tâbi personele iliflkin ifllem-
leri yürütmek,
fiekil 2.3

Devlet Personel Devlet Personel Baflkan›

Baflkanl›¤›n›n
Örgüt fiemas›

Baflkan Yard›mc›s› Baflkan Yard›mc›s›

Baflkan Yard›mc›s›

Kamu
Kadro ve Teflkilat ve Bilgi Kamu ‹ktisadî
Kamu Hukukî ve
E¤itim Mâli Statüler
Yönetimi Sistemleri ve Görevlileri Teflebbüsleri
Görevlileri Dairesi Gelifltirme ‹statistik Sendikas› ve
Dairesi Dairesi
Baflkanl›¤› Baflkanl›¤›
Dairesi Dairesi Dairesi Özellefltirme
Baflkanl›¤› Baflkanl›¤› Baflkanl›¤› Baflkanl›¤› Dairesi
Baflkanl›¤›

Devlet Personel Baflkanl›¤› yasa ile verilen görevlerini sekiz adet ana hizmet bi-
rimi eliyle yerine getirir. Bu birimler, Kadro ve Kamu Görevlileri Dairesi Baflkanl›-
¤›; E¤itim Dairesi Baflkanl›¤›; Hukukî ve Malî Statüler Dairesi Baflkanl›¤›; Teflkilat ve
Yönetimi Gelifltirme Dairesi Baflkanl›¤›; Bilgi Sistemleri ve ‹statistik Dairesi Baflkan-
l›¤›; Kamu Görevlileri Sendikas› Dairesi Baflkanl›¤›; Kamu Personel ‹stihdam› Daire-
si Baflkanl›¤›; Kamu ‹ktisadî Teflebbüsleri ve Özellefltirme Dairesi Baflkanl›¤›d›r.
 2. Ünite - Türk Kamu Personel Rejiminin K›sa Tarihi ve Genel Yap›s› 31

Nicel Yap›
Türk kamu personel rejiminde, Maliye Bakanl›¤›n›n rakamlar›na göre, 2010 y›l›n-
da toplam 2.833.618 personel görev yapmaktad›r. Bu rakam, 2007 y›l›ndan itiba-
ren, çok az dalgalanm›fl, neredeyse sabit kalm›flt›r. Türk kamu personel rejiminin
nicel yap›s›n› birkaç boyutta betimleyebiliriz. ‹lk olarak kamu personelinin statüle-
re göre; ikinci olarak idarelere göre; üçüncü olarak cinsiyete göre da¤›l›m›.

Sözleflmeli Geçici Tablo 2.2

Y›l Memur Sürekli ‹flçi Geçici ‹flçi Toplam Kamu Personelinin
Personel Personel Statülere Göre
2007 2.070.207 165.557 69.849 317.265 209.585 2.832.463 Da¤›l›m› (2007-
2010)
2008 2.077.190 236.575 18.367 404.041 79.789 2.815.962
Kaynak: Maliye
2009 2.087.652 279.136 18.590 422.645 33.950 2.841.973 Bakanl›¤› Bütçe ve
Mali Kontrol Genel
2010 2.100.335 294.085 16.904 392.024 30.270 2.833.618 Müdürlü¤ü

Kamu personel rejiminin nicel foto¤raf›nda, statülere göre da¤›l›m›nda, 2007-

2010 y›llar› aras›nda memur say›s›n›n neredeyse sabit kald›¤›n›, % 74’ünün memur
oldu¤u söylenebilir. Sözleflmeli personel ise yükselifl e¤ilimi içerisindedir. Sözlefl-
meli personel say›s›, 2007’de toplam kamu personeli içerisinde % 5,8 iken, 2010 y›-
l›nda % 10,4 düzeyine ulaflarak, dört y›lda iki kata yak›n art›fl göstermifltir. Geçici
personel say›s›nda 2008 y›l›ndaki düflüfl, Türkiye ‹statistik Kurumunun çal›flt›rd›¤›
say›m personelinin görevlerini tamamlamas›ndan kaynaklanm›flt›r. Ayn› dönemde,
geçici iflçilikteki azalma, sürekli iflçilikteki art›fl, geçici ifllerin sürekli iflçi statüsüne
geçirilmesinden kaynaklanm›flt›r. Statüler aras›nda art›fl/azalma olmakla birlikte
2007-2010 y›llar› aras›nda kamu personel say›s› toplamda neredeyse sabit kalm›flt›r.

fiekil 2.4
Kamu Personelinin Statülere Göre Da¤›l›m› (%) (2007-2010) Kamu
Personelinin
100,0 2,8 1,2 1,1 Statülere Göre
7,4
90,0 11,2 14,3 14,9 13,8 Da¤›l›m› (%)
2,5 0,7 0,7 0,6 (2007-2010)
80,0 8,4 9,8 10,4
5,8
70,0 Geçici ‹flçi
60,0 Sürekli ‹flçi
50,0 Geçici Personel
40,0
73,1 73,8 73,5 74,1 Sözleflmeli Personel
30,0
20,0 Memur
10,0
0,0
1 2 3 4

Kamu personelinin idarelere göre da¤›l›m›nda, merkezî yönetimde 2007-2010

y›llar› aras›nda toplam personelin ortalama % 80’inin istihdam edildi¤ini görüyo-
ruz. Merkezî yönetimde bu y›llar aras›nda art›fl söz konusu iken, yerel yönetimler
ve K‹T’lerde azalma olmufltur. Yerel yönetimlerde personel say›s›ndaki azalma hiz-
metlerin tafleronlaflmas›n›n, K‹T’lerdeki azalma ise özellefltirmenin bir sonucudur.
32 Kamu Personel Hukuku

Tablo 2.3 Y›l Merkezî Yönetim Yerel Yönetimler K‹T

Kamu Personelinin
‹darelere Göre 2007 79,3 11,1 9,6
Da¤›l›m› (%) (2007-
2010) 2008 79,4 11,4 9,2

2009 80,0 11,1 8,9

2010 81,4 10,5 8,1

Kamu personelinin cinsiyete göre da¤›l›m›nda genel olarak erkeklerin oran› %

64, kad›nlar›n oran› ise % 36’d›r. Kad›nlar›n 3.174 üst düzey yönetici memur içeri-
sindeki oran› ise son derece düflük biçimde % 12,5’dir. Üst düzey yöneticilerin ise
% 87,5’i erkektir. Di¤er yandan, kad›n yöneticilerin oran›, en üst düzeye do¤ru ç›-
k›ld›kça azalmaktad›r. Bu çerçevede, müsteflar ve müsteflar yard›mc›l›¤› düzeyinde,
kad›nlar›n oran› % 2,9’dur.

Tablo 2.4 Kad›n Erkek Kad›n Erkek

Kamudaki Üst Düzey Unvan Toplam
(Say›) (Say›) (%) (%)
Yöneticilerin
Cinsiyete Göre Müsteflar / Müsteflar Yard›mc›s› 3 101 104 2,9 97,1
Da¤›l›m›
Genel Müdür /
53 572 625 8,5 91,5
Kaynak: Devlet Genel Müdür Yard›mc›s›
Personel Baflkanl›¤› Kurum Baflkan /
12 74 86 14,0 86,0
Baflkan Yard›mc›s›
Kurul Baflkan /
20 189 209 9,6 90,4
Kurul Üyeleri
Daire Baflkan› 310 1840 2150 14,4 85,6
12,5 87,5
TOPLAM 398 2776 3174
(ortalama) (ortalama)
 2. Ünite - Türk Kamu Personel Rejiminin K›sa Tarihi ve Genel Yap›s› 33

Özet

N
A M A Ç
Osmanl›-Türk kamu personel rejiminin tarihini N
A M A Ç
Türk kamu personel rejiminin kurumsal ve nicel
1 aç›klayabilmek. 2 yap›s›n› tan›mlayabilmek.
Osmanl›-Türk tarihinde Bat› tipi modern memur- Günümüzde kamu personel rejiminin genel yö-
lu¤un kuruluflu Tanzimat dönemi ile bafllar. 1838 netimi Maliye Bakanl›¤› ve Devlet Personel Bafl-
Maâflat Ferman› ve 1839 Gülhane Hatt-› Hümâ- kanl›¤› aras›nda paylafl›lm›flt›r. Bu iki kurum d›-
yûnu ile birlikte Bat› tipi modern memurlu¤un fl›nda rejimin belirli ö¤elerinde etkin olan kamu
ay›rt edici niteli¤i olan, memurlar›n maafl ile is- kurum ve kurulufllar› bulunmaktad›r. Maliye Ba-
tihdam› kabul edilmifltir. 1856 Islâhat Ferman› ile kanl›¤›n›n kamu personel rejimi üzerindeki do¤-
de Bat› tipi modern memurlu¤un ikinci olmazsa rudan etkisi kadro ve maafl sürecindedir. Devlet
olmaz ö¤esi olan yurttafllar›n eflit ve özgür biçim- Personel baflkanl›¤› ise rejimin genel yönetimini
de; erdem ve yetenekleri do¤rultusunda memur- yürütür. 2010 y›l› rakamlar›na göre, kamu perso-
lu¤a girebilmesi ilkesi kabul edilmifltir. 1876 Ka- nel rejimindeki toplam personelin % 74’ü me-
nun-› Esasîsi’nde kabul edilen anayasal ilkelere mur, % 10,4’ü ise sözleflmeli personeldir. ‹darele-
koflut olarak, 1880 y›l›nda Maâflat Kararnamesi re göre da¤›l›mda ise toplam kamu personelinin
ve 1881 y›l›nda Memûrîni Mülkiyye Terakkî ve merkezî yönetim % 81,4, yerel yönetimler % 10,5,
Tekâüd Kararnamesi kabul edilmifltir. 1880 ve K‹T’ler ise % 8,5’ini istihdam etmektedir. Türk
1881 y›l›nda kabul edilen personel yasalar› eliyle kamu personel rejiminde, kamu personelinin cin-
rejim bütüncül ve geliflkin bir nitelik kazanm›flt›r. siyete göre da¤›l›m›na bakt›¤›m›zda, erkeklerin
Cumhuriyet Dönemi’nde, kamu personel rejimi % 64 ile ço¤unlu¤u oluflturdu¤unu, özellikle üst
Memurîn Kanunu ile birlikte yeniden yap›lan- düzey yöneticilikte kad›nlar› oran›n›n % 12,5’e
m›flt›r. Memurîn Kanunu, rejimi memurluk üzeri- düfltü¤ünü görüyoruz.
ne kurmufl, ancak müstahdemler kategorisi gide-
rek genifllemifltir. 1961 Anayasas› ile birlikte ka-
mu personel rejimi güvenceli memurluk üzerine
kurulmufltur. 1961 Anayasas›’n›n koydu¤u ilkeler
çerçevesinde, 657 say›l› Devlet Memurlar› Kanu-
nu 1965 y›l›nda kabul edilmifltir.
Türk kamu personel rejimini 1980 sonras›nda bi-
çimlendiren en önemli olgulardan bir tanesi es-
nekliktir. Esneklik, kamu personel rejiminde fark-
l› boyut ve biçimlerde ortaya ç›km›flt›r. Bu do¤-
rultuda, memurluk üzerine kurulan tekçi - üniter
istihdam›n yerine çoklu-parçal› istihdam kurul-
maya çal›fl›lmaktad›r. Esneklik ile birlikte, me-
murluk nicel olarak azalmakta, di¤er yandan,
memurluk statüsünün iç süreçlerinde ortaya ç›k-
maktad›r. Statü hukukuna dayal› memurluk yeri-
ne, akdi iliflkiye dayal› istihdam rejimleri yayg›n-
laflmaktad›r. Ayr›ca, piyasada hizmet sat›n alma
memurlu¤u eritici yönde hareket etmektedir.
34 Kamu Personel Hukuku

Kendimizi S›nayal›m
1. Tanzimat öncesi dönemde III. Selim döneminde ye- 6. 1881 tarihli Memûrîni Mülkiyye Terakkî ve Tekâüd
niden düzenleme çal›flmalar› hangi alanlarda yo¤unlafl- Kararnamesi memurluk rejiminin hangi ö¤esini içer-
m›flt›r? mez?
a. Askerî bürokrasi - sivil bürokrasi a. Hizmete girifl
b. Askerî bürokrasi - denizcilik b. E¤itim
c. Denizcilik - sivil bürokrasi c. Disiplin
d. Taflra teflkilat› - askerî bürokrasi d. ‹lerleme
e. Sivil bürokrasi - taflra teflkilat› e. Hizmetle iliflkinin kesilmesi

2. Osmanl›’da Bat› tipi modern memurlu¤un kurulma- 7. 1880 Maâflat Kararnamesi’ne göre acil durumlarda
s›ndan önce var olan memurlu¤a hangi ad verilir? memurlar›n maafllar› nas›l belirlenir?
a. Osmanl› tipi memur a. Nizamname ile
b. Mutlakç› memur b. Padiflah taraf›ndan
c. Do¤u tipi memur c. Meclis-i Vükela taraf›ndan
d. Yeniçeri d. ‹dareler taraf›ndan
e. Kap›kulu e. Yasa ile

3. Osmanl›da Bat› tipi modern memurlu¤un kurucu 8. Devlet memur - belediye memuru ayr›m› hangi dö-
ö¤esi olan maafl karfl›l›¤› istihdam afla¤›daki hangi iki nemde bafllam›flt›r?
belgede ilk olarak kabul edilmifltir? a. Memurîn Kanunu Döneminde
a. Islâhat Ferman› - Gülhane Hatt-› Hümâyûnu b. 1982 Anayasas›
b. Maâflat Ferman› - Islâhat Ferman› c. 1961 Anayasas› Döneminde
c. Islâhat Ferman› - Kanun-› Esasî d. Devlet Memurlar› Kanunu Döneminde
d. Maâflat Ferman› - Gülhane Hatt-› Hümâyûnu e. Esneklik Döneminde
e. Islâhat Ferman› - Maâflat Ferman›
9. Afla¤›dakilerden hangisi Memurîn Kanunu Döne-
4. Osmanl›-Türk tarihinde memurlara emeklilik hakk› minde müstahdem tan›m›n›n unsurlar›ndan de¤ildir?
ilk defa hangi anayasal belgede tan›nm›flt›r? a. Sözleflme ile çal›fl›rlar
a. Gülhane Hatt-› Hümâyûnu b. Memurlar›n hak ve yetkileri sahip de¤ildirler
b. Islâhat Ferman› c. Ücret ile çal›fl›rlar
c. Kanun-› Esasî d. Kadrolar› yoktur
d. 1924 Anayasas› e. Maafl ile çal›fl›rlar
e. 1961 Anayasas›
10. Maliye Bakanl›¤›’n›n kamu personel rejimi üzerin-
5. Kamu personel rejiminin hangi ö¤eleri 1880 Maâflat deki temel etkisi hangi süreçler üzerinedir?
Kararnamesi ile düzenlenmifltir? a. Kadro-muhasebe
a. Maafl-yükselme b. E¤itim-yükselme
b. Maafl-emeklilik c. Kadro-maafl
c. Kadro-emeklilik d. Maafl-yükselme
d. Maafl-hizmete girifl e. Maafl-e¤itim
e. Kadro-maafl
 2. Ünite - Türk Kamu Personel Rejiminin K›sa Tarihi ve Genel Yap›s›
Yaflam›n ‹çinden
“ “BENZER‹ GÖRÜLMEM‹fi UYGULAMA”
Yalova Belediye Baflkan› Yakup Koçal bir ilke imza att›.
Yalova Belediye Baflkan› Yakup Koçal, personelinin
performans ve motivasyonunu yükseltmek için yeni bir
uygulama bafllatt›klar›n›, bundan böyle görevlilerin hiz-
met binalar›nda ve ofislerle çal›flmak zorunda kalmaya-
ca¤›n› söyledi. Baflkan Koçal, çal›flanlar›n bir kafeterya-
da oturup çay›n› yudumlarken, isteyenlerin evinde, mut-
fa¤›nda yemek yaparken, dizüstü bilgisayarlar sayesin-
de ifllerini yürütebilece¤ini söyledi.
Yalova Belediye Baflkan› Yakup Koçal, “Devrim” ola-
rak nitelendirdi¤i bu projeyle art›k büyük kamu binala-
r›na ihtiyaç kalmayaca¤›n› belirtti. Yalova Belediye-
si’nde 600 personel bulundu¤unu ve yüzde 70’inin ye-
ni sistemle çal›flaca¤›n› anlatan Koçal, memurlar›n art›k
kamu binas›nda de¤il, arzu ettikleri her yerde çal›flabi-
leceklerini söyledi. Belediye personelinin yeni sisteme
geçilmesinden dolay› büyük heyecan duydu¤unu belir-
ten Koçal, flöyle konufltu:
“Memurlar›m›z elinin alt›ndaki laptopuyla istedi¤i yer-
de çal›flabilecek. Bu durum sadece “home ofis” gibi al-
g›lanmas›n. Personelimiz arzu etti¤i her yerde hizmet
üretebilecek. Bu bizim için problem de¤il. Bizler veri-
len hizmeti, on-line olarak kontrol edebiliyoruz. Bele-
diye baflkan› olarak telefon üzerinden bunu rahatl›kla
görebiliyorum.”
35
Baflkan Koçal daha sonra bir kafeteryada yeni sistemle
çal›flmaya bafllayan belediye personelini ziyaret etti. Sis-
teme adapte olmaya çal›flan ve ifllemleri bir kafeteryada
yapan Yalova Belediyesi ‹nsan Kaynaklar› ve E¤itim
Müdürlü¤ü’nde görevli Alev Giray, bu sistemle çok da-
ha iyi çal›flacaklar›n› söyledi. Giray, “Sistemin yabanc›-
l›¤›n› duymuyoruz. Gerekli e¤itimi de ald›k. Kamu bi-
nalar›na kalm›yoruz. 08.00-17.00 mant›¤› olmadan ça-
l›flmalar›m›z› sürdürece¤iz. Kamu binalar›nda insanlar›n
dikkatleri sürekli da¤›labiliyor. Bu flekilde daha çok ve-
rimli olaca¤›m›z› düflünüyorum” diye konufltu.
Yalova Belediyesi ‹nsan Kaynaklar› ve E¤itim Müdürlü-
¤ü’nde görevli Serpil ‹lgin ise evinde çal›flmay› tercih
etti¤ini anlat›rken, “Tüm dosya ve bilgilerime bilgisaya-
r›mdan ulaflabiliyorum. Mekâna ba¤l› de¤ilim art›k. Gün
içerisinde yapmam gereken ifllere art›k ne zaman yapa-
ca¤›ma kendim karar verebiliyorum. ‹fllerimi kendim
ayarl›yorum. Bu sayede evdeki ifllerime de zaman ay›-
rabiliyorum” dedi.
”
Kaynak: Süheyla GÖZDEREL‹LER/ YALOVA, (DHA),
02.01.2012.
http://www.dha.com.tr/yalova-belediyesi-calisanlari-
evlerinden-calisiyor-son-dakika-haberi_253052.html
[Haber ve foto¤raf DHA’n›n 14.01.2012 tarihli izni ile
yay›nlanm›flt›r.]
36 Kamu Personel Hukuku
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›
1. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Osmanl›da Tanzimat Son-
ras›nda Bat› Tipi Modern Memurlu¤un ‹nflas›”
bölümünü yeniden okuyunuz
2. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Osmanl›da Tanzimat Son-
ras›nda Bat› Tipi Modern Memurlu¤un ‹nflas›”
bölümünü yeniden okuyunuz
3. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Osmanl›da Tanzimat Son-
ras›nda Bat› Tipi Modern Memurlu¤un ‹nflas›”
bölümünü yeniden okuyunuz
4. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Osmanl›da Tanzimat Son-
ras›nda Bat› Tipi Modern Memurlu¤un ‹nflas›”
bölümünü yeniden okuyunuz
5. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Osmanl›da Tanzimat Son-
ras›nda Bat› Tipi Modern Memurlu¤un ‹nflas›”
bölümünü yeniden okuyunuz
6. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Osmanl›da Tanzimat Son-
ras›nda Bat› Tipi Modern Memurlu¤un ‹nflas›”
bölümünü yeniden okuyunuz
7. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Osmanl›da Tanzimat Son-
ras›nda Bat› Tipi Modern Memurlu¤un ‹nflas›”
bölümünü yeniden okuyunuz
8. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Memurîn Kanunu Dönemi”
bölümünü yeniden okuyunuz
9. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Memurîn Kanunu Dönemi”
bölümünü yeniden okuyunuz
10. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kurumsal Yap›” bölümünü
yeniden okuyunuz
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›
S›ra Sizde 1
Tersine, yasa metninde, memurun keyfiyet ve amirin
takdirine göre hizmetle iliflkisinin kesilmesinin önü ka-
pat›lm›flt›r. “Devletçe zorunlu sebebin görülmesi”, ka-
mu yarar›n›n gerektirmesi durumunda memurun göre-
vine son verilebilmesinin anayasal ilke olarak kabulünü
do¤urmufltur. Bu olgu ayn› zamanda statü hukukuna
giden yolda önemli bir ad›md›r.
S›ra Sizde 2
657 say›l› Devlet Memurlar› Kanunu, bir yönüyle Me-
murîn Dönemi’ndeki gevflek güvenceli memurlu¤a ve
aslî ve sürekli görevlerin kimi hizmetlerde müstahdem-
ler kategorisince yerine getirilmesine tepki yasas›d›r.
Ancak Devlet Memurlar› Kanunu ayn› zamanda II. Dün-
ya Savafl› sonras›nda bütün Bat› ülkelerinde ortaya ç›-
kan Fordist toplumsal yaflam›n kamu personel rejimin-
de ortaya ç›kacak kurumsal yap›s›n› infla etmifltir. Dola-
y›s›yla Fordist nitelikleri içerisinde bar›nd›rm›flt›r.
S›ra Sizde 3
Evet çeliflmektedir. Memurluk kariyeri, afla¤› kademe-
lerden bafllay›p en yukar›ya do¤ru t›rmanmay› içerisin-
de bar›nd›r›r. Devlet Memurlar› Kanunu’nun temel ilke-
lerinden bir tanesi de kariyer ilkesidir.
Yararlan›lan Kaynaklar
Aslan, Onur Ender (2012). Devlet Bürokrasi ve Kamu
Personel Rejimi. 2. Bask›, Ankara: ‹mge Kitabevi
Yay›nlar›,
Aslan, Onur Ender (2006). Kamu Personel Rejiminin
Anayasal ilkeleri - Tarihi ve Toplumsal Temel-
leri. Ankara: TODA‹E Yay›nlar›.
3
KAMU PERSONEL HUKUKU

Amaçlar›m›z

N
Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;

N
Memurlu¤un genel statüsünü tan›mlayabilecek,
Memurlu¤a girmenin anayasal ilkeleri ve koflullar› yan›nda ilk defa atanma ve
di¤er atanma türlerini aç›klayabilecek bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

Anahtar Kavramlar
• Statü Hukuku • Liyakat
• S›n›fland›rma • ‹stisnai Memurluk
• Rütbe S›n›fland›rmas› • S›nav
• Kadro S›n›fland›rmas› • Atanma
• Kariyer

‹çindekiler

Kamu Personel Memur Statüsü I • MEMURLU⁄UN GENEL STATÜSÜ

(Genel Statü ve
Hukuku Hizmete Girifl) • MEMURLU⁄A G‹R‹fi
 Memur Statüsü I (Genel
Statü ve Hizmete Girifl)

MEMURLU⁄UN GENEL STATÜSÜ

Türk kamu personel rejimi içerisinde nicel olarak en büyük kitleyi oluflturan, aslî
ve sürekli görevleri yürüten memurlar›n di¤er istihdam biçimlerine göre ay›rt edi-
ci niteli¤i olan statü hukuku bu bölümde aç›klanacakt›r. Di¤er yandan Devlet Me-
murlar› Kanunu’nda tan›mlanan memurlu¤un ilkeleri bu bölümün bir di¤er tema-
s›n› oluflturacakt›r.

Memurlu¤un Ay›rt Edici Özü: Statü Hukuku

Memurlu¤un ay›rt edici özü, statü hukuku do¤rultusunda istihdam edilmesidir.
Statü hukuku, as›l olarak akdi (sözleflme) iliflkinin tersidir. Statü hukukunun 19.
yüzy›lda temel öncülleri belirmekle birlikte, esas olarak Bat›’da ve Türkiye’de ta-
rihsel olarak, 1945 sonras› ortaya ç›kan Fordist dönemde bütüncül olarak ortaya
ç›km›flt›r. Statü hukukunun anayasal düzlemdeki ilk bütüncül ifadesi, 1919 Alman
Weimar Anayasas›’ndad›r.
1919 Weimar Anayasas›’nda aksi objektif düzenlemelerde gösterilmedikçe me-
murlar›n yaflam boyu istihdam edilece¤i hükme ba¤lanm›flt›r. Weimar Anayasa-
s›’na göre memurlar, ancak yasa ile düzenlenmifl belirli koflul ve süreçlere ba¤l›
olarak geçici biçimde görevden al›nabilir, baflka bir birime atanabilir ve emekli
edilebilir. Memurlar statü güvencesi d›fl›nda, bu güvencenin bir parças› olarak di-
siplin cezas›na karfl› yarg› yoluna gitme güvencesini kazanm›fllard›r. Anayasal ilke-
ye göre, memurlar kendisine verilen disiplin cezalar›na karfl› yarg› yoluna gidebi-
lir ve görevden al›nan memur göreve iadesini isteyebilir. Di¤er yandan, memurla-
r›n statülerinin yasa ile düzenlenece¤i anayasal güvenceye ba¤lanm›flt›r.
Weimar Anayasas›’nda memur statüsü bütüncül ve ayr›nt›l› olarak düzenlen-
mifltir. Buna göre, memurlar›n emeklilik haklar› aç›kça tan›nm›flt›r. Kabul edilen bir
di¤er anayasal ilke, memurlar›n kazan›lm›fl haklar›n›n dokunulmaz oldu¤udur.
Anayasa’da ayr›ca, amirleri taraf›ndan verilen olumsuz sicile karfl› memurlar›n gö-
rüflünün al›nmas› ve memurlar›n kendi sicillerine ulaflabilmesi hüküm alt›na al›n-
m›flt›r. Weimar Anayasas›’nda memurlar›n üçüncü kiflilere verdi¤i zararlardan dev-
let ve memurun görev yapt›¤› kamu kurumu sorumlu tutulmufl, ancak devletin me-
mura rücu hakk› sakl› tutulmufltur.
1919 Weimar Anayasas›, aç›kça görüldü¤ü üzere, memurluk rejiminde, ‹kinci
Dünya Savafl› sonras› bütüncül olarak ortaya ç›kacak statü hukukunu son derece
ayr›nt›l› biçimde anayasal ilke düzeyinde kabul etmifltir. Weimar Anayasas›’n›n
40 Kamu Personel Hukuku

kurdu¤u çerçeve, 1945 sonras›nda bütün Bat› ülkeleri ve Türkiye’de memurlu¤un

ilkelerini oluflturmufltur.
Akdi istihdam›n tersi olarak statü hukukunun dört temel niteli¤i bulunmaktad›r.
Bunlar;
(1) Çal›flma rejiminin anayasal ilkelere dayal› olarak bütünüyle yasalardan bafl-
layan hukuki düzenleme silsilesi ile belirlenmesi;
(2) Çal›flma rejiminin devlet taraf›ndan tek tarafl› olarak belirlenmesi;
(3) Çal›flan›n yasadan kaynaklanan objektif durum ve koflullar ortaya ç›kma-
d›kça yaflam boyu kariyer düzeni içerisinde istihdam›;
(4) Çal›flanlar›n statüleri üzerinde tesis edilen ifllemlere karfl› yarg› yoluna gide-
bilmesidir.

Çal›flma Rejiminin Anayasal ‹lkelere Dayal› Olarak Bütünüyle

Yasalardan Bafllayan Hukuki Düzenleme Silsilesi ile Belirlenmesi
Statü hukukunun birinci temel niteli¤i, çal›flma rejiminin anayasal ilkelere dayal›
olarak, bütünüyle yasa eliyle düzenlenmesidir. Buna ba¤l› olarak yasalara dayal›
hukuki düzenleme silsilesi içerisinde rejim, yukar›dan afla¤›ya do¤ru objektif ola-
rak belirlenir. Anayasa koyucu ve yasa koyucunun anayasa/yasa forumda saptad›-
¤› çerçeve, idare taraf›ndan anayasal ve yasal kurallar›n aç›klamas›n› gösterir bi-
çimde ve bu kurallara uygun olarak yukar›dan afla¤›ya do¤ru düzenlenir. Bu nite-
lik, idare karfl›s›nda memurun günlük ve k›sa soluklu hareket ve düzenlemelere
karfl› korunmas›n› do¤urur. Yasalar›n genel, soyut ve gayriflahsi olma niteli¤i, reji-
min özüne yans›r. Böylece çal›flma rejimi, kiflisellikten ar›nd›r›lm›fl; genel, soyut ve
gayriflahsi olma niteli¤ini kazanm›fl olur.
Çal›flma rejiminin anayasadan bafllayan objektif düzenleyici ifllemlerle belirlen-
mesi, çal›flma koflullar›n›n amirin subjektif takdirine göre belirlenmesinin önüne
geçilmesini do¤urmaktad›r. Yasama/yürütme/yarg› aksiyomunda, yürütmenin hi-
yerarflik olarak alt›nda bulunan kiflilerin statüsünün yasama taraf›ndan belirlenme-
si, olgunun koruyuculu¤u ve objektifli¤ini ortaya ç›karmaktad›r.

Çal›flma Rejiminin Devlet Taraf›ndan Tek Tarafl› Olarak Belirlenmesi

Statü hukukunun ikinci temel niteli¤i, çal›flma rejiminin devlet taraf›ndan tek taraf-
l› olarak belirlenmesidir. Sözleflme iliflkisindeki karfl›l›kl› irade serbestisine dayal›
olarak çal›flma iliflkisinin kurulmas›n›n tersine, statü hukukunda tek yanl› iradenin
belirleyicili¤i esast›r. Sözleflme iliflkisinde, taraflar karfl›l›kl› olarak koflullar› saptar-
ken statü hukukunda, devletin tek tarafl› koydu¤u kurallar› çal›flanlar›n kabulü söz
konusudur. Çal›flanlar›n kurallar›, bireysel olarak de¤ifltirme, kabul etmeme ya da
müzakere etme durumlar› söz konusu de¤ildir. ‹stihdam› kabul eden kurallar› ka-
bul etmifl say›l›r. Yasa formunda olan kurallar›n aleniyeti, kurallar›n bilinmezli¤ini
bütünüyle ortadan kald›rmaktad›r.
Çal›flma rejiminin tek tarafl› belirlenmesinin istisnalar› tarih içerisinde ve baz›
co¤rafyalarda ortaya ç›km›flt›r. Bu çerçevede, memurlar›n sendikal haklar›n›n de
facto ya da de jure kabul edilmesi ve memur sendikalar› ile idare aras›nda toplu
sözleflme düzeninin ortaya ç›kmas›, devletin çal›flma koflullar›n› tek yanl› belirle-
mesi kural›n› de¤ifltirmeye bafllam›flt›r. Bu olgu, statü hukukunun tek tarafl› olma
niteli¤ini özünde de¤ifltirmemekte, ancak istisnai bir durum olarak ortaya ç›kmak-
tad›r. Olgu, idarenin memurlar›n temsilcileri ile istihdam koflullar›n› müzakere et-
mesi ve anlaflma durumunda kabul edilen metnin uygulanmas› olarak ortaya ç›k-
maktad›r. Ancak, burada müzakere bireysel de¤il topludur, yani tek tek çal›flanlar
 3. Ünite - Memur Statüsü I (Genel Statü ve Hizmete Girifl) 41

için karar al›nmamakta ve uzlaflma sa¤lanmamakta ço¤unlukla ulusal/ifl kolu dü-

zeyinde müzakere olmaktad›r. Bu olgu, statü hukukunun bireysel de¤il, genel ol-
ma niteli¤ini ortadan kald›rmamaktad›r.

Çal›flan›n Yasadan Kaynaklanan Objektif Durum ve Koflullar Ortaya

Ç›kmad›kça Yaflam Boyu Kariyer Düzeni ‹çerisinde ‹stihdam›
Statü hukukunun üçüncü temel niteli¤i, çal›flan›n yasadan kaynaklanan objektif
durum ve koflullar ortaya ç›kmad›kça yaflam boyu kariyer düzeni içerisinde istih-
dam edilmesidir. Bu nitelik, çal›flan›n geçici, k›sa süreli ya da amirin takdirine ya
da performans de¤erlendirmesine göre hizmetle iliflkisinin kesilmesini de¤il, çal›-
flan›n zamana ba¤l› olmadan, yasadan kaynak bulan objektif durum ve koflullara
ortaya ç›k›ncaya kadar göreve devam etmesini getirir.
Bu niteli¤in bir baflka boyutunu, rejimin bütün süreçlerinde yasadan kaynakla-
nan objektif durum ve koflullar›n egemenli¤i oluflturur. Bu çerçevede, amirin sub-
jektif takdiri rejimin herhangi bir ö¤esinde belirleyici de¤ildir. Yükselme, ilerleme,
maafl ve her türlü ödeme gibi rejimin unsurlar› yasadaki objektif durum koflullara
ba¤l›d›r. Amirin takdirini içeren de¤erlendirme herhangi bir ö¤enin verilip verilme-
mesi ya da düzeyini belirlemede kullan›lamaz. Böyle bir durum, statü hukukunun
özüne zarar verir. Statü hukukunun kariyer düzeni ile ba¤› bu noktada ortaya ç›k-
maktad›r. Statü hukuku, kariyer düzeninin özünü oluflturmaktad›r.

Çal›flanlar›n Statüleri Üzerinde Tesis Edilen ‹fllemlere Karfl› Yarg›

Yoluna Gidebilmesi
Statü hukukunun dördüncü temel niteli¤i, çal›flanlar›n statülerinin herhangi bir un-
suru üzerine tesis edilen ifllemlere karfl› yarg› yoluna gidebilmesidir. Statü rejimin-
de, çal›flanlar›n kendi statülerinde tesis edilen ifllemlere karfl› yarg› yoluna gidebil-
mesi, yasama/yürütme/yarg› aksiyomunda, yasama taraf›ndan ihdas edilen rejimin,
yürütme taraf›ndan uygulanmas› ve yarg›n›n ise bu iki kesim taraf›ndan yap›lan ifl-
lemleri denetlemesi üzerine kurulmufltur. Bu olgunun bir di¤er yönü hukuk devle-
ti aksiyomuna ç›kar. Çal›flanlar›n kendilerine tesis edilen bireysel ifllemlere karfl›
yarg› yoluna gidebilmesi yan›nda, bu niteli¤in bir baflka yönünü de çal›flanlar›n her
türlü hukuki düzenlemeyi, yine yarg› denetimine götürebilmesi oluflturur. Yasalar›n
anayasal yarg›ya, yasa alt› düzenlemelerin ise idari rejimin oldu¤u ülkelerde idari
yarg› denetimine götürülebilmesi, statü rejiminin olmazsa olmaz ö¤esidir.

Kamu personel rejiminde esneklik uygulamalar› statü hukuku ile çeliflmekte

SIRA S‹ZDEmidir? SIRA S‹ZDE
1
Devlet Memurlar› Kanunu’na Göre Memurlu¤un Nitelikleri
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M
Devlet Memurlar› Kanunu, Birinci ünitede gördü¤ümüz gibi, memurlu¤un esasla-
r›n› ve rejimini düzenleyen bir kanundur. Yasa memurlar›n, statü hukukuna ba¤l›
olarak istihdam edilmesi esas› üzerine kurulmufltur. Buna ba¤l› Solarak
O R U Yasa’da me- S O R U
murlu¤un üç temel niteli¤i oldu¤u saptayabiliyoruz. Yasa’n›n temel ilkeleri, ayn›
zamanda memurlu¤un temel niteliklerine denk gelmektedir. Yasa’da D‹KKAT
memurlu¤un D‹KKAT
üç temel niteli¤i say›lm›flt›r (madde 3); s›n›fland›rma, kariyer, liyakat.

N N
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
S›n›fland›rma
Kamu hizmeti ile memur aras›ndaki organik ba¤ s›n›fland›rma ile kurulur. S›n›flan-
d›rma, memurlar› görevlerin gerektirdi¤i niteliklere ve mesleklere göre s›n›flara
AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ
ay›rmakt›r. S›n›fland›rmada esas iki faktör, görev ve meslek olarak görülebilir.

K ‹ T A P K ‹ T A P

TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON
42 Kamu Personel Hukuku

S›n›fland›rmada genel olarak dünya ülkeleri içerisinde iki tür sistem bulunmak-
tad›r. Bunlar, rütbe ve kadro s›n›fland›rmas›. Her iki s›n›fland›rma türü, kamu per-
sonel rejiminin özünü oluflturur ve ülkelerin toplumsal ve yönetsel yap›lar›na gö-
re biçimlenir. Her iki s›n›fland›rma yönteminin normatif olarak “iyi” - “kötü” oldu-
¤unu ya da “yararlar›” - “zararlar›” oldu¤unu söylemek do¤ru olmaz, her iki yön-
temin zemini ve tercihi toplumsal ve yönetsel gerçeklikten kaynak bulur.
Kadro s›n›fland›rmas›n›n kadrolar›, yani görev yerlerini temel almas›, görevi ya-
panlar› yerine konulabilir parçalar biçimine dönüfltürür. Kadro s›n›fland›rmas› bu
yönüyle akdi rejime yaklafl›r. Rütbe s›n›fland›rmas› ise memuru temel ald›¤›ndan
dolay›, statü hukukunu zemin olarak al›r. Statü hukuku zemininde yükselir.
Rütbe s›n›fland›rmas›n›n en saf uygulamalar› Almanya, Fransa, ‹talya gibi K›ta
Avrupas› ülkeleri ve ‹ngiltere’de; kadro s›n›fland›rmas› ise Amerika Birleflik Devlet-
leri, Kanada, Japonya, Brezilya gibi ülkelerdedir. Bat› ülkelerinin modern kamu
personel rejimlerindeki ilk s›n›fland›rma, entelektüel ve rutin emek ba¤lam›nda or-
taya ç›km›flt›r. Buna göre memurlar, entelektüel görevleri yapanlar ve rutin görev-
leri yapanlar olmak üzere iki s›n›fa ayr›lm›flt›r. Bu konudaki ilk ayr›m, 1853 y›l›nda
‹ngiltere’de haz›rlanan Northcote-Trevelyan Raporu ile önerilmifltir.

Rütbe S›n›fland›rmas›
Rütbe s›n›fland›rmas› yöntemi, görevden çok, memurun bizzat kendisini temel al›r.
Bu nedenle kariyer sistemi olarak da adland›r›l›r. Rütbe s›n›fland›rmas›nda görev
ve sorumluluklar›n de¤il, görev ve sorumluluklar› yerine getirecek memurun sahip
oldu¤u en baflta e¤itim olmak üzere kiflisel niteliklerin s›n›fland›r›lmas› esast›r. Me-
mur, genç yaflta hizmete al›n›r, rütbe basamaklar›n› t›rmanarak yukar› do¤ru ç›kar.
Rütbe s›n›fland›rmas›n›n uyguland›¤› ‹ngiliz kamu personel rejiminde, dört s›-
n›f bulunaktad›r; Yönetici S›n›f, ‹crac› S›n›f, Büro S›n›f›, Yard›mc› S›n›ft›r. Fransa’da
ise üç hizmet s›n›f› vard›r. Bunlar A, B, C kategorileridir. A kategorisi, Yönetsel
Hizmetler S›n›f›d›r ve en az lisans diplomas›n› gerektirir. B kategorisi, Uygulama ve
‹cra Hizmetleri S›n›f›d›r ve en az lise diplomas›n› gerektirir. C kategorisinde ise dip-
loma koflulu bulunmamaktad›r. Bu kategoriler içerisinde de meslek s›n›flar› bulun-
maktad›r. Alman memurluk rejiminde yine dört kategori bulunmaktad›r. Bunlar;
Üst Yönetim Hizmetleri, Yönetim Hizmetlerine Yard›mc› Hizmetler, Orta Hizmet-
ler ve Basit Hizmetler’dir.

Kadro S›n›fland›rmas›
Rütbe s›n›fland›rmas›n›n tersine kadro s›n›fland›rmas›nda, memurlar de¤il, kadro-
lar s›n›fland›r›l›r. Memurlardan ba¤›ms›z olarak kadrolar›n görev ve sorumlulukla-
r› s›n›fland›rman›n konusunu oluflturur. Taylorist uzmanlaflmaya göre, en küçük
parçalar›na bölünmüfl ifller, görev yeri olarak belirlenir ve bu görev yerleri kadro-
lar› oluflturur. Buna göre, görev yeri ve memur birbirinden ayr›l›r, böylece memur
yerine konulabilir k›l›n›r. Esas olan, memurun önceden belirlenmifl görevi yap›p
yapamayaca¤›d›r. Memurun, genel e¤itim ve diplomas› gibi kiflisel nitelikleri hiz-
mete al›nmak için önem tafl›maz. Önemli olan ifli yap›p yapamayaca¤›d›r.
Kadro s›n›fland›rmas›n›n kaynak ülkesi Amerika Birleflik Devletleri’dir. Amerika
Birleflik Devletleri memurluk rejiminde, benzer kadrolar, s›n›flar› oluflturur: Bu s›n›f-
lar, 15 maafl derecesini ve bu derecelerin 10 basama¤›n›n oldu¤u Genel Liste içeri-
sine yerlefltirilirler. Yöneticiler için ise befl dereceli Yönetici Listesi bulunmaktad›r.
 3. Ünite - Memur Statüsü I (Genel Statü ve Hizmete Girifl) 43

Devlet Memurlar› Kanunu’nda S›n›fland›rma

Devlet Memurlar› Kanunu’nun 1965 y›l›nda kabul edilen ilk biçimi kadro s›n›flan- Devlet Memurlar›
d›r›lmas›n› esas alm›flt›r. Ancak, kadro s›n›fland›rmas› yaflama geçmeden, 1970 y›- Kanunu’nun 3/A maddesine
göre s›n›fland›rma; “Devlet
l›nda Yasa’n›n uygulanmas›n› sa¤layan 1327 say›l› Kanun ile rütbe s›n›fland›rmas›- kamu hizmetleri görevlerini
na geçilmifltir. Günümüzde Türk memurluk rejimi, rütbe s›n›fland›rmas› esas›na ve bu görevlerde çal›flan
Devlet memurlar›n›
dayanmaktad›r. Ancak belirtmek gerekir ki, rütbe s›n›fland›rmas›ndan, kadro s›n›f- görevlerin gerektirdi¤i
land›rmas›na geçifl yönünde özellikle esneklik politikalar› dolay›m›nda güçlü etki niteliklere ve mesleklere
göre s›n›flara ay›rmakt›r.”
ortaya ç›km›flt›r.
Türk kamu personel rejiminde, memurlar›n büyük hizmet s›n›flar› içerisinde s›-
n›fland›r›ld›¤›n› görüyoruz. Devlet Memurlar› Kanunu 10 hizmet s›n›f› oluflturmufl-
tur (madde 36). Belirlenen bu s›n›flar›n d›fl›nda, memur kadrosu ihdas edilemez
(madde 39). Oluflturulan hizmet s›n›flar› flunlard›r;
• Genel ‹dare Hizmetleri S›n›f›
• Teknik Hizmetler S›n›f›
• Sa¤l›k ve Yard›mc› Sa¤l›k Hizmetleri S›n›f›
• E¤itim ve Ö¤retim Hizmetleri S›n›f›
• Avukatl›k Hizmetleri S›n›f›
• Din Hizmetleri S›n›f›
• Emniyet Hizmetleri S›n›f›
• Yard›mc› Hizmetler S›n›f›
• Mülki ‹dare Amirli¤i Hizmetleri S›n›f›
• Milli ‹stihbarat Hizmetleri S›n›f›
Devlet Memurlar› Kanunu ile kabul edilen hizmet s›n›flar›n›n baz›lar› kurumsal
(Mülki ‹dare Amirli¤i Hizmetleri S›n›f›, Milli ‹stihbarat Hizmetleri S›n›f› gibi) baz›la-
r› kurumlararas›d›r (Yard›mc› Hizmetler S›n›f› gibi); bir di¤er kesim belirli mesle¤e
iliflkindir (Avukatl›k Hizmetleri S›n›f› gibi); baz›lar› ise memurlar›n niteliklerini te-
mel al›r (Teknik Hizmetler S›n›f› gibi); bir di¤eri ise genel torba s›n›ft›r (Genel ‹da-
re Hizmetleri S›n›f›).
Genel ‹dare Hizmetleri S›n›f› (G‹H), torba s›n›ft›r. Devlet Memurlar› Kanunu
kapsam›na dâhil kurumlarda yönetim, icra, büro ve benzeri hizmetleri gören ve
Yasa ile tespit edilen di¤er s›n›flara girmeyen memurlar Genel ‹dare Hizmetleri s›-
n›f›n› oluflturur. Bu s›n›fa dâhil unvanlardan, baz›lar›; Müsteflar, Daire Baflkan›, Tef-
tifl Kurulu Baflkan›, Hukuk Müflaviri, fiube Müdürü, fief, Bilgisayar ‹flletmeni, Veri
Haz›rlama ve Kontrol ‹flletmeni, Memur.
Teknik Hizmetler S›n›f› (TH), Devlet Memurlar› Kanunu kapsam›na giren
kurumlarda meslekleriyle ilgili görevleri fiilen yürüten ve yüksek mühendis, mü-
hendis, yüksek mimar, mimar, jeolog, hidrojeolog, hidrolog, jeofizikçi, fizikçi, kim-
yager, matematikçi, istatistikçi, yöneylemci, matematiksel iktisatç›, ekonomici ve
benzeri ile teknik ö¤retmen okullar›ndan mezun olup da ö¤retmenlik mesle¤i d›-
fl›nda teknik hizmetlerde çal›flanlar, flehir planc›s›, yüksek flehir planc›s›, yüksek
bölge planc›s›, tütün eksperi yetifltirilenler ile müskirat ve çay eksperleri, fen me-
muru, yüksek tekniker, tekniker teknisyen ve emsali teknik unvanlara sahip olup
en az orta derecede mesleki e¤itim görmüfl bulunanlar, Teknik Hizmetler S›n›f›n›
oluflturur.
Sa¤l›k ve Yard›mc› Sa¤l›k Hizmetleri S›n›f› (SH), sa¤l›k hizmetlerinde (hay-
van sa¤l›¤› dâhil) mesleki e¤itim görerek yetiflmifl olan tabip, difl tabibi, eczac›, ve-
teriner hekim gibi memurlar ile bu hizmet sahas›nda çal›flan yüksekö¤renim gör-
müfl fizikoterapist, t›p teknolo¤u, ebe, hemflire, sa¤l›k memuru, sosyal hizmetler
44 Kamu Personel Hukuku

mütehass›s›, biyolog, psikolog, diyetçi, sa¤l›k mühendisi, sa¤l›k fizikçisi, sa¤l›k ida-
recisi ile ebe ve hemflire, hemflire yard›mc›s›, fizik tedavi, laboratuvar, eczac›, difl
anestezi, röntgen teknisyenleri ve yard›mc›lar›, çevre sa¤l›¤› ve toplum sa¤l›¤› tek-
nisyeni, sa¤l›k savafl memuru, hayvan sa¤l›k memuru ve benzeri sa¤l›k personeli-
ni kapsar.
E¤itim ve Ö¤retim Hizmetleri S›n›f› (EÖH), Devlet Memurlar› Kanunu kap-
sam›na giren kurumlarda e¤itim ve ö¤retim vazifesiyle görevlendirilen ö¤retmen-
leri kapsar.
Avukatl›k Hizmetleri S›n›f› (AH), avukatl›k ruhsat›na sahip, baroya kay›tl› ve
kurumlar›n› yarg› mercilerinde temsil yetkisini haiz olan memurlar› kapsar.
Din Hizmetleri S›n›f› (DH), dinî e¤itim görmüfl olan ve dinî görev yapan me-
murlar› kapsar.
Emniyet Hizmetleri S›n›f› (EMH), çarfl› ve mahalle bekçisi, polis, komiser
muavini, komiser, baflkomiser emniyet müfettifli, polis müfettifli, emniyet amiri ve
emniyet müdürü ve emniyet müdürü s›fat›n› kazanm›fl emniyet mensubu memur-
lar› kapsar.
Yard›mc› Hizmetler S›n›f› (YH), kurumlarda her türlü yaz› ve dosya da¤›t-
mak ve toplamak, müracaat sahiplerini karfl›lamak ve yol göstermek; hizmet yer-
lerini temizleme, ayd›nlatma ve ›s›tma ifllerinde çal›flmak veya basit iklim rasatlar›-
n› yapmak; ilaçlama yapmak veya yapt›rmak veya tedavi kurumlar›nda hastalar›n
ve hastanelerin temizli¤i ve basit bak›m› ile ilgili hizmetleri yapmak veya kurum-
larda koruma ve muhafaza hizmetleri gibi ana hizmetlere yard›mc› mahiyetteki gö-
revlerde her kurumun özel bünyesine göre ve yine bu mahiyette olmak üzere ih-
das›na lüzum gördü¤ü yard›mc› hizmetleri ifa ile görevli bulunanlardan iflçi statü-
sü d›fl›nda kalanlar› kapsar. Bu s›n›fa dâhil unvanlardan baz›lar› flunlard›r; aflç›, ka-
loriferci, bekçi, da¤›t›c›, hizmetli.
Mülki ‹dare Amirli¤i Hizmetleri S›n›f› (M‹AH), valiler ve kaymakamlar ile
bu s›fatlar› kazanm›fl olup ‹çiflleri Bakanl›¤› merkez ve iller kuruluflunda çal›flanla-
r› ve maiyet memurlar›n› kapsar.
Milli ‹stihbarat Hizmetleri S›n›f› (M‹H), Milli ‹stihbarat Teflkilat› kadrolar›n-
da veya bu teflkilat emrinde çal›flt›r›lanlardan özel kanunlar›nda gösterilen veya
Baflbakanl›kça tespit edilen görevleri ifa edenleri kapsar.

Tablo 3.1 Hizmet S›n›f› Say› Oran (%)

Memurlar›n Hizmet
S›n›flar›na Göre Genel ‹dare Hizmetleri S›n›f› (G‹H) 569.716 25,5
Nicel Da¤›l›m›
(Haziran 2010) Teknik Hizmetler S›n›f› (TH) 108.269 4,8

Sa¤l›k ve Yard›mc› Sa¤l›k Hizmetleri S›n›f› (SH) 326.820 14,6

E¤itim ve Ö¤retim Hizmetleri S›n›f› (EÖH) 713.359 31,9

Avukatl›k Hizmetleri S›n›f› (AH) 3.169 0,1

Din Hizmetleri S›n›f› (DH) 81.094 3,6

Emniyet Hizmetleri S›n›f› (EMH) 256.179 11,4

Yard›mc› Hizmetler S›n›f› (YH) 177.528 7,9

Mülki ‹dare Amirli¤i Hizmetleri S›n›f› (M‹AH) 2.362 0,1

TOPLAM 2.238.496 100

 3. Ünite - Memur Statüsü I (Genel Statü ve Hizmete Girifl) 45

Memurlar›n hizmet s›n›flar›n›n nicel görünümüne bakt›¤›m›zda en büyük ilk üç

s›n›f›n, E¤itim ve Ö¤retim Hizmetleri S›n›f› (% 31,9), Genel ‹dare Hizmetleri S›n›f›
(25,5) ve Sa¤l›k ve Yard›mc› Sa¤l›k Hizmetleri S›n›f› (% 14,6) oldu¤unu görüyoruz.
En küçük üç s›n›f ise Mülki ‹dare Amirli¤i Hizmetleri S›n›f› (% 0,1), Avukatl›k Hiz-
metleri S›n›f› (% 0,1) ve Din Hizmetleri S›n›f› (% 3,6)’d›r.
fiekil 3.1

Memurlar›n Hizmet S›n›flar›na Göre Da¤›l›m› (Haziran 2010) % Memurlar›n Hizmet

S›n›flar›na Göre
Yard›mc› Hizmetler Da¤›l›m›
S›n›f›
7,9%
Din Hizmetleri S›n›f› Genel ‹dare
3,6% Hizmetleri S›n›f›
Emniyet 25,5%
Hizmetleri S›n›f›
11,4%

Avukatl›k
Hizmetleri S›n›f›
Mülki ‹dare Amirli¤i
0,1%
Hizmetleri S›n›f›
0,1%

Sa¤l›k ve Yard›mc›
E¤itim Ö¤retim
Sa¤l›k Hizmetleri S›n›f›
Hizmetleri S›n›f›
14,6%
31,9%

Teknik
Hizmetler S›n›f›
4,8%

Memurlar, kendi istekleriyle ya da kurumlar›n›n iste¤iyle ilk defa atand›klar› s›-

n›flar› de¤ifltirebilirler. Memurlar, eflit dereceler aras›nda veya derece yükselmesi
suretiyle s›n›f de¤ifltirebilirler. S›n›f de¤ifltirecek memurlar›n geçecekleri s›n›f ve gö-
rev için Devlet Memurlar› Kanunu’nda veya kurulufl kanunlar›nda belirtilen nitelik-
lere sahip olmalar› flartt›r. S›n›flar› de¤ifltirilen memurlar›n eski s›n›flar›n›n derece-
sinde elde ettikleri kademelerde geçirdikleri süreler yeni s›n›flardaki derecelerinde
dikkate al›n›r. Kurumlar, memurlar›n› meslekleri ile ilgili s›n›ftan genel idare hiz-
metleri s›n›f›na veya genel idare hizmetleri s›n›f›ndan meslekleri ile ilgili s›n›fa, gö-
rev ve unvan eflitli¤i gözetmeden kazan›lm›fl hak ayl›k dereceleriyle atayabilirler.
Eski s›n›flar›nda, görev alacaklar› yeni s›n›fa göre memurlu¤a daha yüksek bir
derece ve kademeden bafllam›fl olup da s›n›f de¤ifltirenlerin yeni görevlerindeki ilk
ilerleme süreleri eski s›n›flar›nda kazand›klar› derece ve kademelere tekabül eden
süre kadar uzat›l›r ve bu süre tamamlan›ncaya kadar kendilerine s›n›f de¤ifltirme-
leri s›ras›nda bulunduklar› derecede kademe ilerlemesi verilmez.

Kariyer
Devlet Memurlar› Kanunu’na göre memurlu¤un niteliklerinden ikincisi kariyerdir.
Yasa’da memurluk kariyer ilkesi do¤rultusunda düzenlenmifltir. Memurluk bir ka-
riyerdir. Buna göre, memurluk genç yaflta hizmete girilen, belirli objektif ölçütler
çerçevesinde kariyer basamaklar›nda yükselinen, yaflam u¤rafl›d›r. Devlet Memur-
lar› Kanunu’nda kariyer ilkesi; “Devlet memurlar›na, yapt›klar› hizmetler için lü-
46
Devlet Memurlar›
Kanunu’nun 3/B maddesine
göre kariyer; “Devlet
memurlar›na, yapt›klar›
hizmetler için lüzumlu
bilgilere ve yetiflme
flartlar›na uygun flekilde,
s›n›flar› içinde en yüksek
derecelere kadar ilerleme
imkân›n› sa¤lamakt›r.”
Tablo 3.2
Devlet Memurlar›
Kanunu’nda
Ö¤renim
Durumlar›na Göre
Memurluk
Kariyerine Girifl ve
Yükselebilecekleri
Derece/Kademe
Kamu Personel Hukuku
zumlu bilgilere ve yetiflme flartlar›na uygun flekilde, s›n›flar› içinde en yüksek de-
recelere kadar ilerleme imkân›n› sa¤lamak” olarak tan›mlanm›flt›r.
Devlet Memurlar› Kanunu ile kabul edilen kariyer sistemi, s›n›fland›rma siste-
minin bir parças› olarak, görevi de¤il memuru temel alan kariyer rejimi üzerine ku-
rulmufltur. Kurulan kariyer rejiminde, memur belirli e¤itim koflullar› çerçevesinde
hizmete girer. Memurluk kariyerine girmede, e¤itim yan›nda belirli meslek diplo-
mas›na sahip olmak da gerekebilir.
Memurluk kariyerine girmek için, Genel ‹dare Hizmetleri ve Yard›mc› Hizmet-
ler S›n›f› için yaln›zca ortaokul diplomas› (istekli olmad›¤› zamanlarda ilkokul dip-
lomas›) yeterli iken, di¤er hizmet s›n›flar› için belirli okullardan mezun olmak, be-
lirli mesleki e¤itimden geçmifl ve belirli mesleki unvanlar› kazanm›fl olmak flartt›r.
S›n›flar içerisinde derece/kademe sistemi birer kariyer yükselme basama¤›d›r. An-
cak ikinci bir kariyer yükselme basama¤›, kariyer meslekleri içerisinde oluflturula-
bilir. E¤itim ve k›dem temelindeki yükselme basamaklar› Tabloda görülebilir.
Ö⁄REN‹M DURUMU G‹R‹fi YÜKSEL‹NEB‹LECEK
Derece / Kademe Derece / Kademe
‹lkokulu bitirenler 15/1 7/son
Ortaokulu bitirenler 14/2 5/son
Ortaokul dengi mesleki ve teknik ö¤renimi
14/3 5/son
bitirenler
Ortaokul üstü 1 y›l mesleki veya teknik
13/1 4/son
ö¤renimi bitirenler
Ortaokul üstü 2 y›l mesleki veya teknik
13/2 4/son
ö¤renimi bitirenler
Liseyi bitirenler 13/3 3/son
Lise dengi mesleki ve teknik ö¤renimi
12/2 3/son
bitirenler
Lise veya dengi okullar üstü 1 y›ll›k mesleki
11/1 2/son
veya teknik ö¤renimi bitirenler
Lise veya dengi okullar üstü 2 y›l veya
Ortaokul üstü en az 5 y›ll›k mesleki veya tek- 10/1 2/son
nik ö¤renimi bitirenler
Lise veya dengi okullar üstü 3 y›l teknik
10/2 2/son
veya mesleki ö¤renimi bitirenler
2 y›l süreli yüksek ö¤renimi bitirenler 10/2 1/son
3 y›l süreli yüksek ö¤renimi bitirenler 10/3 1/son
4 y›l süreli yüksek ö¤renimi bitirenler 9/1 1/son
5 y›l süreli yüksek ö¤renimi bitirenler 9/2 1/son
6 y›l süreli yüksek ö¤renimi bitirenler 9/3 1/son
Kariyere giren memur, hizmet süresini yani, k›demi temel alan ancak e¤itim ve
mesleki formasyonun h›zland›r›c› etkisinin de bulundu¤u yükselme basamaklar›n-
da ilerler. ‹lkokulu bitirenler 15/1’den bafllar; 4 y›ll›k yüksek ö¤renimi bitirenler
9/1’den bafllarlar. Baz› unvanlara sahip olanlar›n girifl dereceleri bir üst dereceden-
 3. Ünite - Memur Statüsü I (Genel Statü ve Hizmete Girifl) 47

dir, örnek olarak mühendis unvan›na sahip olanlar bir derece yukar›dan bafllarlar.
Ayn› biçimde belirli kariyer uzmanl›klar›na ve baz› mesleklere girifl bir derece yu-
kar›dan olur, örnek olarak Afet ve Acil Durum Yönetimi Uzmanl›¤›, Sosyal Güven-
lik Uzmanl›¤›, Müfettifl Yard›mc›lar› gibi. Di¤er yandan, mesle¤e girmeden önce ya
da memur iken yüksek lisans yapm›fl olanlara bir kademe ilerlemesi yap›l›r.
Yükselme basamaklar›, orta düzey kadrolar için objektif s›nav, üst düzey kad-
rolar için üst yöneticinin subjektif tasarrufunu içeren takdir çerçevesinde oluflturul-
mufltur. Yükselme basamaklar›nda, e¤itim ve k›dem hem objektif s›nav›n hem de
amirin subjektif takdirinin bir yan unsuru ve ön koflulu olarak yer almaktad›r.
Devlet Memurlar› Kanunu çerçevesinde memurluk kariyeri esas olarak kapal›
kariyer sistemidir. Memur sisteme alt basamaklardan girer yukar› kadar yükselir,
memurlu¤a d›flar›dan atama mümkün de¤ildir. Ancak 1980 sonras›nda ileriki üni-
tede de¤inece¤imiz üzere memurluk kariyerini, kariyer d›fl›ndan gelen personele
açan ve memurluk k›demini geriye düflüren, kariyer sistemini esneten uygulama-
lar ortaya ç›km›flt›r. Özellikle daire baflkan› ve daha üstü memurluklar için memur-
luk kariyerinden gelmeyen kiflilerin belirli çal›flma koflullar› çerçevesinde atanabil-
mesi mümkün olmufltur. Bu olgu, Devlet Memurlar› Kanunu’ndaki kariyer ilkesini
esnetici, çözücü niteli¤e sahiptir. Devlet Memurlar› Kanununda kariyer ilkesinin ta-
n›m›nda yer alan “s›n›flar› içinde en yüksek derecelere kadar ilerleme imkân›n›
sa¤lamak” niteli¤i ile bu uygulama çeliflmektedir.

Liyakat
Devlet Memurlar› Kanunu’na göre memurlu¤un üçüncü niteli¤i liyakattir. Liyakat,
1982 Anayasas›’n›n 70. maddesinden vücut bulmaktad›r. Liyakat, modern memur-
lu¤un olmazsa olmaz, ay›rt edici ö¤esidir ve tarihsel olarak modern memurlu¤un
kurulmas›na koflut olarak ortaya ç›km›flt›r. Bu nitelik, özünde, lay›k olan memurun
hizmete al›nmas›n›, yükseltilmesini ve hizmetine son verilmesini içerir. Dolay›s›yla
liyakat, memurlu¤un bütün süreçlerinde uygulanacak temel bir ilkedir. Liyakat,
memurlu¤un bütün süreçlerinde erdem ve yetene¤in temel ölçüt al›nmas›d›r.
Liyakat ilkesi modern memurluk ile birlikte ortaya ç›km›flt›r. 1789 Frans›z ‹nsan
ve Yurttafl Haklar› Bildirgesi’nin 6. maddesinde “eflitlik”, “erdem ve yetene¤in” me-
murluk için temel ölçüt oldu¤u belirtilmifltir. Ayn› biçimde, 1856 Islâhat Ferma-
n›’nda ve 1876 Kanun-› Esâsisi’nde “eflitlik” yan›nda “ehliyet ve kabiliyet” memur-
lar için temel ölçüt olarak al›nacakt›r. 1924 Anayasas›’nda, “eflitlik”, “ehliyet ve is-
tihkak” memurlu¤un ölçütüdür. 1961 ve 1982 Anayasalar›nda ise liyakat “eflitlik”
yan›nda “ödevin” ve “görevin” niteli¤i ile ba¤l› k›l›nm›fl “güvence” de bir unsur ola-
rak yer alm›flt›r. Böylelikle liyakat, Anayasal belgelerde memurlu¤un temel niteli¤i
olarak kabul edilmifltir denilebilir.
Liyakat ilkesinin üç unsuru vard›r. Birincisi, personel süreçlerinde hizmetin ge- Devlet Memurlar›
reklerinden kaynaklanan rasyonel ölçütlerin kullan›lmas›; ikincisi memurlar aras›nda Kanunu’nun 3/C maddesine
göre liyakat; “Devlet kamu
eflitlik ilkesinin uygulanmas›; üçüncüsü ise, memurlar›n güvenceye sahip olmas›d›r. hizmetleri görevlerine
Devlet Memurlar› Kanunu, liyakati temel ile olarak kabul etmifl ve “Devlet ka- girmeyi, s›n›flar içinde
ilerleme ve yükselmeyi,
mu hizmetleri görevlerine girmeyi, s›n›flar içinde ilerleme ve yükselmeyi, görevin görevin sona erdirilmesini
sona erdirilmesini liyakat sistemine dayand›rmak ve bu sistemin eflit imkânlarla uy- liyakat sistemine
dayand›rmak ve bu sistemin
gulanmas›nda Devlet memurlar›n› güvenli¤e sahip k›lmak” olarak tan›mlam›flt›r. eflit imkanlarla
Liyakat ilkesi, devletin insan unsuru olarak memurlu¤a en iyilerinin hizmete uygulanmas›nda Devlet
memurlar›n› güvenli¤e sahip
al›nmas›n› ve hizmetin süreçlerinde ilerlemesini içerir. En iyilerin memur olmas›, k›lmakt›r.”
hizmete almadan bafllayan süreçte, rasyonel ölçütlerin temel al›nmas›n› gerektir-
mektedir. Bu olgunun nedenselli¤inde iyi iflleyen bir devlet makinesine olan ihti-
48 Kamu Personel Hukuku

yaç yatmaktad›r. Toplumdaki en iyilerin erdem ve yeteneklerine göre devlet içeri-

sine memur olarak al›nmas› ve bu erdem ve yeteneklilerin yukar›ya do¤ru t›rman-
mas›, devletin iyi ifllemesi, böylelikle vatandafllar›n nitelikli ve yeterli hizmet alma-
s›n›n ön kofluludur. ‹yi iflleyen bir devlet makinesinin en önemli olmazsa olmaz
koflulu, erdem ve yeteneklilerinin devlet hizmetine kabulü ve bu süreçte yukar›ya
do¤ru t›rmanmas›d›r. Liyakatsizli¤in varl›¤› hâli, esas olarak objektif ölçütler olan
erdem ve yetenek yerine takdiri, dolay›s›yla sübjektif ölçütleri içeren kay›rmac›l›-
¤›n öne ç›kmas›n› do¤urur.
Devlet Memurlar› Kanunu’ndaki liyakat tan›m›n›n bir di¤er unsuru, memurlu-
¤un bütün süreçlerinde eflitli¤in sa¤lanmas›d›r. Bu olgu 1982 Anayasas›’ndaki ka-
nun önünde eflitlik ve kamu hizmetine girme hakk›nda eflitli¤in kamu personel sü-
reçlerinde uygulanmas›d›r. Anayasa’n›n kanun önünde eflitlik ilkesinde “dil, ›rk,
renk, cinsiyet, siyasi düflünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ay›-
r›m gözetilmeksizin” herkesin eflit oldu¤u hükme ba¤lanm›flt›r. Ancak kad›nlar,
çocuklar, yafll›lar, özürlüler, harp ve vazife flehitlerinin dul ve yetimleri ile malul
ve gaziler için al›nacak tedbirler eflitlik ilkesine ayk›r› say›lmaz. Bu kesimler için
pozitif ayr›mc›l›k yap›labilir. Di¤er yandan Anayasa “hiçbir kifliye, aileye, zümreye
veya s›n›fa imtiyaz tan›namaz” hükmünü de kabul etmifltir. 1982 Anayasas› ayr›ca,
devlet organlar› ve idare makamlar›n›n bütün ifllemlerinde kanun önünde eflitlik
ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundad›r ilkesini kabul etmifl, böylelikle
kamu personel süreçlerinde kanun önünde eflitlik ilkesinin uygulanaca¤›n›n alt›
çizilmifltir.
Devlet Memurlar› Kanunu’nda liyakat ilkesinin son unsuru devlet memurlar›n›n
güvencesine denk gelmektedir. Buna göre, memur güvencesi, yukar›da aç›klad›¤›-
m›z gibi, memurlu¤un ay›rt edici niteli¤idir. Memur güvencesi, ayn› zamanda liya-
kat ilkesinin de bir unsurudur. Memur, statü hukuku do¤rultusunda istihdam edi-
lir. Bu çerçevede, statüsü yasalarla düzenlenir. Ayn› zamanda memurun maafl›, hiz-
mette kal›p kalmamas› yasadan kaynak bulan objektif güvencelere ba¤lanm›flt›r.
Amirin subjektif takdiri ile maafl›n›n miktar›, hizmette kal›p kalmamas› gibi statü-
nün herhangi bir ö¤esi belirlenemez. Güvencenin bir di¤er boyutunu, memur hak-
k›ndaki ifllemlerin idari yarg› denetiminde olmas› oluflturur.

MEMURLU⁄A G‹R‹fi
Bu bölümde memurlu¤a girifl alt› bafll›k alt›nda aç›klanacakt›r. Öncelikle memur-
lu¤a giriflin anayasal ilkeleri, sonra memurlu¤a girmenin koflullar›, daha sonra me-
murlu¤a girmede en önemli basamak olan s›nav süreci, daha sonra da atanma ve
adayl›k süreci, son olarak istisnai memurluklara atanma ve memurluk rejimindeki
di¤er atanma türleri incelenecektir.

Memurlu¤a Girmenin Anayasal ‹lkeleri

Memurlu¤a girmek bütün vatandafllar için bir hakt›r. Memurlu¤a girmek siyasal
alanda yer alan, t›pk› seçme seçilme gibi vatandafllar›n haklar›ndand›r. Memurlu¤a
girmek bir yönüyle vatandafllar›n siyasal kat›lma haklar›ndan, di¤er yönüyle yal-
n›zca vatandafllara aç›k bir hakt›r. Hakk›n kullan›c› öznesi, vatandafllard›r. Ayn› za-
manda hakk›n kullan›lma biçimi “özgür, eflit ve görevin gerektirdi¤i niteliklerin
esas olmas›d›r.” Memurlu¤a girmek, yaln›zca vatandafllara özgü bir hak olmas› do-
lay›s›yla, genel olarak vatandafllar için bir ödev olma niteli¤ini de ortaya ç›kar›r.
Memurlu¤a girmenin ödev olma niteli¤i, vatandafll›¤›n do¤al bir sonucudur.
 3. Ünite - Memur Statüsü I (Genel Statü ve Hizmete Girifl) 49

1982 Anayasas›’n›n “Siyasi Haklar ve Ödevler” bölümünde dördüncü bafll›k ola- 1982 Anayasas›’n›n 70.
rak “Kamu Hizmetlerine Girme Hakk›” düzenlenmifltir. Dördüncü bölümde “Hiz- maddesi, “Her Türk, kamu
hizmetlerine girme hakk›na
mete girme” kenar bafll›¤› alt›nda 70. maddede “Her Türk, kamu hizmetlerine gir- sahiptir. Hizmete al›nmada,
me hakk›na sahiptir. Hizmete al›nmada, görevin gerektirdi¤i niteliklerden baflka görevin gerektirdi¤i
niteliklerden baflka hiçbir
hiçbir ay›r›m gözetilemez” hükmü yer almaktad›r. ay›r›m gözetilemez.”
1982 Anayasas›’nda memurlu¤a girmeye iliflkin anayasal ilkenin dört unsuru
bulunmaktad›r. Birinci olarak, memurlu¤a girmek yaln›zca Türkiye Cumhuriyeti
vatandafllar›na özgü bir ödev ve hakt›r. ‹kinci olarak, vatandafllar›n özgür ve ser-
bestçe kullanaca¤› bir hakt›r. Üçüncü olarak, vatandafllar›n eflit biçimde kullanaca-
¤› hakt›r. Dördüncü olarak vatandafllar›n hizmete al›nmas›nda görevin gerektirdi¤i
niteliklerinden baflka hiçbir ayr›m gözetilemez.

Memurlu¤a Girmek Yaln›zca Türkiye Cumhuriyeti Vatandafllar›na

Özgü Bir Hakt›r
Memurluk, yaln›zca Türkiye Cumhuriyeti vatandafll›¤›na sahip gerçek kiflilere öz-
gü bir hakt›r. Anayasa’da geçen “Her Türk” ibaresi, Türk Vatandafl›n› kastetmekte-
dir. Türkiye Cumhuriyeti Vatandafl› olmayan kifliler memur olamazlar.

Memurlu¤a Girmek Vatandafllar›n Özgür ve Serbestçe Kullanaca¤›

Bir Hakt›r
Vatandafllar›n memurlu¤a girmesi zor de¤il, r›za unsurunu içerir. Vatandafllar, öz-
gür ve serbestçe memurlu¤a girerler, dolay›s›yla serbest iradeleri esast›r. Hiçbir va-
tandafl memur olmaya zorlanamaz.

Memurlu¤a Girmek Vatandafllar›n Eflit Biçimde Kullanaca¤› Bir Hakt›r

Memurlu¤a girmede vatandafllar aras›nda herhangi bir ayr›m yap›lamaz. Memurlu-
¤un siyasal alanda yer alan bir hak olmas›n›n bir di¤er sonucu, bu hakk›n kullan›-
m›nda ve ödevin yerine getirilmesinde vatandafllar aras›nda eflitlik ilkesinin uygulan-
mas›d›r. Eflitlik, memurlu¤un siyasal alanda yer alan bir hak ve ödev olmas›ndan
kaynak bulur. Bu do¤rultuda, memurlu¤a girmede hiç bir türlü ayr›mc›l›k yap›lamaz.
Memurlu¤a girmede eflitli¤in mutlak olarak uygulanmas› gerekir, ancak hakk›n
kullan›m›nda Anayasa’n›n 10. maddesinden kaynaklanan kimi kümeler için pozitif
ayr›mc›l›k yap›labilir. Buna göre, memurlu¤a girmede, Anayasa’n›n 10. maddesin-
de aç›kça yer alan kesimler için yap›lacak pozitif ayr›mc›l›k, eflitlik ilkesini bozucu
de¤il, kimi kesimlerin toplumdaki eflitsiz durumlar›n› düzeltici niteliktedir. Anaya-
sa’da aç›kça an›lan bu kesimler; kad›nlar, çocuklar, yafll›lar, özürlüler, harp ve va-
zife flehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gazilerdir. Bu kesimlerden bir bölü-
mü memurlu¤a girmede pozitif ayr›mc›l›k yönünde, özel oranlara ve kadrolara sa-
hip olabilmektedir.

Vatandafllar›n Memurlu¤a Girmesinde Görevin Gerektirdi¤i

Niteliklerinden Baflka Hiçbir Ayr›m Gözetilemez
Vatandafllar›n memurlu¤a girmesinde görevin gerektirdi¤i objektif niteliklerin d›-
fl›nda baflka hiçbir ayr›m›n yap›lmamas› esast›r. Bu unsur, bir yönüyle eflitlik unsu-
runa dayan›yorsa da esas olarak toplumdaki erdemli ve yetenekli vatandafllar›n ka-
mu hizmetlerini yürütmesi olgusuna dayan›r. Vatandafllar›n erdem ve yetenekleri
do¤rultusunda hizmete al›nmas› iyi iflleyen bir devlet makinesine olan ihtiyac›n bir
sonucudur. Hizmete al›nmada görevin gerektirdi¤i niteli¤e en uygun vatandafllar›n
al›nmas› bu unsurun temel gere¤idir.
50 Kamu Personel Hukuku

Devlet Memurlar›
Kanunu’nun 48. maddesine
Memurlu¤a Girmenin Koflullar›
göre, devlet memuru Devlet Memurlar› Kanunu’nun 48. maddesine göre, devlet memuru olman›n genel
olman›n genel ve özel ve özel koflullar› bulunmaktad›r. Genel koflullar flunlard›r; Türk vatandafl› olmak, be-
koflullar› bulunmaktad›r.
Genel koflullar flunlard›r; lirli yaflta olmak, belirli ö¤renime sahip olmak, kamu haklar›ndan mahrum bulun-
Türk vatandafl› olmak, belirli mamak, belirli suçlardan ve belirli sürelerle mahkûm olmamak, askerlik ve sa¤l›k.
yaflta olmak, belirli
ö¤renime sahip olmak,
kamu haklar›ndan mahrum 2010 Y›l› Kaymakam Adayl›¤› Baflvuru Koflullar›
bulunmamak, belirli
suçlardan ve belirli sürelerle
mahkûm olmamak, askerlik
KAYMAKAM ADAYLI⁄I SINAV ‹LANI
ve sa¤l›k. ‹çiflleri Bakanl›¤›nda M‹AH S›n›f›nda bofl bulunan 55 (elli befl) adet kaymakam ada-
y› kadrosuna s›navla personel al›nacakt›r.

MÜRACAAT KOfiULLARI
1- Üniversitelerin Siyasal Bilgiler, Hukuk, ‹ktisat, ‹flletme, ‹ktisadi ve ‹dari Bilimler
Fakülteleri ile bunlara denkli¤i Yüksekö¤retim Kurulu taraf›ndan kabul edilen
yurtd›fl›ndaki en az dört y›l süreli fakültelerden mezun olmak.
2- 1700 say›l› Dahiliye Memurlar› Kanununun 2. maddesinde yer alan flartlara ve
657 say›l› D.M.K.nun 48.maddesinde yer alan genel flartlara haiz olmak.
3- 01 Ocak 2011 tarihi itibar›yla 30 yafl›n› bitirmemifl olmak (01.01.1981 ve daha
sonraki tarihlerde do¤anlar). Ancak askerlik ödevleri s›ras›nda yukar›da belirti-
len yafl s›n›r›n› geçirmifl bulunanlar›n terhislerini müteakip aç›lacak ilk s›nava
müracaat etmifl olmalar› flart›yla, mevcut yafl durumlar› s›nava al›nmalar›na
engel teflkil etmez.
4- Erkek adaylar için, askerlikle ilifli¤i bulunmamak, askerlik hizmetini yapm›fl ve-
ya erteletmifl veya yedek s›n›fa geçirilmifl olmak. (Ancak, yaz›l› s›nav tarihinde
askerlik hizmetinde bulunanlardan terhislerine en çok 3 ay kalanlar yaz›l› s›na-
va kabul edilirler.)
5- 27-28 Haziran 2009 veya 10-11 Temmuz 2010 tarihlerinde yap›lan Kamu Per-
sonel Seçme S›nav› (KPSSP37) puan› 75 ve üzeri olmak.

Türk Vatandafl› Olmak Koflulu

Memurlu¤a girmenin temel koflulu Türk vatandafl› olmakt›r. Memurlu¤a girmek,
yaln›zca Türk vatandafllar›n›n kullanaca¤› bir hakt›r. Yabanc›lar memur olamazlar.
Bu olgu ulus devletin kurucu ö¤esidir. Memurlu¤a girmenin bu koflulu Anaya-
sa’n›n 70. maddesinin ve Devlet Memurlar› Kanunu’nun bir gere¤idir.
Anayasa’da “Türk Devletine vatandafll›k ba¤› ile ba¤l› olan herkes Türktür. Türk
baban›n veya Türk anan›n çocu¤u Türktür” vatandafll›¤›n anayasal temelini olufltu-
rur. Türk vatandafll›¤›n›n kazan›lmas› ve kayb› 2009 tarihli ve 5901 say›l› Türk Va-
tandafll›¤› Kanunu’nda düzenlenmifltir. Türk vatandafll›¤›, do¤umdan ya da sonra-
dan belirli koflullarla kazan›l›r. Türk vatandafll›¤›n›n kayb› ise yetkili makam›n ka-
rar› ya da seçme hakk›n›n kullan›lmas› ile mümkündür.
Anayasa ve Devlet Memurlar› Kanunu’na göre yaln›zca Türk vatandafllar› me-
mur olabilir. Ancak Türk soylu yabanc›lar bu durumun istisnas›n› oluflturur. 1981
tarihli ve 2527 say›l› Türk Soylu Yabanc›lar›n Türkiye’de Meslek ve Sanatlar›n› Ser-
bestçe Yapabilmelerine, Kamu, Özel Kurulufl veya ‹flyerlerinde Çal›flt›r›labilmeleri-
ne ‹liflkin Kanun, Türkiye’de ikamet eden Türk soylu yabanc›lar›n Türk Silahl›
Kuvvetleri ve Güvenlik Teflkilat› hariç olmak üzere kamu kurulufllar›nda çal›flt›r›la-
bilmelerine olanak sa¤lamaktad›r. Ayn› biçimde, 1989 y›l›nda kabul edilen 375 sa-
 3. Ünite - Memur Statüsü I (Genel Statü ve Hizmete Girifl) 51

y›l› Kanun Hükmünde Kararname ile Bulgaristan’dan Türkiye’ye mecburi göçe

zorlanan ve Türkiye’de ikamet eden Türk soyundan olan kiflilerin devlet memur-
lu¤una al›nmalar›nda Türk vatandafl› olmak koflulunun aranmayaca¤› hüküm alt›-
na al›nm›flt›r. Türkiye’de ikametlerine izin verilmifl Türk soylu yabanc›lar, kamu
kurum ve kurulufllar›nda memurluk s›navlar›na Türk vatandafllar› gibi girme hak-
k›na sahiptirler. Ancak bunlar›n atanmalar›, ilgili makamca çal›flma izni verilmifl ol-
mas›na ba¤l›d›r.
Vatandafll›k koflulu konusunda önemli ve tart›flmal› bir nokta da Türk Vatan-
dafll›¤› Kanunu’nun “çok vatandafll›k” olarak adland›rd›¤›, Türk vatandafl›n›n ayn›
anda birden çok ülke vatandafll›¤›na sahip olmas› konusudur. Memurun Türk va-
tandafll›¤› d›fl›nda baflka ülke vatandafl› olmas› konusunda Devlet Memurlar› Kanu-
nu’nda aç›k yasaklama olmamakla birlikte, çifte vatandafll›k, memurlar›n ödev ve
sorumluluklar›ndan olan devlete ba¤l›l›k ile çeliflen bir niteliktir.

Yafl Koflulu
Devlet Memurlar› Kanunu’nda memurlu¤a giriflte en az yafl koflulu getirilmifltir
(madde 40). Buna göre, 18 yafl›n› tamamlayanlar memur olabilir. Ancak bir meslek
ya da sanat okulunu bitirenler, en az 15 yafl›n› doldurmufl olmak ve kaza-
i rüflt karar› almak kofluluyla devlet memurluklar›na atanabilirler. Memurlu¤a gir-
menin üst yafl s›n›r› genel olarak yoktur. Ancak, yasa ve yönetmeliklerle baz› kari-
yer mesleklerinde ve baz› kurumlara giriflte, 30 ya da 35 yafl›ndan gün almamak
koflulu getirilebilmektedir.

Ö¤renim Koflulu
Devlet Memurlar› Kanunu’na göre memur olmak için en az ortaokul mezunu ol-
mak gerekir (madde 41). Ancak, ortaokul mezunlar›ndan istekli bulunmad›¤› tak-
dirde ilkokulu bitirenler de hizmete al›nabilir. Memur olabilmek için en az ortao-
kul mezunu olmak gerekirse de belirli durumlarda hizmete girmek için özel koflul-
lar getirilebilir. Buna göre, belirli s›n›flara atanabilmek ve belirli derecelere yükse-
lebilmek için, ilgili yasalarla ve buna dayal› olarak yönetmeliklerle iflin gere¤ine
göre daha yüksek ö¤renim dereceleri, belirli fakülte, okul ya da ö¤renim dallar›n›,
meslek içi veya meslekle ilgili e¤itim programlar›n› bitirmifl olmak, yabanc› dil bil-
mek gibi koflullar konulabilir.

Günümüzde memurlu¤a girmek için en az ortaokul mezunu olmak

SIRAkoflulu
S‹ZDE yetersiz mi SIRA S‹ZDE
kal›yor? 2
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M
Kamu Haklar›ndan Mahrum Olmamak Koflulu
Devlet Memurlar› Kanunu’nda yer alan memurlu¤a girme koflullar›ndan bir di¤eri
kamu haklar›ndan mahrum olmamakt›r. Eski Türk Ceza Kanunu’nda, S O R U befl y›ldan S O R U
fazla a¤›r hapisle cezaland›r›lan kifliler ömür boyunca, üç ile befl y›l a¤›r hapse
mahkûm olanlar ise ald›¤› cezaya eflit bir süre ile kamu haklar›ndan D‹KKAT
mahrum kal- D‹KKAT
maktayd›. Yeni Türk Ceza Kanunu’nda ise kamu haklar›ndan yoksunluk, cezan›n
süresi ile s›n›rl› k›l›nm›flt›r. 2004 tarihli ve 5237 say›l› Türk Ceza Kanunu’nun 53.

N N
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
maddesinde, güvenlik tedbirleri içerisinde yer alan ve belli haklar› kullanmaktan
yoksun b›rakma kenar bafll›¤› alt›nda memuriyete girmeden yoksun b›rak›lma dü-
zenlenmifltir. Buna göre “kifli, kasten ifllemifl oldu¤u suçtan dolay› hapis cezas›na
AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ
mahkûmiyetin kanuni sonucu olarak; sürekli, süreli veya geçici bir kamu görevi-
nin üstlenilmesinden; bu kapsamda, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeli¤inden ve-
K ‹ T A P K ‹ T A P

TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON
52 Kamu Personel Hukuku

ya Devlet, il, belediye, köy veya bunlar›n denetim ve gözetimi alt›nda bulunan ku-
rum ve kurulufllarca verilen, atamaya veya seçime tabi bütün memuriyet ve hiz-
metlerde istihdam edilmekten, ... yoksun b›rak›l›r.” Kifli, ifllemifl bulundu¤u suç do-
lay›s›yla mahkûm oldu¤u hapis cezas›n›n infaz› tamamlan›ncaya kadar bu haklar›
kullanamaz.

Mahkûm Olmamak Koflulu

Devlet Memurlar› Kanunu’nda memurlu¤a girmenin bir di¤er koflulu, “Türk Ceza
Kanunu’nun 53 üncü maddesinde belirtilen süreler geçmifl olsa bile; kasten ifllenen
bir suçtan dolay› bir y›l veya daha fazla süreyle hapis cezas›na ya da affa u¤ram›fl
olsa bile devletin güvenli¤ine karfl› suçlar, Anayasal düzene ve bu düzenin iflleyi-
fline karfl› suçlar, ... zimmet, irtikâp, rüflvet, h›rs›zl›k, doland›r›c›l›k, sahtecilik, gü-
veni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat kar›flt›rma, edimin ifas›na fesat ka-
r›flt›rma, suçtan kaynaklanan malvarl›¤› de¤erlerini aklama veya kaçakç›l›k suçla-
r›ndan mahkûm olmamak” olarak belirtilmifltir.
Yasa’ya göre kasten ifllenen bir suçtan bir y›l ya da daha fazla süreyle ceza al-
m›fl olmak memurlu¤a girmede engeldir. Burada iki durumun yan yana gelmesi ge-
rekir birincisi, kasten ifllenen bir suçtan kesinleflmifl bir cezan›n al›nm›fl olmas›d›r.
‹kincisi süreye iliflkindir; kasten ifllenen bir suçtan, bir y›l ve daha fazla ceza alm›fl
olmak gerekir. Di¤er yandan, affa u¤ram›fl olsa bile belirli suçlardan süreye ba¤l› ol-
madan ceza alm›fl olmak memur olmaya engeldir. Bu suçlar; devletin güvenli¤ine
karfl› suçlar, Anayasal düzene ve bu düzenin iflleyifline karfl› suçlar, zimmet, irtikâp,
rüflvet, h›rs›zl›k, doland›r›c›l›k, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihale-
ye fesat kar›flt›rma, edimin ifas›na fesat kar›flt›rma, suçtan kaynaklanan malvarl›¤›
de¤erlerini aklama ve kaçakç›l›kt›r. Bu suçlardan al›nan ceza adli para cezas›na çev-
rilse bile memurlu¤a engel teflkil etmektedir. Ayr›ca eklemek gerekir ki ilgili f›kra-
da say›lan suçlardan al›nan mahkûmiyet, tecil edilse bile memur olmaya engeldir.
Bu suçlardan ceza alm›fl olmak memurlu¤a girmede engel oldu¤u gibi, memurlu¤a
girdikten sonra vuku bulmas› durumunda göreve son vermeyi gerektirir.
Türk Ceza Kanunu’na göre taksir, dikkat ve özen yükümlülü¤üne ayk›r›l›k do-
lay›s›yla bir davran›fl›n suçun kanuni tan›m›nda belirtilen neticesi öngörülmeyerek
gerçeklefltirilmesidir. Taksirli suçlardan ceza al›nmas› memurlu¤a engel de¤ildir.
Di¤er yandan, 2005 tarihli ve 5352 say›l› Adli Sicil Kanunu çerçevesinde, adli sicil-
den silinen kay›tlar arflive kald›r›l›p, ilgili kurum ve kurulufllar da bu kay›tlar› iste-
yebilece¤inden 48. maddede say›lan suçlardan ceza alan kiflilerin adli sicil kayd›-
n›n silinmesi memur olmalar›n› sa¤lamayacakt›r.

Askerlik Koflulu
Devlet Memurlar› Kanunu’nda erkeklerin memurlu¤a girme koflullar› aras›nda as-
kerlik yer al›r. Özünde, memurlu¤a girmek için kiflinin askerlikle iliflkisinin bulun-
mamas› gerekir. Buna göre, “Askerlik durumu itibar›yla; a) Askerlikle ilgisi bulun-
mamak b) Askerlik ça¤›na gelmemifl bulunmak c) Askerlik ça¤›na gelmifl ise mu-
vazzaf askerlik hizmetini yapm›fl yahut ertelenmifl veya yedek s›n›fa geçirilmifl ol-
mak” gerekir. “Askerlikle ilgisi bulunmamak”; askerli¤i yapm›fl ya da askerli¤e el-
veriflli olmad›¤› ilgili mevzuata göre belirlenmifl olan kiflilerdir. “Askerlik ça¤›na
gelmemifl olmak”; askerlik ça¤› kiflinin 20 yafl›na girdi¤i Ocak ay›n›n birinci günü
bafllar (1927 tarihli ve 1111 say›l› Askerlik Kanunu, madde 2). Kifli, bu yafltan ön-
ce memurlu¤a girmiflse, askerlik ça¤›na gelmemifl olur. Kifli, askerlik ça¤›na gelmifl
ise hizmeti yapm›fl, erteletmifl ya da yedek s›n›f›na geçmifl olmal›d›r.
 3. Ünite - Memur Statüsü I (Genel Statü ve Hizmete Girifl) 53

Memur, hizmette iken muvazzaf askerli¤e gitti¤i takdirde, askerlik süresince

görev yeri sakl› kalarak ayl›ks›z izinli say›l›r. Bu kiflilerden, askerlik görevini ta-
mamlay›p memurlu¤a dönmek isteyenler, terhis tarihinden itibaren 30 gün içinde
kurumlar›na baflvurmak ve kurumlar› da baflvurma tarihinden itibaren azami 30
gün içinde ilgilileri göreve bafllatmak zorundad›rlar. Memurlar›n muvazzaf asker-
likte geçen süreleri muvazzaf askerli¤e ayr›ld›klar› s›rada iktisap etmifl olduklar›
derecede kademe ilerlemesi yap›lmak suretiyle de¤erlendirilir. Di¤er yandan, ha-
zarda (bar›flta) ve seferde muvazzafl›k hizmeti d›fl›nda silah alt›na al›nan memur-
lar, silah alt›nda bulunduklar› sürece izinli say›l›rlar. Bar›flta ve seferde muvazzaf-
l›k hak ve ödevi d›fl›nda silah alt›na al›nan memurlar›n maafllar› Yasa’da belirtilen
özel durumlara göre ödenir.

Sa¤l›k Koflulu
Devlet Memurlar› Kanunu’na göre memur olabilmenin bir di¤er koflulu, memurun,
görevini devaml› yapmas›na engel olabilecek ak›l hastal›¤›n›n bulunmamas›d›r.
2005 y›l›nda yap›lan de¤ifliklikten önce memur olabilmek için, kiflinin vücut hasta-
l›¤›, vücut sakatl›¤› ve özürlü olmamas› gerekir iken, bu tarihten sonra yaln›zca ak›l
hastal›¤› olmamas› koflulu yeterli görülmüfltür.
Özürlüler belirli oran dâhilinde memurlu¤a girebilirler. Devlet Memurlar› Kanu-
nu’nun 62. maddesine göre kamu kurum ve kurulufllar› bu Yasa çerçevesinde is-
tihdam ettikleri personele ait dolu kadrolar›n %3’ü oran›nda özürlü çal›flt›rmakla
yükümlüdürler. Özürlüler için s›navlar, ilk defa devlet memuru olarak atanacaklar
için aç›lan s›navlardan ayr› zamanl› olarak, özürlü kontenjan› a盤› bulundu¤u sü-
rece özür gruplar› ve e¤itim durumlar› itibar›yla s›nav sorusu haz›rlanmak ve ula-
fl›labilirliklerini sa¤lamak suretiyle merkezi olarak yap›l›r.

Özel Koflullar
Özel koflullar, iki kümededir ve memurlu¤a girmenin genel koflullar› yan›nda, ida-
reler taraf›ndan görevin niteli¤ine uygun olarak özel olarak istenebilecek objektif
nitelikleri içerir. Birincisi, memurun hizmet görece¤i s›n›f›n gerektirdi¤i, daha yük-
sek ö¤renim dereceleri (örnek olarak, yüksek lisans, doktora) belirli fakülte (örnek
olarak, Siyasal Bilgiler Fakültesi), okul ya da ö¤renim dallar›n› (örnek olarak, ka-
mu yönetimi bölümü), meslek içi veya meslekle ilgili e¤itim programlar›n› (örnek
olarak, bilgisayar kullanma) bitirmifl olmak, yabanc› dil bilmek (örnek olarak, Fars-
ça) gibi koflullar konulabilir. ‹kinci küme ise kurumlar›n özel kanun ya da di¤er
mevzuat›nda yer alan koflullard›r.
Özel koflullar, genel koflullara ayk›r› olamaz. Di¤er yandan, özel koflullar›n, ya-
sa ve yasaya dayanan yönetmelikler eliyle objektif olarak düzenlenmesi gerekir.
Yasada yer almayan özel koflullar›n idari düzenleyici ifllemlerle düzenlenmesi aç›k
biçimde hukuksuz olacak ve anayasaya ayk›r›l›k tafl›yacakt›r.

Memurlu¤a Girmede Merkezi ve Kurumsal S›nav Yöntemi

Memurlu¤un temel ilkelerinden ve anayasal ilke olarak da kabul edilmifl olan liya-
kat ilkesi, yukar›da aç›klad›¤›m›z gibi öncelikle memurun hizmete al›nmas› ile bafl-
lar. Hizmete al›nmada s›nav yöntemi liyakati kurmada olmazsa olmaz araçt›r. S›nav
koflulu, Anayasa’n›n 70. ve Devlet Memurlar› Kanunu’nun 50. maddesinin gere¤i-
dir. Yasan›n 50. maddesi, memurlu¤a girmenin ancak s›nav ile mümkün oldu¤unu
hüküm alt›na alm›flt›r. Buna göre, s›navs›z memur al›namaz. Türk kamu personel
rejiminde memurlu¤a girmede s›nav esas›, 1999 y›l›na kadar kurumsal nitelikli ola-
54 Kamu Personel Hukuku

rak yürümüfl, kurumlar kendi personellerini bizzat kendilerinin yapt›¤› yar›flma ve

yeterlik s›navlar› ile alm›fllard›r. Ancak 1999 y›l›nda ilgili yönetmelikte yap›lan de-
¤ifliklik ile merkezi s›nav yöntemi benimsenmifltir.
Memurlar›n hizmete al›nmas› konusu, 2002 y›l›nda kabul edilen Kamu Görev-
lerine ‹lk Defa Atanacaklar ‹çin Yap›lacak S›navlar Hakk›nda Genel Yönetmelik ile
düzenlenmifltir. Memurlu¤a giriflte uygulanan s›nav düzeni merkezi ve kurumsal
yap›lar› bar›nd›rmaktad›r. Belirli kurumlar yönetmeli¤in kapsam› d›fl›nda tutulmufl-
tur. Bunlar, Adalet Bakanl›¤›, Milli Savunma Bakanl›¤› ve Milli ‹stihbarat Teflkilat›
Müsteflarl›¤› ile ‹çiflleri ve D›fliflleri bakanl›klar›n›n bakanl›k teftifl kurullar›, Jandar-
ma Genel Komutanl›¤› ve Askerî Adalet Teftifl Kurullar› ve 657 say›l› Devlet Me-
murlar› Kanunu’nun de¤iflik 1. maddesinin üçüncü f›kras›nda say›lanlar ile devlet
senfoni orkestralar› ve Devlet Klasik Türk Müzi¤i Korosu sanatç›lar›d›r.
Memurlar›n hizmete al›m›nda, memurlar, A grubu ve B grubu olmak üzere iki
kümeye ayr›lm›flt›r. Her iki küme için s›nav süreci farkl›d›r. Her iki grup kadroya
atanabilmek için öncelikle adaylar›n, her iki grup için ayr› ayr› haz›rlanan ve Ölç-
me, Seçme ve Yerlefltirme Merkezi (ÖSYM) ile Devlet Personel Baflkanl›¤›n›n
(DPB) ortaklafla yürüttü¤ü merkezi olarak yap›lan Kamu Personeli Seçme S›nav›na
(KPSS) girmeleri gereklidir. KPSS sonuçlar› iki y›l süreyle geçerlidir. Ancak, bu sü-
re içinde yeni bir s›nav›n yap›lamamas› durumunda, s›nav sonuçlar›, bir sonraki s›-
nava kadar geçerli olur.
A grubu kadrolar, özel yar›flma s›nav›na tabi tutulmak suretiyle girilen ve be-
lirli bir yetiflme program› sonras› yeterlik s›nav›na tabi tutulan mesleklere iliflkin
kadrolar› kapsar. Bu grup kadrolar, kariyer mesleklerini içerir. A grubu kadrolar›-
na memur seçimi, esas olarak kendi mevzuat›na göre yapacaklar› kurumsal girifl
s›nav› ile gerçeklefltirilir. Ancak, kendi mevzuat›nda hüküm bulunmak kayd›yla
KPSS puanlar›, girifl s›nav› yap›lmadan da ilgili kamu kurum ve kurulufllar›nca,
do¤rudan A grubu kadrolara atama için kullan›labilir. A grubu kadrolara girifl s›-
nav› için öncelikle idareler, ilgili kadrolara iliflkin genel koflullar›, taban KPSS pu-
an›n› ve girifl s›nav› bilgilerini Resmî Gazete ve yüksek tirajl› gazetelerde ilan
ederler. Kurumsal girifl s›nav›na, KPSS sonuçlar›na göre belirlenen adaylardan,
aç›ktan atama izni al›nm›fl kadro kontenjan›n›n 20 kat›ndan fazla olmamak üzere
kamu kurum ve kurulufllar› taraf›ndan belirlenen say›da aday ça¤r›l›r. Kurumlar,
kendi mevzuatlar› çerçevesinde girifli s›nav›n› yaz›l› s›nav ve/veya mülakat biçi-
minde yapabilirler. A grubu kadrolardan baz›lar› flunlard›r; Baflbakanl›k Uzman
Yard›mc›s›, Bakanl›k Müfettifl Yard›mc›s›, Enerji Uzman Yard›mc›s›, Devlet Perso-
nel Uzman Yard›mc›s›, Maliye Uzman Yard›mc›s›, Devlet Bütçe Uzman Yard›mc›-
s›, Devlet Gelir Uzman Yard›mc›s›.
B grubu kadrolar, 190 say›l› Kanun Hükmünde Kararname’nin eki listelerde yer
alan, genel ve katma bütçeli kurumlarla bunlara ba¤l› döner sermayeli kurulufllar,
kanunlar ile kurulan fonlar ve kefalet sand›klar›, il özel idareleri ve belediyeler, il
özel idareleri ve belediyelerin kurduklar› birlikler ile bunlara ba¤l› döner sermaye-
li kurulufllar ve di¤er kamu kurum ve kurulufllar›nda A grubu kadrolar d›fl›nda ka-
lan kadrolar› kapsar. B grubu kadrolara s›nav süreci bütünüyle merkezi olarak ya-
p›l›r, kurum ve kurulufllar herhangi bir s›nav yapmaya yetkili de¤illerdir.
Süreçte öncelikle, atama yap›lacak kadrolar ve adaylardan istenecek koflullar
belirlenir. Daha sonra, ilgili kurum ve kuruluflun, atama yap›lacak aç›ktan atama
izni al›nm›fl kadrolara iliflkin koflullarla DPB’ye baflvurusu ile süreç devam eder.
Yüksekö¤retim Kurulu Baflkanl›¤› ise üniversitelerin ilgili kadrolar›na iliflkin koflul-
lar›n› DPB’ye iletir. DPB taraf›ndan oluflturulan Nitelik-Kod K›lavuzu ÖSYM’ye ile-
 3. Ünite - Memur Statüsü I (Genel Statü ve Hizmete Girifl) 55

tilir. Daha sonra KPSS’ye girmifl olan adaylar›n yerlefltirilmesine geçilir. Yerlefltirme
sürecinde, tercih k›lavuzu haz›rlan›r, adaylardan tercihler al›n›r, genel ve ek yerlefl-
tirme yap›l›r. Yerlefltirme ifllemi, Aday›n KPSS puan› ve tercihlerine göre, ÖSYM ta-
raf›ndan yap›l›r. Adaylar, yerlefltirildikleri kamu kurum ve kurulufllar›na, Tercih K›-
lavuzu’nda yaz›l› olan belgeler ve KPSS S›nav Sonuç Belgesi ile birlikte atanmak
üzere süresi içinde baflvururlar. Kamu kurum ve kurulufllar›, atamaya yetkili ami-
rin onay› ile befl kifliden oluflan bir s›nav de¤erlendirme komisyonu kurar. Bu ko-
misyon, atanmak üzere bildirilen adaylar›, aran›lan nitelikler yönünden inceleye-
rek, nitelikleri uyanlar›n atamalar›n›n yap›lmas›n› teklif eder.

Adayl›k ve Aslî Memurlu¤a Atanma

Memurluk s›nav›n› kazananlar, atamaya yetkili amir taraf›ndan aday memur olarak Aday memurluk temel
atan›rlar. Memur için, aslî memurlu¤a atanana kadar geçen süre adayl›k süresidir e¤itiminde yer alan konular
flunlard›r; Atatürk ‹lkeleri,
(Devlet Memurlar› Kanunu, madde 54-57). Bu süreç, memurun deneme süresi ola- Türkiye Cumhuriyeti
rak nitelendirilebilir. Adayl›k süresi içinde aday memurun kimi hak ve yükümlü- Anayasas›, genel olarak
Devlet Teflkilat›, 657 say›l›
lükleri aslî memurdan farkl› ve s›n›rl›d›r. Örnek olarak, adayl›k süresi içerisinde Devlet Memurlar› Kanunu,
aday memurun y›ll›k izin hakk› yoktur. Aday memur ayn› zamanda, afla¤›da ince- yaz›flma - dosyalama
usulleri, devlet mal›n›
leyece¤imiz, özel yetifltirilme sürecine tabi tutulur. Adayl›¤a atanan aday memur, koruma ve tasarruf
ilgili mevzuata göre belgeleri ibraz etmek yan›nda, 1990 tarihli ve 3628 say›l› Mal tedbirleri, halkla iliflkiler,
gizlilik ve gizlili¤in önemi,
Bildiriminde Bulunulmas›, Rüflvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu ve ilgili yö- ‹nk›lâp Tarihi, milli güvenlik
netmelik çerçevesinde mal bildiriminde bulunmak zorundad›r. bilgileri, haberleflme, Türkçe
Adayl›k süresi bir y›ldan az iki y›ldan fazla olamaz. ‹dare, bir y›l ile iki y›l ara- dilbilgisi kurallar›, insan
haklar›.
s›nda kalan süre içerisinde, baflar›l› olan aday memuru aslî memurlu¤a atamak ya
da ilgili hükümler çerçevesinde baflar›s›z olan›n ilifli¤ini kesmek zorundad›r. Aday Aday memurluk haz›rlay›c›
e¤itimi, kurum ve kuruluflun
memurlar›n yetifltirilmeleri, Devlet Memurlar› Kanunu ve bu yasaya ba¤l› olarak tan›t›lmas›, görevleri,
haz›rlanan Aday Memurlar›n Yetifltirilmelerine ‹liflkin Genel Yönetmelik ile dü- teflkilat›, ilgili mevzuat›,
di¤er kurumlarla iliflkileri,
zenlenmifltir. Aday memurlar öncelikle memurlar›n ortak nitelikleri ile ilgili konu- aday memurun görevi ile
lar› kapsayan temel e¤itime tabi tutulurlar. Temel e¤itimde yer alan konular flun- ilgili konular› ve uygun
görülen di¤er konular› içerir.
lard›r; Atatürk ‹lkeleri, Türkiye Cumhuriyeti Anayasas›, genel olarak Devlet Teflki-
lat›, 657 say›l› Devlet Memurlar› Kanunu, yaz›flma - dosyalama usulleri, devlet ma-
l›n› koruma ve tasarruf tedbirleri, halkla iliflkiler, gizlilik ve gizlili¤in önemi, ‹nk›-
lâp Tarihi, milli güvenlik bilgileri, haberleflme, Türkçe dilbilgisi kurallar›, insan
haklar›. Aday memur, temel e¤itim sonras› haz›rlay›c› e¤itime tabi tutulur. Haz›r-
lay›c› e¤itim, memurlar›n aday olarak atand›¤› kurum veya kuruluflu, s›n›f› ve gö-
revine iliflkin e¤itimdir. Haz›rlay›c› e¤itim, kurum ve kuruluflun tan›t›lmas›, görev-
leri, teflkilat›, ilgili mevzuat›, di¤er kurumlarla iliflkileri, aday memurun görevi ile
ilgili konular› ve uygun görülen di¤er konular› içerir. Aday memurun yetifltirilme-
sinin üçüncü aflamas›, staja program›na iliflkindir. Staj program› ilgili kurum ve ku-
rulufllarca düzenlenir. Aday memurlar›n yetifltirilme sürecinde e¤itim ve stajda ba-
flar›l› olmalar› flartt›r.
Aday memurlar›n adayl›k süresi içerisinde görevlerine son verilmesi aslî me-
murlardan farkl› koflullara ba¤l›d›r. Devlet Memurlar› Kanunu’nda esas olarak,
aday memurun statü güvencesi, aslî memura göre gevflek olarak kurulmufltur.
Adayl›k süresi içerisinde memurun görevine üç durumda son verilir. Temel e¤itim,
haz›rlay›c› e¤itim ve staj devrelerinin her birinde baflar›s›z olanlar›n; adayl›k süresi
içerisinde hâl ve hareketlerinde memuriyetle ba¤daflmayacak durumlar›, göreve
devams›zl›klar› tespit edilenlerin ve adayl›k süresi içerisinde disiplin cezas› alm›fl
olanlar›n disiplin amirlerinin teklifi ve atamaya yetkili amirin onay› ile iliflikleri ke-
silir. Adayl›k dönemi içerisinde veya sonunda, 56 ve 57. madde hükümleri çerçe-
56 Kamu Personel Hukuku

vesinde, sa¤l›k nedenleri hariç olmak üzere, iliflikleri kesilenler üç y›l süre ile me-
murlu¤a al›nmazlar. Aday memur iken iliflkileri kesilenler, ilgili kurumlarca derhal
Devlet Personel Baflkanl›¤›na bildirilir.
Adayl›k devresi içinde e¤itimde baflar›l› olan adaylar disiplin amirlerinin teklifi
ve atamaya yetkili amirin onay› ile onay tarihinden geçerli olmak üzere aslî me-
murlu¤a atan›rlar. Aday memur, aslî memurlu¤a atand›ktan yemin belgesini imza-
lar ve en geç bir ay içerisinde merasimle yemin eder.

