Literaturuli Meskheti - September 2018

“დადგით მესხეთში აკვნები, აღზარდეთ კვლავ რუსთაველი” გიორგი ლეონიძე
№9 (237)
სექტემბერი
2018 წელი
ფასი 40 თეთრი
გამოცემის მეოცე წელი “LITERATURULI MESKHETI” “ЛИТЕРАТУРУЛИ МЕСХЕТИ”
სპეციალური გამოშვება
დიდი სახალხო დღესასწაული შოთაობა-2018
მოგესალმებით! ზეგარდმო არსნი სულითა ყვნა ზეცით მონაბერითა, მასშტაბით, საზეიმოდ აღინიშნა გენიალური ქართველი
მინდა ასპინძელებს, მესხებს და მთელ საქართ- ჩვენ, კაცთა, მოგვცა ქვეყანა, გვაქვს უთვალავი ფერითა, პოეტისა და მოაზროვნის შოთა რუსთაველის 800 წლის
ველოს მივულოცო შესანიშნავი სახალხო დღესასწა- მისგან არს ყოვლი ხელმწიფე სახითა მის მიერითა.” იუბილე. იმავე წელს საქართველოს მთავრობის დადგენი-
ული „შოთაობა-2018”, რომელიც ყველა ქართველისა „ვეფხისტყაოსანი” მეგობრობის, სიყვარულის და ტო- ლებით დაწესდა „პოეზიის სახალხო დღესასწაული – შო-
და საქართველოში დაბადებული ადამიანებისათვის ლერანტობის საუკეთესო ლიტერატურული ნიმუშია თაობა’’, რომელიც აღიარებული იქნა როგორც ქვეყნის
საამაყოა და მსოფლიო ლიტერატურის ერთ-ერთი მთელს მსოფლიოში. უპირველესი სახალხო დღესასწაული და ამ დღიდან მოყო-
უმნიშვნელოვანესი წარმომადგენლის, XII საუკუნეში „შოთაობის” სახალხო დღესასწაულის აღნიშვნა ასპინ- ლებული, იგი ყოველწლიურად იმართება ჩვენს მუნიციპა-
მოღვაწე ქართველი გენიალური პოეტისა და მოაზ- ძის მუნიციპალიტეტში შემთხვევითი არაა, რადგან პოეტი ლიტეტში.
როვნის შოთა რუსთაველისადმია მიძღვნილი. „ვეფხისტყაოსანში” მიგვანიშნებს მის მესხურ წარმომავ- კიდევ ერთხელ გილოცავთ მნიშვნელოვან სახალხო
შოთა რუსთაველის პოემა „ვეფხისტყაოსანი” ქარ- ლობაზე – „ვწერ ვინმე მესხი მელექსე მე რუსთველისად დღესასწაულს „შოთაობა-2018”-ს და გისურვებთ მშვიდო-
თული კულტურის გვირგვინია, რომელშიც ზედმიწევ- ამისა”; „მე რუსთველი, ხელობითა ვიქმ საქმესა ამა დარი”. ბას.
ნითაა ასახული ქართველი ერის სიყვარული უფლის, სიტყვა „რუსთაველი” უკავშირდება მესხეთის რუსთავს,
ქვეყნის და მოყვასის მიმართ. რომელიც მდებარეობს ასპინძის მუნიციპალიტეტში. როსტომ მაგრაქველიძე,
„რომელმან შექმნა სამყარო ძალითა მით ძლიერითა, 1966 წელს მესხეთში, ციხე-ქალაქ ვარძიაში, მსოფლიო ასპინძის მუნიციპალიტეტის მერი
გალაკტიონ ტაბიძე
ჩვენი დრო ისევ რუსთაველს ელის
ძველ სასახლეში ვეფხის ტყავებით გამშრალთა ცრემლთა ნაწამწამარი,
ფარავდა ვინმე გობელენს, მანდილს, მოეფინება მთელი სამუმი .
შვენოდა იგი ფერ აყვავებით
აქ სადარბაზოდ მოსულ ავთანდილს. არაბეთიდან მოსული მონა
სდგას, მოიტანა შორით ფარისი
ელავდა, როგორც ზმანება წუთის, და სპარსეთიდან ლექსების კონა,
ზურმუხტი, ლალი და იაგუნდი, მიმოდის როგორც ტოტი ქარისი.
ძველი ნანგრევი ვნახე გეგუთის
და, უხმო დროო, შენ მომაგონდი. შორეულ დღეებს მახლობლად უზის
მცოდნე ჰაფიზის, მცოდნე გაზელის,
გამოჩნდა მაღალ სვეტთან თამარი, ცივი ოცნება შხეფავს აუზის,
რეტროსპექტივი, ლანდივით ჩუმი, ჩვენი დროც ისევ რუსთაველს ელის.
განცხადება
მიმდინარე წლის 29 სექტემბერს ციხე-ქალაქ ვარ- თა ნამუშევრების, მხარის მხატვართა ნახატების,
ძიაში გაიმართება ტრადიციული სახალხო დღე- ახალი წიგნების გამოფენა-გაყიდვა, სპორტული
სასწაული სანახაობები, გაზეთ „ლიტერატურული მესხეთის”
მიერ გამოცხადებულ ლიტერატურულ კონკურსში
„პოეზიის დღე — შოთაობა” გამარჯვებულთა დაჯილდოება, ასევე წიგნის –
სახალხო დღესასწაულზე მონაწილეობას მიიღებენ „მესხეთი ქართულ პოეზიაში” წარდგინება და სხვა.
ცნობილი ანსამბლები, რეგიონის შემოქმედებითი დასაწყისი 12 საათზე. გთხოვთ მობრძანდეთ.
კოლექტივები, მოეწყობა ხალხური რეწვის ოსტატ- ასპინძის მუნიციპალიტეტის მერია
„ამოა, რომე კაცი კაცს ამოსა ეუბნებოდეს!

მან გაუგონოს, რაცა თქვას, არ ცუდად წაუხდებოდეს,
ცოტად ეგრეცა დაუვსებს, ცეცხლი რაზომცა ხდებოდეს.
დიდი ლხინია ჭირთა თქმა, თუ კაცსა მოუხდებოდეს”
შოთა რუსთაველი
2 ლიტერატურული მესხეთი 2018 წელი, სექტემბერი
მგლოვიარე ვაჭრები ტარიელის, როგორც 344); ტარიელი ასე მსჯელობს: “ლახვარი მეცა შინაარსს. ის არ გულისხმობს, რომ ვინმეს
მურმან თავდიშვილი, მეფეთ მეფის, წინაშე ფეხზე დგანან, მაგრამ ცნობასა და გულსა” (შანიძე აკაკი, ვეფხისტ- მართლა იწვევენ თავისთან. მაშ, ეგ გახლავთ
პროფესორი, ფრაზა მაინც ასეთ სახეს იღებს: “ზე ადგეს და ყაოსნის სიმფონია, თბილისი, 1956, გვ: 344); რიტორიკული მოწოდება, რომელიც აღსრუ-
საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტი მოახსენეს. . .” (რუსთველი, ვეფხისტყაოსანი, ასევე, გულსა და გრძნობათა კორიანტელთან ლებას არც კი გულისხმობს (იმთავითვე არ
სოლომონ ყუბანეიშვილის გამოცემა, თბილი- არის დაკავშირებული ეს ლახვარიც: “რა ლახ- გულისხმობს).
ქართულ ხალხურ ზღაპრებში შემორჩენი- სი, 1956, გვ. 1796). ვარი გულსა მეხოს” (შანიძე აკაკი, ვეფხისტ- გავსინჯოთ საამრიგო მაგალითები:
ლია ძველი მეტყველების კულტურის (უზუ- ერთობ საინტერესოა პოემაში ნახმარი ყაოსნის სიმფონია, თბილისი, 1956, გვ: 532); ავთანდილი მნათობებს ხშირად ასე მი-
სის) მკაფიოდ გამოხატული მყარი ფორმულა. ტერმინი ლახვარი. ერთ პერსონაჟს გული ისე ექცა, “ვითამც მართავს: “მოდი, ასპიროზ, მარგე რა...
იგი ასე გამოიყურება: იყო და არა იყო რა. ყველაფრიდან ჩანს, რომ XII-XIII საუკუ- რამე ჰკრეს ლახვარი”(შანიძე აკაკი, ვეფხისტ- ” (რუსთველი, ვეფხისტყაოსანი, შანი-
ამ ფორმულით იწყება ყველა ზღაპარი. ნეებში ლახვარი მოძველებული იარაღია და ყაოსნის სიმფონია, თბილისი, 1956, გვ: 845); ძე-ბარამიძის გამოცემა, თბილისი, 1966,
ჩვენი ეროვნული ეპოსის თხრობითი ნა- მას არავინ ხმარობს. პრაქტიკულად იყენებენ სწორედ ამგვარი ვითარებაა სხვაგანაც: “შენ გვ.962).“მოდი,მარიხო, უწყალოდ დამჭერ
წილიც ამ ფორმულით იწყება: „იყო არაბეთს შუბს. მართლაც, შეტაკებებში ყველგან ეგ სა- ლახვარი სხვა გესობის” (რუსთველი, ვეფხის- ლახვრითა შენითა!”(რუსთველი, ვეფხისტყა-
როსტევან...” (რუსთველი, ვეფხისტყაოსანი, ხელი ტრიალებს: “კაცს შუბი ვჰკარ, ცხენი და- ტყაოსანი, შანიძე-ბარამიძის გამოცემა, თბი- ოსანი, შანიძე-ბარამიძის გამოცემა, თბილისი,
შანიძე-ბარამიძის გამოცემა, თბილისი, 1966, ვეც” და ა.შ. მაგრამ სასაუბრო მეტყველებაშია ლისი, 1966, გვ. 1017). 1966, გვ. 961).“მო, ზუალო, მომიმატე ცრემ-
გვ. 23). ლახვარი.სხვათა შორის, დღესაც, ავტომატ სიტყვის მასალადაა გამოყენებული ეგ ლი ცრემლსა!” (რუსთველი, ვეფხისტყაოსანი,
ეს ბუნებრივიცაა. თუ გავითვალისწი- “კალაშნიკოვისა” და ატომის ეპოქაში ქართვე- ცნება ამ შემთხვევაშიაც: “დადვა კეშანი შანიძე-ბარამიძის გამოცემა, თბილისი, 1966,
ნებთ, რომ პოემაში ზღაპრის არაერთი ხერხი ლი ასე მსჯელობს: “კაცმა ფარ-ხმალი არ უნდა ლახვარმან” (შანიძე აკაკი, ვეფხისტყაოსნის გვ. 959).“მო, მთვარეო, შემიბრალე!..” (რუსთ-
და კომპონენტია გამოყენებული. მაგალითად, დაყარო”. არადა, ამის მთქმელ დღევანდელ სიმფონია, თბილისი, 1956, გვ: 835); იგივე ვი- ველი, ვეფხისტყაოსანი, შანიძე-ბარამიძის გა-
უმცროსი გამარჯვებული ძმის მოტივი (ნეს- ქართველს არც ფარი და არც ხმალი ხელში თარებაა აქაც: “დღეს საწუთრომან ლახვარსა მოცემა, თბილისი, 1966, გვ. 964).
ტანს ეძებს უფროსი ძმა ტარიელი. მას არაფე- არასოდეს სჭერია! სწორედ ასე მოძველებუ- მიმცა” (შანიძე აკაკი, ვეფხისტყაოსნის სიმ- ნამდვილ მისვლა-მოსვლაზე არც აქ არის
რი გამოსდის; შემდეგ შუათანა ძმა ფრიდონი ლია რუსთველის დროს ლახვარი და იგი სიტყ- ფონია, თბილისი, 1956, გვ: 715); “კაცი ცრუ ლაპარაკი: “მიდი, უთხარ: ნუ გამწირავს”
ცდის ბედს. არც მას გამოუვა რაიმე. ბოლოს ვის მასალად, უზუსის ელემენტად ქცეულა. და მოღალატე ხამს ლახვრითა დასაჭრელად” (რუსთველი, ვეფხისტყაოსანი, შანიძე-ბარამი-
„ჯერთ უწვერული” მესამე, უმცროსი, ძმა წავა ყურადღებას იქცევს შემდეგი გარემოება: (შანიძე აკაკი, ვეფხისტყაოსნის სიმფონია, ძის გამოცემა, თბილისი, 1966, გვ. 964). ასევე,
ნესტანის საძებრად და წარმატებას იზეიმებს); არავითარ მისვლა-მოსვლას არ გულისხმობს
დევისა და დევის ქვაბის მოტივი (ტარიელი და ეს ფრაზა: “შენთვის ხელქმნილსა ტარიელს
ასმათი დევებს ამოხოცავენ და დევის მღვიმე-
ში დაიდებენ ბინას; ავთანდილი აქ გაიცნობს ძველი მეტყველების კულტურის ამბვითა, მო, ალხენიე!” (რუსთველი, ვეფხისტ-
ყაოსანი, შანიძე-ბარამიძის გამოცემა, თბილი-
(უზუსის) ელემენტები
ასმათს. ქალი დაეხმარება სტუმარს სახიფათო სი, 1966, გვ. 1271).
“დევის”, ტარიელის, გულის მოგებაში და ა.შ.); ზუსტად ამავე ფუნქციას ასრულებს ზმნა
კიდევ ერთ ელემენტს დავასახელებთ: ქარ- “მომკალ”. ამ სიტყვა-მოწოდების წარმოთქმი-
თულ ზღაპრებში ერთმანეთზეა გადაწნულ- სას სიკვდილს არც ვინ აპირებს. ესეც ერთგ-
გადახლართული წყვილის დაქორწინება და სა-
ხელმწიფო ტახტზე დაჯდომა. ასეა პოემაშიც:
“ვეფხისტყაოსანში” ვარი რიტორიკული შეკითხვაა.
გავსინჯოთ ამ რიგის ნიმუშები:
რაწამს დაქორწინდება ავთანდილი, იმწამსვე “მომკალით,ლარი დავლიოთ ან აკიდებით,
მეფედ ცხადდება; ტარიელი რაწამსაც იქორ- ან ტენით” (რუსთველი, ვეფხისტყაოსანი, შა-
წინებს ნესტანზე ინდოეთში, იმწამსვე ტახტ- ნიძე-ბარამიძის გამოცემა, თბილისი, 1966, გვ.
ზე ადის; შვიდ სამეფოდ გაშლილ ინდოეთს 621).“მომკალ, კაცსა სიცოცხლისა სწორად
ბატონ-პატრონად ევლინება და ა.შ. რაცა მოეხმაროს!” (რუსთველი, ვეფხისტყა-
ძალიან საინტერესო უზუსური მოვლენაა ოსანი, შანიძე-ბარამიძის გამოცემა, თბილისი,
გამოთქმა ადგა.ეს ერთგვარი სასიგნალო ტერ- 1966, გვ. 745).“ინდო-ხატაელთა ამბავშიც”
მინია, რომელიც სულ არ გულისხმობს იმას, იგივე ხერხია მომარჯვებული, რაც კიდევ ერ-
რა შინაარსსაც ატარებს. ესე იგი, სადაც წე- თხელ ადასტურებს, რომ ესარის ერთი და იმა-
რია ადგა, ყველგან და ყოველთვის როდი აღ- ვე ავტორის სტილი: “მომკალ, ქალსა თავ-მოხ-
ნიშნავს ამგვარ მოქმედებას. უფრო სწორად, დილსა თუ მზე ვითა ეურჩოსა” (რუსთველი,
იგი გამოხატავს სიგნალს, ძახილს, შეტყობი- ვეფხისტყაოსანი, სოლომონ ყუბანეიშვილის
ნებას. რომელიღაც ზღაპარში ასე უცნაური გამოცემა, თბილისი, 1956 გვ. 1790).
უზუსური ფორმულაც კი წამიკითხავს: ადგა ამ ვითარებაში მომკალ სიტყვის მასალაა
და ადგაო. და უნდა წავიკითხოთ ასე: მომკალით, თუ მარ-
ეჭვი არაა, პირველი ადგა სასიგნალო ერ- თალი არ ვიყო!
თეულია, წმინდა წყლის უზუსია, ხოლო მეორე ქართველებს გვაქვს ერთი უცნაური ფიგუ-
მართლა მოქმედებაა, მართლა წამოდგომაა. რა, რომელიც, ეჭვი არაა, უზუსის ფარგლებში
ქართველი იტყვის: ადგა და უთხრა. საგუ- შემოდის. ეგ ჰიპერბოლური თქმა ასე ჟღერს:
ლისხმოა, რომ წინ არსად არის ნაჩვენები, რომ ცა ქუდად არ მიაჩნია და დედამიწა - ქალამნად.
მოქმედი პირი ზის, და, თუნდაც იჯდეს, რა- ერთი პირობა, კაცი იფიქრებს: რაც აქ წე-
იმეს თქმის წინ რა საჭიროა ადგომა? ოღონდ რია, მართლაც ასეა, რომ აქ უარყოფითი წინა-
აქ “ადგა” უზუსური ელემენტია და სიტყვის დადება გვაქვს.
პირდაპირ მნიშვნელობას როდი გულისხმობს. სინამდვილეში ეს გახლავთ ფორმალური
ამის კარგი პარადიგმული მაგალითი (ფორმობრივი) უარყოფა, რაიც საწინააღმდე-
მოიპოვება რუსულ მეტყველებაში. “ადგა გოს გულისხმობს: ისე გათამამებულია, რომ
და უთხრა” რუსულად ასეთ სახეს მიიღებს: ცა ქუდად დაუხურავს და დედამიწა ქალამნად
“взялисказал”. დააკვირდით, რუსულ უზუსში ჩაუცვამსო. კიდევ მეტი, ჰიპერბოლა მოით-
“ადგა” ჩაანაცვლა სხვა ზმნამ. ეგ არის “взял”. ხოვს პლუსის ნიშნის მიმატებასაც. ისე გათა-
მაშ, ასე: “აიღო და უთხრა” ან კიდევ “აიღო მამებულია, რომ ცაც კი აღარ მიაჩნია ქუდად
და მოკლა”, “აიღო და ესროლა”. და დედამიწა – ქალამნადო!
სინამდვილეში კი არავინ არაფერს იღებს. მაშასადამე. სინამდვილეში გვაქვს ასე-
ამ მხრივ საინტერესო მაგალითი გვაქვს თი გაგება: ეს კაცი ისე გათამამებულია, რომ
ავთანდილისა და ასმათის პირველი შეხვედრის ქუდად ცაც კი ეცოტავება და ქალამნად – დე-
ეპიზოდში. სპასპეტს აქვს დიდი სათხოვარი: დამიწა. მაშ, შინაარსობრივად წინადადება
ასმათი მას ტარიელის ამბავს უნდა მოუყვეს. დადებითია, არა უარყოფითი, თუმცა ფორმით
ამიტომაც “ჯერთ უწვერული” ქალს დაუჩო- უკუთქმითსა ჰგავს.
ქებს, მუხლმოდრეკილი ევედრება. ფრაზა ამჟ- სწორედეს ქმნის დიდ ეფექტს, დიდ მხატვ-
ღავნებს უზუსურ მოვლენას: რულობას, მოულოდნელობის განცდას.
ცრემლ-დენილი შეეხვეწა, ადგა, მუხლნი ამთარგზე ააგო რუსთველმა ოთხი ფრა-
მიუყარნა(რუსთველი, ვეფხისტყაოსანი, შანი- ზა, რომელთა ფორმობრივ-შინაარსობრივი
ძე-ბარამიძის გამოცემა, თბილისი, 1966, გვ. “შეუთანხმებლობა” ბევრ ცნობილ მეცნიერს
246). დაუძლეველ პრობლემად ექცა.
ჯერ ერთი, იმ დროს ავთანდილი არც იჯდა ტარიელმა ნესტანის მიერ ნაჩუქარი ოქ-
და არც იწვა; მეორეც, რომც მჯდარიყო, თუ როს სამკლაური მოიხსნა, აკოცა და გულიც
მუხლის ჩოქებზე იყო დასადგომი, ადგომა წაუვიდა, მკვდარს დაემსგავსა. აქ ავტორი მი-
რაღა საჭირო იქნებოდა?! მაგრამ საქმეც ის აყოლებს ძალიან საინტერესო ფრაზას:
არის, რომ უზუსურმა მოვლენამ ეგ ლოგიკა ასრე წვა, რომე არ ჰგვანდა მკვდარი სამა-
არ იცის, ის მყარი სამეტყველო ადათია, წესია, რის კარისა.
რაც საუკუნეების წიაღ შეიმუშავა ენამ და ემ- პროზის ენაზე: ტარიელი ისე იწვა, რომ მას
სახურება მეტყველების გახალისებას, გამრა- არ ჰგავდა სამარის პირას დასვენებული დასა-
ვალფეროვნებას, გაცოცხლებას. ნახ. მიხაი ზიჩისა
მარხავი მკვდარი.
მაშასადამე, “ადგა, მუხლნი მიუყარნა” მაშ, წინადადების ფორმა უარყოფითია,
წმინდა წყლის უზუსია! ოღონდ შინაარსი არის არა მხოლოდ დადე-
ამგვარი ფორმალური, “ლიტონი” ადგა თუ შუბი პრაქტიკულ ბრძოლაში ისხენიება, თბილისი, 1956, გვ: 162); ერთ-ერთ მნათობს, ბითი, არამედ დადებითი პლუსით. ესე იგი,
სხვაგანაც გვხვდება. პოემაშია: “ადგა, მითხ- ლახვარი გამოიყენება მხოლოდ პიროვნების მარსს, ავთანდილი ეაჯება: “დამჭერ ლახვრი- ტარიელი ისე მაგარი მკვდარი იყო, რომ ჩვე-
რა” (რუსთველი, ვეფხისტყაოსანი, შანიძე-ბა- სულიერ-ფსიქიკური მდგომარეობის ასასახა- თა შენითა!” (შანიძე აკაკი, ვეფხისტყაოსნის ულებრივ მკვდარს, სამარის პირას დროებით
რამიძის გამოცემა, თბილისი, 1966, გვ. 378). ვად. სიმფონია, თბილისი, 1956, გვ: 960); სხვაგან დასვენებულსაც კი, არა ჰგავდაო. სხვაგვა-
რუსულად რომ გვეთარგმნა ეგ ადგილი, ვნახოთ საამრიგო მაგალითები: წერია: “ლახვარნი ეგე ვით დაგაღონებენ” რად, იგი მკვდარზე უფრო მკვდარი იყოო.
ასეთი რამ გამოგვივიდოდა: “взялисказал”. რუსთველს თამარ მეფის საქებრად დაუწე- (შანიძე აკაკი, ვეფხისტყაოსნის სიმფონია, მეორე შემთხვევა ამგვარია:
ახლა მოვიყვან შემთხვევას, სადაც ავთან- რია სახოტბო “ქებანი”. იგი ისე კეთილხმოვა- თბილისი, 1956, გვ: 365); არის სხვა მაგალი- საჭიროა დაიხატოს მომაჯადოებელი
დილი ფეხზე დგას, მაგრამ ავტორი მაინცასე ნი და ძლიერი ყოფილა, რომ “ვინცა ისმინოს, თები. ყველას ვერ გამოვეკიდებით. მსგავსი სილამაზის ნესტანი, რომლის სახეც უნდა
გვემეტყველება: დაესვას ლახვარი გულსა ხეული” (რუსთველი, არაპრაქტიკული ლახვარი გამოყენებულია დაამახსოვრდეს ტარიელს, რაკიღა ეს იქნე-
ავთანდილადგა, დაუწყო თხრობა სიტყ- ვეფხისტყაოსანი, შანიძე-ბარამიძის გამოცე- კომპოზიტებშიც: ლახვარდაუსობელი (შანიძე ბა ლამაზმანის ბოლო ნახვა. ამის შემდეგ 10
ვისა მქისისა (რუსთველი, ვეფხისტყაოსანი, მა, თბილისი, 1966, გვ. 4). სხვაგან მითითე- აკაკი, ვეფხისტყაოსნის სიმფონია, თბილისი, წელიწადს ვეღარ იხილავს. რუსთველი წერს,
შანიძე-ბარამიძის გამოცემა, თბილისი, 1966, ბულია, რომ რაღაც მოვლენა (ღმერთი) კაცს 1956, გვ: 583); ლახვარსობილი (შანიძე აკაკი, რომ ნესტანსაო “არცა მზე ჰგვანდა, არც
გვ. 1349). ლახვარს მოაშორებს: “მას ლახვარსა მოაშორ- ვეფხისტყაოსნის სიმფონია, თბილისი, 1956, მთვარე” (რუსთველი, ვეფხისტყაოსანი, შანი-
საგულისხმოა მუხლმოყრის სხვა სცენა: ვებს” (რუსთველი, ვეფხისტყაოსანი, შანიძე- გვ: 3); ლახვარხებული (შანიძე აკაკი, ვეფხის- ძე-ბარამიძის გამოცემა, თბილისი, 1966, გვ.
“ადგა, მუხლნი დაუყარნა” (რუსთველი, ვეფ- ბარამიძის გამოცემა, თბილისი, 1966, გვ. 636); ტყაოსნის სიმფონია, თბილისი, 1956, გვ: 522). 525).
ხისტყაოსანი, შანიძე-ბარამიძის გამოცემა, არის ვითარება, სადაც ირკვევა, რომ გულის ამრიგად, ომში – შუბი ან ლახტი, ხოლო თქმულის უარყოფითმა, უკუთქმითმა
თბილისი, 1966, გვ. 1522). სიყვარულით დასაჭრელად საჭიროა ალმასის სულიერი ჭრილობების მისაღებად – ლახვარი. ფორმამარ უნდა მოგვატყუოს.აქ მითითებუ-
ეს უზუსური ფორმულა ჩანს ე.წ. “ინ- ლახვარი და არა ხის ჭოლოკი: “ალმასისა ხამს სიტყვის მასალად, ანუ უზუსის ელემენ- ლია: ქალიშვილი ისე ლამაზი იყო, რომ მის სი-
დო-ხატაელთა ამბავშიც”, რომელიც პოემის ლახვარი” (რუსთველი, ვეფხისტყაოსანი, შა- ტად, მივიჩნევთ გამოთქმას მოდი, რომელიც
ორგანული ნაწილია. ინდოეთიდან მომავალი გაგრძელება 25-ე გვ.
ნიძე-ბარამიძის გამოცემა, თბილისი, 1966, გვ ბევრგან სულაც არ აღნიშნავს მის ნამდვილ
2018 წელი, სექტემბერი ლიტერატურული მესხეთი 3
პოეზია
ხშირად იყო მოშაირე, დადგა დიდი, თეთრი ღამე,
კლარა გელაშვილი დეიდასთან, მისსა კარსა. სული ახლა სონეტს შექმნის,
ამად იდგნენ ქვაბისხევსა გული თუ კვლა სხვასა სჭირვობს, –
რამეთუ მაღალ... შვილით ია, მხევალ ღვთისა, სულ ნეტარ არს, ზეცად შერთვის...
ვინაც შემწე იყო ტაძრის, – წმინდა ნინოს განმანათებ
...კატამონის თბილი ქარი ღირს ხდებოდა მოხატვისა... მიწას ელვამ წყლულ ქმნა მეხით,
ჯვრის მონასტრის ეზოს სჭვრეტდა, საქართველოს აღზევების ნიშან იყო, გამოკვება
– ჩოქვად იდგა მონა ვინმე, და ზეობის იდგა ხანა, მხარემ ღირსი, არა ერთი!...
– სადაურ არს, უცხო, ნეტა?! ბიზანტიით მადლცხებული თავს ეტყოდა: – გრიგოლ ხანძთელს
სახე-ნეტარ, მეტად მშვიდი, კარს ამშვენებს თამართანა. უღვაწია აქა თანა,
არ დამღვრელი მდუღარ ცრემლთა, არაკრაკდა წყარო სიბრძნის, თორნიკეც ხომ ათონს ზედა,
მუნ კაცთაგან დანაკლები ოქროს კვეთით ტაეპს ტეხდა, მესხთ დიდებად წარიგზავნა!..
შეუვსია ყოვლივ ღმერთსა!... გონს მოჰყავდა არეული, შავ მთას მდგარი ეფრემ მცირე,
მომლოცველთან ახეს რაი, – წუხარეს ხამს, ნუგეშს სცემდა. თუნდ, პეტრიწი იოანე!...
ფრესკა იმა მონასტრისა, გრძელი სიტყვის მოკლედ თქმადა მესხურ ფესვზე ამოყრილთა
ჩოქვად ადგას, ხელთაპყრობით, შაირს დასდო დიდი ფასი, კვირტ ვავსე, არ შევამცირე!..
შემთხოვნელი მონა ღვთისა. მარგალიტი აბნია და მადლი უფალს, შემძლემ ქნა რა,
რასა შესთხოვს ნეტავ იგი, გვაკრეფია სიბრძნის ზღვაში. ცხად შევმდგარვარ გზასა მისსა,
მუხლთა კვეთით მართლის მთქმელთა – და კვლავ იტყვი, ღმერთი მადლყოფს,
იოანე დამასკელს და კაცს, უღვთოდგან განაწირსა..
აღმსარებელ მაქსიმესა?! არც როსმე რამ გაუხუნდეს!..
ავთა და კარგთ არა ოდენ
იქვე არს რამ მინაწერი, დღემდე აქვთ კვლადა ცილობა,

გადამტანი ავთა ჟამთა, ყვავი ვარდს კვლავ ეტანების, –
მათგან ერთი სახსოვარი, ბულბულ ქმნადა აქვს პირობა.
შეგვრჩენია დღემდე რამცა: ...რა დაწერა, დაასრულა, მოეფინების რა, კიდე,
-შეუნდოსო, დამხატველსა, მყის მნათობთან წარსდგა ასე, მზე ვარდთა, ნეხვთა, თანაბრად,
ამისასა, შოთას, ღმერთმან! შემოიკრბნენ დიდებულნი, საუკუნეთა აღლუმზე,
მიწერილი არის – „ამინ!’’ დარბაზ იყო ასე სავსე... კვლა რუსთველია თამადა!
და – „რუსთველი,’’ – იმავ ხელთა. საუკუნის ღია კარში
რა შეენდოს, თავს რას ჰყვედრის დიად სულის იდგა მნათე, –
მარგალიტი მესხეთისა?! კითხულობდა სიმთა რხევით, – ბედი მდევარი
იქნებ ხილვით გახდა მსხვერპლი შენივ თქმისებრ, მსგავსს ჰყავს მტერი!
ბარათაშვილის მიხედვით
გრძნობით ნაშალ მეწყერისა?! კვლავ მიიღო დიდებულთა
დრო და ჟამის ულმობელი ნაბოძები ერთი სხვა რამ, –
სრბოლა იცის კაცმან ბრძენმან,
მოვედ მტკვრის პირას, საუკუნის შიშით დაზაფრულს,
გულთ კარნახით მიართმევენ მსურდა, მეხილა... ო, ამაზე ფიქრიც აღარ ღირს!..
განირიდა კუშტი სახე
ძვირფას თვლებში ჩასმულ კალამს!.. რას ვიფიქრებდი, თვითონ დროის გამფლანგველ სოფელს
ამა სოფლის ამომთქმელმან..
საუკუნის ავტოგრაფი წუთისოფლისგან გაძარცვულს თუ დავინახავდი!..
მეგობრობის, სიყვარულის,
ხიდი გასდო ზღვათა შინა, მდუმარებით იდგა ერთხანს,
მასზე ვისაც ასცდა ფეხი, – რადგან გულსა შიგგან მწველი მოვედ, მეგონა, კვლავ მელოდა ძველი ადგილი,
თავსა ხელი წაიშინა!... ვერც პოემით ამოეთქვა!.. თუმც ლბილი მდელოს პოვნა იყო არც თუ ადვილი,
ნება ვით აქვს, ამის მთქმელსა, იმა ტაეპთ შეაფარა აქ მოშიშვლებულს და ფერშეცვლილს ვეფერე მდელოს,
რუსთაველზე ლექსი წეროს?! გრძნობაც, სულიც, ნდომაც, რწმენაც, ვაკვირდებოდი, მაგრამ არ-რა მე არა მეცნო!
დაჯდეს ფიქრად, მისდა მსგავსად, – „ჭირსა შიგგან გამაგრებულს”.
ან აწუხდეს, ან იმღეროს?!... შეეჭირვა აღმაფრენა!...
უნდა ეპყრას, შებედვისას,
ჯირკს გადანაკაფს დასტიროდნენ სხვანი კუნძები:
ზემო ქართლის სანახებზე
ხელში რამე მჭრელი კირქვა, დრომ ვერ იცნო პირმშო თვისი, – ეხ, მტკვარო, მტკვარო, ასეთ ყოფას რით გაუძელი?!
თუცა, მოკვდავს უკვდავისთვის, ტვირთი მისცა მეტად მძიმე, შენ ისევ დუმხარ, რად მეგონა გნახავდი მეტყველს?!
საქებარი ეთქვას, ვინ სთქვა?! არ ისმინა ღაღადისი!... ვაჟას კლდესავით, სცადე, ენა აიდგა ერთხელ!...
ერთი კუთხის, ერთი მიწის დაჯდა ფიქრად, ცხადყო რაც კი
შვილები ვართ, გულს მყოფს რაცა, ღვთისა ნებით დუღდა შიგგან, ნუთუ ამდენის თვითმხილველი კვლავ დუმილს შესძლებ!..
ჩვენს სოფლებს რომ ერთი მთა ყოფს, ახლა იქნებ გაცლა სჯობდეს, რატომ მეგონა ეგ ტალღები მე ყოვლის შემძლე?!
იწოდები ორფოლადა... სად არა სჯობს, კაი ყმისგან?! როცა მტანჯავდა, იქ, საფლავში, მე ქართლის ბედი,
როს რუსთველის სიბრძნეს ვწოვდით, დრო ვალშია! – დაუბრუნებს, ყოფნა-არყოფნა, ყოველივე ერთია შენთვის?!
კითხვას ვსვამდით, – იდგა სადა? ახლა გულს აქვს ჭმუნვა სხვაი,
– ა, იმ მთას რომ გადაივლი, მისი ბედი არ ემგვანა,
საათიც კი უნდა, რადა?!
მტკვარი შეჩერდა, გაფერმკრთალდა, შექანდა, შედრკა,
ვით გასრულდა პოემაი... მერე აზვირთდა, აიქოჩრა, მოაწყდა ნაპირს,
ასპინძას ხვდა ესე მადლი, –
...და ორი გზის გასაყარზე, შეათამაშა, შეარხია სხეული ერთობ, –
ზე დაარწო აკვანს შიდა
და სამყარომ მწუხრი სული, ვარძიასთან კვნესდა ქარი, მოთქმა დაიწყო შვილდაკარგულ დედისებრ განცდით:
მესხეთიდან დაიმშვიდა!... მარჯვნივ უფლის სახე ედგა,
მეც იქიდან აყოლილი, მარცხნივ კიდე, მზის სადარი... – უტყვი მიწოდე, საუკუნის წინათაც, მახსოვს,
ხილვა დღემდე დამსდევს თანა, ერთი დაწვას პირდებოდა, ამაოებას დასცინოდი სოფლისას, მაშინ,
ხან იყალთოს ჩრდილში ვნახე, მაშ ილტვოდა მისდა, რადა?! მაშ რა გეგონა, აღუვსებელ მოდგმათა შორის
დამაჩოქა ხან გრემთანა!... გულს რად სურდა ტანჯვის გზაი, გამოჩნდებოდა საწყაულის აღმსები კაცი?!
შევითვისე, შევიხორცე, მიზეზ იყო ძნელი, თქმა და...
აქ დავტევდი მეტსა, რადა? მეორე კი, სასოებით
ამოთქმა მით დავიჭირვე, –
ანდაც მეფენი, სხვათ დიდების მნატრნი და მრტაცნი,
გულს რომ იკრავს უძღებ შვილთა, – შეშინდებოდნენ მიწად ქცევის შიშით და განცდით?!
ვერვინ მიცნო დაჭრილადა!..
მოლოდინით სავსე თვალით კვლავ მტკვარი მქვია და რადგანაც თქვენსა ხელს იცვლით,
მერე კოხტაგორას ვნახე, –
ცოტნეს ეჯდა შოთაც გვერდსა, მოპყრობილი იყო მისდა... სწორედ ამიტომ ჩემზე უკეთ ირეცხავთ სირცხვილს!!!
თავდადებით, სიყვარულით, სიყრმიდანვე რწმენა ღვთის და
უტოლდება კაცი ღმერთსა!... ჰქონდა, პყრობდა მისდა შიში ... მტკვარი ბორგავდა, ვერ ვისმინე, კიდევ რა ითქვა,
ქვაბისხევის მონასტერში და გზა ნეტარ, იყო ესე, თუმც მის წისქვილზე ჩვენი ყოფა მაინც დაიფქვა.…
ფრესკა ადევს კედელს ქვისას, არცა უცხო, არცა სხვისი...
შემრცხვა, ადამის მოდგმის ცოდვებს ვყვედრიდი რადა?
გვერდით უდგას შოთა ნათელს, – ჯერდებოდა აზრი სხვათა,
ჩვენ, გონიერნი, მის დინებას მივყვებით სადა?!
ია ჯაყელს, – დედას მისას... მეფეთ-მეფეც ბჭობდა მასზე,
ჯაყელები ტაშისკრამდე დაისერა ღამე ჭმუნვით
ბატონობდნენ სამცხე-კლარჯეთს, და გადაწყდა ესე, ასე: ზარების ხმაზე შეფრთხიალდა გუმბათზე მტრედი,
მფარველობდნენ მამით ობოლს, – სამსახური ქვეყნისაი ადევნებია ტატოს მერანს ქართლისა ბედი!...
შოთა იდგა ბიძის კარზე... უმჯობეს არს, რაი, ღვთისად?!
რა, დეიდაც, გადმოცემით, დაუბრუნოს ვალი იგი,
ქვაბისხეველს ჰყავდა ქმარსა, – რაიც, ნიჭად, მუნვე მისცა..
პოეზია
მსუბუქი და...მიწაზე მძიმე. ძალმოსილება და სიდიადე. დამპყრობელის გზას რომ მიუშვი.
სანდრო ბერიძე ვითვლი თითებზე სიხარულში გაცვლილ
იარებს,
უჩინმაჩინმა გათიბა ჭალა,
ძლეულს და მძლეველს ერთად უყელა.
რადგან ცხოვრებამ
პოდიუმი შემოგთავაზა,
მეგონა მიშალ-მოშალა, მიჩალ-მოჩალა ნუ გეშინია, უფალია თავად ჟიურში.
საით? რწმენის ნაკვერჩხალი აალდებოდა. და ნაცნობ-უცნობ გზას გაუყენა. წაიღო ოხრად
ნუთუ იმიტომ საუბრობს ძუნწად საფლავის აბრა,
ყოველთვის უნდო ბედისწერამ სიცოცხლის მანკო,
მორჩილივით ღმერთს ვეზიარე, მიეხუტება ხსოვნაში ქარი.
ქართველთათვის, ყოველთვის ურგი, რომ ამ პროგრესში უღმერთობა დამბრალებოდა?... იყო. იცხოვრა. წავიდა. გაქრა. წასასვლელ დღეთა, (ჰორიზონტზე),
ყოფილა, სხვები სხვების ბედს, იყო. იცხოვრა. და... აღარ არი. რიგი თხელდება.
არის როგორც ჩემსას, სიცილით წერენ, მავანის გულში კვლავ ალაგია მოდი,
და იქნება სპარსი და თურქი. სიკვდილი ისევ მდევარია... კითხვა, იჭვის და ყოყმანის ტოლი, მე და შენ,
რა არგო თვალბასრს სიცოცხლე გარბის... სჯობია ვინ-ვის: ლოდზე ლაქია თავხედურად ვიცეკვოთ ტანგო,
ბრმის ქველობამ, წყალობამ ყრუსმა?... ვდგავარ წრიულზე, თუ მეფე, შავი ლოდის ქვეშ მწოლი?
ქრისტეს სახელით გვაბალახა, ვაჩვენოთ სიკვდილს, როგორ უნდა გათავხედება.
წაგებული ომების მერე, ჟამი შლის ყოველს და ატიალებს
გვაძოვა რუსმა. საწყლად გატეხილ გულითა და... ქრება უდროო, ქრება დროული.
დავპატარავდით, გადახსნილ წარბით. ბრუნავს, ტრიალებს, ბრუნავს, ტრიალებს,
ვახტანგ ღლონტს
დავჩიავდით, შეუცვლელობით იდუმალება საწუთროული.
დავდნით, სიკვდილია მხოლოდ შექების,
ვიკელით. დაგჩემდა ცრემლი და სატირალი,
უარესს ველი მე უსულო ამერიკელით.
ყრუთათვის ყრუა იესოსი ჩამოძახილი. უჭირთ პოეტებს გზაზე მოლაყბე ყბები გელიან.
თქმა საძნელოა,
როცა ამას ვწერ, არ გაგიკვირდეს გასაკვირალი,
უთქმელობა არც არ ეგების, უჭირთ პოეტებს-სულით ეულებს,
ორიათასშვიდი წელია, ცხოვრება ხმელი ჩალა გახდა, ხალხი – ნახირი. შური ჭორივით ძველზე-ძველია.
სიცივემ ზეცის კარი მიქოლა.
დაიმახსოვრე, გინდ მაუზერი დაიხალე, გინდა – ნაგანი, ნუ გაექცევი ჭირს და ვაიმეს,
ჩვენი სახით ლუკმას ელიან. ჟამი ისე ხვრეპს ათასწლეულებს,
არც გა-სამება სრულია და... სევდის მინდორზე მაინც დათბება,
საით? თითქოს იყო და არა იყო რა.
არც გაორება. დაგაბრალებენ ისეთ რაიმეს
მაშ, საით? დადის ბირთვული ნისლი ძუნძულით,
მამღვრევს სამყარო, შმორიანი, რომ გიჟად ყოფნა მოგენატრება.
ვის მივენდოთ? ვინაა მცველი?... შენდება ნელა ოზონის ოდა.
როგორც საკანი, ტკივილმომყვანი დღეთა ძეგლები
ეს უპასუხო კითხვები გვჭამს შვიდასი წელი.... გისოსს გარედან ენას მიყოფს კახპა ცხოვრება. დგას კითხვისნიშნის ქვეშ მობუზული,
თუკი არ გვექნა ერთი პირი და ერთი ჭკუა, მაინც ჩაყლაპა ლეთას მდინარემ,
მასკარადთაგან ზნეობა – დროის მარადი მოდა.
ვიქნებით ასე გაკვეხილი ვეშაპებს შუა. ინანებ, ბედს თუ არ გაეცლები,
ცრემლის წვეთად არ ღირს არც ერთი, გახუნდა ხიბლი სხივთა კიაფთა,
გაეცლები და მაინც ინანებ.
ხარობს ხორხოცი, მყრალი ფსკერის ფსკერზე ალიონს კვამლის ასდის ალ(მური).
საყვედური დასულთა. კახპა ქალივით ჩამოიაფდა, ჯერ გადარჩენა როგორ გახარო,
მე ეს გარემო, მომკლა იმედმა გრძელი მერეთი.
მთვარე – ბებერი და ბანალური.
საფარსე და საჯამბაზეთი, დაითოვლება მალე სამყარო
ფიქრი სამიწე და სატიალო, გულს ალიყური გონმა აჭამა,
დასანახადაც აღარ მინდა... ამდენი მწარე სისულელეთი.
ლენგის ლაშქარივით მომესია. წევს კამეჩივით ჟამი აშართა.
ისე გამძულდა. სიკვდილით ხსნაში რაა ხეირი,
პროფან-პორტალებზე დავყიალობთ, რა დროს მთვარეა...მთვარეს ადამმა,
მე და მიამიტი პოეზია. ეს ნაცნობი გზაც გაცვდა ძირძველი,
დაადგა ფეხი და...დააშარდა.
ჟამის იარაა თუ ჭრილობა, ქაჯებმა მაშინ ნახონ სეირი
ობოლ რომანტიზმს გზა აერია,
ტკივილს ვერ აშუშებს ნარ-ეკალი. ტელევიზორი - ტროას ცხენი სასაცილოა ფიქრი ლექსებზე. ბოლომდე თმენა თუ შეიძელი.
მხვდება რეკეტივით გულგრილობა, ტანჯვაში მოსკდა გრძნობა იმხელა,
ახლა სხვა დროა...სხვა ჰაერია,
მკვლელი, მძარცველი და წამლეკავი. ჟესტები ყველა, წაილეკება ფიქრის ტყე-ტევრი.
ესეებს წერენ მერსედესებზე.
ახლა სატირალშიც არ ტირდება ცივილური, გვერდზე მივყარე, ცაზე ფარფატებს სევდის სიმღერა,
ცრემლი, თვალზე წყალად მიღვარული. დგას ბაირამი ახირებულთა,
ქცევას მოგონილს, ეგუება ვეღარც ეთიკა. სულის ყველაზე დიდი შედევრი.
გონიერებისკენ ნაპირდება, უფერო ფერით ცა შეფერადდა.
მე ურბანიზმის ურჩი არ უყვართ ნეტარ გადიებს,
გასულელებული სიყვარული. ერთჯერადობა – გაღირებულდა,
შლეგს უნდობარად უმზერს უფალი.
დიდი დასაბამის იქეთიდან,
პოეტს რა ამაოდ უდავია. ცხოვრება მაინც არ გაპატიებს
კვერთხი ზნეობის და სიკეთისა, ყველა ტკივილი თუ დაუფალი.
ხელში უზნეობას უკავია. ბედისწერას ვინ დაემალება,
მართალს უსამართლო მემართლება, ეშმას ბორბალი ტრიალებს ნელი.
ლამის გავგიჟდე და შევიშალო. ლექსის კოცონზე წვა და წვალება
გულო, რა სიკვდილი გემართება, ნეტარებაა აუტანელი.
გულო, ცრემლები არ შეიმშრალო. სიკვდილი მზეზე ცეკვავს ამაყად,
კენტად გახიზნულა სამართალი, ნათელს იმედი ნელა უქრება.
ბედშავს დევნილობა არ აცილდა.
ეს მერამდენედ გული ამაღამ
ღმერთო, შენი დიდი სადარდელი,
რაღა პოეტებზე განაწილდა. ნერვების ხევში ჩაიჩუმქრება.
რაღა-ღველფს და ხანძარს მიმაჩრდილე, ყველა წასული წყვდიადში გაქრა,
რაღა-ცრემლის ტბაში დამასახლე... წაუსვლელებიც რიგში არიან.
ცაო, მიწას რატომ მიმაშვილე, მწამს მოტირალის ტირილი, მაგრამ
მიწავ, რატომ გა-მა-მა-მა-ძაღ-ლე. ნეტა, სიხარულს რა უხარია?
აწი ცოდვებისგან ვერ დამიცავ, დაგჩემდა ცრემლი და სატირალი,
(არც მსურს ცოდვილისგან სამაგისო). გზაზე მოლაყბე ყბები გელიან.
ამ შენს საგიჟეთში, დედამიწავ, არ გაგიკვირდეს გასაკვირალი
მეტი რაღა უნდა გამაგიჟო.
შური ჭორივით ძველზე-ძველია.
წილი ნაყარია უცილობლის,
რკინის აბიბინდა გზად ჯეჯილი.
ლექსო, მოფრინდი და გულცივობის, დედი
გული დამანახე გაგლეჯილი.
უსუსურობას ქვეყანას ვუმხელ...
ჭლექიან თოვლზე რა უნდა ვნახო ამაზე მეტი.
დედი, ბავშვივით გეძახდი წუხელ
ჭლექიან თოვლზე და ჰაერივით გეძებდი, დედი.
გაწოლილა უჟმური ჟამი, შენს სამყოფელთან ვიდექ ქანდაკად
შავი დღეები მოჯარულან ბოროტ ჯინებად. ღირებულება – გაერთჯერადდა. და გულის ნაცვლად ქვა მიყვაოდა.
სულს მიხუთავს უკვე სიმყრალე
ბაგეებიდან და ზომბირებით ტვინს მიბურღავს თითქოს ნაცნობი გზები აკეცეს, რაც ხანი გადის, დედი, თანდათან,
წვიმებივით მომსკდარი შხამი, ტელეტექნიკა. სათუთი ნერვის თრთოლვა გახევდა. აღარ მეძახი სასაფლაოდან.
თეთრი ღიმილის წასალეკად მიედინება. ნეტა, ამ წუთში, ავტოსტრადებში უფალს დაეძებს, მიდის ცხოვრება მდორე დინებით,
დამძიმდა მზერა უცნაური დარდუბალასი, პირველყოფილ ტყეში მამყოფა, გაშვილებული პოეტის სევდა.
ყოფაც დამძიმდა სიმშრალეთი, მახრჩობს სიმწარე – ეკლად მომხვევი.
ანკარა ფიქრით, ვერ შეგისრულე დანაპირები,
როგორც ცხოვრება. დროის ცელით ვერაცელილით.
მე დავიღალე იმედებით მშიერ ქალაქში, დედი, საფლავში ვერ ჩამოგყევი.
ტელევიზორი – (ეშმას ყუთი), ტანგო
სადაც ზეიმზე სულის სამხობად,
მპატიჟებდა გამათხოვრება. შემოპარულა (ნ. გ.) ზოგჯერ
დრო მდინარეა უთავბოლო, სივრცე-ხიდია, ჩემს ოთახში ტროას ცხენივით.
ხან ვეურჩები, ვინ ვიღაცის ტარიგია,
ტელე-დაცინვა, დროს ხელის გულზე
ხან საშველად უფალს ვუძახი. ტელე-ლექსი, ვინ ვიღაცის ბელზებელი.
სადღაც...რატომღაც... სილიკონის უდევს ეპოქა, სხვა კი არა, თავიც კია
ტელე-პოეტი,
მეც იმგვარად მოვდი-მივდივარ, ბირთვულ ღრუბლებში მიჭიხვინებს ზოგჯერ მოსაბეზრებელი.
ტელეა...ირგვლივ, ყველა სიტყვა სუნთქავს
ჩემამდე ვინაც ამ სამყაროს იყო ტუსაღი. ტელეთი. ვერცხლის პეგასი. იყო ჭირი – ღობის ჩხირი,
ვხვდები სახეებს, ტელე-ტერორი, კლასიკურ პროფილს იყო შორი გზა იმედად.
აუხსნელი ფიქრით ნათოვარს, ტელე-სექსი, კლონის კლიშე გადაებოგა,
ვხვდები სიცრუის დირიჟორთა ვის რაც სურდა იმნაირი
ტელე-პორტრეტი... ბამბის ფიფქივით თოვს ღიმილი სტატუეტკასი. მადლი სხვისთვის გაიმეტა.
დადგმულ არიებს. დამძიმდა ყოფა ამდენ ტელე-სისულელეთი. ახლა ცელოფნის ქარში ფრიალს ამოდ ოხრავ, ამოდ ხვნეში,
ვინ... ვინ მიხედავს.. მოწყენილ ცაზე
ვინ უშველის ამდენ მათხოვარს, ჰქვია მშვენება, არის ღია ორი კარი,
ატომური ნისლი ირწევა, ჭორფლიანმა მზემ
ვინ კიდევ ამდენ გზაარეულს შეიფარიებს?... მონუსხულ ჰაერს მოწამლული გინდა წადი სამოთხეში,
მკრთალი სხივით ზეცა შებოლა. გინდა თავი მოიკალი.
აყრია მტვერი.
სამყარო-საკანი იშვიათობა, ვინც თავისთვის იდიადა
დიდებულია მიშვებული გონის მიღწევა...
მაგრამ მე ვიცი, შენეული, ბრმის თვალითაც დანახულა.
თერმობირთვული ღირს აჩემებად,
შემოდგომის ყვავის კორდები, რისი ანდა, ვისი ვარ მტერი. სული უფლის ჩიტია და
რა საჭიროა მადრიგალი ან ჰიპერბოლა... ხორცი – მიწის ხარახურა.
ელექტროხალათგადაცმული პირს იბანს
დილა... სასაფლაოზე შენ ეს სამყარო შეგიძლია არ ღირს ხვეწნა, არ ღირს დავა,
ყოველდღე თითო მზერით მიბანგო, ცოდვის ორივეა ფარდი.
მოკლულ სურვილს ვუახლოვდები, დადიხარ მოდა, –
ამ შავ ლოდის ქვეშ მეფე მარხია, კარგია ვინც ლოცვად წავა,
უხმო ტირილი კუბოებს რომ გადამხობილა. ყველა დროის სტილი რომ ერქვა.
იმ შავ ლოდის ქვეშ – ურჩი თავადი. არ წავა და... აი, დარდი.
გაზიდეს ფიქრი, მოდი, მე და შენ, ძველმოდური ვიცეკვოთ ტანგო,
ლოდზე ისვენებს ვიღაც ლაქია, ბნელის ვიყავ მეც ამკლებად,
ნება-ნება, რკინის ყორნებმა, ვიდრე ცალ-ცალკე მოგვიწევდეს
ჯერ ცოცხალი და თავისთავადი. მაჩეჩებდა დრო იარებს.
შეღამებია ზეცის კართან ატუზულ იმედს. სიკვდილთან ცეკვა.
ვიდრე ზვიადთა იწვოდა მნათი
ნეტა, ვის გულში შენში ნიამორს ენაცვლება შავი ავაზა, ცხოვრობს ყველა მეტ-ნაკლებად,
და გაჰყვებოდნენ ქარონს გვიანდელს,
ჩემი სევდა აიწონება?... სინაზეს – ჯინი, ცოდვა-მადლით მსხმოიარე.
აზანზარებდა ქვეყანას მათი
საყურესავით
პოეზია
ძუ ლომის, არ ლაჩრისაო – უსასრულობის მდომი, არწივს მთად მყივანს
ქეთევან ჯაყელი „საწუთრო ისე მოკლეა, თანაც ნამეტურ ურცხვი და გაოცდები”,
ღალატად არა ღირსაო”, და უხიაკიც მგონი, და გარეტდები”,
ქეთევან დედოფალს არ ვართ ჩვენ შენი ღირსები, ისე მორჩილიც ვერ ხარ, იტყვი: – რად უკვირთ,
ბუნებამ არ გვაღირსაო, რომ მის განგებას მიჰყვე, რომ ამ ტურფასთვის,
ილოცე სულთა ჩვენთათვის, ვერ გაიაზრე რადგან ქართველთ თავი გვაქვს განამეტები.
ეს რა ჯოჯოხეთს გაუძელ, ღვთის აგვარიდე რისხვაო, მისი სიმაღლის სიღრმე,
იყავი ნეტავ რისაო, ქეთევან! ცის უსასრულო სივრცე,
ქვისაო, კლდისაო... უცხო ნაპირის მქონე, ვაჟაის ამოძახილი
მტკიცედ იდექი, განაგდე, *** სამყაროს ჩუმი გმინვა,
რწმენა უსჯულოთ, სხვისაო, ქალკიდობანი ზღვა სიყვარულის დონე, შენამც მოგიკვდი, სამშობლოვ,
ქეთევან! მე ვარ ანი და ბანი შენ ხარ ანი და განი, ცვედან ქართველთა ხელში ხარ,
მტერი მზაკვარი, ცბიერი ნოეს ქალკიდობანი მისი დიდების მოწმე, ერთმანეთს ხრავენ, ბედშავნი,
შენს ღიმილს ვერ ეღირსაო, სამყაროს დედო-დედა მე ვარ ინანა ღმერთი, მტერი ძმასავით გვერდში ჰყავთ.
უგანე მთვარეს, ერთგული სამყაროს დედო-ზარი, ის კი ანი და ჰოე!.. ამათ სიბრიყვეს უმზერენ,
დარჩი ბოლომდე მზისაო, მაშინ მოგივედ მხსნელად, ჰკვირობენ ყორან-ყვავები,
ქეთევან! როს მოიწია ჟამი *** დაუქინდრიათ არწივებს,
გფარავდა, წინ მიგიძღოდა და როს ინანა ღმერთმა ქალის მკერდივით გაყრია ბორცვები, სირცხვილიანი თავები.
შენ დედოფალი ცისაო, სამყაროს შექმნის წამი. ზღვად აღელდები, ცქერით მოცდები, შენამც გამზევდი, მინდიავ,
მუნ გაგიმზადეს სავანე ის არს ანი და ჰოე, ზედ საყდრებია, ძუძუს კერტები, გულთმისანი ხარ გრძნეული,
და შარავანდი ღვთისაო, შენ ხარ ვინი და განი, მეტისმეტები, თავის რეტები”, მითხარ, – რაობით ვისჯებით,
ქეთევან! მან თავს დაგხურა ზეცა, გამოქანდები, ფრას გაჰკრავ ზეცას, თქვი, – ვისგანა ვართ ძლეული?
მით შარავანდით გვინათებ, მე გაგიმრავლე ბანი, ჩამოუქროლებ მთვარეს გულმეცარს, წამოაფრინა ზეზვაი,
ჩვენ უკუნს, რა გვეღირსაო?! შენ ხარ კანი და დონი, შეხედავ მყინვარს, ან რა აოკებს მთის გულსა,
წარმართთა წარმმართველი ხარ,
დაუშხუილოს მათრახი,
მზისკენ,
ქართველს მტერივით მამხდურსა!
ვით დედა ღვთისაო,
რა დამრჩი დედა-სამშობლოვ,
ქეთევან!
ხელის გულს დაედარები,
ჩვენც ქვა და რკინად გვაქციე,
უფალსამც ებარებოდე,
მაგალითს გვაძლევ ძვირსაო,
ვინძლო დაგიდგეს დარები.
სიტყვა დაგვიგდე მეფური,
დურმიშხან ბერიძე შენ და ზღვა

მესხეთს ზღვა იყო ისე წამოქოჩრილი
ცას ავხედავ და, – როგორც ქალწულის მკერდი ანკარა,
უძიროა! ვერ მოვაცილე თვალები ჩემი,
მთები, – წაველ და გული ნეტავ ჩამწყდა რად?
მოფანტული გირჩებია! ზღვა იყო ისე წამოქოჩრილი,
მტკვარი, – ზღვა იყო ისე მიუკარები,
კლდეებში ჩაჭედილი ელავდა ლურჯად
მიყვარს და მზე გაბადრული,
ყველაფერს მირჩევნია! მე მიყვარს მზე და
ჩემი სამესხეთო შენი თვალები...
ბედდამწვარი ზღვა იყო ისე წამოქოჩრილი,
სხვისთვის საჯიჯგნი და ზღვა იყო ისე
ჩემთვის საიმედო! კერპი,
ღმერთო, ძალა მომეც, თავნება,
ღმერთო, დამიცავი, ცა და დედამიწა, მელანდებოდა
აჰა, შეხედე, ჩამოთოვა, –
რომ ძველი საქართველო ვით შენი მკერდი,
ისევ შემაჟრჟოლა, ამ მთებზე ისევ
არვის დავანებო! ისე იძროდა და
თავბრუ დამახვია, ქარიც ზრიალებს,
შენ ჩემი კერპი ხარ, ტორტმანებდა!
გულში ჩამიკრა და... კისრისტეხვით
სათაყვანო! დედა დამაფიცა. დაეშვა ხევზე,
ათას წლებს ატყვია თუ ძალა მეყოფა, მე აღარ ძალმიძს, –
შენი კვალი! საქართველოს
თუ ღმერთი შემეწევა, უკვე ვხედავ,
მენდე, ავი ფიქრები არავინ მისმენს
მომეფერე, მინდა შევაჩერო, და შეუძლებელს მე რომ არ გითხრა,
მიპატრონე, კვლავ შენზე ვილოცო, მე უშენოდ ვერასდროს შევძლებ! არ იცი, რა ხარ? –
წუხილიც შენი გამიყავი. კვლავ შენზე ვიოცნებო, წავიდა ის დრო... ხელგაშლილი და
კვლავ თავი შევაფარო დაიფარა ნისლებით მთები, სტუმრისთვის ღია,
შენი კალთის ჩეროს! მტკვარიც დაწყნარდა, ყოფნა-არყოფნის
მამულს ნუ ვტოვებთ მინდა ეს ეჭვები აღარ არის მიჯნაზე დგახარ,
უქართველებოდ! გაქრეს, გადიყაროს, ცელქი, თავნება, მაგრამ წარბიც კი
კვლავ იმედებით ვერ გავრკვეულვარ, არ შეგიხრია.
ისევ წამძლია
ღამე გავათენო, გადის დრო და გაივლის წლები, –
ფიქრმა გულისამ,
როდის დამშვიდდები, ვერაფერს ვხვდები: ვიცი,
ბრძოლებით განვვლეთ
როდის დაწყნარდები, სად დაიწყო და წვალებით,
წლები რამდენი,
როდის აყვავდები ეს გზა გრძელი – გულიც გაივსო
დრო-ჟამს გავუძელით, –
ჩემო საქართველოვ! სად გათავდება! სევდით
ჰაი, დედასა! –
პირამდე,
აქამდე მოვედით, –
*** და ეს მორევიც
ჰაი დედასა!
რა ვართ ქართველები?! წყალმა წაიღო წასაღები, მოგონება ღვარძლის გაივლის,
რაც რამ მებადა. დღეს რომ გაგქელეს,
ნუთუ წარსული
თავქვე დავეშვი, გაგატიალეს!
ჩაბარდა წარსულს, აქ განთიადზე მოვალ თამამად,
ვერ მაჩერებს შენი ჭრილობა
ბოღმამ დაგვახრჩო, კვლავ შენი ნახვა გულით მწყურია,
ქვეყნად ვერავინ, ძნელად შუშდება,
გულით არ ვმთელდებით, მე ის თილისმა უბით თან დამაქვს,
გული ჩამწყდა და თუკი მახვილი
ნუთუ ეს ჩვენი დასასრულია?! შენ რომ მაჩუქე დიოსკურიას.
წინ კლდეები წამომემართა, ჩაგცეს ბოლომდე,
მამულს რომ ვტოვებთ
ზღვა ხმაურობს და მწყობრად ტალღები მოდიან ისევ, უნდა გაუძლო, –
უქართველებოდ,
მაფრთხობს ისევ და ვგრძნობ, რაოდენ ძვირფასი იყავ. იყავ მედგარი,
თუკი სიცოცხლე ისევ გვწყურია,
ზღვათა ღელვანი. ზღვა მოლივლივე თვალებით მიმზერს, – რადგან იმედად
დავითის სისხლით
ზღვას ვეფინები დაკარგულ ფიქრად. დამრჩი მხოლოდ შენ!
ვხარობთ და ვმთელობთ,
*** ვიცი, ჩაივლის
თვალნი ახილეთ, და ვგრძნობ არასდროს დაგკარგავ, არა,
მე ხომ გითხარი დღეის გრიგალი,
გულით გამთელდით, მე ის თილისმა შენს სახედ მიმზერს,
წადი-მეთქი, – გინდ ნაბადივით
მამულს ნუ ვტოვებთ ზღვას გამოვგლიჯავ – ფიქრების
მომწყდი თავიდან, მჩეჩონ,
უქართველებოდ! მპარავს,
ვერ გავიხსენე, გამთელონ,
რას ვფიქრობდი და კვლავ შენ ჩემთან გაჩნდები ისევ. ერთ მუჭა მიწას
ჩემო საქართველოვ ან რა ვთქვი გუშინ, აქ, განთიადზე მოვალ თამამად, ნუ დამაყვედრი,
არ შემიძლია, კვლავ შენი ნახვა გულით მწყურია... ღმერთო, ნუ მომკლავ
ისევ მოიღრუბლა, ვერ დავიწყებ ისევ თავიდან, მე ის თილისმა უბით თან დამაქვს, უსაქართველოდ!
ისევ მოიქუფრა, წყალმა წაიღო წასაღები, შენ რომ მაჩუქე დიოსკურიას.
ისევ ატორტმანდა გახმა ის ნუშიც. 8 აგვისტო, 2018
პოეზია
ნაზირ-ვეზირთა სტომაქის ყანები პურის, – დაფქვა ხორბალი, დიოგენს ფარანს უკან ვუბრუნებ:
თამაზ ზერეკიძე გავსება-ამოყორებით. თავისუფლების შექმნას სჭირდება – ფარა რად მინდა ბალახის მძოვი,
ცრუ ბრძენთა ფლიდი ლაქლაქით, ცოდნა, გარჯა და ზოგჯერ, კომბალიც! ადამიანი დღისით ვერ ნახე,
სინდისო, შე უსინდისო! ჭკვა-ბრტყელი ორატორებით, ამ უკუნეთში მე რას ვიპოვი!
„თავისუფლება ლომთა ხვედრია" ! –
მრუდედ ნავლები ხნულების, სიზმრად ტყეს ვხედავ, ალბათ იქაა,
ლომი არ ეძებს მოწყალე ბატონს,
ნიადაგ ფარცხვა-სწორებით, ჩემი ფიქრის და გულის ადგილი;'
წადი, დამეხსენ სინდისო, და თუ ლომი ხარ, მაშინ ვინ გეტყვის – უნდა მოვსინჯო მგლებთან ცხოვრება,
სოფელს განდგომით, მხარ-თეძოს
სულ თან რას დამდევ კუდშია?! „რა გეშველება, ვაი შენს პატრონს!” იქნება არის უფრო ადვილი.
ნებიერ წამოგორებით, –
სად გაგონილა მარადჟამს, სიცარიელის ჩანჩქერი მავსებს,
ტურები ვერას გაკლებდნენ გვალვა გაუცხოებამ ეშვი ჩამასო,
კაცს თავი ჰქონდეს ქუდშია?! გარბოდნენ ვითარც ხბორები!
საქმე ისე თუ არ მომდევს, ვერავინ ვნახე სოფელში მცნობი,
ნუ მოგიშლია იმედი თუმცა, ვინა ვარ, თავად არ მახსოვს.
ამომასუნქე ხანდახან, როგორც მინდა იყოს უნდა,
ნაოხრის გამოსწორების, ზართა გუგუნი კლდეებს ასკდება,
რას მომეწებე სულშია, სულ პატარა – რბილი თუნდაც,
მოთქმა დაუკრავთ მოცარტებს, ბახებს,
ტყუილი მეც მათქმევინე, მარცხის მხვდება როცა გუნდა...
არწივსაც კეხზე ცრემლი ჰკიდია,
ბორკილი ამხსენ გულშია. ასე არის, იყო მუდამ – ჩაუქინდრიათ თავი ზამბახებს.
თავი მიღირს უბირ კუნძად,
მიმიშვი, მეც გავერიო გვალვა სულში მისახლდება,
უნამუსოთა გუნდშია,
დავატარებ ბორკილ-ხუნდად.
ერთ მესაფლავეს მოსვლია
კაცსა რომ დავაღალატებ – ბრაზი
არ ვაგდო აინუნშია.
სიცოცხლეს როცა ასაფლავებდნენ,
ოი, რარიგად მომწყურებია!
სიკვდილი წუხდა ყველაზე მეტად:
როდემდე ვიყო ამ მგლებში
შხამის წვეთების კაკუნი მესმის, – მეც ხომ გავქრები მაგასთან ერთად,
უტვინო ბაიყუშია,
ქვითინებს ტოტი ობოლი ჭერმის, სიკვდილ - სიცოცხლე არ დადის კენტად.
თვალის მოხუჭვა მაცალე,
ჭაობი პირთან მოსულა უკვე,
ნუ მახრჩობ საყვედურშია.
შიშით შევყურებ დაწყევლილ მერმისს. სიმართლეს როცა მიასვენებდნენ,
უდაბნო მჯაბნის, ქვესკნელში ურევს ტყუილი დუღდა ყველაზე მეტად:
„აბა, შენ იცი, არ შეცდე!" –
ნაღვლის ჯაგნებით თავმობმულ ურმებს, – შენით გამქონდა ყოველთვის თავი,
სულ ნუ ჩამჩხავი ყურშია,
უკუნეთს მიღმა წერტილი ბჟუტავს, რა მეშველება უშენოდ ნეტავ!
ბევრი აშენდა უშენოდ,
ვაი, რომ ისიც მშორდება თურმე!
მე კიდევ ვზივარ ჭურშია
ახოში ჩიტის გუნდი რომ ბუდობს, სიყვარულს როცა დაჰქვითინებდნენ,
(გგონია მე ვერ ვიცურებ
ობობა ცოცხალს უქსოვდა კუბოს, სიძულვილს უთქვამს ძალიან მწარედ:
ქონებასა და ფულშია?)
ღმერთებს ეძინათ, უკვირდათ ვერხვებს – – უსიყვარულოდ ვერ გავიხარებ,
ეს კაცი მაინც რატომ არ ჩხუბობს?! ბარემ მეც აქვე დამასამარეთ.
პატარა მეც დამასვენე,
დასვრიათ ბარტყებს ჯერ თოთო ბურტყლი,
რამდენ ხანს ვეგდო ხნულშია,
ხანდახან გავინავარდო, ვერ ავარიდე სიყალბის ტურტლი, პატიოსნებას როცა კრძალავდნენ,
გავმართო ტაში - ტუშია. მე ხევისბერი მეგონა თავი, უნამუსობას სიტყვა მოსწყურდა:
ბრიყვი ვყოფილვარ, ლაჩარი, უტყვი! – თქვენ არ იფიქროთ, მაგისი მშურდა,
ჩამოვჯდე მოზრდილ სკამზედა, ნიშნისმოგებით ეშმა ბჟირდება, პატიოსნება ყოველთვის მსურდა.
ოქრო - ვერცხლ ვზიდო ზურგშია, (რად არა ვჩნდებით ნეტავ გიჟებად?!)
ამბობენ – სულ სხვა გემოა ჯოჯოხეთს ხახა დაუფჩენია, – მაშინაც, როცა ხელმრუდი მოკვდა,
აკრძალულ - მოპარულშია. შემობრძანდითო! – მეპატიჟება! კანონდამცველის ისმის გოდება:
თავი გამექცა, ვერ ვიჭერ წყეულს, – ბოძი წამექცა, იმედი მტოვებს,
– მომშორდი-მეთქი, – შენ გითხარ,
ნახ. ნელი ბერიძისა გველის წელია, ეტყობა წლეულს, მე უშენობა რომ მაგონდება.
ნუ მომდევ ნაფეხურშია!
ყრანტალი გესმით? – სვავები კენკენ
(ხმას აღარ იღებ, გაყუჩდი?
ჩემს გაოგნებულ, დაფლეთილ სხეულს. ფარისევლები როცა გლოვობდნენ: –
ჩაეფალ სინანულშია?!) მკლავით, გულით და გონებით,
ნუთუ დამღალა სულ ომმა, ღელვამ? დავკარგეთ კაცი, რა ბუმბერაზი!
არა მოლაყბე მძორებით,
მართლა წასულა ოხერი, ქრება სანთელი, მძვინვარებს ელვა, – თქვე წუპაკებო, თქვენ არ მოკალით? –
შოთას, საბას და ილიას
არა ვარ ბაიბურშია, ოი, რარიგად მომწყურებია ერთ მესაფლავეს მოსვლია ბრაზი.
მუდამდღე გამეორებით!
ალბათ, იმიტომ გავმხეცდი, რა თავში ვიხლი სიცოცხლეს, ამ ჩემი ლეშის წიხლით გათელვა!
შევტოპე უკაცურშია! კეხი თუ მადგას ჯორების, წარსული ჩემი მოვიხმე ურცხვად, მას შემდეგ თურმე, სასაფლაოზე,
თუ ამომშანთეს ნაბეჭდი – მიხსენი-მეთქი, – ვაპირებ, ვუთხრა, წესი და რიგი სულ არეულა,
ახლავე უკან დაბრუნდი! ღვთისმშობლის ნაამბორების. იმანაც ზიზღით ასწია წარბი, გონიერება რომ გარდაცვლილა,
გინდა მაცხოვრო ფურთხშია?! ასჯერაც მომკლან, დამახრჩონ არც მომისმინა – შემომაფურთხა! სიბრიყვე, თურმე, გადარეულა:
ცოტა თუ დააგვიანე, სისხლის უმაძღარ მორევით, ახოში ჩიტის გუნდი რომ ბუდობს, – ახლა ჩემია ეს არემარე,
ეშმა მიპოვის მრუშია. ჰაი, ჰაი, რომ კვლავ მოვალ ობობა ცოცხალს უქსოვდა კუბოს, ქვეყანა უკვე გვეკუთვნის ბრიყვებს,
ათასჯერ, განმეორებით. ღმერთებს ეძინათ, უკვირდათ ვერხვებს – გონიერება ჩავდეთ სამარეს,
გეხუმრე შე უსინდისო, – ადექ, გაშალე მკლავები,
ეს კაცი მაინც რატომ არ ჩხუბობს?! სხვა კი ვერავინ ვერ დაგვიბრიყვებს.
ვარ ცოტა გადაკრულშია! ადექ, ჩავიცვათ თორები!
ჩემო ლამაზო სამშობლოვ,
შენს დროშას ვეამბორები!
ჩაუქინდრიათ თავი ზამბახებს სამართალს როცა ხანჯლით სერავდნენ,
შენს დროშას ვეამბორები! უსამართლობას ფეხზე ეკიდა,
წარსულის ძგერა ვიგრძენი, ჯანყი განელდა, კოცონიც ცხრება, უკვირდა მხოლოდ – ჩემგან რა უნდათ,
დიდგორის სუნთქვა მომესმა, მონა თუ ბატონი?
დარჩა მარტოდენ გრილი ნაცარი, ეს ხალხი რატომ გადამეკიდა.
წინაპრის მზერით მონუსხულს თავისუფლება ალია წმინდა, ოი რამდენი, ოი რამდენი,
ვერცა-რა დამაღონებსა!
არც რამ სხეულს ჰგავს, კაცი მინახავს მე ნაკაცარი! როცა სიკეთეს თვალს უხუჭავდნენ,
ჩემო ტანჯულო სამშობლოვ,
არც ძვირფას ლითონს, წინ მეწყერია, ბილიკი წყდება, და ბოროტების ხითხითი ისმის:
გადინეს სისხლის ტბორები,
თავისუფლებას დახსნა სჭირდება, – სახე მაჩვენა ნეტავი იმის,
ნახანჯლარ - ნაიარევო, ვერ გამოვდექი მეგზურ - გამყოლად,
შენს დროშას ვეამბორები! სვავებს ჰყავთ იგი, დათვსა თუ პითონს. ვისაც სჯეროდა შენი თილისმის.
ეტყობა, ჩემი არ იყო საქმე,
ოქროს აკვანში გაზრდილო, გაჩენის დღიდან ერთ ადგილს ვტკეპნით, წუწკი ტურების ამქრის აყოლა.
ვერ გიფარავდნენ გორები, როცა სიხარულს პირს უმუწავენ,
ცოდვილთა ჯადო დაფლეს აქ თითქოს, თემიდა თვალებს მიმალავს განზრახ,
სვავთაგან ტანდაკორტნილო, თვით მწუხარებაც თავს აღარ იდებს:
ჩანს ვერ გავიგეთ ეს მწარე წესი, – თან მხრებს იჩეჩავს – „მე რას გიშველი,
განაწამებო ქორებით! – ბედნიერებას თუ აკუწავენ,
ეძებ მარჩენალს? ჰპოვებ არქიფოს! ამ ნიღბოსანთა ტიალ - ქალაქში
ფხიზლად იყავი, არ შეცდე, მთლად უკეთესი, შურს ამარიდებს.
მსტოვართა მონაჭორებით, – როდესაც მესმის – „ეგ თუ გვიშველის, რამ გაგიყვანა ეგრე შიშველი?!"
დახედე, მკერდზე გატყვია ეგ არის მხსნელი, ჩვენი პატრონი”! მიწისქვეშეთიც გადავაქოთე – როცა გლოვობდნენ ფარისევლები:
ნადირთა დანატორები! მარად მიჩნდება მე კითხვა ერთი: – ქვეწარმავალებს სორო ბევრი აქვთ, – დავკარგეთ კაცი, რა ბუმბერაზი,
როცა არ იყავ მოღლილი ჯერ მონა გაჩნდა თუ ჯერ ბატონი? თეთრი ყვავების საბუდარს ვეძებ, – თქვე წუპაკებო, თქვენ არ მოკალით?! -
შუღლებითა და ზმორებით, პური თუ გინდა, უნდა დათესო აღარსადაა, დაურბევიათ. იმ მესაფლავეს კვლავ მოსდის ბრაზი.
პოეზია
არადა, სულ სხვა მიყვარდა! –
ციური მესხიშვილი სულ სხვა მიყვარდა – არა და!!!... ის მთვარე იყო, მე კი მზის სხივი,
კოკაში მეგდო კენჭი პატარა,
ამფორა ჩემო წაწალო პაპას დაედგა იქვე წისქვილი , –
გადმოდიოდა წყარო, ანკარა...
აყვავებულა ტირიფი,
მეც მომხიბლა, გაზაფხულის, ლურჯმა ზეცამ, ნეტავ, კვლავ შევხვდეთ, იმ ნაკადულთან,
ქარი დაღლილა წანწალით,
თეთრ ღრუბლებს რომ თუთუნივით აბოლებს, (გახსოვს, ხორბალი ერთად რომ დავფქვით?!)
ხის ძირში წამოწოლილა,
მზე თვალს მიკრავს, ეტყობა რომ თვალი მეცა, კოკას ესროლო კენჭი პატარა
მზე, როგორც მთვარის წაწალი...
ხელი ვტაცე ყელტიტველა ამფორებს... და ახლა მითხრა, რაც მაშინ არ თქვი!...
ქარმა, გადიხსნა საკინძე,
ხევის იქეთ მეგულება ერთი წყარო,
ვაითუ, მზემაც ეს სცადოს,
წყალწითელას ეძახოდა ბებია: – სალაღობო
ღამ-ღამობით, იცი შვილო, პაემანზე
გოგო-ბიჭი, იქ ერთმანეთს ხვდებიან!...
ჭრელი კაბა შრიალა,
მე რომ მეცვა სკოლამდე,
პაპაშენმაც, იმ წყაროსთან დამიჭირა,
ო! იმდენი იარა,
დამაბნია შავი, შავი თვალებით!
მომყვა შემოდგომამდე!...
მე კი კიდევ, მე კი კიდევ, რით მოვხიბლე? –
თვალის შიგნით პაწაწინა ხალებით!
მერე, როცა ბავშვობა,
მორჩა, დამითავთავდა,
ეგ ამფორაც, ახლა, ხელში რომ გიჭირავს,
შევიცვალე კაბა და
მზითვში, შვილო, ჩემი მონატანია!
გავეშურე ჭადართან...
თრიალეთში შემიძინა მამაჩემმა,
როცა უკვე ავიყარე ტანია...
იქ ჭაბუკი დამიხვდა
ჭორფლისფერი ჩოხითა,
განა, შვილო, მართლა ასე უძლურ ვიყავ?–
სარკეს ვეკითხებოდი:
ხელ-ფეხი რომ ვეღარ ამიტანია!...
ვინ ვის უფრო სჯობნიდა?
ეჰ, რას იზამ? – ყველაფერი სიბერის და
კიდევ, შვილო, წუთისოფლის ბრალია!
დედამ, დათვლა მასწავლა,
განა ბევრი? – ორამდე...
გამახსენდა ყველაფერი, უცებ შემრცხვა! –
ჯვარს დავიწერთ ორივე
ბებოსი და ყელმაღალი ამფორის,
გვიან შემოდგომამდე!...
ტუჩებზე რომ შერჩენოდა იმ წყაროსგან,
პაპას - ბაბოს უნაზესი ამბორი!...
საშიში ჰაშიში
ვაითუ, ტირიფს ფოთლები,
არჩევანი კოცნისგან შემოეცალოს...
მზემ გაიღვიძა, დაკვესა თვალი,
ყაყაჩოსფერი ჩაიცვა კაბა,
იხურება და იღება, ისე მიყურებ თვალებში,
მთვარე, საშიში, ჰაშიშით მთვრალი,
ბებოს ნამზითი კარადა, თითქოს, რაღაცა გეწადა,
ჩილიმბარებში ცეკვავდა სამბას.
თითქოს მზე ეთამაშება: მზის და ტირიფის ალერსი,
„არჩევანსა და არადანს.” ჩვენც ხომ არ გამოგვეცადა?!...
ცივ ნაკადულებს ეძინათ ისევ,
ტყე იღვიძებდა ზმორებ-ზმორებით,
გოფრე ჩაცმული ქოლგები,
სამაგიეროდ მტერს არ ეძინა,
იკეცება და იშლება, პაპას წყარო შემოსულიყვნენ გრემში მსტოვრები...
ძველ ზარდახშიდან თვალს მიკრავს:
ოქროს ბეჭედი გიშერა!...
ხან ვიღვიძებდი ჩიტებზე ადრე, შემოსილიყვნენ გრძელი კაბებით,
ხან შუადღემდე ვხედავდი სიზმარს, ჩრდილების სხვენში კრთოდნენ თავშლები,
კართან მთხოვნელი მოსულა,
ისე ჩავიდა წუხელი მთვარე, და გამახსენდა ძველი ამბები:
ბიჭია, – ვითომ, ისე- რა!...
მზე რომ ამოდის ზღაპრულად ცისმარს! ხრესილის ბრძოლა, დანა-დაშნებით....
ისე-რა, ბიჭი უძახე,
გული კი გამომისერა!...
დიდედაჩემი იტყოდა ხოლმე: წამოიშალა მწვანე მინდორიც,
„პირი უშრება საბრალო იფანს, ყველა ფრინველი ცისკენ ალაგდა
ამაღამ, ჩემს ფანჯარასთან,
გაიქე, კოკით წყალი მიუტა, – და გამახსენდა: დიდი დიდგორი,
ამოვა სელის თოკებით
დილაადრიან, მზე პირს რომ იბანს”!... ბასიანი და ძველი მარაბდა!
და ჭორიკანა გოგონებს,
შევხედავ ნიშნის მოგებით!
მეც გავშპებოდი კუნტრუშ-კუნტრუშით, ჰო! – გამახსენდა გოლიათებიც,
გადავიცმევდი უმოკლეს კაბას ამირანივით ჯაჭვს რომ გაწყვეტდა,
ახლა, მე მეთამაშება,
და გულის პირზე დავიმაგრებდი, ღმერთო! მაჩვენე, ვინმე მოძღვარი,
მზე – „არჩევანს და არადანს”,
პეპლების ნაცვლად ფოთლიან ბალბას. საქართველოსთან ჯვარს ვინც დამწერდა!...
ფოლკლორი
ამირანი პატარა რომ იყო, ქრის-

ამირანის ზღაპარი
ვეტაკო, ეს რა ვაჟკაცობა იქნებაო. ქრისტემ დაუმატა თურმეტი უღე- გამოადინა სისხლი; მერე თავისი ხუთშაბათ, მჭედელი დგრემლს დაკ-
ტე-ღმერთმა მონათლა. დაარქვა ამირანს ხმა ქონდა იესო ქრისტესგან ლი კამეჩის ძალა. ამირანმა მოიარა პური ამოიღო და მოუჭირა ხელი და რამს ჩაქუჩს. ჯაჭვი ისევ გამთელ-
ამირანი. ქრისტემ თორმეტი კამეჩის ისეთი, რომ დაიყვირებდა, ყველას ქვეყანა, რო ვეღარავინ მოერია, ნათ- რძე გამოადინა: დება. ამირანი ემტერება ქალსა და
ძალა მისცა. ამირანი რომ გაიზარ- გულს გაუხეთქავდა. თითონ თავი ლიას უთხრა მერე: შენ დამეჭიდეო. – აი თქვენ როგორი სისხლი ჭა- მჭედელს.
და, შემოიარა ქვეყანა და ვერავინ რო არ გახეთქოდა, რკინის ლახტი ნათლიას ეწყინა, როგორ თუ ეს შემ- მის დროში ყოფილხართო; მე რო ვი-
გაუძალდა, ერთი მონადირე შეხვდა გაიკეთა თავზე და დაიყვირა. რო ეძი- კადრეო, მაგრამ მაინც უთხრა: ყავი, ასეთ პურს ვჭამდითო, რო რძე მთხრობელი ივანე ლაზარეს
ტყეში, ამირანმა უთხრა: ნა, შეხტა ეს ბაყბაყ-დევი და გაუსკ- – კარგიო. გადავაბამ ყანას ყანა- გამოდიოდაო. – მერე უთხრა: – ეს ძე თედიაშვილი, სოფ. დაბა, ჩაწე-
– ხომ არაფერი იცი ისეთი, რომ და გული. ადგა. გავიდა, კვდარია ზე, დავასობ პალოს, მოვაბამ ზედაო, ხმალი მამითრიეო. რილია 1965 წელს გიორგი
საშიში იყოსო? ეს დევი. იფიქრა, დაუყარაულებ: მოგაბამ კისერშიო. ის მეცხვარე რას მიერეოდა. ზედგინიძის მიერ.
– აპაო, ამ ორ თას რო გადაივ- ან შვილი ეყოლება, ან ძმა. ადგა და ამირანმა გაიცინა: მერე უთხრა ამირანმა:
ლიო, იმის შემდეგ არისო ერთი კოშ- ქალმა დაუწყო დევს ძებნა. ამირანი – ქვეყანაზე ვერავინ მამერიაო – შენაო, მოკიდე ხელი ხმალსაო ***
კიო. იყო დევს დაყარაულებელი. წავიდა. და ყანა რააო! და მე ფეხებიდან გამაგითრევო. სოფელო იეთ მოეთო,
წავიდა ამირანი. იპოვნა ის კოშ- შეაბა ლომები მარხილში. მოიყვანა ქრისტემ ასე გააკეთა. ამირანმა მეცხვარეც ასე მოიქცა. გამოათ-
კი. კარები არ ქონდა. უარა გარშემო, და, როგორც იყო, კვდარი დაასვენეს გაიწია და გადაიქცა სხვილ ჯაჭვათა. რია ამირანმა, მაგრამ კინაღამ გაწყ- საბრუნავისა მახეო,
ადგა მერე და შემოკრა მუჭი და გა- მარხილზე. ცალი ხელი დაურჩა მიწა- გაიწია, მაგრამ ვერ გაწყვიტა. ნათ- და ის კაცი. გაუშვა ხელი. უთხრა: ამ ერისთვინი ხელშია
იღო კარები; შიგ ნახა, ერთი კვდარია ზე. ამირანიც მივიდა. ქალმა უთხრა: ლიას უთხრა, მიშველეო. ქრისტემ – წადი შენაო. ღვედი რო იცი- სიკეთე ვერა ვნახეო.
გასვენებული. ამირანო, თუ ძმა ხარ, ეს ხელი ჩაუდე უთხრა: ანო, გუთნებს რო აბამენო, ის ღვედი
თითებსა და თითებს შუა ქაღალ- მარხილშიო. დაიხოცნენ ლომები. მი- – გადიყარე სამჯერ მიწა და მერე მამიტანეო, ისე, რომ უკან არ მიიხე-
მოვიდნენ ბედის მწერლები,
დი ედო წიგნისა. წას ხნავსო. გიშველიო. დოო. ვინც გინდა გიყვიროს, უკან არ ავდექ და უკან გავყეო,
წაიკითხა და შიგ ეწერა: მე ვარ ამირანმა ხელი ვერ აუწია, ვერ ადგა, შენ ხარ ჩემი ბატონი, გა- მიიხედოო. მიმიყვანეს ჯოჯოხეთში,
უსუპის ძმისწულიო. ჩაუდო, ვერ მოერია. მაშინ თქვა ქალ- დიყარა მიწა და გადაიქცა კოხტა წავიდა ეს კაცი. აიღო ღვედი.
ბოლი ამოდის მჭახეო,
სანამ ვიყავი მტერი არ გაუშვიო. მა: გორათ (ბაკურიანის მთა რო არის). მოაქვს. ქალი, ხო იცი, ეშმაკია, რო
ერთი ბაყბაყ-დევი დამრჩა, ჩამყ- – ახ, ამირან, ამირან, შორიდან ადგა და ასე დააწერა ქრისტემ: არ შეგაცდინოს, არ იქნება. გამოუდ- მამა ჩემი იქა ვნახე,
ვა იმისი ჯავრიო. გაქებდნენ ხმითაო, – შვიდ წელიწადში ერთხელ გა- გა. დია, დია და უძახდა: სულ გამოსცლოდა სახეო,
ვინც იმას მომიკლავს, ჩემი ფარი, თორემ ახლოს მოსულიყავი, რას ეღება კარი. – რა მიგაქ და რათ გინდა, რა შვილო, აქ რამ მოგიყვანა,
ჩემი ხმალი ალალ მისიო. იზამდი ძალითაო. ერთხელ მეცხვარე შეესწრო, რო მიგაქ და რათ გინდაო? – არ მოეშ-
მოუარა ამ მიცვალებულს. და- ადგა და გაბრაზებული წამოვიდა ამირანის კარი გაღებულიყო. ამირან- ვა ქალი. მან არ მიიხედა, მაგრამ რო შენ გენაცვალე, გნახეო,
მარხა. წავიდა იმ დევის საძებნელად. ამირანი. მივიდა თავის ნათლიასთან: მა დაუძახა: აღარ მოეშვა, მიიხედა და გაუწყრა. მე რომ ვენახი დაგიგდე,
ერთი დღე იარა, ვერ იპოვნა, მეორე – მე რა შენი მონათლული ვარ, – მოდი, მოდი აქაო. მივიდა მეცხვარე და კარები დაკეტი- ხო კარგად შეინახეო?
დღეს ერთი მთა გადმოიარა და ნახა, ხელი ვერ აუწიე, იმდენი ძალა არ მეცხვარე რო შევიდა, ამირანმა ლი დახვდა.
რო ქვაზე ზის. ამირანმა გახედა, ბაყ- მქონდა, ახლოს რო მივსულიყავი, უთხრა: ამირანს ერთი ფინა ყამსო. ის მთქმელი სოსიკა ქარელაშვილი,
ბაყ-დევი იჯდა ქვაზე და თვლემდა. რას უზამდი! – აბა, შენი პური მაჩვენეო. ჯაჭვს ტლანკამს, ტლანკამს, გალემს საქართველოს რეპუბლიკური არქივის
ამირანმა იფიქრა: მძინარეს რო და- ადგა, შენ ხარ ჩემი ბატონი და აჩვენა. პურს მოუჭირა ხელი და ისე, რო უნ გაწყდეს; ამ დროს, დიდ ფონდიდან
პროზა
მოვკრეფ, ძალას მოვიკრებ და მარაშში ძმას საყდარში. თუხარისის ერისთავი დიდი დავით ანი ზაბახა და გაკვირვებული სახით მიუახლოვ-
კახაბერ ჯაყელი ვეახლები, მისი სასახლის გვერდით, ფირუზის- მეფის უახლოეს კაცად ითვლებოდა ერისთავებს და ბეშქენს.
ფერ, აივნებიან სასახლეს დავდგამ მშობლების შორის. არადა, მეფე და ერისთავი არც ერთად – აი, თქვენს წინაშე ვარ, მე, როგორც დუშ-
ჯავახეთის გზა რომ მგლის ბილიკი იყო, იცო- მავზოლეუმთან ახლოს. ხშირად მივალთ მე და გაზრდილან და არც ასაკით იყვნენ ტოლ-სწორ- მანი. ამოიღე სატევარი და დამარტყი. ვნახოთ,
და სელჯუკთა სარდალმა ულუ-სიქარმა, რო- სულთან ქარიაფა მამისა და დედის საფლავზე. ნი. დავით IV ბაგრატიონი დიდად აფასებდა თუ- თუ ხარ მზად დიდი ომისათვის! – თქვა წაბლის-
მელსაც, დიდი ლაშქრობებისაგან დასვენების იქვე შადრევანი რომაა, ჩამოვჯდებით, ბრძენი ხარისის ერისთავს. მის ერთგულებას, თავდადე- ფერ წვერულვაშიანმა ბეშქენმა და ზაბახას თვა-
დროს, უყვარდა მარბიელი ცხენოსანი ჯარით ისკანდერიზის ლექსებს წავიკითხავთ, სპარსუ- ბას და ჭკუას ყოველთვის გამოარჩევდა ხოლმე. ლი თვალში გაუსწორა.
უცხო მიწაზე უეცარი სტუმრობა. ლი პოეზიის ასპარეზობებს გავმართავთ, თურქ სამხედრო თამაშების დროს, მხოლოდ ბეშქენს არ ელოდა ჭაჭკრელი პატრონისაგან ამგ-
– საუკეთესო ცხენები დიდხანს დგომას არ პოეტს იქ არ გავაჭაჭანებთ, ვიქნებით წყნარად, შეეძლო დიდი მეფის სამხედრო ამოცანის ზედ- ვარ გამოწვევას, გაკვირვებით გადახედა სხვა
მიაჩვიო, შვილო სიქარ, – ხშირად ჩაესმოდა ყურ- გავრზდით შვილებს – ჩემს მირზას მეცნიერად მიწევნით შესრულება და, როგორც ჩანს, მისმა აზნაურებს და როცა თავად სახლთუხუცესის
ში მამამისის, გარდაცვლილი სულთან მარაშის აღვზრდი, ეყო ჩემს გვარს, რაც იომა და სისხლი ჩანაფიქრმა, განზრახვაზე მომართულმა გო- მდუმარე თვალებს შეეყარა, მიხვდა, რომ უკან
ხმა. რაც მამა დაკარგა, მას შემდეგ აისხა იარაღი ღვარა, რა სჯობს იმის მიღწევას, რასაც დიდი ნებამ, მცირედით კმაყოფილებამ, ლაშქრობის დასახევი გზა აღარ ჰქონდა, თითქოს ზანტად
სიქარმა და ურწმუნოთა წინააღმდეგ რამდენიმე დაიდო ხელი სატევარზე, მაინც უეცრად წამოხ-
ომში ჭეშმარიტი მაჰმადიანის ერთგულებითა ტა და პატრონს მივარდა. თავისი ძალის იმედი
და გულმოდგინებით იომა. მუდამ ჰქონდა, სისწრაფეც არ აკლდა და მთელი
სიქარის ძმა, ქარიაფა, მამის გარდაცვა- სიმძლავრით რომ დაესხა თავს, ამგვარს მაინც
ლების შემდეგ სულთნად რომ დაჯდა, წერილს არ მოელოდა. იმ წამს ბეშქენმა უკან გადადგა
წერილზე უგზავნიდა ულუ-სიქარს, – დამიბრუნ- ნაბიჯი, ზაბახამ თავი ვერ შეიკავა, თუხარი-
დიო! – და მზად იყო მისთვის ნახევარი სასულთ- სის ერისთავის მძლავრმა მარჯვენამ მას ხელი
ნო გაეყო. მზეთუნახავი ქიაფირებითა და მხევ- ზურგს უკან მოუქცია და იგი მიწაზე წამოაჩოქა.
ლებით შემორტყმული ქარიაფა, სასახლესაც – „დააგდე სატევარი, არ ხარ მზად, ომისათ-
გაუყოფდა ერთადერთ ძმას, თუ იგი დაბრუნ- ვის, ზაბახა ჭაჭკრელო, მინდა ყველამ გაიგოს
დებოდა და სულთნის სასახლეში მეორე კაცად ის, რაც დავით მეფემ დამაბარა თქვენთან: გონს
დაბრძანდებოდა. მოეგეთ, აზნაურნო, მარტო პირობის მიცემა
ძმის სასახლის წარმოდგენისას იღიმებოდა არაფერს არგებს ჩვენს სამეფოს, თუ არ გაიწვ-
ულუ-სიქარი, ეხლა ამ წუთას, თავისი ათასე- რთენით, თუ არ შეითვისეთ, არ ისწავლეთ, იცო-
ულით რომ მიუყვებოდა ჯავახეთის გზას უკუნ დეთ, ასე სელჯუკს ვერ დავამარცხებთ.
ღამეში. – „მშვიდობის მოყვარული წითელ-წვე- – რა უნდა ვისწავლოთ, ბეშქენ ბატონო,
რა ქარიაფა ზის ეხლა თავისი ცოლებით გარშე- ხმალსა და სატევარს ბალღობიდან ვსწავლობთ,
მორტყმული და მიირთმევს, ალბათ, ცხელ კაჰ- – იხუმრა სახლთუხუცესმა.
ვეს ტუჩების დაფუფქვამდე, ამ დროს შემოაქვთ აქ სატევარზე არ არის საქმე, თურქის და-
მის მრავალრიცხოვან ბავშვებს უთვალავი მარცხება არ არის იოლი, მეფეს სამი წელი
ტკბილეული და ბრძენი ფარიხ ად-დინი, სულ- დასჭირდა იმისათვის, რომ ჩვენი მხედრობა,
თნის მარჯვენა მხარეს რომ გადაწოლილა, ხმა- ველზე, სელჯუკთა ლაშქართან გაეტოლებინა.
მაღლა უკითხავს მათ ისკანდერიზის ლექსებს: ლასურისძევ, შენ იცი, თურქთა შეძახილზე შიში
– ოჰ, ჩემო სულო, ოჰ, ჩემო ვნებავ. – მოიცა, ეპარებოდა გიორგი მეფის სპას და მთისაკენ
როგორ არის?.. იქნებ გავიხსენო. ლაშქრობებმა გარბოდა, რადგანაც ველზე დგომას არ იყვნენ
თავდასხმა აღდგომის ღამეს – ბეშქენ II

(ნაწყვეტი რომანიდან)
ლამისაა, გამომაშტეროს: ბრძენი ეწოდება. თუ მირზამ წიგნი შეიყვარა და

ოჰ, სულო ჩემო, შემოიძარცვე შენი სამოსი, კილიჯი (გრძელი მოხრილი სელჯუკური ხმალი)
ძუძუთა შორის რომ ხევია, იქ შემახედე, შეიძულა, ბედნიერი კაცი ვიქნები, აწი ჩემი ძმის
წესად არა მაქვს რომ აგხადო ძალად ნამუსი, შვილებმა, სულთნის ძეებმა, იქნიონ თავისი ხმა-
ძუძუთა შორის ხევი როა, იქ შემაფერხე... ლი, საკუთარი სასულთანოს დასაცავად, მე კი,
აღიღინდა თეთრჩალმიანი რაინდი და ცხა- თუ მირზა გამომყვა, თუ ფატმან ხათუნმა არ
დად წარმოიდგინა, თუ როგორი მოთენთი- აიყოლია, ჩემი უსაყვარლესი მირზას მსახური
ლობით მიმოდიან ვეზირები მარაშის სულთნის ვიქნები, სადაც ის წავა, მეც თან წავყვები ლან-
კარზე და ყველა, – დიდი თუ პატარა, ელოდება დივით, – ხორასანში გინდა, შვილო, განათლების
დაღამებას, რათა ბნელი ცის კამარის ქვეშ, თა- მიღება, კი ჩემო ბეი, სასახლეს აგიგებ ხორასან-
ვის საყვარელ მხევალთან განმარტოვდეს და ში და მე, მამაშენი, მცველად დაგიდგები; ბუხა-
ბოლომდე მიიყვანოს საქმე დაწყებული წინა რაში გინდა ექიმობის ხელოვნების შესწავლა, მე
ღამეს, როდესაც თბილი თაფლი გაზავებული შენი დერვიში ვიქნები, ჩემო ერთადერთო, ისფა-
გურჯისტანის მოტკბო წითელ ღვინოში ძუძუს ჰანში მოისურვებ ალ-ჯებრისა (ალგებრა) და ალ
თავებზე ჰქონდათ ნაპკური ალებსატრივით - მუკაბალას (გეომეტრია) შეთვისებას, მე შენი
თეთრ-ბეჭიან ქალებსა თუ კაკაბივით მოგოგმა- მუსტასიბი ვიქნები, ამ გრძელ ხმალს – სუფიას
ნე სპარსელ ღულამებს, რომელთა დამღუპველი ჯოხში საფუძვლიანად დავმალავ და მოგყვები,
სინარნარე გონებას ურევდა მარაშელ მრავალ ჩემო ვარსვლავო”... – ჩურჩულებდა სელჯუკთა
დიდგვაროვანს. სარდალი, ჯავახეთის მთებს რომ მიუყვებოდა
– ოჰ, შაითან, აი ეს არის, რომ გვასუსტებს და მოკიაფე ვარსკვლავებს შორის, საკუთარი
და ძალას გვაცლის, მოთენთილობა, ქიშმიშნა- ვაჟის მომავალ ბრწყინვალებას შეჰხაროდა. დროს სულიერმა სიმშვიდემ და განსწავლულო- ჩვეულნი.
რევი კაჰვეთი ტუჩების გამოფუფქვა, ტკბილი ბამ, ბეშქენ ჯაყელს განსაკუთრებული ადგილი – მართალი ხარ, შვილო! – თქვა ლასურმა
ფლავით მუცლის გაბერვა, გურჯების ღვინით *** მოუპოვა დავით აღმაშენებლის თვალში. და, ამ დროს, გულზვიადად ამოიღეს ხმა დანარ-
თრობა, სომხის, ბერძნისა თუ ებრაელი ქალე- აღდგომის წირვის წინ, საზეიმოდ გამოეწ- –აი ამგვარი მეომრები და ამგვარი სარდ- ჩენმა აზნაურებმა:
ბით მოყირჭვა, დაირის ხმაზე როკვა და ცხელი ყო ჯავახეთი. დიდი მარხვა დასასრულს მიახ- ლები მინდა ყველგან და მთელ სპარსეთს, ხო- – რა ვისწავლოთ და სად, ჩვენ მზად ვართ,
შადრევნის პირას დაძინება, მეორე დილას საკუ- ლოვებულიყო. მეწამულის ფერი ცა ქუდივით რეზმსა და ჩინმაჩინის იმპერიებს საქართველოს მეფისთის მოვკვდეთ, ბეშქენ ბატონო! – თქვა
თარი თავის ვერ ცნობა და პირით იმის ღებინება, ეხურა დედამიწას, ბუნება თითქოს სთვლემდა ყმადნაფიცად გადავაქცევდიო! – უთქვამს ერთ- სათლის ერისთავის შვილმა გიორგიმ, რომე-
რაც წყეულმა გვაჭამა და გვასვა – ჩურჩულებდა იმ მხარეში, რომელსაც დიდი მესხეთი ერქვა. ხელ დავით მეფეს თავისი ამალის წევრთა გასა- ლიც თვალებს ხშირ-ხშირად ახამხამებდა და,
ძმის წარმოდგენისას ულუ სიქარი და გახარებუ- ჯავახეთი ხომ მესხეთის განუყოფელი ნაწილი გონად. როგორც ჩანს, ჩირაღდნის შუქზე მხედველობა
ლი იყო იმით, რომ წმინდა ჯიჰადის ერთ-ერთი იყო და უამრავი სისხლისმღვრელი ბრძოლების მათაც, გაუგიათ რა მეფის ეს სიტყვები, ბეშ- უჭირდა.
მძლავრი სარდალი იყო და ეხლა სწორედ ურწ- მნახველი. ქენ ჯაყელის მოსპობა განუზრახავთ. – დაშოშმინდით და მომისმინეთ, თუ რას მე-
მუნოების ქვეყნის გულისაკენ... – ჯავახეთისა- ჩვენი წელთაღრიცხვით მე-3 საუკუნეში, საუბრა დიდმა მეფემ, – ბრძანა ბეშქენ ჯაყელმა
კენ მიემართებოდა. ჯავახეთი წმინდა ქართული მხარე იყო, მაგრამ *** და დარბაზში სიჩუმე ჩამოწვა.
რა იცოდა სიქარმა ჯავახთა შესახებ, ეს მისი დიდი ნაწილი, იმხანად, დაპყრობილი იქნა ზრესკის საყდარში, ეპისკოპოსის საზაფ- რასაც ბეშქენი უამბობდა თავის რჩეულ აზ-
უკვე საკითხავი იყო. ხალიფას კარზე აღზრდი- სომეხთა მიერ. „დიდი ჰაიქის” შემადგენლობაში ხულო რეზიდენცია იყო. სწორედ იქ ელოდა ნაურებს, ეს ამბავი ათიოდე დღის წინ ოქროს
ლი ვაჟკაცი თავისუფლად ფლობდა არაბულსა ჯავახეთის ზოგიერთ თემს მანამდე გაუძლია, ბეშქენი თავის მესხებს და სახლთუხუცესს. ჩი- ქვაბში მოხდა, ტაბაწყურის ტბის პირას.
და სპარსულ ენებს, თურქულთან ერთად ჭად- სანამ არშაკუნების სომხური დინასტია სრუ- რაღდნებით იყო განათებული ეზო, როდესაც
რაკისა და კილიჯის (თურქული ხმალი) შეთვი- ლიად არ იქნა განადგურებული. იმ დროსა და ლასურისძე შემოუძღვა მესხ აზნაურებს. ისინი ***
სება, ბავშვობიდან გავლილი ფათერაკიანი გზის მის შემდგომად ჯავახეთის დიდ ნაწილს ვარძა- შედგნენ და ბეშქენ ჯაყელს გადაეხვივნენ. ლა- დევის ქვაბულის განაპირას, ტბის ნაპირზე,
გაადვილების წინაპირობა იყო. ვუნთა გვარის ფეოდალები მართავდნენ. მე-10 სურისძე მიეტევა ჯერ თავის აღზრდილ ერის- ასიოდე მხედრით გარშემორტყმული, ლოდზე
– მამის კარზე ჭადრაკი რომ ძალით არ საუკუნეში, ჯავახეთის ნაწილი, დროებით, ისევ თავს და დიდი ხნის უნახაობით მოიკითხეს ერ- ჩამოჯდა დავით მეფე და თავის ყველაზე გა-
ესწავლებინათ ჩემთვის, განა მოვიგებდი კი სომეხი ბაგრატუნების სამფლობელოში მოექ- თურთი ბეშქენმა და ლასურისძემ. მოცდილ და გაბედულ ერისთავს დაელოდა,
იმ ბრძოლებს, რომელთა გამარჯვება ჩემთ- ცა. მე-11 საუკუნის მეორე ნახევარში – მთე- – მნიშვნელოვანი საქმე მაქვს, თქვენთან, რომელსაც მისთვის მთავარი ამბავი უნდა ეც-
ვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი იყო, ან კი, ლი ჯავახეთი და, მათ შორის, სომეხთა მიერ – ბრძანა დავით მეფის ამალიდან საიდუმლოდ ნობებინა. ამ მთავარი ამბის გაგებას ისე მიელტ-
კილიჯის შეუთავსებლად, აქამდე ათასამდე დაპყრობილი თემები, ძალით დაიმორჩილეს შემოქცეულმა ბეშქენმა და აზნაურები მის გარ- ვოდა დავით მეფე, რომ მას წაღვრლის ციხეში
ბრძოლას, ლაშქრობასა და წმინდა ჯიჰადის ადგილობრივმა ჯაყელებმა, რომელთა ხმლის შემო შემოიკრიბნენ. ან გეგუთის სასახლეში გული აღარ უდგებოდა
სამსახურში ყოფნას ხომ საეჭვოდ გადავაქ- ძალამ გადასძლია ვარძავუნთა ნაშიერებს. დაბა – დიდი ომი გველის? – იკითხა ერთმა. ბეშ- და შესახვედრად, ბაკურიანისა და ციხისჯვრის
ცევდი?” – ფიქრობდა სიქარი და ახსენდებოდა ზრესკის მიდამოებში, ჯაყელებმა პირწმინ- ქენი უმალ შემოტრიალდა და, იმას, რომელიც მიმართულებით, თავად გამოსწია.
განჯაში დატოვებული შვიდი წლის ერთადერ- დად გაანადგურეს ახალ ვარძავუნთა სომხური ომი გველისო, კითხულობდა, უთქმელად თვა- ციხისჯვრელი ფეოდალები გაფრთხილე-
თი ვაჟი, რომელსაც, სალაშქროდ მიმავალმა, მხედრობა და მხარე მანამდე ჩაიგდეს ხელთ, ლებში ჩააცქერდა. ბულები იყვნენ, რომ მეფე მათ სამფლობელოში
დამშვიდობების ღამეს, კიდევ ერთხელ დახედა. სანამ მათ საქართველოს მეფე, მათ ამ კუთხეს – ბეშქენს რკინისებური მზერა ჰქონდა, მაგ- შეუმჩნევლად გადაადგილდებოდა და ისინიც
მოწითალო თმიან, გასაოცარი სილამაზის მირ- საერისთავო უფლებით დაუკანონებდა. დაბა რამ, თითქოს, შეცვლილა, უფრო დადინჯებული გულის ბაგაბუგით ელოდნენ დაძახებას დავი-
ზას, რომელსაც დედის გვერდით ეძინა. სიქარმა ზრესკის მიდამოებში არსებული სომხური სა- გამხდარა”, – გაიფიქრა გამზრდელმა ლასურის- თისაგან. სანამ იგი მათ არ დაუძახებდა, მანამ-
ინდური ქვებით მოჭედილი, მცირე ზომის ჭად- სულიერო კერა, გამარჯვებულმა ჯაყელებმა, ძემ და – „თუხარისის ერისთავის წინ, ხის ტახტ- დე, თავიანთი მხრიდან, ყოველგვარ ქმედებას,
რაკის ყუთი სასთუმლის ქვეშ ამოუდო, შუბლზე შეუნარჩუნეს დაყმევებულ სომხებს და ეხლა ზე დაბრძანდითო, – უთხრა აზნაურებს. მიუღებლად სთვლიდნენ.
აკოცა და... უეცრდად გამოღვიძებულ ლურჯთ- სწორედ იქით მიაგელვებდნენ ისინი თავიანთ თორელნიც ელოდნენ მეფეს, მაგრამ და-
ვალა ფატმან ხათუნს თვალი ჩაუკრა და უმალ ბედაურებს. *** ვითი იდუმალი მბრძანებელი იყო, ამიტომაც
დასტოვა სიმამრის – ალი-მორდალის სასახლის – დიდი ომი გველისო, რომელმაც იკითხა, ისინიც გულდინჯად მიელტვოდნენ
კარი. *** მოვიდეს ჩემთან! – თქვა უეცრად ბეშქენ ჯაყელ- მეფისაგან მოვლინებულ მალემსრ-
– ჯავახეთში გავინადირებთ, ნადავლს ბეშქენ ჯაყელს ელოდნენ მესხები ზრესკის მა. წამოდგა ჭაჭკრის ერის მამასახლისი, არგვი- ბოლს, რომელიც არ ჩანდა. თორის
პროზა
ციხეებზე გუშაგები არემარეს გადაჰ- – ყურადღებით მომისმინე, ბეშქენ, – თქვა – ეხლა მითხარი, შენ მე, როგორ უნდა შე- ძენთა, ქართველთა, სომეხთა გვამებს.
ყურებდნენ, თუმცა ჩქამიც კი არ იძვ- დავით მეფემ და მისმა მოლურჯო ფერის თვა- მოერყათ მუსლიმანებს ალყა ქრისტიანებისათ- – მუსულმანთა ჯარის წინააღმდეგ თუ გა-
როდა. ლებმა საოცარი სიმშვიდე იგრძნო იმ დროს, ვის? მარჯვება გსურს, მუდამ სიკვდილი უნდა ეძიო,
დავითი კი, ამ დროს, ტბის პირას – არწივისებრი გაუხდა მზერა და, თითქოს, ყო- – თუ ქრისტიანები სულიერად დაეცემოდ- ბეშქენ! – სადღაც, ზეციდან გაისმა თითქოს, და-
იჯდა და ბერძნულ წიგნს კითხულობდა ეპიმა- ველივე იცვალა მათ გარშემო და დრო გაჩერდა. ნენ და ერთ ადგილს, მათ კარავს, მათ სანოვაგეს ვით მეფის ხმა და როდესაც ბეშქენმა დევის ქვა-
ნონდას სტრატეგიის შესახებ და ხანდახან ცას დარჩნენ მარტო მეფე და ერისთავი. აღარც ჩუხ- მიეჯაჭვებოდნენ, იქნებ მაშინ მაინც შემოერტ- ზე მჯდომ მეფეს გადახედა, მოეჩვენა თუ ცხადი
აჰხედავდა ხოლმე. ჩები იყვნენ გარშემო, არც ტბის ტალღები ელა- ყათ ალყა ოთხასი მხედრისათვის – მათზე გაცი- იყო, არავინ იცის, გარკვევით შეამჩნია ცის კაბა-
მეფის ლურჯი თვალები, ცის შუქზე კიდევ მუნებოდნენ ნაპირს ზარმაცად, მხოლოდ მეფის ლებით ნაკლებ სარკინოზებს, – თქვა ბეშქენმა, დონიდან დაშვებული ხელის მტევანი, რომელიც
უფრო გადაკრიალდებოდა და მაღალი მთების ხმა-ღა ისმოდა. რომელიც, იმას ფიქრობდა, თუ საით მიჰყავდა მეფის თავს ზემოთ ლივლივებდა.
თავანკარა ტბებს ემსგავსებოდა ხოლმე. და- – ვისაც დავით მეფესთან საუბრისას სამ- იგი მეფის ღრმა განსჯასა და გონებას.
ვითი მუდამ რაღაცას იწერდა, მისი ხელწერა, ყაროს ამგვარი გარინდება განუცდია, ისინი – ასეა ბეშქენ, შენ იცი, მე მიყვარს სიმართ-
უნაგირსა და ფარზე გადაშლილ პერგამენტს კვლავ და კვლავ მიილტვიან მისკენ. თუნდაც ლე, ისიც იცი, რომ სიმართლეს პირში ვეუბნები მესხი აზნაურები და
უეცარი აზრებით ავსებდა და იმდროინდელ ერთ სიტყვას მეფისას, ჩაეძიონ ისინი. ღვთის ყველას. ჰოდა, თუ ვეებერთელა არმია შიშისა-
კაცთათვის ერთნაირად მისაბაძს ხდიდა. კაცია, მესიაა ქართველთათვის მოვლენილი! – გან ვერ ინძრევა და მას პატარა ჯარი არხეინად ერისთავი
ჩუხჩები გაფრთხილებულები იყვნენ, რომ გაიფიქრა ბეშქენ ჯაყელმა და მეფის სიტყვებში არტყამს ალყას, ეს ჩემთვის იმას ნიშნავს, რომ
მეფესთან ბეშქენ II ჯაყელი შემოეშვათ. მკაცრი ჩაიკარგა. რწმენისაგან დაცლილია ხალხი, რომელიც ამ – აზნაურებო, საჭიროა მოვემზადოთ თურქ-
იყო ჩუხჩთა ათასეულისთავი გაბრიელი და იგი ალყაში თვითონვე ახვევს თავს. თა დასამარცხებლად. ზაბახას ჯანი და ღონე არ
ზედმიწევნით ასრულებდა მეფის სურვილებს. – შემდეგ რა მოხდა, მეფეო? – ბეშქენი მი- აკლია, მაგრამ მიწაზე მისმა გაუწვრთნელობამ
დიდმარხვის ჟამი იდგა და ჯვალოს სამოსი- დავით IV წაზე ჩამოჯდა, მეფეს ახედა და გააკვირვა მისი დასცა. სელჯუკთა ჯარი, როგორც გარეული
ანი, მარტოოდენ მოკლე ხმლისა და სატევრის ცრემლებით სავსე თვალების დანახვამ. დავითი ტახი, მაშინ შემოგიტევს, როდესაც გამარჯვე-
ამარა მორთული ბეშქენ ჯაყელი, მისთვის და- ბაგრატიონი ქვითინს ძლივს იკავებდა და მის უპეებს ცრემ- ბაში დარწმუნებულია, მაგრამ თუ ამგვარად არ
მახასიათებელი სიდინჯითა და თავმდაბლობით
მიუახლოვდა ლოდებს შორის ჩასაფრებულ სა-
„აღმაშენებლად” ლის ბურთულაკები ეკიდა.
– ამ ბრძოლის შესახებ რაც ვიცი, დიდმა
ფიქრობს, სელჯუკი, მაშინ იგი, შველივით მუ-
დამ გაგირბის და დიდი სისწრაფით გტყორცნის
მეფო ჩუხჩებს. გაბრიელი მიუახლოვდა ბეშქენს, წოდებული და მისი მამამ, გიორგი ჭყონდიდელმა მიამბო, რომლის ისარს, რომლის შემაჩერებელი დღეს მხოლოდ
თქვენი გულია. უნდა ეძიოთ სიკვდილი, რომ
ისინი ერთმანეთს თავის დაკვრით მიესალმენ მამას ქართველებთან ერთად უომია ამ სასტიკ
და, შემდეგ, ჩუხჩებმა გაბრიელის ნიშანზე, ერის- ერისთავი ბრძოლაში. მოხდა ის, რომ სელჯუკების ცხე- გაიმარჯვოთ. თუ ისრის აცილებაზე იფიქრეთ,
თავისათვის გზა გახსნეს. ნოსანმა მშვილდოსნებმა მარჯვენა და მარც- მაშინ უფრო მეტი ქეიბური მოგხვდებათ. სადა-
იარაღი ჩუხჩების ფეხებთან დააწყო თუხა- – გადამწყვეტი გამარჯვების მისაღწევად ხენა მხრიდან ისრები დასცხეს ბიზანტიელებს, ვეების გარეშე დააჭენებს სელჯუკი, როდესაც
რისის ერისთავმა და მარტო ერთი წიგნის ამარა დიდი უპირატესობის მოპოვება გვჭირდება მათ შორის ქართველთა, სომეხთა და სხვათა ისარს ამზადებს, თქვენც სადავეების გარეშე
ეწვია, დევის ლოდზე მჯდომ, მაღალ, გამხდარ, ჩვენ. თუ უპირატესობა ვერ მოვიპოვეთ, მაშინ მხედრობას. ჩვენ შეგვიტევია, ბიზანტიელებმა უნდა იჭენოთ, რათა დაასწროთ და ორჯერ მეტი
სახეაწითლებულ, წაბლისფერ წვერულვაშიან, დღეს, შესაძლოა, მოვუგოთ ბრძოლა თურქებს, ფეხი წინ წადგეს და, როდესაც მზე შუბისტარზე ისარი დაუბრუნოთ უკან
უბრალო ბიზანტიურ ლაბადაში გახვეულ მამა- ხვალ კი, ვინ იცის, ყველაფერი შეიცვალოს დადგა, ბერძენთა ჯარმა ალფ-არსლანის კარავი – აბა, ციხესიმაგრე რად მინდა, თუ წყეულ
კაცს, რომელსაც ჭაღარა უკვე საფუძვლიანად სხვაგვარად. ამიტომაც სამხედრო უპირატესო- ხელში ჩაიგდო. თურქს თავი ველზე მოვაკვლევინე! – სიცილით
შეჰპარვოდა. ბას უნდა ძიება. – დიდება მაგათ, – წამოიძახა ომის წარმო- თქვა ზაბახამ და სხვა ერისთავებს გადახედა.
– მობრძანდი, ბეშქენ ჯაყელო, მოდი, გა- ეხლა რა არის სამხედრო უპირატესობა? ამა- სახვით აღგზნებულმა ახალგაზრდა ერისთავმა. – ციხე-კოშკებამდე როცა მივა საქმე, წაგვი-
დაგეხვიო, ჩემო მესხო, განსწავლულობითა და ზე ჩვენს სამეფოში არავის უფიქრია, როგორც – არა, არა, დიდებამდე ჯერ შორია! სწორედ გია ომი და ეგაა! – მხნედ უთხრა ბეშქენ ჯაყელ-
აზრით მდიდარო კაცო! – უთხრა დავით მეფემ, ჩანს. ამიტომაც მე და შენ უნდა ვიფიქროთ, ბეშ- ალფ-არსლანის კარავში შევარდნილი ქართვე- მა და გაოცებულმა გადახედა ზაბახას, რომლის
ჯაყელის თურქთაგან მოკვდინება

წამოიმართა და თუხარისის ერისთავი გულში ქენ ჯაყელო. უპირატესობა გადამწყვეტია ომის ლები და ბერძნები მოაქცია ალყაში სელჯუკთა გულში მან ვერ შესძლო მეფის სიტყვებით იმ
ჩაიკრა. მოგებისათვის. აი, დაფიქრდი, რომის არმია მა-
გაბედული და თავგანწირული მეფე წრფე- კედონურ ფალანგასაც ამარცხებდა და კართა-
ლი გულით უყვარდა ახალგაზრდა ბეშქენ ჯა- გენის მრავალრიცხოვან სპილოთა წყობასაც,
ყელს, რადგანაც საკუთარი მამა მურვანი გვერ- მაგრამ მას შემდეგ, რაც პართიელებმა ცხენზე
დით აღარ ჰყავდა, დავით მეფეს, როგორც მამას შეჯავშნული კაცი შესვეს და მას საყრდენად
ისე უმზერდა. მეფემაც იცოდა ბეშქენ ჯაყელის ახალი ტიპის უნაგირი მისცეს, რომლითაც ცხენ-
ერთგულებისა და სიყვარულის ამბავი და ამი- ზე დაამაგრეს. პართიელებმა შეჯავშნულ კაცს
ტომაც მას ახალგაზრდებს შორის ყველაზე მე- ხელთ დიდი მშვილდისარი დააკავებინეს და
ტად ენდობოდა. სწრაფ სროლაში გაწვრთნეს. მას წინ დიდხანს
– რომელი სახელგანთქმული წიგნით მო- ვერავინ დაუდგა. „პართიული ისარი” სწორედ
მიხველ, ბეშქენ ჯაყელო? – იკითხა დავითმა და მაგედან მოდის, აპობს ყველაფერს. ჯავშანი
ერისთავის ხელში არსებულ წიგნს ცნობისმოყ- ვერ აღუდგება წინ, ცხენიდან არის ნასროლი
ვარეობით შეხედა. თუ ზევიდან ქვევით. ხუთი ათასი შეჯავშნული
– პლუტარქესია „დიდი ალექსანდრე მაკე- ცხენოსანი რომ ამგვარ ფოლადის თავიან ისარს
დონელი”, რომელმაც შემუსრა სპარსნი და ჰინ- დაგახლის, რა უნდა განაწყო. შეუტევ? უკან და-
დონი, ბაბილონი და დარუბანდი, ჩემო მეფეო. იხევენ და გაიფანტებიან, დაიღლები და გაჩერ-
– მართლაც რომ სამაგალითო ხარ, ჩემო დები, ისევ შემოგეჯარებიან და გააგრძელებენ
ბეშქენ, ესე იგი, მაკედონელი არა? მესმის შენი, ისრების დაშენას. სწორედ ასე დაამარცხეს პარ-
„წყობათა შინა საუბარი”, მრავალი კაცით კი არა, თიელებმა რომის ლეგიონი, მაგრამ დაუფიქრდი
მწყობრი ბრძოლით უნდა გავიმარჯვოთ, ქართ- – ამგვარი ომისათვის, ერთის მხრივ, განწვრთ-
ველებმა. 1104 წელს, ერწუხის ველზე, მამაშენი ნილი ცხენოსან-მშვილდოსნების რაზმებია საჭი-
მახლდა, როდესაც ეპამონონდას სტრატეგია და რო, მაგრამ მათ გამარჯვებას საწინდარი მაშინ
ტაქტიკა შევთავაზეთ მაგ საქმეში ჭიპმოჭრილ აქვს, როცა ისრების ნაკადი, როგორც ქარიშხა-
სელჯუკებს მე და გიორგი ჭყონდიდელმა, სხვა- ლი, სეტყვა, მათგან თავს მუდმივად ატყდება.
ნაირად გამარჯვება არ გამოდიოდა. თურქნი – რატომ სხვამ არ მოიფიქრა, ეომა ამგვა-
დაგვამარცხებდნენ, ამიტომაც „ვქმენით წყობა- რად? – დააჯინე ათასი კაცი ცხენზე და მიეცი
ნი დიდნი” და იდუმალი იდაყვებიდან დარტყმე- მშვილდი. მაგრამ არ არის ასე ადვილი საქმე,
ბით დავამარცხეთ სარკინოზნი, როლებიც ამას ყველას გამორჩა მთავარი რამ, – ისრების ქარა-
ჩვენგან არ მოელოდნენ. ვანი! ამგვარ ლაშქარს სჭირდება განუწყვეტელი
– მეფეო, თქვენ არ ჰგავხართ სხვა მხედარ- მომარაგება ისრებით. არ უნდა დაიცალოს საის- მხედრობამ. ისრებს გვაყრიდნენ, საცრებს დაამ- ცეცხლის დანთება, რაც უკვე დიდი ხანია ბეშქენ
თმთავრებს, რომლებიც ლაშქარს უკან უდგანან რე, არასდროს. ისრების უსასრულობა და სისწ- სგავსეს ჩვენი ფარები, სელჯუკებმა. როგორც ჯაყელის სულში დაანთო მეფემ.
და იქიდან განკარგავენ მეომრებს. თქვენ, ალექ- რაფეა საჭირო. ჩანს, ისრების ქარავნები ედგა ზურგში სელჯუკ- აქვე ზიან ბეშქენ ჯაყელის ნათესავები – ცი-
სანდრე დიდის მსგავსად, ლომივით შეუძახებთ რაც პართიელებმა შექმნეს და მსოფლიოს თა სპას. იმპერატორმა რომანოზმა უკან დახევა ხისჯვარელები, რომლებიც ერთი წინაპრიდან
და თქვენებრი ხმით ამხნევებთ მონა სპებს, შემ- დაანახეს, იგივე მიმართულება გააგრძელეს – ბრძანა. წარმოიდგინე, ბეშქენ, ოთხასი ათასი მოდიან. მათი მოწინავე კაცი წარმოსადეგი მო-
დეგ კი გრიგალივით ატყდებით თავს მოწინააღ- სპარსელმა სასანიდებმა. მათ მთლიანი რკინა კაცის უკან დახევა, ერთმანეთის გადათელვა, ხუცი სულა ციხისჯვრელია, რომელსაც დიდი
მდეგეებს ხან მარჯვნიდან და ხანაც მარცხნიდან შეასხეს თავიანთ ცხენებს. ძლიერი ცხენოსანი მოუმზადებელი ქმედებები და ამ დროს ხდება პაპის – სულა კალმახელის სახელი ჰქვია.
და ესაა, რომ თრგუნავს სელჯუკებს, რომელთა ჯარი შექმნეს და ერთხელ რომის იმპერატორიც ყველაზე მთავარი – მეფემ ხელი აიღო. – ბეშქენ ჯაყელო, ჯერ კიდევ ჩვენმა დიდმა
სარდლები შემაღლებულზე განისვენებენ. კი დაატყვევეს. ბეშქენი მდუმარედ უსმენდა, მაგრამ მის პაპამ, იოანემ, ხაზარეთში აღზრდილმა, ასწავ-
– ჰოდა, სწორედ ამაშია ჩემი სისუსტე, თუ- ჩვენი მტრები, სელჯუკები, ბევრი რამით თვალწინ იდგა ის საშინელება, რაც მანაცკერ- ლა ქართველებს ამხედრებული ომი მშვილდითა
ხარისის ერისთავო. მეფე არ უნდა წირავდეს თა- გვანან სასანიდებსა და პართიელებს. უწინდელ ტის ველზე დატრიალებულა. და შუბით, შეტევისა და უკან დახევის მონაცვ-
ვის თავს განუწყვეტლივ. არათუ საკუთარი თა- ომის სიყვარულს მათ კიდევ ერთი დიდი უპირა- იმპერატორი რომანოზი მისმა მარცხე- ლეობით, მაგრამ ასეთი რამ მოითხოვს დიდი
ვისთვის, არამედ სახელმწიფოსთვისაც არ უნდა ტესობა წაუმატეს – ისინი კი არ ემალებიან, არა- ნა ფლანგმა მიატოვა, მარჯვენა ფლანგს და რაოდენობით ისრისა და შუბის ბრძოლის ველ-
შერბოდეს მეფე ხმლით ხელში, მოწინააღმდე- მედ ეძებენ სიკვდილს. ცენტრს სელჯუკებმა სწრაფად შეუტიეს. ალ- ზე მიტანას განსაკუთრებული სახელოსნოების
გის რაზმში, ერთ ომში ათჯერ და ოცჯერ. გაგო- როდესაც არაბებმა ბიზანტიას პირველად ბათ, მოენე ყავდათ იმპერატორის კარავში, რო- სიახლოვედან, ამიტომაც უკუაგდეს ბრძოლის
ნილა, კაცო? სარდალი, სპასპეტი, სპასალარი, შემოუტიეს, იცი, რომ გაცილებით უფრო კარ- მელიც მათ რაღაცნაირად ატყობინებდა – „რო- ეს მეთოდი ქართველთა და დარჩა მარტო „უგრ-
ამირათ-ამირა, ჩუხჩათა სარდალი, წინ გყავდეს გად შეიარაღებულ ბიზანტიელებს არ ძალუძ- მანოზი აქ არის და მოდითო”. სწორედ რომანოზ ძნობლად შეტევა”, მასთან ერთად გული, მკლა-
და მაინცდამაინც შენ მირბოდე იქ, სადაც ომის დათ მათი შეჩერება. უფრო მეტიც, მაჰმადიანთა კეისრის მიმართულებით შემოუტიეს მაჰმა- ვი და სიმამაცე. სელჯუკებთან ბრძოლისათვის
ბედი შეიძლება არც კი წყდებოდეს. ომის ბედი ჯარმა 12000 მეომრით არნახული დამარცხება დიანმა მხედრებმა, თავისი პატარა მშვილდებით მეფე თურქულ ტაქტიკას მოითხოვს და თუ არ
აი აქ წყდება, – თქვა დავითმა და საჩვენებელი არგუნა ბიზანტიელებს, მათ ფლოტს, მათ სარდ- უამრავი ისარი დააყარეს ბიზანტიელებს და რო- დავეუფლებით მას, მაშინ უკიდურეს ნაბიჯს გა-
თითი შუბლზე მიიდო და ჩაფიქრებულმა თუხა- ლობას. დესაც მათ რიგებში შიში და ძრწოლა დათესეს, დადგამს იგი.
რისის ერისთავს შეხედა და თავისი აზრი გააგ- შემდეგ კი უფრო მეტი უბედურება მოხდა, მაშინ შევარდნენ ბიზანტიელთა წყობაში და – რა ნაბიჯია ეს? ჰკითხა სულა ციხისჯვ-
რძელა – კი, მართალი ხარ, ალექსანდრე დიდი 1071 წელს მანაცკერტის ბრძოლაში მუსლიმანე- იმპერატორი რომანოზი დაატყვევეს. აი, მოხდა რელმა.
ომობდა ასე, სხვანაირად გავგმელასთან ვერანა- ბი ბევრად ნაკლები იყვნენ, ვიდრე ქრისტიანები, ყველაზე გულსატკენი ამბავი, აზიაში ხმა დაირ- – ამ საიდუმლოს მაშინ გაიგებთ, როცა მო-
ირად ვერ დაამარცხებდა მტრის ძალას, მაგრამ მაგრამ ისინი „ნახევარმთვარედ“დაეწყვნენ. ეს ხა, ქრისტიანების ბოლო დღე დადგაო! – მეფეს სახდენი მოხდება! – უპასუხა ბეშქენ ჯაყელმა.
ეხლა შეხედე სელჯუკებსა და სპარსებს, ისინი იმას ნიშნავს, რომ მათ თავიანთი სულიერი სიმ- ხმა უკანკალებდა. ახალი ფორმის მშვილდები შემოიტანა
ჭკუით გვებრძვიან, უპირატესობას ფლობენ და ტკიცე გამოამჟღავნეს და ქრისტიანებს გვითხ- ბეშქენმა მეფეს ახედა და მიხვდა, რომ მეფე დარბაზში ბეშქენმა, – მოკლე, სხდადასხვა მა-
ეს უპირატესობა ხელიდან უნდა წავართვათ. რეს – „ამ ნახევარმთვარით ალყას შემოგარტ- ამ მოვლენებზე, როგორც გრძნეული, ისე ფიქ- სალისაგან აწყობილი. ტყავი, რკინა, ხე და ძვა-
მდუმარე იყო ბეშქენი, მაგრამ ვეღარ მოით- ყამთო”. არადა, ჩემო ბეშქენ, ქრისტიანები 400 რობდა გულის სიღრმეში, ალბათ მოივლიდა მა- ლი იმგვარადაა შენივთული ერთმანეთში, რომ
მინა და უეცრად იკითხა: – რა უპირატესობას ათასნი იყვნენ, მუსლიმები კი – მათი ნახევრის ნაცკერტის ველზე უპატრონოდ მიმოფანტულ,
გულისხმობთ, ჩემო მეფეო? ნახევარი. უსარდლოდ დარჩენილი ჯარისკაცების, ბერ- გაგრძელება მე–10 გვ.
პროზა
ერისთავები საგონებელს მიეცნენ, როცა ბეშ- გადახედა, რომ მეც უმალ მომინდა მამასავით და ჯაყელთა შუბის ტარზე. და ცხენს სადავე მოუმარჯვა, ეკალბარდებიან
ქენი მათ ამ მშვლდების შექმნის მეთოდის გამო- ქმარი, მისნაირი სანდომიანი, მოსიყვარულე, დანაღვლიანებული მიუყვებოდა გზას ერის- გორაკისკენ გაქანდა, რათა არემარესათვის
საცნობად კითხვებს უსვამდა. პატივისცემით განმსჭვალული, საქმიანი, გამრ- თავი და ძალიან გულდამძიმებული ჩანდა. და- თვალი მოევლო. სამხედრო ცხენი გადაევლო
ბეშქენმა მათ წინ გაშალა მშვილდები, ერის- ჯე, ოჯახისა და ერის შვილი. ეეეჰ, ალუბალა, ვით მეფის ბოლო დავალებაზე ფიქრობდა. შეეძ- ეკლიან ბუჩქებს, მწვერვალზე ენერგიულად
თავებს აჩვენა მათი დამზადების ხერხი, მეთო- ალუბალა, ეხლა საყდარში უნდა იყო, აქ რა გინ- ლო აღეჭურვა მისი აზნაურები, მაგრამ მათგან ავარდა და გაშეშდა...
დი, მასალა და შემდგომ ბრძანება გასცა, სწო- და? აღსარებები ხომ არ დაიწყო? მე პირველი იმგვარ სისხარტეს და გონებამახვილობას არ ჯაყელთა ციხე -კოშკი ცეცხლის ალში იყო
რედ ამგვარი მშვილდები დაამზადონ და მათ ვარ რიგში, ნუთუ მღვდელი სერაფიმე ჩემზე მოელოდა, როგორსაც დრო და ომის ის ახალი გახვეული.
გამოსაცდელად იგი მომავალ თვეს ესტუმროს წინ ვინმეს გაუშებს? მამა სერაფიმე დიდი ხანია მეთოდი ითხოვდა, რაც მუსლიმანმა მეომრებმა
კვლავ ჯავახეთს. მიცნობს, მე მისი აღზრდილი ვარ. – ამ საყდრის დაადგინეს, თავიანთ ჯვაროსან მოწინააღმდე- ***
– დიდი მადლობა, ბიძაშვილო, მადლობა გუმბათქვეშ ხარ გაზრდილიო, ხომ მითხრა, ამას გებთან შეტაკებებისას. გამალებით რეკდნენ ზარები თუხარისის
იმისათვის, რომ მეფის სიტყვა გადმოგვეცი, შენ- წინათ, ასეა, ასე, – ფიქრობდა ალუბალა, მაგრამ, თურქ-სელჯუკები სხარტად იბრძოდნენ. სამრეკლოზე. ციხე-ქალაქს მტერი შემოსეოდა.
თან გვიგულე ყოველთვის. ჩვენ, ციხისჯვრელე- უეცრად, რაღაც შეიცვალა. მთავარ ცხენოსან ჯარს მთებში მალავდნენ. შემ- აღდგომის ღამეს, საყდარში შეკრებილ მესხებს,
ბი და თქვენ, ჯაყელები, ერთი სისხლი და ხორცი – პაპაა, პაპაა! – აკივლდა ალუბალა და სერ- დგომ უეცრად დაეცემოდნენ დაბლობზე მდგარ ჩირაღდნიანი თურქები, თავს წამოადგნენ, ტაძა-
ვართ, გახსოვდეს – უთხრა სულა ციხისჯვრელს ზე წამომართული ტაძრისკენ გაიქცა. – პაპააა... ევროპელ მხედრებს, ისრებს დაახლიდნენ და რი და ისლით დახურული შენობები ხალხითურთ
ბეშქენმა. მამააა... დედააა!.. ვაიმე, დედაააა! – მაგრამ, უკვე კვლავ გორაკებისაკენ გააჭენებდნენ ცხენებს. დაეწვათ. ცეცხლის ალი სასახლესა და ციხეს
ბეშქენმა და სულამ მოიკითხეს ერთმანეთის გვიანღა იყო. ცხენზე ამხედრებული ჩალმიანი ქართველი მხედრების აღკაზმულობა რომ მოედო. ფეხმძიმე ასმათ ტბელი „მაღალ კოშკში”
ნათესავები, მერე ერთად დატოვეს ზრესკის შვილდოსნები საყდარს გარს შემოერტყნენ. ბიზანტიელებისას წააგავდა, დავით მეფისათვის გამაგრდა თავისი სეფექალებით. ულუ-სიქარი
საყდარი. ცხენზე ამხედრებულმა ჯაყელმა სა- მცირე ხანს გულუბრყვილო სახეებით უსმენენ მიუღებელი იყო სელჯუკებთან ბრძოლაში და ჯიუტ ქალბატონს დანებებას ურჩევდა და კოშკი-
კუთარი კოშკისკენ აიღო გეზი. საცაა უკვე გა- იქედან გამოსულ საოცარ ჰანგებს, მაგრამ რო- ამიტომაც ძირეულ შეცვლას ფიქრობდა. რად- დან გამოსროლილ ისრებს ათვალიერებდა.
თენდება. – არ ჰგავს, თითქოს, ქალის ნასროლს –
მშვილდი მთელი ძალით არის მოზიდული, – უთ-
*** ხრა მან აბდულას, რომელიც კოშკის გარშემო
ულუ-სიქარმა რაზმი დააჩქარა: – უკეთუ განლაგებულ მშვილდოსნებს რაღაცას ასწავ-
საუზმე გსურს, მზეს ადგომა უნდა დაასწრო! ლიდა და ულუ სიქარს გულში ათას წყევლას
– შეუძახა არაბულად თავის თურქ მხედრებს, უთვლიდა.
რომლებსაც არაბული მოწოდება კარგად ეს- – ყიზლარ-გოგონები! – ჩაილაპარაკა აბდუ-
მით, ზეცას ახედეს და ცხენებს შეუძახეს. ლამ და დადუმდა, რადგანაც მათგან უკვე დაპყ-
– აღდგომა ღამეა, ყველა გიაური ეხლა რობილი ციხესიმაგრის შემოსასვლეში, გზაზე,
საყდარში იქნება, იესოს აღდგომის საზეიმოდ, არეულობა მოხდა, სელჯუკები მათკენ მორ-
დილას კი სუფრებს გაშლიან. საყდრიდანვე ბოდნენ.
სუფრაზე დაჯდებიან. რა სჯობს, სუფრაზე
მივუშვათ და ღვინისაგან გამობრუჟებულებს ***
დავესხათ თუ, ეხლავე წამოვადგეთ თავს და თა- გამოქცეული სელჯუკები ყვიროდნენ, რომ
ვიანთ საყდარში შეკეტილებს, თავი გარეთ არ მათ, ტყიდან, შეითანი დაესხა თავს. ტყის კო-
გამოვაყოფინოთ, ისე გადავბუგოთ? – შეეკითხა რომიდან იგი უმალ გამოჭრილა და პირველსავე
სიქარი ქეჰა აბდულას. თავდასხმისას, მისთვის, ათი მეომარი მოუკ-
ცალთვალა აბდულა, რომელიც მუჰამედის ლავთ.
რაინდია, ფიქრობდა – ჭამის დროს კაცი არ – აბდულ-აღა, მიდი, ნახე და მოჰკალი თავ-
უნდა სდევნო და შეაწუხო, რას მეკითხება სი- დამსხმელი, ვინმე გიაური იქნება, წაიყვანე ასი
ქარ-აღა. რა, თავად არ იცის ეს ჭეშმარიტება, საუკეთესო მებრძოლი, – უბრძანა ულუ სიქარმა
მცდის ნამდვილად, წყეული, თუ. გაბრაზებით და შეშინებულ სელჯუკ მეომრებს
– ჩემო ბეი, ეხლავ შევუტიოთ, გიაურებს თუ სახედრის ასოსაგან გამოქნილი მათრახი გადა-
ჭამა-სმა ვაცადეთ, შემდეგ – მონელება, რა გა- უჭირა.
მოვა ამით? ეხლავ შევუნთოთ ცეცხლი ყოველი შავმა აბდულ-აღამ შუბი მოიმარჯვა. ხელთ
მხრიდან და მერე სოფლებიც დავარბიოთ. მრგვალი ფარი იპყრო და რაზმეულს ციხე-კოშ-
– ჭეშმარიტებას ღაღადებ და, ალბათ, დროა, კის შემოსასვლელისაკენ გაუძღვა.
თავდასხმა აღდგომის ღამეს – ბეშქენ II