‹stisnai Memurluklara Atanma

‹stisnai memurluk, genel olarak, idarenin s›nav kofluluna uymadan do¤rudan tak-
dire dayal› olarak kiflileri baz› unvanlara memur olarak atamas›d›r. Uygulama, ki-
mi zaman s›nav sürecini aflmak, ancak özünde, idareye, belirli ve s›n›rl› kadrolar
için özellikle seçilmifllerle do¤rudan çal›flacak kadrolara atamada esneklik tan›ma
amac›n› tafl›r. Bu biçimde, memurluk kariyeri d›fl›ndaki kifliler baz› unvanlara me-
mur atanabilir. ‹stisnai memurluk, bu çerçevede, liyakat ve kariyer ilkelerinin uy-
gulanmad›¤› istisnai kadrolard›r. Bu kadrolar, emeklilik ayl›¤›n›n hesab›nda ve di-
¤er memurluklara naklen atanmalar›nda herhangi bir s›n›f için kazan›lm›fl hak sa-
y›lmaz. Bu görevlerde bulunan memurlar›n emeklilik k›demleri yürümeye devam
eder. ‹stisnai memurluklar için Devlet Memurlar› Kanunu’nun 48. maddesindeki
genel memurlu¤a girme koflullar› aran›r, ilgili kurumun teflkilat kanununa ek hü-
kümler konulabilir. Ayr›ca, devlet sanatç›lar›nda aranacak nitelikler bir yönetme-
likle belirtilir, D›fliflleri Bakanl›¤› hukuk müflavirli¤ine atanabilmek için ise bir ya-
banc› dili çok iyi bilmek ve özel yönetmeli¤inde belirtilecek di¤er nitelikleri tafl›-
mak flartt›r. ‹stisnai memurluklara atananlar hakk›nda, Devlet Memurlar› Kanu-
nu’nun atanma, s›navlar, kademe ilerlemesi ve derece yükselmesi d›fl›nda kalan
bütün hükümleri uygulan›r.
Devlet Memurlar› Kanunu’nda istisnai memurluklar tek tek say›lm›flt›r (madde
59). ‹stisnai memurluklar flunlard›r; Cumhurbaflkanl›¤› Genel Sekreterli¤i ile Tür-
kiye Büyük Millet Meclisinin memurluklar›, Bakan Yard›mc›l›klar›, Baflbakan Bafl-
müflaviri, Savunma Sanayii Müsteflarl›¤›na ait Müsteflar, Müsteflar Yard›mc›s›, I.Hu-
kuk Müflaviri, Daire Baflkan› ve Müflavir Avukat kadrolar›, Toplu Konut ‹daresi
Baflkanl›¤›na ait Baflkan, Baflkan Yard›mc›s›, Hukuk Müflaviri, Daire Baflkan›, Uz-
man, Uzman Yard›mc›s›, Müflavir Avukat ve fiube Müdürleri (Uzman), Baflbakan
Müflavirlikleri, Özellefltirme ‹daresi Baflkanl›¤›nda Baflkan, Baflkan Yard›mc›s›,
Baflkanl›k Müflaviri, Daire Baflkan›, Proje Grup Baflkan› ve Bas›n ve Halkla ‹liflki-
ler Müflavirli¤i, Baflbakanl›k ve Bakanl›k Müflavirlikleriyle Bas›n ve Halkla ‹liflkiler
Müflavirlikleri, Baflbakanl›k Bas›n Müflavirli¤i, Türkiye ‹statistik Kurumu Bas›n ve
Halkla ‹liflkiler Müflavirli¤i, Avrupa Birli¤i Bakanl›¤› Baflkanl›klar› (‹dari Hizmetler
Baflkanl›¤› hariç), Yurtd›fl› Türkler ve Akraba Topluluklar Baflkanl›¤› Baflkan Yar-
d›mc›s›, Baflkanl›k Müflaviri, Bas›n Müflaviri ve Hukuk Müflaviri, Gelir ‹daresi Bafl-
kanl›¤›nda Bas›n ve Halkla ‹liflkiler Müflavirli¤i, Bakanlar Kurulu Sekreterli¤i, Mil-
li Savunma Bakanl›¤› ile Türk Silahl› Kuvvetleri kadrolar›nda veya kadro aç›kla-
malar bölümünde özel nitelikli olarak gösterilen görev yerleri, Özel Kalem Mü-
dürlükleri, Valilik, Büyükelçilik, Elçilik, Daimi Temsilcilikler, D›fliflleri Bakanl›¤›
Stratejik Araflt›rmalar Merkezi Baflkanl›¤›, d›fl kurulufllarda çal›flma müflavirlikleri
nezdinde görevlendirilecek sendika uzmanl›klar›, Din ‹flleri Yüksek Kurulu Üye-
likleri, Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤› Baflkanl›k Müflaviri, Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤› Ba-
s›n ve Halkla ‹liflkiler Müflaviri, Milli ‹stihbarat Teflkilat› memurluklar›, Milli Gü-
venlik Kurulu Genel Sekreterli¤i Müflavirlikleri, Hukuk Müflavirli¤i ve Genel Sek-
 3. Ünite - Memur Statüsü I (Genel Statü ve Hizmete Girifl) 57

reter Sekreterli¤i, Anayasa Mahkemesi Bas›n Müflavirli¤i. Say›lan kadrolara, Dev-

let Memurlar› Kanunu’nun atanma, s›navlar, kademe ilerlemesi ve dereceye yük-
selmesine iliflkin hükümleriyle ba¤l› olmaks›z›n tahsis edilmifl derece ayl›¤› ile
memur atanabilir.

Memurluk Rejiminde Di¤er Atanma Türleri

Memurluk rejiminde ilk defa atanma ve adaylar›n aslî memurlu¤a atanma d›fl›nda
memurun farkl› biçimlerde, memurluk statüsü devam ederken ya da statü sona er-
dikten sonra ortaya ç›kabilen atanma türleri bulunmaktad›r. Bunlar; afla¤› derece-
lere atanma, idari görevlere atanma, yer de¤ifltirme suretiyle atanma, karfl›l›kl› ola-
rak yer de¤ifltirmek suretiyle atanma, bir kurumdan di¤erine naklen atanma, ku-
rum içerisinde baflka yere atanma, vekâleten atanma, memurluktan çekilenlerin
yeniden atanmas› ve emekli memurlar›n yeniden atanmas›d›r.

Afla¤› Derecelere Atanma

Devlet Memurlar› Kanunu’nun 68/B maddesine göre, E¤itim ve Ö¤retim Hizmetle-
ri S›n›f› hariç olmak üzere, s›n›flar›n 1, 2, 3 ve 4. derecelerindeki kadrolar›na, de-
rece yükselmesindeki süre kayd› aranmaks›z›n, atanmas›ndaki usule göre daha
afla¤›daki derecelerden atama yap›labilir.

‹dari Görevlere Atanma

Devlet Memurlar› Kanunu’nun 69. maddesi ile say›lan üç s›n›fta görev yapan me-
murlar›n, kazan›lm›fl hak derecesinden iki derece afla¤›da olan idari görevlere ata-
nabilmesinin esaslar› düzenlenmifltir. Hüküm, idarelerin, baz› s›n›flarda idari gö-
revlere atama yapmalar›nda esneklik sa¤lamaktad›r. Buna göre, kurumlar, E¤itim
ve Ö¤retim, Sa¤l›k ve Yard›mc› Sa¤l›k ve Teknik Hizmetler S›n›flar›na dâhil me-
murlardan, kariyerlerinden yararlanmak istediklerini 2 - 4. dereceler aras›ndaki
idari görevlere ait olup kazan›lm›fl hak derecelerinin iki alt›ndaki derecelerden tes-
pit ve ihdas edilmifl kadrolara atayabilirler. Bu suretle atanan memurlar›n ayl›klar›
kazan›lm›fl hak dereceleri üzerinden ödenir. Ancak kazan›lm›fl ayl›k dereceleri ve
kariyer hizmet s›n›flar› için tespit edilen ek gösterge, zam ve tazminatlar ile atan-
d›klar› görevlerin ek gösterge, zam ve tazminatlar›n›n farkl› olmas› hâlinde fazla
olan› ödenir.

Yer De¤ifltirme Suretiyle Atanma

Devlet Memurlar› Kanunu’nun 72. maddesi ve buna ba¤l› olarak kabul edilen
Yönetmelik ile memurlar›n yer de¤ifltirmek suretiyle atanmas› konusu genel
esaslara ba¤lanm›flt›r. Yer de¤ifltirmek suretiyle atanma, ayn› kurumda çal›flan
memurlar›n tespit edilen hizmet bölgelerine belirli süreler dahilinde Devlet Me-
murlar› Kanunu’ndaki esaslar çerçevesinde atanmas›d›r. Buradaki amaç, me-
murlar›n Türkiye’nin geliflmifl ve azgeliflmifl yörelerine dengeli ve adil da¤›l›m›-
n› sa¤lamakt›r.
58 Kamu Personel Hukuku

Tablo 3.3
Yer De¤ifltirme Suretiyle Atanmaya ‹liflkin Hizmet Bölgeleri

I. BÖLGE II. BÖLGE III. BÖLGE IV. BÖLGE V. BÖLGE VI. BÖLGE
1. Adana 1. Ayd›n 1. Afyonkarahisar 1. Amasya 1. Artvin 1. Ad›yaman
2. Ankara 2. Bal›kesir 2. Bilecik 2. Çank›r› 2. Elaz›¤ 2. A¤r›
3. Bursa 3. Çanakkale 3. Bolu 3. Çorum 3. Erzincan 3. Bingöl
4. Gaziantep 4. Denizli 4. Burdur 4. Kastamonu 4. Erzurum 4. Bitlis
5. ‹çel 5. Edirne 5. Düzce 5. K›rflehir 5. Kahramanmarafl 5. Hakkari
6. ‹stanbul 6. Kayseri 6. Giresun 6. Nevflehir 6. Malatya 6. Kars
7. ‹zmir 7. Tekirda¤ 7. Isparta 7. Ni¤de 7. Sivas 7. Mardin
8. Kocaeli 8. Konya 8. Kütahya 8. Sinop 8. fianl›urfa 8. Mufl
9. Manisa 9. Ordu 9. Tokat 9. Diyarbak›r 9. Siirt
10. Mu¤la 10. Osmaniye 10. Yozgat 10. Tunceli
11. Sakarya 11. Rize 11. Aksaray 11. Ardahan
12. Antalya 12. Samsun 12. Karaman 12. I¤d›r
13. Hatay 13. K›rklareli 13. Kilis 13. Batman
14. Zonguldak 14. Trabzon 14. fi›rnak
15. Eskiflehir 15. Uflak 15. Gümüflhane
16. Yalova 16. Bart›n 16. Bayburt
17. Karabük 17. Van
18. K›r›kkale

1983 tarihli Devlet Memurlar›n›n Yer De¤ifltirme Suretiyle Atanmalar›na ‹liflkin

Yönetmelik ile Türkiye’nin ekonomik, sosyal, kültürel ve ulafl›m flartlar› yönünden
benzerlik ve yak›nl›k gösteren illeri grupland›r›larak, geliflmifllik s›ras›na göre alt›
hizmet bölgesine ayr›lm›flt›r. Yasa ve Yönetmelik’te yer de¤ifltirmek suretiyle atan-
mada, memurun sa¤l›k durumu ve eflinin de memur olmas› durumunda aile birli-
¤inin korunmas› göz önüne al›nacak etmenler aras›nda düzenlenmifltir.

Karfl›l›kl› Olarak Yer De¤ifltirmek Suretiyle Atanma

Devlet Memurlar› Kanunu’nun 73. maddesine göre ayn› kurumun farkl› yerlerinde
bulunan ve ayn› s›n›fta yer alan memurlar, atamaya yetkili amirlerinin uygun bul-
mas› durumunda karfl›l›kl› olarak yer de¤ifltirmek suretiyle atanabilirler. Bu türden
atamaya, uygulamada becayifl denilmektedir.

Bir Kurumdan Di¤erine Naklen Atanma

Devlet Memurlar› Kanunu’nun 74. maddesi çerçevesinde memurlar, bir kurumdan
di¤erine naklen atanabilirler. Memurun baflka bir kuruma naklen atanmas› belirli
koflullara ba¤l›d›r. Öncelikle memurun iste¤i ve memuru atamaya yetkili amirin
nakle muvâfakat› (uygun bulmas›) gereklidir. Memurlar›n, kazan›lm›fl hak derece-
leri üzerinden veya derece yükselmesi suretiyle bulunduklar› s›n›ftan ya da ö¤re-
nim durumlar› itibar›yla girebilecekleri s›n›ftan, bir kadroya nakilleri mümkündür.
Memurlar›n kazan›lm›fl hak derecelerinin alt›ndaki derecelere atanabilmeleri için
ise atanacaklar› kadro derecesi ile kazan›lm›fl hak dereceleri aras›ndaki fark›n üç
dereceden çok olmamas› ve memurlar›n iste¤i de flartt›r. Afla¤› dereceye atanan
memurlar, derece yükselmesine iliflkin koflullara ba¤l› kal›nmaks›z›n eski derece-
lerine tekrar atanabilirler.
 3. Ünite - Memur Statüsü I (Genel Statü ve Hizmete Girifl) 59

Kurum ‹çerisinde Baflka Yere Atanma

Devlet Memurlar› Kanunu’nun 76. maddesine göre, kurumlar, görev ve unvan eflit-
li¤i gözetmeden kazan›lm›fl hak ayl›k dereceleriyle memurlar› bulunduklar› kadro
derecelerine eflit veya derece yükselmesine iliflkin esaslar çerçevesinde daha üst,
kurum içinde ayn› veya baflka yerlerdeki di¤er kadrolara naklen atayabilirler.

Vekâleten Atanma
Memurlar›n yasal izin, geçici görev, disiplin cezas› uygulamas› ya da görevden ‹lkokul ö¤retmenli¤i (yaz
uzaklaflt›rma nedenleriyle ifllerinden geçici olarak ayr›lmalar› hâlinde yerlerine ku- tatili hariç), tabiplik, difl
tabipli¤i, eczac›l›k, köy ve
rum içinden veya di¤er kurumlardan veya aç›ktan vekil atanabilir. ‹lkokul ö¤ret- beldelerdeki ebelik ve
menli¤i (yaz tatili hariç), tabiplik, difl tabipli¤i, eczac›l›k, köy ve beldelerdeki ebe- hemflirelik, mühendis ve
mimarl›k, veterinerlik,
lik ve hemflirelik, mühendis ve mimarl›k, veterinerlik, vaizlik, Kur’an kursu ö¤reti- vaizlik, Kur’an kursu
cili¤i, imam-hatiplik ve müezzin-kayy›ml›¤a ait bofl kadrolara Maliye Bakanl›¤›n›n ö¤reticili¤i, imam-hatiplik
ve müezzin-kayy›ml›¤a ait
izni (yerel yönetimlerde izin flart› aranmaz) ile aç›ktan vekil atanabilir. Bir görevin bofl kadrolara Maliye
memurlar eliyle vekâleten yürütülmesi hâlinde ayl›ks›z vekâlet as›ld›r. Ayn› kurum- Bakanl›¤›n›n izni (yerel
yönetimlerde izin flart›
dan yukar›da say›lan ayr›lmalar dolay›s›yla atanan vekil memurlara vekâlet görevi- aranmaz) ile aç›ktan vekil
nin 3 aydan fazla devam eden süresi için, kurum d›fl›ndan veya aç›ktan atananlar- atanabilir.
la kurum içinden ilkokul ö¤retmenli¤ine atanan ö¤retmenler ile veznedarl›k göre-
vine atananlara göreve bafllad›klar› tarihten itibaren vekâlet ayl›¤› ödenir.

Memurluktan Çekilenlerin Yeniden Atanmas›

Devlet Memurlar› Kanunu’nun 92. maddesinde memurluktan çekilenlerin ve çekil-
mifl say›lanlar›n yeniden memur olarak atanmas›na iliflkin esas ve usuller düzen-
lenmifltir. Bu olgu memurlu¤un bir kariyer olmas›ndan kaynaklanmaktad›r. Ancak
bu flekilde atamada, idarelerin genifl takdir yetkisi bulunmaktad›r. ‹ki defadan faz-
la olmamak üzere memurluktan kendi istekleriyle çekilenlerden veya Devlet Me-
murlar› Kanunu hükümlerine göre çekilmifl say›lanlardan tekrar memurlu¤a dön-
mek isteyenler, ayr›ld›klar› s›n›fta bofl kadro bulunmak ve bu s›n›f›n niteliklerini ta-
fl›mak flart›yla ayr›ld›klar› tarihte almakta olduklar› ayl›k derecesine eflit bir derece-
nin ayn› kademesine atanabilirler. Memurluktan çekilenler, bir s›n›ftan baflka bir s›-
n›fa geçmeye iliflkin hükümlere uyulmak suretiyle di¤er bir s›n›fta eflit derecedeki
kadrolara da atanabilirler. Memurluktan çekilenlerin ve çekilmifl say›lanlar›n yeni-
den atanmas›nda, Devlet Memurlar› Kanunu’ndaki çekilmeye iliflkin sürelere de
uyulmas› flartt›r.
Devlet Memurlar› Kanunu’na tabi olmayan personelden kendi istekleri ile gö-
revinden çekilmifl olanlar, bofl kadro bulunmak ve girece¤i s›n›f›n niteliklerini ta-
fl›mak kayd› ile bu Kanuna tabi kurumlardaki memurluklara atanabilirler. Ayr›ca,
yasama görevinde ya da bakan olarak geçirilen her y›l bir kademe ilerlemesi ve
her iki y›l bir derece yükselmesine esas olacak flekilde de¤erlendirilir.

Emekli Memurlar›n Yeniden Atanmas›

Devlet Memurlar› Kanunu’nun 93. maddesinde emekli memurlar›n yeniden atan-
mas› konusu düzenlenmifltir. Buna göre, 5434 say›l› Türkiye Cumhuriyeti Emekli
Sand›¤› Kanunu hükümlerine göre emekli olanlardan (5434 say›l› Kanun’un 104.
maddesine göre emeklilikle ilgili görevlere yeniden atanamayacaklar hariç) s›n›f›n-
da yaz›l› nitelikleri tafl›makta bulunanlar Devlet Memurlar› Kanunu’nun memurluk-
tan çekilenlerin yeniden atanmas› hükümlerine göre kurumlarda bofl kadro bulun-
mak flart›yla yeniden memurlu¤a al›nabilirler.
60 Kamu Personel Hukuku

Özet

NA M A Ç Memurlu¤un genel statüsünü tan›mlayabilmek.

N
A M A Ç
1 2
Memurlu¤un ay›rt edici özü, statü hukuku do¤-
rultusunda istihdam edilmesidir. Statü hukuku,
as›l olarak akdi (sözleflme) iliflkinin tersidir. Sta-
tü hukukunun 19. yüzy›lda temel öncülleri belir-
mekle birlikte, esas olarak Bat›’da ve Türkiye’de
tarihsel olarak, 1945 sonras› ortaya ç›kan Fordist
dönemde bütüncül olarak ortaya ç›km›flt›r. Statü
hukukunun anayasal düzlemdeki ilk ifadesi, 1919
Alman Weimar Anayasas›’ndad›r. Akdi istihda-
m›n tersi olarak statü hukukunun dört temel ni-
teli¤i bulunmaktad›r. Bunlar; (1) Çal›flma rejimi-
nin anayasal ilkelere dayal› olarak bütünüyle ya-
salardan bafllayan hukuki düzenleme silsilesi ile
belirlenmesi; (2) Çal›flma rejiminin devlet taraf›n-
dan tek tarafl› olarak belirlenmesi; (3) Çal›flan›n
yasadan kaynaklanan objektif durum ve koflullar
ortaya ç›kmad›kça yaflam boyu kariyer düzeni
içerisinde istihdam›; (4) Çal›flanlar›n statüleri üze-
rinde tesis edilen ifllemlere karfl› yarg› yoluna gi-
debilmesidir. Devlet Memurlar› Kanunu, memur-
lu¤un esaslar›n› ve rejimini düzenleyen bir ka-
nundur. Yasa, memurlar›n, statü hukukuna ba¤-
l› olarak istihdam edilmesi esas› üzerine kurul-
mufltur. Buna ba¤l› olarak Yasa’da memurlu¤un
üç temel niteli¤i oldu¤u saptayabiliyoruz. Ya-
sa’n›n temel ilkeleri, ayn› zamanda memurlu¤un
temel niteliklerine denk gelmektedir. Yasa’da
memurlu¤un üç temel niteli¤i say›lm›flt›r; s›n›f-
land›rma, kariyer, liyakat.
Memurlu¤a girmenin anayasal ilkeleri ve koflul-
lar› yan›nda ilk defa atanma ve di¤er atanma
türlerini aç›klayabilmek.
Memurlu¤a girmek bütün vatandafllar için bir hak-
t›r. Memurlu¤a girmek siyasal alanda yer alan,
t›pk› seçme seçilme gibi vatandafllar›n haklar›n-
dand›r. 1982 Anayasas›’nda memurlu¤a girmeye
iliflkin anayasal ilkenin dört unsuru bulunmakta-
d›r. Birinci olarak, memurlu¤a girmek yaln›zca
Türkiye Cumhuriyeti vatandafllar›na özgü bir hak-
t›r. ‹kinci olarak, vatandafllar›n özgür ve serbest-
çe kullanaca¤› bir hakt›r. Üçüncü olarak, vatan-
dafllar›n eflit biçimde kullanaca¤› bir hakt›r. Dör-
düncü olarak vatandafllar›n hizmete al›nmas›nda
görevin gerektirdi¤i niteliklerinden baflka hiçbir
ayr›m gözetilemez. Devlet Memurlar› Kanunu’nun
48. maddesine göre, devlet memuru olman›n ge-
nel ve özel koflullar› bulunmaktad›r. Genel koflul-
lar flunlard›r; Türk vatandafl› olmak, belirli yaflta
olmak, belirli ö¤renime sahip olmak, kamu hak-
lar›ndan mahrum bulunmamak, belirli suçlardan
ve belirli sürelerle mahkûm olmamak, askerlik ve
sa¤l›k. Memurlu¤un temel ilkelerinden ve anaya-
sal ilke olarak da kabul edilmifl olan liyakat ilke-
si, öncelikle memurun hizmete al›nmas› ile bafl-
lar. Hizmete al›nmada s›nav yöntemi liyakati kur-
mada olmazsa olmaz araçt›r. S›nav koflulu, Ana-
yasa’n›n 70. ve Devlet Memurlar› Kanunu’nun 50.
maddesinin gere¤idir. Memurlu¤a giriflte uygula-
nan s›nav düzeni merkezi ve kurumsal yap›lar›
bar›nd›rmaktad›r. Memurluk s›nav›n› kazananlar,
atamaya yetkili amir taraf›ndan aday memur ola-
rak atan›rlar. Memur için, aslî memurlu¤a atana-
na kadar geçen süre adayl›k süresidir. Bu süreç,
memurun deneme süresi olarak nitelendirilebilir.
Memurluk rejiminde ilk defa atanma, adaylar›n
aslî memurlu¤a atanma ve istisnai memurluklara
atanma d›fl›nda memurun farkl› biçimlerde, me-
murluk statüsü devam ederken ya da statü sona
erdikten sonra ortaya ç›kabilen atanma türleri bu-
lunmaktad›r. Bunlar; afla¤› derecelere atanma,
idari görevlere atanma, yer de¤ifltirme suretiyle
atanma, karfl›l›kl› olarak yer de¤ifltirmek suretiyle
atanma, bir kurumdan di¤erine naklen atanma,
kurum içerisinde baflka yere atanma, vekâleten
atanma, memurluktan çekilenlerin yeniden atan-
mas› ve emekli memurlar›n yeniden atanmas›d›r.
 3. Ünite - Memur Statüsü I (Genel Statü ve Hizmete Girifl) 61

Kendimizi S›nayal›m
1. Statü hukukunun anayasal düzlemdeki bütüncül ifa- 6. Memurlu¤a giriflte merkezi s›nav yöntemine hangi
desi ilk olarak hangi anayasada ifade edilmifltir? y›l geçilmifltir?
a. 1958 Frans›z Anayasas› a. 1998
b. 1949 Federal Almanya Anayasas› b. 1999
c. 1919 Alman Weimar Anayasas› c. 2000
d. 1791 Frans›z Anayasas› d. 2001
e. 1947 ‹talyan Anayasas› e. 2002

2. Afla¤›dakilerden hangisi Devlet Memurlar› Kanu- 7. Devlet Memurlar› Kanunu’na göre adayl›k süresi en
nu’nun temel ilkelerindendir? çok kaç y›ld›r?
a. S›n›fland›rma a. 1
b. fieffafl›k b. 2
c. Hesapverebilirlik c. 3
d. Yükselme d. 4
e. Atanma e. 5

3. Afla¤›dakilerden hangisi Devlet Memurlar› Kanu- 8. Kamu Personeli Seçme S›nav›’n› (KPSS) hangi iki
nu’nda yer alan hizmet s›n›flar›ndan de¤ildir? kurum ortaklafla yürütür?
a. Yard›mc› Hizmetler S›n›f› a. Ölçme, Seçme ve Yerlefltirme Merkezi - Maliye
b. Emniyet Hizmetleri S›n›f› Bakanl›¤›
c. Teknik Hizmetler S›n›f› b. Devlet Personel Baflkanl›¤› - Maliye Bakanl›¤›
d. Avukatl›k Hizmetleri S›n›f› c. Devlet Personel Baflkanl›¤› - Türkiye ve Orta
e. Adli Hizmetler S›n›f› Do¤u Amme ‹daresi Enstitüsü
d. Ölçme, Seçme ve Yerlefltirme Merkezi - Türkiye
4. Devlet Memurlar› Kanunu’na göre 4 y›ll›k yüksek ve Orta Do¤u Amme ‹daresi Enstitüsü
ö¤renimi bitirenler genel olarak hangi derece ve kade- e. Ölçme, Seçme ve Yerlefltirme Merkezi - Devlet
meden göreve bafllarlar? Personel Baflkanl›¤›
a. 1/1
b. 2/1 9. Memurlar›n yer de¤ifltirme suretiyle atanmalar›na te-
c. 9/1 mel oluflturacak, ilgili Yönetmelik çerçevesinde olufltu-
d. 14/1 rulan kaç hizmet bölgesi vard›r?
e. 15/1 a. 4
b. 5
5. Afla¤›dakilerden hangisi Devlet Memurlar› Kanunu’na c. 6
göre memur olman›n genel koflullar›ndan de¤ildir? d. 7
a. 20 yafl›n› tamamlam›fl olmak e. 8
b. Mahkûm olmamak
c. Kamu haklar›ndan mahrum olmamak 10. Afla¤›daki hangi kadroya aç›ktan vekâleten atama
d. En az ortaokul mezunu olmak yap›lamaz?
e. Türk vatandafl› olmak a. Veterinerlik
b. Difl tabipli¤i
c. Eczac›l›k
d. Tabiplik
e. fiube Müdürlü¤ü
 62 Kamu Personel Hukuku

Yaflam›n ‹çinden

“ ‹çiflleri Bakanl›¤› Merkez Teflkilat›nda Yer Alan

Hizmet S›n›flar› ve Kadrolar (2012)
M‹AH
G‹H
G‹H
fiube Müdürü
Uzman
Mali Hizmetler Uzman›
H‹ZMET SINIFI KADROLAR
G‹H AB Uzman›
M‹AH Müsteflar (Vali)
G‹H A.P.K. Uzman›
M‹AH Müsteflar Yard›mc›s›
G‹H E¤itim Uzman›
G‹H Bakanl›k Müflaviri
G‹H Sivil Savunma Uzman›
M‹AH Bakanl›k Müflaviri
G‹H Mali Hizmetler Uzman Yrd.
M‹AH Teftifl Kurulu Baflkan›
G‹H Kütüphaneci
M‹AH A.P.K. Kurulu Baflkan›
G‹H Mütercim
M‹AH Emniyet Genel Müdürü (Vali)
G‹H Programc›
M‹AH ‹ller ‹daresi Genel Müdürü
G‹H Çözümleyici
M‹AH Nüfus ve Vatandafll›k ‹fll. Genel Müdürü
G‹H AB Uzman Yard›mc›s›
M‹AH Mahallî ‹dareler Genel Müdürü
G‹H A.P.K. Uzman Yard›mc›s›
M‹AH Sivil Savunma Genel Müdürü
G‹H Koruma ve Güvenlik fiefi
M‹AH Personel Genel Müdürü
G‹H fief
M‹AH Strateji Gelifltirme Baflkan›
G‹H Koruma ve Güvenlik Görevlisi
G‹H Genel Müdür Yard›mc›s›
G‹H Bilgisayar ‹flletmeni
M‹AH Genel Müdür Yard›mc›s›
G‹H Veri Haz›rlama ve Kontrol ‹flletmeni
G‹H Bas›n ve Halkla ‹liflkiler Müflaviri
G‹H fioför
M‹AH Vali
SH Difl Tabibi
M‹AH 1.Hukuk Müflaviri
SH Daire Tabibi
G‹H Hukuk Müflaviri
SH Psikolog
M‹AH Hukuk Müflaviri
SH Diyetisyen
M‹AH Dernekler Dairesi Baflkan›
SH Hemflire
M‹AH Kaçakç›l›k ‹.H.B.To.D.Bflk
SH Laborant
M‹AH E¤itim Dairesi Baflkan›
TH Mühendis
M‹AH ‹dari ve Mali ‹fller Daire Baflkan›
TH Mimar
G‹H Daire Baflkan›
TH ‹statistikçi
M‹AH Daire Baflkan›
TH Tekniker
G‹H ‹ç Denetçi
TH Grafiker
M‹AH Mülkiye Baflmüfettifli
TH Teknisyen
G‹H Baflkontrolör
YH Teknisyen Yard›mc›s›
M‹AH Mülkiye Müfettifli
YH Hizmetli
G‹H Kontrolör
YH Aflç›
G‹H Dernekler Denetçisi
YH Kaloriferci
G‹H Stajyer Kontrolör
YH Bahç›van
G‹H Özel Kalem Müdürü
YH Bekçi
G‹H Sivil Savunma Koleji Müdürü
YH Da¤›t›c›
G‹H Sivil Savunma Koleji Müdür Yrd.
G‹H
G‹H
Dernekler Denetçi Yrd.
fiube Müdürü
”
 3. Ünite - Memur Statüsü I (Genel Statü ve Hizmete Girifl)
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›
1. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Memurlu¤un Ay›rt Edici Özü:
Statü Hukuku” bölümünü yeniden okuyunuz.
2. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Devlet Memurlar› Kanu-
nu’na Göre Memurlu¤un Nitelikleri” bölümünü
yeniden okuyunuz.
3. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Devlet Memurlar› Kanu-
nu’na Göre Memurlu¤un Nitelikleri” bölümünü
yeniden okuyunuz.
4. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Devlet Memurlar› Kanu-
nu’na Göre Memurlu¤un Nitelikleri” bölümünü
yeniden okuyunuz.
5. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Memurlu¤a Girmenin Ko-
flullar›” bölümünü yeniden okuyunuz.
6. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Memurlu¤a Girmede Mer-
kezi ve Kurumsal S›nav Yöntemi” bölümünü
yeniden okuyunuz.
7. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Adayl›k ve Aslî Memurlu¤a
Atanma” bölümünü yeniden okuyunuz.
8. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Memurlu¤a Girmede Mer-
kezi ve Kurumsal S›nav Yöntemi” bölümünü
yeniden okuyunuz.
9. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Memurluk Rejiminde Di¤er
Atanma Türleri” bölümünü yeniden okuyunuz.
10. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Memurluk Rejiminde Di¤er
Atanma Türleri” bölümünü yeniden okuyunuz.
63
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›
S›ra Sizde 1
Evet, çeliflmektedir. Esneklik ve statü hukuku birbiri-
ne z›t süreçlerdir. 1980 sonras› Bat› ülkeleri ve Türki-
ye’de ortaya ç›kan esneklik politikalar›, memurlu¤un
ay›rt edici özü olan statü hukukunu çözmektedir. Bu
çerçevede, esneklik, baflta memurun yaflam boyu is-
tihdam› olmak üzere, statü hukukunun bütün ö¤eleri-
ni etkilemektedir.
S›ra Sizde 2
Günümüzde toplumun genel e¤itim seviyesine göre bu
koflul son derece düflük düzeyde kalmaktad›r. Özellikle
genç ve e¤itimli nüfusun iflsizlik oranlar›n›n yüksekli¤i,
di¤er yandan, yüksekö¤renimin yayg›nlaflmas› en düflük
düzeydeki unvanlar için aç›lan s›navlara bile yüksekö¤-
renim mezunlar›n›n baflvurmas›n› do¤urmaktad›r. Bu ol-
gu di¤er yandan, fazla yetkinlik diyebilece¤imiz (over-
qualified), yüksek nitelikli e¤itim alm›fl kiflilerin rutin ve
daha az e¤itim gerektiren ifllere girmesine yol açmakta,
bunun sonucu olarak üretilen iflin niteli¤inde ve memu-
run güdülenmesinde düflüfle neden olmaktad›r.
Yararlan›lan Kaynaklar
Aslan, Onur Ender (2012). Devlet Bürokrasi ve Kamu
Personel Rejimi. 2. Bask›. Ankara: ‹mge Kitabevi
Yay›nlar›.
Aslan, Onur Ender (2006). Kamu Personel Rejiminin
Anayasal ilkeleri - Tarihi ve Toplumsal Temel-
leri. Ankara: TODA‹E Yay›nlar›.
Hegel, Georg Wilhelm Friedrich (1821[2004]). Hukuk
Felsefesinin Prensipleri. Çev. Cenap Karakaya, 2.
Bask›, ‹stanbul: Sosyal Yay›nlar.
Karaarslan, Mehmet (2009). “Suç ve Cezalar›n Memuri-
yete Etkisi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakülte-
si Dergisi. Cilt 58, Say› 1.
4
KAMU PERSONEL HUKUKU

Amaçlar›m›z

N
Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;

N
Memurlar›n ödev ve sorumluluklar›n› aç›klayabilecek,

N
Memurlar›n yasaklar›n› aç›klayabilecek,
Memurlar›n genel haklar›n› tan›mlayabilecek bilgi ve becerilere sahip
olacaks›n›z.

Anahtar Kavramlar
• Kanunsuz Emir • Sendika
• Memur Güvencesi • Toplu Sözleflme
• Hak • ‹zin Hakk›

‹çindekiler

• MEMURLARIN ÖDEV VE
Memur Statüsü-II
Kamu Personel (Ödev, Sorumluluklar, SORUMLULUKLARI
Hukuku Yasaklar ve Genel • MEMURLARIN YASAKLARI
Haklar) • MEMURLARIN GENEL HAKLARI
 Memur Statüsü-II
(Ödev, Sorumluluklar,
Yasaklar ve Genel Haklar)

MEMURLARIN ÖDEV VE SORUMLULUKLARI

Memurlar, vatandafllardan farkl› ödev ve sorumluluklara sahiptir. Memurlar›n yap-
mas› gereken ve kaç›nmas› gereken davran›fllar› bulunmaktad›r. Memurlar›n, yap-
mak zorunda olduklar›, yasa taraf›ndan yükümlü k›l›nan davran›fl ve durumlar› bu-
lunmaktad›r; bunlar memurlar›n ödev ve sorumluluklar›d›r. Devlet Memurlar› Ka-
nunu ile hüküm alt›na al›nan memurlar›n ödev ve sorumluluklar›, ayn› zamanda
yerine getirilmedi¤i takdirde, memurun belirli disiplin cezas› ile karfl› karfl›ya gel-
mesini do¤uracakt›r.
Memurlar›n ödev ve sorumluluklar› afla¤›daki alt bafll›klar alt›nda aç›klanacak-
t›r; Anayasa ve Yasalara Sadakat; Tarafs›zl›k ve Devlete Ba¤l›l›k; Genel Davran›fl ve
Yurt D›fl›nda Davran›fl; ‹flbirli¤i ve Kanunsuz Emir; Amir Durumundaki Memurla-
r›n Ödev ve Sorumluklar›; Mal Bildiriminde Bulunmak; Resmî Belge, Araç ve Ge-
reçlerin Yetki Verilen Mahaller D›fl›na Ç›kar›lmamas› ve ‹adesi; K›yafet Mecburiye-
ti; Mesai Saatleri ‹çerisinde ‹flbafl›nda Bulunmak.

Anayasa ve Yasalara Sadakat

Memurlar, Türkiye Cumhuriyeti Anayasas›’na ve yasalar›na sadakatle ba¤l› kalmak
ve milletin hizmetinde Türkiye Cumhuriyeti’nin yasalar›n› sadakatle uygulamak
zorundad›rlar. Memurlar›n sadakat ödevi, 1982 Anayasas›’n›n “Görev ve Sorumlu-
luklar› ...” kenar bafll›kl› 129. maddesinde de vurgulanm›flt›r. Buna göre “memur-
lar ve di¤er kamu görevlileri Anayasa ve kanunlara sad›k kalarak faaliyette bulun-
makla yükümlüdürler.” Vurgulamak gerekir ki, Anayasa ve Devlet Memurlar› Ka-
nunu, memurun sadakatinin “Anayasa ve kanunlara” karfl› olaca¤›n› belirtmifltir.
Memurun amirine ya da baflka bir yöneticisine sadakati kastedilmemifltir. Di¤er
yandan hüküm, memurlar›n milletin hizmetinde oldu¤unu ve bunun göstergesinin
Anayasa ve yasalara sadakat oldu¤unu vurgulamaktad›r. Devlet Memurlar› Kanu-
nu, memurun Anayasa ve yasalara sadakatini, imzalayacaklar› bir belge ve bizzat
kat›lacaklar› bir bürokratik ritüelle de göstermesini emretmifltir. Buna göre, me-
murlar, Anayasa ve yasalara sadakatini “Aslî Devlet Memurlu¤una” atand›ktan son-
ra en geç bir ay içinde kurumlar›nca düzenlenecek merasimle yetkili amirlerin hu-
zurunda yapacaklar› yeminle belirtirler ve özlük dosyalar›na konulacak “Yemin
Belgesi”ni imzalayarak göreve bafllarlar.
66
Devlet Memurlar›
Kanunu’nun “Tarafs›zl›k ve
devlete ba¤l›l›k” bafll›kl› 7.
maddesi: “Devlet memurlar›
siyasi partiye üye olamazlar,
herhangi bir siyasi parti, kifli
veya zümrenin yarar›n› veya
zarar›n› hedef tutan bir
davran›flta bulunamazlar;
görevlerini yerine
getirirlerken dil, ›rk, cinsiyet,
siyasi düflünce, felsefi
inanç, din ve mezhep gibi
ay›r›m yapamazlar; hiçbir
flekilde siyasi ve ideolojik
amaçl› beyanda ve eylemde
bulunamazlar ve bu
eylemlere kat›lamazlar.
Devlet memurlar› her
durumda Devletin
menfaatlerini korumak
mecburiyetindedirler. Türkiye
Cumhuriyeti Anayasas›na ve
kanunlar›na ayk›r› olan,
memleketin ba¤›ms›zl›¤›n›
ve bütünlü¤ünü bozan
Türkiye Cumhuriyetinin
güvenli¤ini tehlikeye
düflüren herhangi bir
faaliyette bulunamazlar.
Ayn› nitelikte faaliyet
gösteren herhangi bir
harekete, gruplaflmaya,
teflekküle veya derne¤e
kat›lamazlar, bunlara
yard›m edemezler.”
Kamu Personel Hukuku
Memurluk Yemini
“Türkiye Cumhuriyeti Anayasas›na, Atatürk ‹nk›lap ve ‹lkelerine, Anayasada ifadesi
bulunan Türk Milliyetçili¤ine sadakatla ba¤l› kalaca¤›ma; Türkiye Cumhuriyeti ka-
nunlar›n› milletin hizmetinde olarak tarafs›z ve eflitlik ilkelerine ba¤l› kalarak uygu-
layaca¤›ma; Türk Milletinin milli, ahlaki, insani, manevi ve kültürel de¤erlerini be-
nimseyip, koruyup bunlar› gelifltirmek için çal›flaca¤›ma; insan haklar›na ve Anaya-
san›n temel ilkelerine dayanan milli, demokratik, laik, bir hukuk devleti olan Türki-
ye Cumhuriyetine karfl› görev ve sorumluluklar›n› bilerek, bunlar› davran›fl hâlinde
gösterece¤ime namusum ve flerefim üzerine yemin ederim.”
Tarafs›zl›k ve Devlete Ba¤l›l›k
Memurlar›n tarafs›zl›k ödevi, birbirine ba¤l› dört unsurdan oluflmaktad›r. Öncelik-
le, memurlar›n siyasal partilere üye olmas› aç›kça yasaklanm›flt›r. Memurlar›n siya-
sal partilere üye olma yasa¤›, Anayasa’n›n 68. maddesinde ve Devlet Memurlar›
Kanunu’nun 7. maddesinde hüküm alt›na al›nm›flt›r. ‹leriki ünitelerde de¤inece¤i-
miz, memur d›fl›ndaki bir k›s›m kamu personeli statülerinin siyasal partilere üye ol-
mas› genel olarak yasak de¤ildir. ‹kinci olarak, memurlar, herhangi bir siyasal par-
ti, kifli ya da zümrenin yarar›n› veya zarar›n› hedef tutan bir davran›flta bulunamaz-
lar. Böylece, memurlar›n bir siyasal parti organik ba¤› kurmas› ve buna ba¤l› ola-
rak memurlar›n belirli bir siyasal parti ya da kesimin yarar›n› ya da zarar›n› do¤u-
ran davran›flta bulunmas› yasaklanm›flt›r. Üçüncü olarak, memurlar›n görevlerini
eflitlik ilkesine uygun olarak yerine getirmesi hüküm alt›na al›nm›flt›r. Bu hukuki
olgu, ayn› zamanda, Anayasa’n›n 10. maddesinde vücut bulan eflitlik ilkesinin yan-
s›mas›d›r. Anayasa’n›n 10. maddesi, memurlar›n “bütün ifllemlerinde kanun önün-
de eflitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorunda” olduklar›n› anayasal ilke
olarak kabul etmifltir. Bu çerçevede, Devlet Memurlar› Kanunu’nda memurlar›n
görevlerini yerine getirirlerken “dil, ›rk, cinsiyet, siyasi düflünce, felsefi inanç, din
ve mezhep” gibi ay›r›m yapamayacaklar› belirtilmifltir. Dördüncü olarak, Devlet
Memurlar› Kanunu ile memurlar›n her türlü, siyasal ve ideolojik beyan vermesi, ey-
lemde bulunmas› ve eylemlere kat›lmas› yasaklanm›flt›r.
Memurlar›n bir di¤er ödevi devlete ba¤l›l›kt›r. Memurlar, her durumda devletin
ç›karlar›n› korumak zorundad›rlar. Devlet Memurlar› Kanunu’nda bu ödev aç›k bi-
çimde ifade edilmifltir; “Devlet memurlar› her durumda Devletin menfaatlerini ko-
rumak mecburiyetindedirler. Türkiye Cumhuriyeti Anayasas›’na ve kanunlar›na ay-
k›r› olan, memleketin ba¤›ms›zl›¤›n› ve bütünlü¤ünü bozan Türkiye Cumhuriyeti-
nin güvenli¤ini tehlikeye düflüren herhangi bir faaliyette bulunamazlar. Ayn› nite-
likte faaliyet gösteren herhangi bir harekete, gruplaflmaya, teflekküle veya derne-
¤e kat›lamazlar, bunlara yard›m edemezler.”
Genel Davran›fl ve Yurt D›fl›nda Davran›fl
Devletin görünen yüzü olarak memurlar, vatandafllardan farkl› olarak, hizmet için-
de ve d›fl›nda davran›fllar›nda ölçülü olmak zorundad›rlar. Devlet Memurlar› Kanu-
nu, memurlar›n yaln›zca hizmet içerisinde de¤il, hizmet d›fl›nda toplumsal yaflant›-
da da memurlu¤un itibar ve güveni sarsacak biçimde davranamayaca¤›n› hüküm
alt›na alm›flt›r. Ayn› biçimde, memurlar, yurt d›fl›na herhangi bir biçimde görevli
olarak gittikleri zaman, devlet itibar›n› veya görev haysiyetini zedeleyici fiil ve dav-
ran›fllarda bulunamazlar. Dolay›s›yla memurlar, genel olarak, memurluk onuruna
yak›fl›r biçimde davranmak zorundad›rlar.
 4. Ünite - Memur Statüsü-II (Ödev, Sorumluluklar, Yasaklar ve Genel Haklar) 67

‹flbirli¤i ve Kanunsuz Emir

Devlet Memurlar› Kanunu’na göre, memurlar›n görevlerini iflbirli¤i içerisinde yü- 1876 Kanun-› Esasîsi’nin
41. maddesi kanunsuz emiri
rütmeleri esast›r (madde 8). Memurlar›n, hem üstler, hem de astlar› ve ayn› düzey- düzenlemifltir; “Memurun
de bulunan memurlarla koordinasyon ve iflbirli¤i içerisinde görevlerini yürütmek âmirine hürmet ve riayeti
ödevlerindendir. lâz›meden ise de itaati
kanunun tâyin etti¤i daireye
Memurlar, anayasa, yasa, tüzük ve yönetmeliklerde belirtilen esaslara uymakla mahsustur. Hilâf› kanun
ve amirler taraf›ndan verilen görevleri yerine getirmekle yükümlü ve görevlerinin olan umurda âmire itaat
mes’uliyetten kurtulma¤a
iyi ve do¤ru yürütülmesinden amirlerine karfl› sorumludurlar. Memurlar›n amirleri- medar olamaz.”
nin emirlerine uymas› kamu örgütünün hiyerarflik düzeni ve iflleyifli için yaflamsal-
1982. Anayasas›’n›n
d›r. Ancak memur, amirinin verdi¤i emrin, anayasa, yasa, tüzük ve yönetmeliklere “Kanunsuz emir” kenar
uygunlu¤unu gözetmek zorundad›r. 1982 Anayasas›’n›n “Kanunsuz emir” kenar bafll›kl› 137. maddesi;
bafll›kl› 137. maddesinde ve Devlet Memurlar› Kanunu’nun 11. maddesinde kanun- “Kamu hizmetlerinde
herhangi bir s›fat ve suretle
suz emir konusu düzenlenmifltir. Kanunsuz emir, 1876 Kanun-› Esasîsi’nden baflla- çal›flmakta olan kimse,
mak üzere, sonraki anayasalarda da (1924 ve 1961) yer alm›flt›r. üstünden ald›¤› emri,
yönetmelik, tüzük, kanun
Memur, amirinden ald›¤› emri, Anayasa, yasa, tüzük ve yönetmelik hükümleri- veya Anayasa hükümlerine
ne ayk›r› görürse yerine getirmez ve bu ayk›r›l›¤› o emri verene bildirir. Amir em- ayk›r› görürse, yerine
getirmez ve bu ayk›r›l›¤› o
rinde ›srar eder ve bu emrini yaz› ile yenilerse memur bu emri yapma¤a mecbur- emri verene bildirir. Ancak,
dur. Ancak emrin yerine getirilmesinden do¤acak sorumluluk emri verene aittir. üstü emrinde ›srar eder ve
Konusu suç teflkil eden emir, hiçbir suretle yerine getirilmez; yerine getiren kimse bu emrini yaz› ile yenilerse,
emir yerine getirilir; bu
sorumluluktan kurtulamaz. Acele hâllerde kamu düzeninin ve kamu güvenli¤inin halde, emri yerine getiren
korunmas› için kanunla gösterilen istisnalar sakl›d›r. 1982 tarihli Devlet Memurla- sorumlu olmaz. Konusu suç
teflkil eden emir, hiçbir
r›n›n fiikâyet ve Müracaatlar› Hakk›nda Yönetmelik’e 2009 y›l›nda yap›lan ekle, suretle yerine getirilmez;
memurlara ihbar yükümlülü¤ü getirilmifltir. Buna göre, memurlar, görevleri s›ras›n- yerine getiren kimse
sorumluluktan kurtulamaz.
da haberdar olduklar› konusu suç teflkil eden durumlar› yetkili makamlara bildir- Askerî hizmetlerin görülmesi
mekle yükümlüdürler. ‹hbar yükümlülü¤ünü yerine getiren memurlara, ihbarlar›n- ve acele hâllerde kamu
düzeni ve kamu güvenli¤inin
dan dolay› bir ceza verilemez, do¤rudan ya da dolayl› olarak hizmet koflullar› k›s- korunmas› için kanunla
men de olsa a¤›rlaflt›r›lamaz ve de¤ifltirilemez. gösterilen istisnalar
sakl›d›r.”
Amir Durumundaki Memurlar›n Ödev ve Sorumluklar›
Devlet Memurlar› Kanunu, amir durumundaki memurlar›n ödev ve sorumluluklar›-
n› özel olarak düzenlemifl ve genel olarak memurlardan farkl› unsurlar› hüküm al-
t›na alm›fl ve amir-memur iliflkisini belirli esaslara ba¤lam›flt›r (madde 10). Memur-
lar, “amiri olduklar› kurulufl ve hizmet birimlerinde kanun, tüzük ve yönetmelikler-
le belirlenen görevleri zaman›nda ve eksiksiz olarak yapmaktan ve yapt›rmaktan,
maiyetindeki memurlar›n› yetifltirmekten, hal ve hareketlerini takip ve kontrol et-
mekten görevli sorumludurlar.” Böylece, amirler, bafl›nda olduklar› kurulufl ve bi-
rimlerin hukuki olarak belirlenmifl görevlerini tam ve zaman›nda yapmak ve yap-
t›rmaktan, ayn› zamanda astlar›n› yetifltirmek ve kontrol etmekten sorumludurlar.
Amirler, astlar›na hakkaniyete uygun ve eflitlik içinde davran›rlar. Amirler, amir-
lik yetkisini hukuka uygun kullan›r, kanunsuz emir veremezler. Ayr›ca, amir, ma-
iyetindeki memurdan özel bir ç›kar temin edecek bir talepte bulunamaz, hediyesi-
ni kabul edemez ve borç alamaz.

Mal Bildiriminde Bulunmak

Memurlar, Anayasa’n›n 71. maddesine göre mal bildiriminde bulunmak zorunda-
d›rlar. Devlet Memurlar› Kanunu’nun 14. maddesine göre, memurlar “kendileriyle,
efllerine ve velayetleri alt›ndaki çocuklar›na ait tafl›n›r ve tafl›nmaz mallar›, alacak
ve borçlar› hakk›nda, özel kanunda yaz›l› hükümler uyar›nca, mal bildirimi verir-
ler.” Mal bildirimi konusunda genel esaslar, 1990 tarihli ve 3628 say›l› Mal Bildiri-
68 Kamu Personel Hukuku

minde Bulunulmas›, Rüflvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu ve ilgili Yönetme-

lik ile düzenlenmifltir. Yasa’ya göre, memurlar, ilk defa atanmada, göreve girifl için
gerekli belgelerle; mal varl›klar›nda önemli bir de¤ifliklik oldu¤unda bir ay içinde;
görevin sona ermesi hâlinde, ayr›lma tarihini izleyen bir ay içinde ilgili mevzuat
çerçevesinde mal bildiriminde bulunurlar. Ayr›ca, memurlar, görevleri devam etti-
¤i sürece, sonu “s›f›r” ve “befl” ile biten y›llar›n en geç flubat ay› sonuna kadar bil-
dirimlerini yenilerler.

Resmî Belge, Araç ve Gereçlerin Yetki Verilen Mahaller

D›fl›na Ç›kar›lmamas› ve ‹adesi
Genel olarak, devlete ait resmî belgeler, araç ve gereçler memurun özel mülkiye-
tinde de¤ildir ve belirlenen yerler d›fl›na ç›kar›lamaz. Memurlar, görevleri ile ilgili
resmî belge araç ve gereçleri, yetki verilen mahaller d›fl›na ç›karamazlar, özel iflle-
rinde kullanamazlar. Memurlar›n görevleri icab› kendilerine teslim edilen resmî
belge, araç ve gereçleri görevleri sona erdi¤i zaman iade etmek zorundad›rlar. Bu
zorunluluk, memurun mirasç›lar›na da flamildir.

K›yafet Mecburiyeti
Devlet Memurlar› Kanunu’nun Ek 19. maddesine göre, memurlar, yasa, tüzük ve
yönetmeliklerin öngördü¤ü k›l›k ve k›yafet kurallar›na uymak mecburiyetindedirler.
Bu çerçevede memurlar›n k›l›k ve k›yafetleri 1982 tarihli Kamu Kurum ve Kurulufl-
lar›nda Çal›flan Personelin K›l›k ve K›yafetine Dair Yönetmelik ile düzenlenmifltir.
Bu Yönetmelik ile memurlar›n k›l›k ve k›yafetleri ayr›nt›l› biçimde saptanm›flt›r.

Mesai Saatleri ‹çerisinde ‹flbafl›nda Bulunma

Memurlar, mesai saatleri içerisinde iflbafl›nda bulunmak ve hizmeti bizzat yürüt-
mekle yükümlüdürler. Devlet Memurlar› Kanunu’nda memurlar›n çal›flma süresi,
cumartesi pazar tatil olmak üzere, haftal›k 40 saat olarak belirlenmifltir (madde 99).
Ancak kurumlar›n ve hizmetlerin özellikleri dikkate al›nmak suretiyle yasa ya da
yasalara ba¤l› olarak idari düzenleyici ifllemlerle farkl› çal›flma süreleri belirlenebi-
lir. Bakanlar Kurulu, yurt d›fl› kurulufllarda hizmetin gerektirdi¤i hâllerde, hafta ta-
tilini cumartesi ve pazardan baflka günler olarak tespit edebilir.
Memurlar›n günlük çal›flma saatlerinin belirlenmesi ise farkl› esaslara tabidir.
Öncelikle memurlar›n ö¤len dinlenme hakk› bulunmaktad›r. Günlük çal›flman›n
bafllama ve bitme saatleri ile ö¤len dinlenme süresi, bölgelerin ve hizmetin özel-
liklerine göre merkezde Devlet Personel Baflkanl›¤›’n›n teklifi üzerine Bakanlar
Kurulunca illerde valiler taraf›ndan belirlenir. Özürlü memurlar için, özür durumu,
hizmet gerekleri, iklim ve ulafl›m flartlar› göz önünde bulundurulmak suretiyle
günlük çal›flman›n bafllama ve bitifl saatleri ile ö¤le dinlenme süreleri merkezde üst
yönetici, taflrada mülki amirlerce farkl› olarak saptanabilir. Di¤er yandan, itfaiye,
emniyet gibi, günün yirmi dört saatinde devaml›l›k gösteren hizmetlerde çal›flan
memurlar›n çal›flma saat ve flekilleri kurumlar›nca düzenlenir.
2011 y›l›nda Devlet Memurlar› Kanunu’nda yap›lan de¤ifliklik ile memurlar›n
yürüttükleri hizmetin özelliklerine göre, Yasa uyar›nca tespit edilen çal›flma saat ve
süreleri ile görev yerlerine ba¤l› olmaks›z›n çal›flabilmeleri mümkün hale gelmifltir.
Buna göre, Devlet Personel Baflkanl›¤›n›n teklifi üzerine Bakanlar Kurulunca belir-
lenecek usul ve esaslar çerçevesinde, yürüttükleri hizmetin özelliklerine göre me-
murlar›n görev yerine ve çal›flma sürelerine ba¤l› olmaks›z›n çal›flabilmeleri kabul
edilmifltir. ‹lgili usul ve esaslar Bakanlar Kurulunca henüz tespit edilmemifltir. Böy-
 4. Ünite - Memur Statüsü-II (Ödev, Sorumluluklar, Yasaklar ve Genel Haklar) 69

lece, memurlar›n, görevin niteli¤ine ba¤l› olarak, esnek çal›flmas› hüküm alt›na
al›nm›flt›r.
Ayr›ca belirtmek gerekir ki, Devlet Memurlar› Kanunu’nun Ek 20. maddesinde
yer alan, memurlar›n görev yapt›klar› kurumlar›n ve hizmet birimlerinin bulundu-
¤u yerleflme merkezlerinde ikamet etmek mecburiyeti, 2011 y›l›nda 6111 say›l› Ya-
sa’n›n 117/g. maddesi ile kald›r›lm›flt›r.

MEMURLARIN YASAKLARI
Memurlar, hizmetin gere¤inden kaynaklanan, vatandafllardan farkl› yasaklara tabi-
dirler. Bu yasaklar hizmet içinde ve d›fl›nda olabilir. Memur, ilk defa atand›¤› gün-
den, hizmetle iliflkisinin kesildi¤i zamana kadar bu yasaklara ba¤l› olarak görev ya-
parlar. Memurun hizmetle iliflkisinin kesilmesi sonras›nda devam eden yasaklar da
bulunmaktad›r. Memurlar›n konulan yasaklara uymamas› durumunda disiplin ce-
zas› yapt›r›m› ile karfl› karfl›ya kal›r. Dolay›s›yla her yasa¤›n bir de disiplin cezas›
karfl›l›¤› bulunmaktad›r. Ayr›ca, yasak e¤er Türk Ceza Kanunu ya da ilgili yasa çer-
çevesinde suç niteli¤i tafl›yorsa, memur ceza kovuflturmas› ve ceza ile karfl› karfl›-
ya kalabilir.
Memurlar için getirilen yasaklar afla¤›daki alt bafll›klar alt›nda aç›klanacakt›r;
Grev ve Toplu Eylem ve Hareketlerde Bulunma Yasa¤›; Ticaret ve Di¤er Kazanç
Getirici Faaliyetlerde Bulunma Yasa¤›; Hediye Alma ve Menfaat Sa¤lama Yasa¤›;
Denetimindeki Teflebbüsten Menfaat Sa¤lama Yasa¤›; Gizli Bilgileri Aç›klama Ya-
sa¤›; Ayr›ld›¤› Görev Alan›yla ‹lgili ‹fl Yapma ve Görev Alma Yasa¤›; Siyasal Parti-
lere Girme Yasa¤›; ‹kinci Görev Yasa¤›.

Grev ve Toplu Eylem ve Hareketlerde Bulunma Yasa¤›

1982 Anayasas› grevi yaln›zca iflçiler için bir hak olarak tan›m›flt›r. Ancak Anaya- 1982 Anayasas› grevi
sa’da, memurlar›n grev yapmas›na yönelik aç›k bir yasak bulunmamaktad›r. Ana- yaln›zca iflçiler için bir hak
olarak tan›m›flt›r. Ancak
yasa koyucunun memurlar›n grev hakk›n› yasaklamad›¤›n›, ancak anayasal güven- Anayasa’da, memurlar›n
ceye de almad›¤›n› söyleyebiliriz. Memurlar›n grev yasa¤›n›n kayna¤› yasalardad›r. grev yapmas›na yönelik aç›k
bir yasak bulunmamaktad›r.
Memurlar›n grev yapmas› Devlet Memurlar› Kanunu’nda yasaklanm›fl ve Türk Ce- Anayasa koyucunun
za Kanunu’nda ise suç olarak tan›mlanm›flt›r. memurlar›n grev hakk›n›
yasaklamad›¤›n›, ancak
Devlet Memurlar› Kanunu, memurlar›n grev yapmas›n› ve kas›tl› olarak kamu anayasal güvenceye de
hizmetini toplu eylem ve hareketlerde bulunarak yavafllat›lmas›n›, aksatmas›n› ya- almad›¤›n› söyleyebiliriz.
Memurlar›n grev yasa¤›n›n
saklam›flt›r (madde 26, 27). Buna göre, memurlar›n, kamu hizmetlerini aksatacak kayna¤› yasalardad›r.
flekilde memurluktan kas›tl› olarak birlikte çekilmeleri, görevlerine gelmemeleri, Memurlar›n grev yapmas›
görevlerine gelip de devlet hizmetlerinin ve ifllerinin yavafllat›lmas› ya da aksat›l- Devlet Memurlar›
Kanunu’nda yasaklanm›fl ve
mas› sonucunu do¤uracak eylem ve hareketlerde bulunmalar› yasakt›r. Di¤er yan- Türk Ceza Kanunu’nda ise
dan memurlar›n grev yapmas› yasak kapsam›ndad›r. Bu çerçevede, memurlar›n, suç olarak tan›mlanm›flt›r.
greve karar vermeleri, grev tertiplemeleri, ilan etmeleri, bu yolda propaganda yap-
malar› yasakt›r. Yine memurlar, herhangi bir greve veya grev teflebbüsüne kat›la-
maz, grevi destekleyemez veya teflvik edemezler.
Grev ve toplu eylem ve hareketlerde bulunan memurlar, ileriki ünitede görece-
¤imiz gibi disiplin yapt›r›m› ile karfl› karfl›ya kal›rlar. Memurlar›n grev ve toplu ey-
lem ve hareketlerde bulunmalar› ayn› zamanda eski ve yeni Türk Ceza Kanunu
çerçevesinde suçtur. Yeni Türk Ceza Kanunu’nun “Kamu görevinin terki veya ya-
p›lmamas›” bafll›kl› 260. maddesinde, “(1) Hukuka ayk›r› olarak ve toplu biçimde,
görevlerini terk eden, görevlerine gelmeyen, görevlerini geçici de olsa k›smen ve-
ya tamamen yapmayan veya yavafllatan kamu görevlilerinin her biri hakk›nda üç
aydan bir y›la kadar hapis cezas› verilir. Kamu görevlisi say›s›n›n üçten fazla olma-
70 Kamu Personel Hukuku

mas› hâlinde cezaya hükmolunmaz. (2) Kamu görevlilerinin mesleki ve sosyal

haklar› ile ilgili olarak, hizmeti aksatmayacak biçimde, geçici ve k›sa süreli ifl b›-
rakmalar› veya yavafllatmalar› hâlinde, verilecek cezada indirim yap›labilece¤i gi-
bi, ceza da verilmeyebilir” hükmü yer almaktad›r.

Ticaret ve Di¤er Kazanç Getirici Faaliyetlerde Bulunma

Yasa¤›
Memurlar›n genel olarak ticaret ve kazanç getirici faaliyette bulunmas› yasakt›r. Bu
yasak esas olarak memurlu¤un, memur için yegâne yaflam u¤rafl› olma gereklili¤i
ve zorunlulu¤undan do¤maktad›r. Ticaret ve kazanç getirici faaliyette bulunan me-
murlar hakk›nda ilgili disiplin cezas›na hükmedilir.
Devlet Memurlar› Kanunu’na göre, memurlar, Türk Ticaret Kanunu’na göre ta-
cir veya esnaf say›lmalar›n› gerektirecek bir faaliyette bulunamaz, ticaret ve sanayi
müesseselerinde görev alamaz, ticari mümessil veya ticari vekil veya kolektif flir-
ketlerde ortak veya komandit flirkette komandite ortak olamazlar. Memurlar›n gö-
revli olduklar› kurumlar›n ifltiraklerinde kurumlar›n› temsilen alacaklar› görevler
bu yasa¤›n kapsam› d›fl›ndad›r (madde 28). Yasa’n›n 28. maddesine 2011 y›l›nda
eklenen cümle ile “Memurlar, mesleki faaliyette veya serbest meslek icras›nda bu-
lunmak üzere ofis, büro, muayenehane ve benzeri yerler açamaz; gerçek kiflilere,
özel hukuk tüzel kiflilerine veya kamu kurumu niteli¤indeki meslek kurulufllar›na
ait herhangi bir iflyerinde veya vak›f üniversitelerinde çal›flamaz” hükmü kabul
edilmifltir. Ayr›ca, eflleri, reflit olmayan veya mahcur olan çocuklar›, yasaklanan fa-
aliyetlerde bulunan memurlar bu durumu 15 gün içinde ba¤l› olduklar› kuruma
bildirmekle yükümlüdürler.
Memurlar›n Türk Ticaret Kanunu çerçevesinde var olan flirket tiplerinden, ano-
nim ve limitet flirketlere ortakl›¤›na iliflkin aç›k bir yasak bulunmamaktad›r. Ancak,
1991 y›l›nda Dan›fltay›n bu konuda ald›¤› istiflarî bir kararda bu konu tart›fl›lm›flt›r.
Dan›fltay karar›nda, memurlar›n anonim flirket kurucu ve ortakl›¤›n›n yasak kapsa-
m›na girmedi¤i, ancak bu flirketlerde yönetici olamayacaklar› belirtilmifltir (Dan›fl-
tay 1. Daire Karar›, K. 1991/105). Ancak, Karar kan›m›zca tart›flmaya aç›kt›r, Dev-
let Memurlar› Kanunu’nda memurlara getirilen yasak, “ticaret ve di¤er kazanç ge-
tirici faaliyetlerde bulunma yasa¤›”d›r. Esas olarak Yasa’da memurlar›n herhangi
bir ticari kazanç elde etmesi genel olarak yasaklanm›flt›r. Memurun elde edece¤i
gelirin, Türk Ticaret Kanunu çerçevesinde elde edilmesi aç›kça yasa¤›n kapsam›n›
belirlemektedir.
Yasa’da memurlar›n yard›mlaflma, dayan›flma amac›yla kat›ld›klar› kooperatifler
ve gönüllü çal›flmalar› yasak kapsam› d›fl›nda kabul edilmifltir. Memurlar›n üyesi
olduklar› yap›, kalk›nma ve tüketim kooperatifleri, kamu kurumu niteli¤indeki
meslek kurulufllar› ve kanunla kurulmufl yard›m sand›klar›n›n yönetim, denetim ve
disiplin kurullar› üyelikleri görevleri, özel kanunlarda belirtilen görevler ile kuru-
mundan izin al›nmak kayd›yla yap›lan insani ve sosyal amaçl› gönüllü çal›flmalar
ticaret ve di¤er kazanç getirici faaliyetlerde bulunma yasa¤› d›fl›ndad›r.

Hediye Alma ve Menfaat Sa¤lama Yasa¤›

Memurlar›n, görevlerinden dolay› hediye almalar› ve her türlü menfaat sa¤lamala-
r› yasakt›r. Devlet Memurlar› Kanunu’nun 29. maddesine göre “Devlet memurlar›-
n›n do¤rudan do¤ruya veya arac› eliyle hediye istemeleri ve görevleri s›ras›nda ol-
masa dahi menfaat sa¤lama amac› ile hediye kabul etmeleri veya ifl sahiplerinden
borç para istemeleri ve almalar› yasakt›r.” Kamu Görevlileri Etik Kurulu’nun me-
 4. Ünite - Memur Statüsü-II (Ödev, Sorumluluklar, Yasaklar ve Genel Haklar) 71

murlar›n hediye alma yasa¤›n›n kapsam›n› belirleme yetkisi vard›r. Ayr›ca Kurul,
üst düzey memurlarca al›nan hediyelerin listesini gerekti¤inde her takvim y›l› so-
nunda bu görevlilerden istemeye yetkilidir.

Denetimindeki Teflebbüsten Menfaat Sa¤lama Yasa¤›

Devlet Memurlar› Kanunu’nun 30. maddesine göre, memurlar›n “denetimi alt›nda
bulunan veya kendi görevi veya mensup oldu¤u kurum ile ilgisi olan bir teflebbüs-
ten, do¤rudan do¤ruya veya arac› eliyle her ne ad alt›nda olursa olsun bir menfa-
at sa¤lamas› yasakt›r.”

Gizli Bilgileri Aç›klama Yasa¤›

Devlet Memurlar› Kanunu’nun 31. maddesine göre, memurlar›n kamu hizmetleri
ile ilgili gizli bilgileri görevlerinden ayr›lm›fl bile olsalar yetkili bakan›n yaz›l› izni
olmad›kça aç›klamalar› yasakt›r. Bu yasak, memur görevinden ayr›lm›fl bile olsa
süresiz olarak devam eder.

Ayr›ld›¤› Görev Alan›yla ‹lgili ‹fl Yapma ve Görev Alma

Yasa¤›
Memurlar görev yaparken oldu¤u gibi, görevden ayr›ld›ktan sonra da belirli yasak-
lara tabidirler. Memurlar›n, görevden ayr›ld›ktan sonra belirli bir süre ile görev
yapt›¤› alanda ifl yapmalar› ve görev almalar› yasakt›r. Düzenleme özünde, memu-
run görevden ayr›ld›ktan sonra eski makam›n› ve görevde elde etti¤i bilgileri piya-
sa iliflkisi içerisinde kullanmas›n› yasaklamaktad›r.
Bu yasak, 1981 tarihli ve 2531 say›l› Kamu Görevlerinden Ayr›lanlar›n Yapama-
yacaklar› ‹fller Hakk›nda Kanun ile konulmufltur. Yasa ile kamu idarelerindeki gö-
revlerinden herhangi bir sebeple ayr›lan memurlar, ayr›ld›klar› tarihten önceki iki
y›l içinde hizmetinde bulunduklar› idarelere karfl› üç y›l süreyle ilgili idarelerin gö-
rev alanlar›yla ilgili görev ya da ifl alamaz, taahhüde giremezler, komisyonculuk ve
temsilcilik yapamazlar. 2007 y›l›nda kabul edilen istisna ile t›p doktorlar›, difl he-
kimleri ve eczac›lar›n kendi nam ve hesab›na yapt›klar› mesleki faaliyetleri ile ilgi-
li olarak kurum ve kurulufllarla tip sözleflmeler yaparak ifl alabilmeleri yasak kap-
sam›ndan ç›kar›lm›flt›r. Yasa¤a uymayanlar›n, alt› aydan iki y›la kadar hapis cezas›
ile cezaland›r›lacaklar› hüküm alt›na al›nm›flt›r.
“Memurlar›n siyasî hürriyet
ve faaliyetleri de tahditlere
Siyasal Partilere Girme Yasa¤› tâbidir. Memur idare için
Memurlar› siyasal partilere üye olmas›, Anayasa ve Devlet Memurlar› Kanunu tara- meczolmufl, kaynaflm›fl bir
durumda oldu¤undan
f›ndan mutlak olarak yasaklanm›flt›r. Buna göre, Anayasa’n›n 68. maddesine göre, idarenin takip ve tatbik
“kamu kurum ve kurulufllar›n›n memur statüsündeki görevlileri ... siyasi partilere etmekle mükellef oldu¤u
siyaseti tahakkuk ettirmek
üye olamazlar.” Ayn› biçimde, Devlet Memurlar› Kanunu’nda memurlar›n tarafs›z- için lâz›m gelen teknik
l›k ödevi içerisinde (madde 7), memurlar›n siyasal partilere üye olmas› yasaklan- faaliyetleri icra ile mükellef
oldu¤u gibi, vazifesi, âmme
m›flt›r. Devlet Memurlar› Kanunu, memurlar›n, yaln›zca siyasal partilerle organik kudretini kullanmas›
iliflki kurmas›n› de¤il, herhangi bir siyasal partinin yarar›n› ya da zarar›n› hedef tu- bak›m›ndan da halka karfl›
bitaraf bir durumda olmas›,
tan davran›flta bulunmas›n› da yasak kapsam›na alm›flt›r. Siyasal partiye üye olan siyasî partilerin vas›talar›
memur hakk›nda, devlet memurlu¤undan ç›karma disiplin cezas›na hükmolunur. haline gelmemesi, âmme
kudretini vatandafllara karfl›
muayyen bir siyasî parti
‹kinci Görev Yasa¤› lehine kullanmamas›
Memur, bir kadro iflgal eder, buna ba¤l› olarak verilen görevi yerine getirir ve bu lâz›md›r.” (Onar, 1966:
1177)
kadroya ba¤l› olarak tek maafl al›r. Devlet Memurlar› Kanunu’nun 87 ve 88. mad-
delerinde memurlar›n ikinci görev yasa¤› ve bu yasa¤›n istisnalar› düzenlenmifltir.
72 Kamu Personel Hukuku

Buna göre, memurlar, Devlet Memurlar› Kanunu’na tabi kurum ve kurulufllar ile
Kamu ‹ktisadi Teflebbüsleri ile bunlar›n ifltiraklerinde ikinci görev alamazlar, bu
kurumlardan her ne ad ile olursa olsun para alamazlar, yarar sa¤layamazlar.
Ancak Devlet Memurlar› Kanunu’nda ikinci görev yasa¤›n›n istisnalar› say›lm›fl-
t›r. Buna göre, Devlet Memurlar› Kanunu’nun 88. maddesinde düzenlenen ikinci
görev verilecek memurlar ve görevler; hakemlik; tasfiye memurlu¤u; bilirkiflilik; ‹l
Genel Meclisi ve ‹l Daimi Encümeni baflkanl›klar›; özel kanunlarla kurulan ve aslî
görevlerinin devam› niteli¤inde olmayan çeflitli kurul, komisyon, heyet ve jüri ça-
l›flmalar›; Üniversiteler, Akademiler, Türkiye ve Orta - Do¤u Amme ‹daresi Enstitü-
sü ve Özel Kanunlarla kurulan araflt›rma kurumlar› taraf›ndan idareyle ilgili olarak
yap›lan inceleme ve araflt›rma çal›flmalar›na kat›lanlar için yap›lan için özel kanun-
lar›nca gösterilen veya bu kanunlara dayan›larak tespit edilen ücretlerin ödenmesi
yasak kapsam› d›fl›ndad›r. Burada belirtmek gerekir ki, 2004 tarihli ve 5271 say›l›
Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 64/3. maddesi ve 2011 tarihli ve 6100 say›l› Hukuk
Muhakemeleri Kanunu’nun 268/2. maddesine göre, kamu görevlilerine, ba¤l› bu-
lunduklar› kurumlarla ilgili dava ve ifllerde, bilirkifli olarak görev verilemez.
Di¤er yandan, Devlet Memurlar› Kanunu’na tabi kurumlarda çal›flan memurla-
ra esas görevlerinin yan›nda ikinci görev olarak verilebilecek görevler flunlard›r;
(1) Özel kanunlarla ya da özel kanunlar›n verdi¤i yetkiye dayan›larak memurlara
gördürülmesi öngörülen sürekli hizmetler, (2) Mesleki bilgisi ile ilgili olarak hizmet
olanaklar› elveriflli bulunmak ve atamaya yetkili amir taraf›ndan uygun görülmek
flart›yla; Yasaya tabi tabiplikler, difl tabiplikleri, eczac›l›klar, kimyagerlikler, veteri-
nerlikler, avukatl›klar, Adli T›p Kurumu uzmanl›klar› ile as›l görevlerinin bulundu-
¤u bucak, ilçe ve zorunlu hâllerde iller belediyelerinin yüksek mühendis, mühen-
dis, yüksek mimar ve mimarlarca yürütülmesi gereken teknik hizmetler.
Sa¤l›k ve Yard›mc› Sa¤l›k Hizmetleri S›n›f› ile E¤itim ve Ö¤retim Hizmetleri S›-
n›f›nda yer alan tabip, difl hekimi, veteriner, eczac› ve ö¤retmen unvan›n› tafl›yan
memurlara, as›l görevlerinin yan›nda idari ek görev verilmesi ikinci görev yasa¤›-
n›n istisnas› olarak kabul edilmifltir. Bu çerçevede, tabiplere, sa¤l›k müdürlü¤ü,
sa¤l›k müdür yard›mc›l›¤›, sa¤l›k grup baflkanl›¤›, bafltabiplik ve bafltabip yard›m-
c›l›¤›; difl hekimlerine ve veterinerlere, meslekleri ile ilgili bafltabiplik; veteriner, difl
hekimi ve eczac›lara; bafltabip yard›mc›l›¤›; ö¤retmenlere; okul ve enstitü müdür-
lü¤ü, baflyard›mc›l›¤› ve yard›mc›l›¤› görevleri, idari ek görev olarak verilebilir.

MEMURLARIN GENEL HAKLARI

Memurlar, memurluk statüsünden kaynaklanan baz› haklara sahiptir. Bu haklar,
istisnalar› olmakla birlikte, memur statüsünü korudu¤u sürece devam eden hak-
lard›r. Büyük bölümü subjektif kamu haklar› kategorisinden olan bu haklar, dev-
lete belirli bir zorunluluk yükler, memura da bu haklar› hukuki yollarla isteme ik-
tidar›n› verir. Memurlar›n genel haklar›n› üç kümede toplamak mümkündür. Birin-
ci kümedeki haklar, memurun, memurluk statüsü dolay›s›yla sahip oldu¤u haklar-
d›r (güvence hakk›, istifa hakk› gibi). ‹kinci kümedekiler, vatandafllara tan›nan
haklar›n bir tekrar›d›r (flikâyet ve dava açma hakk› gibi). Üçüncü kümedeki hak-
lar ise vatandafllara tan›nana haklar›n k›s›tlanm›fl biçimleridir (seçme ve seçilme
hakk› gibi).
Memurlar›n genel haklar›, afla¤›daki alt bafll›klar alt›nda aç›klanacakt›r; Statü
Kurallar›n›n Uygulanmas›n› ‹stemek Hakk›, Güvence (Güvenlik) Hakk›, Emeklilik
Hakk›, Çekilme (‹stifa) Hakk›, Müracaat, fiikâyet ve Dava Açma Hakk›, Kovufltur-
ma ve Yarg›lama Usulünün Özel Hükümlere Ba¤l› Olmas› Hakk›, ‹snat ve ‹ftirala-
 4. Ünite - Memur Statüsü-II (Ödev, Sorumluluklar, Yasaklar ve Genel Haklar) 73

ra Karfl› Korunma Hakk›, Sendika Kurma Hakk›, Toplu Sözleflme Hakk›, Dernek-
Vak›f Kurma ve Üye Olma Hakk›, Seçme ve Seçilme Hakk›, ‹zin Hakk›, Ö¤renim
ve Burslardan Yararlanma Hakk›.

Statü Kurallar›n›n Uygulanmas›n› ‹stemek Hakk›

Devlet Memurlar› Kanunu’nun 17. maddesine göre, memurlar, “bu kanun ve bu
kanuna dayan›larak yay›nlanan tüzük ve yönetmeliklere göre tayin ve tesbit olu-
nup yürürlükte bulunan hükümlerin kendileri hakk›nda aynen uygulanmas›n› iste-
mek hakk›na sahiptirler.” Memurlar›n statü hukukuna ba¤l› olarak istihdam edil-
melerinin bir unsuru olarak, önceki ünitede aç›klad›¤›m›z gibi, istihdam rejimleri
tek tarafl› olarak ve yasalar ile bu yasalara ba¤l› objektif düzenleyici ifllemlerle be-
lirlenir. Memurlar›n, idareden, yasalar ve objektif düzenleyici ifllemlerle “tâyin ve
tespit edilen” statülerinin “aynen ve tamamen” kendilerine uygulanmas›n› isteme
haklar› bulunmaktad›r.

‹darelerin memurlar›n y›ll›k izin hakk›n› k›s›tlamalar› mümkün müdür? Özellikle statü
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
kurallar›n›n uygulanmas›n› isteme hakk› yönünden tart›fl›n›z. 1
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M
Güvence (Güvenlik) Hakk›
Devlet Memurlar› Kanunu’nun 18. maddesine göre, “Kanunlarda yaz›l› hâller d›fl›n-
da Devlet memurunun memurlu¤una son verilmez, ayl›k ve baflka S O Rhaklar›
U elinden S O R U
al›namaz.” Memurlar›n hizmetle iliflkisinin kesilmesi, maafl ve di¤er haklar›n›n elin-
den al›nmas› ancak Yasa’da belirtilen durum ve koflullarda olabilir.D‹KKAT
Memur güven- D‹KKAT
cesi, önceki ünitede de inceledi¤imiz gibi, liyakate ba¤l› Devlet Memurlar› Kanu-
nu’nun özünü oluflturan bir ilke ve ayn› zamanda memur için bir hakt›r. Güvence

N N
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
ayn› zamanda, statü hukukunun bir unsuru ve sonucudur. Yasa, güvenceyi hem
temel ilke, hem de memur için bir hak olarak düzenlemifltir. Memur güvencesi,
memurun statüsünün amirin subjektif takdiri alan›ndan ç›kar›larak,
AMAÇLARIMIZ
objektif yasa AMAÇLARIMIZ
güvencesine al›nmas›d›r. Güvence, yaln›zca memurun hizmette kalmas›na iliflkin
de¤il, ayn› zamanda maafl gibi haklar›n› da kapsamaktad›r. Dolay›s›yla memur ma-
afl ve di¤er haklar›ndan amirin takdiri ve de¤erlendirmesine Kba¤l› ‹ T AolarakP yoksun K ‹ T A P
b›rak›lamaz ya da bu haklar›n miktar› amirin takdiri ve de¤erlendirmesi ile belirle-
nemez. Olgu, esas köken itibar›yla hukuk devleti ilkesine aç›l›r. Madde gerekçe-
sinde olgu aç›klanmaktad›r; “Bu madde, Devlet memurlu¤unda T E L Egüvenlik
V ‹ Z Y O N ve istik- TELEV‹ZYON
rar› sa¤lamak, memurlar hakk›nda kanun d›fl› keyfi ifllemler yap›lmas›n› önlemek
için konulmufltur; hukuk Devleti anlay›fl›n›n tabiî bir sonucudur”.
Memurun güvence hakk›n›n bir parças› olarak memurun kadrosu kald›r›lsa bi-
le memurun statüsü ve di¤er haklar› devam eder. Bu olgu, memurun,‹ N T E R N E T kadro ile ‹NTERNET
kaynaflm›fl olmas› ve memurluk rejiminde kadro ile var olmas›n›n bir sonucudur.
Bu olgu “kadrosuz memur çal›flt›r›lamaz” (madde 33) hükmünde vücut bulur. Me-
murun statüsü devam etti¤i sürece kadrosu var olmaya devam eder. Bu çerçeve-
de, Devlet Memurlar› Kanunu’nda, kadrosu kald›r›lan memurlar›n durumu aç›k
olarak düzenlenmifltir (madde 91). 91. madde esas itibar›yla, Memurîn Kanunu Dö-
neminde idarelerin memurun kadrosunu kald›rmak suretiyle güvencelerini yok et-
me ve hizmetle iliflkilerini kesmek yolundaki uygulamalar›na tepki olarak kabul
edilmifltir.
Memurun kadrosunun kald›r›lmas› durumunda, memurun statüsü devam eder.
Memurun kadrosunun kald›r›lmas› farkl› nedenlere dayanabilir, ancak 1980 sonra-
s› dönemde s›kça görülen uygulama, memurun kadrosunun bulundu¤u kurumun
74 Kamu Personel Hukuku

yasa ile baflka bir kurumla birlefltirilmesi ya da kurumun kapat›lmas› durumudur.

Bu durumda memurun kadrosu, flahsa ba¤l› olarak varl›¤›n› devam ettirmektedir.
91. madde hükmü, 1965 y›l›nda bu yana farkl› defalar de¤iflikli¤e u¤ram›fl, en son
olarak 2011 y›l›ndan yeniden düzenlenmifltir.
Kadrosu kald›r›lan memurlar›n, statüsü devam etti¤i gibi, idarenin belirli bir sü-
re içerisinde uygun kadroya atamas› imkân bulunmamas› durumunda ise Devlet
Personel Baflkanl›¤›na bu durumu bildirmesi gerekir. Memur, bu süreç içerisinde
maafl ve di¤er mutad ödemelerini al›r. Buna göre, kadrosu kald›r›lan memurlar, en
geç alt› ay içinde kendi kurumlar›nda niteliklerine uygun bir kadroya atan›rlar. Bu
memurlar, kurumlar›nda atama imkân› bulunmamas› hâlinde ayn› süre içinde bafl-
ka bir kurumdaki kadrolara atanmak üzere Devlet Personel Baflkanl›¤›na bildirilir.
Bunlar, atama ifllemi yap›l›ncaya kadar kurumlar›nda niteliklerine uygun ifllerde
çal›flt›r›l›r ve yeni bir kadroya atan›ncaya kadar eski kadrolar›na ait mali haklardan
ve sosyal yard›mlardan yararlanmaya devam ederler. Kadrosu kald›r›lan memurla-
r›n, eski kadrolar›na ait en son ayda ald›¤› malî haklar kapsam›nda fiilen yap›lmak-
ta olan her türlü ödemeler toplam›n›n net tutar›n›n, atand›klar› yeni kadrolar›na ait
malî haklar kapsam›nda fiilen yap›lmakta olan her türlü ödemeler toplam›n›n net
tutar›ndan fazla olmas› hâlinde aradaki fark, farkl›l›k giderilinceye kadar, atand›k-
lar› kadrolarda veya bu kadrolardan istekleri d›fl›nda atand›klar› baflka kadrolarda
kald›klar› sürece, herhangi bir vergi ve kesintiye tabi tutulmaks›z›n tazminat olarak
ödenir. Ayl›k mutad olarak yap›lmay›p, belirli bir dönemi kapsayan ödemelerin
ödendi¤i tarih itibar›yla net tutarlar› toplam›n›n y›l› içinde çal›fl›lan aylara bölünme-
si suretiyle bulunacak tutar›, en son ayda ald›¤› ayl›k tutar›na ilave edilir. Fazla ça-
l›flma ücreti, fiilen yap›lan ders karfl›l›¤› ödenen ek ders ücreti ve nöbet ücreti gibi
ilave bir çal›flman›n karfl›l›¤›nda elde edilen ödemeler ayl›k tutar›na ilave edilmez.
Di¤er kamu kurum ve kurulufllar›na atanmak üzere Devlet Personel Baflkanl›-
¤›na bildirilen memurlar›n 190 say›l› Kanun Hükmünde Kararname kapsam›nda bu-
lunan kamu kurum ve kurulufllar›n›n bofl kadrolar›ndan Devlet Personel Baflkanl›-
¤›nca tespit edilen kadroya, bu Baflkanl›k taraf›ndan 45 gün içinde atamas› teklif
edilir. Devlet Personel Baflkanl›¤› taraf›ndan gönderilen atama teklif yaz›s›n›n ata-
may› yapacak kamu kurum ve kurulufluna intikalinden itibaren 30 gün içinde bu
kurum ve kurulufl taraf›ndan atama ifllemlerinin yap›lmas› zorunludur. Bunlardan
unvanlar› müdür ve daha üst olanlar ile dan›flma ifllevlerine iliflkin kadrolarda çal›-
flanlar “araflt›rmac›” kadrolar›na, di¤erleri ise durumlar›na uygun kadrolara atan›rlar.
Burada memurlar›n statü güvencesi devam etmekle birlikte, torba unvan olarak un-
van› ne olursa olsun bütününün “araflt›rmac›” kadrolar›na atanmas› söz konusudur.

Emeklilik Hakk›
Devlet Memurlar› Kanunu’nun 19. maddesi ile özel yasada belirtilen koflullara gö-
re memurlar›n emeklilik hakk› tan›nm›flt›r. Memurlar›n emeklilik koflullar› ve emek-
lilik rejimi, ileriki ünitede ayr›nt›lar› ile incelenecektir.

Çekilme (‹stifa) Hakk›

Memurlar, memurluktan çekilmekte (istifa etmekte) serbesttirler, ancak çekilme
belirli koflul ve usullere tabidir. Madde gerekçesinde de belirtildi¤i gibi, memurla-
r›n, memurluktan çekilme serbestisi, esas itibar›yla Anayasa’da yer alan çal›flma
hürriyeti ile ilgilidir. Memurlar›n hiçbir biçimde, memurluktan çekilmesi yasaklana-
maz ya da çekilmeye zorlanamaz; memurun iste¤i flartt›r. Ancak Devlet Memurlar›
Kanunu ile memurlar›n çekilmeleri belirli koflullara ve usullere ba¤lanm›flt›r. Me-
 4. Ünite - Memur Statüsü-II (Ödev, Sorumluluklar, Yasaklar ve Genel Haklar) 75

murun istifa iste¤i, ayn› zamanda idarenin kabulünü gerektirir. ‹stifa, bir flart tasar-
ruftur. Devlet Memurlar› Kanunu çerçevesinde memurun çekilmesi konusu ileriki
ünitede ayr›nt›lar› ile aç›klanacakt›r.

Müracaat, fiikâyet ve Dava Açma Hakk›

Memurlar›n, müracaat, flikâyet ve dava açma haklar› vard›r. Bu haklar, esas itibar›yla
bütün vatandafllara Anayasa taraf›ndan tan›nm›fl haklardand›r. Devlet Memurlar›
Kanunu, müracaat ve flikâyet haklar›n›n uygulanmas›na iliflkin bürokrasinin do¤a-
s›ndan kaynaklanan usul ve esaslar› saptam›flt›r. Memurlar›n kurumlar› taraf›ndan
kendilerine uygulanan idari eylem ve ifllemlerden dolay› dava açma hakk› vard›r.
Memurlar›n dava açma hakk›, Anayasa’n›n 36. maddesinde düzenlenen hak arama
hürriyeti ile de vatandafllar›nki gibi anayasal güvenceye al›nm›flt›r.
Yasa ile memurlara, kurumlar›yla ilgili resmî ve flahsi ifllerinden dolay› müraca-
at, amirleri ya da kurumlar› taraf›ndan kendilerine uygulanan idari eylem ve ifllem-
lerden dolay› flikâyet haklar› tan›nm›flt›r. Yasa’n›n belirledi¤i esaslar ve maddenin
buyru¤u çerçevesinde, 1982 y›l›nda Baflbakanl›k taraf›ndan Devlet Memurlar›n›n
fiikâyet ve Müracaatlar› Hakk›nda Yönetmelik ç›kar›lm›flt›r. Memurlar›n müracaat
ve flikâyetleri, ilgili Yasa hükmü ve buna ba¤l› olarak ilgili yönetmelik çerçevesin-
de yürütülmek zorundad›r.
Memurlar, amirleri veya kurumlar› taraf›ndan kendilerine uygulanan idari ey-
lem ve ifllemlerden dolay› flikâyet hakk›na sahiptirler. Memurlar›n müracaat ve fli-
kâyetleri, söz veya yaz› ile en yak›n amirden bafllayarak silsile yolu ile flikâyet edi-
len amirler atlanarak yap›l›r. Yaz›l› flikâyetler dilekçe ile yap›l›r. Dilekçede tespit
edilen eksiklikler ile suç teflkil etmeyen usulsüzlüklerin giderilmesi flikâyeti kabul
eden amirlerce sa¤lan›r. Sözlü flikâyetlerde de bu esaslara uyulur. Sözlü olarak ya-
p›lan flikâyetler, flikâyeti yapan›n istemi hâlinde yap›ld›klar› anda flikâyetçi ile flikâ-
yeti kabul eden amir taraf›ndan birlikte imzalanan bir tutanakla tespit olunur ve iki
tarafa verilir. Amir de flikâyetin tutana¤a geçirilmesini isteyebilir. fiikâyetçi tutanak
düzenlenmesinden kaç›n›rsa flikâyet yap›lmam›fl say›l›r. fiikâyet hakk›nda karar
verme yetkisi flikâyet edilenin ilk disiplin amirine aittir. fiikâyeti kabul eden ancak
karar verme yetkisi bulunmayan amirler, bunlar› silsile yolu ile ve kendi görüflleri-
ni de ilave etmek suretiyle flikâyet edilenin ilk disiplin amirine üç gün içinde iletir-
ler. fiikâyet edene de durum hakk›nda bilgi verirler. fiikâyetlerin incelenmesi ve bir
karara ba¤lanarak flikâyet sahiplerine tebli¤ edilmesi ile ilgili bütün ifllemlerin en
geç flikâyet dilekçesinin karar merciine intikal etti¤i tarihi izleyen 30 gün içinde ta-
mamlanmas› zorunludur. fiikâyette bulunan ve flikâyet edilen memurlar, yetkili
amirlerce verilen kararlara karfl› bir kez, karar›n kendilerine tebli¤ini izleyen 10
gün içinde bir üst mercie itiraz edebilirler. ‹lgili Yönetmelik’e göre, flikâyet hakla-
r›n› kullanan memurlara flikâyetlerinden dolay› bir ceza verilemez. Memurlar, ku-
rumlar› ile ilgili resmî ve flahsi ifllerinden dolay› müracaat hakk›na sahiptirler. Mü-
racaatlar hakk›nda karar verme yetkisi, kurumlar›n çal›flma usul ve esaslar›n› belir-
leyen Kanun, Tüzük ve Yönetmelikler ile müracaat konusunu çözümlemeye yetki-
li k›l›nan mercilere aittir. Müracaatlara iliflkin di¤er esas ve usullerde, flikâyetler için
kabul edilenler uygulan›r.
Usulsüz müracaat ve flikâyette bulunan memurlara uyarma cezas› verilir. Di¤er
yandan, ilgili Yönetmelik’e göre, usul ve esaslara uygun olarak yap›lm›fl bulunan
flikâyet ve müracaatlar hakk›nda Yönetmelik’te öngörülen görevlerini zaman›nda
ve eksiksiz olarak yerine getirmeyen amirlere durumun niteli¤ine ve a¤›rl›k dere-
cesine göre disiplin cezas› verilir.
76
1961 Anayasas›’n›n
memurlar›n sendika hakk›n›
güvence alt›na alan 46.
maddesinin ilk biçimi;
“Çal›flanlar ve iflverenler,
önceden izin almaks›z›n,
sendikalar ve sendika
birlikleri kurma, bunlara
serbestçe üye olma ve
üyelikten ayr›lma hakk›na
sahiptirler. ‹flçi niteli¤i
tafl›mayan kamu hizmeti
görevlilerinin bu alandaki
haklar› kanunla düzenlenir.
Sendika ve sendika
birliklerinin tüzükleri,
yönetim ve iflleyiflleri
demokratik esaslara ayk›r›
olamaz.”
Kamu Personel Hukuku
Kovuflturma ve Yarg›lama Usulünün Özel Hükümlere Ba¤l›
Olmas› Hakk›
Devlet Memurlar› Kanunu’nun 24. maddesine göre, memurlar›n, görevleri ile ilgili
veya görevleri s›ras›nda iflledikleri suçlardan dolay› soruflturma ve kovuflturma ya-
p›lmas› ve haklar›nda dava aç›lmas› özel hükümlere tabidir. Bu çerçevede, kabul
edilen 4483 say›l› Memurlar ve Di¤er Kamu Görevlilerinin Yarg›lanmas› Hakk›nda
Kanun ile konu özel olarak düzenlenmifltir. Bu konu, ileriki ünitede ayr›nt›lar› ile
aç›klanacakt›r.
‹snat ve ‹ftiralara Karfl› Korunma Hakk›
Devlet Memurlar› Kanunu ile memurlar›n isnat ve iftiralara karfl› korunma hakk›
kabul edilmifltir (madde 25). Memurlar hakk›ndaki ihbar ve flikâyetler, garaz veya
mücerret hakaret için, uydurma bir suç isnad› suretiyle yap›ld›¤› ve soruflturma ve-
ya yarg›laman›n tabi oldu¤u kanuni ifllem sonucunda bu isnat sabit olmad›¤› tak-
dirde, merkezde bu memurun en büyük amiri, illerde valiler, isnatta bulunanlar
hakk›nda kamu davas› aç›lmas›n› Cumhuriyet Savc›l›¤›ndan isterler.
Sendika Kurma Hakk›
Memurlar›n sendika kurma hakk› anayasal ve yasal güvence alt›ndad›r. Türkiye’de
memurlar›n sendika kurma hakk›, 1961 Anayasas› ile birlikte ilk olarak anayasal
güvence alt›na al›nm›fl ve buna ba¤l› olarak 1965 tarihinde 624 say›l› Devlet Perso-
neli Sendikalar› Kanunu kabul edilmifltir. 1961 Anayasas›’n›n 46. maddesi ile sen-
dika kurma hakk›, “çal›flanlar” için güvence alt›na al›nm›fl böylece memurlar›n sen-
dika kurma hakk› anayasa koyucu taraf›ndan tan›nm›flt›r. Ayr›ca, maddede, me-
murlar›n sendika hakk›n›n yasa ile düzenlenece¤i belirtilmifltir. Memurlar, 1971 y›-
l›na kadar sendika hakk›na sahip olmufltur. 12 Mart 1971 Darbesi sonras› yap›lan
anayasa de¤iflikli¤i ile memurlar›n, sendika de¤il dernekler çat›s› alt›nda örgütlen-
mesi ortaya ç›km›flt›r. Bu çerçevede memurlar, 12 Eylül 1980 Darbesi’ne kadar der-
nekler çerçevesinde örgütlenmifllerdir. Anayasa de¤iflikli¤inin bir sonucu olarak,
1972 y›l›nda Devlet Memurlar› Kanunu’nun memurlar›n genel haklar bölümünde
yer alan “sendika hakk›” yürürlükten kald›r›lm›flt›r. 12 Eylül 1980 ile birlikte me-
murlar›n örgütlendi¤i dernekler kapat›lm›flt›r. 1982 Anayasas›’n›n ilk biçiminde me-
murlar›n sendika hakk› anayasal güvence alt›na al›nmam›fl, ancak yasaklanmam›fl-
t›r. Bu çerçevede, ilk memur sendikalar› anayasal ve yasal güvence olmadan Tür-
kiye’nin onaylad›¤› uluslararas› sözleflmeleri temel alarak, de facto olarak kurul-
mufllard›r. 1980 sonras›nda ilk memur sendikas›, 1990 y›l›nda kurulan E¤itim-‹fl’tir.
Fiilî durum, 1995 y›l›na kadar devam etmifl ve bu tarihe kadar memurlar sendika
kurma haklar›n› genifl biçimde kullanm›fllard›r.
1995 y›l›nda yap›lan Anayasa de¤iflikli¤i ile memurlar›n sendika hakk›n›n Ana-
yasa’n›n 51. maddesi ile yasaklanmad›¤› anayasa koyucu taraf›ndan da tan›narak
yaln›zca toplu ifl sözleflmesine iliflkin 53. maddeye ek bir f›kra kabul edilerek me-
murlar›n toplu görüflme hakk› anayasal olarak düzenlenmifltir. Fiilî durumun ana-
yasa koyucu taraf›ndan da tan›nmas› sonras›nda, 1997 y›l›nda Devlet Memurlar›
Kanunu’nun “sendika hakk›” bafll›kl› mülga hükmü yeniden düzenlenerek, günü-
müzdeki biçimi kabul edilmifl ve memurlar›n sendika hakk› de jure olarak da gü-
vence alt›na al›nm›flt›r. 2001 y›l›nda yeni bir anayasa de¤iflikli¤ine gidilerek Anaya-
sa’n›n “sendika kurma hakk›” kenar bafll›kl› 51. maddesi yeniden düzenlenmifl ve
sendika kurma hakk› 1961 Anayasas›’ndaki gibi “çal›flanlar” için anayasal güvence-
ye al›nm›fl; böylelikle memurlar›n sendika kurma hakk› anayasal güvenceye al›n-
m›flt›r. 2001 y›l›nda ayn› zamanda 4688 say›l› Kamu Görevlileri Sendikalar› Kanu-
nu kabul edilmifltir.
 4. Ünite - Memur Statüsü-II (Ödev, Sorumluluklar, Yasaklar ve Genel Haklar) 77

Resim 4.1
Memurlar›n
Sendika Hakk›

1982 Anayasas›’n›n “sendika

1982 Anayasas›’n›n yürürlükte olan “sendika kurma hakk›” kenar bafll›kl› 51. kurma hakk›” kenar bafll›kl›
maddesine göre, “Çal›flanlar ve iflverenler, üyelerinin çal›flma iliflkilerinde, ekono- 51 maddesi, “Çal›flanlar ve
iflverenler, üyelerinin çal›flma
mik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve gelifltirmek için önceden izin al- iliflkilerinde, ekonomik ve
maks›z›n sendikalar ve üst kurulufllar kurma, bunlara serbestçe üye olma ve üye- sosyal hak ve menfaatlerini
korumak ve gelifltirmek için
likten serbestçe çekilme haklar›na sahiptir. Hiç kimse bir sendikaya üye olmaya ya önceden izin almaks›z›n
da üyelikten ayr›lmaya zorlanamaz. Sendika kurma hakk› ancak, millî güvenlik, sendikalar ve üst kurulufllar
kamu düzeni, suç ifllenmesinin önlenmesi, genel sa¤l›k ve genel ahlâk ile baflkala- kurma, bunlara serbestçe
üye olma ve üyelikten
r›n›n hak ve özgürlüklerinin korunmas› sebepleriyle ve kanunla s›n›rlanabilir. Sen- serbestçe çekilme haklar›na
dika kurma hakk›n›n kullan›lmas›nda uygulanacak flekil, flart ve usuller kanunda sahiptir. Hiç kimse bir
sendikaya üye olmaya ya da
gösterilir. ‹flçi niteli¤i tafl›mayan kamu görevlilerinin bu alandaki haklar›n›n kap- üyelikten ayr›lmaya
sam, istisna ve s›n›rlar› gördükleri hizmetin niteli¤ine uygun olarak kanunla düzen- zorlanamaz. Sendika kurma
hakk› ancak, millî güvenlik,
lenir. Sendika ve üst kurulufllar›n›n tüzükleri, yönetim ve iflleyiflleri, Cumhuriyetin kamu düzeni, suç
temel niteliklerine ve demokrasi esaslar›na ayk›r› olamaz.” ifllenmesinin önlenmesi,
genel sa¤l›k ve genel ahlâk
Anayasa’n›n 51. maddesine göre, sendika kurma hakk›n›n unsurlar› flunlard›r; ile baflkalar›n›n hak ve
(1) Bütün çal›flanlar ve iflverenler sendika kurma hakk›na sahiptirler. özgürlüklerinin korunmas›
sebepleriyle ve kanunla
(2) ‹dare makamlar›ndan önceden izin al›nmadan sendika kurma, üye olma, s›n›rlanabilir. Sendika kurma
çekilme hakk› vard›r. hakk›n›n kullan›lmas›nda
uygulanacak flekil, flart ve
(3) Sendikalar yan›nda, sendika üst kurulufllar› kurulabilir. usuller kanunda gösterilir.
(4) Hiç kimse sendikaya üye olmaya ya da üyelikten ayr›lmaya zorlanamaz. ‹flçi niteli¤i tafl›mayan kamu
görevlilerinin bu alandaki
(5) Sendika, üyelerinin çal›flma iliflkilerinde, ekonomik ve sosyal hak ve men- haklar›n›n kapsam, istisna
faatlerini korumak ve gelifltirmek için kurulan örgüttür. ve s›n›rlar› gördükleri
(6) Sendika kurma hakk› ancak, millî güvenlik, kamu düzeni, suç ifllenmesinin hizmetin niteli¤ine uygun
olarak kanunla düzenlenir.
önlenmesi, genel sa¤l›k ve genel ahlâk ile baflkalar›n›n hak ve özgürlükle- Sendika ve üst kurulufllar›n›n
rinin korunmas› sebepleriyle ve kanunla s›n›rlanabilir. tüzükleri, yönetim ve
iflleyiflleri, Cumhuriyetin
(7) Sendika kurma hakk›n›n kullan›lmas›nda uygulanacak flekil, flart ve usuller temel niteliklerine ve
kanunda gösterilir. demokrasi esaslar›na ayk›r›
olamaz.”
78 Kamu Personel Hukuku

(8) ‹flçi niteli¤i tafl›mayan kamu görevlilerinin bu alandaki haklar›n›n kapsam,

istisna ve s›n›rlar› gördükleri hizmetin niteli¤ine uygun olarak kanunla dü-
zenlenir.
(9) Sendika ve üst kurulufllar›n›n tüzükleri, yönetim ve iflleyiflleri, Cumhuriye-
tin temel niteliklerine ve demokrasi esaslar›na ayk›r› olamaz.
1997 y›l›nda Devlet Memurlar› Kanunu’nun “sendika kurma” bafll›kl› mülga 22.
maddesi yeniden düzenlenerek “Devlet memurlar›, Anayasa’da ve özel kanunun-
da belirtilen hükümler uyar›nca sendikalar ve üst kurulufllar kurabilir ve bunlara
üye olabilirler” ifadesi kabul edilmifltir. 2001 y›l›nda kabul edilen 4688 say›l› Kamu
Görevlileri Sendikalar› Kanunu ile memurlar›n sendika kurma ve üye olma hakk›
yasa ile düzenlenmifltir.
Kamu Görevlileri Sendikalar› Kanunu ile kamu görevlilerinin ortak ekonomik,
sosyal ve mesleki hak ve menfaatlerinin korunmas› ve gelifltirilmesi için olufltur-
duklar› sendika ve konfederasyonlar›n kuruluflu, organlar›, yetkileri ve faaliyetleri
ile sendika ve konfederasyonlarda görev alacak kamu görevlilerinin hak ve sorum-
luluklar›n› belirlemek ve toplu sözleflme yap›lmas›na iliflkin usul ve esaslar hüküm
alt›na al›nm›flt›r (madde 1). Yasa’n›n yer yönünden uygulama alan› bütün devlet
teflkilat›n› kapsamaktad›r. Yasa’n›n kifli yönünden uygulama alan› iflçiler d›fl›ndaki
bütün statülerdir. Böylece, memur, sözleflmeli personel, geçici personel ve 15.
maddede belirtilen sendika üyesi olamayacaklar d›fl›ndaki di¤er kamu görevlileri
Yasa’n›n kifli yönünden kapsam›ndad›r.
Yasa ile bir bölüm kamu görevlilerinin sendika kurmas› ve sendika üyesi olma-
s› yasaklanm›flt›r. Sendika kurmas› ve sendika üyesi olmas› yasak olan kamu gö-
revlilerinin bir bölümü di¤er kamu görevlisi statüsündedir. Bu kamu görevlilerine
ileriki ünitede de¤inece¤iz. Memur statüsünde yer al›p sendika kurmas› ve sendi-
ka üyeli¤i yasaklananlar flunlard›r;
(1) Türkiye Büyük Millet Meclisi Baflkanl›¤› ‹dari Teflkilat›, Cumhurbaflkanl›¤›
Genel Sekreterli¤i ile Millî Güvenlik Kurulu Genel Sekreterli¤i’nde çal›flan
memurlar;
(2) Yasa kapsam›nda bulunan kurum ve kurulufllar›n müsteflarlar›, baflkanlar›,
genel müdürleri, daire baflkanlar› ve bunlar›n yard›mc›lar›, yönetim kurulu
üyeleri, merkez teflkilâtlar›n›n denetim birimleri yöneticileri ve kurul bafl-
kanlar›, hukuk müflavirleri, bölge, il ve ilçe teflkilâtlar›n›n en üst amirleri ile
bunlara eflit veya daha üst düzeyde olan kamu görevlileri, belediye baflkan-
lar› ve yard›mc›lar›;
(3) Millî Savunma Bakanl›¤› ile Türk Silahl› Kuvvetleri kadrolar›nda (Jandar-
ma Genel Komutanl›¤› ve Sahil Güvenlik Komutanl›¤› dâhil) çal›flan sivil
memurlar;
(4) Millî ‹stihbarat Teflkilât› mensuplar›;
(5) Yasa kapsam›nda bulunan kurum ve kurulufllar›n merkezi denetim eleman-
lar›;
(6) Emniyet hizmetleri s›n›f› ve emniyet teflkilât›nda çal›flan di¤er hizmet s›-
n›flar›na dâhil personel;
(7) Ceza infaz kurumlar›nda çal›flan memurlar.
Memurlar›n sendikaya üyeli¤i, memurun üç nüsha olarak doldurup imzalad›¤›
üye formu ile sendikaya baflvurmas› ve baflvurunun sendika yetkili organ›nca ka-
bulü ile kazan›l›r. Üyelik baflvurusu, sendika taraf›ndan en çok otuz gün içinde
reddedilmedi¤i takdirde üyelik istemi kabul edilmifl say›l›r. Hakl› bir sebep göste-
 4. Ünite - Memur Statüsü-II (Ödev, Sorumluluklar, Yasaklar ve Genel Haklar) 79

rilmeden üyeli¤i kabul edilmeyen kamu görevlisinin, bu karar›n kendisine tebli-

¤inden itibaren otuz gün içinde ifl davalar›na bakmakla görevli mahallî mahkeme-
de dava açma hakk› vard›r. Memur, birden çok sendikaya üye olamaz. Birden çok
sendikaya üyelik hâlinde sonraki üyelikler geçersizdir. Memur serbestçe sendika-
ya üye olabildi¤i gibi, iste¤i do¤rultusunda sendika üyeli¤inden ayr›labilir.
Kamu Görevlileri Sendikalar› Kanunu sendikay›, Anayasa’daki tan›ma koflut
olarak, memurlar›n ortak ekonomik, sosyal ve mesleki hak ve menfaatlerini koru-
mak ve gelifltirmek için oluflturduklar› tüzel kiflili¤e sahip kurulufllar olarak tan›m-
lam›flt›r. Buradaki, “mesleki” ibaresi, Anayasa’dan farkl› olarak Yasa’da yer almak-
tad›r. Buna göre, memur sendikas›, memurlar taraf›ndan kurulan; üyelerinin ortak
ekonomik, sosyal ve mesleki hak ve menfaatlerini korumak ve gelifltirmek için
oluflturulan; özel hukuk tüzel kiflisidir. Memur sendikalar›, hizmet kolu esas›na gö-
re, Türkiye çap›nda faaliyette bulunmak amac›yla bir hizmet kolundaki kamu ifl-
yerlerinde çal›flan memurlar taraf›ndan kurulur. Böylece, memur sendikalar›, ulu-
sal düzeyde ve hizmet koluna göre kurulabilir; belirli bir kurumu / iflyerini, mesle-
¤i ya da ili, co¤rafi bölgeyi esas alarak kurulamaz. Yasa ile 11 hizmet kolu belirlen-
mifltir. Burada belirtmek gerekir ki, Devlet Memurlar› Kanunu’nda yer alan ve ön-
ceki ünitelerde inceledi¤imiz memur hizmet s›n›flar› ile hizmet kollar› kavram ve
içerik olarak farkl›d›r. Bir kamu kurumunda, inceledi¤imiz gibi, birden fazla hizmet
s›n›f› olabilir, ancak herhangi bir kamu kurumu tek bir hizmet koluna girer.

Kamu Görevlileri Sendikalar› Kanunu’na Göre Memur Sendikalar›n›n Yer Ald›¤›

Hizmet Kollar›
(1) Büro, bankac›l›k ve sigortac›l›k hizmetleri
(2) E¤itim, ö¤retim ve bilim hizmetleri
(3) Sa¤l›k ve sosyal hizmetler
(4) Yerel yönetim hizmetleri
(5) Bas›n, yay›n ve iletiflim hizmetleri
(6) Kültür ve sanat hizmetleri
(7) Bay›nd›rl›k, inflaat ve köy hizmetleri
(8) Ulaflt›rma hizmetleri
(9) Tar›m ve ormanc›l›k hizmetleri
(10) Enerji, sanayi ve madencilik hizmetleri
(11) Diyanet ve vak›f hizmetleri.

Memur sendikalar›n›n üye ve yöneticilerinin belirli güvenceleri vard›r. Öncelik-

le, kamu iflvereni memurlar aras›nda sendika üyesi olmalar› veya olmamalar› ne-
deniyle bir ay›r›m yapamaz. ‹kinci olarak memurlar, ifl saatleri d›fl›nda veya iflvere-
nin izni ile ifl saatleri içinde sendika veya konfederasyonlar›n Yasa’da belirtilen fa-
aliyetlerine kat›lmalar›ndan dolay› farkl› bir iflleme tabi tutulamaz ve görevlerine
son verilemez. Üçüncü olarak kamu iflvereni, iflyeri sendika temsilcisi ile sendika
ve sendika flube yöneticilerinin iflyerini hakl› bir sebep olmad›kça ve sebebini aç›k
ve kesin flekilde belirtmedikçe de¤ifltiremez. Dördüncü olarak sendika veya kon-
federasyonu ilk genel kurula kadar sevk ve idare edecek yönetim kurulu üyeleri,
genel kurulda yönetim kuruluna seçilenler ile sendika flube yönetim kurulu üyele-
ri seçildikleri tarihten itibaren durumlar›n› en geç otuz gün içinde kurumlar›na ya-
z›l› olarak bildirirler. Söz konusu yöneticiler seçildikleri tarihten itibaren otuz gün
içerisinde sendika tüzü¤ünde belirtilen hükümlere göre, ayr›ca yaz›l› talepte bu-
80 Kamu Personel Hukuku

lunmalar› hâlinde bu görevleri süresince ayl›ks›z izine ayr›l›rlar. Talepte bulunma-

yanlar ise kurumlar›ndaki görevlerine devam ederler. ‹zine ayr›lmayan yönetim
kurulu üyeleri haftada bir gün kurumlar›ndan izinli say›l›rlar. Beflinci olarak ayl›k-
s›z izine ayr›lan yöneticilerin bu süreleri, emekli kesenekleri ve karfl›l›klar›n›n yö-
neticisi olduklar› sendikalar› taraf›ndan her ay Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sand›-
¤›na ödenmesini kabul etmeleri kofluluyla kazan›lm›fl hak ayl›¤› ile emeklilik hiz-
metine say›l›r. Alt›nc› olarak kurumlar›ndan ayl›ks›z izinli say›lan sendika, konfe-
derasyon ve flube yönetim kurulu üyeleri ile bunlar›n bakmakla yükümlü oldukla-
r› aile bireylerinin sa¤l›k giderlerinin kurumlar›nca karfl›lanmas›na devam olunur.
Yedinci olarak ayl›ks›z izinli say›lanlardan herhangi bir nedenle sendika veya kon-
federasyon organlar›ndaki görevlerinden ayr›lanlar, görevlerinin son bulmas› tari-
hinden itibaren 30 gün içinde ayr›ld›klar› kurum ve kurulufla yaz›l› müracaat etme-
leri durumunda, kamu iflvereni bu kimseleri 30 gün içinde eski görevlerine ya da
uygun di¤er bir göreve atamak zorundad›r. 30 gün içinde görevlerine bafllamak
için baflvurmayanlar görevlerinden çekilmifl say›l›rlar. Sekizinci olarak görevden
uzaklaflt›rma, re’sen emeklilik, göreve son verilmesi, tayin veya sair hâllerde me-
murun mahkemeye baflvurmas› hâlinde, mahkeme karar› kesinleflinceye kadar
sendikadaki görevi devam eder. Son olarak, genel ve yerel seçimlerde aday olan-
lar›n, sendika ve konfederasyonun organlar›ndaki görevleri adayl›k süresince ask›-
da kal›r. Seçilmeleri hâlinde görevleri son bulur.
Kamu Görevlileri Sendikalar› Kanunu’na göre memur sendikalar›n›n, sendika
flubesi, sendika ve konfederasyonlar›n›n zorunlu organlar›; genel kurul, yönetim
kurulu, denetleme kurulu ve disiplin kuruludur. Sendika flubeleri en az 400 üye ile
kurulur. Memur sendikas› konfederasyonu, de¤iflik hizmet kollar›nda ilgili Yasa’ya
tabi olarak kurulmufl en az befl sendikan›n bir araya gelerek oluflturduklar› tüzel
kiflili¤i olan üst kurulufllard›r.
Kamu Görevlileri Sendikalar› Kanunu’na göre, kamu görevlileri sendika ve kon-
federasyonlar›n›n temel yetkisi, ilgili Yasa hükümleri çerçevesinde, üyeleri ad›na
toplu görüflmeye kat›lmak, toplu görüflmeyi sonuçland›rmak ve taraf olmakt›r. Ka-
mu görevlileri sendika ve konfederasyonlar›n›n izin verilen etkinlikleri flunlard›r;
(1) Genel olarak kamu personelinin hak ve ödevleri, çal›flma koflullar›, yüküm-
lülükleri, ifl güvenlikleri ile sa¤l›k koflullar›n›n gelifltirilmesi konular›nda gö-
rüfl bildirmek ve toplu sözleflmenin uygulanmas›n› izlemek üzere yap›lacak
çal›flmalara temsilciler göndermek,
(2) Devlet personel mevzuat›nda yer alan memurlar›n temsilini öngören çeflitli
kurullara temsilci göndermek,
(3) Verimlilik araflt›rmalar› yapmak, sonuçlarla ilgili raporlar düzenlemek, öne-
rilerde bulunmak ve iflverenlerle bu konularda ortak çal›flmalar yapmak,
(4) Üyelerin mesleki yeterliliklerinin art›r›lmas› ve sorunlar›n›n çözülmesi ile
sendikal faaliyetlerinin gelifltirilmesine yönelik kurs, seminer ve sosyal
amaçl› toplant›lar düzenlemek, bilimsel çal›flmalar yapmak ve yay›nlarda
bulunmak,
(5) Üyelerin ortak ekonomik ve sosyal hak ve menfaatleri ile personel huku-
kunu ilgilendiren konularda ilgili kurumlara ve yetkili makamlara sunul-
mak üzere çal›flmalar yapmak ve öneriler getirmek,
(6) Üyelerin idare ile ilgili do¤acak ihtilaflar›nda, ortak hak ve menfaatlerinin
izlenmesinde veya hukukî yard›m gereklili¤inin ortaya ç›kmas› durumunda
üyelerini veya mirasç›lar›n›, her düzeyde ve derecedeki yönetim ve yarg›
 4. Ünite - Memur Statüsü-II (Ödev, Sorumluluklar, Yasaklar ve Genel Haklar) 81

organlar› önünde temsil etmek veya ettirmek, dava açmak ve bu nedenle

aç›lan davalarda taraf olmak,
(7) Üyeleri ve ailelerinin yararlanmalar› için hizmet amac›yla e¤itim ve sa¤l›k
tesisleri, dinlenme yerleri, spor alanlar› ve benzeri yerler ile kitapl›k, krefl,
yuva ve huzur evleri, yard›mlaflma sand›klar› kurmak ve yönetmek ile her-
hangi bir ba¤›flta bulunmamak kayd› ile üyeleri için kooperatifler kurulma-
s›na yard›m etmek ve nakit mevcudunun yüzde onundan fazla olmamak
kayd›yla bu kooperatiflere kredi vermek,
(8) Yang›n, su bask›n›, deprem gibi do¤al afetlerin vukuunda, gerekti¤inde
üyelik flart› aranmaks›z›n nakit mevcudunun yüzde onunu aflmamak kay-
d›yla afete u¤rayan bölgelerde konut, sa¤l›k ve e¤itim tesisleri yap›lmas›
amac›yla kamu yarar›na çal›flan dernekler ve Bakanlar Kurulunca vergi
muafiyeti tan›nan vak›flar ile kamu kurum ve kurulufllar›na aynî ve nakdî
yard›mda bulunmak, afete u¤rayan bölgelerde konut ve sa¤l›k tesisleri
yapmak.
Kamu Görevlileri Sendikalar› Kanunu, memur sendika ve konfederasyonlar›na
dört yasak getirmifltir. Bu yasaklara ayk›r› hareket eden sendika ve konfederasyon
yöneticileri, alt› aydan bir y›la kadar hapis cezas› ile cezaland›r›l›rlar. Ayr›ca, Ana-
yasa’da belirtilen Cumhuriyetin niteliklerine ve demokratik esaslara ayk›r› faali-
yetlerde bulunan sendika ve konfederasyon, merkezlerinin bulundu¤u yer Cum-
huriyet Baflsavc›s›n›n istemi üzerine ifl davalar›na bakmakla görevli yerel mahke-
me karar› ile kapat›l›r. Memur sendika ve konfederasyonlar›na getirilen yasaklar
flunlard›r;
(1) Yönetim ve iflleyiflleri Anayasa’da belirtilen Cumhuriyetin niteliklerine ve
demokratik esaslara ayk›r› olamaz,
(2) Kamu makamlar›ndan maddi yard›m kabul edemez, siyasal partilerden
maddi yard›m alamaz ve onlara maddi yard›mda bulunamazlar,
(3) Siyasal partilerin kuruluflu içinde yer alamazlar; siyasal partilerin ad, amb-
lem, rumuz veya iflaretlerini kullanamazlar,
(4) Ticaretle u¤raflamazlar.
2011 y›l› itibar›yla sekiz kamu görevlisi sendikas› konfederasyonu bulunmakta
ve 1.195.102 kamu görevlisi sendikal›d›r. Toplam memur ve sözleflmeli personel
say›lar›n› temel ald›¤›m›zda, sendikalaflma oran›, 2007 y›l›nda % 38, 2008 y›l›nda %
40, 2009 y›l›nda % 43, 2010 y›l›nda da % 43’tür. Buna göre, sendikalaflma oran›n-
da art›fl söz konusudur.

Konfederasyon Ad› Üye say›s› Tablo 4.1

2011 Y›l› ‹tibar›yla
BA⁄IMSIZLAR 15.450 Kamu Görevlileri
Sendikalar›
BASK (Ba¤›ms›z Kamu Görevlileri Sendikalar› Konfederasyonu) 3.627 Konfederasyonlar› ve
B‹RLEfi‹K KAMU-‹fi (Birleflik Kamu ‹flgörenleri Sendikalar› Konfederasyonu) 26.422 Üye Say›lar›

DESK (Demokratik Sendikalar Konfederasyonu) 4.146 Kaynak: Çal›flma ve

Sosyal Güvenlik
HAK-SEN (Kamu Çal›flanlar› Hak Sendikalar› Konfederasyonu) 3.499 Bakanl›¤›.
KESK (Kamu Emekçileri Sendikalar› Konfederasyonu) 232.083
MEMUR-SEN(Memur Sendikalar› Konfederasyonu) 515.378
TÜRK‹YE KAMU-SEN (Türkiye Kamu Çal›flanlar› Sendikalar› Konfederasyonu) 394.497
Toplam 1.195.102
82
Grafik 4.1
2002-2011
Y›llar› Aras›nda
Sendikal› Kamu
Personeli Say›s›
Kaynak: Çal›flma
ve Sosyal
Güvenlik
Bakanl›¤›.
SIRA S‹ZDE
2
D Ü fi Ü N E L ‹ M
1982 Anayasas›’n›n “Toplu
ifl sözleflmesi ve toplu
sözleflme hakk›” kenar
S O 53.
bafll›kl› R Umaddesi:
“Memurlar ve di¤er kamu
görevlileri, toplu sözleflme
yapmaD ‹ Khakk›na
K A T sahiptirler.
Toplu sözleflme yap›lmas›
s›ras›nda uyuflmazl›k
ç›kmas› hâlinde taraflar
N N
SIRA S‹ZDE
Kamu Görevlileri Hakem
Kuruluna baflvurabilir. Kamu
Görevlileri Hakem Kurulu
kararlar› kesindir ve toplu
AMAÇLARIMIZ
sözleflme hükmündedir.
Toplu sözleflme hakk›n›n
kapsam›, istisnalar›, toplu
sözleflmeden
K ‹ T A P
yararlanacaklar, toplu
sözleflmenin yap›lma flekli,
usulü ve yürürlü¤ü, toplu
sözleflme hükümlerinin
Temeklilere
E L E V ‹ Z yans›t›lmas›,
YON
Kamu Görevlileri Hakem
Kurulunun teflkili, çal›flma
usul ve esaslar› ile di¤er
hususlar kanunla
‹ N T E R N E128/2.
düzenlenir.” T ‹ N T E R N E Tibaresi kabul etmifltir. Böylece, idare ile memur sendikalar› ara-
maddenin son cümlesi
“Ancak, mali ve sosyal
haklara iliflkin toplu
sözleflme hükümleri
sakl›d›r.”
Kamu Personel Hukuku
Sendikal› kamu personeli say›s› 2002 y›l›nda 650.770 iken 2011 y›l›nda
1.195.102’ye ç›km›flt›r. Buna göre, toplam kamu personeli say›s›n›n büyük oranda
sabit kald›¤› son on y›lda, sendikal› kamu personeli say›s›nda 1,8 katl›k yüksek
bir art›fl ortaya ç›km›flt›r. Sendikal› kamu personeli say›s›n›n art›fl e¤iliminde oldu-
¤unu söyleyebiliriz.
1400000
1195102
1200000
1017072 1023362
930397
1000000 855463
788846 787882
747617 779399
800000 650770
600000
400000
200000
0
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Memurlar›nSIRA
sendikalaflmas›n›
S‹ZDE memurlar›n hak ve ç›karlar›na etkisi var m›d›r?
Toplu Sözleflme Hakk›
D Ü fi Ü N E L ‹ M
Memurlar›n toplu sözleflme hakk›, 2010 y›l›nda yap›lan Anayasa de¤iflikli¤i ile ana-
yasal güvence alt›na al›nm›flt›r. 2001 y›l›ndan bu tarihe kadar memurlar›n toplu gö-
rüflme hakk›S anayasa
O R U taraf›ndan tan›nm›flt›r. Buna göre, 2001 y›l›nda kabul edilen
4688 say›l› Kamu Görevlileri Sendikalar› Kanunu, ayn› zamanda memur sendikala-
r› ile idare aras›nda
D ‹ K K A T yap›lacak toplu görüflme sürecini düzenlemifltir. 2001 y›l›ndan
2010 y›l›na kadar, Anayasa ve Yasa’n›n çizdi¤i çerçeve içerisinde, memur sendika
konfederasyonlar› ile idare aras›nda toplu görüflmeler yap›lm›flt›r. 2010 y›l›nda ya-
SIRA S‹ZDE
p›lan Anayasa de¤iflikli¤inden sonra “toplu görüflme”, “toplu sözleflme” hakk›na
dönüflmüfltür. 2010 y›l›nda yap›lan de¤ifliklik ile 53. maddenin kenar bafll›¤›na
“toplu sözleflme
AMAÇLARIMIZ hakk›” eklenmifl ve maddede memurlar›n toplu sözleflme süreci
tan›mlanm›flt›r. Di¤er yandan, 128. maddenin ikinci f›kras›na da bir cümle eklen-
mifltir. Anayasa ile kabul edilen toplu sözleflme hakk›n› fiilen uygulamaya geçire-
cek yasa de¤iflikli¤i
K ‹ T A P günümüze kadar yap›lmad›¤› için, bu bölümde konu yaln›zca
Anayasal çerçeve içerisinde aç›klanacakt›r.
Anayasa ile “memurlar ve di¤er kamu görevlileri, toplu sözleflme yapma hakk›-
na sahiptirler”
T E L E Vhükmü
‹ Z Y O N kabul edilmifltir. Böylece memurlar yan›nda, di¤er kamu gö-
revlileri de toplu sözleflme hakk›na sahiptirler. Anayasa, “toplu sözleflme yap›lma-
s› s›ras›nda uyuflmazl›k ç›kmas› hâlinde taraflar Kamu Görevlileri Hakem Kurulu-
na baflvurabilir. Kamu Görevlileri Hakem Kurulu kararlar› kesindir ve toplu sözlefl-
me hükmündedir”
s›nda yap›lacak toplu sözleflme sürecinin uyuflmazl›kla sonuçlanmas› hâlinde, ta-
raflar›n Kamu Görevlileri Hakem Kuruluna baflvurmas› söz konusudur. Anayasa’ya
göre, bu Kurulun kararlar› kesin ve toplu sözleflme hükmündedir. Di¤er yandan
“toplu sözleflme hakk›n›n kapsam›, istisnalar›, toplu sözleflmeden yararlanacaklar,
toplu sözleflmenin yap›lma flekli, usulü ve yürürlü¤ü, toplu sözleflme hükümlerinin
 4. Ünite - Memur Statüsü-II (Ödev, Sorumluluklar, Yasaklar ve Genel Haklar) 83

emeklilere yans›t›lmas›, Kamu Görevlileri Hakem Kurulunun teflkili, çal›flma usul

ve esaslar› ile di¤er hususlar kanunla düzenlenir” hükmü ile toplu sözleflme süre-
cinin ve emeklileri de kapsama esaslar›n›n yasa ile düzenlenece¤i belirlenmifltir.
Anayasa’n›n 128/2. maddesine getirilen bir ek cümle ile toplu sözleflme, yasa ile
düzenleme alan›n›n bir istisnas› olarak kabul edilmifl ve toplu sözleflmenin s›n›rla-
r›n›n memurlar›n “mali ve sosyal haklar›” oldu¤u hüküm alt›na al›nm›flt›r.

Dernek-Vak›f Kurma ve Üye Olma Hakk›

Anayasa’n›n 33. maddesine göre, vatandafllar dernek kurmak, üye olmak ve üye-
likten ç›kmak özgürlü¤üne sahiptirler. Ancak bu özgürlük, memurlar için görevin
gerektirdi¤i ölçüde, yasa ile s›n›rland›r›labilir. 2908 say›l› Eski Dernekler Kanunu
ile memurlar›n derneklere üye olmas› k›s›tlamalara tabi iken 2004 y›l›nda kabul
edilen Yeni Dernekler Kanunu ile genel k›s›tlamalar kald›r›lm›flt›r. Buna göre, me-
murlar›n genel olarak dernek kurma ve derneklere üye olma hakk› vard›r.
5253 say›l› ve 2004 tarihli Dernekler Kanunu, bütün vatandafllar›n önceden izin
almaks›z›n dernek kurma hakk›na sahip olduklar›n›, ancak kamu kurum ve kuru-
lufllar›n›n memur statüsündeki görevlileri hakk›nda özel kanunlar›nda getirilen k›-
s›tlamalar›n sakl› oldu¤u hükme ba¤lanm›flt›r. Bu çerçevede, memurlar›n, ilgili tefl-
kilat kanununda hüküm bulunmad›kça dernek kurma ve üye olmalar›na iliflkin
olarak genel bir yasak yoktur. Dernekler Kanunu’nda, memurlar›n derneklerin yö-
netim ve denetim kurullar›nda yer almalar›na iliflkin genel bir yasak da bulunma-
maktad›r. Ancak derneklerin yönetim ve denetim kurullar›nda yer alan memurlar
herhangi bir ücret ya da huzur hakk› alamazlar. Ayr›ca, Vak›flar Kanunu’na göre,
memurlar›n genel olarak vak›f kurmas›nda, vakf›n yönetiminde yer almas›nda ve
üye olmas›nda herhangi bir genel yasak yoktur. Ancak, kan›m›zca memurlar, vak›f
yöneticisi olarak herhangi dolayl› ya da do¤rudan bir gelir elde edemezler.
Genel olarak teflkilat kanunlar›n› inceledi¤imizde, memurlar›n derneklere üye
olma yasa¤›n›n son derece s›n›rl› idarelerde var oldu¤unu görüyoruz. Bunlardan
genel yasa¤›n, emniyet teflkilat›n› mensuplar› ve di¤er kamu görevlileri içerisinde
inceleyece¤imiz askerler için oldu¤unu görüyoruz. Emniyet Teflkilat› mensuplar›
ile çarfl› ve mahalle bekçileri dernek kurucusu ve üyesi olamazlar. Ancak spor der-
neklerine üye olabilir, Emniyet Teflkilat› bünyesinde spor amac›yla kurulmufl der-
neklerin yönetim ve denetim kurullar›nda görev alabilirler. Ayr›ca, Dan›fltay mes-
lek mensuplar›na iliflkin bir yasak bulunmaktad›r. Buna göre, Dan›fltay meslek
mensuplar› dernek kuramaz, derneklere yönetici ve denetçi olamazlar, kurulmufl
bir derne¤e ancak Baflkanlar Kurulunun izni ile üye olabilirler. Di¤er yandan baz›
düzenleyici kurullarda yer alan baflkan ve üyeler için dernek ve vak›flarda yöneti-
cilik yapmak yasa¤› vard›r (örnek olarak, Bankac›l›k Düzenleme ve Denetleme
Kurulu).
Memurlar›n genel olarak dernek ve vak›f kurma ve üye olma hakk› var olmak-
la birlikte, kamu kurum ve kurulufllar›n›, kamu hizmetlerini ya da personelini des-
teklemek üzere kurulan dernekler ile kamu kurumlar›yla vak›flar›n iliflkileri 2004
y›l›nda özel yasa ile düzenlenmifl ve k›s›tlanm›flt›r. 2004 y›l›nda kabul edilen ve
5072 say›l› Dernek ve Vak›flar›n Kamu Kurum ve Kurulufllar› ‹le ‹liflkilerine Dair
Kanun bu konuyu düzenlenmifltir. Dernek ve Vak›flar›n Kamu Kurum ve Kurulufl-
lar› ‹le ‹liflkilerine Dair Kanun ile kabul edilen ilkeler flunlard›r;
(1) Dernek ve vak›flar, kamu kurum ve kurulufllar›n›n ismini alamaz, bu kurum
ve kurulufllar›n hizmet binalar› ve müfltemilat› içinde faaliyet gösteremez ve
bu kurulufllara ait araç ve gereci kullanamaz,
84
1982 Anayasas›’n›n
“milletvekili seçilme
yeterlili¤i” kenar bafll›kl› 76.
maddesine göre; “Hakimler
ve savc›lar, yüksek yarg›
organlar› mensuplar›,
yüksekö¤retim
kurumlar›ndaki ö¤retim
elemanlar›, Yüksekö¤retim
Kurulu üyeleri, kamu kurum
ve kurulufllar›n›n memur
statüsündeki görevlileri ile
yapt›klar› hizmet
bak›m›ndan iflçi niteli¤i
tafl›mayan di¤er kamu
görevlileri ve Silahl›
Kuvvetler mensuplar›,
görevlerinden çekilmedikçe,
aday olamazlar ve
milletvekili seçilemezler.”
Kamu Personel Hukuku
(2) Dernek ve vak›flar kamu kurum ve kurulufllar›n›n sunduklar› hizmetlerle il-
gili olarak gerçek ve tüzel kiflilerden ücret, ba¤›fl, katk› pay› ve benzeri ad-
lar alt›nda herhangi bir karfl›l›k alamaz,
(3) Kamu hizmetlerinde kullan›lan araç, gereç, evrak, form ve benzeri mal-
zemenin, bu Kanun kapsam›ndaki dernek ve vak›flardan temin edilmesi
istenemez,
(4) Kamu görevlileri görev unvanlar›n› kullanarak dernek ve vak›f organlar›n-
da görev alamaz,
(5) Dernek ve vak›f organlar›nda görev alan kamu görevlileri, bu görevleri ne-
deniyle ücret, huzur hakk› veya baflka bir ad alt›nda herhangi bir karfl›l›k
alamaz,
(6) Dernek ve vak›flar›n yard›m toplama ve ba¤›fl kabul hizmetlerinde kamu
görevlileri çal›flt›r›lamaz,
(7) Kamu kurum ve kurulufllar›n›n bütçelerinden bu Kanun kapsam›ndaki der-
nek ve vak›flara ödenek, yard›m veya herhangi bir kaynak aktar›lamaz,
(8) Kamu kurum ve kurulufllar›, personel maafl ve ücretlerinden, kayna¤›nda ke-
sinti yaparak bu Kanun kapsam›ndaki dernek ve vak›flara aktarma yapamaz,
(9) ‹haleyi yapan kurum ve kurulufl bünyesinde bulunan veya bu kurum ve
kurulufllarla ilgili her ne amaçla kurulmufl olursa olsun vak›f ve dernekler
ile bunlar›n sermayesinin yar›s›ndan fazlas›na sahip olduklar› flirketler, bu
kurum ve kurulufllar›n Devlet ‹hale Kanunu’na göre yapacaklar› ihalelere
kat›lamazlar.
Yasa ile bu ilkelere karfl› hareket edenler hakk›nda hapis cezas› getirilmifltir.
Seçme ve Seçilme Hakk›
Memurlar›n siyasal partilere üye olmas›, siyasal partilerle organik iliflki kurmas›,
yukar›da aç›klad›¤›m›z gibi yasaklanm›flt›r. Ancak memurlar›n, birer vatandafl ola-
rak, vatandafll›ktan kaynaklanan siyasal haklar› bulunmaktad›r. ‹lgili Yasalar, me-
murlar›n organik siyasal etkinliklerini yasaklamakla birlikte, vatandafll›ktan kay-
naklanan ve baflta seçme ve seçilme hakk› gibi siyasal etkinliklerini yasaklamam›fl,
ancak seçilme hakk›n›n kullan›m›nda baz› usulleri kabul etmifltir. Anayasa’n›n 67.
maddesine göre, “vatandafllar, kanunda gösterilen flartlara uygun olarak seçme,
seçilme .. ve halkoylamas›na kat›lma hakk›na sahiptir... onsekiz yafl›n› dolduran
her Türk vatandafl› seçme ve halkoylamas›na kat›lma haklar›na sahiptir.” Bu çer-
çevede, memurlar›n seçme hakk› konusunda herhangi bir kay›tlama ya da k›s›tla-
ma bulunmamaktad›r.
1982 Anayasas›’n›n “Milletvekili seçilme yeterlili¤i” kenar bafll›kl› 76. maddesi-
ne göre, hâkimler ve savc›lar, yüksek yarg› organlar› mensuplar›, yüksekö¤retim
kurumlar›ndaki ö¤retim elemanlar›, Yüksekö¤retim Kurulu üyeleri, kamu kurum
ve kurulufllar›n›n memur statüsündeki görevlileri ile yapt›klar› hizmet bak›m›ndan
iflçi niteli¤i tafl›mayan di¤er kamu görevlileri ve Silâhl› Kuvvetler mensuplar›, gö-
revlerinden çekilmedikçe aday olamazlar ve milletvekili seçilemezler. Ayn› biçim-
de, 1983 tarihli ve 2839 say›l› Milletvekili Seçimi Kanunu’na göre, kamu görevlile-
rinin genel ve ara seçimlerin bafllang›c›ndan bir ay önce seçimin yenilenmesine ka-
rar verilmesi hâlinde yenileme karar›n›n ilan›ndan bafllayarak yedi gün içinde gö-
revlerinden ayr›lma iste¤inde bulunmad›kça adayl›klar›n› koyamazlar ve aday gös-
terilemezler. Bu çerçevede, seçimlerde aday olmak isteyen kamu görevlileri, gö-
revlerinden çekilmek zorundad›rlar. Kamu görevlileri, ayr›lma isteklerini en yak›n
amire verecekleri dilekçeyle yaparlar. Dilekçe, amir taraf›ndan ba¤l› bulundu¤u
 4. Ünite - Memur Statüsü-II (Ödev, Sorumluluklar, Yasaklar ve Genel Haklar) 85

bakanl›¤a veya kuruma derhal gönderilir. Dilekçenin bakanl›¤a veya kuruma gel-
di¤i tarihten itibaren, en geç on gün içinde ayr›lma iste¤inin kabul edildi¤i dilekçe
sahibine ve amirlerine tebli¤ olunur. Ayr›lma hakk›n› kazanmam›fl olduklar›ndan
dolay› ayr›lma istekleri reddedilenler, aday listesine giremezler ve adayl›klar›n› ko-
yamazlar. Subay ve astsubaylar›n savafl ve seferberlik hâllerindeki ayr›lma istekle-
ri ve S›k›yönetim Kanunu’ndaki s›n›rlamalar hariç olmak üzere ayr›lma hakk›n› ka-
zanm›fl olanlar›n, ayr›lma istekleri reddedilemez. Ayr›lma istekleri kabul edilen su-
bay ve astsubaylardan milletvekili seçilmemifl olanlar sonradan bu isteklerinden
vazgeçemezler ve silâhl› kuvvetlere dönemezler.
1961 tarih ve 298 say›l› Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hak-
k›nda Kanun’un ek 7. maddesine göre “Yüksek mahkeme üyeleri, hâkimler, savc›-
lar ve bu meslekten say›lanlar ile Subay ve Astsubaylar hariç olmak üzere; millet-
vekili ve mahallî idareler genel ve ara seçimlerinde aday ve aday aday› olan Dev-
let memurlar› ve di¤er kamu görevlileri, adayl›¤› veya seçimi kaybetmeleri hâlin-
de, Yüksek Seçim Kurulunca seçim sonuçlar›n›n ilan›n› takip eden bir ay içinde
müracaat etmeleri kayd›yla eski görevlerine veya kazan›lm›fl hak ayl›k derecelerin-
deki baflka bir göreve dönebilirler.” ‹darenin, belirtilen kamu görevlileri d›fl›nda,
adayl›¤› ya da seçimi kaybeden memurlar› önceki kadrosuna atamas› as›ld›r, ancak
kadro dolu ise eflde¤er bir kadroya atama yap›labilir. Belirtmek gerekir ki burada,
idarenin memuru statüye yeniden atamas›nda, takdir de¤il, ba¤l› yetki vard›r. Ka-
mu görevlilerinin yerel yönetim seçimlerinde adayl›k süreci usulüne iliflkin ilgili
Yasalarda genel bir düzenleme bulunmamaktad›r. Bu boflluk, seçim dönemlerinde
Yasama Organ› ve Yüksek Seçim Kurulu taraf›ndan genel seçimlerdeki adayl›k sü-
recine benzer usulleri içeren yasa ve kararlarla doldurulmufltur.

‹zin Hakk›
Dinlenmek, bütün çal›flanlar gibi, memurun anayasal hakk›d›r (madde 50). Devlet
Memurlar› Kanunu, memurun yasada yaz›l› nedenlerle ve sürelerde görevi d›fl›nda
zaman›n› geçirmesine cevaz vermektedir. Devlet Memurlar› Kanunu’nda memurun
izin hakk› ve süreleri düzenlenmifltir. Memurun izin hakk› dört türe ayr›lmaktad›r.
Bunlar; y›ll›k izin, mazeret izni, hastal›k ve refakat izni, ayl›ks›z izin.

Y›ll›k ‹zin
Memurlar›n y›ll›k izninin süresi memurun k›demi ile orant›l›d›r. Devlet Memurlar›
Kanunu’na göre, hizmet süresi, 10 y›l dâhil olmak üzere, bir y›ldan 10 y›la kadar
olan memurlar›n 20 gün, 10 y›ldan fazla olanlar›n ise 30 gündür. Bu sürelere, zo-
runlu hâllerde gidifl ve dönüfl için en çok ikifler gün eklenebilir. Alt›n› çizmek ge-
rekir ki, belirtilen süreler ifl günü de¤il, takvim günüdür. Y›ll›k izinler, amirin uy-
gun bulaca¤› zamanlarda, toptan veya ihtiyaca göre k›s›m k›s›m kullan›labilir. Bir-
birini izleyen iki y›l›n izni bir arada verilebilir. Amir, y›ll›k iznin kullan›lmas›nda,
görevin gere¤ini dikkate almak ve memurlar›n izinlerini buna göre düzenlemek
zorundad›r. Ancak amir, bu takdirini, y›l içerisinde y›ll›k iznin bütünüyle kullan›l-
maz biçime gelmesine neden olacak yönde kullanamaz. Di¤er yandan, cari y›l ile
bir önceki y›l hariç, önceki y›llara ait kullan›lmayan izin haklar› düfler. Ö¤retmen- Devlet Memurlar›
ler yaz tatili ile dinlenme tatillerinde izinli say›l›rlar. Bunlara, hastal›k ve di¤er ma- Kanunu’nun 104/E.
maddesine göre, “Y›ll›k izin
zeret izinleri d›fl›nda, ayr›ca y›ll›k izin verilmez. Ayr›ca, hizmetleri s›ras›nda radyo- ve mazeret izinleri s›ras›nda
aktif ›fl›nlarla çal›flan personele, her y›l y›ll›k izinlerine ilaveten bir ayl›k sa¤l›k izni fiilî çal›flmaya ba¤l› her
türlü ödemeler hariç malî
verilir. Y›ll›k izin süresi içerinde, memur, fiilî çal›flmaya ba¤l› her türlü ödemeler haklar ile sosyal yard›mlara
hariç mali haklar ile sosyal yard›mlar› almaya devam eder. dokunulmaz.”
86 Kamu Personel Hukuku

Mazeret ‹zni
Mazeret izni, memura belirli mazeretleri sebebiyle verilen izindir. Bu mazeretler
Yasa’da, alt› türe ayr›lm›flt›r; anal›k, babal›k, evlenme, yak›nlar›n›n ölümü, genel
mazeret ve süt iznidir. Bunlardan, genel mazeret d›fl›ndakilerde, idarenin takdiri
söz konusu de¤ildir; memurun belirtilen durumunun ortaya ç›kmas› ve memurun
talebi ile idare bu izni vermek zorundad›r. Dolay›s›yla ba¤l› yetki söz konusudur.
Memur, mazeret izni süresi içerinde, fiilî çal›flmaya ba¤l› her türlü ödemeler hariç
mali haklar ile sosyal yard›mlar› almaya devam eder.
Kad›n memura, do¤umdan önce sekiz, do¤umdan sonra sekiz hafta olmak üze-
re toplam 16 hafta süreyle anal›k izni verilir. Ço¤ul gebelik durumunda, do¤um
öncesi sekiz haftal›k anal›k izni süresine iki hafta eklenir. Ancak beklenen do¤um
tarihinden sekiz hafta öncesine kadar sa¤l›k durumunun çal›flmaya uygun oldu¤u-
nu tabip raporuyla belgeleyen kad›n memur, iste¤i hâlinde do¤umdan önceki üç
haftaya kadar kurumunda çal›flabilir. Bu durumda, do¤um öncesinde bu rapora
dayanarak fiilen çal›flt›¤› süreler do¤um sonras› anal›k izni süresine eklenir. Do¤u-
mun erken gerçekleflmesi sebebiyle, do¤um öncesi anal›k izninin kullan›lamayan
bölümü de do¤um sonras› anal›k izni süresine ilave edilir. Do¤umda veya do¤um
sonras›nda anal›k izni kullan›l›rken annenin ölümü hâlinde, iste¤i üzerine memur
olan babaya anne için öngörülen süre kadar izin verilir.
Memura, eflinin do¤um yapmas› hâlinde, iste¤i üzerine on gün babal›k izni ve-
rilir. Memurun kendisinin ya da çocu¤unun evlenmesi durumunda evlenme izni
verilir. Memurun, eflinin, çocu¤unun, kendisinin ya da eflinin ana, baba ve karde-
flinin ölümü hâllerinde iste¤i üzerine yedi gün ölüm izni verilir. Kad›n memura,
çocu¤unu emzirmesi için do¤um sonras› anal›k izni süresinin bitim tarihinden iti-
baren ilk alt› ayda günde üç saat, ikinci alt› ayda günde birbuçuk saat süt izni ve-
rilir. Kad›n memur, süt iznini belirlenen saatlere sad›k kalmak kayd›yla esnek ola-
rak kullanabilir. Bu çerçevede, süt izninin hangi saatler aras›nda ve günde kaç kez
kullan›laca¤› konusunda, kad›n memurun tercihi esast›r.
Yukar›da aç›klanan anal›k, babal›k, evlenme, ölüm hâlleri d›fl›nda, merkezde
atamaya yetkili amir, ilde vali, ilçede kaymakam ve yurt d›fl›nda diplomatik misyon
flefi taraf›ndan, birim amirinin muvafakati ile bir y›l içinde toptan veya bölümler
hâlinde, mazeretleri sebebiyle memurlara 10 gün izin verilebilir. Zaruret hâlinde
ö¤retmenler hariç olmak üzere, ayn› usulle 10 gün daha mazeret izni verilebilir. Bu
takdirde, ikinci kez verilen bu izin, y›ll›k izinden düflülür.

Hastal›k ve Refakat ‹zni

Memurlar›n sahip oldu¤u izin hakk›n›n bir di¤er türü, hastal›k ve refakat iznidir.
Hastal›k izni memurun kendisinin hastal›¤› durumunda, refakat izni ise memurun
refakat etmedi¤i takdirde, hayat› tehlikeye girecek birinci derecede yak›nlar›na re-
fakat etmesi durumunda verilir. Hastal›k ve refakat iznine ait usul ve esaslar, Dev-
let Memurlar› Kanunu’nun 105. maddesinde ve bu hükme dayal› olarak 2011 y›l›n-
da kabul edilen Devlet Memurlar›na Verilecek Hastal›k Raporlar› ile Hastal›k ve
Refakat ‹znine ‹liflkin Usul ve Esaslar Hakk›nda Yönetmelikte belirlenmifltir. Buna
göre, memura, ayl›k ve özlük haklar› korunarak, verilecek raporda gösterilecek lü-
zum üzerine, kanser, verem ve ak›l hastal›¤› gibi uzun süreli bir tedaviye ihtiyaç
gösteren hastal›¤› hâlinde 18 aya kadar, di¤er hastal›k hâllerinde ise on iki aya ka-
dar hastal›k izni verilir. Memurun, hastal›¤› sebebiyle yatakl› tedavi kurumunda
yatarak gördü¤ü tedavi süreleri, hastal›k iznine ait sürenin hesab›nda dikkate al›-
 4. Ünite - Memur Statüsü-II (Ödev, Sorumluluklar, Yasaklar ve Genel Haklar) 87

n›r. On iki ve on sekiz ayl›k azamî sürelere kadar izin verilen memurun, bu iznin
sonunda ifle bafllayabilmesi için, iyileflti¤ine dair raporu ibraz etmesi zorunludur.
Yurt d›fl›ndaki memurlar, bulunduklar› yerdeki usule göre rapor ibraz ederler. ‹zin
süresinin sonunda, hastal›¤›n›n devam etti¤i resmî sa¤l›k kurulu raporu ile tespit
edilen memurun izni, yukar›da belirtilen on iki ya da on sekiz ayl›k süre kadar
uzat›l›r, bu sürenin sonunda da iyileflemeyen memur hakk›nda emeklilik hüküm-
leri uygulan›r. Hastal›k izni alan memurlardan, gerekli sa¤l›k flartlar›n› yeniden ka-
zand›klar› resmî sa¤l›k kurullar›nca tespit edilen ve emeklilik hakk›n› elde etmemifl
olanlar, yeniden memuriyete dönmek istemeleri hâlinde, niteliklerine uygun kad-
rolara öncelikle atan›rlar. Görevi s›ras›nda ya da görevinden dolay› bir kazaya ve-
ya sald›r›ya u¤rayan veya bir meslek hastal›¤›na tutulan memur, iyileflinceye kadar
izinli say›l›r. Hastal›k raporlar›n›n hangi hâllerde, hangi hekimler veya sa¤l›k kurul-
lar› taraf›ndan verilece¤i ve süreleri ile bu konuya iliflkin di¤er konular Yönetme-
lik’te belirlenmifltir.
Refakat izni, memurun bakmakla yükümlü oldu¤u ya da memur refakat etme-
di¤i takdirde hayat› tehlikeye girecek ana, baba, efl ve çocuklar› ile kardefllerinden
birinin a¤›r bir kaza geçirmesi veya tedavisi uzun süren bir hastal›¤›n›n bulunmas›
hâllerinde verilir. Refakat izni, belirtilen hâllerin sa¤l›k kurulu raporuyla belgelen-
dirilmesi flart›yla, ayl›k ve özlük haklar› korunarak, üç aya kadar verilir. Gerekti¤in-
de bu süre bir kat›na kadar uzat›l›r.

Ayl›ks›z ‹zin
Ayl›ks›z izin, memura belirli koflul ve sürelerde ayl›k ve di¤er mali haklar› öden-
meksizin, ancak kadrosu ile iliflkisi devam ederek izin verilmesidir. Ayl›ks›z izin
memura belirli koflul ve sürelerle verilir. Bu koflullardan, muvazzaf askerlik, anal›k
izni sonras›, efli do¤um yapan memur ve evlat edinme nedenleriyle istenen ayl›k-
s›z izinde, idarenin ba¤l› yetkisi vard›r, ancak di¤er durumlarda takdiri söz konu-
sudur. Ayl›ks›z izin süresinin bitiminden önce, izin verilen durumun ortadan kalk-
mas› hâlinde, memurun on gün içinde göreve dönmesi zorunludur. Ayl›ks›z izin
süresinin bitiminde veya mazeret sebebinin kalkmas›n› izleyen on gün içinde gö-
revine dönmeyenler, memuriyetten çekilmifl say›l›r. Memurun ayl›ks›z izin alabile-
ce¤i koflul ve süreler flunlard›r;
(1) Refakat izni verilen memura, iznin bitiminden itibaren, sa¤l›k kurulu rapo-
ruyla belgelendirilmesi flart›yla istekleri üzerine on sekiz aya kadar ayl›ks›z
izin verilebilir,
(2) Do¤um yapan memura, do¤um sonras› anal›k izni süresinin bitiminden; efli
do¤um yapan memura ise do¤um tarihinden itibaren istekleri üzerine yirmi
dört aya kadar ayl›ks›z izin verilir,
(3) Üç yafl›n› doldurmam›fl bir çocu¤u efliyle birlikte veya münferit olarak ev-
lat edinen memurlar ile memur olmayan eflin münferit olarak evlat edinme-
si hâlinde memur olan efllerine, çocu¤un ana ve babas›n›n r›zas›n›n kesin-
leflti¤i tarihten veya vesayet dairelerinin izin verme tarihinden itibaren, is-
tekleri üzerine yirmi dört aya kadar ayl›ks›z izin verilir. Evlat edinen her iki
eflin memur olmas› durumunda bu süre, efllerin talebi üzerine yirmi dört
ayl›k süreyi geçmeyecek flekilde, birbirini izleyen iki bölüm hâlinde efllere
kulland›r›labilir,
(4) Özel burs sa¤layan ve bu burstan istifade etmesi için kendilerine ayl›ks›z
izin verilenler de dâhil olmak üzere, burslu olarak ya da bütçe imkânlar›y-
la yetifltirilmek üzere yurt d›fl›na gönderilen veya sürekli görevle yurtiçine
88 Kamu Personel Hukuku

ya da yurt d›fl›na atanan veya en az alt› ay süreyle yurtd›fl›nda geçici olarak

görevlendirilen memurlar veya di¤er personel kanunlar›na tâbi olanlar ile
yurt d›fl›na kamu kurumlar›nca gönderilmifl olan ö¤rencilerin memur olan
eflleri ile yabanc› bir ülke veya uluslararas› kuruluflta hizmet ald›¤› için izin-
li olanlar›n memur olan efllerine görev veya ö¤renim süresi içinde ayl›ks›z
izin verilebilir,
(5) Yabanc› ülkelerin resmî kurumlar› veya uluslararas› kurulufllarda kurumla-
r›n›n muvafakati ile görev alacak memurlara, ilgili bakan›n onay› ile memu-
riyeti süresince yabanc› ülkelerin resmî kurumlar›nda on y›la, uluslararas›
kurulufllarda yirmi bir y›la kadar ayl›ks›z izin verilebilir. Bu durumda, her
üç y›lda bir bakan onay› yenilenmek zorundad›r,
(6) Memura, y›ll›k izinde esas al›nan süreler itibar›yla befl hizmet y›l›n› tamam-
lam›fl olmas› ve iste¤i hâlinde memuriyeti boyunca ve en fazla iki defada
kullan›lmak üzere, toplam bir y›la kadar ayl›ks›z izin verilebilir. Ancak, s›-
k›yönetim, ola¤anüstü hâl veya genel hayata müessir afet hâli ilan edilen
bölgelere Devlet Memurlar› Kanunu’nun 72. maddesi gere¤ince belli bir sü-
re görev yapmak üzere zorunlu olarak sürekli görevle atananlar hakk›nda
bu bölgelerdeki görev süreleri içinde kural uygulanmaz,
(7) Muvazzaf askerli¤e ayr›lan memurlar, askerlik süresince görev yeri sakl› ka-
larak ayl›ks›z izinli say›l›r.

Ö¤renim ve Burslardan Yararlanma Hakk›

Devlet Memurlar› Kanunu, memurlara, mesleklerine ait hizmetlerde yetifltirilmek,
e¤itilmek, bilgilerini art›rmak ya da staj yapmak üzere d›fl ülkelere gönderilme ve
burslardan yararlanma hakk›n› tan›m›flt›r. Aslî memur olarak atand›ktan sonra me-
mur, kurumlar› taraf›ndan ya da kendilerinin kazand›¤› d›fl burslar yoluyla yaban-
c› ülkelere gönderilebilir. Konuya iliflkin usul ve esaslar, Devlet Memurlar› Kanu-
nu’nun 78-80. maddeleri ve buna ba¤l› olarak 1974 y›l›nda kabul edilen Yetifltiril-
mek Amac›yla Yurt D›fl›na Gönderilecek Devlet Memurlar› Hakk›nda Yönetmelik
ile düzenlenmifltir. Yasa ile memurlara, kurumlar› taraf›ndan ya da kendi kazand›-
¤› burs arac›l›¤›yla yurtd›fl›nda yetiflme hakk› tan›nm›flt›r. Bu durumda memurun,
aslî memur olmas› flartt›r. Di¤er yandan, her iki durumda memura iki y›la kadar
izin verilir ve bu süre gerekirse en çok bir kat artt›r›l›r. ‹zin verilen sürelerinin bi-
timinde görevlerine bafllamayanlar çekilmifl say›l›rlar. Bu suretle çekilmifl say›lan-
lar ayl›k ve yol giderleri de dâhil olmak üzere kendilerine kurumlarca yap›lm›fl bu-
lunan bütün masraflar› iki kat olarak ödemeye mecburdurlar. Görevlerine bafllay›p
da yükümlü bulunduklar› mecburi hizmetini bitirmeden ayr›lanlar veya bir ceza
sebebi ile memurluktan ç›kar›lm›fl olanlar mecburi hizmetlerinin eksik kalan k›sm›
ile orant›l› miktar› iki kat olarak ödemek zorundad›rlar. Bu memurlar›n kadrolar›
ile iliflkisi devam eder. Ayn› hak memur d›fl›nda kalan kadro karfl›l›¤› sözleflmeli
personele tan›nm›flt›r. Bunlar›n sözleflmeleri devam eder.
Bu çerçevede ilk durum, memurun kurumlar›nca yurt d›fl›na gönderilmesidir.
Bu biçimde yurt d›fl›na gönderilecek memurlar, ayl›k ve di¤er her türlü ödemeleri
ile sözleflme ücretlerinin Kanuni kesintilerinden sonra kalan net tutar›n›n % 60’›n›
kurumlar›ndan al›rlar. Bunlar›n kademe ilerlemesi; emeklilik ve di¤er bütün hak-
lar› ve yükümlülükleri devam eder. ‹zin bitiminde yol süresi hariç 15 gün içinde
görevlerine dönerler. Bunlardan kurumlar›nca kendilerine maafls›z izin verilmesi
uygun görülenlerin bu süreleri keseneklerinin ve karfl›l›klar›n›n kendileri taraf›n-
dan her ay Sosyal Güvenlik Kurumu’na gönderilmesini kabul etmeleri kofluluyla
 4. Ünite - Memur Statüsü-II (Ödev, Sorumluluklar, Yasaklar ve Genel Haklar) 89

emeklilik yönünden eski derecelerinde de¤erlendirilir. Kurumlar›nca gönderilen-

lerden, uluslararas› kurulufllarda staj yapan ve çal›flma esas ve usulleri ile misyon
fleflikleriyle iliflkileri Devlet Personel Baflkanl›¤›’n›n görüflü üzerine D›fliflleri Ba-
kanl›¤›nca belirlenen memurlara, gittikleri ülkelerde sürekli görevle bulunan ve
dokuzuncu derecenin birinci kademesinden ayl›k alan meslek memurlar›na öden-
mekte olan yurtd›fl› ayl›¤› tutar›, di¤erlerine bu tutar›n 2/3’ü ödenir. Her y›l yurt d›-
fl›na gönderilebilecek Devlet memurlar›n›n kurumlar itibar›yla say›lar›, Maliye Ba-
kanl›¤›n›n uygun görüflü al›nmak suretiyle Devlet Personel Baflkanl›¤›n›n teklifi
üzerine Bakanlar Kurulu karar› ile belirlenir.
‹kinci durum, memurun d›fl burslardan yararlanarak ya da flahsi burstan fayda-
lanarak, yurt d›fl›na, mesleklerine ait hizmetlerde yetifltirilmek, e¤itilmek, bilgileri
art›rmak, staj, ö¤renim ya da ihtisas yapmak üzere izin verilmesidir. fiahsen özel
burs sa¤layan ve bu burstan istifade etmesi için kurumlar›nca kendilerine maafls›z
izin verilmesi uygun görülenler hariç olmak üzere bu biçimde izin verilen memur-
lar, ayl›k ve di¤er her türlü ödemeleri ile sözleflme ücretlerinin yasal kesintilerin-
den sonra kalan net tutar›n›n % 60’›n› kurumlar›ndan al›rlar. Bunlar›n kademe iler-
lemesi; emeklilik ve di¤er bütün haklar› ve yükümlülükleri devam eder. ‹zin biti-
minde yol süresi hariç 15 gün içinde görevlerine dönerler. Bunlardan kurumlar›n-
ca kendilerine maafls›z izin verilmesi uygun görülenlerin bu süreleri kesenekleri-
nin ve karfl›l›klar›n›n kendileri taraf›ndan her ay Sosyal Güvenlik Kurumuna gön-
derilmesini kabul etmeleri kofluluyla emeklilik yönünden eski derecelerinde de-
¤erlendirilir. fiahsen özel burs sa¤layan ve bu burstan istifade etmesi için kendile-
rine maafls›z izin verilenler ile Bakanlar Kurulunca kurumlar itibar›yla belirlenen
kontenjan d›fl›nda gönderilenler hariç olmak üzere, burslu gidenlerin ald›klar› burs
miktarlar› bu miktar›n alt›nda ise aradaki fark kurumlar›nca kendilerine ayr›ca öde-
nir. Bu suretle yap›lacak fark ödeme, her türlü vergiden müstesnad›r. Memurun,
özel bursu, Devlet Memurlar› Kanunu’nun ilgili hükümlerinin ve ilgili Yönetmeli-
¤in amac›na göre memurun flahsi giriflimleri sonucunda kazand›¤› burstur. Bu
burs, Yüksekö¤retim Kurulunca yabanc› ülkelerin uygun görülen üniversite, yük-
sekokul, enstitü, e¤itim merkezleri ve di¤er ö¤retim kurulufllar›ndan veya Baflba-
kanl›k taraf›ndan uygun görülen yurt d›fl›ndaki dernek, vak›f veya meslek teflekkü-
lü niteli¤indeki kurulufllardan, uluslararas› resmî kurulufllardan temin edilir.
90 Kamu Personel Hukuku

Özet

N
A M A Ç
Memurlar›n ödev ve sorumluluklar›n› aç›klaya- N
A M A Ç Memurlar›n genel haklar›n› tan›mlayabilmek.
1 bilmek. 3
Memurlar, memurluk statüsünden kaynaklanan
Memurlar, vatandafllardan farkl› ödev ve sorum-
baz› haklara sahiptir. Bu haklar, istisnalar ol-
luluklara sahiptir. Memurlar›n yapmas› gereken-
makla birlikte, memur statüsünü korudu¤u sü-
ler ve kaç›nmas› gereken davran›fllar› bulunmak-
rece devam eden haklard›r. Büyük bölümü sub-
tad›r. Memurlar›n, yapmak zorunda olduklar›, ya-
jektif kamu haklar› kategorisinden olan bu hak-
sa taraf›ndan yükümlü k›l›nan davran›fl ve du-
lar, devlete belirli bir zorunluluk yükler, memu-
rumlar› bulunmaktad›r; bunlar memurlar›n ödev
ra da bu haklar› hukuki yollarla isteme iktidar›-
ve sorumluluklar›d›r. Devlet Memurlar› Kanunu
n› verir. Memurlar›n genel haklar› flunlard›r; Sta-
ile hüküm alt›na al›nan memurlar›n ödev ve so-
tü Kurallar›n›n Uygulanmas›n› ‹stemek Hakk›,
rumluluklar›, ayn› zamanda yerine getirilmedi¤i
Güvence (Güvenlik) Hakk›, Emeklilik Hakk›,
takdirde, memurun belirli disiplin cezas› ile kar-
Çekilme (‹stifa) Hakk›, Müracaat, fiikâyet ve Da-
fl› karfl›ya gelmesini do¤uracakt›r. Memurlar›n
va Açma Hakk›, Kovuflturma ve Yarg›lama Usu-
ödev ve sorumluluklar› flunlard›r; Anayasa ve Ya-
lünün Özel Hükümlere Ba¤l› Olmas› Hakk›, ‹s-
salara Sadakat; Tarafs›zl›k ve Devlete Ba¤l›l›k;
nat ve ‹ftiralara Karfl› Korunma Hakk›, Sendika
Genel Davran›fl ve Yurt D›fl›nda Davran›fl; ‹flbir-
Kurma Hakk›, Toplu Sözleflme Hakk›, Dernek-
li¤i ve Kanunsuz Emir; Amir Durumundaki Me-
Vak›f Kurma ve Üye Olma Hakk›, Seçme ve Se-
murlar›n Ödev ve Sorumluklar›; Mal Bildiriminde
çilme Hakk›, ‹zin Hakk›, Ö¤renim ve Burslardan
Bulunmak; Resmî Belge, Araç ve Gereçlerin Yet-
Yararlanma Hakk›.
ki Verilen Mahaller D›fl›na Ç›kar›lmamas› ve ‹a-
desi; K›yafet Mecburiyeti; Mesai Saatleri ‹çerisin-
de ‹flbafl›nda Bulunmak.

N
A M A Ç
Memurlar›n yasaklar›n› aç›klayabilmek.
2 Memurlar, hizmetin gere¤inden kaynaklanan, va-
tandafllardan farkl› yasaklara tabidirler. Bu ya-
saklar hizmet içinde ve d›fl›nda olabilir. Memur,
ilk defa atand›¤› günden, hizmetle iliflkisinin ke-
sildi¤i zamana kadar bu yasaklara ba¤l› olarak
görev yaparlar. Memurun hizmetle iliflkisinin ke-
silmesi sonras›nda devam eden yasaklar da bu-
lunmaktad›r. Memurlar›n konulan yasaklara uy-
mamas› durumunda disiplin cezas› yapt›r›m› ile
karfl› karfl›ya kal›r. Dolay›s›yla her yasa¤›n bir de
disiplin cezas› karfl›l›¤› bulunmaktad›r. Ayr›ca,
yasak e¤er Türk Ceza Kanunu ya da ilgili yasa
çerçevesinde suç niteli¤i tafl›yorsa memur ceza
kovuflturmas› ve ceza ile karfl› karfl›ya kalabilir.
Memurlar için getirilen yasaklar flunlard›r; Grev
ve Toplu Eylem ve Hareketlerde Bulunma Yasa-
¤›; Ticaret ve Di¤er Kazanç Getirici Faaliyetlerde
Bulunma Yasa¤›; Hediye Alma ve Menfaat Sa¤la-
ma Yasa¤›; Denetimindeki Teflebbüsten Menfaat
Sa¤lama Yasa¤›; Gizli Bilgileri Aç›klama Yasa¤›;
Ayr›ld›¤› Görev Alan›yla ‹lgili ‹fl Yapma ve Görev
Alma Yasa¤›; Siyasal Partilere Girme Yasa¤›; ‹kin-
ci Görev Yasa¤›,
 4. Ünite - Memur Statüsü-II (Ödev, Sorumluluklar, Yasaklar ve Genel Haklar) 91

Kendimizi S›nayal›m
1. Afla¤›dakilerden hangisi memurlar›n ödev ve sorum- 6. Afla¤›dakilerden hangisi memurlar›n genel haklar›n-
luluklar›ndan de¤ildir? dan de¤ildir?
a. Anayasa ve Yasalara Sadakat a. Güvence
b. Tarafs›zl›k ve Devlete Ba¤l›l›k b. Emeklilik
c. Mal Bildiriminde Bulunmak c. Çekilme
d. ‹kinci Görev d. fiikâyet
e. Mesai Saatleri ‹çerisinde ‹flbafl›nda Bulunmak e. Ticaret

2. Memurlar›n sadakat ödevi hangi kurum/yap›ya sa- 7. Memurlar›n sendika kurma hakk› ilk defa hangi Ana-
dakati kastetmektedir? yasa ile güvence alt›na al›nm›flt›r?
a. Amirler a. 1876 Kanun-› Esasîsi
b. Siyasiler b. 1921 Anayasas›
c. Anayasa ve yasalar c. 1924 Anayasas›
d. Di¤er memurlar d. 1961 Anayasas›
e. Görev yapt›¤› kurum e. 1982 Anayasas›

3. Genel olarak memurlar›n çal›flma saati haftal›k kaç 8. Memurlar›n güvence hakk› hangi anayasal ilkeye
saattir? dayan›r?
a. 30 a. Milliyetçilik
b. 35 b. Sosyal devlet
c. 40 c. Laiklik
d. 45 d. ‹nsan haklar›
d. 50 e. Hukuk devleti

4. Afla¤›dakilerden hangisi memurlara getirilen yasak- 9. Afla¤›dakilerden hangisi Devlet Memurlar› Kanu-
lardand›r? nu’nda yer alan izin türlerinden de¤ildir?
a. Sendika kurma a. Ayl›ks›z ‹zin
b. Sendikaya üye olma b. Y›ll›k ‹zin
c. Toplu sözleflme c. Çal›flma ‹zni
d. Grev yapma d. Sa¤l›k ‹zni
e. Çekilme e. Refakat ‹zni

5. ‹kinci görev yasa¤›n›n istisnas› olarak, hangi hiz-
met s›n›flar›nda yer alan memurlara ek idari görev ve-
rilebilir?
a. Sa¤l›k ve Yard›mc› Sa¤l›k Hizmetleri - E¤itim ve
Ö¤retim Hizmetleri
b. Teknik Hizmetler - Emniyet Hizmetleri
c. Mülki idare Amirli¤i Hizmetleri - Din Hizmetleri
d. Mülki idare Amirli¤i Hizmetleri - Teknik Hiz-
metler
e. Avukatl›k Hizmetleri - Emniyet Hizmetleri
10. Afla¤›dakilerden hangisi Kamu Görevlileri Sendika-
lar› Kanunu’na göre memur sendikalar›n›n yer ald›¤›
hizmet kollar›ndan de¤ildir?
a. Adli hizmetler
b. Tar›m ve ormanc›l›k hizmetleri
c. Ulaflt›rma hizmetleri
d. Diyanet ve vak›f hizmetleri
e. Sa¤l›k ve sosyal hizmetler
92 Kamu Personel Hukuku
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›
1. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Memurlar›n Ödev ve
Sorumluluklar›” bölümünü yeniden okuyunuz.
2. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Anayasa ve Yasalara
Sadakat” bölümünü yeniden okuyunuz.
3. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Mesai Saatleri ‹çerisinde
‹flbafl›nda Bulunma” bölümünü yeniden
okuyunuz.
4. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Memurlar›n Yasaklar›”
bölümünü yeniden okuyunuz.
5. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹kinci Görev Yasa¤›”
bölümünü yeniden okuyunuz.
6. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Memurlar›n Genel Haklar›”
bölümünü yeniden okuyunuz.
7. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Sendika Kurma Hakk›”
bölümünü yeniden okuyunuz.
8. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Güvence (Güvenlik) Hakk›”
bölümünü yeniden okuyunuz.
9. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹zin Hakk›” bölümünü
yeniden okuyunuz.
10. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Sendika Kurma Hakk›”
bölümünü yeniden okuyunuz.
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›
S›ra Sizde 1
Memurlar›n, idareden, yasalar ve objektif düzenleyici
ifllemlerle “tâyin ve tespit edilen” statülerinin “aynen ve
tamamen” kendilerine uygulanmas›n› isteme haklar› bu-
lunmaktad›r. Bu çerçevede, idareler, memurlar›n hakla-
r›nda yasa ve idari düzenleyici ifllemlerle belirlenen du-
rumlar d›fl›nda k›s›nt›ya gitmesi, kay›tlamas› ya da hak-
k›n kullan›m›n›n olanaks›z duruma getirici kararlar al-
mas› hukuksuzdur. Bu çerçevede, idareler, y›ll›k izin
hakk›n› izin y›l› içerisinde kullan›lmas›n› görevin gere-
¤i do¤rultusunda belirli aylara ya da günlerde kullan›l-
mas›n› ya da kullan›lmamas›n› belirleyebilir. Ancak, bu
durum, y›ll›k iznin y›l içerisinde kullan›m›n› olanaks›z
duruma getiremez. Örnek olarak akademik bir kurum-
da y›ll›k izinlerin okulun tatil oldu¤u zamanda kullan›l-
mas› izin onaylar›nda belirlenebilir.
S›ra Sizde 2
Memurlar›n sendikalaflmas›, bu kesimin hak ve ç›karla-
r›n› idare nezdinde daha güçlü ifade edilmesini do¤u-
rur. Ancak yaln›zca sendikalaflma bu konuda yeterli de-
¤ildir. Özellikle toplu sözleflme düzeni ve daha da
önemlisi Fransa örne¤inde oldu¤u gibi memurlar›n ku-
rumsal kat›lma mekanizmalar› memurlar›n hak ve ç›-
karlar›n›n idare nezdinde daha güçlü yan›t bulmas›n›
sa¤layacakt›r.
 4. Ünite - Memur Statüsü-II (Ödev, Sorumluluklar, Yasaklar ve Genel Haklar) 93

Yararlan›lan Kaynaklar
Gülmez, Mesut (2002). Kamu Görevlileri Sendika ve
Toplu Görüflme Hukuku. Ankara: TODA‹E
Yay›nlar›.
Kaya, Cemil (2004). “Milletvekili ve Mahalli ‹dare
Seçimlerine Kat›lan Kamu Görevlilerinin Görevden
Çekilmesi ve Göreve Dönmesi”, Ça¤dafl Yerel
Yönetimler. Cilt 13, Say› 1.
Onar, S›dd›k Sami (1966). ‹dare Hukukunun Umumî
Esaslar›. Cilt II, 3. Bask›. ‹stanbul: Hak Kitabevi.
P›nar, ‹brahim (2009). Aç›klamal› Devlet Memurlar›
Kanunu fierhi. Ankara: Seçkin Yay›nc›l›k.
Tutum, Cahit (1969). “Memurlar›n Hak ve Ödevleri”.
Amme ‹daresi Dergisi. Cilt 2, Say› 2.
5
KAMU PERSONEL HUKUKU

Amaçlar›m›z

N
Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;

N
Memurlar›n yükselme rejimini aç›klayabilecek,

N
Memurlar›n de¤erlendirme rejimini aç›klayabilecek,

N
Memurlar›n maafl rejimini tan›mlayabilecek,

N
Memurlar›n sosyal haklar›n› ve yard›mlar›n› aç›klayabilecek,
Memurlar›n yetifltirilme rejimini tan›mlayabilecek bilgi ve becerilere sahip
olacaks›n›z.

Anahtar Kavramlar
• Derece • Gösterge
• Kademe • Ek Gösterge
• Hiyerarflik Yükselme • Harc›rah
• Maafl • Yetifltirilme
• Ayl›k • Hizmet Öncesi E¤itimi
• Ücret • Hizmet ‹çi E¤itim

‹çindekiler

• MEMURLARIN YÜKSELME REJ‹M‹

Memur Statüsü III • MEMURLARIN DE⁄ERLEND‹RME
(Yükselme, REJ‹M‹
Kamu Personel De¤erlendirme, Maafl,
Sosyal Haklar - • MEMURLARIN MAAfi REJ‹M‹
Hukuku
Yard›mlar ve • MEMURLARIN SOSYAL HAKLARI
Yetifltirilme) VE YARDIMLAR
• MEMURLARIN YET‹fiT‹R‹LME REJ‹M‹
 Memur Statüsü III
(Yükselme, De¤erlendirme,
Maafl, Sosyal Haklar -
Yard›mlar ve Yetifltirilme)

MEMURLARIN YÜKSELME REJ‹M‹

Yükselme, memurun bulundu¤u hiyerarflik düzeyden daha üst düzeye atanmas›- Yükselme, memurun
d›r. Yükselme, memurun görev ve sorumluluklar› yan›nda maafl ve unvan›nda da bulundu¤u hiyerarflik
düzeyden daha üst düzeye
art›fl anlam›na gelir. Devlet Memurlar› Kanunu ve ilgili Yönetmelikle memurlar›n atanmas›d›r. Yükselme,
yükselme rejimi hüküm alt›na al›nm›flt›r. Memurlar›n yükselme rejimi, kariyer ilke- memurun görev ve
sorumluluklar› yan›nda
si ve rütbe s›n›fland›rmas› çerçevesinde düzenlenmifltir. Öncelikle rütbe s›n›fland›r- maafl ve unvan›nda da art›fl
mas›n›n bir sonucu olarak memurlar, derece/kademe düzeni içerisinde e¤itim ve anlam›na gelir.
hizmet süresinin esas al›nd›¤› yar› otomatik bir sistemde ilerler ve yükselirler. An-
cak bu ilerleme ve yükselme, hiyerarflik kadrolara atanma sonucunu do¤urmaz.
Memurun bulundu¤u derece ve kademe, hiyerarflik yükselme için bir zorunlu ön
koflulu oluflturur. 1999 y›l›na kadar kademe ilerlemesi ve derece yükselmesi ön ko-
flulu ve sonras›nda atamaya yetkili amirin takdiri ile hiyerarflik atama ortaya ç›kar-
ken, 1999 y›l› sonras›nda belirli kadrolar için s›nav, belirli kadrolar içinse atamaya
yetkili amirin takdiri ile hiyerarflik yükselme rejimi oluflturulmufltur. Bu sürecin ay-
r›nt›lar›, afla¤›da yer almaktad›r.

Kademe ‹lerlemesi ve Derece Yükselmesi Sistemi

Türk Memurluk Rejimi, rütbe esas›na dayand›¤›ndan dolay› memurlar, yar› otoma-
tik kademe ilerlemesi ve derece yükselmesi sistemi ile ilerler ve yükselirler. Dere-
ce ve kademe sistemi, 15 dereceli ve 9 kademelidir. ‹lk üç derece için, s›ras›yla 4,
6 ve 8 kademe bulunmaktad›r. Memur, sahip oldu¤u e¤itim düzeyine göre, belirli
derece ve kademeden hizmete bafllar. Genel olarak, 4 y›ll›k yüksekö¤renim biti-
renler 9. derecenin 1. kademesinden; lise mezunlar› 13. derecenin 3. kademesin-
den; ortaokul mezunlar› 14. derecenin 2. kademesinden; ilkokulu bitirenler 15. de-
recenin 1. kademesinden göreve bafllarlar. Ayn› biçimde memurlar›n e¤itim düzey-
leri yükselebilecekleri derece ve kademeyi belirler. Buna göre, 4 y›ll›k yüksek ö¤-
renim bitirenler 1. derecenin son kademesine; lise mezunlar› 3. derecenin son ka-
demesine; ortaokul mezunlar› 5. derecenin son kademesine; ilkokulu bitirenler 7.
derecenin son kademesine kadar yükselebilirler.
Memurun ald›¤› e¤itimin düzeyine göre belirlenen girifl derece/kademesi ile
yükselebilece¤i derece/kademe belirli koflullarla de¤iflebilir. Buna göre belirli du-
rumlarda memura daha üst dereceden göreve bafllama olana¤› sunulmufltur. Me-
murun diplomas›n› ald›¤› alan›n niteli¤i, girdi¤i meslek ve atand›¤› kadro, girifl de-
rece/kademesini farkl›laflt›r›r. Ayr›ca hizmete girmeden önce ya da sonra ald›¤›
96 Kamu Personel Hukuku

diploma, girifl derece/kademesini de¤ifltirir. Di¤er yandan, mesle¤i ile ilgili edindi-
¤i formasyon derece/kademesini etkiler.
Memurun, diplomas›n›n niteli¤i, girdi¤i meslek ve atand›¤› kadro, girifl dere-
ce/kademesini farkl›laflt›r›r:
Örnek (1) “Dört y›l süreli yüksekö¤renimi bitirenlerden yüksek mühendis, mü-
hendis, yüksek mimar, mimar s›fat›n› alm›fl olanlar ile bunlardan ö¤retmenlik hiz-
metinde çal›flanlar, Erkek Teknik Yüksek Ö¤retmen Okulu, Erkek Teknik Ö¤ret-
men Okulu ve Devlet Tatbiki Güzel Sanatlar Yüksek Okulu mezunlar›, ‹stanbul
Devlet Güzel Sanatlar Akademisi ile uygulamal› Endüstri Sanatlar› Yüksek Okulu
mezunlar›, Teknik E¤itim Fakültesi (Yüksek Teknik Ö¤retmen Okulu ve Güzel Sa-
natlar Fakültesi, ‹stanbul Devlet Tatbiki Güzel Sanatlar Yüksek Okulu) mezunlar›,
ö¤renimlerine göre tesbit edilen girifl derece ve kademelerine bir derece,” al›rlar.
Örnek (2) “Mesle¤e özel yar›flma s›nav›na tabi tutulmak suretiyle al›nan; Baflba-
kanl›k, Bakanl›k, Müsteflarl›k ve ba¤›ms›z genel müdürlükler müfettifl yard›mc›lar›
ile ba¤l› müfettifl yard›mc›lar› ve Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤› müfettifl yard›mc›lar›,
Sosyal Güvenlik Kurumu Müfettifl Yard›mc›lar›, Baflbakanl›k Uzman Yard›mc›lar›,
Adalet Uzman Yard›mc›lar›, D›fliflleri Uzman Yard›mc›lar›, ‹çiflleri Uzman Yard›m-
c›lar›, Millî Savunma Uzman Yard›mc›lar›, Yüksekö¤retim Kurulu Uzman Yard›m-
c›lar›, Özellefltirme ‹daresi Baflkanl›¤› Uzman Yard›mc›lar›, Vak›f Uzman Yard›mc›-
lar›, Tapu ve Kadastro Uzman Yard›mc›lar›, Devlet Personel Baflkanl›¤› Devlet Per-
sonel Uzman Yard›mc›lar›; Afet ve Acil Durum Yönetimi Uzman Yard›mc›lar›, Bafl-
bakanl›k Yüksek Denetleme Kurulu Uzman Yard›mc›lar›, ... Enerji ve Tabii Kay-
naklar Uzmanl›¤›na ve Enerji ve Tabii Kaynaklar Denetçili¤ine, Gümrük ve Ticaret
Denetmenli¤ine, D›fliflleri Bakanl›¤› meslek memurlu¤u ile konsolosluk ve ihtisas
memurlu¤unda ise D›fliflleri Bakanl›¤›nca s›navla girilmesi flart koflulan bir derece-
ye atanmalar› s›ras›nda ve bir defaya mahsus olmak üzere haklar›nda ayr›ca bir de-
rece yükselmesi uygulan›r.”
Memurun, hizmete girmeden önce ya da sonra ald›¤› diploma girifl derece/ka-
demesini de¤ifltirir:
Örnek: “Memurlu¤a girmeden önce veya memuriyetleri s›ras›nda yüksek ö¤re-
nim üstü master derecesi alm›fl olanlarla yüksek ö¤renim kurumlar›nda en az bir
y›l ilave ö¤renim yaparak lisans üstü ihtisas sertifikas› alanlara bir kademe ilerle-
mesi, t›pta uzmanl›k belgesi alanlara, meslekleri ile ilgili ö¤renim dallar›nda dok-
tora yapanlara bir derece yükselmesi uygulan›r. Master derecesini al›p bir kademe
ilerlemesinden yararlanan memura, mesle¤i ile ilgili ö¤renim dal›nda doktora yap-
t›¤› takdirde iki kademe ilerlemesi uygulan›r. Doktora üstü üniversite doçentli¤i
unvan›n› üniversitede görevli iken kazananlara bir derece, di¤er memuriyetlerde
iken bu unvan› kazananlara iki kademe ilerlemesi uygulan›r (...) Memuriyetleri s›-
ras›nda Türkiye ve Ortado¤u Amme ‹daresi Enstitüsünü bitirenlere her baflar›l› ö¤-
renim y›l› için ö¤renim süreleri kadar (2 y›l› geçmemek flart›yla) her y›l için bir ka-
deme ilerlemesi uygulan›r.”
Memurun, mesle¤i ile ilgili edindi¤i formasyon derece/kademesini etkiler:
Örnek: “Avukatl›k staj›n› aç›kta iken yapanlara iki, memuriyette iken yapanlara
bir kademe ilerlemesi uygulan›r.”

Kademe ‹lerlemesi
Devlet Memurlar› Kanunu’na göre kademe, derece içinde, görevin önemi ya da so-
rumlulu¤u artmadan, memurun ayl›¤›ndaki ilerlemedir (madde 64). Memurun ka-
deme ilerlemesinin yap›labilmesi için, bulundu¤u kademede en az bir y›l çal›flm›fl
5. Ünite - Memur Statüsü III (Yükselme, De¤erlendirme, Maafl, Sosyal Haklar - Yard›mlar ve Yetifltirilme) 97

olmas› ve bulundu¤u derecede ilerleyebilece¤i bir kademenin bulunmas› koflulla- Devlet Memurlar› Kanunu’na
göre kademe, derece içinde,
r› aran›r. Son sekiz y›l içinde herhangi bir disiplin cezas› almayan memurlara, ay- görevin önemi ya da
l›k derecelerinin yükseltilmesinde dikkate al›nmak üzere bir kademe ilerlemesi uy- sorumlulu¤u artmadan,
memurun ayl›¤›ndaki
gulan›r. Bu koflullar› sa¤layan memurlar, baflka bir iflleme gerek duymaks›z›n bir ilerlemedir (madde 64).
ileri kademeye ilerlerler. Kademe ilerlemesi ile ilgili onay mercii, atamaya yetkili Memurun kademe
amirdir. ilerlemesinin yap›labilmesi
için, bulundu¤u kademede
Yer de¤ifltirmek suretiyle, belirli bir süre görev yapmak üzere, mecburi olarak en az bir y›l çal›flm›fl olmas›
sürekli görevle atanan memurlardan kalk›nmada birinci derecede öncelikli yöre- ve bulundu¤u derecede
ilerleyebilece¤i bir
lerde bulunan memurlara, bu yörelerde fiilen çal›flmak suretiyle geçirilen her iki y›l kademenin bulunmas›
için bir kademe ilerlemesi daha verilir. Y›ll›k izinde geçirilen süreler fiilen çal›fl›l- koflullar› aran›r.
m›fl say›l›r. ‹ki y›ldan az süreler dikkate al›nmaz.

Derece Yükselmesi
Devlet Memurlar› Kanunu’nun ilk biçiminde derecenin tan›m› yap›lmakla birlikte, Devlet Memurlar› Kanunu’na
göre, memurun derece
günümüzde derecenin tan›m› Yasa’da bulunmamaktad›r. Mülga tan›ma göre dere- yükselmesinin üç koflulu
ce, memurun hak ve yetkilerinde art›fl anlam›na gelmekteydi. Derece yükselmesi, vard›r (madde 68/A). Buna
göre, üst derecelerden bofl
do¤rudan memurlar›n hiyerarflik atamas›na yol açmamakta, hiyerarflik atama için bir kadronun bulunmas›;
bir ön koflul niteli¤ini tafl›maktad›r. Yasa’ya göre, memurun derece yükselmesinin memurun derecesi içinde en
üç koflulu vard›r (madde 68/A). Buna göre, üst derecelerden bofl bir kadronun bu- az 3 y›l ve bu derecenin 3.
kademesinde 1 y›l
lunmas›; memurun derecesi içinde en az 3 y›l ve bu derecenin 3. kademesinde 1 bulunmas› ve kadronun
y›l bulunmas› ve kadronun tahsis edildi¤i görev için öngörülen nitelikleri elde et- tahsis edildi¤i görev için
öngörülen nitelikleri elde
mifl olmas› flartt›r. etmifl olmas› flartt›r.
Derece yükselmesi ile ilgili onay mercii, kademe ilerlemesinde oldu¤u gibi, ata-
maya yetkili amirdir. Müflterek kararla atanm›fl olanlar›n derece yükselmeleri, ilgi-
li bakan›n veya yetkili k›ld›¤› makam›n onay› ile yap›l›r.

Ola¤and›fl› Derece Yükselmesi

Devlet Memurlar› Kanunu, memurun derece yükselmesinde ola¤an durum yan›n-
da, ola¤anüstü yükselmeye de cevaz vermektedir (madde 68/B). Bu tür yükselme-
ye uygulamada, “torba kadro” ya da “asansörle yükselme” de denilmektedir. Ola-
¤and›fl› yükselme esas olarak iki boyuttad›r. ‹lk olarak, kariyer içerisindeki genç
memurlar›n h›zl› biçimde üst derecelere atanmas›n›n yap›labilmesidir. ‹kinci ola-
rak, memurluk kariyeri d›fl›nda belirli yerlerde geçen, özel sektörde çal›fl›lan ya da
kendi nam ve hesab›na geçen sürelerin tamam›n›n memurluk kariyerinde geçmifl
gibi hesaplanarak yükselmenin yap›labilmesidir. 2011 y›l›nda yap›lan de¤ifliklikle,
memurluk d›fl›nda geçen sürelerin hesab›nda üst s›n›r›n kald›r›lmas›, memurluk
kariyerini esnetici ve çözücü etki yapmas› muhtemeldir. Di¤er yandan, bu olgu
memurluk kariyerini d›flar›ya açmay› do¤urmakta, afla¤›dan gelen genç memurla-
r›n üst kadrolara yükselme umudunu k›r›c› etki yapabilmektedir.
Ola¤and›fl› yükselmede, E¤itim ve Ö¤retim Hizmetleri S›n›f› hariç, s›n›flar›n 1,
2, 3 ve 4. derecelerindeki kadrolar›na, derece yükselmesindeki süre kayd› aran-
maks›z›n, atanmas›ndaki usule göre daha afla¤›daki derecelerden atama yap›labil-
mektedir. Afla¤› derecelerden atanmada, memurun yüksek ö¤renim görmüfl olma-
s› d›fl›nda, belirli süre koflullar› getirilmifltir. Dört y›ldan az süreli yüksekö¤renim
görenler için, afla¤›daki sürelere iki y›l ilave edilir. Buna göre, ola¤and›fl› derece
yükselmesi için, memurlarda bulunmas› gereken hizmet y›llar› flunlard›r;
1) 1. dereceli kadrolardan ek göstergesi 5300 ve daha yukar›da olanlar için en
az 12 y›l,
98
Memurlar›n hiyerarflik
yükselmesi, memurlar›n
görev, yetki ve haklar›nda
do¤rudan art›fla yol
açmaktad›r. Memurlar›n
hiyerarflik yükselmesi, 1999
y›l›ndan bu yana, iki farkl›
biçimde yap›lmaktad›r.
Buna göre, flube müdürü
(müdür) ve daha afla¤›
görevlere s›nav esas› ile
flube müdürünün daha üstü
görevlere atamaya yetkili
amirin takdiri esas› ile
yükselme yap›lmaktad›r.
Bunlardan, birincisini s›nav
esasl› hiyerarflik yükselme,
ikincisini ise takdir esasl›
hiyerarflik yükselme olarak
nitelendirebiliriz.
Kamu Personel Hukuku
2) 1. ve 2. dereceli kadrolardan ek göstergesi 5300’den az olanlar için en az 10 y›l,
3) 3. ve 4. dereceli kadrolar için en az 8 y›l.
Bu sürelerin hesab›nda, devlet teflkilat› içerisinde ve d›flar›nda geçen sürelerin
unvana göre tamam› ya da belirli bir oran› dikkate al›n›r. Buna göre, devlet teflki-
lat› içerisinde fiilen çal›fl›lan süreler ile Yasama Organ› Üyeli¤inde, belediye bafl-
kanl›¤›nda, belediye ve il genel meclisi üyeli¤inde, kanunlarla kurulan fonlarda,
muvazzaf askerlikte, okul devresi dâhil yedek subayl›kta ve uluslararas› kurulufl-
larda geçen sürelerin tamam› hesaba kat›l›r. Ancak, yüksekö¤renim gördükten
sonra özel kurumlarda veya serbest olarak çal›flt›klar› sürenin, Baflbakanl›k ve ba-
kanl›klar›n ba¤l› ve ilgili kurulufllar›n›n müsteflar ve müsteflar yard›mc›lar› ile en üst
yönetici konumundaki genel müdür ve baflkan kadrolar›na atanacaklar için tama-
m›, di¤er kadrolara atanacaklar için alt› y›l› geçmemek üzere dörtte üçü dikkate al›-
n›r. Yukar›da belirti¤imiz gibi, bu sürelerin hesab›nda üst s›n›r›n bulunmamas›,
memurluk kariyerini zedeleyicidir.
Ola¤and›fl› yükselen memurlar›n atand›klar› kadro ayl›klar›, baflka görevlere
atanma halinde kazan›lm›fl hak say›lmaz. Bu biçimde atanan memurlar, atand›kla-
r› kadronun ayl›k (ek gösterge dahil) ve di¤er haklar›ndan yararlan›rlar. Bu suret-
le üst dereceye atananlar›n, bu kadrolarda geçirdikleri her y›l kademe ilerlemesi ve
her 3 y›l derece yükselmesi say›lmak suretiyle kazan›lm›fl hak ve emeklilik kese-
ne¤ine esas ayl›k derecelerinin yükselmesinde göz önüne al›n›r.
Hiyerarflik Yükselme
Memurlar›n hiyerarflik yükselmesi, memurlar›n görev, yetki ve haklar›nda do¤ru-
dan art›fla yol açmaktad›r. Memurlar›n hiyerarflik yükselmesi, 1999 y›l›ndan bu ya-
na, iki farkl› biçimde yap›lmaktad›r. Buna göre, flube müdürü (müdür) ve daha
afla¤› görevlere s›nav esas› ile flube müdüründen daha üstü görevlere atamaya
yetkili amirin takdiri esas› ile yükselme yap›lmaktad›r. Bunlardan, birincisini s›nav
esasl› hiyerarflik yükselme, ikincisini ise takdir esasl› hiyerarflik yükselme olarak
nitelendirebiliriz.
S›nav Esasl› Hiyerarflik Yükselme
S›nav esasl› hiyerarflik yükselme, 1999 y›l›nda kabul edilen Kamu Kurum ve Ku-
rulufllar›nda Görevde Yükselme ve Unvan De¤iflikli¤i Esaslar›na Dair Genel Yö-
netmelik ile düzenlenmifltir. Yönetmelik, ön eleme -hizmet içi e¤itim- s›nav esas-
l› bir yükselme rejimi getirmifltir. Bu yükselme rejimi, orta düzey yöneticilikler
için özünde rasyonel ve liyakate dayal› bir rejim getirmifltir. Ancak belirtmek ge-
rekir ki, Devlet Memurlar› Kanunu’nda Yönetmeli¤in herhangi bir kanuni daya-
na¤› bulunmamaktad›r. Bu çerçevede, kamu personel hukuku aç›s›ndan yasal
dayana¤› olmayan bir uygulamad›r. Yasa’n›n ilk biçiminde ise derece yükselme-
si için yeterlik/yar›flma s›nav› esas› yer almakla birlikte (mülga madde 68/B), ön-
ce uygulama yönetmelikleri ç›kar›lmam›fl, daha sonra da s›nava iliflkin ilgili hü-
kümler kald›r›lm›flt›r.
Görevde yükselme uygulamas›, genel olarak, bütün devlet teflkilat› içerisindeki
flube müdürü (müdür) ve alt› kadrolar›n› kapsar. Ayr›ca, kamu iktisadi teflebbüsle-
rindeki flube müdürü ve alt› sözleflmeli pozisyonlar da kapsam içerisindedir. Uy-
gulaman›n istisnalar› ise flunlard›r;
1) ‹stisnai memurluklar,
2) Mülki ‹dare Amirli¤i ve Emniyet Hizmetleri S›n›f›na dâhil kadrolar,
5. Ünite - Memur Statüsü III (Yükselme, De¤erlendirme, Maafl, Sosyal Haklar - Yard›mlar ve Yetifltirilme) 99

3) Yard›mc›l›k ya da stajyerlik dönemi sonunda öngörülen yeterlilik s›nav›

ve/veya tez aflamalar›nda baflar›l› olduktan sonra atanabilecek görevler,
4) D›fliflleri Bakanl›¤› uzmanl›klar›,
5) Anayasa Mahkemesi Baflkanl›¤›na ait Devlet Memurlar› Kanunu’na tabi kad-
rolar, Adalet Bakanl›¤› icra müdür ve yard›mc›s› kadrolar› ile Diyanet ‹flleri
Bakanl›¤›nda protokol ifllerini yürütmekle görevli flube müdürü kadrosu, Görevde yükselme yaz›l›
6) Doktora ö¤renimini bitiren personelden, atan›lacak görev için aranan ve top- s›nav›n› yapabilecek
kurumlar; Ölçme Seçme ve
lam hizmet süresine sahip olmalar› ve mevzuatla aranan ö¤renim flart›n› tafl›- Yerlefltirme Merkezi
malar› kayd›yla uzman veya ayn› düzeydeki görevler ile daha alt görevler, Baflkanl›¤› (ÖSYM), Millî
E¤itim Bakanl›¤›, Türkiye ve
7) Baflmüdür, iflletme, müessese, fabrika, kombina ve meydan müdürlüklerine, Orta Do¤u Amme ‹daresi
taflra teflkilat› bölge ve il müdürü ile do¤rudan merkeze ba¤l› taflra kurulufl- Enstitüsü (TODA‹E) ve
yüksekö¤retim kurumlar›d›r.
lar›n›n müdür kadrolar› ve bunlar›n yard›mc›l›klar›.
S›nav esasl› hiyerarflik yükselme süreci ana hatlar›yla flöyledir; öncelikle belirli
e¤itim ve hizmet süresine sahip memurlar, hizmet içi e¤itime al›n›rlar ve daha son-
ra bu e¤itime dayal› s›navda baflar›l› olan memurlar ilgili kadroya atan›rlar. ‹lk ola-
rak, e¤itim düzeyi müdür ve benzer kadrolar için dört y›ll›k yüksekö¤renim; flef ve
benzer kadrolar için en az iki y›ll›k yüksekö¤renim; memur ve benzer kadrolar için
en az ortaö¤renim aran›r. ‹kinci olarak baflvuru için memurun belirli kadrolarda ya
da ilgili kurumda belirli süre ile çal›flm›fl olmas› koflulu vard›r. Üçüncü olarak, di-
siplin baflvuru koflullar› aras›nda yer alabilir. Dördüncü olarak, memur, belirli ko-
nular› içeren ve en az 75 saatlik bir hizmet içi e¤itime tabi tutulur. Beflinci olarak,
görevde yükselmeye tabi kadro için baflvuru say›s› duyurulan kadro/pozisyonu-
nun üç kat›n› geçerse belirli kriterlere göre eleme yap›l›r ve say› üç kata indirilir.
Alt›nc› olarak, görevde yükselme e¤itimini tamamlayan memurlar, belirli kurumlar
taraf›ndan yap›lan yaz›l› s›nava girerler ve s›navda baflar›l› olan memur, atamaya
yetkili amir taraf›ndan atan›r.
Kamu Kurum ve Kurulufllar›nda Görevde Yükselme ve Unvan De¤iflikli¤i Esas- Görevde yükselme e¤itiminin
konular› flunlard›r;
lar›na Dair Genel Yönetmelik ile yaz›l› olarak yap›lacak görevde yükselme s›nav›- 1) T.C. Anayasas›
n› yapabilecek kurumlar belirlenmifltir. Görevde yükselme yaz›l› s›nav›n› yapabile- 2) Atatürk ilkeleri ve ink›lap
tarihi, ulusal güvenlik
cek kurumlar; Ölçme, Seçme ve Yerlefltirme Merkezi Baflkanl›¤› (ÖSYM), Milli E¤i- 3) Devlet teflkilat› ile ilgili
tim Bakanl›¤›, Türkiye ve Orta Do¤u Amme ‹daresi Enstitüsü (TODA‹E) ve yükse- mevzuat
kö¤retim kurumlar›d›r. Yönetmelikle görevde yükselme e¤itiminin konular› aç›kça 4) Devlet Memurlar› Kanunu
ve ilgili mevzuat - 399
say›lm›flt›r. Buna göre, görevde yükselme e¤itiminin konular› flunlard›r; say›l› Kanun Hükmünde
1) T.C. Anayasas›, Kararname ve ilgili
mevzuat
2) Atatürk ilkeleri ve ink›lap tarihi, ulusal güvenlik, 5) Türkçe dilbilgisi ve
3) Devlet teflkilat› ile ilgili mevzuat, yaz›flmayla ilgili kurallar
6) Halkla iliflkiler
4) Devlet Memurlar› Kanunu ve ilgili mevzuat - 399 say›l› Kanun Hükmünde 7) Etik davran›fl ilkeleri
Kararname ve ilgili mevzuat, 8) Toplam e¤itimin en az %
60’›n› oluflturmak üzere,
5) Türkçe dilbilgisi ve yaz›flmayla ilgili kurallar, kurumlarca belirlenecek
6) Halkla iliflkiler, görev alanlar› ve atama
7) Etik davran›fl ilkeleri, yap›lacak görevin niteli¤i
ile ilgili konular.
8) Toplam e¤itimin en az % 60’›n› oluflturmak üzere, kurumlarca belirlenecek,
görev alanlar› ve atama yap›lacak görevin niteli¤i ile ilgili konular.