ვიჩქაროთ, საცაა წირვა დასრულდება! – შეჰყვი- დესაც საყდარში ჩოჩქოლი ატყდა, მშვილდოს- განაც ბიზანტიელებმა ომების უმეტესობა წა-
რა ულუ-სიქარმა და მისი ხმა მოედო კლდეებსა ნებმა მოკაკვული კილიჯები იშიშვლეს და საყდ- აგეს მუსლიმანებთან, დავით მეფეს საფუძვლი-
და ხეობებს, მდინარეებსა და ტყეებს. რის კარებთან მიჯარდნენ. ამასობაში სხვებმა
ფიჩხი და საყრდენები მოიტანეს.
ანად გამოეკვლია მათი დამარცხების მიზეზები.
პირველი მიზეზი ბიზანტიელთა მარცხის
თუხარისის
*** ალუბალა ისევ აღრიალდა, ის ხომ ყველა- საიდუმლოსა, შიდა ღალატი და გამცემლობაა, გვირაბი
ტყის გადაღმა, მინდორზე, პატარა ალუბა- ფერ ამაზე მიხვდა, სიზმარში რომ ნახა ერთხელ, მაგრამ ეს არ იყო საკმარისი იმ ცოდნისათვის.
ლა დასეირნობს. იგი ექვსი წლის ჯავახი გოგო- ესენი ხომ წყეული კაციჭამიები არიან, ისინი იმ მეორე მიზეზი, რასაც დავით მეფე ნათლად ბეშქენ ჯაყელის გული სელჯუკებზე სწრაფ
ნაა, პაპამ დაარქვა ალუბალა. რომ გაიზრდება ზღაპრიდან მოვარდნენ, რომელზედაც ერთხელ ხედავდა, გახლდათ ის, რომ ბიზანტიის ჯარი შეტევას ლამობდა, მაგრამ იგი უმალ მიხვ-
და თავის სასურველ ბიჭს გაიცნობს, მაშინ რა მას პაპამ მოუყვა. ურთულესი სამართავი იყო. არქონტები, სტრა- და, რომ თუხარისის ციხის მარბიელი რაზმი,
უნდა უთხრას? ბიჭი რომ კითხავს, რა გქვიაო, – პაპააა!.. დედააა!.. მამაააა!.. მამაააააააა!.. ტეგოსები, ათასისთავები სტრატეგიულ აზრს ჯიჰადის მხედრობის ის ათასეული იქნებოდა,
როგორ უნდა უპასუხოს – ალუბალა მქვიანო? სული გაუწყდა სასულეში პატარა ალუბალას არ ფლობდნენ და ბრძოლის ველზე მხოლოდ რომელსაც ზავი სძულდა და მხოლოდ ომს აღი-
ამაზე ბრაზობს ალუბალა, ამიტომაც გამოექცა და, ამ დროს, შეამჩნია, რომ მისკენ მოტრიალდა ბრძანებებს ემორჩილებოდნენ. არებდა. სელჯუკების ოდენობას ორას-სამას
პაპას საყდრიდან. ვეღარ მოითმინა სიცხე და პა- ერთი ჩალმიანი, რომელმაც ერთი გაიცინა და მათგან გასხვავებით, მუსლიმანური მხედ- კაცამდე წარმოიდგენდა. მესაზღვრე ერისთავი,
პის გამოჯავრება – ალუბალა, ალუბალაო! გოგონას ხელი აუქნია – წადი, აქედანო, – ანიშ- რობა გამარჯვების იმედით იყო გაჯერებული. რომელიც გრძნობდა, რომ საკუთარი სასახლის
– სახელი მაინც დაგერქმიათ, საქალბატონე, ნა. ჯიჰადი, საღვთო ომი, რწმენისათვის სიკვდილი დაცვა მარტო მოუწევდა თუ უსწრაფესად არ
– ფიქრობს თავისთვის ალუბალა და ბალახებს ალუბალა კვლავ აღრიალდა და დაინახა, ან გამარჯვება,.. თვალებში უელავდა ომებისა- იმოქმედებდა. საზარელი შედეგი იქნებ დამდ-
წიწკნის. – უუჰ, როდის დამთავრდება წირვა? რომ ტაძარს ცეცხლი მოედო, ალები გუმბათს გან დაუღლელ და მუდამ მომღიმარ სელჯუკ გარიც იყო, რომელიც აუცილებლად განხორ-
დედიკომ უგემრიელესი ხაჭაპური დააცხო, მა- უმალ მისწვდნენ. სელჯუკებმა სიცილი ატეხეს თუ არაბ მეომრებს. ციელდებოდა. ამიტომაც ბეშქენი ცხენიდან
მამ, წითელი ღვინო დოქებში ჩამოასხა, მწყერს და კარები უფრო გაამაგრეს. შიგნიდან ისევ – განიგმირებიან თუ არა, იმავე წამს ჯენეტ- გადმოხტა და ალმოდებული თუხარისისაკენ
შეწვავენ, შემდეგ კი ტახის ბარკალი. აუ, რა გაისმა სიმღერა. ში ამოჰყოფენ თავს, ქალწულებით გარშემორტ- მიმავალი ციცაბო კლდიდან გადაუხვია და ტყეს
მწვადი იცის, მამამ? დედიკოს ხაჭაპური ხომ ცეცხლის ალმა ააწითლა საყდარი. სელჯუ- ყმულნი, ღვინოს დალევენ, – უთხრა ერთხელ მისცა თავი. ტყის კორომში, ერისთავს, საიდუმ-
განთქმულია მთელს წუნდის სოფელში. სტუმ- კები მოწყენილი სახეებით იდგნენ... შეძახილის ერთმა დატყვევებულმა თურქმა დავით მეფეს, ლო გვირაბის ერთ-ერთი ყელი ეგულებოდა, რო-
რები მოვლენ, პაპას მეგობრები ჩამოჯდებიან ხმაზე მათი ნაწილი ცხენებს მოახტა” ნაწილი კი რომელმაც ეს უკანასკნელი სიკვდილს გადაარ- მელშიც ჩასული ადამიანი ციხის გოდოლებზე
და შორეული ლაშქრობების ამბებს გაიხსენებენ. საყდრის კარს დაუდარაჯდა. ერთ-ერთმა ალუბა- ჩინა და თავის დაცვას ჩააბარა. უჩუმრად ამოყოფდა თავს.
პაპა იტყვის: – ეს, იმ ბიჭებს გაუმარჯოს, რომ- ლას მხარეს გაიხედა და კაპარჭიდან ისარი ამო- – მოგეკალი და ჯენეტს ვიქნებოდი ეხლა! – ჯერ კიდევ ჯაყელთა ერთგული შურტა,
ლებიც, ღვთის ქალაქის, კონსტანტინოპოლის იღო. წვეროსანმა სელჯუკმა მშვილდში სტაცა შესძახა მეფეს თურქმა დამშვიდობებისას. დავით ორასი წლის წინ რომ ცხოვრობდა ჩორჩანელ-
კედლებთან დაიღუპნენო. – ჯავახი ბიჭებიო!.. ხელი და, „არაო!” – ხელის აქნევით ანიშნა. ალუ- აღმაშენებელმა თავი გააქნია და ბეშქენ ჯაყელს ბაჰლაუნდ-ჯაყელ-კალმახელ-ლაკლაკთა კარ-
– იტყვის ბებო და ატირდება. მას ხომ ორი ძმა ბალა კი იდგა სელჯუკების წინ და ხმამაღალი ტი- გადახედა. მეფის თვალებში კითხვა და აზრი ერ- ზე, ისიც ეძებდა თუხარისის კლდის ქვაბებში
ჰყავდა, რომლებიც სწორედ პაჭანიკებთან შებ- რილით იქაურობა აიკლო. და, ამ დროს, საყდარი თმანეთს შესჭიდებოდა: – „როგორ?” – ეკითხებო- იმას, რასაც ირანის შაჰთა განძი ერქვა. არავინ
რძოლებისას ახლდნენ დიდებულ გმირს, პაპა ზრიალითა და ზათქით ჩამოიქცა. ამას ელოდნენ და თითქოს მეფე თავის მესაზღვრე ერისთავს. იცოდა, გაანდო თუ არა თუხარისმა საიდუმლო
რომ ახსენებს, აბაზა ბაკურიანისძეს. შემდეგ სელჯუკებიც, მერე სწრაფად მოსხლტნენ იქა- ეს „როგორ” ბეშქენს დიდხანს გამოჰყვა. ცეცხლთაყვანისმცემელ შურტას, რომელიც
მამა იმღერებს. დედა და მამა საოცრად მღე- ურობას და გეზი მთავრის სასახლისაკენ აიღეს. ქართველთა და აფხაზთა მეომრები დავითს ხან- საათობით იჯდა ამ მთის ფერდობებზე და თა-
რიან. პაპა აცეკვდება და ალუბალას გამოიწ- გრძლივი, სტრატეგიული ომისთვის აფიქრებდა. ვისი უცხო მოწყობილობებით მასში ხვრელებს
ვევს საცეკვაოდ. მაშინ ალუბალაც არ დაიდებს *** მესხები ომების ოსტატებად მიაჩნდა, მაგრამ ზვერავდა.
თავზე ხელს და უმალ გარონინდება, შემდეგ კი, ტბელთა ასული ასმათი ესვა ცოლად ბეშქენ რთველის დროს მესხთა რაზმები სოფლებში სწორედ შურტას დროს იყო, რომ ეს გა-
როცა პაპა და მისი ბიჭები აცეკვდებიან, ალუ- ჯაყელს. მეფის მარზაპანი (მესაზღვრე ერისთა- უნდა დაებრუნებინა, ხილისა და ყურძნის მოსა- მოქვაბული აღმოაჩინეს ბეშქენ დიდი ჯაყელის
ბალა დოლს დასცხებს, შემდეგ კვლავ შევარ- ვი) ციხე-კოშკს გოდერძის უღელტეხილიდან თუ ვალს პატრონი სჭირდებოდა. ქვის-მკვეთველებმა და გააფართოვეს კიდეც, –
დება წრეში და პაპასთან ერთად ცანგალა და გადმოხედავდა ხოლმე. მასზე აფრიალებული აზნაურთა პირადი რაზმებიც აფიქრებდა გააგრძელეს ქვაბულის ყელი და ციხესიმაგრის
გოგონას იმღერ-იცეკვებს. შემდეგ პაპა ბებიას ბალახისფერი ალამი ნიშნავდა იმას, რომ ოჯახ- დიდ დავით მეფეს. მათი საბრძოლო გამოყენე- მშენებლობისას გამოიყენეს მისი მნიშვნელობა.
გამოიწვევს, ბებია კი დედას, თავის რძალსაც ში სიმშვიდე სუფევდა, თუ ალისფერ ალამს ბა, მათივე ბინიდან, ოცი დღის სავალზე იყო შე- სწორედ ეხლა, ამ ქვაბულში ჩაეშვა მესაზ-
აიყოლიებს, თან დააკვირდება, კიდევ ორსულად ააფრიალებდა ასმათ ტბელი, მაშინ ერისთავს მოსაღზვრული. ომი კი, თანაც, სელჯუკებთან, ღვრე ერისთავი და გაჰყვა ქვაბულებს მთის
ხომ არ არისო. მერე მამა შემოვარდება წრეში და ოჯახში მოელოდნენ. მიზანი მრავალი შეიძლება სამხედრო სტრატეგიის განფენას მოითხოვდა მწვერვალამდე მიმავალს. ერთ ადგილას, შურ-
ჩემს ძამიკოს – მამუკას, შემოაბანცალებს. მამუ- ყოფილიყო, როგორც სამხედრო თვალსაზრი- მთელს ამიერკავკასიაში, ანატოლიაში, სომხეთ- ტას მოსასმენი და მისაყურადებელი არხები რომ
კამ ხომ ფეხი ეხლა აიდგა, სად ის და სად ცეკ- სით, ასევე სხვა გარემოებების გამო. ში, არდებილში, ირანის ზეგანზე, ვაჰანის ტბის ჩაეშენებინა, სწორედ იქ შეჩერდა ბეშქენი და ზე-
ვა-თამაში, ძლივს დადის, მაგრამ მამუკას ხმა- იდუმალ ალისფერ ალამს ელოდა ბეშქენ მიდამოებში, შემდეგ კი, აუცილებლად, მესოპო- მოთ მყოფთა მოძრაობა დაზვერა.
ზე, შუათანა ძმა – ყარამანი აყვირდება, ხოლო ჯაყელი და ნათესავ ციხისჯვრელებთან საუბ- ტამიასა და წმინდა ქალაქ ერუშალაიმში. შურტას ხელსაწყოები კვლავაც კარგად
ყარამანის ბოხ დაძახილს, ჩვენი აკვნის ბალღი რის შემდეგ, ალიონზე თუ ჩაასწრებდა საკუთარ – თურქებთა გამარჯვება თუ გინდა, სიკვ- მუშაობდა 200 წლის შემდეგაც და მის ზევით,
– ოთო, შეუერთდება და იქნება მხიარულება. სამოსახლოში. რამდენჯერმე დააოთხა ცხენი დილი ეძებე და სიცოცხლეს იპოვი! – გონებაში სიმაგრის ალაყაფის სამხედრო ბაქანი გამოქ-
აბა, ჯერ ოთხნი ვართ, მაგრამ მამას და დედას მესაზღვრე ერისთავმა და მთის წვერზე აიჭრა, ამოუტივტივდა დაფიქრებულ ბეშქენს მეფის ვაბულში მყოფთა ბრძანებით ერთ წამში შესაძ-
კიდევ ბევრი ეყოლება ჩვენნაირი. დედას თორ- რათა შორიდან ციხე-კოშკისათვის შეეხედა. სიტყვები და, უეცრად, შორიდან, კივილის ხმა ლოა ჩამოშლილიყო.
მეტი უნდივართ. ერთხელ თქვა: თორმეტნი მინ- სიბნელეში ძნელი გასარჩევი იყო, მაგრამ, შემოესმა, დამწვრის სუნიც მოდიოდა ტყიდან. ბეშქენი იმ დიდი დოლაბის ქვას
დიხართო. მამამ დედიკოს მაშინ ისეთი სახით როგორც ჩანს, ბალახისფერი ალამი ფრიალებ- გამოერკვა მესაზღვრე ერისთავი ფიქრებიდან მიადგა, რომელსაც ალაყაფის კარის
პროზა
ქვეშ გაყვანილი გამოქვაბულის საბრ- დი, მაგრამ, რადგანაც ვიღაც უჩინარი გვებრძ- არ დაამთავრებინა აბდულამ და გაიცინა. ქარმა მძლავრად დაუბერა და თმები შეურ-
ჯენით – ბლისკინების ჩამოშლა შეეძ- ვის, ჩვენც გავაგულისოთ იგი და უეჭველი გა- – უიარაღოდ რა მასპინძლობა გამოვა, რო- ხია ერისთავს, ქალებმა კივილი ატეხეს, ერთი
ლო. დაჰკრა დოლაბს წიხლი, მაგრამ მოჩნდება. დის იყო სტუმარი მასპინძელს ხრმალს ართმევ- ხმა საოცრად ნაცნობი იყო, სხვა ხმები კი ამ ხმის
ძვრა ვერ უყო. შემდეგ გამწარებული შეეჭიდა – ეგრეა, პატრონო, ეგრე, – ჩაიჩურჩულა დეს, – გაიცინა ბეშქენმაც. ექოს მიაგავდნენ.
დოლაბს და ქვაბულის კედლიდან მთელი ძა- აღამ – ჩააბარე ყოველი საჭურველი აბდულას! – მეფე წარმოუდგა თვალწინ – თითქოს სა-
ლით რომ დაახტა, მაშინ შესძრა იგი და დააგო- – იმ კოშკის გარშემო, სადაც ეგ დედაკაცი ბრძანა ულუ სიქარმა და, – მიდიო, შესძახა აღას. ლაშქრო საბჭოზე ისხდნენ, ხელთ ბაგრატიონთა
რა. თითები გადაეყვლიფა ერისთავს, მაგრამ შეკეტილა, მშვილდოსნები დააწყე და ცეცხლი – ნუ გეშინია, ქოფაკო, ნუ გეშინია! – თქვა შურდული ეჭირა და ბეშქენს რაღაცას უხსნიდა.
ტკივილიც კი ვერ იგრძნო, გააფთრებული მის- გაუჩინეთ მაგ წყეულის ბინას. აბდულამ და ბეშქენისაკენ დაიძრა, მაგრამ, ჯავახეთის ერისთავს ეღიმებოდა, შურდულის
დევდა დაგორებულ დოლაბს და დაქანების ძა- – ერისთავის ცოლის ტყვედ წაყვანას ვაპი- უეცრად, ერისთავმა იღლიაში ამოჩრილი ორი დაჰმანი იყო, მაგრამ მეფეს მოწიწებით უსმენ-
ლას მატებდა. როდესაც დოლაბი მეორე საბჯენ რებდით, – თქვა აბდულ-აღამ. სატევარი ესროლა აბდულ აღას, რომელმაც და და ბაგრატიონთა შურდულს დაკვირვებით
ქვას დაეჯახა, სასაწულებრივი ხმა გამოსცა. – ეხლა მაგის დრო აღარ არის, სწრაფად ხმამაღლა დაიკვნესა და პირდაპირ ხორხში გარ- ათვალიერებდა. მასზე ამოტვიფრულ წარწე-
მიწისძვრას გავდა, რაც ამის შემდეგ მოხდა, იმოქმედეთ. შალით ბეი ამასობაში სიმდიდრეს ჭობილი სატევრების მოვერცხლილ ტარებს, სა- რებს უკვირდებოდა და უხაროდა, რომ ამ უცხო
– ალაყაფის კოშკი შეინძრა და მასზე ამხედრე- შეაგროვებს, ცხენებს აჰკიდებს და დავიძრე- სიკვდილოდ დაჭრილი დათვივით დაეცა. წარწერების მიღმა მყოფ სხვა მეფეებს ხედავდა.
ბული სელჯუკები შიშმა მოიცვა, რადგანაც მი- ბით. სასწრაფოდ დაწვით სასახლე და კოშკი იმ სელჯუკები მირბოდნენ აბდულასაკენ, მაგ-
წისძვრა მათთვის სამყაროს განრისხებას უდრი- დედაკაციანად. რამ უკვე გვიანი იყო, – სარდალ-აღა სისხლში ***
და. შემდეგ, როცა კოშკის ნაწილი ჩამოიშალა და – ეფენდი, ორსული დედაკაცია, – ხმადაბ- ცურავდა, ხოლო მისი მტერი, ისევ უკან, ხის კი- 1118 წელს დავით აღმაშენებელი იდგა ნა-
მასში რამდენიმე სელჯუკი მოჰყვა, მაშინ ლა თქვა აბდულ-აღამ, რომელსაც დაზვერვი- ბეზე არბოდა და იქედან სატევრის სასროლ მან- ხიდურში, რახსის პირას და აღდგომას დღესას-
შეწრიალდნენ დამპყრობლები და კოშკიდან საგან მიღებული ინფორმაცია კარგად ჰქონდა ძილზე მიახლოვებულ მტერს ათვალიერებდა. წაულობდნენ. მოახსენეს, რომ თურქები ჯავა-
გარეთ გაიჭრნენ, რაც ასე ადვილი არ იყო. შეთვისებული. ხეთს დასცემიან და მოუკლავთ ბეშქენ ჯაყელი,
კოშკის ბილიკებით მორბენალი სელჯუ- – აღა, იმოქმედე, როგორც გიბრძანე! – *** – თუხარისის ერისთავი. დავითი მაშინვე ამხედ-
კები პატარა კარისაკენ დაეშვნენ, სადაც მათ შუბლი შეიკრა ულუ სიქარმა, ჩალმა მოიხადა ულუ სიქარი, დარწმუნდა რომ სასტიკმა რდა, რახსის პირას იპოვნა თურქთა ბანაკი, ელ-
ბეშქენ ჯაყელის ვარანგული ფართო მახვილი აბჯარმტვირთველ ალის მორთმეული ფარშე- წამმა თვალწინ ჩაურბინა, აბდულ-აღას სასიკვ- ვასავით დაეცა თავს და მოსრა სიმრავლე მათი.
ელოდებოდათ. ვანგისფრთებიანი რვალის მუზარადი თავზე დილო განაჩენი გამოუტანა. ეხლა უკვე გამარ- ვერც ულუ სიქარი დაურჩა ქართველთა
პირველად ასან უზბაშმა იგრძნო, მუცელი მოირგო და ალისაკენ ზურგით შეტრიალდა, ჯვებაც ახლოს იყო, თუ, შესაბამისად, სწორად სამეფო სპას. ფარშევანგის ფრთიანმა რვალის
რომ ჰქონდა გამორღვეული და ნაწლავების რათა იემენელ არაბს მძიმე მუზარადის ტყავის იმოქმედებდა. მუზარადმა რამდენიმე მახვილის შემოკვრას
გადმოკიდებას უჩურმად დააკვირდა, შემდეგ ხუნდები ერთმანეთზე გარდაეჭდო და კარგად – ჭადრაკს გავს ეს ომი. აბდულა, წავაგეთ, გადაარჩინა მისი პატრონი. გაცეცხლებულ ჩეხ-
მაჰმუდ ბუხარელმა შეიტყო, რომ მისი კუჭი დაემაგრებინა. ამ მუზარადს განსაკუთრებულ მაგრამ ლაშქრობა უნდა მოვიგოთ! – ფიქრობდა ვაში ვის დაინდობდნენ ქართველნი? კი იცოდა
უცხო ძალას, დაეჩხვლიტა და დაეხია, შემდეგ ხიფათიან შემთხვევაში იხურავდა ულუ სიქარი. იგი და თავისი მშვილდოსნები წამით შეაყოვნა, სიქარმა თავისი ხვედრი და ამიტომაც, ბრძო-
მორბენალმა იუნალ ოსამმა შეითვისა სიბრძნე ომის ველზე ყოველთვისაა სასტიკი წუთე- წინ წაიწია და საჯინობოს მიმართულებით დას- ლის ველზე კალიასავით დახტოდა, მთელს თა-
სიკვდილისა, როდესაც ბეშქენ ჯაყელის მახ- ბის მოლოდინის გრძნობა. სარდლები ამ გრძო- ძრა ცხენი, თავისი მუზარადის იმედით კიბეს ვის მონდომებას და გამოცდილებას იყენებდა
ვილს მკერდით დაეგო და გაიღიმა. ბას უკეთესად ფლობენ, ვიდრე მათი ხელქ- მიუახლოვდა და კედლის უკან მდგომ ერისთავს იმისათვის, რომ მტრისათვის შიში შთაეგონე-
– ჩვენი შურტა მართლაც დაჰმანი ყოფილა! ვეითნი. როცა სასტიკი წუთები გადაივლის და მიუგო: ბინა. რამდენჯერმე მოუტრიალდა იგი მდევარ
– გაუელვა გონებაში მესაზღვრე ერისთავს, რო- თანამებრძოლთა მხოლოდ მცირე დანაკარგი – ერისთავო, რად გამოგვეცხადე ასე მუხა- ქართველებს და თავისი ბედი სცადა, მაგრამ,
მელიც ეხლა კოშკის გარეთ მყოფ გაოცებულ ექნება, მაშინ ხარობს სარდალი. ნათურად, მრავალი კაცი მოგვიკალი, აბდულა, ამაოდ. – სასტიკი და გამოცდილი იყო ამგვარ
სელჯუკებს დაესხა თავს და რადგანაც თითბ- – მუზარადი დაიხურა, მარაშაში უნდა რომ შენი სატევრით სიცოცხლეს გამოასალმე. ან ბრძოლებში დავით მეფის პირადი სპა.
რის „გლივარიუმი” ემოსა, ამომავალი მზის შუქ- ცისფერთაღიანი შადრევნების გვერდით, თეთ- ჩვენ დაგიწვავთ ორსულ ცოლს, ან ახლავე ჩაგვ- – აბდულა, უბადლო ლაშქარ-მთავარი არ
ზე ცეცხლისფერი შეიქმნა. რი მოხუცის მსგავად, იჯდეს და წაბლისფერთ- ბარდი. იკმარო და ამ უღიმღამო დღეს ჯიჰადის მთავა-
– შაითან, შაითან... შაითან კალა, შაითან კალა მიანი, თაფლისფერთვალება ფარსი ბიჭის მიერ – ტყვედ დანებებას არ ვაპირებ, მარბიელო, რი მეთაურიც რომ შეიწირო, ნუთუ ეს იქნება
... – შესძახეს სელჯუკმა მხედრებმა, რომლებმაც წაკითხულ ხაიამის რობაებს ისმენდეს, ჩემთვის გამოვალ და შემებრძოლე! – მრისხანედ განუც- სამართალი? ვეღარ ვნახავ ჩემს ოჯახსა და მარა-
ჯერ „მიწისძვრა”, შემდეგ მათი მოძმეების საოცა- კი სიკვდილიც არ ემეტება, – ჩაილაპარაკა აბ- ხადა ბეშქენ ჯაყელმა და წამოიმართა. შის სულთანს ვეღარ ვეწვევი, ნუთუ ჩემს ვაჟსაც
რი გარდაცვალება იხილეს და ეხლა „ცეცხლის- დულამ, თავისი ცოლი – მწვანეთვალება ახაბე ვერ შევუქებ მუსლიმობას და აზიის მუსთასიბად
ფერ” გააფთრებულ „ეშმაკს” გადაეყარნენ. გაიხსენა, მისი ტუჩების სიტკბო გაახსენდა და *** ვეღარ აღვზრდი, ნუთუ ვაჟის სიცელქით ვეღარ
ჩუმად ამოიკვნესა. ასაკში იყო შესული ულუ-სიქარი. ჯანზე კი დავტკბები? ....ჰმ......ჰმ.......გაცეცხლებულან ეს
*** – „გედირსა, ულუმ ბაჰადირ, ჰაირ, ჰაირ, იყო, შებრძოლებას არასოდეს არ გაურბოდა, გურჯები... დღეს შავი დღეა... ჰმ. ჰმ......ოოხ....მმმჰ.
კედლის უკან მდგარმა ულუ სიქარმა, ფორ- გედირსა, ბაჰადირლერ ...” – აყვირდა აბდულა მაგრამ ეხლა, ოცდაშვიდი წლის კაცთან ერთი- ამ აზრებში ჩაძირული განიგმირა ულუ სიქა-
თხვით მომავალი შავ აბდულას მოჰკრა თვალი. და მშვილდოსნების დაწყობას შეუდგა. ცეცხ- ერთზე გასვლა სირცხვილად მიიჩნია მარბიელ- რი, რომელსაც დავით მეფის ყონაღმა და ბაჰა-
ჯაყელის თურქთაგან მოკვდინება

– ნავარნაი ოქ აღა იმ – იკითხა სიქარმა. ლი კვლავ დაანთეს, ნავთით სავსე თუნგებიდან
– ალაყაფის კოშკი დაინგრა. მიწა თუ იძრა, ტილოს გრაგნილი ამოიღეს და ისრებს სწრაფად
მაშინ აქ, თქვენ, რატომ ვერ იგრძენით, ეფენ- შემოახვიეს. თავად აბდულა უკიდებდა ცეცხლს
დი? – იკითხა აბდულამ და მაღალ ბატონს ახე- ამ ისრებს და მხედრებს მითითებებს აძლევდა.
და. სელჯუკები შესანიშნავი მშვილდოსნები და
– რაებს როშავ, წყეული „შარაფი” ხომ არ მხედრები არიან, მშვილდის ლამბაზე გაყრილი
დაგილევიათ, რა მიწისძვრა, მომგვარეთ ის, ვინ მათი ისრები შხუილით მიფრინავდნენ კოშკის
გაბედა თავდასხმა ჩემზე, – სიქარმა გაბრაზე- თავზე. რამდენიმე ისარმა თუხარისის ერისთა-
ბით შეხედა აბდულ-აღას. ვის სარკმელშიც მოახერხა შეფრენა და იქიდან
– ჩემი აზრით, ტყის მხრიდან ასიოდე კაცი ქალების კივილის ხმა მოისმა.
დაგვესხა თავს, ოცდაათამდე ჩვენიანი მოკ- ისრების მეორე წყებამ უფრო მეტი ზიანი
ლული დევს ალაყაფის კართან, ერთი მაგდენი მიაყენა კოშკის ბინადართ, ცეცხლის ალები
კი კოშკის ჩამონგრევისას დაიღუპა. თუ ასი მოედნენ იქაურობას და აბდულამაც პატრონს
გურჯი დაგვესხა თავს, მაშინ იმასაც უნდა მოხედა.
ველოდოთ, რომ გამთენიისას დიდი ძალებით – მესამე წყება შეაგდეთ! – ბრძანა ულუ სი-
გადმოვლენ შეტევაზე. აქედან გასაღწევი გზა ქარმა.
ვიწროა. ამიტომ ან ეხლავე უნდა დავიძრათ, – ცოცხლად წვავს, ქალებს, შაითანია
რომ რაზმი სამშვიდობოს გავიყვანოთ, ან დავ- ნამდვილი, აი ბედი კაცისა! – ჩაილაპარაკა
რჩეთ და სიკვდილს დაველოდოთ, – ჩაილაპა- აბდულამ და უსიცოცხლოდ აიქნია ხელი – აი
რაკა აბდულამ. ბედი კაცისა, ნეტავ სად არის ამათი წყეული
– უკუღმა საუბარს თავი დაანებე, აბდულ- მარზაპანი? – გაიფიქრა აბდულამ და მშვილ-
აღა. რა გურჯი, რის გურჯი, მაგათ ეხლა მთელი დოსნებმა მესამე წყება ისრები დაუმიზნეს თა სარდალმა და მანაც არ დააყოვნა და ბეშქენს დურმა – არიშიანმა ჩამოუქროლა და იტალიაში
ლაშქარი გარდაბანთან ჰყავთ მოგროვებული, ასმათ თუხარელის ოვალურ სარკმელს, თუმ- მიუგო: გამოჭედილი ჯვაროსნული მახვილი – „ფერე-
აღდგომას დღესასწაულობენ. მეფეც იქ არის. ცა წამიერად შეყოვდნენ, რადგანაც ვიღაცამ – ხალიფას ხმლისა და მისი ჯანის პატრო- რო”, პირდაპირ გულში გაურჭო.
დღეს ყველა გურჯი შარაფის სმითაა გართუ- თურქულად შესძახა, – შეჩერდითო. მშვილ- ნიც რომ ვიყო, თავად ჯიბრაილი რომ მიმაგ- ბრძოლის ველზე დაღლილმა, უეცრად, თით-
ლი. რომელი ასი მეომარი. რას ამბობ! შესაძლოა დოსნებმა აბდულას მიაპყრეს მზერა, რომე- რებდეს ზურგს, მაინც არ შეგებრძოლებოდი ქოს დაისვენაო – ულუ სიქარმა ორივე ხელი გაშა-
რამდენიმე გლეხი გვიტევს და მაგათი შეგეშინ- ლიც ჩამონგრეული კოშკიდან მომავალ კაცს ჭაბუკს, რომლის ციხე-კოშკი უკვე ხელთ ლა და ზეცისაკენ აღაპყრო და, უეცრად, მახინჯი
და, გამოცდილ მხედარს? უმზერდა. მაქვს ჩაგდებული და რომლის სასახლის ნა- მანქანებით, სისხლიან მიწაზე მოადინა ზღართანი.
– გლეხები ყველა იმქვეყნად გავამგზავრეთ, – შეჩერდით ! – კვლავ გაიმეორა მომავალმა ხანძრალზე ხელებს ვითბობ. შეხედე, საქმე
– ზოგი სოფლის ტაძარში გამოვბუგეთ, ხოლი უცნობმა. მოთავებულია, შენი კოშკი იწვის. ამიტომაც, ***
დანარჩენი – აქ. – ვინ ხარ, კაცო, – იკითხა გაღიმებულმა შვილო ჩემო, ან შენ გადმოდგამ რამდენიმე მეფე და არიშიანი, ბრძოლის დამთავრები-
– აბა, ვინ უნდა იყოს. ქედზე მზვერავი უნდა ულუ სიქარმა. ნაბიჯს და სიცოცხლეს გამოესალმები, ან სას შეხვდნენ ერთმანეთს. არიშიანი სისხლიან
დაგვეყენებინა. საყდართან მხოლოდ პატარა – ბეშქენ ჯაყელი ვარ, პატრონი ჯავახეთის ჩვენ გადავბუგავთ შენს ერთადერთ კოშკს, მახვილს წმინდავდა და ულუ სიქარის ფარშევან-
გოგო დავინდეთ ცოცხალი, ის ასე სწრაფად ვე- და დიდი დავით მეფის მარზაპანი! – თქვა წაბ- ცოცხლად დაგიწვავთ ცოლს და გავუყვებით გის ფრთებიან მუზარადს დაჰყურებდა. ნისლი
რავის ნახავდა. აბდულა რაღაცას იმეორებდა, ლისფერ წვერიანმა კაცმა და ულუ სიქარს გან- გზას ჩვენი საზაფხულო იალაღებისაკენ. მიუყვებოდა არაქსის ნაპირს, როდესაც მთაკა-
მაგრამ ულუ სიქარი მას აღარ უსმენდა, რადგან რისხებული მზერა მიაპყრო. – ჩემს თავსაც გაიყოლიებთ, არა? სიცი- ცის გარეგნობის მქონე მეფე ჩაფიქრებულ არი-
უჩვეულო რამ ხდებოდა, – სელჯუკი მეომრები – მასპინძელი ყოფილხარ და შენთან მოვ- ლით იკითხა ბეშქენმა. შიანს მიუახლოვდა.
რაღაცას გაჰყვიროდნენ და სასახლის გუმბა- სულვართ! – ხუმრობის ხასიათზე დადგა ულუ – არა! თუ დაგვნებდები, თავს შეგინარჩუ- – გამოგადგა იტალიური ხრმალი „ფერერო”,
თისკენ მიუთითებდნენ, სადაც ბეშქენ ჯაყელის სიქარი. ნებთ, ისრებით დაგხვრიტავთ და მეომრულ სიკ- ჩემო არიშიანო? – თბილად ჰკითხა დავით მეფემ
ალამი კვლავაც ფრიალებდა. – მართალი ხარ, ბეი, ვერ დაგხვდით სათა- ვდილს გაზიარებთ. შენს ხათუნს არ შევეხებით. თავის მეხრმლეს.
– ალამი ხომ მოვანგრიეთ? – იკითხა ულუ- ნადოდ, – თავადაც მწარედ იხუმრა ჯავახეთის კოშკიდან გამოსვლაში მივეხმარებით და ცხენ- – ამით ეშმაკსაც დავამარცხებთ, ჩემო მე-
სიქარმა. ერისთავმა. საც ვუბოძებთ, რომ გაეცალოს აქაურობას. ფეო! – ბრძანა არიშიანმა და ტახის ქონით გაპო-
– ვიღაცას კვლავაც აღუმართავს, – დაასკვ- – ჩვენნაირ ხალხს სათანადო დახვედრა სიტყვას გაძლევ! ხილი მახვილი ქარქაშში სათუთად ჩაასრიალა.
ნა აბდულამ. უნდა, მაგრამ, არა უშავს, გეპატიება, – გადაუგ-
დო სიტყვა ულუმ ერისთავს, აბდულას გადახე- *** ***
*** და და წამიერად თავისი მშვილდოსნებიც შეათ- ისრებმა ერთდროულად სეტყვასავით გა- ამ სისხლიანი დღიდან ხუთი თვის თავზე, ას-
ულუ-სიქარმა, სასახლის კედელზე აღმარ- ვალიერა. იზუზუნეს. ბეშქენის გახურებული სხეული მათ ტბელმა შობა ვაჟი, რომელსაც ჯაყელებმა
თული ჯავახეთის ერისთავთა მოლივლივე ალა- – თუ შევძელი, მომავალში არ გაგიშვებთ ალაგ-ალაგ სასიამოვნო ყინულებმა დაფარეს მამის სახელი დაარქვეს და ნათელ-მირონობი-
მი შეათვალიერა და აბდულ-აღას იმ გამოცდი- „პატივისცემის” გარეშე! – უთხრა თურქულად თითქოს. ცოტა ხანს კიდევ იდგა, მაგრამ დასუს- სათვის თავად დიდ მეფეს ეწვივნენ, რომელიც
ლი კაცის თვალით შეხედა, რომელსაც საქმის ბეშქენმა ულუს და მისკენ მიმავალი აბდულა ტებული შემდეგ ცალ მუხლზე დაეშვა. ისრების ამ დროს წაღვრისკარიდან დიღმისკარამდე
სწრაფი მოთავება ერჩივნა. შეათვალიერა. მეორე წყებას თვალი ვეღარ გაუსწორა და მეს- გაშლილ თავის ლაშქარს წვრთნიდა.
– აბდულ-აღა, კარების შენგრევას ვარჩევ- – იარაღი მოგვეცი და დაგვნებდი! – სიტყვა ხეთის მიწაზე სამუდამო დასაძინებლად დაწვა. იდგა 1118 წელი...
იყო და არა იყო რა – ღვთის უკეთესი რა ამაზედ მეფემ უპასუხა: მზე ჩააკლიეს ნავითა; ბრძანება იყოს, ბატონო,
იქნებოდა! ტარიელ, დაგსვი ვეზირად, ტარიელმ ცხენი შევკაზმე, შენთა ბაგეთა ბროლთაგან;
იყო შაშვი მგალობელი, სიტყვა შენ გაგაბჭობინე; წართმა გავბედე ძალითა; ადვილი სამსახურია
ღმერთი ჩვენი მწყალობელი; თუ ჩემი ქალი გინდოდა, წყალმა ამყარა აბჯარი, ერთის მოყვანა ორთაგან.
ერუსალიმი ღმერთთანა, რატომ არ შემატყობინე? დავრჩი უშტოო ხე ვითა; წავიდნენ და წაიყვანეს კოჭლი მონაც გზის
ღმერთის წყალობა ჩვენთანა, როცა დაინახა ქალმა ტარიელი, მოეგება შუბნი-დ ჩაჩქანნი ზღვას მივცენ, მაჩვენებლად. რა მიუახლოვდნენ და დაინა-
ჩამოვარდა ფურცელი, და უთხრა: მოვბრუნდი მარტო ხმალითა. ხეს ტარიელი, გაოცებულები დარჩნენ. თავის
ლეკებს გაუსკდა მუცელი. – თუნდა მიდე (ესე იგი, დად მიმიღეო), ხო იცი, მამიდავ ჩემო, დღეში არ ენახათ ისეთი მშვენიერი ახალგაზ-
ასე დაიწყო თიანეთის მაზრის სოფელ არ- თუნდა მექმარე, შენის მეტის ნურავის ხელში გული სავსე მაქვს ჯავრითა, რდა, როგორიც იყო ტარიელი; ახლოს მისვლა
ტანში მცხოვრებმა გეჯურა პაპუაშვილმა აქ ჩამაგდებო. ქაჯუეთისა ციხენი ვერ გაბედეს და შორიდამ დაუძახეს:
ჩემგან ხალხურ „ვეფხის-ტყაოსნად” დასათა- ტარიელმა უპასუხა: ნეტავ მაჩვენა თვალითა: შენ კაცო, კაცო, ვინ ხარო,
ურებული „ტარიელის ზღაპარის” თქმა მარი- – და-კი მე ღმერთმა არ მომცა, მაგრამ ფერ ხომ არ წაუვიდოდა შენი სახელი გვითხარო?
ამობის თვის ოც-და-ცხრა, 1888 წელსა)1. ცოლად – კი, შენი თავი ჯერ ღმერთმა მომცა, „ნესტორ”-დარეჯანს ჯავრითა! ბატონ გიბრძანებს, აქ მოდი,
იყო ერთი ხელმწიფე „ბედნიერი და გონი- მერე მამაშენისა და მამაჩემის აღთქმამა. ადგა ტარიელი და წავიდა; რა ზღვაში ქა- გულ-ჩახურული ნუ ხარო.
ერი”. ხელმწიფესა ჰყვანდა ერთი თავისთან გაიღვიძა ტარიელმა და დაინახა, რომ
დაახლოებული ვეზირი, რომელსაც სახელად გარშემო ვიღაც კაცები მოსდგომოდნენ „სამ-
ერქვა მირი. ტერო” იარაღით შეჭურვილები და ახლოს
მირისა და იმის ხელმწიფეს დიდხანს შვი- მისვლასა ვერ ჰბედავდნენ. მაშინ ტარიელმა
ლი არ ეყოლათ; ეგონათ, უძეოდ გადავეგებით დაუძახა:
და მემკვიდრე არ დაგვრჩებაო, მაგრამ ბოლოს ლარის მინდორზე სერებსა
ღმერთმა ორივეს მოჰხედა. მაშინ ხელმწიფემა გარშემო უდგა თასები...
და მირიმ ერთმანეთს სიტყვა მისცეს: თუ ერთს ახლოს მოდექით, მიჯნურნო,
ჩვენგანს ბიჭი ეყოლოს და მეორეს – ქალი, მა- შორით არ დავიფასები.
შინ ქალი ვაჟს შევრთოთო; ხოლო თუ ქალები ტარიელის საყვედურისაგან ედემსა და
გვეყოლოს ორივეს, ორივენი დებსავით უნდა ომარეს შერცხვათ და ამის გამო არ შეიძ-
დავზარდოთ და ძმებს შევრთოთო; თუ ორივეს ლებოდა, რომ არ შეჰბმოდნენ; მისცვივდნენ
ვაჟები გვეყოლა, ძმები უნდა იყვნენ ერთგუ- ტარიელსა, მაგრამ ტარიელმა ისეთი დღე
ლები, როგორც ჩვენ ვიყავითო. დააყენა, რომ მტრისგანაც შესაბრალად
მოვიდა ჟამი, დაებადა ხელმწიფის ცოლს დახადა. ერთს მათგანს ფეხებზედ ხელი
ქალი და ვეზირის ცოლს – ვაჟი. ქალს სახელად მოავლო, ცისაკენ შეისროლა, მეორეს მხარი
დაარქვეს – „ნესტორ” – დარეჯანი, ხოლო მოსწყვიტა, კოჭლ მონას კისერზე დაჰკიდა
ვაჟს – ტარიელი. როცა ტარიელი და დარეჯა- და უთხრა: წადი, შენს ბატონს მიართვი,
ნი ცამეტი წლისანი შეიქმნენ, მაშინ ტარიელს სტუმრებისთვის გამოადგებაო. კოჭლი მონა
დედ-მამა დაეხოცა და დარჩა მხოლოდ ერთი მეფესთან წავიდა და რა მიუახლოვდა იმ ად-
მამიდა. ტარიელი გაიზარდა ლამაზი, ჭკვიანი გილსა, საცა მეფე იყო, მეფის მსახურებმა
და მხნე მეომარი; ამისთვის მეფემ ტარიელს დაინახეს, მიეგებნენ, გამოჰკითხეს უცნობი
მამის ადგილი უბოძა. ლამაზი გაიზარდა და- გმირის ამბავი; კოჭლმა მონამ დაწვრილე-
რეჯანიც. ბით უამბო, რა უბედურებაც დამართა ტა-
როდესაც ქალ-ვაჟი „თავს მოვიდნენ”, ესე რიელმა. მხლებლები წავიდნენ და მოახსე-
იგი, სრული წლოვანები გახდნენ, ტარიელ- ნახ. მიხ. იაძისა ნეს მეფეს:
ზღაპარი ტარიელისა, ანუ

(გაგონილი და ჩაწერილი დ.ხ-ლის მიერ)
მა, მამის ანდერძისამებრ, თავის მეფეს ქალი ამოიღო ხმალი, დაემუქრა მეფიონს და უთ- ჯები ნახა, სულ იმ ზღვის პირ-პირ იარებოდა კოჭლი მონა მოხინხილებს,
სთხოვა ცოლად, მაგრამ მეფემ უარი უთხრა, ხრა: თავისი რაშითა და მწარედ სტიროდა. იმისი თავში მოიშენდა ქვითა!
არ იკადრა თავისი ქალი ვეზირისათვის მიეთ- ტარიელ ხატაეთიდან ცრემლი მიწას მიჰნამავდა. ერთ ადგილას ედემ ცისას გაგვიგზავნა,
ხოვებინა; ამაზე ლაპარაკი იყო მათ შორის მგზავრად მოვედი დილითა; ცრემლი მდინარე წყალს მიემატა და ზედ გა- ჯერეც არ მოსულა ცითა;
მხოლოდ გაკვრით, რადგან არ შეიძლებოდა ხმალი მრტყავ მამისეული დებული ხიდი წაიღო. ეს მოხდა სხვისა სახელ- იმის ჩოხის ნაგლეჯები
ტარიელს პირდაპირ გაებედნა ხელმწიფისთ- წელზედა ელვის პირისა. მწიფოში. ხელმწიფეს იმ დროს ნადიმი ჰქონდა მესამეს დღეს ჩამოდისა;
ვის ქალის თხოვნა. ხელმწიფე თავის ქალსაც შინ წადით, ვაჟის მაყრებო, გამართული და ერთი კოჭლი მონა იმ ხელმწი- ომარე მინდორთ გაგვიკრა,
ატყობდა ტარიელის სიყვარულსა და მოინდო- მაკმარეთ გულის ტკივილსა, ფემ ტარიელის სამშობლოში გაჰგზავნა დასა- ბრუნავს როგორც ჯარა ხისა.
მა, რომ როგორმე ერთმანეთისაგან გაეშორე- თორემ ხალხს ვაყურებინებ პატიჟებლად, მაგრამ იმ ქვეყანაში ვეღარავინ ხელმწიფეს ამ დროს ნადიმი ჰქონდა და
ბინა. ხატაველები ტარიელის მამისა და მისის თქვენის ცოლ-შვილის ტირილსა. იპოვნა, გარდა ტარიელის მამიდასი და ტარი- როდესაც თავის რჩეული მეომრების ასეთი
გვარის მოსისხლე მტრები იყვნენ. ხელმწიფემ ვაჟის მაყრები დარწმუნდნენ, რომ ტა- ელის მამის ძმად ნაფიცების ფრიდონისა; ხელ- უბედურება შეიტყო, დაშალა ლხინი:
უბრძანა ტარიელს: შენ ეხლავე ხატავეთს რიელთან ძალით ვერაფერს გააწყობდნენ და მწიფე თავის ერითურთ სხვის ქვეყანაში გაქ- მეფემ თასნი გადაღვარნა,
წადი, მამის ცხენი წაიყვანე, მისივე იარაღი წა- დაბრუნდნენ შინ ხელცარიელები; მეფეს ამ ცეულიყო. კოჭლი მონა მივიდა წყლის პირას, აღარ არის ამ თასთ სმისა;
იღე და ხატაველებისაგან ბეგარად აიღე: ოცი დროს ეძინა: ტარიელი აღარ დაერიდა, მივიდა რომელიც იქვე ახლო ზღვას ერთვოდა და რო ვინც მე ყმანი დამიხოცნა,
ლიტრა ოქრო, ოც-და-ათი ლიტრა ვერცხლი და იმასთან, გააღვიძა და უთხრა: სცნა, რომ ხიდი აღარა სდევს, წყალს წაუღიაო, არ იქნება კაცთაგნისა!
სხვა-და-სხვა ძვირფასი ნივთეულობაო; მეფეს თუ ძილი გეძინებოდა, დაუძახა ტარიელს: ცხენი მათხოვე, რომ წყალ- სადა მყავის ავთანდილი,
იმედი ჰქონდა, რომ ხატაველები მოჰკვლენ თავი დაგედო რად არე? ში გამოვიდეო. ტარიელი ამ დროს წამოწოლი- მეომარი დევებისა?
ტარიელსაო, რადგან მირის ცხენ-იარაღს იც- თუ გულში გედვა ღალატი, ლი იყო და დაქანცულს ჩასძინებოდა. ცხენის ჯილდო ბევრი უთავაზო,
ნობდნენ და თავის ვინაობას არც თვით ტარი- შემატყობინე რად არე? აღვირის ტარი ხელით ეჭირა მაგრა; მონას ძა- მარგალიტი, ოქრო-რკლისა,
ელი დაჰმალავსო. არ დაჰმალავს იმიტომ, რომ ამაზე ტარიელს ხელმწიფემ უპასუხა გა- ხილმა ძლივს გააღვიძა ტარიელი, მაგრამ ცხე- ჩემ ყავარჯენ გავუგზავნი,
არც-კი იცის, თუ ხატაველები და იმისი მამა ჯავრებულმა: ნი არ ათხოვა, გაშალა მკლავი წყალზე, გადო რომელიც რომ მჯობი არი.
მოსისხლე მტრები იყვნენ. მართალსა, შვილო, ტარიელ, ხიდივით, კოჭლმა მონამ ზედ გაიარა ტარი- მავიდეს ის ტყვეთა მხსნელი,
ტარიელი არ ეურჩა მეფის ბრძანებას, ღალატსა გაგაგებინებ: ელის მკლავზედ მშვიდობიანად, მივიდა თავის თურქთაც სალოცავი ჯვარი,
წავიდა ხატავეთს თავისი მამის ცხენითა და არც მაგათ მივცემ, არც სხვათა, ხელმწიფესთან და მოახსენა: ლახტი დასცეს ტარიელსა,
იმისისავე იარაღით შეჭურვილი. როდესაც შენაც ხელს აგაღებინებ; ერთი კაცი ზღვისა პირსა ზეცას მიდიოდეს ჩქამი.
ტარიელი ლაშქრით ხატავეთს მივიდა, მეფემ ქაჯუეთელსა ხუროებს ნამტირალსა ჰგვანდა გმირსა; ავთანდილი წარსდგა მეფის წინაშე და
იდროვა და „ნესტორ”-დარეჯანი სხვაზე და- კიდობანს ავაგებინებ, ზღვის კიდენი შეათრთვილნეს მოახსენა: მე მზად გახლავარო. მეფემ აუხს-
ნიშნა. ის-ის იყო ქორწილს ამზადებდნენ და შიგ ჩავსვამ ცრემლსა იმისა ნადინსა; ნა თავისი მწუხარების ამბავი, უბრძანა, რომ
ქალს წაყვანას უპირებდნენ, როდესაც ტარი- „ნესტორ-დარეჯანს, ხელთ ეჭირა თავის რაში, ტარიელი უეჭველად შეეპყრა და მიეყვანა მას-
ელი დაბრუნდა ხატავეთიდან გამარჯვებული, ზღვას მივცემ, წავაღებინებ. მკვიდრად დაემაგრა გმირსა; თან. იმავე დღეს ავთანდილმა ბრძანება გასცა,
თან მოიტანა ბაჟად აღებული ოქრო-ვერცხლი დაღამდა ის დღე. ტარიელი მამიდასთან უხდებოდა მარგალიტი რომ მეორე დღისთვის ჯარი მოემზადებინათ.
და ძვირფასი ნივთეულობა და მიართვა მეფეს. წავიდა, ხოლო მეფემ ღამე მოუწოდა ხუროებს, იმის ცხენის უნაგირსა; ტარიელი სულ ტიროდა. იქნამდისინ დაოსდე-
სასახლეში ნახა, რომ ქორწილია, ურიცხვი გააკეთებინა კიდობანი, შიგ გატიტვლებული ცხენი ვთხოვე, არ მათხოვა, – ბოდა, რომ ბოლოს „ერთისთვის ძილს” დაიძი-
სტუმარია მოწვეული და ქორწილის შესაფე- „ნესტორ”-დარეჯანი ჩასვა და თანვე ჩაუსო წყალი მაილიკებს ძირსა; ნებდა,3 როდესაც ავთანდილი მივიდა ტარიელ-
რი ლხინიცა აქვსთ გამართული, მაგრამ პა- კიდობანში სამი მწივანი გველი: ერთი თეთრი, თავის მკლავი გამოშალა, თან ჯარით, ამ დროს იმას „თვის ძილით” ეძინა.
ტარძალი-კი ჯერ ვერ გამოუყვანიათ; მეფე და ერთი წითელი და ერთი შავი. გადო, როგორც ხიდი ხისა; ჯარები შორი-ახლოს დააყენეს და დაიწყეს
იმისი მხლებლები ჩამოჰკიდებიან ქალსა, რომ ხუროთ კიდობან ააგეს ზედ გამოველ უვნებლადა, იქიდგან ისრების სროლა ასე, რომ მირტყმული
სადედოფლო ტანისამოსი ჩაიცვიო, მაგრამ ქებითა, არაკებითა; გვარი ვკითხე, არ მასწავლა, ისრები ტარიელს აასხეს ნაბადზედ, რომელიც
ის უარზე დგა, არც ტანისამოსს იცვამს, არც შიგ ჩასვეს „ნესტორ”- დარეჯან ნუღამც მიეცემა ლხინსა, ძილის დროს ეხურა, მაგრამ სხეულამდე ვერც
ყაბულია გათხოვებაზედ. სწორედ ამ დროს ძალითა, არა ნებითა;1 სახელი სთქვა: ტარიელი, ერთმა ისარმა ვერ უწივა. ტარიელი არ ინძრე-
შედის იმათთან ტარიელი, როდესაც ქალს ატ- შიგ სამი გველი ჩაუსვეს გაბრუნდიო, მკადრა პირსა. ოდა და ამის გამო ეჭვი აიღეს, იქნება მკვდარი
ყუებენ, რომ ტარიელი ხატაველთ მოუკლავ- ჯავრით, არ შანანებითა. ამ სახელმწიფოში სცხოვრობდა ტარიელის იყოსო, მაგრამ ახლოს მაინც ვერ „მისწონეს”,
თო; ტარიელი მიხვდა, როგორც იყო საქმე და შავმა გველმა სთქვა: შავჭამოთ, დედის ძმა ავთანდილი, მეფესთან ისევე მიღე- რადგან ასე ჰფიქრობდნენ: შეიძლება ცოცხა-
ამბის დაწვრილებით შესატყობად მამიდასთან წითელმა – შემოქშენითა; ბული, როგორც ტარიელის მამა იყო თავის ლი იყოს, ახლო მიგვიტყუოს, წამოგვიხტეს და
გაეშურა. მამიდასაგან შეიტყო, რომ მეფეს თეთრმა გველმა სთქვა: ნუ შევჭამთ – მეფესთან. ავთანდილის გარდა ამ ხელმწიფე- დაგვაზიანოსო; ამის გამო გააფრინეს ორბი იმ
„ნესტორ”-დარეჯანის გათხოვება მტკიცედ ტარიელისა მზევითა. სა ჰყვანდა კიდე ორი კაცი, თითო ათას-ათას განზრახვით, რომ თუ მკვდარია, ზედ დააჯდე-
გადაუწყვეტია. ტარიელი მოვიდა მეფესთან ჩასვეს თუ არა ნესტორ-დარეჯანი კიდო- კაცად დაფასებული, სახელად ედემ და ომარე. ბა და ჭამას დაუწყებსო, ხოლო თუ ცოცხალია,
და მოახსენა: ბანში, აიღეს და ზღვაში გადუშვეს. ზღვაში ქა- მეფემ რა მოისმინა კოჭლი მონის მოხსენება, არ მიეკარება და ამნაირად ტარიელი ჩვენს
ბატონ, ხატაეთს გამგზავნე, ჯები მოცვივდნენ, ამოიყვანეს დარეჯანი კი- უთხრა თავის კაცებს: ახლო მიტყუებას ვერ მოახერხებსო. ორბი
ბეგარა ამაღებინე; დობნიდან და მოიტაცეს. ტარიელმა დაინახა, ადექით, აიყარენით, გაფრინდა და დიდხანს თავს დასტრიალებდა
სისხლი ქინქლაველთ მეფისა როცა ქაჯებმა დარეჯანი მოიტაცეს, მაგრამ ძმანო ედემ და ომარე; ტარიელს მაღლიდგან, მაგრამ ახლოს კი ვერ
თავზედ მე დამადებინე; ზღვაში ვერ მიეშველა, დაბრუნდა მამიდასთან ის კაცი აქ მამიყვანეთ, გაბედა მისვლა.
ქალი დარეჯან სხვას მიეც, და უთხრა: ვინ არის ველთა მდგომარე. რა ნახა ტარიელის რაშმა, რომ იმის პატ-
შური მე ჩამადებინე. ცხრა ქაჯთა მონადირეთა ედემმა და ომარემ მოახსენეს მეფეს: რონს ისრებს ესვრიან და ეომებიან, დაუწყო
მიწას
1. ჩვენ ბევრს ვეცადეთ, რომ სწორედ ისე დაგვეწერა ზღაპარი, როგორც თვით გლეხმა გვიამბო, მაგრამ ვერ მოვახერხეთ და ჩვენის სიტყვებით ჩავწერეთ მოთხრობა, როგორც გლეხმა სთქვა.
2. „თვის ძილით” შეპყრობილ, გმირებს ბევრს შეხვდება კაცი ფშაურს ზღაპრებში
3, ზოგთა თქმით: „შიშვლად ნაშობი დედისა”.
ფეხით თხრა და ააბექა ის ალაგი, სა- ჰხდიდნენ, ჰყარაულობდნენ გზას ჯერ-ჯე- კალთაში შროშან მამიკვდა, და იმისი ქორწილი აქვთო. მაშინ დედაკა-
დაც ტარიელს ეძინა, რომ ტარიელი რობით და ტარიელის გავლის დროს უმცრო- მეც დავრჩი გამწარებული; ცებს სთხოვეს ორივემა: შედით ერთ-ერთი
ბექიდან გადავარდნილიყო და გაჰღ- სის ძმის ჯერი იყო გზის დარაჯობა. ეს უმც- დავჯე და ბევრი ვიტირე, ციხეში და შეგვიტყვეთ, რა ამბავიაო. ერთი
ვიძებოდა. მართლაც ასე მოხდა. გაღ- როსი ძმა სხვა ძმებზე უფრო ღონიერი იყო. წაველ ვით დაბარებული; დედაკაცი შევიდა და, რომ გამოვიდა, უთხ-
ვიძებულმა ტარიელმა წინდაწინ მაღლა მფრი- რაკი ტარიელი დაინახა, სხვა ძმებს უთხრა: შროშანმა სული ჩაიდგა რა ტარიელსა და ავთანდილს: ეხლა ნეფე-
ნავი ორბი დაინახა, ესროლა ისარი, ორბი წავალ, შევიპყრობ, იარაღი და ტყვე თქვენა ღვთისაგან ჩაბარებული. დედოფალს საჩუქარს აძლევენო. კარები
მოჰკლა და ჩამოაგდო მიწაზედ; ორბს ისრი- და იმისი რაში მეო. სხვა მცველებმა თანხ- რაკი შროშანი გაუცოცხლდა ტარიელსა, ციხეს რკინისა ჰქონდა ყოველი მხრითა
სათვის ფრთები ააძრო და ხურჯინში ჩააწყო. მობა გამოუცხადეს გამბედავს ძმას; იგი მი- მაშინვე გაუშვა თავისუფლადა, წამოვიდა შინ, და შიგნიდან ყველა კარები „რკინის” ურ-
მერე მიიხედ-მოიხედა და დაინახა, რომ გარ- ეგება ტარიელსა და გზაზედ წინ გადაუდგა, ავთანდილი იქ დაუხვდა, იცნეს და მოიკით- დულებით მაგრა ჩაკეტილები იყო. გარეშე
შემო ჯარი შემორტყმია. განრისხდა ტარი- ტარიელმა ცხენი აარიდა და გაცდენა და- ხეს ერთმანეთი; ტარიელმა ყოველი თავისი კაცს არ უშვებენ ციხეში, ხოლო დედა-
ელი, გამოუნასკვა ცხენს ძუა, შეჯდა მარდად უპირა, მაგრამ გზის მცველმა არ გაუშვა. მა- თავ-გადასავალი ავთანდილს დაწვრილებით კაცებს-კი, ნება ჰქონდათ, რადგან მათი
ცხენზედ და უთხრა, რომ ამ ქვეყანაში ერთი შინ ტარიელი ჩამოხტა ცხენიდან, მებაჟე და- მოუთხრა. ავთანდილმა ბევრი დასცინა, ტა- პურის მცხობლები ისინი იყვნენ. შესვლა
დედის ძმა მყავს, სახელად ავთანდილი, იმას იჭირა, ფეხზე ხელი მოავლო, მეორე ფეხზედ რიელს კი იმისი დასაცინი არ მოსწონდა და არ შეიძლებოდა არას გზითა. ამის გამო
ნიშანი აქვს შუბლზედ ერთი ვარსკვლავი, ფეხი დაადგა და შუაზედ გახია, გადააგდო უთხრა: ტარიელმა განიზრახა, რომ ციხეს უნდა
იმას-კი ტოტს ნუ ახლებ, ხოლო სხვა ჯარზედ გზის პირსა და გასწია. როცა ტარიელი და ღმერთს გეფიცები, ავთანდილ, მივადგე და გარედან ნგეევა დავუწყოვო,
ნება გაქვსო. ამოიღო ხმალი, შევარდა ჯარში, გზის მცველი ამ ამბავში იყვნენ” ავთანდილი მე არას მეცინებიან; მაგრამ ავთანდილმა დაუშალა, მოხსნა
მრავალი დახოცა, მაგრამ დედის ძმას ავთან- შორიახლოს მისულიყო ტარიელთანა, ტყეში ერთი მზე მყვანდა, მიყვარდა, ცხენს თოკი და სთქვა:
დილს-კი არაფერი დაუშავა, მხოლოდ ასე უთ- შველი მოეკლა, ცეცხლი დაენთო და მწვად- ქაჯნი მას მეცილებიან; საწყალი ჩემ დედ-მამანი
ხრა, რომ თუ „დედის ძმა” არ იყო ჩემ, მაშინ სა სწვავდა სამის შამფურით; ერთი შამფური დავდივარ გამწარებული, სალაღებლითა მზრდიდიან;
შენც იმ დღეს დაგაყენებდი, რაც შენს ჯარს თხილისა გაეკეთებინა, ერთი – ასკილისა და, რო დავჯდე, მეტირებიან; ციხითა ციხის წვერზედა
დავაყენეო. გაიგო თუ არა ავთანდილმა, რომ ერთიც – დუდგულისა. პურის ჭამას აპირებ- დავშავდი ჭაბუკობიდან, თოკები გამიკიდიან;
ტარიელი იმისი დისწული ყოფილა, გამობ- და, ტარიელმა როდესაც ერთი მებაჟე მოჰკ- სიბერენ მეღირებიან; მე ის მეგონა-კი, თუ მკვლენ,
რუნდა მაშინვე, მივიდა შინა და ცოლს უთხრა: ლა, ცოტა რამ მანძილი გაიარა და ახლა და- ლაშქარნი ზღვისა ქაჯთანი თურმე-კი, მასწავლიდიან;
ტარიელი, რომელმაც მე ლაშქარი თითქმის ნარჩენი ორი ძმა შაება და გაუმართეს ომი, მოკვლასა მეპირებიან. ისე გავიდე თოკზედა,
სულ ამომიწყვიტა, ჩემი დისწული ყოფილა, მაგრამ ტარიელმა ორივე ცოცხლები დას- ამაზე ავთანდილმა უპასუხა: თვალნიც-კი ვერ მამკიდიან;
ჯავრისგან ჩაჭკავებული იყო და დევთ უბნის- ტოვა და ისე დააღწია თავი იმათგან, რადგან ნუ გეშინია, ტარიელ, იქ მდგომი ჩემებ სწორები
კენ წავიდაო, საშიშია, ვაი თუ დევებმა მოჰკ- მათ ტარიელის სიმძლავრე სცნეს და თითო- დრო მე ვიცი ქაჯებისა; ჩემ ცდასა დანატრიდიან.
ლანო. ცოლმა უთხრა ავთანდილს: რაკი ისეთ ნაც შეეშინდათ; ტარიელი რომ გასცილდა, ეხლა ქორწილს ამზადებენ; ციხეს მაღლა პატარა სანათური ჰქონდა.
საფრთხიან ალაგისკენ წავიდა, იქ, საცა დევთ ახლა ავთანდილი დაინახეს და იმის შესაპყ- ქაჯნი გამართავენ ლხინდა; გააბა თოკი, ავიდა და სანათურიდან ციხეში
უბანია, შენც მოვალე ხარ შორი-ახლო მაინც რობლად გაეშურნენ ორივენი; ავთანდილ- ცხენი მომე, ტარიელო, გადავიდა, თან ჩაიყოლა ტარიელის ბეჭედი.
გაჰყვე და თუ რამე დევებმა დაუშავეს, მიეშ- მა ეს ამბავი მალე შენიშნა, მაშინვე შეჯდა ჩემ ცხენ ზღვაზედ ვერ დადისა. ავთანდილი სტუმრებს ისე გაერია, როგორც
ველეო. ავთანდილს ცოლის რჩევა არ მოეწო- ცხენზედ, მაგრამ, რადგან ძალიანა ჰშიოდა, ტარიელმა თავისი ცხენი-კი არ მისცა მიწვეული. საჩუქარის მიცემა იმასაც მიერ-
ნა, ეჭვში შევიდა, იმას ეგონა, რომ ჩემი ცოლი მწვადიანს შამფურს წაეტანა ასაღებად, ჯერ ავთანდილსა და ფრიდონსა სთხოვა ცხენი: გო და ტარიელის ბეჭედი „გადაულოცა”.
სახლიდან გამიტყუებს და თვითონ კუროებს დუდგულისასა, მერე ასკილისასა, მაგრამ „ცხენი მომეც, ჩემო ბიძაო”. რადგან ფრიდონი „ნესტორ”-დარეჯანმა ბეჭედი იცნო და მა-
გაიჩენსო. ამისთვის უთხრა: ორივე გაუტყდა. ბოლოს თხილისა აიღო და ტარიელს მამასთან ძმად იყო გაფიცებული, შინვე ჰკითხა ავთანდილს, რომ ამ ბეჭედის
ჰაი, შე ბოზო, თინათინ, შეჭამა, ხოლო ასკილი და დუდგულა დასწ- ამიტომ არამც თუ ცხენი მისცა, თვითონაც პატრონი სად არისო. ავთანდილმა უპასუ-
ცელქო და აუგიანო! ყევლა, დასწყევლა აგრეთვე ის ადამიანიც, თან გაჰყვა საშველად: ხა: ციხეს გარეთ არისო. გახარებული ქალი
უწყალ-უღვაროდ წისქვილნი რომელიც ამ ხეების შამფურებს იხმარებს. ცხენსაც მოგცემ, კაც გაგყვება, მსწრაფლად წამოხტა და კარებისკენ გა-
მთაზედ ვის აუგიანო? ამის გამო დედამიწის ზურგზედ ასკილისა მაშ რათ გინდა თავის ბიძა? ექანა, მაგრამ საიდგან გავიდოდა, კარები
მოყვარეების4 გულისთვის და დუდგულის შამფურს არავინ აღარ ხმა- თუნდ ცალა-რქა დაიჭირეს ცხრავე რკინის იყო და კლიტით დაკეტილე-
ხალხური ვეფხისტყაოსანი
სახლნი ვის წაუგიანო? რობს, ავთანდილის დაწყევლილი- ბი. რაკი გაიგეს ქაჯებმა, რომ ავთან-
ამ საყვედურზედ თინათინმა ასეთი პასუ- აო. ავთანდილსაც შაებრალა გზის დილი იმათთან საკეთილოდ მისული
ხი მისცა ავთანდილს: მცველები, არ დაჰხოცა, ცხენი არ არის, დაეხვივნენ: ზოგი იარაღით
ხატი რისხავდეს თინათინს, გააჭენა და ისე მოარიდა თავი. რა ეომებოდა, ზოგნი წურბელასავით სის-
ღმერთი ყოველთა რჯულისა, დარწმუნდა, რომ ტარიელის გზასა ხლსა სწოვდნენ. ავთანდილმა იმდე-
თუ შენს მეტ მე ვინ მინდოდეს, და სიარულს დასასრული არა აქვს, ნი ქაჯები დახოცა, რომ მთელი ციხე
ან მყვანდეს ვინმე გულისა, შორიდან დაუძახა: ივსებოდა სისხლის გუბეთი, მაგრამ
მაგრამ წესია მოძებნა შავი ხარ და შავად მიხვალ, ქაჯების რიცხვი-კი მაინც არა მცირ-
კაცისა დაკარგულისა. შავად რასმე დაბურვილხარ, დებოდა. მაშინ შეამჩნია, რომ ციხის
გულს ვერ მაცინებ ავთანდილ, სად მისდიხარ, მაინც მითხარ, ბურჯებზე მაღლა ერთი ბებერი ზის,
არ შევალ მეზობლისასა; რატომ შინ არ მიბრუნვილხარ? სტვირს უკრავს და თან ფეტვს გად-
თუ შევალ, ისევ გამოვალ ტარიელმა უპასუხა: მოჰყრის ციხეშია. ყველა ფეტვის მარ-
როგორცა ქალი ძმისასა. თეთრი ხარ და თეთრად ზიხარ, ცვალი ქაჯად იქცევა და ავთანდილს
ავთანდილმა დაუჯერა თინათინსა, აიღო თეთრად რასმე მოკმაზულხარ, ეომება. ავთანდილმა ის ბებერი ისრით
შვილდ-ისარი და გამოუდგა ტარიელს ცხენით. იქით წადი, აქ ნუ მოხვალ მოჰკლა. მასუკან ქაჯების რიცხვი
ციხით თინათინმ იძახა: თორემ დღეზედ გასწურვილხარ. აღარ მატულობდა, რადგან ფეტვის
ავთანდილ გაიპარაო, ჯერ შენ მოგკლავ, მერე ცხენსა, სწყვეტასთან ქაჯების რიცხვის მატე-
სამოცდა-სამი ისარი თუ აქით არ გაბრუნვილხარ. ბაც შესწყდა, მაგრამ რაც ცოცხალი
ქარქაშში ჩაიტენაო. „ჯავრისგან” გონება-მიხდილი ქაჯები იყვნენ, ისინი კიდევ იბრძოდ-
ტარიელმა დევთ უბანზე გაიარა, დევე- ტარიელი მაშინ-ღა მოვიდა გონზედ, ნენ და ომს მაინც ბოლო არ უჩანდა.
ბის ნახნავებზედ; დევებმა დაინახეს და შარი დაბრუნდა იმ ალაგას, სადაც თავი- თუ სულ ამოსწყვეტამდა, მაშინ, იფიქ-
აუტეხეს: მაგ ნახნავებზედ ნუ მისდიხარ, ნუ სი მამიდა ჰყვანდა და უთხრა: ჩემის რა, ციხე სისხლით იქამდე აივსებოდა,
აფუჭებო, მაგრამ ტარიელმა ყური არ უგდო. დედის ძმის ავთანდილის მსგავსი რომ მე და „ნესტორ”-დარეჯანიც ორ-
ერთმა გუთნის დედამ არ დაიშალა, შაება ვიღაცა მომდევს, მე სანადიროდ ნივე სისხლში დავიხვრჩებითო. ამისთ-
ტერიელსა; ტარიელმა წიხლი დასცა დევს და წავალ და შენ შინ დაუხვდი. ბანზედ ვის ტარიელს დაუძახა – საჭირო ხარ,
თოფივით გატყვრა დევი. ამაზე დიდი ხნის გა- დაჯექი, მატყლს რთვა დაუწყე და მომეშველეო:
უცინარს ტარიელს გაეცინა და იმის კბილების როცა მოვიდეს, სახლში შემოვიდეს, მიშველე, ძმაო ტარიელ,
შუქმა მაღლა მთას უწია; შემდეგ წინ შაეჩეხა ეგ ნართის გორგალი, რომელიც დამჭირდა შენი გმირობა,
დევების ხარ-გუთანი. ტარიელმა ფეხი ამოჰ- შენ დაგირთავ, ბანიდან ჩააგდე. დამათასსირეს ქაჯებმა
კრა და შორს გაისროლა. ტარიელმა დევთ თუ მოერია და იმისი ისევ ბანზედ ჩემზედ აქვთ ზედ მოკლილობა.
უბანში მშვიდობიანად გაიარა. ავთანდილი ამოტანა შესძლო, მაშინ უეჭველად ტარიელი ამ დროს ციხის მახლობ-
შორი-ახლო მიჰყვებოდა, მაგრამ დევთ უბნის ავთანდილი იქნება, შინ დააბრუნე, ლად ზღვარზე იყო, მივიდა მალე და ცი-
საზღვარზე მაინც ვერ მიეწია. ავთანდილს ნუ გაუშვებ სხვაგან, მეც მოვალ ხის კარებს მიაწვა:
ერთი ძმობილი დევი ჰყვანდა და იმასა ჰკითხა: ნადირობიდან და ერთმანეთს ვინა- ტარიელმა სთქვა, რა არის
დევო, შენ ჩემო ძმობილო, ხულებთო. წავიდა ტარიელი ტყეში ეს ციხე, ვისეულია?
კარზე ვინ ჩამოგიარა? სანადიროდ, ნახა, რომ ქორს ერთი ცხრა კარი, კლიტე რკინისა,
დევმა უპასუხა: შროშანი დაუჭერია და უნდა წა- სულ ჩემგან დანგრეულია.
ერთმა პირ-ტუქსმა მოყმემა იღოს, ესროლა ისარი და მოარტყა ქორს; თვალთ უმალვე ნიავქრისა; ტარიელ გასაჭირშია,
ცხენ-ხეთქით ჩამაიარა, ქორი მოჰკლა, შროშანი ცოცხალ-მკვდარი აიყარნენ და წავიდნენ სულ ეგრე დაჩვეულია,
ხარ-გუთანს წიხლი ამაჰკრა, კალთაში გამოახვია, ავიდა ერთს მთაზედა სამნივ ქაჯუეთის გზითა. დარეჯნის ქაჯთად მიმცემი
ზღვის გაღმა გაასრიალა; და ნახა, რომ ერთ ვეფხვსა და ლომსა გაც- ფრიდონმა სთქვა: სულითამც დაწყევლილია!
ბებერსა წიხლი დაგვიცა, ხარებული ომი აქვთ, ის-ის არი ლომმა უნდა არ მეგონა, ავთანდილო, ტარიელმა და ავთანდილმა ქაჯები
კუნელმა ამაიარა; სძლიოს ვეფხვსა და მოჰკლას, ტარიელმა ზღვაზედ ვლევა ცხენებისა; ამოწყვიტეს, გატეხეს ქაჯთა ციხეცა და
ღბინი5 ქნა, კბილი აჩინა, ხანჯალი იშიშვლა, შეუტია ლომსა და ვეფხ- „თვალთ უმალეს”, არ მოგცემდი, გაანთავისუფლეს ქაჯთაგან ტყვედ შეპყ-
შუქმა მთა გადაიარა! ვი გააშვებინა, მაგრამ ლომი ახლა ტარიელს ჩემი სიცუდკაცე გითხრა. რობილი „ნესტორ”-დარეჯანი. ტარიელი და
ნუ მისდევ, ძმაო ავთანდილ, შეება, ტარიელმა სძლია და შუაზედ გასჭრა ფრიდონს ცხენი დაუვარდა და უკან „ნესტორ”-დარეჯანი დაქორწინდნენ და იც-
თვარ შენ სიცოცხლე კი არა, ხანჯლით. დაბრუნდა, ავთანდილი და ტარიელი კი ხოვრეს ბედნიერად.
შენც მოგკლავს, თავსაც მიაკლავს, ლომსა და ვეფხვსა გახდია (ჩხუბი) წავიდნენ ორნი. მივიდნენ ქაჯეთის ციხეს- ჭირი იქა, ლხინი აქა;
ბევრი სხვა დააზიანა! ჩადიან გამწარებულნი, თან. ციხე იყო მაღალი და მიუდგომელს ქატო იქა, ფქვილი აქა,
ბევრი ვთქვით, ხმაცა არ გაგვცა, ლომი რად მოჰკლავს მაგ ვეფხვსა, კლდეზე აშენებული. ციხის მახლობლად მთას ურემი ავაშენე
ეგრე რამ დააჭკვიანა. ეგ სიყმით დაშავებული? თონეში ორი ქალი ლავაშს აკრავდა. ტა- ბარს წავიდა გორებითა;
ავთანდილმა დევების თხოვნა და ლა- მობრუნდა ლომი, შამება რიელსა და ავთნდილს თბილი ლავაში უთა- სააქაოს მართალ ვიყვნეთ,
პარაკი არ შეისმინა, კვლავ გამოეკიდა დღე იყო დაღამებული; ვაზეს; ორივენი თონეს ახლოვე ჩამოსხ- საიქიოს – ცხონებითა.
ტარიელს. გზაზედ ერთს ალაგას სამი ძმა სამი დღე-ღამე ვიომეთ, დნენ და ლავაშს ჭამა დაუწყეს. ციხიდან ელასა, მელასა,
იდგა, გამვლელ-გამომვლელს ატყვევებდ- სამნივე მაისისანი, სიმღერა ისმოდა და ამის გამო ჰკითხეს პუ- ჭიქა მეკიდა ყელასა,
ნენ, იარაღს ართმევდნენ და ტანისამოსსა სანამ არ გასჭრა ორპირმა, რის მცხობელ დედაკაცებს: რა ამბავია ცი- მთქმელსა და მაყურებელსა
ხან იყვნეს წაქცევისანი. ხეში, რათა მღერიანო? დედაკაცებმა უპა- ჯვარი გეწერის ყველასა.
4. სიყვარული ღმერთი ვახსენე, შემოვკარ სუხეს: ქაჯებმა ერთი მზეთ-უნახავი ქალი
5. ღიმილი ხანჯარი გაფხაგებული; მოიყვანეს, სახელად „ნესტორ”-დარეჯანი გაზეთი „ივერია”, № 229-230, 1888 წ.
ვე ჯავახეთი). ერთ-ერთ ურარტუელ ირანთან, ხოლო სამხრეთ-აღმოსავლე- შემოღებული იქნა თურქული ტიტუ- დიდი დახმარება გაუწია ლტოლვილ
ნიკოლოზ მეფე მენუამ (ძვ.წ. აღ.-ით IX საუკუნის თით – ჭოროხის ხეობის მეშვეობით ლები: „ფაშა”, „ბეგი”, „აღა,” ნაცვლად სომეხ მოსახლეობას. ერთხელ კიდევ
ბოლოს და VIII საუკუნის დასაწყისში) უკავშირდებოდა საბერძნეთს და მცირე ქართულისა – „მთავარი”, „თავადი”, უნდა შევნიშნოთ, რომ „სამცხე-საათა-
ალელიშვილი დაიპყრო მძლავრი ქვეყანა „დიაოხისა”. აზიის პროვინციებს. მტკვრისა და ჭო- „აზნაური”. შემოიღეს ახალი ადმინისტ- ბაგომ” პოლიტიკურ გართულებათა
ქვეყანა „დიაოხი” ნახსენებია აგრეთვე როხის ხეობით საქართველოში ვრცელ- რაციული დაყოფა. მხარეს ეწოდა „ვი- შედეგად დიდი და გამანადგურებელი,
ჯავახეთი თავისი რელიეფით და წარწერებში, სადაც იუწყებიან ურარ- დებოდა განათლება და კულტურა ლაიეთი”, რომელიც ასევე დაიყო ლივე- ეროვნულად დამაკნინებელი მთელი
ფლორით, საქართველოს ულამაზესი ტუს მეფის არგიშტის ლაშქრობების შე- დასავლეთიდან და აღმოსავლეთიდან, ბად (სანჯაყებად), ისინი, თავის მხრივ რიგი ძნელბედობანი განიცადა. ამ
კუთხეა. იგი მდებარეობს ზღვის დო- სახებ ჩვენს ერამდე 786-764 წლებში), რამაც ხელი შეუწყო საქართველოში – ნაიებად. ამ უკანასკნელში შედიოდა გართულებათა შედეგი იყო მოსახლე-
ნიდან 1700-2000 მეტრის სიმაღლე- აქვე მოხსენებულია აგრეთვე ქვეყანა კულტურის მაღალ დონეზე აყვანას. რამდენიმე სოფელი. ობის გათურქება და გამაჰმადიანება,
ზე. მრავალფეროვან და უმშვენიერეს „ძაბახი” (ჯავახეთი). ისე, როგორც საქართველოს ყველა შექმნილი გარემოება დიდად ემიგრაცია და მიგრაცია, თურქულის
მთებს შორის გადაშლილია საკმაოდ ქალაქ მცხეთის მახლობლად, არ- რეგიონმა, ჯავახეთმაც მძიმედ განი- აღელვებდა ქართლ-კახეთის მეფეს გამოცხადება ოფიციალურ ენად. გან-
ფართო ვაკე ზეგანი. „მხარის ჰავა მაზის ხევში, არქეოლოგებმა უძველეს ცადა თათარ-მონღოლთა ბატონობა. ერეკლე მეორეს, ამიტომაც იგი ყველა- საკუთრებით დაზარალდა ეროვნული
მკაცრი, მაგრამ ჯანსაღია, მძიმე სნე- საფლავში მიაკვლიეს სარტყელს, რომ- 1249 წელს მათ საქართველოში ტახტი ნაირად ცდილობდა მესხეთ-ჯავახეთის და გეოგრაფიული სახელები, ტოპონი-
ულებანი აქ იშვიათი მოვლენაა, ბუნე- ლის ოქროს ბალთაზე გამოსახულია გადასცეს ორ მეფეს, რითაც, ფაქტი- შემოერთებას. 1771 წლის 30 დეკემ- მები...
ბის სილამაზით თვალები ნებივრობენ”, მამაკაცისა და დედაკაცის ბარელიეფი, ურად, ქვეყანა ორ ნაწილად გაყვეს. ამ ბერს იგი ეკეტერინე მეორეს სწერდა: „გურჯისტანის ვილაიეთის დიდ
– ასე ახასიათებს ჯავახეთის ბუნებას ქვემოთ კი ბერძნული წარწერა: „ჯავახ პერიოდში მონღოლებს დიდი ბრძოლე- „გთხოვთ გამოსტაცოთ თურქეთს დავთარს” განსაკუთრებული მნიშვნე-
ერთ-ერთი უცხოელი მოგზაური. მხა- - ჩემო სიცოცხლევ - კარპაკი” (III-II სს. ბი ჰქონდათ თურქეთთან. ქართველები ახალციხე და შეუერთოთ იგი საქართ- ლობა აქვს სამცხე-საათაბაგოს ისტო-
რის მთებთაგან გამორჩეულად თვალ- ჩვ. წ.აღ.-მდე). აქვე, აკლდამაში, აღმო- მაშინ მათ მხარეზე იდგნენ, რის გამოც ველოს, ხოლო თუ ზავი დაიდება თურ- რიული, გეოგრაფიის და ტოპონიმიკის
წარმტაცია იანეთის უმაღლესი მწვერ- ჩენილია მეორე წარწერა, რომელიც მიიღეს გარკვეული უფლება ხელისუფ- ქეთთან, მაშინ არ დატოვოთ ახალციხე შესასწავლად, რომლებიც უაღრესად
ვალი აბული თავისი პირამიდისმაგვარი გვაუწყებს, რომ საფლავში დაკრძალუ- ლებაზე. განსაკუთრებით გაძლიერდა ქვეყნის გარეთ, რომელიც შედიოდა მდიდარსა და ამომწურაც ცნობებს
პიკებით. ლია სერაფიტი – პიტიახშ ჯავახ მცი- მესხეთ-ჯავახეთის გამგებლის სარ- საქართველოში და აქვს ქართული ენა, შეიცავენ. „დავთრის” მესამე წიგნის
დიდი ქართველი გეოგრაფის ვა- რეს ქალიშვილი. გის ჯაყელის უფლებები, რომელმაც მათ შორის ძალიან ბევრია ქრისტიანი, შესავალში აღნიშნულია, რომ დამა-
ხუშტი ბატონიშვილის აღწერის მი- ჯავახეთში ჩატარებული არქე- მიიღო სამცხის ათაბაგის ტიტული. ბევრს კი ძალადობით მიაღებინეს ის- ხინჯებული ქართული გეოგრაფიული
ხედვით, ჯავახეთს აღმოსავლეთით ოლოგიური გათხრების შედეგად ასე- ათაბაგი ემორჩილებოდა უშუალოდ ლამი”... სახელები სამცხე-საათაბაგოს ტერი-
საზღვრავს ქართლის საზღვარი, სამხ- ვე დადგენილია, რომ აქ, ჯერ კიდევ
რეთით მთა ნიალის ყურისა, ხავეთიდან ქვემო პალეოლითის ეპოქაში, პირველ-
ჯავახეთი
ყარსის მთამდე, ანუ ფსოს წყაროს თა- ყოფილო ადამიენებს ღია ცის ქვეშ,
ვამდე, ხოლო ჩრდილოეთით პირველი ხოლო რიგ შემთხვევაში – მღვიმეებში
საზღვარი არს კოდიანის მთიდამ წარ- უცხოვრიათ. ასეთი მღვიმე ნაპოვნია
სული მცირე მთა ნუსხამდე და მერმე ახალქალაქის ტერიტორიაზეც; აქვე
ხაზი მის გასწურივ მტკურამდე და აწ აღმოჩენილია მრავალი არქეოლოგი-
კოხტის მდინარის აქეთი სამხრის კერ- ური მასალა და ა.შ. წინაფეოდალურ
ძოს მცირე მთა, ნიჯგორის თავამდე და ეპოქაში ჯავახეთს განაგებენ ერისთა-
კოდიანამდე”. ვები (თავადები). როგორც სარწმუნო
ტერიტორიულ-ეთნიკური თვალ- წყაროებიდან ირკვევა, ადრე ჯავახე-
საზრისით ჯავახეთი მოიცავს ახალ- თის ცენტრი წუნდა ყოფილა, შემდეგ,
(ისტორიული ნარკვევი)
ქალაქისა და ნინოწმინდის რაიონებს IX-X საუკუნეებიდან, სიმაგრე ყველი,
და ბორჯომისა და ასპინძის რაიონების ხოლო XI საუკუნიდან – ახალქალაქი.
ნაწილს. მხარეში შემავალი პუნქტებია: როგორც ცნობილია, ურარტუს სა-
ფოკა, ფარავნის ტბის სამხრეთ ნაპი- ხელმწიფოს დაშლის შემდეგ, საქართ-
რი, განძანი სამხრეთით, ჩრდილო-და- ველოსთან ერთად ჯავახეთი სხვადასხ-
სავლეთიდან – ღრტილა, ახალქალაქი, ვა პერიოდში დაიპყრეს სპარსელებმა,
ხერთვისი, კუმურდო, წუნდა, თმოგვი, ბერძნებმა და რომაელებმა, მოგვიანე- მონღოლთა ყაენს. მე-14 საუკუნის და- ერეკლე მეორეს კარგად ესმო- ტორიაზე იმდენია და იგივე სახელი
ვარძია, წყაროსთავი, ერუშეთი, ყველი, ბით აქ კვლავ სპარსელები გაბატონდ- საწყისში მონღოლთა ურდოში იფეთქა და მესხეთ-ჯავახეთის შემოერთე- ზოგჯერ იმდენნაირადაა შერყვნილი
ღლივი. ჯავახეთი, რომელიც ისტორი- ნენ, ხოლო მეშვიდე საუკუნის მეორე უთანხმოებამ, რაც კარგად გამოიყენა ბის პოლიტიკური და სტრატეგიული და შებღალული, რომ ამ დამახინჯება-
ულად ზემოქართლში შედის, ძველად ნახევრიდან – არაბები, IX საუკუნის საქართველოს მეფემ გიორგი მეხუ- მნიშვნელობა საქართველოს დამო- თა და ცვლილებათა მიზეზების კვლევა
მჭიდროდ დასახლებული იყო და მაღა- დასაწყისში არაბთა ხალიფატის შე- თემ (1314-1346) და შეუდგა ქვეყნის უკიდებელი არსებობისათვის, მაგრამ ძალიან შორს წაგვიყვანდა. მართა-
ლი კულტურით ხასიათდებოდა. ამაზე სუსტების შედეგად საქართველოში მონღოლ-დამპყრობელთაგან ქვეყნის საქართველოს გმირმა მეფემ ამის ლია ბოლო ხანებში ამ დამახინჯებულ
მიუთითებენ უამრავი უძველესი ისტო- ძლიერდებიან ცალკეული სამთავრო- გათავისუფლებას. განხორციელება ვერ შესძლო. მართა- ტოპონიმებს დაუბრუნდათ ძველი
რიული ძეგლების ნაშთები. მხარის გა- ები, რომელთაგან განსაკუთრებით და- 1386 წელი საქართველოსათვის ლია 1770 წლის აპრილში ასპინძასთან ქართული სახელები, მაგრამ ამ მხრივ
მოჩენილმა ადამიანებმა საქართველო- წინაურდა სამხრეთ საქართველოს სამ- დიდი უბედურების წელი იყო. ქვეყანა სასტიკი დამარცხება აგემა თურქ- ჯერ კიდევ ბევრია გასაკეთებელი. ეს
ში ფეოდალური მონარქიის პერიოდში თავრო – ტაო-კლარჯეთი, რომელიც ცეცხლითა და მახვილით გაანადგურა სელჯუკთა ლაშქარს, რის შედეგადაც სამუშაო უნდა იკისროს საქართველოს
შექმნეს მდიდარი, კულტურული მემკ- შექმნა აშოტ კურაპალატმა. ამ დროს ვერაგმა დამპყრობელმა თემურ-ლენგ- იმედი ჩაისახა სამცხე-ჯავახეთის დედა მეცნიერებათა აკადემიამ.
ვიდრეობა. ამ მიწაზე ეწეოდნენ მოღ- სამთავრო იმყოფებოდა ბიზანტიის ზე- მა. კალიასავით შემოსეულ მტერს წი- საქართველოსთან შეერთებისა, მაგ- ამ ისტორიული ნარკვევის გან-
ვაწეობას ფეოდალური საქართველოს გავლენის ქვეშ და ოლქის მმართველე- ნააღმდეგობა ვერ გაუწია სამცხის ათა- რამ ამ ბრძოლიდან მხოლოდ „ასპინძის ხილვისას წარმოგიდგენთ ქართული
მწერლები, ისტორიკოსები, ფილოსო- ბი იყვნენ ბაგრატიონთა საგვარეულოს ბაგმა ბექამ და საქართველოს მეფეს ომის” დიდი სახელი შემორჩა და მეტი მატერიალური კულტურის ძეგლებს
ფოსები, კათალიკოსები – კირიონი, არ- ჩამომავლები. აშოტ კურაპალატმა გადაუდგა, უომრად ჩაბარდა მტერს. არაფერი. ჯავახეთში.
სენ პირველი დიდი, სტეფანე და იოანე საგრძნობლად გააფართოვა თავისი განსაკუთრებული სისასტიკით გაუს- XIX საუკუნის პირველ ნახევარ- როდესაც ვიკვლევდით თურქების
მტბევრები, ექვთიმე მთაწმინდელი, სამთავრო, რომელიც ბრძოლას აწარ- წორდა დამპყრობელი ქართველებს. ში, რუსეთ-თურქეთის ომის შედეგად, მიერ „დავთარში” აღწერილ სამცხე-
ეფრემ მცირე, გრიგოლ ათონელი, სარ- მოებდა არაბების წინააღმდეგ. იმხა- ახალქალაქის რაიონში, სოფელ ორჯის 1828 წლის 24 ივლისს გათავისუფებუ- ჯავახეთის სოფლების მოსახლეობის
გის თმოგველი, იოანე შავთელი, დიდი ნად ჯავახეთის ტერიტორია შედიოდა ტერიტორიაზე არის ადგილი, რომელ- ლი იქნა ქ.ახალქალაქი, ხოლო 16 აგვის- ეროვნულ შემადგენლობას, მამაკაცთა
რუსთაველი და სხვ. ეს კუთხე თავისი ტაო-კლარჯეთის შემადგენლობაში. საც „თემურის კალოს” ეძახიან, სადაც, ტოს – ახალციხე. რუსეთ-თურქეთის სახელებს, კიდევ ერთხელ დავრწმუნ-
გეოგრაფიული მდებარეობით გარეშე არაბთა მრავალრიცხოვან ლაშქართან როგორც ჩანს, სიკვდილით სჯიდა ქარ- საზავო ხელშეკრულების თანახმად, დით იმ უტყუარ ფაქტებზე, რომ იმ პე-
მტრებისთვის მიუდგომელ ბუნებრივ ერთ-ერთ უთანასწორო ბრძოლაში თველებს შეუბრალებელი თემური. საქართველოს დაუბრუნდა ისტორი- რიოდში მხარის აბსოლუტური უმრავ-
ზრუდეს წარმოადგენდა. დიდი ილია ქართველები დამარცხდნენ, აშოტ კუ- მის მიერ აოხრებული მესხეთ-ჯა- ული სამცხე-საათაბაგოში შემავალი ლესობა ქართული მოსახლეობა იყო. აი
ბრძანებდა: „ჩვენი ყოფილი ცხოვრება რაპალატი დაატყვევეს და არაბთა ლაშ- ვახეთი თურქეთ-სპარსეთს შორის რამდენიმე თემი, კერძოდ, აბასთუმნის ზოგიერთი ამ სახელთაგანი: თევდორე,
იქ აღყვავებულა, ჩვენს სიცოცხლეს აქ ქრის მთავარსარდლის ხალილ იზიდის ატეხილი ომის ასპარეზად იქცა. 1545 (ოცხე), ასპინძის, ახალქალაქის, ახალ- მერაბი, ბადილა, გიორგი, გოგიჩა, მა-
უჩქეფნია, ჩვენის სულის ძლიერებას ძის – არაბელას ბრძანებით, სიკვდი- წელს თურქეთსა და საქართველოს ცხის, აწყურის, ქვაბლიანის, ფოცხო- მუკა, შოთა, ღვინია, ზაზა, კაპანა...
იქ აღუმართავს თავისი სახელგანთქ- ლით დასაჯეს. ქართველებმა თავისი შორის ბასიანში მოხდა ბრძოლა, რომე- ვის, ჭაჭარაქის, ხერთვისისა და ჩილ- თურქების მიერ აღწერილ ათასო-
მული დროშა, თითქმის იგია ჩვენის სუ- მამაცი მთავრის წამებით სიკვდილი არ ლიც თურქთა გამარჯვებით დამთავრ- დირის თემები. თითქმის სამასი წელი ბით სახელში მხოლოდ რამდენიმეა ისე-
ლის აღმატებულების აკვანი და იგივეა აპატიეს მტარვალს და არაბთა მესამე და. საქართველოს მეფე იძულებული ზიდა მხარის მოსახლეობამ თურქთა თი, რომლებიც, შესაძლოა, თურქული
სამარეც ჩვენი ყოფილის ადამიანობი- შემოსევის დროს ჯავახეთში მოკლეს გახდა ხელი აეღო მესხეთ-ჯავახეთზე, ბატონობის უღელი. წარმოშობისა იყოს. ასე მაგალითად:
სა. სწავლა, განათლება, მამულისათვის ხალილ იზიდის ძე. რომელიც თურქეთის სულთნის სრულ სამცხე-ჯავახეთის გათავისუფლე- ბაირამ. ულუშეხ, შაჰ-მურად...
თავგამეტებული სიყვარული თითქმის სისხლიანი იყო ჯავახეთისთვის გამგებლობაში გადავიდა. თურქეთის ბამ ქართველი ერის აუწერელი სიხა- როგორც ითქვა, სამცხე-ჯავახე-
იქიდამ ეფინებოდა ჩვენს ქვეყანასა ამირა აბულკასიმის შემოსევა. მაშინ მიზანი იყო ამ მხარეში უზრუნველეყო რული და აღტაცება გამოიწვია, მაგრამ თის თურქთაგან გათავისუფლებას სი-
ერთ დროს”. სულმნათი ვაჟა სიტყ- ციხეს ალყა მოხსნა და შემოდგა ყველს, თავისი ჰეგემონია და ყველა საშუალე- რუსეთს სულაც არ აინტერესებდა სა- ხარულით შეხვდა მთელი საქართველო
ვებით რომ ვთქვათ: „დიდებულია იგი რომელიც გააფთრებული ბრძოლის ბით გაევრცელებინა ისლამი, რაც ერთ- ქართველოს ამ რეგიონში ქართველთა (ეს აქტი გაფორმდა 1829 წლის 2/14
ქვეყანა, იქ გაფანტული კულტურის შემდეგ აიღო. ქალაქის მამაც დამც- ერთი ვერაგული მეთოდი იყო ხალხის მომძლავრება და ეროვნული სულის სექტემბერს, ადრიანაპოლში დადებუ-
ნაშთები სულია ჩვენი ერისა”. ველთა შორის იყო ჭაბუკი გობრონი. დასამონებლად. მოსახლეობის მნიშვ- აღზევება. ლი საზავო ხელშეკრულების საფუძ-
მტერმა ტყვედ ჩაიგდო იგი და წამებით ნელოვანმა ნაწილმა თუმცა მიიღო „1828 წლითგან მოყოლებული, ველზე). ეს დღე იქცა ქართველი ხალ-
ცნობილი ისტორიკოსი მოსე ჯა- ამოხადა სული. გობრონმა სიკვდილი ისლამი, ნაწილმა მაინც შეძლო შეენარ- როდესაც ქართველი მაჰმადიანებით ხის სახალხო დღესასწაულად. მხარის
ნაშვილის კი წერდა: „მესხეთ-ჯავა- არჩია სარწმუნოების შეცვლას. ეს ნაღ- ჩუნებინა ეროვნული თვითმყოფადობა, დასახლებული სამცხე-ჯავახეთი, ერუ- განთავისუფლების აღსანიშნავად თბი-
ხეთმა საქართველოსათვის განათლე- ვლიანი ისტორია თავის ნაწარმოებში ზოგმა კი, იძულების წესით, დატოვა შეთი და პალაკილი რუსეთმა ოსმა- ლისში გაიმართა მრავალრიცხოვანი
ბის საქმეში ისეთივე როლი შეასრულა, აღწერა მწერალმა და ეპისკოპოსმა ეს მხარე და საქართველოს სხვადასხ- ლეთს წაართვა, – წერდა დიდი ივანე დემონსტრაცია.
როგორიც საბერძნეთმა კაცობრიობის- სტეფანე მტბევარმა. ვა რეგიონში გაიფანტა. დარჩენილი ჯავახიშვილი, – და მცხოვრებნი ისეთ აქვე ხაზი უნდა გაესვას იმ გარემო-
თვის”. 1074 წელს საქართველოში დაიწყო ქართველობა არ წყვეტდა ბრძოლას სულიერ განწყობილებაში ჩააგდო, რომ ებას, რომ საქართველოს დაუბრუნდა
მხარის სახელწოდების წარმოშო- თურქთა მასობრივი შემოსევები. 1080 დამპყრობელთა წინააღმდეგ. თურ- ქართველმა მაჰმადიანებმა თავიანთი დაკარგული ტერიტორიის მხოლოდ
ბის თაობაზე სხვადასხვა მოსაზრებები წელს მათ მთლიანად გააუკაცურეს ქებმა მხარის მოსახლეობა დაბეგრეს მამა-პაპისეული სამოსახლოდან აყრა ერთი ნაწილი, თურქების მიერ დაპყ-
არსებობს. „ქართლის ცხოვრება” გვამ- სამცხე-ჯავახეთი, გადაწვეს ბაღები, სულადობრივი გადასახადით, შეღავა- და ოსმალეთში გადასახლება არჩიეს. რობილი მესხეთ-ჯავახეთის ტერი-
ცნობს, რომ ქვეყანას, რომელიც ჩვენს დაანგრიეს სოფლები. მემატიანის ცნო- თები ვრცელდებოდა მხოლოდ მათზე, გრაფმა პასკევიჩმა (კავკასიის მთავარ- ტორია უდრიდა 34.230 კვადრატულ
წინაპარს ქართლოსს ერგო, მისგან ბით მხარეში ადამიანების ნაცვლად ვინც ისლამს აღიარებდა. აღნიშნულმა სარდალი და მთავარმართებელი 1827 კილომეტრს. აღნიშნული ფართობი-
ეწოდა ქართლი, ხოლო მისი სიკვდილის მხეცები დაწანწალებდნენ, არ იხვნებო- პოლიტიკამ ეს მხარე ეკონომიურ და წლიდან) ქართველებს ლიხთიმერეთი- დან დღეისათვის საქართველოს ფარ-
შემდეგ „ცოლმან მისმან, განყო რა ძენი და, არ ითესებოდა, არ იმკოდა მიწა... კულტურულ დეგრადაციამდე მიიყვა- დან გადმოსახლების ნება არ მისცა და გლებში მოქცეულია მხოლოდ უმნიშვ-
თჳსნი, და მისცა უხუცესსა ძესა თჳსსა თურქთა ბატონობა აღმოსავლეთ- ნა. „გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი მათ მაგიერ მესხეთში ოსმალეთიდან ნელო ნაწილი, ანუ 7.115 კვადრატული
მცხეთოსს.... და ფანავრის ტბის დასავ- ში შესამჩნევად შესუსტდა ჯვაროსან- დავთრის” (1595) მიხედვით მესხეთ- გადმოსახლებულ სომეხთაგან 30 000 კილომეტრი, მათ საზღვრებში კი დარ-
ლეთის ქვეყანა... ტაოსა და კლარჯეთს თა ლაშქრობების შემდეგ. გამოიყენა ჯავახეთში 296 დაცარიელებული სო- მცხოვრები ჩაასახლა, სადაც, 1829 ჩა 27.115 კვადრატული კილომეტრი
შორისის მთამდე... და ფანავრის დასავ- რა შექმნილი ხელსაყრელი ვითარება, ფელი იყო. 344 სოფელში ცხოვრობდა წლამდე, ქართველი მოსახლეობა 90%- (პ.ინგოროყვა – „გიორგი მერჩულე”).
ლეთს ზღუამდე უწოდა ზემო ქართლი, საქართველოს მეფრემ დავით აღმაშე- ერთი ან ორი მოსახლე. მხარეში მოის- ს აღემატებოდა. 1930 წელს უკვე რუს თურქ-დამპყრობთაგან განთავი-
და განყო იგივე ქართლოსის საჴელი ნებელმა, შეუპოვარად დაიწყო ომით პო ინტენსიური სოფლის მეურნეობა – მოხელეთა წყალობით უმრავლესობად სუფლებული სამცხე-ჯავახეთის ეკო-
ესრეთ... ხოლო მტკურის აღმოსავლე- დანგრეული ქვეყნის და სახელმწიფოს მევენახეობა, მეაბრეშუმეობა. სხვა ერისანნი იქცნენ”, ხოლო, თუ ნომიკური და კულტურული ღონის-
თი, ვიდრე თავადმდე მტკურისა, მისცა აღდგენა. ამ პერიოდში აღდგა ჯავახე- მხარის მოსახლეობის მდგომარე- როგორი იყო მხარის მოსახლეობის ეთ- ძიებებისათვის ბევრის გაკეთება ვერ
მცხეთოსს ძესა თჳისსა ჯავახოსს, და თიც, ობა განსაკუთრებით გაუარესდა მას ნიკური შემადგენლობა, ვიდრე თურქე- შეძლო ქართველმა ხალხმა. ცარის-
ამის მიერ ეწოდა ამ ადგილებთა ჯა- სამხრეთ საქართველო, ასევე ჯა- შემდეგ, რაც 1625 წელს სულთანმა თის მიერ გატარებული ქართველთა ტული რუსეთისთვის ნამდვილ კოლო-
ვახეთი. და არიან ამათ ადგილთა შინა ვახეთი, წამყვან როლს თამაშობდა ახალციხეში შექმნა საფაშო. ფაშას გამაჰმადიანების პოლიტიკა მთელი თა- ნიას წარმოადგენდა საქართველო და
ჯავახეთი, არტანი, ერუშეთი, კოლა და დიდი თამარის მეფობის ხანაში. ამ მთლიანად ემორჩილებოდა ჯავა- ვისი სიმკაცრით ამოქმედდებოდა, ამის ამიტომ ხელსაც უშლიდნენ ეროვნული
მტკურის აღმოსავლეთი”. მხარეს ენიჭებოდა განსაკუთრებული ხეთიც. ახალციხის ფაშა ყოფილი გასარკვევად მოვუსმინოთ მემატიანეს: კულტურისა და სულიერების განვითა-
უძველესი დროის ისტორიკოსებ- პოლიტიკური და სტრატეგიული მნიშ- ქრიატიანი იყო, გამუსლიმანებული „კაცნი და ქალნი არიან მგზავსნი ქარ- რებისათვის. უფრო მეტიც, იკრძალე-
მა ჯავახეთის შესახებ დაგვიტოვეს ვნელობა, იგი წარმოადგენდა საქართ- მმართველი უაღრესად მკაცრი მეთო- თველთანი,... მოუბარნი, ტანოვანნი, ბოდა ქართულ ენაზე ლაპარაკი. ამას
არაერთი მოგონება და ცნობა. ურარ- ველოს პირველ სადროშოს. მას ჰქონ- დებით ეწეოდა მხარის ისლამიზაციას. მჴნენი, შემმართებელნი, შუენიერნი, ემატებოდა ეროვნული შუღლის გაჩა-
ტული წარწერების მიხედვით საქარ- და გარკვეული მნიშვნელობა ქვეყნის ამ მიზნით მან ახალციხეში აღმართა ცოდნა-ხელოვანების მოყუარენი, არა- ღება. 1918 წლის გაზაფხულზე ისეთი
თველოს ტერიტორიაზე ძვ.წ.აღ.-ით ეკონომიკურ ცხოვრებაშიც. ეს მხარე სახრჩობელა, სადაც საჯაროდ სჯიდა მედ აწ, მაჰმადიანობის გამო, არღა- ვითარება შეიქმნა, რომ უაღრესად
XII-XI საუკუნეებში არსებობდა ქვეყანა იყო საქართველოს დამაკავშირებელი ქართველ პატრიოტებს. მაღალი რან- რა...” („ქართლის ცხოვრება”). გაძნელდა თურ-
„დიაოხისა”, რომლის მეზობლად იმყო- სავაჭრო დარგში (მდინარე მტკვრისა გის პირები პირველები იღებდნენ ის- არ შეიძლება არ ითქვას ისიც, ქთა მხრიდან 
ფებოდა ქვეყანა „ძაბახი” (თანამედრო- და არეზის ხეობით) სომხეთთან და ლამს, შემდეგ მათ გლეხობაც მიჰყვა, რომ ქართველმა ხალხმა უაღრესად ჯავახეთის დაც-
ვა. ბედის ანაბარად ტყვე მეფეს მიჰგვარეს, რომელიც სო- საფლავები... და რომ არა იმ პირთა ჩა- ციელებელი დარჩა. უყურადღებოდ მოჩანს. ყოველივე ეს კი მიუთითებს
 იქნა მიტოვებული ფელ ღრტილაში იყო (დღ.ახალქალაქის რევა, რომლებმაც სრულიად შემთხვე- მიტოვებული და არაერთგზით დანგ- ძეგლის უდიდეს სტრატეგიულ მნიშვ-
ეროვნულად ჭრელი რაიონში). ვით შეიტყვეს ამ ბოროტების შესახებ. რეული ციხე მთლიანად ჩამოიქცა, მისი ნელობაზე. ტაძრის აგების თარიღს
მხარე. ჯერ თურქებ- 1065 წელს ბაგრატ IV-ის მეფო- შესაძლოა, დღეისთვის აღარაფერი შემოძარცვული კედლები მიწასთან გვამცნობს მის კედელზე ქართული
მა, ხოლო შემდეგ გერმანელებმა და ბის პერიოდში ახალქალაქის ციხეს შემორჩენილიყო; გზა უკვე მთავარ იქნა გასწორებული. ასომთავრულით შესრულებული წარ-
ინგლისელებმა, დიდი ზარალი მიაყენეს შემოადგა თურქ-სელჯუკთა მრავალ- კოშკამდე იყო გასული, როდესაც ავის მცირე არქეოლოგიური გათხრების წერა: იგი აგებულია 964-967 წლებში
სრულიად საქართველოს. სულ რომ რიცხოვანი მხედრობა სულთან არფარ- მზრახველებს რესპუბლიკის სამთავ- შედეგად გამოვლენილია ციხის ძველი ქართველი ხუროთმოძღვარის საკო-
არაფერი ვთქვათ, სწორედ ამ პერიოდ- სლანის მეთაურობით. როგორც მემა- რობო კომისია წამოადგათ თავზე... გალავანი, რომელიც ციხის დასაწყისში ცარის მიერ „ერისთავობისა ზვიადსა
ში ჯავახეთის მოსახლეობამ განიცადა ტიანე გვამცნობს, ციხის დამცველები, – ამგვარად ”... წყალში ჩაიყარა ასი კოშკის გაყოლებით ძველ ნაქალაქარს იოანე ეპისკოპოსის ბრძანებით...” იგი
მწვავე შიმშილობა და გავრცელდა ისე- რომლებიც ძირითადად მესხები იყვნენ, ათასი მანეთი აგურისა და ქვევრების ჩაჰყვება, სამხრეთ-დასავლეთის მხრი- დამსახურებულად დგას ფეოდალური
თი საშიში დაავადება, როგორიც ტიფი სამ დღეს მედგრად უმკლავდებოდნენ ნამსხვრევების გამო” ... – ეს სიტყვები დან გალავნის დიდი ნაწილი ჩამონგ- საქართველოს ისეთ ცნობილ ხუროთ-
იყო და მოსახლეობის მნიშვნელოვანი მომხვდურებს, მაგრამ მტერმა წყლის ეკუთვნის რაიონის იმ ერთ-ერთ მეს- რეულია. გალავანი აგებულია მკვიდრი მოძღვართა გვერდით, როგორებიც იყ-
ნაწილი – 50 000 ადამიანი შეიწირა, მომარაგების გზები გადაუკეტა ციხის ვეურთაგანს, რომელიც ციხეზე გზის ქვითკირით და შემოსილია გულდაგულ ვნენ ძმები ოპიზარები, არსაკიძე, არა-
ლტოლვილთა რიცხვმა ბაკურიანის დამცველებს და მაშინ მესხებმა გააღეს გაყვანის ინიციატორი იყო. ფაქტია, ნათალი ლოდებით. ბაი, პარესაძე, გრიგოლ ოშკელი და სხვ.
ტყეებში 100 000 კაცს მიაღწია, ხოლო ციხის ჭიშკარი და მტერს უთანასწორო რომ უძველესი ისტორიული ძეგლის ციხის გადარჩენილ ნაწილებზე კუმურდოს საეპისკოპოსომ გარკ-
ახალქალაქის მაზრის 70 სოფელი მთი- ბრძოლა გაუმართეს. ტერიტორიაზე გზის გაყვანას მთლი- დაკვირვებით დგინდება, რომ მისი მშე- ვეული როლი შეასრულა სამხრეთ სა-
ანად დაინგრა და განადგურდა. – „მდინარე ფარავანი სისხლისფე- ანად მისი დანგრევა მოჰყვებოდა და ნებლობა კაპიტალურ დონეზე უწარმო- ქართველოში კულტურის აღდგენასა
ძალზე ძნელია ჯავახეთში 1918-21 რი მოედინებოდა” – გვამცნობს მემა- სხვა მიზანს ისახავდა. ებიათ, ციხის გალავანს რამდენჯერმე და განვითარებაში. აქ შეიქმნა პირო-
წლებში დატრიალებული უბედურების ტიანე. ბრძოლაში თითქმის მთელი გარ- იმჟამინდელ სამთავრობო კომი- განუცდია ნგრევა-განახლება. მრავალ ბები ცალკეული ქართული სამთავრო-
გადმოცემა, რომელსაც თურქთა მხრი- ნიზონი განადგურდა. მტერმა ასობით სიას მალევე მოჰყვა საქართველოს ნაგებობათა ნაშთებს შორის აღსანიშ- ების დაწინაურებისა, ეს სამთავროები
დან დაემატა შეიარაღებული თავდასხ- ტყვე წაიყვანა, დარჩათ აგრეთვე დიდი მეცნიერებათა აკადემიის არეოლო- ნავია მოზრდილი ქარვასლა, რომელიც VIII-X საუკუნეებში პირველობისთვის
მები, მომრავლდნენ მარბიელი რაზმე- სიმდიდრე. XIII საუკუნეში ახალქალაქი
ბიც (ე.წ.ხუჟნები). მესხეთი უდიდესი მიწასთან იქნა გასწორებული ჯალალ-
უბედურების წინაშე აღმოჩნდა.... ედ- დინის მიერ (1252) და მრავალი
ქვემოთ შევეხებით ჯავახეთის ის- ტყვეც თან წაიყვანეს. საბედისწერო გა-
ტორიულ ძეგლებს, მოკლედ მიმოვიხ- მოდგა ახალქალაქისათვის XV საუკუ-
ლავთ მის წარსულს: ნეში მონღოლთა შემოსევები. მტერმა
ქალაქი მთლიანად გადაწვა და მოაოხ-
რა (1186), ცეცხლითა და მახვილით
ახალქალაქის ციხე მოევლინა ახალქალაქს თემურ-ლენგი.
ფოტოები კუკური მეტრეველისა
გიური ექსპედიცია, რომელმაც 1960- ეფუძნება ციხის უძველეს ნაშთს. ერთმანეთს ეცილებიან. ერთხანს და-
1968 წლებში ციხის ტერიტორიაზე აქვე მრავლადაა აღმოჩენილი წინაურდა აფხაზეთი, შემდეგ კი პირ-
არქეოლოგიური გათხრები ჩაატარა, საოჯახი ნივთები, რომელთა უმე- ველობას უთმობს ტაო-კლარჯეთს,
ექსპედიციას ხელმძღვანელობდა ტესობას შეადგენს თიხის ჭურჭელი, რომლის სამხრეთის საზღვრი არაქსის
ღრმად განსწავლული მეცნიერი გიორ- რომელთაგან ზოგიერთი ადრინდელი ზემო ხეობამდე აღწევდა, სადაც ტაო
გი ლომთათიძე. პერიოდისაა (ტლანქი და განსხვავებუ- ბიზანტიას ემიჯნებოდა. ვახუშტი ბაგ-
1950 წელს ქალაქ ახალქალაქში ლი ფორმის), გარკვეული ნაწილი შუა რატიონის ცნობით კუმურდოს ტაძარი
საკანალიზაციო ქსელის გასაყვანი საუკუნეების ხანას განეკუთვნება, სწო- არის „გუმბათიანი, ფრიად დიდნაშენი,
სამუშაოების შედეგად ქალაქის ცენ- რედ იმ პერიოდს (X-XI სს), როდესაც მშვენუარად ნაშენი, იჯდა ეპისკოპოსი
ტრში გამოვლინდა ციხის მილების დაარსდა ქალაქი და ციხე. მწყემსი სრულად ჯავახეთისა და ხერთ-
წყალსადენი. უნდა ვივარაუდოთ, რომ თავისი არქიტექტურული ღირე- ვისის ზევითისა”.
ეს წყალსადენი სათავეს იღებდა დე- ბულებით გამოირჩევა ე.წ. „მოჭიქული” ისარგებლეს რა არაბთა ბატონო-
ლიფის წყლიდან და 4-5 კილომეტრის და ხშირად მოხატული ჯამ-ჭურჭელი, ბის შესუსტებით, ტაო-კლარჯეთის
მანძილზე მოედინებოდა ციხეში მიწის რომელიც არ განსხვავდება საქართ- მესვეურებმა, რომლებსაც ამავე დროს
ქვეშ, რათა მტრისთვის შეუმჩნეველი ველოს სხვა რეგიონებში არქეოლოგი- მხარს უჭერდა ბიზანტია, დაიწყეს ამ
ყოფილიყო. ეს ნაგებობა უნდა ეკუთვ- ური გათხრების შედეგად აღმოჩენილი მხარის ტერიტორიული გაფართოება.
ნოდეს XI-XII საუკუნეებს. ამ დასკვნის ექსპონატებისაგან. აქვე აღმოჩენილია ამ პერიოდში დაწინაურდა ქართული
საფუძველს იძლევა ის, რომ 1065 წლის სხვადასხვა სახის მრავალფეროვანი ხელოვნებისა და მატერიალური კულ-
ქალაქს არ აცდიდნენ, რომ წელში გა- შემოსევის პერიოდში ციხე გვირაბებით მინის სამაჯურები, გიშრის სამკაულები ტურის სხვადასხვა დარგები: ხუროთ-
სამცხე-ჯავახეთი საქართველოს ის მართულიყო. დაახლოებით 1552 წელს წყალს მხოლოდ ორი გზით იღებდა და სხვ. მოძღვრება, მხატვრობა, ჭედური ხე-
მხარეა, რომელიც მდიდარია ქართული შაჰ-თამაზმა ჯავახეთს ყიზილბაშები – სამხრეთ-დასავლეთიდან და ჩრდი- საყურადღებოა წითლად გაპ- ლოვნება და სხვ.
მატერიალური კულტურის უძველსი შეუსია, ვარძიასთან ერთად ააოხრა და ლო-აღმოსავლეთიდან. სამწუხაროდ, რიალებული, მოზრდილი ქვევრების ამ ეპოქას ეკუთვნის ისეთი ცნობი-
ძეგლებით. იგი წარმოადგენს მუზეუმს დაანგრია ახალქალაქის ციხე. წყალსადენის მილები მიწაში ჩაიმარხა ნატეხები, მარცვლეულის შესანახი ლი ძეგლები, როგორიცაა ბანას ტაძა-
ღია ცის ქვეშ. ისტორიულ ძეგლთაგან XVI საუკუნის მეორე ნახევარში და მისი აღდგენისთვის აღარავის უზ- ორმოები, ხაროები, სხვადასხვაგვარი რი, იშხნის, ტბეთის, ოშკის, ხახულის
უამრავი გადარჩა, თუმცა უფრო მეტი თურქების მიერ მიტაცებული სამცხე- რუნია. თონეები. ეს უკანასკნელი იმ ტიპისაა, და რიგი სხვა მონასტრები.
განადგურდა და, ალბათ, აუარებელი საათაბაგოს ყველა ციხესიმაგრე ფაქ- ახალქალაქის ციხე თავისი მო- რომელთა მსგავს თონეებს ამჟამადაც როგორც ცნობილია არაბთა სა-
მიწის წიაღშია დამარხული. ჯავახეთის ტიურად დაინგრა, მათ შორის, ახალქა- ცულობით ერთ-ერთი უდიდესია სა- იყებებენ ჯავახელები. დიდი რაოდე- უკუნოვანი ბატონობის მძიმე უღლი-
მიწა არქეულოგის ჯადოსნურ ხელს ლაქის ციხეც. ქართველოში, მისი ფართობი ძველ ნობითაა აღმოჩენილი ნუმიზმატიკური საგან საქართველოს გათავისუფლების
ელოდება. XVIII საუკუნის დასაწყისში ახალ- ნაქალაქართან ერთად დაახლოებით ექსპონატები, რომელთა უმეტესობა დროშა პირველად ტაო-კლარჯეთში
თუკი ოდესმე ვინმეს ჯავახეთში ქალაქის ციხე აღადგინეს ქართლის 35 ჰექტარს მოიცავდა. დღემდე შემორ- ასევე შუასაუკუნეების პერიოდს განე- აფრიალდა. აქედან დაიწყო ის დიდი
ფეხი დაუდგია, არ შეიძლება არ მო- ერისთავებმა. ჩენილია სამი კოშკის ნანგრევი. ციხის კუთვნება. ეროვნულ-განმათავისუფლებელი
ხიბლულიყო მხარის ისტორიული ძეგ- ახალქალაქის ციხემ, როგორც კედლების სისქე 2,5 მეტრს უდრის. ახალქალაქის ციხის ტერიტორი- ბრძოლა, რომელსაც სამთავროებად
ლებით, იგი მეცნიერთა სისტემატური თავდაცვის საშუალებამ, საბოლოოდ არქეოლოგიური გათხრების შედე- აზე მოსახლეობის არსებობა ფიქსირ- დაქუცმაცებული საქართველოს ერ-
კვლევის ობიექტსაც წარმოადგენს. ამ მნიშვნელობა დაკარგა XIX საუკუნის გად ციხის ნანგრევებზე გამოვლინდა დება ძველი წ.აღ.-ით III-II საუკუნეები- თიანი, მძლავრი ფეოდალურ სახელმ-
მხრივ არ შეიძლება არ აღინიშნოს დიდი პირველ ნახევარში, რუსეთ-თურქეთის ათამდე ეკლესიის ნანგრევი, რომე- დან წიფოდ გაერთიანებით დაგვირგვინდა.
ქართველი ისტორიკოსის ივანე ჯავა- ომის დროს. რუსეთის ჯარმა ყარის ლიც ახალქალაქის მტკვრის სამხრეთ ახალქალაქი „გურჯისტანის ვილაი- VIII-X საუკუნეებში ტაო-კლარჯეთი
ხიშვილისა და სხვა ცნობილი მკვლევა- ციხე აიღო, 1828 წლის გაზაფხულზე ნაპირზე მდებარეობს და მთლიანად ეთის დიდ დავთარში” მოიხსენიება ახა- იყო სარწმუნოებრივი იდეოლოგიური
რების ალექსანდრე ფრონელის, ივანე ახალქალაქზე წამოვიდა და ახალქალა- მიწაში იყო დამარხული. ძველი ქალა- ლი სახელწოდებით – „აკშეპირი”, რაც მოძრაობის ცენტრიც, რომლის შემად-
როსტომაშვილის, მარი ბროსეს, ნიკო ქის ციხეს მოადგა. მთავარსარდალმა ქის ბოლოს, ჩრდილო-აღმოსავლეთით, თურქულად „თეთრ ქალაქს” ნიშნავს. გენელი ნაწილი იყო ჯავახეთი.
ბერძენიშვილის, სერგი მაკალათიას, პასკევიჩმა ციხის გარნიზონს სიმაგრის შემორჩენილია არც თუ დიდი ხნის წინ XVII საუკუნის თურქი ისტორიკოსის და ცნობილმა ქართველმა მოღვაწემ
ივანე გვარამაძის, ილია ალხაზიშვი- უბრძოლველად დათმობა მოსთხვა, აფეთქებული ქართული ტაძრისა ნანგ- გეოგრაფის ქათიბ ჩელების მტკიცებით გიორგი მერჩულემ თავის განთქმულ
ლის, გიორგი ლომთათიძის და სხვათა ციხეს ათასამდე კაცი იცავდა, გამაჰ- რევები. „ახალქალაქი ქართული სიტყვაა, თეთ- ნაშრომში „ცხოვრება გრიგოლ ხანძ-
და სხვათა მხრიდან აქტიური დაინტე- მადიანებული ქართველი ბეგის ხიმ- ციხესიმაგრეში აგებული ეკლესიის რი ციხის მნიშვნელობითო”. მაშასადა- თელისა”, ნათლად ასახა ამ პერიოდის
რესება. შიაშვილის მეთაურობით, ხიმშიაშვილ- ნანგრევებზე თურქებს დაუშენებიათ მე „ახალქალაქი” სიტყვა აღიარებულია საქართველოს მდგომარეობა. ეს იყო
სამცხე-ჯავახეთის უძველეს ციხე- მა არ მიიღო მთავარსარდლის მიერ მეჩეთი, რომლის ასაგებად გამოუყენე- როგორც ქართული წარმოავლობის დრო, როდესაც არაბთა მფლობელო-
სიმაგრეთაგან ერთ-ერთი მნიშვნელო- წაყენებული პირობა და შემოუთვალა: ბიათ ქართული საფლავის ქვები, რომ- სიტყა, მაგრამ გააზრებულია თურქუ- ბის „ჟამთა სიავის” შემდეგ დაიწყო და-
ვანია ახალქალაქის ციხე. „ქართლის მე გურჯი ვარ და არა თურქი, დავი- ლებსაც, შიდა მხარეზე, წარმოუდგენე- ლად... ქუცმაცებული საქართველოს „ახლად
ცხოვრების” მიხედვით ქალაქის და ხოცებით და უბრძოლველად ციხეს არ ლია არ ჰქონოდა ქართული წარწერები. შენება”.
ციხის აგებას უკავშირებენ საქართვე- დავთმობთო. უთანასწორო ბრძოლაში გვხიბლავს ციხის სილამაზე, მაღა- კუმურდო ნიშანდობლივია, რომ 845-850
ლოს მეფეების ბაგრატ III-ის (980-1014) ქვემეხების ჭურვებს ვერ გაუძლო ცი- ლი გემოვნებით აგებული სათოფურე-
და ბაგრატ IV-ის (1027-1072) პერიოდს: ხის ქონგურებმა და ჩამოინგრა. უკლებ- ბისა და სათვალთვალოების სიმრავ-
„გავიდეს ბაგრატ ჯავახეთსა და იწყოს ლივ მთელი გარნიზონი განადგურდა ამ ლე. არავითარი სხვა ძველი წარწერა
ახალქალაქის ზღუდეთა შენებად...” – ბრძოლაში. ჯერ-ჯერობით არ აღმოჩენილა, მხედ-
გვაუწყებს მატიანე. იგივე „ქართლის რუსეთის მიერ საქართველოში ველობაში თუ არ მივიღებთ მეჩეთზე
ცხოვრებაში” ნათქვამია, რომ ახალ- სახელმწიფოებრიობის გაუქმებისა და გაკეთებულ არაბულ წარწერას, რომე-
ქალაქი ამ ორთა მდინარეთა (ჯავახე- ფაქტიური ანექსიის შემდეგ, ახალქა- ლიც კირითაა შეღებილი. გადმოცემე-
თის მტკვარი და ახალქალაქის წყალი) ლაქის ციხემ კვლავ განიცადა ცვლი- ბით, დასავლეთის ჭიშკართან იყო სხვა
შესართავთა შორისაა. ეს იყო ქალაქი ლებანი, მის ტერიტორიაზე გაშენდა ქვა,რომელსაც ჰქონდა წარწერა/სამწუ-
მოზღუდვილი და ციხე ძლიერი, არა- უზრმაზარი ყაზარმა და რიგი სხვა ხაროს ეს ქვა დაკარგულია. დასავლე-
მედ შეიმუსრა მრავალგზის”... ნაგებობანი, მაგრამ 1918-20 წლებში თის ჭიშკრის კედელში დატანებული
ზოგიერთი მკვლევარის აზრით ქა- ყველა ეს ნაგებობა მთლიანად დაინგრა ქვის წარწერაში იხსენიება მარიამი,
ლაქის დაარსებას მიაკუთნებენ საქარ- თურქების მიერ. ვფიქობთ, ეს მეფე ბაგრატ III-ის დედა
თველოში ფარნავაზის მეფობის ხანას. 1921-31 წლებში ციხის კედლების მარიამია. 1959 წელს წყალდიდობის
ორ მდინარეთა შორის მდებარე ერთი ნაწილი დაიტაცეს და სამშენებ- შედეგად ახალქალაქის ცენტრალურ
კონცხზე მეტად გამაგრებული ციხის ლო მასალად გამოიყენეს კერძო პი- ქუჩაზე ხიდად გადებული ქვაზე აღ-
აგება ნაკარნახევი იყო იმით, რომ ეს რებმა, რასაც ადგილობრივი ხელისუ- მოჩნდა წარწერა, რომელიც გვაუწყებს
ციხე სამცხე-ჯავახეთის ისეთ მრისხანე ფალნიც ხელს უწყობდნენ. მთლიანად ამ ეკლესიის აგებას XIII საუკუნეში.
ციხესიმაგრეებთან ერთად, როგორიც შემოიძარცვა უნიკალური ქარვასლის იგი XIX საუკუნის ბოლოს წაკითხული
ვარძია, თმოგვი და ხერთვისია, მტრის- ბაზალტის ქვით მოპირკეთებული კედ- ჰქონია ივ. როსტომაშვილს, მაგრამ
თვის მიუდგომელ ზღუდეთი ჯაჭვს ლები. შემდეგ დაკარგულა. ეს ქვა იდო ე.წ.
ქმნიდა სამხრეთ საქართველოში. გარ- არავითარი გასამაგრებელი ან რუსული ეკლესიის ეზოში, რომელიც
და ამისა, იმ პერიოდში საქართველოს დამცველი ღონისძიებები არ ჩაუტა- დაშენებული იყო ქართული ეკლესიის
მეფეებს ციხესიმაგრეები ჭირდებო- რებიათ აქ 1960 წლამდე. ის კი არა, საძირკველზე. ეკლესია დაანგრიეს 60- კუმურდოს ტაძარი შუა საუკუნე- წლებში ჯავახეთში შეიკრიბა სრულიად
დათ კლდეკარის ურჩი ერისთავების 1959-60 წლებში, რაიონის იმდროინ- იან წლებში. ების ქართული ხუროთმოძღვრების იბერიის ქართლის საკათალიკოსოს
– ორბელიანების ურჩობის დასათრგუ- დელმა მესვეურებმა არქეოლოგიურად ახალქალაქის ციხის ნანგრევებზე ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ძეგლია. საეკლესიო კრება ქართლის მთავრის
ნავად. სხვათაშორის, მათი ერთ-ერთი შეუსწავლელი ძველი ნაქალაქარის და და ძველი ნაქალაქარის ტერიტორიაზე იგი ქალაქ ახალქალაქიდან დასავლე- გვარამ მამფალის მეთაურობით, რომე-
წარმომადგენელი ლიპარიტი დავით ციხის ტერიტორიაზე საავტომობილო არქეოლოგიური გათხრების ჩატარე- თით, ცხრა კილომეტრის დაშორებით ლიც იყო თანამმართველი ქართველთა
აღმაშენებლის მეფობის პერიოდში გზის გაყვანა განიზრახეს, აფეთქების ბის იდეა ჯერ კიდევ გასულ საუკუნეში მდებარეობს. ტაძრის სათვალთვალო სამეფოს მეთაურის
მესხი აზნაურის სულა კალმახელის შედეგად დაიღუპა და განადგურდა დაებადათ ქართველ მეცნიერებს, მაგ- კოშკიდან თითქმის მთლიანი ზეგანი და მეფე კურაპალატის 
მიერ ჯავახეთში დატყვევებული იქნა. დიდძალი არქეოლოგიური მასალა, რამ ეს პატრიოტული საქმე განუხორ- მტკვრის ხეობის საკმაოდ დიდი ნაწილი ბაგრატ პირველისა.