1999 y›l›nda yap›lan de¤ifliklik ile orta düzey yöneticilik kademelerine s›nav esasl› hiye-
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
rarflik yükselme rejiminin kabul edilmesi temelde hangi toplumsal-yönetsel gerekçeye da- 1
yan›r? Sizce bu uygulaman›n toplumsal-yönetsel sonuçlar› nedir?
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M

S O R U S O R U

D‹KKAT D‹KKAT

SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

100
Türk Memurluk Rejiminde,
s›nav esasl› hiyerarflik
atama d›fl›nda kalan ve
flube müdürü (müdür)
üzerindeki görevlere takdir
esasl› olarak atama yap›l›r.
Memurlar›n takdir esasl›
hiyerarflik yükselmesi, 1981
tarihli ve 2451 say›l›
Bakanl›klar ve Ba¤l›
Kurulufllarda Atama Usulüne
‹liflkin Kanun ile
düzenlenmifltir.
Kamu Personel Hukuku
Takdir Esasl› Hiyerarflik Yükselme
Türk Memurluk Rejimi’nde, s›nav esasl› hiyerarflik atama d›fl›nda kalan ve flube mü-
dürü (müdür) üzerindeki görevlere takdir esasl› olarak atama yap›l›r. Memurlar›n
takdir esasl› hiyerarflik yükselmesi, 1981 tarihli ve 2451 say›l› Bakanl›klar ve Ba¤l›
Kurulufllarda Atama Usulüne ‹liflkin Kanun ile düzenlenmifltir. Yasa, bakanl›klar ve
ba¤l› kurulufllardaki atama esaslar›n› hüküm alt›na al›r. Jandarma Genel Komutan-
l›¤› dâhil Türk Silâhl› Kuvvetleri, Milli Savunma Bakanl›¤› ile kendi özel kanunlar›n-
daki atama esaslar› bulunan di¤er kamu kurulufllar› Yasa’n›n kapsam› d›fl›ndad›r.
Yasa’n›n kapsam›ndaki görevler, ikiye ayr›lm›flt›r. Birinci k›s›mda yer alanlar, Ba-
kanlar Kurulu karar› ile ikinci k›s›mda yer alanlar ise müflterek kararname ile atan›r-
lar. Bu müflterek kararnamede, Cumhurbaflkan›, Baflbakan ve ilgili bakan›n imzas›
bulunur. Ancak D›fliflleri Bakanl›¤› d›fl›ndaki bakanl›klar›n yurt d›fl› daimi görevleri-
ne ait müflterek kararnamelerde ilgili bakanla birlikte D›fliflleri Bakan›’n›n da imza-
s› bulunur. Müflterek kararname, Bakanlar Kurulunun birden fazla siyasal parti ta-
raf›ndan oluflturulmas› hâlinde, Baflbakan’dan baflka Meclis’te en çok üyesi olan di-
¤er iktidar partisine mensup Baflbakan Yard›mc›s› taraf›ndan da imzalan›r.
Bakanlar Kurulu Karar› ve Müflterek Kararname ile Atanacak Görevler
Bakanlar Kurulu karar› ile atanacak görevler:
Valiler, büyükelçiler, daimi temsilciler, daimi delegeler, Diyanet ‹flleri Baflkan› ve Din
‹flleri Yüksek Kurulu Üyeleri, Yüksek Denetleme Kurulu Baflkan ve üyeleri, Türkiye ‹s-
tatistik Kurumu Baflkan›.
Müflterek kararname ile atanacak görevler:
Bakan Yard›mc›lar› (Millî Savunma Bakanl›¤› Bakan Yard›mc›s› dâhil),
Müsteflar ve yard›mc›lar› ( D›fliflleri Bakanl›¤› Genel Sekreteri ve Yard›mc›lar› dâhil),
Genel Müdür ve Yard›mc›lar› (Ticaret Bakanl›¤› D›fl Ticaret Genel Sekreteri ve Yard›m-
c›s›, Hazine Genel Müdürü ve Milletleraras› ‹ktisadi ‹flbirli¤i Teflkilat› Genel Sekreteri ve
Yard›mc›s›, ‹çiflleri Bakanl›¤› Sivil Savunma idaresi Baflkan› ve Yard›mc›s› dâhil),
Türkiye Bilimsel ve Teknik Araflt›rma Kurul Üyeleri ve Genel Sekreteri,
Vak›flar Genel Müdürlü¤ü ‹dare Meclis Baflkan ve Üyeleri,
Gelir ‹daresi Baflkan›, Gelir ‹daresi Baflkan Yard›mc›lar›, Gelir ‹daresi Daire Baflkan-
lar› ve Vergi Dairesi Baflkanlar›, Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu Baflkan› ve Bafl-
kan Yard›mc›lar›, Türkiye ‹laç ve T›bbî Cihaz Kurumu Baflkan› ve Baflkan Yard›m-
c›lar›, Türkiye Halk Sa¤l›¤› Kurumu Baflkan› ve Baflkan Yard›mc›lar›,
Devlet Personel Baflkan›,
Atom Enerjisi Komisyonu Genel Sekreteri,
Bakanl›klardaki Kurul Baflkanlar› ve Üyeleri,
Strateji Gelifltirme Baflkanlar›,
Bakanl›klar›n Rehberlik ve Teftifl, Rehberlik ve Denetim, Denetim Hizmetleri baflkanlar›,
Vergi Denetim Kurulu Baflkan Yard›mc›lar›,
Bakanl›k Müfettiflleri (Maliye Bakanl›¤› Vergi Müfettiflleri ve Bankalar Yeminli Mura-
k›plar› dâhil) ve Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› ‹fl Müfettiflleri,
Bakanl›k Müflavirleri (Millî Savunma Bakanl›¤› Bakanl›k Müflavirleri dâhil)
Birinci Hukuk Müflaviri,
Bakanl›k Daire Baflkanlar›,
‹l ‹dare fiube Baflkanlar›,
Bölge Müdürleri ve Baflmüdürler,
Vali Muavini, Kaymakam, ‹l Hukuk ‹flleri Müdürü,
Polis Akademisi Baflkan›, ‹l Emniyet Müdürü.
5. Ünite - Memur Statüsü III (Yükselme, De¤erlendirme, Maafl, Sosyal Haklar - Yard›mlar ve Yetifltirilme) 101

MEMURLARIN DE⁄ERLEND‹RME REJ‹M‹

Türk Memurluk Rejimi’nde Osmanl›’dan itibaren bir sicil de¤erlendirme sistemi var
olmufltur. 2011 y›l›na kadar, memurlar, de¤iflik sicil sistemleri ile de¤erlendirilmifl-
tir. 2011 y›l›nda Devlet Memurlar› Kanunu’nda yap›lan de¤ifliklik ile memur sicil
de¤erlendirme rejimi kald›r›lm›flt›r. Günümüzde, Devlet Memurlar› Kanunu’nda Günümüzde, Devlet
Memurlar› Kanunu’nda
herhangi bir memur de¤erlendirme rejimi yer almamaktad›r. herhangi bir memur
Memurlar›n, kurum içerisindeki kay›tlar›, personel bilgi sistemi ve özlük dosya- de¤erlendirme rejimi yer
s› arac›l›¤› ile tutulur. Memurlar, Türkiye Cumhuriyeti kimlik numaras› esas al›na- almamaktad›r.

rak kurumlar›nca tutulacak personel bilgi sistemine kaydolurlar. Her memur için
bir özlük dosyas› tutulur. Özlük dosyas›na, memurun mesleki bilgileri, mal bildi-
rimleri, varsa inceleme, soruflturma, denetim raporlar›, disiplin cezalar› ile ödül ve
baflar› belgesi verilmesine iliflkin bilgi ve belgeler konulur. Memurlar›n baflar›, ye-
terlik ve ehliyetlerinin tespitinde, kademe ilerlemelerinde, derece yükselmelerin-
de, emekliye ayr›lmalar›nda ya da hizmetle iliflkilerinin kesilmesinde, hizmet ge-
rekleri yan›nda özlük dosyalar› göz önünde bulundurulur. Özlük dosyalar›n›n tu-
tulma esaslar› ile özlük dosyalar›nda yer alacak belgelere iliflkin usul ve esaslar
Devlet Personel Baflkanl›¤›nca belirlenir. Di¤er yandan, bütün kamu görevlilerine
ait bilgiler, Devlet Personel Baflkanl›¤› taraf›ndan kamu personeli bilgi sistemi ara-
c›l›¤› ile tutulur.
Devlet Memurlar› Kanunu’nda baflar›l› memurlar›n ödüllendirilmesi uygulama- Devlet Memurlar›
Kanunu’nda sicil
s› yer almaktad›r (madde 122). Buna göre, görevli olduklar› kurumlarda ola¤anüs- de¤erlendirmesine iliflkin
tü gayret ve çal›flmalar› ile emsallerine göre baflar›l› görev yapmak suretiyle kamu kald›r›lan hükümleri yerine,
kayna¤›nda önemli ölçüde tasarruf sa¤lanmas›nda, kamu zarar›n›n oluflmas›n›n performans sistemine
geçildi¤i sonucuna
önlenmesinde ve önlenemez kamu zararlar›n›n önemli ölçüde azalt›lmas›nda, ka- var›labilecek bir hüküm
musal fayda ve gelirlerin beklenenin üzerinde art›r›lmas›nda ya da sunulan hizmet- bulunmamaktad›r.
lerin etkinlik ve kalitesinin yükseltilmesinde somut olaylara ve verilere dayal› ola-
rak katk› sa¤lad›klar› tespit edilen memurlara baflar› belgesi verilebilir. Üç defa ba-
flar› belgesi alanlara üstün baflar› belgesi verilir. Baflar› belgesini verebilecek ma-
kamlar, merkezde ba¤l› veya ilgili bakan, illerde valiler, ilçelerde kaymakamd›r.
Üstün baflar› belgesi verilenlere, merkezde ba¤l› veya ilgili bakan ve illerde valiler
taraf›ndan uygun görülmesi hâlinde ek gösterge dâhil en yüksek devlet memuru
ayl›¤›n›n % 200’üne kadar ödül verilebilir. Bir mali y›l içinde ödüllendirileceklerin
say›s›, kurumun y›lbafl›ndaki dolu kadro mevcudunun binde onundan, Gümrük
Müsteflarl›¤›, Milli E¤itim Bakanl›¤› ve Emniyet Genel Müdürlü¤ü kadrolar› için
binde yirmisinden fazla olamaz. Ayr›ca, y›l içerisinde ödüllendirilen personel say›-
s›, kurumlar›nca izleyen y›l›n Ocak ay› sonuna kadar Devlet Personel Baflkanl›¤›na
bildirilir.
Devlet Memurlar› Kanunu’nun baflar›l› memurlar›n ödüllendirilmesi esaslar›n›
düzenleyen 122. maddesinin son f›kras›nda yer alan, “kamu kurum ve kurulufllar›
yürütmekte olduklar› hizmetlerin özelliklerini göz önünde bulundurarak memurla-
r›n›n baflar›, verimlilik ve gayretlerini ölçmek üzere, Devlet Personel Baflkanl›¤›n›n
uygun görüflü al›nmak kayd›yla de¤erlendirme ölçütleri belirleyebilir” hükmü aç›k-
lanmaya muhtaçt›r. 122. maddenin son f›kras› hükmü uyar›nca belirlenecek de¤er-
lendirme ölçütlerinin, ancak, “baflar›, üstün baflar› de¤erlendirmesi ve ödül” için
maddenin ilk üç f›kras› kapsam›ndaki çerçevede yap›lacak de¤erlendirmelere esas
olmak üzere söz konusu alt düzenlemeyi yapacak kamu kurum ve kurulufllar›n›n
yürütmekte olduklar› hizmetlerin özellikleri göz önünde bulundurularak haz›rlana-
cak ölçütler olabilecektir. Yoksa Yasa’da sicil de¤erlendirmesine iliflkin kald›r›lan
102
Maafl ve ücret kavramlar›,
ilgili literatürde ve günlük
dilde birbirinin yerine kimi
zaman bilinçli olarak kimi
zamanda bilmeden
kullan›lmaktad›r. Ancak her
iki kavram birbirinin yerine
kullan›lmayacak kadar farkl›
niteliktedir. Her iki kavram
aras›ndaki esas fark, ücretin
birincil bölüflüm
iliflkilerinde, maafl›n ise
ikincil bölüflüm iliflkilerinde
ortaya ç›kmas›ndan
kaynaklan›r.
Kamu Personel Hukuku
hükümlerinin yerine, performans sistemine geçildi¤i sonucuna var›labilecek bir
hüküm bulunmamaktad›r. Haz›rlanacak de¤erlendirme ölçütlerinin 122. madde
metni çerçevesinde, ödül sistemi ile s›n›rl› tutulmas› gerekmektedir. Uygulaman›n
maafl, atama ya da disiplin gibi konulara iliflkin olacak biçimde yasal çerçevenin
geniflletilmesi, Yasa’n›n çizdi¤i çerçeveye ve 1982 Anayasas›’n›n 128. maddesinde
düzenlenen memurlar›n bütün özlük ifllerinin yasa ile düzenlenmesi ilkesine ayk›-
r›l›k teflkil edecektir.
MEMURLARIN MAAfi REJ‹M‹
Maafl, memur için hem yaflam›n›n yegâne kayna¤› hem de bir hakt›r. Memurlar›n
maafl rejimini aç›klamak için ilk önce, maafl kavram› üzerinde durulacakt›r, daha
sonra Devlet Memurlar› Kanunu’nu çerçevesinde memur maafl rejiminin unsurlar›
ve maafl›n ö¤eleri aç›klanacak, son olarak Türkiye’de memur maafllar›n›n somut ta-
rihsel ve günümüzdeki durumu üzerinde durulacakt›r.
Maafl Kavram›
Devlet Memurlar› Kanunu maafl kavram› yerine, ayl›k kavram›n› benimsemifltir. Bu
çerçevede Yasa, maafl› (ayl›¤›), “memurlara hizmetlerinin karfl›l›¤›nda, kadroya da-
yan›larak ay itibar›yla ödenen para” olarak tan›mlam›flt›r. Maafl ve ücret kavramla-
r›, ilgili literatürde ve günlük dilde birbirinin yerine kimi zaman bilinçli olarak ki-
mi zaman da bilmeden kullan›lmaktad›r. Ancak her iki kavram birbirinin yerine
kullan›lmayacak kadar farkl› niteliktedir. Her iki kavram aras›ndaki esas fark, üc-
retin birincil bölüflüm iliflkilerinde, maafl›n ise ikincil bölüflüm iliflkilerinde ortaya
ç›kmas›ndan kaynaklan›r. Bunun sonucu olarak; maafl iliflkisi devlet-memur ara-
s›nda; ücret iliflkisi ise, iflçi-iflveren aras›nda kurulur; maafl bir kamu hukuku, ücret
ise özel hukuk iliflkisi niteli¤i tafl›r; maafl görevin bafl›nda peflin olarak, ücret iflin
bitirilmesini müteakip ödenir. Devlet Memurlar› Kanunu, memurun maafl (ayl›k),
buna karfl›n sözleflmeli personelin ücret, di¤er yandan geçici personel ve iflçinin
ise gündelik karfl›l›¤› çal›flaca¤›n› hüküm alt›na alm›flt›r (madde 147/A, B, C).
Maafl›n Anayasal ‹lkeleri
1982 Anayasas›’n›n memurlar ve di¤er kamu görevlilerinin maafl ve di¤er ödenek-
lerine iliflkin anayasal ilkeleri bulunmaktad›r. 128. maddenin ikinci f›kras›nda yasa
ile düzenlenecek alanlar aras›nda, memurlar ve di¤er kamu görevlilerinin “ayl›k ve
ödenekleri” say›lm›flt›r. Bu do¤rultuda, memurlar ve di¤er kamu görevlilerinin ma-
afllar› yan›nda her türlü ödenekleri yaln›zca yasa ile düzenlenebilir. Ancak, ayn›
f›kran›n son cümlesinde, “malî ve sosyal haklara iliflkin toplu sözleflme hükümleri
sakl›d›r” hükmü ile toplu sözleflme ile maafl ve di¤er ödeneklerin miktar›n›n belir-
lenebilmesi esas› kabul edilmifltir.
Anayasa Mahkemesi, maafllar›n ve di¤er ödeneklerin yasa ile belirlenmesi ko-
nusunu de¤iflik defalar kendi önüne gelen davalar ba¤lam›nda yorumlam›flt›r. Ana-
yasa Mahkemesi, maafl ve di¤er ödeneklerin yasa ile düzenleme d›fl›nda idari dü-
zenleyici ifllemlerle düzenlenmesi ve bunun yan›nda memurun maafl ve di¤er öde-
neklerinin miktar›n›n amirin takdirine göre belirlenmesini aç›kça Anayasa’ya ayk›-
r› bulmufltur.
Performansa dayal› maafl, performans primi gibi memurlar›n maafl ve ödenek-
lerini amirin performans de¤erlendirmesi çerçevesinde takdirine b›rakan uygula-
5. Ünite - Memur Statüsü III (Yükselme, De¤erlendirme, Maafl, Sosyal Haklar - Yard›mlar ve Yetifltirilme) 103

malar, Anayasa’n›n 128. maddesinin ikinci f›kras›nda yer alan “ayl›k ve ödenekle- Devlet Memurlar›
Kanunu’nda memurlar›n
ri”nin yasa ile düzenlemesi kural›na ayk›r›d›r. Maafl ve ödeneklerin yasa ile dü- genel haklar› aras›nda
zenlemesi kural›, miktar›n bütünüyle yasa koyucu taraf›ndan objektif temelli be- hizmette kalma güvencesi
yan›nda, maafl güvencesi de
lirlenmesi, idarenin takdirinin olmamas› anlam›na gelmektedir. Maafl ve ödenek- (madde 18) verilmifltir.
lerin yasa ile belirlenmesi, yasan›n niteli¤i olan genellik, soyutluk ve gayri flahsi- Buna göre memurun maafl›,
Yasa’da belirtilen durumlar
li¤in, bu ödemelerin öz niteli¤i olmas›n› zorunlu k›lmaktad›r. Dolay›s›yla, maafl ve d›fl›nda elinden al›namaz,
ödenek rejimi, “genel, soyut ve gayriflahsi” olmal›d›r. Memurun yegâne yaflam yani amirin takdiri ile
memurun maafl›
kayna¤› olan maafl›n›n idarenin, amirinin takdirine b›rak›lmas› devlet düzenini ve azalamaz/artamaz, miktar›
hukuk devleti ilkesini sars›c› bir etki yaratmaktad›r. Amirin takdirine (performans amir taraf›ndan
belirlenemez.
de¤erlendirmesine) dayal› maafl ve ödenek düzeni ise bu durumun tersine, “özel
ve kiflisel” olmaktad›r. Di¤er yandan, bu uygulamada memurun statü güvencesi-
nin en önemli unsurlar›ndan olan yaflam kayna¤›n› (maafl›n›) amirin takdirine b›-
rakmaktad›r. Hat›rlamak gerekir ki, Devlet Memurlar› Kanunu’nda memurlar›n ge-
nel haklar› aras›nda hizmette kalma güvencesi yan›nda, maafl güvencesi de (mad-
de 18) verilmifltir. Buna göre memurun maafl›, Yasa’da belirtilen durumlar d›fl›n-
da elinden al›namaz, yani amirin takdiri ile memurun maafl› azalamaz/artamaz,
miktar› amir taraf›ndan belirlenemez.
Memurlar ve di¤er kamu görevlilerinin maafl ve ödeneklerinin yasa ile düzen- Anayasa Mahkemesi, 1995
lenmesi kural›, Anayasa Mahkemesi’nin de¤iflik kararlar›nda tart›fl›lm›flt›r. Yüksek y›l›nda Hazine Müsteflarl›¤›
Mahkeme, 1988 y›l›nda Sa¤l›k Hizmetleri Temel Kanunu’na iliflkin karar›nda “sa¤- ve D›fl Ticaret Müsteflarl›¤›
Teflkilat ve Görevleri
l›k personeline ödenecek primlerin ödenme yöntem ve ilkelerinin bir yasa ile sap- Hakk›nda Kanun’un kimi
tanmas› gerekirken Sa¤l›k ve Sosyal Yard›m Bakanl›¤›n›n düzenlenmesine b›rak›l- maddelerinin iptali istemiyle
görülen davada, ödemelerin
mas›[n›] yasama yetkisinin devri niteli¤inde” (Anayasa Mahkemesi Karar›, 1988/8) Bakanlar Kurulu taraf›ndan
görmüfltür. Ayn› biçimde, Yüksek Mahkeme 1995 y›l›nda Hazine Müsteflarl›¤› ve belirlenmesini yine
Anayasa’n›n 2., 7. ve 128.
D›fl Ticaret Müsteflarl›¤› Teflkilat ve Görevleri Hakk›nda Kanun’un kimi maddeleri- maddelerine ayk›r›
nin iptali istemiyle görülen bir baflka davada, ödemelerin Bakanlar Kurulu taraf›n- görmüfltür. Buna göre;
“[y]asayla düzenlenmesi
dan belirlenmesini yine Anayasa’n›n 2., 7. ve 128. maddelerine ayk›r› görmüfltür. gereken konular› Bakanlar
Buna göre; “[Y]asayla düzenlenmesi gereken konular› Bakanlar Kurulunun yönet- Kurulu’nun yönetsel
düzenlemesine b›rakmak,
sel düzenlemesine b›rakmak, sözleflme usul ve esaslar›n›n yan› s›ra ücret miktar›- sözleflme usul ve esaslar›n›n
n›n ve her çeflit ödemelerin de bu yolla saptanmas›na olur vermek, Anayasa’n›n yan›s›ra ücret miktar›n›n ve
her çeflit ödemelerin de bu
hem 128. maddesine hem de yasama yetkisinin devri niteli¤inde görüldü¤ünden 7. yolla saptanmas›na olur
maddesine ayk›r›d›r. Anayasa’n›n 7. ve 128. maddelerine ayk›r› olan bu kural, ay- vermek, Anayasa’n›n hem
128. maddesine hem de
n› zamanda hukuk devleti ilkesinin belirlendi¤i 2. maddesine de ayk›r›d›r” (Anaya- yasama yetkisinin devri
sa Mahkemesi Karar›, 1995/63). niteli¤inde görüldü¤ünden
7. maddesine ayk›r›d›r.
Anayasa Mahkemesi, bir baflka temel içtihad›nda, memurun maafl›n›n yasa ye- Anayasa’n›n 7. ve 128.
rine amirin takdiri ile belirlenmesi karfl›s›nda “her fleyi” göze almas›n›n devleti sar- maddelerine ayk›r› olan bu
kural, ayn› zamanda hukuk
s›c› etki yapaca¤›na iflaret etmifl ve ayn› zamanda performans de¤erlendirmesinin devleti ilkesinin belirlendi¤i
amirin subjektif takdiri oldu¤unun da alt›n› çizmifltir; 2. maddesine de ayk›r›d›r”
(Anayasa Mahkemesi Karar›,
1995/63).
“Yönetimin objektif kurallara dayanmayan göreceli takdiriyle baflar›l› - baflar›s›z sa-
y›lan, y›ll›k çal›flma süresi böylece uzat›lan, ‘ifl’e dönüfltürülen ‘görev’den yönetimin
istedi¤i zaman ç›kanlar›, çal›flanlara flimdiye kadar tan›nm›fl birçok haktan yoksun
b›rak›lan, etkin bir yarg› denetimi d›fl›nda tutulan yönetime tam anlam›yla ba¤›ml›
k›l›nan personelin görevde kalmak ve ücretini art›rmak için her fleyi göze almas›, her
bask›ya katlanmas›, hukuk, Anayasa ve yasa d›fl› durumlar ve tutumlar içinde bu-
lunmas›, bu nedenlerle kimi sak›ncal› oluflumlar›n devlet yap›s›n› sarsacak boyutla-
ra varmas› kaç›n›lmazd›r.” (Anayasa Mahkemesi Karar›, 1988/55).
104 Kamu Personel Hukuku

Amirin, memurun
performans›n› de¤erlendirip
buna göre memurun
maafl›n›n ödenmesi ya da
herhangi mali hakk›n›
ödenip ödenmemesinin
amirin performans
de¤erlendirmesine ba¤l›
k›l›nmas› aç›kça
Anayasa’n›n hukuk devleti
ilkesine ve 128. maddesine
ayk›r›l›k tafl›maktad›r.
Genel olarak belirtmek gerekirse Anayasa’ya göre, memurlar›n maafl ve her tür-
lü ödemelerinin miktar ve usulünün yasa ile belirlenmesi gereklidir. Di¤er yandan,
amirin, memurun maafl ve her türlü ödemesinin miktar›n› takdir etmesi ya da be-
lirli bir ödemenin belirli alt ve üst limitler içesinde kriterlere dayansa da memura
göre miktar›n› de¤erlendirip belirlemesi Anayasa aç›kça ayk›r›d›r. Bu çerçevede,
amirin, memurun performans›n› de¤erlendirip buna göre memurun maafl›n›n öden-
mesi ya da herhangi mali hakk›n› ödenip ödenmemesinin amirin performans de-
¤erlendirmesine ba¤l› k›l›nmas› aç›kça Anayasa’n›n hukuk devleti ilkesine ve 128.
maddesine ayk›r›l›k tafl›maktad›r.

Memur maafl rejiminde
maafl, birden çok unsurdan
oluflmaktad›r. Buna göre
memur maafl›n›n unsurlar›;
ayl›k (gösterge ayl›¤› - taban
ayl›k - k›dem ayl›¤›), ek
gösterge, yan ödemeler ve
sosyal nitelikli ödemelerdir.
Maafl›n Unsurlar›
Devlet Memurlar› Kanunu’nda düzenlenen maafl rejimi, Yasa’n›n kapsam› içerisin-
deki memurlara uygulanmaktad›r. Bu çerçevede, Yasa’n›n kapsam› d›fl›ndaki, sta-
tü hukukuna ba¤l› istihdam edilen di¤er kamu görevlilerinin ileriki ünitede incele-
yece¤imiz gibi farkl› maafl rejimleri bulundu¤u gibi, akdi olarak istihdam edilen
sözleflmeli personel, geçici personel ve iflçilerin de ücret rejimleri farkl›d›r. Memur
maafl rejiminde maafl, birden çok unsurdan oluflmaktad›r. Buna göre memur ma-
afl›n›n unsurlar›; ayl›k (gösterge ayl›¤› - taban ayl›k - k›dem ayl›¤›), ek gösterge,
yan ödemeler ve sosyal nitelikli ödemelerdir. Belirtmek gerekir ki, memurlar ve di-
¤er kamu görevlilerinin maafl rejimi, 1980’lerden itibaren son derece karmafl›k bir
hâl alm›flt›r. Afla¤›da inceleyece¤imiz unsurlar, en genel nitelikli olanlard›r. Bu un-
surlar d›fl›nda, belirli memur hizmet s›n›flar›na ya da kurumlara özgü maafl unsur-
lar› da bulunmaktad›r.

Ayl›k (Gösterge Ayl›¤› - Taban Ayl›k - K›dem Ayl›¤›)

Devlet Memurlar› Kanunu’na göre, memurun ayl›k gösterge tablosunda bulundu-
¤u derece ve kademesine isabet eden gösterge rakam›n›n, genel bütçe kanunun-
da o y›l için tespit edilen katsay› ile çarp›lmas› sonunda bulunacak miktar memu-
run gösterge ayl›¤›n› oluflturur. Ayl›k Gösterge Tablosu, memurun e¤itim ve k›de-
mini temel al›r ve tabloda görülece¤i gibi 15 derece ve ilk üç dereceninki s›ras›yla
4, 6 ve 8 kademe olmak üzere 9’ar kademeden oluflur.
Tablo 5.1 AYLIK GÖSTERGE TABLOSU
Ayl›k Gösterge
Kademeler
Tablosu
Dereceler 1 2 3 4 5 6 7 8 9
1 1320 1380 1440 1500 - - - - -
2 1155 1210 1265 1320 1380 1440 - - -
3 1020 1065 1110 1155 1210 1265 1320 1380 -
4 915 950 985 1020 1065 1110 1155 1210 1265
5 835 865 895 915 950 985 1020 1065 1110
6 760 785 810 835 865 895 915 950 985
7 705 720 740 760 785 810 835 865 895
8 660 675 690 705 720 740 760 785 810
9 620 630 645 660 675 690 705 720 740
10 590 600 610 620 630 645 660 675 690
11 560 570 580 590 600 610 620 630 645
12 545 550 555 560 570 580 590 600 610
13 530 535 540 545 550 555 560 570 580
14 515 520 525 530 535 540 545 550 555
15 500 505 510 515 520 525 530 535 540
5. Ünite - Memur Statüsü III (Yükselme, De¤erlendirme, Maafl, Sosyal Haklar - Yard›mlar ve Yetifltirilme) 105

Memurun ayl›¤›n›n bir di¤er unsurunu memuriyet taban ayl›¤› oluflturur. Me-
muriyet taban ayl›¤›, 1989 tarihli 375 say›l› Kanun Hükmünde Kararname’nin de¤i-
flik 1. maddesine göre, 1000 gösterge rakam› üzerinden bütün memurlar ile di¤er
kamu görevlilerine ödenir. Bu 1000 gösterge rakam›, y›ll›k olarak bütçe yasas› ile
saptanan taban ayl›k katsay›s› ile çarp›larak memuriyet taban ayl›¤› bulunur.
375 say›l› Kanun Hükmünde Kararname’nin de¤iflik 1. maddesi ile düzenlenen
k›dem ayl›¤›, Kararname’nin kapsam›ndaki memurlar ile di¤er kamu görevlilerine
maafllar›n›n bir di¤er unsurunu oluflturur. K›dem ayl›¤›, memura, her hizmet y›l›
karfl›l›¤› 20 gösterge rakam›n›n ayl›k gösterge katsay›s› ile çarp›m›ndan bulunacak
miktarda ödenir. Ancak 25 ve daha fazla hizmet y›l›n› dolduranlar için gösterge ra-
kam› 500 olarak uygulan›r.

Ek Gösterge
1980 sonras›nda ek gösterge unsuru, tazminatlarla birlikte maafl›n esasl› parças› bi-
çimine gelmifl ve bu olgu gösterge - katsay› esasl› maafl rejiminin maafl›n miktar›
üzerinde belirleyici olmas›n› de¤ifltirmifltir. Ek gösterge, bütün memurlara verilme-
mektedir. Ek gösterge, Devlet Memurlar› Kanunu’na tabi memurlar›n göstergeleri-
ne, hizmet s›n›flar›, görev türleri ve ayl›k al›nan dereceler dikkate al›narak Yasa’ya
ekli cetvellerde gösterilen ek gösterge rakamlar›n›n eklenmesi suretiyle hesaplan›r.
Buna göre, belirli memurlar›n ayl›k göstergelerine belirli ek gösterge rakamlar› ek-
lenir ve bu ek gösterge rakamlar›, mali y›l için belirlenen ayl›k katsay› rakam›yla
çarp›lmas›yla bulunan miktar memurun maafl›n›n bir unsuru olur.
Ek gösterge, memurun yükselmesi için bir kazan›lm›fl hak teflkil etmez. Ek gös-
terge rakamlar› Devlet Memurlar› Kanunu’na ekli I ve II say›l› cetvellerde belirlen-
mifltir. Bu cetvellerde ek göstergeler, memurun yer ald›¤› hizmet s›n›f›, görev ve
derece çerçevesinde kademelendirilmifltir. En yüksek ek gösterge olan 8000 raka-
m› üç göreve verilmifltir; Baflbakanl›k Müsteflar›, Diyanet ‹flleri Baflkan› ve Bakan
Yard›mc›s›. En düflük ek gösterge rakam› 450’dir. Ek göstergesi olmayan tek s›n›f
Yard›mc› Hizmetler S›n›f›d›r, bu s›n›fta yer alan görevlere ek gösterge ödenmez.
Bu çerçevede, gösterge sisteminde en düflük ile en yüksek aras›nda 3 kat fark var
iken, ek göstergeye müstahak memurlar›n elde ettikleri aras›nda, 18 kat fark bu-
lunmaktad›r. Ek gösterge uygulanacak dereceler s›n›flara göre farkl›l›k göstermek-
tedir. Buna göre ek gösterge, Genel ‹dare Hizmetleri, Teknik Hizmetler, Sa¤l›k ve
Yard›mc› Sa¤l›k Hizmetleri, Avukatl›k Hizmetleri S›n›flar›nda 1-8. dereceler aras›n-
Maafl›n unsuru olan yan
daki; Mülki ‹dare Hizmetleri S›n›f›nda 1-9. dereceler aras›ndaki; E¤itim ve Ö¤retim ödemeler flunlard›r; ‹fl
Hizmetleri ve Emniyet Hizmetleri S›n›flar›nda 1-4. dereceler aras›ndaki görevlere Güçlü¤ü Zamm›, ‹fl Riski
verilmektedir. Kadrolar› Milli ‹stihbarat Hizmetleri S›n›f›na dâhil olanlara, di¤er s›- Zamm›, Mali Sorumluluk
Zamm›, Temininde Güçlük
n›flardaki emsallerini geçmemek üzere Baflbakan taraf›ndan tespit edilecek ek gös- Zamm›, Özel Hizmet
terge rakamlar› uygulan›r. Tazminat›, E¤itim, Ö¤retim
Tazminat›, Din Hizmetleri
Tazminat›, Emniyet
Yan Ödemeler Hizmetleri Tazminat›, Mülki
‹dare Amirli¤i Özel Hizmet
Yan ödemeler, çok çeflitli tür ve amaca hizmet eden ödemelerdir. Bu türden öde- Tazminat›, Denetim
meler, t›pk› ek gösterge gibi memur maafl›n›n esas büyük yekûnunu oluflturur. Tazminat›, Adalet Hizmetleri
Tazminat›, Di¤er Memurlar
Yan ödemeler, belirli görev, s›n›f ve derecedeki memurlara ve farkl› oranlarda Tazminat›, Makam
ödenir. Yan ödemeler flunlard›r; ‹fl Güçlü¤ü Zamm›, ‹fl Riski Zamm›, Mali Sorum- Tazminat›, Görev Tazminat›,
luluk Zamm›, Temininde Güçlük Zamm›, Özel Hizmet Tazminat›, E¤itim, Ö¤retim Temsil Tazminat›, Yabanc›
Dil Tazminat›. Bu yan
Tazminat›, Din Hizmetleri Tazminat›, Emniyet Hizmetleri Tazminat›, Mülki ‹dare ödemeler aras›nda Ek
Amirli¤i Özel Hizmet Tazminat›, Denetim Tazminat›, Adalet Hizmetleri Tazmina- Ödemeyi de saymak
mümkündür.
106 Kamu Personel Hukuku

t›, Di¤er Memurlar Tazminat›, Makam Tazminat›, Görev Tazminat›, Temsil Tazmi-
nat›, Yabanc› Dil Tazminat›. Bu yan ödemeler aras›nda Ek Ödemeyi de saymak
mümkündür.
Yan ödemelerin zamlar alt bafll›¤› alt›nda, dört türü bulunmaktad›r. Bunlardan,
niteli¤i ve çal›flma flartlar› bak›m›ndan güç olan ifllerde çal›flan memurlara ifl güçlü-
¤ü zamm›; hayat ve sa¤l›k için tehlike arz eden hizmetlerde çal›flan memurlara ifl
riski zamm›; Say›fltaya hesap vermekle yükümlü olan saymanlarla, vezne a盤›n-
dan malen sorumlu olan veznedar ve di¤er görevlilere mali sorumluluk zamm›;
temininde, görevde tutulmas›nda veya belli yerlerde istihdam edilmesinde güçlük
bulunan elemanlar için temininde güçlük zamm› ödenir. Bunlar›n miktar›, yan
ödeme katsay›s› ile ilgili puan›n çarp›lmas› ile bulunur.
Yan ödemelerin tazminatlar alt türünün birinci kümesinde, Özel Hizmet Tazmi-
nat›, E¤itim, Ö¤retim Tazminat›, Din Hizmetleri Tazminat›, Emniyet Hizmetleri
Tazminat›, Mülki ‹dare Amirli¤i Özel Hizmet Tazminat›, Denetim Tazminat›, Ada-
let Hizmetleri Tazminat›, Di¤er Memurlar Tazminat› bulunmaktad›r. Bu tazminat-
lar, görevin önem, sorumluluk ve niteli¤i, görev yerinin özelli¤i, hizmet süresi,
kadro unvan ve derecesi ve e¤itim seviyesi gibi hususlar göz önüne al›narak Dev-
let Memurlar› Kanunu’nda belirtilen ek gösterge dâhil en yüksek devlet memuru
ayl›¤›n›n brüt tutar›n›n belirli bir oran›nda yap›lan ödemedir. Burada belirlenen,
oran, en yüksek devlet memurunun göstergesi ile ek göstergesinin ayl›k katsay›s›
ile çarp›lan miktar›ndan elde edilecektir. Bu çerçevede, en yüksek oran, ek göster-
ge dâhil en yüksek devlet memuru ayl›¤›n›n brüt tutar›n›n, % 345’i, en düflük oran
ise % 45’idir.
Yan ödemelerin tazminatlar alt türünün ikinci kümesinde Makam Tazminat›,
Görev Tazminat›, Temsil Tazminat› yer al›r. Bu üç tazminat belirli koflullar çerçe-
vesinde memurun emeklili¤i sonras›nda da ödenir. Makam Tazminat›, Devlet Me-
murlar› Kanunu’nun Ek 26. maddesi çerçevesinde, Yasa’ya ekli cetvelde unvanlar›
yaz›l› görevlerde bulunanlara hizalar›nda gösterilen gösterge rakamlar›n›n memur
ayl›klar›na uygulanan katsay› ile çarp›m› sonucu bulunan miktarda ödenir. Memur-
lar makam tazminat›n› belirli koflullarda emeklilikte de al›rlar. Buna göre, memur-
lar, makam tazminat›n› almaya müstahak olduklar› tarihten itibaren toplam iki y›l
süre ile çal›flt›ktan sonra emekliye ayr›lanlara ilgili hükümlere göre bulunacak mik-
tar›n tamam› (926 say›l› Kanuna tabi profesörlere yar›s›) hayatta bulunduklar› sü-
rece her ay T.C. Emekli Sand›¤›nca ödenir. T.C. Emekli Sand›¤› bu ödemeleri üç
ayl›k devreler halinde faturas› karfl›l›¤›nda Hazine’den tahsil eder. Makam Tazmi-
nat› Cetveline göre, en yüksek tazminat göstergesi 15.000 ile Baflbakanl›k Müste-
flar› ve Bakan Yard›mc›s›na aittir. En düflük tazminat göstergesi de 1.000’dir.
375 say›l› Kanun Hükmünde Kararname’nin de¤iflik 1/C. maddesine göre, tem-
sil tazminat› almayan memurlardan, 7.000’den daha düflük göstergeler üzerinden
makam tazminat› öngörülen kadrolara atanm›fl olanlara, 15.000 gösterge rakam›n›
geçmemek üzere Bakanlar Kurulu’nca tespit edilecek gösterge rakamlar›n›n me-
mur ayl›klar›na uygulanan katsay› ile çarp›m› sonucunda bulunacak miktarda Gö-
rev Tazminat› ödenir. Bu çerçevede, makam tazminat› gösterge rakamlar›: 6.000
olanlara 9.000, 5.500 - 4.500 olanlara 7.000, 4.000 ve daha az olanlara 6.000 gös-
terge rakam› görev tazminat› ödenmesi tespit edilmifltir. Di¤er yandan, belirli gös-
terge rakamlar›nda makam tazminat› alan memurlara, saptanan gösterge rakam›n›n
memur ayl›klar›na uygulanan katsay› ile çarp›m› sonucunda bulunacak miktarda
Temsil Tazminat› ödenir.
5. Ünite - Memur Statüsü III (Yükselme, De¤erlendirme, Maafl, Sosyal Haklar - Yard›mlar ve Yetifltirilme) 107

375 say›l› Kanun Hükmünde Kararname’nin de¤iflik 2. maddesi çerçevesinde

Yabanc› Dil Tazminat›, Maliye Bakanl›¤› ve Devlet Personel Baflkanl›¤›nca müfl-
tereken belirlenen dillerden yine bu iki kurum taraf›ndan tespit olunan esas ve
usuller çerçevesinde yap›lan yabanc› dil seviye tespiti sonunda ödenebilir. Buna
göre, tazminat, her bir dil için (A) düzeyinde baflar›l› olanlara 1500, (B) düzeyin-
de baflar›l› olanlara 600, (C) düzeyinde baflar›l› olanlara 300 gösterge rakam›n›n
memur ayl›k katsay›s› ile çarp›m› sonucu bulunan tutar› geçmemek üzere Maliye
Bakanl›¤›’n›n teklifi ve Baflbakan onay› ile belirlenecek miktarlarda ayl›k olarak
ödenebilir.
Ek Ödeme, memurlar ve di¤er kamu görevlilerinin maafl dengesini kurmay›
amaçlayan bir ödemedir. Bu ödeme, denge tazminat›n›n yerine geçmifltir. 666 sa-
y›l› Kanun Hükmünde Kararname ile 375 say›l› Kanun Hükmünde Kararname’ye
eklenen madde ile “mali haklar kapsam›nda yap›lan her türlü ödemeler dahil al-
makta olduklar› toplam ödeme tutar› dikkate al›nmak suretiyle ayn› veya benzer
kadro ve görevlerde bulunan personel aras›ndaki ücret dengesini sa¤lamak ama-
c›yla en yüksek Devlet memuru ayl›¤›na (ek gösterge dahil), ekli ... cetvelde yer
alan kadro ve görev unvanlar›na karfl›l›k gelen oranlar›n uygulanmas› suretiyle he-
saplanan tutarda ek ödeme yap›l›r” hükmü ile bu ödeme düzenlenmifltir.

Sosyal Hak ve Yard›m Nitelikli Ödemeler

Sosyal hak ve yard›m nitelikli ödemeler, memurun görev ve derecesine bak›lmadan
yap›lan, dolay›s›yla eflitlikçi ödemelerdir. Bu türden ödemeler, ayn› zamanda belir-
li durumlar ortaya ç›kt›¤›nda yap›l›r, sürekli devam eden ödemeler de¤ildir. Bu öde-
meler, Aile Yard›m› Ödene¤i, Do¤um Yard›m› Ödene¤i, Ölüm Yard›m› Ödene¤i,
Cenaze Yard›m›, Giyecek Yard›m› ve Yiyecek Yard›m›d›r. Bunlar›n içeri¤i, bir son-
raki bafll›k olan Memurlar›n Sosyal Haklar› ve Yard›mlar alt›nda aç›klanacakt›r.

Harc›rah (Yolluk)
Memurlar›n, bir görevi yerine getirmesi için memuriyet mahallî d›fl›nda sürekli ve
geçici olarak görevlendirilmesi durumlar›nda yasa ile belirlenmifl yolluklar› ödenir.
Devlet Memurlar› Kanunu’nun 177. maddesi memurlar›n yolluklar›n›n özel yasada
belirlenen hükümlere göre ödenece¤ini kararlaflt›rm›flt›r. Bu çerçevede, 1954 tarih-
li ve 6245 say›l› Harc›rah Kanunu’nda memurlar›n yolluklar›na iliflkin esaslar dü-
zenlenmifltir. Harc›rah Kanunu, memurlar›n dört türden masraf›n› harc›rah olarak
tan›mlanm›flt›r. Buna göre, harc›rah, Harc›rah Kanunu’na “göre ödenmesi gereken
yol masraf›, gündelik, aile masraf› ve yer de¤ifltirme masraf›ndan birini, birkaç›n›
veya tamam›n›” ifade eder. Harc›rah›n unsurlar›ndan olan, yurt içi gündeliklerin
miktar› her y›l bütçe yasas› ile yurt d›fl› gündeliklerinin miktar› ise gidilecek ülke-
ye, memur ve hizmetlilerin ayl›k veya ücret tutarlar› ile görevin niteli¤ine göre, ma-
li y›l itibar›yla ve Maliye Bakanl›¤›’n›n teklifi üzerine Bakanlar Kurulu taraf›ndan
belirlenir. Memurlar›n yol masraflar› ise Harc›rah Kanunu’ndaki esaslar çerçevesin-
de ödenir. Harc›rah›n bu iki unsuru d›fl›nda, aile masraf› ve yur içi-yurt d›fl› yer de-
¤ifltirme masraf› bulunmaktad›r.

Fazla Çal›flma Ücreti

Memurlar›n fazla çal›flmalar›na iliflkin esaslar, Devlet Memurlar› Kanunu’nun 178.
maddesi ve bu maddeye dayal› olarak kabul edilen 1975 tarihli Fazla Çal›flman›n
Uygulama Esaslar›n› Gösterir Yönetmelik ile düzenlenmifltir. Fazla çal›flma, me-
murlar›n genel olarak haftal›k çal›flma süresi olan 40 saatin üstünde yapt›klar› ça-
108 Kamu Personel Hukuku

l›flmad›r (Yönetmelik madde 3/A). Devlet Memurlar› Kanunu’na göre, memurlar›n,

40 y›l içerisinde somut
memur maafllar›na iliflkin üç
temel saptama yapabiliriz.
‹lk olarak 1971 y›l›ndan
günümüze kadar geçen
sürede memur maafllar›
gerçek (reel) olarak
düflmüfltür. Di¤er yandan,
bu 40 y›ll›k süre içerisinde
memur maafllar›n›n iç
dengesi adaletsiz bir yap›ya
bürünmüfltür. Ayr›ca,
maafllar›n›n iç dengesini
gösteren bir unsur olarak
maafl yelpazesindeki aç›kl›k
artm›flt›r.
Devlet Memurlar› Kanunu “hükümleri uyar›nca tespit olunan günlük çal›flma saat-
leri d›fl›nda; (a) Salg›n hastal›k ve tabii afetler gibi ola¤anüstü hâllerin olmas› (Bu
hâllerin devam› süresince), (b) Fabrika, atelye, flantiye, iflletme gibi yerlerde ‹fl Ka-
nununa tabi olarak iflçi çal›flt›ran kurumlarca hizmetin gere¤i olarak iflçi ile birlik-
te çal›flma saatleri ve günü d›fl›nda çal›flman›n zorunlu bulunmas›, hallerine mün-
has›r olmak üzere, yap›lan fazla çal›flmalar ücretle karfl›lan›r (...). [Bu] say›lan hal-
lerde yapt›r›lacak fazla çal›flman›n süresi ve saat bafl›na ödenecek ücret Bakanlar
Kurulu karar› ile belirlenir.” Bu hükümler do¤rultusunda, memurlar›n günlük ça-
l›flma süreleri d›fl›nda yukar›da belirlenen iki hâlde yap›lacak fazla çal›flmaya fazla
çal›flma ücreti ödenir. Bu iki durumun d›fl›nda, “Kurumlar gerekti¤i takdirde per-
sonelini günlük çal›flma saatleri d›fl›nda fazla çal›flma ücreti vermeksizin çal›flt›rabi-
lirler. Bu durumda personele yapt›r›lacak fazla çal›flman›n her sekiz saati için bir
gün hesab› ile izin verilir. Ancak, bu suretle verilecek iznin en çok on günlük k›s-
m› y›ll›k izinle birlefltirilerek y›l› içinde kulland›r›labilir.” Dolay›s›yla kurumlar, iki
hâl d›fl›nda memurlar› izin karfl›l›¤› çal›flt›rabilir; bu durumda memurlara fazla ça-
l›flma ücreti ödenmez.
Türkiye’de Memur Maafllar›n›n Somut Durumu
Devlet Memurlar› Kanunu ile kabul edilen maafl rejimi 1971 mali y›l›ndan itibaren
uygulanmaya bafllanm›flt›r. Günümüze kadar geçen 40 y›l içerisinde somut memur
maafllar›na iliflkin üç temel saptama yapabiliriz. ‹lk olarak 1971 y›l›ndan günümü-
ze kadar geçen sürede memur maafllar› gerçek (reel) olarak düflmüfltür. Di¤er yan-
dan, bu 40 y›ll›k süre içerisinde memur maafllar›n›n iç dengesi adaletsiz bir yap›ya
bürünmüfltür. Ayr›ca, maafllar›n›n iç dengesini gösteren bir unsur olarak maafl yel-
pazesindeki aç›kl›k artm›flt›r.

fiekil 5.1
1970 = 2008 Y›llar› Aras›nda Ortalama Memur Maafl Gerçek (Reel) Endeksi (1970 = 100)
Kaynak: Onur Ender Aslan (2011), “Maafl ‹liflkisi ve Türkiye’de Memur Maafllar›” , Amme ‹daresi Dergisi.
Cilt 44, Say› 3, s. 109-140.
120

100

80

60

40

20

0
70
72

88
90

94

02
74
76

80

86

92

98
78

82
84

00

04
06
96

08
19
19

19
19

19

20
19
19

19

19

19

19
19

19
19

20

20
20
19

20

‹lk olarak 1970 - 2008 y›llar› aras›nda memur maafllar›n›n gerçek (reel) durumu-
na bakmam›z gereklidir. Bu dönem içerisinde, ortalama gerçek memur maafl›,
1970 = 100 olan endeksin, 2008 y›l›nda 71,7 oldu¤unu görüyoruz. 1970-2008 y›lla-
r› aras›nda ortalama gerçek memur maafl›n›n % 28,3 düfltü¤ünü söyleyebiliriz. Böy-
lece, bu dönem içerisinde memurlar›n enflasyondan ar›nd›r›lm›fl olarak gerçek (re-
5. Ünite - Memur Statüsü III (Yükselme, De¤erlendirme, Maafl, Sosyal Haklar - Yard›mlar ve Yetifltirilme) 109

el) maafllar› düflmüfl, memurlar yaklafl›k 40 y›lda kay›p yaflam›fllard›r. fiekilde görü-
lece¤i üzere, memurlar›n maafllar›ndaki gerçek kay›plar özellikle 1980 sonras›nda
ve ekonomik bunal›m dönemlerinde ortaya ç›km›flt›r. Di¤er yandan, bu dönemde,
kifli bafl›na gayri safi millî has›lada art›fl olmas›na karfl›n, memurlar bu art›fltan pay-
lar›n› alamam›fllard›r.
‹kinci olarak, memur maafllar›n›n kendi içerisinde eflitsizli¤i artm›flt›r. Bu olgu,
memur maafl›n›n esasl› ö¤esinin, katsay›-gösterge sistemi yerine, ek gösterge ve
tazminatlar üzerinden verilmesi ile ortaya ç›km›flt›r. Di¤er yandan, 1980 sonras›n-
da ayn› unvandaki ve ayn› görevleri yapan memurlar›n maafllar› kurumlara göre
farkl›laflm›flt›r. Memurun unvan› de¤il, görev yapt›¤› kurum memurun maafl›n› be-
lirleyen ö¤e durumuna gelmifltir.
Üçüncü olarak memur maafllar›n›n iç dengesini gösteren bir ö¤e olarak maafl
yelpazesindeki aç›kl›k artm›flt›r. Maafl yelpazesi oran›, en düflük ile en yüksek me-
mur maafl› aras›ndaki orand›r. Bu oran, 1945-1980 y›llar› aras›nda 4 band›nda iken,
1980 sonras›nda dalgal› bir yap› arz etmifl ve 10’a kadar ç›km›flt›r. Dolay›s›yla, en
düflük memur maafl› ile en yüksek aras›ndaki aç›kl›k 10 kata ulaflm›flt›r. Bu durum,
memur maafllar›n›n içsel olarak eflitsizleflti¤i göstermektedir.

Sizce, 1971 y›l›ndan bu yana memur maafllar›nda gerçek (reel) olarak % 28,3 kay›p ya-
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
flanmas›n›n memurlar ve vatandafllar›n ald›¤› kamu hizmetleri üzerindeki etkileri neler 2
olmufltur?
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M

MEMURLARIN SOSYAL HAKLARI VE YARDIMLAR

Devlet Memurlar› Kanunu, 1965 y›l›nda kabul edildi¤inde, dönemin S O R Utoplumsal ko- Devlet Memurlar›S Kanunu,
O R U
1965 y›l›nda kabul
flullar›na uygun olarak, memurlar için son derece genifl nitelikli sosyal haklar ve edildi¤inde, dönemin
yard›mlar getirmifltir. Ancak bu hak ve yard›mlar›n bir bölümü, süreç içerisinde uy- toplumsal koflullar›na uygun
D‹KKAT olarak memurlarD için
‹ K Kson
AT
gulamadan kald›r›lm›fl, di¤er bir bölümü uygulanm›fl ancak bir süre sonra s›n›rlan- derece genifl nitelikli sosyal
d›r›lm›fl, bir bölümü ise günümüzde de uygulansa da memurlar için düflük miktar- haklar ve yard›mlar

N N
SIRA S‹ZDE getirmifltir. SIRA S‹ZDE
da ödemelere tekabül etmektedir.
Yasa’da an›lan bu hak ve yard›mlar flunlard›r; Emeklilik Hakk›, Hastal›k ve Ana-
l›k Sigortas›, Yeniden ‹fle Al›flt›rma, Sosyal Tesisler, Konut Kredisi, Konut, Ö¤renim
AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ
Burslar› ve Yurtlar›, Aile Yard›m› Ödene¤i, Do¤um Yard›m› Ödene¤i, Ölüm Yard›-
m› Ödene¤i, Tedavi Yard›m›, Cenaze Giderleri, Giyecek Yard›m›, Yiyecek Yard›-
m›d›r. Emeklilik ile ilgili olanlar ileriki bölümde yer almak üzere,
K ‹ T afla¤›da
A P bunlar- K ‹ T A P
dan fiilen uygulananlar aç›klanacakt›r.

Aile Yard›m› Ödene¤i TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON

Aile yard›m› ödene¤i, Türk Medeni Kanunu hükümlerine göre evli olan ve efli ça-
l›flmayan memura ve memurun her çocu¤una ayr› ayr› olmak üzere her ay verilir.
Bu yard›m, memurun her ne flekilde olursa olsun menfaat karfl›l›¤› çal›flmayan ya
da herhangi bir sosyal güvenlik kuruluflundan ayl›k almayan efli‹ N T Eiçin
R N E1500,
T çocuk- ‹NTERNET
lar›ndan her biri için de 250 gösterge rakam›n›n (72. ay dâhil olmak üzere 0-6 yafl
grubunda yer alan çocuklar için bir kat art›r›ml›) ayl›k katsay›s› ile çarp›lmas› so-
nucu elde edilecek miktar üzerinden ödenir. Efllerden birine ifl akdi veya toplu
sözleflme gere¤i çocuklar› için yap›lan aile yard›m› ödene¤i daha düflük ise yaln›z
aradaki fark ödenir. Memurun geçimini sa¤lad›¤› üvey çocuklar› için de bu ödenek
verilir. Ayr›ca, dul memurlar›n çocuklar› için ödenek verilir. Boflanma ya da ayr›l›k
vukuunda mahkeme bu yard›m›n hangi tarafa ve ne oranda verilece¤ini de kara-
r›nda belirtir. Di¤er yandan, aile yard›m› ödene¤i memurlara her ay maafllar›yla
110 Kamu Personel Hukuku

birlikte ödenir. Kar› ve kocan›n her ikisi de memur iseler bu ödenek yaln›z koca-
ya verilir. Aile yard›m› ödenekleri hiç bir vergi ve kesintiye tabi tutulmaks›z›n öde-
nir ve borç için haczedilemez.
Memur, efl için ödenen aile yard›m› ödene¤i hakk›n› eflinden boflanma veya
eflinin ölümü durumunda kaybeder. Çocuk için flu durumlarda aile yard›m› ödene-
¤i kesilir; çocu¤un ölümü; çocu¤un evlenmesi; çocu¤un 25 yafl›n› doldurmas› (an-
cak 25 yafl›n› bitirdi¤i hâlde evlenmemifl k›z çocuklar› ile çal›flamayacak derecede
malûllükleri resmî sa¤l›k kurulu raporuyla tespit edilenler için süresiz olarak öde-
ne¤in verilmesine devam olunur); Ö¤renim yapmakta iken tatil devresinde çal›flan-
lar hariç olmak üzere, çocu¤un kendileri hesab›na ticaret yapan veya gerçek veya
tüzel kifliler yan›nda her ne flekilde olursa olsun menfaat karfl›l›¤› çal›flmas›; çocu-
¤un burs almas› ya da devletçe okutulmas›d›r.

Do¤um Yard›m› Ödene¤i

Do¤um yard›m› ödene¤i memurun çocu¤u dünyaya geldi¤i zaman çocuk bafl›na
bir kez verilen yard›md›r. Do¤um yard›m› ödene¤i, 2500 gösterge rakam›n›n ayl›k
katsay›s› ile çarp›lmas› sonucu elde edilecek miktarda verilir. Ana ve baban›n her
ikisi de devlet memuru iseler ödenek yaln›z babaya verilir. Efllerden birine ifl akdi
ya da toplu sözleflme gere¤i yap›lan do¤um yard›m› ödene¤i daha yüksek ise me-
mur olan efle ayr›ca do¤um yard›m› ödene¤i ödenmez, daha düflük ise yaln›z ara-
daki fark ödenir. Mahkemelerce verilen ayr›l›k süresi içinde do¤an çocuklar için
bu yard›m anaya verilir. Do¤um yard›m› ödene¤i hiç bir vergi ve kesintiye tabi tu-
tulmaks›z›n ve ödeme emri aranmaks›z›n saymanlarca derhal ödenir. Bu yard›m
borç için haczedilemez.

Ölüm Yard›m› Ödene¤i

Memurlar›n, memur olmayan efli, aile yard›m› ödene¤ine müstahak çocu¤u ve
kendisi öldü¤ü zaman ölüm yard›m› ödene¤i verilir. Buna göre, memurun, efli ile
aile yard›m› ödene¤ine müstahak çocu¤u öldü¤ünde ek gösterge dâhil en yüksek
devlet memuru ayl›¤› tutar›nda ölüm yard›m› ödene¤i verilir. Memurun ölümü hâ-
linde ise sa¤l›¤›nda bildiri ile gösterdi¤i kimseye, e¤er bildiri vermemifl ise efline ve
çocuklar›na, bunlar yoksa ana ve babas›na, bunlar da yoksa kardefllerine ek gös-
terge dâhil en yüksek devlet memuru ayl›¤›n›n iki kat› tutar›nda, ölüm yard›m›
ödene¤i verilir. Ölüm yard›m› ödene¤i, hiçbir vergi ve kesintiye tabi tutulmaks›z›n
ve ödeme emri aranmaks›z›n saymanlarca derhal ödenir. Bu yard›m borç için hac-
zedilemez. Yurt d›fl›nda sürekli görevde bulunan memurlara verilecek ölüm yard›-
m› ödene¤i, yurt içi tutarlar üzerinden hesaplan›r.

Tedavi Yard›m›
Memurlara yap›lacak tedavi yard›m›, 2006 y›l›na kadar Devlet Memurlar› Kanunu
ile düzenlenirken, bu yard›m, 5510 say›l› Sosyal Sigortalar ve Genel Sa¤l›k Sigorta-
s› Kanunu kapsam›nda yer almaktad›r.

Cenaze Giderleri
Memurlar›n›n ölümü hâlinde, cenazenin baflka yere nakil dâhil olmak üzere, cena-
ze giderleri kurumlar›nca ödenir. Sürekli, geçici görevle ya da bilgilerini art›rmak
üzere yurt d›fl›nda bulunan memurlar›n ve yurt d›fl›nda sürekli görevlerde bulu-
nanlar›n eflleri, bakmakla yükümlü olduklar› ana, baba ve çocuklar›n›n cenazeleri-
ni yurda getirmek için yap›lmas› zorunlu olan giderler kurumlar›nca karfl›lan›r. Ko-
5. Ünite - Memur Statüsü III (Yükselme, De¤erlendirme, Maafl, Sosyal Haklar - Yard›mlar ve Yetifltirilme) 111

nu ile ilgili esaslar, 1973 tarihli Devlet Memurlar›n›n Tedavi Yard›m› ve Cenaze Gi-
derleri Yönetmeli¤i ile düzenlenmifltir.

Giyecek Yard›m›
Devlet Memurlar› Kanunu’na göre, belirli memurlara giyecek yard›m› yap›l›r. Me-
murlara yap›lacak giyecek yard›m›n›n esaslar› 1991 tarihli Memurlara Yap›lacak Gi-
yecek Yard›m› Yönetmeli¤i ile düzenlenmifltir. Yönetmelik ile giyecek yard›m› ya-
p›lacak memurlar kadro ve hizmet s›n›flar› itibar›yla belirlenmifltir. Giyecek yard›-
m› yap›lacak memurlar›n, görevin niteli¤i gere¤i belirli k›yafetleri giymek zorunda
olanlar oldu¤u söylenebilir. Bu memurlara genellikle y›lda bir kez olmak üzere,
belirli zaman periyotlar›nda, giyecek yard›m› yap›l›r. Yönetmelikte belirlenen me-
murlar d›fl›ndakiler, her ne suretle olursa olsun bu yard›mdan yararland›r›lmazlar.
Giyecek yard›m›ndan yararlan›lacak bir göreve aday memur olarak atananlar, bu
yard›mdan memurlar gibi yararlan›rlar. Genel olarak, giyecek yard›m› kurum tara-
f›ndan temin edilir ve ayni olarak verilir. Bu yard›m karfl›l›¤›nda çek, kupon veya
benzeri k⤛tlar verilemez ve nakdi bir ödemede bulunulamaz. Ayr›ca, bu yard›m
için memura fatura karfl›l›¤› bir ödeme yap›lamaz. Bu genel kural›n istisnalar› bu-
lunmaktad›r. Buna göre, Emniyet Hizmetleri S›n›f› ve Milli ‹stihbarat Teflkilat› men-
suplar›na giyecek yard›m› nakdi olarak verilebilir. Ayr›ca, Emniyet Hizmetleri S›n›-
f› personeli ile çarfl› ve mahalle bekçilerine dikifl bedeli verilir. Ancak belirtmek ge-
rekir ki, bu yard›m›n ayni olma niteli¤i 2010 y›l›nda getirilen bir ek madde ile s›-
n›rland›r›lm›fl, ayni yard›m›n daha çok standart k›yafetler giyen memurlara yap›l-
mas›, di¤erlerine yard›m›n nakdi yap›lmas› esas› kabul edilmifltir.

Yiyecek Yard›m›
Devlet Memurlar› Kanunu ile memurlara yiyecek yard›m› yap›lmas› kabul edilmifl-
tir. Yiyecek yard›m›, genel olarak bütün memurlara yap›lmaz, 1986 tarihli Devlet
Memurlar› Yiyecek Yard›m› Yönetmeli¤i ve ilgili di¤er mevzuat çerçevesinde belir-
li ve s›n›rl› say›da memurlara yap›l›r.

MEMURLARIN YET‹fiT‹R‹LME REJ‹M‹

1982 Anayasas›’n›n 128. maddesinin 3. f›kras›, üst kademe yöneticilerin yetifltiril- 1982 Anayasas›’n›n 128.
maddesinin 3. f›kras›; “Üst
mesini anayasal düzeyde düzenlemifltir. Anayasa, üst kademe yöneticilerinin yetifl- kademe yöneticilerinin
tirilmesine özel önem vermifl ve bu kesimin yetifltirilmesinin özel yasa ile düzen- yetifltirilme usul ve esaslar›,
kanunla özel olarak
lenmesini bir edim olarak Yasa Koyucuya yüklemifltir. Hükme göre “Üst kademe düzenlenir.”
yöneticilerinin yetifltirilme usul ve esaslar›, kanunla özel olarak düzenlenir.” Bu
hüküm çerçevesinde, ilgili Yasa ç›kar›lm›fl, ancak Yasa Anayasa Mahkemesi tara-
f›ndan 1985 y›l›nda iptal edilmifltir.
Devlet Memurlar› Kanunu, memurlar›n yetifltirilmesini genel esaslara ba¤lam›fl-
t›r (madde 214-225). Yasa, “Devlet Memurlar›n›n Yetifltirilmesi” konusuna özel bir
önem vermifl ve genel sistemati¤i içerisinde bir k›s›m (K›s›m VII) ay›rm›flt›r. Ya-
sa’n›n memurlar›n yetifltirilmesine verdi¤i önem ve memurlar›n yetifltirilmesinin
anlam› bu k›sma ait gerekçede son derece aç›klay›c› biçimde flöyle ifade edilmifl-
tir; “‹dare anlay›fl›nda yeni kavramlar ortaya ç›kt›kça, idari usuller gelifltikçe, bun-
lar›n izlenmesi, ö¤renilmesi ve benimsenmesi Devlet hizmetlerinin daima iyiye
do¤ru gidebilmesi bak›m›ndan flartt›r. Hizmet öncesinde e¤itim bak›m›ndan ne de-
rece iyi yetiflmifl elemanlardan kurulmufl olursa olsun, bir idare e¤er bütün bu ge-
liflmeleri izleyemiyorsa ve memurlar›n› de¤iflen flartlara uygun nitelikte yetifltiremi-
112
Devlet Memurlar›
Kanunu’nun memurlar›n
yetifltirilmesine verdi¤i önem
ve memurlar›n
yetifltirilmesinin anlam› VII
K›s›m’a ait gerekçede son
derece aç›klay›c› biçimde
flöyle ifade edilmifltir; “‹dare
anlay›fl›nda yeni kavramlar
ortaya ç›kt›kça, idari usuller
gelifltikçe, bunlar›n
izlenmesi, ö¤renilmesi ve
benimsenmesi Devlet
hizmetlerinin daima iyiye
do¤ru gidebilmesi
bak›m›ndan flartt›r. Hizmet
öncesinde e¤itim
bak›m›ndan ne derece iyi
yetiflmifl elemanlardan
kurulmufl olursa olsun, bir
idare e¤er bütün bu
geliflmeleri izleyemiyorsa ve
memurlar›n› de¤iflen
flartlara uygun nitelikte
yetifltiremiyorsa,
bafllangݍtaki durumunu
zamanla kaybetmeye ve
verimsiz bir kurulufl haline
gelmeye mahkûmdur.”
Kamu Personel Hukuku
yorsa, bafllang›çtaki durumunu zamanla kaybetmeye ve verimsiz bir kurulufl hâli-
ne gelmeye mahkûmdur.”
Yasa, memurlar›n yaln›zca hizmet içi e¤itimle s›n›rl› bir memur e¤itim düzeni
kurmam›fl, farkl› düzey ve araçlarla memurlar›n yetifltirilme rejimini oluflturmufl-
tur. Bu nedenle Yasa, memurlar›n hizmet içi e¤itim düzenini de¤il, memurlar›n
yetifltirilme rejimini kurmufltur. Hizmet içi e¤itim memurlar› yetifltirmenin yaln›z-
ca bir unsurudur. Bu do¤rultuda, Yasa ile memurlar›n, kurumsal düzeyde yetifl-
tirilmesi, memurlu¤a eleman yetifltirmek için hizmet öncesi e¤itim yap›labilmesi
ve memurlar›n yurt içi ve yurt d›fl›nda yetifltirilmesi düzenlenmifltir. Memur yetifl-
tirme rejimi içerisinde, Türkiye ve Orta Do¤u Amme ‹daresi Enstitüsü (TODA‹E)
de, ulusal düzeyde ve Türkiye yak›n co¤rafyas›ndaki etkinlikleriyle genel memur
yetifltirilme düzeninin ayr›lmaz parças›n› oluflturmaktad›r. Memurlar›n yetifltiril-
mesine iliflkin genel ilke, usul ve esaslar, Devlet Memurlar› E¤itimi Genel Plan›
ile düzenlenmifltir.
Devlet Memurlar› E¤itimi Genel Plan›
Devlet Memurlar› Kanunu ile Devlet Memurlar› E¤itimi Genel Plan›’n›n haz›rlan-
mas› zorunlu k›l›nm›flt›r. Genel Plan, memurlar›n yetifltirilmesine iliflkin genel ilke,
usul ve esaslar› düzenlemifltir. Devlet Memurlar› E¤itimi Genel Plan›, Maliye ve
Milli E¤itim Bakanl›klar›yla Türkiye ve Orta Do¤u Amme ‹daresi Enstitüsü, Devlet
Planlama Teflkilat› ve ilgili kurumlar›n görüflleri al›nd›ktan sonra Devlet Personel
Baflkanl›¤› taraf›ndan haz›rlanarak Bakanlar Kurulu kararnamesiyle yürürlü¤e ko-
nulmufltur. Bu çerçevede, 25.07.1983 tarih ve 83/6854 say›l› Bakanlar Kurulu Kara-
r› ile Devlet Memurlar› E¤itimi Genel Plan› kabul edilmifltir.
Genel Plan’da, Yasa’n›n memurlar›n yetifltirilmesine iliflkin esaslar› flöyle yo-
rumlanm›flt›r “Türk Kamu ‹daresinin koordinasyondan yoksun kurumlar›n veya ki-
flilerin de¤er yarg›lar›na göre e¤itime verdikleri öneme dayanan bir e¤itim politika-
s› yerine, kurumlar›n her kademede hizmet gören personelinin, hizmet öncesi ve
hizmet içinde bir bütün olarak koordineli bir flekilde yetifltirilmelerini sa¤lay›c›, yol
ve yöntemlerini belirleyici genel bir plan çerçevesinde yürütülmesi sistemi kanun-
la kabul edilmifltir.” Devlet Memurlar› E¤itimi Genel Plan›, memurlu¤a eleman te-
min edilmesini, memurlar›n yurt içi ve yurt d›fl›ndaki yetifltirilme esaslar›n›, hizmet
öncesi ve hizmet içi e¤itime iliflkin esaslar› düzenlemifltir. Genel Plan’da, memur-
lar›n yetifltirilmelerinde kurumlarca göz önünde bulundurulacak ilkeler flöyle ifade
edilmifltir;
1) Hizmet öncesi ö¤retim ve e¤itim veren yüksekö¤retim kurumlar›, mesleki
ve teknik okullar› ile bu nitelikteki kurslar›n ders programlar›, ülke ve ka-
mu hizmetlerinin Baflbakanl›kça tespit edilecek ihtiyaçlar›na uygun olarak
düzenlenir.
2) Personelin bir plan dâhilinde hizmet içi e¤itimden geçirilmeleri esast›r.
3) Personelin hizmet içi e¤itimi kamu kurum ve kurulufllar›n ihtiyaçlar› ile
kalk›nma plan ve programlar›nda öngörülen hedeflere göre gerçeklefltirilir.
4) Personele, hizmet içi e¤itimde kurum ve kuruluflu ile ilgili genel bilgi ve
hizmetlerin yerine getirilmesinde yararl› olacak bilgi ve teknikler verilir,
beceri ve davran›fllar kazand›r›l›r.
5) Hizmet içi e¤itim kariyerlerinin gelifltirilmesine yard›m eder.
6) Kamu kurum ve kurulufllar›, hizmet içi e¤itimi e¤itimin süreklili¤i esas›na
göre yürütürler.
5. Ünite - Memur Statüsü III (Yükselme, De¤erlendirme, Maafl, Sosyal Haklar - Yard›mlar ve Yetifltirilme) 113

7) Kamu kurum ve kurulufllar›, hizmet içi e¤itim faaliyetlerini, bu planda yer

alan ilkeler ve esaslar çerçevesinde önceden tespit edecekleri hizmet içi
e¤itim ihtiyaçlar›n› göz önünde bulundurmak suretiyle, kendi yönetmelik-
leri çerçevesinde y›ll›k e¤itim programlar›na uygun olarak düzenler, yürü-
türler ve de¤erlendirirler.
8) Personele hizmet içi e¤itimde çal›flt›klar› kamu kurum ve kurulufllar›n›n
Teflkilat, Personel ve Malzeme kadrolar›nda belirtilen görev yerlerine göre
yeni teknikler de göz önünde tutulmak suretiyle bu görevlerin yerine geti-
rilmesi için gereken niteliklerin kazand›r›lmas› esast›r.
9) Kamu kurum ve kurulufllar›, personeline, görevlerinin gerektirdi¤i bilgi,
tecrübe ve becerileri kazand›rmak üzere iflbafl›nda uygulamal› e¤itim de
verebilirler.
10) Kamu kurum ve kurulufllar›, belli dallarda kendi okullar›nda yapmakta ol-
duklar› ö¤retim ve e¤itimi sadece kendi eleman ihtiyac›n› karfl›lamak ama-
c›yla de¤il, bu alanda di¤er kamu kurum ve kurulufllar›n› da göz önünde bu-
lundurmak suretiyle yaparlar. Yukar›da belirtilen e¤itim kurumlar›n›n kapa-
siteleri kamu hizmetlerinin ihtiyaçlar›n› karfl›layacak flekilde düzenlenir.
11) Kamu kurum ve kurulufllar›nda hizmet içi e¤itime tabi tutulan personel
e¤itimde kazand›r›lan niteliklere ve e¤itime gönderilme amac›na uygun gö-
revlerde istihdam edilirler.
Devlet Memurlar› E¤itimi Genel Plan›’nda kurumlar›n hizmet öncesi e¤itim ve
hizmet içi e¤itim konular›na iliflkin etkinliklerinin esaslar› ayr›nt›lar›yla düzenlen-
mifltir. Buna göre, hizmet öncesi e¤itim, kurum ve kurulufllar›n eleman ihtiyaçlar›n›
karfl›lamak üzere kendi bünyelerinde açt›klar› okullarda okutulanlar ve genel ö¤re-
tim kurumlar›nda okuyan ö¤rencilerle ilgili etkinliklerin tümünü kapsar. Di¤er yan-
dan, Genel Plan’a göre, hizmet içi e¤itim, kamu kurum ve kurulufllar›nda çal›flan
personelin görevleri ile ilgili bilgi ve becerilerini art›rmak amac›yla yapt›r›lan e¤iti-
me denir. Genel Plan ile kamu kurum ve kurulufllar›n›n yapaca¤› hizmet içi e¤itim
etkinliklerinin türleri ve genel içerikleri belirlenmifltir. Öncelikle, hizmet içi e¤itim
yurt içi ve yurt d›fl›nda yap›labilir. Yurt içindeki hizmet içi e¤itimde, aday memurla-
ra yönelik olan hizmet içi e¤itim; temel e¤itimi, haz›rlay›c› e¤itim ve stajdan oluflur.
Hat›rlanaca¤› gibi, bu üç tür e¤itim Aday Memurlar›n Yetifltirilmelerine ‹liflkin Ge-
nel Yönetmelik ile de belirlenmifltir. Aslî memurlara yönelik olarak yap›lacak hiz-
met içi e¤itim üç türe ayr›lm›flt›r. Bunlar; Verimlili¤i Artt›rma E¤itimi, Üst Görev Kad-
rolar›na Haz›rlama E¤itimi ve Üst Kademe Yöneticilerinin Yetifltirilmesidir.

Memurlar›n Kurumsal Düzeyde Yetifltirilmesi

Devlet Memurlar› Kanunu, memurlar›n yetiflmelerini sa¤lamak, verimlili¤ini art›r-
mak ve daha ileriki görevlere haz›rlamak amac›yla uygulanacak hizmet içi e¤iti-
min, Devlet Personel Baflkanl›¤› taraf›ndan ilgili kurumlarla birlikte haz›rlanacak
yönetmelikler dâhilinde yürütülmesini hüküm alt›na alm›flt›r. Bu çerçevede, her
kurumda, yetifltirme faaliyetlerini düzenlemek, yürütmek ve de¤erlendirmekle gö-
revli bir e¤itim birimi kurulur. Birden çok birim kurulan kurumlarda bunlardan bi-
ri merkez e¤itim birimi ad›n› al›r. Kurumlar kendi e¤itim ihtiyaçlar›n› karfl›lamak
üzere e¤itim merkezleri açabilirler. Kurumlararas› e¤itim ihtiyaçlar›n› karfl›lamak
üzere, Devlet Personel Baflkanl›¤›n›n teklifi ve Bakanlar Kurulu kararnamesiyle ku-
rumlararas› e¤itim merkezleri de aç›labilir. E¤itim birim ve merkezlerinin kurulufl
ve iflleyiflleri Devlet Personel Baflkanl›¤›n›n görüflü al›nmak suretiyle kurumlar›nca
haz›rlanacak yönetmeliklerle düzenlenir.
114 Kamu Personel Hukuku

Kamu kurum ve kurulufllar› personeline yönelik y›ll›k e¤itim program› haz›rla-

mak zorundad›rlar. Kurumlar›n y›ll›k e¤itim programlar› ve programlar›n içeri¤ine
iliflkin esaslar, Devlet Memurlar› E¤itimi Genel Plan›’nda düzenlenmifltir. Bu çerçe-
vede, Kurumlar y›ll›k e¤itim programlar›na göre yapmakta olduklar› e¤itim çal›fl-
malar›n›n sonuçlar›n› her alt› ayl›k dönemin bitiminden en geç bir ay sonra Devlet
Personel Baflkanl›¤›na bir raporla bildirmek zorundad›rlar. Devlet Personel Bafl-
kanl›¤›, kurumlar› yurt içi ve yurt d›fl› e¤itim programlar›n›n haz›rlanmas›nda ve
uygulanmas›nda yol göstermek, yetifltirme faaliyetlerini koordine etmek ve denet-
lemekle görevlidir.

Memurlu¤a Eleman Yetifltirilmesi

Devlet Memurlar› Kanunu’na Devlet Memurlar› Kanunu, kamu kurumlar›n›n memurlu¤a eleman yetifltirmek
göre, kamu kurumlar›;
1) Kendi bünyeleri içerisinde
amac›yla do¤rudan do¤ruya e¤itim faaliyetleri yapabilmelerine, kendi hesaplar›na
mesleki ö¤retim ve e¤itim ö¤renci okutmalar›na ya da uzmanl›k e¤itimi yapt›rmalar›na cevaz vermektedir. Bu
yapabilirler, çerçevede, kamu kurumlar›, (1) Kendi bünyeleri içerisinde mesleki ö¤retim ve e¤i-
2) Yurt içindeki ö¤renim
kurumlar›nda ö¤renci tim yapabilirler, (2) Yurt içindeki ö¤renim kurumlar›nda ö¤renci okutabilir ve ihti-
okutabilir ve ihtisas sas yapt›rabilirler, (3) D›fl ülkelerde ö¤renci okutabilir ve ihtisas yapt›rabilirler. Ka-
yapt›rabilirler,
3) D›fl ülkelerde ö¤renci mu kurum ve kurulufllar›, bu do¤rultuda kendi görev alanlar›na memur yetifltirmek
okutabilir ve ihtisas amac›yla meslek okullar› kurmufllard›r. Ancak bu okullar, 2006 y›l›nda Milli E¤itim
yapt›rabilirler.
Bakanl›¤›na devredilmifltir.
Di¤er yandan Yasa’ya göre kurumlar, yurt içi ve yurt d›fl›nda kendi hesaplar›na
ö¤renci okutabilmekte ve uzmanl›k e¤itimi yapt›rabilmektedirler. Kurumlarca yurt
içinde veya yurt d›fl›nda okutulacak ö¤renciler yar›flma s›nav› ile seçilirler. Bu ö¤-
renciler mecburi hizmetle yükümlüdürler. ‹lgili bakanl›¤›n iste¤i, Devlet Personel
Baflkanl›¤›’n›n görüflü ve Maliye Bakanl›¤›’n›n teklifi ile Bakanlar Kurulunca belir-
tilen her derecedeki ö¤retim kurumlar› ve ö¤retim dallar› d›fl›nda kalan kurum ve
dallarda devlet taraf›ndan okutulanlardan; yurt içinde devlet hesab›na okutulan
ö¤renciler, tatiller dâhil olmak üzere ö¤renim süreleri kadar; yurtd›fl›ndaki ö¤retim
kurumlar›nda devlet hesab›na ö¤renimlerini bitiren ö¤renciler, tatiller dâhil olmak
üzere ö¤renim sürelerinin iki kat› kadar mecburi hizmetle yükümlüdürler.
Kurumlar ayn› zamanda kendi memurlar›n› yetifltirilmek amac›yla yurt d›fl›na
gönderebilir. Memurlar, yabanc› ülkelerin hizmetle ilgili kurumlar›nda veya yetifl-
tirme - e¤itim merkezlerinde de yetifltirilebilirler. Bu memurlardan, s›n›flar›n›n kap-
sad›¤› hizmetlerin niteli¤i bak›m›ndan, ayn› zamanda belirli bir dalda ö¤renim ve
ihtisas yapmas› gerekti¤i kurumlar› ve Devlet Personel Baflkanl›¤›nca kararlaflt›r›l-
m›fl olanlara ö¤renim veya ihtisas yapma müsaadesi verilebilir. Bu konu, bir önce-
ki ünitede Ö¤renim ve Burslardan Yararlanma Hakk› bafll›¤› alt›ndan aç›klanm›flt›r.
Devlet Memurlar› Kanunu, mecburi hizmetle ilgili esaslar› kabul etmifltir. Bun-
lar› flöyle ifade edebiliriz; askerlikte geçen süre mecburi hizmetten say›lmaz. Mec-
buri hizmetini yapmakta iken yasama organ›na seçilenlerin yükümlülükleri seçil-
dikleri sürece ertelenir. Mecburi hizmetle yükümlü bulunanlar yetifltirme, e¤itim
veya staj sürelerinin bitiminden itibaren en çok iki ay içinde kurumlar›na baflvur-
mak zorundad›rlar. Bunlardan;
1) Baflvurma tarihinden itibaren en geç 3 ay içinde bir göreve atanmayanlar›n
mecburi hizmet yükümlülükleri kalkar. Afla¤›daki (4) maddeye göre kredi-
ye dönüfltürülmesi istendi¤i takdirde bu süre istemin karara ba¤land›¤› tarih-
ten bafllar. Bu durumun olufluna kendi kusuru ile sebep olan memurlar bun-
dan do¤an zarar› tazminle yükümlüdürler.
5. Ünite - Memur Statüsü III (Yükselme, De¤erlendirme, Maafl, Sosyal Haklar - Yard›mlar ve Yetifltirilme) 115

2) Baflvurmayanlar veya atanma için gerekli belgelerini tamamlamayanlar yol

giderleri de dâhil olmak üzere, kendilerine kurumlar›nca yap›lm›fl bulunan
bütün giderleri yüzde elli fazlas›yla ödemek zorundad›rlar.
3) Atan›p da yükümlü bulunduklar› mecburi hizmeti bitmeden ayr›lm›fl veya
bir ceza sebebiyle memurluktan ç›kar›lm›fl olanlar mecburi hizmetlerinin ek-
sik kalan k›sm› ile orant›l› tutar› yüzde elli fazlas›yla ödemek zorundad›rlar.
4) Hizmetlerine lüzum olmad›¤›na ilgili kurumun teklifi ve Maliye Bakanl›¤›n›n
uygun görüflüne dayan›larak Bakanlar Kurulunca karar verilenlerin mecbu-
ri hizmet yükümlülükleri krediye dönüfltürülebilir.
5) ‹lk ve orta dereceli okullar ile kurslarda Milli E¤itim Bakanl›¤› taraf›ndan
okutulan paras›z yat›l› ö¤rencilerin mecburi hizmetlerine, bu kanuna tabi
kurum ve kurulufllarda ihtiyaç olmamas› hâlinde Milli E¤itim Bakanl›¤› bun-
lar›n mecburi hizmet yükümlülü¤ünü kald›rmaya yetkilidir. Bu hükme göre
kurumlar›n, ihtiyac› olup olmad›¤› bir ayl›k süre verilmek ve Resmî Gaze-
te’de ilan edilmek suretiyle tespit olunur.

Memurlar›n Türkiye ve Orta Do¤u Amme ‹daresi

Enstitüsü (TODA‹E) Taraf›ndan Yetifltirilmesi
Türk Kamu Personel Rejiminde memurlar›n yetifltirilmesinin bir di¤er boyutunu
merkezî düzeyde yetifltirme oluflturur. Memurlar, ülke düzeyinde Türkiye ve Or-
ta Do¤u Amme ‹daresi Enstitüsü (TODA‹E) taraf›ndan yetifltirilirler. TODA‹E, yal-
n›zca Türkiye’deki memurlar›n yetifltirilmesinden sorumlu de¤il, Enstitü Yasa Ko-
yucu taraf›ndan Türkiye’nin yak›n co¤rafyas›ndaki ülke memurlar›n›n yetifltirilme-
sinden de sorumlu k›l›nm›flt›r. Dolay›s›yla Enstitü ayn› zamanda bölgesel bir ka-
mu yönetimi e¤itim, araflt›rma ve yay›n kurumudur. Türkiye ve Orta Do¤u Amme
‹daresi Enstitüsü, 1952 y›l›nda Türkiye Cumhuriyeti ile Birleflmifl Milletler Teflkila- 1952 y›l›nda Türkiye
Cumhuriyeti ile Birleflmifl
t› aras›nda imzalanan bir anlaflma çerçevesinde kurulmufltur. Enstitü, 1958 y›l›nda Milletler Teflkilat› aras›nda
7163 say›l› Türkiye ve Orta Do¤u Amme ‹daresi Enstitüsü Teflkilat Kanunu ile “il- imzalanan bir anlaflma
mî, idari ve malî muhtariyeti ve hükmi flahsiyeti haiz” bir akademik kurum olarak çerçevesinde kurulan Türkiye
ve Orta Do¤u Amme ‹daresi
kurulmufltur. Enstitüsü (TODA‹E), kamu
Türkiye ve Orta Do¤u Amme ‹daresi Enstitüsü, kamu yönetiminin modern dü- yönetiminin modern
düflünceye göre geliflmesine
flünceye göre geliflmesine yararl› çal›flmalar yapmak suretiyle idare sanat›nda ele- yararl› çal›flmalar yapmak
man yetifltiren ve memurlar›n idari sahada olgunlaflmas›n› sa¤lamay› hedef tutan suretiyle idare sanat›nda
eleman yetifltiren ve
akademik bir kurumdur. Enstitü’nün, bu genel amac›na ulaflmas› için Yasa ile befl memurlar›n idari sahada
görev verilmifltir. Bunlar, olgunlaflmas›n› sa¤lamay›
hedef tutan akademik bir
1) Kamu yönetimi alan›nda lisansüstü (yüksek lisans ve doktora) e¤itim yan›n- kurumdur. TODA‹E, yaln›zca
da, k›sa süreli e¤itim yapmak ve ö¤retim eleman› yetifltirmek, Türkiye’deki memurlar›n
2) Kamu yönetimi alan›nda araflt›rma ve yard›m yapmak, yetifltirilmesinden sorumlu
de¤il, Enstitü Yasa Koyucu
3) Kamu yönetimi alan›nda derleme ve yay›n yapmak, taraf›ndan Türkiye’nin yak›n
4) Kamu yönetimi alan›nda ö¤retim, araflt›rma ve inceleme yard›m› yapmak, co¤rafyas›ndaki ülke
memurlar›n›n
5) Türkiye ve Orta Do¤u ülkelerinde kamu yönetimi alan›nda yap›lan araflt›r- yetifltirilmesinden de
ma ve ö¤retim etkinliklerinin koordinasyon merkezi olmak. sorumlu k›l›nm›flt›r.
Türkiye ve Orta Do¤u Amme ‹daresi Enstitüsü, kamu yönetimi alan›ndaki aka-
demik etkinliklerini, üç akademik flube arac›l›¤›yla yürütür. Bunlar; Ö¤retim-Yetifl-
tirme fiubesi; Araflt›rma-Yard›m fiubesi; Derleme-Yay›m fiubesi. Enstitü bu etkinlik-
lerinin bir sonucu olarak bugüne de¤in, 5000’i aflk›n memura yüksek lisans ve
doktora derecesi vererek mezun etmifl; k›sa süreli programlarda 60.000 kadar ka-
mu görevlisini yetifltirmifltir. Di¤er yandan Enstitü, kamu yönetimi alan›nda, 360 ki-
tap yay›nlam›fl ve 7 adet akademik dergiyi düzenli olarak yay›nlamaktad›r. TODA‹-
116 Kamu Personel Hukuku

E Kütüphanesi, 40.000’e yak›n kitap ve dergisi ile Türkiye ve yak›n co¤rafyas›n›n

en zengin kamu yönetimi uzmanl›k kütüphanesidir. Enstitü ayn› zamanda, Türk
kamu yönetimine yönelik son derece kapsaml› araflt›rmalar yapmaktad›r.
Türkiye ve Orta Do¤u Amme ‹daresi Enstitüsü’nün lisansüstü (yüksek lisans ve
doktora) programlar› flunlard›r;
1) Kamu Yönetimi Yüksek Lisans Program›
2) Yerel Yönetimler Yüksek Lisans Program›
3) Adalet Yönetimi Yüksek Lisans Program›
4) E¤itim Yönetimi Yüksek Lisans Program›
5) Kolluk Yönetimi Yüksek Lisans Program›
6) Yönetim Bilimleri Doktora Program›.
5. Ünite - Memur Statüsü III (Yükselme, De¤erlendirme, Maafl, Sosyal Haklar - Yard›mlar ve Yetifltirilme)
Özet
N
A M A Ç Memurlar›n yükselme rejimini aç›klayabilmek.
1 3
Yükselme, memurun bulundu¤u hiyerarflik dü-
zeyden daha üst düzeye atanmas›d›r. Yükselme,
memurun görev ve sorumluluklar› yan›nda maafl
ve unvan›nda da art›fl anlam›na gelir. Devlet Me-
murlar› Kanunu ve ilgili Yönetmelikle memurla-
r›n yükselme rejimi hüküm alt›na al›nm›flt›r. Me-
murlar›n yükselme rejimi, kariyer ilkesi ve rütbe
s›n›fland›rmas› çerçevesinde düzenlenmifltir. Rüt-
be s›n›fland›rmas›n›n bir sonucu olarak memur-
lar, derece / kademe düzeni içerisinde e¤itim ve
hizmet süresinin esas al›nd›¤› yar› otomatik bir
sistemde ilerler ve yükselirler. Ancak bu ilerleme
ve yükselme, hiyerarflik kadrolara atanma sonu-
cunu do¤urmaz. Memurun bulundu¤u derece ve
kademe, hiyerarflik yükselme için bir zorunlu ön
koflulu oluflturur. 1999 y›l›na kadar kademe iler-
lemesi ve derece yükselmesi ön koflulu ve son-
ras›nda atamaya yetkili amirin takdiri ile hiyerar-
flik atama ortaya ç›karken 1999 sonras›nda belir-
li kadrolar için s›nav, belirli kadrolar içinse ata-
maya yetkili amirin takdiri ile hiyerarflik yüksel-
me rejimi oluflturulmufltur.
N
Memurlar›n de¤erlendirme rejimini aç›klayabil-
A M A Ç
2 mek.
Türk Memurluk Rejimi’nde Osmanl›’dan itibaren
bir sicil de¤erlendirme sistemi var olmufltur. 2011
y›l›na kadar, memurlar, de¤iflik sicil sistemleri ile
de¤erlendirilmifltir. 2011 y›l›nda Devlet Memurlar›
Kanunu’nda yap›lan de¤ifliklik ile memur sicil de-
¤erlendirme rejimi kald›r›lm›flt›r. Günümüzde,
Devlet Memurlar› Kanunu’nda herhangi bir me-
mur de¤erlendirme rejimi yer almamaktad›r. An-
cak Devlet Memurlar› Kanunu’nda baflar›l› memur-
lar›n ödüllendirilmesi uygulamas› yer almaktad›r.
117
NA M A Ç Memurlar›n maafl rejimini tan›mlayabilmek.
Devlet Memurlar› Kanunu maafl kavram› yerine,
ayl›k kavram›n› benimsemifltir. Bu çerçevede, Ya-
sa maafl› (ayl›¤›), “memurlara hizmetlerinin karfl›-
l›¤›nda, kadroya dayan›larak ay itibariyle ödenen
para” olarak tan›mlam›flt›r. Maafl ve ücret kav-
ramlar›, birbirinin yerine kullan›lmayacak kadar
farkl› niteliktedir. Her iki kavram aras›ndaki esas
fark, ücretin birincil bölüflüm iliflkilerinde, maa-
fl›n ise ikincil bölüflüm iliflkilerinde ortaya ç›kma-
s›ndan kaynaklan›r. 1982 Anayasas›’n›n memur-
lar ve di¤er kamu görevlilerinin maafl ve di¤er
ödeneklerine iliflkin anayasal ilkeleri bulunmak-
tad›r. 128. maddenin ikinci f›kras›nda yasa ile dü-
zenlenecek alanlar aras›nda, memurlar ve di¤er
kamu görevlilerinin “ayl›k ve ödenekleri” say›l-
m›flt›r. Devlet Memurlar› Kanunu’nda düzenle-
nen maafl rejiminin unsurlar›; ayl›k (gösterge ay-
l›¤› - taban ayl›k - k›dem ayl›¤›), ek gösterge, yan
ödemeler ve sosyal nitelikli ödemelerdir. Devlet
Memurlar› Kanunu ile kabul edilen maafl rejimi
1971 mali y›l›ndan itibaren uygulanmaya bafllan-
m›flt›r. Günümüze kadar geçen 40 y›l içerisinde
somut memur maafllar›na iliflkin üç temel sapta-
ma yapabiliriz. ‹lk olarak, 1971 y›l›ndan günü-
müze kadar geçen sürede memur maafllar› ger-
çek (reel) olarak düflmüfltür. Di¤er yandan, bu
süre içerisinde memur maafllar›n›n iç dengesi
adaletsiz bir yap›ya bürünmüfltür. Ayr›ca, maafl-
lar›n›n iç dengesini gösteren bir unsur olarak ma-
afl yelpazesindeki aç›kl›k artm›flt›r.
118 Kamu Personel Hukuku
NA M A Ç
Memurlar›n sosyal haklar›n› ve yard›mlar›n›
4 aç›klayabilmek.
Devlet Memurlar› Kanunu, 1965 y›l›nda kabul
edildi¤inde, dönemin toplumsal koflullar›na uy-
gun olarak, memurlar için son derece genifl nite-
likli sosyal haklar ve yard›mlar getirmifltir. Ancak
bu hak ve yard›mlar›n bir bölümü, süreç içeri-
sinde uygulamadan kald›r›lm›fl, di¤er bir bölü-
mü uygulanm›fl ancak bir süre sonra s›n›rland›-
r›lm›fl, bir bölümü ise günümüzde de uygulansa
da memurlar için düflük miktarda ödemelere te-
kabül etmektedir. Yasa’da an›lan bu hak ve yar-
d›mlar flunlard›r; Emeklilik Hakk›, Hastal›k ve
Anal›k Sigortas›, Yeniden ‹fle Al›flt›rma, Sosyal
Tesisler, Konut Kredisi, Konut, Ö¤renim Bursla-
r› ve Yurtlar›, Aile Yard›m› Ödene¤i, Do¤um Yar-
d›m› Ödene¤i, Ölüm Yard›m› Ödene¤i, Tedavi
Yard›m›, Cenaze Giderleri, Giyecek Yard›m›, Yi-
yecek Yard›m›d›r.
N
A M A Ç
Memurlar›n yetifltirilme rejimini tan›mlayabil-
5 mek.
Devlet Memurlar› Kanunu, memurlar›n yaln›zca
hizmet içi e¤itimle s›n›rl› bir memur e¤itim düze-
ni kurmam›fl, farkl› düzey ve araçlarla memurla-
r›n yetifltirme rejimini oluflturmufltur. Bu neden-
le, Yasa, memurlar›n hizmet içi e¤itim düzenini
de¤il, memurlar›n yetifltirilme rejimini kurmufl-
tur. Bu do¤rultuda, Yasa ile memurlar›n, kurum-
sal düzeyde yetifltirilmesi, memurlu¤a eleman ye-
tifltirmek için hizmet öncesi e¤itim yap›labilmesi
ve memurlar›n yurt içi ve yurt d›fl›nda yetifltiril-
mesi düzenlenmifltir. Memur yetifltirme rejimi içe-
risinde, Türkiye ve Orta Do¤u Amme ‹daresi Ens-
titüsü (TODA‹E) de ulusal düzeyde ve Türkiye
yak›n co¤rafyas›ndaki etkinlikleriyle genel me-
mur yetifltirme düzeninin ayr›lmaz parças›n› olufl-
turmaktad›r.
5. Ünite - Memur Statüsü III (Yükselme, De¤erlendirme, Maafl, Sosyal Haklar - Yard›mlar ve Yetifltirilme) 119

Kendimizi S›nayal›m
1. Devlet Memurlar› Kanunu’na göre 4 y›ll›k yüksek 6. Memur yetifltirilme rejimi içerisinde memurlara lisan-
ö¤renimi bitirenler genel olarak hangi derece ve kade- süstü (yüksek lisans ve doktora) e¤itim veren ve ulusal
meye kadar yükselebilirler? düzeyde - Türkiye yak›n co¤rafyas›nda faaliyet göster-
a. 1/son mek üzere kurulan akademik kurum hangisidir?
b. 2/son a. Maliye Bakanl›¤›
c. 13/son b. Devlet Personel Baflkanl›¤›
d. 14/son c. Türk Akreditasyon Kurumu
e. 15/son d. Türkiye ve Orta Do¤u Amme ‹daresi Enstitüsü
e. Türk Patent Enstitüsü
2. Türk Memurluk Rejiminde hangi y›l s›nav esasl› hi-
yerarflik yükselme rejimine geçilmifltir? 7. Memurlar›n yetifltirilmesine iliflkin genel ilke, usul
a. 1998 ve esaslar›n yer ald›¤› ve Bakanlar Kurulu taraf›ndan
b. 1999 kabul edilen idari düzenleyici ifllem hangisidir?
c. 2000 a. Görevde Yükselme Yönetmeli¤i
d. 2001 b. Devlet Memurlar› E¤itimi Genel Plan›
e. 2002 c. Hizmet ‹çi E¤itim Yönetmeli¤i
d. Hizmet Öncesi E¤itim Yönetmeli¤i
3. Devlet Memurlar› Kanunu’na göre, memurun kade- e. Memurlar›n Yetifltirilmesine ‹liflkin Yönetmelik
me ilerlemesinin yap›labilmesi için bulundu¤u kade-
mede en az kaç y›l çal›flm›fl olmas› gereklidir? 8. Afla¤›dakilerden hangisi görevde yükselme yaz›l› s›-
a. 1 nav›n› yapabilecek olan kurumdur?
b. 2 a. Baflbakanl›k
c. 3 b. Maliye Bakanl›¤›
d. 4 c. Milli Savunma Bakanl›¤›
e. 5 d. Milli E¤itim Bakanl›¤›
e. Adalet Bakanl›¤›
4. Devlet Memurlar› Kanunu’na göre, memurun dere-
ce yükselmesinin yap›labilmesi için derecesi içinde en 9. Afla¤›dakilerden hangisi Devlet Memurlar› Kanu-
az kaç y›l bulunmufl olmas› gereklidir? nu’na göre memur ayl›¤›n›n (maafl›n›n) unsurlar›ndan
a. 1 de¤ildir?
b. 2 a. Gösterge ayl›¤›
c. 3 b. Ek gösterge
d. 4 c. Yan ödemeler
e. 5 d. Harc›rah
e. Sosyal nitelikli ödemeler
5. Afla¤›dakilerden hangisi memurlara sosyal ve yar-
d›m niteli¤inde yap›lan ödemelerdendir? 10. Afla¤›dakilerden hangisi Bakanlar Kurulu karar› ile
a. Fazla Çal›flma Ücreti atan›r?
b. Harc›rah a. fiube Müdürü
c. Giyecek Yard›m› b. Genel Müdür
d. Yabanc› Dil Tazminat› c. fief
e. ‹fl Güçlü¤ü Zamm› d. Uzman
e. Vali
120 Kamu Personel Hukuku
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›
1. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kademe ‹lerlemesi ve De-
rece Yükselmesi Sistemi” bölümünü yeniden
okuyunuz.
2. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “S›nav Esasl› Hiyerarflik Yük-
selme” bölümünü yeniden okuyunuz.
3. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kademe ‹lerlemesi”
bölümünü yeniden okuyunuz.
4. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Derece Yükselmesi”
bölümünü yeniden okuyunuz.
5. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Memurlar›n Sosyal Haklar›
ve Yard›mlar” bölümünü yeniden okuyunuz.
6. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Memurlar›n Türkiye ve Or-
ta Do¤u Amme ‹daresi Enstitüsü (TODA‹E) Ta-
raf›ndan Yetifltirilmesi” bölümünü yeniden
okuyunuz.
7. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Devlet Memurlar› E¤itimi
Genel Plan›” bölümünü yeniden okuyunuz.
8. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “S›nav Esasl› Hiyerarflik Yük-
selme” bölümünü yeniden okuyunuz.
9. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Maafl›n Unsurlar›”
bölümünü yeniden okuyunuz.
10. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Takdir Esasl› Hiyerarflik Yük-
selme” bölümünü yeniden okuyunuz.
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›
S›ra Sizde 1
1999 y›l›nda yap›lan de¤ifliklik ile orta düzey yönetici-
lik kademelerine s›nav esasl› hiyerarflik yükselme reji-
minin kabul edilmesi, özünde liyakate dayal› bir me-
murluk rejiminin önemli bir aya¤›n› oluflturmufltur. Uy-
gulama, en iyi memurlar›n yöneticilik basamaklar›na
atanmas›n› hedeflemektedir. Di¤er yandan, bu uygu-
laman›n temel sonucu, iyi iflleyen bir devlet mekaniz-
mas›n›n ön koflulu olan, nitelikli memurlar›n yönetici
olarak atanmas›d›r. Sonuçta, iyi iflleyen bir devlet me-
kanizmas› vatandafllar›n ald›¤› hizmetlerin niteli¤ini
yükseltmektedir.
S›ra Sizde 2
1971 y›l›ndan bu yana memur maafllar›n›n gerçek (reel)
olarak düflmesi, memurlar›n toplumsal konumlar›n› afla-
¤›ya do¤ru itmekte, memurlar, alt gelir gruplar› içerisin-
de konumlanmaktad›r. Di¤er yandan memurlar, geçim-
lik düzeyde maafllar›yla yaflamlar›n› sürdürmekte zor-
luk çekmekte, bu da memurlar› Yasa’da yasaklanmas›-
na karfl›n, mesai saatleri d›fl›nda çal›flmak gibi, memuri-
yet d›fl›nda gelir getirici faaliyetlere itmektedir. Maaflla-
r›n gerçek (reel) düflüflü, toplumdaki en iyilerin memur
olmas›n›n önünü kesmekte, bu kesim baflka alanlara
kaymaktad›r. Bu olgu da do¤rudan vatandafllar›n ald›¤›
hizmetlerin niteli¤ini afla¤›ya çekmektedir.
Yararlan›lan Kaynaklar
Aslan, Onur Ender (2012). Devlet Bürokrasi ve Kamu
Personel Rejimi. Ankara: ‹mge Kitabevi Yay›nlar›,
2. Bask›.
Aslan, Onur Ender (2011). “Maafl ‹liflkisi ve Türkiye’de
Memur Maafllar› (1970 - 2008)”. Amme ‹daresi Der-
gisi, Cilt 44, Say› 3.
Aslan, Onur Ender (2010). “Fordizmden Post-Fordizme
Türkiye’de Memurlar›n Maafl Düzeni” Amme ‹da-
resi Dergisi. Cilt 43, Say› 1.
Aslan, Onur Ender (2007). 1982 Anayasas›na Göre
Kamu Personel Rejimi - Anayasa Mahkemesi
Kararlar› Ifl›¤›nda. Ankara: Seçkin Yay›nc›l›k.
6
KAMU PERSONEL HUKUKU

Amaçlar›m›z

N
Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;

N
Memurlar›n disiplin rejimini aç›klayabilecek,

N
Memurlar›n görevden uzaklaflt›r›lmas›n› tan›mlayabilecek,

N
Memurlar›n ceza kovuflturmas›n› tan›mlayabilecek,

N
Memurlar›n mali sorumlulu¤unu aç›klayabilecek,

N
Memurlar›n hizmetle iliflkisinin kesilmesini tan›mlayabilecek,
Memurlar›n emeklilik hakk›n› aç›klayabilecek
bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

Anahtar Kavramlar
• Disiplin • Görevden Uzaklaflt›rma
• Kanunilik • Ön ‹nceleme
• Ölçülülük • Memurluktan Çekilme
• Savunma Hakk›n›n • Memurluktan Çekilmifl Say›lma
Dokunulmazl›¤› • Emeklilik

‹çindekiler
• MEMURLARIN D‹S‹PL‹N REJ‹M‹
• MEMURLARIN GÖREVDEN
Memur Statüsü IV UZAKLAfiTIRILMASI
(Disiplin, Görevden • MEMURLARIN CEZA
Kamu Personel Uzaklaflt›rma, Ceza
Kovuflturmas›, Mali
KOVUfiTURMASI
Hukuku Sorumluluk, Hizmetle • MEMURLARIN MAL‹
‹liflkinin Kesilmesi ve SORUMLULU⁄U
Emeklilik)
• MEMURLARIN H‹ZMETLE
‹L‹fiK‹S‹N‹N KES‹LMES‹
• MEMURLARIN EMEKL‹L‹K HAKKI
 Memur Statüsü IV
(Disiplin, Görevden Uzaklaflt›rma,
Ceza Kovuflturmas›, Mali
Sorumluluk, Hizmetle ‹liflkinin
Kesilmesi ve Emeklilik)

MEMURLARIN D‹S‹PL‹N REJ‹M‹

Disiplin rejimi, memurlara belirli edimleri yerine getirme ve yasaklara uyma, bu- Memur disiplin rejimi, esas
nun sonucu olarak kamu hizmetlerinin sürekli, düzenli ve gere¤i gibi vatandaflla- olarak kamu hizmetlerinin
gere¤i gibi yürütülmesini
ra sunulmas›n› sa¤lamay› amaçlayan kurallar ve süreçler bütünüdür. Memurlar›n sa¤lamak amac›yla
konulan kural ve yasaklara karfl› fiil ve hâllerinde uygulanan yapt›r›mlar disiplin memurlar›n yasa ve di¤er
hukuki kurallara uymas›n›,
düzenini oluflturur. Devlet Memurlar› Kanunu, “Kamu hizmetlerinin gere¤i gibi yü- zorunlu k›ld›¤› konular›
rütülmesini sa¤lamak amac› ile kanunlar›n, tüzüklerin ve yönetmeliklerin Devlet yapmas›n› ve yasaklara
uymas›n› sa¤lamay›
memuru olarak emretti¤i ödevleri yurt içinde veya d›fl›nda yerine getirmeyenlere, hedefleyen yapt›r›mlar
uyulmas›n› zorunlu k›ld›¤› hususlar› yapmayanlara, yasaklad›¤› iflleri yapanlara du- bütünüdür.
rumun niteli¤ine ve a¤›rl›k derecesine göre ... disiplin cezalar›ndan birisi verilece-
¤ini hüküm alt›na alm›flt›r” (madde 124/2). Memur disiplin rejimi, esas olarak ka-
mu hizmetlerinin gere¤i gibi yürütülmesini sa¤lamak amac›yla memurlar›n yasa ve
di¤er hukuki kurallara uymas›n›, zorunlu k›ld›¤› konular› yapmas›n› ve yasaklara
uymas›n› sa¤lamay› hedefleyen yapt›r›mlar bütünüdür.

Disiplin Rejiminin ‹lkeleri

Memurlar›n disiplin rejiminin Anayasa, yasalar ve içtihatlarla belirlenen ilkeleri bu- Memurlar›n disiplin
lunmaktad›r. Bu ilkeler ilgili yaz›nda farkl› türden s›n›fland›r›lmakla birlikte temel il- rejiminin Anayasa, yasalar
ve içtihatlarla belirlenen
keler flunlard›r; Kanunilik ‹lkesi, Ölçülülük ‹lkesi, Savunma Hakk›n›n Dokunulmaz- ilkeleri bulunmaktad›r. Bu
l›¤› ‹lkesi, Ayn› Fiil ve Hâle Birden Fazla Ceza Verilememesi ‹lkesi, Geçmifle Yürü- ilkeler ilgili yaz›nda farkl›
türden s›n›fland›r›lmakla
mezlik ‹lkesi, Lehte Olan Hükmün Uygulanmas› ‹lkesi, fiüpheden San›k Yararlan›r birlikte temel ilkeler
‹lkesi, Bir Derece Hafif Ceza Verilmesi Yetkisi, Aleyhte Düzeltme Yasa¤›d›r. flunlard›r; Kanunilik ‹lkesi,
Ölçülülük ‹lkesi, Savunma
Kanunilik ‹lkesi. Memurlara verilecek disiplin cezalar› ancak yasa ile belirlenir. Hakk›n›n Dokunulmazl›¤›
Bu çerçevede, ceza hukukunun temel ilkesi olan kanunsuz suç ve ceza olmaz il- ‹lkesi, Ayn› Fiil ve Hâle
kesi, disiplin rejiminde “kanunsuz disiplin cezas› olmaz” ilkesine dönüflmüfltür. Bu Birden Fazla Ceza
Verilememesi ‹lkesi,
ilkeye göre, disiplin hukukunda, ancak yasa ile belirlenen cezalar memurlara veri- Geçmifle Yürümezlik ‹lkesi,
lebilir. Disiplin cezalar›, idari düzenleyici ifllemlerle ya da amirin takdiri ile çeflit- Lehte Olan Hükmün
Uygulanmas› ‹lkesi,
lendirilmez, yeni ceza türleri ihdas edilmez. Di¤er yandan, ceza hukukunda ka- fiüpheden San›k Yararlan›r
nunsuz suç olmaz iken memur disiplin hukukunda kanun taraf›ndan belirlenme- ‹lkesi, Bir Derece Hafif Ceza
Verilmesi Yetkisi, Aleyhte
mifl fiil ve hâller suç olarak kabul edilir ve bu suçlara ceza verilir. Devlet Memur- Düzeltme Yasa¤›d›r.
lar› Kanunu’nu afla¤›da görece¤imiz gibi, cezalara denk gelen suçlarda sayma usu-
lünü benimsemifltir. Ancak, Devlet Memurlar› Kanunu’nun 124. maddesine göre
“Yukar›da say›lan ve disiplin cezas› verilmesini gerektiren fiil ve hâllere nitelik ve
a¤›rl›klar› itibar›yla benzer eylemlerde bulunanlara da ayn› neviden disiplin ceza-
124 Kamu Personel Hukuku

lar› verilir.” Bu hüküm do¤rultusunda, Yasa’da say›lan fiil ve hallere benzer eylem-
lere ayn› türden disiplin cezalar› verilir. Böylece, Yasa, ilgili mercie suç bak›m›n-
dan ba¤l› k›yas yetkisi tan›m›flt›r. Ancak bu k›yas yetkisi, Yasa ile s›n›rland›r›lm›fl-
t›r. Buna göre ilgili merci, suç için k›yas yaparken ölçütü “nitelik ve a¤›rl›klar› iti-
bariyle benzer eylemler” olmak zorundad›r. Yasa’n›n en hafif ceza ile cezaland›r›l-
mas›n› öngördü¤ü fiil ve duruma benzer bir eylemin ortaya ç›kmas› durumunda il-
gili merci, bu eyleme en a¤›r cezay› takdir edemez.

SIRA S‹ZDE Memur disiplin

SIRAhukukunda
S‹ZDE “kanunsuz disiplin cezas› olmaz ilkesi” kat›ks›z olarak uygu-
1 lan›rken disiplin suçlar›nda neden kanun taraf›ndan belirlenmemifl fiil ve hâller suç ola-
rak kabul edilmekte ve bu suçlara ceza verilmektedir?
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M

Kanunilik ilkesi, Anayasa’n›n 128. maddesinin 2. f›kras›ndan vücut bulur. 128.

S O R U maddenin 2.Sf›kras›nda
O R U memurlar›n bütün özlük ifllerinin yasa ile düzenlenmesi hü-
küm alt›na al›nm›flt›r. Ancak Yasa Koyucu, suçlar yönünden bu ilkede k›s›nt› yap-
m›flt›r. Ayr›ca belirtmek gerekir ki Devlet Memurlar› Kanunu’nun 1965 tarihli ilk bi-
D‹KKAT D‹KKAT
çiminde suçlar yönünden bütünüyle bir k›yas serbestisi var iken bu usul 1972 y›l›n-
da 2 say›l› Kanun Hükmünde Kararname ile terk edilmifl ve kan›m›zca ilgili merci-

N N
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
T1982
E L EAnayasas›’n›n
V ‹ Z Y O N 129/2.
maddesine göre, “Memurlar
ve di¤er kamu görevlileri ile
kamu kurumu niteli¤indeki
meslek kurulufllar› ve
bunlar›n
‹ N T E Rüst
N E kurulufllar›
T ‹ N T Ehakk›
mensuplar›na savunma
hakk› tan›nmad›kça disiplin
cezas› verilemez.”
SIRA S‹ZDEk›yas serbestisi Yasa’n›n çizdi¤i çerçeve ile s›n›rland›r›lm›flt›r.
in suçlar yönünden
Ölçülülük ‹lkesi: Memura verilen disiplin cezas› ile suç aras›nda adil bir denge-
nin bulunmas›d›r.
AMAÇLARIMIZ
Ölçülülük ilkesi, ilgili merciin, memurun suçu ile ilgili k›yas ya-
parken di¤er yandan suça ceza takdir ederken ve ayn› zamanda memurun suçu ifl-
lerken kast› olup olmad›¤›, suçun ortaya ç›k›fl biçimi ve memurun idaresi d›fl›nda-
ki etmenlerin K ‹ varl›¤›nda
T A P göz önüne almas› gereken bir disiplin ilkesidir. 124. mad-
dede, k›yasa iliflkin kabule edilen ölçüt özünde ölçülülü¤e iflaret etmektedir. Buna
göre ilgili merciin k›yas yaparken ölçülü olmas› Yasa’n›n emridir.
SavunmaT E L EHakk›n›n
V‹ZYON Dokunulmazl›¤› ‹lkesi: Memur disiplin rejiminin bir di¤er
temel ilkesi olan Savunma Hakk›n›n Dokunulmazl›¤› kayna¤›n› Anayasa’dan al›r.
1982 Anayasas›’n›n 129/2. maddesinde “Memurlar ve di¤er kamu görevlileri ile ka-
mu kurumu niteli¤indeki meslek kurulufllar› ve bunlar›n üst kurulufllar› mensupla-
R N E T tan›nmad›kça disiplin cezas› verilemez” hükmü kabul edilmifl-
r›na savunma
tir. Bu hüküm, kifli yönünden memurlar ve di¤er kamu görevlileri d›fl›nda “kamu
kurumu niteli¤indeki meslek kurulufllar› ve bunlar›n üst kurulufllar› mensuplar›”n›
da kapsamaktad›r. Bu ilkeye göre disiplin sürecinde memurun savunma hakk› k›-
s›tlanamaz ve savunma hakk› tan›nmad›kça memura disiplin cezas› verilemez. Me-
mura savunma hakk› tan›nmadan disiplin cezas›n›n verilmesi durumunda ifllem
bütünüyle sakatlanm›flt›r. Devlet Memurlar› Kanunu, anayasal ilkeyi yaflama geçi-
rerek “Devlet memuru hakk›nda savunmas› al›nmadan disiplin cezas› verilemez.
Soruflturmay› yapan›n veya yetkili disiplin kurulunun 7 günden az olmamak üzere
verdi¤i süre içinde veya belirtilen bir tarihte savunmas›n› yapm›yan memur, savun-
ma hakk›ndan vazgeçmifl say›l›r” (madde 130) hükmünü kabul etmifltir. Bu do¤rul-
tuda memurun isnat edilen suçu ö¤renmesi, savunmas›n›n al›nmas› ve 7 günden
az olmamak üzere savunmas› için süre tan›nmas› esast›r.
Ayn› Fiil ve Hâle Birden Fazla Ceza Verilememesi ‹lkesi: Bu ilke, ceza huku-
kundan kaynak bulmaktad›r. Buna göre memura, bir disiplin suçu için yaln›zca bir
disiplin cezas› verilebilir. Suçun tekrar› hâlinde memura yeni bir disiplin süreci ile
yeni bir disiplin cezas› verilebilir. Di¤er yandan, afla¤›da görece¤imiz gibi disiplin
suçunu teflkil eden fiil ayn› zamanda Türk Ceza Kanunu kapsam›nda suça da isa-
bet edebilir. Memur, ayn› fiil ve durumundan dolay› Yasa’n›n birden fazla hükmü-
 6. Ünite - Memur Statüsü IV
(Disiplin, Görevden Uzaklaflt›rma, Ceza Kovuflturmas›, Mali Sorumluluk, Hizmetle ‹liflkinin Kesilmesi ve Emeklilik) 125

nü ihlal etti¤inde ilgili merci, birden fazla cezaya hükmedemez ya da cezalar› içti-
ma ettirerek daha da a¤›rlaflt›ramaz; fiil ve durum için gerektiren en a¤›r cezaya
isabet eden hükmü uygulayarak tek bir cezaya hükmedebilir.
Geçmifle Yürümezlik ‹lkesi: Memura verilen disiplin cezas›, geçmifle etkili bi-
çimde verilemez, gelece¤e yönelik olarak etki do¤urur.
Lehte Olan Hükmün Uygulanmas› ‹lkesi: Bu ilke kayna¤›n› ceza hukukunun
genel ilkelerinden al›r. Genel olarak memur, disiplin suçunu oluflturan fiil ve du-
rum ortaya ç›kt›¤› zamandaki yasa hükümleri çerçevesinde cezaland›r›l›r. Ancak,
henüz ceza süreci tamamlanmadan, yani ceza verilmeden önce, uygulanan hük-
mün de¤iflmesi durumunda memurun lehine olan önceki hüküm ise önceki, yü-
rürlükte olan ise yürürlükte olan hüküm uygulan›r.
fiüpheden San›k Yararlan›r ‹lkesi: Bu ilkeye göre memurun isnat edilen suçu
iflledi¤i somut olarak kan›tlanamam›fl ve soyut nitelikte iddia ve deliller söz konu-
su ise memur cezaland›r›lamaz.
Bir Derece Hafif Ceza Verilmesi Yetkisi: Bu yetki Devlet Memurlar› Kanunu ile
ilgili mercilere verilmifltir. 125. maddenin hükmüne göre “Geçmifl hizmetleri s›ra-
s›ndaki çal›flmalar› olumlu olan ve ödül veya baflar› belgesi alan memurlar için ve-
rilecek cezalarda bir derece hafif olan› uygulanabilir.” Bu hükmün “ödül veya ba-
flar› belgesi alan” ibaresi 2011 y›l›nda de¤iflmifltir. Buna göre geçmifl hizmetleri
olumlu olan ve Yasa’n›n 122. maddesi do¤rultusunda ödül ve baflar› belgesi olan
memurlara, ilgili merci taraf›ndan bir derece düflük disiplin cezas›na hükmedilebi-
lir. Yasa’da disiplin cezalar› en hafifinden en a¤›r›na do¤ru s›ralanm›flt›r, ilgili mer-
ci, bu s›ralamaya göre bir alt cezay› verebilir. Di¤er yandan, en hafif ceza olan
uyarma cezas› gerektiren durum için ilgili merci, memura hiç ceza verilmemesine
hükmedebilir. Dan›fltay’›n, geçmiflteki hizmetleri olumlu olan ve geçmiflte uygula-
nan ancak günümüzde kald›r›lan sicil düzeninde iyi ya da çok iyi sicili olan me-
murlara bir alt ceza verilmesi konusunda ilgili merciin yetkisinin ba¤l› yetki oldu-
¤u yönünde bask›n görüflü bulunmaktad›r. Di¤er yandan, f›kran›n ilk hâlinde mev-
cut olan “iyi veya çok iyi derecede sicil alan” ifadesi yerine, 2011 y›l›nda yap›lan
de¤ifliklikle “ödül ya da baflar› belgesi alan” ifadesi bu yetkinin uygulama alan›n›
daraltan bir sonuç yaratm›flt›r. Ayr›ca eklemek gerekir ki Dan›fltay’›n, disiplin kara-
r›nda memurun geçmiflteki olumlu hizmetleri durumunun da tart›fl›lmas› yönünde
kararlar› bulunmaktad›r.
Aleyhte Düzeltme Yasa¤›: Memurlar›n verilen disiplin cezas›na karfl› itiraz hak-
lar› bulunmaktad›r. Devlet Memurlar› Kanunu’na göre afla¤›da inceleyece¤imiz gi-
bi memura verilen ceza itiraz merciini de¤ifltirmektedir. Yasa’n›n 135/4. maddesi-
ne göre “‹tiraz›n kabulü hâlinde, disiplin amirleri karar› gözden geçirerek verilen
cezay› hafifletebilir veya tamamen kald›rabilirler.” Bu çerçevede ilgili merci, me-
murun itiraz› sonras›nda itiraz› kabul etti¤i takdirde verilmifl olan cezay›, memurun
aleyhine düzeltemez dolay›s›yla cezay› art›ramaz.

Disiplin Cezalar›
Devlet Memurlar› Kanunu’nda disiplin cezalar› befl türe ayr›lm›flt›r (madde 125).
Yasa bu cezalar› en hafifinden a¤›r›na do¤ru s›ralam›flt›r. Bu cezalar afla¤›da yer
almaktad›r.
• Uyarma: Memura, görevinde ve davran›fllar›nda daha dikkatli olmas› gerek-
ti¤inin yaz› ile bildirilmesidir.
• K›nama: Memura, görevinde ve davran›fllar›nda kusurlu oldu¤unun yaz› ile
bildirilmesidir.
126 Kamu Personel Hukuku

Devlet Memurlar›
Kanunu’nda yer alan disiplin
cezalar› en hafifinden
a¤›r›na flunlard›r; Uyarma,
K›nama, Ayl›ktan Kesme,
Kademe ‹lerlemesinin
Durdurulmas›, Devlet
Memurlu¤undan Ç›karma.
• Ayl›ktan kesme: Memurun, brüt ayl›¤›ndan 1/30-1/8 aras›nda kesinti yap›l-
mas›d›r.
• Kademe ilerlemesinin durdurulmas›: Fiilin a¤›rl›k derecesine göre memu-
run, bulundu¤u kademede ilerlemesinin 1-3 y›l durdurulmas›d›r.
• Devlet memurlu¤undan ç›karma: Bir daha Devlet memurlu¤una atanma-
mak üzere memurluktan ç›karmakt›r.

Disiplin Suçlar›
Devlet Memurlar› Kanunu’nda disiplin cezalar› say›lm›fl ve bu disiplin cezalar›na
denk gelen disiplin suçlar› yer alm›flt›r. Yukar›da belirtti¤imiz gibi, disiplin cezala-
r› alan›nda kanunilik geçerli iken disiplin suçlar› alan›nda ilgili merci say›lan suç-
lar› k›yas ederek yeni suçlar ihdas edebilecektir. Yasa’n›n “Yukar›da say›lan ve di-
siplin cezas› verilmesini gerektiren fiil ve hâllere nitelik ve a¤›rl›klar› itibar›yla ben-
zer eylemlerde bulunanlara da ayn› neviden disiplin cezalar› verilir” hükmü buna
cevaz vermektedir. Ancak ilgili merci k›yasta serbest de¤il, ba¤l› bir k›yas yetkisi-
ne sahiptir. Bu ba¤l›l›k, “nitelik” ve “a¤›rl›k” noktas›ndad›r. Ayr›ca belirtmek gere-
kir ki baz› memurlar için özel yasalarda disiplin suç ve cezalar› düzenlenmifltir.
Devlet Memurlar› Kanunu’nda yer alan disiplin suçlar› afla¤›da yer almaktad›r.
Uyarma cezas›n› gerektiren fiil ve hâller:
• Verilen emir ve görevlerin tam ve zaman›nda yap›lmas›nda görev mahallin-
de kurumlarca belirlenen usul ve esaslar›n yerine getirilmesinde, görevle il-
gili resmî belge, araç ve gereçlerin korunmas›, kullan›lmas› ve bak›m›nda
kay›ts›zl›k göstermek veya düzensiz davranmak,
• Özürsüz veya izinsiz olarak göreve geç gelmek, erken ayr›lmak, görev ma-
hallini terk etmek,
• Kurumca belirlenen tasarruf tedbirlerine riayet etmemek,
• Usulsüz müracaat veya flikâyette bulunmak,
• Devlet memuru vakar›na yak›flmayan tutum ve davran›flta bulunmak,
• Görevine veya ifl sahiplerine karfl› kay›ts›zl›k göstermek veya ilgisiz kalmak,
• Belirlenen k›l›k ve k›yafet hükümlerine ayk›r› davranmak,
• Görevin ifl birli¤i içinde yap›lmas› ilkesine ayk›r› davran›fllarda bulunmak.
K›nama cezas›n› gerektiren fiil ve hâller:
• Verilen emir ve görevlerin tam ve zaman›nda yap›lmas›nda, görev mahallin-
de kurumlarca belirlenen usul ve esaslar›n yerine getirilmesinde, görevle il-
gili resmî belge, araç ve gereçlerin korunmas›, kullan›lmas› ve bak›m›nda
kusurlu davranmak,
• Efllerinin, reflit olmayan veya mahcur olan çocuklar›n›n kazanç getiren sü-
rekli faaliyetlerini belirlenen sürede kurumuna bildirmemek,
• Görev s›ras›nda amire hâl ve hareketi ile sayg›s›z davranmak,
• Hizmet d›fl›nda Devlet memurunun itibar ve güven duygusunu sarsacak ni-
telikte davran›fllarda bulunmak,
• Devlete ait resmî araç, gereç ve benzeri eflyay› özel ifllerinde kullanmak,
• Devlete ait resmî belge, araç, gereç ve benzeri eflyay› kaybetmek,
• ‹fl arkadafllar›na, maiyetindeki personele ve ifl sahiplerine kötü muamelede
bulunmak,
• ‹fl arkadafllar›na ve ifl sahiplerine söz veya hareketle sataflmak,
• Görev mahallinde genel ahlak ve edep d›fl› davran›fllarda bulunmak ve bu
tür yaz› yazmak, iflaret, resim ve benzeri flekiller çizmek ve yapmak,
• Verilen emirlere itiraz etmek,
 6. Ünite - Memur Statüsü IV
(Disiplin, Görevden Uzaklaflt›rma, Ceza Kovuflturmas›, Mali Sorumluluk, Hizmetle ‹liflkinin Kesilmesi ve Emeklilik) 127

• Borçlar›n› kasten ödemeyerek hakk›nda yasal yollara baflvurulmas›na neden

olmak,
• Kurumlar›n huzur, sükûn ve çal›flma düzenini bozmak.
• Yetkili olmad›¤› hâlde bas›na, haber ajanslar›na veya radyo ve televizyon
kurumlar›na bilgi veya demeç vermek.
Ayl›ktan kesme cezas›n› gerektiren fiil ve hâller:
• Kas›tl› olarak verilen emir ve görevleri tam ve zaman›nda yapmamak, görev
mahallinde kurumlarca belirlenen usul ve esaslar› yerine getirmemek, gö-
revle ilgili resmi belge, araç ve gereçleri korumamak, bak›m›n› yapmamak,
hor kullanmak,
• Özürsüz olarak bir veya iki gün göreve gelmemek,
• Devlete ait resmî belge, araç, gereç ve benzerlerini özel menfaat sa¤lamak
için kullanmak,
• Görevle ilgili konularda yükümlü oldu¤u kiflilere yalan ve yanl›fl beyanda
bulunmak,
• Görev s›ras›nda amirine sözle sayg›s›zl›k etmek,
• Görev yeri s›n›rlar› içerisinde her hangi bir yerin toplant›, tören ve benzeri
amaçlarla izinsiz olarak kullan›lmas›na yard›mc› olmak,
• Hizmet içinde Devlet memurunun itibar ve güven duygusunu sarsacak nite-
likte davran›fllarda bulunmak.
Kademe ilerlemesinin durdurulmas› cezas›n› gerektiren fiil ve hâller:
• Göreve sarhofl gelmek, görev yerinde alkollü içki içmek,
• Özürsüz ve kesintisiz 3 - 9 gün göreve gelmemek,
• Görevi ile ilgili olarak her ne flekilde olursa olsun ç›kar sa¤lamak,
• Amirine veya maiyetindekilere karfl› küçük düflürücü veya afla¤›lay›c› fiil ve
hareketler yapmak,
• Görev yeri s›n›rlar› içinde herhangi bir yeri toplant›, tören ve benzeri amaç-
larla izinsiz kullanmak veya kulland›rmak,
• Gerçe¤e ayk›r› rapor ve belge düzenlemek,
• Ticaret yapmak veya Devlet memurlar›na yasaklanan di¤er kazanç getirici
faaliyetlerde bulunmak,
• Görevin yerine getirilmesinde dil, ›rk, cinsiyet, siyasi düflünce, felsefi inanç,
din ve mezhep ayr›m› yapmak, kiflilerin yarar veya zarar›n› hedef tutan dav-
ran›fllarda bulunmak,
• Belirlenen durum ve sürelerde mal bildiriminde bulunmamak,
• Aç›klanmas› yasaklanan bilgileri aç›klamak,
• Amirine, maiyetindekilere, ifl arkadafllar› veya ifl sahiplerine hakarette bu-
lunmak veya bunlar› tehdit etmek,
• Diplomatik statüsünden yararlanmak suretiyle yurt d›fl›nda, hakl› bir sebep
göstermeksizin ödeme kabiliyetinin üstünde borçlanmak ve borçlar›n› öde-
medeki tutum ve davran›fllar›yla Devlet itibar›n› zedelemek veya zorunlu bir
sebebe dayanmaks›z›n borcunu ödemeden yurda dönmek,
• Verilen görev ve emirleri kasten yapmamak,
• Herhangi bir siyasi parti yarar›na veya zarar›na fiilen faaliyette bulunmak.
Devlet memurlu¤undan ç›karma cezas›n› gerektiren fiil ve hâller:
• ‹deolojik veya siyasi amaçlarla kurumlar›n huzur, sükûn ve çal›flma düzeni-
ni bozmak, boykot, iflgal, kamu hizmetlerinin yürütülmesini engelleme, ifli
yavafllatma ve grev gibi eylemlere kat›lmak veya bu amaçlarla toplu olarak
göreve gelmemek, bunlar› tahrik ve teflvik etmek veya yard›mda bulunmak,
128 Kamu Personel Hukuku

• Yasaklanm›fl her türlü yay›n› veya siyasi veya ideolojik amaçl› bildiri, afifl,
pankart, bant ve benzerlerini basmak, ço¤altmak, da¤›tmak veya bunlar› ku-
rumlar›n herhangi bir yerine asmak veya teflhir etmek,
• Siyasi partiye girmek,
• Özürsüz olarak bir y›lda toplam 20 gün göreve gelmemek,
• Savafl, ola¤anüstü hâl veya genel afetlere iliflkin konularda amirlerin verdi¤i
görev veya emirleri yapmamak,
• Amirlerine, maiyetindekilere ve ifl sahiplerine fiili tecavüzde bulunmak,
• Memurluk s›fat› ile ba¤daflmayacak nitelik ve derecede yüz k›zart›c› ve utanç
verici hareketlerde bulunmak,
• Yetki almadan gizli bilgileri aç›klamak,
• Siyasi ve ideolojik eylemlerden arananlar› görev mahallinde gizlemek,
• Yurt d›fl›nda Devletin itibar›n› düflürecek veya görev haysiyetini zedeleye-
cek tutum ve davran›fllarda bulunmak,
• 5816 say›l› Atatürk Aleyhine ‹fllenen Suçlar Hakk›ndaki Kanun’a ayk›r› fiille-
ri ifllemek.

Disiplin Cezas›n› Vermeye Yetkili Merciler

Devlet Memurlar› Kanunu ile disiplin cezas› verecek merciler disiplin cezas›n›n tü-
rüne göre farkl›laflt›r›lm›flt›r (madde 126). Disiplin cezas› vermeye yetkili merciler,
kifli ve kurul olarak ayr›lm›flt›r. Bu çerçevede uyarma, k›nama ve ayl›ktan kesme
cezalar› disiplin amirleri taraf›ndan verilir. Kademe ilerlemesinin durdurulmas› ce-
zas› ise memurun ba¤l› oldu¤u kurumdaki disiplin kurulunun karar› al›nd›ktan
sonra atamaya yetkili amirler, il disiplin kurullar›n›n kararlar›na dayanan hâllerde
valiler taraf›ndan verilir. Di¤er yandan, devlet memurlu¤undan ç›karma cezas›,
amirlerin bu yoldaki iste¤i üzerine, memurun ba¤l› bulundu¤u kurumun yüksek
disiplin kurulu karar› ile verilir. Di¤er yandan, aksi yasa ile düzenlenmemiflse di-
siplin cezas› verme yetkisi devredilemez.
Disiplin ve soruflturma ifllerinde kanunlarla verilen görevleri yapmak üzere ku-
rum merkezinde bir Yüksek Disiplin Kurulu ile her ilde, bölge esas›na göre çal›-
flan kurulufllarda bölge merkezinde ve kurum merkezinde ayr›ca Milli E¤itim mü-
dürlüklerinde birer Disiplin Kurulu bulunur. Bu kurullar›n kurulufl, üyelerinin gö-
rev süresi, görüflme ve karar usulü, hangi memurlar hakk›nda karar verebilecekle-
ri ve disiplin amirlerinin tayin ve tespitinde uygulanacak esaslar ile bunlar›n yetki
ve sorumluluklar› gibi konular Bakanlar Kurulunca 1982 tarihinde ç›kar›lm›fl olan
Disiplin Kurullar› ve Disiplin Amirleri Hakk›nda Yönetmelik ile düzenlenmifltir.
1982 tarihli Yönetmeli¤i göre Baflbakan ve bakanlar bafl›nda bulunduklar› Bafl-
bakanl›k ve Bakanl›k teflkilat› ile bunlara ba¤l› kurulufllarda görevli bütün memur-
lar›n disiplin amiridirler. Bu s›fatla haiz bulunduklar› yetkileri her derecedeki me-
mur hakk›nda do¤rudan kullanabilirler. Baflbakanl›k ve bakanl›klarda, bunlar›n
ba¤l› kurulufllar›nda ilgisine göre Baflbakanl›k Müsteflar›, bakanl›k müsteflar›, ba¤l›
kurulufllar›n bafl›nda bulunan müsteflar, baflkan, genel müdür, genel sekreter ve
müdürler, illerde valiler, ilçelerde kaymakamlar, bölge kuruluflu olan kurulufllarda
bölge müdürleri, belediyelerde belediye baflkanlar›, yurt d›fl› teflkilat›nda misyon
flefleri buralarda görevli bütün memurlar›n en üst disiplin amirleridirler. Daha alt
seviyedeki disiplin amirlerinin astl›k üstlük s›ralamas› bu esasa göre tespit edilir.
En üst disiplin amirleri haiz olduklar› yetkileri her derecedeki memur hakk›nda
do¤rudan kullanabilir.
 6. Ünite - Memur Statüsü IV
(Disiplin, Görevden Uzaklaflt›rma, Ceza Kovuflturmas›, Mali Sorumluluk, Hizmetle ‹liflkinin Kesilmesi ve Emeklilik) 129

Disiplin Soruflturmas› Süreci ve Usulü

Disiplin soruflturmas›, memurun disiplin cezas›n› gerektirecek durum ve fiilinin
ö¤renilmesi ile ortaya ç›kar. Ö¤renilme sonras›nda disiplin soruflturmas› emri ile
disiplin soruflturmas› süreci bafllar. Disiplin soruflturmas› emrinden önce amirler,
ön araflt›rma sürecini bafllat›p ön araflt›rma raporuna göre disiplin soruflturmas›
aç›l›p aç›lmamas›na karar verebilir.
Disiplin soruflturmas›n›n aç›lmas›nda belirli zamanafl›m› süreleri bulunmakta-
d›r (madde 127). Disiplin suçunu iflleyen memurlar hakk›nda fiil ve hallerin ifllen-
di¤inin ö¤renildi¤i tarihten itibaren; (1) uyarma, k›nama, ayl›ktan kesme ve kade-
me ilerlemesinin durdurulmas› cezalar›nda bir ay içinde disiplin soruflturmas›na,
(2) memurluktan ç›karma cezas›nda alt› ay içinde disiplin kovuflturmas›na bafllan-
mad›¤› takdirde disiplin cezas› verme yetkisi zamanafl›m›na u¤rar. Disiplin cezas›-
n› gerektiren fiil ve hâllerin ifllendi¤i tarihten itibaren nihayet iki y›l içinde disiplin
cezas› verilmedi¤i takdirde ceza verme yetkisi zamanafl›m›na u¤rar.
Disiplin soruflturmas›n› disiplin amiri bizzat yapabilece¤i gibi soruflturmac› da
tayin edebilir. Disiplin amirlerinin memura disiplin soruflturmas› açmadan, do¤ru-
dan disiplin cezas› verme yetkisi yoktur. Disiplin soruflturmas› aç›ld›ktan sonra me-
murun savunmas›n›n al›nmas› gereklidir. Memurun savunma hakk› yukar›da be-
lirtti¤imiz gibi Anayasa’n›n 129/2. maddesi ve Devlet Memurlar› Kanunu’nun 130.
maddesi ile güvenceye al›nm›flt›r. Devlet Memurlar› Kanunu’na göre “Devlet me-
muru hakk›nda savunmas› al›nmadan disiplin cezas› verilemez. Soruflturmay› ya-
pan›n veya yetkili disiplin kurulunun 7 günden az olmamak üzere verdi¤i süre
içinde veya belirtilen bir tarihte savunmas›n› yapm›yan memur, savunma hakk›n-
dan vazgeçmifl say›l›r.”
Devlet Memurlar› Kanunu’na göre disiplin soruflturmas› sürüncemede b›rak›la-
maz (madde 128). Disiplin amirleri ve kurullar› kararlar›n› belirli süre içerisinde
vermek zorundad›rlar. Devlet Memurlar› Kanunu karar süresini disiplin cezas›n›n
türüne göre farkl›laflt›rm›flt›r. Disiplin amirleri uyarma, k›nama ve ayl›ktan kesme
cezalar›n› soruflturman›n tamamland›¤› günden itibaren 15 gün içinde vermek zo-
rundad›rlar. Kademe ilerlemesinin durdurulmas› cezas›n› gerektiren hâllerde so-
ruflturma dosyas›, karar›n› bildirmek üzere yetkili disiplin kuruluna 15 gün içinde
tevdi edilir. Disiplin kurulu, dosyay› ald›¤› tarihten itibaren 30 gün içinde sorufltur-
ma evrak›na göre karar›n› bildirir. Memurluktan ç›karma cezas› için disiplin amir-
leri taraf›ndan yapt›r›lan soruflturmaya ait dosya, memurun ba¤l› bulundu¤u kuru-
mun yüksek disiplin kuruluna tevdiinden itibaren azami alt› ay içinde bu kurulca
karara ba¤lan›r.
Disiplin kurullar›na iliflkin esaslar yukar›da belirtti¤imiz gibi ilgili Yönetmelik
ile düzenlenmifltir. Devlet Memurlar› Kanunu, disiplin soruflturmas› sürecinde yük-
sek disiplin kurullar›n›n yetkilerini ve hakk›nda devlet memurlu¤undan ç›karma
cezas› istenen memurlar›n haklar›n› özel olarak düzenlemifltir (madde 129). Bu
do¤rultuda yüksek disiplin kurullar› kendilerine intikal eden dosyalar›n incelen-
mesinde gerekli gördükleri takdirde ilgilinin özlük dosyas›n› ve her nevi evrak› in-
celemeye, ilgili kurumlardan bilgi almaya, yeminli tan›k ve bilirkifli dinlemeye ve-
ya niyabeten dinletmeye, mahallen keflif yapmaya veya yapt›rmaya yetkilidirler.
Hakk›nda memurluktan ç›karma cezas› istenen memur, soruflturma evrak›n› ince-
lemeye, tan›k dinletmeye, disiplin kurulunda sözlü veya yaz›l› olarak kendisi veya
vekili vas›tas›yla savunma yapma hakk›na sahiptir.
130 Kamu Personel Hukuku

Disiplin cezas› verilmesine sebep olmufl bir fiil veya hâlin cezalar›n özlük dos-
yas›ndan silinmesine iliflkin süre içinde tekerrüründe bir derece a¤›r ceza uygula-
n›r. Ayn› derecede cezay› gerektiren fakat ayr› fiil veya hâller nedeniyle verilen di-
siplin cezalar›n›n üçüncü uygulamas›nda bir derece a¤›r ceza verilir.
Yukar›da belirtti¤imiz gibi geçmifl hizmetleri s›ras›ndaki çal›flmalar› olumlu olan
ve ödül veya baflar› belgesi alan memurlar için verilecek cezalarda bir derece hafif
olan› uygulanabilir.
1982 Anayasas›’n›n 129/3. Memur kendisi hakk›nda verilen disiplin cezas›na karfl› itiraz edebilir ve idari
maddesine göre “Disiplin
kararlar› yarg› denetimi
yarg› yoluna gidebilir. Devlet Memurlar› Kanunu ile memurun disiplin kararlar›na
d›fl›nda b›rak›lamaz.” karfl› itiraz usul ve esaslar› düzenlenmifltir (madde 135). Disiplin amirleri ve üst yö-
netici taraf›ndan verilen uyarma, k›nama ve ayl›ktan kesme cezalar›na karfl› disip-
lin kuruluna, kademe ilerlemesinin durdurulmas› cezas›na karfl› yüksek disiplin
kuruluna itiraz edilebilir. ‹tirazda süre, karar›n ilgiliye tebli¤i tarihinden itibaren 7
gündür. Süresi içinde itiraz edilmeyen disiplin cezalar› kesinleflir. ‹tiraz mercileri,
itiraz dilekçesi ile karar ve eklerinin kendilerine intikalinden itibaren 30 gün için-
de kararlar›n› vermek zorundad›r. ‹tiraz›n kabulü hâlinde, disiplin amirleri karar›
gözden geçirerek verilen cezay› hafifletebilir veya tamamen kald›rabilir. Disiplin
cezalar›na karfl› idari yarg› yoluna baflvurulabilir. Disiplin cezalar›na karfl› memu-
run yarg› yoluna gitmesi anayasal güvence alt›ndad›r. 1982 Anayasas›’n›n 129/3.
maddesine göre “Disiplin kararlar› yarg› denetimi d›fl›nda b›rak›lamaz.” Di¤er yan-
dan, 2011 y›l›nda yap›lan de¤ifliklikle disiplin amirleri taraf›ndan verilen uyarma ve
k›nama cezalar›na karfl› itiraz›n, varsa bir üst disiplin amirine yap›lmas› uygulama-
s› kald›r›lm›flt›r.
Disiplin cezalar›, memurun özlük dosyas›na ifllenir. Disiplin cezalar›, verildi¤i
tarihten itibaren hüküm ifade eder ve derhâl uygulan›r. Ayl›ktan kesme cezas›, ce-
zan›n verilifl tarihini takip eden ay bafl›nda uygulan›r. Verilen disiplin cezalar› üst
disiplin amirine, devlet memurlu¤undan ç›karma cezas› ayr›ca Devlet Personel
Baflkanl›¤›na bildirilir.
Disiplin cezalar› belirli koflul ve durumda ortadan kalkabilir. Buna göre, me-
murun baflvurusu, idari yarg›n›n disiplin cezas›n› iptali ve son olarak Yasama Or-
gan› taraf›ndan ç›kar›lacak af yasas›yla. ‹lk olarak disiplin cezalar› belirli bir süre
sonra memurun talebi ile özlük dosyas›ndan silinebilir. Bu konudaki usul ve esas-
lar, Devlet Memurlar› Kanunu’nun “Disiplin cezalar›n›n bir süre sonra özlük dos-
yas›ndan silinmesi” bafll›kl› 133. maddesinde düzenlenmifltir. Buna göre devlet
memurlu¤undan ç›karma cezas›ndan baflka bir disiplin cezas›na çarpt›r›lm›fl olan
memur uyarma ve k›nama cezalar›n›n uygulanmas›ndan 5 y›l, di¤er cezalar›n uy-
gulanmas›ndan 10 y›l sonra atamaya yetkili amire baflvurarak verilmifl olan ceza-
lar›n›n özlük dosyas›ndan silinmesini isteyebilir. Memurun, yukar›da yaz›lan süre-
ler içerisindeki davran›fllar›, bu iste¤ini hakl› k›lacak nitelikte görülürse iste¤inin
yerine getirilmesine karar verilerek bu karar özlük dosyas›na ifllenir. Kademe iler-
lemesinin durdurulmas› cezas›n›n özlük dosyas›ndan ç›kar›lmas›nda disiplin ku-
rulunun mütalaas› al›nd›ktan sonra yukar›daki f›kra hükmü uygulan›r. ‹kinci ola-
rak memurun disiplin cezas›n›n iptali için kendisine yap›lan yaz›l› tebligattan iti-
baren 60 gün içerisinde idari yarg›ya baflvurusu ve idari yarg›n›n iptal karar› ile di-
siplin cezas› ortadan kalkar. Bu konuda yetkili mahkeme, memurun bulundu¤u
yer idare mahkemesidir. Üçüncü olarak Yasama Organ› taraf›ndan memurlar›n di-
siplin cezalar›n›n aff› konusunda yasa kabul edilebilir. Bu konuda, geçmifl y›llar-
da yasalar ç›kar›lm›flt›r. Örnek olarak 2006 tarih ve 5525 say›l› Memurlar ile Di¤er
Kamu Görevlilerinin Baz› Disiplin Cezalar›n›n Aff› Hakk›nda Kanun ile memurla-
ra disiplin aff› getirilmifltir.
 6. Ünite - Memur Statüsü IV
(Disiplin, Görevden Uzaklaflt›rma, Ceza Kovuflturmas›, Mali Sorumluluk, Hizmetle ‹liflkinin Kesilmesi ve Emeklilik) 131

Memurlar hakk›nda yap›lacak disiplin soruflturmas› ile ceza kovuflturmas› bir-

birinden ba¤›ms›zd›r. Devlet Memurlar› Kanunu’nun 131. maddesine göre “Ayn›
olaydan dolay› memur hakk›nda ceza mahkemesinde kovuflturmaya bafllanm›fl ol-
mas›, disiplin kovuflturmas›n› geciktiremez. Memurun ceza kanununa göre mah-
kûm olmas› veya olmamas› hâlleri, ayr›ca disiplin cezas›n›n uygulanmas›na engel
olamaz.” Dolay›s›yla, memur hakk›nda ceza kovuflturmas›n›n aç›lmas› durumunda
disiplin soruflturmas› aç›labilir ya da aç›lmamas› karar› verilebilir. Ayn› biçimde
memur hakk›nda ceza kovuflturmas› sonras›nda takipsizlik ya da beraat ortaya ç›k-
sa bile, ilgili merci disiplin cezas›na hükmedebilir.
Devlet Memurlar› Kanunu’nda kademe ilerlemesi cezas›na iliflkin ortaya ç›kabi-
lecek özel bir durum da hüküm alt›na al›nm›flt›r. Ö¤renim durumlar› itibar›yla yük-
selebilecekleri kadrolar›n son kademesinde bulunan memurlar, kademe ilerleme-
sinin durdurulmas› cezas› ile tecziye edildiklerinde brüt ayl›klar›n›n 1/4’ü-1/2’si ke-
silir ve tekerrüründe görevlerine son verilir.

Belirli Disiplin Cezalar›n› Alan Memurlar›n Üst Kademe

Yöneticilik Görevlerine Belirli Süre ‹le Atanmalar› Yasa¤›
Devlet Memurlar› Kanunu’nda 2011 y›l›nda yap›lan de¤ifliklik ile belirli disiplin ce-
zalar›n› alan memurlar›n üst kademe yöneticilik görevlerine belirli süre ile atanma-
lar› yasa¤› getirilmifltir (madde 132/4). Buna göre ayl›ktan kesme cezas› ile tecziye
edilenler 5 y›l, kademe ilerlemesinin durdurulmas› cezas› ile tecziye edilenler 10
y›l boyunca daire baflkan› kadrolar›na, daire baflkan› kadrosunun dengi ve daha
üstü kadrolara, bölge ve il teflkilatlar›n›n en üst yönetici kadrolar›na, düzenleyici
ve denetleyici kurumlar›n baflkanl›k ve üyeliklerine, vali ve büyükelçi kadrolar›na
atanamazlar. Bu hüküm esas olarak disiplin hukukunun ilkelerinden olan “Ayn› Fi-
il ve Hâle Birden Fazla Ceza Verilememesi ‹lkesi” ile çeliflmektedir. Memur iflledi-
¤i suç için bir disiplin cezas› almakta ancak bu disiplin cezas›na ek olarak gelece-
¤e yönelik olarak uzun süreli üst düzey yönetici olamama cezas› ile de karfl› kar-
fl›ya kalmaktad›r. Bu hüküm ile memur, çifte cezaland›rma ile karfl› karfl›ya kal-
maktad›r. Disiplin cezas›, ayn› zamanda memurun kariyer düzeni içerisindeki yük-
selmesini uzun süreli olarak kesintiye u¤ratmaktad›r.

MEMURLARIN GÖREVDEN UZAKLAfiTIRILMASI

Memurlar hakk›nda disiplin soruflturmas› veya ceza kovuflturmas› aç›lmas› durum-
lar›nda memurlar ihtiyati tedbir olarak görevden uzaklaflt›r›labilir. Memurlar›n gö-
revden uzaklaflt›r›lmas› geçici bir tedbirdir.

Memurlar›n Görevden Uzaklaflt›r›lmas›n›n Koflul ve

Durumlar›
Devlet Memurlar› Kanunu’na göre görevden uzaklaflt›rma, “Devlet kamu hizmetle- Devlet Memurlar› Kanunu’na
rinin gerektirdi¤i hâllerde, görevi bafl›nda kalmas›nda sak›nca görülecek Devlet göre görevden uzaklaflt›rma,
“Devlet kamu hizmetlerinin
memurlar› hakk›nda al›nan ihtiyati bir tedbirdir” (madde 137). Yasa’ya göre, görev- gerektirdi¤i hallerde, görevi
den uzaklaflt›rma, devlet kamu hizmetlerinin gerektirdi¤i hâllerde ve görevi bafl›n- bafl›nda kalmas›nda
sak›nca görülecek Devlet
da kalmas›nda sak›nca görülecek memurlar hakk›nda uygulan›r. Bu çerçevede memurlar› hakk›nda al›nan
hakk›nda disiplin soruflturmas› ya da ceza kovuflturmas› yürütülen memurun gö- ihtiyati bir tedbirdir”
(madde 137).
revde kalmas›n›n kamu hizmetinin yürütülmesini engellemesi veya soruflturman›n
selameti aç›s›ndan sak›nca do¤urmas› durumlar›nda memurun görevden uzaklaflt›-
r›lmas› esast›r. Görevden uzaklaflt›rmada yetkili makam›n takdiri Yasa taraf›ndan
bu iki unsur ile s›n›rland›r›lm›flt›r. Yetkili makam her durumda bu iki unsuru göz
önüne alarak görevden uzaklaflt›rma yetkisini kullanmas› Yasa’n›n amir kural›d›r.
132
Devlet Memurlar› Kanunu,
memurlar› görevden
uzaklaflt›rmaya yetkili olan
makamlar› belirlemifltir
(madde 138). Buna göre
görevden uzaklaflt›rmaya
yetkililer flunlard›r; (1)
atamaya yetkili amirler; (2)
bakanl›k ve genel müdürlük
müfettiflleri; (3) illerde
valiler; (4) ilçelerde
kaymakamlar (ancak ilçe
idare flube baflkanlar›
hakk›nda valinin muvafakati
flartt›r).
Kamu Personel Hukuku
Memurlar›n görevden uzaklaflt›r›lmas› için iki somut durumdan birinin ortaya
ç›kmas› gereklidir. Bunlar, memur hakk›nda disiplin soruflturmas› veya ceza ko-
vuflturmas› aç›lmas›d›r.
Memurlar hakk›nda disiplin soruflturmas› yap›lmas› durumunda yetkili makam-
lar, disiplin cezas›n›n a¤›rl›¤› ve yukar›da belirtti¤imiz kamu hizmetinin aksamama-
s› ve soruflturman›n selameti koflullar›ndan bir tanesinin varl›¤› durumunda görev-
den uzaklaflt›rma karar› alabilirler. Yetkili makamlar, görevden uzaklaflt›rma tedbi-
rini, soruflturman›n herhangi bir safhas›nda alabilirler (madde 137). Ancak, Yasa
koyucu görevden uzaklaflt›rma tedbirini disiplin soruflturmas› uygulamas›nda süre
ile s›n›rland›rm›flt›r. Görevden uzaklaflt›rma, bir disiplin kovuflturmas› icab›ndan ol-
du¤u takdirde en çok 3 ay devam edebilir. Bu süre sonunda hakk›nda bir karar ve-
rilmedi¤i takdirde memur görevine bafllat›l›r (madde 145). Yetkili makam, görev-
den uzaklaflt›rma tedbirini her zaman geriye alabilir. Di¤er yandan, görevinden
uzaklaflt›r›lan memurlar hakk›nda görevden uzaklaflt›rmay› izleyen 10 ifl günü için-
de soruflturmaya bafllanmas› flartt›r (madde 139).
Memurlar hakk›nda mahkemelerce ceza kovuflturmas› aç›lmas› durumunda
138. maddede say›lan yetkili makamlar taraf›ndan görevlerinden uzaklaflt›r›labilir
(madde 140). Memur hakk›nda, görevi ile ilgili bir suç nedeniyle afla¤›da inceleye-
ce¤imiz 1999 tarih ve 4483 say›l› Memurlar ve Di¤er Kamu Görevlilerinin Yarg›lan-
mas› Hakk›nda Kanun kapsam›nda yap›lan ön inceleme s›ras›nda ya da Cumhuri-
yet savc›lar› taraf›ndan memur hakk›nda yap›lan ceza kovuflturmas› s›ras›nda yet-
kili amirler taraf›ndan memur görevden uzaklaflt›r›labilir. Ayn› biçimde memur, gö-
revi ile ilgili olmayan flahsi nitelikli bir suçu nedeniyle ceza kovuflturmas›na u¤ra-
mas›yla da görevden uzaklaflt›r›labilir. Ancak her iki durumda da yetkili amirlerin
kamu hizmetinin aksamamas› ve soruflturman›n selameti koflullar›ndan bir tanesi-
nin varl›¤›n› aramalar› gereklidir. Disiplin kovuflturmas› nedeniyle görevden uzak-
laflt›rmada azami süre koflulunun varl›¤›na karfl›n ceza kovuflturmas› nedeniyle gö-
revden uzaklaflt›rmada azami süre yasa ile belirlenmemifltir. Ancak Yasa Koyucu
yetkili makamlar taraf›ndan, belirli zaman aral›klar›nda memurun durumunun de-
¤erlendirilmesini gerekli görmüfltür. Devlet Memurlar› Kanunu’na göre “Bir ceza
kovuflturmas› icab›ndan oldu¤u takdirde görevinden uzaklaflt›rmaya yetkili amir
(müfettifllerin görevinden uzaklaflt›rd›klar› memurlar hakk›nda atamaya yetkili
amir) ilgilinin durumunu her iki ayda bir inceliyerek görevine dönüp dönmemesi
hakk›nda bir karar verir ve ilgiliye de yaz› ile tebli¤ eder” (madde 145).
Memurlar› Görevden Uzaklaflt›rmaya Yetkili Makamlar ve
Sorumluluklar›
Devlet Memurlar› Kanunu, memurlar› görevden uzaklaflt›rmaya yetkili olan makam-
lar› belirlemifltir (madde 138). Buna göre görevden uzaklaflt›rmaya yetkililer flunlar-
d›r; (1) atamaya yetkili amirler; (2) bakanl›k ve genel müdürlük müfettiflleri; (3) il-
lerde valiler; (4) ilçelerde kaymakamlar (ancak ilçe idare flube baflkanlar› hakk›nda
valinin muvafakati flartt›r). Di¤er yandan, valiler ve kaymakamlar taraf›ndan al›nan
görevden uzaklaflt›rma tedbiri, memurun kurumuna derhâl bildirilmesi gerekir.
Devlet Memurlar› Kanunu, memurlar› görevden uzaklaflt›ran amirlerin bu yet-
kilerini keyfi, garaz ve kin dolay›s›yla kullanmalar› ve derhâl soruflturmaya baflla-
mamalar› durumunda idari, mali ve cezai sorumlulu¤a tabi olduklar›n› hüküm alt›-
na alm›flt›r. Buna göre “Memuru görevden uzaklaflt›rd›ktan sonra memur hakk›nda
derhâl soruflturmaya bafllamayan, keyfî olarak veya garaz veya kini dolay›s›yla bu
tasarrufu yapt›¤›, yapt›r›lan soruflturma sonunda anlafl›lan amirler; hukuki, mali ve
 6. Ünite - Memur Statüsü IV
(Disiplin, Görevden Uzaklaflt›rma, Ceza Kovuflturmas›, Mali Sorumluluk, Hizmetle ‹liflkinin Kesilmesi ve Emeklilik) 133

cezai sorumlulu¤a tabidirler (madde 139/2). Alt›n› çizmek gerekir ki, Yasa’da be-
lirtilen 10 günlük süre içerisinde görevden uzaklaflt›r›lan memur hakk›nda sorufl-
turma bafllat›lmazsa memur hakk›ndaki görevden alma karar› kendili¤inden orta-
dan kalkar.

Görevden Uzaklaflt›r›lan Memurlar›n Statüsü ve K›s›nt›lar

Görevden uzaklaflt›r›lan memurun, memurluk statüsü devam eder. Dolay›s›yla hak Görevden uzaklaflt›r›lan
memurun, memurluk
ve yükümlülükleri sürer. Ancak memurun görevi ile iliflkisi kesilir. Görevden uzak- statüsü devam eder.
laflt›r›lan memurun, uzaklaflt›r›lma süresi içerisinde ayl›klar›nda kesintiye gidilir. Dolay›s›yla hak ve
Buna göre görevden uzaklaflt›r›lan ve görevi ile ilgili olsun veya olmas›n herhangi yükümlülükleri sürer. Ancak
memurun görevi ile iliflkisi
bir suçtan tutuklanan veya gözalt›na al›nan memurlara bu süre içinde ayl›klar›n›n kesilir. Görevden
üçte ikisi ödenir (madde 141). Memurun üçte ikisini alaca¤› maafl, fiilen ald›¤› ma- uzaklaflt›r›lan memurun,
uzaklaflt›r›lma süresi
aflt›r. Mahkemece memurun tutuklanmas› karar› ç›kt›¤› takdirde de memur maafl›- içerisinde ayl›klar›nda
n›n üçte ikisini almaya devam eder. Devlet Memurlar› Kanunu’nun 141. maddesi- kesintiye gidilir. Buna göre,
görevden uzaklaflt›r›lan ve
nin ilk biçiminde görevden uzaklaflt›r›lan memurun bütün haklar›n› korumas› hük- görevi ile ilgili olsun veya
me ba¤lanm›flken madde 1974 y›l›nda günümüzdeki biçimini alm›fl ve maafl›n üç- olmas›n herhangi bir suçtan
tutuklanan veya gözalt›na
te ikisini almas› esas› getirilmifltir. Madde, ilk biçiminin gerekçesinde alt› çizildi¤i al›nan memurlara bu süre
gibi sosyal devlet anlay›fl›n›n ve memurun statü hukukuna ba¤l› olarak istihdam içinde ayl›klar›n›n üçte ikisi
edilmesinin bir gere¤idir. ödenir (madde 141).

Di¤er yandan, Devlet Memurlar› Kanunu’na göre görevden uzaklaflt›r›lan me- Devlet Memurlar› Kanunu’na
mur, Yasa taraf›ndan sa¤lanan sosyal hak ve yard›mlardan yararlanmaya devam göre, görevden
uzaklaflt›r›lan memur, Yasa
eder. Böylelikle, memurlar›n sosyal hak ve yard›mlar›ndan bu süre içerisinde her- taraf›ndan sa¤lanan sosyal
hangi bir k›s›nt› yap›lmaz. Devlet Memurlar› Kanunu’na göre, yukar›daki ünitede hak ve yard›mlardan
yararlanmaya devam eder.
inceledi¤imiz gibi memurlar›n sosyal hak ve yard›mlar› flunlard›r; Emeklilik Hakk›,
Hastal›k ve Anal›k Sigortas›, Yeniden ‹fle Al›flt›rma, Sosyal Tesisler, Konut Kredisi,
Konut, Ö¤renim Burslar› ve Yurtlar›, Aile Yard›m› Ödene¤i, Do¤um Yard›m› Öde-
ne¤i, Ölüm Yard›m› Ödene¤i, Tedavi Yard›m›, Cenaze Giderleri, Giyecek Yard›m›,
Yiyecek Yard›m›d›r.
Görevden uzaklaflt›rma durumunun ortadan kalkmas› ile memurlar›n tekrar gö-
reve bafllamas› durumunda maafllar›n›n kesilmifl olan üçte biri kendilerine ödenir.
Ayr›ca, bu memurlar›n görevden uzakta geçirdikleri süre, derecelerindeki kademe
ilerlemesinde ve bu sürenin derece yükselmesi için gerekli en az bekleme süresi-
ni aflan k›sm›, üst dereceye yükselmeleri halinde, bu derecede kademe ilerlemesi
yap›lmak suretiyle de¤erlendirilir.

Memurlar›n Görevden Uzaklaflt›r›lmas› Tedbirinin

Ortadan Kalkmas› ve ‹tiraz
Devlet Memurlar› Kanunu’na göre memurlar›n görevden uzaklaflt›r›lmas› tedbirinin
ortadan kalkmas› iki durumda ortaya ç›kar. Buna göre, görevden uzaklaflt›rma ted-
biri, amirin takdiriyle ve Yasa’da say›lan durumlar ortaya ç›kt›¤›nda zorunlu olarak
kalkar. Di¤er yandan, memurun ilgili makama itiraz› ve iptal davas› yoluyla tedbir
ortadan kalkabilir.
Devlet Memurlar› Kanunu’na göre (madde 144), görevden uzaklaflt›rma tedbi-
ri, devlet memurunun soruflturmaya konu olan fiillerinin, hizmetlerini devama en-
gel olmad›¤› hâllerde her zaman kald›r›labilir. Buna göre yetkili makamlar, memu-
run soruflturmaya konu olan fiilinin hizmetin görülmesine engel olmad›¤›n› takdir
ederlerse görevden alma tedbirini her zaman kald›rabilirler.
Di¤er yandan Yasa, belirli durumlarda amirin takdirine konu olmaks›z›n zorun-
lu olarak görevden uzaklaflt›rma tedbirinin ortadan kald›r›lmas›na ve göreve baflla-
134
Memurlar›n görevleri
sebebiyle iflledi¤i isnat
edilen suçlara karfl› farkl›
kovuflturma yöntemine ba¤l›
olmas› de¤iflik defalar
Anayasa Mahkemesi’nce
tart›fl›lm›flt›r. Yüksek
Mahkeme, görevi ile iflledi¤i
isnat olunan suçlardan
dolay› memurlar›n
yarg›lamas›na gerek olup
olmad›¤›na idare taraf›ndan
karar verilmekle birlikte üst
itiraz yollar›n›n aç›k
olmas›n›, uygulaman›n
hukuk devleti ilkesi ile
ba¤daflt›¤›n› vurgulam›flt›r.
Kamu Personel Hukuku
t›lmas›na hükmetmifltir. Bu çerçevede, soruflturma sonunda disiplin yüzünden me-
murluktan ç›karma veya cezai bir ifllem uygulanmas›na lüzum kalmayan memurlar
için al›nm›fl olan görevden uzaklaflt›rma tedbiri, ilgili yetkililerce (müfettifller tara-
f›ndan görevden uzaklaflt›r›lanlar hakk›nda atamaya yetkili amirlerce) derhâl kald›-
r›l›r. Görevden uzaklaflt›rma tedbirini kald›rmayan görevliler, hukuki, mali ve ce-
zai sorumlulu¤a tabidir.
Yasa, memurlar›n göreve bafllat›lmas›n›n zorunlu oldu¤u durumlar› saym›flt›r.
Buna göre, “Soruflturma veya yarg›lama sonunda yetkili mercilerce: a) Haklar›nda
memurluktan ç›karmadan baflka bir disiplin cezas› verilenler; b) Yarg›laman›n
men’ine veya beraatine karar verilenler; c) Hükümden evvel haklar›ndaki kovufl-
turma genel af ile kald›r›lanlar; ç) Görevlerine ve memurluklar›na iliflkin olsun ve-
ya olmas›n memurlu¤a engel olm›yacak bir ceza ile hükümlü olup cezas› ertele-
nenler; Bu kararlar›n kesinleflmesi üzerine haklar›ndaki görevden uzaklaflt›rma
tedbiri kald›r›l›r” (madde 143).
Memurlar, görevden uzaklaflt›rma tedbirine karfl›, karar›n kendilerine tebli¤
edilmesinden sonra 60 gün içerisinde itirazda bulunabilir. Memurlar ayr›ca, karara
karfl› idari yarg›da iptal davas› açabilir.
MEMURLARIN CEZA KOVUfiTURMASI
Memurlar hakk›nda ceza kovuflturmas› yap›lmas› vatandafllardan farkl› rejime tabi-
dir. Osmanl›-Türk Memurluk Rejiminde bu olgu 19. yüzy›lda Bat› tipi memurluk
rejiminin kurulmas› ile yeni esaslar çerçevesinde düzenlenmifl ve nihayet 1913 ta-
rihinde Memurîn Muhakemat› Hakk›nda Kanunu Muvakkat kabul edilmifltir. Bu
Kanun, Osmanl›dan Cumhuriyet’e miras kalm›fl ve 1999 y›l›na kadar uygulanm›fl-
t›r. 1999 y›l›nda 4483 say›l› Memurlar ve Di¤er Kamu Görevlilerinin Yarg›lanmas›
Hakk›nda Kanun ile memurlar›n görevleri sebebiyle iflledi¤i isnat edilen suçlar›n
ceza kovuflturmas› rejimi yeni esaslara göre düzenlenmifltir.
Memurlar›n Görevleri Sebebiyle ‹flledi¤i ‹snat Edilen
Suçlardan Dolay› Farkl› Ceza Kovuflturmas› Rejimine Ba¤l›
Olmas›n›n Nedenselli¤i
Memurlar›n görevleri sebebiyle iflledi¤i isnat edilen suçlar›n ceza kavuflturmas›nda
vatandafllardan farkl› usullere tabi olmas›, esas olarak memurun flahs›n› korumak
amac›n› gütmeyen bir uygulamad›r. Bu uygulama, bir yandan memurlar›n statü
hukukuna ba¤l› olarak istihdam edilmesinin, di¤er yandan da kamu hizmetlerinin
sürekli ve düzenli olarak vatandafllara sunulmas›n›n bir gere¤idir.
‹lk olarak memurlar›n görevleri sebebiyle iflledi¤i isnat edilen suçun farkl› ko-
vuflturma yöntemine tabi tutulmas›, memura verilmifl bir ayr›cal›k de¤il, memurun
statü hukukuna ba¤l› olarak istihdam edilmesinin bir gere¤idir. Memur, yukar›da
inceledi¤imiz gibi, statü hukukuna ba¤l› olarak istihdam edilir. Statü hukukunun
temel unsurlar›ndan bir tanesi, memurun, yasada gösterilen objektif durum ve ko-
flullar ortaya ç›kmad›kça yaflam boyu istihdam›d›r. Memurun yaflam boyu istihda-
m› ancak nesnel güvence rejimi ile mümkündür. Bu do¤rultuda memurun, görevi
ile ilgili konularda keyfi olarak ceza kovuflturmas›na muhatap kalmas› memurun
statü güvencesine zarar verecek ve güvenceyi gevfletecektir.
‹kinci olarak kamu hizmetinin emek unsuru olarak memurlar, hizmetlerin va-
tandafllara sürekli ve düzenli sunulmas›n›n temel öznesidir. Kamu hizmetlerinin
sürekli ve düzenli biçimde sunulmas›, memurun hizmetleri sunarken, görevi ile il-
gili karfl› karfl›ya kalaca¤› keyfi durum ve bask›lardan korunmas›n› gerekli k›lmak-
 6. Ünite - Memur Statüsü IV
(Disiplin, Görevden Uzaklaflt›rma, Ceza Kovuflturmas›, Mali Sorumluluk, Hizmetle ‹liflkinin Kesilmesi ve Emeklilik) 135

tad›r. Memurun ald›¤› kararlar ve att›¤› imzalara karfl›, kendi meslektafllar›, ifl sahip-
leri ve bask› gruplar›ndan gelecek hareketlere karfl› korunmas› flartt›r. Aksi durum-
da bürokrasinin çarklar›n›n ifllemez hâle gelmesi ve karar verecek, imza atacak, ka-
rarlar› uygulayacak memur bulmada zorluk yaflanmas›, dolay›s›yla kamu hizmetle-
rinin düzenli ve sürekli olarak vatandafllara sunulmas›n›n aksamas› muhtemeldir.
Memurlar›n görevleri sebebiyle iflledi¤i isnat edilen suçlara karfl› farkl› kovufl-
turma yöntemine ba¤l› olmas› de¤iflik defalar Anayasa Mahkemesi’nce tart›fl›lm›fl-
t›r. Yüksek Mahkeme, görevi ile iflledi¤i isnat olunan suçlardan dolay› memurlar›n
yarg›lamas›na gerek olup olmad›¤›na idare taraf›ndan karar verilmekle birlikte, üst
itiraz yollar›n›n aç›k olmas›n›n, uygulaman›n hukuk devleti ilkesi ile ba¤daflt›¤›n›
gösterdi¤ini vurgulam›flt›r. Anayasa Mahkemesi, 1961 Anayasas› döneminde Me-
murîn Muhakemat› Hakk›nda Kanunu Muvakkat hakk›ndaki bir karar›nda uygula-
man›n özünü tart›flm›flt›r;

“‹nceleme konusu kanun, memurlara, bir zümre, bir s›n›f olarak imtiyaz tan›makta
de¤ildir. Kanunun sa¤lad›¤›, bir çeflit teminatt›r. Bu da kamu hizmetinin iyi iflleme-
si için düflünülmüfl düzenlenmifltir. Memur gördü¤ü hizmet yüzünden s›k s›k isnat
ve iftiralara u¤rayabilir. Kendisine memuriyetle ilgili suç isnat edilen her memurun,
hemen adllîyeye sevkedilmesi hem memurlar› tedirgin ederek hizmeti aksat›r, hem de
hizmetin yürütülüflü üzerinde bir tak›m haks›z flüphelere yol açabilir. Bu çeflit iddi-
alar›n önce kamu hizmetinin gereklerini ve memurluk psikolojisini iyi bilen kimsele-
rin süzgecinden geçirilmesi ve ortada kovuflturmaya de¤er bir eylem kal›rsa, o za-
man iflin mahkemenin eline b›rak›lmas›, kamu hizmetinin yarar›na bir tedbirdir ve
kanunun sa¤lad›¤› da budur” (Anayasa Mahkemesi Karar›, E.1967/14, K. 1967/36).

Anayasa Mahkemesi, uygulaman›n Anayasa’n›n eflitlik ilkesi ile çeliflti¤i yolun-

daki iddialara ise “s›rf memurlar hakk›nda uygulanan kanunlarla memur olmayan-
lar›n eflitlik iliflkisinin düflünüle[meyece¤ini]” biçiminde bir karfl›l›k vermifltir (Ana-
yasa Mahkemesi Karar›, E.1967/14, K. 1967/36).

Memurlar›n Ceza Kovuflturmas› Rejiminin Anayasal

Temeli ve Devlet Memurlar› Kanunu
1982 Anayasas› öncesindeki anayasalarda memurlar›n görevleriyle ilgili iflledi¤i isnat 1982 Anayasas›’n›n 129/son
olunan suçlardan dolay› vatandafllardan farkl› bir ceza kovuflturmas› rejimine ba¤l› hükmüne göre “Memurlar ve
di¤er kamu görevlileri
olmas›n›n anayasal güvencesi bulunmamaktayd›. 1982 Anayasas›’n›n 129/son mad- hakk›nda iflledikleri iddia
desi, memurlar›n ceza kovuflturmas› rejiminin anayasal güvencesini oluflturur. 1982 edilen suçlardan ötürü ceza
kovuflturmas› aç›lmas›,
Anayasas›’n›n 129/son hükmüne göre “Memurlar ve di¤er kamu görevlileri hakk›n- kanunla belirlenen istisnalar
da iflledikleri iddia edilen suçlardan ötürü ceza kovuflturmas› aç›lmas›, kanunla be- d›fl›nda, kanunun gösterdi¤i
idari merciin iznine
lirlenen istisnalar d›fl›nda, kanunun gösterdi¤i idari merciin iznine ba¤l›d›r.” ba¤l›d›r.”
Uygulama, 1982 Anayasas› taraf›ndan güvence alt›na al›nm›fl ve bunun yan›n-
da, yukar›daki ünitede aç›klad›¤›m›z gibi Devlet Memurlar› Kanunu ile memurla-
r›n genel haklar› aras›nda say›lm›flt›r. Devlet Memurlar› Kanunu’nun “kovuflturma
ve yarg›lama” bafll›kl› 24. maddesine göre “Devlet memurlar›n›n görevleri ile ilgili
veya görevleri s›ras›nda iflledikleri suçlardan dolay› soruflturma ve kovuflturma ya-
p›lmas› ve haklar›nda dava aç›lmas› özel hükümlere tabidir.” Bu çerçevede, Yasa
ile an›lan özel hükümler esas olarak 4483 say›l› Memurlar ve Di¤er Kamu Görevli-
lerinin Yarg›lanmas› Hakk›nda Kanun ile düzenlenmifltir. Ancak afla¤›da görece¤i-
miz gibi, Devlet Memurlar› Kanunu memurun suçunun niteli¤i aç›s›ndan kapsama
“görevleri s›ras›nda” ifllenen suçlar› alsa da özel yasa olan Memurlar ve Di¤er Ka-
136 Kamu Personel Hukuku

mu Görevlilerinin Yarg›lanmas› Hakk›nda Kanun kapsam› “görevleri ile ilgili” suç-

larla s›n›rland›rm›flt›r. Dolay›s›yla Devlet Memurlar› Kanunu, suçun niteli¤ini, Me-
murîn Muhakemat› Hakk›nda Kanunu Muvakkat Rejimine koflut olarak kapsam içi-
ne alm›flt›r.

Memurlar›n Ceza Kovuflturmas›n›n Usulleri

Memurlar›n ceza kovuflturmas› usulü, memurun iflledi¤i isnat edilen suçun niteli-
¤ine ba¤l› olarak üç türe ayr›lmaktad›r. Bunlar, genel usullere, özel yasalara ve
4483 say›l› Yasa’ya göredir.

Genel Usullere Göre Memurlar›n Yarg›lanmas›

Memurlar, görevleri ile ilgili olmayan suçlar› ifllemeleri durumunda genel olarak va-
tandafllar gibi kovuflturmaya ve yarg›lamaya tabidir. Bu suçlar, özel yasalarda belir-
tilen suçlar ve 4483 say›l› Yasa kapsam› d›fl›ndakilerdir ve bunlar genel usullere ta-
bidir. Bu do¤rultuda, bu tür suçlar› iflleyen memurlar, genel hükümler çerçevesin-
de 5271 say›l› Ceza Muhakemesi Kanunu’na göre kovuflturulur ve yarg›lan›rlar.

Özel Yasalarla Memurlar›n Ceza Yarg›lamas›n›n Genel

Usullere Tabi K›l›nmas›
Memurlar›n görevleri sebebiyle iflledikleri isnat edilen suçlar, 4483 say›l› Memurlar
ve Di¤er Kamu Görevlilerinin Yarg›lanmas› Hakk›nda Kanun kapsam›nda olmakla
birlikte baz› özel yasalarla memurun görevi ile ilgili olsa bile bir tak›m suçlar Ya-
sa’n›n kapsam›ndan ç›kar›lm›flt›r. Bu suçlar›n, kamu düzeni aç›s›ndan özelli¤i olan
suçlar oldu¤unu belirtmek gerekir. Bu suçlardan dolay› memurlar›n ceza konufltur-
mas› genel usullere göre yap›l›r ancak atamaya yetkili amire bilgi verilir. Özel ya-
salarda say›lan ve bu kapsama giren suçlar›n baz›lar›n› flöyle s›ralayabiliriz;
• 3628 say›l› Mal Bildiriminde Bulunulmas›, Rüflvet ve Yolsuzlukla Mücadele
Kanunu’nun Kapsam›na Giren Suçlar
• 5186 say›l› Atatürk Aleyhine ‹fllenen Suçlar Hakk›ndaki Kanunu Kapsam›na
Giren Suçlar
• 298 say›l› Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakk›nda Ka-
nun Kapsam›na Giren Suçlar
• 1402 say›l› S›k›yönetim Kanunu Kapsam›na Giren Suçlar
• 2004 say›l› ‹cra ‹flas Kanunu Kapsam›na Giren Suçlar
• 3173 say›l› Terörle Mücadele Kanunu Kapsam›na Giren Suçlar
• 2935 say›l› Ola¤anüstü Hal Kanunu Kapsam›na Giren Suçlar
• Özel Yetkili A¤›r Ceza Mahkemelerinin Görev Alan› Kapsam›ndaki Suçlar
• 6831 say›l› Orman Kanunu Kapsam›na Giren Suçlar
• 5395 say›l› Çocuk Koruma Kanunu Kapsam›na Giren Suçlar
• 3780 say›l› Milli Koruma Kanunu Kapsam›na Giren Suçlar
• Evlendirme Memurlar›n›n Evlendirme Yönetmeli¤i Kapsam›na Giren Suçlar›

4483 say›l› Yasa’ya Göre Memurlar›n Ceza Kovuflturmas›

Usulü
4483 say›l› Memurlar ve Di¤er Kamu Görevlilerinin Yarg›lanmas› Hakk›nda Kanun
ile memurlar›n görevleri sebebiyle iflledikleri suçlardan dolay› yarg›lanabilmeleri
için uygulanacak esas ve usuller belirlenmifltir. Yasa, memurlar›n görevleriyle ilgi-
li iflledi¤i iddia edilen suçlarla ilgili olarak yetkili mercilerce izin verilmesi ve ön in-
celeme yap›lmas› usulünü belirler. Yasa di¤er yandan, memurlar›n büyük ço¤un-
 6. Ünite - Memur Statüsü IV
(Disiplin, Görevden Uzaklaflt›rma, Ceza Kovuflturmas›, Mali Sorumluluk, Hizmetle ‹liflkinin Kesilmesi ve Emeklilik) 137

lu¤u için haz›rl›k soruflturmas›n› yürütecek ve davaya bakmakla görevli ve yetkili

mahkemeyi genel esaslar çerçevesinde düzenlemifl, yaln›zca üst düzey memurlar
hakk›nda haz›rl›k soruflturmas›n› yürütecek ve davaya bakacak yetkili ve görevli
mahkemesi genel hükümlerden ay›rm›flt›r.

Kifli Yönünden Kapsam

Memurlar ve Di¤er Kamu Görevlilerinin Yarg›lanmas› Hakk›nda Kanun’un kifli
yönünden kapsam›, 2. maddenin birinci f›kras›nda belirtilmifltir. Buna göre, “Bu
Kanun, Devletin ve di¤er kamu tüzel kiflilerinin genel idare esaslar›na göre yü-
rüttükleri kamu hizmetlerinin gerektirdi¤i asli ve sürekli görevleri ifa eden me-
murlar ve di¤er kamu görevlilerinin görevleri sebebiyle iflledikleri suçlar hakk›n-
da uygulan›r.” Hükümde esas itibar›yla 1982 Anayasas›’n›n 128/1. maddesine pa-
ralel bir çerçeve kullan›lm›flt›r. Ancak Anayasa’da geçen “Kamu ‹ktisadi Tefleb-
büsleri” Yasa’n›n kapsam›ndan ç›kar›lm›flt›r. Bu çerçevede Devlet Memurlar› Ka-
nunu’na ba¤l› olarak memur statüsünde görev yapanlar Yasa’n›n genel olarak
kapsam›ndad›r. Ancak, sözleflmeli personel, geçici personel ve iflçiler Yasa’n›n
kapsam› d›fl›ndad›r. Kadro karfl›l›l›¤› sözleflmeli personel ise Yasa’n›n kapsam›n-
dad›r. Di¤er yandan belirtmek gerekir ki yarg› içtihatlar›yla Devlet Memurlar› Ka-
nunu’na ba¤l› olarak görev yapan ancak Yard›mc› Hizmetler S›n›f›’nda bulunan
personel Yasa’n›n kapsam›ndan ç›kar›lm›flt›r. Ancak kan›m›zca, bu kesim me-
murluk statüsüne sahiptir ve 4483 say›l› Yasa’n›n kapsam› içerisinde olmas› ge-
rekir. Yasa ile Kamu ‹ktisadi Teflebbüslerinde genel müdür ve yönetim kurulu
üyeleri kapsam içerisine al›nm›fl ancak memur statüsündeki personel kapsam d›-
fl›na ç›kar›lm›flt›r.
Yasa’n›n kifli yönünden kapsam›na ayn› zamanda, Yasa’da “di¤er kamu görev-
lileri” olarak tan›mland›¤› anlafl›lan ancak kamu personel hukuku ve yarg› içtihat-
lar› çerçevesinde seçilmifller (fahri ajanlar) olan kamu görevlileri de girmektedir.
Bunlar; belediye baflkanlar›, belediye meclisi üyeleri, il genel meclisi üyeleri ile
mahalle ve köy muhtarlar›d›r.
‹leriki ünitede inceleyece¤imiz, 926 say›l› Türk Silâhl› Kuvvetleri Personel Ka-
nunu, 2802 say›l› Hakimler ve Savc›lar Kanunu ile 2914 say›l› Yüksek Ö¤retim Per-
sonel Kanunu’na ba¤l› olarak görev yapan di¤er kamu görevlileri Yasa’n›n kapsa-
m› d›fl›ndad›r. Bu üç kesime ait yasalarda özel yarg›lama usulleri bulunmaktad›r.

Suçun Niteli¤i Yönünden Kapsam

Memurlar ve Di¤er Kamu Görevlilerinin Yarg›lanmas› Hakk›nda Kanun’un 2/1.
maddesinde, memurlar ve di¤er kamu görevlilerinin “görevleri sebebiyle iflledikle- Memurlar ve Di¤er Kamu
ri suçlar” hakk›nda bu Yasa’n›n uygulanaca¤› belirtilmifltir. Böylece, Yasa’n›n kap- Görevlilerinin Yarg›lanmas›
Hakk›nda Kanun’un 2/1.
sam›na giren suçlar nitelik yönünden belirlenmifltir. Buna göre memurun iflledi¤i Maddesinde, memurlar ve
herhangi bir suçun Yasa’n›n çizdi¤i esas ve usuller kapsam›na girebilmesi için, gö- di¤er kamu görevlilerinin
“görevleri sebebiyle
revi ile ilgili olmas›, bir baflka anlat›mla memurun görevi ile isnat edilen suç ara- iflledikleri suçlar” hakk›nda
s›nda ilintinin bulunmas› flartt›r. Bu koflula uymakla birlikte yukar›da belirtti¤imiz bu Yasa’n›n uygulanaca¤›
belirtilmifltir.
yasalarla kapsam d›fl›nda tutulan suçlar hakk›nda, memurun görevi ile ilgili olsa
dahi genel hükümler çerçevesinde yarg›lama yap›l›r.
Ayr›ca, a¤›r cezay› gerektiren suçüstü hâli genel hükümlere tabidir. Di¤er yan-
dan, disiplin hükümleri sakl›d›r (madde 2/3-4).
138 Kamu Personel Hukuku

Soruflturma ‹zni Usulü

Memurlar ve Di¤er Kamu Görevlilerinin Yarg›lanmas› Hakk›nda Kanun’a göre, so-
ruflturma izni üç aflamadan oluflur. Bunlar, (1) Suçun ö¤renilmesi ve ön inceleme-
nin bafllat›lmas›; (2) Ön inceleme; (3) Yetkili merciin karar›.
(1) Memurlar›n Yasa’n›n kapsam›na giren bir suçu iflledi¤i, izin vermeye yetkili
merci taraf›ndan ö¤renildi¤i zaman, izin vermeye yetkili merci ön inceleme-
yi bafllatmakla yükümlüdür. Yetkili merciin ön incelemeyi bafllatmas› üç yol-
la olur (madde 4/1-2; madde 5/1). ‹lk olarak Cumhuriyet baflsavc›lar›, me-
murlar ve di¤er kamu görevlilerinin bu Yasa kapsam›na giren suçlar›na ilifl-
kin herhangi bir ihbar veya flikâyet ald›klar›nda veya böyle bir durumu ö¤-
rendiklerinde ivedilikle toplanmas› gerekli ve kaybolma ihtimali bulunan
delilleri tespitten baflka hiçbir ifllem yapmayarak ve hakk›nda ihbar veya fli-
kâyette bulunulan memur veya di¤er kamu görevlisinin ifadesine baflvur-
maks›z›n evrak›n bir örne¤ini ilgili makama göndererek soruflturma izni is-
terler. ‹kinci olarak di¤er makam ve memurlarla kamu görevlileri de bu Ya-
sa kapsam›na giren bir suç ifllendi¤ini ihbar, flikâyet, bilgi, belge veya bul-
gulara dayanarak ö¤rendiklerinde durumu izin vermeye yetkili mercie iletir-
ler. Üçüncü olarak yetkili merci, bizzat kendisi suç ifllendi¤ini ö¤rendi¤inde,
ön incelemeyi bafllat›r.
(2) Memurlar ve Di¤er Kamu Görevlilerinin Yarg›lanmas› Hakk›nda Kanun’a gö-
re ön inceleme, yetkili merci taraf›ndan bizzat ya da görevlendirece¤i bir/bir-
kaç denetim eleman› ya da memurun üstü konumundaki memur/memurlar-
ca yap›l›r. Ön incelemeyi yapacak kifli ya da kiflilerin memurun kurumundan
olmas› as›l olmakla birlikte iflin özelli¤ine göre yetkili merciin uygun görece-
¤i baflka kurumlardan da personel al›nmas›na olanak sa¤lanm›flt›r. Ancak, ön
incelemeyi yapacak eleman›n istendi¤i kurum, bu istemi yerine getirip getir-
memekte serbesttir. Yasa’da yetkili merciin kurum d›fl›ndan eleman istemesi-
ne k›s›tlama getirilmifltir. Buna göre yetkili merci, yarg› mensuplar›n›, yarg›
kurulufllar›nda çal›flanlar› ve askerleri ön incelemede görevlendiremez (mad-
de 5/3-4). Yasa’da ön inceleme yapacaklar›n bakanl›k müfettiflleri ve kendi-
lerini görevlendiren yetkili merciin yetkilerine sahip olduklar› belirtilmifltir.
Bu yetkilerden bir tanesi, Devlet Memurlar› Kanunu’nda düzenlenen ve bu
ünitede inceledi¤imiz görevden uzaklaflt›rmaya iliflkin oland›r. Ayr›ca ön in-
celeme yapanlar, Yasa’da hüküm bulunmayan durumlarda Ceza Muhakeme-
leri Usulü Kanunu’na göre ifllem tesis ederler. Ön incelemeyi yapanlar, hak-
k›nda inceleme yap›lan memur veya di¤er kamu görevlisinin ifadesini de al-
mak suretiyle yetkileri dâhilinde bulunan gerekli bilgi ve belgeleri toplay›p
görüfllerini içeren bir rapor düzenleyerek durumu izin vermeye yetkili mer-
cie sunarlar. Ayr›ca, ön inceleme birden çok kifli taraf›ndan yap›lm›flsa farkl›
görüfller raporda gerekçeleriyle ayr› ayr› belirtilir (madde 6/1).
(3) Ön inceleme sonucundaki raporu alan yetkili merci, gerekçeli olarak sorufl-
turma izni verilmesine ya da verilmemesine karar verir (madde 6/2). Yasa’ya
göre yetkili merci belirli bir süre içerisinde karar›n› vermek zorundad›r. Bu-
na göre yetkili merci durumu ö¤renmesinden en geç 30 gün içinde sorufltur-
man›n aç›l›p aç›lmamas›na karar vermek zorundad›r. Ön inceleme süresini
kapsayan 30 günlük sürenin, zorunlu durumlarda 15 günü geçmemek üzere
uzat›lmas› olanakl›d›r. Yetkili merciin, her durumda süre sonunda sorufltur-
man›n aç›lmas›na ya da aç›lmamas›na karar vermesi zorunludur (madde 7/2).
 6. Ünite - Memur Statüsü IV
(Disiplin, Görevden Uzaklaflt›rma, Ceza Kovuflturmas›, Mali Sorumluluk, Hizmetle ‹liflkinin Kesilmesi ve Emeklilik) 139

‹zin Vermeye Yetkili Merciler

Memurlar ve Di¤er Kamu Görevlilerinin Yarg›lanmas› Hakk›nda Kanun ile sorufl-
turma izni vermeye yetkili merciler sayma usulü ile belirlenmifltir. ‹zin vermeye
yetkili merciler afla¤›da yer almaktad›r;
• ‹lçede görevli memurlar ve di¤er kamu görevlileri hakk›nda kaymakam,
• ‹lde ve merkez ilçede görevli memurlar ve di¤er kamu görevlileri hakk›nda
vali,
• Bölge düzeyinde teflkilatlanan kurum ve kurulufllarda görev yapan memur-
lar ve di¤er kamu görevlileri hakk›nda görev yapt›klar› ilin valisi,
• Baflbakanl›k ve bakanl›klar›n merkez ve ba¤l› veya ilgili kurulufllar›nda gö-
rev yapan di¤er memur ve kamu görevlileri hakk›nda o kuruluflun en üst
idari amiri,
• Bakanlar Kurulu karar› ile veya Baflbakanl›k ve bakanl›klar ile ba¤l› kurulufl-
lar›n merkez teflkilat›nda görevli olup ortak kararla atanan memurlar ve di-
¤er kamu görevlileri hakk›nda ilgili bakan veya Baflbakan,
• Türkiye Büyük Millet Meclisinde görevli memurlar ve di¤er kamu görevlile-
ri hakk›nda Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Sekreteri, Türkiye Büyük
Millet Meclisi Genel Sekreteri ve yard›mc›lar› hakk›nda Türkiye Büyük Mil-
let Meclisi Baflkan›,
• Cumhurbaflkanl›¤›nda görevli memurlar ve di¤er kamu görevlileri hakk›nda
Cumhurbaflkanl›¤› Genel Sekreteri, Cumhurbaflkanl›¤› Genel Sekreteri hak-
k›nda Cumhurbaflkan›,
• Büyükflehir belediye baflkanlar›, il ve ilçe belediye baflkanlar›; büyükflehir, il
ve ilçe belediye meclisi üyeleri ile il genel meclisi üyeleri hakk›nda ‹çiflleri
Bakan›,
• ‹lçelerdeki belde belediye baflkanlar› ve belde belediye meclisi üyeleri hak-
k›nda kaymakam, merkez ilçelerdeki belde belediye baflkanlar› ve belde be-
lediye meclisi üyeleri hakk›nda bulunduklar› ilin valisi,
• Köy ve mahalle muhtarlar› ile bu Yasa kapsam›na giren di¤er memurlar ve
kamu görevlileri hakk›nda ilçelerde kaymakam, merkez ilçede vali.
Yetkili mercilerin yokluklar›nda yetkileri vekilleri taraf›ndan bizzat kullan›l›r.
Di¤er yandan, yetkili mercilerin saptanmas›nda memur veya kamu görevlisinin suç
tarihindeki görevi esas al›n›r. Ayr›ca, ast memur ile üst memurun ayn› fiile ifltiraki
hâlinde izin, üst memurun ba¤l› oldu¤u merciden istenir.

Karara ‹tiraz ve ‹tiraz Mercii

Yasa ile yetkili merciin karar›na karfl› itiraz edebilecekler, itiraz süreleri ve itiraz
yeri, hükme ba¤lanm›flt›r (madde 9). Yetkili merci, soruflturma izni verilmesine ve-
ya verilmemesine iliflkin karar›n› Cumhuriyet baflsavc›l›¤›na, hakk›nda inceleme
yap›lan memur veya di¤er kamu görevlisine ve varsa flikâyetçiye bildirir. Sorufltur-
ma izni verilmesine iliflkin karara karfl› hakk›nda inceleme yap›lan memur veya di-
¤er kamu görevlisi; soruflturma izni verilmemesine iliflkin karara karfl› ise Cumhu-
riyet baflsavc›l›¤› veya flikayetçi itiraz yoluna gidebilir. ‹tiraz süresi, yetkili merciin
karar›n›n tebli¤inden itibaren 10 gündür.
‹tiraz›n yap›laca¤› merci memurun unvan›na göre farkl›laflt›r›lm›flt›r. ‹tirazlar,
Dan›fltay ‹kinci Dairesi ve ilgili bölge idare mahkemesidir. Bakanlar Kurulu karar›
ile atananlar, bakanl›k veya baflbakanl›k merkez teflkilatlar›nda ortak kararla (müfl-
terek kararnameyle) atananlar, TBMM personeli, Genel Sekreter hariç Cumhurbafl-
140 Kamu Personel Hukuku

kanl›¤› personeli, büyükflehir, il, ilçe belediye baflkanlar› ve meclis üyeleri ile il ge-
nel meclisi üyeleri hakk›ndaki itirazlar Dan›fltay ‹kinci Dairesi’nde, Yasa kapsam›n-
da olan di¤er kifliler hakk›nda ise yetkili merciin bulundu¤u yarg› çevresindeki
bölge idare mahkemesinde karara ba¤lanacakt›r. ‹tirazlar, öncelikle incelenir ve en
geç 3 ay içinde karara ba¤lan›r. Verilen kararlar kesindir.

Haz›rl›k Soruflturmas›na ‹liflkin Usuller

Memurlar ve Di¤er Kamu Görevlilerinin Yarg›lanmas› Hakk›nda Kanun, haz›rl›k
soruflturmas›na iliflkin usulleri düzenlemifltir. Haz›rl›k soruflturmas› yapacak merci-
ler, memurlar›n büyük ço¤unlu¤u için yetkili ve görevli mahkeme iken üst düzey
memurlar için yetkili ve görevli mahkeme Yasa ile belirlenmifltir.
Yasa’n›n 11. maddesine göre “Soruflturma izninin itiraz edilmeden veya itiraz›n
reddi sonunda kesinleflmesi ya da soruflturma izni verilmemesine iliflkin karara
karfl› yap›lan itiraz›n kabulü üzerine dosya, derhâl yetkili ve görevli Cumhuriyet
baflsavc›l›¤›na gönderilir. ‹zin üzerine ilgili Cumhuriyet Baflsavc›l›¤›, Ceza Muhake-
meleri Usulü Kanunu ve di¤er kanunlardaki yetkilerini kullanmak suretiyle haz›r-
l›k soruflturmas›n› yürütür ve sonuçland›r›r.”
Yasa’n›n 12. maddesinde haz›rl›k soruflturmas›n› yapacak mahkeme ile hâkim
karar› al›nmas› gereken durumlardaki yetkili ve görevli mahkemeler belirlenmifltir.
Buna göre “Haz›rl›k soruflturmas› genel hükümlere göre yetkili ve görevli Cumhu-
riyet baflsavc›l›¤› taraf›ndan yap›l›r. Ancak Cumhurbaflkanl›¤› Genel Sekreteri, Tür-
kiye Büyük Millet Meclisi Genel Sekreteri, müsteflarlar ve valiler ile ilgili olarak ya-
p›lacak olan haz›rl›k soruflturmas› Yarg›tay Cumhuriyet Baflsavc›s› veya Baflsavc›-
vekili, kaymakamlar ile ilgili haz›rl›k soruflturmas› ise il Cumhuriyet baflsavc›s› ve-
ya baflsavc›vekili taraf›ndan yap›l›r.”
“Haz›rl›k soruflturmas› s›ras›nda hâkim karar› al›nmas›n› gerektiren hususlarda
Cumhurbaflkanl›¤› Genel Sekreteri, Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Sekreteri,
müsteflarlar ve valiler için Yarg›tay›n ilgili ceza dairesine, kaymakamlar için il asli-
ye ceza mahkemesine, di¤erleri için ise genel hükümlere göre yetkili ve görevli
sulh ceza hâkimine baflvurulur.”

Davaya Bakmaya Yetkili ve Görevli Mahkeme

Yasa’n›n 13. maddesinde davaya bakmakla yetkili ve görevli mahkeme memurun
unvan›na göre farkl›laflt›r›lm›flt›r. Buna göre “Davaya bakmaya yetkili ve görevli
mahkeme, genel hükümlere göre yetkili ve görevli mahkemedir. Ancak Cumhur-
baflkanl›¤› Genel Sekreteri, Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Sekreteri, müste-
flarlar ve valiler için yetkili ve görevli mahkeme Yarg›tay›n ilgili ceza dairesi, kay-
makamlar için ise il a¤›r ceza mahkemesidir.”

SIRA S‹ZDE Memurlar veSIRA

Di¤er S‹ZDE Kamu Görevlilerinin Yarg›lanmas› Hakk›nda Kanun esas olarak me-
2 murlar›n çok küçük bir bölümü hariç, itiraz›n yap›laca¤› merci, haz›rl›k soruflturmas› ve
davaya bakmaya yönelik mahkeme konusunda genel hükümleri esas almas›, bu özel reji-
D Ü fi Ü N E L ‹ M
me yönelik Delefltirileri
Ü fi Ü N E L ‹ M
temelsiz b›rakm›yor mu?

S O R U Memurun SHaks›z
O R U Suçlamalardan Korunmas›
Yasa’n›n 15. maddesinde, memurlar›n haks›z suçlamalardan korunmas›na yönelik
D‹KKAT
hüküm yer almaktad›r.
D‹KKAT
Bu çerçevede memurlar hakk›ndaki ihbar ve flikâyetlerin
ihbar veya flikâyet edileni ma¤dur etmek amac›yla ve uydurma bir suç isnad› sure-
tiyle yap›ld›¤› haz›rl›k soruflturmas› sonucunda anlafl›l›r ya da yarg›lama sonucun-

N N
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P K ‹ T A P
 6. Ünite - Memur Statüsü IV
(Disiplin, Görevden Uzaklaflt›rma, Ceza Kovuflturmas›, Mali Sorumluluk, Hizmetle ‹liflkinin Kesilmesi ve Emeklilik) 141

da sabit olursa haks›z isnatta bulunanlar hakk›nda yetkili ve görevli Cumhuriyet

baflsavc›l›¤›nca re’sen soruflturmaya geçilir.
Memurlar hakk›ndaki ihbar ve flikâyetlerin ihbar veya flikâyet edileni ma¤dur
etmek amac›yla ve uydurma bir suç isnad› suretiyle yap›lmas› durumunda me-
murun kamu davas› aç›lmas› için Cumhuriyet baflsavc›l›¤›na baflvurma ve haks›z
isnatta bulunanlar hakk›nda genel hükümlere göre tazminat davas› açma hakk›
bulunmaktad›r.

MEMURLARIN MAL‹ SORUMLULU⁄U

Memurlar›n mali sorumlulu¤u, idareye ve idare edilenlere olmak üzere iki türlü-
dür. Anayasa’n›n 129. maddesinin 5. f›kras› ve Devlet Memurlar› Kanunu’nun 12 ve
13. maddeleri konunun genel esaslar›n› hükme ba¤lam›flt›r. 12 ve 13. maddelerde
belirtilen zararlar›n türü, miktarlar›n›n tespiti, takibi, amirlerin sorumluluklar› ve
yap›lacak ifllemlerle ilgili di¤er konular 1983 tarihli Bakanlar Kurulu karar› ile yü-
rürlü¤e giren, Devlete ve Kiflilere Memurlarca Verilen Zararlar›n Nevi ve Miktarla-
r›n›n Tespiti, Takibi, Amirlerinin Sorumluluklar›, Yap›lacak Di¤er ‹fllemler Hakk›n-
da Yönetmelik ile düzenlenmifltir.

Memurlar›n ‹dareye Karfl› Mali Sorumlulu¤u

Devlet Memurlar› Kanunu, memurlar›n idareye karfl› mali sorumlulu¤unu düzenle-
mifltir. Bu çerçevede “kiflisel sorumluluk ve zarar” bafll›kl› 12. maddeye göre “Dev-
let memurlar›, görevlerini dikkat ve itina ile yerine getirmek ve kendilerine teslim
edilen Devlet mal›n› korumak ve her an hizmete haz›r hâlde bulundurmak için ge-
rekli tedbirleri almak zorundad›rlar. Devlet memurunun kas›t, kusur, ihmal veya
tedbirsizli¤i sonucu idare zarara u¤rat›lm›flsa bu zarar›n ilgili memur taraf›ndan ra-
yiç bedeli üzerinden ödenmesi esast›r. Zararlar›n ödettirilmesinde bu konudaki ge-
nel hükümler uygulan›r. Ancak fiilin meydana geldi¤i tarihte en alt derecenin bi-
rinci kademesinde bulunan memurun brüt ayl›¤›n›n yar›s›n› geçmeyen zararlar, ka-
bul etmesi halinde disiplin amiri veya yetkili disiplin kurulu karar›na göre ilgili me-
murca ödenir.”

Resim 6.1
Memurlar›n Mali
Sorumlulu¤u
(Foto¤raf: Yunus
Topal)
142
1982 Anayasas›’n›n 129/5.
maddesine göre “Memurlar
ve di¤er kamu görevlilerinin
yetkilerini kullan›rken
iflledikleri kusurlardan
do¤an tazminat davalar›,
kendilerine rücu edilmek
kayd›yla ve kanunun
gösterdi¤i flekil ve flartlara
uygun olarak ancak idare
aleyhine aç›labilir.”
Kamu Personel Hukuku
Hüküm çerçevesinde memurlar görevlerini dikkat ve özen ile yerine getirmek,
devlet mal›n› korumak ve her an hizmete haz›r hâlde bulundurmak için gerekli
tedbirler almakla görevli ve yetkilidirler. Memurunun kas›t, kusur, ihmal veya ted-
birsizli¤i sonucu idare zarara u¤rat›lm›flsa bu zarar›n ilgili memur taraf›ndan rayiç
bedeli üzerinden ödenmesi esast›r. Rayiç bedelin tespitindeki usul ve esaslar ilgili
Yönetmelik ile düzenlenmifltir. Di¤er yandan, memurlara zararlar›n ödettirilmesin-
de, genel hükümler, yani Borçlar Kanunu’nun hükümleri uygulan›r. ‹dare, zarar›n
tazmini için do¤rudan memurun mali haklar›nda k›s›nt› ve kesinti yapamaz. Fiilin
meydana geldi¤i tarihte, en alt derecenin birinci kademesinde bulunan memurun
brüt ayl›¤›n›n yar›s›n› geçmeyen zararlar, kabul etmesi hâlinde disiplin amiri veya
yetkili disiplin kurulu karar›na göre ilgili memurca ödenir. Di¤er yandan, memur,
maafl›ndan kesinti yap›lmas›n› kabul edebilir. Bu takdirde zarar, memurun maafl›n-
dan kesilebilir. Bu suretle tahsil edilemeyen zararlar için dava ve/veya icra yoluna
gidilir.
Memurlar›n ‹dare Edilenlere Karfl› Mali Sorumlulu¤u
1982 Anayasas›’n›n 129/5. maddesine göre “Memurlar ve di¤er kamu görevlilerinin
yetkilerini kullan›rken iflledikleri kusurlardan do¤an tazminat davalar›, kendilerine
rücu edilmek kayd›yla ve kanunun gösterdi¤i flekil ve flartlara uygun olarak ancak
idare aleyhine aç›labilir.” 1982 Anayasas›’n›n bu hükmü esas olarak Devlet Memur-
lar› Kanunu’nun 13. maddesi ile paraleldir. Devlet Memurlar› Kanunu’nun, 13/1.
maddesine göre “Kifliler kamu hukukuna tabi görevlerle ilgili olarak u¤rad›klar› za-
rarlardan dolay› bu görevleri yerine getiren personel aleyhine de¤il, ilgili kurum
aleyhine dava açarlar. Ancak, Devlet dairelerine tevdi veya bu dairelerce tahsil ve-
ya muhafaza edilen para ve para hükmündeki de¤erli k⤛tlar›n ilgili personel ta-
raf›ndan zimmete geçirilmesi hâlinde, zimmete geçirilen miktar, cezai takibat so-
nucu beklenmeden Hazine taraf›ndan hak sahibine ödenir. Kurumun, genel hü-
kümlere göre sorumlu personele rücu hakk› sakl›d›r.”
Anayasa ve Devlet Memurlar› Kanunu çerçevesinde memurlar, di¤er kamu gö-
revlileri yan›nda kamu hukuku iliflkisi ile istihdam edilen personel düzenlemenin
kifli yönünden kapsam›ndad›r. Buradaki “personel” ifadesi madde gerekçesinde de
belirtildi¤i gibi kamu hukukuna ba¤l› olarak istihdam edilen kamu personelini kas-
tetmektedir. Di¤er yandan, kamu personelinin, kamu hukukuna tabi görevlerle il-
gili ortaya ç›kard›¤› zararlar bu güvence sistemine tabidir. Kamu personelinin gö-
revlerinden kaynaklanmayan verdikleri zararlar bu hükümlere tabi de¤ildir. Ayr›-
ca, kifliler zararlar›ndan dolay› personel aleyhine de¤il, memurun görev yapt›¤› ku-
rum aleyhine dava açarlar. ‹dare ise sorumlu personele, zarar› rücu eder. Ayr›ca,
devlet dairelerine tevdi veya bu dairelerce tahsil veya muhafaza edilen para ve pa-
ra hükmündeki de¤erli k⤛tlar›n ilgili personel taraf›ndan zimmete geçirilmesi hâ-
linde zimmete geçirilen miktar, cezai takibat sonucu beklenmeden Hazine taraf›n-
dan hak sahibine ödeme kural› bulunmaktad›r.
Bu sistem, kamu personeli ve vatandafl yan›nda devlet için de güvence getir-
mektedir. Kamu personeli aç›s›ndan, tazminat bask›s›n› ve sürekli olarak davalar-
la karfl› karfl›ya kalmay› engellemektedir. Ancak kamu personeli ayn› zamanda so-
rumlulu¤u oran›nda zararlar›n kendisinden tahsil edilece¤ini bildi¤i için sorum-
suzca karar almaktan da kaç›nacakt›r. Vatandafl aç›s›ndan ise kamu personeli ye-
rine do¤rudan ilgili idareye karfl› dava açarak u¤rad›¤› zarar›n›n mali aç›dan alt›n-
dan kalkabilecek bir yap›yla muhatap olacakt›r. Devlet ise bir yandan memurlar›n
tazminat bask›s› ile kamu hizmetlerini aksatmas› durumundan kurtulmufl, di¤er
 6. Ünite - Memur Statüsü IV
(Disiplin, Görevden Uzaklaflt›rma, Ceza Kovuflturmas›, Mali Sorumluluk, Hizmetle ‹liflkinin Kesilmesi ve Emeklilik) 143

yandan da gerekti¤inde sorumlulu¤u çerçevesinde kamu personeline rücu hakk›-

na sahip olmufltur.
Ayr›ca 2003 tarih ve 5018 say›l› Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun
71. maddesine dayal› olarak Bakanlar Kurulu taraf›ndan ç›kar›lm›fl olan 2006 tarih-
li Kamu Zararlar›n›n Tahsiline ‹liflkin Usul ve Esaslar Hakk›nda Yönetmelik ile de
kontrol, denetim, inceleme, kesin hükme ba¤lama ya da yarg›lama sonucunda tes-
pit edilen kamu zararlar›n›n tahsiline iliflkin esas ve usuller belirlenmifltir. Bu Yö-
netmelik, düzenleyici ve denetleyici kurumlar hariç olmak üzere, genel idare kap-
sam›ndaki kamu idarelerinde tespit edilen kamu zararlar›ndan do¤an alacaklar›
kapsar.
Yine Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun 44. maddesine dayal› olarak
Bakanlar Kurulu taraf›ndan 2007 tarihinde yay›nlanm›fl olan Tafl›n›r Mal Yönetme-
li¤i’nin 5. maddesi çerçevesinde kamu idarelerine ait tafl›n›rlar›n muhafazas› ile gö-
revli olan veya kendilerine kullan›lmak üzere tafl›n›r teslim edilen kamu görevlile-
ri bu tafl›n›rlar› en iyi flekilde muhafaza etmek, gerekli bak›m ve onar›mlar›n› yap-
mak veya yapt›rmak, verilifl amac›na uygun bir flekilde kullanmak ve görevin so-
na ermesi veya görevden ayr›lma hâlinde iade etmek zorundad›r. Di¤er yandan,
zimmetle teslim edilen dayan›kl› tafl›n›rlar, kullan›c›lar› taraf›ndan baflkas›na devre-
dilemez. Kullan›c›lar›n›n görevden ayr›lmas› hâlinde söz konusu tafl›n›rlar›n amba-
ra iade edilmesi zorunludur. Bu flekilde teslim yap›lmadan personelin kurumla ili-
fli¤i kesilmez. Ayr›ca, Tafl›n›rlar›n muhafazas›ndan ve yönetilmesinden sorumlu
olanlar›n, gerekli tedbirlerin al›nmamas› veya özenin gösterilmemesi nedeniyle ta-
fl›n›r›n kullan›lmaz hâle gelmesi veya yok olmas› sonucunda sebep olduklar› kamu
zararlar› hakk›nda 27/9/2006 tarihli ve 2006/11058 say›l› Bakanlar Kurulu Karar› ile
yürürlü¤e konulan Kamu Zararlar›n›n Tahsiline ‹liflkin Usul ve Esaslar Hakk›nda
Yönetmelik hükümleri uygulan›r. Kullan›lmak üzere kendilerine tafl›n›r teslim edi-
len kamu görevlilerinin kas›t, kusur, ihmal veya tedbirsizlik ya da dikkatsizlikleri
nedeniyle oluflan kamu zarar›, de¤er tespit komisyonu taraf›ndan tespit edilecek
rayiç bedeli üzerinden, ilgili mevzuat hükümleri uygulanmak suretiyle tahsil edilir.

MEMURLARIN H‹ZMETLE ‹L‹fiK‹S‹N‹N KES‹LMES‹

Memurlar, önceki ünitelerde aç›klad›¤›m›z gibi statü hukukuna ba¤l› olarak istih-
dam edilirler. Bu olgunun bir sonucu olarak memurlar›n hizmetle iliflkisinin kesil- Memurlar›n statü hukukuna
mesi, ancak yasa ile belirlenmifl objektif durum ve koflullarda mümkündür. Devlet ba¤l› olarak istihdam
edilmesinin bir sonucu
Memurlar› Kanunu’nu da “memurlu¤un sona ermesi” bafll›kl› 4. bölümünde me- olarak memurlar›n hizmetle
murlar›n hizmetle iliflkisinin kesilmesinin durum ve koflullar›n› hüküm alt›na alm›fl- iliflkisinin kesilmesi ancak
yasa ile belirlenmifl objektif
t›r. Yasa’n›n 98. maddesinde memurlar›n hizmetle iliflkisinin kesilmesine iliflkin du- durum ve koflullarda
rum ve koflullar› flöyle s›ralanm›flt›r; mümkündür.
(1) Memurluktan ç›kar›lma
(2) Memurlu¤a al›nma flartlar›ndan herhangi birini tafl›mad›¤›n›n sonradan anla-
fl›lmas› ya da sonradan kaybetmesi
(3) Memurluktan çekilme ve çekilmifl say›lma
(4) Memurun emekliye ayr›lmas›
(5) Memurun ölümü
Yasa’da yer alan bu hükümler yan›nda, Anayasa ve di¤er yasalarda yer alan hü-
kümlere göre memurlukla ba¤daflmayan bir görevi memurun kabul etmesi duru-
munda hizmetle iliflkisi kesilir. Böylece son bir durum olarak (6) Memurun Görev-
le Ba¤daflmayan Baflka Bir Görevi Yapmas›n› ekleyebiliriz.
144 Kamu Personel Hukuku

Memurluktan Ç›kar›lma
Devlet Memurlar› Kanunu’na göre memurluktan ç›kar›lma disiplin cezas› arac›l›¤›
ile olur. Yukar›da inceledi¤imiz gibi Yasa’n›n 125. maddesinin E bendi uyar›nca
memurlar, “devlet memurlu¤undan ç›karma” disiplin cezas› ile cezaland›r›labilir.
Devlet memurlu¤undan ç›kar›lan memur, bir daha memurlu¤a atanamaz.

Memurlu¤a Al›nma fiartlar›ndan Her Hangi Birini

Tafl›mad›¤›n›n Sonradan Anlafl›lmas› ya da Sonradan
Kaybetmesi
Memurlar›n, hizmete al›nma koflullar›ndan herhangi birine sahip olmad›¤› sonra-
dan anlafl›l›r ya da bu koflullardan herhangi birini sonradan kaybederse memurun
hizmetle iliflkisi kesilir. Memuriyete girmenin genel ve özel koflullar›, önceki ünite-
lerde aç›klad›¤›m›z gibi Yasa’n›n 48. maddesinde hüküm alt›na al›nm›flt›r. Memur-
lar›n bu koflullara hizmeti boyunca sahip olmas› gereklidir.

Memurluktan Çekilme ve Çekilmifl Say›lma

Memur, kendi iradesi ile istifa ederek memurluk statüsünden çekilebilir. Memurun
hizmete girmesi gibi istifas› da kendi serbest iradesi ile olur. Memurun çekilmesi
serbest iradesi ile olmakla birlikte Devlet Memurlar› Kanunu ile saptanan belirli
usulleri gerektirir. Öncelikle memur çekilme iradesini yaz›l› olarak idareye iletme-
si gereklidir. ‹darenin, memurun yaz›l› istifa beyan›n› kabulü koflulu Yasa’da yer
almamaktad›r. Ancak memurun çekilmesi belirli usullere ba¤lanm›flt›r. Memurlar›n
çekilmesine iliflkin kurallar ile mali ve cezai sorumluluklar› sakl› kalmak üzere bu
kurallara ayk›r› hareket eden memurlara getirilen yapt›r›mlar flunlard›r;
• “Çekilmek istiyen memur yerine atanan kimsenin gelmesine veya çekilme
iste¤inin kabulüne kadar görevine devam eder. Yerine atanan kimse bir aya
kadar gelmedi¤i veya yerine bir vekil atanmad›¤› takdirde, üstüne haber ve-
rerek görevini b›rakabilir (madde 94/2).” Bu kurala uyarak memuriyetten
çekilenler 6 ay, uymadan görevlerinden ayr›lanlar bir y›l geçmeden memur-
lu¤a al›namaz.
• “Ola¤anüstü mazeretle çekilenler, üstüne haber vermek flart›yla bir ay kay-
d›na tabi de¤ildir” (madde 94/3). Bu kurala uyarak memuriyetten çekilenler
6 ay geçmeden memurlu¤a al›namaz.
• “Çekilen Devlet memurlar›ndan devir ve teslim ile yükümlü olanlar, bu ifl-
lemlerin sonuna kadar görevlerini b›rakamazlar. Hizmet icaplar›na göre de-
vir ve teslim ifllemleri için gerekli süreler, yönetmelikte belirtilir” (madde
95). Bu kurala uymadan memuriyetten çekilenler 3 y›l geçmeden memurlu-
¤a al›namaz.
• “Ola¤anüstü hâl, s›k›yönetim, seferberlik ve savafl hallerinde veya genel ha-
yata müessir afetlere u¤rayan yerlerdeki Devlet memurlar› yerine atanacak-
lar gelip ifle bafllamad›kça görevlerini b›rakamazlar” (madde 96). Bu kurala
ayk›r› hareket edenler hiçbir surette, memurlu¤a al›namaz.
Devlet Memurlar› Kanunu’na göre memurlar, Yasa’da say›lan nedenlerin ortaya
ç›kmas› durumunda dolay› çekilmifl say›l›r. Memurlar›n çekilmifl say›lmas›, memu-
run iradesi ile gerçekleflir. Memurlar›n çekilmifl say›lacaklar› ve böylece hizmetle
iliflkilerinin kesilece¤i durumlar afla¤›da yer almaktad›r;
• Memurun, izinsiz ya da kurumlar›nca kabul edilen mazereti olmaks›z›n göre-
vini terk etmesi ve bu terkin kesintisiz 10 gün devam etmesi hâlinde, yaz›l›
müracaat flart› aranmaks›z›n çekilme iste¤inde bulunulmufl say›l›r (madde 94)
 6. Ünite - Memur Statüsü IV
(Disiplin, Görevden Uzaklaflt›rma, Ceza Kovuflturmas›, Mali Sorumluluk, Hizmetle ‹liflkinin Kesilmesi ve Emeklilik) 145

• Bilgilerini artt›rmak için yabanc› ülkelere gönderilen memurlar, izin bitiminde

yol süresi hariç 15 gün içinde görevlerine dönmek zorundad›r. Sürelerinin bi-
timinde görevlerine bafllamayan memurlar çekilmifl say›l›r (madde 79).
• Görev yapt›klar› yerlerden, baflka yerdeki bir göreve atanan, Yasa ile belirlen-
mifl süre koflullar›na uymazsa memurluktan çekilmifl say›l›rlar (madde 63).
• Hazarda (bar›flta) e¤itim ve manevra maksad›yla ya da seferde muvazzafl›k
hizmeti d›fl›nda silah alt›na al›nan memurlar, terhislerinden sonra görevleri-
ne bafllamamalar› durumunda çekilmifl say›l›r (madde 82).
• Memur iken muvazzaf askerlik hizmetini yapmak üzere silah alt›na al›nan-
lardan askerlik görevini tamamlay›p memuriyete dönmek isteyenler, terhis
tarihinden itibaren 30 gün içinde kurumlar›na baflvurmak zorundad›r. Bu
süre içerisinde baflvurmayan memurlar çekilmifl say›l›r (madde 83).
• Kadrosu kald›r›lan memurlar, kendi kurumlar›ndaki ya da baflka kurumlarda-
ki yeni görevlere atand›klar›nda, Yasa’n›n 62 ve 63. maddesindeki süreler içe-
risinde yeni görevlerine bafllamad›klar› takdirde çekilmifl say›l›r (madde 91).
• Memurun ayl›ks›z izin süresinin bitiminden önce mazereti gerektiren sebe-
bin ortadan kalkmas› hâlinde, on gün içinde göreve dönmesi zorunludur.
Ayl›ks›z izin süresinin bitiminde veya mazeret sebebinin kalkmas›n› izleyen
on gün içinde görevine dönmeyenler, memuriyetten çekilmifl say›l›r (mad-
de 108).