კუმურდოს სა- კევი, დღესასწაული წმინდათა მთა- ვარევნის მახლობლად. ვეებერთელა ერთ-ერთი გადმოცემით, ციხის სახეა, რომელიც დაახლოებით 3500
კათედრო ტაძარი ვარ-ანგელოზთაი და ავიღეთ მისგან ლოდებისაგან აგებული ბებერი ციხის მახლობლად, ლოდი ეგდო. ლეგენდა წლის წინ უნდა ყოფილიყო შექმნილი.
მომხვდურთა მიერ ფასი სრული, ვინ შეცვალოს კრული ეკლესია და ჩამონგრეული ნასახლა- იუწყებოდა, რომ ამ ქვის მახლობლად ქართული ხალხური ზეპირსიტყ-
არაერთხელ დანგრეულა და გაძარც- არს ამით ხატითა და ჩემითა ჯვარი- რები შორიდანვე იზიდავს მნახველის მიწაში ჩაფლული ყოფილა უდიდესი ვიერების ძეგლი „ამირანიანი” შეიქმნა
ვულა. სოფლის ხანდაზმულებს კარგად თა”. წარწერა სააღაპოა. ამ წარწერის თვალს. სიმდიდრე. თქმულებებზე, რომელსაც საფუძვ-
ახსოვთ აგრეთვე 1918 წელს თურქებმა ბოლოში მოთავსებული წარწერა ასე რა შეიძლება ითქვას ამ მივიწყებუ- მთლიანად ყოფილა გადაჭრილი ლად უდევს კავკასიონზე მიჯაჭვის
თუ როგორ დაანგრიეს ტაძრის კარიბ- იკითხებ: „ქრისტე, შეიწყალე სული გაბ- ლი ძეგლის შესახებ? მატიანემ ძალიან ციხის სასმელი წყლით მომარაგების სიუჟეტი. „ამირანიანის” ამ მრავალმ-
ჭე და სამრეკლო, კედლებს დღესაც რიელ კუმურდოელისა. ამინ”. ცოტა რამ შემოგვინახა ვარდისციხის პრობლემა. მის მთავარ ნაწილში, ჩრდი- ნიშვნელოვანი მასალის თაობაზე,
ემჩნევა ნატყვიარები. სარკმლის კარის თავზე შემორჩე- შესახებ, მაგრამ ის მცირედიც კი, რა- ლო-აღმოსავლეთით, ჩასდევს ქვებით მითითებულია „ქართული ენციკლო-
ომამდე დაიწყო კუმურდოს ტაძ- ნილი წარწერა გვიამბობს: „ღმერთო, მაც ჩვენამდე მოაღწია, მეტად საინტე- გადახურული ორი გვირაბი, რომლებიც პედიის” I ტომში, რომელიც შეიძლება
რის ნაწილობრივი რესტავრაცია. სამ- შეიწყალე სული მღვდელ ზოსიმესი. რესო და საყურადღებოა. ერთიმეორისაგან 400 მეტრით არის ორ ძირითად – კოლხური და იბერიული
წუხაროდ ეს კარგი ინიციატივა დაუს- ამინ”. „კამარაზე” მოთავსებულ წარ- „გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დაშორებული და გოკიოს მდინარემდე ვერსიებით განვიხილოთ.. ამ უკანასკ-
რულებელი დარჩა. გასული საუკუნის წერაში ვკითხულობთ: „სახელითა დავთრის” მიხედვით, ვარდისციხე 14 აღწევს. ამ გვირაბებით იღებდა სას- ნელში შედის მესხურ-ჯავახური... ხან-
სამოციან წლებში კვლავ განახლდა აღ- ღმრთისაითა მე გაბრიელ ეპისკოპოს- კომლიანი სოფელი ყოფილა, XIX სა- მელ წყალს ციხის მოსახლეობა. არის დაზმული ჯავახელებისგან მოსმენილი
ნიშნული სამუშაოები: ტაძარს შემოავ- მან დავდევ აღაპად ბზობის პარასკევი, უკუნის დასასრულს ივ. როსტომაშვი- მოსაზრება იმის შესახებ, რომ ციხეს მაქვს ასეთი თქმულება: ამირანი ქრის-
ლეს ქვითკირის გალავანი, რომლის მოლოზანის დღესასწაული. წმინდა ლი გვაწვდის ცნობას, – „ვარდისციხე ჰქონია უზარმაზარი აუზი, საიდანაც ტე ღმერთის ნათლული იყოო. იგი გო-
ტერიტორია 0,25 ჰექტარს აღემატება. მღვდელთა მოძღვართა ვინ სრულო- ნასოფლარია ვარევანსა და თოკს შუა”. ხდებოდა მოსახლეობას წყლით მომა- ლიათური აღნაგობის და დიდი ძალის
კუმურდოს ტაძარი ხუთაფსიდი- ბით არ გარდაიხადოს, კრულია ამით ვარევნიდან ნახევარ ვერსზე, მისგან რაგება და იგი ნაწილდებოდა უხუცეს- მქონე ყოფილა, დედამიწაზე მისი მომ-
ანი (ნავიანი) ეკლესიის ტიპისაა. მისი ხატთა და ჩვენითა ჯვარითა, ფასი სრუ- ჩრდილო-აღმოსავლეთით, მდება- თა საბჭოს მიერ. რევი არავინ იყოო. თავის უძლევლო-
კედლები აგებულია აბულის რუხი ტუ- ლი ავიღოთ”. რეობს დაცარიელებული ვარდისციხე სარწმუნო ცნობები იმის შესახებ, ბაში დარწმუნებულ ამირანს ბოლოს
ფისა და სამსრის ბაზალტის ნათალი შემდგომ წარწერებში ლაპარაკია – ვარდისფერი ციხე. აქ შემორჩენი- თუ როდის აიყარა ადგილობრივი ქარ- ნათლია-უფლისთვისაც შეუბედავს
ქვისაგან. ტაძარი დახვეწილი და მდი- იოანე და გაბრიელ ეპისკოპოსების ლია ეკლესიის ნანგრევები სამხრეთის თული მოსახლეობა, არ არსებობს. აღ- – მოდი შევერკინოთ ერთმანეთსო.
დარი ორნამენტებითაა მოხატული. მიერ დადებულ აღაპზე. ზოსიმე კუ- კედელზე წარწერით. 1909 წლის ერთი ნიშნულ კითხვაზე პასუხს ნაწილობრივ ქრისტე ღმერთი განაწყენებულა ამაზე
XI საუკუნეში საქართველოს მეფის მურდოელის მიერ ტაძრის საკურთ- საბუთი გვამცნობს, რომ ნასოფლარი ერთ-ერთი გადმოცემა იძლევა. ციხე და კავკასიის მთაზე დაუსვამს რკინის
ბაგრატ IV-ის დედამ მარიამმა ზოსიმე ხევლის, ფეხშუმის, ჯვრის, ღვთაების ვარდისციხე 1897 წლისთვის აბაში- დასახლებული ყოფილა მაშინაც კი, პალო. პალოს, უფლის სურვილით, უამ-
კუმურდოელის ეპისკოპოსობის დროს ხატის შემოსა-შემკობის, აგრეთვე მირ- ძეებს ეკუთვნოდათ. XVI საუკუნეში როდესაც სამცხე-საათაბაგო ჯავახე- რავი ფესვი განტოტვია. – თუ ამ პალოს
ტაძარს სამხრეთით სტოა (კარიბჭე) ამოაძრობ, – მიუმართავს ამირანისთ-
მიაშენა, კარიბჭეც მდიდარი ორნამენ- ვის უფალს, – მაშინ გექნება უფლება,
ტებით და არშიებითაა შემკული. სტოა შემერკინოო. ამირანი დასწდომია პა-
კარგა ხანს საწყობად იყო გამოყენებუ- ლოს, მაგრამ ოდნავი ძვრაც ვერ უქნია.
ლი, კედლების შიდა მხარის კუთხეში მაშინ ნათლია ღმერთს პალოზე მი-
გამოკვეთილია ქალის პორტრეტი. თუ უჯაჭვებია ნათლული, კავკასიის მთი-
იშხნის კათედრალის ფრესკულ მხატვ- დან მოუგლეჯია უზარმაზარი გორა და
რობაში წარმოდგენილია ქართველთა ზედ დაუმხია... თქმულება მთავრდება
მეფის ბაგრატ ერისთავთერისთავის და საყოველთაოდ ცნობილი მჭედლებისა
ბაგრატ II-ის პორტრეტები, რატომ არ და ყურშას შესახებ.
შეიძლება მოხატული ყოფილიყო ასეთ ჯავახეთის მთაზე, რომლის ქვეშ
დიდებულთა პორტრეტები აგრეთვე მიჯაჭვულია ამირანი, მიჩნეულია ამი-
აღნიშნულ ტაძარში? ადვილი შესაძ- რანის გორა. ვახუშტი ბატონიშვილი
ლებელია, რომ კირით გადალესილი დატის აღაპის შესახებ ინტერესს იწ- სოფელში უცხოვრიათ წამალაძეებს, თითურთ თურქებმა მიიტაცეს XVI სა- „ქართლის ცხოვრებაში” ამის თაობაზე
და დაზიანებული კუმურდოს ტაძრის ვევს ტაძრის სამხრეთ დასავლეთის მი- მაზანასძეებს, მახარობლისძეებს, აბა- უკუნეში. აღნიშნავს: „ხოლო ახალქალაქს ზეით
კედლებზე სადმე შემორჩენილი იყოს ნაშენზე (კარიბჭე-სტოა) კარნიზის ქვეშ შისძეებს, ვეფხვაძეებს... საყურადღებოა ერთი ასეთი ლე- არს ამირანის გორა” (ლაპარაკია ჯავა-
ფრესკული მხატვრობა. არსებული წარწერა: „ადიდე ღმერთმან არაჩვეულებრივია ციხის მდებარე- გენდა, რომელიც მოგვითხრობს ვარ- ხეთის ახალქალაქზე). ადგილობრივი
ისეთ დიდმნიშვნელოვან ტაძარს, მეფეთ მეფე ბაგრატ და დედა მათი მა- ობა და აგებულობა, დაბალ და იოლად დისციხის აოხრებისა და განადგუ- ქართველი მოსახლეობა ოდითგანვე ამ
როგორიც კუმურდოა, შეუძლებელია რიამ დედოფალი. აღაშენა ... ესე მეფო- მისადგომ ბორცვზე აგებული სიმაგრე რების ამბავს: XVIII საუკუნის პირველ უმშვენიერეს, გლობუსივით მრგვალ,
არ ჰქონოდა მიწის ქვეშ საიდუმლო ბასა მათსა მღვდელთ მოძღურობასა მის არც თუ ისე სტრატეგიულ მნიშვ- ნახევარში ციხისთავს ალყა შემოარტ- განცალკევებულ მთას ამირანის გორას
გვირაბები, ეკლესიის ალყაში მოქცე- ზოსიმე კუმურდოელისასა”. ეკლესიის ნელობაზე მიუთითებს. სამაგიეროდ ყა ლეკებმა. გარემოცვა თვეზე მეტ- უწოდებს. ისე, როგორც სხვა ბევრი
ვის შემთხვევაში, თავის გადარჩენის დასავლეთის კარის თავზე გაკეთებულ შეუვალია უზარმაზარი კლდეებით ხანს გაგრძელებულა, ბოლოს ლეკებს ქართული წარმოშობის ტოპონიმია XIX
მიზნით. ადგილობრივი მოსახლეობის წარწერაში ნათქვამია ტაძრის მშენებ- შემოზღუდული ციხის გალავანი. ნაგე- აღუთქვამთ, საქმეს მშვიდობიანად საუკუნის დასასრულის რიგ საბუთებ-
გადმოცემით, ტაძარს ასეთი მიწისქ- ლობის ერთ-ერთი მონაწილის პატრონი ბობა თავისი პირვანდელი სახით ციკ- მოაგვარებდნენ თუ ქართველები ცი- ში, ამირანის გორამაც ახალი სახელ-
ვეშა ფარული გასასვლელი ჰქონია ელისბალის და მისი ოჯახის წევრების ლოპური ნაგებობის შთაბეჭდილებას ხის კარებს გააღებდნენ. გაბრიყვებულ წოდებით – „ტავშან თაფად” (თურქ.)
სამხრეთის შესასვლელთან, რომელიც შესახებ. იქვეა მცირე წარწერა ზოსიმე ტოვებს, თუ მხედველობაში არ მივი- თავკაცებს მტერი ციხეში შემოუშვიათ, მოიხსენიება. შემდეგ კი გადმოურუსე-
ვარძიამდე აღწევდაო. კუმურდოელის და კალატოზ მიქაელის ღებთ ქვითკირის კედელს, რომელიც ძარცვასა და რბევაში დახელოვნებულ ბიათ – „ტავშანკად”. რაც სიტყვა-სიტყ-
ყურადღების ღირსია ეკლესიის შენდობის თაობაზე. განახლების მიზნით გალავანზეა დაშე- ლეკთა მრავალრიცხოვან მხედრობას ვით „კურდღლის გორას” ნიშნავს. აქვე
სამხრეთ შესასვლელთან აღმართული და დგას ჯავახეთის მიწაზე კუმურ- ნებული და გვიანი პერიოდისაა. ამოუწყვეტია ციხის მოსახლეობა და უნდა შევნიშნთ, რომ ასეთი სახელ-
ოთხ მეტრზე მეტი სიმაღლის სვეტი, დოს კათედრალი – მაცნე ქართული ციხის ამოსავლეთ ნაწილში შემორ- თან წაუყვანიათ ბევრი ტყვე. მაშველი წოდების ნასოფლარია ქ.ახალციხის
რომელიც ორნამენტებით და ჩუქურ- სულისა და ნიჭიერებისა, ერის უკვდა- ჩენილია ერთაფსდიანი ეკლესია, რომ- ქართველი რაზმები ვარდისციხეში მახლობლად მდინარე ფოცხოვის
თმებითაა შემკული. მათივე გადმოცე- ვებისა, ნიშანსვეტი სამშობლოს სიყვა- ლის კარის ზემოთ მოთავსებულ ნათალ მისულან მხოლოდ ამ სისხლიანი ტრა- მარცხენა ნაპირას. არქეოლოგიური
მით, მეორე სვეტიც ყოფილა შემორჩე- რულისა და სიდიადისა... მე კი ყოველ- ქვაზე ასომთავრული წარწერის მხო- გედიის შემდეგ, ასობით დახოცილი კი გათხრების შედეგად აღნიშნულ ტე-
ნილი, მაგრამ შემდეგ ის კერძო პირებს თვის ამ არქიტექტურული საოცრების ლოდ მცირე ნაწილიღა შემორჩენილა, ეკლესიის ეზოს აღმოსავლეთ ნაწილში რიტორიაზე მოპოვებულია მდიდარი
წაუღიათ და სამშენებლო მასალად გა- ნახვისას, ყოველთვის რაღაც ღვთაებ- რომელიც XI-XII საუკუნეებს განეკუთ- დაუკრძალავთ. ეს შემოსევა საბედის- ისტორიული მასალა: სამაროვნები,
მოუყენებიათ. რივი ჰაეროვნების, სიწმინდის, მყუდ- ვნება, რაც იმაზე მიუთითებს, რომ ეკ- წერო გამხდარა ვარდისციხელებისათ- ნაგებობები, თიხის ჭურჭელი, ქვისა
უკანასკნელ ხანებში ეკლესიის მიმ- როების შემონათებასა და სიკეთის უძ- ლესია უფრო ახალი ნაგებობაა, ვიდრე ვის. მას შემდეგ აქ საცხოვრებლად და ბრინჯაოს იარაღები (ძვ. წ.აღ.-ით
დებარე ტერიტორიაზე უნებართოდ ლევლობის რწმენით. ციხე და მისი გალავანი, ამ აზრს ადას- ადამიანს ფეხი აღარ დაუდგამს. V-IV ათასწლეული), აღნიშნული ძეგლი
ააგეს საცხოვრებელი სახლიც. კუმურ- 1955 წლის ივლისი. დიდი გალაკ- ტურებს აგრეთვე დაუმუშავებელი ლო- ამ მოვლენის ჭეშმარიტებაზე ღა- შეტანილია საქართველოს ენციკლოპე-
დოს წარწერები პირველად გამოაქვეყ- ტიონი კუმურდოს ტაძრის სვეტს გო- დებისაგან აშენებული ძველი კედელი, ღადებს გათხრების შედეგად ეკლესიის დიაშიც.
ნა აკადემიკოსმა მარი ბროსემ, შემდეგ ლიათური ხელებით შეხებია, თითქოს რომელსაც თვით ეკლესია ებჯინება. აღმოსავლეთით აღმოჩენილი უზარ- ჯავახეთის ამირანის გორის, რო-
კი ივანე როსტომაშვილმა. ბროსე ლა- ესათუთებოდა, მოჭუტულთვალებში ციხის გათხრებისას აღმოჩენილი მაზარი თხრილი, რომელშიც ასობით გორც ისტორიული ძეგლის შესახებ
კონურად მოგვითხრობს ერთი ინცი- კი შეუცნობელ სიდიადესთან ერთად კერამიკა მიუთითებს იმაზე, რომ ვარ- მამაკაცისა და ბავშვის ძვლებია აღმო- პირადად მე შევიტყე ორმოცდაათიან
დენტის შესახებ, რომელსაც მაშინ აქ კაეშნის ბინდიც მოუჩანს. დისციხე სამხრეთ საქართველოს ერთ- ჩენილი. წლებში. პროფესორ გიორგი გოზალიშ-
ჰქონია ადგილი. – დიდებულია, აქ ზარები უნდა ერთი უძველესი ძეგლია. ვინ იცის, რამდენი საინტერესო ვილის მტკიცებით, ასეთი ფორმის მთა-
XX საუკუნის სამოციან წლებში კუ- რეკდნენ! – თავისთვის ბუტბუტებდა ციხეს საგრძნობლად დიდი ტერი- ძვირფასი ძეგლი და ნივთია დამარ- გორა, რომელიც მთებისაგან განცალ-
მურდოს დაარსების ათასი წლისთავი იგი... ტორია უკავია – სიგრძე დაახლოებით ხული ამ ხავსმოკიდებული კედლების კევებით მდებარეობს, მსოფლიოში
საზეიმოდ აღინიშნა ტაძრის ტერიტო- 1964 წელი... კუმურდოს სიდიადით 400 მეტრს აღწევს. შიდა ტერიტორია ქვეშ. მათი შესწავლისათვის ჯერჯერო- სამი ყოფილა, ერთი ინდოეთში, მეორე
რიაზე. ღონისძიებაში მონაწილობდნენ აღტაცებული ხანდაზმული აკაკი შანი- ლოდებით გადახურული დარნებით ბით არაფერი არ გაკეთებულა. – აფრიკის კონტინენტზე.
საქართველოს ცნობილი მეცნიერები, ძე ბრძანებს: არის დასერილი, გვირაბების ერთი ნა- მეტად უიშვიათესი და გამონაკ- 1958 წელს ამირანის გორის კალ-
მწერლები, პოეტები, რომლის თაობაზე – პირველად ხართ აქ, ბატონო? – წილი დაუზიანებელია. მათში ადვილად ლის ძეგლად აღიარებს ვარდისციხეს თებზე ნაწილობრივი გათხრებისას გა-
მოთხრობილია ადგილობრივ გაზეთში. ვეკითხებით. შეიძლება შესვლა, თუ ჩამონგრეული ცნობილი ქართველი მეცნიერი გიორგი დაშენებულ ძუძუმწოვარ ცხოველთა
ამაღელვებელი სიტყვა წარმოსთქვა – ნამდვილად საოცრებასთან გვქო- ადგილები გაიწმინდება. სოფელ ვარევ- მელიქიშვილი. მას ეს ციხე ამ კუთხის სამარხებს წააწყდნენ. იგი ადგილზე
მწერალმა ლევან გოთუამ. და სხვ. ნია საქმე, ჩვენ ქართველებს... ნის მოსახლეობაში დღემდე შემორჩე- ყველაზე უძველეს ნაგებობად მიაჩნია. შეისწავლეს საქართველოს პალეობი-
ტაძრის წარწერები, რომელიც ისმის პასუხად. ნილია გადმოცემა, რომ ვარდისციხის რაც შეხებაა ძველი წარწერებიდან შე- ოლოგიის ინსტიტუტის სამეცნიერო
სააღაპოა, ჭეშმარიტად მხარის ცოც- მორჩენილ რამდენიმე სიტყვას, მათ ჯგუფმა (ხელმძღ. ა.ვეკუა). შემდეგ ამ
ხალ მატეანეს წარმოადგენს. ამჟამად გასაშიფრად აუცილებელია ჩაერთოს აღმოჩენით დაინტერესდა ცნობილი
შემორჩენილია მხოლოდ თექვსმეტი ამ დარგის კვალიფიციური სპეციალის- მეცნიერი, პროფ. ლევან გაბუნია.
ასომთავრული წარწერა. ტაძრის აღ- ტები. „ამირანის გორის” ძირში, ტბის
მოსავლეთის კედელზე მოთავსებუ- ნალექებში, აღმოჩნდა გადაშენებულ
ლი ერთ-ერთი წარწერა ასე იკითხება: ძუძუმწოვარ ცხოველთა ადგილსაპო-
„ქრისტე შეიწყალე იოვანე ეპისკოპოსი ამირანის გორა ვებელი, რომელსაც სამართლიანად
ამის ამშენებელი დღესა მას”. სამხრე- შეიძლება ეწოდოს „ცხოველთა სასაფ-
თის კედელზე, თაღის ქვეშ, კარის თავ- ამირანი, ქართული ეპოსის გმირი, ლაო”. აქ დამარხულ ცხოველთა შო-
ზე, მოთავსებული წარწერა კი გვაუწ- – „ამირანიანის” მთავარი პერსონა- რის აღსანიშნავია ტროგონთერიული
ყებს: „შეწევნითა ღმრთისაითა იოანე ჟი, – ქალღმერთ დალისა და უცნობი სპილო, მარტორქა, გიგანტური ირემი,
ეპისკოპოსმან დადგა საძირკველი ამი- მონადირის შვილია. მას ოქროს კბილი გამოქვაბულის ლომი, დათვი და სხვ.
სა ეკლესიისა, ხელითა ძემ ცოდვილისა აქვს და საცრისოდენა თვალები, მგლის (აქ მოძიებული გამოქვაბულის ლომის
საკოცარისათა ლეონ მეფის ზეობასა. მუხლი, თორმეტი უღელი ხარ-კამეჩის კბილები და დოქი, იხვის გამოსახულე-
ადიდენ ღმერთმან ქორონიკონსა რპდ ღონე და ზვავის სისწრაფე. ხალხისთ- ბით, დაცულია ახალქალაქის სამხარეო
(184) თუესა მაისსა, დღ”სა შაფათსა, ვის თავდადებული გმირი ღმერთმა მუზეუმში), აღმოჩენილია აგრეთვე გი-
თოარისასა ერისთაობასა ზვიადისასა კავკასიონზე მიაჯაჭვა. გილგამი(ე)შისა განტური ცხენის,
ესე ბალავარი მუნ დაიდგა. ქრისტე შე- და პრომეთეს მსგავსად, ამირანიც სა- დათვისა და მგლის 
ეწია მონასა შენსა. ამინ”. კაცობრიო მნიშვნელობის მხატვრული კბილები.
მომდევნო წარწერა მოთავსებუ-
ლია იქვე მარჯვნივ და ასე იკითხება:
ვარდისციხე მოსახლეობა თითქოს ათასამდე სულს
აღწევდა. ციხის გარნიზონი ომისა და
„წმინდაო ეკლესიაო, შენნი მუშაკნი და შიშიანობის დროს იზრდებოდა და იქ
ვარდისციხე ერთ-ერთი გამონაკ-
ყოველნი მოშენებელნი შენნი დღესა თავს იყრიდა ახლომახლო სოფლის
ლისთაგანია, რომელიც ნაკლებად არის
მას სასჯელაისა დაიფარენ და შეიწყა- მოსახლეობაც. ციხის სქელი კედლები
ცნობილი ქართულ ისტორიოგრაფი-
ლე გლახაკთა გიორგი ლოცვასა მომიხ- მათთვის საიმედო თავშესაფარს წარ-
აში. ამ ციხის შესახებ არაფერს ამბობს
სენეთ”. მოადგენდა.
თვით ვახუშტიც კი, რომლის მახვილ
კარის საპირეს კამარაზე და იქვე ამ სოფლის მცხოვრები იოსებ მე-
თვალს მიუწვდომელი არ დარჩენია
კარის მარჯვენა კამარის თავზე მო- ლიქიძე იგონებს პაპამისის – ნიკოლო-
ფეოდალური საქართველოს თითქმის
თავსებული ქარაგმიანი წარწერები ასე ზის ნაამბობს, რომელსაც ასევე თავისი
არცერთი მხარე, პუნქტი თუ ადგილი...
იკითხება: „ქ.სახელითა ღმრთისაითა, პაპისაგან მოუსმენია, რომ ვარდისცი-
ვარდისციხე მდებარეობს ახალქა-
ეფრემ ეპისკოპოსმან დავდე აღაპად ხის ბევრ ოჯახში ოცდაათამდე აკვანი
ლაქიდან 18 კილომეტრის დაშორებით,
გაბრიელ კუმურდოელისა, ... პარას- ირწეოდაო.
ჯავახეთის მთის შვერილზე, სოფელ
ყველაზე საინტე- ბიანი მონასტერი. მიუხედავად იმისა, დიდი ბრძოლა გაიმართა იმერეთის მკვლევარის აზრით, წარმოსდგება აპო- რამდენიმე წლის წინ სოფელში მო-
 რესო და მოულოდ- რომ მონასტერი კლდეშია ამოყვანილი, მეფე ბაგრატსა და სამცხის ათაბაგ ლონისაგან („აპოლი”), რომლის კერ- ქალაქე დარბინიანის ბინის ტერიტორი-
ნელი იყო ამ მიდა- იგი ამჟამად დაზიანებული და დაუცა- ყვარყვარე IV-ის ჯარებს შორის. ბრძო- პიც, თითქოს, ამ მიდამოებში მდგარა, აზე მიწა ჩაინგრა, სადაც აღმოჩენილი
მოებში ბეჰემოტის ვია. ეს გარემოება ხელს უწყობს ძეგ- ლა ათაბაგის დამარცხებით და მისი ზოგს (ნ.ნათენაძე) მიაჩნია, რომ აბული იქნა დარანი, რომელიც საკმაო შორ
ნეშტის აღმოჩენა, რაც პირველი შემ- ლის განადგურებას. დატყვევებით დასრულდა. წარმოსდგება „ბოლისაგან”, რომ მთა მანძილზე გრელდება. სამწუხაროდ
თხვევაა მთელ კავკასიასა და ჩრდი- სიძველის გამო ჩამონგრეულია სოფელ მურჯახეთში შემორჩენი- ვულკანური წარმოშობისაა და ხშირად აღნიშნული დარნის კვლევით დღემდე
ლოეთ პოლუსზე. მათი შესწავლისას მონასტრის წინა ფასადი, რომელსაც ლია მეგალითური კულტურის ძეგლე- მწვერვალს ბოლი ადგას თავზე. თუ არავინ არ დაინტერესებულა.
დადგინდა, რომ მილიონი წლის წინათ თავზე შემორჩენილი აქვს მოზრდილი ბი. ასეთი ძეგლები ცნობილია თეთ- რამდენად სანდოა მკვლევართა აღნიშ- ჯავახეთის ისტორიულ ძეგლთაგან
ახალქალაქის მიდამოებში მდიდარი ლოდი, მასზე შემორჩენილი წარწე- რიწყაროს რაიონის ტერიტორიაზე. ნული მტკიცება, ამის შესახებ ჯერჯე- საყურადღებოა სოფელ ბარალეთის
და ნაირფეროვანი ფაუნა იყო, რომლის რით, ქვის ერთი ნაწილი მოტეხილი მეცნიერები მათ „ქალქვად”, ან „ქვაკა- რობით ფერაფერს ვიტყვით. ტოპონიმი ეკლესია და ძველი ციხის ნანგრევები
გადაშენების ერთ-ერთ ძირითად მიზე- და დაკარგულია. წარწერის ნაწილი ცად”, აგრეთვე „ვეშაპოიდებად” მოიხ- „აბული” რომ ერთადერთია საქართვე- – სოფლის მახლობლად მდებარე ე.წ.
ზად მეცნიერები ხშირად ვულკანურ გვაუწყებს, რომ „აშენდა... ოდენ... ესე სენიებენ. მურჯახეთში ასეთი ორი ლოში, ეს კი უტყუარი ფაქტია. „ამაღლების ჯვარი”. სოფელში ქართუ-
ამოფრქვევებს ვარაუდობენ. ვართ..., მაშინ დიდისა გვიხსენ და იხ- „ვერშაპოიდის” მონოლითური ძეგლი ყურადღების ღირსია მთის მცირე ლი ეკლესიის აღმოსავლეთ კედელზე
ცნობილ პალეოლოგთა აზრით, სენ დღესა მას განკითხვისაგან... მაშინ დგას, ერთი – სოფლის დასავლეთ ნა- მწვერვალი, რომელიც კონუსისებური ასომთავრული წარწერაა, რომლის
ახალქალაქის „განმარხებულ ცხოველ- დავწერე ეკლესია და ხელი...” აქედან წილში, მეორე, სოფლიდან დაახლო- ფორმით დიდ აბულს წააგავს და მისგან ბოლო ნაწილი დაზიანებულია. წარ-
თა სასაფლაოს” უაღრესად დიდი მეც- ორი მეტრის მოშორებით დამტვრეულ ებით კილომეტრის მოშორებით. ქვებს სამხრეთით მდებარეობს. პატარა აბუ- წერა ასეთნაირად იკითხება: „აღაშენა
ნიერული მნიშვნელობა აქვს. ამ მხრივ პატარა ქვაზე კი ამოკვეთილია მეორე თევზის მოყვანილობა აქვს. შემდგომში ლის კალთაზე შეინიშნება ე.წ. კარკლე- ეკლესია ესე მათ ჟამთა შინა, ოდეს
იგი არ ჩამოუვარდება საყოველთაოდ წარწერა, სადაც ვკითხულობთ: „წმინ- ისინი აღუჭურვიათ ფალუსის სემანტი- ბი, რომელშიც ნაპრალ-გვირაბები და ლაშა მეფედ დაჯდა. ადიდენ ღმერთმან
ცნობილ ტამანისა და ტირასპოლის ად- და თევდორე”. მიწისძვრების შედეგად, კით. პირველი მონოლითი ვერტიკა- ბლინდაჟებია. ვახუშტი აღწერს რა ტა- ორთავე ცხოვრებათა”. გიორგი ლაშა,
გილსაპოვებლებს. რომელიც სამსარმა არაერთხელ განი- ლურ მდგომარეობაშია, მისი სიმაღლე ბაწყურსა და ფარავანს შორის მდებარე დიდი თამარის შვილი, გამეფდა დედის
საქართველოს მეცნიერებათა ცადა, ქვაბთა ნაგლეჯები და მონასტ- 2,90 მეტრია, მეორე, წაქცეულ მდგო- მთებს, მიუთითებს იმაზე, რომ აქ არის სიცოცხლეშივე 1212 წელს. ეკლესიის
აკადემიის პალეობიოლოგიის ინსტი- რის ნაწილები ძირსაა მიმოფანტული, მარეობაში, სიგრძით 2,72 მეტრია, ად- კლდე ფიქალ-ფიქლად დაწყობილი, აგებაც დაახლოებით ამ პერიოდში
ტუტის ექსპედიციის ხელმძღვანელ- რომელსაც, როგორც ისტორიული გილობრივი ქართველები ამ ძეგლებს ვითარცა კაცთა ხელით დაწყობილი უნდა მომხდარიყო.
მა ა.ვეკუამ ადგილობრივი გაზეთის წყაროებიდან ირკვევა, XIX საუკუნის „ძიქვას” ან „ძუძუქვას” ეძახიან. და ნაშენი მთის ძირიდან თხემამდე... შედარებით უკეთესადაა შემონა-
მეშვეობით მიმართა შესაბამის ორგა- ბოლოსათვის ჰქონია წარწერა (ახლა ეს ვერტიკალურად მდგარ ქვაზე ფა- ესრეთი კლდე შამბიანისა ზედა ცა არს ხული სოფელ კოთელიის წმინდა კვი-
ნოებს, შეესწავლათ „ამირანის გორის” დაკარგულია), რომელიც წაუკითხავს ლუსი და კტეისია მონიშნული. ქვების მრავალი, არამედ აქა უმეტეს უცხო, რიკეს სახელობის ეკლესია, რომლის
ძირას წარმოებული თვითნებური გათ- ივ. როსტომაშვილს. მანვე შემოგვინახა რელიგიური დანიშნულება ის ყოფი- უწოდებენ „კარკნალს”, შვიდ სტრიქონიანი მხედრული წარწე-
ხრების შედეგად აღმოჩენილი მასალა. ამ წარწერის ფოტო. აქედან ირკვევა,
სამწუხაროდ, ნადგურდება მეცნიერე- რომ მონასტრის აგების პერიოდში, ეს
ბისათვის ესოდენ საინტერესო ცხო- ადგილი გაუვალი ტყით ყოფილა დაფა-
ველთა ნაშთები. რული. წარწერა შემდეგი შინაარსის ყო-
მთის ორი მესამედი წიწოვანი ტყი- ფილა: „სახელითა დედისათა, წმინდისა
თაა დაფარული. „ამირანის გორის” ღმრთისმშობლისაითა. ესე წმინდაი ეკ-
გატყევებას საფუძველი ჩაეყარა გასუ- ლესია ოდეს აშენდა, მაშინ ეს ადგილი
ლი საუკუნის ოციან წლებში, შემდეგ კი ტყისგან არ ჩანდა”. სამსრის წარწერე-
სისტემატურად გრძელდება ეს სამუშა- ბი, პალეოგრაფიული თვალსაზრისით,
ოები. გორის სამხრეთით მოკვლეულია ერთ-ერთი შესანიშნავია, ასოების ლა-
სამაროვნები, – მიცვალებულთათვის მაზი მოყვანილობით ძალიან განსხვავ-
ქვისაგან ამოშენებული სასახლეები, დებიან ჯავახეთის ყველა სხვა ძველი
ქვევრები. ბოლო ხანებში „ამირანის ქართული წარწერების ასოებისაგან.
გორის” არქეოლოგიური გათხრებით ტაძარს აქვს სამალავი (საიდუმლო ივ. როსტომაშვილი აბულის მთის რა გვაუწყებს მისი ამშენებლის ვინა-
რატომღაც აღარავინ დაინტერესებუ- გვირაბი), რომელიც დაზიანებულია და კალთაზე ამ ქვათა გროვას უწოდებს ობას. იგი XVI საუკუნეს მიეკუთვნება.
ლა. იქნებ ახლა მაინც, როდესაც დად- მისი გაწმენდის შემთხვევაში, შეიძლება „კარკალს”. სხვათა შორის, სოფელ ერთ-ერთი უძველესი წარწერა,
გა დრო ჩვენი ისტორიული ძეგლების გასავლელის მონახვა. ქილდის ტერიტორიაზე, ერთ ადგილ- რომელიც მოთავსებულია კუმურდოს
აღდგენისა, მივხედოთ „ამირანის გო- სოფლის მახლობლად, ხევში, მე- საც მოსახლეობა „კარკლებს” უწო- და ნასოფლარ დანკალს (დამკალს) შო-
რასაც”. ორე სართულზე, გამოკვეთილია მო- დებს). აბულის „კარკლების” ქვეშ რის, ნასოფლარ ერეშში, აღმართულ
ყურადღებას იპყრობს ამირანის ნასტერი, რომელშიც საფეხურებიანი მეგალითური სისტემის ნაგებობებია ქვის სვეტზე, მკვლევართა მტკიცებით,
გორის თავზე შემორჩენილი საკულტო გვირაბით შეიძლება ასვლა. ამ ეკლესი- დატანებული, რომელნიც კატაკომ- წარწერა 918 წლით თარიღდება.
ნაგებობანი, ეკლესიის ნაშთები, „ამი- აში ვნახეთ ძველი ქართული წარწერა: ბებს წააგავს. ანალოგიური კატა- იხტილის (ღრტილა) ეკლესიის
რანის გორა” ახალქალაქის მშვენე- „წმინდა მიქაელ”. ეკლესიას სამხრეთ კომბებია წალკის მახლობლადაც. სამხრეთ კარნიზზე მოთავსებული
ბას წარმოადგენს. ვფიქრობთ, დროა ნაწილში აქვს საიდუმლო გვირაბი, იგი ამას წინათ რესპუბლიკურ პრესაში ასომთავრული წარწერიდან დგინდე-
ეს წმინდა გორა მუზეუმ-ნაკრძალად ძალიან შორ მანძილზე მიდის. ადგი- გამოქვეყნდა მასალა წალკის რაიონ- ბა, რომ ეკლესია აგებული უნდა იყოს
გამოვაცხადოთ და მეცნიერული ლობრივი მცხოვრებლების გადმოცე- ში ციკლოპური ციხის აღმოჩენის თა- 1307-1308 წლებში, თორელთა გამგებ-
კვლევები გაგრძელდეს, ახალქალაქის მით, ეს გვირაბი თუ დარნები, გრძელ- ობაზე. თავისთავად, ისმის კითხვა: ლობის პერიოდში. ასევე ცნობილია ე.წ.
მხარეთმცოდნეობის მუზეუმმა კი სპე- დება ოთხ კილომეტრზე და სოფელ ხომ არ გვაქვს საქმე აბულშიც ციკ- სტელები, რომლებსაც ასომთავრული
ციალური განყოფილება დაუთმოს მას. მერენიას აღწევს. ლოპურ ნაგებობასთან? წარწერები აქვთ გაკეთებული. ჩუნჩ-
აი როგორ უმღეროდა ნახევარი იბადება კითხვა: რით იყო ნაკარ- „კარკალი” სულხან-საბა ორბელი- ხის სტელაზე ორიოდე ასოს ნაკვალევი
საუკუნის წინათ ფრონტიდან გამოგ- ნახევი, – ზღვის დონიდან 2000 მეტრს ანის მიერ განმარტებულია, როგორც შეიმჩნევა. წარწერები პალეოგრაფი-
ზავნილ ლექსში ჯავახელი პოეტი სოსო სიმაღლეზე ასეთი ნაგებობის აგება? „დიდი ქვაფნარი” (ქვაყრილი). ცხადია, ული ნიშნების მიხედვით XIII საუკუნეზე
ბალახაძე ამირანის გორას: სამსრის გამოქვაბულების უპირველესი ეს „კარკალი”, ძნელბედობის ჟამს, მო- ადრინდელი უნდა იყოს. ისე, როგორც
„სად არის ჩემი აბული, დანიშნულება, ჩვენი აზრით, შემდეგში სახლეობის თავშესაფარს წარმოად- კუმურდოს ტაძარი, განძის ეკლესი-
მუდამ თეთრ პერანგიანი, მდგომარეობს: მტრის შემოსევების გენდა. მცირე აბულზე შემორჩენილია ებიც მდიდარია წარწერებით. აქ ორი
სად არის „ამირან-გორა”, დროს ღრტილა-ბარალეთისა და სხვა ციხე, მისი მთავარი კედლები უზარმა- ეკლესიაა – ერთი სოფლის ზედა უბან-
რომ უყვარს სოსან-იანი”.. ახლო-მახლო ქალქებისა და სოფლების ზარი დაუმუშავებელი ლოდებისგანაა ში, მეორე – ქვედა უბანში. ეკლესი-
და რაოდენ გასაკვირია, რომ ასეთი მოსახლეობა, სამსრის ქვაბებსა და სა- აგებული. ციხეს სამი შესასვლელი ები დაახლოებით 1310-1334 წლებშია
მნიშვნელოვანი ძეგლი გამორჩათ და იდუმლო გვირაბებში აფარებდა თავს, ჭიშკარი აქვს. ერთ-ერთი ისტორიული აგებული მხარის მფლობელის შალ-
საქართველოს ენციკლოპედიაში არ რომლის ირგვლივ ხშირი ტყე იყო, ასე- წყაროს მიხედვით, სოფელ აბულში ვა ჯაყელის პერიოდში. ხანდაზმულ
არის შეტანილი. თი თავშესაფარ-გამოქვაბულები და ქვის აკვანი ყოფილა, მაგრამ ასეთი ადამიანებს დღესაც ახსოვთ სოფელ
გვირაბები კი მრავლადაა აღმოჩენილი ვერსად ვერ მივაკვლიეთ. ქარცების ულამაზესი ეკლესია, რომე-
იხტილასა და თოთხამში. აბულის ციხის ჩრდილოეთით, ლიც გასული საუკუნის 20-იან წლებში
სამსარი ე.წ. მთა „ქოროღლის” კალთებზე, აუფეთქებიათ. ნანგრევებზე შემორჩე-
ლა, რომ დედაკაცები მას სთხოვდნენ შემორჩენილია ზღუდე, რომელიც ნილი ყოფილა ორი წარწერა, რომელიც
სამსრის მთები ჯავახეთის მთი- მურჯახეთის რძის მომატებას. რძეგამშრალ ქალებს შედარებით მცირე მოცულობისაა. იმხანად წაიკითხა ივ. როსტომაშვილმა.
ანეთის არც თუ ისე მაღალი ადგილია. მოჰქონდათ საღამოთი შესაწირი „ძიქ- ნაგებობის მხოლოდ აღმოსავლეთის სამწუხაროდ, წარწერები დაიკარგა,
მის უხვ ბალახიან კალთებზე ზაფხუ- „ძიქვები” ვასთან”. ასევე აქ უშვილო ქალებიც კი მცირე კედელია შემორჩენილი. მთის მხოლოდ ორი ათეული წლის წინ ერთ
მიდიოდნენ. ძირშია სოფელი აბული, რომელიც მათგანს მივაკვლიე სოფელ აფნიაში,
ნიკო მარის აზრით „ძიქვები” ქრის- ქალაქ ახალქალაქიდან 15 კილომეტ- რომელიც ეკლესიის გალავნშია ჩატა-
ტემდე პირველ ათასწლეულს მიეკუთვ- რითაა დაშორებული. „გურჯისტანის ნებული. პირველი წარწერა შესრულე-
ნებიან. ორივე ამ ქვას თევზის მოყვა- ვილაიეთის დიდი დავთრის” მიხედ- ბული ყოფილა ასომთავრულით, ხოლო
ნილობა აქვს. ვით, სოფელი 12 კომლიანი ყოფილა. მეორე მხედრულით და განეკუთვნება
ყველა მკვლევარმა, რომელმაც სოფელში ძველი ქართული ეკლესიაა, მე-14 საუკუნეს.
ნახა მურჯახეთის ქვის სვეტი, საკუთა-
რი აზრი გამოთქვა წაქცეული ქვის აყე-
ნებისა და აქ არქეოლოგიური გათხრე-
ბის ჩატარების თაობაზე. სამწუხაროდ,
ეს არც თუ ისე ძნელი საქმე, დღემდე
ვერ მოგვარდა. რამდენიმე წლის წინ,
სოფელ მურჯახეთში, ერთ-ერთი ბინის
საძირკვლის გათხრისას, აღმოჩენილი
იქნა ქვის უზარმაზარი თევზი, რომლის
ბედით ფაქტიურად არავინ დაინტე-
რესებულა, მიუხედავად იმისა, რომ
მისი აღმოჩენის თაობაზე შესაბამისი
ინფორმაცია დაიბეჭდა რესპუბლიკურ
პრესაში.
ლობით ათეულათასობით პირუტყვი მურჯახეთში შემორჩენილია მცი-
ბალახობს. ამ მთიდან სამხრეთ-დასავ- სოფელი მურჯახეთი ჯავახეთის რე ზომის ეკლესია, რომელსაც შემდე-
ლეთით, 5-6 კილომეტრის მოშორებით ერთ-ერთი უძველესი დასახლებული გი ქართული წარწერა აქვს: „ქ: ოთო...
მდებარეობს სოფელი დიდი სამსარი. პუნქტია. ტოპონიმი „მურჯახეთის” შე...ცლი...საბა...ჯანგერიძე მღვდელი-
იგი ახალქალაქიდან 20-ოდე კილომეტ- არასწორ ინტერპრეტაციას იძლევა ვინა. შენდობა ძმანთო. თქვენც”. რომელიც აგებულია ნათალი რუხი სამი ასომთავრული წარწერა შე-
რითაა დაშორებული. აქვეა პატარა სამ- პროფ. სერგი მაკალათია. იგი მიუთი- ქვისაგან. ეკლესიის დასავლეთის კე- მორჩენილია ყაურმის ეკლესიაზე. წარ-
სარიც. დიდ სამსარს აღმოსავლეთიდან თებს, რომ სოფლის სახელწოდება დელზე ასომთავრული წარწერაა: „ჯუ- წერაში მოხსენიებულია გიორგი მეფე
ჩაუდის ხევი, რომელზეც მოედინება წარმოშობილია ლურჯი ხევიდან, აბული არი ქრისტესი”; „ქრისტე, შეიწყალე (გიორგი I), კათალიკოსები მელქსედეკ
სამსრის ანკარა მდინარე. ხევის ორივე რომელშიც მოედინება დიოიფის კალატოზნი”. და ოქროპირი და განეკუთვნებიან
მხარეზე, კლდეებში, გამოქვაბულებია. წყალი,წყალში ლურჯი თევზებიაო და მთა აბული თრიალეთის მთიანე- ადგილოობრივი მოსახლეობის 1027-1030 წლებს. ცოტა მოგვიანები-
სამსრის ქვაბების შესახებ ვახუშტი ბა- რომ აქედან წარმოდგება მურჯახეთი, თის ყველაზე მაღალი მწვერვალია, რო- გადმოცემით, სოფელში შემორჩე- თაა აგებული ფოკას ეკლესია (1031-
ტონიშვილი არაფერს ამბიბს. ანუ ლურჯი ხევიო... მელიც ფორმით ეგვიპტის პირამიდას ნილი ყოფილა უზარმაზარი ნათალი 1053) ბაგრატ IV-ის მეფობის დროს;
„გურჯისტანის ვილაიეთის დიდ დავუშვათ, რომ ეს ასეც იყოს, მა- მოგვაგონებს. მთა ახალქალაქის აღმო- ქვა, რომელიც სალოცავს წარმოად- სათხის ეკლესიის წარწერიდან (ხუთი
დავთარში” აღნიშნულია, რომ – არის შინ რა უნდა უკავშირდებოდეს ახალქა- სავლეთით, 20-იოდე კილომეტრის მო- გენდა. ეკლესიის სახურავი ალაგ- წარწერაა) დგინდება ძეგლის აგების
„სოფელი ზემო და ქვემო სამსრები ლაქის რაიონში დასახლებანი „მურჯი” შორებით მდებარეობს. მას ორი მწვერ- ალაგ დაზიანებულია. ამ სოფელთან თარიღი – ბეშქენ ჯაყელის დროს – XI
ღრტილასთან”. და „მურჯიკანი”, რომლებიც მურჯახე- ვალი აქვს – დიდი და პატარა (ზღვის უნდა იყოს დაკავშირებული ერთ- საუკუნეში; კულალისის ეკლესიის წარ-
სამსრის გამოქვაბულებს დამსახუ- თიდან საკმაოდ შორ მანძილზე მდება- დონიდან 3300 მეტრი). მწვერვალი ერთ მატიანეში დასახელებული XI წერა დაახლოებით 1060-1070 წლებით
რებულად უწოდებენ „მეორე ვარძიას”. რეობენ? ქვიშნარითა და ქვაკარკლითაა დაფა- საუკუნის მხედართმთავარი თევდო-
აქ გამოკვეთილია მშვენიერი სვეტე- სოფელ მურჯახეთთან 1535 წელს რული. ტოპონიმი „აბული” ზოგიერთი რე აბულელი. გაგრძელება გვ.32
18 ლიტერატურული მესხეთი იუბილე 2018 წელი, სექტემბერი
მიმდინარე წელს, სექტემებერში, შესრულდება მიხეილ კათოლიკე მრევლის რეალური არსებობა საქართველოში, რი- რილში ვკითხულობთ: „მამა ალფონსმა შემთხვევით ინახულა
თამარაშვილის დაბადებიდან 160 წლისთავი. იგი იმ მეცნიერ- თაც საკადრისი პასუხი გასცა ცილისმწამებლებს. ამ ორი მამუ- თამაროვი და უთხრა: მე მუდამ მზათ ვარ ყველაფერი დავიწ-
თა და საზოგადო მოღვაწეთა რიცხვს ეკუთვნის, რომელთაც ლიშვილის მოღვაწეობის უპირველესი შედეგი ის იყო, რომ მათ ყებას მივცე და კვლავ სიყვარულით მიგიღო როგორც შვილი”
სამოღვაწეო ასპარეზზე გამოსვლისთანავე მიიპყრეს განსა- სამხრეთ საქართველოს ქართულ მოსახლეობაში გააღვიძეს მი- (შემდგომში ს.ქ.კ.ს.მ., ალიოზ ბათმანაშვილის ფონდი). მამა
კუთრებული ყურადღება, საზოგადოების სიყვარულითა და ძინებული ეროვნული თვითშეგნება და ამით თავიდან აიცილეს ალფონსს სურდა თავის აღზრდილი მოწაფე გვერდით ჰყოლო-
პატივისცემით იყვნენ გარემოსილნი, სიცოცხლეშივე წილად გადაგვარების რეალური საფრთხე. და, რათა სავანის საქმიანობა ღირსეულად გაგრძელებულიყო
ხვდათ დიდი აღიარება. მისი დამსახურება ქართველი ერის შემდგომშიც. აქვე უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ თვით სტამბო-
წინაშე განუზომელია. ლის მამათა სავანეში მოღვაწე პირები სწორად აფასებდნენ
მიხეილ თამარაშვილის საქმიანობის სფერო და მიმართუ- მიხეილის მოღვაწეობას და მის გადაწყვეტილებას სავანიდან
მიხეილ თამარაშვილი
ლება განსაზღვრა XIX საუკუნის II ნახევარში საქართველოში წასვლის შესახებ. ალიოზ (შიო) ბათმანაშვილი 1911 წლის 13
და, შესაბამისად, სამცხე-ჯავახეთში შექმნილმა შიდაპოლიტი- ივნისს მიხეილ თამარაშვილს სწერდა: „მერწმუნეთ, თქვენ
კურმა ვითარებამ და ქართველ კათოლიკეთა მდგომარეობის ძალიან კარგად მოიქეცით, რომ მონასტრიდამ წახვედით”
გაუარესებამ. 1878 წელს ივანე გვარამაძის წარდგენით, მამა (ს.ქ.კ.ს.მ. ალიოზ ბათმანაშვილის ფონდი, წერილი მიხეილ
პეტრე ხარისჭირაშვილის მიერ დაარსებულ, კონსანტინეპო- (დაბადებიდან 160 წლისთავის გამო) თამარაშვილისადმი). ასეთი შეფასება მიხეილ თამარაშვილ-
ლის ქართველ კათოლიკე მამათა სავანეში ჩავიდა. იმ მისიის მა თავისი ნაშრომებით დაასაბუთა. მიხეილს სავანიდან წას-
შესასრულებლად, რაც მიხეილ თამარაშვილს დაევალა, საჭი- ვლის შემგომაც არ გაუწყვეტია კავშირი, თანამშრომლობდა
რო იყო ფართო განათლება და ენერგიული შრომა. სამშობ- იქ მოღვაწე თანამემამულეებთან და მზრუნველობას იჩენდა
ლოდან გაძევებულმა მიხეილმა, საზღვარგარეთ, განათლების სავანისადმი.
გაღრმავებაზე იზრუნა... დაამთავრა სასულიერო აკადემია და მიხეილ თამარაშვილს მიმოწერა და ახლო ურთიერთობა
მოიპოვა ღვთისმეტყველების დოქტორის წოდება. შეისწავლა ჰქონდა სამშობლოში მყოფ ქართველ მოღვაწეებთანაც. მათ-
ევროპული ენები: იტალიური, ფრანგული, ლათინური. იგი ევ- თან თანამშრომლობდა და ზრუნავდა ქვეყნის მომავალზე.
როპის არქივებში მოძიებული მასალების შესახებ ცნობებს და უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ბევრ მათგანს არც კი იცნობდა
შთაბეჭდილებებს პირველად თავის მასწავლებელს უზიარებ- და, საერთოდ, არ ჰყავდა ნანახი. ამას ხელი არ შეუშლია მათი
და. 1902 წელს გამოიცა მისი პირველი წიგნი „ისტორია კა- თანამოაზრეებთან თანამშრომლობისათვის და ეროვნული
თოლიკობისა ქართველთა შორის”. ნაშრომში თამარაშვილმა საქმის ერთად კეთებისათვის. ქართველი მოღვაწენი თვალს
წარმოაჩინა მანამდე უცნობი და მეტად საინტერესო ცნობები ადევნებდნენ მიხეილის სამეცნიერო შრომას. მისმა პირველივე
საქართველოს შესახებ. ამ ნაშრომს ქართველმა ინტელიგენ- საგაზეთო სტატიამ (1897 წელი – გაზეთი „ივერია”) მათი განსა-
ციამ მაღალი შეფასება მისცა. ზაქარია ჭიჭინაძე წერდა: „მისი კუთრებული ყურადღება და დაინტერესება დაიმსახურა. უცხო
ქართველ კათოლიკეთა ისტორია დიდ განძად უნდა ჩაითვა- ქვეყანაში თამარაშვილის ტიტანური შრომა მათ პატივისცემა-
ლოს ჩვენს მწიგნობრობის ასპარეზზედ. იგი არის ჩვენი „მე- სა და სიყვარულს იმსახურებდა. მიხეილისადმი კეთილად და
ორე ქართლის ცხოვრება!” ამ ნაშრომის გარეშე შეუძლებელია სიყვარულით განმსჭვალული ადამიანების რიცხვი ძალზედ
საქართველოს ისტორიის დაწერა. თვითონ მიხეილმა კი წიგ- დიდი იყო. მის არქივში ინახება ცნობილ მოღვაწეთა წერილები.
ნის მიმართ თავისი დამოკიდებულება მასწავლებელს – ივანე კერძოდ, მას მიმოწერა ჰქონდა ილიასთან, აკაკისთან, იაკობ
გვარამაძეს გაუზიარა: „ვგონებ შარშან მოგწერე – სიცილიაში გოგებაშვილთან, მოსე ჯანაშვილთან, ზაქარია ჭიჭინაძესთან,
აღმოვაჩინე მისიონერების მიერ დახატული სურათები საქარ- დიმიტრი ბაქრაძესთან, ზუბალაშვილებთან, სიმონ ქვარიან-
თველოს მთავრობის, ეკლესიების და სხვა. წლეულს სექტემ- თან, გიორგი ბაგრატიონ-დავითაშვილთან და ა.შ. საყურადღე-
ბერს კიდევ წავედი და დიდის შრომით და ხარჯით შევიძინე ბოა ის ფაქტიც, რომ რომში მყოფმა მიხეილმა და ქართველმა
ყველა. 137 ფოტოგრაფია გადავაღებინე ამ სურათებისა. ამით სტუდენტებმა დიდი ყრადღება გამოიჩინეს იუბილარ აკაკისად-
საქართველოს კვლავ შევსძინე საისტორიო განძი. ეს სურა- მი. მათ იტალიელ მხატვარს დაახატვინეს აკაკის პორტრეტი
თები ჩემი პირველი წიგნის დაბეჭდვის წინეთ რო აღმომეჩინა და საჩუქრად გამოუგზავნეს საქართველოში წარწერით: „აკაკი
და მასში ჩამერთო ყველა თავის ადგილას და საჭირო განმარ- წერეთლის იუბილესათვის ძღვენი პატრი თამარაშვილისა და
ტებით, მაშინ ჩემს წიგნს ფასი აღარ ექნებოდა. კიდევ კარგია რომის ქართველ სტუდენტთა გუნდისაგან”. 1909 წელს კი, რო-
ახლა მოვუსწარი, თვარა ისიც მერე დაიღუპებოდა საქართვე- დესაც აკაკიმ იმოგზაურა ევროპაში, მიხეილთან შეთანხმებით
ლოსთვის” (ს.ჯ.ი.მ.ხ.ფ. №2012, მიხეილ თამარაშვილის წერი- უნდა მომხდარიყო მათი შეხვედრა. რაც, სამწუხაროდ, ვერ მო-
ლი ივ. გვარამაძისადმი, 1906). ხერხდა და ორივე მათგანი დარჩა გულნატკენი.
მიხეილი განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭ ებდა თავის უნდა აღინიშნოს, რომ აკაკი წერეთელი მიხეილის სიცოც-
მესამე წიგნს „საქართველოს ეკლესიის ისტორია” (1910 წელი). ხლეშივე მოითხოვდა დაწერილიყო ფუნდამენტური მონოგრა-
ივანე გვარამაძეს სწერდა: „ადრე ჩემს მიერ გამოქვეყნებული ფია ქართველი ხალხის ამ უდიდეს მოღვაწეზე. სწორედ ასეთი
წიგნები ამ წიგნთან მოსატანი და სახსენებელნიც არ არიანო”. დამოკიდებულება იყო, რომ მიხეილის გარდაცვალება იმთა-
მიხეილ თამარაშვილმა დასახელებული წიგნი ფრანგულ ენა- ვითვე უდიდეს ტკივილად და დანაკარგად აღიქვა ქართველმა
ზე გამოსცა. იგი მოსე ჯანაშვილს სწერდა: „მ ეტად საჭიროდ ხალხმა, იმთავითვე დაისვა მისი ნეშტის გადმოსვენების საკით-
დავინახე ამნაირი ისტორიის ფრანგულად გამოცემა, რადგან ხიც.
ევროპაში თითქმის სრულებით არა იციან რა საქართველოს მიხეილ თამარაშვილის გარდაცვალება დიდი დანაკლისი
ისტორიისა, და თუ იციან რამე, ისიც არეულ-დარეულად და იყო ქართველი საზოგადოებისათვის. ივანე გვარამაძის მსგავ-
შეცილებით თუ სომხებსა და თუ რუსების შეცდომილი წერი- სად ყველას მიაჩნდა, რომ მისი საქმის გამგრძელებელი ვერ
ლების წყალობით.” მისმა ნაშრომმა უდიდესი მოწონება დაიმ- მოიძებნებოდა. „მოგვაკლდა ადამიანი, რომელიც საკმაოთ
სახურა ევროპაში, ვატიკანმა სპეციალური პრემიაც კი მიანი- მუშაობდა ჩვენთვის რომში. ახლა არ ვიცით ვინ გამოჩნდება
ჭა. მის სამაგიერო იმ ქალაქში”, – წერდა მიხეილ ანტონოვი ივანე
აღსანიშნავია, რომ ივანე გვარამაძეს თავისი წვლილი გვარამაძეს. (ს.ჯ.ი.მ.ხ.ფ. №3297, მიხეილ ანტონოვის წერილი
შეჰქონდა მიხეილის შრომების დაწერაში, რამდენადაც ივანე გვარამაძისადმი, 24/IX, 1911).
ხშირად უხდებოდა საჭირო წყარო-მასალებისა და ცნობე- მიხეილ თამარაშვილის სულის მოსახსენიებელი პანაშვი-
ბის მიწოდება. მათ შორის იყო სომხურენოვანი გაზეთები- დი მრავალ ეკლესიაში იქნა გადახდილი. 22 სექტემბერს თბი-
დან თარგმნილი მასალები: „ახლა გთხოვ, თუ იცით რაიმე ლისის ქართველ კათოლიკეთა მიძინების ეკლესიაში გადახ-
საბუთები სომხების ძველად საქართველოში გადმოსახ- დილ პანაშვიდს ფართო საზოგადოება დაესწრო. პანაშვიდის
ლების შესახებ, გთხოვ ყველა საჩქაროთ გამომიგზავნოთ, შემდეგ გაიმართა თათბირი. თათბირზე გრიგოლ დიასამიძემ
რადგან მეორე წიგნის პირველ თავში მათ გადმოსახლება- აღძრა საკითხი იტალიიდან მიხეილის ნეშტის გადმოსვენე-
ზე ვლაპარაკობ” (მეორე წიგნი იყო „პასუხად სომხის მწერ- მიხ ეილ თამარაშვილს განსაკუთრებით აფასებდა ალფონს ბის შესახებ. ამასთანავე, საჭიროდ ჩათვალა, რომ ალექსანდ-
ლებს”). ხითარიშვილი – სტამბოლის ქართული სავანის წინამძღვარი. რე ყიფშიძეს წაეკითხა საჯარო რეფერატი მიხეილ თამარაშ-
მიხეილი ხშირად თხოულობდა სომხურენოვანი გაზეთების მას კარგად იცნობდა, რადგან მიხეილი, ჯერ კიდევ, თბილისში ვილის მოღვაწეობის შესახებ, რათა ფართო საზოგადოებას
მასალებს, რაც იმით იყო გამოწვეული, რომ დაედგინა ჭეშმარი- ცხოვრობდა მასთან. სწორედ ასეთი მეგობრული დამოკიდე- გაეცნო ღირსეული მამულიშვილი (გაზ. „თემი”, №38, 1911,
ტება იმ პრობლემებისა, რომელსაც ზოგიერთი სომეხი კათო- ბულების გამო იყო, რომ მას გაუზიარა თავისი პირველი შთა- მიხეილ თამარაშვილის გარდაცვალების გამო). თათბირზე
ლიკე მღვდელი და მოღვაწე აყენებდა რელიგიის სფეროში. ჭეშ- ბეჭდილებები მამა ალფონსმა სტამბოლის სავანის წინამძღვ- მიღებულ იქნა მიხეილ თამარაშვილის სამშობლოში გადმოს-
მარიტების დადგენას კი უდიდესი მნიშვნელობა ჰქონდა ორი რად დანიშვნის შემდეგ. იგი 1899 წელს მიხეილ თამარაშვილს ვენების გადაწყვეტილება. შესაბამისად ჩამოყალიბდა კომი-
მეზობელი ქრისტიანი ქვეყნის სამომავლო ურთიერთობისათ- სწერდა: „მე ვერ წარმოვიდგენდი, რომ ეს სახლი ასე გლახაკი ტეტი, რომელსაც უნდა უზრუნველეყო ეს გადაწყვეტილება.
ვის საერთოდ და, განსაკუთრებით, სამცხე-ჯავახეთისათვის, დამხვდებოდა და პადრე სტეფანე მარტო თავისი თავისთვის დასახელებული კომიტეტის თავმჯდომარედ არჩეული იქნა
რამდენადაც ერთმანეთის გვერდით უხდებოდათ ცხოვრება მზრუნველი, ხოლო შორს საქმეთა შინ ამნაირი და უხვი იქნე- მღვდელი ანტონაშვილი (მიხეილ ანტონოვი (გაზ. „თემი”,
ქართველ და სომეხ კათოლიკეებს. ბოდა” (საქ.მეცნ.აკად. კ. კეკელიძის სახელობის ხელნაწერთა №46, 1911, მიხეილ თამარაშვილის გვამის საქართველოში
მიხეილი არამარტო სამეცნიერო მუშაობას ეწეოდა, არა- ინსტიტუტი, მ. თამარაშვილის პირადი არქივი, ფონდი, №10, გადმოსვენების გამო).
მედ ზრუნავდა იმ ნიჭიერ ქართველ ბავშვებზეც, ვისაც ივანე საქმე №47, ფ. 47). იგი მიხეილ თამარაშვილს სთხოვდა, რომ ჩა- იტალიელმა ხალხმა გარდაცვლილი მიხეილის მიმართ იმ-
გვარამაძე გაუწევდა რეკომენდაციას. მიხეილის ხელშეწყობით სულიყო სტამბოლში, რათა ერთად შეედგინათ „რიგიანი გეგმა” თავითვე დიდი მზრუნველობა გამოიჩინა. წმინდა იოსების კო-
ბევრმა მიიღო განათლება. იგი ერთ-ერთ წერილში ივანე გვარა- – „მონასტრის მართვის პლანი”.ალფონსი თავის შემცვლელად ლეგიის ძმობის წევრებმა მიხეილ თამარაშვილი დიდი პატივით
მაძეს სწერდა: „ამ წერილში გაუწყებთ შესახებ ბათმანოვის ბავ- სწორედ თამარაშვილს მიიჩნევდა. ამიტომ სწერდა: „ჩამოდი, დაკრძალეს იტალიაში, ჩივიტა-ვეკიაში. იტალიის საზოგადო-
შვისა. თუ კარგია და ღირსად თვლით წამოვიდეს და თუ მშობ- მიგიღებ კარგად. მობრძანდი შენს მონასტერში. რადგან მარ- ებამ კი მის საპატივსაცემოდ მისი ძეგლის აგება გადაწყვიტა.
ლებმა გზის ფული ვერ მოიშოვეს, მაშინ ცხრა-ათ მანეთამდინ ტო შენზედ მაქვს იმედი, რომ ჩემს მოხუცებულობაში მინუგე- ქართველ საზოგადოებას გულწრფელად სურდა მიხეილ
მივცემთ (ს.ჯ.ი.მ.ხ.ფ.№ 1970, „მიხეილ თამარაშვილის წერილი შებ და ჩემს შემდგომაც მიიღებ წინამძღოლობასა და ააყვავებ თამარაშვილის საქართველოში ჩამოსვენება: „ჩვენი ეროვნუ-
ივ. გვარამაძისადმი”, 1895, კონსტანტინეპოლი). ამა გვარისა უკვდავებასა განათლების წყაროსა” (ი. ტაბაღუა, ლი თავმოყვარეობა ვერ მოისვენებს ვიდრე სამშობლო მიწა არ
ივანე გვარამაძე ყოველთვის ამაყობდა და ეიმედებოდა „მაცნე”, №2, გვ.170, 1978). სამწუხაროდ, მიხეილ თამარაშ- ჩაიკრავს გულში თავის საუკეთესო შვილის გაციებულ გვამს.
მისი შრომა-საქმიანობა. ამიტომაც იყო, რომ მისთვის თავზარ- ვილმა ვერ მიიღო უფროსი მეგობრისა და მოძღვრის თხოვნა, ყოველი ქართველი ზნეობრივად ვალდებულია დააყაროს მამა
დამცემი აღმოჩნდა მიხეილის გარდაცვალების ცნობა: „მაშინვე რამდენადაც ამ დროისათვის იგი ევროპის არქივებსა და წიგნ- მიქეილს ის მიწა, რომელმაც დაჰბადა იგი, აღზარდა და და-
კალამი ხელიდან გამივარდა, თავზარი დამეცა, თავბრუ დამეხ- თსაცავებში საქართველოზე უნიკალური მასალების მოძიებით ავაჟკაცა სამოღვაწეოდ და სამოქმედოდ განსადიდებლად სა-
ვა, გამიშრა სისხლი, გულღვიძლზედ შხამგესლით აქაფებული იყო დაკავებული. ქართველოს ერის სახლისა”. ქართველი ინტელიგენციის დიდი
კაეშანი გარდამესხა და მეტად გამიმწარა უმისოდაც დანაღვ- როგორც მოძიებული მასალებიდან ჩანს, მამა ალფონსს სურვილის მიუხედავად, იმ პერიოდში, საქართველოში შემდ-
ლიანებული, დაშხამული სიცოცხლე მრავალნაირის დარდ-ნაღ- მიხეილ თამარაშვილისათვის ერთხელ კიდევ მიუმართავს გარმა კომისიამ ვერ მოახერხა მიხეილ თამარაშვილის ნეშტის
ველითა ამ სნეულს მოხუცებულობას. ეს რაღა უბედურება იყო თავისი მოსწავლეების გამო, როდესაც გარკვეული პრობლე- იტალიიდან გადმოსვენება. იტალიაში შექმნილმა კომისიამ კი
ჩემს თავზედ, არ მეყოფოდა ჩემი სამშობლო-მამულის უშველე- მები შექმნილა სტამბოლში მყოფი მოსწავლეების განათლე- თავის დასახულ მიზანს მიაღწია და მიხეილის დაღუპვიდან
ბელი ჯავრი, ნაღველი, რის გამოც ჩემი თავი დავიწყებული ბის საკითხთან დაკავშირებით. ალიოზ ბათმანაშვილის მიერ წლისთავზე აღმართა მისი შესანიშნავი ძეგლი სანტა-მარინე-
მაქვს და დღე-ღამ უნუგეშოდ დავსტირი”. ივანე გვარამაძისადმი გაგზავნილი წერილიდან ვგებულობთ, ლაში. ქართველ ერს თავის განზრახვაზე ხელი არ აუღია. 1978
მიხეილი ივანე გვარამაძისათვის იყო არამარტო საყვა- რომ მამა ალფონსს გადაუწყვეტია დროებით მასწავლებლად წელს რეზო თაბუკაშვილის უდიდესი ძალისხმევით შესაძლებე-
რელი მოსწავლე, არამედ ერის მოამაგე, მეცნიერი, ქართველ მიეწვია რომში მყოფი მიხეილ თამარაშვილი: „მოდი სწავლა ლი გახდა დიდი მამულიშვილის სამშობლოში ჩამოსვენება. იგი
კათოლიკეთა დიდი ქომაგი. იგი იმის გამოც წუხდა, რომ არ განაგრძობინე ჩემს შვილებს, ვიდრემდის მოვახერხებთ რო- დიდი პატივით დაკრძალეს დიდუბის პანთეონში.
ეგულებოდა მიხეილის საქმის ღირსეული გამგრძელებელი: გორმე მაღალ სასწავლებელში მათ მიბარებას. თან მოიტანე მიხეილ თამარაშვილმა – სტამბოლის ქართველ მამათა სა-
„მუხლებს ვიტყებ და თავში ვიცემ, რომ აღარავინ მეგულება შენი დოკუმენტები და აქ შესაძლისად დააწყე, ხოლო შემდეგ ვანეში აღზრდილმა და განსწავლულმა პიროვნებამ, უდიდესი
მისი მომაგიერე, მისებრ ნამდვილი განათლებული. რომ ცოტა ჩემს პატიოსან სიტყვას გაძლევ: კვლავ დიდის დიდებით წვლილი შეიტანა საქართველოს ისტორიის მეცნიერულ კვლე-
კიდევ ეცოცხლა, ვინ იცის, რომის და ევროპის საწიგნეებში გაგისტუმრებ რომშიო” (ს.ჯ.ი.მ.ხ.ფ. №3992, ალიოზ ბათმა- ვაში. მისი შრომები ფასდაუდებელია ქართველი ერისათვის.
რამდენს დიდ სასარაგებლო ისტორიული ცნობით როგორ გაგ- ნაშვილის წერილი ივანე გვარამაძისადმი). იგი ვეღარ შესძ- იგი აღიარეს საქართველოს ისტორიის ერთ-ერთ უპირველეს
ვამდიდრებდა და გაგვიმაგრებდა წელ-ზურგსა” (ს.ჯ.ი.მ.ხ.ფ. ლებდა სავანეში დაბრუნებას. სწორედ ამიტომ ითხოვა, რომ მკვლევარად. ყველამ სწორად შეაფასა მის მიერ გაწეული სამ-
№2376, ივანე გვარამაძე, „სიტყვა თქმული მიხეილ თამარაშ- გაენთავისუფლებინათ დადებული აღთქმისაგან და ეს თხოვნა სახური და ის უდიდესი მისია, რაც მან ქართველი ერის წინაშე
ვილის გარდაცვალებაზე”, 1911). ივანე გვარამაძის გოდება სა- სისრულეში მოეყვანა კიდეც. ეს ამბავი, როგორც ჩანს მამა აღასრულა. მან ერთ-ერთმა პირველმა აზიარა ევროპელი მკით-
მართლიანი იყო. მიხეილმა დიდი ამაგი დასდო სამშობლოს და, ალფონსისათვის მანცდამაინც მოსაწონი არ აღმოჩნდა. მი- ხველი საქართველოს ისტორიასა და კულტურას.
განსაკუთრებით, ქართველ კათოლიკეებს. ევროპის არქივებში უხედავად ამისა, იგი მზად იყო ნებისმიერ დროს მიეღო იგი
მოძიებული მასალებით მეცნიერულად დაასაბუთა ქართველი სავანეში. ალიოზ ბათმანაშვილის ზემოთ მოხსენიებულ წე- ნატო ყრუაშვილი
2018 წელი, სექტემბერი იუბილე ლიტერატურული მესხეთი 19
„არს ციხე ქალაქის თავს... ქალაქი პატრონს – ახალციხის მუზეუმს.