Memurun Emekliye Ayr›lmas›

Memurun, iste¤i, yafl haddi, malullük nedenlerinden biri ile emekliye ayr›lmas› so-
nucu hizmetle iliflkisi kesilir. Memur, ilgili Yasa’daki koflullar› yerine getirdi¤i tak-
dirde kendi iste¤i ile emeklili¤e hak kazan›r. Di¤er yandan, memurlar genel olarak
belirli bir azami yafla ulaflt›klar›nda emekli olmak zorundad›r. Memurlar için zorun- Memurlar için zorunlu
emeklilik yafl›, genel kural
lu emeklilik yafl›, genel kural olarak 65 yaflt›r. Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sand›- olarak 65 yaflt›r. Türkiye
¤› Kanunu ile yafl haddi, bir k›s›m memur için 65 yafl›n alt›nda tespit edildi¤i gibi, Cumhuriyeti Emekli Sand›¤›
Kanunu ile yafl haddi, bir
65 yafl›ndan sonra çal›flt›r›labilen istisnai görevler de mevcuttur (madde 40). Ayr›- k›s›m memur için 65 yafl›n
ca, memurlar, malulen emekli olabilir. Son olarak memur, kendi iste¤i d›fl›nda ida- alt›nda tespit edildi¤i gibi
65 yafl›ndan sonra
re taraf›ndan re’sen emekliye ayr›labilir. Memurlar›n emekliye sevk onaylar›n›n na- çal›flt›r›labilen istisnai
s›l gerçeklefltirilece¤i, 5510 say›l› Sosyal Sigortalar ve Genel Sa¤l›k Sigortas› Kanu- görevler de mevcuttur.
nu’nun 48. maddesinde düzenlenmifltir.

Memurun Ölümü
Memurun ölümü durumunda hizmetle iliflkisi kesilir.

Memurun Görevle Ba¤daflmayan Baflka Bir Görevi

Yapmas›
Memurun yegâne u¤rafl› yapt›¤› görev olmal›d›r. Bu do¤rultuda memuriyetle ba¤-
daflmayan görevleri yapan memurlar›n hizmetle iliflkisi kesilir. Örnek olarak 1982
Anayasas›’n›n 82. maddesinde milletvekilli¤i ile ba¤daflmayan görevler aras›nda
memurluk gösterilmifltir.
146 Kamu Personel Hukuku

MEMURLARIN EMEKL‹L‹K HAKKI

Memurlara emeklilik hakk›, önceki ünitelerde aç›klad›¤›m›z gibi ilk kez 1881 tarih-
li Memûrîni Mülkiyye Terakkî ve Tekâüd Kararnamesi ile tan›nm›flt›r. Bu tarihten
sonra de¤iflik emeklilik yasalar› ile memurlar›n emeklilik hakk› düzenlenmifl ve ni-
hayet 1949 tarihli ve 5434 say›l› Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sand›¤› Kanunu ile
memurlar›n emeklilik rejimi bütüncül olarak hüküm alt›na al›nm›flt›r. 1982 Anaya-
sas›’n›n 60. maddesi ile “Herkes, sosyal güvenlik hakk›na sahiptir” denilmifl ve
devletin bu güvenli¤i sa¤lay›c› tedbir almas› ve teflkilat› kurmas› anayasa taraf›n-
dan devlete bir edim olarak yüklenmifltir. Devlet Memurlar› Kanunu’nun memur-
lar›n genel haklar› aras›nda emeklilik hakk› say›lm›fl ve bu hakk›n özel yasa ile dü-
zenlenece¤i hüküm alt›na al›nm›flt›r.
Memurlar›n emeklilik rejimi, 2006 tarihli 5510 say›l› Sosyal Sigortalar ve Genel
Sa¤l›k Sigortas› Kanunu ile yeniden düzenlenmifltir. Bu do¤rultuda önceden farkl›
kurum, yap› ve koflullar çerçevesinde var olan kesimlerin emeklilik sistemleri ile
memurlar›n emeklilik rejimleri tek yap› içerisinde birlefltirilmifltir. Ancak, Sosyal Si-
gortalar ve Genel Sa¤l›k Sigortas› Kanunu’nun memurlar›n emeklilik rejimlerine
iliflkin hükümleri, Anayasa Mahkemesi taraf›ndan iptal edilmifltir (Anayasa Mahke-
mesi Karar›, E. 2006/111, K. 2006/112).
Anayasa Mahkemesi’nin iptal karar› ile birlikte memurlar›n emeklilik rejimleri,
ikili bir yap› arz etmifltir. Emeklilik rejimi aç›s›ndan, 1 Ekim 2008 öncesinde bir ay-
l›k memurluk hizmeti olanlar için 5434 say›l› Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sand›¤›
Kanunu’nun ilgili hükümlerinin uygulanmas›na devam edilmifl, bu tarihten sonra
memur olanlara ise 5510 say›l› Sosyal Sigortalar ve Genel Sa¤l›k Sigortas› Kanu-
nu’nun uygulanmas› esas› getirilmifltir. Bu çerçevede Türkiye Cumhuriyeti Emekli
Sand›¤› Kanunu’na ba¤l› olarak emeklilik haklar› devam edenler “eski memurlar”,
Sosyal Sigortalar ve Genel Sa¤l›k Sigortas› Kanunu’na ba¤l› olarak devam edenler
ise “yeni memurlar” olarak adland›r›lm›fllard›r.
 6. Ünite - Memur Statüsü IV
(Disiplin, Görevden Uzaklaflt›rma, Ceza Kovuflturmas›, Mali Sorumluluk,Hizmetle ‹liflkinin Kesilmesi ve Emeklilik) 147

Özet

N
A M A Ç
Memurlar›n disiplin rejimini aç›klayabilmek.
önüne alarak görevden uzaklaflt›rma yetkisini kul-
1 lanmas› Yasa’n›n amir kural›d›r.
Disiplin rejimi, memurlara belirli edimleri yerine
getirme ve yasaklara uyma, bunun sonucu olarak
kamu hizmetlerinin sürekli, düzenli ve gere¤i gi-
N
A M A Ç
Memurlar›n ceza kovuflturmas›n› tan›mlaya-
3 bilmek.
bi vatandafllara sunulmas›n› sa¤lamay› amaçlayan
Memurlar hakk›nda ceza kovuflturmas› yap›lmas›
kurallar ve süreçler bütünüdür. Memurlar›n ko-
vatandafllardan farkl› rejime tabidir. 1999 y›l›nda
nulan yasaklara karfl› fiil ve hâllerinde uygulanan
4483 say›l› Memurlar ve Di¤er Kamu Görevlileri-
yapt›r›mlar disiplin düzenini oluflturur. Memurla-
nin Yarg›lanmas› Hakk›nda Kanun ile memurla-
r›n disiplin rejiminin Anayasa, yasalar ve içtihat-
r›n ceza kovuflturmas› rejimi yeni esaslara göre
larla belirlenen ilkeleri bulunmaktad›r. Bu ilkeler
düzenlenmifltir. Memurlar›n görevleri ile ilgili ifl-
ilgili yaz›nda farkl› türden s›n›fland›r›lmakla bir-
ledi¤i isnat edilen suçlar›n ceza kavuflturmas›nda
likte temel ilkeler flunlard›r; Kanunilik ‹lkesi, Öl-
vatandafllardan farkl› usullere tabi olmas›, esas
çülülük ‹lkesi, Savunma Hakk›n›n Dokunulmazl›-
olarak memurun flahs›n› korumak amac›n› güt-
¤› ‹lkesi, Ayn› Fiil ve Hâle Birden Fazla Ceza Ve-
meyen bir uygulamad›r. Bu uygulama, bir yan-
rilememesi ‹lkesi, Geçmifle Yürümezlik ‹lkesi,
dan memurlar›n statü hukukuna ba¤l› olarak is-
Lehte Olan Hükmün Uygulanmas› ‹lkesi, fiüphe-
tihdam edilmesinin, di¤er yandan da kamu hiz-
den San›k Yararlan›r ‹lkesi, Bir Derece Hafif Ceza
metlerinin sürekli ve düzenli olarak vatandafllara
Verilmesi Yetkisi, Aleyhte Düzeltme Yasa¤›d›r.
sunulmas›n›n bir gere¤idir. Memurlar›n ceza ko-
Devlet Memurlar› Kanunu’nda yer alan disiplin
vuflturmas› usulü, memurun iflledi¤i isnat edilen
cezalar› en hafifinden a¤›r›na flunlard›r; Uyarma,
suçun niteli¤ine ba¤l› olarak üç türe ayr›lmakta-
K›nama, Ayl›ktan Kesme, Kademe ‹lerlemesinin
d›r. Bunlar, genel usullere, özel yasalara ve 4483
Durdurulmas›, Devlet Memurlu¤undan Ç›karma.
say›l› Yasa’ya göredir. 4483 say›l› Memurlar ve

N
Di¤er Kamu Görevlilerinin Yarg›lanmas› Hakk›n-
Memurlar›n görevden uzaklaflt›r›lmas›n› tan›m-
A M A Ç da Kanun ile memurlar›n görevleri sebebiyle iflle-
2 layabilmek.
dikleri suçlardan dolay› yarg›lanabilmeleri için
Memurlar hakk›nda disiplin soruflturmas› veya ce-
uygulanacak esas ve usuller belirlenmifltir. Yasa,
za kovuflturmas› aç›lmas› durumlar›nda memurlar
memurlar›n görevleriyle ilgili iflledi¤i iddia edilen
ihtiyati tedbir olarak görevden uzaklaflt›r›labilir.
suçlarla ilgili olarak yetkili mercilerce izin veril-
Memurlar›n görevden uzaklaflt›r›lmas› geçici bir
mesi ve ön inceleme yap›lmas› usulünü belirler.
tedbirdir. Devlet Memurlar› Kanunu’na göre gö-
Yasa di¤er yandan, memurlar›n büyük ço¤unlu-
revden uzaklaflt›rma, “Devlet kamu hizmetlerinin
¤u için haz›rl›k soruflturmas›n› yürütecek ve da-
gerektirdi¤i hâllerde görevi bafl›nda kalmas›nda
vaya bakmakla görevli ve yetkili mahkemeyi ge-
sak›nca görülecek Devlet memurlar› hakk›nda al›-
nel esaslar çerçevesinde düzenlemifl, yaln›zca üst
nan ihtiyati bir tedbirdir” (madde 137). Yasa’ya
düzey memurlar hakk›nda haz›rl›k soruflturmas›-
göre, görevden uzaklaflt›rma, devlet kamu hiz-
n› yürütecek ve davaya bakacak yetkili ve görev-
metlerinin gerektirdi¤i hâllerde ve görevi bafl›nda
li mahkemesi genel hükümlerden ay›rm›flt›r.

N
kalmas›nda sak›nca görülecek memurlar hakk›n-
da uygulan›r. Bu çerçevede, hakk›nda disiplin so- A M A Ç
Memurlar›n mali sorumlulu¤unu aç›klayabilmek.
ruflturmas› ya da ceza kovuflturmas› yürütülen 4
Memurlar›n mali sorumlulu¤u, idareye ve idare
memurun görevde kalmas›n›n kamu hizmetinin
edilenlere olmak üzere iki türlüdür. Anayasa’n›n
yürütülmesini engellemesi veya soruflturman›n
129. maddesinin 5. f›kras› ve Devlet Memurlar›
selameti aç›s›ndan sak›nca do¤urmas› durumla-
Kanunu’nun 12 ve 13. maddeleri konunun genel
r›nda memurun görevden uzaklaflt›r›lmas› esast›r.
esaslar›n› hükme ba¤lam›flt›r. Devlet Memurlar›
Görevden uzaklaflt›rmada yetkili makam›n takdi-
Kanunu’nun 12. maddesi, memurlar›n idareye
ri Yasa taraf›ndan bu iki unsur ile s›n›rland›r›lm›fl-
karfl› mali sorumlulu¤unu düzenlemifltir. 1982
t›r. Yetkili makam her durumda bu iki unsuru göz
148 Kamu Personel Hukuku

Anayasas›’n›n 129/5. maddesine göre “Memurlar N

A M A Ç
Memurlar›n emeklilik hakk›n› aç›klayabilmek.
ve di¤er kamu görevlilerinin yetkilerini kullan›r- 6
Memurlar›n emeklilik rejimi, 2006 tarihli 5510 sa-
ken iflledikleri kusurlardan do¤an tazminat dava-
y›l› Sosyal Sigortalar ve Genel Sa¤l›k Sigortas›
lar›, kendilerine rücu edilmek kayd›yla ve kanu-
Kanunu ile yeniden düzenlenmifltir. Bu do¤rul-
nun gösterdi¤i flekil ve flartlara uygun olarak an-
tuda, önceden farkl› kurum, yap› ve koflullar çer-
cak idare aleyhine aç›labilir.” 1982 Anayasas›’n›n
çevesinde var olan kesimlerin emeklilik sistem-
bu hükmü esas olarak Devlet Memurlar› Kanu-
leri ile memurlar›n emeklilik rejimleri tek yap›
nu’nun 13. maddesi ile paraleldir.
içerisinde birlefltirilmifltir. Ancak, Sosyal Sigorta-

N
lar ve Genel Sa¤l›k Sigortas› Kanunu’nun me-
Memurlar›n hizmetle iliflkisinin kesilmesini ta-
A M A Ç murlar›n emeklilik rejimlerine iliflkin hükümleri,
5 n›mlayabilmek.
Anayasa Mahkemesi taraf›ndan iptal edilmifltir.
Memurlar, statü hukukuna ba¤l› olarak istihdam
Anayasa Mahkemesi’nin iptal karar› ile birlikte
edilir. Bu olgunun bir sonucu olarak, memurla-
memurlar›n emeklilik rejimleri, ikili bir yap› arz
r›n hizmetle iliflkisinin kesilmesi, ancak yasa ile
etmifltir.
belirlenmifl objektif durum ve koflullarda müm-
kündür. Memurlar›n hizmetle iliflkisinin kesilme-
sine iliflkin durum ve koflullar flöyledir; (1) Me-
murluktan ç›kar›lma; (2) Memurlu¤a al›nma flart-
lar›ndan her hangi birini tafl›mad›¤›n›n sonradan
anlafl›lmas› ya da sonradan kaybetmesi; (3) Me-
murluktan çekilme ve çekilmifl say›lma; (4) Me-
murun emekliye ayr›lmas›; (5) Memurun ölümü;
(6) Memurun Görevle Ba¤daflmayan Baflka Bir
Görevi Yapmas›.
 6. Ünite - Memur Statüsü IV
(Disiplin, Görevden Uzaklaflt›rma, Ceza Kovuflturmas›, Mali Sorumluluk,Hizmetle ‹liflkinin Kesilmesi ve Emeklilik) 149

Kendimizi S›nayal›m
1. Afla¤›dakilerden hangisi Devlet memurlar› Kanu- 6. Memurlar›n görevleri sebebiyle iflledi¤i isnat edilen
nu’nda yer alan disiplin cezalar›ndan de¤ildir? suçlar›n ceza kovuflturmas› rejimi günümüzde hangi
a. Uyarma Yasa ile özel olarak düzenlenmifltir?
b. Ayl›ktan kesme a. Memurlar ve Di¤er Kamu Görevlilerinin Yarg›-
c. Kademe ilerlemesinin durdurulmas› lanmas› Hakk›nda Kanun
d. K›nama b. Devlet Memurlar› Kanunu
e. Yer de¤ifltirme c. Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu
d. Mal Bildiriminde Bulunulmas›, Rüflvet ve Yol-
2. Devlet Memurlar› Kanunu’na göre “siyasi partiye gir- suzlukla Mücadele Kanunu
mek” fiili hangi disiplin cezas›n› gerektirir? e. ‹cra ‹flas Kanunu
a. Ayl›ktan kesme
b. Devlet memurlu¤undan ç›karma 7. Memurlar ve Di¤er Kamu Görevlilerinin Yarg›lan-
c. Kademe ilerlemesinin durdurulmas› mas› Hakk›nda Kanuna göre, Türkiye Büyük Millet Mec-
d. K›nama lisinde görevli memurlar ve di¤er kamu görevlileri hak-
e. Uyarma k›nda soruflturma izni vermeye yetkili merci afla¤›daki-
lerden hangisidir?
3. Devlet kamu hizmetlerinin gerektirdi¤i hallerde, gö- a. Cumhurbaflkan›
revi bafl›nda kalmas›nda sak›nca görülecek Devlet me- b. Adalet Bakan›
murlar› hakk›nda al›nan ihtiyati tedbire ne ad verilir? c. Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Sekreteri
a. Sicil d. Türkiye Büyük Millet Meclisi Baflkanl›k Divan›
b. Disiplin cezas› e. Baflbakanl›k Müsteflar›
c. Görevden uzaklaflt›rma
d. Sorumluluk 8. Osmanl›-Türk Memurluk Rejiminde, memurlar›n
e. De¤erlendirme özel ceza kavuflturmas› rejimi ilk defa hangi özel yasa
ile bütüncül olarak düzenlenmifltir?
4. Afla¤›dakilerden hangisi Devlet Memurlar› Kanu- a. Devlet Memurlar› Kanunu
nu’na göre, memurlar› görevden uzaklaflt›rmaya yetkili b. Memurîn Kanunu
makamlardand›r? c. Memurîn Muhakemat› Hakk›nda Kanunu Mu-
a. Uzman vakkat
b. Bakanl›k müfettifli d. Memûrîni Mülkiyye Terakkî ve Tekâüd Karar-
c. fief namesi
d. Memur e. Maâflat Kararnamesi
e. Raportör
9. Afla¤›dakilerden hangisi memurlar›n hizmetle iliflkisi-
5. Afla¤›dakilerden hangisi memurlar›n görevleri sebe- nin kesilmesine iliflkin durum ve koflullardan de¤ildir?
biyle iflledi¤i isnat olunan suçlardan dolay› vatandafllar- a. Memurun emekliye ayr›lmas›
dan farkl› ceza kovuflturmas› rejimine tabi olmas›n›n te- b. Memurluktan ç›kar›lma
mel nedenidir? c. Memurluktan çekilme
a. Memurlar›n ayr›cal›kl› olmas› d. Memurun 3 ayl›k sa¤l›k raporu almas›
b. Memurlar›n özerkli¤i e. Memurun ölümü
c. Memurlar›n dokunulmazl›¤›
d. Kamu hizmetlerinin sürekli ve düzenli olarak 10. 1 Ekim 2008 öncesinde bir ayl›k memurluk hizmet
vatandafllara sunulmas› olan memurlar›n emeklilik hakk› hangi Yasaya tabidir?
e. kamu hizmetlerinin meccanili¤i a. Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sand›¤› Kanunu
b. Sosyal Sigortalar ve Genel Sa¤l›k Sigortas› Kanunu
c. Sosyal Sigortalar Kanunu
d. Esnaf ve Sanatkârlar ve Di¤er Ba¤›ms›z Çal›flan-
lar Sosyal Sigortalar Kurumu Kanunu
e. Memurîn Kanunu
150 Kamu Personel Hukuku
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›
1. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Memurlar›n Disiplin Reji-
mi” bölümünü yeniden okuyunuz.
2. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Memurlar›n Disiplin Reji-
mi” bölümünü yeniden okuyunuz.
3. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Memurlar›n Görevden Uzak-
laflt›r›lmas›” bölümünü yeniden okuyunuz.
4. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Memurlar›n Görevden Uzak-
laflt›r›lmas›” bölümünü yeniden okuyunuz.
5. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Memurlar›n Ceza Kovufltur-
mas›” bölümünü yeniden okuyunuz.
6. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Memurlar›n Ceza Kovufltur-
mas›” bölümünü yeniden okuyunuz.
7. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Memurlar›n Ceza Kovufltur-
mas›” bölümünü yeniden okuyunuz.
8. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Memurlar›n Ceza Kovufltur-
mas›” bölümünü yeniden okuyunuz.
9. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Memurlar›n Hizmetle ‹liflki-
sinin Kesilmesi” bölümünü yeniden okuyunuz.
10. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Memurlar›n Emeklilik Hak-
k›” bölümünü yeniden okuyunuz.
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›
S›ra Sizde 1
Memur disiplin hukukunda kanunsuz ceza olmaz iken,
kanun taraf›ndan belirlenmemifl fiil ve hâller suç olarak
kabul edilir ve bu suçlara ceza verilir. Bu olgunun ne-
denselli¤i, yaflam›n karmafl›kl›¤› ve de¤iflkenli¤i ile ka-
mu hizmetlerinin sunulmas›nda, hizmet kurumunun ni-
teli¤inin farkl› koflullar› ortaya ç›karabilmesi gelmekte-
dir. Tamamen liste usulü sayma yöntemi, ortaya ç›kabi-
lecek farkl› fiil ve hâllerin cezas›z kalmas›na yol açabi-
lece¤i gibi bu alan› bütünüyle amirin takdirine b›rak-
mak da keyfili¤i art›racakt›r. Devlet Memurlar› Kanu-
nu’nu ara bir formülle, örnekleme yapm›fl ve amirlere
ba¤l› k›yas yetkisi tan›m›flt›r. Belirtmek gerekir ki k›yas-
ta ölçülülük ilkesi öne ç›kmakta ve suç ile ceza aras›n-
da amirin adil bir denge kurmas› esas olmaktad›r.
S›ra Sizde 2
Evet, kan›m›zca b›rak›yor. Özellikle 1999 y›l›nda kabul
edilen Memurlar ve Di¤er Kamu Görevlilerinin Yarg›-
lanmas› Hakk›nda Kanun ile genel ceza muhakeme re-
jimi temel al›nm›fl, 1913 tarihli sistemdeki ilk sorufltur-
ma - son soruflturma usulünden vazgeçilerek idaredeki
izin yöntemine ön inceleme ad› verilmifltir. Önceki sis-
temde ise idaredeki aflama, muhakeme sisteminin bir
aflamas› gibi ifllemekteydi. Bu çerçevede itiraz›n yap›la-
ca¤› merci, haz›rl›k soruflturmas› ve davaya bakmaya
yönelik mahkeme konusunda genel hükümleri esas
al›nmakta, yaln›zca üst düzey memurlar için yetkili ve
görevli merci de¤iflmektedir.
Yararlan›lan Kaynaklar
Akgüner, Tayfun (2001) Kamu Personel Yönetimi.
Geniflletilmifl Dördüncü Bas›m. ‹stanbul, Der Yay›nevi.
Aslan, Onur Ender (2000). “Memurlar›n Yarg›lanmas›
Hakk›ndaki Yeni Yasa Üzerine Düflünceler”, Amme
‹daresi Dergisi. Cilt 33, Say› 1.
Gözler, Kemal (2003). ‹dare Hukuku. Cilt II. Bursa:
Ekin Kitabevi.
Kaya, Cemil (2005). “Memur Disiplin Suç ve Cezalar›na
ve Disiplin Soruflturmas›na Hakim Olan Temel
‹lkeler”, Amme ‹daresi Dergisi. Cilt 38, Say› 2.
Y›ld›r›m, Turan ve di¤erleri (2012). ‹dare Hukuku. 3.
Bask›. ‹stanbul XII Levha Yay›nc›l›k.
7
KAMU PERSONEL HUKUKU

Amaçlar›m›z

N
Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;

N
Askerî personel rejimini aç›klayabilecek,

N
Hâkim ve savc›lar›n personel rejimini tan›mlayabilecek,
Akademik personel rejimini aç›klayabilecek bilgi ve becerilere sahip olacak-
s›n›z.

Anahtar Kavramlar
• Di¤er Kamu Görevlileri • Savc›
• Subay • Mahkemelerin Ba¤›ms›zl›¤›
• Astsubay • Hâkimlik Teminat›
• Rütbe • Ö¤retim Eleman›
• Hâkim • Ö¤retim Üyesi

‹çindekiler

Di¤er Kamu • ASKERÎ PERSONEL REJ‹M‹

Görevlileri (Askerî • HÂK‹M VE SAVCILARIN PERSONEL
Kamu Personel Personel, Hâkim- REJ‹M‹
Hukuku Savc›lar ve Akademik
Personel • AKADEM‹K PERSONEL REJ‹M‹
 Di¤er Kamu Görevlileri
(Askerî Personel,
Hâkim-Savc›lar ve
Akademik Personel)

ASKERÎ PERSONEL REJ‹M‹

Askerî personel, Türk Silâhl› Kuvvetlerinde görev yapan, yükümlüler ve sivil me-
murlar d›fl›ndaki personeldir. 1961 tarih ve 211 say›l› Türk Silâhl› Kuvvetleri ‹ç Hiz-
met Kanunu’nun de¤iflik 1. maddesinde Türk Silâhl› Kuvvetleri flöyle tan›mlanm›fl-
t›r; “Türk Silâhl› Kuvvetleri: Kara (Jandarma dahil), Deniz (Sahil Güvenlik dahil) ve
Hava Kuvvetleri subay, askerî memur, astsubay, erbafl ve erleri ile askerî ö¤renci-
lerden teflekkül eden ve seferde ihtiyatlarla ikmal edilen, kadro ve kurulufllarla tefl-
kilât› gösterilen silâhl› Devlet kuvvetidir.”

Askerî Personelin Genel Rejimi

Türk Silâhl› Kuvvetlerinin Anayasa ve yasalarca verilen görevleri, temelde üç tür
kamu görevlisi eliyle yürütülür. Birinci küme, yaflam u¤rafl› olarak askerlik mesle-
¤ini yürüten kesimdir. Bu küme kendi içerisinde üç alt kümeye ayr›l›r. Bunlar, su-
baylar, astsubaylar ile uzman erbafl ve erlerdir. Bu alt kümeye, askerî ö¤rencileri
de özel bir kesim olarak eklemek mümkündür. ‹kinci ana kümeyi, askerli¤i vatan
hizmeti olarak yapan kesim oluflturur. Anayasa’n›n 71. maddesinin “Vatan hizme-
ti, her Türkün hakk› ve ödevidir. Bu hizmetin Silâhl› Kuvvetlerde veya kamu kesi-
minde ne flekilde yerine getirilece¤i veya getirilmifl say›laca¤› kanunla düzenlenir”
hükmü do¤rultusunda, askerlik hizmeti her Türkün hakk› ve ödevidir. Bu çerçeve-
de, Askerlik Kanunu’nda düzenlendi¤i biçimde, yükümlüler, askerlik ödevini yeri-
ne getirirler. Bu küme, askerli¤i yasa ile belirlenmifl zaman dilimi içerisinde yürü-
tür. Bu süre sonras›nda, ihtiyata ayr›l›rlar. Üçüncü kümeyi, sivil memurlar olufltu-
rur. Sivil memurlar, genel statü olarak Devlet Memurlar› Kanunu’na tabi olmakla
birlikte, bu kesime, Türk Silâhl› Kuvvetleri ‹ç Hizmet Kanunu ve 1930 tarih ve 1632
say›l› Askerî Ceza Kanunu da uygulan›r. Bu ünitede, askerî memurlar olarak s›n›f-
land›rd›¤›m›z, birinci kümenin içinde yer alan subay ve astsubaylar›n personel re-
jimini aç›klayaca¤›z Bu kümeyi, daha çok kullan›lan ad›yla “askerî personel” ola-
rak adland›raca¤›z.
154
fiekil 7.1
Askerî Hizmetleri
Yürüten Kamu
Görevlileri (Ba¤l›
Oldu¤u ‹stihdam
Rejimine Göre)
1982 Anayasas›’n›n “Yarg›
yolu” kenar bafll›kl› 125.
maddesine göre, “Yüksek
Askerî fiûran›n kararlar›
yarg› denetimi d›fl›ndad›r.
Ancak, Yüksek Askerî
fiûran›n terfi ifllemleri ile
kadrosuzluk nedeniyle
emekliye ay›rma hariç her
türlü iliflik kesme
kararlar›na karfl› yarg› yolu
aç›kt›r.”
Kamu Personel Hukuku
Askeri Hizmetler
Askeri Personel Yükümlüler Sivil Memurlar
Subay Astsubay
Statü Hukukuna Sözleflmeli Statü Hukukuna Sözleflmeli
Ba¤l› Subay Subay Ba¤l› Astsubay Astsubay
Sözleflmeli Uzman
Erbafl ve Er Uzman Jandarma
Sözleflmeli Erbafl Uzman Erbafl
ve Er
Birinci ünitede aç›klad›¤›m›z gibi, askerî personel, Türk kamu personel rejimin-
de, “di¤er kamu görevlileri” içerisinde yer al›r. Askerî personel rejimi, esas olarak
1967 tarih ve 926 say›l› Türk Silâhl› Kuvvetleri Personel Kanunu ile düzenlenmifl-
tir. Ancak, askerî personel içerisinde, sözleflme iliflkisiyle istihdam edilen kesimle-
rin özel istihdam yasalar› bulunmaktad›r. Türk Silâhl› Kuvvetleri Personel Kanu-
nu’nun kapsama iliflkin 1. maddesinde Yasa’n›n, subay, astsubay ve askerî ö¤ren-
cileri kapsad›¤›; di¤er asker ve sivil personelin ise özel yasalara ba¤l› oldu¤u hü-
küm alt›na al›nm›flt›r. Askerî hâkim ve savc›lar ise, 1963 tarih ve 357 say›l› Askerî
Hakimler Kanunu’na ba¤l› olarak istihdam edilirler. Harp okullar›ndaki ö¤retim
elemanlar›n›n özlük iflleri 2000 tarih ve 4566 say›l› Harp Okullar› Kanunu’nda, ay-
r›ca Gülhane Askerî T›p Akademisindeki ö¤retim elemanlar›n›n özlük iflleri 1983
tarih ve 2955 say›l› Gülhane Askerî T›p Akademisi Kanunu ile özel olarak düzen-
lenmifltir. Yedek subaylara iliflkin özel Yasa da bulunmaktad›r. Statü hukukuna
ba¤l› olarak görev yapan uzman jandarmalar ise, 1988 tarih ve 3466 say›l› Uzman
Jandarma Kanunu’na tabidirler. Bütün bu yasalar ve ilgili yönetmelikler eliyle as-
kerî personel rejimi son derece ayr›nt›l› biçimde kodifiye edilmifltir.
Askerî personel rejimi içerisindeki en önemli kurul, Yüksek Askerî fiûrad›r (YAfi).
1971 tarih ve 1612 say›l› Yüksek Askerî fiûran›n Kurulufl ve Görevleri Hakk›nda Ka-
nun’a göre görev yapan Yüksek Askerî fiûra’n›n üyeleri; Baflbakan, Genelkurmay
Baflkan›, Milli Savunma Bakan›, Kuvvet Komutanlar›, Ordu Komutanlar›, Jandarma
Genel Komutan›, Donanma Komutan› ile Silâhl› Kuvvetler kadrolar›nda bulunan or-
general ve oramirallerdir. Yüksek Askerî fiura’n›n baflkan› Baflbakand›r. Baflbakan
bulunmad›¤›nda Genelkurmay Baflkan› Yüksek Askerî fiura’ya baflkanl›k eder. Savafl
hâli ilan›ndan itibaren Türk Silâhl› Kuvvetleri Personel Kanunu’nda öngörülen Yük-
sek Askerî fiûra’ya ait görev ve yetkiler Genelkurmay Baflkan›’na intikal eder. Yük-
sek Askerî fiûra, özellikle terfi ve Türk Silâhl› Kuvvetlerinden ay›rma ifllemlerinde en
yüksek karar merciidir. 1982 Anayasas›’n›n “Yarg› yolu” kenar bafll›kl› 125. maddesi-
ne göre, “Yüksek Askerî fiûran›n kararlar› yarg› denetimi d›fl›ndad›r. Ancak, Yüksek
 7. Ünite - Di¤er Kamu Görevlileri (Askerî Personel, Hâkim-Savc›lar ve Akademik Personel) 155

Askerî fiûran›n terfi ifllemleri ile kadrosuzluk nedeniyle emekliye ay›rma hariç her
türlü iliflik kesme kararlar›na karfl› yarg› yolu aç›kt›r.”

Yüksek Askerî fiura’n›n askerî personel rejimi aç›s›ndan önemi nedir?

SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
1
Statü hukuku d›fl›nda, sözleflme iliflkisi ile istihdam edilen subay ve astsubaylar›n
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M
personel rejimi 2001 tarih ve 4678 say›l› Türk Silahl› Kuvvetlerinde ‹stihdam Edilecek
Sözleflmeli Subay ve Astsubaylar Hakk›nda Kanun ile hüküm alt›na al›nm›fl ve bu-
nun yan›nda sözleflmeli subay ve astsubaylar›n baz› özlük konular› S OTürkR U Silâhl› Kuv- S O R U
vetleri Personel Kanunu’nda düzenlenmifltir. Sözleflme iliflkisi ile subay ve astsubay-
lar›n istihdam›n›n Anayasa’n›n 128/1. maddesi karfl›s›ndaki konumu kan›m›zca tart›fl-
D‹KKAT D‹KKAT
maya aç›kt›r. Askerî hizmetler içerisinde, aslî ve sürekli görevler, di¤er kamu görev-
lilerinden olan subay ve astsubay rütbesine sahip personel eliyle yürütülür. Bu do¤-

N N
rultuda, subay ve astsubay personelin statü hukuku do¤rultusunda SIRA istihdam
S‹ZDE edilme- SIRA S‹ZDE

si, Anayasa’n›n 128/1. maddesinde yer alan ilkenin amir hükmüdür.

Di¤er yandan, sözleflme iliflkisi ile istihdam edilen erbaflAMAÇLARIMIZ
ve erler bulunmak- AMAÇLARIMIZ
tad›r. Bu personelin rejimi, Türk Silâhl› Kuvvetleri Personel Kanunu’nun kapsa-
m›nda de¤ildir, özel olarak ve ayr› yasalarla düzenlenmifltir. Bunlar, uzman erbafl
istihdam›n› düzenleyen 1986 tarih ve 3269 say›l› Uzman Erbafl K ‹ TKanunu;A P sözlefl- K ‹ T A P
meli erbafl ve erlere iliflkin olarak 2011 tarih ve 6191 say›l› Sözleflmeli Erbafl ve
Er Kanunudur. Bu iki yasa ile sözleflmeli olarak istihdam edilen erbafl ve erler,
askerlik yükümlülü¤ü sonras›nda sözleflmeyle askerli¤i meslek T E L E Volarak
‹ Z Y O N seçenler- TELEV‹ZYON
den oluflmaktad›r.
Bu ünitede, esas olarak statü hukukuna ba¤l› olarak istihdam edilen subay ve
astsubaylar›n istihdam rejimi aç›klanacak, di¤er kesimlerden sözleflmeli subay ve
astsubaylar›n rejimine yeri geldi¤inde de¤inmekle yetinilecektir; ‹ N T Esözleflmeli
RNET erbafl ‹NTERNET
ve erlerin istihdam rejimlerine ise de¤inilmeyecektir.

MAKALE MAKALE
Tablo 7.1
2012 Mart Ay› ‹tibar›yla Türk Silâhl› Kuvvetleri Personeli

Kara, Deniz ve Hava Jandarma Genel Sahil Güvenlik

GENEL
Statü Kuvvetleri Komutanl›klar› Komutanl›¤› Komutanl›¤›
TOPLAM
Mevcudu Mevcudu Mevcudu
General / Amiral 327 33 2 362
Subay 33.679 5.490 594 39.763
Astsubay 71.296 22.559 1.401 95.256
Uzman Jandarma - 24.400 - 24.400
Uzman Erbafl 33.659 7.214 589 41.462
Sözleflmeli Erbafl / Er 539 - - 539
Uzman Personel Toplam› 139.500 59.696 2.586 201.782
Yedek Subay 7.371 776 21 8.168
Erbafl / Er 309.790 138.932 1.878 450.600
Yükümlü Personel Toplam› 317.161 139.708 1.899 458.768
Askerî Personel Toplam› 456.661 199.404 4.485 660.550
Sivil Memur/‹flçi 49.203 3.762 889 53.854
GENEL TOPLAM 505.864 203.166 5.374 714.404
Kaynak: http://www.tsk.tr/3_basin_yayin_faaliyetleri/3_4_tsk_haberler/2012/tsk_haberler_29.htm
156 Kamu Personel Hukuku

Tabloda görüldü¤ü gibi 2012 Mart ay› itibar›yla, Jandarma Genel Komutanl›¤›
ve Sâhil Güvenlik Komutanl›¤› dâhil olmak üzere, Türk Silâhl› Kuvvetleri’nin mev-
cudu 714.404’tür. Bunlar›n, 201.782’sini askerî personel, 458.768’ini yükümlüler ve
53.854’ünü ise sivil memur ve iflçiler oluflturmaktad›r.

Statü Hukukuna Ba¤l› Subay ve Astsubaylar›n Genel

Rejimi ve Hizmete Al›nmas›
Statü hukukuna ba¤l› subay Statü hukukuna ba¤l› subay ve astsubaylar›n personel rejimi, Devlet Memurlar› Ka-
ve astsubaylar›n personel nunu’na ba¤l› memurlar›nki gibi rütbe s›n›fland›rmas› esas›na dayanmaktad›r. Ancak
rejimi, Devlet Memurlar›
Kanunu’na ba¤l› sözleflmeli subay ve astsubaylar›n personel rejimi, kadro s›n›fland›rmas›na dayan›r.
memurlar›nki gibi rütbe Türk Silâhl› Kuvvetleri Personel Kanunu, subaylar›n, astsubaylar›n ve askerî ö¤-
s›n›fland›rmas› esas›na
dayanmaktad›r. Ancak rencilerin yetifltirilmelerini, s›n›fland›r›lmalar›n›, görev ve yükümlülüklerini, terfi ve
sözleflmeli subay ve taltifleri ile her türlü özlük haklar›n› düzenler (madde 2). Subay ve astsubaylar›n gö-
astsubaylar›n personel
rejimi, kadro
rev ve sorumluluklar› ise 1961 tarih ve 211 say›l› Türk Silâhl› Kuvvetleri ‹ç Hizmet
s›n›fland›rmas›na dayan›r. Kanunu ve 1961 tarihli Türk Silâhl› Kuvvetleri ‹ç Hizmet Yönetmeli¤i ile hüküm alt›-
na al›nm›flt›r. Yukar›da belirtti¤imiz gibi, Türk Silahl› Kuvvetleri içerisinde, askerî hâ-
kim, savc›, ö¤retim üyesi, doktor gibi mesleklerin özlük iflleri, askerî hizmetlerin ge-
rekleri do¤rulusunda yasalarla özel olarak düzenlenmifltir. Belirtmek gerekir ki, 1982
Anayasas›’n›n 68. maddesine göre, Silâhl› Kuvvetler mensuplar› siyasi partilere üye
olamazlar. Silâhl› Kuvvetler mensuplar› ayn› zamanda sendikaya üye olamazlar.
Statü hukukuna ba¤l› (muvazzaf) subay ve astsubaylar iki kaynaktan temin edi-
lirler; harp okullar› ile fakülte ve yüksekokullar. Subaylar›n temin edildi¤i birinci
kaynak harp okullar›d›r. Harp okullar›, yukar›da belirtti¤imiz gibi Harp Okullar› Ka-
nunu’na göre kurulmufltur. Harp okullar›, lisans ve lisansüstü düzeyde e¤itim veren
ve subay yetifltiren kurumlard›r. Günümüzde üç harp okulu bulunmaktad›r; Kara
Harp Okulu, Deniz Harp Okulu ve Hava Harp Okulu. Harp Okullar› Kanunu’na gö-
re, harp okulu flöyle tan›mlanm›flt›r; “Harp okulu: Kara Harp Okulu, Deniz Harp
Okulu ve Hava Harp Okulu olup, kuvvet komutanl›klar›n›n kuruluflunda, Atatürk il-
kelerine ba¤l› ve askerî de¤erleri haiz muvazzaf subay yetifltiren; lisans ve lisans üs-
tü düzeyde e¤itim ve ö¤retim, bilimsel araflt›rma, yay›n ve dan›flmanl›k yapan, bilim-
sel özerkli¤e sahip bir yüksekö¤retim kurumudur” (madde 3). Harp okullar›nda e¤i-
tim, lisans düzeyinde ve paras›z yat›l› olarak yap›l›r. Ayr›ca bu kurumlar bünyesinde
lisansüstü e¤itim de verilmektedir. Ö¤rencilerin yönetmelikte tespit edilecek ihtiyaç-
lar› devlet taraf›ndan karfl›lan›r. Bu kurumlardan mezun olan ö¤renciler, te¤men rüt-
besi ile Silâhl› Kuvvetlere atan›rlar (madde 37/d). Harp okullar›n›n esas ö¤renci kay-
na¤› askerî liselerdir. Ancak, ihtiyaç hâlinde, ilgili kuvvet komutanl›klar›nca belirle-
nen ve Genelkurmay Baflkanl›¤› taraf›ndan onaylanan sivil liseleri bitiren ve yönet-
melikte belirtilecek flartlar› tafl›yan ö¤renciler de harp okullar›na al›n›rlar.
Harp okullar›n›n esas ö¤renci kayna¤› olan askerî liseler, 2008 tarihli Türk Si-
lahl› Kuvvetleri Ortaö¤retim Okullar› Yönetmeli¤i ile düzenlenmifltir. Bu Yönetme-
li¤e göre (madde 14), Türk Silahl› Kuvvetleri ortaö¤retim okullar›na girifl aflamala-
r› flunlard›r: (1) S›nav, (2) Ön sa¤l›k muayenesi, (3) Bedeni yetenek s›nav›, (4) Mü-
lakat, (5) Yaln›zca Hava Kuvvetleri Komutanl›¤› nam ve hesab›na ö¤renim görecek
ö¤renciler için psikoteknik testi, (6) Yaln›zca Bando Astsubay Haz›rlama Okulu
için müzik yetene¤i testi, (7) Sa¤l›k muayenesi ve benzeri seçim aflamalar›d›r.
Okullara girifl için, gerekli koflullar flunlard›r;
(A) Sosyal durumu ile ilgili koflullar: (1) Türkiye Cumhuriyeti vatandafl› ve er-
kek olmak, (2) Kendisinin, annesinin, babas›n›n, kardefllerinin ve velisinin; (a) Tu-
tum ve davran›fllar› ile kanun d›fl›, siyasi, y›k›c›, irticai, bölücü ideolojik görüflleri
benimsememifl, bu gibi faaliyetlerde bulunmam›fl veya bu gibi faaliyetlere kar›flma-
 7. Ünite - Di¤er Kamu Görevlileri (Askerî Personel, Hâkim-Savc›lar ve Akademik Personel) 157

m›fl olmas›, (b) Türk Silâhl› Kuvvetlerinin manevi flahsiyetine gölge düflürmemifl ve
askerli¤in fleref ve haysiyeti ile ba¤daflmayacak fiil ve hareketlerde bulunmam›fl ol-
mas›, (c) Toplumca tasvip edilmeyen kazanç yollar›nda çal›flmam›fl ve hâlen çal›fl-
mamakta olmas›, (ç) Belirli suçlardan dolay› hükümlü bulunmamas› veya bu suç-
lardan veya taksirli suçlar hariç olmak üzere üç aydan fazla hürriyeti ba¤lay›c› ce-
zay› gerektiren bir fiilden dolay› soruflturma veya kovuflturma alt›nda olmamas›,
(d) Arfliv araflt›rmas› ve güvenlik soruflturmas› sonuçlar› ile adlî sicil kay›tlar›n›n
olumlu olmas›, (3) Evli, dul, niflanl› olmamak, bir kad›nla nikahs›z birlikte yaflama-
mak, (4) Okul idaresine karfl› sorumlulu¤u yüklenen bir veli göstermek.
(B) Ö¤renim durumu ile ilgili koflullar: (1) Milli E¤itim Bakanl›¤›na ba¤l› resmî
ve özel ilkö¤retim okullar› ile bu okullara denkli¤i kabul edilmifl yabanc› ilkö¤re-
tim okullar›ndan, s›nava girifl y›l›nda do¤rudan mezun olmak, (2) Belirlenecek il-
kö¤retim mezuniyet puan›/notuna sahip olmak, (3) Yurt d›fl›nda e¤itim görüp me-
zun olan adaylar için; s›nava girifl y›l›nda do¤rudan mezun olmak, bu okullar›n bir
mesle¤e yönelik olmad›¤› ve ilkö¤retim okullar› ile denkli¤ine iliflkin Milli E¤itim
Bakanl›¤›nca onayl› bir belgeye sahip olmak, (4) Herhangi bir nedenle ilkö¤retim
okullar›ndan ç›kar›lmam›fl olmak.
(C) Sa¤l›k, yafl, boy ve a¤›rl›k ile ilgili koflullar: (1) ‹lgili Yönetmelikle belirlen-
mifl, boy, a¤›rl›k ve ön sa¤l›k niteliklerine sahip olmak, (2) Sa¤l›k raporu almak, (3)
Girifl y›l›nda en az 13, en çok 16 yafl›nda olmak.
Statü hukukuna ba¤l› istihdam edilen astsubaylar›n kayna¤› astsubay meslek
yüksekokullar›d›r. Bu okullara iliflkin esaslar, 4752 say›l› Astsubay Meslek Yükse-
kokullar› Kanunu ile düzenlenmifltir. Astsubay meslek yüksekokullar› 2 y›ll›k önli-
sans e¤itimi verirler. E¤itim, paras›z yat›l› olarak yap›l›r. Ö¤rencilerin yönetmelikte
tespit edilecek ihtiyaçlar›, devlet taraf›ndan karfl›lan›r. Astsubay meslek yükseko-
kullar›n›n ö¤renci kaynaklar›, astsubay haz›rlama okullar› mezunlar› ile yükseko-
kullar ba¤l› oldu¤u komutanl›klar taraf›ndan belirlenen ve Genelkurmay Baflkanl›-
¤› taraf›ndan onaylanan sivil lise ve dengi okullar mezunlar›d›r. Astsubay meslek
yüksekokullar›n›n kayna¤›n› oluflturan, astsubay haz›rlama okullar›, yukar›da be-
lirtti¤imiz 2008 tarihli Türk Silahl› Kuvvetleri Ortaö¤retim Okullar› Yönetmeli¤i’ne
ba¤l› olarak ifllevini yürütürler.
Statü hukukuna ba¤l› olarak subaylar›n hizmete al›nmas›nda ikinci kaynak fa-
külte ve yüksekokul mezunlar›n›n subay olarak atanmas›d›r. Burada, farkl› usuller
söz konusudur. ‹lk olarak, ihtiyaç duyulan s›n›flarda muvazzaf subay yetifltirilmek
üzere Genelkurmay Baflkanl›¤›n›n izni ile Silâhl› Kuvvetler hesab›na yabanc› devlet
harp okullar›nda Askerî ö¤renci okutulabilir. ‹kinci olarak, liseleri bitirerek fakülte
ve yüksekokullara devam hakk›n› kazanm›fl olanlar ile fakülte veya yüksekokullar-
da okuduklar› s›n›f› baflar› ile geçenlerden lüzum ve ihtiyaç duyuldu¤unda lise
menfleli olmak kofluluyla Silâhl› Kuvvetler nam›na okumak isteyen ö¤renciler seçil-
dikleri takdirde, yurt içi ve yurt d›fl›ndaki fakülte veya yüksekokullarda askerî ö¤-
renci olarak ö¤renim yaparlar. Üçüncü olarak, en az dört y›l süreli fakülte veya yük-
sekokullar› bitiren kad›n veya erkeklerden muvazzaf subay olmak için baflvuranlar,
Yasa’da belirlenen koflullar do¤rultusunda, lüzuma göre Türk Silâhl› Kuvvetleri ta-
raf›ndan harp okullar›nda yetifltirilemeyen ya da yeterince yetifltirilemeyen s›n›flar-
da subayl›¤a atan›rlar. Dördüncü olarak, en az dört y›l süreli fakülte ya da yükse-
kokullar› bitirip Türk Silâhl› Kuvvetlerinde askerlik hizmetine bafllayanlardan su-
bayl›¤a geçmek isteyenler, belirli koflullar ve ihtiyaç dâhilinde subayl›¤a atan›rlar.
Ayr›ca belirtmek gerekir ki, fakülte veya yüksekokul mezunlar› aras›ndan, ihtiyaç
ve belirli koflullar çerçevesinde statü hukukuna ba¤l› astsubaylar da atanabilir.
158 Kamu Personel Hukuku

Statü Hukukuna Ba¤l› Subay ve Astsubaylar›n Yükselme,

Sicil ve Maafl Rejimi
Subaylar›n yükselme rejimi, Türk Silâhl› Kuvvetleri Personel Kanunu ile düzenlen-
mifltir. Subaylar›n yükselme rejimi, önem s›ras›na göre, k›dem, e¤itim ve baflar›
esas›na dayal›d›r. Subaylar bu esaslar çerçevesinde, en düflük rütbeden göreve
bafllayarak belirli koflullar çerçevesinde yukar› rütbelere do¤ru yükselirler. Subay-
lar›n yükselme rejimi, afla¤›dan yukar›ya do¤ru üç farkl› usul ve esasa ba¤l›d›r; as-
te¤menden albaya kadar olan rütbeler farkl›, general - amiraller ayr› bir usulde,
mareflal - büyükamiraller ise daha farkl› bir usule tabidir. Subaylar, ayn› zamanda,
Yasada belirlenen koflullara göre, kademe ilerlemesi sistemine tabi olarak ilerler-
ler. Ancak, general ve amirallerin kademe ilerlemesi yap›lmaz.
Subayl›¤a atanma ve rütbe terfi, ilgili kuvvet komutan›n›n (jandarma subaylar›
için Jandarma Genel Komutan›’n›n, sahil güvenlik subaylar› için Sahil Güvenlik
Komutan›’n›n) teklifi ve Genelkurmay Baflkan›’n›n lüzum göstermesi üzerine, Mil-
li Savunma Bakan› (jandarma ve sahil güvenlik subaylar› için ‹çiflleri Bakan›) ile
Baflbakan›n imzalayaca¤› ve Cumhurbaflkan›’n›n onaylayaca¤› kararname ile yap›-
l›r. Subaylar›n terfileri, her y›l 30 A¤ustos Zafer Bayram› günü yap›l›r. Mareflal ve
büyükamirallik rütbeleri, savaflta ola¤anüstü yararl›klar› görülen hayattaki veya öl-
müfl orgeneral veya oramirallere yasa ile verilir. Subaylar›n yükselmelerinde, belir-
li rütbelerde bekleme esas› vard›r. Tabloda görüldü¤ü gibi, her rütbede subaylar›n
belirli y›llar normal bekleme süreleri bulunmaktad›r. Subay Sicil Yönetmeli¤i’ne
göre, normal bekleme süresi, “subaylar›n rütbe terfilerine hak kazanabilmeleri için
her rütbede bekleyecekleri süreyi” ifade eder.

Tablo 7.2 Rütbe Normal Bekleme Süresi

Subaylar›n Rütbeleri
ve Normal Bekleme Aste¤men 8 Ay
Süreleri Te¤men 3 Y›l
Üste¤men 6 Y›l
Yüzbafl› 6 Y›l
Binbafl› 5 Y›l
Yarbay 3 Y›l
Albay 5 Y›l
Tu¤general - Tu¤amiral 4 Y›l
Tümgeneral - Tümamiral 4 Y›l
Korgeneral - Koramiral 4 Y›l
Orgeneral - Oramiral 4 Y›l

Normal bekleme süreleri d›fl›nda subaylar›n en az bekleme süreleri Yasa ile be-
lirlenmifltir. Buna göre; (a) Fakülte ve yüksekokullar› bitiren subaylar›n harp oku-
lu ö¤renim süresinden y›l olarak okuduklar› ö¤renim süreleri, rütbe bekleme süre-
lerinden düflülür. Bu subaylar›n harp okulunu bitirmifl emsaliyle nas›plar› birleflin-
ceye kadar hangi rütbelerde ne kadar eksik bekletilecekleri yönetmelikle saptan›r;
(b) Savaflta veya milletleraras› taahhütler icab› savafllara kat›lanlar için Genelkur-
may Baflkanl›¤›’n›n gösterece¤i lüzum üzerine Millî Savunma Bakan›’n›n teklifi ve
Bakanlar Kurulu karar› ile bar›fl zaman›na ait normal bekleme süreleri yar›s›na ka-
dar indirilebilir. Bu indirme neticesinde bir y›ldan artan miktarlar tam y›la ç›kar›l›r;
(c) Üstün baflar› k›demi alan üste¤men, yüzbafl› ve binbafl›lar›n normal bekleme
 7. Ünite - Di¤er Kamu Görevlileri (Askerî Personel, Hâkim-Savc›lar ve Akademik Personel) 159

süreleri bir y›l eksiktir. Subaylar›n en çok bekleme süreleri Yasa ile düzenlenmifl-
tir. Bu çerçevede, ö¤renim süreleri dört y›ldan az olan yüksekokul mezunu subay-
lar›n te¤menlik bekleme süreleri, harp okulu mezunu emsalleri kendilerine yetiflin-
ceye kadar devam eder. Di¤er yandan, subaylar›n normal bekleme sürelerinin d›-
fl›nda rütbelerinde en çok kalabilecekleri süre; te¤men ve üste¤menlikte o rütbe-
nin yafl haddine kadar, di¤er rütbelerde ise yüzbafl›lar için subayl›ktaki 21., binba-
fl›lar için subayl›ktaki 22. ve yarbaylar için subayl›ktaki 25. fiilî hizmet y›l›n› doldu-
runcaya kadar olan süredir. Astsubayl›ktan subay olan ve yüzbafl›l›¤a yükselenle-
rin en çok bekleme süresi bu rütbenin yafl haddine kadard›r.
Yasa ile belirlenmifl baz› durumlardaki süreler, subaylar›n k›demlerinden düflü-
lür ya da eklenerek k›dem verilir. Örnek olarak, belirli suçlarda tutukluluk ve hü-
kümlülükte geçen süreleri, aç›kta geçen süreleri, firarda ya da izin tecavüzünde ge-
çen süreler k›demden düflülür. Yine subaylara, belirli durumlarda k›dem verilir.
Örnek olarak belirli koflullarda, lisansüstü e¤itime k›dem verilir.
General ve amirallerin üst rütbeye terfileri, farkl› esas ve usullere tabidir. Bu
çerçevede, general ve amirallerin üst rütbeye terfilerinin koflullar› flunlard›r; rütbe-
ye mahsus bekleme süresini tamamlam›fl olmak; rütbeye mahsus en az bir y›ll›k si-
cili bulunmak; üst rütbe kadrosunda Yasa ile belirlenmifl oranlar içinde aç›k bulun-
mak; Yüksek Askerî fiura taraf›ndan Yasa’da belirlenen esaslara göre seçilmifl ol-
mak; Subay Sicil Yönetmeli¤i’nde belirtilen k›t’a hizmetini yapm›fl olmak. Ayr›ca,
korgeneral ve koramiralli¤e yükselebilmek için harp akademileri ö¤renimini bafla-
r› ile bitirmifl bulunmak ve ayn› zamanda Kara Kuvvetlerinde muharip s›n›f› gene-
ral, Deniz Kuvvetlerinde güverte veya deniz s›n›f› amiral ve Hava Kuvvetlerinde pi-
lot s›n›f› general olmak gerekir.
Astsubaylar›n atama ve rütbe terfileri, ilgili kuvvet komutan›, Jandarma Genel
Komutan› veya Sahil Güvenlik Komutan›’n›n teklifi ve Genelkurmay Baflkan›’n›n
lüzum göstermesi üzerine Millî Savunma Bakan› veya ‹çiflleri Bakan›’n›n onay› ile
yap›l›r. Astsubaylar›n normal bekleme süreleri rütbeye göre de¤iflmektedir.

Rütbe Normal Bekleme Süresi Tablo 7.3

Astsubaylar›n
Astsubay Çavufl 3 Y›l Rütbeleri ve Normal
Astsubay K›demli Çavufl 3 Y›l Bekleme Süreleri
Astsubay Üstçavufl 6 Y›l
Astsubay K›demli Üstçavufl 6 Y›l
Astsubay Baflçavufl 6 Y›l
Astsubay K›demli Baflçavufl 6 Y›l

Astsubaylar›n normal bekleme süreleri d›fl›nda, en az ve en çok bekleme süre-

leri Yasa ile düzenlenmifltir. Astsubaylar›n Yasa ile belirlenmifl durumlardaki süre-
ler k›demlerinden düflülür ya da eklenerek k›dem verilir.
Subaylar›n sicil rejimi, 1998 tarihli Subay Sicil Yönetmeli¤i ile düzenlenmifltir.
Yönetmelik’te ayr›ca subaylar›n yükselme rejimi, hizmetle iliflkisinin kesilmesi,
Yüksek Askerî fiûra’n›n çal›flma usul ve esaslar› ile astsubayl›ktan subay olma flart-
lar› yer almaktad›r. Astsubaylar›n sicil rejimi 1998 tarihli Astsubay Sicil Yönetmeli-
¤i ile düzenlenmifltir. Bu Yönetmelikte, ayr›ca, astsubaylar›n yükselme ve hizmet-
le iliflkisinin kesilmesi konular› yer almaktad›r.
Subay ve astsubaylar›n maafl rejimi, Türk Silâhl› Kuvvetleri Personel Kanunu ile
düzenlenmifltir. Subay ve astsubaylar›n maafl rejiminin genel olarak, memur maafl
160
Statü hukukuna ba¤l›
subaylar›n hizmetle
iliflkisinin kesilmesi, istifa;
emekliye ayr›lma;
kadrosuzluk, yetersizlik,
disiplinsizlik ya da ahlâki
durum; Türk Silahl›
Kuvvetlerinden ç›karma
cezas› sonucu; belirli
suçlardan mahkûmiyet ve
ölümü nedenleriyle ortaya
ç›kmaktad›r. Astsubaylar›n
hizmetle iliflkisinin
kesilmesinde ise
“kadrosuzluk” d›fl›nda di¤er
nedenler subaylar›nkine
paralel düzenlenmifltir.
Kamu Personel Hukuku
rejimi ile benzer ilke ve esaslara sahiptir. Maafl›n unsurlar›, memur maafl rejimi gi-
bi, gösterge ayl›¤›, taban ayl›¤›, k›dem ayl›¤›, ek gösterge ayl›¤›, yan ödemeler ve
sosyal nitelikli ödemelerden oluflur. Subay, astsubay ve di¤er askerî personelin
kendilerine ait ayl›k gösterge tablolar› bulunmakta, bu kifliler, Devlet Memurlar›
Kanunu’ndaki ayl›k (maafl) gösterge tablosuna ba¤l› de¤illerdir. Subay ve astsubay
ve di¤er askerî personelin memurlar gibi tek bir ayl›k gösterge tablosu bulunma-
makta; subaylar, astsubayl›ktan subayl›¤a geçenler, astsubaylar, uzman jandarma-
lar için ayr› ayl›k gösterge tablolar› bulunmaktad›r. Ek gösterge cetvelleri de yine
farkl›laflm›flt›r. Di¤er yandan, subay ve astsubay maafl tutarlar›n›n hesab› için gös-
terge tablolar›ndaki gösterge rakamlar›n›n çarp›laca¤› katsay›, devlet memurlar›
için tespit edilen katsay›d›r.
Subay ve astsubaylar›n yan ödeme düzeninde, memurlarla benzer tazminat ve
zamlar yan›nda (örnek olarak, Makam Tazminat›, Görev Tazminat›, Temsil Tazmi-
nat›, Yabanc› Dil Tazminat›, ‹fl Güçlü¤ü Zamm›, ‹fl Riski Zamm›, Temininde Güç-
lük Zamm›, Mali Sorumluluk Zamm›) askerlik hizmetine özgü zam ve tazminatlar
da bulunmaktad›r. Örnek olarak, 1982 tarih ve 2629 say›l› Uçufl, Paraflüt, Denizal-
t›, Dalg›ç ve Kurba¤a Adam Hizmetleri Tazminat› Kanunu askerlik hizmetlerine öz-
gü tazminatlar›n bir bölümünü düzenlemifltir. Ayn› biçimde, askerî personele, Hiz-
met Tazminat›, Tay›n Bedeli, K›br›s Tazminat›, Ek Tim Tazminat› ödenir. Di¤er
yandan, Türk Silâhl› Kuvvetleri Personel Kanunu’nda yer alan (madde 49) Kadro-
suzluk Tazminat› yine Askerî personele özgü ödemelerdendir. Subay ve astsubay-
lara ödenen sosyal nitelikli ödeme ve yard›mlar, memurlara ödenenlerle benzer ni-
teliktedir. Ayr›ca, askerî personelin memurlardan farkl› kimi sosyal hak ve yard›m-
lar› yasalarla tan›nm›flt›r. Yasalarla belirlenen biçimde flehit olan askerî personelin
varislerine nakdi yard›m yap›lmas› yan›nda, yak›nlar›na yasalarla düzenlenen hak
ve yard›mlar sa¤lanmaktad›r. Di¤er yandan, sakat kalan askerî personele sosyal
hak ve yard›mlar sa¤lanmaktad›r. Ayr›ca, Türk Silahl› Kuvvetleri ‹çi Hizmet Kanu-
nu’nda, ordu pazarlar›, ordu evleri ve dinlenme kamplar› gibi sosyal nitelikli hak-
lar yer almaktad›r.
Statü Hukukuna Ba¤l› Subay ve Astsubaylar›n Hizmetle
‹liflkisinin Kesilmesi
Statü hukukuna ba¤l› olarak istihdam edilen subaylar›n ve astsubaylar›n hizmetle
iliflkisinin kesilmesi belirli durum ve koflullara ba¤l›d›r. Bu durum ve koflullar, Türk
Silâhl› Kuvvetleri Personel Kanunu ve buna ba¤l› olarak kabul edilen Subay Sicil Yö-
netmeli¤i ile Astsubay Sicil Yönetmeli¤i’nde hüküm alt›na al›nm›flt›r. Ayr›ca, Askerî
Ceza Kanunu’nda “Türk Silâhl› Kuvvetlerinden ç›karma cezas›” ve belirli suçlardan
mahkûmiyet durumunda hizmetle iliflkinin kesilmesi durumu belirlenmifltir. Bu çer-
çevede, statü hukukuna ba¤l› subaylar›n hizmetle iliflkisinin kesilmesi, istifa; emekli-
ye ayr›lma; kadrosuzluk, yetersizlik, disiplinsizlik ya da ahlâki durum; Türk Silahl›
Kuvvetlerinden ç›karma cezas› sonucu; belirli suçlardan mahkûmiyet ve ölümü ne-
denleriyle ortaya ç›kmaktad›r. Astsubaylar›n hizmetle iliflkisinin kesilmesinde ise,
“kadrosuzluk” d›fl›nda di¤er nedenler subaylar›nkine paralel düzenlenmifltir.
(1) ‹stifa: Subay ve astsubaylar, kendi iste¤i ile istifa edebilirler. Ancak Türk Si-
lâhl› Kuvvetleri Personel Kanunu’na göre, subay ve astsubaylar, atand›klar›
tarihten itibaren 10 y›l hizmet etmedikçe istifa edemezler.
(2) Emekliye ayr›lma: Subay ve astsubaylar, ilgili mevzuat çerçevesinde belirle-
nen koflullar› sa¤lad›klar› takdirde kendi istekleriyle, yafl haddi, malullük ne-
denlerinden biri ile emekliye ayr›labilirler.
 7. Ünite - Di¤er Kamu Görevlileri (Askerî Personel, Hâkim-Savc›lar ve Akademik Personel) 161

(3) Kadrosuzluk, yetersizlik, disiplinsizlik ya da ahlâki durum nedeniyle hizmetle

iliflkinin kesilmesi: Rütbelerdeki y›¤›lmalar› önlemek, rütbe terfi flartlar›n› haiz
subaylara kadro aç›lmas› maksad›yla yüzbafl›, binbafl›, yarbay ve albaylar, mü-
teakip maddelerdeki esaslara göre kadrosuzluktan emekliye sevk edilir. Bek-
leme süreleri sonunda terfi ettirilemeyen general ve amiraller de emekliye
sevk edilirler. Yap›lan sicil de¤erlendirmesine göre, sicil notlar› belirli oran›n›n
alt›nda olan subaylar yetersizlik nedeniyle emekliye sevk edilir. Ayn› biçimde,
belirli koflullar çerçevesinde “kendisinden istifade edilemez” kabul edilen su-
baylar hakk›nda emeklilik ifllemi yap›l›r. Yasa ve buna ba¤l› olarak Subay Si-
cil Yönetmeli¤i’nde belirlenen sebeplerden biri ile disiplinsizlik veya ahlâkî
durumlar› gere¤i Türk Silâhl› Kuvvetlerinde kalmalar›, bulundu¤u rütbeye ve-
ya bir önceki rütbesine ait bir veya birkaç belge ile anlafl›l›p uygun görülme-
yenler hakk›nda hizmet sürelerine bak›lmaks›z›n emeklilik ifllemi yap›l›r.
(4) Türk Silâhl› Kuvvetlerinden ç›karma cezas› sonucu hizmetle iliflkinin kesil-
mesi: Askerî Ceza Kanunu’nda yaz›l› hallerde subay, astsubay, uzman jan-
darmalar ve özel kanunlar›nda bu cezan›n uygulanaca¤› belirtilen asker ki-
fliler hakk›nda, askerî mahkemeler veya adliye mahkemelerince as›l ceza ile
birlikte, Türk Silâhl› Kuvvetlerinden ç›karma cezas› da verilir. Bu konu mah-
keme hükmünde belirtilmemifl olsa dahi, Silâhl› Kuvvetlerden ç›karmay› ge-
rektirir. Buna göre, (a) Taksirli suçlardan verilen cezalar hariç olmak üzere
ölüm, a¤›r hapis, bir seneden fazla hapis cezas› ile hükümlülük halinde, (b)
Devletin flahsiyetine karfl› ifllenen suçlarla basit ve nitelikli zimmet, irtikap,
rüflvet, h›rs›zl›k, doland›r›c›l›k, sahtecilik, inanc› kötüye kullanma, dolanl› if-
las gibi yüz k›zart›c› veya fleref ve haysiyeti k›r›c› suçtan veya istimal ve is-
tihlak kaçakç›l›¤› hariç kaçakç›l›k, resmi ihale ve al›m sat›mlara fesat kar›fl-
t›rma, devlet s›rlar›n› a盤a vurma suçlar›ndan biriyle hükümlülük halinde
bu durum ortaya ç›kar.
(5) Belirli suçlardan mahkûmiyet nedeniyle hizmetle iliflkinin kesilmesi: Taksir-
li suçlardan verilen cezalar hariç olmak üzere, askerî mahkemelerce üç ay-
dan fazla hapis cezas› ile birlikte Türk Silâhl› Kuvvetlerinden ç›karma ceza-
s› da verilebilir.
(6) Ölümü: Ölüm durumunda, hizmetle iliflkisi kesilir.

HÂK‹M VE SAVCILARIN PERSONEL REJ‹M‹

Hâkim ve savc›lar, adalet hizmetlerini yürüten personeldir. Adalet hizmetleri, hâ-
kim ve savc›lar yan›nda, Devlet Memurlar› Kanunu’nda hüküm alt›na al›nan statü-
lerdeki personel eliyle yürütülür. Hâkim ve savc›lar, Türk kamu personel rejimi
içerisinde “di¤er kamu görevlileri” olarak s›n›fland›rd›¤›m›z kesim içerisinde yer
al›rlar. Hâkim ve savc›lar›n personel rejimi, genel memurluk rejiminden ayr› ola-
rak, 1982 Anayasas›’n›n koydu¤u anayasal ilkeler çerçevesinde, 1983 tarih ve 2802
say›l› Hâkimler ve Savc›lar Kanunu ile düzenlenmifltir. Hâkim ve savc›lar›n perso-
nel rejiminin karar ve yönetim organ› ise, Hâkimler ve Savc›lar Yüksek Kurulu’dur.
Bu Kurulun iflleyifl ve esaslar›, 2010 tarih ve 6087 say›l› Hâkimler ve Savc›lar Yük-
sek Kurulu Kanunu ile hüküm alt›na al›nm›flt›r. Hâkimler ve Savc›lar Kanunu, hâ-
kim ve savc›lar›n genel personel rejimini düzenlemekle birlikte; yüksek yarg› or-
ganlar›n›n baflkan ve üyelerinin, ayl›k, ödenek, mali ve sosyal haklar› da Hâkimler
ve Savc›lar Kanunu ile belirlenmifltir, afla¤›da ayr›nt›lar›n› görece¤imiz üzere, bu ki-
flilerin di¤er özlük iflleri ise kendi yasalar›na tabidir. 2010 y›l› rakamlar›na göre,
Türkiye’deki hâkim ve savc› say›s› 12.546’d›r.
162
Hâkim ve savc›lar›n genel
personel rejimi, Hâkimler ve
Savc›lar Kanunu ile
düzenlenmifltir. Rejimin
genel yönetimi ise Hâkimler
ve Savc›lar Yüksek Kurulu
taraf›ndan yürütülmektedir.
Hâkim ve savc›lar›n personel
rejimi, 1982 Anayasas›’na
göre, hizmetin niteli¤ine
dayanan iki ilke üzerine infla
edilmifltir. Bunlar,
“mahkemelerin
ba¤›ms›zl›¤›” ve “hâkimlik
teminat›”d›r.
1982 Anayasas›’n›n 139.
maddesi; “Hakimlik ve
savc›l›k teminat› - Hakimler
ve savc›lar azlolunamaz,
kendileri istemedikçe
Anayasa’da gösterilen
yafltan önce emekliye
ayr›lamaz; bir mahkemenin
veya kadronun kald›r›lmas›
sebebiyle de olsa, ayl›k,
ödenek ve di¤er özlük
haklar›ndan yoksun
k›l›namaz.
Meslekten ç›kar›lmay›
gerektiren bir suçtan dolay›
hüküm giymifl olanlar,
görevini sa¤l›k bak›m›ndan
yerine getiremeyece¤i kesin
olarak anlafl›lanlar veya
meslekte kalmalar›n›n
uygun olmad›¤›na karar
verilenler hakk›nda
kanundaki istisnalar
sakl›d›r.”
Kamu Personel Hukuku
Hâkim ve Savc›lara ‹liflkin Anayasal ‹lkeler ve Genel Rejim
Hâkim ve savc›lar›n genel personel rejimi, Hâkimler ve Savc›lar Kanunu ile düzen-
lenmifltir. Rejimin genel yönetimi ise Hâkimler ve Savc›lar Yüksek Kurulu taraf›n-
dan yürütülmektedir. Hâkim ve savc›lar, statü hukukuna ba¤l› olarak istihdam edil-
mektedirler. Bu olgu, 1982 Anayasas› taraf›ndan da ilke olarak kabul edilmifltir.
1982 Anayasas› hâkim ve savc›l›k mesle¤i ve genel personel rejimi üzerine anaya-
sal ilkeler kabul etmifltir (madde 138, 139, 140). Hâkim ve savc›lar›n personel reji-
mi, 1982 Anayasas›’na göre, hizmetin niteli¤ine dayanan iki ilke üzerine infla edil-
mifltir. Bunlar, “mahkemelerin ba¤›ms›zl›¤›” ve “hâkimlik teminat›”d›r.
1982 Anayasas›’n›n “Mahkemelerin ba¤›ms›zl›¤›” kenar bafll›kl› 138. maddesinin
1 ve 2. f›kralar›nda, “Hakimler, görevlerinde ba¤›ms›zd›rlar; Anayasaya, kanuna ve
hukuka uygun olarak vicdan› kanaatlerine göre hüküm verirler. Hiçbir organ, ma-
kam, merci veya kifli, yarg› yetkisinin kullan›lmas›nda mahkemelere ve hakimlere
emir ve talimat veremez; genelge gönderemez; tavsiye ve telkinde bulunamaz” hü-
kümleri kabul edilmifltir.
1982 Anayasas›’n›n “Hakimlik ve savc›l›k teminat›” kenar bafll›kl› 139. maddesinde
hakimlerin ve savc›lar›n azledilemeyece¤i, yasa ile belirlenen yafltan önce emekli edi-
lemeyece¤i, mahkemenin ya da kadrosunun kald›r›lmas› durumunda hiçbir özlük hak-
k›ndan yoksun b›rak›lamayaca¤› hüküm alt›na al›narak güçlü bir statü güvencesine sa-
hip k›l›nm›fllard›r. 1982 Anayasas›’nda hâkim ve savc›lar›n hizmetle iliflkisinin kesilme-
si, üç koflula ba¤lanm›flt›r; meslekten ç›kar›lmay› gerektiren bir suçtan dolay› hüküm
giymesi, görevini sa¤l›k bak›m›ndan yerine getiremeyece¤i kesin olarak anlafl›lmas› ya
da meslekte kalmalar›n›n uygun olmad›¤›na karar verilmesidir. Anayasa’n›n bu hükmü
çerçevesinde, Hâkimler ve Savc›lar Kanunu’nun Üçüncü K›s›m’›n›n üst bafll›¤› “Hakim-
lik ve Savc›l›k Teminat›”d›r. Ayn› bafll›kl›, 44. maddede, “Hakimler ve savc›lar azlolu-
namazlar. Bir mahkemenin veya kadronun kald›r›lmas› nedeniyle de olsa ayl›k ve öde-
neklerinden ve di¤er özlük haklar›ndan yoksun k›l›namazlar, kendileri istemedikçe 65
yafl›ndan önce emekliye sevkolunamazlar. Meslekten ç›kar›lmay› gerektiren bir suçtan
dolay› hüküm giymifl olanlar, görevini sa¤l›k bak›m›ndan yerine getiremeyece¤i kesin
olarak anlafl›lanlar ve meslekte kalmalar›n›n uygun olmad›¤›na karar verilenler hakk›n-
da kanundaki istisnalar sakl›d›r” hükmü kabul edilmifltir.
1982 Anayasas›’n›n “Hakimlik ve savc›l›k mesle¤i” kenar bafll›kl› 140. madde-
sinde, hakim ve savc›l›k mesle¤i ve personel rejimine iliflkin temel ilkeler kabul
edilmifltir. Bu ilkeler flunlard›r;
• Hâkimler ve savc›lar adli ve idari yarg› hâkim ve savc›lar› olarak görev ya-
parlar; bu görevler meslekten hâkim ve savc›lar eliyle yürütülür,
• Hâkimler, mahkemelerin ba¤›ms›zl›¤› ve hâkimlik teminat› esaslar›na göre
görev ifa ederler,
• Hâkim ve savc›lar›n nitelikleri, atanmalar›, haklar› ve ödevleri, ayl›k ve öde-
nekleri, meslekte ilerlemeleri, görevlerinin ve görev yerlerinin geçici veya
sürekli olarak de¤ifltirilmesi, haklar›nda disiplin kovuflturmas› aç›lmas› ve di-
siplin cezas› verilmesi, görevleriyle ilgili veya görevleri s›ras›nda iflledikleri
suçlar›ndan dolay› soruflturma yap›lmas› ve yarg›lanmalar›na karar verilme-
si, meslekten ç›karmay› gerektiren suçluluk veya yetersizlik halleri ve mes-
lek içi e¤itimleri ile di¤er özlük iflleri mahkemelerin ba¤›ms›zl›¤› ve hâkim-
lik teminat› esaslar›na göre kanunla düzenlenir,
• Hâkimler ve savc›lar 65 yafl›n› bitirinceye kadar hizmet görürler; askerî hâ-
kimlerin yafl haddi, yükselme ve emeklilikleri kanunda gösterilir,
• Hâkimler ve savc›lar, yasada belirtilenlerden baflka, resmî ve özel hiçbir gö-
rev alamazlar,
 7. Ünite - Di¤er Kamu Görevlileri (Askerî Personel, Hâkim-Savc›lar ve Akademik Personel) 163

• Hâkimler ve savc›lar idari görevleri yönünden Adalet Bakanl›¤›’na ba¤l›d›rlar,

• Hâkim ve savc› olup da adalet hizmetindeki idari görevlerde çal›flanlar, hâ-
kimler ve savc›lar hakk›ndaki hükümlere tabidirler; bunlar, hâkimler ve sav-
c›lara ait esaslar dairesinde s›n›fland›r›l›r ve derecelendirilirler, hâkimlere ve
savc›lara tan›nan her türlü haklardan yararlan›rlar.
Anayasa, hâkim ve savc›lar› tek bir küme olarak ele al›rken, ilgili yasalarda yük-
sek mahkemelerin baflkan ve üyeleri ile tetkik hâkimlerinin baz› özlük iflleri ayr›
rejimler olarak düzenlenmifltir. Öncelikle genel olarak, Hâkimler ve Savc›lar Kanu-
nu, adli ve idari yarg› hâkim ve savc›lar›n personel rejimini düzenlemifltir. Yarg›tay
ve Dan›fltay baflkan ve üyelerinin ayl›k, ödenek, mali ve sosyal haklar› Hâkimler
ve Savc›lar Kanunu’na tabidir ve bunlar d›fl›ndaki özlük iflleri, yüksek mahkemele-
rin kendi yasalar›nda belirlenmifltir. Ayr›ca, bu kurumlar›n yasalar›nda düzenlen-
meyen baflkan ve üyelerine ait özlük ifllerinin Hâkimler ve Savc›lar Yüksek Kuru-
lu taraf›ndan düzenlenece¤i hüküm alt›na al›nm›flt›r. Di¤er yandan, Yarg›tay ve
Dan›fltay tetkik hâkimleri, Hâkimler ve Savc›lar Kanunu’na tabidirler, ayr›ca tetkik
hâkimlerinin kurumlar›n yasalar›nda düzenlenen özlük iflleri bulunmaktad›r; bu
yasalarda düzenlenmeyen özlük iflleri ise Hâkimler ve Savc›lar Yüksek Kurulu ta-
raf›ndan yürütülür. Anayasa Mahkemesinin baflkan ve üyelerinin özlük iflleri, 2011
tarih ve 6216 say›l› Anayasa Mahkemesinin Kuruluflu ve Yarg›lama Usulleri Hak-
k›nda Kanun ile düzenlenmifltir. Anayasa Mahkemesinin meslek mensuplar› olan,
raportör ve raportör yard›mc›lar›n›n özlük iflleri de Anayasa Mahkemesinin Kuru-
luflu ve Yarg›lama Usulleri Hakk›nda Kanun ile belirlenmifltir.
Say›fltay, 1982 Anayasas› ile yüksek mahkemeler aras›nda say›lm›flt›r. 1982
Anayasas›’na göre, Say›fltay meslek mensuplar›n›n nitelikleri, atanmalar›, ödev ve yet-
kileri, haklar› ve yükümlülükleri, di¤er özlük iflleri ve Baflkan ve üyelerinin teminatla-
r› Yasa ile düzenlenir. 2010 tarih ve 6085 say›l› Say›fltay Kanunu’nun 63. maddesi ile de
ayl›k, ödenek, mali, sosyal, emeklilik ve di¤er haklar› ile teminatlar› bak›m›ndan Say›fl-
tay’›n Baflkan, daire baflkan› ve üyelerinin Yarg›taydaki baflkan ve üyeler; di¤er mes-
lek mensuplar›n›n ise benzer görülen hâkimler hakk›ndaki hükümlere tabi olduklar›
belirlenmifltir. Say›fltay denetçi yard›mc›lar› ise hâkim ve savc› adaylar› gibi ayl›k ve ek
ödeme al›rlar. Ayr›ca, Say›fltay Kanunu’nda hüküm bulunmayan durumlarda, meslek
mensuplar›n›n ayl›k, ödenek, mali, sosyal, emeklilik ve di¤er haklar› ile di¤er hususla-
ra iliflkin, Hâkimler ve Savc›lar Kanunu’nun uygulanaca¤› da hüküm alt›na al›nm›flt›r.
Hâkimler ve Savc›lar Kanunu ile hâkim ve savc›lar›n, atanmalar›, hak ve ödev-
leri, ayl›k ve ödenekleri, meslekte ilerlemeleri, görevlerinin ve görev yerlerinin ge-
çici veya sürekli olarak de¤ifltirilmesi, haklar›nda disiplin kovuflturmas› aç›lmas› ve
disiplin cezas› verilmesi, görevleriyle ilgili veya görevleri s›ras›nda iflledikleri veya
kiflisel suçlar›ndan dolay› soruflturma yap›lmas› ve yarg›lamalar›na karar verilmesi,
meslekten ç›kar›lmay› gerektiren suçluluk veya yetersizlik halleri, meslek içi e¤i-
timleri ve di¤er özlük iflleri düzenlenmifltir (madde 1). Hâkimler ve Savc›lar Kanu-
nu ile hâkim ve savc›lar›n personel rejimi düzenlenmifl, ancak baz› durumlara ilifl-
kin olarak ya da hüküm bulunmayan hallerde Devlet Memurlar› Kanunu’nun uy-
gulanaca¤›na hükmedilmifltir. Bu hükümleri flöyle s›ralayabiliriz; “Adayl›k” (madde
7); göreve bafllama süresi (madde 9/A); “Baflka ifl ve görevler” al›nmas› (madde
48); “Yurt d›fl›nda e¤itim ve malî haklar” (madde 49); “Çal›flma saatleri” (madde
54); “‹zinler” (madde 56); “Di¤er sosyal yard›mlar” (madde 111). Ayr›ca belirtmek
gerekir ki yüksek yarg› organlar›n›n baflkan ve üyeleri, hâkimler, savc›lar ve bu
meslekten say›lanlar sendikaya üy olamazlar.
164 Kamu Personel Hukuku

Hâkimler ve Savc›lar Yüksek Kurulu (HSYK)

Hâkimler ve Savc›lar Yüksek
Kurulu (HSYK), hâkim ve
savc›lar›n personel rejimini
düzenleyen ve yöneten
anayasal bir kuruldur.
Hâkimler ve Savc›lar Yüksek Kurulu (HSYK), hâkim ve savc›lar›n personel rejimi-
ni düzenleyen ve yöneten anayasal bir kuruldur. Hâkimler ve Savc›lar Yüksek Ku-
rulu, daireler esas› ile çal›flan ba¤›ms›z bir kuruldur. Kurul, hâkim ve savc›lar›n
kendi aralar›nda seçece¤i üyeler yan›nda, atanm›fl üyelerden olufltur. Hâkimler ve
Savc›lar Yüksek Kurulu’nun kuruluflu ile çal›flma usul ve esaslar›, 2010 tarih ve
6087 say›l› Hâkimler ve Savc›lar Yüksek Kurulu Kanunu ile düzenlenmifltir. Ya-
sa’da, Kurulun ba¤›ms›zl›¤› vurgulanm›flt›r; “Kurul, görevlerini yerine getirirken ve
yetkilerini kullan›rken ba¤›ms›zd›r. Hiçbir organ, makam, merci veya kifli, Kurula
emir ve talimat veremez” (madde 3). Kurulun çal›flma esaslar›, anayasal ilkeler çer-
çevesindedir; “Kurul, mahkemelerin ba¤›ms›zl›¤› ile hâkimlik ve savc›l›k teminat›
esaslar›n› gözeterek adalet, tarafs›zl›k, do¤ruluk ve dürüstlük, tutarl›l›k, eflitlik, eh-
liyet ve liyakat ilkeleri çerçevesinde görev yapar” (madde 3).

SIRA S‹ZDE Hâkim ve savc›lar›n

SIRA S‹ZDEpersonel rejiminin Hâkimler ve Savc›lar Yüksek Kurulu (HSYK) tara-
2 f›ndan düzenlenmesi ve yönetilmesinin mahkemelerin ba¤›ms›zl›¤› - hâkimlik teminat›
anayasal ilkeleri ile ba¤› nedir?
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M
Hâkimler ve Savc›lar Yüksek Kurulu, Anayasa (madde 159) ve ilgili Yasa’n›n
S O R U hükümleri çerçevesinde,
S O R U 22 as›l ve 12 yedek üyeden oluflur. Kurulun baflkan›, Ada-
let Bakan›d›r. Adalet Bakanl›¤› Müsteflar›, Kurulun do¤al üyesidir. Kurulun 4 as›l
üyesi, hâkimlik mesle¤ine al›nmas›na engel bir hâli olmayan, yüksekö¤retim ku-
D‹KKAT D‹KKAT
rumlar›n›n hukuk dal›nda en az 15 y›ldan beri görev yapan ö¤retim üyeleri ile
meslekte fiilen 15 y›l›n› doldurmufl avukatlar aras›ndan Cumhurbaflkan›nca; 3 as›l

N N
SIRA S‹ZDE ve 3 yedek SIRA S‹ZDE
üyesi, Yarg›tay üyeleri aras›ndan Yarg›tay Genel Kurulunca; 2 as›l ve 2
yedek üyesi, Dan›fltay üyeleri aras›ndan Dan›fltay Genel Kurulunca; Bir as›l ve bir
yedek üyesi, kendi üyeleri aras›ndan Türkiye Adalet Akademisi Genel Kurulunca;
AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ
7 as›l ve 4 yedek üyesi birinci s›n›f olup, birinci s›n›fa ayr›lmay› gerektiren nitelik-
leri yitirmemifl adli yarg› hâkim ve savc›lar› aras›ndan adli yarg› hâkim ve savc›la-
K ‹ T A P r›nca; 3 as›lK ve‹ T2 Ayedek
P üyesi birinci s›n›f olup, birinci s›n›fa ayr›lmay› gerektiren
nitelikleri yitirmemifl idari yarg› hâkim ve savc›lar› aras›ndan, idari yarg› hâkim ve
savc›lar›nca 4 y›l için seçilir. Süresi biten üyeler yeniden seçilebilirler ve Kurul’a
TELEV‹ZYON
üye seçimlerinde
TELEV‹ZYON
oy kullanabilirler.
Hâkimler ve Savc›lar Yüksek Kurulunun temel görevi, hâkim ve savc›lar›n per-
sonel rejimini düzenlemek ve yönetmektir. Yasa’da personel rejiminin genel so-
rumlusunun Kurul oldu¤u ve genel yetkinin Kurulda oldu¤u aç›kça hüküm alt›na
‹NTERNET al›nm›flt›r; ‹“Kanunlarda
NTERNET aç›kça Bakanl›¤a verilenler d›fl›nda, hâkim ve savc›lar›n
tüm özlük iflleri, Kurul taraf›ndan yerine getirilir” (madde 4/2). Kurulun genel ola-
rak görevleri flunlard›r (madde 4/1);
MAKALE (1) AdaletMBakanl›¤›n›n,
AKALE bir mahkemenin kald›r›lmas› ya da yarg› çevresinin de-
¤ifltirilmesi konusundaki tekliflerini karara ba¤lamak,
(2) Hâkim ve savc›larla ilgili olarak flu ifllemlerini yapmak; (a) Mesle¤e kabul et-
me, (b) Atama ve nakletme, (c) Geçici yetki verme, (d) Her türlü yükselme
ve birinci s›n›fa ay›rma, (e) Kadro da¤›tma, (f) Meslekte kalmalar› uygun gö-
rülmeyenler hakk›nda karar verme, (g) Disiplin cezas› verme, (h) Görevden
uzaklaflt›rma,
(3) Bakanl›k merkez, ba¤l› ve ilgili kurulufllar› ile uluslararas› mahkemeler veya
kurulufllarda görev yapan hâkim ve savc›lar; geçici yetki veya görevlendirme
ile baflka bir kurum, kurul veya kuruluflta çal›flan hâkim ve savc›lar; idari gö-
 7. Ünite - Di¤er Kamu Görevlileri (Askerî Personel, Hâkim-Savc›lar ve Akademik Personel) 165

revleri yönünden savc›lar; komisyon ifllerine yönelik görevleri yönünden

adalet komisyonu baflkan ve üyeleri hariç olmak üzere, hâkim ve savc›lar›n
görevlerini; yasa, tüzük, yönetmelik ve genelgelere (hâkimler için idari nite-
likteki genelgelere) uygun olarak yap›p yapmad›klar›n› denetlemek; görev-
lerinden dolay› veya görevleri s›ras›nda suç iflleyip ifllemediklerini, hâl ve ey-
lemlerinin s›fat ve görevleri icaplar›na uyup uymad›¤›n› araflt›rmak ve gerek-
ti¤inde haklar›nda inceleme ve soruflturma ifllemlerini yürütmek,
(4) Yarg› yetkisinin kullan›m›na iliflkin hususlar hariç olmak üzere hâkimlerin
idari görevleri ile delilleri de¤erlendirme ve suçu niteleme yetkisi hariç ol-
mak üzere savc›lar›n adli görevlerine iliflkin konularda genelge düzenlemek,
(5) Yarg›tay ve Dan›fltaya üye seçmek,
(6) Anayasa ve yasalarla verilen di¤er görevleri yerine getirmek.
Hâkimler ve Savc›lar Yüksek Kurulunun, meslekten ç›karma cezas›na iliflkin
olanlar d›fl›ndaki kararlar›na karfl› yarg› mercilerine baflvurulamaz. Dolay›s›yla Ku-
rul’un “meslekten ç›karma cezas›na” iliflkin olanlar d›fl›nda di¤er kararlar›na karfl›
yarg› yolu kapal›d›r.
Hâkimler ve Savc›lar Yüksek Kurulunun teflkilat›; Baflkanl›k (Baflkan ve Bafl-
kanvekili), Genel Kurul, daireler ve hizmet birimlerinden (Genel Sekreterlik ve
Teftifl Kurulu) oluflur. Kurulun görevleri Yasa ile belirlenmifl, üç dairesi vard›r.

Hâkim ve Savc›lar›n Hizmete Al›nmas› (Mesle¤e Kabulü)

Hâkim ve savc›lar›n hizmete al›nmas› (mesle¤e kabulü), s›nav, adayl›¤a atanma,
e¤itim, mesle¤e girifl aflamalar›ndan oluflur. Hâkimler ve Savc›lar Kanununa göre,
s›nav, yaz›l› yar›flma s›nav› ve mülakat aflamalar›ndan oluflur. S›nav süreci, Adalet
Bakanl›¤› taraf›ndan yürütülür. Her y›l al›nacak aday say›s›, avukatl›k mesle¤inden
al›nacaklarla birlikte Türkiye Adalet Akademisi’nin görüflü al›nmak suretiyle kadro
ve ihtiyaç durumuna göre Adalet Bakanl›¤› taraf›ndan tespit edilir.
Yaz›l› yar›flma s›nav›, Adalet Bakanl›¤› ile imzalanacak protokole göre ÖSYM
taraf›ndan yap›l›r. Mülakat kurulu; Adalet Bakanl›¤› Müsteflar› veya görevlendire-
ce¤i müsteflar yard›mc›s› baflkanl›¤›nda, Teftifl Kurulu Baflkan›, Ceza ‹flleri, Hukuk
‹flleri ve Personel Genel Müdürleri ile Türkiye Adalet Akademisi Yönetim Kurulu-
nun her s›nav için kendi üyeleri aras›ndan belirleyece¤i iki üye olmak üzere top-
lam 7 üyeden oluflur. Doktora yapanlar, yaln›zca mülakata tabi tutulurlar.
S›navda baflar›l› olanlar, adayl›¤a atan›rlar. Adaylar, Devlet Memurlar› Kanu-
nu’ndaki Genel ‹dare Hizmetleri S›n›f›na dâhil olup, hâkimlik ve savc›l›¤›n s›n›f ve
derecelerine dâhil de¤ildirler ve haklar›nda, Devlet Memurlar› Kanunu’nun Hâkim-
ler ve Savc›lar Kanunu’na ayk›r› olmayan hükümleri uygulan›r. Adayl›¤a atanabil-
mek için gereken koflullar flunlard›r;
(1) Türk vatandafl› olmak,
(2) Girifl s›nav›n›n yap›ld›¤› tarih itibar›yla 35 yafl›n› doldurmam›fl olmak,
(3) Adli yarg› adaylar› için; hukuk fakültesinden mezun olmak veya yabanc› bir
hukuk fakültesini bitirip de Türkiye’deki hukuk fakülteleri programlar›na
göre eksik kalan derslerden s›nava girip baflar› belgesi alm›fl bulunmak. ‹da-
ri yarg› adaylar› için; hukuk fakültesinden mezun olmak veya yabanc› bir
hukuk fakültesini bitirip de Türkiye’de hukuk fakülteleri programlar›na gö-
re eksik kalan derslerden s›nava girip baflar› belgesi alm›fl bulunmak, hukuk
fakültesinden mezun olanlar d›fl›ndan al›nacak adaylar bak›m›ndan, her dö-
nemde al›nacak aday say›s›n›n yüzde yirmisini geçmemek üzere ihtiyaç ora-
n›nda, hukuk veya hukuk bilgisine programlar›nda yeterince yer veren siya-
166 Kamu Personel Hukuku

sal bilgiler, idarî bilimler, iktisat ve maliye alanlar›nda en az dört y›ll›k yük-
sekö¤renim yapm›fl veya bunlara denkli¤i kabul edilmifl yabanc› ö¤retim
kurumlar›ndan mezun olmak,
(4) Kamu haklar›ndan yasakl› olmamak,
(5) Askerlik durumu itibar›yla askerlikle ilgisi bulunmamak veya muvazzafl›k
hizmetini yapm›fl yahut ertelenmifl veya yede¤e geçirilmifl olmak,
(6) Hâkimlik ve savc›l›k görevlerini sürekli olarak yurdun her yerinde yapmas›-
na engel olabilecek vücut ve ak›l hastal›¤› veya sakatl›¤›, al›fl›lm›fl›n d›fl›nda
çevrenin yad›rgayaca¤› flekilde konuflma ve organlar›n›n hareketini kontrol
zorlu¤u çekmek gibi özürlü durumlar› bulunmamak,
(7) Taksirli suçlar hariç olmak üzere, üç aydan fazla hapis veya affa u¤ram›fl ol-
sa bile devletin flahsiyetine karfl› ifllenen suçlarla zimmet, ihtilas, irtikap, rüfl-
vet, h›rs›zl›k, doland›r›c›l›k, sahtecilik, inanc› kötüye kullanma, dolanl› iflas
gibi yüz k›zart›c› veya fleref ve haysiyet k›r›c› bir suçtan veya kaçakç›l›k, res-
mi ihale ve al›m sat›mlara fesat kar›flt›rma, Devlet s›rlar›n› a盤a vurma suç-
lar›ndan dolay› hükümlü bulunmamak veya bu suçlardan veya taksirli suç-
lar hariç olmak üzere üç aydan fazla hürriyeti ba¤lay›c› cezay› gerektiren bir
fiilden dolay› soruflturma veya kovuflturma alt›nda olmamak,
(8) Yaz›l› yar›flma s›nav› ile mülakatta baflar› göstermek,
(9) Hâkimlik ve savc›l›k mesle¤ine yak›flmayacak tutum ve davran›fllarda bulun-
mam›fl olmak,
(10) Avukatl›k mesle¤inden adayl›¤a geçmek isteyenler için; yukar›daki (8) nu-
maral› koflul hariç di¤er flartlar› tafl›makla birlikte, mesleklerinde fiilen en az
5 y›l çal›flm›fl, girifl s›nav›n›n yap›ld›¤› tarih itibar›yla 45 yafl›n› doldurmam›fl
ve kendi aralar›nda yap›lacak olan yaz›l› yar›flma s›nav›nda ve mülakatta ba-
flar›l› olmak.
Adayl›k süresi içerisinde adaylar, meslek öncesi e¤itime tabi tutulurlar. Bu sü-
reç, 2003 tarih ve 4954 say›l› Türkiye Adalet Akademisi Kanunu ile düzenlenmifltir.
Adaylar›n meslek öncesi e¤itim süresi, iki y›ld›r. Meslek öncesi e¤itim sonunda ya-
z›l› s›navda baflar›l› olan ve mani hâli olmayan, ayr›ca erkekler için askerli¤ini yap-
t›¤›n› veya askerlikle ilifli¤i olmad›¤›n› belgeleyen adaylar›n mesle¤e kabullerine
Hâkimler ve Savc›lar Yüksek Kurulunca karar verilir.
Hâkimler ve Savc›lar Kanununa göre, adayl›k dönemini geçirip belirtilen koflul-
lara uygun olarak ehliyetini kan›tlam›fl olmad›kça, hiç kimse hâkimlik ve savc›l›¤a
atanamaz. Bu olgu, ayn› zamanda hâkim ve savc›l›¤›n bir kariyer mesle¤i oldu¤u
ve rütbe s›n›fland›rmas› tabi oldu¤unun bir göstergesidir. Ancak bu genel kural›n
istisnas› bulunmaktad›r. Hâkimlik ve savc›l›k mesle¤ine, s›nav ve adayl›k kofluluna
uymadan, belirli koflullara sahip ö¤retim üyeleri kabul edilebilir. Bu çerçevede,
hukuk fakültelerinde maddi hukuk ve usul hukuku dallar›nda hukuk dersi veren
profesörler ve doçentler, almakta olduklar› kadro ayl›klar›n›n karfl›l›¤› s›n›f ve de-
recedeki adli yarg› hâkim ve savc›l›klar›na; hukuk, siyasal bilgiler, iktisat, iflletme,
idarî ilimler fakültelerinde idare, maliye ve ekonomi dallar›nda ders veren profe-
sörler ve doçentler, almakta olduklar› kadro ayl›klar›n›n karfl›l›¤› s›n›f ve derecede-
ki idari yarg› hâkim ve savc›l›klar›na atanabilirler. ‹stekli ö¤retim üyelerinin mesle-
¤e al›n›p al›nmayacaklar› ve al›nmalar› halinde girebilecekleri s›n›f ve dereceler
Hâkimler ve Savc›lar Yüksek Kurulunca belli edilir.
Hâkimlik ve savc›l›k mesle¤inden kendi istekleriyle çekilen veya emekli olan-
lardan tekrar mesle¤e dönmek isteyenler, mesle¤e kabulde aranan nitelikleri kay-
betmemifl olmalar› koflulu ile ayr›ld›klar› tarihte almakta olduklar› ayl›k derecesine
 7. Ünite - Di¤er Kamu Görevlileri (Askerî Personel, Hâkim-Savc›lar ve Akademik Personel) 167

eflit bir derecenin ayn› kademesine Hâkimler ve Savc›lar Yüksek Kurulunca atana-
bilirler. Ancak, bu flekilde atanacaklar›n meslekten ayr›ld›ktan sonra doçentlik ve-
ya profesörlükte geçirdikleri sürelerin tamam›; avukatlar›n ise fiilen avukatl›kta ge-
çirdikleri sürenin üçte ikisi, hâkimlik ve savc›l›kta geçmifl say›lmak suretiyle gire-
bilecekleri s›n›f ve derecelerin tespitinde de¤erlendirilir. Bu biçimde yeniden ata-
malarda, isteklilerin mesle¤e al›n›p al›nmayacaklar› Hâkimler ve Savc›lar Yüksek
Kurulu taraf›ndan belli edilir. Bu do¤rultuda yeniden atananlardan, meslekten ay-
r›lanlar bir daha mesle¤e kabul edilemezler.