არ მოზუდვილი ციხიდამ ქვიტკირის სამცხე-ჯავახეთის ისტორიული მუზეუმის 80 წლისთავისათვის! როგორც ითქვა, ფართოდ იქნა
სამის ზღუდით... ჰავით არს მშვენი, წარმოდგენილი რუსთაველის 800
ზამთარს ცივი და თოვლიანი, ზაფხულს გახსნისათვის ახალციხეში, კვლავ აგროვებს ოდესღაც წყლით ყოფილა დაფარული. წლის იუბილესადმი მიძღვნილი გამო-
არა ეგოდენ ცხელი. გარემოს ქალაქისა წალ- სამუზეუმო ექსპონატებს ადგილობრივ მო- საინტერსოა აგრევე „კურდღლის გორის” ფენები და სხვ. რაც დამთვალიერებელთა დიდ
კოტნი, ვენახნი და ხილნი მრავალნი”, – წერდა სახლეობაში და... ისევ იმ ბინისა და საშტატო („ამირანის გორის”) არქეოლოგიური გათხრე- მოწონებას იმსახურებდა. ამაზე მეტყველებს
ვახუშტი ბაგრატიონი ახალციხეზე. ერთეულის უქონლობას ედავება რაიონის ბის შედეგად მოპოვებული თიხის სხვადასხვა „შთაბეჭდილებათა წიგნის” არაერთი ჩანაწე-
კარგა ხანია ამ სამ ზღუდე-გალავნიანმა ცი- ხელმძღვანელობას, მაგრამ ამაოდ. ზომისა და დანიშნულების ჭურჭელი, ხელ- რიც:
ხე-ქალაქმა ვალი მოიხადა ქვეყნისა და ხალხის ახალციხის მუზეუმი განაგრძობდა ბოჰე- საფქვავები, კაჟის დანები... რომელთაც არქე- „საქართველოს ხელოვნების სახელმწიფო
წინაშე, შეწყდა ბრძოლის ყიჟინა ამაყი ახალცი- მურ ცხოვრებას: ის ხან ქალაქის ფურნის თავ- ოლოგი ტარიელ ჩუბინაშვილი ძვ.წ-აღ.-ით მე-3 მუზეუმის მეცნიერ-თანამშრომლები გამოთქ-
ხელებისა, ბოლო მოეღო მტერთა თარეშსაც, ზე მოწყობილ ორ პატარა ოთახში მოათავსეს, ათასწლეულით ათარიღებდა. ვამენ უდიდეს აღტაცებას და კმაყოფილებას
კინოკადრებივით გაირბინეს საუკუნეებმა, ხან ნავთის საწყობის მეზობლად, ხან კიდევ ძვ.წ-აღრიცხვით პირველ ათასწლეულს ახალციხის მხარეთმცოდნეობის მუზეუმის
რამდენიმე წლის წინათ კი დიდი ალაყაფის ბნელ და ნესტიან სარდაფში. მარტო 1924 წლი- ეკუთვნის მესხეთის ტერიტორიაზე (ანდრიაწ- ახალი ექსპოზიციის მიმართ. მასალის სიმდიდ-
კარი გაიხურეს მესაზღვრეთა უკანასკნელმა დან 1937 წლამდე მუზეუმმა 12-ჯერ გამოიც- მინდა, ზველი, თელოვანი, უდე, ბორჯომის რე შესანიშნავად არის გამოვლინებული და
რაზმებმა, მაგრამ ბობოქარ ცხოვრებას შეჩვე- ვალა ადგილსამყოფელი, თითქოს მესხთა უბე- ხეობა) აღმოჩენილი ბრინჯაოს განძი, სადაც გამოფენილი. დახვეწილი გემოვნება იგრძნობა
ული ეს ბუმბერაზი, რომელიც ერთბაშად ვერ დურებას იმეორებდაო, ისეთი უპატრონობა და წარმოდგენილია კოლხური (იქნებ მესხური?) თითოეული ვიტრინის გაფორმებაში, ექსპოზი-
ეგუებოდა ასეთ სიმშვიდეს და სიცარიელეს, მიუსაფარობა იყო მის გარშემო დასადგურე- ტიპის ცულები, თოხები, ტყავის საფხეკები, ცია ღრმა შთაბეჭდილებას ტოვებს”. – ხელოვ-
ელოდა ახალმოსახლეობას, ახალ მფარვე- ბული. შუბისა და მშვილდისრის წვერები, სამაჯურე- ნების მუზეუმის თანამშრომლები.
ლებს, ახალ მეციხოვნეებს. ბოლოს კეთილმა საქმემ მაინც გაიმარჯვა. ბი, ქამრის ბალთები ირმების გამოსახულებით „განსაკუთრებული ყურადღებას იმსახუ-
და აი, 1972 წლის გაზაფხულში ხსენებულ საქართველოს სსრ სახკომსაბჭოს 1937 წლის 10 და სხვ. რებს მუზეუმის გაფორმება. დიდი მხატვრული
ციხესიმაგრის ტერიტორიაზე, ე.წ. „ჯაყელების იანვრის N25 დადგენილებით ახალციხეში უკვე აქვეა სლესის ციხესთან ნაპოვნი VII საუკუ- გემოვნება, თანამედროვე ხედვის უნარი მხატ-
სასახლეში”, სამუდამო ბინა დაიდო ახალციხის ოფიციალურად გაიხსნა მხარეთმცოდნეობის ნის ქვის დიდი ჯვარი ძველი ქართული წარწე- ვრების –ციციშვილისა და კენჭაძის დამახასი-
მხარეთმცოდნეობის მუზეუმმა. მუზეუმი. დირექტორად დაინიშნა შესანიშნავი რით (წარწერის ამოკითხვა ჟამგადასულობის ათებელი ნიშანია”, – წერდა თსუ-ის დოცენტი
სამუზეუმე მოძრაობის იდეა მესხეთში პატრიოტი და მოქალაქე დავით ლობჟანიძე, გამო არ ხერხდებს). ვეცნობით ქრისტიანობის ო.გაბიძაშვილი,
ჯერ კიდევ XIX საუკუნეში ჩაისახა. მუზეუმში მეცნიერ-მუშაკად – კოტე გვარამაძე. მუზეუმი გავრცელების ამსახველ მასალებს, მესხეთში „განახლებულ მესხეთში ყველაფერი
მოთავსდა ყოფილ კიროვის ქუჩაზე (N3), სამუ- ნაგები ეკლესია-მონასტრებისა და ციხე-კოშკე-
მუზეუმი – ისტორიის სარკე

დაცული საარქივო მასალებიდან ირკვევა, რომ საინტერესოა დღეს... ამ შთაბეჭდილებას აღ-
ცნობილი საეკლესიო და საზოგადო მოღვაწე, რმავებს და ამდიდრებს ახალციხის მხარეთმ-
ისტორიკოსი და ფოლკლორისტი ივანე გვარა- ცოდნეობის მუზეუმი, რომლის დანიშნულებაა
მაძე („ვინმე მესხი”) 80-იან წლებში შესდგომია ასახოს ქართველი ერის დიდებული წარსული...
ფართო შემგროვებლობით საქმიანობას. იგი, მუზეუმი – ეს ნამდვილი სკოლა უნდა იყოს
როგორც ჩანს, გრძნობდა და მოელოდა, რომ ამ სიტყვის სრული მნიშვნელობით, სადაც
ადრე თუ გვიან, ახალციხეში მუზეუმი გაიხსნე- თანამედროვე თაობა შეისწავლის მესხეთის
ბოდა და ამისთვის წინასწარ იჭერდა თადარიგს. ნამდვილ ისტორიას – ეს კი ქართველი ერის
„ვინმე მესხი” გულმოდგინედ ეძიებდა და იძენდა ისტორიის შესწავლა, მისი ყველაზე საინტე-
საკუთარი სახსრებით ადგილობრივი მოსახ- რესო, ყველაზე სასახელო ტომის ისტორიის
ლეობისაგან ძვირფას ისტორიულ, ეთნოგრა- შესწავლაა. ამართლებს დღევანდელი მუზეუმი
ფიულ, ფოლკლორულ მასალებს და ამით კიდევ ამას? – დიდად, ძალიან დიდად”! – ეს სიტყვები
უფრო ამდიდრებდა ისედაც მდიდარსა და მრა- ეკუთვნის პედაგოგს, ვეტერანთა საბჭოს თაავ-
ვალმხრივ საინტერესო პირად არქივს. მჯდომარეს ვარლამ ნადარეიშვილს.
მშობლიური მხარის დიდი პატრიოტი გან- აი რას წერდნენ იმდროინდელი ცნობილი
საკუთრებულ მზრუნველობას იჩენდა მატერი- მესხები – აკად. შალვა მიქელაძე, პროფ. მერაბ
ალური კულტურის ძეგლების მიმართ, წერდა სიკო სკოლის მეზობლად მდებარე „ფირალიშვი- ბის ფოტოსურათებს. მიქელაძე და ნიკო ლომსაძე: „დიდი კმაყოფილე-
მათი სავალალო მდგომარეობის შესახებ, კითხუ- ლების სასახლის” პირველ სართულზე. მართა- ახალციხის მუზეუმშია დაცული „ვეფხის- ბით და სიყვარულით დავათვალიერეთ ახალცი-
ლობდა წარწერებს, თავს უყრიდა აქა-იქ მიმობ- ლია მისთვის მთელი სართული არ დაუთმიათ, ტყაოსნის” ყველაზე ადრინდელი (XVI ს.) ხელ- ხის მხარეთმცოდნეობის მუზეუმი, რომელიც
ნეულ წარწერიან-ჩუქურთმიან ქვებს, მუზეუმის- მაგრამ ის 4-5 დარბაზი, რომელიც ახლადდაარ- ნაწერის ფრაგმენტი, რომელიც აღმოაჩინა ასახავს საქართველოს ამ უძველესი კუთხის,
თვის საჭირო მასალებს. ივ.გვარამაძე ჩქარობდა სებულმა მუზეუმმა მიიღო, დიდი შეღავათი იყო ცნობილმა მკვლევარმა ილია აბულაძემ 1963 მისი კულტურისა და ცივილიზაციის აკვნის,
ხალხური მარგალიტების – ლექსების, ლეგენდე- მუშაობის შემდგომი გაშლა-გაფართოებისათ- წელს ახალციხის მუზეუმის ხელნაწერებზე მუ- მესხეთ-ჯავახეთის ისტორიას. ჩვენ ვფიქრობთ,
ბის, ლექსიკური და ტოპონიმიკური მასალების ვის. მუშაობა კი მართლა გაიშალა: მუზეუმს შაობის დროს. რომ მიზანშეწონილია მუზეუმის გაფართოება
შეგროვებას, დრო და დრო მათ გამოქვეყნებას. დაუბრუნდა 1925 წელს თბილისში წაღებული გამოფენებში ფართოდ იყო წარმოდგენი- და მისი გადაკათება მესხეთ-ჯავახეთის მხარეთ-
1912 წელს ივანე გვარამაძე გარდაიცვა- ექსპონატების მნიშვნელოვანი ნაწილი. მხარის ლი ასპინძის ომისა (1770) და ახალციხის გან- მცოდნეობის მუზეუმად.” თბილისში მოღვაწე
ლა და მის მიერ წამოწყებული ეს საშვილიშ- მოსახლეობისაგან შემოწირულ-შეძენილი იქნა თავისუფლების (1828) ამსახველი ექსპონატე- მესხი სწავლულები „მუზეუმის გაფართოებისა
ვილო საქმე, იმავე გულმოდგინებით და ენ- ახალი საინტერესო სამოზეუმო მასალა, აგრეთ- ბი, ამ ბრძოლებში გამოყენებული იარაღები, და გადაკეთების” აუცილებლობას უსვამდნენ
თუზიაზმით, გააგრძელა მისმა შვილმა კოტე ვე ცნობილი მესხი მოღვაწეებისა და ისტორიკო- ახალციხის გათავისუფლების აღმნიშვნელი ხაზს და აკი აღსრულდა კიდეც მათი და ყველა
გვარამაძემ. კოტე გვარამაძის დაუცხრომელი სების – ივ.გვარამაძის, მიხეილ თამარაშვილის, თუჯის დაფა. აქვე ფოტო სურათი 5 მეტრი- ჩვენთაგანის სურვილი: 1972 წელს, როგორც
მეცადინეობის შედეგად, 1923-24 წლებში, პავლე შაჰყულიანისა (ჭილიმუზაშვილი) და ანი ობელისკისა, რომელიც დაიდგა ომში და- ითქვა, ახალციხის მხარეთმცოდნეობის მუზე-
ახალციხის სამაზრო აღმასკომთან ყალიბდე- სხვათა პირადი არქივები, ხელნაწერები, საინტე- ღუპულთა (რუს-ქართველთა) პატივსაცემად უმი გადავიდა რაბათის ციხის ტერიტორიაზე,
ბა არქივ-მუზეუმი, რომლის გამგედ დაინიშნა რესო გამოცემები. 1861 წელს ახალციხის საბარგო დასახლების ხოლო 1976 წელს – საქართველოს მეცნიერე-
ი.ღვინიაშვილი. არქივ-მუზეუმის ფონდებში ამ დ.ლობჟანიძემ და კ.გვარამაძემ მალე ტერიტორიაზე. 1919 წელს მესხეთში შემოჭ- ბათა აკადემიის სისტემაში და ეწოდება სამც-
დროისათვის თავმოყრილი იყო 10000 მანეთის საშტატო ერთეულის გაზრდასაც მიაღწიეს. რილმა თურქებმა, შურისძიების მიზნით, ობე- ხე-ჯავახეთის აკად. ივ.ჯავახიშვილი სახელობის
ღირებულების სამუზეუმო ექსპონატი და 100 მათ გვერდში ამოიყენეს ახალგაზრდა ენთუ- ლისკი ააფეთქეს. ისტორიული მუზეუმი (ივ.ჯავახიშვილის სა-
ფუთამდე წონის საარქივო მასალა, რომელიც ზიასტები– ილია მაისურაძე, ვახტანგ სუდაძე, აღსანიშნავია აგრეთვე ტყვიის დაფაც ხელს ატარებს 1941 წლიდან). აქვე გავიმეორებ
ძირითადად ქართველ მენშევიკთა მმართვე- გიორგი გოგოლაძე, ბესარიონ ტაბიძე, კოტე სომხური წარწერით, რომელიც იუწყება არზ- – სოფიო ორჯონიკიძის შემდეგ მუზეუმს დი-
ლობის პერიოდს ეხებოდა. ეს მასალა, ისე რო- სამსონიძე. ისინი ხშირად გადიოდნენ მოსახ- რუმისა და ყარსის ლტოლვილ სომეხთა გად- რექტორებად მოევლინნენ ჯერ დოცენტი სერ-
გორც ექსპონატთა დიდი ნაწილი, ძირითადად ლეობაში, იწერდნენ ზეპირსიტყვიერების ნიმუ- მოსახლებას სამცხე-ჯავახეთში ახალციხის გო ხოსიტაშვილი, ხოლო შემდეგ გეოგრაფიულ
კ.გვარამაძის მიერ იყო შეგროვებული. შებს, აგროვებდნენ სხვა სამუზეუმო მასალებს, განთავისუფლების შემდეგ – 1828-30 წლებში მეცნიერებათა კანდიდატი გიორგი კაპანაძე,
მალე კოტე გვარამაძემ თვითონ გადაიბარა ამდიდრებდნენ მუზეუმის ფონდებს, აწყობდ- არზრუმის ეპისკოპოს კარაპეტას წინამძღო- პირადად მე სწავლული მდივნის მოვალეობის
ი.ღვინიაშვილისაგან არქივ-მუზეუმი და შეუდ- ნენ გამოფენებს. ლობით. შემსრულებელი ვიყავი. 1984 წლიდან მუზეუმს
გა მის მოწესრიგებას. არქივ-მუზეუმი კი გადა- გადიოდა წლები. იზრდებოდა და მდიდრ- გამოფენის ერთი დარბაზი დათმობილი სათავეში ჩაუდგა ისტორიის მეცნიერებათა
ვიდა საქმით დაინტერესებული კაცის ხელში, დებოდა მუზეუმის ფონდები ახალ-ახალი ექს- ჰქონდა თოფის დამამზადებელ სახელოსნოს – კანდიდატი ციური ლაფაჩი. მუზეუმში მოვიდ-
მაგრამ ვერ იქნა და ვერ მოხერხდა მისთვის პონატებით, ხელნაწერებით, ფოტომასალით. ახალციხეში ამზადებდნენ თოფებს, ხმალ-ხან- ნენ შრომისმოყვარე, ნიჭიერი ახალგაზრდები,
შესაფერისი ბინის გამონახვა. რაიონის ხელი- განსაკუთრებით შთამბეჭდავი იყო რუსთავე- ჯლებს, სახელოსნო მოწყობილი იყო ახალცი- რომლებიც დღეისათვის არაერთი სერიოზული
სუფლებისადმი თავისი არაერთგზის მიმართ- ლის 800 წლისთავის იუბილესადმი მიძღვნილი ხელი ფაშიკ ჩივთალარიანის მიერ. წიგნისა და მონოგრაფიის ავტორები არიან –
ვაში, კ.გვარამაძე ხაზს უსვამდა შეგროვებული გამოფენა (1966). დამთვალიერებელთა დიდ მოწონებას იმ- ნატო ყრუაშვილი, მელანო გოგოლაძე, გრიგოლ
მასალის დიდ მნიშვნელობაზე და იქვე გამოთ- რა ექსპონატები იყო გატანილი მაშინდელ სახურებდა სახელგანთქმული ნამუშევრები – ჯვარიძე, თავად მუზეუმის მენეჯერი ციური
ქვამდა გულისტკივილს მათი უპატრონობისა ექსპოზიციაში? დავიწყოთ თუნდაც დიატო- ძვირფასი თვლებით მოჭედილ-მოჩუქურთმე- ლაფაჩი და სხვ.
და უბინაობის გამო. დაჟინებული თხოვნისა და მიტის ნატეხებით. მრეწველობის ამ ძვირფას ბული ჯვარი, ვერცხლის ხანჯალი, ქალისა და აქვე მინდა ჩემი სათქმელი ერთსტროფიან-
თუ მოთხოვნის მიუხედავად, კ.გვარამაძემ ვერ ნედლეულს, რომელსაც ხარისხისა და მარაგის მამაკაცის სარტყელები, ბეჭდები, სამკაულები, მი ლექსით დავასრულო, რომლის უშუალო
მიიღო დადებითი პასუხი, რის გამოც დიდი რუ- ოდენობით პირველი ადგილი ეკავა ყოფილ ნაქსოვ-ნაქარგი ხურჯინები, წინდები, საფუ- ადრესატები ჩვენი მუზეუმის მეცნიერ-თანამშ-
დუნებით მოძიებული ექსპონატები 1925 წელს სსრ კავშირში, მესხეთში, კერძოდ, ურავლის ხე- ლეები. ამ ნაქსოვ-ნაქარგთაგან განსაკუთრე- რომლები არიან:
საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმს გადაეგ- ობაში, წყორძის ზემოთ, ნასოფლარ კისათიბის ბულია ახალციხელი მანდილოსნის როზალია ასი მწერალი, ასი მკვლევარი,
ზავნა, არქივი კი გაუქმდა. მიდამოებში მოიპოვებდნენ. აქ მოპოვებული მეფისაშვილის ნამუშევარი: „რუსთაველი თა- სჭირდება მესხეთს, დიდებულ მესხეთს, –
უსამსახუროდ დარჩენილი კ.გვარამაძე დიატომიტის ნატეხებზე ფიქსირებულის თევ- მარს მიართმევს „ვეფხისტყაოსანს” (უნგრელი გვაქვს ისტორია დაუტევარი,
(თუმცა იგი რაიონის სიძველეთა დაცვის ზებისა და ბაყაყების, აგრეთვე ვაზისა და სხვა მხატვრის მიხაი ზიჩის ნახატის მიხედვით), რო- თავს ვერ დავაღწევთ მის ვალს
რწმუნებულად მაინც რჩებოდა) 1929 წლიდან მცენარეთა ფოთლებისა და ტოტების ანაბეჭ- მელსაც დიდხანს ვერ „ელეოდნენ” თბილისში, და სესხებს!..
კვლავ იწყებს ბრძოლას მუზეუმის ხელახლად დები, იმაზე მიგვანიშნებს, რომ ეს ადგილები მაგრამ ბოლოს მაინც დაუბრუნდა „კანონიერ” ვაჟა სამსონიძე
20 ლიტერატურული მესხეთი პოლემიკა 2018 წელი, სექტემბერი
ამშენებლის ვინაობის საკითხს, მართლმადიდებლურ საყდარს. არ არსებობს. სტატიის ბოლოს გრძელი ქობერის მონასტერში
თამაზ ჩიკვაიძე იგი წერს: „როგორც ჩანს, ბი- ასეთია პროფ. შ.მესხიას მო- შევეცდებით დეტალურად შევე- დაიკრძალა.
ეთის წარწერის ხოშა უნდა იყოს საზრება ბიეთის ტაძრის ქტი- ხოთ ამ საკითხს. პროფ. რ. გოგოლაური წერს,
2018 წლის იანვარში გაზეთ ავაგ, სარგისის ასული ხოშაქი. ტორის ვინაობაზე. პროფ. რ.გოგოლაურის აზ- რომ იმ მრავალრიცხოვან საფ-
„ლიტერატურულ მესხეთში” გა- იგი საკმაოდ კარგად არის ცნო- პროფ. რომან გოგოლაური რით, ბიეთის აღმშენებელი უნდა ლავის ქვებიდან მისი ყურად-
მოქვეყნდა პროფ. რომან გოგო- ბილი ქართულ (ჟამთააღმწე- არ იზიარებს ამ მოსაზრებას იყოს ამირსპასალარ ზაქარია ღება მიიპყრო ერთმა საფლავის
ლაურის საინტერესო სტატია რელი) და სომხური (კირაკოსი, (იგულისხმება „მივიდა ქვეყანა- მხარგრძელის შვილიშვილის, ეპიტაფიამ „სარდალს ჯაყელის
სათაურით – „ბიეთის ქტიტორ სტეფანოსი) წყაროებით. იგი, სა ხუაშაგისა ავაგისა ასული- შანშე მანდატურთუხუცესის ასულს რუსუდანს შეუნდოს
ხუაშაქის ვინაობის საკითხი- მისი დედის, რაჭის ერისთავ- სა”. ჩვენ ვერ დავეთანხმებით, შვილის ზაქარია ამირსპასალა- ღმერთმან”. წარწერას იგი XIII
სათვის”. ავტორმა დეტალურად თა, კახაბერის ძეთა ასულის, ვინაიდან არა თუ XIV საუკუ- რის ქალიშვილი, რომელსაც თა- საუკუნის II ნახევრით ათარი-
გააანალიზა ბიეთის ტაძრის გვანცას ულუ-დავითზე გათხო- ნის დამდეგისათვის აღარაა ვისი ბებიის, შანშე-I-ის მეუღ- ღებს. მისი აზრით, სარგის I ჯა-
გარშემო ყველა არსებული მა- ვების შემდეგ დარჩა „მამულ- ცოცხალი ხუაშაგი, არამედ, ლის ხოშაქის სახელი უნდა ყელის ასულის ვინაობა აქამდე
სალა და მისი ქტიტორის ვინა- სა თჳსსა ზედა” სადუნ მარკა- სათუოა მისი ცოცხლად მოხ- რქმეოდა. ეს არის სტატიის ავ- უცნობი იყო, მაგრამ ქობერში
ობის შესახებ საინტერესო მი- ბერდელის მეურვეობით. მალე სენიება XIII-საუკუნის 80-იან ტორის ვარაუდი. აღმოჩენილმა ეპიტაფიამ, რო-
სებური ვერსია წარმოადგინა. სადუნი ხოშაქის ეჯიბად იქცა, წლების ბოლოსთვის, რადგანაც არცერთი ისტორიული წყა- მელსაც კირაკოსის ცნობაც
სანამ სტატიაში წარმოდგენილ ხოლო თვით ხოშაქი ჯერ ხუ- წყაროში მოხსენებულია „მოვი- რო არ აღნიშნავს, რომ ზაქა- ამყარებს, საშუალება მოგვცა
არგუმენტებს და დასკვნებს ლაგუ (1256-1265), ხოლო შემ- და ქვეყანასა ხვაშაგსა ავაგის რია ამირსპასალარს და მის გაგვერკვია, რომ ის იყო ზაქა-
განვიხილავდეთ, რამდენიმე დეგ აბაღა (1265-1282) ყაენის ასულსა” . ჩვენი აზრით, „იგი მეუღლეს ჰყავდათ ქალიშვილი. რია ამირსპასალარის მეუღლე
სიტყვით თვით ბიეთის ეკლე- ვაზირს, საჰიბ დივანს, ხოჯა უფრო გეოგრაფიული პუნქტის კიდევ ვიმეორებთ, რომ ეს სტა- რუსუდან ჯაყელი. რუსუდანი
სიის შესახებ უნდა ითქვას. შამსადინს მისთხოვდა. ეს, სტე- განმარტებისთვის არის ნახმა- ტიის ავტორის ვარაუდია. ასევე ქობერშია დაკრძალული. სტა-
სამცხის ჩრდილო-აღმოსავ- ფანოს ორბელიანის მიხედვით, რი და არა ხუაშაგის ცოცხლად ვარაუდობს ის, რომ ამ ქალიშ- ტიის ავტორის აზრით სწორედ
ლეთით, აწყურიდან რამდენი- 1269 წელს, სუმბატ ორბელი- აღნიშვნის გამო”. სამართლიანი ვილის სახელი ხოშაქია, რადგან ზაქარია ამირსპასალარის და
მე კილომეტრის დაშორებით, ანის ინიციატივით მომხდარა. შენიშვნაა, მაგრამ ამ პერიოდი- მას ბებიის სახელი უნდა რქმე- რუსუდან ჯაყელის ასული უნდა
მდ.წინუბნის წყლის მარცხენა ხოჯა შამსადინი არღუნის გა- სათვის არც სათუოა ხუაშაქის ოდა. ეს აზრი ავტორს გაუჩნდა იყოს ბიეთის აღმშენებელი ხუ-
მხარეს, მდებარეობს ბიეთის ყაენების (1284 წ) დროისთვის ცოცხლად ყოფნაა სწორი. სომხეთის ტერიტორიაზე, ლო- აშაგი (ხოშა).
გუმბათოვანი ტაძარი. საფარას- უკვე ცოცხალი აღარ იყო. ამით აკად. ნ.ბერძენიშვილი აღ- რეს რაიონში მდებარე ქობერის ზაქარია შანშეს-ძე ამირს-
თან, ზარზმასთან, ჭულესთან აიხსნება, რომ არღუნმა „სახლი ნიშნავს, რომ 1245-46 წლებში ქართული ეკლესიის ტერიტო- პასალარს სარგის ჯაყელის
ერთად იგი სამცხის კულტუ- ავაგ ათაბაგის, რომელ აქუნდა ავაგ მხარგრძელს გვანცა ჯერ რიაზე ჩატარებული არქეოლო- ქალიშვილი რომ ჰყავდა ცო-
რულ-რელიგიურ ცენტრს წარ- საჰიბ დივანს”, მისცა დემეტრე კიდევ ცოლად შერთული არ გიური სამუშაოების შედეგების ლად, ამას კირაკოს განძაკეცი
მოადგენდა და სამცხის ძლიერი II-ს, მაგრამ საჰიბ დივნის მეუღ- უნდა ჰყოლოდა. ამ ხანებში მას გამოქვეყნების შემდეგ, რომე- ადასტურებს. ეყრდნობა რა ამ
ფეოდალების გურკელების სა-
ისევ ბიეთის ქტიტორ ხუაშაქის

გამგებო მხარეში მდებარეობ- ცნობას პროფ. შ.მესხია აღნიშ-
და. მეცნიერები ერთხმად აღ- ნავს: „შანშეს უფროსი შვილი
ნიშნავენ, რომ იგი უნდა იყოს ზაქარია, როგორც კირაკოსის
აგებული XIII საუკუნის მიწუ- ცნობიდან ჩანს, დაქორწინებუ-
რულს. XIX საუკუნის პირველ ლი იყო უხტიაცის მფლობელ
ნახევარში (ვ.ბერიძე, შ.მესხია, სარგისის ასულზე. უხტიაცის
გ.კუტალაძე). (ოლთისის) მფლობელი სარგი-
პროფ. რ.გოგოლაური სტა- სი, რომელმაც კირაკოსის სიტ-
ტიაში აღნიშნავს: დღეისათვის ყვითვე ულუ-დავითთან ერთად
ბიეთის ტაძრის ორი სამშენებ- უარყო მონგოლებისადმი მორ-
ლო წარწერა შემორჩა. ჩვენ- ჩილება, რა თქმა უნდა არის
თვის განსაკუთრებით მნიშვ- დიდი ქართველი ფეოდალი სარ-
ნელოვანია საკურთხეველში გის ჯაყელი”.
გამავალი კარის თავზე ორ ქვა- ცოლი რომ ქმრის საგვარე-
ზე გამოკვეთილი წარწერა, რო- ულო სასაფლაოზე დაკრძალუ-
მელიც ისტორიკოს ბოჭორიძეს ლიყო, ეს ჩვეულებრივი ამბავია,
ასე აქვს წაკითხული: „ქრისტე, ამიტომ რამე განსაკუთრებული
ადიდე ხოშაი, რომელმან ესე ამ ამბავში არაფერია. ეს ეპი-
საყდარი აღაშენა”. „ქრისტე, ტაფია მხოლოდ მის სახელს
წმინდაო ღვთისმშობელო, მეოხ თუ გვეუბნევა. თუმცა არის
ეყავ ხოშასა შვილითურთ ორ- ზოგიერთი დეტალი, რომელიც
თავე შინა ცხოვრებასა”. ეჭვს იწვევს. მაგალითად, იგი
აკად. ვ.ბერიძე ასე კითხუ- საფლავის ქვაზე თავის მამას,
ლობს წარწერას: „ქრისტე, ადი- სარდალს ასახელებს და არა თა-
დე ხოშაი, რომელ ესე საყდარი ვის მეუღლეს, ისეთ გამოჩენილ
აღაშენა, წმინდაო ღვთისმშო- პიროვნებას, როგორიც იყო ზა-
ბელო მეოხ ეყავ ხოშასა შვილი- ქარია ამირსპსალარი, იმავე ქო-
თურთ ორსავე შინა ცხოვრება- ბერის მონასტრის სასაფლაოზე
სა”. არის ერთი საფლავის ქვა, რო-
ამრიგად, ბიეთის ტაძრის მელზეც მოხსენიებულია შარშე
აღმშენებელია ვინმე ხოშა, რო- მანდატურთუხუცესის შვილის
მელსაც ერთი შვილი ჰყავს და, ივანე მანდატურთუხუცესის
რომელიც, საერთოდ, არ იხსე- ლე ხოშაქი ჯერ კიდევ ცოცხა- ურდოში შერთეს ცოლი, ამიტომ ლიც 2012 წელს საისტორიო ქალიშვილი თამარის ეპიტაფია,
ნებს მეუღლეს. ამასთან ერთად ლი იყო: დემეტრე II ურდოში 1260 წელს ხუაშაქი მხოლოდ კრებულში გიორგი კალანდიამ სადაც ის გვაუწყებს, რომ ის
მკვლევარები თანმხდებიან იმა- წასვლის წინ „მოვიდა ქვეყანასა 11-12 წლის უნდა ყოფილიყო. და ქეთევან ასათიანმა მოგვა- არის სულა გურკნელის მეუღ-
ზე, რომ „ხოშა” ქალის სახე- ხვაშაგისა ავაგის ასულსა, მუნ ამრიგად, XIII საუკუნის 80-იან წოდეს. ლე.
ლია. ბუნებრივია ისმის კითხვა, დახუდა ძე მისი დავით, რომელი წლების მიწურულს (თუნდაც სომეხი ისტორიკოსის კი- გარდა ამისა რატომ არ შეიძ-
მაინც ვინ უნდა იყოს ბიეთის იგიცა წარიტანა”. ამის შემდეგ 1289 წელს) იგი 41 წლის იქნე- რაკოს განძაკეცის ცნობით, ლება სარგის ჯაყელში ვიგუ-
აღმშენებელი „ხოშა”? ხვაშაგ ავაგის ასულის ხსენება ბოდა. (გვ.107) XIII საუკუნის შუა წლებში ლისხმოთ ბექა მანდატურთუხუ-
გააანალიზა რა XII-XIII სა- ჟამთააღმწერლის თხზულებაში 1284 წელს ხუაშაქის მეუღ- შანშე მანდატურთუხუცესის ცესის ძენი სარგისი, ყვარყვარე
უკუნეების პერიოდში ყველა წყდება. როგორც ჩანს, იგი XIV ლე ხოჯა საჰიბი დაიღუპა არ- მეუღლემ ხოშაქმა (ხორიშაჰმა) და შალვა, რომლებიც სამცხის
სავარაუდო ხოშაქის ვინაობა, საუკუნის დამდეგისთვის უკვე ღუნ ყაენის ხელით. ამ დროს სომხებისგან იყიდა ქობერის სპასალარები და სარდლები იყ-
პროფ. შ.მესხია მივიდა იმ დასკ- ცოცხალი აღარ უნდა იყოს. ამ ხოშაქი 12+24=36 წლის უნდა მონასტერი. ამის შემდეგ მონას- ვნენ. თუ გავითვალისწინებთ,
ვნამდე, რომ ბიეთის წარწერის დროს XIV საუკუნის პირველ იყოს. რატომ არის ამ ხნის ქა- ტერი შანშე მანდატურთუხუცე- რომ შანშე მხარგრძელს რამ-
ხოშა უნდა იყოს ათაბაგ ივანე წლებში გიორგი ბრწყინვალეს ლის სიცოცხლე სათუო? სის მრავალრიცხოვან საგვარე- დენიმე ვაჟი ჰყავდა, ადვილი
მხარგრძელის შვილისშვილი, გამეფებასთან დაკავშირებით, პროფ. რ.გოგოლაური სვამს ულოს საძვალედ იქცა. შესაძლებელია რუსუდანი მათი
ათაბაგ ავაგ სარგისის ასული პირველად მოიხსენიება საქარ- ლოგიკურ კითხვას: „რა ხელი „და მოჰკლეს მონღოლებმა რძალი იყო. ამ მოსაზრებას
ხოშაქი. თავის ნაშრომში „საში- თველოს მთავართა შორის „ზა- ჰქონდა ლორე-ტაშირის დიდი ზაქარია შანშეს-ძე მხარგრძე- მხარს უჭერს პავლე ინგოროყ-
ნაო პოლიტიკური ვითარება და ქარია, ავაგის ასულს ხუშაქის ფეოდალის და საქართველოს ლი და როდესაც ესმა სიკვდი- ვას მოსაზრება, რომელმაც
სამოხელეო წყობა XII საუკუნის ნაშობი”. ასე, რომ, ზაქარია, ხო- ათაბაგ-ამირსპასალარის ქა- ლის ამბავი მამასა მისსა შან- იერუსალიმის ჯვრის მონასტ-
საქართველოში”, მან ქართული შაქის შვილი, XIII ს. მიწურულსა ლიშვილს ხუაშაგს (ხოშა) სამც- შეს დაბა შინა ოძუნს, შეწუხდა რის აღაპების განხილვის დროს
და სომხური წყაროების, ეპიგ- და XIV ს. დამდეგის მოღვაწეა ხეში, ნუთუ ქვემო ქართლში არ ფრიად და მოკვდა და აიღეს აღნიშნა, რომ XIII-XIV საუკუ-
რაფიული მონაცემების გათვა- ბიეთის წარწერებში. როგორც მოიძებნა შესაბამისი ადგილი და დაფლეს იგი ქობაირს, რო- ნეებში ჯაყელ-ციხისჯვარელთა
ლისწინებით მოგვცა როგორც ვნახეთ, ხოშა (ხოშაქი) შვილი- მონასტრის ასაგებად? სამწუ- მელიც წარუღო მისმა ცოლმა სახლი და მხარგრძელთა სახლი
მხარგრძელთა უფროსი თაობის თურთ იხსენიება. ამას გარდა, ხაროდ, ჩვენ არანაირი საბუთი სომხეთისაგან”. პროფ. გიორგი ოჯახურად იყვნენ დანათესავე-
(სარგისი, ზაქარია, ივანე), ისე აქ არაა დასახელებული ხოშა- არ გაგვაჩნია ამ კითხვაზე არ- კალანდია წერს, რომ XIII სა- ბულნი (ტ.I. 771 გვ.).
უმცროსი თაობის (ავაგი, შანშე) ქის მეუღლე. ეს შემთხვევითი გუმენტირებული პასუხის გასა- უკუნის ისტორიკოსის კირაკოს არის კიდევ ერთი ფაქტი,
მოღვაწეობის ამსახველი ფაქ- არ არის: ცხადია, ხოშაქი მონ- ცემად”. მართლაც, თუ პროფ. განძაკეცის ზემოთ აღნიშნული რომელიც თავისუფლად შეიძ-
ტები და მათი როლი საქართვე- ღოლთა ვაზირის, ხოჯა შამ- შ.მესხიას ყველა არგუმენტი ცნობა ცხადყოფს, რომ საქართ- ლება სინამ-
ლოს პოლიტიკურ ცხოვრებაში. სადინის დღეგრძელებას თუ დასაბუთებულია, ამ კითხვა- ველოს სახელოვანი ამირსპასა- დვილეს ასა- 
შეეხო რა ბიეთის ეკლესიის სულს ვერ შეავედრებდა ბიეთის ზე პასუხის გასაცემი საბუთი ლარი ზაქარია შანშეს-ძე მხარ- ხავდეს. აკად.
2018 წელი, სექტემბერი პოლემიკა ლიტერატურული მესხეთი 21
ივ.ჯავახიშვილი გიორგი ბრწყინვალეს მეფედ გამოთქმულ ვარაუდს ეწინააღმ- გებად? სამწუხაროდ ჩვენ არა- ცნობით, ამ საქმეში სუმბატ