Hâkim ve Savc›lar›n Yükselmeleri, Maafl Rejimi ve Disiplin

Cezalar›
Hâkimlik ve savc›l›k mesle¤i, üçüncü s›n›f, ikinci s›n›f, birinci s›n›fa ayr›lm›fl ve bi- Hâkimlik ve savc›l›k mesle¤i,
rinci s›n›f olmak üzere dört s›n›fa ayr›l›r. Hâkimlik ve savc›l›k mesle¤inde bulunan- üçüncü s›n›f, ikinci s›n›f,
birinci s›n›fa ayr›lm›fl ve
lar, her y›l kademe ilerlemesi ve her iki y›lda bir derece yükselmesi al›rlar. Hâkim birinci s›n›f olmak üzere dört
ve savc›lar›n, bulunduklar› derecenin kademelerinde ilerleyebilmeleri için, bulun- s›n›fa ayr›l›r.
duklar› kademede en az bir y›l çal›flm›fl olmalar› veya çal›flm›fl say›lmalar› ile kade-
me ilerlemesine engel kesinleflmifl mahkeme hükmü veya disiplin cezas›n›n bulun-
mamas› gerekir. Hâkim ve savc›lar›n, derece yükselmelerinin yap›labilmesi için;
derecesi içinde iki y›l bulunmufl veya Hâkimler ve Savc›lar Kanunu’na göre bulun-
mufl say›lmalar›; yükselmeye engel kesinleflmifl mahkeme hükmü veya disiplin ce-
zalar›n›n bulunmamas›; ahlakî gidiflleri, meslekî bilgi ve anlay›fllar›, gayret ve çal›fl-
kanl›klar›, gördükleri ifllerin birikmesine sebep olup olmad›klar›, ç›kard›klar› iflle-
rin miktar ve mahiyetleri, göreve ba¤l›l›klar› ve devamlar›, üst merciler ve müfet-
tifllerce haklar›nda düzenlenen hâl k⤛tlar› ve sicil fiflleri, kanun yolu incelemesin-
den geçen iflleri, örnek karar ve mütalâalar› ve varsa meslekî eser ve yaz›lar› ile ka-
t›ld›klar› meslek içi ve uzmanl›k e¤itimleri göz önünde tutularak Hâkimler ve Sav-
c›lar Yüksek Kurulu’nca ilan edilen derece yükselme ilkelerinde aranan koflullar›
tafl›malar› gerekir. Hâkim ve savc›lar›n birinci s›n›fa yükselmesinin usul ve esasla-
r›, Hâkimler ve Savc›lar Kanunu’nda düzenlenmifltir.
Hâkimler ve Savc›lar Yüksek Kurulu, yükselmeye lay›k gördü¤ü hâkim ve savc›-
lar› üç türe ay›r›r ve kendilerine tebli¤ eder, ayr›ca Resmî Gazetede yay›nlan›r. Hâ-
kim ve savc›lar›n yükselme türleri; yükselmeye lay›k; tercihli yükselmeye lay›k ve
mümtazen yükselmeye lay›k olmak üzere üçe ayr›l›r. Yükselmeye lay›k görülmeyen
hâkim ve savc›lar hakk›nda Hâkimler ve Savc›lar Kanunu’nda belirtilen esas ve usul-
ler göre ifllem yap›l›r. Üniversiteler ve Türkiye ve Orta Do¤u Amme ‹daresi Enstitü-
sü’nde (TODA‹E) lisansüstü e¤itim yapan hâkim ve savc›lara Yasa’da belirtilen ko-
flullar çerçevesinde kademe ilerlemesi ve derece yükselmesi uygulan›r.
Hâkim ve savc›lar›n birinci s›n›fa ayr›lmas› Hâkimler ve Savc›lar Kanunu’nda hü-
küm alt›na al›nan özel koflullara tabidir. Bu do¤rultuda, birinci s›n›fa ayr›labilmek
için gereken koflullar flunlard›r; birinci dereceye yükselmek; hâkimlik ve savc›l›k
mesle¤inde 10 y›l›n› doldurmak; bilimsel güç ve yetene¤i ile hizmet ve meslekteki
baflar›s›na göre emsali aras›nda temayüz etmifl olmak; yer de¤ifltirme cezas› almam›fl
olmak; k›nama, kademe ilerlemesinin durdurulmas› veya derece yükselmesinin dur-
durulmas› cezalar›n› ayn› neviden olmasa bile birden fazla almam›fl olmak; mesle¤in
vakar ve onuruna dokunan veya kiflisel haysiyet ve itibar›n› k›ran veya görevle ilgili
herhangi bir suçtan affa u¤ram›fl olsa bile hüküm giymemifl olmak.
Meslekte 10 y›l› doldurma koflulu; meslekleriyle ilgili alanda ya da Türkiye ve
Orta Do¤u Amme ‹daresi Enstitüsünde (TODA‹E) yüksek lisans yapm›fl olanlarla,
Türkiye Adalet Akademisi’nde bir akademik y›ldan az olmamak üzere düzenlenen
168 Kamu Personel Hukuku

uzmanl›k e¤itim program›n› baflar›yla tamamlayanlar için 9; meslekleriyle ilgili ö¤-

renim dallar›nda doktora yapanlar için 8 y›l olarak uygulan›r. Di¤er yandan, fiilen
avukatl›kta geçen sürenin üçte ikisi, hâkim ve savc› adaylar›n›n Türkiye Adalet
Akademisi Kanunu’nda belirtilen staj dönemlerini aflan adayl›k süreleri, avukatl›k
staj›n›n üçte ikisi ve askerlik hizmetinde geçen sürenin yar›s›, birinci s›n›fa ayr›lma-
ya esas sürenin hesab›nda dikkate al›n›r. Ancak birinci s›n›fa ayr›labilmek için, her
durumda meslekte fiilen üç terfi dönemi çal›flmak zorunludur. Birinci s›n›fa ayr›lan
hâkim ve savc›lar›n listeleri, Hâkimler ve Savc›lar Yüksek Kurulu taraf›ndan Resmî
Gazete’de y›l içerisinde belirli zamanlarda ilan edilir.
Hâkim ve savc›lar›n mali haklar›, Hâkimler ve Savc›lar Kanunu ile düzenlen-
mifltir. Bu kesim yan›nda, Dan›fltay ve Yarg›tay baflkan ve üyelerinin mali haklar›
da bu Yasa’da yer al›r. Dan›fltay ve Yarg›tay baflkan ve üyeleri ile hâkim-savc›la-
r›n mali haklar›, ayl›k ve yarg› ödene¤inden oluflur. 2006 y›l›ndan itibaren, bu ke-
simlerin maafl düzeni gösterge-katsay› esas›na göre belirlenmemektedir. Bu kifli-
lerin maafl›, Yasa’da k›stas ayl›k olarak nitelendirilen, en yüksek devlet memuru-
na mali haklar kapsam›nda fiilen yap›lmakta olan her türlü ödemeler toplam›n›n
brüt tutar›n›n, unvana göre % 100 ile % 41 aras›ndaki oran›n ödenmesi esas› ile
belirlenmektedir. Dolay›s›yla Dan›fltay ve Yarg›tay baflkan ve üyeleri ile hâkim-
savc›lar›n maafllar›, kadro karfl›l›¤› sözleflmeli personel statüsünde istihdam edilen
Baflbakanl›k Müsteflar› maafl›n›n belirli bir oran›n› ifade etmektedir. Ayn› biçimde,
bu kiflilere, yukar›daki esaslara göre ödenmekte olan brüt ayl›klar›n›n %10’u tuta-
r›nda Yarg› Ödene¤i verilir. Hâkim ve savc›lar ile yüksek yarg› organlar›n›n bafl-
kan ve üyelerinin baflka yan ödemeleri de bulunmaktad›r. Bunlar, Yüksek Hakim-
lik Tazminat›, Makam Tazminat› ve Temsil Tazminat›d›r. Bu tazminatlardan yarar-
lanacaklar ile koflullar›, ilgili Yasa ve Kanunu Hükmünde Kararnamelerle düzen-
lenmifltir. Hâkim ve savc›lara tan›nan lojman d›fl›ndaki di¤er sosyal hak ve yar-
d›mlar, memurlara tan›nanlarla ayn›d›r.
Hâkim ve savc›lara, s›fat ve görevleri gereklerine uymayan hal ve hareketleri-
nin tespit edilmesi üzerine durumun niteli¤ine ve a¤›rl›k derecesine göre, Hâkim-
ler ve Savc›lar Yüksek Kurulu taraf›ndan disiplin cezas› verilir. Hâkim ve savc›lar›n
disiplin rejiminin ayr›nt›lar›, Hâkimler ve Savc›lar Kanunu’nda yer almaktad›r. Hâ-
kim ve savc›lara verilebilecek disiplin cezalar› ise flunlard›r;
(1) Uyarma: Görevde daha dikkatli olmas› gerekti¤inin yaz› ile bildirilmesidir,
(2) Ayl›ktan kesme: ‹zinsiz veya kabul edilir mazereti olmaks›z›n göreve (1 ve-
ya 2 gün) gelmeyenlerin ayl›klar›ndan her gün için bir günlü¤ünün kesil-
mesidir,
(3) K›nama: Belli bir eylem veya davran›fl›n kusurlu say›ld›¤›n›n yaz› ile bildiril-
mesidir,
(4) Kademe ilerlemesini durdurma: ‹lgilinin bulundu¤u kademede, ilerlemesi-
nin bir y›l süre ile durdurulmas›d›r,
(5) Derece yükselmesini durdurma: ‹lgilinin bir üst dereceye yükselmesinin iki
y›l süre ile durdurulmas›d›r,
(6) Yer de¤ifltirme: Bulunulan bölgenin en az bir derece alt›ndaki bir bölgeye o
bölgedeki asgari hizmet süresi kadar kalmak üzere atanmak suretiyle görev
yerinin de¤ifltirilmesidir,
(7) Meslekten ç›karma: Bir daha mesle¤e al›nmamak üzere göreve son veril-
mesidir.
 7. Ünite - Di¤er Kamu Görevlileri (Askerî Personel, Hâkim-Savc›lar ve Akademik Personel) 169

Hâkim ve Savc›lar›n Hizmetle ‹liflkisinin Kesilmesi

Hâkim ve savc›lar›n teminat› Anayasa ile Hâkimler ve Savc›lar Kanunu’nca güç-
lü güvencelere ba¤lanm›flt›r. Hâkimler ve Savc›lar Kanunu’nda yer alan (madde
53), hâkim ve savc›lar›n hizmetle iliflkisinin kesilmesini gerektiren durum ve
hâller flunlard›r;
(1) Hâkimler ve Savc›lar Kanunu hükümlerine göre meslekten ç›kar›lmalar› ve-
ya meslekte kalmalar›n›n uygun olmad›¤›na karar verilmesi: Hâkimler ve
savc›lar hakk›nda, Yasa hükümlerine göre, disiplin cezas› olarak meslekten
ç›karma cezas› verildi¤inde, mesle¤e bir daha al›nmamak üzere hizmetle
iliflkisi kesilir,
(2) Haklar›nda soruflturma ve kovuflturma bulunmas› hâlleri hariç olmak üzere,
mesle¤e al›nma koflullar›ndan herhangi birini tafl›mad›klar›n›n sonradan an-
lafl›lmas›: Aç›kt›r ki hâkim ve savc›lar›n mesle¤e al›nma koflullar›ndan her-
hangi birini tafl›mad›klar›n›n sonradan anlafl›lmas› sonucu hizmetle iliflkisi
kesilir,
(3) Görevdeyken, atanma için gereken ve Yasa’da belirtilen üç nitelikten her-
hangi birini kaybetmeleri: Hâkim ve savc›lar görev yaparken, flu atanma ko-
flullar›ndan bir tanesini kaybederlerse hizmetle iliflkisi kesilir; (a) “Türk va-
tandafl› olmak”; (b) “Kamu haklar›ndan yasakl› olmamak”; (c) “Hâkimlik ve
savc›l›k görevlerini sürekli olarak yurdun her yerinde yapmas›na engel ola-
bilecek vücut ve ak›l hastal›¤› veya sakatl›¤›, al›fl›lm›fl›n d›fl›nda çevrenin ya-
d›rgayaca¤› flekilde konuflma ve organlar›n›n hareketini kontrol zorlu¤u
çekmek gibi özürlü durumlar› bulunmamak”,
(4) Meslekten çekilmeleri: Hâkim ve savc›lar, Adalet Bakanl›¤›na yaz›l› olarak
baflvurmak suretiyle mesleklerinden çekilme iste¤inde bulunabilirler. Ancak
hâkim ve savc›lar›n çekilmeleri ola¤an ve ola¤anüstü durumlarda farkl› ko-
flullara ba¤l›d›r. Buna göre ola¤an koflullarda, çekilme iste¤inde bulunan, is-
te¤inin kabulüne kadar görevine devam eder; ancak istem tarihinden itiba-
ren bir ay içinde cevap gelmedi¤i takdirde görevini b›rakabilir. Ola¤anüstü
mazeretleri ile meslekten çekilenler, Adalet Bakanl›¤›na bilgi vermek flart›y-
la bir ay kayd›na tabi de¤ildirler. Ancak ola¤anüstü hâllerde, s›k›yönetim,
seferberlik ve savafl hâlinde o bölgelerde görevli hâkim ve savc›lar çekilme
istekleri kabul edilmedikçe veya yerlerine atanacaklar gelip ifle bafllamad›k-
ça görevlerini b›rakamazlar. Buna ayk›r› hareket edenler, bir daha mesle¤e
al›nmazlar ve kamu kurum ve kurulufllar›nda görev alamazlar,
(5) Meslekten çekilmifl say›lmalar›: Hâkim ve savc›lar›n meslekten çekilmifl sa-
y›lmalar› iki durumda ortaya ç›kar; ilk olarak, izinsiz veya kabul edilir maze-
retleri olmaks›z›n, görevlerini terk ederek bu terki kesintisiz on gün devam
ettirenler veya bir y›lda toplam otuz gün göreve gelmeyenler meslekten çe-
kilmifl say›l›rlar; ikinci olarak hâkim ve savc›lar siyasi partilere giremezler,
girenler meslekten çekilmifl say›l›rlar. 1982 Anayasas›’n›n 68. maddesine gö-
re; “Hakimler ve savc›lar, Say›fltay dâhil yüksek yarg› organlar› mensuplar›,
... siyasi partilere üye olamazlar”,
(6) ‹stek, yafl haddi veya malullük nedenlerinden biriyle emekliye ayr›lmalar›:
Hâkim ve savc›lar, kendi istekleri; Anayasa ve Yasa’da belirtilen 65 yafl›n›
doldurmalar› ya da malullük nedenlerinin biriyle emekliye ayr›labilirler,
(7) Ölümleri: Hâkim ve savc›lar›n ölümleri ile hizmetle iliflkileri kesilir.
170 Kamu Personel Hukuku

AKADEM‹K PERSONEL REJ‹M‹

Akademik personel, Akademik personel, yüksekö¤retim hizmetlerini yürüten, ö¤retim elemanlar›ndan
yüksekö¤retim hizmetlerini oluflur. Yüksekö¤retim hizmetleri, ö¤retim elemanlar› yan›nda, Devlet Memurlar›
yürüten, ö¤retim
elemanlar›ndan oluflur. Kanunu’nda belirtilen statülerdeki personel eliyle yürütülür. Akademik personel,
1982 Anayasas›’n›n 128, 129 ve 130. maddeleri çerçevesinde genel statüsü anaya-
sal olarak hüküm alt›na al›nan ve “di¤er kamu görevlileri” içerisinde yer alan per-
soneldir. Akademik personelin genel statüsü, 1983 tarih ve 2914 say›l› Yüksekö¤-
retim Personel Kanunu ile düzenlenmifltir. Akademik personelin statüsüne iliflkin
olarak, bu Yasa’da hüküm bulunmayan durumlarda, 1981 tarih ve 2547 say›l› Yük-
sekö¤retim Kanunu ile Devlet Memurlar› Kanunu hükümleri uygulan›r.

Akademik Personele ‹liflkin Anayasal ‹lkeler ve Genel

Rejim
1982 Anayasas›’n›n “Yüksekö¤retim kurumlar›” kenar bafll›kl› 130. maddesi “Ça¤-
dafl e¤itim-ö¤retim esaslar›na dayanan bir düzen içinde milletin ve ülkenin ihtiyaç-
lar›na uygun insan gücü yetifltirmek amac› ile ortaö¤retime dayal› çeflitli düzeyler-
de e¤itim-ö¤retim, bilimsel araflt›rma, yay›n ve dan›flmanl›k yapmak, ülkeye ve in-
sanl›¤a hizmet etmek üzere çeflitli birimlerden oluflan kamu tüzelkiflili¤ine ve bi-
limsel özerkli¤e sahip üniversiteler Devlet taraf›ndan kanunla kurulur” hükmüne
amirdir. Bu çerçevede Anayasa, yüksekö¤retim kurumlar›n›n amac›n› ve ifllevini
bu hüküm ile belirlemifltir. Anayasa, yüksekö¤retim kurumlar›n›n amac›n›, ça¤dafl
e¤itim-ö¤retim esaslar›na dayanan bir düzen içinde milletin ve ülkenin ihtiyaçlar›-
na uygun insan gücü yetifltirmek ve ülkeye ve insanl›¤a hizmet etmek; bu amac›
gerçeklefltirmek için ise, yüksekö¤retim kurumlar›n› e¤itim-ö¤retim, bilimsel arafl-
t›rma, yay›n ve dan›flmanl›k ifllevlerine sahip, bilimsel özerkli¤e ve kamu tüzel ki-
flili¤i olan kurumlar olarak belirlenmifltir. Bu kurumlar yasa ile kurulur ve bu hiz-
metleri ihdas etmek devlete Anayasal bir edim olarak yüklenmifltir.
Anayasa’n›n yine 130. maddesinde “ö¤retim elemanlar›n›n görevleri, unvanlar›,
atama, yükselme ve emeklilikleri, ö¤retim eleman› yetifltirme, üniversitelerin ve ö¤-
retim elemanlar›n›n kamu kurulufllar› ve di¤er kurumlar ile iliflkileri, ö¤retim düzey-
leri ve süreleri, yüksekö¤retime girifl, devam ve al›nacak harçlar, Devletin yapaca¤›
yard›mlar ile ilgili ilkeler, disiplin ve ceza iflleri, mali ifller, özlük haklar›, ö¤retim
elemanlar›n›n uyacaklar› koflullar, üniversiteleraras› ihtiyaçlara göre ö¤retim ele-
manlar›n›n görevlendirilmesi, ö¤renimin ve ö¤retimin hürriyet ve teminat içinde ve
ça¤dafl bilim ve teknoloji gereklerine göre yürütülmesi, Yüksekö¤retim kuruluna ve
üniversitelere Devletin sa¤lad›¤› mali kaynaklar›n kullan›lmas› kanunla düzenlenir”
ilkesi kabul edilmifltir. Bu çerçevede, ö¤retim elemanlar›n›n statüsünün, 128. mad-
dede oldu¤u gibi, yasayla ve “ö¤renimin ve ö¤retimin hürriyet ve teminat içinde ve
ça¤dafl bilim ve teknoloji gereklerine göre” düzenlenmesi kabul edilmifltir.
Akademik personel görevlerini, anayasal ilkeler do¤rultusunda kurulmufl olan
yüksekö¤retim kurumlar› içerisinde yürütür. Yüksekö¤retim kurumlar›, üniversite-
ler ve yüksek teknoloji enstitüleri yan›nda, 1982 Anayasas›’n›n 132. maddesi çerçe-
vesinde “Türk Silahl› Kuvvetleri ve emniyet teflkilat›na ba¤l› yüksekö¤retim kurum-
lar›”ndan oluflur. Türk Silâhl› Kuvvetleri ve emniyet teflkilat› yüksekö¤retim ku-
rumlar› kendi özel yasalar›na ba¤l›d›rlar. Ayr›ca, Yüksekö¤retim Personel Kanu-
nu’nun 19. maddesine göre, Türkiye ve Orta Do¤u Amme ‹daresi Enstitüsünde
(TODA‹E) görev yapan akademik personel, Yüksekö¤retim Personel Kanunu ve
Yüksekö¤retim Kanunu’na tabidir.
 7. Ünite - Di¤er Kamu Görevlileri (Askerî Personel, Hâkim-Savc›lar ve Akademik Personel) 171

2005 tarihli Vak›f Yüksekö¤retim Kurumlar› Yönetmeli¤i’nde aç›kça belirtildi¤i

gibi, vak›f üniversitelerinde görev yapan, akademik ve idari personelin çal›flma
esaslar› Yüksekö¤retim Kanunu’nda devlet üniversiteleri için öngörülen hükümle-
re tabidir. Bu personele, maafl ve di¤er özlük haklar› bak›m›ndan ise 4857 say›l› ‹fl
Kanunu hükümleri uygulan›r.
Akademik personel rejiminde, Yüksekö¤retim Personel Kanunu ve Yüksekö¤-
retim Kanunu’na göre, rütbe ve kadro s›n›fland›rmas›na bir arada yer almaktad›r.
Bu olgunun sonucu olarak akademik personelin bir bölümü statü hukukuna ba¤-
l› iken, di¤er bir bölümü sözleflme iliflkisi ile çal›flt›r›l›r. Bu do¤rultuda, profesör,
doçent, uzman, çevirici, e¤itim-ö¤retim planlamac›s› unvan›n› tafl›yan akademik
personel statü hukukuna ba¤l› olarak görev yaparlar. Yard›mc› doçent, ö¤retim
görevlileri, okutman, 33/a. madde kapsam›ndaki araflt›rma görevlileri, 50/d. mad-
desi kapsam›ndaki araflt›rma görevlileri ise sözleflme iliflkisi ile istihdam edilirler.
Ancak kan›m›zca yard›mc› doçentlerin sözleflme iliflkisi ile istihdam› Anayasa’n›n
128/1, maddesinin hilâf›nad›r. Di¤er yandan, Yüksekö¤retim Kanunu’na göre
(madde 36/1), ö¤retim elemanlar›, üniversitede devaml› statüde görev yaparlar.
Akademik personelin statüsü iki yasa ile düzenlenmifltir. S›n›fland›rma, ayl›kla-
r› ve ek göstergeleri, derece yükseltilmesi ve kademe ilerlemesinin flekil ve flartla-
r› ile sosyal haklardan yararlanmas›, ek ders ücreti, üniversite, idari görev ve gelifl-
tirme ödeneklerinin miktar›, emekli ve yabanc› ö¤retim elemanlar›n›n sözleflmeli
olarak çal›flt›r›lma usul ve esaslar› Yüksekö¤retim Personel Kanunu; bunlar d›fl›n-
da kalan, baflta görevleri ve atanma koflullar› olmak üzere di¤er özlük iflleri Yük-
sekö¤retim Kanunu’nda yer al›r. Yukar›da belirtti¤imiz gibi hüküm bulunmayan
durumlarda ise Devlet Memurlar› Kanunu geçerlidir. K›saca, akademik personelin
s›n›fland›r›lmas›, mali haklar› ile emekli ve yabanc› ö¤retim elemanlar›n›n sözlefl-
meli olarak çal›flt›r›lma usul ve esaslar› Yüksekö¤retim Personel Kanunu; atanma,
görev, yetki, yetifltirme, çal›flma ve denetim usulleri Yüksekö¤retim Kanunu; di¤er
özlük iflleri Devlet Memurlar› Kanunu ile düzenlenmifltir.
fiekil 7.2
Akademik
Akademik Personel
(Ö¤retim Elemanlar›) Personelin
(Ö¤retim
Elemanlar›n›n)
Soya¤ac›
Ö¤retim Görevlileri Ö¤retim
Ö¤retim Üyeleri ve Okutmanlar Yard›mc›lar›

Profesör Ö¤retim Görevlisi Araflt›rma Görevlisi

Doçent Okutman Uzman

Yard›mc› Doçent Çevirici

E¤itim Ö¤retim
Planlamac›s›
172
Yüksekö¤retim Personel
Kanunu’na göre, akademik
personel (ö¤retim
elemanlar›), üç s›n›fa
ayr›lm›flt›r. Bunlar, Ö¤retim
Üyeleri S›n›f› (profesör,
doçent, yard›mc› doçent);
Ö¤retim Görevlileri ve
Okutmanlar S›n›f› (ö¤retim
görevlileri, okutmanlar) ile
Ö¤retim Yard›mc›lar›
S›n›f›d›r (araflt›rma
görevlileri, uzman, çevirici,
e¤itim ö¤retim
planlamac›lar›).
Tablo 7.4
2011 Y›l› ‹tibar›yla
Akademik Personel
Say›s›
Kaynak: ÖSYM, 2010
- 2011 Ö¤retim Y›l›
Yüksekö¤retim
‹statistikleri
Kamu Personel Hukuku
Yüksekö¤retim Personel Kanunu’na göre, akademik personel (ö¤retim eleman-
lar›), üç s›n›fa ayr›lm›flt›r. Bunlar, Ö¤retim Üyeleri S›n›f› (profesör, doçent, yard›m-
c› doçent); Ö¤retim Görevlileri ve Okutmanlar S›n›f› (ö¤retim görevlileri, okutman-
lar) ile Ö¤retim Yard›mc›lar› S›n›f›d›r (araflt›rma görevlileri, uzman, çevirici, e¤itim
ö¤retim planlamac›lar›).
Yüksekö¤retim Kanunu’na göre, ö¤retim üyelerinin kural olarak görevleri ile
iliflkilerinin kesilmesini gerektiren yafl haddi, Devlet Memurlar› Kanunu’na ba¤l›
olan memurlar ile di¤er kamu görevlilerinden olan askerî personel ve hâkim - sav-
c›lardan farkl› olarak, 67 yafl›n› doldurduklar› tarihtir.
Ö¤retim elemanlar› siyasi partilere üye olabilirler. Bu çerçevede, yüksekö¤re-
tim kurumlar›n›n ö¤retim elemanlar›, siyasi partilere üye olabilirler; yüksekö¤retim
kurumlar›ndaki görevlerini aksatmamak ve bir ay içinde kurumlar›na bildirmek
kayd›yla, siyasi partilerin merkez organlar› ile onlara ba¤l› araflt›rma ve dan›flma bi-
rimlerinde görev alabilirler. fiu kadar ki, bu durumdaki ö¤retim elemanlar›, Yükse-
kö¤retim Kurulu ve Yüksekö¤retim Denetleme Kurulu üyesi, rektör, dekan, ensti-
tü ve yüksekokul müdürü ve bölüm baflkan› olamazlar, onlar›n yard›mc›l›klar›na
seçilemezler. Siyasi partilere üye olan ö¤retim elemanlar›, yüksekö¤retim kurum-
lar› içinde parti faaliyetinde bulunamaz ve parti propagandas› yapamazlar. Ayr›ca,
yönetim görevi alanlar d›fl›ndaki ö¤retim elemanlar› sendikaya üye olabilir.
Statü Say›
Profesör 15.529
Doçent 8.486
Yard›mc› Doçent 21.717
Ö¤retim Üyeleri S›n›f› Toplam› 45.732
Ö¤retim Görevlisi 17.520
Okutman 8.190
Ö¤r.Gör. ve Okutmanlar S›n›f› Toplam› 25.710
Araflt›rma Görevlisi 36.669
Uzman 3.257
Çevirici 23
EÖP 104
Ö¤retim Yard›mc›lar› S›n›f› Toplam› 40.053
GENEL TOPLAM 111.495
2011 y›l› itibar›yla toplam akademik personel say›s›, 111.495’dir. Ö¤retim ele-
manlar›n›n, üç s›n›f ba¤lam›nda, en büyük s›n›f›n 45.732 ile Ö¤retim Üyeleri; ikin-
cisi 40.053 ile Ö¤retim Yard›mc›lar› S›n›f›; en küçük s›n›f ise 25.710 ile Ö¤retim Gö-
revlileri ve Okutmanlar S›n›f›d›r.
Akademik Personelin Atanmas›
Akademik personel rejiminin temel niteli¤i aç›k rütbe s›n›fland›rmas› sistemine
sahip olmas›d›r. Akademik personel rejiminde, akademik kariyer ve akademik
kadro atamas› süreçleri yer al›r. Bu süreçlerden akademik kariyer, lisans e¤itimi-
nin üzerine, lisansüstü (yüksek lisans ve doktora) e¤itimi, doçentlik ve profesör-
lükten oluflur. Akademik kadro atamas› ise akademik kariyere ba¤l› olarak ortaya
ç›kar. Bu do¤rultuda, akademik kariyer süreci, araflt›rma görevlisi, yard›mc› do-
 7. Ünite - Di¤er Kamu Görevlileri (Askerî Personel, Hâkim-Savc›lar ve Akademik Personel) 173

çentlik, doçentlik, profesörlük silsilesini izler. Ö¤retim görevlili¤i, okutman, uz-

man, çevirici, e¤itim ö¤retim planlamac›s› kadrolar› ise bu kariyer silsilesi d›fl›nda
yer al›r. Ancak bu kadrolardan, gerekli koflullar içerisinde, kariyer kadrolar›na
atanma idarenin takdiri çerçevesinde mümkündür. Akademik kadrolar›n, profe-
sörlük hariç olmak üzere, akademik kadrolar›n her birine, akademik kariyerini d›-
flar›dan sürdürmüfl kiflilerin atanmas› mümkündür. Örnek olarak Devlet Memurla-
r› Kanunu çerçevesinde, memur olarak görev yapan bir kiflinin d›flar›ndan lisan-
süstü e¤itim sonras›nda doktoras›n› tamamlay›p, ilgili Yasa ve yüksekö¤retim ku-
rumunun kurullar› çerçevesinde, yard›mc› doçentlik kadrosuna atanmas› müm-
kündür. Bu nedenle, akademik personel rejimini, aç›k rütbe s›n›fland›rmas› siste-
mi olarak betimlemekteyiz.
Akademik personelin ö¤retim üyesi s›n›f› d›fl›ndaki kadrolarda aç›ktan ya da Akademik personelin ö¤retim
naklen atamalar, 2008 tarihli Ö¤retim Üyesi D›fl›ndaki Ö¤retim Eleman› Kadrolar›- üyesi s›n›f› d›fl›ndaki
na Naklen veya Aç›ktan Yap›lacak Atamalarda Uygulanacak Merkezi S›nav ile Gi- kadrolarda aç›ktan ya da
naklen atamalar, 2008
rifl S›navlar›na ‹liflkin Usul ve Esaslar Hakk›nda Yönetmelik çerçevesinde yap›l›r. tarihli Ö¤retim Üyesi
Yönetmelik, devlet ve vak›f yüksekö¤retim kurumlar›n›n ö¤retim görevlisi, okut- D›fl›ndaki Ö¤retim Eleman›
Kadrolar›na Naklen veya
man, araflt›rma görevlisi, uzman, çevirici ve e¤itim-ö¤retim planlamac›s› kadrolar›- Aç›ktan Yap›lacak
na aç›ktan veya ö¤retim eleman› d›fl›ndaki kadrolardan naklen yap›lacak atamala- Atamalarda Uygulanacak
Merkezi S›nav ile Girifl
r› kapsar. Yönetmelik ile adaylar öncelikle, merkezi olarak ÖSYM taraf›ndan yap›- S›navlar›na ‹liflkin Usul ve
lan Akademik Personel ve Lisansüstü E¤itim S›nav› (ALES) ve merkezi yabanc› dil Esaslar Hakk›nda
Yönetmelik çerçevesinde
s›nav›nda belirli bir puan almak zorundad›r. Bunun d›fl›ndaki genel ve özel koflul- yap›l›r.
lar› sa¤layan adaylar, ilan edilen kadrolara baflvururlar. S›nav jürisi, ALES notu, ya-
banc› dil puan› ve lisans diploma notunun belirli bir oran›na göre adaylar› s›rala-
yarak ön de¤erlendirme yapar ve müracaat eden adaylar aras›ndan ilan edilen
kadro say›s›n›n dört kat›na kadar aday› girifl s›nav›na ça¤›r›r. Adaylar, ilgili yükse-
kö¤retim kurumu taraf›ndan yaz›l› olarak yap›lan girifl s›nav›na al›n›r. De¤erlendir-
me, ALES notu, yabanc› dil puan›, lisans diploma notu ve girifl s›nav› notunun be-
lirli bir oran› çerçevesinde yap›l›r ve ilan edilen kadro say›s› kadar aday› baflar› s›-
ras›na göre belirler. Sonuçta, baflar›l› olan adaylar›n atamas› yap›l›r. Bu süreç, ö¤-
retim üyeleri d›fl›ndaki akademik personelin hizmete al›nmas›n› rasyonel esaslara
ba¤lam›flt›r. Ancak kan›m›zca, girifl s›nav notunun oran›n›n düflürülmesi liyakati
artt›racakt›r.
Yard›mc› doçentli¤e atanma, belirli süreli bir atanmad›r. Yard›mc› doçentlik sü- Yard›mc› doçentli¤e atanma,
rekli ve güvenceli bir kadro de¤ildir. Araflt›rma görevlili¤i gibi, yard›mc› doçentlik belirli süreli bir atanmad›r.
Yard›mc› doçentlik sürekli ve
kadrosunda bulunma, belirli süre ve di¤er koflullara tabidir. ‹lk olarak aç›k bulu- güvenceli bir kadro de¤ildir.
nan yard›mc› doçentlik, isteklilerin baflvurmas› için rektörlükçe ilan edilir. Fakülte- Bu olgu esas olarak,
lerde ve fakültelere ba¤l› kurulufllarda dekan, rektörlü¤e ba¤l› enstitü ve yükseko- akademisyenli¤in bir kariyer
mesle¤i olmas›ndan
kullarda müdürler; biri o birimin yöneticisi, biri de o üniversite d›fl›ndan olmak kaynaklan›r.
üzere üç profesör veya doçent tespit ederek bunlardan adaylar›n her biri hakk›n-
da yaz›l› mütalaa isterler. Dekan veya ilgili müdür kendi yönetim kurullar›n›n gö-
rüflünü de ald›ktan sonra önerilerini rektöre sunar. Atama, rektör taraf›ndan yap›-
l›r. Yard›mc› doçentler bir üniversitede her seferinde ikifler veya üçer y›ll›k süreler
için en çok 12 y›la kadar atanabilirler. Her atama süresi sonunda görev kendili¤in-
den sona erer. Belirtmek gerekir ki, 2000 tarih ve 4584 say›l› Kanun ile Yüksekö¤-
retim Kanunu’na Geçici 47. madde eklenmifltir. Bu hükümde, “Yard›mc› doçentlik
kadrosunda görev yapan ö¤retim elemanlar›n›n çal›flma sürelerindeki s›n›rlama
kald›r›lm›flt›r” ibaresi yer almaktad›r. Bu hükme dayal› olarak, yard›mc› doçentlik
kadrosu için üst sürenin kalkt›¤› yönünde kimi yarg› kararlar› ve yorumlar bulun-
sa da kan›m›zca, öncelikle bu hüküm esas olarak bir ö¤renci af kanunun bir f›kra-
174
Doçent, statü hukukuna
ba¤l› olarak istihdam edilir.
Doçentlik, güvenceli ve
sürekli bir kadrodur.
Profesörlük en üst akademik
unvand›r. Profesörlük,
güvenceli ve sürekli bir
kadrodur.
Kamu Personel Hukuku
s›n› oluflturmakta ve son f›krada iki ay içinde baflvuru koflulu bulunmaktad›r. Do-
lay›s›yla, hüküm geçmifle yönelik olarak süresi uzat›lmayan yard›mc› doçentlere
bir af getirmifltir, yoksa bu hükmü bütünüyle yard›mc› doçentlikte üst süreyi orta-
dan kald›rm›fl gibi yorumlamak mümkün de¤ildir. Yard›mc› doçentli¤e atanmada
aranacak flartlar flunlard›r; (a) Doktora veya t›pta uzmanl›k unvan›n› veya Üniver-
siteleraras› Kurulun önerisi üzerine Yüksekö¤retim Kurulunca tespit edilecek belli
sanat dallar›n›n birinde yeterlik kazanm›fl olmak, (b) Fakülte, enstitü veya yükse-
kokul yönetim kurullar›nca, biri o dilin ö¤retim üyesi olmak üzere seçilecek üç ki-
flilik bir jüri taraf›ndan; s›nava girenin kendi bilim alan›nda Türkçeden yabanc› di-
le, yabanc› dilden Türkçeye 150-200 kelimelik bir çeviriyi kapsayan yabanc› dil s›-
nav›n› baflarmak. Ayr›ca, üniversiteler, yard›mc› doçentlik kadrosuna atama için bu
maddede aranan asgari koflullar›n yan›nda, Yüksekö¤retim Kurulunun onay›n› al-
mak suretiyle münhas›ran bilimsel kaliteyi art›rmak amac›na yönelik olarak, bilim
disiplinleri aras›ndaki farkl›l›klar› da göz önünde bulundurarak, objektif ve denet-
lenebilir nitelikte ek koflullar belirleyebilirler.
Doçent, statü hukukuna ba¤l› olarak istihdam edilir. Doçentlik, güvenceli ve
sürekli bir kadrodur. Doçentlik kadrosuna atanmak için, di¤er koflullar yan›nda,
doktor unvan›na sahip olan kiflilerin Üniversiteleraras› Kurul taraf›ndan yap›lan
doçentlik s›nav›nda baflar›l› olmas› gerekir. Aç›k bulunan doçentlik kadrosu, rek-
törlükçe, isteklilerin baflvurmas› için ilan edilir. Müracaat eden adaylar›n durumla-
r›n› incelemek üzere rektör taraf›ndan varsa biri ilgili birim yöneticisi, en az biri de
o üniversite d›fl›ndan olmak üzere üç profesör tespit edilir. Bu profesörler, adaylar
hakk›nda ayr› ayr› mütalaalar›n› rektöre bildirirler. Rektör, bu mütalaalara dayana-
rak, üniversite yönetim kurulunun görüflünü de ald›ktan sonra atamay› yapar. Do-
çentli¤e atanmak için doçentlik unvan›n› alm›fl olmak gerekir. Ayr›ca, üniversite-
ler, doçentlik kadrosuna atama için, Yüksekö¤retim Kurulunun onay›n› almak su-
retiyle, münhas›ran bilimsel kaliteyi art›rmak amac›na yönelik olarak, bilim disip-
linleri aras›ndaki farkl›l›klar› da göz önünde bulundurarak, objektif ve denetlene-
bilir nitelikte ek koflullar belirleyebilirler.
Profesörlük en üst akademik unvand›r. Profesörlük, güvenceli ve sürekli bir kad-
rodur. Profesörlükte, yükselme ve atama ifllemi, birleflik ifllemdir. Profesörlü¤e yük-
seltilerek atama yap›labilmesi için, ilk olarak, üniversitelerde veya yüksek teknoloji
enstitülerinde atama yap›lacak olan profesörlük kadrolar›, rektörlük taraf›ndan ilan
edilir. Profesörlük kadrosuna baflvuran adaylar›n durumlar›n› ve bilimsel nitelikleri-
ni tespit etmek için üniversite veya yüksek teknoloji enstitüsü yönetim kurulunca en
az üçü baflka üniversitelerden veya yüksek teknoloji enstitülerinden olmak üzere
ilan edilen kadronun bilim alan›yla ilgili befl profesör seçilir. Bu profesörler her aday
için ayr› ayr› olmak üzere birer rapor yazarlar ve kadroya atanacak birden fazla aday
varsa tercihlerini bildirirler. Üniversite veya yüksek teknoloji enstitüsü yönetim ku-
rulunun bu raporlar› göz önünde tutarak alaca¤› karar üzerine, rektör atamay› yapar.
Profesörlü¤e yükseltilerek atamada aranan koflullar flunlard›r; (a) Doçentlik unvan›-
n› ald›ktan sonra en az befl y›l süreyle, aç›k bulunan profesörlük kadrosu ile ilgili bi-
lim alan›nda çal›flm›fl olmak (b) Doçentlik unvan›n› ald›ktan sonra, ilgili bilim alan›n-
da özgün yay›nlar veya çal›flmalar yapm›fl olmak gerekir. Bu yay›nlardan biri, baflvu-
ru dosyas›nda bafll›ca araflt›rma eseri olarak belirtilir. Ayr›ca, Üniversiteler, profesör-
lü¤e yükseltilerek atama için aranan bu asgari koflullar›n yan›nda, Yüksekö¤retim
Kurulunun onay›n› almak suretiyle, münhas›ran bilimsel kaliteyi art›rmak amac›na
yönelik olarak, bilim disiplinleri aras›ndaki farkl›l›klar› da göz önünde bulundurarak,
objektif ve denetlenebilir nitelikte ek koflullar belirleyebilirler.
 7. Ünite - Di¤er Kamu Görevlileri (Askerî Personel, Hâkim-Savc›lar ve Akademik Personel) 175

Ö¤retim görevlileri sözleflme ile belirli süreli olarak ya da kadro flart› aranmaks›-
z›n ders saati bafl›na istihdam edilen akademik personeldir. Ö¤retim görevlileri, üni-
versitelerde ve ba¤l› birimlerinde atanm›fl ö¤retim üyesi bulunmayan dersler veya
herhangi bir dersin özel bilgi ve uzmanl›k isteyen konular›n›n e¤itim - ö¤retim ve
uygulamalar› için, kendi uzmanl›k alanlar›ndaki çal›flma ve eserleri ile tan›nm›fl ki-
fliler, süreli veya ders saati ücreti ile görevlendirilebilirler. Ö¤retim görevlileri, ilgili
yönetim kurullar›n›n görüflleri al›narak fakültelerde dekanlar›n, rektörlü¤e ba¤l› bö-
lümlerde bölüm baflkanlar›n›n önerileri üzerine ve rektörün onay› ile ö¤retim üye-
si, ö¤retim üye yard›mc›s› ve ö¤retim görevlisi kadrolar›na atanabilirler veya kadro
flart› aranmaks›z›n ders saati ücreti veya sözleflmeli olarak istihdam edilebilirler. Ö¤-
retim üyesi kadrolar›na ö¤retim görevlileri en çok iki y›l süre ile atanabilirler; bu sü-
re sonunda iflgal ettikleri kadroya baflvuran ö¤retim üyesi bulunmad›¤› ve görevle-
rine devamda yarar görüldü¤ü takdirde ayn› usulle yeniden atanabilirler. Atanma
süresi sonunda görevleri kendili¤inden sona erer. Bunlar›n yeniden atanmalar›
mümkündür. Bu takdirde ilk atama usulü uygulan›r. Konservatuvarlar ile meslek
yüksekokullar›na gerekti¤inde sürekli olarak ö¤retim görevlisi atanabilir.
Okutmanlar, ilgili kurumlar›n görüflü al›narak fakültelerde ve fakülteye ba¤l›
birimlerde dekanlar›n, rektörlü¤e ba¤l› enstitü veya yüksekokullarda müdürün
önerisi ve rektörün onay› ile süreli veya sürekli olarak atan›rlar. Okutmanlar›n,
atanma süresi sonunda görevleri kendili¤inden sona erer ancak yeniden atanma-
lar› mümkündür. Bu takdirde ilk atama usulü uygulan›r.
Araflt›rma görevlileri, belirli süreli olarak kadroya atan›rlar. Dolay›s›yla güvence-
siz bir kadrodur. Bu kadroda bulunanlar›n, belirli bir süre içerisinde akademik ka-
riyerlerini tamamlay›p, ö¤retim üyeli¤i s›n›f›na geçmeleri beklenir. Bunlar iki kesi-
me ayr›labilir; birincisi, Yüksekö¤retim Kanunu’nun 33/a. maddesine göre atanan-
lar; ikincisi yine ayn› Yasa’n›n 50/d. maddesine göre atananlard›r. Bu çerçevede, bi-
rinci tür araflt›rma görevlileri, yüksekö¤retim kurumlar›nda yap›lan araflt›rma, ince-
leme ve deneylerde yard›mc› olan ve yetkili organlarca verilen ilgili di¤er görevleri
yapan ö¤retim yard›mc›lar›d›r. Bunlar ilgili ana bilim veya ana sanat dal› baflkanla-
r›n›n önerisi, bölüm baflkan›, dekan, enstitü, yüksekokul veya konservatuvar müdü-
rünün olumlu görüflü üzerine rektörün onay› ile araflt›rma görevlisi kadrolar›na en
çok üç y›l süre ile atan›rlar; atanma süresi sonunda görevleri kendili¤inden sona
erer. Bunlar ayn› usulle yeniden atanabilirler. ‹kinci tür, lisansüstü ö¤rencilerinin,
e¤itim süresince ö¤retim yard›mc›lar› s›n›f›ndaki kadrolardan birine atanmas› biçi-
mindedir. Bu atamada kullan›lan kadro genellikle, araflt›rma görevlisi kadrolar› ol-
maktad›r. Bu çerçevede ilgili hükme göre; lisansüstü ö¤retim yapan ö¤renciler, ken-
dilerine tahsis edilebilecek burslardan yararlanabilecekleri gibi, her defas›nda bir y›l
için olmak üzere ö¤retim yard›mc›l›¤› kadrolar›ndan birine de atanabilirler.

Akademik Personelin Maafl Rejimi ve Disiplin Cezalar›

Akademik personelin maafllar›n›n hesaplanmas›nda, memurlar›n maafllar›na esas Akademik personelin
olan gösterge tablosu ve katsay› dikkate al›n›r. Akademik personelin maafl unsur- memurlardan farkl› ad
alt›ndaki yan ödemeleri
lar›, ayl›k (gösterge ayl›¤› - taban ayl›k - k›dem ayl›¤›); ek gösterge ayl›¤›; yan öde- flunlard›r; Üniversite
meler ve sosyal hak ve yard›m nitelikli ödemelerden oluflur. Akademik personelin Ödene¤i, ‹dari Görev
Ödene¤i, Gelifltirme
maafl rejimi, genel olarak memur maafl rejimi ile yap›sal olarak benzerdir. Ancak Ödene¤i, E¤itim Ö¤retim
yan ödemeler aç›s›nda farkl›l›k bulunmaktad›r. Bu do¤rultuda, akademik persone- Ödene¤i. Akademik
personele özgü, bir baflka
lin, memurlardan farkl› ad alt›ndaki yan ödemeleri flunlard›r; Üniversite Ödene¤i, mali hak, Ek Ders Ücretidir.
‹dari Görev Ödene¤i, Gelifltirme Ödene¤i, E¤itim Ö¤retim Ödene¤i. Akademik
personele özgü, bir baflka mali hak, Ek Ders Ücretidir. ‹lgili mevzuatta an›lan aka-
176 Kamu Personel Hukuku

demik personele, belirtilen koflullar çerçevesinde, memurlar›n maafl rejiminde yer

alan, Makam Tazminat›, Görev Tazminat›, Temsil Tazminat›, Yabanc› Dil Tazmina-
t›, Ek Ödeme verilir.
Akademik personele özgü yan ödemelerden birisi Üniversite Ödene¤idir. Dev-
let Memurlar› Kanununa tabi en yüksek devlet memurunun ek gösterge dâhil brüt
ayl›k tutar›n›n akademik unvan ve akademik idari görevlere göre Yasa ile belirlen-
mifl farkl› oranlardaki miktar› her ay üniversite ödene¤i olarak ödenir. Bu ödenek
damga vergisi hariç herhangi bir vergiye tabi tutulmaz ve k›smi statüde görev ya-
panlara ödenmez. ‹dari Görev Ödene¤i ise akademik personelden idari görev ya-
panlara, almakta olduklar› ayl›k gösterge ve ek gösterge brüt tutar›n›n, Yasa’da
saptanan oran›nda verilir. Gelifltirme Ödene¤i, di¤er yüksekö¤retim kurumlar›na
göre sosyo-ekonomik aç›dan daha az geliflmifl yerlerde ö¤retim yapan ve/veya ye-
terli say›da ö¤retim eleman› sa¤lanamayan yüksekö¤retim kurumlar› ile bunlar›n
bölümlerinde görevli ö¤retim elemanlar›na; almakta olduklar› ayl›k gösterge ve ek
gösterge toplam›n›n Devlet Memurlar› Kanunu uyar›nca belirlenen ayl›k katsay› ile
çarp›m› sonucu bulunacak miktar›n befl kat›na kadar ödenebilir. Gelifltirme Öde-
ne¤i verilecek yüksekö¤retim kurumlar›, ödene¤in verilmesine iliflkin usul ve esas-
lar ile oran veya miktarlar›, bu ödenekten yararlanma süresi ile yararlanamayacak
olanlar ve di¤er hususlar Yüksekö¤retim Kurulu ile Milli E¤itim Bakanl›¤›n›n görü-
flü ve Maliye Bakanl›¤›n›n teklifi üzerine Bakanlar Kurulu Karar› ile tespit edilir. Bu
ödenek, damga vergisi hariç herhangi bir vergi ve kesintiye tabi tutulmaz. Ayr›ca,
Yüksekö¤retim Kanunu’nun 33. maddesi ve 39. maddesinin ikinci f›kras› uyar›nca
yurtd›fl›na gönderilenler ile an›lan Kanun’un 38. maddesine göre di¤er kurum ve
kurulufllarda görevlendirilenlerden yüksekö¤retim kurumlar›ndaki kadro görevini
yapmayanlar hariç olmak üzere, yüksekö¤retim kurumlar›nda görevli ö¤retim ele-
manlar›na ek gösterge dâhil en yüksek devlet memuru ayl›¤› brüt tutar›n›n on iki-
de biri, her ay ayl›klarla birlikte E¤itim Ö¤retim Ödene¤i olarak ödenir. Bu öde-
nek, damga vergisi hariç herhangi bir vergi ve kesintiye tabi tutulmaz.
Akademik personele özgü bir baflka ödeme, Ek Ders Ücretidir. Yüksekö¤retim
Kanunu’na göre (madde 36), ö¤retim üyeleri ile ö¤retim görevlisi ve okutmanlar›n
haftal›k mecburi ve maafl karfl›l›¤› bir ödeme yap›lmadan vermek zorunda oldu¤u
asgari ders saati bulunmaktad›r. Buna göre, ö¤retim üyesi, kadrosunun bulundu-
¤u yüksekö¤retim birimi ile s›n›rl› olmaks›z›n ve ihtiyaç bulunmas› halinde görev-
li oldu¤u üniversitede haftada asgari on saat ders vermekle yükümlüdür. Ö¤retim
görevlisi ve okutmanlar ise haftada asgari on iki saat ders vermekle yükümlüdür.
Haftal›k okutulmas› mecburi ders yükü saati d›fl›nda, k›smi statüde bulunanlar dâ-
hil ö¤retim elamanlar›na görev unvanlar›na göre Maliye Bakanl›¤›n›n görüflü üze-
rine Yüksekö¤retim Kurulu taraf›ndan belirlenen mecburi ve iste¤e ba¤l› dersler ve
di¤er faaliyetler için bu ders ve faaliyetlerin haftal›k ders program›nda yer almas›
ve fiilen yap›lmas› flart›yla en çok yirmi saate kadar, ikinci ö¤retimde ise en çok on
saate kadar Ek Ders Ücreti ödenir. Ders yüklerinin tamamlanmas›nda öncelikle
normal örgün ö¤retimde verilen ders ve faaliyetler dikkate al›n›r. Ek ders ücreti,
akademik unvana göre belirlenen göstergelerin Devlet Memurlar› Kanunu’na göre
ayl›klar için belirlenen katsay› ile çarp›m›ndan oluflur.
Yüksekö¤retim Personel Kanunu’na göre (madde 10), ö¤retim elemanlar›, Dev-
let Memurlar› Kanunu’nda düzenlenen sosyal hak ve yard›mlardan faydalan›rlar.
Yüksekö¤retim üst kurulufllar› ile yüksekö¤retim kurumlar›ndaki, ö¤retim ele-
man›, yönetici, memur ve di¤er personelin disiplin rejimi, Yüksekö¤retim Kanu-
nu’nda kabul edilen hükümlere dayal› olarak (madde 53/b ve 65/a-9) 1982 tarihli
 7. Ünite - Di¤er Kamu Görevlileri (Askerî Personel, Hâkim-Savc›lar ve Akademik Personel) 177

Yüksekö¤retim Kurumlar› Yönetici, Ö¤retim Eleman› ve Memurlar› Disiplin Yönet-

meli¤i ile belirlenmifltir. Yüksekö¤retim Kanunu ve Yüksekö¤retim Personel Kanu-
nu’nda, bu kiflilerin disiplin rejiminin yönetmelik ile belirlenece¤i d›fl›nda, disiplin
amirleri ve kurullar›na iliflkin bir f›kra bulunmakta, baflka bir düzenleme yer alma-
makta, rejim bütünüyle düzenleyici idari ifllem ile karar alt›na al›nm›flt›r. Yükse-
kö¤retim üst kurulufllar› ile yüksekö¤retim kurumlar›ndaki, ö¤retim eleman›, yöne-
tici, memur ve di¤er personelin disiplin rejimi ve disiplin cezalar›n›n yönetmelik ile
düzenlenmesi, geçmifl ünitelere aç›klad›¤›m›z, anayasal ilkeler ile disiplin hukuku-
nun temel ilkelerinden olan “kanunsuz disiplin cezas› olmaz” ilkesine ayk›r›d›r.
Ayr›ca eklemek gerekir ki, 1982 Anayasas›’n›n 130. maddesi, ö¤retim elemanlar›-
n›n disiplin ifllerinin yasa ile düzenlemesi hükmüne amirdir.

Yüksekö¤retim üst kurulufllar› ile yüksekö¤retim kurumlar›ndaki, ö¤retim eleman›, yöne-

SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
tici, memur ve di¤er personelin disiplin rejimi ve disiplin cezalar›n›n yönetmelik ile dü- 3
zenlenmesi 1982 Anayasas›’n›n 130. maddesi yan›nda hangi hükümlerine ayk›r›d›r?
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M

‹lgili Yönetmelikte belirlenen yüksekö¤retim üst kurulufllar› ile yüksekö¤retim

kurumlar›ndaki, ö¤retim eleman›, yönetici, memur ve di¤er personelin S O R U disiplin ce- S O R U
zalar› flunlard›r;
(1) Uyarma: Görevde ve davran›flta daha dikkatli olunmas› gerekti¤inin yaz› ile
D‹KKAT D‹KKAT
bildirilmesidir,
(2) K›nama: Görevde ve davran›flta kusurlu oldu¤unun yaz› ile bildirilmesidir,

N N
(3) Yönetim görevinden ay›rma: Rektörlük, dekanl›k, enstitü SIRAmüdürlü¤ü,
S‹ZDE yük- SIRA S‹ZDE
sekokul müdürlü¤ü, bölüm baflkanl›¤›, ana bilim dal› baflkanl›¤›, ana sanat
dal› baflkanl›¤›, bilim dal› baflkanl›¤› veya sanat dal› baflkanl›¤› görevinden
AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ
ay›rmakt›r,
(4) Ayl›ktan kesme: Brüt ayl›klar› 1/30-1/8 aras›nda kesinti yap›lmas›d›r,
(5) Kademe ilerlemesinin durdurulmas›: Bulunulan kademedeki K ‹ T Ailerlemenin
P fii- K ‹ T A P
lin a¤›rl›k derecesine göre 1-3 y›l durdurulmas›d›r,
(6) Görevinden çekilmifl sayma: Görevde iliflkinin istekle olmuflças›na kesilme-
sidir, TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON
(7) Üniversite ö¤retim mesle¤inden ç›karma: Devlet veya vak›f yüksekö¤retim
kurumunda ö¤retim eleman› veya yard›mc›s› olarak akademik bir kadroya
bir daha al›nmamak üzere üniversite ö¤retim mesle¤inden ç›karmad›r,
(8) Kamu görevinden ç›karma: Genel ve katma bütçeli idareler, ‹ N T E R NilE özel
T idarele- ‹NTERNET
ri, belediyeler, il özel idareleri ile belediyelerin kurduklar› birlikler, döner
sermayeli kurulufllar, fonlar, kefalet sand›klar› gibi kamu kurum ve kurulufl-
lar›na memur olarak bir daha al›nmamak üzere görevden M Aç›karmad›r.
KALE MAKALE

Akademik Personelin Hizmetle ‹liflkisinin Kesilmesi

Akademik personelin hizmetle iliflkisinin kesilmesini gerektiren durum ve hâller
flunlard›r;
(1) Disiplin cezas› olarak üniversite ö¤retim mesle¤inden ç›karma ya da kamu
görevinden ç›karma cezas›n›n al›nmas›,
(2) Ö¤retim elemanl›¤›na atanma flartlar›ndan herhangi birini tafl›mad›¤›n›n son-
radan anlafl›lmas› ya da sonradan kaybetmesi,
(3) Ö¤retim elemanl›¤›ndan çekilme ve çekilmifl say›lma,
(4) Ö¤retim eleman›n›n emekliye ayr›lmas›,
(5) Ö¤retim eleman›n›n ölümü.
178 Kamu Personel Hukuku

Özet

N
A M A Ç Askerî personel rejimini aç›klayabilmek.
1 3
Askerî personel, Türk Silahl› Kuvvetlerinde gö-
rev yapan, yükümlüler ve sivil memurlar d›fl›n-
daki personeldir. Askerî personel, Türk kamu
personel rejiminde, “di¤er kamu görevlileri” içe-
risinde yer al›r. Askerî personel rejimi, esas ola-
rak 1967 tarih ve 926 say›l› Türk Silâhl› Kuvvetle-
ri Personel Kanunu ile düzenlenmifltir. Türk Si-
lahl› Kuvvetlerinin Anayasa ve yasalarca verilen
görevleri, temelde üç tür kamu görevlisi eliyle
yürütülür. Birinci küme, yaflam u¤rafl› olarak as-
kerlik mesle¤ini yürüten kesimdir. Bu küme ken-
di içerisinde üç alt kümeye ayr›l›r. Bunlar, subay-
lar, astsubaylar ile uzman erbafl ve erlerdir. Bu
alt kümeye, askerî ö¤rencileri de özel bir kesim
olarak eklemek mümkündür. ‹kinci ana kümeyi,
askerli¤i vatan hizmeti olarak yapan kesim olufl-
turur. Üçüncü kümeyi, sivil memurlar oluflturur.
Sivil memurlar, genel statü olarak Devlet Memur-
lar› Kanunu’na tabi olmakla birlikte, bu kesime,
Türk Silahl› Kuvvetleri ‹ç Hizmet Kanunu ve 1930
tarihli ve 1632 say›l› Askerî Ceza Kanunu da uy-
gulan›r.
N
A M A Ç Akademik personel rejimini aç›klayabilmek.
Akademik personel, yüksekö¤retim hizmetlerini
yürüten, ö¤retim elemanlar›ndan oluflur. Yükse-
kö¤retim hizmetleri, ö¤retim elemanlar› yan›nda,
Devlet Memurlar› Kanunu’nda belirtilen statüde-
ki personel eliyle yürütülür. Akademik personel,
1982 Anayasas›’n›n 128, 129 ve 130. maddeleri
çerçevesinde genel statüsü anayasal olarak hü-
küm alt›na al›nan ve “di¤er kamu görevlileri” içe-
risinde yer alan personeldir. Akademik persone-
lin genel statüsü, 1983 tarih ve 2914 say›l› Yük-
sekö¤retim Personel Kanunu ile düzenlenmifltir.
Akademik personelin statüsüne iliflkin olarak, bu
Yasa’da hüküm bulunmayan durumlarda, 1981
tarih ve 2547 say›l› Yüksekö¤retim Kanunu ile
Devlet Memurlar› Kanunu hükümleri uygulan›r.
Akademik personel (ö¤retim elemanlar›), üç s›-
n›fa ayr›lm›flt›r. Bunlar, Ö¤retim Üyeleri S›n›f›
(profesör, doçent, yard›mc› doçent); Ö¤retim Gö-
revlileri ve Okutmanlar S›n›f› (ö¤retim görevlile-
ri, okutmanlar) ile Ö¤retim Yard›mc›lar› S›n›f›d›r
(araflt›rma görevlileri, uzman, çevirici, e¤itim ö¤-
retim planlamac›lar›).

N
A M A Ç
Hâkim ve savc›lar›n personel rejimini tan›mla-
2 yabilmek.
Hâkim ve savc›lar, adalet hizmetlerini yürüten
personeldir. Adalet hizmetleri, hâkim ve savc›-
lar yan›nda, Devlet Memurlar› Kanunu’nda hü-
küm alt›na al›nan statülerdeki personel eliyle
yürütülür. Hâkim ve savc›lar, Türk kamu perso-
nel rejimi içerisinde “di¤er kamu görevlileri”
olarak s›n›fland›rd›¤›m›z kesim içerisinde yer
al›rlar. Hâkim ve savc›lar›n personel rejimi, ge-
nel memurluk rejiminden ayr› olarak, 1982 Ana-
yasas›’n›n koydu¤u anayasal ilkeler çerçevesin-
de, 1983 tarih ve 2802 say›l› Hâkimler ve Savc›-
lar Kanunu ile düzenlenmifltir. Hâkim ve savc›-
lar›n personel rejiminin karar ve yönetim orga-
n› ise, anayasal bir kurul olan Hâkimler ve Sav-
c›lar Yüksek Kuruludur. Hâkim ve savc›lar›n
personel rejimi, 1982 Anayasas›’na göre hizme-
tin niteli¤ine dayanan iki ilke üzerine infla edil-
mifltir. Bunlar, “mahkemelerin ba¤›ms›zl›¤›” ve
“hâkimlik teminat›”d›r.
 7. Ünite - Di¤er Kamu Görevlileri (Askerî Personel, Hâkim-Savc›lar ve Akademik Personel) 179

Kendimizi S›nayal›m
1. Afla¤›dakilerden hangisi askerî hizmetleri yürüten 6. Afla¤›dakilerden hangisinin bütün özlük haklar› Hâ-
personelden de¤ildir? kimler ve Savc›lar Kanunu’na tabidir?
a. Statü hukukuna ba¤l› subay a. Anayasa Mahkemesi Baflkan›
b. Sözleflmeli astsubay b. Yarg›tay Baflkan›
c. Geçici subay c. Dan›fltay Baflkan›
d. Sözleflmeli subay d. Yarg›tay Tetkik Hâkimi
e. Sivil memur e. ‹dari Yarg› Hâkimi

2. Askerî personel rejimi içerisinde en önemli kurul 7. Hâkimlik ve savc›l›k mesle¤ine, s›nav ve adayl›k ko-
afla¤›dakilerden hangisidir? fluluna uymadan belirli koflullara sahip hangi meslek-
a. Hâkim ve Savc›lar Yüksek Kurulu ten kifliler atanabilir?
b. Askerî Personel Kurulu a. Kamudaki genel müdür ve daha üst yöneticiler
c. Yüksek Askerî fiura b. Doçent ve profesörler
d. Milli E¤itim fiuras› c. Mali Müflavirler
e. Milli Güvenlik Kurulu d. Büyükelçiler
e. Valiler
3. Genel kural olarak Yüksek Askerî fiura’n›n Baflkan›
afla¤›dakiler hangisidir? 8. Afla¤›daki hangi kamu personelinin disiplin suç ve
a. Baflbakan cezalar› yasa yerine yönetmelikle belirlenmifltir?
b. En k›demli Orgeneral a. Hâkim ve savc›lar
c. Milli Savunma Bakan› b. Akademik personel
d. Cumhurbaflkan› c. D›fliflleri Bakanl›¤›’nda görev yapan memurlar
e. Genelkurmay Baflkan› d. Adalet Bakanl›¤›’nda görev yapan memurlar
e. ‹çiflleri Bakanl›¤›’nda görev yapan memurlar
4. Afla¤›dakilerden hangisi yaln›zca askerî personelin
özgü olan yan ödemelerdendir? 9. Afla¤›dakilerden hangisi siyasi partilere üye olamaz?
a. Makam Tazminat› a. Profesör
b. Görev Tazminat› b. Doçent
c. Hizmet Tazminat› c. Okutman
d. Temsil Tazminat› d. Hâkim
e. Özel Hizmet Tazminat› e. Yard›mc› doçent

5. Hâkim ve savc›lar›n personel rejiminin düzenleyen 10. Afla¤›daki disiplin cezalar›ndan hangisi, Hâkimler
ve yöneten anayasal kurul afla¤›dakilerden hangisidir? ve Savc›lar Kanun ile Devlet Memurlar› Kanunu’nda yer
a. Milli Güvenlik Kurulu almaz, yaln›zca akademik personele özgüdür?
b. Milli E¤itim fiuras› a. Uyarma
c. Personel Kurulu b. K›nama
d. Hâkimler ve Savc›lar Yüksek Kurulu c. Ayl›ktan kesme
e. Adliye Kurulu d. Kademe ilerlemesinin durdurulmas›
e. Yönetim görevinden ay›rma
180 Kamu Personel Hukuku
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›
1. c Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Askerî Personel Rejimi” bö-
lümünü yeniden tekrar okuyunuz.
2. c Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Askerî Personel Rejimi” bö-
lümünü yeniden tekrar okuyunuz.
3. a Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Askerî Personel Rejimi” bö-
lümünü yeniden tekrar okuyunuz.
4. c Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Askerî Personel Rejimi” bö-
lümünü yeniden tekrar okuyunuz.
5. d Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Hâkim ve Savc›lar›n Per-
sonel Rejimi” bölümünü yeniden tekrar oku-
yunuz.
6. e Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Hâkim ve Savc›lar›n Per-
sonel Rejimi” bölümünü yeniden tekrar oku-
yunuz.
7. b Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Hâkim ve Savc›lar›n Per-
sonel Rejimi” bölümünü yeniden tekrar oku-
yunuz.
8. b Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Akademik Personel Reji-
mi” bölümünü yeniden tekrar okuyunuz.
9. d Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Akademik Personel Reji-
mi” bölümünü yeniden tekrar okuyunuz.
10. e Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Akademik Personel Reji-
mi” bölümünü yeniden tekrar okuyunuz.
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›
S›ra Sizde 1
Yüksek Askerî fiûra, askerî personelin terfi ve hizmetle
iliflkilerinin kesilmesindeki en yetkili kuruldur. Kurul,
Baflbakan, Genelkurmay Baflkan› ve Milli Savunma Ba-
kan› d›fl›nda, askerî bürokrasinin en üst kesiminden
oluflur. Yüksek Askerî fiûra, Hâkimler ve Savc›lar Yük-
sek Kurulu gibi, askerî personel rejiminin en önemli
karar merciidir.
S›ra Sizde 2
Hâkim ve savc›lar›n personel rejiminin Hâkimler ve
Savc›lar Yüksek Kurulu (HSYK) taraf›ndan düzenlen-
mesi ve yönetilmesi, hâkim ve savc›lar›n personel reji-
minin iki kurucu anayasal ilkesi olan mahkemelerin ba-
¤›ms›zl›¤›-hâkimlik teminat›n›n olmazsa olmaz koflulu-
dur. Kurulda atanm›fllar yer alsa da say›sal olarak ço-
¤unluk üyelerini hâkim ve savc›lar›n kendilerinin seçti-
¤i Kurul, hâkim ve savc›lar›n personel rejiminin kendi
kendini yönetim usulüne ba¤l› oldu¤unun en önemli
göstergesidir. Böylelikle bu Kurul, hâkim ve savc›lar›n
ba¤›ms›z ve teminat içinde yarg› hizmetlerinin yürüte-
bilmesinin asgari koflulunu oluflturmaktad›r.
S›ra Sizde 3
Yüksekö¤retim üst kurulufllar› ile yüksekö¤retim ku-
rumlar›ndaki, ö¤retim eleman›, yönetici, memur ve di-
¤er personelin disiplin rejimi ve disiplin cezalar›n›n yö-
netmelik ile düzenlenmesi, Anayasa’n›n 130. maddesi
yan›nda, geçmifl ünitelerde ayr›nt›lar›yla tart›flt›¤›m›z
128/2. maddesine aç›kça ayk›r›l›k tafl›maktad›r. Bu ol-
gu, akademik özgürlü¤ü temelden yaralamaktad›r.
8
KAMU PERSONEL HUKUKU

Amaçlar›m›z

N
Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;

N
Sözleflmeli personel rejimini aç›klayabilecek,

N
Geçici personel rejimini tan›mlayabilecek,
‹flçi istihdam rejimini aç›klayabilecek bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

Anahtar Kavramlar
• Post-Fordizm • Kadro Karfl›l›¤› Sözleflmeli Personel
• Sözleflme ‹liflkisi • Geçici Personel
• ‹dari Hizmet Sözleflmesi • Sürekli ‹flçi
• Sözleflmenin Feshi • Geçici ‹flçi
• ‹fl Sonu Tazminat›

‹çindekiler

Yard›mc›lar • SÖZLEfiMEL‹ PERSONEL REJ‹M‹

Kamu Personel (Sözleflmeli • GEÇ‹C‹ PERSONEL REJ‹M‹
Hukuku Personel, Geçici
Personel ve ‹flçi) • ‹fiÇ‹ ‹ST‹HDAM REJ‹M‹
 Yard›mc›lar (Sözleflmeli
Personel, Geçici Personel
ve ‹flçi)

SÖZLEfiMEL‹ PERSONEL REJ‹M‹

Sözleflmeli personel, kamu personelinin yard›mc›lar kategorisinin bir alt istihdam
biçimidir. Sözleflmeli personel esas olarak statü hukukuna ba¤l› olarak de¤il, söz-
leflme iliflkisiyle idare taraf›ndan istihdam edilir. Sözleflmeli personel ile idare ara-
s›nda, iki taraf›n karfl›l›kl› iradesine dayal› bir akit vard›r. Ancak istihdam rejimi, bu
akit yan›nda ve onun üzerinde olan, idare taraf›ndan tek yanl› olarak idari düzen-
leyici ifllemlerle de düzenlenmektedir. Sözleflmelilik rejimi, iki tarafl› karfl›l›kl› ira-
de yan›nda, idarenin tek yanl› ifllemleriyle de düzenledi¤i bir aland›r. Di¤er yan-
dan, sözleflmelili¤in ay›rt edici ve yukar›daki unsura ba¤l› bir di¤er niteli¤i memur-
lu¤un tersine, güvencesiz bir istihdam biçimi olmas›d›r. Devlet Memurlar› Kanunu
çerçevesinde, sözleflmeli personelin bir di¤er niteli¤i istisnai bir istihdam olmas›d›r.

Sözleflmeli Personelin Genel Niteli¤i: Güvencesizlik ve

‹stisnailik
Türk Kamu Personel Rejiminde, görevin niteli¤i itibar›yla aslî ve sürekli görevler
memurlar arac›l›¤›yla yürütülür. Memurlar, ayn› zamanda yukar›daki ünitelerde
aç›klad›¤›m›z gibi, istihdam biçimi olarak sürekli nitelikte, statü hukuku çerçeve-
sinde istihdam edilirler. Sözleflmeli personel ise memurlar›n tersine, istihdam biçi-
mi aç›s›ndan “geçicidirler” ve akdi iliflki ile çal›flt›r›l›rlar; iflin niteli¤i itibar›yla tâlî
görevleri yürütürler. Sözleflmelili¤in özünü, yapt›klar› iflin niteli¤i itibar›yla tâlîlik,
istihdam aç›s›ndan geçicilik, dolay›s›yla güvencesizlik ifade eder.

Kamu idarelerinde memur ve iflçi d›fl›ndaki, sözleflmeli ve geçici personele neden ihtiyaç
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
duyulmaktad›r? 1
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M
1980 sonras› sözleflmeli personel istihdam›, Post-Fordist birikim rejiminin bir
unsuru olan esneklik politikalar›n›n bir sonucu ve arac› olarak geniflleme ve me-
mur statüsünün yerine geçme e¤ilimine girmifltir. Sözleflmeli personel
S O R U istihdam bi- S O R U
çimi, 1965 tarihli Devlet Memurlar› Kanunu’nun ilk biçiminde yer alm›flt›r. Ancak,
1980 sonras› bu istihdam biçimi, Yasa’n›n ilk hâlinde tan›mlanan, s›n›rl› ve istisnai
D‹KKAT D‹KKAT
bir istihdam olmaktan ç›karak çok türlü ve kural istihdam olmaya yönelmifltir. Söz-
leflmelilik, güvencesizli¤i özünde bar›nd›rmakla birlikte, 1980 sonras›nda zamansal

N N
SIRAistihdam
olarak k›sa dilimlerde de¤il, zincirleme akitlerle uzun dilimlerde S‹ZDE edilme- SIRA S‹ZDE
ye bafllanm›flt›r.
AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ

K ‹ T A P K ‹ T A P
184 Kamu Personel Hukuku

1980 sonras› sözleflmeli personel, özellikle düzenleyici kurumlarda memurlu-

¤un bütünüyle yerine geçen bir istihdam› biçimi olmufltur. Bu kurumlarda, me-
murluk bütünüyle ortadan kalkarak, Anayasal ilkenin hilâf›na “aslî” ve “sürekli”
görevler, sözleflmeli personel eliyle yerine getirilmeye bafllanm›flt›r.
‹dare ile sözleflmeli personel aras›ndaki sözleflme, Yasa Koyucunun düzenle-
meleri ve yarg› içtihatlar›yla idari hizmet sözleflmesi olarak kabul edilmifltir. Bu çer-
çevede, idari hizmet sözleflmelerinin niteli¤ini aç›klamam›z gereklidir.

‹dari Hizmet Sözleflmesi

‹dare ile sözleflmeli personel aras›nda kurulan hukuki iliflki, idari hizmet sözleflme-
si arac›l›¤›yla kurulur. ‹darenin sözleflmeli personel ile kurdu¤u iliflkinin idari hiz-
met sözleflmesi olarak nitelendirilmesi, ilk defa Dan›fltay›n 1964 tarihli bir içtihad›
birlefltirme karar› (Dan›fltay ‹çtihad› Birlefltirme Karar›, E. 1964/674, K. 1964/344)
ile kabul edilmifltir. Dan›fltay, içtihad› birlefltirme karar› ile birlikte, sözleflmeli per-
sonelin “sözleflmesinin” niteli¤i hukuki olarak aç›kl›¤a kavuflmufltur. Bu içtihat
sonras›nda, yarg› kararlar› düzenlilik kazanm›flt›r ve bu içtihat di¤er Yüksek Yarg›
Organlar›nca da benimsenmifltir. Örnek olarak Anayasa Mahkemesi, Devlet Me-
murlar› Kanunu’nun 4/B maddesine ba¤l› personelin idari hizmet sözleflmesi ile is-
tihdam edildi¤i görüflünü benimsemektedir (Anayasa Mahkemesi Karar›, E. 2008/54,
K. 2011/45). 1980 sonras›nda ise sözleflmeli personel istihdam›n›n baz› kurumlar›n
teflkilat kanunlar›nda, memurlu¤un yerine temel istihdam biçimi olarak yer almas›
ile sözleflmeli personelin “idari hizmet sözleflmesi” ile istihdam edilece¤i bu teflki-
lat kanunlar›nda aç›kça hüküm alt›na al›nm›flt›r. ‹dare ile personel aras›ndaki söz-
leflmenin idari hizmet sözleflmesi olmas›n›n bir temel sonucu da taraflar›n uyufl-
mazl›¤› durumunda yarg› yerinin idari yarg› olmas›d›r.
‹dari hizmet sözleflmesinin nitelikleri, özellikle Dan›fltay’›n kararlar› ve doktrin-
deki tart›flmalarla aç›kl›¤a kavuflmufltur. Bu çerçevede, idari hizmet sözleflmesinin
unsurlar› flunlard›r;
• Taraflardan biri idaredir,
• ‹darenin karfl› tarafa göre üstünlü¤ü söz konusudur,
• Sözleflmenin konusu kamu hizmetinin yürütülmesidir.
Taraflardan biri idaredir. ‹dari hizmet sözleflmesinin birinci unsuru, sözleflme-
nin taraflar›ndan bir tanesinin idare olmas›d›r. Ancak belirtmek gerekir ki, idarenin
taraf oldu¤u her hizmet sözleflmesi idari hizmet sözleflmesi de¤ildir. ‹dare, herhan-
gi bir pozisyon iflgal etmeyen kiflilerle, özel hukuka ba¤l› olarak hizmet sözleflme-
si akdedebilir.
‹darenin karfl› tarafa göre üstünlü¤ü söz konusudur. ‹dari hizmet sözleflmesi-
nin bir di¤er unsuru idarenin di¤er tarafa göre, ayr›cal›kl› konumudur. Buna göre,
idare, sözleflmede tek tarafl› de¤ifliklik yapma ya da yapt›r›m uygulama yetkisine
sahiptir. Bu olgunun nedenselli¤i, kamu yarar› ilkesinde dü¤ümlenmektedir. ‹dare
kamu yarar›n›n gerektirdi¤i durumlarda, üstün konumuna ba¤l› yetkilere sahiptir.
Böylece, özel hukuk sözleflmelerindeki karfl›l›kl›l›k durumu, idari hizmet sözlefl-
melerinde idarenin üstün ve düzenleyici yetkisinin varl›¤›na geçmektedir.
Sözleflmenin konusu kamu hizmetidir. ‹dari hizmet sözleflmesinin üçüncü un-
suru, sözleflmenin konusunun, kamu hizmeti olmas›d›r. Ancak, bu unsur tek ba-
fl›na, bir hizmet sözleflmesinin idari hizmet sözleflmesi olmas› için yeterli koflul de-
¤ildir. Konusu kamu hizmeti olup, özel hukuka ba¤l› bir hizmet sözleflmesi de
olabilir.
 8. Ünite - Yard›mc›lar (Sözleflmeli Personel, Geçici Personel ve ‹flçi) 185

Sözleflmeli Personelin Türleri ve Nicel Görünümü

Sözleflmeli personel rejiminin temel istihdam biçimi Devlet Memurlar› Kanunu’nun
4/B maddesine göre istihdamd›r. 4/B istihdam biçimi ana sözleflmeli personel is-
tihdam rejimidir. Di¤er türler bu rejimden zaman süreci içerisinde kopmufllard›r.
Sözleflmeli personel istihdam biçimi, neredeyse uyguland›¤› her kurum için farkl›
özellikler arz etse bile, temelde befl türe ay›rmam›z olas›d›r. Bunlar; 4/B sözleflme-
li personel, kadro karfl›l›¤› sözleflmeli personel, Kamu ‹ktisadi Teflebbüslerinde
sözleflmeli personel, örgüt yasalar›na göre sözleflmeli personel, belediye ve il özel
idarelerinde sözleflmeli personel. Bu türler, afla¤›da ayr›nt›lar› ile aç›klanacakt›r.
Sözleflmeli personel istihdam›n›n nicel görünümüne bakt›¤›m›zda; Maliye Ba-
kanl›¤›’n›n verilerine göre 2007-2010 y›llar› aras›nda, son derece yüksek bir art›flla,
bu istihdam biçiminin toplam kamu personeli içerisindeki oran›, yaklafl›k iki kat
artm›flt›r. Ancak, 02/06/2011 tarihli ve 632 say›l› Kanun Hükmünde Kararname ile
Devlet Memurlar› Kanunu’na eklenen geçici 37. madde ile belediyelerde istihdam
edilenler hariç olmak üzere sözleflmeli personel pozisyonunda çal›flan personelin
istekleri hâlinde memur kadrolar›na atanmas› olana¤› getirilmifltir. Bu düzenleme
ile sözleflmeli personelin toplam kamu personeli içerisindeki oran› yar› yar›ya dü-
flerek, 2007 y›l› düzeyine inmifltir. 2011 y›l sonu itibar›yla toplam sözleflmeli perso-
nel say›s› 169.282 ve toplam kamu personeli içerisindeki oran› % 5,7’dir.

Tablo 8.1
Sözleflmeli Personelin Toplam Toplam Kamu Sözleflmeli Personelin
Y›l Sözleflmeli Personel
‹çerisindeki Oran› (%) Personeli Nicel Görünümü
(2007-2011)
2007 165.557 5,8 2.832.463

2008 236.575 8,4 2.815.962

2009 279.136 9,8 2.841.973

2010 294.085 10,4 2.833.618

2011 169.282 5,7 2.986.548

2011 y›l sonu itibar›yla sözleflmeli personelin bütçe ve kamu idarelerine göre
da¤›l›m›na bakt›¤›m›zda; merkezi idarenin toplam›n % 43,2’sini, Kamu ‹ktisadi Te-
flebbüslerinin en yüksek oranla % 46’s›n›, yerel yönetimlerin ise % 10,8’ini istihdam
etti¤ini görüyoruz.

Bütçe Türü ve ‹dareler Say› Oran (%) Tablo 8.2

Bütçe Türü ve
Genel Bütçe Kapsam›ndaki Kamu ‹dareleri 57.593 ‹darelere Göre
Sözleflmeli Personel
YÖK ve Üniversiteler 1.739 Say› ve Oran› (2011
Y›l Sonu ‹tibar›yla)
Özel Bütçeli Di¤er ‹dareler 8.626

Düzenleyici Kurumlar 1.792

Sosyal Güvenlik Kurumlar› 168

Döner Sermayeler ve Kefalet Sand›klar› 2.600

190 Say›l› KHK Kapsam›nda Yer Alan Di¤er Kamu ‹dareleri 650

Merkezi ‹dare (Toplam) 73.168 43,2

233 Say›l› KHK Kapsam›nda Yer Alan K‹T’ler 70.700

186 Kamu Personel Hukuku

Tablo 8.2 Devam› Özellefltirme Program›nda Yer Alan Kurulufllar 5.607

Kamu Bankalar› 708

Özel Kanunu Bulunan Kurulufllar 826

Kamu ‹ktisadi Teflebbüsler (Toplam) 77.841 46,0

‹l Özel ‹dareleri 1.629

Belediyeler ve Ba¤l› Kurulufllar› ile Mahalli ‹dare Birlikleri 16.193

Belediye ‹ktisadi Teflekkülleri 451

Yerel Yönetimler (Toplam) 18.273 10,8

GENEL TOPLAM 169.282

Devlet Memurlar› Kanunu’nun 4/B Maddesine Göre

Sözleflmeli Personel ‹stihdam›
Devlet Memurlar› Kanunu’nun 4/B maddesine göre sözleflmeli personel istihdam›,
bu istihdam biçiminin ana statüsüdür. Di¤er sözleflmeli personel türleri bu türden
zaman içerisinde kopmufllard›r. Yasa’n›n 1965 tarihli biçiminde, sözleflmeli perso-
nel, yurtta yap›lamayan özel ihtisas gerektiren görevler için s›n›rl›, istisnai, geçici
süreli bir istihdam biçimi olarak tan›mlanm›fl ve uygulanm›flt›r. Yasa’n›n ilk biçimi
flöyledir; ‘sözleflmeli personel’ deyimi, yurtta yap›lam›yan özel ihtisas ö¤renimine
ihtiyaç gösteren belirli istisnai görevlerde kurumlar›n bu kanundaki esaslara uygun
olarak görev kanunlar› ile alacaklar› yetkiye dayan›larak, geçici süreli ve sözleflme
ile çal›flt›r›lan kiflileri” ifade eder. Ayr›ca eklemek gerekir ki, bu dönemde kamu
idarelerinin sözleflmeli personel istihdam› ancak yasan›n verdi¤i aç›k yetkiye daya-
l› olarak mümkün olmaktad›r. Ancak 1980 sonras›nda Post-Fordist birikim rejimi
aflamas›nda, sözleflmeli personel istihdam› istisnai olmaktan ç›karak, genifllemifltir.
Hükmün günümüzdeki biçimine göre (madde 4/B), sözleflmeli personel, kal-
k›nma plan›, y›ll›k program ve ifl programlar›nda yer alan önemli projelerin haz›r-
lanmas›, gerçeklefltirilmesi, iflletilmesi ve ifllerli¤i için flart olan, zaruri ve istisnai
hallere münhas›r olmak üzere özel bir meslek bilgisine ve ihtisas›na ihtiyaç göste-
ren geçici ifllerde çal›flt›r›l›r. Ayr›ca bu kifliler, mali y›lla s›n›rl› olarak sözleflme ile
çal›flt›r›lmas›na karar verilen ve iflçi say›lmayan kamu hizmeti görevlileridir. Bu ki-
fliler, Bakanlar Kurulunca belirlenen esas ve usuller çerçevesinde kurumun teklifi
ve Devlet Personel Baflkanl›¤›n›n görüflü üzerine Maliye Bakanl›¤›nca vizelenen
pozisyonlarda çal›flt›r›l›rlar.
Bu genel esas ve usuller d›fl›nda, genel kural›n istisnas› olarak afla¤›daki durum
ve görevlerde ilgili hükümlere ba¤l› olarak kamu idareleri, sözleflmeli personel is-
tihdam edebilir;
• Yabanc› uyruklular,
• Tarihî belge ve eski harflerle yaz›lm›fl arfliv kay›tlar›n› de¤erlendiren mü-
tercimler,
• Tercümanlar,
• Milli E¤itim Bakanl›¤›nda norm kadro sonucu ortaya ç›kan ö¤retmen ihtiya-
c›n›n kadrolu ö¤retmen istihdam›yla kapat›lamamas› hâllerinde ö¤retmenler
• Dava adedinin azl›¤› nedeni ile kadrolu avukat istihdam›n›n gerekli olmad›-
¤› yerlerde avukatlar,
• Kadrolu istihdam›n mümkün olamad›¤› hâllerde tabip veya uzman tabipler,
 8. Ünite - Yard›mc›lar (Sözleflmeli Personel, Geçici Personel ve ‹flçi) 187

• Adli T›p Müessesesi uzmanlar›,

• Devlet Konservatuvarlar› sanatç› ö¤retim üyeleri,
• ‹stanbul Belediyesi Konservatuvar› sanatç›lar›,
• Devlet Memurlar› Kanunu’na tâbi kamu idarelerinde ve d›fl kurulufllarda be-
lirli baz› hizmetlerde çal›flt›r›lacak personel.
Devlet Memurlar› Kanunu ile 4/B sözleflmeli personel rejiminin esas ve usul-
lerinin Bakanlar Kurulu taraf›ndan belirlenece¤i hüküm alt›na al›nm›flt›r. Buna gö-
re, sözleflmeli personel seçiminde uygulanacak s›nav ile istisnalar›, bunlara öde-
nebilecek ücretlerin üst s›n›rlar› ile verilecek ifl sonu tazminat› miktar›, kulland›r›-
lacak izinler, pozisyon unvan ve nitelikleri, sözleflme fesih halleri, pozisyonlar›n
iptali, istihdama dair konular ile sözleflme esas ve usulleri Devlet Personel Bafl-
kanl›¤›n›n görüflü ve Maliye Bakanl›¤›’n›n teklifi üzerine Bakanlar Kurulunca be-
lirlenir. Bu do¤rultuda, 1978 Y›l› Bütçe Yasas› ile bafllayan süreçte 02/06/1978 ta-
rihinde Bakanlar Kurulu Karar› ile Sözleflmeli Personel Çal›flt›r›lmas›na ‹liflkin
Esaslar kabul edilmifltir. Her y›l bütçe yasalar› ile bu Esaslar›n uygulanmas›na de-
vam edilmesi yönünde hüküm konulmaktad›r. Bu Esaslar, Devlet Memurlar› Ka-
nunu’nun 4/B maddesi çerçevesinde istihdam edilen sözleflmeli personelin genel
rejimini düzenlemektedir.

4/B Sözleflmeli Personelin ‹fle Al›nma Koflullar› ve Süreç

Sözleflmeli Personel Çal›flt›r›lmas›na ‹liflkin Esaslar çerçevesinde, 4/B sözleflmeli
personelin, ilgili kurumun saptayaca¤› özel koflullar›n yan› s›ra, Devlet Memurlar›
Kanunu’nun 48. maddesinin A f›kras›ndaki baz› koflullar› tafl›mas› gereklidir. Buna
göre, sözleflmeli personelin tafl›mas› gereken genel koflullar flunlard›r; kamu hak-
lar›ndan mahrum bulunmamak; mahkûm olmamak; askerlikle iliflkisi bulunma-
mak; ak›l hastal›¤› bulunmamak. Sözleflmeli personelin ifle al›nmas›nda, memurlar-
da aranan üç genel koflul aranmamaktad›r. Bunlar; Türk Vatandafl› olmak; yafl ve
ö¤renim kofluludur. Ancak, yabanc› uyruklu hekimlerin Türkiye’de herhangi bir
t›p fakültesinden mezun ya da denkli¤i kabul edilmifl diploma sahibi olmas›, uz-
man iseler bunlar›n uzmanl›k belgelerinin T›pta ve Difl Hekimli¤inde Uzmanl›k
E¤itimi Yönetmeli¤i’ne uygunlu¤unun onaylanm›fl bulunmas› zorunludur. Di¤er
yandan, özel yasalar›nda yafl haddine iliflkin özel hüküm bulunan hâller d›fl›nda,
65 yafl›n› bitirmifl olanlar sözleflmeli olarak çal›flt›r›lamazlar.
4/B sözleflmeli personelin sözleflme süreleri, Devlet Memurlar› Kanunu ve Söz-
leflmeli Personel Çal›flt›r›lmas›na ‹liflkin Esaslar çerçevesinde mali y›l ile s›n›rl›d›r. Ay-
r›ca, personel, sözleflmelerinde belirtilen görev d›fl›nda baflka bir iflte çal›flt›r›lmaz.
4/B sözleflmeli personelin ifle al›nmas›nda genel olarak merkezî s›nav koflulu
bulunmaktad›r. Ancak merkezî s›navs›z, uygulamal› s›navla girilen ve s›navs›z giri-
len sözleflmeli personel pozisyonlar› da bulunmaktad›r. Bu konudaki esas ve usul-
ler, Sözleflmeli Personel Çal›flt›r›lmas›na ‹liflkin Esaslar ile düzenlenmifltir.
Merkezi s›nav esas›nda, adaylar›n, Ölçme, Seçme ve Yerlefltirme Merkezi
(ÖSYM) ile Devlet Personel Baflkanl›¤›n›n (DPB) ortaklafla yürüttü¤ü merkezi ola-
rak yap›lan Kamu Personeli Seçme S›nav›n›n (KPSS) B grubuna girmeleri gerekli-
dir. Bu çerçevede, idareler, genel kural olarak üç yöntemle sözleflmeli personel is-
tihdam edilebilir. Bunlar;
(1) Ölçme, Seçme ve Yerlefltirme Merkezi (ÖSYM) Baflkanl›¤› taraf›ndan Kamu
Personeli Seçme S›nav› (KPSS) (B) grubu puan s›ralamas› esas al›nmak su-
retiyle do¤rudan yap›lacak merkezî yerlefltirme,
188
Mesleki uygulamal› s›nava
tabi tutularak al›nacak
sözleflmeli personel
pozisyonlar› flunlard›r; dans
uzman›, deniz trafik
baflk›lavuzu, deniz trafik
k›lavuz yard›mc›s›, deniz
trafik k›lavuzu, derici,
dispeç, dokumac›-ö¤retici,
editör, foto dizgi operatörü,
foto¤rafç›, fresk ressam›,
hattat, heykeltrafl, ›fl›kç›,
iflaret dili tercüman›,
kalemkâr, kameraman,
konservator, kostüm
kreatörü, kostümcü,
kurfluncu, mizanpajc›,
mücellit, müzikçi, nota
ressam›, sedefkâr, senarist,
seramikçi, tasar›mc›,
tashihçi, tafl iflleyici,
tonmaister, vitray ustas›,
yap›mc›, yay›n koordinatörü,
yazma eser pataloji uzman›,
yazma eser uzman›,
yönetmen.
Kamu Personel Hukuku
(2) Yaz›l› ve/veya sözlü s›nav yap›lmaks›z›n, KPSS (B) grubu puan s›ralamas› esas
al›nmak suretiyle ilgili kurum ve kurulufllar taraf›ndan yap›lacak yerlefltirme,
(3) Esaslara ekli 3 say›l› cetvelde unvanlar› belirtilen (arfliv uzman›, çözümleyi-
ci, insan haklar› uzman› hukukçu, mütercim, mütercim-tercüman, program-
c›, sistem çözümleyicisi, sistem programc›s›, tapu arfliv uzman›, tercüman)
sözleflmeli personel pozisyonlar›na KPSS (B) grubu puan s›ras›na konulmak
kayd›yla al›m yap›lacak her bir unvan için bofl bulunan sözleflmeli personel
pozisyonunun on kat›na kadar aday aras›ndan ilgili kurum ve kurulufllar ta-
raf›ndan yap›lacak yaz›l› ve/veya sözlü s›nav baflar›s› s›ras›na göre yap›lacak
yerlefltirmedir.
Bu genel kural d›fl›nda, s›nav koflulu olmadan sözleflmeli personel olarak istih-
dam edilebilecek pozisyonlar flunlard›r; kamu kurum ve kurulufllar›n›n yurt d›fl›
teflkilatlar›nda istihdam edilecek personel, yabanc› uyruklular ve yüksekö¤retim
kurumlar›n›n gemi adam› pozisyonlar› ile araflt›rma-gelifltirme projelerinde proje
süreleri ile s›n›rl› olmak üzere istihdam edecekleri personel ile bu Esaslara ekli 1
say›l› cetvelde yer alan (avukat-k›smi zamanl›-, difl tabibi, eczac›, gemi adam›, he-
likopter makinisti, kaptan, pilot, tabip, uçak kontrol ve bak›m makinisti, uçufl tek-
nisyeni, uzman tabip, uzman-t›p ve difl hekimli¤i-) unvanlar› belirtilen sözleflmeli
personel pozisyonlar›.
Di¤er yandan, Esaslara ekli 2 say›l› cetvelde unvanlar› belirtilen (dans uzman›,
deniz trafik baflk›lavuzu, deniz trafik k›lavuz yard›mc›s›, deniz trafik k›lavuzu, de-
rici, dispeç, dokumac›-ö¤retici, editör, foto dizgi operatörü, foto¤rafç›, fresk ressa-
m›, hattat, heykeltrafl, ›fl›kç›, iflaret dili tercüman›, kalemkâr, kameraman, konser-
vator, kostüm kreatörü, kostümcü, kurfluncu, mizanpajc›, mücellit, müzikçi, nota
ressam›, sedefkâr, senarist, seramikçi, tasar›mc›, tashihçi, tafl iflleyici, tonmaister,
vitray ustas›, yap›mc›, yay›n koordinatörü, yazma eser pataloji uzman›, yazma eser
uzman›, yönetmen) sözleflmeli personel pozisyonlar›na al›nacaklar sadece mesleki
uygulamal› s›nava tabi tutulur.
Bu istisnalar d›fl›nda, adli ve idari yarg› ile ceza infaz kurumlar› ve tutukevlerin-
de bu Esaslar kapsam›nda çal›flt›r›lmak üzere al›nacak sözleflmeli personel 2802 sa-
y›l› Hakimler ve Savc›lar Kanunu’nun 114. maddesindeki usul ve esaslara göre s›-
nava tabi tutularak istihdam edilir. Di¤er yandan, Yüksekö¤retim Kurulu Baflkanl›-
¤›nda yürütülen önemli proje ve hizmetlerde istihdam edilecek en az (B) seviye-
sinde KPDS veya dengi yabanc› dil bilgisine sahip uzman unvanl› sözleflmeli per-
sonel pozisyonlar›na yap›lacak al›mlarda, Esaslara ekli 4 say›l› cetvelde belirlenmifl
asgari niteliklere ba¤l› kal›nmaks›z›n, yukar›da aç›klad›¤›m›z (3) numaral› yöntem
uygulan›r.
Kamu kurum ve kurulufllar›, ÖSYM taraf›ndan yap›lan merkezi yerlefltirme sure-
tiyle al›nanlar haricinde, istihdam edilecek sözleflmeli personele iliflkin olarak, bofl
sözleflmeli personel pozisyon unvan ve say›s›n›, bu pozisyonlarda istihdam edile-
ceklerde aranacak nitelikleri, pozisyonlara yap›lacak yerlefltirme usulünü, s›navla
al›nacaklarda s›nav›n yeri, tarihi, türü, konular› ile di¤er hususlar› yerlefltirme veya
s›nav tarihinden en az 15 gün önce Türkiye çap›nda yay›mlanan yüksek tirajl› ga-
zetelerden birinde ve varsa resmî internet sitelerinde ilan ederler. S›nav veya yerlefl-
tirme baflvurular›n›n incelenmesi, gerçeklefltirilmesi, sonuçlar›n›n tespiti ile yerleflti-
rilen adaylar›n ilan edilen niteliklere uygunlu¤undan kurumlarca teflkil edilecek ko-
misyon sorumludur. Komisyon; ilgili kurum veya kuruluflun atamaya yetkili amiri-
nin veya görevlendirece¤i birim amirinin baflkanl›¤›nda, personel ifllerinden sorum-
lu birim yöneticisi ve atamaya yetkili amir taraf›ndan görevlendirilecek üç üye ol-
 8. Ünite - Yard›mc›lar (Sözleflmeli Personel, Geçici Personel ve ‹flçi) 189

mak üzere toplam befl kifliden oluflur. Kurumca yap›lacak s›navlar ile uygulama s›-
navlar›nda, personel ifllerinden sorumlu birim yöneticisi hariç, komisyon üyelerinin
ö¤renim düzeyi adaylarda aranan ö¤renim düzeyinden düflük olamaz. Söz konusu
komisyonun baflkan ve üyeleri, efllerinin, üçüncü dereceye kadar kan ve ikinci de-
receye kadar kay›n h›s›mlar›n›n kat›ld›¤› s›navlarda görev alamazlar.

4/B Sözleflmeli Personelin Çal›flma Süreleri, ‹zinleri, Sendika Hakk›,

Ücretleri ve Di¤er Mali Haklar›
Sözleflmeli Personel Çal›flt›r›lmas›na ‹liflkin Esaslar ile 4/B sözleflmeli personelin,
çal›flma saat ve süreleri, izin ve ücret konular› düzenlenmifltir. 4/B sözleflmeli per-
sonelin çal›flma saat ve süreleri, Devlet Memurlar› Kanunu ve Bakanlar Kurulu ta-
raf›ndan memurlar için saptanan saat ve sürelere kofluttur. Ancak, tam gün çal›fl-
may› gerektirmeyen durumlarda Maliye Bakanl›¤›n›n olumlu görüflü al›nmak kay-
d›yla yukar›daki genel kural d›fl›nda düzenlemeler yap›labilir. Di¤er yandan, 4/B
sözleflmeli personel o gün içerisinde bitirilmesi gereken ifllerin bitimine kadar ça-
l›flmak zorundad›r. Normal çal›flma sürelerini aflan bu süreler için ilgili yasalar›nda
öngörülen hükümler sakl› kalmak kayd›yla, her sekiz saati için bir gün hesab›yla
izin verilir. Yurt d›fl›ndaki enformasyon merkezlerinde istihdam edilen editörler
için bu genel kurallar uygulanmaz.
4/B sözleflmeli personelin ücretli y›ll›k izin, ücretli do¤um izni, süt izni, maze-
ret izni ve ücretli sa¤l›k izni hakk› vard›r. Hizmet süresi, bir y›ldan 10 y›la kadar
olan 4/B sözleflmeli personele 20 gün, 10 y›ldan fazla olanlara 30 gün ücretli y›ll›k 4/B sözleflmeli personelin
ücretli y›ll›k izin, ücretli
izin verilir. Milli E¤itim Bakanl›¤›nda norm kadro sonucu ortaya ç›kan ö¤retmen do¤um izni, süt izni, mazeret
ihtiyac›n›n kadrolu ö¤retmen istihdam›yla kapat›lamamas› hâllerinde, sözleflme ile izni ve ücretli sa¤l›k izni
hakk› vard›r.
çal›flt›r›lacak ö¤retmenler yaz tatili ile dinlenme tatillerinde izinli say›l›rlar. Bunla-
ra, hastal›k ve di¤er mazeret izinleri d›fl›nda, ayr›ca y›ll›k izin verilmez.
4/B sözleflmeli kad›n personele, do¤umdan önce 8, do¤umdan sonra 8 hafta
olmak üzere toplam 16 hafta süre ile ücretli do¤um izni verilir. Ço¤ul gebelik ha-
linde, do¤um öncesi 8 haftal›k izin süresine 2 hafta eklenir. Ancak beklenen do-
¤um tarihinden 8 hafta öncesinde, sa¤l›k durumunun uygun oldu¤unu doktor ra-
poru ile belgeleyen sözleflmeli kad›n personel, isterse do¤umdan önceki 3 haftaya
kadar iflyerinde çal›flabilir. Bu durumda, sözleflmeli kad›n personelin iste¤i hâlinde
do¤um öncesi çal›flt›¤› süreler, do¤um sonras› izin süresine eklenir. Do¤um izni se-
bebiyle Sosyal Güvenlik Kurumunca ödenen geçici ifl göremezlik ödene¤i ilgilinin
ücretinden düflülür.
4/B sözleflmeli personele, bir yafl›ndan küçük çocuklar›n› emzirmeleri için gün-
de toplam bir buçuk saat süt izni verilir. Süt izninin kullan›m›nda annenin saat se-
çimi hakk› vard›r.
4/B sözleflmeli personele iste¤i üzerine; eflinin do¤um yapmas› hâlinde iki gün,
kendisinin veya çocu¤unun evlenmesi, annesinin, babas›n›n, eflinin, çocu¤unun
veya kardeflinin ölümü halinde ve her olay için üç gün ücretli mazeret izni verilir.
4/B sözleflmeli personele resmi tabip raporu ile kan›tlanan hastal›klar için üc-
retli hastal›k izni verilebilir. Sözleflmeli Personel Çal›flt›r›lmas›na ‹liflkin Esaslar›n
10. maddesinin sözleflmeli personelin ücretli sa¤l›k izninin y›ll›k 30 günü geçeme-
yece¤ine iliflkin hükmünün Dan›fltay ‹dari Dava Daireleri Genel Kurulunun
04/02/2010 tarihli karar› ile yürütmesi durdurulmufltur. Di¤er yandan, sözleflmeli
personele hastal›k sebebiyle, Sosyal Güvenlik Kurumu taraf›ndan ödenen geçici ifl
göremezlik tazminat› ilgilinin ücretinden düflülür.
190
4/B sözleflmeli personele
ödenecek ücretlerin üst
s›n›r›, Devlet Memurlar›
Kanunu’na göre Bakanlar
Kurulu taraf›ndan belirlenir
(madde 4/B). Ücrete iliflkin
esas ve usuller ise
Sözleflmeli Personel
Çal›flt›r›lmas›na ‹liflkin
Esaslar ile belirlenmifltir.
Buna göre, Bakanlar Kurulu,
sözleflme ile çal›flt›r›lacak
personele ödenecek
ücretlerin ayl›k brüt tutar›
ile sa¤lanacak di¤er parasal
ve ayni menfaatlerin y›ll›k
brüt tutar›n›n on ikide
birinin toplam›n›n üst
s›n›r›n› belirler. Örnek olarak
bu miktar, en son olarak
2011 y›l›nda 2.884 Türk
Liras› olarak belirlenmifltir.
Kamu Personel Hukuku
4/B sözleflmeli personelin di¤er sözleflmeli personel türleri gibi sendika hakk›
bulunmaktad›r. Kamu Görevlileri Sendikalar› Kanunu, sözleflmeli personelin kamu
personeli sendikas› üyesi olmas›na cevaz vermektedir.
4/B sözleflmeli personelin ücretleri, Sözleflmeli Personel Çal›flt›r›lmas›na ‹liflkin
Esaslar ile düzenlenmifltir. Sözleflmeli personele iliflkin ödemeler her ay bafl›nda
peflin yap›l›r. Ay sonundan önce ayr›lmalarda, Sosyal Sigortalar ve Genel Sa¤l›k Si-
gortas› Kanunu hükümlerine göre ayl›k ba¤lanmas› veya ölüm sebebiyle sözlefl-
menin sona ermesi hâlleri d›fl›nda, kalan günlere düflen ödemeler do¤rudan geri
al›n›r.
Sözleflme ile çal›flt›r›lan personel, d›flar›da kazanç getirici baflka bir ifl yapamaz.
Ancak avukat, dava vekili, günün veya haftan›n belirli saatlerinde çal›flt›r›lacak he-
kim ve uzman hekim, ilçe ve bucak belediyelerinde çal›flt›r›lacak teknik personel
ve Devlet Memurlar› Kanunu’nun Ek geçici 12 ve 13. maddelerinde say›lan perso-
nel ile yurtd›fl›ndaki enformasyon merkezlerinde görevlendirilecek editörler için
bu genel kural uygulanmaz.
4/B sözleflmeli personele ödenecek ücretlerin üst s›n›r›, Devlet Memurlar› Ka-
nunu’na göre Bakanlar Kurulu taraf›ndan belirlenir (madde 4/B). Ücrete iliflkin
esas ve usuller ise Sözleflmeli Personel Çal›flt›r›lmas›na ‹liflkin Esaslar ile belirlen-
mifltir. Buna göre Bakanlar Kurulu, sözleflme ile çal›flt›r›lacak personele ödenecek
ücretlerin ayl›k brüt tutar› ile sa¤lanacak di¤er parasal ve ayni menfaatlerin y›ll›k
brüt tutar›n›n on ikide birinin toplam›n›n üst s›n›r›n› belirler. Örnek olarak bu mik-
tar, en son olarak 2011 y›l›nda 2.884 Türk Liras› olarak belirlenmifltir. Sözleflmeli
personelin ücreti; bu üst s›n›ra göre, personelin pozisyon unvan›, bu unvana ilifl-
kin e¤itim düzeyi, kurumunda ayn› pozisyon unvan›nda geçen hizmet süresi dik-
kate al›narak tespit edilir. Üst ücret s›n›r›, görevin önemi ve özelli¤i ile çal›flt›r›la-
cak personelin niteli¤i dikkate al›narak Maliye Bakanl›¤›n›n görüflü üzerine Baflba-
kan’›n onay› ile art›r›labilir. Genel kural bu olmakla birlikte, Esaslarla istisnalar be-
lirlenmifltir. Bu istisnalar› flöyle s›ralayabiliriz;
• Yurt d›fl› teflkilat›nda çal›flt›r›lan personel ile Cumhurbaflkanl›¤› ve Devlet
Senfoni Orkestralar›nda, Devlet Opera ve Balesinde ve Devlet Konservatu-
varlar›nda görevlendirilecek yabanc› misafir flef, solist ve sanatç›lar hakk›n-
da genel kural uygulanmaz.
• Sözleflme ücretleri, helikopter makinisti ve uçufl teknisyeni pozisyonlar›yla
uçufl ile ilgili bak›m ve kontrolörlük ve yüksekö¤retim kurumlar›n›n gemi-
adam› pozisyonlar› ile araflt›rma gelifltirme proje hizmetlerine iliflkin pozis-
yonlarda çal›flt›r›lacaklar için tavan ücretin 2 kat›n›, pilot pozisyonlar›nda ça-
l›flt›r›lacaklar için ise 3 kat›n› geçmemek kayd›yla belirlenebilir.
Sözleflme ile çal›flt›r›lacak personele sözleflme ücreti d›fl›nda herhangi bir ad al-
t›nda ödeme yap›lamaz ve sözleflmelere bu yolda hüküm konulamaz. Ancak, yurt
d›fl›nda çal›flt›r›lacak yabanc› uyruklu personele bulunduklar› yerin gelenek, göre-
nek ve yasal düzenlemeleri gere¤i ödenecek Noel, Nevruziye ve Ramazan ikrami-
yeleri, Milli E¤itim Bakanl›¤›nda norm kadro sonucu ortaya ç›kan ö¤retmen ihtiya-
c›n›n kadrolu ö¤retmen istihdam›yla kapat›lamamas› hâllerinde sözleflmeli olarak
çal›flt›r›lacak ö¤retmenlere ek ders ücreti ve her ö¤retim y›l› bafl›nda verilecek ö¤-
retim y›l›na haz›rl›k ödene¤i ile Devlet Memurlar› Kanunu’nun de¤iflik 146. mad-
desinin 3. f›kras›na göre avukat ve dava vekillerine ödenecek vekalet ücretleri bu
kural d›fl›ndad›r.
Bir k›s›m 4/B sözleflmeli personele giyecek yard›m› yap›l›r. ‹lgili kanunlar› uya-
r›nca resmi k›yafet giymek zorunda bulunan sözleflmeli personel için Memurlara
 8. Ünite - Yard›mc›lar (Sözleflmeli Personel, Geçici Personel ve ‹flçi) 191

Yap›lacak Giyecek Yard›m› Yönetmeli¤inde öngörülmüfl olan giyim eflyalar›ndan,

emsali sözleflmeli personel de ayn› esas ve usuller çerçevesinde faydaland›r›l›r.
Personele sözleflmelerle verilmesi öngörülen ayni menfaatler, Maliye Bakanl›¤› ve
Devlet Personel Baflkanl›¤›nca görevlendirilecek ikifler uzmandan oluflacak bir ku-
rul taraf›ndan de¤erlendirilir. Limiti aflan sözleflmelerin yeniden düzenlenmesi
mümkün olmad›¤› takdirde, fazla k›s›m ilgiliden geri al›n›r. Son olarak, Esaslar ile
belirlenmifl olan kurallara uyulmamas› durumunda, 6183 say›l› Amme Alacaklar›-
n›n Tahsil Usulü Hakk›nda Kanun uyar›nca gerekli ifllem yap›l›r.
Görev yeri d›fl›na geçici olarak gönderilen sözleflmeli personelin gündelik ve
yol giderleri, 6245 say›l› Harc›rah Kanunu hükümlerinde saptanan süreyi ve 1. de-
rece devlet memurlar›na ödenen harc›rah miktar›n› aflmamak üzere sözleflmelerde
belirtilir. Sözleflmeli personele geçici görev yollu¤u d›fl›nda harc›rah ödenemez.