დავით ულუს დამტკიცების შემდეგ, მასთან დეგება ჟამთააღმწერლის მიერ ნაირი საბუთი არ გაგვაჩნია ამ ორბელმა გარკვეული როლი
და სარგის ჯა- ვხედავთ ჩვენთვის საინტე- ხუაშაქის მოხსენიება ავაგის კითხვაზე არგუმენტირებული ითამაშა. სწორედ ამ დროს უნდა
ყელის ამბოხზე რესო პიროვნებას ზაქარიას, ასულად. ვფიქრობთ, ამ შემთ- პასუხის გასაცემად”, – ამაზე მოევერაგა სუმბატს „ავაგის
ასე წერს: „რაკი დავით ულუ ვე- რომელსაც უცნობი მემატიანე ხვევაში, საქმე უნდა გვქონდეს მართლაც არავითარი საბუთი სახლი” და ხვაშაგზედ მზრუნვე-
რასგზით ხელში ვერ ჩაიგდეს, „ავაგის ასულის, ხუაშაგის ნა- გარკვეულ ხარვეზებთან, რო- არ არსებობს და კითხვაც ლო- ლობა არღუნ-აღას წყალობით.
მონღოლებმა ჯავრი მის ცოლ- 1269 წელს სუმბატ ორბე-
ზე იყარეს, დედოფალი გვანცა ლის ინიციატივით ხვაშაქი დიდ
1261-62 წ. სიკვდილით დასა- ხოჯა საჰიბზე გათხოვდა. 1273
ჯეს. საქართველოს დიდ ხელი- წელს სუმბატის სიკვდილის
სუფლებასაც ცუდი დღე და- შემდეგ, ხვაშაქის ქმარმა ხოჯა
აყენეს: ამირსპასალარ ზაქარია საჰიბმა „ავაგის სახლი” საგამ-
შარშეს-ძეც სიკვდილით დასა- გეოდ სადუნს გადასცა, რომე-
ჯეს, რადგან მას თავის სიმამრ ლიც ხვაშაქმა თავის ეჯიბად
სარგის ჯაყელთან და მამასთან გაიხადა. ამ ხანებში მეფე და-
შეხიზნულ თავის ცოლთან სა- ვით ულუ გარდაიცვალა, ტახ-
იდუმლო კავშირი დასწამეს” ტის მემკვიდრე დიმიტრი ყრმა
(ტ.3 72 გვ). დარჩა. ყაენმა საქართველოს
ამრიგად, იცოდა რა მონ- საქმეები ხოჯა საჰიბის წყალო-
ღოლთა წეს-ჩვეულება, და- ბით სადუნს ჩააბარა.
ეხოცათ დამნაშავეთა ოჯახის ივანე შანშას-ძის, მანდა-
წევრები და ნათესავები, წინ- ტურთუხუცესის და სუმბატ
დახედულ სარგის ჯაყელს თა- ორბელის მემკვიდრის ტარსაიჭ
ვისი ქალიშვილი სამცხეში გა- ორბელის ინიციატივით ყაენმა
დაუყვანია. რატომ არ შეიძლება საქართველოს მეფედ 12 წლის
სამცხეში შეხიზნული ქმარმოკ- დიმიტრი დაამტკიცა. სადუ-
ლული ქალი სამცხეშივე დარჩე- ნი ათაბაგი იქმნა და დიმიტრი
ნილიყო, სადაც მამა სარგისი და მეფე სავსებით მის ხელში მოექ-
ძმა ბექა მანდატურთუხუცესი ცა. მან შესაფერისად ისარგებ-
არაფერს დააკლებდნენ. ლა თავისი მდებარეობით და
სტატიის ავტორი შემდეგ ამ საერთო გაღატაკების დროს
წერს: „ყაენისაგან ხასინჯუდ აურაცხელი სიმდიდრე შეიძინა.
შეწყალების შემდეგ ეს მხარე მთელი ათი წლის განმავლობაში
მთლიანად ჩამოსცილდა საქარ- მისი სწორი საქართველოში მე-
თველოს. გურკელთა მამული ფის შემდეგ აღარავინ იყო.
სოფ.გურკელთან ერთად გაძ- თელავის, ბელაქნის, დმანი-
ლიერებულმა ჯაყელთა სახლმა სის შემდეგ მან ქ-კარის (ყარსი)
ვინაობის საკითხისათვის
შეიერთა. ეს უნდა მომხდარიყო შობს” უწოდებს. ჩვენი აზრით, მელიც ან ჟამთააღმწერლის, ან გიკურია. ციხე ჩაიგდო ხელში და თავის
1266 წელს. ამ დროიდან, ჩვენი აქ ნახსენები ავაგი არ უნდა კიდევ გადამწერთა მიერ დაშვე- იმისათვის, რომ ეს საკით- საჯდომათ აქცია. იქ, სადაც
აზრით, გურკელი უნდა გადაქ- გავაიგივოთ ივანე ათაბაგის- ბული შეცდომების წყალობით ხი გავარკვიოთ, საჭიროა ავაგ სხვა გზით სასურველი უძრავი
ცეულიყო სამზითვო მამულად, ძე ავაგ სარგისში. თუ წყარო- დამახინჯებული სახით მოაღწია მხარგრძელსა და მისი ოჯახის ქონების ხელში ჩაგდება შეუძ-
რომელიც სარგის ჯაყელმა ში ნახსენები ხუაშაგი მართლა ჩვენამდე. „ასწლოვანი მატიანე” შესახებ ყველა ცნობა შეძლე- ლეებელი ხდებოდა, იქ ის ფუ-
ქალიშვილს უბოძა. რუსუდა- ავაგ სარგისის ( ათაბაგ ამირ- მართალია ძირითადად მაინც ბისდაგვარად გავაანალიზოთ. ლით ყიდულობდა მას. ჟამთააღ-
ნის გარდაცვალების შემდეგ სპასალარის შვილია, თანაც ისტორიული წყაროების მიხედ- ავაგ მხარგრძელი გარდაიცვა- მწერლის სიტყვით, სადუნმა
მისი ქალიშვილი ხოშაგი თავის ერთადერთი), მაშინ რატომ არ ვით არის შედგენილი, მაგრამ ლა 1250 წელს. იგი დაკრძალეს „იყიდა, მრავალნი ქვეყანანი”.
შვილთან (ასეა ბიეთის წარწე- უნდა დაერქვა თავისი შვილის- სავარაუდოა მას ზეპირი გად- ახტალის მონასტერში, რომე- სადაც ვერც ამით ხერხდებოდა
რაში) გადმოდის სამზითვე მა- თვის პაპის სახელი ავაგი, ან მოცემებითაც ესარგებლა, რის ლიც სომხეთის ტერიტორიაზე საქმე, იქ ამ მარჯვე ადამიანს
მულ გურკელში და აქ აშენებს თუნდაც, დიდი პაპის ივანეს კვალიც აშკარად ჩანს თქზულე- მდებარეობს. კირაკოს განძაკე- მოყვრობის გზაც ჰქონდა გამო-
ღვთისმშობლის სახელობის ეკ- (ათაბაგი, მანდატურთუხუცე- ბაში. მაგრამ ნარატიულ წყარო- ცის ცნობით, მისი სამფლობე- ყენებული. კარის მახლობელი
ლესიას”. სი, სპასალარი) სახელი”. თა მონაცემების საფუძვლიანი ლო გადაეცა ზაქარია შანშეს- სანახები, მაგ. სადუნმა იმ საშუ-
ამის შემდეგ, სტატიის ავტო- საქართველოს ისტორი- შესწორება და შევსებაც შესაძ- ძეს, ავაგის ბიძაშვილს, რაკი ალებით მიიღო, რომ ახალციხე-
რი აგრძელებს: „საინტერესოა აში ძალიან ხშირად არქმევდ- ლებელი ხდება ეპიგრაფიული ავაგს არ ჰყავდა შვილი, გარდა ლის ასული ითხოვა ცოლად და
ვინ იყო ხოშაქის მეუღლე? შე- ნენ შვილებს პაპისა და ბებიის მონაცემებით. ამ მხრივ გან- ერთი მცირეწლოვანი გოგოსი”. ამით კარის „მიმდგომი ქვეყანა
საძლოა ის იყო რომელიმე მონ- სახელებს, მაგრამ გააკეთო საკუთრებით დიდი დახმარება კირაკოსის მიერ ზემოთ დასა- მოივერაგა ახალციხელთაგან”.
ღოლი მოხელე ან ნოინი, რომე- ისტორიული დასკვნები ამის გაგვიწია ქობერში აღმოჩენილმა ხელებულ „პატარა გოგო” იყო 1284 წელს სადუნის მფარ-
ლიც მიზეზთა გამო ვერ მოხვდა მიხედვით, არ იქნება სწორი. უცნობი საფლავის ეპიტაფიამ, ავაგის ასული ხოშაქი, თავისი ველი ხოჯა საჰიბი დაიღუპა არ-
ბიეთის წარწერაში”. მაშინ რატომ არ დაარქვა და- რომელიც რუსუდან ჯაყელს ბებიის მოსახელე. ღუნ ყაენის მიერ. ახლად ტახტზე
შევაჯამოთ სტატიის ავტო- ვით აღმაშენებელმა თავის ორ ეკუთვნის. სწორედ ამ წარწე- XIII საუკუნის ორმოცდა- ასულმა ყაენმა ყმას – დიმიტრის,
რის მოსაზრებები: ვაჟს მამის და პაპის სახელი, ან, რამ საშუალება მოგვცა გადაგ- ათიან წლებში ასპარეზზე გა- სახელმწიფო დაუმტკიცა და
ზაქარია შარშეს-ძე მხარგ- თუნდაც, თავისი აღმზრდელის, ვეფასებინა ბიეთის ტაძარზე მოდის რეაბილიტირებული აქამდის ხოჯა საჰიბის სარგებ-
რძელს და მის მეუღლეს ვა- მწიგნობართუხუცესის გიორგი არსებული წარწერის შესახებ ორბელთა გვარის წარმომადგე- ლობაში მყოფი „ათაბაგის სახ-
რაუდით უნდა ჰყოლოდათ ქა- ჭყონდიდელის სახელი, რომლის ისტორიოგრაფიაში მიღებული ნელი სუმბატ ორბელი. ყარაყო- ლიც” მისცა, რომელიც მეფემ
ლიშვილი, რომელსაც, ალბათ, გარდაცვალებით გამოწვეული დებულება”. ასეთია სტატიის ავ- რუმს შეწყალებული და არღუნ- საუფლისწულოდ დაამტკიცა.
ბებიის სახელს დაარქმევდნენ. ხანგრძლივი გლოვა მხოლოდ ტორის მოსაზრება ამ საკითხზე, აღას მფარველობის ქვეშ მყოფი რატომ არ შეიძლება იმ მრა-
ამ ნავარაუდევ ხოშაქს ვარა- მეორე ვაჟის – ვახტანგის და- რომელიც შესაბამის გენეოლო- სუმბატი დიდი გავლენით სარ- ვალ ნაყიდ ქვეყანაში გურკელის
უდით უნდა ჰყოლოდა მხოლოდ ბადების გამო შეწყვიტა. გარ- გიურ სქემასაც გვთავაზობს, გებლობს საქართველოს მეფის მამულიც ვიგულისხმოთ. სადუ-
ერთი შვილი (ასეა წარწერა- და ამისა, ზაქარია სარგისის-ძე სადაც ავაგ ამირსპასალარის კარზედ 1256-1259 წლებში. ამა- ნი 1281 წელს გარდაიცვალა და
ში). სარგის ჯაყელს მზითებში მხარგრძელი მისი პაპის ძმა იყო ქალიშვილს საერთოდ არ ჰყავს ვე ხანებში იწყება სადუნ მანკა- დემეტრე II მის შვილს ხუტლუ-
უნდა მიეცა თავის ქალიშვი- და გაცილებით უფრო სახელო- შვილი. საქართველოს ისტო- ბერდელის აღზევებაც. ორივე ბუღას მართალია ათაბაგობა
ლისთვის გურკელთა მამული. ვანი. ვიდრე მისი მამა და პაპა. რიის არცერთ მკვლევარს არ ტიპიური მედროვეა და ორივეს არ მისცა, მაგრამ მამის მამული
დედის გარდაცვალების შემდეგ პროფ. რ. გოგოლაურის აზ- გამოუთქვამს ეჭვი „ჟამთააღმ- უჭირავს თვალი როგორც ათა- შეუნარჩუნა.
ხოშაქი გადმოდის სამცხეში და რით, ჟამთააღმწერელთან მოხ- წერლის” ტექსტში აღნიშნულ ბაგობაზე. ისე ავაგის მემკვიდ- სახელმწიფო ღალატში დადა-
აშენებს გურკელში ღვთისმ- სენებული ზაქარია უნდა იყოს წინადადების მცდარობის გამო. რეობაზე. სომეხი ისტორიკოსის ნაშაულებულ ხვაშაქის მეუღლეს
შობლის სახელობის ეკლესიას. ზაქარია ამირსპასალარის და მართლაც ის არ გავს ქართლის სტეფანოს ორბელიანის ცნო- ბუნებრივია მეუღლის სამემკ-
ამ ნავარაუდევ ხოშაქს, ალბათ, რუსუდან ჯაყელის შვილიშვი- ცხოვრების ტექსტში დაშვებულ ბით, გვანცას წამოყვანისას მე- ვიდრეოს ჩამოართმევდნენ და ის
უნდა ჰყოლოდა მეუღლე მონ- ლი, ბიეთის აღმშენებლის – ხო- შეცდომებს. აქ არ არის გამო- ფემ სადუნს შეჰვედრა „სახელი იქ ვერც ეკლესიას ააშენებდა.
ღოლი ნოინი ან დიდმოხელე. შაქის ვაჟი, რომელიც ტაძრის ტოვებული რომელიმე სიტყვა ან ავაგისი და ხვაშაქი”. გვანცას პროფ. რ.გოგოლაური სტა-
ძალიან ბევრი ვარაუდი ხომ არ სამშენებლო წარწერაში ხო- არ არის შეცდომით ჩამატებული შერთვით მეფე უშუალოდ და- ტიაში წერს, რომ პირდაპირი
არის? არცერთ ამ მოსაზრება- შაქთან ერთად მოიხსენიება. ზოგიერთი სახელი. ამაზე ბევრი ეპატრონა „ათაბაგის სახლს”. წყაროების უქონლობის გამო
ზე ავტორს დამამტკიცებელი „ზაქარია, რომელმაც ჩვენი ვა- მაგალითის მოყვანა შეგვიძლია. სუმბატი „ერთგული სამსახუ- საბოლოო ჭეშმარიტების და-
საბუთი არ წარმოუდგენია, რაუდით აღზრდა მიიღო სამც- ახლა პროფ. შ.მესხიას მო- რით” ცდილობს მეფისაგან მი- სადგენად აშკარად იგრძნობა
ხოლო ეპიტაფიაზე მოხსენე- ხეში პაპის – სარგის (უნდა იყოს საზრების მთავარ საწინააღმ- იღოს ეს საგამგეო. მეფე უპი- ახალი წყაროებისა და არგუ-
ბული რუსუდან ჯაყელი, რომე- დიდი პაპის თ.ჩ.) ჯაყელის კარ- დეგო არგუმენტს, რომელსაც რატესობას სადუნს ანიჭებს, მენტაციის მოპოვების საჭირო-
ლიც არის მთელი ამ თეორიის ზე, თანაშეზრდილი უნდა ყოფი- სტატიის ავტორი ზემოთ აღნიშ- ავაგის სახლის ყმას. ება, რაშიც ავტორს სავსებით
საწყისი, შეიძლება სულ არ ლიყო ასევე სამცხეში აღზრდილ ნავს: – „რა ხელი ჰქონდა ლორე- 1260 წელს დავით მეფე ვეთანხმებით, მიუხედავად
იყოს სარგის ჯაყელის ქალიშ- გიორგისთან (გიორგი V) და, ტაშირის დიდი ფეოდალისა და ყაენს აუჯანყდა, რის გამოც საკამათო და საპოლემიკო მო-
ვილი. როგორც ჯაყელთა და მხარგ- საქართველოს ათაბაგ-ამირს- დედოფალი გვანცა და უფლის- საზრებისა, ბიეთის ეკლესიის
შემდეგ სტატიის ავტორი რძელთა გვარის წარმომადგე- პასალარის ქალიშვილს ხუაშაგს წული დემეტრე ბიჯნისს დატყ- შესახებ შეკრებილი მასალები
წერს: „ყურადღებას მივაქცევ ნელს, არ უნდა გასჭირვებოდა (ხოშა) სამცხეში, ნუთუ ქვემო ვევებულნი ურდოში წაიყვნეს, ძვირფასია და საქართველოს
ჟამთააღმწერლის თხზულე- სამეფო კარზე რაიმე თანამდე- ქართლში არ მოიძებნა შესაბა- სადაც გვანცა სიკვდილით და- ისტორიის მოყვარულთათვის
ბის ერთ ადგილს, კერძოდ, ბობის მოპოვება. ჩვენს მიერ მისი ადგილი მონასტრის ასა- საჯეს. სტეფანოს ორბელიანის კარგი შენაძენია.
22 ლიტერატურული მესხეთი ისტორია 2018 წელი, სექტემბერი
არ ეთანხმება ამგვარ წაკითხვას და მას სას აუცილებლად გასათვალისწინებე- ზემოთ მოტანილ შემთხვევებში „მეფე” 1988 წ.თბ.გვ.192).
მიხეილ ბახტაძე საეჭვოდ მიიჩნევს. ნ. შოშიაშვილის აზ- ლია თავის დროზე მ.ლორთქიფანიძის არის საპატიო ტიტული, რომლითაც თუ ადარნასე ბაგრატიონმა „ქარ-
რით, წარწერა შემდეგი სახით იკითხება: მიერ გამოთქმული მოსაზრება, რომ „ზო- მოიხსენიებიან კურაპალატიც (ადარნა- თველთა მეფის” ტიტული 888 წელს
ტაო-კლარჯეთის სამეფოს მმართ- „ესე მე აშოტმან დ წელსა გავასრულე”. გადად „მეფე” და კონკრეტულად „ქართ- სე), მაგისტროსისც (დავითი), ქართველ- მიიღო, რატომ მოიხსენიება 897 წლის
ველი დინასტიის, ბაგრატიონების წარ- გარდა ამისა, მეცნიერის აზრით, წარწე- ველთა მეფე” ერთი და იგივე არ არის. თა მეფეც (ბაგრატი), ერისთავთ-ერისთა- მინაწერში მხოლოდ კურაპალატობით?
მომადგენლები ატარებდნენ როგორც რა X საუკუნისაა და, ცხადია, არ ეკუთ- „მეფე”, „ხელმწიფე” შეიძლება საერთოდ ვიც (ბაგრატი, სუმბატი) და ერისთავიც შესაძლოა იმ დროს კურაპალატობა გა-
ქართულ, ასევე ბიზანტიურ ტიტულებს. ვნის აშოტ კურაპალატს (ნ.შოშიაშვილი ხელისუფლების აღმნიშვნელ ტერმინად (დავითი). ცილებით უფრო დიდი პატივი იყო და
ბიზანტიური ტიტულების ბოძება ბიზან- ქართული წარწერების კორპუსი ტ. I ეხმარათ, მაგრამ „ქართველთა მეფე” რა თქმა უნდა, შესაძლოა ვივარა- ადარნასეც ამიტომაა მოხსენიებული
ტიის იმპერატორის პრეროგატივა იყო. 1980 წ. თბ. გვ. 287). ჩვენი ვეთანხმებით უკვე გარკვეულ შინაარსს გამოხატავს” უდოთ, რომ აშოტ კურაპალატის დროს კურაპალატად (თუმცა ცხადია, ეს ხელს
ის ამ ტიტულებს თავისი შეხედულები- იმ მკვლევარებს (ნ.მარი, პ.ინგოროყვა, მ(.ლორთქიფანიძე, ტაო-კლარჯეთი. სა- ასე არ იყო და ვითარება IX საუკუნის ბო- არ შეუშლიდა იმას, რომ ადარნასე მეორე
სამებრ ანიჭებდა. „საკარისკაცო პატი- ექ.თაყაიშვილი, პ.ინგოროყვა), რომლე- ქართველოს ისტორიის ნარკვევები ტ.2 ლოს შეიცვალა, როცა ტაო-კლარჯეთში ტიტულითაც, ქართველთა მეფედ, მოეხ-
ვის გაცემა ის კონკრეტული საშუალება ბიც წარწერას აშოტ ბაგრატიონს უკავ- 1973 წ. თბ. გვ. 458). სხვა ქართული ტიტულებიც გაჩნდა. სენიებიათ). აქ შეიძლება გამოგვადგეს
იყო, რომელიც გარკვეულ ურთიერთო- შირებენ. რაც შეეხება წარწერის გაშიფრ- საკითხის გადაწყვეტისას ბევრი რამ ჩვენი აზრით, ტაო-კლარჯეთის რე- ადარნასეს ძეების: ბაგრატისა და სუმბა-
ბას ამყარებდა კეისარსა და ბაგრატიონ ვას, დანამდვილებით რაიმეს მტკიცება წყაროებში დაცული ცნობების ინტერპ- ალობაში „მეფე“თავიდანვე იყო ზოგადი, ტის მაგალითები. ბაგრატიონთა მემატი-
მფლობელებს შორის” (შ.ბადრიძე, ძნელია. სავსებით დასაშვებია ტერმინ რეტაციაზეა დამოკიდებული. გადაჭრით საპატიო ტიტული, რომელიც შესაძლოა ანე ბაგრატს მხოლოდ მაგისტროსობით,
„ქართველთა სამეფოს” პოლიტიკური - მეფის ამოკითხვაც. (შესაძლოა ასეც რაიმეს მტკიცება ძნელია. ორივე მოსაზ- გამოყენებული ყოფილიყო ნებისმიერი ხოლო სუმბატს კურაპალატობით მოიხ-
სტრუქტურის ისტორიიდან, „თსუ შრო- წავიკითხოთ: ესე მ[ეფ]ე ა[შო]ტმ[ა]ნ დ რება (იყო მეფე, თუ არ იყო) გარკვეულ ბაგრატიონის მიმართ. სენიებს. ამავე დროს, ბაგრატი, გიორგი
მები”, 1965, ტ. 113; გვ. 261). წელსა გ[ა]ვა[სრულე]). არგუმენტებს ემყარება. განსხვავებით „მეფისგან” „ქართ- მერჩულეს მიხედვით, ერისთავთერის-
ქართული ტიტულატურა ბიზან- ზემოთ მოტანილ წყაროებს შეიძლე- ჩვენი აზრით სადავო არაა, რომ ველთა მეფე” უკვე სრულიად კონკ- თავიც იყო „რომელთა შორის იპოვა ძეჲ
ტიურის პარალელურად და მისგან და- ბა დავამატოთ „მატიანე ქართლისაჲში” ტერმინი „მეფე” არსებობს ბაგრატიონთა რეტული ტიტული იყო. „ქართველთა დიდისა ადარნერსე კურაპალატისაჲ,
მოუკიდებლად არსებობდა. ბიზანტიის დაცული ერთი ცნობაც: „შემდგომად საგვარეულოში. გადასაწყვეტია ერთი, მეფის” ტიტული შექმნის დროსთან და- ბაგრატ ერისთავთა ერისთავი” (გვ. 308),
იმპერატორს ქართული ტიტულების ბო- სიკუდილისა ადარნასესისა განადიდა მაგრამ მნიშვნელოვანი საკითხი. „მეფე” კავშირებით ქართულ ისტორიოგრაფი- ხოლო სუმბატს გიორგი მერჩულე 951
ძებასთან კავშირი არ ჰქონდა და, სავარა- უფალმან მეფობა აშოტ კურაპალატისა: არის კონკრეტული ტიტული, რომელ- აში აზრთა სხვადასხვაობას იწვევს. წლისთვის ერისთავთერისთავობით
უდოდ, იმპერია ქართულ ტიტულებს მოიხსენიებს: „დაიწერა ცხორებაჲ ესე ...
არც ცნობდა. ერისთავთა ერისთვობასა სუმბატისსა,
ბაგრატიონთა საგვარეულოში და- ძისა ადარნერსე მეფისასა“(გვ. 323).
ფიქსირებულია შემდეგი ქართული ტი-
ტულები: მეფეთ-მეფე (ჩნდება ყველაზე
გვიან X საუკუნის ბოლო მეოთხედში),
ქართული ტიტულატურა როგორც ვხედავთ, არაა აუცილე-
ბელი, რომ პიროვნება ყოველთვის მოხ-
სენიებული ყოფილიყო ყველა იმ ტიტუ-
მეფე, ქართველთა მეფე, ერისთავთე- ლით, რომელსაც ფლობდა.
რისთავი, ერისთავი და მამფალი.
მეფეთ-მეფის საკითხს ბოლოს შევე-
ხებით, განხილვას კი მეფის ტიტულით
ტაო-კლარჯეთის სამეფოს შევხედოთ საკითხს მეორე პოზი-
ციიდანაც. თუ ადარნასემ „ქართველთა
მეფის” ტიტული 897 წლის მერე მიიღო,
დავიწყებთ. პირველად პ. ინგოროყვამ მაშინ როგორ გავიგოთ სუმბატ დავითის
გამოთქვა მოსაზრება, რომ აშოტ ბაგ-
რატიონმა აღადგინა მეფობა. „809-813
წლებში აშოტმა აღადგინა „მეფობაჲ ქარ-
მმართველ ბაგრატიონთა ძესთან დაცული ცნობა, რომ „ადარნასე, ძე
დავით კურაპალატისა, დასუეს ქართველ-
თა მეფედ [ნაცვლად] მის მოკლულისა”?
თლისაჲ” ( პ.ინგოროყვა, გიორგი მერჩუ- შესაძლოა გვევარაუდა, რომ სუმბატ
ლე 1954 წ. თბ. გვ. 42). მეცნიერი ეყრდ-
ნობოდა გიორგი მერჩულეს თხზულებას
და ოპიზის საოსტიგნეს წარწერას. გიორ-
დინასტიაში დავითის ძის მიერ ნათქვამი „დასუეს”,
დროში „განგრძობადი” მოვლენაა და
გულისხმობს, რომ დროის რაღაც მო-
გი მერჩულე აშოტ ბაგრატიონს ძირი- მენტში დასვეს მეფედ და არა უშუალოდ
თადად კურაპალატობით მოიხსენიებს, 888 წელს. ასე თვლიდა შ.ბადრიძე, „ჩვენ
თუმცა რამდენჯერმე იყენებს ტერმი- მეცნიერთა უმეტესობა თვლის, შეიძლება დავასკვნათ, რომ სუმბატ და-
ნებს „ხელმწიფე” და „მეფე”. რომ „ქართველთა მეფის” ტიტული პირ- ვითის ძეს ... მხედველობაში აქვს მხო-
რაც შეეხება „ხელმწიფეს”, ცხადია, ველად ადარნასე დავითის ძემ მიიღო ლოდ ზოგადი ფაქტი მისი მეფობისა
აქ რაიმე კონკრეტული ტიტულის ძებნა 888 წელს ( ივ.ჯავახიშვილი, „ქართველი და ამ შემთხვევაში მას არ აინტერესებს
ზედმეტია. „და მათ ჟამთა მფლობელი ერის ისტორია”, თხზ. ტ II 1983 წ. თბ. აჩვენოს ქართველთა მეფედ გახდომის
იყო ამათ ქვეყანათა ღმრთისმსახური გვ. 114. ნ.ასათიანი, საქართველოს ის- კონკრეტული თარიღი” (გვ. 223-224).
ხელმწიფეჲ დიდი ბაგრატუნიანი ”; აშოტ ტორია 1999 წ. თბ. გვ. 132; ქ.ნადირაძე, სუმბატ დავითის ძესთან არის შემ-
კურაპალატი, კეთილად მორწმუნეჲ, „ქართველთა” მეფეები, წიგნში საქარ- თხვევები, როდესაც ზმნა „დასუეს” გუ-
რომლისა გამო დაემტკიცა ქართველთა თველოს მეფეები 2007 წ. თბ. გვ. 102; ლისხმობს პერიოდს უშუალოდ მომხდა-
ზედა მთავრობაჲ მისი და შვილთა მისთაჲ მ.ლორთქიფანიძე, ქართველთა სამეფო რი ამბის შემდგომ.
ვიდრე უკუნისამდე ჟამთა. და ხელმწიფი- (ტაო-კლარჯეთი), საქართველოს ისტო- 1. „დავით ... მოიკლა იგი ჴელითა მა-
სა მის წინაშე და შვილთა მისთა, დიდე- რია ტ. II 2012 წ. თბ. გვ. 215ისინი ეყრდ- მის ძმის-წულისათჳსისა ნასრა გუარამის
ბულთა მათ ხელმწიფეთა, წინაშე შეუს- ნობიან სუმბატ დავითის ძესთან დაცულ ძისითა, სიცოცხლესა-ვე შინა გუარამის-
წავლელ იყო წმიდაჲ გრიგოლ” (გიორგი ცნობას, რომ 888 წელს გაიმართა ბრძო- სა, ქრონიკონსა რ~ა ... ნასრ მკლველი ივ-
მერჩულე, გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრე- ლა ნასრ გუარამის ძესა და ადარნასე და- ლტოდა სამეფოსა კოსტანტინეპოლედ
ბა. ქართული პროზა ტ. I 1982 წ. თბ. გვ. ვითის ძეს შორის. „შეიპყრეს და მოკლეს და იყო მუნ მრავალ წელ. და ამისსა შემ-
229) „და ვითარცა მოიწინეს ტაოს, ესმა ნასრა ჴევსა სამცხისასა,სოფელსა ასპინ- დგომად დასუეს გურგენ ძე ადარნასესი
მუნ მყოფთაგან კაცთა, ვითარმედ აშოტ ძას, ქრონიკონსა რ~ე. და არა დაუშთა კურაპალატად, დიდისა აშოტ კურაპალა-
კურაპალატი მოიკლა და მის წილ ხელმ- შვილი ნასრას, და აღიჴოცა საჴსენებელი ტის ძისა” (ქართლის ცხოვრება გვ. 366).
წიფებენ ძენი მისნი. მაშინ ტკივილისა მისი. ადარნასე, ძე დავით კურაპალატი- 2. „გარდაიცვალა ესე აშოტ კუხი
ცრემლითა აღივსნეს ღმრთისმსახურისა სა, დასუეს ქართველთა მეფედ [ნაცვ- ქრონიკონსა რ~ლ~ჱ, და არა ესუა შვილი.
მის ხელმწიფისა დაცემისათვის და ტი- ლად] მის მოკლულისა”. იგივე სახის და ამისსა შემდგომად გურგენ, ძმის-წუ-
რილითა სავსენი ულოცვიდეს მიცვალე- ინფორმაცია, თუმცა თარიღის გარეშე, ლი მისი, ძე ადარნასესი, დასუეს ერის-
ბულსა მას მეფესა. ხოლო ნეტარი გრი- დაცულია „მატიანე ქართლისაჲშიც” – თავთაერისთავად” (გვ. 367).
გოლ ჰმადლობდა ღმერთსა და გლოით „და დასუეს ქართველთა მეფედ ადარნა- 3. „და შემდგომად აშოტ კურაპალა-
იტყოდა: - ჰოჲ, მეფეო ჩემო ძლიერო და სე, ძე დავით კურაპალატისა” (ქართლის ტისა ძმა მისი დასუეს კურაპალატად,
დიდებულო, სიმტკიცეო ეკლესიათაო ცხოვრება გვ. 243). სუმბატ” (გვ. 368).
და ზღუდეო ქრისტეანეთაო, სადაჲთ-მე ლ.თავაძის აზრით, „სუმბატთან მი- ბაგრატიონთა მემატიანის თხზულე-
მოგელოდი, აღმოსავალით-მე, ანუ და- თითებული თარიღის გათვალისწინებით, ბებში არის შემთხვევებიც როდესაც „და-
სავალით, ჩრდილოჲთ-მე ანუ სამხრით? ტიტული „ქართველთა მეფე” 888 წელს სუეს”, მომხდარი ამბისაგან გარკვეული
რამეთუ ყოველთა ზედა ნათესავთა შემოიღეს. ეს ბუნებრივია და არ ნიშნავს დროით დაშორებულ ფაქტს გულისხ-
მფლობელი იყავ, რომელიცა წყობით იმას, რომ ქართველთა მეფის ტიტული მობს. თუმცა ამ უკანასკნელ შემთხვევა-
ხელმწიფეთა დაიმორჩილებდი, საკვირ- ჰაერიდან იქნა მოტანილი ან ყველანაირი ში ხდება გარკვეული სახის განმარტების
ველი ეგე დიდებული, ღმრთისმსახური წინასწარი ნიადაგის შექმნის გარეშე მოხ- გაკეთება.
ხელმწიფეჲ” (იქვე. გვ. 238). ყველა ზემოთ და ამ ტიტულის დამკვიდრება. ადარნა- 1. როდესაც მემატიანე საუბრობს
მოტანილ შემთხვევაში „ხელმწიფე” არის ხოლო ეუფლა ქართლს და საზღვართა საც კონკრეტული პიროვნებები ფლობენ სეს ქართველთა მეფედ კურთხევას უკვე აშოტ კურაპალატის მოკვლის (826
ზოგადი ტერმინი. მისთა” (ქართლის ცხოვრება, მთავარი დროის რაღაც მონაკვეთში, თუ „მეფე” ჰქონდა შემზადებული ნიადაგი აშოტის წელი) შემდეგ ტაო-კლარჯეთში შექმ-
გიორგი მერჩულე აშოტ ბაგრა- რედაქტორი რ.მეტრეველი 2008 წ. თბ. არის ზოგადი ტიტული, რომელიც მი- მიერ მეფის ტიტულის მიღებით ... ადარ- ნილ ვითარებაზე აღნიშნავს, „და იყვნეს
ტიონთან მიმართებაში ოთხჯერ იყენებს გვ. 255). მართალია მატიანეს ამ ფრაგ- ემართება ზოგადად ბაგრატიონ ხელი- ნასეს მეფედ ხელდასმა, ერთის მხრივ, ძენი უხუცესისა მის ძმისა მათისა, აშო-
ტერმინ „მეფეს”. „და ვითარცა მოიწი- მენტში აშოტი პირდაპირ მეფედ მოხსე- სუფალს? შ.ბადრიძემ წყაროთა მონაცე- სომხეთში მომხდარმა აშოტ I-ის მეფედ ტის ძისა ადარნასესნი, სამნი: გურგენ,
ნეს ტაოს, ესმა მუნ მყოფთაგან კაცთა, ნიებულ არ არის და „მეფობა” შესაძლოა მებზე დაყრდნობით აჩვენა, რომ „მეფედ” კურთხევამ განაპირობა (885 წელი), რომელი-იგი დღეთა სიბერისა მისისათა
ვითარმედ აშოტ კურაპალატი მოიკლა ზოგად ფრაზად განვიხილოთ, თუმცა, ბაგრატიონთა საგვარეულოს არაერთი ხოლო, მეორე მხრივ კი, უკვე არსებულმა კურაპალატად დასუეს” (ცხოვრება გვ.
და მის წილ ხელმწიფებენ ძენი მისნი. სურვილის შემთხვევაში, ეს ცნობა აშო- წარმომადგენელი იწოდება, იმ დროს ტრადიციამ, რომ ადარნასეს მამა (დავით 365).. გურგენი კურაპალატი ხდებ 881
მაშინ ტკივილისა ცრემლითა აღივს- ტის მეფობის დამადასტურებელ არა- როდესაც ის სხვა ტიტულსაც ფლობდა I) და ბაბუა (ბაგრატ I) გვარის მეთაურე- წელს (ლ.თავაძე გვ. 87 ამ შემთხვევაში
ნეს ღმრთისმსახურისა მის ხელმწიფისა პირდაპირ მინიშნებითაც შეგვიძლია (შ.ბადრიძე, გვ. 244-245). ბი და ტიტულ „მეფის” მფლობელები იყვ- „დასუეს” გამოყენებულია მომავალში
დაცემისათვის და ტირილითა სავსენი მივიჩნიოთ. ტერმინ „მეფესთან” დაკავშირებუ- ნენ” (ლ.თავაძე გვ. 82;88); აშოტ კურაპა- მოხდარი მოვლენის აღსანიშნავად, თუმ-
ულოცვიდეს მიცვალებულსა მას მე- უკანასკნელ ხანს აშოტ კურაპალა- ლი პრობლემის გადასაწყვეტად ძალიან ლატის შესაძლო მეფობის შესახებ უკვე ცა მას განმარტავს სიტყვები „დღეთა სი-
ფესა. ხოლო ნეტარი გრიგოლ ჰმად- ტის მეფობის საკითხს ლ.თავაძე შეეხო მნიშვნელოვანია ქვემოთ მოტანილი წყა- ვისაუბრეთ. რაც შეეხება ბაგრატ I-სა და ბერისა მისისათა”.
ლობდა ღმერთსა და გლოით იტყოდა: თავის დისეტაციაში. მკვლევარი წერს: როების მონაცემების გათვალისწინება: დავით I-ს, ჩვენ მათი მეფობაც ნაკლებ 2. „გარდაიცვალა ადარნასე, ქართ-
- ჰოჲ, მეფეო ჩემო ძლიერო და დიდე- „აშოტი იყო ერთ-ერთი პირველი, ვინც ადიშის სახარების 897 წლის მინაწერი ”; სავარაუდოდ მიგვაჩნია. ველთა მეფე, ძე დავით მოკლულისა, ქრო-
ბულო, სიმტკიცეო ეკლესიათაო და მეფედ იწოდა ერისმთავართა შორის „სალოცველად მეფეთა ჩუენთა ღმრთივ ადიშის სახარების 897 წლის მინა- ნიკონსა რ~მ~გ და დაუტევნა ძენი ოთხნი,
ზღუდეო ქრისტეანეთაო, სადაჲთ-მე ... ის, რომ აშოტ კურაპალატი მეფედ დიდებულისა ადარნასე კურაპალატისა წერში ადარნასე მხოლოდ კურაპალატო- დავით რომელი შემდგომად მამისათჳსისა
მოგელოდი, აღმოსავალით-მე ანუ და- იწოდება, ამას რიგი ქართული წყარო- და ღმრთით ბოძებულთა ნაშობთა მათ- ბით იხსენიება. ამიტომ ექ.თაყაიშვილმა ქართველთა მეფე იქმნა, აშოტ კურაპალა-
სავალით, ჩრდილოჲთ-მე ანუ სამხრით? ები უდავოდ ადასტურებენ. რეალურად თა დავით ერისთავისა და [. . .]” (ა.შანიძე, ივარაუდა, რომ ადარნასემ ქართველ- ტი, და ბაგრატ მაგისტროსი, და სუმბატ,
რამეთუ ყოველთა ზედა ნათესავთა აშოტი მესხეთისა და შიდა ქართლში ქართული ოთხთავის ორი ძველი რედაქ- თა მეფის ტიტული 897 წლის მერე მი- რომელი ძმათა შემდგომად კურაპალა-
მფლობელი იყავ, რომელიცა წყობით მეფობს, ხოლო ოფიციალურად კი მისი ცია 1945 წ. თბ. გვ. 014)’ ოშკის წარწერები იღო (898 ან 899 წელს) (Е.Такаишвили, ტად დასუეს” (ქართლის ცხოვრება გვ.
ხელმწიფეთა დაიმორჩილებდი, საკვირ- „მეფობა” ქართლის მეფობას უნდა გუ- ”; „მონაჲ ღმრთისაჲ მეფეი ჩუენი ბაგრატ Археологическая экспедиция в южние 368). ქართლის ცხოვრება გვ. 368 ამ შემ-
ველი ეგე დიდებული, ღმრთისმსახური ლისხმობდეს” (ლ.თავაძე, „ბიზანტიური ერისთავთა ერისთავი ადიდენ ღმერთ- провинции Грузии. Тб. 1952 г. გვ. 31). თხვევაში „დასუეს” განმარტებულია სიტ-
ხელმწიფეჲ” (იქვე. გვ. 238); „აღდგა და საიმპერიო ტიტულატურა საქართველო- მან”; „მეფესა ჩუენსა ბაგრატ ერისთავთ ეს მოსაზრება გაიზიარა ყვებით „ძმათა შემდგომად”.
მიეგება წინა გაბრიელ, აზნაური მეფი- ში” გვ. 82). ამასთანავე ლ.თავაძე ერთა- ერისთავსა მეოხ ეყავ” (ნ.შოშიაშვილი გვ. შ.ბადრიძემაც (გვ. 224). 3. „ხოლო აშოტ კეკელაჲ, ძე ადარ-
საჲ (იქვე. გვ. 230); „ამისა შემდგომად დერთ წყაროს იმოწმებს. ეს არის ჩვენს 50). ოშკის სტელის წარწერა ”; „მეფენი ა.აბდალაძის აზრით, შესაძლოა ნასესი, გარდაიცვალა ქრონიკონსა პ~ზ,
ღმრთისმსახურსა მეფეისა აშოტ კუ- მიერ „მატიანე ქართლისაჲდან” მოტა- ჩუენნი, ადარნერსე კურაპალატი, ბაგ- „ქართველთა საკურაპალატოში” ადარ- და დაუტევა გურგენ, რომელი შემდგო-
რაპალატსა აუწყა გაბრიელ ერისმთა- ნილი ცნობა - „შემდგომად სიკუდილისა რატ ერისთავთერისთავი და დიდებულმ- ნასე მეფედ სწორედ 888/89 წლიდან მად კურაპალატად დასუეს” (ქართლის
ვარმან სანატრელისა მამისა გრიგოლის ადარნასესისა განადიდა უფალმან მეფო- ცა არს მეფობაი დავითისი” (ვ.სილოგავა, მიეჩნიათ, მაგრამ ოფიციალურად ბი- ცხოვრება გვ. 365). აქაც ყველაფერს
ღირსებაი” (იქვე.გვ. 234). ბა აშოტ კურაპალატისა: ხოლო ეუფლა ოშკი X ს. მემორიალური ტაძარი, 2006 წ. ზანტიის კეისარს და მის კვალდაკვალ ხსნის სიტყვა “შემდგომად”.
ძალიან საინტერესოა ოპიზის საოს- ქართლს და საზღვართა მისთა”. თბ. გვ. 72). 973 წლის პარხლის სახარე- სომეხთა მეფე სმბატ I-საც „ქართველთა არის რამდენიმე შემთხვევა, რო-
ტიგნეს წარწერა - „ქესემ / ეატმნ / დწელს / მოსაზრება აშოტ ბაგრატიონის მე- ბის მინაწერი - „სალოცველად მეფეთა სამეფოს” შექმნა-დაფუძნება, ადარ- დესაც ზუსტად ძნელი განსასაზღვრია
აგვა”. პ. ინგოროყვა წარწერას შემდეგნა- ფობის შესახებ ქართულ ისტორიოგრა- ჩეუნთათვის ღმრთივ დიდებულისა ბაგ- ნასეს მეფობა მხოლოდ მოგვიანებით, დროის რა პერიოდი მოიაზრება „და-
ირად კითხულობს: „ესე მე აშოტმან ოთხ ფიაში ნაკლებად არის გაზიარებული. რატ ქართველთა მეფისა, დავით მაგის- დაახლოებით ათი წლის შემდეგ ეცნოთ” სუეს” ქვეშ.
წელსა გავაშჱნე” (პ.ინგოროყვა გვ. 342). ტაო-კლარჯეთის ბაგრატიონებთან ტროსისა და სუმბატ ერისთავთ-ერისთა- (ამიერკავკასიის პოლიტიკურ ერთეულ-
ქართველი მეცნიერების უმეტესობა მიმართებაში ტერმინ „მეფეზე” საუბრი- ვისა ...”. (ა.შანიძე გვ 034). აშკარაა, რომ თა ურთიერთობა IX-XI საუკუნეებში გაგრძელება იქნება
იგი ხომ „მბრძანებელია, იგივ მონაა რომ მხოლოდ შეიცნო ცრემლებით"... რომ ვფიქრობ, აგრეც არაო.."
თავისა." სიკვდილს ტარიელიც ეფერება, ვერ იმისთვისაც მზადაა, ათასჯერ უამბოს
დავით ახლოური ვაჟას უმწეო, უმანკო იის ბედი აღელ- იმეტებს, ახლობელივით უფრთხილდება, ყველას ამ სიყვარულზე. თუ დასჭირდა,
ვებს: თითქოს მის გადარჩენას ცდილობს... ჭირი- სიცოცხლესაც ბევრჯერ ანაცვალებს, ამი-
ქართველებს რომ არ გვყოლოდა ვაჟა,
„იას უთხარით ტურფასა: სუფალია მისი: ტომაც აწუხებს კითხვა:
ტარიელ ხარხელაური იქნებოდა ჩვენი ვა-
მოვა და შეგჭამს ჭიაო, „წუხელ სიკვდილი მეწვა მუხლებზე „რამდენჯერ უნდა მოგიკვდე,
ჟა-ფშაველა! - ბრძანა ბატონმა თამაზ ჭეიშ-
მაგრე მოხდენით, ლამაზო, და მე და ქარი ვჭირისუფლობდით." განა რამდენჯერ შევძლებ?!"
ვილმა.
თავი რომ აგიღიაო!" „რა იოლია სხვისი ტკივილი, რა ადვი- და მერე - „მანძილი შენამდე დიდია, შე-
ბევრი რამ ითქვა ამით,
ტარიელი ამოვარდნილ ქარს წუხს, ლია სხვისთვის სათქმელად!" - ესეც ტარი- ნიდან ჩემამდე - არც ისე"... ისევ გაოცება,
ამიტომაც იმეორებენ ასე ხშირად.
თოვს წუხს, ქართან და თოვასთან პირის- ელია, ისევ გულწრფელი, ისევ მართალი... ისევ განცვიფრება... შორეულია პოეტის
მეც გავიმეორე...
პირ დარჩენილი ფოთლის გამო: ნურც სატრფიალო პოეზიას ავუვლით სიმაღლე, ბოლომდე ამოუცნობი მიუვალი
ვაჟას არ ყოფნას წამითაც ვერ დავუშ-
ვებთ...
ხევისბერები
ტარიელ ხარხელაურიც ყველა დროში
და ეპოქაში ის იქნებოდა, ვინც არის...
უბრალოდ, ეს ფრაზა საუკეთესო საზო-
მი აღმოჩნდა თანამედროვე ქართული პო-
ეზიის ხევისბერისა...
ბევრი რამე აქვთ საერთო ამ ორ დიდ
პოეტს;
ორივე ფხოველია, ფშავ-ხევსურეთიდან
მოდიან...
ორივე ცამდე მართალია საკუთარი
ხალხის და ქვეყნის წინაშე...
ორივე ღვთის კაცებად მიიღო ქართვე-
ლობამ...
რამდენი ქება-დიდება ესმოდა ვაჟას,
როგორ აღმერთებდნენ სიცოცხლეშივე...
მაინც ვერაფერმა შეცვალა მისი „უბრა-
ლოება."
ტარიელიც ხომ ასეთია - ყუჩი, თავმ-
დაბალი... ყოველთვის დარცხვენილი და
მოკრძალებული საკუთარი სიმაღლის შეხ-
სენების გამო.
„ხარს ვგავარ ნაიალაღარს,
რქით მიწასა ვჩხვერ, ვბუბუნებ:
ღმერთო, სამშობლო მიცოცხლე! -
მძინარიც იმას ვდუდუნებ..."
ძილშიც ახსოვს ვაჟას სამშობლო, მის
დღეგრძელობაზე ლოცულობს, მისი დარ-
„გაიცრიცება საღამოს ბინდი, გვერდს. ქალის წინაშე რაინდულად მუხლ- მწვერვალივით, მაგრამ ტარიელი ახერ-
დი და სიხარულია, კაცობის გვირგვინია...
ვიცი, ამ დილით უნდა მოთოვოს, მოხრილს ვხედავთ ვაჟას... ხებს, რომ ძალიან ახლოდან შეხედო მის
სამშობლოსთვის მთვარესაც კი ცვლის
ვიცი, „შენმა სურვილმა დამლია, სიდიადეს, მას უფრო მეტიც შეუძლია - სამ-
ტარიელი, მზადაა დიდგორზე დაიქუხოს,
ჩემი გზა საითაც მიდის, შენზე ფიქრმა და სევდამა, ყაროს თავის „ჭკვაზე გადმოიყვანა."
ბებერი კრწანისი ააღელვოს, არაგველები
შენ საით მიხვალ, შორს წასვლამ, ხშირად გაყრამა, საოცარია ტარიელის „ჩემო დედილო,"
წამოშალოს, სისხლიანი ამინდებით აქეთ
ხმელო ფოთოლო!" გულის თვალებით ხედვამა;" დედას დიდი წინაპარივით ისიც აიდი-
დააპუროს ერის მოშუღარი:
რის პოეტი ხარ და, მითუმეტეს, რის გე- შეუძლებელია შეჩვეული გრძნობის ალებს... ამიტომაც გადავყავართ რაღაც
„მე შევცვალე მთვარე წუხელ,
ნიოსი, თუ სამყაროს შენეული ფილოსოფი- ძლევა, როგორ დაივიწყებ მას, ვინც მთელი არაამქვეყნიურ მისტიურ ტკივილში იმის
დავცქეროდი ნარიან მთას!
ური გააზრებით არ ჩააფიქრებ მკითხველს: ხმელეთის სწორია, „ვინა სთქვა: ტრფობა წარმოდგენას, რომ ოდესღაც დედა ჩვენს
სთქვი, მამულო! რა გაწუხებს
„შენი ჭირიმე სიკვდილო, სიცოცხლე შვე- ბერდება და სატრფიალო საგანი"... გვერდით აღარ იქნება:
და დავდგები დარიალთან."
ნობს შენითა!" - ბრძანა ვაჟამ... არავინ მო- არც დაბერება, არც სიკვდილი... საფ- „ჩემო დედილო,
დაჭრილი არწივის ბედი აწუხებს ვაჟას,
ფერებია ასე სიკვდილს, არავის შეუფასებია ლავშიც მასზე უნდა იფიქრო, იქაც მან როგორ მტანჯავს ჟამის სიყრუვე,
გულს უკაწრავს მტრისგან შერჩეული ავი
ასე სიცოცხლე, ჯერაც ვერავინ გადმოგვცა უნდა გაცოცხლოს... მზეს ვეკამათე,
დრო... დამხობილია მისი სათაყვანო მამუ-
უფრო ცხადად სამყაროს მისტიკური არსი. დედას აღმერთებს ვაჟა, დედა ქალზე ვერ შევთანხმდით ცათა ღიობზე,
ლის სიძლიერე, ზეიმობენ ყვავ-ყორნები,
სიცოცხლე გიყვარდება, სიკვდილს ეახ- მეტია: აქ კი ეზოში ხვალ ბებერი ძაღლი იყმუვ-
მაგრამ წამითაც არ კარგავს იმედს:
ლობლები... „ლამაზად შვილის აღმზრდელი დედა ლებს,
„ეღირსებაო ლუხუმსა ლაშარის გორზე
„ცუდას რად უნდა მტერობა კარგია მუ- მიცვნია ღმერთადა"... რომ მთელ სამყაროს ბრალად დასდოს
შადგომა!”
დამ მტრიანიო'' - როცა ამ ფრაზას იხსენებ, ქალისადმი კრძალვა და თაყვანისცემაა ჩემი სიობლე."
მგლისფერ ვერკვლის ციხეს მაგონებს
მტრის სივერაგე აღარ გაფიქრებს, იმისთ- ტარიელის შემოქმედებაც, გული როგორ „ტახტზე ფიქრია იოლი, დავითობაა
ტარიელ ხარხელაურის საქართველო, დიდ-
ვისაც მზად ხარ, მადლობა უთხრა, ჩემი სი- ექნება მშვიდი, თუ ვინც უყვარს, მზერა ძნელიო" - ამასაც ტარიელი ბრძანებს... ამ
გორთან მტრის რისხვად მდგარს, შვიდ-
კარგე რომ ქვეყანას აჩვენეო. არსად წამოაწია. იმისთვისაც მზადაა, მას- ორი დიდი პოეტის შემოქმედებას რომ ვა-
პირად რომ გადაკვრია ღრუბელი, ლიბოს
ტარიელსაც თავის სამყარო აქვს, თან ერთად ცეცხლში აბრიალდეს. ხან- ანალიზებ, ასე მგონია, შედევრების შექმნა
გველი რომ ულოკავს, მაგრამ მაინც დგას
უფრო ზუსტად, სამყაროს თავისებური დახან ეჭვიც გაივლის გულში და წყევლას მათთვის არ უნდა ყოფილიყო რთული, შე-
მტკიცედ და შეურყევლად:
ფილოსოფიური გააზრებაა მისი შემოქმე- შეუთვლის ნაღვლიან თვალებს - „მე თუ არ ფასება კი ურთულესია...
„ვერკვლის ციხე ვარ მგლისფერი,
დება. ხანდახან, თურმე, ქარიც ვერ ბედავს მეტრფის დაიწვასო," მაგრამ წყევლის იქით ვფრთხილობ, ძალიან ვფრთხილობ...
ამოზიდული დიდგორსა,
მთებიდან ღრუბლების აყრას, ხანდახან დიდი სიყვარულია. ვინც გიყვარს, როგორ მითუმეტეს - ჯერ ვაჟა,
შვიდპირად მაკრავს ღრუბელი,
თელებიც ასდევენ ხშირ სუნთვას, ხანდახან გაიმეტებ, როგორ გასწირავ... ისე არაა, მერე ტარიელი...
გველი მილოკავს ლიბოსა.
მაშინ მიდიხარ, როცა დგახარ... ჩვენ რომ გავიფიქრებთ, არც ისე - პოეტმა საოცარია მთა, თავისი ფშავით, თავისი
ვერ იქამს წუთისოფელი,
„რას იზამ სამყარო რთულია, რომ გაიფიქრა: ხევსურეთით...
ფეხებზე დამიკიდოსა."
იმდენად რთულია სამყარო „შენ ჩემო დიდო ტკივილო, სხვაც ბევრი გაიზრდება, სხვაც მოვა და
ვერც ვაჟა გაექცა მთას, მის ბუნებას,
და ღელავ, რაც უფრო მშვიდი ხარ, დილაო - ავდრიანაო, თვალწინ კიდევ ერთხელ გადაგვიშლის იქ
ვერც ტარიელი.
ისვენებ, რაც უფრო იღლები..." ძლივს აჩენილო ღიმილო, გადანახული ქართული სულის საგანძურს...
ან რატომ უნდა გაქცეოდნენ გრძნობა-
და კიდევ: ღიმილო - დარდიანაო. მანამდე კი ღმერთმა დიდხანს გვიცოც-
თა სათავეს,
„სიცოცხლე სიკვდილი როდია, შენ რომ ფიქრობდი, არც ეგრე... ხლოს ჩვენი პოეზიის ცოცხალი ხევისბერი!
ბობოქარ ფიქრთა სამყაროში

ფრთაშეტეხილი ოცნებანი... ისინი ში, კუჭის მონად იქცა... ხანდახან ოა... და არც სანაგვე ყუთი. მათი პა-
ვახტანგ გურგენიძე დიდ და ყველაზე სათუთ საუნჯედ იმედდაკარგული ფიქრები თუ ჩაუქ- ტივისცემის ასევე უხილავ სუფრა-
ადამიანები ოცნების ღვთაების დარჩებიან ჩემი ფიქრების საგანძურ- როლებენ ქარიშხალივით... ზე შარავანდედით მოსილია ყველა,
დასახსნელად უფრო მეტ დროს საკუ- ში, ჩემი აზროვნების მატეანეში... ჩემთანაც ამოტივტივდებიან ვინც თავი დასდო სამშობლოსათვის,
თარ თავთან საუბრობენ. მათ ფიქრე- ბევრი, ძალიან ბევრია ხელუხლებე- ეროვნული სასოებანი, – რა სიმრავ- ენისათვის, რწმენისათვის... მათ არ
ბის ხომალდით შეუცნობელ სამყარო- ლი, გადამალული, გაუმხელელი... ლეა, რა მიმზიდველი იმედი ოცნებისა. იცოდნენ ამაოება და არც ამაოები-
ში უხდებათ მოგზაურობა... ისინი ღვთაებრივ და ჯვართმიცემის- „კეთილ არს სასოებაი უფლისაი!” სათვის ტანჯვა... იქ აფრენილი რწმე-
სიამოვნების მომგვრელია არგამ- თვოს მამზადებენ... ჩემი ფიქრების კორიანტელი თავს ნისა და ფრთაშესხმული სიმარტოვის
ხელილი და ტყვედქმნილი ოცნება, – ოცნებები მზეზე ძლიერად ანათე- დასტრიალებს წინაპართა ლანდებს, სამყაროა... უსიტყვო და უსაზღვ-
სიზმრისეული ფიქრები... ბენ ადამიანის დაბნელებულ სამყა- რომლებიც ოცნების გარეშე „ცხოვ- როა იგი. ამიტომაც იქ ყველა ბატო-
ამათგან, ყველაზე მიმზიდველი, როს, შეუცნობელ მომავალს... აღვი- რობენ” უხილავ ქვეყანაში... ისინი ნია თავიანთი თავის და ყველა მონაა
ყველაზე საოცნებოა სიჭაბუკის პე- ძებენ ჭეშმარიტებისადმი ლტოლვას არასდროს იხრჩობიან ჩვენსავით ოც- სულთამხილავის, რომელიც განაგებს
რიოდის ფიქრები და სიბერის ჟამს მდუმარებით აღსავსე სამყაროს ასა- ნების ოკეანეში... შეუცნობელი ქვეყნის ფიქრთა მარა-
ზმანება... მათი გამხელა დაკარგვას ფეთქებლად... მათთვის არ არსებობს, გაუგება- დისობას...
ნიშნავს. ადამიანთა მოდგმა დაიღალა, გა- რიცაა, თავისუფლებისა და სიყვარუ- ... გმადლობთ, შენ, უფალო, რამე-
ოჰ! ჩემი არგამხელილი ფიქრების დაგვარდა... ლის საპყრობილე, არც ტრიბუნებია თუ ადამიანის სიცოცხლეში უწილადე
ოკეანე!... ახალგაზრდობის ჩემეული მათი ფიქრი, დაბინდულ გარემო- და არც სიმდიდრე, არც სასაფლა- ფიქრთა სამყარო!!!
თი არს, და ერთი ნათესაობაჲ, რომელ არს თჳსებაჲ შენარჩუნებაც ჩვენ აღთქმად მოგვეცა და ... ხოლო გიკულ ენას) შეუძლია ამ დარღვეული კონტურების
ლია კარიჭაშვილი, ღმრთისაჲ”. ეს ქვენა, ამქვეყნიური სამშობლონი და გვაროვნული (საზღვრების) აღდგენა (შემოწერა): „ქართლად ფრი-
ფილოლოგიის დოქტორი გიორგი მცირე სულიერ თვალს მიადევნებს კეთილშობილებანი მხოლოდ ერთგვარი თავშესაქცე- ადი ქუეყანაჲ აღირაცხების, რომელსაცა შინა ქარ-
გიორგი მთაწმიდელის განსვლას ხორცთაგან: „განი- ვია ამ ჩვენი წარმავალი ცხოვრება–წუთისოფლისა. თულითა ენითა ჟამი შეიწირვის და ლოცვაჲ ყოველი
საბედისწერო ალტერნატივა – „თუ საწუთრომან ძარცვნა უკუე ტყავისა იგი სამოსელნი და რამეთუ სა- აქ, ამქვეყნიურ სამშობლოებში, ჩვენ ყველანი ერთნა- აღესრულების...” (გიორგი მერჩულე). აქ უკვე ჩანს
დამამხო” – სიკვდილის მოლოდინია. რა უნდა იყოს მოთხისა მკჳიდრთა არცა თუ ეხმარებიან ესევითარნი ირად უცხონი და მსხემნი – ებრაელნი ვართ, რაოდენ როგორ მჭიდროდაა დაკავშირებული მამული, ენა და
უკანასკნელი სურვილი მორწმუნე კაცისა, თუ არა სამოსელნი. არამედ იგი სამოსელნი ჰმოსიან მას, რო- სხვადასხვა სახელებსა და წოდებებს არ უნდა ვიგო- სარწმუნოება, რომელთაგან ბოლო ორი – ენა და სარ-
სულის ხსნა. სწორედ ეს მიზანი აქვს ავთანდილის მელნი იგი სიწმიდითა ცხორებისა თვისისაჲთა უქსოვ- ნებდეთ და წაღმა-უკუღმა ვატრიალებდეთ. ქრისტე წმუნოება (იმ ისტორიულ ვითარებაში) მამულისა და
ვედრებას მეფისადმი, გასცეს მისი საგანძური გლა- ნა თავსა თჳსსა და მოიხვნა ღვთისაგან... განტევებულ მეუფეო, შენა ხარ ჩემი ერთადერთი და ნამდვილი ეროვნული იდენტობის ფუნდამენტად იქცა.
ხაკებზე, გაათავისუფლოს მონები, რათა ლოცვით იქმნა და განთავისუფლებულ იქმნა საკრველთაგან სამშობლო, ჩემი სიმტკიცე და ნეტარება, შენ ყოველი- ეს კონცეპტი თავისთავში გულისხმობს პოტენციას
იხსენიებდნენ მის სახელს: „მიღწვიან, მომიგონებენ, ხორცთაჲსა. საბრხე შეიმუსრა, ხოლო სირი აღფ- ვე ხარ ჩემთვის”. ზეციური და მიწიერი მამულის იდეათა დაახლოებისა,
დამლოცვენ, მოვეგონები”. რაც მთავარია, მათი რინდა, დაუტევა ეგვიპტე, რომელ არს ცხორებაჲ ესე ამიტომაც წმინდა მამათათვის თითქოს უმტ- რომელთა სიმბოლური სინთეზიც განხორციელდა
ლოცვა უნდა შეეწიოს ავთანდილს სასუფევლის დამ- ნივთიერი და წიაღვლო არა თუ ზღვაჲ იგი მეწამული, კივნეულოა (პატივი საღმრთო მისიისა ადამიანურ 60-იანელთა შემოქმედებაში მამულისა და უფლის, რო-
კვიდრებაში. სწორედ ესაა მისი უმთავრესი და საბო- არამედ შავი ესე და წყვდიადი ზღვაჲ ამის საწუთრო- გულისტკივილს გადაფარავს) უფლის მოწოდებით გორც უმაღლეს ღირებულებათა, გათანაბრებით.
ლოო სურვილი: ისაჲ. შევიდა ქუეყანასა მას აღთქმისასა, რომელ არს დატოვონ თავიანთი სამშობლო და სულიერი ღვაწლი XIX საუკუნეში ქვეყნის პოლიტიკურ - სოცი-
„ღმერთსა მვედრებდეს მრავალი ზეცათა იერუსალიმი ... წარიხადა ხამლი სულისაჲ, აღასრულონ სრულიად უცხო მხარეში (როგორიც ალური მდგომარეობის ფონზე გარკვეული იდე-
გლახაკი გულმხურვალები, ოლოგიური კრიზისი ასახა ენობრივმა სინდრომმა
დამხსნას ხორცსა და სოფელსა, – „მამულის” სემანტიკა დავიწროვდა. ამის შესახებ
მკვიდრი მამულის
სხვად ნურად შევიცვალები, ილია შენიშნავდა: „მრავალი წელიწადია, რაც ჩვენ სა-
კვლა ცეცხლი ჯოჯოხეთისა, ნუმცა ზოგადოებას ერთი ცოცხალი აზრი, ერთი ფხიზელი
მწვავს იგი ალები, გრძნობა არ ჩავარდნია გულში. ასეთნაირად დავნამ-
მომცეს მკვიდრივე მამული, მუნ ცეცდით, რომ დიდი სიტყვა „მამულიც” დავანამცე-

(812)
ჩემი სასურვალები”.
სამოთხე – „მკვიდრივე მამულია”, „მუნ სასურ-

კონცეპტი ცეთ. მამული ერთობ ჩვენ სამშობლო ქვეყანას კი არ
ნიშნავდა, არამედ თვითეულს სოფლის საკუთრებას”.
თუმცა რომანტიკოსთა შემოქმედებაში მამული იკით-
ვალები”. რასაკვირველია, ამგვარი სახელდება მამუ- ხება „სამშობლოს” მნიშვნელობით, მასზე ლოცულო-
ლისა გვახსენებს ადამის უპირველეს სამკვიდროს, ბენ და მზად არიან მსხვერპლად შეეწირონ:
ედემს, რომელიც მან დაკარგა და მისი კვლავ დამკ- „დავნატრი მათ, ვინც თვისი
ვიდრება ადამიანის ესქატოლოგიურ მიზნად იქცა. ეს სიცოცხლე თვისსა მამულსა
ტაეპი ისეთივე ბიბლიური ალუზიაა, როგორიც მეფე შეჰსწირა მსხვერპლად,
როსტევანის ნათქვამი: „იგივეა მხსნელი ჩემი, ვინცა დავნატრი დროთა, როს აქვნდათ
მიწა გამაკაცა”. აქ ჩანს ადამის, ზოგადად ადამიანის ტრფობა მამულისადმი
და პიროვნების ეგზისტენციალური მეს გადაკვეთა, გულს აღბეჭდილად”.
ერთობლიობა. ასევე განმსჭვალავს ადამის სახება (გრ. ორბელიანი, „იარალის”)
ავთანდილის ვედრებას: „მომცეს მკვიდრივე მამული”. „ვინ გიხილოს დროთა საშიშს, არ
სინტაგმა „მკვიდრი მამული” პოემაში ორჯერ დასთხიოს თვისი სისხლი,
დასტურდება. ზემომოხმობილ სტროფში თუ ის სა- არ დააკლას თავი თვისი, შენ დიდებად,
მოთხის ალეგორიაა, ტაეპში „ჩემია მკვიდრი მამული, ვითა მსხვერპლი!”
არ მივსცემ არცა დრამასა”, მიწიერ მამულს – სამ- (გრ. ორბელიანი „სადღეგრძელო”)
შობლოს აღნიშნავს. ეს სიტყვები ნესტან–დარეჯანის „დღეს გამოჩნდება ვინ არს ერთგული,
შთაგონებით ტარიელმა უნდა განუცხადოს მეფეს. ვის უფრო გვიყვარს, ძმანო, მამული”.
გამომცემელთა ნაწილი მოცემულ სტროფს ჩა- (ნ. ბარათაშვილი, „ბედი ქართლისა”)
ნართად მიიჩნევს. ნ. ნათაძემ, ჩვენი აზრით, სამართ- ამ საკითხს ეხება ზურაბ კიკნაძე წერილში
ლიანად დააბრუნა იგი „ვეფხისტყაოსნის” სასკოლო „ილიას მამული“: „ეს ცნება (და მცნება) უკვე არსე-
გამოცემებში, რადგან იგი აზრობრივად და პოეტიკუ- ბობს ილიას დაბადებამდე და, თუ ილია სამოციან
რად წინა სტროფების ლოგიკური გაგრძელებაა. წლებს მიაწერს მის „გამობრწყინებას” იგი ამ სიტ-
ამდენად, „მკვიდრი მამულის” სემანტიკა ბინარუ- ყვის არა პირველ „ბიოლოგიურ”, არამედ ახალ
ლია. მას აქვს პირდაპირი და გადატანითი, საერო და სულიერ დაბადებას უნდა გულისხმობდეს.“
საღვთისმეტყველო მნიშვნელობები. რომანტიკოსთა შემოქმედებაში უკვე არსებობს
ცალ-ცალკე „მკვიდრი” (სამკვიდრო) და „მამუ- ერთგვარი რელიგიური მიმართება მამულისადმი,
ლი” – შინაარსობრივად ახლოს არიან ერთმანეთთან. მაგრამ 60–იანელებმა და, უპირველესად, ილიამ, ამ
ძირითადად მათი განმარტებები ასეთია: დამოკიდებულებას შესძინეს რაღაც სხვა, უფრო
„მამული – მამისეული. შინაგანი და ინტიმური, რასაც ზ. კიკნაძე უწო-
დამკჳდრება – სანიადაგოდ დაპყრობა, სანიადა- დებს მიჯნურობას, რომელსაც „ჭკვიანნი ვერ მიხ-
„ვეფხისტყაოსანში”
გოდ დასახლება” (ს.ს. ორბელიანი, ლექსიკონი ქარ- ვდებიან”. „ილიას მიჯნურობასაც მცირედნი თუ
თული) მიხვდნენ. რაციონალურ, ჭკვიანურ საუკუნეში
„მამული – სოფელი, სამშობლო, მამა–პაპა, ტომი. ილიამ მიჯნურობის ირაციონალური საწყისი და-
მამული – მამაპაპური, მამეული, მამობრივი, უკავშირა პატრიოტიზმს. მამული ისეთივე საგანი
მშობლიური” (ი. აბულაძე, „ძველი ქართული ენის
ლექსიკონი”).
„მამულს” აქვს როგორც ვიწრო (კერძო მამული),
და ლიტერატურული ხდება სიყვარულისა, როგორიც ძვირფასი ქალია.
ეს რაღაც უჩვეულო რამ იყო. ამგვარ სიყვარულს
ერთეულები თუ მიხვდებოდნენ და გაიზიარებდნენ”
ტრადიცია
ასევე ფართო გაგება (სამშობლო). (ზ. კიკნაძე). ყველაზე უკეთ თვითონ ილია გრძნობდა,
„დამკვიდრებაში”, ისევე როგორც „მამულში”, რომ მისი სიყვარული მამულისადმი უმრავლესობის-
„იკითხება’’ მიწა, ნიადაგი, როგორც ამას მიანიშნებს თვის გაუგებარი იყო. „ჭკვიანნი” მის ლექსში „ბრიყ-
სულხან–საბასეული განმარტება. როდესაც სიტყვა ვად” გარდაისახა: „ბრიყვნი ამბობენ, კარგი გული კი
„დამკვიდრება” უკავშირდება „საუკუნოს”, როგორც მაშინვე სცნობს ... („ჩემო კალამო”).
„უჟამო ჟამს” („ცხორებაჲ საუკუნოჲ დავიმკვიდრო” და რათა საღმრთოჲთა მით სლვითა გონებისაჲთა იყო, მაგალითად, ასურელ მამათათვის საქართვე- დაუძლურებული მამული (მცნება მამულისა) და
მრ.10.17), ხდება მიწის „განსულიერება”. აქ ქრონო- წმიდისა მის ქუეყანასა შინა უნივთოდ იმოთხვიდეს, ლო). შეგნება მამულიშვილობისა, უნდა აზიდულიყო ისეთ
ტოპი ზესივრცული და ზედროულია. სწორედ „სუ- რომელსა იგი შინა იხილვების ღმერთი და თჳსთა სა- ამდენად, სასულიერო მწერლობაში დიფერენ- სიმაღლეზე, შერაცხულიყო იმგვარ ღირებულებად,
ლიერი მიწის” განცდა ჩანს გურამიშვილის ვედრებაში კუთართა ხედავს და განუსვენებს”. ცირებულია „მკვიდრი მამული”, როგორც სამშობ- რომლისთვისაც თავგანწირვა პატივია, უზენაესი და-
უფლის მიმართ: წმინდა მამები სამოთხის აღსანიშნავად ხშირად ლო და სამოთხე – ზეციური სამშობლო. მათ შორის ნიშნულება და მოწოდებაა, ამიტომაც მოხდა მისი საკ-
„გეაჯები, ნუ გამწირავ, მოვკვდე, შენ მიმართავენ სამშობლოს ცნებასაც. „რა დიდი ზღვარი ცხადია, ღრმა შინაგანი კავშირია, მიწიერი სამშობლო რალიზება.
კერძ დამმარხეო, ძევს თვითგანდიდებასა და თვინიერებას შორის, ან ზეციურს განასახოვნებს, თავის მხრივ სასუფეველი „ქართვლის დედაზე” დაკვირვებით ზ.
ჯოჯოხეთში ნუ ჩამაგდებ, მიწყალობე რა განასხვავებს ერთმანეთისგან იმას, ვინც ხედავს მიწიერი სამშობლოს ღვთაებრივი იდეაა. ორთო- კიკნაძე შენიშნავს, რომ პოემის სულისკვე-
სამოთხეო” (გვ.85). ჭეშმარიტ გზას და მის ვერმხედველს, გზას, რომელ- დოქსული ქრისტიანული აზროვნებისთვის ცალსა- თების, მთავარი საზრისის გაგება შესაძლე-
დამარხვა (ასოციაციურად მიწა, მატერია) უფ- საც ჩვენს კურთხეულ სამშობლოში მივყავართ, რათა ხაა, რომ უპირატესი სწორედ ზეციური სამშობლოა. ბელია მაშინ, თუ მამულში ღვთის სახელს ამოვი-
ლის „კერძ” გულისხმობს დამკვიდრებას სამოთხეში. არამარტო ვიხილოთ, დავიმკვიდროთ კიდევაც იგი” ეს კარგად გამოჩნდა სასულიერო მწერლობასა და კითხავთ. „ჩავსვათ ყველგან მამულის ნაცვლად
ზოგჯერ „მამულს” ახლავს ეპითეტი „მიწიერი”, რაც (ნეტარი ავგუსტინე „აღსარებანი”). წმინდა მამათა ნააზრევში. ამგვარი დამოკიდებულე- “ქართვლის დედაში” (ან მშობელი მხა-
ოპოზიციურად მის არამიწიერ განზომილებაზეც ცნობილია, რომ ნეტარი ავგუსტინეს დედას, მო- ბა წმინდა წერილს ეფუძნება: „და შექმნა ერთისგან რის ნაცვლად აკაკის „განთიადში”)
მეტყველებს („პირველხსენებულისა ქუეყანისაგან ნიკას, სამშობლოდან შორს უწია სიკვდილმა. უკანას- სისხლისა ყოველნი ნათესავნი კაცთანი დამკჳდრე- ღმერთი და ყველაფერი გასაგები იქნება.”
მომღებელ არს ნათესაობისა მიწიერისა მამულისა კნელ დღეს შვილებს მოულოდნელად განუცხადა: ბად ყოველსავე ზედა პირსა ქუეყანისასა, განაჩინნა გაჩნდა შესაბამისი პოეტური სახეები: „როგორც
სანატრელი ესე კაცი”), ზეციურ და მიწიერ მამულთა „აი, აქ დამარხავთ დედათქვენს.” ნეტარი ავგუსტინე დაწესებულნი ჟამნი და საზღვრის დადებანი დამკჳდ- უფალი, სამშობლოც ერთია ქვეყანაზედა” (რ. ერის-
ურთიერთმიმართება ისეთივეა, როგორიც იდეასა და იხსენებს: „ჩემმა ძმამ სანუგეშოდ წაილუღლუღა: რებისა მათისანი მოძიებად ღმრთისა და უკუეთუმცა თავი); „ჩემი ხატია სამშობლო” (აკაკი); „დავიწყებიათ,
მის მატერიალურ განსახოვნებას შორის. ღმერთმა გვარიდოს ეს სიმწარე, რომ სამშობლოდან ვინ ეძიებდა, პოამცა იგი” (საქმე მოციქულთა, 17. 26). რომ ქვეყნად ცასა ღმრთად მოუცია მარტო მამული”
„ქართულში სიტყვათა სემანტიკურ ბინარუ- ასე შორს, უცხო მხარეში დაიმარხოო. ამის გაგო- ადამიანი იბადება განსაზღვრულ დროსა და ადგილას (ილია); „ვნახე სამოთხე ამქვეყნად, რა ტურფა სანახა-
ლობას ხშირად ქრისტიანული ენობრივი მსოფლ- ნებაზე, ცოტა არ იყოს შეკრთა, ვედრებით შეხედა „მოძიებად ღმრთისა”. მიზანი მისტიურია და მისი ვია: ხელთ ეპყრა კონად შეკრული ჩემის სამშობლოს
ხედვა განაპირობებს. ამ მხრივ, მიზანშეწონილია მას, მერე ჩემზე გადმოიტანა მზერა და მითხრა: გაცნობიერება პიროვნების თვითშემეცნების კვალო- ხატია” (ვაჟა). სამშობლო და უფალი თითქმის იდენ-
დაკვირვება სულიერ სფეროთა აღმნიშვნელ „გესმის, რას ამბობს?” შემდეგ კი ორივეს მოგვმარ- ბაზე ხდება („ვინ არის, სიდამ მოსულა, სად არის, წავა ტურ უნივერსალიებად, დაუნაწევრებელ მთლიანო-
სიტყვებზე, რომლებსაც მეორე, ყოფითი მნიშვ- თა: „სულერთია სად დაასვენებთ ამ სხეულს, ერთსა სადაო”), ამიტომაც ზეციურ და მიწიერ სამშობლოთა ბად მოიაზრება, ამიტომაც სამშობლოს მიწაში განს-
ნელობაც აქვთ” – აღნიშნავს რევაზ სირაძე და გთხოვთ მხოლოდ, სადაც არ უნდა იყოთ, უფლის შორის ერთგვარი უხილავი ხიდი რწმენაა. ვენება სამოთხეში დამკვიდრების ტოლფასია:
საილუსტრაციოდ ასახელებს „სიტყვას” (ლექსი- საკურთხეველთან მოიხსენიეთ დედათქვენი”. ამ „მკვიდრის” ბინარულ მოაზრებას ინარჩუნებს „ნურც მკვდარს გამწირავ, ნურც
კური ერთეული და ლოგოსი), „ერთს” (რიცხვითი სიტყვებმა გააკვირვა და აღაფრთოვანა ნეტარი ავ- აღორძინების ხანის მწერლობა. საგულისხმოა, რომ ცოცხალს, ზე კალთა დამაფარეო,
სახელი და ღვთიური ყოვლისმთლიანობა), „სა- გუსტინე. დედის ღრმამორწმუნეობასთან ერთად სამშობლოს აღმნიშვნელ ცნებად „მამული” არ ჩანს და რომ მოვკვდები, გახსოვდეს,
ხეს” (პირისახე და არსობრივი ფორმა), „სამოთ- სულიერი სიმამაცეც დაინახა: „მე კი, ღმერთო უხი- „დავითიანში” (მას ენაცვლება „ქვეყანა” ან „სამკვიდ- ანდერძი დავიბარეო:
ხეს” (ბაღი და სულეთი)” („ქართული კულტურის ლავო, ვფიქრობდი ყველა იმ ნიჭზე, შენს ერთგულთ რო” – „მოვიტიროთ ჩვენ სამკვიდრო თავში ხელის დედაშვილობამ, ბევრს არ გთხოვ,
საფუძვლები”, გვ. 348). ამ სიტყვათა რიგში მო- რომ უნერგავ გულში, მიხაროდა და მადლს გწირავ- შემოკრებით”), მაგრამ „მკვიდრი” ალეგორიული საზ- შენს მიწას მიმაბარეო,
იაზრება მამულიც. დი. აკი ვიცოდი, რარიგ ღელავდა ყოველთვის თავი- რისით საკმაოდ აქტიურია, მიემართება მარადიულ, ცა – ფირუზ, ხმელეთ – ზურმუხტო,
რას ეყრდნობა „მამულის” ბინარული სემანტიკა, სი დაკრძალვის თაობაზე, წინასწარ იჭერდა თადა- საუკუნო ცხოვრებას და უპირისპირდება წუთისო- ჩემო სამშობლო მხარეო.”
აქვს თუ არა მას „ვეფხისტყაოსნის” წინარე ლიტერა- რიგს და მტკიცედ ჰქონდა გადაწყვეტილი, ქმრის ფელს: („განთიადი”)
ტურული ტრადიცია? გვერდით დამარხულიყო. არ ვიცი, როდის ჩაქრა მის „რომელი ჩნდეს უფრო მკვიდრად, ვფიქრობთ, აქ სამშობლოს მიწა „მკვიდრი მამუ-
სასულიერო მწერლობაში სასუფეველი ხშირად გულში შენი უსაზღვრო მადლის წყალობით ეს ფუჭი მას ებღაუჯეო”, ლის” (სამოთხის) რემინისცენციაა ეპოქალური ნიშნით
მოიხსენიება ზეციური ქალაქის, იერუსალიმის სახე- სურვილი. .... უკითხავთ, ნუთუ არ გეშინია, მშობლი- „მკვიდრ მიჯნურს ზურგსა შეაქცევს, აღბეჭდილი (შდრ. „მომცეს მკვიდრივე მამული, მუნ ჩემი
ლით. ის არის ქრისტიანი სულის სამშობლო და საბო- ური კუთხიდან ასე შორს დატოვო შენი სხეულიო? წუთს გულზე დაიკონებსა” სასურვალები”, ან ” გეაჯები ნუ გამწირავ, მოვკვდე, შენ
ლოო სამკვიდრებელი, ისევე როგორც ქრისტიანის „ღმერთისთვის არაფერია შორს, უთქვამს დედაჩემს, „ნუ აჭმუნვებ მკვიდრ მიჯნურსა, კერძ დამმარხეო”). აქ მამულის საერო და საღვთისმეტყ-
„თჳსი” უპირველესად სულიერი ნათესაობაა. „რომელ- და არც ისაა საშიში, რომ ქვეყნის დასასრულს ვერ წუთი დაღრიჯეო”. ველო მნიშვნელობებმა, შეიძლება ითქვას, ერთმანეთი
მან ყოს ნებაჲ მამისა ჩემისა ზეცათაჲსაჲ, იგი არს ძმაჲ გაიხსენებს, სად აღმადგინოს.” „წუთ მოყვარესა დამოყვრდნენ, გადაფარა. მათ შორის არ შეიძლება იგულისხმებოდეს
და დაჲ და დედაჲ ჩემი” (12.50). რადიკალურია გრიგოლ ღვთისმეტყველის მკვიდრსა დაუწყეს მტრობაო.” რომელიმეს უპირატესობა – ჭეშმარიტება თუ სამშობ-
„გიორგი მთაწმიდელის ცხოვრების” ენა ასე პოზიცია: „ჩვენ ყველას ... ერთი სამშობლო გვაქვს – ქართლის ჭირი, გურამიშვილის კონცეფციით, ლო; სამშობლო თუ უფალი, არამედ ესაა სიმბოლური
განსაზღვრავს სასუფეველს: „ღვთისმსახურებასა ზეციური იერუსალიმი, რომელშიც დაცულია ჩვენი პირდაპირი შედეგია ქართველთა რწმენის შერყევი- იგივეობა – ჭეშმარიტებაა სამშობლო.
საიდუმლოსა შინა ერთი მამული პატივცემულ არს, საუკუნო ცხოვრება. ყოველნი ერთი გვარ-ტომისა სა, ისინი ასცდნენ ჭეშმარიტების გზას („რაც ცოდვის შემდგომმა ეპოქამ „მკვიდრი მამული” ან უბრა-
რომელ არს სამოთხე, პირველისა მის მამისა ჩუენი- და წარმოშობისა ვართ. თუკი ქვენას, ამქვეყნიურს ბურმან მონისა”). წაეფარა რა მათ ცნობიერებაში ლოდ „მამული” თავისებური ინტერპრეტაციით გადა-
სა საყოფელი, და ერთი ქალაქი, რომელ არს ზეცისა მოვიხილავთ, – ესაა მიწა, მტვერი, ხოლო თუკი უზე- ჩრდილი ზეციურ მამულს, მიწიერი სამშობლოს იაზრა. ამიერიდან ცნება აღარ არის ბინარული, მისი
იერუსალემი, ცხოველთა მათ ქვათა მიერ აღშენებუ- ნაესისადმი მივაპყრობთ მზერას, ეს ღვთაებრივი სუ- კონტურებიც დაირღვა. ჰაგიოგრაფიაში ცნობილია საღვთისმეტყველო საზრისი ათეისტური ლიტერა-
ლი, რომლისა შემოქმედ და ხუროთმოძღვარ ღმერ- ლია, რომლის თანაზიარიც ჩვენ შევიქენით, რომლის უკუპროცესიც: გაძლიერებულ რწმენას (და ლიტურ- ტურის საზღვრებს ვერ გადალახავდა.
2018 წელი, სექტემბერი რეცენზია ლიტერატურული მესხეთი 25
“სექტემბრის წვიმები”
იასამნების ყრუქვითინი
ბონდო არველაძე გამოჰყოლია.
ხალხურ მოტივზეა გაწყობილი ერთი უსათაურო ლექსი:
ამჟამინდელ ლიტერატურულ ცხოვრებას, შეძლებისდაგვა- დილით ღრუბლის ლეჩაქს იძრობს
რად, თვალს ვადევნებ და მონიშნული მყავს რამდენიმე პოეტი. ნისლი – მთების საპატარძლო,
ჩემ ნარჩევ პოეტთა რიცხვს მიემატა რუსუდან გოგიბერაშვი- გამიღიმე, მაინც, ვინძლო,
ლი, რომლის ლექსების და თარგმანების კრებული ახლახან გა- შენზე დარდმა არ დამადნოს.
მოვიდა. პოეტს მისივე ლექსის „სექტემბრის წვიმები” გაუტანია მთა უნისლოდ ვით იქნება,
კრებულის სათაურად. უნდა ითქვას, სწორადაც მოქცეულა, მე უშენოდ როგორ გავძლო?!
რადგან ამ ლექსის ფონზეა გაშლილი და ამოზიდული სხვა- რუსუდან გოგიბერაშვილი ემიგრაციაში მრავალი წელი
დასხვა თემაზე შექმნილი ლექსები, რომელნიც ქმნიან პოეტის იმყოფებოდა. ამიტომაც ეს თემა მისთვის სისხლხორცეულია.
მთლიან პოეტურ სამყაროს. მის ლექსებში მკვეთრად და ხელშესახებადაა გადმოცემული
ნაკლებად მეგულება ადამიანი, რომელსაც არ განეცადოს ემიგრანტი ქალის მწარე ხვედრი. არ იქნება გადაჭარბებული
შემოდგომის ნისლიან დღეებში ციდან ცვარად წამოსული თქე- თუ ვიტყვით, რომ ეს ლექსი – „ემიგრანტ ქალებს” – ერთ-ერთი
შის დროს აშლილი სევდანარევი ფიქრები. ყველაზე საუკეთესოა არა მარტო რუსუდან გოგობერაშვილის
უხდება სექტემბერს წვიმები შემოქმედებაში, არამედ, საერთოდ, ამ თემაზე შექმნილ ლექს-
წვიმაა და გზაზე ნისლია, თა შორის. შვილების გამოსაკვებად აღებული ვალის გამო დი-
ხეებს დაუსველდა წვივები, ასახლისები სამუშაოდ უცხოეთში გადაიხვეწნენ, დამცირების,
ნელ-ნელა ჭრელ სამოსს იცვლიან. ტანჯვა-წამების ხარჯზე აღებულ დოლარებს ოჯახებს უგზავ-
არ გინდა, თქვა, რომ არ გხიბლავდა, ნიან, რათა ვალები გადაიხადონ:
იანვრის ფრთათეთრი ვარდები, ვალს ვერ ვიცილებო,
ან ცაზე ცრემლიან ღრუბლების წერ და თითებს უჭერ
ფორიაქს არაფრად აგდებდი. ხელში მოცახცახე კალამს,
ძველი, მშობლიური სახლის ხილვით გამოწვეული სევდა ნაღველნაწებს;
ლექსში – „ძველი სახლი” ისე რელიეფურად და ტკივილიანი შიშობ, უცხო მხარეს
გრძნობით არის გადმოცემული, რომ გული მოგემწუხრება: მოვა სიკვდილი და
წაქცეულ ღობეს, მორღვეულ ჭიშკარს, ჩემო დარდის ქალო,
ჩამტვრეულ სარკმელს, კარებში ღვიას, ვალებს ჩამოგაწერს.
დანაცრულ კერას და დედის თვალებს თეთრი მაგნოლია
უცხო ოჯახების
ჩუმი კივილის კვალი რომ უჩანს... გაისად, გაგრაში!..
დარდის პურით ნაკვებს,
პოეტი გარდასულ დღეებს პიტნის არომატივით ხარბად პოეტი ულმობელი სიბერის ნიშნებს ხედავს საკუთარ ფო-
შენი ქვეყნის ხილვაც
შეისრუტავს და ძველი სახლის ხილვით შეძრული, თრობამო- ტოში, რომელმაც მასში ნაღვლიანი ფიქრები აღძრა:
აღარ გეღირსება,
რეული იტყვის: დავბერებულვარ,
უკვე მერამდენედ,
...და გადამალულ ბოლო სიგარეტს, ულმობელ წლებს დაუსვამს დაღი,
ასე უმოწყალოდ,
ვიზოგავ, როგორც ერთადერთ ტყვიას. გადაუვლია ქარიშხალს და
გგესლავს მონატრება
აქვე მსურს ვთქვა – რუსუდან გოგიბერაშვილი რომ გავი- სულში ჩამცხრალა,
მთების დანისლულის...
ცანი, შთაბეჭდილება ასეთი დამრჩა: იგი იყო მარტოსული და განძარცულია
მაგრამ გულს არ იტეხს ქალი-ემიგრანტი და იმედით და ოპ-
მოცული მარადიული სევდით. არც შევმცდარვარ. ეს სევდა მის ნამქერივით თმაში ჭაღარა,
ტიმიზმით შეჰყურებს ხვალინდელ დღეს:
ლექსებში იკითხება. იკითხება ისე, რომ მკითხველს მძაფრად თუმც არ გამყვება, ამ ქვეყნიდან,
იცი, ამაოა ქართან
განაცდევინებს და სულის ძირამდე შესძრავს. მე ცრემლის თქეში,
ბრძოლის გაბმა –
მარტოობის სიცივე თეთრ იასამნებს
მაინც ფარად იხმობ
ვერა, ვერ მოვიცილე, მაინც ვინმე
იმედის ჯარებს;
მწუხარების აჩრდილი ჩამიდებს ხელში.
მაინც დაამარცხებ,
ჩემი დანიშნულია, რუსუდან გოგიბერაშვილი სრულყოფილად ფლობს ფრან-
მაინც გადალახავ,
ის ცისფერი ოცნება გულ, ესპანურ და ბერძნულ ენებს, ამ ენებიდან აქვს შესრუ-
მაინც დაამშვიდებ
ჩემზე დიდხანს იცინებს, ლებული არაერთი თარგმანი, ყველაზე მეტი კი შესრულებული
ამ აბეზარ ქარებს.
გულს რა ვუყო, მითხარი, აქვს ფრანგული პოეზიიდან – პოლ ვალერი, ივ ბონფუა, გიომ
აფხაზეთის, გაგრის დროებითი დაკარგვით გამოწვეული
მთავარი ხომ გულია?! აპოლონერი და ვიქტორ ჰიუგო.
სევდაა გადმოცემული ლექსში „გაისად, გაგრაში“:
ამ თემას ეძღვნება აგრეთვე ლექსი „სიმარტოვის კუნძუ- მე, დედანთან მიმართებაში, როგორ არიან ეს თარგმანე-
ახლა იქ ლაჟვარდი მზის
ლი“: ბი, ვერაფერს ვიტყვი, მაგრამ ისინი, ქართულად, დიდებულად
დაიკოცნება,
შორს, ზღვის ზვირთებთან ჟღერენ და არ იგრძნობა, რომ თარგმანები არიან.
ზღვასთან სურს თამაში...
იბრძვის თოლია, პოეტის ლექსთა კრებული „სექტემბრის წვიმები” გამოსცა
ჩურჩულით ჩამძახის
და მწუხრის სევდამ გამომცემლობა „ივერიონმა”. რედაქტორია მზია ხაჩიძე, რე-
დამფრთხალი ოცნება,
გული დალია, დაქტორ-გამომცემელი – ცნობილი მწერალი და პუბლიცისტი
გაისად გაგრაში.
ქარი ეხვევა სიჩუმის დალალს, ზაურ ნაჭყეპია.
..............
სიცარიელეც რუსუდან გოგიბერაშვილის ლექსების კრებული, შეიძლე-
ახლა მყვირალობა
მხოლოდ ქარია... ბა ითქვას, პოეტის შემოქმედებითი გამარჯვებაა. ვუსურვებთ
ძარღვებს აჰყოლია,
აფრქვევს ფლეიტა დიდებულ პოეტს ხანგრძლივ სიცოცხლეს და, იმედია, გაისად
იცეკვებს თარაში...
მელანქოლიას, გაგრაში შევხვდებით!
ისევ აყვავდება
დასაწყისი გვ. 2 დარა უარეა მამაცსა სულდიდსა, წასლ-

ლამაზეს არ შეედრებოდა არც მზისა და არცა
მთვარის მომხიბვლელობაო. მაშასადამე, ქალს
ძველი მეტყველების კულტურის ვაგვიანსა! (რუსთველი, ვეფხისტყაოსანი, შა-
ნიძე-ბარამიძის გამოცემა, თბილისი, 1966, გვ.
არცა მზე ჰგავდა და არცა მთვარე, რადგან ეს
ასული ბევრად უკეთესი იყო იმ მნათობებზე!
(უზუსის) ელემენტები 800).
ასე, “და” საგანგებო სიგნალია, ძახილია,
“პოზივნოია”, ესოდენ ხშირად რომ გამოიყე-
სწორედ ამ რიგის გამოთქმაა მომარჯვებუ- ნებოდა ძველ ქართულ ტექსტებში, როგორც
ლი ხვარაზმელი სასიძოს ეპიზოდში. ინდოელნი
უფლისწულ ნესტანს ათხოვებენ. ერთობ გა- “ვეფხისტყაოსანში” სამეტყველო კულტურის ელემენტი.
ხარებულნი არიან, რაკიღა დიდებული სასიძო
იშოვეს. ხორეზმი უზარმაზარი, მძლავრი და მხარს: შიც. იქ ფრაზები ხშირად იწყება “უშინაარსო” რეზიუმე
კულტურულად დაწინაურებული ქვეყანაა. ამგ- დღე, ჰგვანდა, არს აღვსებისა. ფორმებით а და ну.ესენი გარკვეულ კონტექს-
ვარი სახელმწიფოს დამოყვრება ხუმრობა რო- ეს ნიშნავს: ეს დღე ისეთივე იყო, როგორც ტებში სასიგნალო, გამაფრთხილებელ ფუნქ- თავისებურია ძველი ქართული მეტყ-
დია! თანაც სასიძო მშვენიერი ყმაწვილია.დგას აღვსების დღეო. ციას ასრულებენ. ქართულში ასეთებია და, ველება.მასში შეინიშნება უზუსის ფაქტები.
“ზეიმი და ზარები”. სიხარულისაგან ბევრი ეს არის კოსმიური ჰიპერბოლის მიწაზე ხოლო, არამედ. ზოგი მათგანი გადავიდა “ვეფხისტყაოსნის”
მთვრალსა ჰგავდა. და, აი: “მოვიდა სიძე, გარ- ჩამოგდება და ღვთაებრივი სახე-ხატის ტლა- საგულისხმოა, რომ ეს ჩეულება, ანუ სა- (XIII საუკუნის დამდეგი) ტექსტში. ეგ ფაქტე-
დახდა, დღე ჰგავდა არ აღვსებისა”(რუსთველი, პოში ამოვლება. კონიექტურა საზოგადოდ მეტყველო ადათი, მოუმარჯვებია რუსთველ- ბი უფრო სახალისო საკითხავს ხდის ამბავს;
ვეფხისტყაოსანი, შანიძე-ბარამიძის გამოცემა, მიუღებელია და ამ შემთხვევაში - განსაკუთ- საც. პოემა “ვეფხისტყაოსანი” აგრძელებს მეორე მხრივ, ავტორის ენას აახლოებს სა-
თბილისი, 1966, გვ. 555). რებით! მეტყველების კულტურის ძველ ტრადიციებს ხალხო-სალაპარაკო ქართულთან, ანიჭებს
ეს პოეზიაა, სალექსო სტრიქონია და ყვე- როგორცა ვხედავთ, უზუსური მოვლენის და ყოველი სტროფის მეოთხე, დამამთავრებე- მას ხალხურობის იერს. კერძოდ, გამოყენე-
ლაფერი ვერ ჩაეტევა მასში, თანაც სიტყვა მართებულად გათვალისწინება ტექსტოლოგი- ლი, კადენციის წინ სვამს ამ სასიგნალო ფიგუ- ბულია ქართული ზღაპრის დასაწყისი ფორ-
“დღე” ავტორმა ტავტოლოგიის არიდების ური მკრეხელობისაგანაც დაგვიცავს. რას – “და”. მულა “იყო და არა იყო რა”. არაბეთის ამბავი
მიზნით მეორეჯერაც აღარ გაიმეორა, თორემ ახლა ვისაუბროთ იმის თაობაზე, თუ რად ამგვარი სასიგნალო დაგრძელება შაირისა სწორედ ასე იწყება “იყო არაბეთს. . . ” სხვა
პროზის ენაზე ტაეპი ასე გადმოვიდოდა: ემატება რუსთველის სტროფს მეოთხე, და- (თექვსმეტმარცვლიანი ლექსისა) ერთი სრუ- უზუსური ელემენტებია ადგა, ლახვარი, და,
დღე ჰგავდა არ აღვსებისა (დღესა). მამთავრებელი, ტაეპის წინ “ზედმეტი” სიტყვა ლი ხმოვნით კიდევ უფრო აძლიერებს საგან- მოდი, მომკალ და სხვები.არც ერთი მათგანი
ესე იგი, ისე საზეიმო დღე იდგა, რომ აღვ- “და”. გებო სასიგნალო ეფექტს. აქ “და” ორმხრივ არ შეიცავს უშუალო შინაარსს, რაც ამ სიტ-
სების (აღდგომის) დღესაც კი არა ჰგავდა! აღ- ძველ ქართულ ტექსტებში ბევრი აბზაცი ფუნქციას ასრულებს: ა) მსმენელს ყურის სა- ყვების პირდაპირი გაგებით იგულისხმება.
დგომის დღეზე უკეთესი რომ იყო, იმიტომ არა იწყება უცნაურად.მათ წინ უძღვის უცნაური შუალებით აგებინებს, რომ სტროფი სრულდე- “ადგა” არ გულისხმობს პიროვნების მართლა
ჰგავდა აღდგომის დღესო! კავშირი “და”.სინამდვილეში ეგ “და” სულაც ბა, რომ ამჟამად მკითხველი მოისმენს ერთი ფეხზე წამოდგომას: “ლახვარი” არასოდეს არ
ამრიგად, ინდოელნი ისე მხიარულობდნენ, არ ყოფილა კავშირი, რადგან ბევრგან ამ “და” პოეტური მონაკვეთის საბოლოო ფრაზას; ბ) გამოიყენება ომსა და შეტაკებაში; “მოდი” არა-
რომ ის დღე აღდგომის დღეზე უკეთესი გა- ბგერათკომპლექსის წინ არავითარი სიტყვა ან ხელნაწერის თვალით აღმქმელს კი მზერის სა- ვის ავალდებულებს სადმე მისვლას; “მომკალ”
მოდგა და ამიტომ აღარ ჰგავდა ჩვეულებრივი ტექსტი არ იგულისხმება. სხვათა შორის, ასე შუალებით აჩვენებს, რომ სტროფის სამი წინა- არ არის სიკვდილის მოწოდება, “და” არ არის
აღდგომის საზეიმო დღეს. სხვაგვარად, ჰგავ- უცნაურად იწყება პირველი ლიტერატურული რე ტაეპისაგან სიგრძით გამორჩეული მეოთ- კავშირი.იგი ერთგვარი სასიგნალო უზუსური
და აღდგომის დღეს, ოღონდ პლუსითო. ძეგლი “შუშანიკის წამება”. ხე ბწკარი საბოლოო, დასკვნითი კადენციაა, ელემენტია.
ასე რომ, სწორია, რუსთველის მხატვრუ- ამგვარი შემთხვევები შეინიშნება როგორც რომლის წარმოთქმისთანავე უნდა გაკეთდეს საგულისხმოა ერთი დაკვირვება:
ლი სტილის დასტურია და ქართულ ხალხურ სასულიერო, ისე საერო შინაარსის თხზულე- ხანგრძლივი ყოვნი, პაუზა. ეს აუწყებს მკითხ- თვით უზუსური ელემენტების მომარჯ-
თქმას (ცა ქუდად არ მიაჩნია და დედამიწა – ბებში. ველს, რომ ერთი აზრობრივ-ემოციურად და- ვების მიხედვითაც ე.წ. “ინდო-ხატაელთა ამ-
ქალამნად) სავსებით შეესაბამება ფიგურა: გაირკვა, რომ ეს “უცნაური” მოვლენა შე- მოუკიდებელი მონაკვეთი დასრულდა. ბავი”, რომელიც სადავო მონაკვეთია, რუსთ-
მოვიდა სიძე, გარდახდა, დღე ჰგვანდა არ დის “უზუსის” (სამეტყველო ადათის, წესის, მოვიყვანოთ სათანადო ნიმუში: ველის სტილში ჯდება.კერძოდ, ორი უზუსური
აღვსებისა. ჩვეულების) სფეროში და წარმოადგენს ძველი არდავიწყება მოყვრისა აროდეს მოგვცემს ელემენტი “მომკალ” და “ადგა” ერთნაირადაა
ყველაფერი ეს ვერ გაითვალისწინა აკად. სამეტყველო კულტურის ფორმას (თავდიშვი- ზიანსა; გამოყენებული ორივე ნაწილში.
კ. კეკელიძემ და ამ “ბუნდოვანი” ტაეპის გას- ლი მურმან, ერთი უზუსური მოვლენა და ძვე- ვჰგმობ კაცსა აუგიანსა, ცრუსა და ღალა- საკვანძო სიტყვები: უზუსი, მეტყველების
წორება ხელოვნური ხელყოფით (კონიექტუ- ლი სამეტყველო კულტურა, ჟურნ. “განათლე- ტიანსა. კულტურა, იყო, ადგა, ლახვარი, მოდი, მომ-
რით) სცადა. მან შემოგვთავაზა ვარიანტი, ბა”, №3, 2017, გვ 34). ვერ ვეცრუები, ვერ ვუზამ მას ხელმწიფე- კალ, და, ვეფხისტყაოსანი, ინდო-ხატაელთა
რომელსაც არც ერთი ხელნაწერი არ უჭერს ამგვარი მოვლენა შეინიშნება რუსულ ენა- სა მზიანსა, ამბავი.
26 ლიტერატურული მესხეთი ფოლკლორი 2018 წელი, სექტემბერი
ქება შოთას სხვა მონასტრებიც ააგო,

გაკუთხული და თლილია. თამარის საფლავი
შოთავ, ცისკარო დილისა,
ქართული მიწის შობილო, ააგო ციხე-ქალაქნიც თრიალეთს დიდსა საყდარში
ხალხისთვის მართლის მძებნელო, უწყლოს ადინა წყალია, თამარი ასაფლავია:
მგოსანთა მეფედ ხმობილო! სუყველანი გააკვირვა, მისებრი ქალი ერთგული
რა არის თამარ ქალია. ქართველებს არა გვყოლია.
მნათობთა გუნდში ადგილი ჩიტებმა იწყეს ჭიკჭიკი
ნაპოვარი გაქვს სწორისა, იმ დროს ცხოვრობდა უკვდავი სიმღერა თამარისაო.
მიწაზე რატომ გეძებენ, ჩვენ იმას ვიღან გვაჩვენებს
ჩვენი მელექსე შოთაო,
გნახონ ვარსკვლავთა შორისა! ის არის სამარესაო.
აჯობა სიბრძნით სუყველას,
მთელ ქვეყანაზე ნაქებო, მათ შეუყენა შფოთვაო,
მთქმელი ბასილ გოგოლაძე, სოფელი ბარალეთი, 70
ჭირში და ლხინში მხლებელო, წლის, ჩაიწერა გიორგი გოგოლაძემ 10.10.37 წ.
სიყვარულის და სიწმინდის იმათ შეუქმნეს ქვეყანას
მგზნებარედ მქადაგებელო. სახელოვანი ხანაო,
შოთას ვინ შეედრებოდა,
შორს რად გეძებოთ ნეტავი, ვინ იყო იმისთანაო. ახალ მესხეთზე
ხალხის გონების მფლობელი, –
ჩვენსავ გულებში ანთიხარ შენი ჭირიმე, მესხეთო,
ლამპარი ჩაუქრობელი! მაგ შენი მწვანე ველისა,
საამაყო ხარ ქართველის
ჩვენი ცხოვრების სარკე ხარ, აღმზრდელი რუსთაველისა.
სიმღერა მოგდევს ფრთოვანი
და ხარობს შენი სიბრძნითა შენ მრავალ წლობით ნატანჯო
ახალგაზრდაც და მხცოვანიც! დიდო ნაბრძოლო მტერისა,
გიდასტურებენ ნაშთები
შოთას სახელის ხსენება
ჩემთვის რარიგად ტკბილია, – ციხის ნანგრევნი ძველისა.
„ვეფხისტყაოსნის” აზრები
სხივნათლით შემოსილია. დღეს კი ხელახლა აყვავდი,
ვით გაზაფხულის ვარდია,
შენი ფრთიანი სტრიქონი გმირი მებრძოლნი, ვაჟკაცნი,
დედის რძესავით ტკბილია, – შენ გალავანად გარტყია.
მწკრივ-მწკრივად მოყოლებული
მიჯრითვე გაწყობილია. ყველა მეტყველებს ნაშთები
ჩვენი მამა და პაპისა
მისით შევიქენ მე კაცად, და რუსთაველმაც განაგრძო
თუმცა ვიყავი შავბედა დაწერა ვეფხის ტყავისა.
სანდალამ ლექსი წარმოსთქვას,
ამითი რა დაშავდება. თამარის ნაცხოვრები ხარ,
კლდეო ქალაქო, ვარძია,
ლხინში ზედმეტებს არა ვიქმნ, დღეს ამეტყველდი უსულო,
ჭირში არ ვიწყებ გოდებას, ძველთაგან დანამარხია.
რადგანაც სიბრძნე შოთასი
მაშინვე მომაგონდება.
ყველა ხალისით მუშაობს,
ყველას სიცოცხლე სწყურია
ავტორ-მთქმელი სანდალა რუსთაველის იუბილეს და ამისათვის ცხოვრება
1966 წელი შეგვექმნა საამურია.
ფილოსოფოსნი შემოკრბნენ, დღეს ჩვენი მტერი დამარცხდა,

ჩემო მესხეთო და მესხელებო! შენზე აქვთ დიდი ყრილობა, ახლა ქვეყანა ყვავისა
შენი სამშობლო აღმდგარა, ამ საამური ყოფისთვის
სიტყვას ვეძებ და ვერ ვპოვებ მე შენი შექებისასა, აღარ აწუხებს ჭრილობა. ვაშა, დიდება სტალინსა.
აღელვებულ ზღვას გამსგავსო თუ ციხეს ქაჯეთისასა, წალკოტად იქცა რუსთავი,
მთები ფრთებს გიგავს, ველი – მკერდს, მთის ლაღი კლდეკარი, კაპან-კორდები, ახალციხის რაიონის სოფელი აწყური, მთქმელი
არწივისასა, „ვეფხისტყაოსნის” ფესვებზე მოსე სოლომონის ძე ოქრომელიძე. ჩასწერა
პატარა მტკვარმა გიჯობა დიდ ნილოსს ეგვიპტისასა. წამოიზარდნენ ყლორტები. გ.გ. ასატუროვმა 1948 წლის 25 აგვისტოს.
ქ. თბილისი, ფოლკლორის ეროვნული ცენტრი
ღმერთი ქანდაკად გეწვია, მხატვრებად ფიროსმანები, ბერმუხავ, 800 წლისავ,
შეგქმნეს უზადო, უბიწო, ძვირფასი სათაყვანები, ჩვენო ბრძენო და მხცოვანო,
ღვაწლმოსილს ხოტბა გეკუთვნის, ჩვენგან მზეთა მნათობო, უჭკნობო, ოქროს სხივების მთოვარო.
არ დასანანები,
შენი ჭირიმე მთვარეო
შენმა გენიამ სამშობლო მრავალგზის გადაარჩინა,
მთელი სამყარო დაძებნონ, ვერ ნახონ შენისთანები. – სიბრძნე და ხმალი ქართველმა დიდებით გამოაჩინა.
(ურმული)
ღირსო ყოველთა მგოსანთა, ლექსებით საქებარითა, შენი ტკბილი ხმის ჟღერანი, მესხეთის გულში დნებოდა,
მრავალჯერ გულდასერილო ხმლებით, შენი ჭირიმე მთვარეო,
თამარს აქებდა მეფესა, სამშობლო ფეხზე დგებოდა,
თოხით და ბარითა,
უხვი ნაყოფის მომცემო მაღლა მთით, დაბლა ბარითა, „ვეფხისტყაოსნის” გენიით მუდამჟამს გვეცნაურები, გზა გამინათე მალეო,
დიდთა ქართველთა აკვანო სხვა შეგედრება შენ რითა. ვით დედო ზარის გუგუნი სამშობლოს ეხმაურები. ვარძიას მივალ დღეობას,
მაინც მივიდე ხვალეო;
ედემს ვამსგავსე ვარძია, თმოგვი, ასპინძის მთა-ველი, მოსჩქეფს რუსთველის გენია, სიტკბო-სიკეთის
მთოვარი,
ამოდი, ნუღარ გვიანობ,
აწმყო მახარებს, მომავალს გულით ვუმღერი და ველი,
სალამს გიძღვნიან მოძმენი – კახი, იმერი, ფშაველი, ხალხს მიაგებე სიკეთე, სიმართლე მუდამ იცოდი, ამოდი, გენაცვალეო,
შენად დიდებად გვეყოფა თმოგველი და რუსთაველი. შენ გწვავდა ინკვიზიცია, მაგრამ არასდროს იწვოდი. რატომ სინათლეს არ მოჰფენ
ამ ჩვენსა არემარესა,
საუკუნეებს ხვდებოდნენ ციხენი – პირის ბანითა, საუკუნეებს რვაასი ვით ცეცხლი მოეკიდება, სიბნელე მოგვაშორევი,
მესხი მტრებს მტრულად, პირქუშად, დაე, იქუხოს რუსთველმა, ივერთა გულის დიდებამ. ნაღველს ნუ გვასმევ მწარესა,
მოყვრებს – ქორწილის ბანითა, დღეს გეგებება მსოფლიო, ზურმუხტით გადაბურული,
ავსა და კარგსა ზიარად მიწური ერდო-ბანითა, ალალო ჩემო ხარებო,
შენა ხარ ძმობის სიმბოლო და ბრძენთა დიდი ქურუმი.
„ვეფხისტყაოსანს” ატანდნენ პატარძლებს კიდობანითა. მე თქვენს ქედს ვენაცვალები,
შენა ხარ ხალხთა მნათობი, ბრძნული აზრების მისანი, ვარძიას მივალ დღეობას,
დღეს არ დაგითმოს მესხელმა ჭაშნიკი დაულეველი, საწუთროს მუდამ აღავსებს შენი სხივების ისარი. ურმით მიმიდის ქალები.
მოგეწონება, დაჯდება, დალოცავ, დაულევ, ელი, შენია დიდი საუნჯე, ხალხის აზრი და მიზანი,
ყოველმხრით მოდის სიკეთე, სიუხვე დაულეველი, იბრწყინე მრავალჟამიერ, ვითა ვარსკვლავნი ცისანი.
ადიდოს მისი ბარაქა, უშრეტი და ულეველი.
ვარძია ვნახე
მამაცსა შვენის – მხნეობით ეფერებოდეს ყანასა, ბრძენი მესხეთი მასპინძლობს დიდებულ
ვით დასტაქარი ვენახში მარჯვედ ხმარობდეს დანასა, ქართულ ზნეობით,
მტერსაც დავხვდებით, მოყვასსაც, ვარძია ვნახე ლამაზი,
მამული შვილად მოუხმობს, მდინარე ეტყვის ნანასა,
სამშობლო ქებას შეჰკადრებს ვაჟკაცსა ამისთანასა. რუსთველის პირიმზეობით. თამარის გამოჭრილია,
სხვა მონასტრებიც ააგო,
არ ვარგა კაცი ლაქლაქა, პირგახეული, ყიალა, ავტორ-მთქმელი სერგო ბერიძე, გაკუთხული და თლილია.
მოშურნე, ფლიდი, გულცივი, უსაქმური და ტიალა, 1966 წელი ააგო ციხე-ქალაქნიც
არმად შეერგოს უმსგავსოს პური, მარილი, ფიალა, უწყლოს ადინა წყალია,
ორგული კაცობრიობის ცხოვრებამ გაატიალა. შვიდი წლის ქალი თამარი სუყველანი გააკვირვა,
სჯობს წყალი შესვა ანკარა თუ ღვინო, არის გმობილი, რა არის თამარ ქალია.
შვიდი წლის ქალი თამარი
ნამუსი გქონდეს სპეტაკი, სინდისი – გამოწრთობილი, იმ დროს ცხოვრობდა უკვდავი
მეფედ თქვეს, დედოფალია,
უფროსი დედად იწამო, უმცროსი იყოს დობილი, ჩვენი მელექსე შოთაო,
ირჩიოს ერთხელ სიკვდილი, რაკი ერთხელ ხარ შობილი. ზღვის პირზე შევიყარენით,
შეგვექნა საომარია! აჯობა სიბრძნით სუყველას,
ავტორ-მთქმელი შალვა ჩიტაძე, ახალციხე, ზღვასა გადაჰკრა ჩიქილა, მათ შეუყენა შფოთვაო,
1966 წელი გადააქანნა წყალნია, იმათ შეუქმნეს ქვეყანას
შუა ზღვას ჩადგა ნიშანი, სახელოვანი ხანაო,
არ გამოსცილდეს ცხვარია!
შიგ ააშენა სიონი, შოთას ვინ შეედრებოდა,
ვარძია ვნახე დაადგა ოქროს ჯვარია, ვინ იყო იმისთანაო.
სახელი თამარ მეფისა
ზედ დააწერა გვარია, მთქმელი როსტომ წინწკალაძე, 82 წლის, სოფელ
ვარძია ვნახე ლამაზი, ურჯულოსი და თათრისა მურჯახეთი, ჩაიწერა გიორგი გოგოლაძემ
თამარის გამოჭრილია, ყველას სარწმუნო არია. 1936 წლის 7 მარტს
სადღეისო თემაზე
ოდითგანვე ქართველებს სამშობ- პროცესში. და, ჯობდა კონკრეტულად გვეფიქრა, და გულშემატკივარ პიროვნებებს ვნახეთ თუ როგორი პატრიოტული
ლოს სიყვარული, ანუ პატრიოტიზმი რა ვითარებაა ამ მხრივ ჩვენს რას ვაკეთებთ, როგორ ვზრუნავთ, სამშობლოს მოღალატის, გამყიდვე- მუხტით თანაუგრძნობდნენ გულშე-
ასულდგმულებდა და სიცოცხლეს ქვეყანაში და, კონკრეტულად, ბორ- თითოეული ჩვენთაგანი ჩვენი უბნის- ლის, ჩარეცხილის, რუსეთის აგენტის, მატკივრები თავიანთ სახელმწიფოს
სწირავდნენ მის გადასარჩენად. მარ- ჯომის ხეობაში. ვგრძნობთ თუ არა თვის, სოფლისთვის, ქალაქისთვის უნიათოს სახელს არქმევენ. ბრბოს გუნდებს, როგორ ერთხმაში მღეროდ-
ტო ჩვენი მირონცხებული მეფეების ინტელიგენციის როლს სამშობლოს და, ბოლოს, სამშობლოსათვის. თუ ინსტიქტი მძლავრობს და სამშობლოს ნენ საყვარელი სამშობლოს ჰიმნს
გმირობის და თავგანწირვის ჩამოთ- საკეთილდღეო ბრძოლაში? პატრიოტი ხარ, ეს უნდა იყოს მთავა- საკეთილდღეო საქმეებისთვის კი (ჩვენში კი ორსტროფიანი ჰიმნიც
ვლაც იკმარებდა იმისთვის, რომ თუ გულახდილები და გულწ- რი განმსაზღვრელი ჩვენი ყოველდ- არაა შემართული, არამედ ხელისუფ- არ ვიცით ბოლომდე). ხორვატიელმა
თვალნათლივ გვეჩვენებინა თუ რა რფელები ვიქნებით, ვიტყვი, რომ, ღიური საქმიანობისათვის. ლებაში მოსასვლელად იბრძვის. ფეხბურთელებმა ნამდვილად გამოავ-
სასწაულებს ახდენდნენ ისინი სამ- სამწუხაროდ, დღეს ჩვენში, ნაღდი „მხოლოდ უვიცობა, უკულტურო- არ ვიცი, რა სახელი მოვუძებნო ლინეს სამშობლოს სიყვარული და
შობლოსათვის. ქვეყნის წინაშე მეფე- ინტელიგენციის როლი საზოგადოებ- ბა, თავის თავზე დიდი წარმოდგენა „გირჩის” ლიდერის ზურაბ ჯაფარი- პატრიოტიზმი. თურმე, ხორვატიაში,
თა თავდადება ერმა და მართლმადი- რივ ცხოვრებაში არ იგრძნობა. დღეს და სიზარმაცეა ჩვენი შეურიგებელი ძის ქმედებას, რომელმაც საკონს- უცხოელებზე მიწა არ იყიდება და
დებლურმა ეკლესიამ ღირსეულად არც რესპუბლიკაში და არც ჩვენს და დამაბრკოლებელი მტერი ცოდნი- ტიტუციო სასამართლოში სარჩელი ჩვენსავით მცირერიცხოვანი ერი ერ-
შეაფასა და არაერთი მათგანი წმინ- ხეობაში სამოქალაქო საზოგადოება საკენ მიმავალ ფართო შარაგზაზე”, შეიტანა პარლამენტის წინააღმდეგ, თმუშტადაა შეკრული და სასწაულებს
დანად შერაცხა. ვერ ჩამოყალიბდა, ამიტომაცაა, რომ, – წერდა ერის დიდი განმანათლებე- – გინდათ თუ არა, მარიხუანას ლე- ახდენს ქვეყნის განვითარების ყველა
სამშობლოს ბედნიერებისათვის ზოგადად, სახელმწიფო მმართვე- ლი იაკობ გოგებაშვილი და როცა ამ გალიზაცია და დეკრიმინალიზაცია სფეროში. ფეხბურთელებმა ჯილდოდ
მებრძოლი და თავგანწირული ადა- ლობას უჭირს ქვეყნის მართვა, უჩი- სტრიქონებს კითხულობ, ალბათ, გა- დააკანონეთ და ადამიანებს თავისუფ- მიღებული მილიონები ღარიბ თანამე-
მიანები არასდროს მოკლებია ჩვენს ნო ნაწილი ყოველმხრივ ცდილობს, ოცებულები რჩებით, რესპუბლიკური ლება მიანიჭეთ, როგორც უნდა ისე მამულეებს დაურიგეს.
ბედკრულ საქართველოს. ყველა ეპო- დააკნინოს ნაღდი ინტელიგენციის პარტიის ყოფილი თავმჯდომარის, მოიქცნენო. „ელიტურმა” მოსამართ- ჩვენთან როგორაა საქმე ამ კუთ-
ქაში იყვნენ ერის სახელოვანი შვილე- როლი საზოგადოებრივ ცხოვრება- პარლამენტის ყოფილი სპიკერის ბა- ლეთა კორპუსმა ჯაფარიძეს მხარი ხით? ჩვენ, მართლაც, კურიოზების
ბი, რომლებიც ერთგულად იდგნენ ში, ათასნაირი ეპითეტებით ამკობს ტონ დავით უსუფაშვილის ნათქვამით: დაუჭირა და დაადგინა, – მარიხუანა ქვეყანაში ვცხოვრობთ. ყველა სფე-
მამულის, – საყვარელი სამშობლოს მის ღირსებას და დამსახურებას, – „ჩვენ ჩვენს შვილებს არ ვეუბნებით, „უმტკივნეულოა” და რამდენიც გინ- როში მოგვიმრავლდნენ ექსპერტები,
დამცველებად. გონიერი, მოაზროვ- ხან „ჩარეცხილებია”, ხან „კრემლის რომ შენ, ჩემო შვილო, დაიბადე და გა- დათ, მოწიეთო. არადა, მედიცინის პოლიტოლოგები, სოციოლოგები,
ნე, შემოქმედი, იდეების ერთგული, აგენტები”, მოითხოვენ ჭეშმარიტი გაჩინეთ იმისათვის, რომ სამშობლოს მუშაკები, ექსპერტები და სწავლული ფსიქოლოგები, წინასწარმეტყველე-
პატიოსანი და მოუსყიდველი პიროვ- ინტელიგენტებისაგან ქვეყნის გაწ- გმირად უნდა შეეწირო. მე ამას არ ადამიანები ხმამაღლა ამბობენ, მარი- ბი, პოლიტიკოსები, ელგებეტეს მიმ-
ნებები ალამაზებდნენ და ამკობდნენ მენდას, რათა გზა გაითავისუფლონ ვეუბნები შვილებს. მე ვეუბნები, რომ, ხუანა ჩვეულებრივი ნარკოტიკიაო! დევრები, გეები, ნარკომომხმარებ-
ესაა ქართული
ქვეყნის, ერის იმიჯს, ზრუნავდნენ
სამშობლოს მომავლისათვის. ღვაწლ-
მოსილ მამულიშვილთა შორის აუცი-
ლებლად უნდა დავასახელოთ „ერის
მამად” აღიარებული ილია ჭავჭავა-
ძე, ვაჟა-ფშაველა, აკაკი წერეთელი,
იაკობ გოგებაშვილი, სარაჯიშვილი,
პატრიოტიზმი?!
ივანე ჯავახიშვილი, ექვთიმე თაყაიშ-
ვილი და ვინ მოსთვლის სახელოვან
მამულიშვილებს, მეცნიერებს, მწერ-
ლებს, მსახიობებს, რეჟისორებს,
კომპოზიტორებს, რიგით ადამიანებს,
რომლებმაც თავიანთი ცოდნა, გა-
მოცდილება, ინტელექტი და შემოქმე-
დება სამშობლოს წინსვლას და ერის მოდით ახლა და, თქვენ განსა- ლები და ა.შ. სამაგიეროდ აღარ ჩანს
კეთილდღეობას შესწირეს. ჯეთ, ძვირფასო მკითხველო, „გირჩის” ინტელიგენცია, ვისაც ნამდვილად
ეს მცირედი შესავალი იმიტომ მეთაური, რომელმაც სამი უმაღლესი მოეკითხება სამშობლოს სიყვარული
დაგვჭირდა, რომ მკითხველს კიდევ სასწავლებელი დაამთავრა და ინტე- და გონივრული რჩევა. თბილისი ალ-
ერთხელ შევახსენოთ წარსული და ლექტუალია, შეიძლება ჩაითვალოს ბათ მალე უცხოტომელთა ქალაქად
იმაზეც ვთქვათ, თუ რა პროცესები ინტელიგენტად?! იგი ჩვეულებრივი გადაიქცევა, თურმე ბინების 70%-ს
მიმდინარეობს საზოგადოებაში, რო- მედროვე პიროვნებაა და იმის ცდა- ირანელები და არაბები ყიდულობენ.
გორ ვითარდება ახალგაზრდობა, ჩვე- შია, როგორმე არჩევნებში 300 000 ქართველთა დემოგრაფიულ, კატას-
ნი ქვეყნის ხვალინდელი მომავალი, ნარკომანმა მხარი დაუჭიროს და ხე- ტროფულ ვითარებაზე ადრეც ვწერ-
როგორი იქნება ჩვენი ბედკრული სამ- ლისუფლებაში მოვიდეს ან პარლამენ- დი.
შობლო XXI საუკუნის ბოლოს, გაუძ- ტში დეპუტატის მანდატი მოიპოვოს, ამას წინათ სოციალურ ქსელ-
ლებს თუ არა სრულიად საქართველო რა სიკეთეს მოუტანს ასეთი „სახელ- ში ამოვიკითხე” „მაჩვენეთ თუნდაც
მსოფლიოში მიმდინარე გლობალიზა- მწიფო მოღვაწე” ქვეყანას? ცხადია, ერთი მინისტრი, დეპუტატი, პარტი-
ციის პროცესებს. არანაირს! ასეთი პიროვნებისათვის ული თუ საჯარო მუშაკი, რომელ-
ჩემი ღრმა რწმენით, სწორედ საქართველოს სიყვარული, მომავალი საც თავისი ნიჭი, სიცოცხლე, უნარი
ინტელიგენციამ, საზოგადოების მო- და განვითარება, ანუ პატრიოტიზმი, ზვარაკად მიაქვს სამშობლოს სამსხ-
წინავე ნაწილმა უნდა თქვას გადამწ- ფუჭი სიტყვებია. გთხოვთ ასეთებს ვერპლოზე, თავის სამსახურეობრივ
ყვეტი სიტყვა სამშობლოს გადასარ- არ დაუჯეროთ! მოვალეობას ასრულებს კეთილსინ-
ჩენად. წერილის დასაწყისში აღვნიშნე, დისიერად, უარს ამბობს უზარმაზარ
და აი, სათქმელს მივადექით. ვინ თანდათანობით ქართველები კარ- ხელფასებზე, კიდევ უფრო მეტ პრე-
შეიძლება ჩაითვალოს ინტელიგენ- გავენ სამშობლოს სიყვარულს, პატ- მიაზე, ვკითხავ, თუ იმყოფინებს 180
ტად? რიოტულ სულისკვეთებას, უფრო ლარს თვიდან თვემდე და თუ დადე-
ინტელიგენტი ინტელიგენციის ხელისუფლების სათავეებისაკენ, შვილო, თქვენ დაიბადეთ, შეიქმენით მეტიც, არ უფრთხილდებიან სამშობ- ბით პასუხს გამცემს, ძეგლს დავუდ-
შემადგენელი პიროვნებაა, რომე- ქვეყანაში დაამკვიდრონ ქაოსი და და გაჩნდით ამ ქვეყანაზე, იყო თავი- ლოს ღირსებას, მის სახელს, რომლი- გამ”.
ლიც გამოირჩევა გონიერებით, აზ- განუკითხაობა „თავისუფლების”, „და- სუფალი და ბედნიერნი”. თაც ასე ვამაყობდით ათეული წლე- სამწუხაროდ, ქართველებს (უმ-
როვნებით, შემოქმედებით, პრინცი- მოუკიდებლობის” და „ჯოს”, „ჯოს” სამწუხაროა, რომ კაცი, რომე- ბის წინათ. რავლესობას) სამშობლო მხოლოდ
პულობით, იდეების ერთგულებით, ძახილით, აქციებით, სამშობლოს ლიც საკუთარ შვილებს არ ასწავლის ვიცი კვლავ მომთხოვთ კონკრე- სადღეგრძელოებში გვიყვარს. შე-
პატიოსნებით, მოუსყიდველობით. სიყვარული მეათე ხარისხში გადაიყ- სამშობლოსათვის თავდადებას და ტულ მაგალითებს. გახსენებთ, რას წერდა ვაჟა-ფშავე-
საზოგადოებაში სარგებლობს დამ- ვანონ, კიდევ უფრო მოამრავლონ მის სიყვარულს, წერილს უგზავნის ასეულობით ქართველი საზღ- ლა „ღმერთო, ქართველს ქართველი
სახურებული ავტორიტეტით. სამწუ- ნარკომანები (თითქოს გვაკლდეს ამ ქვეყნის პრეზიდენტს და „სამშობლოს ვარგარეთის ქვეყნებში გადაიხვეწა შეაყვარე და ორივეს – საქართველო”.
ხაროდ, ნებისმიერი ინტელექტუალი კატეგორიის ადამიანები, მსოფლიოში გადასარჩენად” გაერთიანებისაკენ სამუშაოს საძებნელად, ლუკმა-პურის მიმოიხედეთ და დარწმუნებით,
არ არის ინტელიგენტი, ამის კლასი- მესამე ადგილზე ვართ და 300 ათასი მოუწოდებს კაცს, რომელსაც ქართ- საშოვნელად, ოჯახების, შვილების 30 წელიწადში რამდენი რამ დავკარ-
კური მაგალითია, რომ იტყვიან, ნაწ- ნარკომანი დღეს მოითხოვს ნარკო- ველი ერი დებილებად და გონებაჩ- გადასარჩენად. ძნელია უცხო ქვეყა- გეთ ტერიტორიებთან ერთად, ქვეყ-
ვიმარზე სოკოებივით მომრავლებულ ტიკების დეკრიმინალიზაციას და ლე- ლუნგებად მიაჩნია, უფრო მეტი მკრე- ნაში ცხოვრების აწყობა, დამკვიდ- ნის სიმდიდრე ჯართად გავიტანეთ
პოლიტიკურ პარტიებში მოკალათე- გალიზაციას). ფართო გზა გაუხსნან ხელობა შეუძლებელია წარმოიდგინო, რება. გახსოვთ „დათა თუთაშხიაში” თურქეთში. დღე არ გავა, საგანგაშო
ბული ინტელექტუალური პიროვნე- პროსტიტუტკების და გეების, სხვა მაშინ, როცა ქვეყნის მართვის უმაღ- მამა რომ შვილებს ესაუბრება, – შენს ცნობა არ შევიტყოთ მკვლელობის,
ბების საქმიანობა („გირჩი”, „ნაცმოძ- აღვირასხსნილ ცხოვრებას. ახალგაზ- ლეს საფეხურზე მყოფი ადამიანები ქვეყანაში შენი ოჯახის ღირსეული ხანძრის, ავარიისა და სხვათა შესახებ.
რაობა”, „ევროპული საქართველო”, რდობას დაავიწყონ ერის წარსული, ასე მსჯელობენ. დამცველი უნდა იყო, ხოლო სხვა ქვე- თვალი, ყური, გონება მიეჩვია ქვეყნის
„რესპუბლიკური პარტია” და სხვები), ტრადიციები, მემკვიდრეობითობა, ცოტა ხნის წინათ, თბილისში, ყანაში შენი სამშობლოს დესპანობა ნგრევის ფაქტებს და ეპიზოდებს.
რომლებიც, ერთი შეხედვით, სამშობ- მართლმადიდებლური წეს-ჩვეულებე- ღამის კლუბების მხარდამჭერთა გა- გევალებაო. ახალი საქართველოს ასაშენებლად
ლოს მომავლის გულდათუთქული ბი, სარწმუნეოებისადმი უპირველესი მომსვლელების დედააზრი მოკლედ მრავალი ქართველი თავისი კე- არაერთი ხელისუფლება გამოვცვა-
გულშემატკივრები არიან, მაგრამ, სიყვარული, სულიერების, ზნეობისა შეიძლება ასე ჩამოყალიბდეს, – ჩვენ, თილსინდისიერი შრომით და ქცევით ლეთ, მაგრამ წინსვლა არ იგრძნობა...
სინამდვილეში, რევანშისტული ფსი- და პატრიოტიული გრძნობებისადმი ახალგაზრდები, თავისუფალ მოქალა- ნამდვილად ითვლება საქართველოს ჩვენ ის ერი ვართ, ვისაც უყ-
ქოლოგიით, ხელისუფლებაში მოსვ- პატივისცემა. ქეებად დავიბადეთ და რასაც გვინდა ღირსეულ პატრიოტად, სოციალუ- ვარს დიდი ხმაური, ჩვენ შეგვიძლია
ლის სულისკვეთებით არიან განმსჭ- ახლა ხშირად გაიგონებთ, ახალ- იმას გავაკეთებთ და როგორც გვინ- რი ქსელები სავსეა სამშობლოზე ხმამაღლა ვიმღეროთ „სამშობლოს
ვალულნი. ისინი ავანტიურისტული გაზრდობა გაირყვნაო, საზოგადო- და ისე ვიცხოვრებთ. ჩემი თავი და მონატრებული ადამიანების წერი- ვერავინ წაგვართმევს”-ო, გახსოვთ,
აზროვნების ადამიანები არიან, ამას- ებამ დაკარგა უფროს-უმცროსო- სიცოცხლე მე მეკუთვნის, თუ მინდა ლებით, მაგრამ პატრიოტებს ვერ გვმოძღვრავდნენ, თავისუფლები და
თან საქართველოს ხვალინდელი დღე ბისადმი პატივისცემაო. ალბათ, ამ ნარკოტიკს მოვწევ და თუ მინდა, უწოდებ იმ ადამიანებს, რომლებმაც დამოუკიდებლები ვიყოთ და „ბორ-
ჩირადაც არ უღირთ. ეს ჭეშმარიტება თვისებების უგულებელყოფის გამო ჰომოსექსუალებს დავუმეგობრდები, ქურდობა-მამაძაღლობით შეირცხ- ჯომი” და ჩაი გადაგვარჩენსო, არადა,
მათ განვლილ წლებში თვალნათლივ ამბობდა ზვიად გამსახურდია : „თუ ჩემს სიცოცხლეს როგორც მინდა ისე ვინეს თავი და შეარცხვინეს საქარ- სამშობლო დიდი ხანია უკვე წართ-
დაამტკიცეს და მკითხველებს არ გა- გსურს ერი, ან ადამიანი გახრწნა და მოვიხმარო და ა.შ. თველო, ევროპის ქვეყნების ციხე- მეულია, „ბორჯომი” უცხოელებზეა
დავღლი პარტიების ლიდერთა „საგმი- გადააგვარო, მას არა მარტო უნდა ამ ადამიანებს ავიწყდებათ, რომ ები სავსეა უღირსი ქართველებით. გაყიდული, ხოლო ჩაი საერთოდ აღარ
რო” საქმეებით. დაავიწყო წარსული, არამედ უნდა ამ ქვეყანაზე ნებისმიერის სიცოცხლე ალბათ, ამიტომ წერდა ცნობილი გვაქვს.
საყოველთაოდ ცნობილი ფაქტია, გაუყალბო კიდეც იგი, თავისი ჭეშმა- ღმერთს და სამშობლოს ეკუთვნის და ფილოსოფოსი კანტი: „ყველაზე ქართველებს აღარ შეგვიძლია
ყველა ქვეყანაში, ინტელიგენციას, რიტი გმირები ბოროტმოქმედებად მისი ერთგული შვილი უნდა იყოს, მის დიდი უბედურება აღვირახსნილი საქმე ვაკეთოთ პომპეზურობის გა-
ანუ საზოგადოების მოწინავე ნაწილს, და უნიათო კაცუნებად უნდა დაუსა- სამსახურს უნდა შეალიოს საკუთარი თავისუფლებაა”-ო. დიდი განმა- რეშე, ჩვენ გვიყვარს ჩურჩული ყვი-
უდიდესი გავლენა შეუძლია მოახდი- ხო, მედროვენი და მოღალატეები კი სიცოცხლე. ნათლებელი ვ. ბერკი წერდა: „ადა- რილით, ეგებ ასეცაა ჩვენი დაცემის
ნოს ქვეყნის განვითარებაზე, გონივ- – გმირებად”. თავისუფლება არ ნიშნავს, თავგა- მიანებს ზუსტად იმ ზომით აქვთ და გადაგვარების ერთ-ერთი მიზეზ-
რული რჩევა მისცეს ხელისუფლებას. პატრიოტიზმზე, ანუ სამშობლოს სულობას და არც დემოკრატია უნდა უფლება მოქალაქეობრივ თავისუფ- თაგანი.
ამიტომაცაა, რომ ბევრ სახელმწიფო- ერთგულ სიყვარულზე და თავდადე- გადავზარდოთ დემაგოგიაში. სამწუ- ლებაზე, რამდენადაც მზად არიან, გახსოვთ, ილიას უკვდავი ლექ-
ში ხელისუფლება ღირსეულად აფა- ბაზე საუბარი მეტად საძნელო საქმეა, ხაროდ, ამ ჭეშმარიტებას ადამიანე- თავიანთ ლტოლვებს მორალის სი-შეგონება „ბედნიერი ერი”, თუ
სებს ინტელიგენციის ღვაწლს და რადგან სიტყვასა და საქმეს შორის ბი ივიწყებენ და ხშირად, როგორც ბორკილები დაადონო”, ხოლო არის- დაგავიწყდათ კიდევ ერთხელ შეგახ-
ყოველმხრივ ცდილობს შექმნას ინტე- ზღვარი დიდია. თვითონ განსაჯეთ, იტყვიან, „მოუკრეფავში” გადადიან, ტოტელე ამბობდა – „ნებისმიერი სენებთ.
ლიგენტთა ერთობა, ანუ სამოქალაქო ხშირად „ჩვენობით” საუბარი მოგვ- მათთვის სამშობლო, დედაეკლე- საზოგადოებისათვის შესაბამისი
საზოგადოება, რომელიც გვერდში წონს, არადა „მეთი” საუბარი ჯობია. სია, ზნეობა, სულიერება, წარსულის განათლება უპირველესი ამოცანაა”. ვალერიან ლომიძე,
დაუდგება ხელისუფლებას და ერთ- არცთუ იშვიათად წარსულით ვამა- ტრადიციები და უფროს-უმცროსობა რუსეთში ერთი თვე მიმდი- გაზეთ „ბორჯომის” რედაქტორი,
გული, მოუსყიდველი რჩევებით დაეხ- ყობთ, (ეს ხშირად მაშინ გვემართება, დევალვირებულია. ნამდვილ ინტელი- ნარეობდა მსოფლიო პირველობა საქართველოს დამსახურებული
მარება ქვეყანის აღმშენებლობის როცა სუფრასთან ვიმყოფებით), არა- გენციას, საზოგადოების მოაზროვნე ფეხბურთში. ყველამ თვალნათლივ ჟურნალისტი
როგორ იქმნებოდა გიორგი ლეონიძის

პოემა “ბავშვობა და ყრმობა””
მოეხვია ცეცხლის რგოლად...” ტახტზე უფლებების გამოყენებამ, რუსეთს
გიორგი ქავთარაძე ლექსის ზემო მოყვანილი სტრიქონი, ” საშუალება მისცა, თავისი შანტაჟის ქვეშ მოექ-
საქართველო წინ გაიდო აზიისკენ გზად და ცია ერეკლე მეორე, იმავე ტახტზე მისი უფლე-
ხიდად...” აშკარად ავლენს პოეტის ინტერესს ბების ვითომდა არალეგიტიმურობის მომიზე-
ერთხელ, ჯერ კიდევ სკოლის მოწაფეობის
გეოპოლიტიკის მიმართ და ეს სავსებით ესა- ზებით და ამ უფლებების ლეგიტიმაციისათვის
დროს, მკითხა: ჩემი პოემა „სამგორი” თუ წაგი-
დაგება მეორე მსოფლიო ომის წინა პერიოდში შესძლო მისგან გეორგიევსკის ტრაქტატზე
კითხავსო. მივუგე: მთლიანად არა, გული ვერ
არსებულ განწყობილებებს. ხელმოწერა გამოეძალა, რაც, როგორც ვი-
დავუდე, ძნელი წასაკითხია, ერთფეროვანი
არც გეოპოლიტიკით პოეტის დაინტერე- ცით, გახდა ორიათასწლოვანი ქართული სამე-
მეჩვენა-თქო. მიპასუხა: შენ ჯერ ვერ ხვდები,
სება იყო შემთხვევითი. ჯერ კიდევ 1920 წლის ფოს დასასრულის დასაწყისი.
რა არის „სამგორიო”, როცა გაიზრდები, მაშინ
გაზეთ „ნაციონალისტში” (№20) გამოქვეყნე- მაგრამ რას უნდა ნიშნავდეს ლეონიძი-
წაიკითხე და მიხვდებიო.
ბულ წერილში „ვახტანგ მეექვსე”, ლეონიძე სეული სიტყვები საქართველოს პოლიტიკის
გავიდა ნახევარი საუკუნე, წავიკითხე და
18 საუკუნის ადრეული პერიოდის შესახებ „დუელის” შესახებ საქართველოს გეოგრა-
ეჭვი გამიჩნდა: ხომ არ იყო „სტალინის ბავშვო-
წერდა, რომ „ამ საუკუნის დრამაში მრავალი ფიასთან? თუ რა უნდა ყოფილიყო, ლეონი-
ბა და ყრმობის” მნიშვნელოვანი ნაწილი „ვახ-
საშინელი აკტია, მაგრამ ყველაზე ის აკტია ძის აზრით, იმდროინდელი საქართველოს
ტანგ გორგასლის ცხოვრებად” ჩაფიქრებული
სისხლეური, რომელსაც ეწოდება: „საქართ- პოლიტიკა, ნათელი ხდება იმავე წერილიდან.
პოემის ნამსხვრევები? გიორგი ლეონიძე შვილიშვილთან –
ველოს პოლიტიკის დუელი საქართველოს ავტორი გვამცნობს: „ამ დროს ჩვენი სარდლე-
სიტყვა „ნამსხვრევებს” იმიტომ ვხმარობ, გიორგი ქავთარაძესთან ერთად
გეოგრაფიასთან”. წერილიდან ვგებულობთ, ბი ატაცებულნი იყვნენ ეკლესიური შთაგონე-
რომ 1948 წლის გაზეთ „კომუნისტში” გამოქ-
რომ ავტორს მხედველობაში აქვს საქართვე- ბით, ხოლო ვეზირები იამბიკოებს სწერდნენ.
ვეყნდა წერილი „სიმბოლიზმის ნამსხრევები”, მკერდით
ლოს სტრატეგიული, პოლიტიკური და ეკონო- სამეფო პოლიტიკაში კი, როგორც იტყვის
რომელშიც წინა, 1947 წელს გამოქვეყნებული დარაჯად ვდგავართ კავკასიონზე,
მიკური მნიშვნელობის გამო პეტრე პირველის სოლომონ ლეონიძე: „ჯვარი იყოს კიპტრის
ისტორიული პოემა „სამგორი” და მისი ავტო- ამდენ ველური ტომების გვერდით!”
დროინდელი რუსეთის სწრაფვა ჩვენი ქვეყნის საფუძველი”. ამიტომ არ არის გასაკვირი, რომ
რიც კრიტიკის ქარ-ცეცხლში იყო გატარებუ- აშკარაა, რომ პოეტის აზრით, საქართვე-
დასაუფლებლად, რაც შავი ზღვის აუზისა და დიდი ერთმორწმუნე ქვეყნისაგან მომდინარე
ლი. არადა, მოგებული ომის შემდეგ, თითქოს ლოს გეოგრაფიული მდებარეობის ძირითა-
სპარსეთ-ინდოეთისაკენ მიმავალი სავაჭრო საფრთხე იმ დროინდელი საქართველოს პო-
შედარებით უფრო ტოლერანტული გარემო დი, პოლიტიკურად განმსაზღვრელი ნიშანი
გზის ხელში ჩაგდების ტოლფასი იყო. გარდა ლიტიკური კურსის განმსაზღვრელ პირებს
უნდა შექმნილიყო; თუმცა, ისიც გასათვალის- კავკასიონის გადასასვლელების შეკვრის, ანუ
ამისა, საკუთრივ გეოპოლიტიკური თვალთა- ვერ დაენახათ.
წინელია, რომ სწორედ ამ დროს ჰქონდა ადგი- დაცვის საჭიროება ყოფილა ჩრდილოეთი-
ხედვითაც რუსეთისათვის დაუშვებელი იქნე- თუ რას წარმოადგენდა იმდროინდელი სა-
ლი საბჭოთა იმპერიაში მორიგ „ლაშქრობას” დან შემოჭრილი ველური ტომებისაგან და
ბოდა კავკასიონის ქედის გადაღმა დამოუკი- ქართველოს პოლიტიკური აზროვნების დონე,
ფორმალიზმის წინააღმდეგ. ამ ფუნქციის გაუთვალისწინებლობის შემთ-
დებელი და ძლიერი სახელწიფოს არსებობა, კარგად აქვს გადმოცემული გასული საუკუ-
ვფიქრობ, რომ მოახლოებულმა, გარდა- ხვევაში, მე-18 საუკუნის საქართველოს პო-
თუნდაც იგი მისი ერთმორწმუნე და მოკავში- ნის პირველი ნახევრის ცნობილ ქართველ პო-
უვალმა საფრთხემ (რისი შეგრძნების უნარი, ლიტიკა, წინააღმდეგობაში, ანუ მისი თქმით,
რე ყოფილიყო. ეს უნდა იყოს ძირითადი მიზე- ლიტიკოსს ზურაბ ავალიშვილს. იგი მართებუ-
საჭიროების დროს, საქართველოში ყოველ- „დუელში” მოდიოდა საქართველოს გეოგრა-
ზი იმისა, რომ ყოველგვარი „მოკავშირეობა” ლად შენიშნავს, რომ XVIII საუკუნის ქართული
თვის იყო ხოლმე და დღესაც არის!) აიძულა ფიასთან.
პოეტი „დაემსხვრია” თავისი ოცნება – შეექმ- ჩემი დაკვირვების სისწორეს უნდა მოწ-
ნა საქართველოს ისტორიის პოეტური ვერ- მობდეს გიორგი ლეონიძის მეორე წერილი,
სია (ამის შესახებ თვით უთქვამს), – და ამით „ჩაბნელებული არმაზი”, დაწერილი პირველ
გადაერჩინა სიცოცხლეც და თავისი შემოქ- წერილზე უფრო ადრე, 1917 წელს წმ.ანტონის
მედებაც. ეს უნდა მომხდარიყო 1933 წელს, მონასტერში ყოფნისას („საქართველო” 216-
ამაზე თითქოს მიგვანიშნებს ერთსა და იმავე 217).
წელს დაწერილი ორი ლექსი, – ჯერ „ნიტას” და ახალგაზრდა ლეონიძის აზრით:
შემდეგ „სტალინს”. აღსანიშნავია, რომ 2012 „ყველაზე დამზარალებელი ჩვენთვის
წელს პრინსთონის უნივერსიტეტის მიერ გა- ჩრდილოეთის წყვდიადი გამოდგა. ჩვენ გავა-
მოცემულ ნიკოს კაზანძაკის ეპისტოლარული ღეთ დარიალი იმ ფიქრით, რომ იგი მზეს იჭერ-
მემკვიდრეობისადმი მიძღვნილ 875- გვერდიან და. მაგრამ მზის ნაცვლად სიცივე შემოიჭრა.
წიგნში „ნიკოს კაზანძაკისის რჩეული წერი- მართალია სული ჩვენი არ ემონა ციმბირის
ლები”, ავტორი პიტერ ბიენი აღნიშნავს, რომ ღმერთებს, მაგრამ მოიშხამა და გაუწმინდურ-
პოემამ – „ბავშვობა და ყრმობა”– გადაარჩინა და. ჩვენ წაგვართვეს მზე და ვეღარც ვიტყო-
ლეონიძე საბჭოთა რეჟიმის რეპრესიებისაგან” დით მზის სიტყვას,... რადგან... მთელი საუკუ-
(ბიენი, 2012, 289). ნე ჩვენში არ თქმულა ლამაზი სიმღერა, იგი
მაგრამ, რა უნდა ყოფილიყო საბჭოთა ჩაჰკლა საქართველოს მონურმა სულმა”.
თუ „მეგობრობა” რუსეთსა და საქართველოს პოლიტიკა გასაოცარია თავისი აღმოსავალი
ხელისუფლებისათვის პოემა „სამგორის” ქართული სახელმწიფოებრიობის ბედის
შორის უკანასკნელის ოკუპაციითა და ანექ- პრინციპებისა და შეცდომების უცვლელობით
მიუღებლობის ძირითადი მიზეზი? პირველ კავშირი კავკასიონის გადასასვლელების გა-
სიით თუ ინკორპორაციით მთავრდებოდა. სა- – ვახტანგის კატასტროფამ მათ ვერაფერი
ყოვლისა, თვით პოემის პათოსი; იმ ხელისუფ- კონტროლების მოთხოვნასთან მართლაც
ქართველოს მოსახლეობის ერთმორწმუნოება ვერ ასწავლა, ვინაიდან მათი ინტერესები და
ლებისათვის, რა თქმა უნდა, ძნელად მისაღები მკაფიოდ იკვეთება მთელი მისი ისტორიის
და სიმპატიები რუსეთისათვის მხოლოდ ხელ- კულტურა იგივე დარჩა. ქართველების პო-
იყო ლეონიძისეული სტრიქონები: განმავლობაში. ჩემი აზრით, ძირითადად,
საყრელ გარემოებას წარმოადგენდა საქართ- ლიტიკური მისწრაფებანი შეფერილი იყო
„მაგრამ გულისთქმა საქართველოში ქვეყნის ამ ფუნქციის არსებობით უნდა იყოს
ველოს „თავისებისათვის” და შემდგომი ექს- რელიგიური წარმოდგენებით, ისინი სრული
ყველასი ერთი იყო უკლებლად: გამოწვეული სამეცნიერო ლიტერატურაში
პანსიისათვის პლაცდარმად გადასაქცევად. გულუბრყვილობით იყვნენ დაფუძნებულნი
– ნემსში გავძვრებით, ცეცხლში უკვე დიდი ხნის წინ შემჩნეული ის გარემო-
გიორგი ლეონიძის თქმით, აღმოსავლეთში მართლმადიდებლობისა და „ურჯულოთა წი-
დავდნებით ება, რომ, საქართველო წარმოადგენდა ერ-
თავისი ვრცელი პოლიტიკური გეგმის განსა- ნააღმდეგ ბრძოლის” იდეებზე; მათ არ მიეცათ
და მოვიპოვებთ თავისუფლებას!...” თადერთ სახელმწიფოს მთელ ქრისტიანულ
ხორციელებლად რუსეთის საშიშარ ქირურგს, შესაძლებლობა ამაღლებულიყვნენ უფრო
ან კიდევ: სამყაროში, რომლის სოციალურ-პოლიტიკუ-
სვინდისსა და ღვთიურ თავშეწირვას მოკლე- რთული პოლიტიკური იდეების აღსათქმე-
„ჩვენ კი სხვა ქვეყნად არ ვეძებთ რი და კულტურული განვითარება უწყვეტად
ბულ პეტრე იმპერატორს, საშიშარი ოპერაცია ლად, ვინაიდან არ გააჩნდათ უფრო რთული
ოქროს, შეიძლება ჩაითვალოს კლასიკური ხანები-
გაუკეთებია საქართველოსათვის. ვახტანგ ინტერესები – პრიმიტიული წყობა იწვევდა
არ გაგვიშლია მისთვის აფრები, დან დაწყებული XIX საუკუნის დასაწყისში
მეექვსე – ლეონიძისეული დახასიათებით, პრიმიტიულ აზროვნებას და პრიმიტიულ პო-
თავისუფლების ვართ მაძებარი, რუსეთის მიერ მისი ანექსიის ხანამდე (შდრ.
ქართული ისტორიის მარკუს ავრელიუსი და ლიტიკას (Avalov 1901,76). ხომ ნიშანდობლი-
ზედ მშობელ მიწას დავეკაფებით!” Toumanoff 1943).
ქართული ლირიკის გოლგოთაზე ჯვარც- ვია დღევანდელი გადასახედიდანაც. ინგლისე-
შეიძლება თამამად ითქვას, რომ ლეონიძის საქართველოს ხელისუფალნი ქმედითად
მული უბედო მეფე – პეტრე პირველმა სპარ- ლი ისტორიკოსი დეივიდ ლენგიც შენიშნავს,
მიერ დაწერილი ყოველი პწკარი, მათ შორის იყენებდნენ ქვეყნის ხელსაყრელი სტრატე-
სეთის წინააღმდეგ მოკავშირედ მიიწვია და, რომ ქართველი მმართველები რუსეთის მი-
იძულებით ნაწერი და მისი ყოველი ნაბიჯი, გიული მდებარეობით ბოძებულ უპირატესო-
ამასთანავე, მრავალი პოლიტიკური კომბინა- მართ ავლენდნენ ბრმა და გულისამაჩუყებელ
საქართველოს ინტერესებს ემსახურებოდა. ბას, თუმცა, აღსანიშნავია, რომ ჩრდილოეთი-
ციებით გამუდმებით მოტყუებული თბილისის ოპტიმიზმს (Lang 1957,102).
თვით 1936 წლის დასაწყისში ქვეყნის გასაბ- დან ძალთა გადმოყვანა მკაცრ კონტროლს
სამეფო კარი მოჰქანცა ელჩების გაგზავნითა ხოლო, თუ რა უნდა ყოფილიყო ზემოთ
ჭოების მეთხუთმეტე წლისთავთან დაკავში- ექვემდებარებოდა, რათა ქვეყნის უსაფრთ-
და უთავბოლო დაპირებებით. ავტორის სიტყ- მოყვანილი წინადადების, მეორე „დუელანტი”
რებით სტალინისადმი ქართველი მწერლების ხოებას ზიანი არ მისცემოდა და, არც არასო-
ვებით: „არასდროს არ ყოფილა საქართველო მხარე – საქართველოს გეოგრაფია, ამაზე
სახელით ლექსად მიწერილი წერილსაც კი დეს, თითქმის მე-19 საუკუნემდე, საქართვე-
თავის დასასრულთან ასე ახლოს, როგორც მინიშნებას იძლევა გიორგი ლეონიძის ზემო-
ამისთვის იყენებს: ლოს ხელისუფალთ არ გადაუციათ კავკასიის
ამ ბაგრატიონის დროს”. ვახტანგ VI-ის შეც- დასახელებული პოემის „სამგორის” სტრიქო-
დომაში შეყვანით, „ამ ქრისტეს საფლავზე ნები, მიძღვნილი გურამ ბივრიტიანისა და ვახ- ზეკარისა და შემოსასვლელი გზების კონტ-
”...რუსის მეფემ, სისხლის მსმელმა, როლის უფლება ჩრდილოეთის მხარისათვის,
მთებარეკანდელმა”, როგორც ვახტანგი უწო- ტანგ გორგასლის გასაუბრებისადმი. პოემის
ქრისტეს ჯვარზე ჰფიცა ჯერა, რაც, თავისთავად, ცხადია, საკუთარი ქვეყ-
დებდა თავის მოკავშირეს, საქრისტიანო ქვე- მიხედვით, ბივრიტიანი მეფეს შემდეგნაირად
მერე ცეცხლით შემოვიდა, ნისათვის სასიკვდილო განაჩენის გამოტანის
ყანა იანიჩრებს მისცა სათარეშოდ. თვით მეფე ამცნობს, მისადმი რომის იმპერატორის მიერ
სიკვდილივით დაგვეძგერა, – ტოლფასი იქნებოდა, ვინაიდან სახელმწიფო
კი, მთელი თავისი ტაძრეულით და უმაღლეს შეთავაზებულ წინადადებას:
ხიშტებით და ბორკილებით დაკარგავდა თავის ერთ-ერთ ძირითად ფუნქ-
არისტოკრატიის თანხლებით, რომელიც ორი ” – რომ შევკრათ კავკასიონი,
კავკასია მოამტვერა. ციას. თუ რომ ის იმპერიისა და პართიის, ბი-
ათასი თავად-აზნაურისაგან შესდგებოდა, რუ- ჰონნი, ძურძუკნი, სარაგურები,
მას უნდოდა ოქრო, ვერცხლი, ზანტიისა და ირანის, ოსმალეთისა და სპარ-
სეთს გაიწვია, ე.წ. მოკავშირის „საფარველის” არ გადმოუშვათ დასავლეთისკენ,
მიწა, მსხვერპლი ყველა მხრიდან, სეთის ურთიერთ ბრძოლისას კავკასიონის
ქვეშ საცხოვრებლად. ავტორის თქმით, „ამ გა- გავხადოთ ცეცხლით დადაგულები!..”
ჰგვიდა, თხრიდა ყოველივეს, ზეკარებზე ადგილობრივი ამიერკავკასიელი/
დახვეწამ ქართულ რასას საუკეთესო სისხლი საყურადღებოა ვახტანგ გორგასალისად-
თავს რომელიც არ უხრიდა. ქართველი მოსახლობის კონტროლი ძირი-
დაუკარგა”. მი მიწერილი სიტყვებიც:
საქართველო წინ გაიდო თადად მისაღები იყო ორივე დაპირისპირე-
იმავე საუკუნის დამლევს, ამ „სისხლმა” „მაგრამ რამდენჯერ დაგვიცავს
აზიისკენ გზად და ხიდად... ბული მხარისათვის, სრულიად სხვა მდგო-
საბედისწერო როლი ითამაშა რუსეთის მიერ სისხლით,
ამოგვართო მეფემ ენა, მარეობა იქმნება რუსეთის
საქართველოს ანექსიის დროს. რუსეთის საიმ- ახსოვს დასავლეთს ჩვენი ამაგი?!
სიტყვის კარი ამოჰქოლა, იმპერიის კავკასიაში ექს-
პერატორო ხელისუფლებისადმი დაქვემდება- რამდენ ნიაღვარს გადავარჩინეთ 
ათასწლოვან ჩვენს კულტურას პანსიის დროს. რუსეთს
რებული ვახტანგის მემკვიდრეების ქართლის და ახლაც ჩვენი მკლავით და
რელიგია
იუდეაზე ჰეროდეს მეფობისას ცხოვრობდა ხანშიშესული წინასწარმეტყველი? იოანემ მიუგო მათ: „მე ნათელს ვცემ წყლით,
ცოლ-ქმარი ზაქარია და ელისაბედი. ისინი ზედმიწევნით პატიოსა- მაგრამ თქვენს შორის დგას ის, ვისაც არ იცნობთ,” სწორედ ის
ნი და ღვთის უსაზღვროდ პატივისმცემელნი იყვნენ. არის მთავარი, მართალია ჩემს შემდეგ მომავალი, მაგრამ ჩემზე
ზაქარია მღვდელი გახლდათ. ტაძარში საკმევლის კმევისას, უწინარესი... ეს მოხდა ბეთაბარაში, იორდანეს გადაღმა, იქ, სადაც
მას უფლის ანგელოზი – გაბრიელი გამოეცხადა, რომელმაც აუწ- ნათელს სცემდა იოანე.
ყა, რომ მის ცოლს ვაჟი შეეძინებოდა და მისთვის სახელად იოანე როცა იესო თავის მოწაფეებთან ერთად იუდეას მხარეში ჩა-
უნდა დაერქმიათ, „და იქნება შენი სიხარული და სიხალისე, და ვიდა და ნათელს სცემდა ხალხს, იოანე ენონში ნათლავდა ხალხს,
მრავალნი გაიხარებენ მისი შობით. ვინაიდან დიდი იქნება უფლის სადაც მის მოწაფეებს დავა მოუვიდათ იუდეველებთან გაწმენდი-
წინაშე, ღვინოსა და სიკერას არ დალევს, და სულისთ წმინდით სათვის და უთხრეს, რომ ვინც თავითონ განინათლა, ახლა თავად
აღივსება დედის საშოშივე და მრავალ ძეს ისრაელისას მოაქცევს სხვას სცემს ნათელს „და ყველანი მიდიან მასთან”.
უფლის – მათი ღმერთის მიმართა”. რაზედაც ზაქარიამ ეჭვით მი- იოანემ ასეთი პასუხი გასცა მათ: „ვერაფერს მიიღებს კაცი,
უგო: „მერედა, რითი გავიგებ ამას? რადგან მე მოხუცი ვარ და ჩემი თუკი ზეცით არ მისცემია. თქვენ თვითონვე დამემოწმებით, რომ
ცოლიც ხანშია შესული”. ვთქვი: არა ვარ მე ქრისტე, არამედ მის წინაშე ვარ მოვლინებული”
უფლის ანგელოზმა გაბრიელმა გადაწყვიტა ურწმუნოებისათ- და კარგად დაიმახსოვრეთ: „ის უნდა იზარდოს, მე კი დავკნინდე,”
ვის ყოველივეს ახდენამდე დაემუნჯებინა ზაქარია. არც ის დავივიწყოთ: „მაღლით მომავალი ყველაფერზე უმაღლე-
ტაძრიდან მოგვიანებით გამოსული ზაქარია ვეღარ ელაპარა- სია; მიწისმიერი მიწიერია და მიწისას იტყვის, ხოლო ზეცით მომა-
კებოდა ხალხს „და მიხვდნენ, რომ ხილვა ეხილა ტაძარში. მხოლოდ ვალი ყველაზე უზენაესია.” სწორედ ამიტომ, ვისაც სწამს ღმერ-
ანიშნებდა მათ და იყო უხმოდ”. თის ძე იესო ქრისტე, უკვდავია და, ვინც არ იწამებს „ვერ იხილავს
გაიხარა უფლის მადლიერმა ცოლ-ქმარმა, ელისაბედმა მუც- სიცოცხლეს და რისხვა ღმრთისა არ დაუტოვებს მას.”
ლად იღო. იმ ამბიდან რამდენიმე თვის შემდეგ ღვთისმშობელი მა- იოანე ღვთისმეტყველი თავის სახარებაში აღწერს მაცხოვრის
რიამი იუდეაში ჩავიდა ელისაბედის მოსანახულებლად. ჯვარცმას და გვიამბობს, რომ მეომრებმა, რომლებმაც ის აღას-
მოხდა სასწაული. რულეს „მისი სამოსი ოთხ ნაწილად გაიყვეს,” ხოლო მაცხოვრის
მარიამის ხმის გაგონებისთანავე ელისაბედმა მუცელში ყრმის ნაქსოვი კვართი წილისყრით მათგან ერთს ხვდა.
ამოძრავება იგრძნო და გაოცებულმა წარმოსთქვა: „ვინ გამხდარა ჯვართან ახლოს იდგა უფლის დედა, – ღვთისმშობელი მარი-
იმისი ღირსი, რომ ჩემთან მოვიდა უფლის ჩემის დედა?” ამი, მისი და, მარიამ კლეოპასი და მარიამ მაგდალელი. იესომ „და-
ღვთისმშობელი მარიამი სამი თვე დარჩა ელისაბედთან, ინახა დედა და იქვე მდგომი მოწაფე, რომელიც უყვარდა, უთხრა
„ხოლო ელისაბედისათვის მოაწია შობის ჟამმა, და შობა ძე.” დედას: დედაო, აჰა, შენი ძე! მერე კი მოწაფეს უთხრა: აჰა, დედა
რვა დღის შემდეგ ყრმა წინადაცვითეს. შენი! და იმ საათიდან მოწაფემ თავისას წაიყვანა იგი;” მოწაფე
იოანე ნათლისმცემელი
როდესაც კი, რომელმაც შემდეგ საპყრობილეში ჩააგდო იგი.
მშობლებმა ახალშობილს იოანე დაარქვეს. ცოდვების მოსანანიებლად იოანესთან მრავლად მოდიოდნენ იოანე ღვთისმეტყველი იყო.
ბავშვმა სახელის დარქმევისთანავე „ამოიდგა ენა, ხმა ამოიღო იერუსალემის, იუდეასა და იორდანეს შემოგარენში მცხოვრებნი. აქ, რამდენიმე სიტყვით გავიხსენოთ იოანე ნათლისმცემლის
და აკურთხევდა ღმერთს.” და აი, მობრძანდა იესო ქრისტეც მოსანათლად გალილე- თავის მოკვეთის ისტორია. აღდგა ჯვარცმის შემდეგ იესო და ჰე-
ხალხი შიშმა მოიცვა. იდან იორდანესთან. გაოცებულმა იოანემ მიმართა მაცხოვარს: როდემ იოანედ მიიჩნია, ჩათვალა, რომ მკვდრეთით აღდგა, რად-
იუდეას სასწრაფოდ მოედო ის უცნაური ამბავი. „მე მმართებს შენგან მონათვლა და შენ მოდიხარ ჩემთან? ხოლო გან საკუთარი ბრძანებით მას ხომ თავი მოჰკვეთეს, ჰეროდიადას,
ზაქარია აღივსო სულით წმინდით და წინასწარმეტყველებდა, იესომ მიუგო და უთხრა: დაე, ასე იყოს ახლა, რადგან ჩვენ გვმარ- – მისი ძმის ფილიპეს ცოლის სურვილით, რომელიც ახლა უკვე
რომ ყრმა ერს იხსნის ყველა მტრისა და მოძულესაგან, „ხოლო თებს აღვასრულოთ ყოველი სიმართლე.” მისი ცოლი გახდა.
ყრმა იზრდებოდა და მტკიცდებოდა სულით, და იყო უდაბნოში, იმ მოინათლა იესო. იოანე გულახდილად მიუთითებდა ჰეროდეს ცოდვაზე, რად-
დღემდე, როცა გამოეცხადა ისრაელს.” სწორედ იმ დროს ზეცა გაიხსნა და სულიწმინდა მტრედის გან ძმის ცოლი, შეირთო ცოლად, მაგრამ ეშინოდა მისი, ვინაიდან
როდესაც პილატე იუდეის მთავარი იყო, ჰეროდე – გალილეის, სახით თავზე ადგა იესოს: გაისმა ხმა ზეციდან: „ეს არის ძე ჩემი იცოდა, როგორი წმინდა კაცი იყო და ვერ სჯიდა.
ხოლო ანა და კაიფა მღვდელთმთავრები, ესაიას წინასწარმეტყ- საყვარელი, რომელშიც კეთილად გამოვჩნდი მე.” იმ დროისათვის ერთხელ, ნადიმზე იმდენად მომხიბვლელად იცეკვა ჰეროდიას
ველებისამებრ „გაისმა სიტყვა ღმრთისა იოანეს, ზაქარიას ძის მი- მაცხოვარი ოცდაათი წლისა იყო. ასულმა, რომ მეფემ წინადადება მისცა, ეთხოვნა რაც სურდა.
მართ, უდაბნოში. და მოიარა იორდანეს მთელი შემოგარენი, და ქა- „სახარება იოანესი” გვასწავლის, რომ „დასაბამიდან იყო სიტყ- ქალწული დედას შეეკითხა, რა ეთხოვნა მეფისათვის.
დაგებდა ნათლისცემას სინანულისას ცოდვათა მისატევებლად.” ვა, და სიტყვა იყო ღმერთთან და ღმერთი იყო სიტყვა. ის იყო და- დადგა ჰეროდიადასათვის ნანატრი მომენტი, – შეეძლო შური
ის კეთილი საქმეებისაკენ მოუწოდებდა ხალხს და ქადაგებდა, რომ საბამიდან ღმერთთან. ყველაფერი მის მიერ შეიქმნა, და უმისოდ ეძია იოანეზე და დაუფიქრებლად დაავალა ქალიშვილს... მეფისთ-
ვისაც ორი ხელი სამოსი ჰქონდა, ერთი დაეთმო არაფრის მქონე- არაფერი შექმნილა, რაც კი შეიქმნა.” ვის იოანეს მოკვეთილი თავი მოეთხოვა.
სათვის, ხოლო ვისაც საჭმელი ჰქონდა გაენაწილებინა მშიერისათ- იოანე, ღმერთის მიერ მოვლენილი კაცი მოვიდა ამქვეყნად, შეწუხდა ამაზე მეფე, თუმცა რაღას იზამდა, სიტყვის გატეხ-
ვის, ხოლო ვისაც საჭმელი ჰქონდა გაენაწილებინა მშიერისათვის. რათა გაენათლა ხალხი, ერწმუნათ მისგან, ის მოვლენილი იყო ნათ- ვას ყველაფერი არჩია, ჩადგა დიდ ცოდვაში და გაგზავნა ხალხი
გარდა ამისა, მშვიდობიანი ცხოვრებისკენ მოუწოდებდა ყველას. ლის სამოწმებლად, ხოლო ნათელი – ყველა კაცის გასანთლებლად. ბრძანების შესასრულებლად. მიადგნენ იოანეს საპყრობილეში
გამოჩნდა იუდეის უდაბნოში საქადაგებლად იოანე ნათლისმ- ნათელმა შექმნა ქვეყანა „და ქვეყანამ იგი ვერ შეიცნო. თავი- და თავი მოჰკვეთეს, შემდეგ კი ლანგარზე დადებული ქალწულს
ცემელი აქლემის ბეწვით, წელზე ტყავის სარტყელით შემოსილი, სიანებთან მოვიდა, და თავისიანებმა იგი არ შეიწყნარეს,” ხოლო მიართვეს. იოანეს მოკვეთილი ტანი მისმა მოწაფეებმა დამარხეს.
რომელიც საკვებად მხოლოდ ველურ თაფლსა და კალიებს იღებდა რომელმაც იწამა ის, მის მიერვე მიეცვა „ხელმწიფება ღმრთის შვი- დიდი ტკივილითა და პატივისცემით.
და ხალხს ცოდვების მონანიებას ურჩევდა, „ვინაიდან მოახლოვდა ლებად წოდებულიყვნენ.” პატიოსნისა დიდებულისა წინასწარმეტყველისა და ნათლისმ-
ცათა სასუფეველი” და „რადგან ეს არის, ვისთვისაც ითქვა ესაია იოანე მაცხოვარზე ამბობდა: „ჩემს შემდეგ მომავალი ჩემი ცემლისა იოანეს თავისკვეთის დღედ დაკანონებულია 11 სექტემ-
წინასწარმეტყველის მიერ: ხმა უდაბნოში მღაღადებლისა: გაამზა- წინამორბედია, ვინაიდან ჩემზე უწინარეს იყო.” რჯული მოსეს ბერი. მართლმადიდებლები ამ დღეს ვმარხულობთ, ხოლო ეკლე-
დეთ გზა უფლისა, გაასწორეთ მისი ბილიკნი.” მიერ მოგვეცა, მადლი და ჭეშმარიტება კი – იესო ქრისტეს მიერ; სიებში აღევლინება დიდი წირვა-ლოცვა.
უამრავი ადამიანი მიდიოდა მასთან და ცოდვათა აღიარების მანვე ბრძანა, რომ ღმერთი უხილავია და „მხოლოდშობილმა ძემ, თვით იესო ქრისტემ სწორედ მისგან მიიღო ნათლობის უმაღ-
შემდეგ იოანე მდინარე იორდანეში ბანდა ხალხს. ხალხი კი ფიქ- რომელიც იყო მამის წიაღში, მან გაგვიცხადა.” სწორედ ამიტომ, ლესი მადლი და ამიტომაც ეწოდა „ნათლისმცემელი”. ის გახლდათ
რობდა: „ქრისტე ხომ არ არისო იგი. მიუგო იოანემ და უთხრა: მე იუდეველებმა წარგზავნეს იერუსალიმიდან მღვდლები, რომლე- უდიდესი წინასწარმეტყველი, ბრძენკაცი, მაცხოვრის წინამორბე-
გნათლავთ თქვენ წყლით, მაგრამ მოდის ჩემზე უძლიერესი და მე ბიც ეკითხებოდნენ იოანეს: „ვინა ხარ შენ?” და მან აღიარა, რომ დი, შემდეგ მისი უძვირფასესი მოწაფე, რომელმაც სამოღვაწეო
იმის ღირსიც არა ვარ, რომ შევხსნა მისი ხამლის საკვრელი. და ის არ არის ქრისტე, არც ელია ან სხვა რომელიმე წინასწარმეტყველი. ასპარეზი განუმზადა კაცობრიობის მხსნელ ღმერთკაცს!..
მოგნათლავთ თქვენ სულით წმინდითა და ცეცხლითა.” წარგზავნილებში ერივნენ ფარისეველნიც, რომლებმაც ჰკითხეს,
სამართლიანობით სახელგანთქმული იოანე ნათლისმცემელი
ყველას ამხილებდა ჩადენილ ცოდვათა გამო, მათ შორის თვით ჰე-
მაშ ვინ მისცა ნათლისღების უფლება, თუ არც ქრისტეა და არც ლევან გვეტაძე
როგორ იქმნებოდა გიორგი ლეონიძის პოემა