4/B Sözleflmeli Personelin Yer De¤iflikli¤i, Unvan De¤iflikli¤i ve

Yeniden Hizmete Al›nmas›
Sözleflmeli Personel Çal›flt›r›lmas›na ‹liflkin Esaslar, 4/B sözleflmeli personelin, ku-
rum içi ve kurumlararas› yer de¤iflikli¤i, unvan de¤iflikli¤i ve yeniden hizmete al›n-
mas›na iliflkin esas ve usulleri düzenlemifltir. Öncelikle, sözleflmeli personel pozis-
yonlar› kurumsal olarak çak›l› pozisyondur, kurumlararas› yer de¤iflikli¤i yap›la-
maz. Ancak, kurum içi yer de¤iflikli¤i belirli esaslara ba¤l›d›r. Bu çerçevede;
• Kurumun hizmet icaplar› dikkate al›narak ayn› unvan ve hizmet nitelikleri-
ni haiz sözleflmeli personelin kurum içi karfl›l›kl› yer de¤ifltirme talepleri,
pozisyonunun vizeli oldu¤u birimde fiilen en az bir y›l çal›flm›fl olmalar› ko-
fluluyla yerine getirilebilir.
• Sözleflmeli personelin efl durumuna ba¤l› kurum içi yer de¤iflikli¤i talebi; vi-
zeli oldu¤u birimde fiilen en az bir y›l çal›flm›fl olmas›, geçifl yapaca¤› hiz-
met biriminde ayn› unvan ve niteli¤i haiz bofl pozisyon bulunmas› ve kamu
personeli olan eflin, kurum içi görev yeri de¤iflikli¤i mümkün olmayan veya
mevzuat› uyar›nca zorunlu yer de¤ifltirmeye tabi tutulan bir görevde bulun-
mas› kayd›yla yerine getirilebilir.
• Sa¤l›k sebebine ba¤l› kurum içi yer de¤iflikli¤i talebi; mazeret süresince ge-
çerli olmak üzere, personelin geçifl yapaca¤› hizmet biriminde ayn› unvan
ve niteli¤i haiz bofl pozisyon bulunmas›, pozisyonunun bulundu¤u ildeki
Devlet ve üniversite hastanesinde kendisi, efli ve çocuklar› ile mevzuat uya-
r›nca bakmakla yükümlü oldu¤u ana ve babas›n›n hastal›¤›n›n tedavisinin
mümkün olmad›¤›na iliflkin sa¤l›k kurulu raporunu kuruma ibraz etmesi ha-
linde yerine getirilebilir. Sa¤l›k mazeretinin sona ermesi durumunda, eski
pozisyonun bulundu¤u il s›n›rlar› içerisindeki ayn› unvan ve niteli¤i haiz
bofl pozisyona yeniden atama yap›l›r.
• Ayn› unvan ve niteli¤i haiz bofl pozisyon bulunmas› halinde, efli flehit olan
personelin kurum içi yer de¤ifliklik talebi, bir defaya mahsus olmak üzere
yerine getirilir.
4/B sözleflmeli personelin, unvan de¤iflikli¤i suretiyle atamas›n›n yap›laca¤› po-
zisyon için öngörülen ilk defa hizmete al›nma kurallar›na uyulmas› kofluluyla, un-
van de¤iflikli¤i mümkündür.
4/B sözleflmeli personelin do¤um ve askerlik sonras›nda yeniden hizmete al›n-
mas› belirli koflullara ba¤l›d›r. Do¤um ve askerlik sebebiyle hizmet sözleflmesi fes-
hedilen sözleflmeli personelin pozisyonu sakl› tutulur ve istekleri hâlinde bu per-
sonel ayr›ld›¤› kurumunda yeniden hizmete al›n›r. Ancak yeniden hizmete al›na-
192 Kamu Personel Hukuku

cak sözleflmeli personelin; (1) Sözleflmesinin feshi sebebiyle ifl sonu tazminat› al-
mam›fl bulunmas›, (2) Do¤um sebebiyle hizmet sözleflmesini feshedenlerin, do-
¤um izninin bitiminden itibaren en geç bir y›l; askerlik sebebiyle hizmet sözleflme-
si feshedilenlerin ise terhis tarihinden itibaren en geç otuz gün içinde yeniden is-
tihdam edilmek üzere ayr›ld›¤› kurumuna yaz›l› talepte bulunmas›, gerekmektedir.
Kurumlar, yaz›l› talebi takip eden en geç otuz gün içinde ilgilileri istihdam ederler.
Devlet Memurlar› Kanunu (madde 4/B) ve buna ba¤l› olarak Sözleflmeli Perso-
nel Çal›flt›r›lmas›na ‹liflkin Esaslar çerçevesinde, sözleflmeli personelin, hizmet söz-
leflmesi esaslar›na ayk›r› hareket etmesi nedeniyle kurumlar›nca sözleflmesinin fes-
hedilmesi veya sözleflme dönemi içinde sözleflmeyi tek tarafl› feshetmesi hâlinde,
fesih tarihinden itibaren bir y›l geçmedikçe kamu kurum ve kurulufllar›n›n sözlefl-
meli personel pozisyonlar›nda yeniden istihdam edilemez.
Ancak bu genel kural›n istisnas› bulunmaktad›r. Sözleflmesini; (1) K›smi zaman-
l› veya proje süresi ile s›n›rl› çal›flanlardan, (2) Unvan de¤iflikli¤i yapanlardan, (3)
Efl veya sa¤l›k durumu nedeniyle yer de¤iflikli¤i talebinde bulunmakla beraber; ge-
çifl yapaca¤› hizmet birimi bulunmamas›, birim bulunmakla beraber o birimde ay-
n› unvan ve niteli¤i haiz bofl pozisyon bulunmamas› veya en az bir y›ll›k fiilî çal›fl-
ma flart›n› karfl›layamamas› nedenlerinden herhangi birine ba¤l› olarak, efl durumu
ve sa¤l›k sebebiyle kurum içi yer de¤iflikli¤i yap›lamayanlardan, tek tarafl› feshe-
denler, bir y›ll›k süre flart›na tabi tutulmadan yeniden istihdam edilebilirler. Sözlefl-
menin idare taraf›ndan, sözleflme esaslar›na ayk›r›l›¤› nedeniyle feshi ve personel
taraf›ndan feshi durumlar›nda, personelin yeniden istihdam edilebilmesi için ilk
defa ifle al›nma prosedürüne riayet edilmesi zorunludur. Ayr›ca, yeniden istihdam
edilecek personel ile yap›lacak sözleflme eski sözleflmenin devam› niteli¤indedir.

4/B Sözleflmeli Personelin Sözleflmesinin Feshi ve ‹fl Sonu Tazminat›

4/B sözleflmeli personelin sözleflmesi, idare ve ilgili personelin kendi iste¤i ile fes-
hedilebilir. ‹darenin sözleflmeyi fesih etme koflullar›, Sözleflmeli Personel Çal›flt›r›l-
mas›na ‹liflkin Esaslar ile düzenlenmifltir. Buna göre, sözleflmeli personelin sözlefl-
mesi, afla¤›daki hâllerinden herhangi birinin gerçekleflmesi hâlinde, ilgili kamu ku-
rum ve kurulufllar›nca tek tarafl› olarak feshedilir;
1) ‹fle al›nma aç›s›ndan gerekli olan niteliklerden herhangi birini tafl›mad›¤›n›n
sonradan anlafl›lmas›,
2) ‹fle al›nma aç›s›ndan gerekli olan niteliklerden herhangi birini sonradan
kaybetmesi,
3) Sözleflme dönemi içerisinde mazeretsiz ve kesintisiz 3 gün veya toplam 10
gün süreyle görevine gelmemesi,
4) Hizmet sözleflmesinde belirtilen koflullara uymamas› nedeniyle ba¤l› bulun-
duklar› yöneticileri taraf›ndan yaz›l› olarak uyar›lmas›na ra¤men söz konusu
koflullara uymama hâlinin tekrarlanmas›,
5) Hizmetinin gerektirdi¤i pozisyona ihtiyaç kalmamas›,
6) Bir proje kapsam›nda ifle al›nmas› durumunda istihdam edildi¤i projenin
tamam›n›n veya proje bölümlerinin sözleflmede öngörülen süreden önce
tamamlanmas›.
Sözleflmeli personel, kendi iste¤i ile bir ay önceden haber vermek kayd›yla her
zaman sözleflmesini tek tarafl› olarak feshedebilir. Personel ayn› zamanda, unvan
de¤iflikli¤i ve efl ya da sa¤l›k durumu nedeniyle kurum içi yer de¤iflikli¤i yapama-
d›¤› durumlarda sözleflmesini tek tarafl› olarak feshedebilir. Di¤er yandan, sözlefl-
me, personelin ölümü ya da Sosyal Sigortalar ve Genel Sa¤l›k Sigortas› Kanunu ge-
 8. Ünite - Yard›mc›lar (Sözleflmeli Personel, Geçici Personel ve ‹flçi) 193

re¤ince sürekli tam ifl göremezlik geliri, malûllük veya yafll›l›k ayl›¤› ba¤lanmas›
veya toptan ödeme yap›lmas› durumlar›ndan kendili¤inden sona erer.
4/B sözleflmeli personelin ifl sonu tazminat› hakk› bulunmaktad›r. ‹fl sonu taz-
minat›, kamu kurum ve kurulufllar›n›n yurt d›fl› teflkilatlar›nda sözleflmeli olarak ça-
l›flt›r›lan yabanc› uyruklu personel ile haftal›k çal›flma saati süresi 40 saatin alt›nda
bulunan personele ödenmez. Ancak, Milli E¤itim Bakanl›¤›nda norm kadro sonu-
cu ortaya ç›kan ö¤retmen ihtiyac›n›n kadrolu ö¤retmen istihdam›yla kapat›lama-
mas› hâllerinde sözleflme ile çal›flt›r›lacak ö¤retmenlerde 40 saat flart› aranmaz. Bu
tazminat, kurumunda fiilen, askerlik ve do¤um d›fl›nda kesintisiz, en az 2 hizmet
y›l›n› tamamlayanlardan; (1) 5510 say›l› Sosyal Sigortalar ve Genel Sa¤l›k Sigortas›
Kanunu gere¤ince sürekli tam ifl göremezlik geliri, malûllük veya yafll›l›k ayl›¤›
ba¤lanmas› veya toptan ödeme yap›lmas›, (2) Hizmetlerine gerek kalmad›¤› için
sözleflmesinin feshedilmesi veya yenilenmemesi, (3) ‹lgilinin ek 6. maddenin ikin-
ci f›kras› uyar›nca sözleflmeyi feshetmesi, (4) ‹lgilinin ifle al›nma aç›s›ndan gerekli
olan niteliklerden herhangi birini sonradan kaybetmesi, (5) ‹lgilinin ölümü, hâlle-
rinden birinin ortaya ç›kmas›ndan dolay› hizmet sözleflmesi sona eren sözleflmeli
personele ödenir. ‹fl sonu tazminat›, sözleflmeli personele, görev yapmakta oldu¤u
pozisyon unvan› itibariyle, Devlet Memurlar› Kanunu’na göre girebilecekleri hiz-
met s›n›f›ndaki ayn› veya benzeri kadro unvan› esas al›narak hizmet y›l› ve ö¤re-
nim durumu ayn› olan emsali personele 5434 say›l› Türkiye Cumhuriyeti Emekli
Sand›¤› Kanunu hükümlerine göre bir hizmet y›l› için ödenecek azami emeklilik
ikramiyesi tutar›n› geçmemek üzere, kurumunda çal›fl›lan her tam hizmet y›l› için
ayr›l›fl tarihindeki hizmet sözleflmesinde yaz›l› ayl›k brüt ücret tutar›nda ödenir. Bir
y›ldan artan süreler için de tam y›l için hesaplanan miktardan o süreye isabet eden
tutar kadar ödeme yap›l›r.
‹fl sonu tazminat›n›n ödenmesinde, daha önce ifl sonu tazminat›, ikramiye ve k›-
dem tazminat› ile benzeri ödemelerde de¤erlendirilmifl süreler dikkate al›nmaz. ‹fl
sonu tazminat› ödemesinde dikkate al›nm›fl süreler k›dem tazminat› ile Türkiye
Cumhuriyeti Emekli Sand›¤› Kanunu hükümleri uyar›nca ödenecek ikramiye hesa-
b›nda de¤erlendirilmez. Personelin ölümü hâlinde, yukar›daki f›kra uyar›nca he-
saplanacak tutar, ölenin kanuni mirasç›lar›na ödenir.
Kamu kurum ve kurulufllar›n›n yurt d›fl› teflkilatlar›nda sözleflmeli olarak çal›fl-
t›r›lan yabanc› uyruklu personelden, hizmetlerine gerek kalmamas› veya yafl had-
di nedenleriyle sözleflmesi fesh edilen veya yenilenmeyenler, yerel sosyal güven-
lik mevzuat›na göre emeklilik, malûllük veya ölüm nedeniyle ayr›lanlar›n ifl sonu
tazminat› konusunda, yerel mevzuata uyulmas›n›n zorunlu olmad›¤› durumlarda,
D›fliflleri ve Maliye Bakanl›klar›n›n uygun görüflleri al›nmak koflulu ile sözleflmele-
re hüküm konulabilir. Ancak bu yolla ödenecek ifl sonu tazminat› tutar› aral›ks›z
olarak çal›fl›lan her tam y›l için son ayl›k sözleflme ücretinin %50’sini geçemez. Bir
y›ldan artan süreler için de tam y›l için hesaplanan miktardan o süreye isabet eden
tutar kadar ödeme yap›l›r.
Sözleflmeli personel olarak istihdam edilenlerin, sözleflme koflullar›na uymama-
s› nedeniyle kurum taraf›ndan, sözleflme esaslar› d›fl›nda herhangi bir nedenle ça-
l›flanlar taraf›ndan sözleflmesinin feshedilmesi veya yenilenmemesi hâllerinde, ifl
sonu tazminat› ödenmez.

Kadro Karfl›l›¤› Sözleflmeli Personel

Kadro karfl›l›¤› sözleflmeli personel uygulamas›, 1980 sonras› bafllam›flt›r. Bu statü-
de, personelin Devlet Memurlar› Kanunu ve 190 say›l› Genel Kadro Usulü Hakk›n-
da Kanun Hükmünde Kararname çerçevesinde ihdas edilmifl bir memur kadrosu-
194 Kamu Personel Hukuku

na atamas› yap›lmas›, ancak ayn› zamanda mali haklara iliflkin idare ile bir sözlefl-
me imzalamas› durumu söz konusudur. Bu istihdam biçiminde, personel, ayn› an-
da statü hukuku ve sözleflme iliflkisi ile çal›flt›r›lmaktad›r. Personelin her iki istih-
dam türü ile istihdam› hukuki aç›dan tart›flmal›d›r. Kadro karfl›l›¤› sözleflmeli per-
sonel memurlu¤un güvencesine sahiptir, ancak mali haklar aç›s›ndan sözleflme
iliflkisi ile çal›flt›r›lmaktad›r.
Kadro karfl›l›¤› sözleflmeli personel istihdam›, esas olarak 1980 sonras›nda reel
olarak gerileyen memur maafllar› karfl›s›nda, baz› kamu personelinin yüksek maafl-
larla çal›flt›r›lmas›n› amaçlayan bir uygulamad›r. Uygulama Baflbakanl›k merkez
teflkilat› ile ba¤l› kurulufllarda yayg›nlaflm›fl, di¤er yandan baz› düzenleyici kurum-
larda var olmufltur. Bu istihdam biçimi, 03/11/2011 tarihinde Resmî Gazete’de ya-
y›nlanan 666 say›l› Kamu Görevlilerinin Mali Haklar›n›n Düzenlenmesi Amac›yla
Baz› Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde De¤ifliklik Yap›lmas›na Dair
Kanun Hükmünde Kararname’ye kadar geniflleyerek devam etmifltir. Bu tarihe ka-
dar, kadro karfl›l›¤› sözleflmeli personel, 27 kamu kurumunda çal›flt›r›lm›fl ve say›-
s› 11.595’e ulaflm›flt›r. 666 say›l› Kanun Hükmünde Kararname ile düzenleyici
kurumlar d›fl›nda kadro karfl›l›¤› sözleflmeli personel çal›flt›r›lmas› yaln›zca bir ku-
rum ve bu kurum d›fl›nda Baflbakanl›k Müsteflar› ile s›n›rland›r›lm›fl, di¤er bütün
kurumlardaki bu statüde istihdam ortadan kald›r›lm›flt›r.

Kamu ‹ktisadi Teflebbüslerinde Sözleflmeli Personel

Rejimi
Kamu ‹ktisadi Teflebbüslerinde görev yapan sözleflmeli personelin rejimi, 1990 ta-
rihli ve 399 say›l› Kamu ‹ktisadi Teflebbüsleri Personel Rejiminin Düzenlenmesi ve
233 Say›l› Kanun Hükmünde Kararnamenin Baz› Maddelerinin Yürürlükten Kald›-
r›lmas›na Dair Kanun Hükmünde Kararname ile düzenlenmifltir. 399 say›l› Kanun
Hükmünde Kararname, ayn› zamanda Kamu ‹ktisadi Teflebbüslerinin genel perso-
nel rejimini hüküm alt›na alm›flt›r. Ancak, bu kurulufllarda çal›flan memur statüsün-
deki personelin rejimi Kararnamede düzenlenmeyen hükümler aç›s›ndan Devlet
Memurlar› Kanunu’na tabidir. ‹flçiler ise bütünüyle ‹fl Kanunu’na ba¤l› olarak istih-
dam edilirler. 399 say›l› Kanun Hükmünde Kararname esas olarak Kamu ‹ktisadi
Teflebbüslerinde görev yapan sözleflmeli personelin rejimini düzenlemifltir. Karar-
name ile sözleflmeli personelin, hizmete al›nmalar›, görev ve yetkileri, nitelikleri,
atanma, ilerleme, yükselme, hak ve yükümlülükleriyle di¤er özlük haklar› hüküm
alt›na al›nm›flt›r.
Kamu ‹ktisadi Teflebbüsleri, özellefltirme program›nda yer alan kurulufllar, ka-
mu bankalar› ve özel yasalar› olan kurulufllarda yer alan toplam 217.985 persone-
lin, 77.841’i (%35,7) sözleflmeli personel statüsündedir.

Kamu ‹ktisadi Teflebbüslerinde Sözleflmeli Personelin Pozisyonlar›,

‹fle Al›nmas› ve Koflullar›
Kamu ‹ktisadi Teflebbüslerinde sözleflmeli personele ait pozisyonlar›n unvan ve
say›lar› Bakanlar Kurulu Karar› ile tespit edilir. Yeni kadro ve pozisyonlar›n ihdas›
ile ihdas edilmifl kadro ve pozisyonlar›n iptal ve de¤ifliklikleri Bakanlar Kurulu Ka-
rar› ile yap›l›r.
Sözleflmeli personel, yönetim kurulu karar› ile ifle al›n›r. Yönetim kurullar› bu
yetkilerini, s›n›rlar›n› göstermek suretiyle devredebilirler. Sözleflmeli personel ile
akdedilecek sözleflmeler Devlet Personel Baflkanl›¤› taraf›ndan haz›rlanacak yönet-
melikle tespit edilecek tip sözleflme çerçevesinde ve takvim y›l› itibar›yla y›ll›k ola-
 8. Ünite - Yard›mc›lar (Sözleflmeli Personel, Geçici Personel ve ‹flçi) 195

rak düzenlenir. ‹lk defa aç›ktan ifle al›nacak sözleflmeli personel ile 6 ayl›k sözlefl-
me yap›l›r. Bunlar›n müteakip sözleflmeleri ile y›l içinde memur statüsünden söz-
leflmeli statüye geçenlerin sözleflmeleri bir kereye mahsus olmak üzere cari y›l so-
nuna kadar yap›l›r. Sözleflmeli personelin, sözleflme süresi içinde görev yeri veya
unvan›n›n de¤iflmesi hâlinde sözleflme yeniden düzenlenir.
Sözleflmeli personelin ifle al›nmada tafl›mas› gereken genel ve özel koflullar Ka-
rarname ile belirlenmifltir (madde 7). Buna göre sözleflmeli personelin tafl›mas› ge-
reken genel koflullar, Devlet Memurlar› Kanunu’nun 48. maddesindeki genel ko-
flullardan farkl› olarak “Türk vatandafl› olmak” ve askerlik koflulu yer almamakta
ancak, Devlet Memurlar› Kanunu’nda art›k yer almayan “vücut sakatl›¤› ile özürlü
olmamalar›” hükmü bulunmaktad›r. Sözleflmeli personelde aran›lacak özel koflul-
lar, teflebbüs ya da ba¤l› ortakl›k yönetim kurullar›nca ç›kar›lacak yönetmelikle
tespit edilir. Sözleflmeli personelin hizmete girmesi için gereken genel koflullar
flunlard›r;
• Kamu haklar›ndan mahrum bulunmamak,
• 18 yafl›n› tamamlam›fl olmak,
• Taksirli suçlar hariç olmak üzere, a¤›r hapis veya 6 aydan fazla hapis veya-
hut affa u¤ram›fl olsalar bile devletin flahsiyetine karfl› ifllenen suçlarla, zim-
met, ihtilas, irtikâp, rüflvet, h›rs›zl›k, doland›r›c›l›k, sahtecilik, inanc› kötüye
kullanma, dolanl› iflas gibi yüz k›zart›c› veya fleref ve haysiyeti k›r›c› suçtan
veya istimal ve istihlak kaçakç›l›¤› hariç kaçakç›l›k, resmi ihale ve al›m sa-
t›mlara fesat kar›flt›rma, devlet s›rlar›n› a盤a vurma suçlar›ndan dolay› hü-
kümlü bulunmamak,
• Görevlerini yapmalar›na engel olabilecek ak›l hastal›¤› veya vücut sakatl›¤›
ile özürlü olmamak,
• En az ortaokul mezunu olmak. Ancak, ortaokul mezunlar› aras›ndan perso-
nel temininin mümkün olamamas› hâlinde ilkokul mezunlar›n›n da istihda-
m› mümkündür.
Sözleflmeli personelin ifle girmesi için gereken s›nav koflulu Kararname ile dü-
zenlenmifltir (madde 8). Bu çerçevede, sözleflmeli personel, ifl gereklerine uygun
olarak yar›flma ve yeterlik veya sadece yeterlik s›nav›na tabi tutulmak suretiyle ifle
al›n›r. Teflebbüs ve ba¤l› ortakl›klarda, memur statüsünden sözleflmeli statüye, söz-
leflmeli statüden memur statüsüne geçenlerle mecburi hizmetle yükümlü bulunan-
lar ayr›ca s›nava tabi tutulmazlar. S›nav konular›, s›nav›n biçimi ve s›nav komisyo-
nunun oluflumu ile s›nava iliflkin di¤er konular teflebbüs veya ba¤l› ortakl›k yöne-
tim kurullar› taraf›ndan ç›kar›lacak yönetmelikle belirlenir.

Kamu ‹ktisadi Teflebbüslerinde Sözleflmeli Personelin Ödev,

Sorumluluk, Hak ve Yasaklar›
399 say›l› Kanun Hükmünde Kararname ile Kamu ‹ktisadi Teflebbüslerinde görev Kamu ‹ktisadi
Teflebbüslerinde görev
yapan sözleflmeli personelin ödev, sorumluluk, hak ve yasaklar› düzenlenmifltir yapan sözleflmeli personelin
(madde 10-19). 399 say›l› Kararname ile hüküm alt›na al›nan sözleflmeli persone- ödev ve sorumluluklar›
flunlard›r; Tarafs›zl›k,
lin ödev ve sorumluluklar› flunlard›r; Tarafs›zl›k, Kaynaklar› Verimli ve Kârl› Kul- Kaynaklar› Verimli ve Kârl›
lanmak, Gizli Bilgileri Aç›klamamakt›r. Kullanmak, Gizli Bilgileri
Aç›klamamakt›r.
Sözleflmeli personel iflini yaparken tarafs›z olmak zorundad›r. Sözleflmeli per-
sonel, herhangi bir siyasi parti, kifli veya zümrenin yarar›n› veya zarar›n› hedef tu-
tan bir davran›flta bulunamaz. Görevini yerine getirirken dil, ›rk, cinsiyet, siyasi dü-
flünce, felsefi inanç, din ve mezhep gibi ay›r›m yapamaz, hiçbir flekilde siyasi ve
ideolojik amaçl› beyanda bulunamaz ve bu çeflit eylemlere kat›lamaz. Sözleflmeli
196
Kamu ‹ktisadi
Teflebbüslerinde görev
yapan sözleflmeli personelin
genel haklar› flunlard›r;
Sosyal Güvenlik, Görevden
Çekilme ve Sendika Kurma
ve Üye Olma Hakk›.
Kamu ‹ktisadi
Teflebbüslerinde görev
yapan sözleflmeli personelin
genel yasaklar› flunlard›r;
Grev Yasa¤›, Baflka ‹fl ve
Hizmet Yasa¤›, Hediye Alma
ve Menfaat Sa¤lama Yasa¤›,
Bas›na Bilgi veya Demeç
Verme Yasa¤›, Siyasi
Faaliyet Yasa¤›, Toplu Eylem
ve Hareketlerde Bulunma
Yasa¤›d›r.
Sözleflmeli personelin
sözleflme ücreti, temel ücret,
baflar› ücreti ve k›dem
ücretinin toplam›ndan
oluflur.
Kamu Personel Hukuku
personel, teflebbüs ve ba¤l› ortakl›klara verilen sermayeyi ve sa¤lanan di¤er kay-
naklar› verimlilik ve kârl›l›k esaslar›na göre kullanmak ve de¤erlendirmek husu-
sunda gereken gayret ve basireti göstermekle sorumlu ve yükümlüdür. Sözleflme-
li personel, görevini yapt›¤› s›rada ö¤rendikleri gizli bilgileri, görevden ayr›lm›fl ol-
sa bile, yetkili amirin izni olmadan aç›klayamaz.
399 say›l› Kanun Hükmünde Kararname ile sözleflmeli personele, Sosyal Gü-
venlik, Görevden Çekilme ve Sendika Kurma ve Üye Olma Hakk› tan›nm›flt›r.
Kamu ‹ktisadi Teflebbüslerinde görev yapan sözleflmeli personelin genel yasak-
lar› flunlard›r; Grev Yasa¤›, Baflka ‹fl ve Hizmet Yasa¤›, Hediye Alma ve Menfaat
Sa¤lama Yasa¤›, Bas›na Bilgi veya Demeç Verme Yasa¤›, Siyasi Faaliyet Yasa¤›,
Toplu Eylem ve Hareketlerde Bulunma Yasa¤›d›r.
Kamu ‹ktisadi Teflebbüslerinde görevli sözleflmeli personel ve di¤er personel,
görevleri ile ilgili olarak mensup olduklar› teflebbüs ve ba¤l› ortakl›¤a verdikleri
zarardan dolay› özel hukuk hükümlerine tabidirler. Di¤er yandan, teflebbüslerin ve
ba¤l› ortakl›klar›n paralar›na ve para hükmündeki evrak ve senetlerine ve di¤er
mevcutlar›na karfl› iflledikleri suçlar ile bilanço, tutanak, rapor ve benzeri her türlü
belge ve defterleri üzerinde iflledikleri suçlar ile ifa ettikleri görevlerinden do¤an
suçlardan dolay› Türk Ceza Kanunu’na göre memur say›larak haklar›nda ilgili hü-
kümlere göre ifllem yap›l›r.
Teflebbüs genel müdürü ve yönetim kurulu üyelerinin görevlerini icra s›ras›n-
da iflledikleri suçlardan dolay› yarg›lanmalar›, ilgili bakan›n iznine ba¤l› olup bu
konuda 4483 say›l› Memurlar ve Di¤er Kamu Görevlilerinin Yarg›lanmas› Hakk›n-
da Kanun hükümleri uygulan›r. Ancak, Kamu ‹ktisadi Teflebbüslerinde çal›flan söz-
leflmeli personel, bu kurulufllardaki memurlar gibi, ceza kovuflturmas› aç›s›ndan,
Memurlar ve Di¤er Kamu Görevlilerinin Yarg›lanmas› Hakk›nda Kanuna tabi de-
¤illerdir, bu personel hakk›nda genel hükümler uygulan›r. Di¤er yandan 2002 ta-
rihli 4743 say›l› Malî Sektöre Olan Borçlar›n Yeniden Yap›land›r›lmas› ve Baz› Ka-
nunlarda De¤ifliklik Yap›lmas› Hakk›nda Kanun’un Geçici 1. maddesinin 3. f›kra-
s›na göre “Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankas› Anonim fiirketi, Türkiye Halk Ban-
kas› Anonim fiirketi ve Türkiye Emlâk Bankas› Anonim fiirketi Yönetim, Denetim
ve Tasfiye Kurulu üyeleri ceza ve idare hukuku bak›m›ndan memur say›lmazlar”.
Bu hüküm do¤rultusunda, bu kifliler 4483 say›l› Yasa’n›n kapsam› d›fl›ndad›rlar. Bu
konuda Dan›fltay ‹kinci Dairesinin karar› (K. 2002/587 E. 2002/139) ünite sonunda
Yaflam›n ‹çinden bölümünde yer almaktad›r.
Kamu ‹ktisadi Teflebbüslerinde Sözleflmeli Personelin Mali ve Sosyal
Haklar›
Kamu ‹ktisadi Teflebbüslerinde görevli sözleflmeli personelin mali ve sosyal hakla-
r› 399 say›l› Kanun Hükmünde Kararname ile düzenlenmifltir (madde 25-37). Bu
do¤rultuda, sözleflmeli personelin sözleflme ücretlerinin tavan›, her y›l bütçe yasa-
lar› ile belirlenir. Kamu personeli için uygulanan maafl katsay›s›n›n mali y›l›n ikin-
ci yar›s› için de¤ifltirilmesi veya mali y›l içinde Devlet Memurlar› Kanunu’nun ma-
li ve sosyal haklara iliflkin hükümlerinde de¤ifliklik yap›lmas› halinde sözleflmeli
personel ücretlerinin tavan›n› de¤ifltirmeye Bakanlar Kurulu yetkilidir. Sözleflmeli
personelin sözleflme ücreti, afla¤›da aç›klayaca¤›m›z gibi, temel ücret, baflar› ücre-
ti ve k›dem ücretinin toplam›ndan oluflur. Sözleflme ücreti, asgari ücretin alt›nda
olamaz. Kamu ‹ktisadi Teflebbüslerinde çal›flan sözleflmeli personelin ücreti her
ay›n on beflinde, memurlar gibi peflin olarak ödenir.
 8. Ünite - Yard›mc›lar (Sözleflmeli Personel, Geçici Personel ve ‹flçi) 197

Sözleflmeli personelin sözleflme ücretinin birinci unsurunu oluflturan temel üc-

ret, sözleflmeli personelin unvan›, e¤itim düzeyi, ifl gerekleri, iflyeri ve çal›flma flart-
lar› dikkate al›nmak suretiyle teflebbüs ve ba¤l› ortakl›klarca tespit edilir. Teflebbüs
ve ba¤l› ortakl›klar, sözleflmeli personeline unvanlar› itibar›yla uygulayacaklar› aza-
mi temel ücret miktarlar›na iliflkin tekliflerini her y›l 15 Kas›m tarihine kadar Devlet
Personel Baflkanl›¤›na gönderirler. Bu teklifler Devlet Personel Baflkanl›¤›nca tefleb-
büs ve ba¤l› ortakl›klar aras›nda ücret dengesi ve uygulama birli¤i sa¤lamaya yöne-
lik önerilerle birlikte Yüksek Planlama Kurulunun onay›na sunulur.
Sözleflme ücretinin ikinci unsurunu baflar› ücreti oluflturur. Amirlerin sözleflmeli
personelin sicil ve baflar› de¤erlemesini takdiri sonucunda, sicil ve baflar›lar› A dü-
zeyinde olanlara temel ücretlerinin % 8’i, B düzeyinde olanlara % 4’ü, C düzeyinde
olanlara % 2’si oran›nda hesaplanacak miktarda baflar› ücreti ödenir. Sicil ve baflar›
de¤erlemesi D düzeyinde olan sözleflmeli personele ise baflar› ücreti ödenmez.
Sözleflme ücretinin üçüncü unsurunu k›dem ücreti oluflturur. Sözleflmeli perso-
nelden bir sosyal güvenlik kurulufluna prim ödemek suretiyle geçen hizmet süre-
si toplam› 6-10 y›l olanlara temel ücretlerinin % 2’si, 11-15 y›l aras›nda olanlara %
3’ü, 16-20 y›l olanlara % 4’ü ve 21 y›l ve daha fazla olanlara % 5’i oran›nda k›dem
ücreti verilir.
Di¤er yandan, yabanc› dil bilen sözleflmeli personele, temel ücretin belirli bir
oran›nda yabanc› dil ödemesi yap›l›r. Buna göre, 375 say›l› Kanun Hükmünde Ka-
rarname’ye göre yap›lacak yabanc› dil bilgisi seviye tespit s›nav› esas al›narak, ya-
banc› dil bilgisi seviyeleri A olanlara temel ücretlerinin % 10’u, B olanlara % 5’i ve
C olanlara % 2’si oran›nda bilinen her yabanc› dil için ödemede bulunulur.
Ayr›ca, 399 say›l› Kanun Hükmünde Kararname’ye ba¤l› olarak çal›flan sözlefl-
meli personele fazla çal›flma ücreti ödenir. Sözleflmeli personele, zorunlu ve istis-
nai hallere münhas›r olmak üzere, normal çal›flma saatleri d›fl›nda ya da tatil gün-
lerinde yapt›r›lacak fazla çal›flmalar karfl›l›¤›nda bütçe yasalar›nda belirlenen mik-
tarlarda saat bafl› fazla çal›flma ücreti ödenir. Ancak ayl›k olarak, fazla çal›flt›rma
yapt›r›lacak personel say›s› kurumun sözleflmeli personel say›s›n›n % 5’ini, perso-
nel bafl›na ödenecek fazla çal›flma ücreti toplam› da ilgililerin temel ücretlerinin %
15’ini geçemez. Ancak, mal ve hizmet üretiminde darbo¤az yarat›lmamas› bak›-
m›ndan kritik görevlerde bulunan sözleflmeli personel için, teflebbüs veya ba¤l› or-
takl›¤›n teklifi, Devlet Personel Baflkanl›¤›n›n uygun görüflü ve ilgili bakan›n ona-
y› ile toplam fazla çal›flma süresi belirtilmek suretiyle % 5 oran›n›n üzerinde de faz-
la çal›flma yapt›r›labilir.
Sözleflmeli personelin harc›rah hakk› bulunmaktad›r. Yurt içinde ve yurt d›fl›n-
da geçici olarak görevlendirilecek sözleflmeli personele gündelik ve yol gideri
ödenir. Ödenecek gündelik miktar›, Harc›rah Kanunu uyar›nca en yüksek devlet
memuru için belirlenen gündeli¤i geçmemek üzere ilgililerin görev ve unvanlar›
dikkate al›narak teflebbüs veya ba¤l› ortakl›k yönetim kurullar›nca tespit edilir. ‹lk
defa sözleflmeli statüde ifle bafllayan personele ikamet mahalli ile görev mahalli
aras›nda kendisi ve aile efrad›na harc›rah ödenmez. Di¤er konularda ise Harc›rah
Kanunu hükümleri geçerlidir. Ayr›ca belirtmek gerekir ki, yurt d›fl›nda görev yapan
sözleflmeli personelin ücretleri Kararname ile özel olarak düzenlenmifltir.
399 say›l› Kanun Hükmünde Kararname’ye göre sözleflmeli personele ödül ve-
rilebilir. Buna göre, ödül, görevlerinde ola¤anüstü gayret göstermek suretiyle ve-
rimlilik ya da kârl›l›¤› art›ran veya teflebbüs ve ba¤l› ortakl›¤›n faaliyetlerine yararl›
bulufl getiren ya da büyük zararlar›n do¤mas›n› önlemede üstün gayret gösteren
sözleflmeli personel verilebilir. Ödül, personele, genel müdürce bir ayl›k, genel mü-
198 Kamu Personel Hukuku

dürün teklifi üzerine yönetim kurulunca iki ayl›k sözleflme ücretini aflmamak üzere
verilebilir. Ancak bir takvim y›l› içinde ödüllendirileceklerin say›s›, teflebbüs ve ba¤-
l› ortakl›klar›n toplam sözleflmeli personel say›s›n›n % 2’sinden fazla olamaz.
Ayr›ca, 399 say›l› Kanun Hükmünde Kararname’ye ba¤l› olarak çal›flan sözlefl-
meli personele sosyal hak ve yard›mlar verilmesi hüküm alt›na al›nm›flt›r. Sözlefl-
meli personele, tedavi, ölüm ve cenaze giderleri ödenir. Bu giderlerin miktar ve
koflullar› memurlar›nkine kofluttur.

Kamu ‹ktisadi Teflebbüslerinde Sözleflmeli Personelin Sicil, Baflar›

De¤erlemesi, Disiplin ve Sözleflmenin Sona Ermesi
Kamu ‹ktisadi Teflebbüslerinde istihdam edilen sözleflmeli personel, sicil ve ayn›
zamanda baflar› de¤erlemesi sistemine tabidirler. Sözleflmeli personelin ayn› za-
manda disiplin rejimi düzenlenmifltir. Sözleflmeli personelin sicil düzeni ve baflar›
de¤erlemesi sistemi, 399 say›l› Kanunu Hükmünde Kararname (madde 38-43) ve
buna ba¤l› olarak Bakanlar Kurulu taraf›ndan kabul edilmifl olan 1990 tarihli Kamu
‹ktisadi Teflebbüsleri Sözleflmeli Personel Sicil ve Baflar› De¤erlemesi Hakk›nda
Yönetmelik ile düzenlenmifltir.
Her sözleflmeli personel, personel kütü¤üne kaydedilir ve özlük ile sicil dosya-
s› bulunur. Kararname ve Yönetmelik ile sözleflmeli personel, dört düzey üzerin-
den y›lda bir kez olmak üzere de¤erlendirilir. Amirler taraf›ndan takdir edilen sicil
ve baflar› de¤erlemesi ile 59 ve daha afla¤› puan alanlar D, 60-75 puan alanlar C,
76-89 puan alanlar B, 90 ve daha yukar› puan alanlar A düzeyinde kabul edilir. Ya-
p›lan bu sicil ve baflar› de¤erlemesi takdiri sonras›nda belirli sonuçlara yol açar. Bu
çerçevede, yukar›da mali haklar bafll›¤›nda gördü¤ümüz gibi, baflar›s› A, B, C dü-
zeyinde takdir edilenlerin ücretlerindeki baflar› ücreti sicil baflar› de¤erlemesine
göre belirlenir. Amirlerin, sicil ve baflar› de¤erlemesini D düzeyinde takdir ettikle-
ri sözleflmeli personelle baflka bir sicil amirinin yan›nda, bulunduklar› görevin te-
mel ücreti tutar›nda bir ücretle 6 ay daha denenmek üzere yeni bir sözleflme yap›-
l›r. Bu süre sonunda da sicil ve baflar›lar› di¤er amir taraf›ndan D düzeyinde takdir
edilenlerin sözleflmeleri fesh edilir ve haklar›nda Türkiye Cumhuriyeti Emekli San-
d›¤› Kanunu hükümleri uygulan›r.
399 say›l› Kanunu Hükmünde Kararname ile sözleflmeli personelin disiplin re-
jimi düzenlenmifltir. 399 say›l› Kanun Hükmünde Kararnamenin 44. maddesine gö-
re, “Teflebbüs veya ba¤l› ortakl›klardaki hizmetlerin gere¤i gibi yürütülmesini sa¤-
lamak amac›yla sözleflmeli personelin görevleri ile ilgili kusurlu hareketleri, iflye-
rinde veya d›fl›nda teflebbüs ve ba¤l› ortakl›kla ilgili mevzuata ayk›r› davran›fllar›
nedeniyle kademe ilerlemesinin durdurulmas› hariç verilmesi gereken disiplin ce-
zalar› ile disiplin cezas› vermeye yetkili merciler ve disiplin kurullar› hakk›nda bu
Kanun Hükmünde Kararnamede hüküm bulunmayan hallerde teflebbüs veya ba¤-
l› ortakl›k memurlar›n›n tabi oldu¤u hükümler uygulan›r. Ancak, kademe ilerleme-
sinin durdurulmas› cezas›n› gerektiren fiiller için sözleflme ücretinden kesme ceza-
s›, ayl›ktan kesme cezas› esaslar›na göre uygulan›r.” Bu do¤rultuda, Kamu ‹ktisadi
teflebbüslerinde görev yapan sözleflmeli personelin disiplin rejiminde, Kararname-
de hüküm bulunmayan hallerde teflebbüsün memurlar›n›n ba¤l› oldu¤u özel hü-
kümler uygulan›r. Burada hüküm bulunmayan hallerde ise Devlet Memurlar› Ka-
nunu disiplin rejimi geçerlidir. Örnek olarak, Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demir-
yollar›’nda görev yapan sözleflmeli personelin disiplin rejiminde 399 say›l› Karar-
name öncelikle geçerlidir, hüküm bulunmayan hallerde, TCDD Personel Yönet-
meli¤ine bak›l›r, bu Yönetmelik’te hüküm bulunmaz ise Devlet Memurlar› Kanunu
 8. Ünite - Yard›mc›lar (Sözleflmeli Personel, Geçici Personel ve ‹flçi) 199

geçerlidir. (PTT için örnek karar için bkz.: Dan›fltay 12. Dairesi, E. 2008/1425 K.
2011/767).
Sözleflmeli personelin savunma hakk› Kararname ile güvenceye al›nm›fl ve ay-
n› zamanda 7 günden az olmamak üzere savunma süresi verilmesi hüküm alt›na
al›nm›flt›r. Disiplin cezalar›na karfl› yap›lacak itirazlarda süre, karar›n ilgiliye tebli¤
tarihinden itibaren 7 gündür. Ayr›ca, sözleflmenin feshini gerektiren disiplin ceza-
lar›n›n kesinleflmesi, teflebbüs veya ba¤l› ortakl›k yönetim kurullar›n›n karar›na
ba¤l›d›r. Kararname ile ayn› zamanda disiplin sürecindeki zamanafl›m› süreleri dü-
zenlenmifltir. Buna göre, disiplin kurullar› kendilerine tevdi edilen dosyalar› en geç
3 ay içinde karara ba¤larlar. Disiplin cezas›n› gerektiren kusurlu bir halin ö¤renil-
mesinden 6 ay geçtikten sonra sözleflmeli personel hakk›nda bu kusurlu hareket
ile ilgili olarak disiplin kovuflturmas› yap›lamaz ve disiplin cezas› verilemez. Disip-
lin cezas›n› gerektiren fiil ve hâllerin ifllendi¤i tarihten itibaren nihayet 2 y›l içinde
disiplin cezas› verilmedi¤i takdirde ceza verme yetkisi zamanafl›m›na u¤rar.
399 say›l› Kanunu Hükmünde Kararname ile sözleflmeli personelin sözleflme-
sinin feshi belirli hâllerde gerçekleflebilir. Sözleflmeli personel, istek, yafl haddi,
malûllük ya da sicil sebeplerinden biri ile emekliye ayr›labildi¤i gibi, afla¤›daki du-
rumlarda sözleflmesi fesh edilir;
1) ‹zinsiz veya kabul edilebilir bir mazereti olmaks›z›n kesintisiz 5 gün veya bir
sözleflme dönemi içinde kesintili 10 gün göreve gelmemek,
2) ‹fle al›nma flartlar›ndan herhangi birini tafl›mad›¤›n›n anlafl›lmas› veya bu
flartlardan birinin sonradan kaybedilmesi,
3) Görev veya görev yerinin de¤iflmesi hâlinde belirlenen süre içinde mücbir
bir sebep olmaks›z›n yeni görevine bafllamamak,
4) 399 say›l› Kanun Hükmünde Kararname ile sözleflme hükümlerine ayk›r›
davran›fllarda bulunmak,
5) Sicil ve baflar› de¤erlendirmelerinin birbirini izleyen iki sözleflme dönemin-
de D düzeyinde olmas›.

Örgüt Yasalar›na Göre ‹stihdam Edilen Sözleflmeli

Personel
1980 sonras›, sözleflmeli personel istihdam›, bu istihdam biçiminin genel rejimi
olan 4/B’den kopma e¤ilimine girmifltir. Bu do¤rultuda, sözleflmeli personel istih-
dam›n›n bir baflka alt türü, kamu idarelerinin örgüt yasalar›na dayanarak Devlet
Memurlar› Kanunu ve di¤er mevzuattaki hükümlere ba¤l› olmaks›z›n sözleflmeli
personel istihdam etmesidir. Bu tür sözleflmeli personel istihdam›, teflkilat yasala-
r›na dayan›larak ve 4/B rejiminden ba¤›ms›z olarak yap›lmaktad›r. Örgüt yasalar›-
na göre sözleflmeli personel istihdam›nda, sözleflmeli personel kamu örgütünün
yasas›ndaki özel hükümlere ba¤l› olarak istihdam edilmektedir. Denilebilir ki, ya-
sas›nda özel hüküm bulunan her kamu örgütünün farkl› sözleflmeli personel istih-
dam rejimi ortaya ç›km›flt›r. Baz› kamu idarelerinde, bütün personel örgüt yasas›n-
da yer alan hükümle sözleflmeli olarak istihdam edilmektedir. Bu durum, 1982
Anayasas›’n›n 128/1. maddesine aç›kça ayk›r›l›k tafl›maktad›r. Ayn› biçimde Anaya-
sa Mahkemesi’nin yerleflmifl içtihad› da her kamu idaresinde, aslî ve sürekli görev-
lerin oldu¤u ve bu görevlerin memurlar eliyle yürütülmesi gerekti¤i yönündedir
(örnek olarak bkz.: Anayasa Mahkemesi Karar› E. 1988/5 K. 1988/55). Bu tür içe-
risinde s›n›fland›rabilece¤imiz bir alt tür ise, Sa¤l›k Bakanl›¤›nda 4924 say›l› Ele-
man Temininde Güçlük Çekilen Yerlerde Sözleflmeli Sa¤l›k Personeli Çal›flt›r›lma-
200 Kamu Personel Hukuku

s› ile Baz› Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde De¤ifliklik Yap›lmas› Hak-

k›nda Kanun kapsam›nda sözleflmeli personel istihdam›d›r.
Bu konuda bir kurumsal örnek vermek, genel parçal› istihdam yap›s›n› aç›kla-
mak için anlaml› olabilir. Bu çerçevede, 2011 y›l›nda kabul edilen 663 say›l› Sa¤l›k
Bakanl›¤› ve Ba¤l› Kurulufllar›n›n Teflkilat ve Görevleri Hakk›nda Kanun Hükmün-
de Kararname Sa¤l›k Bakanl›¤› ve Ba¤l› Kurulufllar›n Teflkilat ve Görevleri düzen-
lenmifltir. Kararname’nin 45/1. maddesinde “Bakanl›k ve ba¤l› kurulufllar›nda özel
bilgi ve ihtisas gerektiren nitelikli bir iflin yap›lmas› veya proje haz›rlanmas› veya
yürütülmesi için 657 say›l› Kanun ve di¤er kanunlar›n sözleflmeli personel çal›flt›-
r›lmas› hakk›ndaki hükümlerine ba¤l› olmaks›z›n proje süresince ve her halde üç
y›la kadar sözleflme ile yerli ve yabanc› uzman çal›flt›r›labilir” hükmü kabul edil-
mifltir. Kararname ile bu personelin say›s› belirlenmifl ve “ödenecek ücret 657 sa-
y›l› Kanunun 4 üncü maddesinin (B) f›kras›na göre çal›flt›r›lanlar için uygulanmak-
ta olan sözleflme ücreti tavan›n›n befl kat›n› geçemez” kural› getirilmifltir. Ayr›ca bu
“personel, sosyal güvenlik yönünden 5510 say›l› Kanunun 4 üncü maddesinin bi-
rinci f›kras›n›n (a) bendi kapsam›nda sigortal› say›l›r” denilmifltir. Di¤er yandan, bu
personelin istihdam rejiminin idari düzenleyici ifllem ile belirlenece¤i hüküm alt›-
na al›nm›flt›r; “Bu suretle çal›flt›r›lacak uzmanlar›n nitelikleri, al›nma usûlü ve söz-
leflme ücretlerinin tespiti ile sözleflme usûl ve esaslar› Bakanl›k ve Maliye Bakanl›-
¤›nca müfltereken belirlenir.”

Belediye ve ‹l Özel ‹darelerinde Sözleflmeli Personel

Belediye ve il özel idarelerinde sözleflmeli personel rejimi, her ikisi de 2005 tarih-
li olan 5393 say›l› Belediye Kanunu ve 5302 say›l› ‹l Özel ‹daresi Kanunu ile hü-
küm alt›na al›nm›flt›r. ‹l Özel ‹daresi Kanunu’nda, bu idarelerdeki sözleflmeli per-
sonel istihdam›n›n, Belediye Kanunu’ndaki esas ve usuller çerçevesinde yap›laca-
¤›n› belirtilerek, her iki idarelerin sözleflmeli personel rejiminin ayn› esaslara daya-
naca¤› kararlaflt›r›lm›flt›r. Bu do¤rultuda, her iki idarelerdeki sözleflmeli personel
istihdam› özünde ayn› esaslara dayal›d›r. 2011 y›l› sonu itibariyle, il özel idareleri,
belediye ve ba¤l› kurulufllar›, mahalli idare birlikleri ile belediye iktisadi teflekkül-
lerinde toplam 280.581 kamu personelinin 18.273’ü (% 6,5) sözleflmeli personel
olarak istihdam edilmektedir.
Belediye Kanunu, bu idareler taraf›ndan istihdam edilecek sözleflmeli persone-
lin, iki tür oldu¤unu kararlaflt›rm›flt›r (madde 49). Birinci tür y›ll›k sözleflmeli ve
tam zamanl› sözleflmeli personel, ikinci tür ise k›smi zamanl› sözleflmeli personel-
dir. Tam zamanl› sözleflmeli personelin belirli alan ve unvanlarda istihdam edilebi-
lir. Belediye ve ba¤l› kurulufllar›nda, norm kadroya uygun olarak çevre, sa¤l›k, ve-
terinerlik, teknik, hukuk, ekonomi, biliflim ve iletiflim, plânlama, araflt›rma ve ge-
lifltirme, e¤itim ve dan›flmanl›k alanlar›nda avukat, mimar, mühendis, flehir ve böl-
ge plânc›s›, çözümleyici ve programc›, tabip, uzman tabip, ebe, hemflire, veteriner,
kimyager, teknisyen ve tekniker gibi uzman ve teknik personel y›ll›k sözleflme ile
çal›flt›r›labilir. Sözleflmeli personele ödenecek net ücret, söz konusu kadro unvan›
için birinci derecenin birinci kademesi esas al›nmak suretiyle Devlet Memurlar› Ka-
nunu’na göre tespit edilecek her türlü ödemeler toplam›n›n net tutar›n›n yüzde 25
fazlas›n› geçmemek üzere belediye meclisi karar›yla belirlenir. Genel hükümlere
göre birinci dereceden kadro ihdas edilemeyen kadro unvanlar› için ise o kadro
unvan›ndan ihdas› yap›lm›fl en yüksek kadro derecesinin birinci kademesi esas al›-
n›r ve yap›lacak ödemenin azami tutar› yukar›da belirtilen usule göre tespit olunur.
Di¤er yandan, çal›flt›r›lacak sözleflmeli personel için, ‹çiflleri Bakanl›¤› unvanlar iti-
bar›yla s›n›rlama getirebilir.
 8. Ünite - Yard›mc›lar (Sözleflmeli Personel, Geçici Personel ve ‹flçi) 201

Belediye Kanunu’nun sözleflmeli personele iliflkin hükümlerinin Anayasa’n›n

SIRA S‹ZDE128. madde- SIRA S‹ZDE
si karfl›s›ndaki durumu nedir? 2
D Ü fi Ü N Eistihdam›,
Belediye ve il özel idarelerindeki ikinci tür sözleflmeli personel L‹M k›s- D Ü fi Ü N E L ‹ M
mi zamanl› sözleflmeli personeldir. Avukat, mimar, mühendis (inflaat mühendisi ve
harita mühendisi olmak kayd›yla) ve veteriner kadrosu bulunmayan S O R U veya ifllerin S O R U
azl›¤› nedeniyle bu unvanlarda kadrolu personel istihdam›na ihtiyaç duyulmayan
belediyelerde, bu hizmetlerin yürütülmesi amac›yla, haftan›n ya da ay›n belirli gün
D‹KKAT D‹KKAT
veya saatlerinde k›smi zamanl› olarak sözleflme ile personel çal›flt›r›labilir. K›smi
zamanl› olarak çal›flt›r›lacak sözleflmeli personel say›s›, belirtilen her unvan için

N N
birden fazla olamaz ve bunlarla yap›lacak sözleflme süresi takvim SIRA S‹ZDE y›l›n› aflamaz. SIRA S‹ZDE
K›smi zamanl› sözleflmeli personele ödenecek net ücret, ayn› unvanl› kadrolar›n
birinci derecesinin birinci kademesi için yap›lmas› gereken bütün ödemeler topla-
AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ
m›n›n net tutar›n›n yar›s›n› geçmemek ve çal›flt›r›lacak süre ile orant›l› olmak üze-
re belediye meclisi karar› ile tespit edilir. K›smi zamanl› sözleflmeli personele ifl so-
nu tazminat› ödenmez ve iflsizlik sigortas› primi yat›r›lmaz. Di¤erK ‹ yandan,
T A P k›smi za- K ‹ T A P
manl› sözleflmeli personele yapt›klar› baflka ifller sebebiyle herhangi bir sosyal gü-
venlik kurumuna tâbi olanlar için sosyal sigorta ve genel sa¤l›k sigortas› primi ya-
t›r›lmaz ve ayn› kifli birden fazla belediye veya ba¤l› kuruluflta çal›flt›r›lamaz.
TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON
Belediye ve il özel idarelerinde istihdam edilen sözleflmeli personel hakk›nda
Belediye Kanunu ve ‹l Özel ‹daresi Kanunu’nda düzenlenmeyen konularda, vize
flart› aranmaks›z›n, Devlet Memurlar› Kanunu’nun 4/B hükmüne göre istihdam
‹ N T E R N E T belediye
edilen sözleflmeli personel hakk›ndaki hükümler uygulan›r. Dolay›s›yla ‹NTERNET
ve il özel idarelerindeki sözleflmeli personel, yasalarda belirtilmeyen konularda ge-
nel sözleflmelilik rejimi olan 4/B hükümlerine ba¤l›d›rlar.

GEÇ‹C‹ PERSONEL REJ‹M‹

Geçici personel, kamu personelinin s›n›fland›rmas› içerisinde, yard›mc›lar katego-
risinin bir alt türüdür. Geçici personel de sözleflmeli personel gibi, statü hukuku-
na ba¤l› olarak de¤il, sözleflme iliflkisi ile kamu taraf›ndan istihdam edilir. Geçici
personel, ad›ndan da anlafl›laca¤› gibi “geçici” olarak istihdam edilen personel tü-
rüdür. Bu kifliler, anayasal ilkeler ve Devlet Memurlar› Kanunu çerçevesinde, an- Devlet Memurlar›
Kanunu’nun 4/C
cak tâlî ve geçici ifllerde çal›flt›r›labilir ve idareler taraf›ndan istisnai olarak kullan›l- maddesinde geçici personel
mas› gereken bir istihdam türüdür. flöyle tan›mlanmaktad›r;
Geçici personel istihdam biçimi, Devlet Memurlar› Kanunu’nun 1965 y›l›nda ka- “Geçici personel: Bir y›ldan
az süreli veya mevsimlik
bul edilen ilk hâlinde, “yevmiyeli personel” bafll›l›¤› alt›nda tan›mlanm›fl ve hüküm hizmet oldu¤una Devlet
alt›na al›nm›flt›r. Devlet Memurlar› Kanunu’nun 4/C maddesinin ilk biçiminde, ‘yev- Personel Baflkanl›¤› ve
Maliye Bakanl›¤›n›n
miyeli personel’ deyimi, Devlet kamu hizmetlerinin aslî mahiyette olmayan ifllerinde görüfllerine dayan›larak
bedenen, belirli ve geçici süre için, gündelikle çal›flt›r›lan kiflileri, ifade eder” hükmü Bakanlar Kurulunca karar
verilen görevlerde ve
yer alm›flt›r. Yasa’n›n “yevmiyeli personel”, bafll›kl› hükmü, 1972 y›l›nda kabul edi- belirtilen ücret ve adet
len 2 say›l› Kanun Hükmünde Kararname ile “geçici personel” olarak bafll›k ve içe- s›n›rlar› içinde sözleflme ile
çal›flt›r›lan ve iflçi
rikte de¤ifliklik yap›lm›fl ve nihayet 1974 y›l›nda 12 say›l› Kanun Hükmünde Karar- say›lmayan kimselerdir.”
name ile “geçici personel” hükmü günümüzdeki içeri¤ine kavuflmufltur.
Geçici personel istihdam›nda temel yasal düzenleyici metin Devlet Memurlar› Ka-
nunu’nun, 4/C maddesidir. Bu nedenle bu personele ve istihdam biçimine kamu-
oyunda “4/C personel” denilmektedir. Devlet Memurlar› Kanunu’nun 4/C maddesin-
de bu personel istihdam biçimi flöyle tan›mlanmaktad›r; “Geçici personel: Bir y›ldan
az süreli veya mevsimlik hizmet oldu¤una Devlet Personel Baflkanl›¤› ve Maliye Ba-
202 Kamu Personel Hukuku

kanl›¤›n›n görüfllerine dayan›larak Bakanlar Kurulunca karar verilen görevlerde ve

belirtilen ücret ve adet s›n›rlar› içinde sözleflme ile çal›flt›r›lan ve iflçi say›lmayan kim-
selerdir.” Geçici personelin, Yasa çerçevesindeki unsurlar›na bakt›¤›m›zda;
• Geçici personel, bir y›ldan az süreli ya da mevsimlik görevler için kullan›-
labilir,
• Geçici personelin hangi görevlerde kullan›laca¤›na, Devlet Personel Bafl-
kanl›¤› ve Maliye Bakanl›¤›n›n görüfllerine dayal› olarak Bakanlar Kuru-
lu’nun karar vermesi esast›r,
• Geçici personelin ücret ve adedine, Devlet Personel Baflkanl›¤› ve Maliye Ba-
kanl›¤›n›n görüfllerine dayal› olarak Bakanlar Kurulu taraf›ndan karar verilir,
• Geçici personel, sözleflme ile çal›flt›r›l›r ve iflçi say›lmaz.
Geçici personel (4/C) ile sözleflmeli personel (4/B) aras›nda benzerlikler oldu-
¤u gibi farkl›l›klar da vard›r. Öncelikle her iki istihdam biçimi de sözleflme iliflkisi
niteli¤i tafl›r. Bu niteli¤e ba¤l› olarak, her ikisi de kamu personeli s›n›fland›rmas›
içerisinde “yard›mc›lar” kategorisinin alt türüdür. Her ikisi de aslî ve sürekli görev-
lerde de¤il, tâlî ve geçici görevleri yürütmek üzere ifle al›n›rlar. Her iki istihdam bi-
çiminde de düzenleme yetkisi Bakanlar Kurulundad›r. Di¤er yandan, bu iki istih-
dam biçimi aras›nda farkl›l›klar da vard›r. Bu çerçevede, sözleflmeli personelin söz-
leflmesi mali y›l ile s›n›rl› iken geçici personelin sözleflmesi bir y›ldan az sürelidir.
Sözleflmeli personelin Yasa ile istisnai olarak kimi aslî ve sürekli görevleri yürüt-
mesine (örnek olarak, kadrolu istihdam›n mümkün olamad›¤› hallerde tabip veya
uzman tabiplerin sözleflmeli olarak istihdam› caizdir) imkân varken, zaman zaman
aksi olsa da, Devlet Memurlar› Kanunu çerçevesinde geçici personel için bu müm-
kün de¤ildir.
Geçici personel istihdam biçimi, Devlet Memurlar› Kanunu’nun kabul edilme-
sinden itibaren idareler taraf›ndan kullan›lm›flt›r. Özellikle Türkiye ‹statistik Kuru-
mu (önceki ad› Devlet ‹statistik Kurumu) taraf›ndan anketörler bu statüde istihdam
etmifltir. Ancak, bu istihdam biçimi 2000’li y›llardan itibaren idareler taraf›ndan da-
ha yayg›n olarak kullan›lmaya bafllanm›flt›r. 1999-2000 ö¤retim y›l›ndan bafllamak
üzere, Bakanlar Kurulu karar› ile Milli E¤itim Bakanl›¤›nda ‹ngilizce ve bilgisayar
ö¤retmenlikleri alanlar›nda say› de¤iflmekle birlikte y›ll›k 5.000 ve 4.000’er adet ö¤-
retmen bu geçici personel olarak istihdam edilmifllerdir. 2005 y›l›nda ise, bu iki
branfl d›fl›nda 20.000 adet geçici ö¤retmen pozisyonu ihdas edilmifltir. Ayn› biçim-
de, 2006 y›l›nda Bakanlar Kurulu karar› ile Diyanet ‹flleri Baflkanl›¤›na ba¤l› Kur’an
Kurslar› için 2.500 adet Kur’an Kursu ö¤reticisi, 2007 y›l›nda 500 imam-hatip geçi-
ci personel olarak istihdam edilmifllerdir.
2004 y›l›nda kabul edilen 2004/7898 say›l› Bakanlar Kurulu karar› ile özellefltir-
me sonras› iflsiz kalan ve bilahare iflsiz kalacak olan kamu iflçilerinin geçici perso-
nel statüsünde istihdam› uygulamas› bafllam›flt›r. ‹lgili Bakanlar Kurulu karar› ile ka-
bul edilen esaslar çerçevesinde, özellefltirme sonras› iflsiz kalan ve bilahare kalacak
kamu iflçilerinin talepleri hâlinde belirlenen kamu idarelerinde bir mali y›l içerisin-
de 10 ay› geçmeyecek (daha sonra bu süre de¤iflmifltir) biçimde 4/C statüsünde is-
tihdam› usulü kabul edilmifltir. 2004 y›l›nda sonra, her y›l ç›kar›lan Bakanlar Kuru-
lu karar› ile özellefltirme sonras› geçici personel statüsünde istihdam edilen geçici
personelin sözleflme esas ve usulleri ile ücret ve adetleri belirlenmektedir.
Geçici personel istihdam›n›n esaslar›, Bakanlar Kurulu kararlar› ile belirlenmek-
tedir. Kararlar, özellefltirme sonras›nda geçici personel statüsüne geçenler için ay-
r›, di¤er kamu kurumlar›n›n her biri içi ayr› kararnamelerle düzenlenmektedir. Bir
baflka anlat›mla, geçici personel çal›flt›ran her kamu kurumunun geçici personel
 8. Ünite - Yard›mc›lar (Sözleflmeli Personel, Geçici Personel ve ‹flçi) 203

esaslar› farkl›d›r, ayr›ca özellefltirme sonras›nda farkl› kamu kurumlar›nda geçici

personel olarak istihdam edilenler ise kurum ayr›m›na gidilmeksizin ayn› esaslara
tabidirler. Geçici personele iliflkin kararlar›n genel esaslar› benzer olmakla birlikte
haklar, ücretler, sözleflme süresi ya da izinler kurumsal olarak farkl›laflmaktad›r.
Örnek olarak 2011 y›l›nda kabul edilen Türkiye ‹statistik Kurumunda Konut ve Nü-
fus Araflt›rmas› ile Ulusal Adres Veri Taban›n›n Kontrolü Çal›flmas›nda Geçici Per-
sonel ve Kurum D›fl›ndan Kamu Personeli Çal›flt›r›lmas›n›n Usul ve Esaslar›n›n Be-
lirlenmesi ve Ödenecek Ücretlere Dair Karar ile 47.000 adam/ay geçici personelin
TU‹K’de istihdam› kabul edilmifltir. Bu Kararda, ifl sonu tazminat› hakk› yer almaz-
ken, afla¤›da incelece¤imiz özellefltirme sonras›nda geçici personel olarak istihdam
edilenlere iliflkin 2012 Karar›nda ifl sonu tazminat› hakk› yer almaktad›r. Günümüz-
de, geçici personel istihdam›nda, özellefltirme sonras›nda kurumlara gönderilen
geçici personel d›fl›nda, özel geçici personel kararnamesi ç›kar›lan kurumlar da
bulunmaktad›r. Bu kurumlara örnek olarak, Türkiye ‹statistik Kurumu ve Yüksek
Seçim Kurulu’nu gösterebiliriz ve ayr›ca üniversitelerde canl› manken çal›flt›r›lma-
s›na iliflkin bir müstakil karar da yay›nlanmaktad›r. Bu genel yap› d›fl›nda, 2003 y›-
l›nda itibaren Türkiye Büyük Millet Meclisinde (TBMM), Baflkanl›k Divan›’n›n be-
lirledi¤i Esaslar çerçevesinde geçici personel istihdam edilmektedir.
Bu çerçevede, özellefltirme sonras›nda geçici personel olarak istihdam edilen-
ler için Bakanlar Kurulu taraf›ndan kabul edilen, Kamu Kurum ve Kurulufllar›nda
Geçici Mahiyetteki ‹flleri Yürütmek Üzere Geçici Personel ‹stihdam› ve Bu Perso-
nele Ödenecek Ücretler Hakk›nda Karar ile geçici personel istihdam›na iliflkin
2012 y›l› esaslar› düzenlenmifltir. Karar ile özellefltirme sonras›nda geçici personel
olarak istihdam edilenler için farkl› kamu idarelerinde 45.000 adet pozisyon ihdas
edilmifltir. Bu esaslarda, geçici personelin 2012 y›l› için 11 ay esas› ile istihdam edi-
lece¤i kararlaflt›r›lm›flt›r. Di¤er yandan bu personele, Kararda belirtilen esaslar çer-
çevesinde ifl sonu tazminat› ödenmektedir. Bu geçici personel türünde, günlük ça-
l›flma saatleri ve harc›raha iliflkin konular memurlara kofluttur. Ücretlerde, perso-
nelin ö¤renim durumuna göre, üçlü bir grupland›rma yap›lm›flt›r. Bu tür geçici per-
sonelin, çal›flt›klar› her ay için iki gün izin hakk› vard›r. Ayr›ca, 30 günü geçmemek
üzere ücretli hastal›k izni, belirli durumlarda Resim 8.1
mazeret izni, do¤um izni ve süt izni hakk›
vard›r. Kamu ‹flçileri
(Foto¤raf: Yunus
Topal. (2010).
‹fiÇ‹ ‹ST‹HDAM REJ‹M‹ Madenci. Ankara:
Devlet Memurlar› Kanunu’nda yer alan dör- Öncü Bas›mevi, s.
36)
düncü istihdam biçimi ve yard›mc›lar kate-
gorisinin üçüncü türünü iflçiler oluflturur. ‹fl-
çiler de sözleflmeli personel ve geçici perso-
nel gibi statü hukukuna ba¤l› de¤il, genifl
anlamda sözleflme iliflkisi ile istihdam edilir-
ler. 2011 y›l› sonu itibar›yla kamuda 357.613’i
sürekli, 21.622’si geçici olmak üzere toplam
379.235 iflçi istihdam edilmektedir. ‹flçilerin,
%39’u yerel yönetimlerdedir.
Devlet Memurlar› Kanunu’nun 4/D mad-
desi ile kamuda iflçi istihdam›n›n esaslar›
düzenlenmifltir. Buna göre memur, sözlefl-
meli personel ve geçici personel “d›fl›nda
204
Devlet Memurlar›
Kanunu’nun 4/D maddesine
göre; memur, sözleflmeli
personel ve geçici personel
“d›fl›nda kalan ve ilgili
mevzuat› gere¤ince tahsis
edilen sürekli iflçi
kadrolar›nda belirsiz süreli
ifl sözleflmeleriyle çal›flt›r›lan
sürekli iflçiler ile mevsimlik
veya kampanya ifllerinde ya
da orman yang›n›yla
mücadele hizmetlerinde
ilgili mevzuat›na göre geçici
ifl pozisyonlar›nda alt› aydan
az olmak üzere belirli süreli
ifl sözleflmeleriyle çal›flt›r›lan
geçici iflçilerdir. Bunlar
hakk›nda [Devlet Memurlar›
Kanunu] hükümleri
uygulanmaz.”
Kamuda iflçi al›mlar›n›n
yönetiminden genel sorumlu
kurum, Türkiye ‹fl
Kurumudur.
Kamu Personel Hukuku
kalan ve ilgili mevzuat› gere¤ince tahsis edilen sürekli iflçi kadrolar›nda belirsiz
süreli ifl sözleflmeleriyle çal›flt›r›lan sürekli iflçiler ile mevsimlik veya kampanya
ifllerinde ya da orman yang›n›yla mücadele hizmetlerinde ilgili mevzuat›na göre
geçici ifl pozisyonlar›nda alt› aydan az olmak üzere belirli süreli ifl sözleflmeleriy-
le çal›flt›r›lan geçici iflçilerdir. Bunlar hakk›nda [Devlet Memurlar› Kanunu] hü-
kümleri uygulanmaz.”
Kamuda iflçi statüsünde çal›flan personel iki alt türe ayr›l›r; sürekli iflçi ve geçi-
ci iflçi. Sürekli iflçi, tahsis edilen sürekli iflçi “kadrolar›nda” belirsiz süreli ifl sözlefl-
meleriyle çal›flt›r›lan personeldir. Geçici iflçi ise mevsimlik veya kampanya ifllerin-
de ya da orman yang›n›yla mücadele hizmetlerinde ilgili mevzuat›na göre geçici ifl
pozisyonlar›nda alt› aydan az olmak üzere belirli süreli ifl sözleflmeleriyle çal›flt›r›-
lan personeldir. Burada alt›n› çizmek gerekir ki Yasa’da sürekli iflçilerin “kadro” ile
çal›flt›r›laca¤› hüküm alt›na al›nsa da “kadro” memura iliflkin bir unsurudur, iflçi sü-
rekli de olsa geçici de olsa “pozisyon” esas› ile istihdam edilir. Kamuda istihdam
edilen iflçiler hakk›nda ‹fl Kanunu hükümleri uygulan›r.
Devlet Memurlar› Kanunu’nun 4/D maddesi esas olarak, iflçileri iki türe ay›r›p,
bu iki türün ‹fl Kanunu’ndaki hangi tür ifl sözleflmesine denk geldi¤ini hüküm alt›-
na alan bir köprü maddesidir. Buna göre, kamudaki sürekli iflçiler ‹fl Kanunu’nda
düzenlenen “belirsiz süreli ifl sözleflmesiyle” geçici ifller ise “belirli süreli ifl sözlefl-
mesiyle” istihdam edilirler. 2003 tarihli ve 4857 say›l› ‹fl Kanunu’na göre (madde
11), “‹fl iliflkisinin bir süreye ba¤l› olarak yap›lmad›¤› hâlde sözleflme belirsiz süre-
li say›l›r” di¤er yandan “Belirli süreli ifllerde veya belli bir iflin tamamlanmas› veya
belirli bir olgunun ortaya ç›kmas› gibi objektif koflullara ba¤l› olarak iflveren ile ifl-
çi aras›nda yaz›l› flekilde yap›lan ifl sözleflmesi belirli süreli ifl sözleflmesidir”.
Böylece, bu iki istihdam türü aras›nda, ‹fl Kanunu’ndan kaynaklanan fark, be-
lirli süreli ifl sözleflmelerinin iflin tamamlanmas›yla s›n›rl› olmas›, belirsiz süreli ifl
sözleflmelerinde ise süre s›n›r› konulmamas›d›r. Di¤er yandan, belirli süreli çal›flma
‹fl Kanunu’nda istisnai bir istihdamd›r. ‹fl Kanunu, belirsiz süreli ifl sözleflmelerini
temel çal›flma biçimi olarak benimsemifl ve düzenlemifltir. Belirli süreli ifl sözleflme-
leri, ‹fl Kanunu’nun, fesih ve k›dem tazminat› ile ilgili hükümlerinden yararlana-
maz, bu konularda Borçlar Kanunu genel düzenleyicidir. K›dem tazminat› ve ifl
sözleflmesinin fesih hükümlerinin korumas›na sahip olmamas›, geçici iflçileri sü-
rekli iflçilerden daha güçsüz k›lmakta, böylece geçici iflçiler hem güvence, hem de
baflta k›dem tazminat› olmak üzere sosyal haklar aç›s›ndan sürekli iflçilerden daha
geride kalmaktad›r.
‹fl Kanunu’nun 11. maddesindeki “Belirli süreli ifl sözleflmesi, esasl› bir neden
olmad›kça, birden fazla üst üste (zincirleme) yap›lamaz. Aksi hâlde ifl sözleflmesi
bafllang›çtan itibaren belirsiz süreli kabul edilir” hükmü karfl›s›nda geçici iflçili¤in
durumuna bakt›¤›m›zda, kamuda geçici iflçilerin sözleflmelerinin zincirleme olarak
yap›ld›¤›n›, bu do¤rultuda sözleflmelerinin bafltan itibaren belirsiz süreli oldu¤unu
söylemek mümkündür.
Kamuda sürekli veya geçici iflçi al›nmas›na iliflkin usul ve esaslar, 2009 tarihli
ve Bakanlar Kurulu Karar› ile yürürlü¤e giren, Kamu Kurum ve Kurulufllar›na ‹flçi
Al›nmas›nda Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakk›nda Yönetmelik ile belirlenmifltir.
Yönetmeli¤in 6. maddesine göre, kamuda iflçi al›mlar›n›n yönetiminden genel so-
rumlu kurum, Türkiye ‹fl Kurumudur. Buna göre, kamu kurum ve kurulufllar›, iflçi
ihtiyaçlar›n›, ifl kolu, meslek pozisyonu, ö¤renim, ifl tecrübesi, ücret, sosyal yar-
d›mlar gibi ayr›nt›larla iflçinin çal›flt›r›laca¤› iflyerinin bulundu¤u yerdeki Türkiye ‹fl
Kurumu il ya da flube müdürlü¤ünden talep etmek zorundad›r. Kamu kurum ve
 8. Ünite - Yard›mc›lar (Sözleflmeli Personel, Geçici Personel ve ‹flçi) 205

kurulufllar›, Yönetmelikle saptanan durumlar hariç olmak üzere, iflçi al›mlar›n›,

Türkiye ‹fl Kurumu taraf›ndan gönderilenler aras›ndan karfl›lamak zorundad›r.
Yönetmelik çerçevesinde iflçi olmak için gereken flartlar flunlard›r; “a) 2527 sa-
y›l› Türk Soylu Yabanc›lar›n Türkiye’de Meslek ve Sanatlar›n› Serbestçe Yapabil-
melerine, Kamu, Özel Kurulufl veya ‹flyerlerinde Çal›flt›r›labilmelerine ‹liflkin Ka-
nun hükümleri sakl› kalmak kayd›yla Türk vatandafl› olmak, b) 18 yafl›n› tamamla-
m›fl olmak, c) Affa u¤ram›fl olsa bile Devlet’in güvenli¤ine karfl› suçlar, anayasal
düzene ve bu düzenin iflleyifline karfl› suçlar, millî savunmaya karfl› suçlar, Devlet
s›rlar›na karfl› suçlar ve casusluk, zimmet, irtikâp, rüflvet, h›rs›zl›k, doland›r›c›l›k,
sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat kar›flt›rma, edimin ifa-
s›na fesat kar›flt›rma, suçtan kaynaklanan malvarl›¤› de¤erlerini aklama veya ka-
çakç›l›k suçlar›ndan mahkûm olmamak, ç) Kamu kurum ve kurulufllar›n›n özel ka-
nunlar›nda yer alan özel flartlar› tafl›mak”.
Yönetmelikte, ortaö¤retim ve daha yüksek e¤itim düzeyindeki iflçi taleplerinin
Kamu Personeli Seçme S›nav› (KPSS) puan›yla ilkö¤retim ve daha alt e¤itim düze-
yindeki iflçi talepleri ile e¤itim flart› aranmaks›z›n kömür ve maden iflletmelerinin
yeralt› ifllerinde çal›flt›r›lacaklara iliflkin taleplere Türkiye ‹fl Kurumu taraf›ndan
gönderilecek adaylar›n ise noter huzurunda çekilecek kura ile belirlenmesi esas›
kabul edilmifltir.
206 Kamu Personel Hukuku

Özet

NA M A Ç
Sözleflmeli personel rejimini aç›klayabilmek.
N
A M A Ç
‹flçi istihdam rejimini aç›klayabilmek.
1 3
Sözleflmeli personel, kamu görevlilerinin yard›m- Devlet Memurlar› Kanunu’nda yer alan dördün-
c›lar kategorisinin bir alt istihdam biçimidir. Söz- cü istihdam biçimi ve yard›mc›lar kategorisinin
leflmeli personel esas olarak, statü hukukuna ba¤- üçüncü türünü iflçiler oluflturur. ‹flçiler de sözlefl-
l› olarak de¤il, sözleflme iliflkisiyle idare taraf›n- meli personel ve geçici personel gibi statü huku-
dan istihdam edilir. Sözleflmeli personel ile idare kuna ba¤l› de¤il, genifl anlamda sözleflme iliflkisi
aras›nda, iki taraf›n karfl›l›kl› iradesine dayal› bir ile istihdam edilirler. Devlet Memurlar› Kanu-
akit vard›r. Ancak, istihdam rejimi, bu akit yan›n- nu’nun 4/D maddesi esas olarak, iflçileri iki türe
da ve onun üzerinde olan, idare taraf›ndan tek ay›r›p, bu iki türün ‹fl Kanunu’ndaki hangi tür ifl
yanl› olarak idari düzenleyici ifllemlerle de dü- sözleflmesine denk geldi¤ini hüküm alt›na alan
zenlenmektedir. Sözleflmelilik rejimi, iki tarafl› bir köprü maddesidir. Kamuda istihdam edilen
karfl›l›kl› irade yan›nda, idarenin tek yanl› ifllem- iflçiler hakk›nda ‹fl Kanunu hükümleri uygulan›r.
leriyle de düzenledi¤i bir aland›r. Di¤er yandan,
sözleflmelili¤in ay›rt edici ve yukar›daki unsura
ba¤l› bir di¤er niteli¤i memurlu¤un tersine, gü-
vencesiz bir istihdam biçimi olmas›d›r. Sözlefl-
meli personel istihdam biçimi, neredeyse uygu-
land›¤› her kurum için farkl› özellikler arz etse
bile temelde befl türe ay›rmam›z olas›d›r. Bunlar;
4/B sözleflmeli personel, kadro karfl›l›¤› sözlefl-
meli personel, Kamu ‹ktisadi Teflebbüslerinde
sözleflmeli personel, örgüt yasalar›na göre söz-
leflmeli personel, belediye ve il özel idarelerinde
sözleflmeli personel.

NA M A Ç Geçici personel rejimini tan›mlayabilmek.

2
Geçici personel, kamu personelinin s›n›fland›r-
mas› içerisinde, yard›mc›lar kategorisinin bir alt
türüdür. Geçici personel de sözleflmeli personel
gibi, statü hukukuna ba¤l› olarak de¤il, sözleflme
iliflkisi ile kamu taraf›ndan istihdam edilir. Geçici
personel, ad›ndan da anlafl›laca¤› gibi “geçici”
olarak istihdam edilen personel türüdür. Bu kifli-
ler, anayasal ilkeler ve Devlet Memurlar› Kanunu
çerçevesinde, ancak tali ve geçici ifllerde çal›flt›r›-
labilir ve idareler taraf›ndan istisnai olarak kulla-
n›lmas› gereken bir istihdam türüdür. Geçici per-
sonel istihdam›nda temel yasal düzenleyici metin
Devlet Memurlar› Kanunu’nun, 4/C maddesidir.
Bu nedenle bu personele ve istihdam biçimine
kamuoyunda “4/C personel” denilmektedir.
 8. Ünite - Yard›mc›lar (Sözleflmeli Personel, Geçici Personel ve ‹flçi)
Kendimizi S›nayal›m
1. Sözleflmeli personele iliflkin olarak afla¤›daki ifade-
lerden hangisi yanl›flt›r?
a. Sözleflmeli personel, sözleflme iliflkisiyle idare
taraf›ndan istihdam edilir
b. Sözleflmeli personel, kamu personelinin yard›m-
c›lar kategorisinin bir alt istihdam biçimidir
c. Sözleflmelilik rejimi, idarenin tek yanl› ifllemle-
riyle de düzenledi¤i bir aland›r
d. Sözleflmelilik güvencesiz bir istihdam biçimidir
e. Devlet Memurlar› Kanunu çerçevesinde, sözlefl-
meli personel genel bir istihdam biçimidir
2. Sözleflmeli personel ile idare aras›ndaki sözleflmeye
ne ad verilir?
a. Eser sözleflmesi
b. ‹rade sözleflmesi
c. ‹dari hizmet sözleflmesi
d. Özel hizmet sözleflmesi
e. Yap›m sözleflmesi
3. ‹dari hizmet sözleflmesine iliflkin olarak afla¤›daki
ifadelerden hangisi yanl›flt›r?
a. ‹darenin karfl› tarafa göre üstünlü¤ü söz konu-
sudur
b. ‹dare, sözleflmede tek tarafl› de¤ifliklik yapma
ya da yapt›r›m uygulama yetkisine sahiptir
c. Taraflar›n uyuflmazl›¤› durumunda yarg› yeri ad-
li yarg›d›r
d. Sözleflmenin konusu kamu hizmetinin yürütül-
mesidir
e. Taraflardan biri idaredir
4. Afla¤›dakilerden hangisi sözleflmeli personel türle-
rinden de¤ildir?
a. Kadro karfl›l›¤› sözleflmelilik
b. Sosyal güvenlik kurumlar›nda sözleflmelilik
c. Belediye ve il özel idarelerinde sözleflmelilik
d. Örgüt yasalar›na göre sözleflmelilik
e. Kamu ‹ktisadi Teflebbüslerinde sözleflmelilik
5. Sözleflmeli personel istihdam›, hangi birikim reji-
minde genifllemifltir?
a. Fordist
b. Liberal
c. Rekabetçi
d. Post-Fordist
e. Yayg›n
207
6. Afla¤›dakilerden hangisi Devlet Memurlar› Kanunu
çerçevesinde 4/B sözleflmeli personelin niteliklerinden
de¤ildir?
a. ‹flçi say›lmayan kamu hizmeti görevlileridir
b. Sözleflmeleri takvim y›l› ile s›n›rl›d›r
c. Bu personelin çal›flt›r›lmas›na iliflkin esaslar Ba-
kanlar Kurulu taraf›ndan düzenlenir
d. Özel bir meslek bilgisine ve ihtisas›na ihtiyaç
gösteren geçici ifllerde çal›flt›r›l›rlar
e. Pozisyon esas› ile istihdam edilirler
7. Afla¤›dakilerden hangisi 4/B sözleflmeli personel ça-
l›flt›rmaya iliflkin genel kural›n istisnas› olan görevler-
den de¤ildir?
a. Adli T›p Müessesesi uzmanlar›
b. Devlet Konservatuvarlar› sanatç› ö¤retim üyeleri
c. ‹stanbul Belediyesi Konservatuvar› sanatç›lar›
d. Hukuk müflavirleri
e. Tercümanlar
8. 399 say›l› Kanun Hükmünde Kararnameye ba¤l› söz-
leflmeli personelin sözleflme ücretlerinin tavan› afla¤›da-
kilerden hangisi ile belirlenir?
a. Bütçe yasas›
b. Tüzük
c. Yönetmelik
d. Teflebbüs ve ba¤l› ortakl›¤›n yönetim kurulu karar›
e. Personelin ba¤l› oldu¤u amirin takdiri
9. Belediye Kanunu’na göre afla¤›daki unvanlardan
hangisi sözleflmeli personel olarak çal›flt›r›lamaz?
a. Zab›ta memuru
b. Avukat
c. Uzman tabip
d. Mimar
e. Veteriner
10. Afla¤›dakilerden hangisi kamuda iflçi al›mlar›n›n yö-
netiminden genel sorumlu kurumdur?
a. Maliye Bakanl›¤›
b. Ekonomi Bakanl›¤›
c. Türkiye ‹fl Kurumu
d. Devlet Personel Baflkanl›¤›
e. Yüksek Planlama Kurulu
 208 Kamu Personel Hukuku
Yaflam›n ‹çinden
“ Dan›fltay ‹kinci Dairesi Karar›: K. 2002/587 E.
2002/139 14/03/2002
Ziraat Bankas› Genel Müdür ve Yönetim Kurulu Üye-
lerinin 4483 Say›l› Kanuna Tabi Olmad›klar› Hk.
Hakk›nda Soruflturma ‹zni ‹stenenler: ...
Soruflturulacak Eylem: ... Mensucat Fabrikas› A.fi.’ne
olumsuz istihbarat raporlar›na ra¤men usulsüz kredi aç-
mak suretiyle Banka’y› zarara u¤ratmak.
Eylem Tarihi: 1998 y›l›.
Yetkili Merciin Karar›: Tüm görevliler hakk›nda so-
ruflturma izni verilmemesine.
Karara ‹tiraz Eden: Ankara Cumhuriyet Baflsavc›s›.
Baflbakanl›k Hazine Müsteflarl›¤›ndan 1.2.2002 gün ve
7853 say›l› yaz› ile gönderilen dosya ve Devlet Bakan›
taraf›ndan verilen 23.11.2001 gün ve B.02.0.019/08-3850
say›l› karar 4483 say›l› Memurlar ve Di¤er Kamu Görev-
lilerinin Yarg›lanmas› Hakk›nda Kanunun 9’uncu mad-
desi uyar›nca incelenerek gere¤i görüflüldü: Anayasa-
n›n kamu hizmeti görevlileriyle ilgili 128 inci maddesi-
nin birinci f›kras›nda “Devletin, kamu iktisadi teflebbüs-
leri ve di¤er kamu tüzel kiflilerinin genel idare esaslar›-
na göre yürütmekle yükümlü olduklar› kamu hizmetle-
rinin gerektirdi¤i asli ve sürekli görevler, memurlar ve
di¤er kamu görevlileri eliyle görülür” hükmü yeralmak-
tad›r. 4483 say›l› Memurlar ve Di¤er Kamu Görevlileri-
nin Yarg›lanmas› Hakk›nda Kanun’un “kapsam” bafll›k-
l› 2’nci maddesinin 1’inci f›kras›nda ise, “Bu kanun,
Devletin ve Di¤er kamu tüzel kiflilerinin genel idare
esaslar›na göre yürüttükleri kamu hizmetlerinin gerek-
tirdi¤i asli ve sürekli görevleri ifa eden memurlar ve di-
¤er kamu görevlilerinin görevleri sebebiyle iflledikleri
suçlar hakk›nda uygulan›r” hükmüne yer verilmifltir.
Her iki hükmün birarada incelenmesinden anlafl›laca¤›
üzere; Anayasan›n 128’inci maddesi, madde metninde
yer alan “kamu iktisadi teflebbüsleri” deyimi ç›kar›lmak
suretiyle aynen 4483 say›l› Kanun’un 2’nci maddesine
al›nm›fl ve böylece kamu iktisadi teflebbüsleri persone-
li genel anlamda 4483 say›l› Kanun kapsam› d›fl›nda b›-
rak›lm›flt›r. 4483 say›l› Kanun’un 17’nci maddesi ile de,
399 say›l› Kanun Hükmünde Kararnamenin 11’inci mad-
desinin (d) bendi, “Teflebbüs genel müdürü ve yönetim
kurulu üyelerinin görevlerini icra s›ras›nda iflledikleri
suçlardan dolay› yarg›lanmalar›, ilgili bakan›n iznine
ba¤l› olup; bu konuda Memurlar ve Di¤er Kamu Gö-
revlilerinin Yarg›lanmas› Hakk›nda Kanun Hükümleri
uygulan›r” fleklinde de¤ifltirilmek suretiyle, sadece te-
flebbüs genel müdürü ve yönetim kurulu üyeleri hak-
k›nda 4483 say›l› kanun hükümlerinin uygulanmas› ön-
görülmüfltür. Bu yasal düzenleme karfl›s›nda, 233 ve
399 say›l› Kanun Hükmünde Kararnamelere tabi bir ka-
mu iktisadi teflebbüsü olan T.C.Ziraat Bankas›’n›n genel
müdür ve yönetim kurulu üyeleri d›fl›nda kalan perso-
nelinin, 4483 say›l› Kanun kapsam›nda olmad›¤› ve hak-
lar›nda genel hükümlere göre kovuflturma yap›lmas›
gerekti¤i aç›kt›r. Ziraat Bankas› Genel Müdürü, Yöne-
tim Kurulu Baflkan ve Üyelerine gelince; 25.11.2000
gün ve 24241 say›l› Resmi Gazete’de yay›mlanarak yü-
rürlü¤e giren 4603 say›l› Türkiye Cumhuriyeti Ziraat
Bankas›, Türkiye Halk Bankas› Anonim fiirketi ve Tür-
kiye Emlak Bankas› Anonim fiirketi Hakk›nda Kanunun
1’inci maddesinin 2’nci bendinde “bankalar›n, anonim
flirket statüsünde olduklar› ve bu Kanunda yer alan hü-
kümler d›fl›nda 4389 say›l› Bankalar Kanunu ile genel
hükümlere tabi olduklar›”, an›lan maddenin 5’inci ben-
dinde, “233 say›l› Kamu ‹ktisadi Teflebbüsleri Hakk›nda
Kanun Hükmünde Kararname, 399 say›l› Kamu ‹ktisadi
Teflebbüsleri Personel Rejiminin Düzenlenmesi ve 233
say›l› Kanun Hükmünde Kararnameninin Baz› Madde-
lerinin Yürürlükten Kald›r›lmas›na Dair Kanun Hük-
münde Kararname’nin bu bankalar hakk›nda uygulan-
mayaca¤›”, 4743 say›l› Mali Sektöre Olan Borçlar›n Ye-
niden Yap›land›r›lmas› ve Baz› Kanunlarda De¤ifliklik
Yap›lmas› Hakk›nda Kanunun Geçici 1’inci maddesinin
3’üncü f›kras›nda, “Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankas›
Anonim fiirketi, Türkiye Halk Bankas› Anonim fiirketi
ve Türkiye Emlak Bankas› Anonim fiirketi Yönetim, De-
netim ve Tasfiye Kurulu Üyelerinin ceza ve idare huku-
ka bak›m›ndan memur say›lamayacaklar› hükme ba¤-
lanm›flt›r. Dolay›s›yla yukar›da belirtilen mevzuat›n yü-
rürlü¤e girmesinden sonra Türkiye Cumhuriyeti Ziraat
Bankas› Anonim fiirketi hakk›nda 399 say›l› KHK hü-
kümlerinin uygulanmayaca¤› ve personelinin de Yöne-
tim Kurulu Baflkan ve Üyeleri dahil ceza ve idare huku-
ku bak›m›ndan memur say›lmayacaklar› anlafl›ld›¤›n-
dan, an›lan banka yönetim kurulu baflkan ve üyeleri
hakk›nda da 4483 say›l› Kanunun uygulanma olana¤›
kalmam›flt›r. Aç›klanan nedenlerle, Ziraat Bankas› Yö-
netim Kurulu Baflkan›, Üyeleri ve di¤er personelinin
4483 say›l› Kanun kapsam›nda bulunmad›¤› ve hakla-
r›nda genel hükümlere göre ifllem yap›laca¤› anlafl›ld›-
¤›ndan, yukar›da ad›geçen görevliler hakk›nda verilen
“soruflturma izni verilmemesine” iliflkin karara Ankara
Cumhuriyet Baflsavc›s›nca yap›lan itiraz›n kabulüne,
yetkili merci karar›n›n kald›r›lmas›na, dosyan›n ad› ge-
çenler hakk›nda genel hükümlere göre ifllem yap›lmas›
için Ankara Cumhuriyet Baflsavc›l›¤›na, karar›n bir ör-
ne¤inin bilgi için Devlet Bakanl›¤›’na gönderilmesine
14.3.2002 gününde oybirli¤i ile karar verildi.
”
 8. Ünite - Yard›mc›lar (Sözleflmeli Personel, Geçici Personel ve ‹flçi) 209

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›

1. e Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Sözleflmeli Personelin Ge-
nel Niteli¤i: Güvencesizlik ve ‹stisnailik”
bölümünü yeniden okuyunuz.
2. c Yan›t›n›z yanl›fl ise, “‹dari Hizmet Sözleflmeleri”
bölümünü yeniden okuyunuz.
3. c Yan›t›n›z yanl›fl ise, “‹dari Hizmet Sözleflmeleri”
bölümünü yeniden okuyunuz.
4. b Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Sözleflmeli Personelin Tür-
leri ve Nicel Görünümü” bölümünü yeniden
okuyunuz.
5. d Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Sözleflmeli Personelin Ge-
nel Niteli¤i: Güvencesizlik ve ‹stisnailik”
bölümünü yeniden okuyunuz.
6. b Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Devlet Memurlar› Kanu-
nu’nun 4/B Maddesine Göre Sözleflmeli Personel
‹stihdam›” bölümünü yeniden okuyunuz.
7. d Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Devlet Memurlar› Kanu-
nu’nun 4/B Maddesine Göre Sözleflmeli Personel
‹stihdam›” bölümünü yeniden okuyunuz.
8. a Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Kamu ‹ktisadi Teflebbüsle-
rinde Sözleflmeli Personel Rejimi” bölümünü
yeniden okuyunuz.
9. a Yan›t›n›z yanl›fl ise, “Belediye ve ‹l Özel ‹dare-
lerinde Sözleflmeli Personel” bölümünü yeniden
okuyunuz.
10. c Yan›t›n›z yanl›fl ise, “‹flçi” bölümünü yeniden
okuyunuz.
ve sürekli nitelikteki görevlerin memurlar ya da beden-
sel nitelikte olanlar›n ise iflçiler eliyle yürütülmesi hem
hizmetin gere¤i hem de anayasa aç›s›ndan flartt›r. Dola-
y›s›yla aslî ve sürekli nitelikteki görevlerin, sözleflmeli
ve geçici nitelikteki personel eliyle görülmesi hizmetin
gere¤iyle ve anayasal ilkeyle çeliflmektedir.
S›ra Sizde 2
Belediye Kanunu’nda yer alan “avukat, mimar, mühen-
dis, flehir ve bölge plânc›s›” gibi unvanlar›n sözleflmeli
personel olarak istidam›, 1982 Anayasas›’n›n 1. f›kra-
s›nda yer alan aslî ve sürekli görevlerin memurlar ve
di¤er kamu görevlileri eliyle yürütülmesi ilkesine ayk›-
r›l›k tafl›maktad›r. “Avukat, mimar, mühendis, flehir ve
bölge plânc›s›” gibi unvanlar›n belediye hizmetlerinin
gerektirdi¤i aslî ve sürekli görevler oldu¤una kuflku
bulunmamaktad›r.
Yararlan›lan Kaynaklar
Aslan, Onur Ender (2012). Devlet Bürokrasi ve Kamu
Personel Rejimi. Ankara: ‹mge Kitabevi Yay›nlar›.
Aslan, Onur Ender (2007). 1982 Anayasas›na Göre
Kamu Personel Rejimi - Anayasa Mahkemesi
Kararlar› Ifl›¤›nda. Ankara: Seçkin Yay›nc›l›k.
Gülmez, Mesut, (2010). “4/C”, Sosyal Haklar Ulusal
Sempozyumu. Bildiriler, ‹stanbul, s. 61-92.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›

S›ra Sizde 1
Türk kamu personel rejiminde sözleflmeli ve geçici per-
sonel istihdam›n›n bafllang›c›, geçmifl ünitelerde and›¤›-
m›z 1881 tarihli Memûrîni Mülkiyye Terakkî ve Tekâüd
Kararnamesi’ne kadar gider. 1926 y›l›nda kabul edilen
788 say›l› Memurîn Kanunu da müstahdemler ad› alt›n-
da sözleflmeli ve geçici nitelikte personel istihdam›na
cevaz vermifltir. Bu istihdam biçimleri, Devlet Memurla-
r› Kanunu’nun ilgili madde gerekçesinde de alt› çizildi-
¤i gibi kamu hizmetinin yürütülmesindeki geçici nite-
likteki ifller için kullan›lmas› esast›r. Kamu hizmetin ge-
rektirdi¤i birtak›m görevlerin, zamansal olarak geçici
nitelikte olmas› hizmetin gere¤i olarak ortaya ç›kabilir
ve bu görevler daha sonra ortadan kalkabilir. ‹flte bu
türden görevlerin sözleflmeli ve geçici personel eliyle
yürütülmesi idarelere esneklik tan›maktad›r. Ancak aslî

Sözlük
A Gösterge ayl›¤› (maafl›): Memurun ayl›k gösterge tablosun-
Akademik personel: Yüksekö¤retim hizmetlerini yürüten
ö¤retim elemanlar›.
Astsubay: Türk Silâhl› Kuvvetlerinde görev yapan, astsubay
çavufltan astsubay k›demli baflçavufla kadar rütbeyi haiz
olan asker.
B
Bat› tipi memurluk: 1838/1839 sonras›nda Osmanl›da orta-
ya ç›kan memur tipi.
Becâyifl: De¤iflme, karfl›l›kl› yer de¤ifltirme.
D Kademe ilerlemesi: Derece içinde, görevin önemi ya da so-
Di¤er kamu görevlileri: Statü hukuku çerçevesinde devlet-
te istihdam edilen; askeri personel, hâkim ve savc›lar ile
akademik personelden oluflan kamu personeli kümesi.
Disiplin rejimi: Memurlara belirli edimleri yerine getirme ve
yasaklara uyma, bunun sonucu olarak kamu hizmetleri-
nin sürekli, düzenli ve gere¤i gibi vatandafllara sunulma-
s›n› sa¤lamay› amaçlayan kurallar ve süreçler bütünü.
Doçent: Doçentlik s›nav›n› baflarm›fl akademik unvana sahip,
statü hukukuna ba¤l› olarak istihdam edilen, ö¤retim
üyeleri s›n›f›nda yer alan kifli.
G ilerleme imkân›n› sa¤lamak.
Geçici iflçi: Kamu personeli içerisinde yard›mc›lar katego-
risinde yer alan, mevsimlik veya kampanya ifllerinde
ya da orman yang›n›yla mücadele hizmetlerinde ilgili
mevzuat›na göre geçici ifl pozisyonlar›nda alt› aydan
az olmak üzere belirli süreli ifl sözleflmeleriyle çal›flt›-
r›lan kifliler.
Geçici personel: Kamu personeli içerisinde yard›mc›lar kate-
gorisinde yer alan, bir y›ldan az süreli veya mevsimlik
hizmet oldu¤una Devlet Personel Baflkanl›¤› ve Maliye
Bakanl›¤›’n›n görüfllerine dayan›larak Bakanlar Kuru-
lu’nca karar verilen görevlerde ve belirtilen ücret ve adet
s›n›rlar› içinde sözleflme ile çal›flt›r›lan ve iflçi say›lmayan
kimseler.
Genel idare esaslar›: Kamu hukuku temelinde hizmetin gö-
rülmesi, kamusal yönetim usulleri.
Gönüllüler: Kamu hizmetlerine kendi r›zalar› ve gönüllülük
esas› ile kat›lan kifliler.
Görevden uzaklaflt›rma: Devlet kamu hizmetlerinin gerek-
tirdi¤i hallerde, görevi bafl›nda kalmas›nda sak›nca gö-
rülecek devlet memurlar› hakk›nda al›nan ihtiyati bir
tedbir.
Sözlük 211
da bulundu¤u derece ve kademesine isabet eden gös-
terge rakam›n›n, genel bütçe kanununda o y›l için tespit
edilen katsay› ile çarp›lmas› sonunda bulunacak miktar,
maafl unsuru.
‹
‹lliyet: Nedensellik.
‹stisnai memurluk: ‹darenin s›nav kofluluna uymadan, do¤-
rudan takdire dayal› olarak kiflileri baz› unvanlara me-
mur olarak atamas›.
K
rumlulu¤u artmadan, memurun ayl›¤›ndaki ilerleme.
Kadro s›n›fland›rmas›: Daha çok Amerika Birleflik Devlet-
leri’nde uygulanan, memurlardan ba¤›ms›z olarak kad-
rolar›n görev ve sorumluluklar›n› kümelendiren, s›n›f-
land›rma yöntemi.
Kamu görevlileri: Kamu hizmetlerinin yürütülmesinde ve
yurttafllara sunulmas›nda herhangi bir biçimde pay› olan
bütün gerçek kifli, kamu hizmetlerinin emek unsuru.
Kariyer (D.M.K.’ya göre): Devlet memurlar›na, yapt›klar›
hizmetler için lüzumlu bilgilere ve yetiflme flartlar›na uy-
gun flekilde, s›n›flar› içinde en yüksek derecelere kadar
K›dem ayl›¤›: Memura, her hizmet y›l› karfl›l›¤› 20 gösterge
rakam›n›n ayl›k gösterge katsay›s› ile çarp›m›ndan bulu-
nacak miktarda ödenen, ancak 25 ve daha fazla hizmet
y›l›n› dolduranlar için gösterge rakam› 500 olarak uygu-
lanan maafl unsuru.
L
Liyakat (D.M.K.’ya göre): Devlet kamu hizmeti görevlerine
girmeyi, s›n›flar içinde ilerleme ve yükselmeyi, görevin
sona erdirilmesini liyakat sistemine dayand›rmak ve bu
sistemin eflit imkânlarla uygulanmas›nda devlet memur-
lar›n› güvenli¤e sahip k›lmak.
M
Maafl: Memurlara hizmetlerinin karfl›l›¤›nda, kadroya dayan›-
larak ay itibariyle ödenen para, ayl›k.
Mareflal (büyük amiral): Savaflta ola¤anüstü yararl›klar› gö-
rülen hayattaki veya ölmüfl orgeneral veya oramirallere
kanunla verilen, en yüksek derecedeki subay rütbesi.
Memur: Statü hukukuna ba¤l› olarak sürekli olarak istihdam
edilen, kamu hizmetlerinin gerektirdi¤i aslî ve sürekli
görevleri yürüten kifli.
212 Kamu Personel Hukuku

Memuriyet taban ayl›¤›: 1000 gösterge rakam›n›n, y›ll›k

T
olarak bütçe yasas› ile saptanan taban ayl›k katsay›s› ile
Taksîr: Kusurda bulunma; dikkatsizlik, tedbirsizlik, meslekte
çarp›larak bulunan ve bütün memurlara ödenen maafl
acemilik veya düzene, buyruklara ve talimata uymazl›k-
unsuru.
tan do¤an kusurlu olma durumu.

O-Ö Y
Okutman: E¤itim - ö¤retim süresince çeflitli ö¤retim prog-
Yard›mc› doçent: Doktora çal›flmalar›n› baflar› ile tamamla-
ramlar›nda ortak zorunlu ders olarak belirlenen dersleri
m›fl, t›pta uzmanl›k veya belli sanat dallar›nda yeterlik
okutan veya uygulayan ö¤retim eleman›.
belge ve yetkisini kazanm›fl, ilk kademedeki akademik
Osmanl› tipi memurluk: 1838/1839 öncesinde Osmanl›da
unvana sahip, sözleflme iliflkisi ile istihdam edilen, ö¤re-
bulunan memur tipi.
tim üyeleri s›n›f›nda yer alan kifli.
Ö¤retim eleman›: Yüksekö¤retim kurumlar›nda görevli ö¤-
Yard›mc›lar: Sözleflme iliflkisi ile çal›flan kamu personeli.
retim üyeleri, ö¤retim görevlileri, okutmanlar ile ö¤retim
Yükselme: Memurun bulundu¤u hiyerarflik düzeyden, daha
yard›mc›lar›ndan oluflan akademik personel.
üst düzeye atanmas›.
Ö¤retim görevlisi: Ders vermek ve uygulama yapt›rmakla
Yükümlüler: Yasan›n koydu¤u hükümler çerçevesinde, ida-
yükümlü ö¤retim eleman›.
re taraf›ndan tek yanl› zora dayal› olarak belirli bir süre
Ö¤retim Üyeleri: Yüksekö¤retim kurumlar›nda görevli pro-
için kamu hizmetlerine kat›lan kifliler.
fesör, doçent ve yard›mc› doçentler.
Ö¤retim yard›mc›lar›: Yüksekö¤retim kurumlar›nda, belirli
süreler için görevlendirilen, araflt›rma görevlileri, uzman-
lar, çeviriciler ve e¤itim - ö¤retim planlamac›lar›.

P
Profesör: En yüksek düzeydeki akademik unvana sahip, sta-
tü hukukuna ba¤l› olarak istihdam edilen, ö¤retim üye-
leri s›n›f›nda yer alan kifli.

R
Rütbe s›n›fland›rmas›: Daha çok k›ta Avrupas› ve ‹ngilte-
re’de uygulanan, görevden çok, memurun bizzat kendi-
sini temel alan s›n›fland›rma yöntemi, kariyer sistemi.

S
S›nav: Kiflilerin bilgi derecesini anlamak için yap›lan yokla-
ma, imtihan.
S›n›fland›rma: Memurlar› görevlerin gerektirdi¤i niteliklere
ve mesleklere göre s›n›flara ay›rmak.
Sosyal hak ve yard›m nitelikli ödemeler: Memurun görev
ve derecesine bak›lmadan yap›lan, eflitlikçi ödemeler,
maafl›n unsuru.
Sözleflmeli personel: Kamu personeli içerisinde yard›mc›lar
kategorisinde yer alan, sözleflme ile çal›flt›r›lan, istihdam
biçimi aç›s›ndan geçici; iflin niteli¤i itibariyle tâlî görev-
leri yürüten kifliler.
Subay: Türk Silâhl› Kuvvetlerinde görev yapan, aste¤menden
mareflale (büyük amirale) kadar rütbeyi haiz olan asker.
Sürekli iflçi: Kamu personeli içerisinde yard›mc›lar kategori-
sinde yer alan, tahsis edilen sürekli iflçi kadrolar›nda be-
lirsiz süreli ifl sözleflmeleriyle çal›flt›r›lan kifliler.