“ბავშვობა და ყრმობა””
ახლო აღმოსავლეთისა და ხოლო მათ შუაგულში ხომ დარიალია! რო-

ხმელთაშუა ზღვისპირეთის გორც ჩანს, სწორედ ეს მეტად მნიშვნელო-
სახელმწიფოებისაგან განს- ვანი ფუნქცია არსებითად განაპირობებდა
ხვავებით, სულაც არ ესა- და მომავალშიც განაპირობებს საქართვე-
ჭიროებოდა კავკასიონის გადასასვლელების ლოს სვე-ბედს.
დამცველი ძალა. ჩრდილოეთიდან მომდგარი პოემა „სამგორში” საქართველოს გეოგ-
რუსეთის სულ უფრო მზარდი გეოპოლიტი- რაფიული მდებარეობის პოლიტიკურ და-
კური ინტერესები კავკასიონის მთავარი ნიშნულებას ქვეყნის თავისუფლებისათვის
ქედის გადალახვას ისახავდნენ მიზნად; ამ ბრძოლა რომ წარმოადგენს, მკაფიოდ არის
ქვეყანას ესაჭიროებოდა კავკასიონის ზეკა- გამოვლენილი თვით ამ პოემის მთელი პა-
რებზე არა „ტიხრებისა” თუ „რკინის კარე- თოსით, რომელიც, თუმცა, მძაფრ წინააღმ-
ბის” აგება-მოწყობა, არამედ მათი „მოშლა” დეგობაში მოდიოდა მეორე მსოფლიო ომის
და „შემტვრევა”. ცხადია ეს საქართველოს შემდგომი პერიოდის საქართველოში გაბა-
საკუთარი ისტორიული ფუნქციის, „არსე- ტონებულ საზოგადოებრივ მსოფლმხედვე-
ბობის არსის”, დაკარგვით ემუქრებოდა. მე- ლობასთან, ვფიქრობ, სწორედ ამის გამო
19 ს-ის დასაწყისში აღნიშნული ფუნქციის ლეონიძემ პოემის დაწერიდან ერთი წლის
დაკარგვამ საქართველოს დამოუკიდებელ შემდეგ, როგორც უკვე ზემოთ ითქვა, 1948 „ვერ მოესწრო ნასურვილარის გაცხა- ვინ მომაშოროს ძველი აჩრდილი,
არსებობას აზრი დაუკარგა და თითქმის წელს, მძაფრი კრიტიკა დაიმსახურა გაზეთ დება, ვერ იხილა სამშობლო გაცისკროვ- დღეს შორეთიდან ვინ მემდურება?
ორი საუკუნე ქვეყანა აღარ ჩანდა მსოფ- „კომუნისტში” გამოქვეყნებულ წერილში – ნებული; არ ეღირსა თავისი ქვეყნისა და
ლიოს რუკაზე. „სიმბოლიზმის ნამსხვრევები”. ხალხის კარგად ყოფნის სიხარული..., „იგი
„კავკასიონის კარიბჭეთა მფლობელის” ადრე ვწერდი და აქაც განვმეორდები: ხომ თვითონ იყო „სამშობლოს დარდით ამ გულს სიმწარით კლდეს ვინ მიახლის,
ფუნქცია ხატოვნად არის განსაზღვრუ- გიორგი ლეონიძემ, რა თქმა უნდა, კარგად მოავადე” ჩორეხის პროტოტიპი! ეს „ავადო- ვინ დამცა სევდა განუკურნელი?
ლი დავით აღმაშენებლისადმი მიწერილი იცოდა, რომ სიცოცხლეში ვეღარ მოესწ- ბა” არც მის პოეზიას დაკლებია და დღესაც დამწვარ დროშების, დამწვარ
ანდერძისეულ საქართველოს ცნების გან- რებოდა თავის ოცნებას, დამოუკიდებელ, ისევ ძირითად მაცოცხლებელ ძარღვად იალქნის,
საზღვრებაში, როგორც ქვეყნისა „ნიკოფ- თავისუფალ საქართველოს, ამიტომაც გასდევს: დამჭკნარ ვარდების მიყვარს
სიიდან დარუბანდამდე”, ანუ დაახლებით ნიშანდობლივია „ნატვრის ხის” ჩორეხზე „გმინავს წარსული ხანჯალ-გაჩრილი, სურნელი...”
თანამედროვე ტუაფსედან დერბენტამდე, გადატანილი მისი სიტყვები: მისი ნაღველი, მომებურება... (ვინ მემდურება? 1964 წ.).
ქორწილი ერთი ჩარექი არაყი, საპატარძლოსთ-

ვის, ოქროს ბეჭედი ან ბაღდადი, ვისაც ნიშნობა „ოთხი წყარო სდის... ოთხივ
მხრივ მოდის...
ხელთათმანს, კიდევ ხელსახოცებს და
მძივის ქესებსაც აჩუქებს.
დღეობებსა და ხატობებში, რო- რა შეძლება აქვს (ზოგი ორივეს ერთად „მოსაკითხის” შემდეგ გაივლის კი- მეორენი ჩამოართმევენ:
მელსაც ჯერ კიდევ საკმაოდ მისდევს წაუღებს). მივლენ ქალიენთას, მიესალ- დევ ერთი თვე და წავლენ ქალიენთსა „მითი მოირწყვის... მითი
ხალხი ჯავახეთში. დასაქორწინებელი
(აქაურულად „დასასახლებელი”) ვაჟის
მებიან და დასხდებიან. ამის მერე ქალის „ნიშნობას”, ოთხ-ხუთ კაცამდის (10 კა-
ცამდისაც შეიძლება, მაგრამ ეს ვაჟის
მოირწყვის... გადასაწყვეტი
მამა მოიწვევს თავის მოკეთეებს: „მობრ- მითი მოირწყვის ყოველი ნიშნობის შემდეგ გაივლის რამ-
მშობლები და თითონ ვაჟიც, მიდიან ძანდით ქალის ბედნიერება გვაქვს”-ო. შეძლებაზეა დამოკიდებული). წამსვლე- მხარე”...
დღეობებზე, სადაც შეუძლიანთ გასათ- ლებში უნდა იყვნენ: ვაჟის ნათლია, მამა, დენიმე ხანი (3-4 თვე) და სამამამთი-
როცა მივლენ, ვინც მისასვლელია, მიუს- და ასე გრძელდება ისევ თავიდან,
ხოვარ ქალებში ნახონ და ამოირჩიონ ბიძა და ორიოდეც სხვა განაყოფებიდან, ლო და მოციქული წავლენ ქალისასა,
ხდებიან ერთმანეთს გვერდით და გა- კარგა ხანს. ამის შემდეგ თამადა და-
სასძლო, თვით ვაჟის თანხმობითაც. მოაცხადებენ, რომ ორივე მხარის სურ- ანუ სახლიკაცებიდან (თუ ვაჟს სიძე ლევს და სხვებსაც ჩამოურიგებს „ყოვ- თან წაიღებს მცირედ არაყს და ნამც-
დღეობაზე გასინჯავენ კარგად სასძ- ვილით დღეიდან ვხდებით მოკეთეებიო. ჰყავს, ისიც აუცილებლად უნდა წავი- ლად წმინდა ღვთის მშობელს” და გა- ხვარს, ცოტაოდენ ხორცს და მივლენ
ლოს: თვალ-ტანათ და სხვა. იკითხავენ, ამ დროს ვაჟის მამა ამოიღებს ჯიბიდან დეს). ამათ თან მიაქვთ საპატარძლოს- იმართება ნიშნობაც. ქალიენთა. ქალის მამა ამ დროსაც
ვინ არის, სადაური, ვისი შვილია: მამა ჩარექით არაყს და დასდგამს სუფრაზე, თვის სამი ხელი ტანისამოსი „თავით იწვევს თავის „გულის მოკეთეებს”,
როგორი ჰყავს, დედა და სხვა ნათესავნი ფეხებამდის”, არაყს წაიღებენ იმდენ
მასპინძელიც თავის მხრიდან მოიტანს: რადგან უნდა გადუწყვიტონ ვაჟის
და რაკი შეიტყობენ, კარგი დედ-მამის
და კარგი ოჯახის შვილიაო, მოიცდიან
არაყს და პურს. დაასხამს არაყს სტაქან- თუნგს, რამდენი კაცითაც მიდიან. ერთ
დაკლილ ცხვარს, ქადა-ნამცხვარით ორ
ნიშნობა მამას: თუ როდის სურთ ქორწილი და
ზე და მიაწვდის ვაჟის მამას. ის უარზეა: საღამოს საპატარძლო ვალდებუ- სავარაუდოდ, რამდენი სასმელი და
შემოდგომამდის და მერე ქალის მშობ- „ჯერ შენ თითონ მიირთვი, იქნება შენი გატენილ ხურჯინს და სხვა ტკბილეულს
ლია მამამთილს და მის მომყოლებს საკლავი უნდა მოიტანოს. წესია, რომ
ლებს მიუგზავნიან მაჭანკალს, რომელ- არაყი წამალიაო”. ისიც აიღებს და და- საპატარძლოსათვის. იციან კიდევა:
საც აქ „მოციქულნი” და „შუაკაციც” ბოხჩის ქადა, რომელიც შეხვეულია სა- თბილი წყლით თავები დაბანოს და ვაჟის ოჯახმა სასიმამროს უნდა მის-
ილოცება: „ღმერთო დიდებულო, ფეხებ ხელმანდილები თავზე შემოაკრას,
ეწოდება. მოციქული კი უფრო ის იქნე- ჩამოკიდებულო, ღმერთო, შენ გაუმარ- პატარძლოს ტანისამოსში და ფართლის ცეს ხორცეულობიდან: სამი ცხვარი,
ბა, ვინც ქალის (და აგრეთვე ვაჟისაც) სახით მიაქვთ. რომ თავზე არ შესცივდეთ. თავდაბა- სასმელიდან 5-6 თუნგი არაყი, დანარ-
ჯვე ჩვენს ოჯახსა, აქ მყოფნებსა, დიდსა
მშობლებთან რაიმე ნათესაურ კავშირში და პატარას, ჩვენ დაწყებულ საქმესაო” საპატარძლოს ოჯახმა იცის, თუ რა ნილნი ვალდებულნი არიან საპატარ- ჩენი სხვა ხარჯი, ე.ი. პურისა, ყველისა
იმყოფებიან, ანუ აქაურულად „მოკეთე- და დალევს არაყს. შემდეგ ყველას ჩამო- დროს უნდა მივიდნენ და მიიტანონ იქ ძლოს ფული აჩუქონ. თავები რომ და სხვა ეკისრება ქალის მამას.
ები” არიან. „ნიშანი”, ამიტომ, ისინიც, თავის მხრივ, შეუშრებათ, მოხსნიან ხელმანდი-
ურიგებს ასე და ისინიც ილოცებიან ისე, თუ ქორწილი ქალიენთსა არ დად-
სანამ ქალს მოციქულს მიუგზავ- როგორც მასპინძელი. ემზადებიან – ჰპატიჟობენ „ნიშანში” შო- ლებს, ფულს გამოჰკრავენ და გადას-
ნიდნენ, მანამდის მას ოჯახში ჰპატიჟო- რეულ თუ ახლობელ მოკეთეებს და სხვ. გებოდა ღამე (ეს კი ჰკიდია როგორც
(უწინ ასე ყოფილა, რომ „ბეის გაც- ცემენ ასე. საპატარძლოსგან როცა სოფლის სიშორეზე, ისე შეძლება-
ბენ: გაუმასპინძლდებიან კარგი სასმელ- ვლის” დროს, ვაჟს თან არ წაიყვანდნენ საღამოთი გაიმართება მეორე „ქე-
წავლენ, მაშინაც კიდევ აჩუქებენ პა- ზეც), მაშინ ვაჟიენი საკლავად ერთ
საჭმელით და მერე ამასა გაჰგზავნიან და მხოლოთ მოყვრები შესცვლიდნენ იფი”. წესია, რომ ამ დროს საპატარძ-
ქალიენთასა მოციქულად. ბეის. ახლა კი ვაჟიც თან მიჰყავთ და ისა
ხალხური
მოციქული ქალიენთისა იქამდის და ქალი ერთმანეთს შეუცვლიან ბეის).
„პურს არა სჭამს”, სანამ საქმეს არ გა- როცა თითო არაყს ყველა დალევს,
არიგებს, ვითომ იმიტომ, რომ „სიტყ- მოიყვანენ საპატარძლოს, რომლის მომ-
ვა არ გამიჭრიაო”. მოციქული ქალის ყვანი იქნება ქალის ძმა ან ბიძაშვილი, ან
მშობლებს, რა თქმა უნდა, ვაჟის ოჯახს სხვა ახლობელი.
და თვით ვაჟს და მის მშობლებსაც, იმ- ქალს წინ უძღვის მოსიმღერე,
დენად მომხიბვლელად ესაუბრება, რომ იმას მოსდევს ერთი სხვა ქალი, იმას
იგინი ამით მალე დაითანხმოს ქალის კი საპატარძლო, მივლენ და სუფრა- ლო არ უნდა გამოჩნდეს იქამდის, სანამ
ტარძალს ფულს. „გამოსალმებისას” ცხვარს და ერთ თოხლს წაიყვანდნენ
მითხოვებაზე. ზე მსხდომთ მიესალმებიან და ხელს მიიყვანენ, მაშინ კი, როცა მიიწვევენ
ქალს მშობლებიც (როგორც ვაჟისა) სოფლიდან საპატარძლოს მშობლები, წინედ ათ შაურს (50 კაპიკს) აძლევდ- ხორცეულად, არაყს კი 3 თუნგს. ეს
ჩამოართმევენ. ჯერ პირველად ვაჟის ნენ, ახლა კი ხუთ მანეთამდის. მჩუ-
დაწვრილებით იკითხავენ: ვაჟის გვარე- მამას, მერე ქალისას და მერე სხვებს ამ თავიანთ „მოკეთეებს”, ანუ ნათესავებს მოლაპარაკება ხდება, საერთოდ,
ულობას, ჩამომავლობას, შეძლებას და და გაიმართება რიგიანი „ქეიფი” და ჩა- ქებლები, რა თქმა უნდა, ისევ ვაჟის მოწვეულ ხალხთან ერთად. ამასთან
სიტყვებით: „მოგვილოცნია ბედნიერე-
სხვ. და თუ მოეწონათ, მოციქულს მაინც ბა, გაგვიბედნიეროს ორივე როგორც მოივლის რამდენიმე ჭიქა არაყი, მაშინ მხრიდან არიან. საპატარძლოს მხრი- ერთად დანიშნავდნენ ქორწილის
ეტყვიან: „მოგიცადონ რამდენიმე დღე, თავითი გული სთხოვდეთო”. – „ამინ, სამამამთილო მიაკითხავს საპატარძ- დან მოწვეულები კი ფულს არ იხდიან. დროსაც, რის შემდეგ გათავდება მო-
კიდევ მოვიფიქრებთ, შევეკითხებით ლოს, ჩვენ აქ დანაკარგი გვაქვს და
გაგიბედნიეროსო!” – უპასუხებენ და- ლაპარაკებაც. ყოფილა შემთხვევა,
ჩვენ სხვა მოკეთეებსაც და მერე გეტყ- ნარჩენები. ამიტომ მოვსულვართ „ცხრა მთისაგან”
ვით, მოგცემთ თუ არაო”.
ამასობაში გადის რამდენიმე დღე,
საპატარძლო ყველას ხელზე მო- (ხუმრობს), გვიშველეთ, მოიყვანეთ,
რომ ჩვენც გული საგულეში დაგვიდგეს
ტანისამოსის დაჭრა რომ ქალის მამას ძალიან ბევრი უთ-
ხოვნია, როგორც სასმელი, ისე ხორ-
იკითხავს: პირველად კი, რა თქმა უნდა, „ნიშნობის” შემდეგ საპატარძლოს
მოციქული მაინც არ ეშვება და ყოველ და უფრო კარგად ვიმხიარულოთ, – „ახ- ცი (რადგან აქ ამისთვის მტკიცე წესი
სამამამთილოს, მერე თავის ძმას და ასე დედა ან და თავს მოუყრიან მოკეთე
ღამე (უფრო ღამე იციან მისვლა) აბეზ- ლავე, ჩვენო მოყვარეო”, – ეტყვიან და არ არსებობს) და ამაზე მომხდარა
ყველას უფროსობით. ამის შემდეგ თავ- ქალებს, ახალ რძლებს, გასათხოვ-
რებს ლაპარაკით თავს ვაჟის თუ მისი ზე ადგება მამამთილს, რათა ემსახუროს. წავლენ საპატარძლოს მოსაყვანათ, რო- ბევრი დავიდარაბა და ლაპარაკი.
ოჯახის ქებით. ხშირად ყოფილა, რომ მელიც იქვე სხვა სახლში იცდის. რებს, ამ სიტყვებით: „ჩვენ (იტყვიან
შემდეგ მოიტანენ და გასცვლიან აქვე გადასწყვეტდნენ თუ ნეფი-
ვაჟის მოციქული თუ ოდესმე იგი მისი ტაბაკზე დასდგამენ ორ ბოთლ წით- საპატარძლოს სახელს) ტანთი უნდა
ბეის. მამამთილი ამოიღებს ჯიბიდან ენი რამდენი კაცით უნდა მივიდნენ
მშობლებისგან ნაწყენი ყოფილა, ამ საქ- ლად შეღებილ არაყს, რომელიც უჭი- დაუჭრათ და მობძანდით, ნახეთ, ჩვენ
ოქროს ბეჭედს ან ბაღდადს და დასდებს ქორწილში, მაგრამ ეს ხშირად არ გა-
მის დროს ეს გახსენებია და ქალის მშობ- რავს ქალის ძმას ან ბიძაშვილს, გამოუძ- სიძეს რა და რა მოუტანიაო”.
სუფრაზე, საპატარძლოს დედა კი თა- დის და თუ ათ კაცზე მეტი არ უნდა
ლებისთვის უთქვამს: „მართალია მოცი- ვის მხრივ, მოიტანს: თავზე მოსახვევ ღვება ამნაირად საპატარძლოს წინ. მას როცა ყველანი მოვლენ, მოიტა-
ქულად ვარ გამოგზავნილი, მაგრამ რა მისდევს საპატარძლოს რომელიმე მო- ყოფილიყო, ნეფიენი ქორწილში ხში-
ქიშმირს და შესცვლიან ამ რიგად ბეის. ნენ საპატარძლო „ბოხჩას” (ბოხჩა
უყო, პატივი მცეს და იმიტომაო, ეგენი კეთის ქალი და ამ ქალს კი საპატარძლო. რად 18-20 კაცითაც მისულა. რაკი
ბეჭედს გადასცემენ საპატარძლოს, არის სხვადასხვა ფერადი ნაჭრების-
თქვენი ქალის ღირსნი არ არიან და მე საპატარძლოს მოყვანა ხდება სიმ- ყოველივე ეს გათავდება და ქორწი-
ქიშმირს კი მამამთილი ჩაიდებს ჯიბე- გან შეკერილი), რომელიც უნდა გახ-
გთხოვთ, ნუ მისცემთო. ამგვარად საქმე ღერით, რომელსაც მღერის მომყვანი ლის დროსაც დანიშნავდნენ, ამის
ში. შემდეგ ამ ბეის „ქიშმირს” ვაჟის და სნას „დედმამიანმა”, ე,ი. ვისაც დედა
ბევრჯერ ჩაშლილა. ზოგი მოციქული კი იხურავს თავზე, რადგან ასეთია წესი, კაცი, სიმღერა უფრო თათრული იციან, შემდეგ საპატარძლო ხდება სახლის
იმდენად ერთგული ამსრულებელია თა- ზოგან კი ქართულიც. და მამა ცოცხალი ჰყავს. გახსნისას
რომ „რძლის ბეის ქიშმირი მულმა უნდა ტყვედ: არ შეუძლია ურიგ-მარიგოდ
ვისი მოვალეობისა, რომ თუ ვინიცობაა მოვლენ მოქეიფეებით და სამივენი ის ასე ამბობს: „ღმერთო, გააბედნი-
გაცვითოსო”. იაროს სადმე, არც წყალზე შეუძლია
მშობლებმა ვაჟს ქალი მაინც არ მისცეს, თავს გადაუკრავენ, მერე სათითაოდ ერე ჩვენი ... (იტყვის სახელს) და მათი
მეორე დღეს გამოესალმებიან ერთ- წავიდეს, არც არსად, რადგან ამას
რა გინდაც დიდი მოკეთეობა ჰქონდეს ყველას ხელს ჩამოართმევენ, საპატარ- გვირგვინი უცვლელები იყვესო”.
მანეთს და მიდიან: ვაჟი, სამამამთილო ვაჟიენი „შეიტყობენ”, ეწყინებათ და
ქალის მშობლებთან, ვაჟის გულისათ- და სხვები. ვაჟი და სამამამთილოც სა- ძლო კი ვალდებულია ყველას ხელზე „ამინ”! იტყვიან დანარჩენები. გასინ-
ვის მაინც გაებუტება მათ: როგორ თუ მოიკითხოს, რის შემდეგ თავზე ადგება „თავის მოჭრად” ჩათვლიან ამას. ისე
პატარძლოს „გამოსალმების” ფულს აძ- ჯავენ ყველა მატერიას (ქსოვილს)
ჩემი ხათრი გატეხეს და ქალი არ მისცე- სამამამთილოს. კი, თუ ვინმემ დაჰპატიჟა, იგი ამაზე
ლევენ, წინედ 20 კაპიკი და ახლა სამ და და იგივე „ბოხჩას”. გამხსნელი ქალი
სო. მთელი წელიწადი ხმას არ გასცემს ამოირჩევენ მერე თამადას და გა- დათანხმდება და წაჰყვება სახლში, ეს
ხუთ მანეთსაც. აიღებს ხელში მაკრატელს და უნდა
ქალის მშობლებს და განზეც დადის და იმართება ლაზათიანი ქეიფი. აქაც სად- არც სირცხვილად ითვლება.
რომ დაჭრას საკაბე. მოიმიზეზებს,
მათთან შეხვედრისაც კი ერიდება. ღეგრძელოებს ისე ამბობენ, როგორც ქორწილის მოახლოების ერთი-
ვითომც „მაკრატელი არ სჭრის: და
დაქორწილება ხდება ქალის თანხ-
მობითაც: თუ ქალმა ვაჟი ან მისი ოჯახი
მოსაკითხი „მოსაკითხის” დროს.
ცოტა ხნის შემდეგ მამამთილი სხვას ითხოვს. ამ დროს იქ იქნება
ორი დღით ადრე, ვაჟის მხრიდან
ამის შემდეგ, დაახლოებით, გავა ქალიენთ მიუვათ „გადაწყვეტილი”
არ მოიწონა, შეიძლება საქმე ჩაიშალოს ამოიღებს უბიდან ქისას და პატარძლის ვაჟის მხრიდან რომელიმე და ის მის-
ორი კვირა ან ერთი თვე და ვაჟის მხრი- საკლავი (რომელიც ცოცხალი უნდა
და ქალი აღარ მისცენ, მაგრამ აქ, საზო- დან ქალიენთსა მიდიან „მოსაკითხად”. მომყვანებს, როგორც კაცს, ისე ქალ- ცემს ამას „გასაჭრელს” – სამ მანეთს.
წაიყვანონ) და სასმელი მიაქვთ. ამის
გადოდ, მთავარი მათი მშობლებია: თუ წამსვლელები არიან: ვაჟის ბიძა (დედის საც და თვით საპატარძლოს აძლევს ამის შემდეგ „მაკრატელიც გასჭრის”
მოიწონეს ვაჟი და მისი ოჯახი, ქალს სუ- საჩუქარს ფულად. მამამთილის მხრი- შემსრულებელი იქნება ვაჟის რომე-
ძმა) ან დეიდა, ან მამიდა. ერთი სიტყ- და ერთს მაინც გამოუჭრის, დანარ-
ლაც რომ არ უნდოდეს, მშობლები იმას დან, ვინც არიან მოყოლილი, ისინიც ლიმე მოკეთე (ძმა, ბიძაშვილი), საპა-
ვით, რომელიმე მოკეთე. ორზე მეტი კი ჩენს კი თვით საპატარძლო გამოჭ-
არ დაუყურებენ და ქალს მას მისცემენ. ისე იქცევიან: დაასაჩუქრებენ როგორც ტარძლოს ვერც ის ნახავს, რადგან
არ შეიძლება. თან მიაქვთ: საპატარძ- რის მონარჩენიდან. საპატარძლო გა-
ისეც მომხდარა, რომ ქალი გათხოვილი ლოსთვის ერთი ხელი „თავით ფეხებამ- საპატარძლოს, ისე მოსიმღერე კაცს და იმალება და არ ჩნდება. მას ქალიენთსა
სათხოვარ ქალებს ურიგებს ამ დღის
ყოფილა, მისი სურვილის წინააღმდეგ დის” ტანისამოსი, ქადა-ნამცხვარი, ორი მომყოლ ქალსაც. ამ ფულს ჯერ სხვას წინდებს აჩუქებენ და სასმელ-საჭმელ-
სხვა ვაჟისთვის გაუყოლებიათ. თუ გადასცემენ, როგორც საპატარძლოს, მოსაგონებლად, რომელნიც სახლში
თუნგი (8 ბოთლი) არაყი და საკლავად საც მიუტანენ. მის მოყვანილ ცხვრებს
ქალს სხვა უყვარს, ადგება და ღამით ისე ცალკე მომღერალს და მომყვანი დაბრუნების შემდეგ სხვა გასათხო-
ერთი თოხლი. პატარძლიენთი თავის სინჯავენ სიმსუქნეზე და არაყსაც
თავის „თვალნაჭერ” ბიჭს გაჰყვება და ქალისას, აიღებს ხელში და იტყვის: ვარ ქალებს უჩვენებენ ამ ნაკუწებს:
მხრივ მიიპატიჟებენ სახლი კაცებს, მო- დარწყავენ და თუ დააკლდა, გადაწყ-
მშობლებს ამ რიგად „შეარცხვენს”, მაგ- კეთეებს და სხვ. რა თქმა უნდა, „თავის „ღმერთმა ადღეგრძელოს ჩვენი მოყვ- „აი ასეთი საკაბეები მიუტანეს (იტყ-
ვეტილს აუცილებლად მოატავინებენ.
რამ მესხეთ-ჯავახეთში, საზოგადოდ, ეს მოკეთეებს” და იწვევენ უფრო 5-6 კაცს. რები, თავიათ პატარძლისთვის უჩუ- ვიან ). ყველა გასათხოვარი ქალი ამ
იშვიათად ხდება და ქალი მუდამ მონაა თვით ქალის ოჯახიც, თავის მხრივ, ქებიათ ... (იტყვის რიცხვს) მანეთი, რიგად აგროვებს ნაკუწებს და ამით
მშობლების: ვისაც მისცეს, უნდა კიდეც
წაჰყვეს, მორჩა და გათავდა! ეს, თქმა
მოუმატებს ცოტა-ცოტა არაყს, ქადა- გაუბედნიეროთ და ასახელოს ღმერთ-
მაო”. – „გაუბედნიეროს და ასახელოს”!
იკეთებს „ბოხჩას”. ქორწილი
ნამცხვარს, რის შემდეგაც გაიმართება ტანისამოსის დაჭრის შემდეგ მო- ორივე მხარე გაფაციცებით ემზა-
არ უნდა, რომ ქალის სვინდისზეც არის „ქეიფი და დროისტარება” და სადღეგ- – ისმის სხვების ხმები. იგივე კაცი იტყ- დება ქორწილისათვის. მოიწვევენ ყველა
იტანენ დიდ ქადას, რომელსაც „ბოხ-
დამოკიდებული: თუ ქალს მშობლე- რძელოები. პირველად დალევენ მოცი- ვის კიდევ – „ასახელოს ჩვენი მოყვრები, შორეულს თუ მახლობელ მოკეთეებს,
ბის დიდი სიყვარული და ხათრი აქვს, მომღერლებისთვის და ქალის მომყვა- ჩის ქადას” ეძახიან, გულად უდებენ
ქულის სადღეგრძელოს, რომელმაც ეს იქირავებენ მეზურნეებს (ორი მეზურნე
თავისი სურვილის წინააღმდეგ, მაინც ნისთვის უჩუქებიათ ... (კიდევ იტყვის ერბოში მოშუშულ ფქვილს, რომელ-
ორი ოჯახი შეაერთა და იტყვიან: „ეს და ერთი მედაფე), პურის გამოცხობაზე
მათ მოწონებულ ვაჟზე გათხოვდება და ღმერთმა ადღეგრძელოს ამ ოჯახის რიცხვს) მანეთი. ასეთი ბედნიერება საც სიტკბოსთვის თაფლსაც უშვ-
მოიწვევენ ქალებს და გამოაცხობენ,
მშობლებს კი წინააღმდეგობას არ გა- მოციქული, რომელმაც ეს ორი ოჯაღი ყველას ოჯახში მიიღონო”. – „ამინ, რებიან (თუ თაფლი არა აქვთ, მაშინ რაც საქორწილოდ სჭირდებათ პურს
უწევს. ისე, რომ თავისუფალი სიყვარუ- დაამოყვრაო” და სხვა. ასახელოს”! – ისმის ხმები. ამის მერე შაქრის წვენს). მასთან ერთად დიდ (მრავალნაირს), ქადას და სხვ.
ლი მესხეთ-ჯავახეთში აქამდის უცნობი – „ამინო”! – ეტყვიან სხვები. ამ სად- ფულს გადასცემს მათ. ისინიც მადლო- თეფშში არის გაკეთებული ტკბილი ყველაზე უწინ სოფლის გარეშე,
ხილი იყო და ყველა გასათხოვარი ქალი ღეგრძელოს ჩამოურიგებენ ყველას, რის ბას ეტყვიან, თავს დაუკრავენ ყველას, ალვაც. ორივეს ნაწილ-ნაწილად დას- მოკეთეებს იწვევენ, მათ შემდეგ ნათ-
ბრმად ემორჩილებოდა „ბედს”. ახლა ეს შემდეგ გადავლენ „ორივ მოყვრის” სად- მხოლოდ პატარძალი ხმას არ იღებს – ჭრიან ისე, რომ თითო ნაჭერი ქადა და ლიას (მეჯვარეს), რომელსაც პატიჟო-
წესი შეიცვალა და ახლა თუ ამ საქმეში ღეგრძელოზე. სადღეგრძელოს თამადა „სირცხვილია” და ისე უსიტყვოდ თავს ბენ დაფი-ზურნით, თავისი ოჯახობით,
ალვა ყველას შეხვდეს. თითო-ორო-
ქალის სურვილიც არ არის, მშობლები ამბობს, მერე სხვებიც ისე იქცევიან. დაუკრავს, ფულის მჩუქნებლებს კი მერე სახლი კაცებს, განაყოფებს და
ძნელად გაათხოვებენ იმ ვაჟზე, რომე- ხელზეც მოიკითხავს, პირველად კი, რა ლა სტაქან არაყსაც დააყოლებენ და
მოყვრების შემდეგ მძახლების სად- მეზობლებს. გამოიყვანენ დასაკლავ
ლიც მათ ქალს არ მოსწონს. თქმა უნდა, მამამთილს, ამის მერე კე- უსურვებენ ბედნიერებას, სიხარულს,
ღეგრძელოს დალევენ და სულ ბოლოს საქონელს – ხარი იქნება თუ ძროხა და
მოციქული, როგორც იქნება „სიტყ- კი ორივე ოჯახების მოკეთეების და თილის ხმით დაიწყებენ მღერას: ისიც საპასუხოდ ეტყვის გასათხოვარ
დაფი-ზურნით დაჰკლავენ. მეზურნეები
ვას გამოიტანს”, ე.ი. ქალის მშობლები- სხვათა სადღეგრძელოებს და სულ ბო- „მრავალ ჟამიერ... ქალებს: – „ტაროსი თქვენო”, – ვითომ ამ დროს უკრავენ საგმირო ყაიდას –
დან პასუხს მოიტანს: აძლევენ თუ არა ლოს კი „ღვთისმშობელ ერთ არსებას” მრავალ ჟამიერ... შენც ქმრიანი გახდიო. „ქოროღლის”.
ქალს. თუ თანახმა არიან, ე.ი. მივცემთო და ამით გათავდება ქეიფი. სადღეგრძე- მრავალ ჟამიერ, ღმერთმა დამავიწყდა მეთქვა, რომ როცა ამის შემდეგ შეუდგებიან ვახშმის
ჩვენ ქალსო, გახარებული მოციქული ლოების დროს საპატარძლო მათ თავზე გაცოცხლოთ. პირველად დედ-მამიანი გასჭრის მაკ- მზადებას, მოხარშავენ ხორცს, მიიტა-
მიდის ვაჟიენცა და ულოცამს საქმის ადგია, რომელიც სტაქანს დასცლის, მას მეორე მხარე ჩამოართმევს რატლით, იტყვის: „ეს ძველი და სხვა ნენ პურს, არაყს და სხვას. დასხდე-
გამარჯვებას: „მოგვილოცამს, საქმე იმ დროს თავი უნდა გადუკრას უსიტყ- სიმღერითვე: ბიან სუფრაზე. ამოირჩევენ თამადას,
ახალიო, ბედნიერებაში და სიხარულ-
კარგად არისო”. ამის შემდეგ მოცი- ვოდ: „რაც იმას ნიშნავს, რომ „გაამოსო”, „ინებოს ღმერთმა... გაიმართება ვახშამი და ჩამოივლის
ქული და ვაჟის მამა მიდიან ქალიენთა ინებოს ღმერთმა... ში, გარდა ამისა, ისიც გამომრჩა, რომ
რადგან საპატარძლო ამ დროს „მუნჯია”, სადღეგრძელოები. მათ შემდეგ ამოირ-
„ბეის გასაცვლელად” (თუ ვაჟს მამა არ ინებოს ღმერთმა... თქვენი „ნიშნობის შემდეგ” სამამამთილო და
ხმას არ იღებს, რადგან სირცხვილად ით- ჩევენ „მაყარბაშს”,
ჰყავს, თვით მიდის ან ბიძას გაგზავნის ვლება ხმის ამოღება და ლაპარაკი. და სიცოცხლე! მასთან ერთად სხვებიც მათ საპა-
ანუ თავ მაყარს,

ან კიდევ სხვა ახლობელს). თან მიაქვთ: ისევ პირველნი იტყვიან: ტარძლოს, თითო წყვილ წინდას და „ეჯიბს”, მერე თა-
 მადა იტყვის: „აბა, წინდებიდან ერთ წყვილ წინდას გადას- მამთილი წინეთ იხდიდა 3 მანეთს, ახლა ლი აიღებს ხელში სუფრას, ჩაახველებს ტანისამოსს და სხვა ჭურჭელს
მაყრებათ ვინ ცემს, რომელსაც ის ქამარზე ჩამოიკი- კი 10 მანეთამდის. და დაიწყებს: ხალხნო, სმენა იყვეს და ჩაულაგებენ კიდობანში და დაადებენ
მისდევთ, ადექით დებს, რათა სხვებმაც დაინახონ, რომ გაგონება, რომ იცოდეთ, რა ვიშოვნე კლიტეს, რომლის გასაღებსაც აბრიან
ფეხზეო”, ვისაც მაყრად წაყოლის სურ- სამახარობლო მიუციათ. სანამ ისინი და რა ვიპოვნე: ეს ღმერთმა გაუბედნი- რძლის ძმას. ამ კიდობანზე დაჯდება
ვილი აქვს, ადგება ზეზე. ამის შემდეგ ლაპარაკში არიან, შინაურები მას შამ- ჩაბრა ეროს ამ ოჯახს დღევანდელი ნეფეც და იგივე რძლის ძმა და მინამ არ ადგება
დალევენ ნეფისა და მაყრების სადღეგრ- ფურზე მწვადს შეუწვავენ, ლუკმა-ლუკ- მორთულ პატარძალს მამა მას დედოფალიც, ღმერთმა ადღეგრძელოს იქიდან, სინამ ნეფის მამა საჩუქარს არ
ძელოს: „კარგი მაყრობა გაგეტარებინო- მად დაჭრილს, ამ მწვადზე ერთ პურს და ხელს მოჰკიდებს და მიიყვანს ნეფეს- ჩვენი პატარძლის დედა, მოურთმევია მისცემს. ძველად „კიდობანზე” აძლევდ-
თო”. ყოველივე სადღეგრძელო რომ გა- ერთ ლავაშსაც დაადებენ და გადასცემენ თან „ჩასაბრელად”, მოიხდის იგი ქუდს, თავისი სიძისთვის ერთი ურემი ქადა, ნენ 6-7 მანეთს, ახლა 4-5 თუმნამდის.
თავდება და სუფრებიც ალაგდება, მერე მახარობელს. მეორეც ბოთლით არაყს გადიწერს პირჯვარს, ქალისა და ვაჟის ტაფა-მწვარი (ერბო-კვერცხი), ერთი როცა ყველაფერი ეს გათავდება,
გაიმართება ცეკვა-თამაშობა. დაიჭერს და ამგვარად დაწყობილნი გავ- ხელებს დაიჭერს და დაიწყებს: „ღმერ- ხოხობი, ე.ი. ქათამი) ერთი ხელი საც- მიიყვანენ პატარძალს და მიუყენებენ
ამ დროს მოიყვანენ დალაქსაც, ლენ გარეთ ქორწილის მისაგებებლად, თო დიდებულო, ღმერთო პატიოსანო, ვალი, წინდები, თათმანები, მძივის ქისა ნეფეს გვერდზე. დაუკრამენ მეზურნე-
რომელიც მაყრებს რიგრიგობთ პირებს რომელიც სოფელთან იქნება უკვე. ისმის ღმერთო, შენ გააბედნიერე ჩემი შვილე- და სხვა მრავალი. გაუბედნიეროს და ები „სატირალ ყაიდას” და ამით აატირე-
დაჰპარსავს, მერე ნათლიას მოჰპარსავს დაფა-ზურნის ხმა, მაყრები აქეთ-იქით ბი, ერთ ბალიშზე შეაბერე (ეტყვის ნე- დანარჩენი შვილების ბედნიერებასაც ბენ პატარძლის დედას, მოკეთე ქალებს
და მერე კი რიგი მიდგება თვით ნეფეზე: დააჭენებენ ცხენებს... წესია, რომ მა- ფეს). აი, შვილო, გაბრი ჩემ ქალს, გაბედ- შეასწროს”! – „ამინ, გაუბედნიეროს და და თვით პატარძალს, რადგან მიდის
დალაქი რომ მას კარგა საპონს შეუსვებს ხარობელმა ქორწილს სოფლის გარეთ ნიერდით, გაძლიერდით ისე, როგორც ასახელოს”! – ისმის ხმები. ამ სუფრას უცხო ადგილას, სადაც სულ ახალ ცხოვ-
სახეზე, გაჩერდება და იტყვის: „სამარ- უნდა მიუსწროს, თუ არ მიუსწრო და დე- ცაში მარსკულავი და ზღვაში ქვიშა, ნეფე-დედოფალს წინ დაუდებენ და რებასა შეუდგება და ენანება დატოვება
თებელი არა სჭრისო”, ვითომც იმიეთმა დოფლიენსა რაიმე მიზეზით დააგვიანა, კარგად შეინახავ, შენი სახელი იქნება, მაყრებიც გარშემო შემოუსხდებიან, შეჩვეული სახლ-კარისა, სოფლისა,
რომ საჩუქრები მისცენ. ნეფიენთგან მას ამისთვის გაჰკიცხავენ. ცუდათ – კიდევ შენი, იყავით ისე ძლი- თეთრეულს და წინდებს, თათმანებს და ტოლ-სწორისა და სხვა. მივლენ ყველა-
მას მიუტანენ ნახევარ ჩარექ არაყს და მიახლოებული მახარობელი შეს- ერი, როგორც აბრამი და სარა, იაკობ და სხვას „იბარებს” „მაყარ-ბაში” და შემდეგ ნი, გამოესალმებიან, დაჰკოცნიან და ამ
ერთ წყვილ წინდას, რომელსაც მხარზე ძახებს: „ჩვენ ნეფიენთ გაუმარჯოს. რებეკა, ზაქარია და ელისაბედ; მამას შე- ყველა სუფრებისას ერთად გადასცემს რიგად გააცილებენ სოფლიდან.
გადაჰკიდებენ, მერე კი „ვითომ სამარ- პასუხად დანარჩენები იგრიალებენ: „გა- აგინებ, – შენ მამას, დედას – შენ დედას, თვით ნეფეს. პატარძალს მისდევენ საკუთარი ძმა
თებელიც გასჭრის” და ნეფეც პირმო- უმარჯოს!” და ასე გრიალ-გრიალით და ერთმანეთის მორჩილი გამყოფოთო”. ასევე დაიძახებენ ყველა დანარ- (ან ბიძაშვილი), ორი მაყარი და ქალებიდა-
პარსული ადგება. ცეკვა-თამაშით მივლენ დედოფლიენთ დააბოლოებს და ამნაირად ერთმანეთს ჩენ სუფრებსაც, რაშიც „დამძახებელი” ნაც ერთი „მდადე”. უწინ „მდადეს” გაყოლა
პირს რომ მოჰპარსავს დალაქი, კარზე, სადაც დახვდებიან ქალის მხრი- „ჩააბრის”. ჩაბრის დროს ქალი და ვაჟი იღებს გასამსჯელოს ერთ წყვილ წინდას დიდ სირცხვილად ითვლებოდა. როგორც
მერე ტიტველა სახეზე არაყს წაუსმევს დან მოკეთეები. კარებზეც საკმაოდ ცდილობენ ერთმანეთს ფეხზე ფეხი და ამის შემდეგ დედოფალს დააშორე- კი ქორწილი ვაჟის სოფელს მიუახლოვდე-
ნეფეს, რომ სახე გაუწითლდეს და პრი- ითამაშებენ და შემდეგ შევლენ დედოფ- დაადგან, ვითომ წესია, რომ რომელიც ბენ ნეფეს, რომ სამგზავროდ რამე აჭა- ბოდა, გაგზავნიდნენ „მახარობელს”, რომ
ალი დაუწყოს. ლიენსა. შესვლის დროს ნეფის მაყრები ფეხის დადგმას მოასწრებს, ის „გამარჯ- მონ, შემდეგ კი გაიმართება საერთო, ქორწილის მისვლა შეატყობინოს. მახარო-
ვებული” იქნება და ცხოვრებაშიც მისი ბელი ახლა მიდის არა ნეფის მხრიდან, არა-
მედ დედოფლის და მას აქაც ისე ექცევიან,
ჩვეულებანი
როგორც მისულს ქორწილის წინ (სახლის
კარზე), ფერხულს გააგებებენ ვინც ქორ-
წილში ჰყავთ მიწვეული. ნეფე-დედოფალი
რომ ცხენებიდან ჩამოსხდებიან, პატარ-
ძალს დიდ სპილენძის ქვაბზე შეაყენებენ
და ისე უნდა იყვეს, სანამ ქორწილი სახლში
შევიდოდეს. წესია, რომ რაკი დედოფალი
ცხენიდან ჩამოჯდება, დედოფლის ძმამ იმ
იმ საღამოს ცოტა ადრე დაიძინე- ხანჯლებს იშიშვლებენ, ამოუდგებიან „სიტყვა იმუშავებს”. ჭამა-სმა, კაცები ცალკე სხდებიან სუფ- ცხენზე სამჯერ უნდა გადაალაჯოს და ესე
ბენ, რომ დილით ადრე გზას გაუდგნენ ნეფეს გვერდში და კარებს აუყენებენ რაზე, ქალები კიდევ ცალკე. ჩამოჯდეს.
პატარძლის მოსაყვანად. ჩახა-ჩუხს. სახლში დალაგების შემ- ქორწილებში იციან საჭმლებიდან: ვაჟის დედაც (როგორც ქალისა),
საქორწილოდ წასვლა იციან ურმე- დეგ მამამთილი კითხულობს რძალს, ჯვრის წერა ხორცი ღვინით, ქადა, ალვა, ერბო-კვერც- სუფრას გამოაგებებს ნეფე-დედოფალს,
ბით, ფურგუნებით და, ამასთან, ცხენე- რომელიც ამ დროს დაპატიჟებულია „ჩაბრის” შემდეგ უწინ იცოდნენ ხი, ფლავი და სხვა. პირველი გამასპინძ- მიულოცამს, დაჰკოცნის და სამივეს –
ბითაც. ზამთრობით კი მარხილებით, რომელიმე მოკეთესთან. მოკეთე გააგე- „ჯვრის წერა”, ახლა ესენი აღარ არ- ლების შემდეგ იციან „სუფრების გაახლე- ნათლიას და ნეფე-პატარძალს თითო
მეტწილად მაყრები, ცხენოსნები არიან. ბინებს, რომ სადედოფლო მის ოჯახში სებობს და ნეფე-დედოფალი „ზაქსში” ბა. შემოიტანენ დაძახებული სუფრების ნატეხ შაქარს ჩაუდებს პირში. სწორედ
როდესაც წასასვლელად ემზადე- არის დაპატიჟებული, გაუძღვება წინ და ტარდება, მორჩა და გათავდა „ჯვრისწე- ქადა-ნამცხვარს და ყველას გაუნაწილე- სუფრაზე ვაჟის დედა წყვილად სან-
ბიან, ნათლიას შეუკაზმავენ ლამაზად მაყრიენიც მიდის დაფა-ზურნით. სახლ- რაც,” ეს არის და ყველაფერიცა. ბენ, ამოირჩევენ თამადას და გაიმართება თელს აანთებდა და სუფრით ისე გავი-
ხის ჯვარს, რომელსაც ვაშლების ჩა- ში რჩება ნეფე და ნათლია. მეზურნეებით წავიდოდნენ, მთელი „დროსტარება”. ჩამოივლის მრავალნაირი დოდა მისალოცად.
მოსაგებად გაკეთებული აქვს წვერში სადედოფლოს დაპატიჟება იციან მაყრიონი ჯვრის საწერად. ქრიატიანულის „სადღეგრძელოები”, „ნეფე-დედოფლისა”, ამ დროს ვაჟის დედაც და მამაც,
მავთულის ლურსმნები. გარდა წითელი წინა ღამით. მას დაპატიჟებულ ადგილ- წესით ეკლესიაში ჯვარს იწერდნენ ცოლ- „ნათლიისა”, ორივე „მოყვრებისა და მძახ- წესია, რომ რაგინდაც ხნიანები იყვნენ,
ვაშლებისა, მასზე აგებენ აგრეთვე ქათ- ზე თბილი წყლით აბანებენ. წესია, რომ ქმარი, რაშიც მღვდელი იღებდა წინედ 10 ლებისა”, „სახლიკაცებისა” და სხვა. შვილის ბედნიერებისთვის მაინც სათა-
მის ბუმბულებს, რომელიც შეღებილია აუცილებლად უნდა იბანოს. შეიძლება მანეთს, ერთ მოხრაკულ ქათამს, ნახევარ „ორივე მძახლების” სადღეგრ- მაშოდ უნდა გავიდნენ.
სხვადასხვა ფერად. ჯვარს კმაზავენ სადედოფლო გაჯიუტდეს და არ იბა- ჩარექსაც არაყს და რამდენიმე ქადასაც. ძელოს რომ დალევენ, მათ სამადლო- კარებზევე იციან ცხვრის ან ძროხის
ნეფის დები ან სხვა მოკეთე გასათხოვა- ნაოს, ვითომ „რცხვენია”, მაშინ მასპინ- ჯვრის წერის შემდეგ, ისევ ქა- ბელო უნდა გადაუხადოს პატარძლის „ფეხქვეშ გავლა”. წესია, რომ პატარძ-
რი ქალები, ან კიდევ ახალი მოსული პა- ძელი არც ძალას დაატანს, მაგრამ უბა- ლიენთსა მიდიან, კარებზე გაიმართება დედამ, რომელსაც მიაწოდებენ არაყით ლის ძმამ ერთი ხანჯლის დაკვრით თავი
ტარძლები, რომელნიც ნათლიას ჯვარს ნებლად ქალის წაყვანა იქ მიღებული არ ცეკვა-თამაში, ქალის დედა სუფრით სავსე სტაქანს, ის წადგება წინ და იტყ- უნდა მოაშოროს ცხვარი იქნება იგი თუ
გადასცემენ. ნათლიამ მას საჩუქარი არის და ვინც დაპატიჟებულ ადგილს ხელში გამოეგებება, ახალჯვარდაწე- ვის: „იცოცხლეო, იცოცხლეო, კარგად ძროხა. თუ ერთი დაკვრით თავი ვერ
(ფული) უნდა მისცეს. არ იბანავებს, შინ თავის სახლში მაინც რილ ცოლ-ქმარს, რომელზედაც არის: გამყოფოთ ღმერთმა, გაგაბედნიეროს გააგდებინა, მოსეირნე ხალხი მას სი-
მეორე დილით ადრე გზას გაუდგე- უნდა უეჭველად იბანაოს. ერბო-კვერცხი, ალვა, ქადა და სხვ. მო- სიძეცა და ქალიც, ასეთი ბედნიერება ცილს დააყრის.
ბიან, პატარძლის მოსაყვანად უფროსები ულოცამს ბედნიერებას და თვალებში ყველას ჰქონდეს, ვინაც ჩვენი ორივე შესვლის დროს პატარძალმა ის
მექორწინეებს გზას დაულოცავენ, და- ჩაჰკოცნის ნეფე-დედოფალს, მერე მძახლების სადღეგრძელო ინებეთო და ქვაბი, რომელზეც იდგა, ხელით უნდა
ლევენ თითოოროლა არაყს და მაყრებს ქალების შეყრა მიაწოდებს სუფრას, რომ ქადა ან ალვა მადლობა მამიხდია ღვთის პირითო”. გადააბრუნოს, თუ მან ვერ მოახერხა,
მიუჩენენ ამორჩეულ უფროსს, ანუ „მა- წინა საღამოს დაპატიჟებულ სარძ- აიღონ, დედოფლის გარდა ყველა იღებს, ამას მოჰყვება „მადლობელი ვართ” – მაშინ მისმა ძმამ უნდა გადააბრუნოს.
ყარბაშს” („ვეფხისტყაოსანში” ეჯიბი ეწო- ლოს მასპინძელი მის გასართობად და ის კი ვითომ „მორცხვობს” და „სირცხვი- სიმღერა: ისეც მომხდარა, რომ პატარძალი გაბე-
დება), რომელმაც წესრიგი უნდა დაიცვას გასამხიარულებლად ტოლ-სწორ ქალებს ლადაც” ითვლება, რომ დედოფალმა ამ „მადლობელი ვართ, დული ყოფილა და ქვაბ-ხელის მაგიერ
მაყრებს შორის და თვალ-ყური ადევნოს, და ახალ ქალ-რძლებს უწვევს, რომელ- დროს სუფრიდან რამე აიღოს და შეს- მადლობელი ვართ, წიხლის კვრით გადაუბრუნებია, რის
ყოველივე ცუდი არაფერი ჩაიდინონ, არა- საც „ქალების შეყრა” ეწოდება. ესენი ჭამოს. შემდეგ ამისა, შევლენ სახლში, მადლობელი ვართ... გამოც ხალხს დაუცინია და უთქვამთ:
ვის უბრალოდ არ აწყენინონ და მრავალი საპატარძლოს ართობენ, ეხუმრებიან, რომლის კარებიც შიგნიდან ჩაკეტილი სადღეგრძელოსთვის”... „ვირმა წიხლი გაისროლაო”.
სხვა. ნეფის სახლშივე იციან „მახარობ- მერე დაირას დაუკრავენ და ყველანი თა- აქვთ პატარა ბიჭებს, სანამ ნათლია მათ მეორე გუნდი ჩამოართმევს: სახლში შესვლის დროს მეზურნეები
ლის” ამორჩევაც, რომლის მოვალეობა- მაშობენ (საზოგადოდ ცეკვას აქ „თამა- ფულს არ აჩუქებს, იქამდის კარებს არ „განა ჩვენგნითა, განა კარებში დგებიან, თან ზურნას აჭყვიტი-
საც ის შეადგენს, რომ ნეფის ოჯახიდან შობას” უწოდებენ) და საპატარძლოსაც გააღებენ. ჩვენგნითა... ნებენ და შიგნით არავის უშვებენ იქამ-
მიიღებს ერთ ქადას, ჩაიდებს უბეში და ათამაშებენ. როცა მექორწილენი შემოვ- სახლში შესვლის დროს ნათლია განა ჩვენგნითა... ღვთის დის, სინამ ნათლია „შესაშვებს” (ფულს)
გაჰყვება მექორწილეებს. როცა ქორწილი ლენ მის გასაყვანად, წინ ეფარებიან, რომ მარჯვედ უნდა მოიქცეს, თორემ მო- შეწევნითა...” არ მისცემს. ამ არეულობაში მოსეირნე
სადედოფლოს სოფელს ერთ-ორ ვერსზე თვალი არავინ შეასწროს. მასპინძელი სეირნე ხალხი ვაშლებს დასტაცებენ, და სხვა. ბიჭები დაეცემიან ნათლიას და უნდათ
(ზოგი მახარობელი თავხედობას იჩენს და შეყრილ ქალებს კარგ სუფრასაც გაუწ- მაყრები კიდევ ხანჯლებს იშიშვლებენ სიდედრის სამადლობლის გადახ- ჯვრიდან ვაშლები დასტაცონ (წესია),
უფრო წინ გარბის და ამნაირად წეს-რიგს ყობს და ამნაირად დროს ატარებს ყველა და კარებს შეუყენებენ ჩახა-ჩუხს. დის დროს ნეფე და ნათლია ფეხზე დგა- მაგრამ მაყრები ხანჯლებს იშიშვლებენ
არღვევს) მიუახლოვდება, ის ცხენს გააჭე- ქორწილის მოსვლამდის. სახლში აჯლაზე დახვდებათ კიდევ ნან. როცა სიმღერას გაათავებენ, საპა- და ისინიც იძულებულნი არიან, გაშორ-
ნებს და „მახარობლად” მიდის ქალიენთ- მოვა ქორწილიც, რომელსაც საპა- ბიჭები, რომელნიც ნეფის ტახტზე პირქ- ტარძლოს დედა მექორწილეებს ეტყვის: დნენ. სახლში რომ შევლენ, დასდგამენ
სა, რომ ქორწილის მისვლა აცნობოს. ტარძლოს მასპინძელი „სახელდახელო” ვე წვანან და ხელები „ჩარიგებული ღვთის წყალობა”, „ღმერ- ორ ქოთანს შუაზე, ვითომ: „ცალი ხელი
თუ მას ქალიენთ სახლი არ იცის, სხვებს სუფრას გაუშლის. მცირე ხანს შემდეგ ზურგზე აქვთ დაწყობილი, ვითომ თმა მოგცეს თავის წყალობა”! – ისმის თაფლში ჰქონდეთ, ცალი ერბოშიო”.
ეკითხება. თუ გზა აერევა, მას ქვას დააყ- საპატარძლოს მამამთილი მონახავს მოგ- „სძინავთ”, ისე იქცევიან, რომ ნათლიამ ხმები, რის შემდეგ იგი სტაქნით არაყს ნეფე-დედოფალი რომ ტახტზე ავა,
რიან ხუმრობით. ისეც კი ყოფილა, რომ ამ როვილ ქალებში, რომელიც ზის და სხვები ფული უნდა აჩუქოს მათ, თორემ არ ად- დასცლის, ისევ აავსებინებს მერიქიფეს დიდი და პატარა მიდის და „ბედნიერე-
„ხუმრობით” მახარობლისთვის თავიც კი აფარებენ მასპინძლის გასათხოვარ ქალს გებიან. ნათლია ყველას ფულს ჩაუდებს სტაქანს არაყით, ჩააგდებს შიგ ვერცხ- ბას ულოცავენ”. მილოცვა რომ გათავ-
გაუტეხიათ „ჯიელ” ბიჭებსა და ხნიანებ- ან რძალს სადედოფლოს თავზე მარჯვენა ხელში და ეტყვის: „აბა, ჩქარა, ადექითო”, ლის ბეჭედს და გადასცემს სიძეს, რო- დება, მცირე ხანს შემდეგ უფროსები
საც კი და ამის გამო მერე ერთი აყალ-მა- ხელს, რომ სამამამთილომ მას ფული ჩა- ისინი საჩქაროთი წამოცვივიან და გარ- მელიც მადლობას გადაუხდის სიდედრს სთხოვენ „დაჯდომას” და ისინიც დასხ-
ყალი ატეხილა. უდოს. მამამთილიც იღებს და სამ ან ხუთ ბიან, რადგან ეშინიათ, რომ მაყრებმა არ პატივისცემისთვის და ისმის ისევ „სა- დებიან. ამ დროს მოიყვანენ 3-4 წლის
მახარობელი რომ სადედოფლოს მანეთს ჩაუდებს ხელში. მერე მოჰკიდებს სცემონ (თითქმის ასეთივე ჩვეულება მადლობელო” და „მრავალ ჟამიერი”. ბავშვებს: ორ ვაჟს და ერთ ქალს. პატარ-
კარზე მივა, ჩამოხდება ცხენიდან, გადას- ხელს სადედოფლოს, მაგრამ იგი არ ად- ჰქონიათ მთიულებსაც. იხ. სერგი მაკა- სიძეც, სამაგიეროდ, სიდედრს არაყით ძალს კალთაში უსმენ, რომ „ორი ვაჟი და
ცემს დამხვდურებს, თითონ კი შევა და მი- გება: წესია, რომ ორჯერ უნდა წამოიწიოს ლათიას წიგნი „მთიულეთი”, ტფილისი, სავსე სტაქანს მიუძღვნის და 20 მანეთ ერთი ქალი მიეცესო”. თუ ნათლიას ვაჟი
ესალმება იქ მყოფნელებს, სამჯერ გაივლ- და ისევ დაჯდეს. მესამე წამოწევაზე კი 1930 წ. გვ. 116-117). ყოფილა შემთხვევა, ფულს (ძველად 5-6 მანეთს) აძლევს. ჰყავს ერთი, უეჭველად მისი ვაჟი უნდა
გამოივლის სახლში და თან ამბობს: ადგება, მამამთილს ხელზე მოიკითხავს, რომ მაყრებს ბიჭებისთვის ფულის მა- ქეიფის დროს თან დუდუკი, აქა- ჩაუსვან კალთაში ყველაზე უწინ.
„მე ვარ მახარობელი, მასპინძლის ვაჟი ამოუდგება მას გვერდ- გიერ უბრალო ქაღალდი ჩაუდიათ ხელში ურულად „მეი”, უკრავს და თან ცეკვა- პატარძალი ბავშვებს ხილით და წინ-
სახლის გამხარებელი, ში და გამოიყვანენ. მამამთილი ამ ოჯახს და ისინიც ამნაირად მოტყუებულნი ტახ- თამაშია. ხშირად სუფრიდან გადმოხ- დებით (მხარზე გადაჰკიდებს) ასაჩუქ-
მოგვყამს ნეფე ლამაზი, დიდ მადლობას უხდის, რომ მისი პატარ- ტიდან „სიხარულით” წამომხტარან. ტება რომელიმე ახალგაზრდა, კოხტად რებს. ცოტა ხნის შემდეგ პატარძალს
დაგვილოცეთ დარბაზი”. ძალი „გააპატიოსნა”, ე,ი. დაჰპატიჟა. გა- ნეფე-დედოფალი ტახტზე რომ ავ- უვლის და სხვასაც გაიწვევს სათამა- აშორებენ ნეფეს და ცალკე მიჰყავთ
გაათავებს ამას, იქ მყოფნელებს მოთხოვების დროს მასპინძელის მეუღ- ლენ, მიდის დანარჩენი ხალხი და დიდი შოდ. ამ დროსვე ასახელებენ პატარძ- „მოსასვენებლად”, რომელსაც ძმაც გაჰ-
ხელს ჩამოართმევს სიტყვებით: მოგ- ლეს ფულს აჩუქებს 10 მანეთამდის, უწინ - პატარა „ბედნიერებას ულოცავს”. პა- ლის გამოყოლილ მაყრებს, რომელიც ყვება ხანჯალ ამოღებული.
ვილოცამს, ქორწილი მოგივიდათო და კი 3 მანეთს აჩუქებდნენ. ტარძალი ყველა მომლოცავს ხელზე მო- არ შეიძლება 3-4-ზე მეტი იყოს. ჩამოივ- გაივლის ცოტა ხანიც და „გაიმარ-
მეც მახარობელი ვარო, ისინი ვითომ არ მივლენ ქალიენთსა, საპატარძლო უკითხავს. მაყრები ამ დროს გაიძახიან: ლის „საყოველ წმინდასაც” და ალაგდე- თება სუფრები”, სადაც დაიწყებენ
ერწმუნებიან: თუ მახარობელი ხარ, აბა მიჰყავთ ქალებში, მაყრიონი კი ადის ნეფი- „მოულოცეთ! კიდევ და კიდევ მოულო- ბა სუფრები, რის შემდეგ „დაიძახებენ” „ქეიფს”. ამის შემდეგ აქაც გაიმართება
მისი რაიმე ნიშანი გვიჩვენეო. ისიც ამო- სა და ნათლიის გვერდით აჯლაზე (აჯლა ცეთ!” ამავე დროს ქორწილში წვეულებს ქალის მზითევს. მზითევში გატანება „სუფრების დაძახება”, როგორც და-
იღებს იმ ქადას, რომელიც ნეფიენთგან ჰქვიან ნეფისა და ნათლიისთვის ცალკე საკუთარი სახლიდან შემოაქვთ მოკმა- იციან: ერთი ხელი ლოგინი (საპირე- იძახებს დედოფლიენთისა: პირველად
წამოიღო და გადასცემს მათ. მაშინ მახა- შეკრილ ტახტს) და შესძახებენ: „ჩვენ ნე- ზული სუფრები, რომელზედაც არის ებით), ფიჩვი, ხალიჩა, ნაბადი, ჯეჯიმი, ნეფის ოჯახიდან, მერე ნათლიისა და
რობელს მიუტანენ ჯამით არაყს, ისიც ფიენთ გაუმარჯოს”! – „გაუმარჯოს”! – მოხარშული ქათამი, ქადა-ნამცხვარი, ხურჯინი, ჭილი და სხვა. ასე ყველასას. წინდები, ხელთათმანები,
აიღებს ხელში და იტყვის: „გაგიმარ- უპასუხებენ ნათლია და თვით ნეფეც. ერბო-კვერცხი, ნეფისათვის საჩუქრად ჩასაცმელი: ორი-სამი ხელი ტანი- ქისები და სხვა აქაც ნეფის კუთვნილო-
ჯოთ, იცოცხლეთ, ღმერთი შეგეწიოთ, გაივლის ცოტა დრო და მამამთილი მოტანილი წინდები, ხელსახოცი და სამოსი (თუ შეძლებულის ქალია, მეტ- ება არის. „დამძახებელს” კი აქაც ერთ
შინ მშვიდობა მოგეცეთ, გარეთ გამარ- იძლევა განკარგულებას, რომ პატარ- სხვა. ამოირჩევენ რომელიმე ენა მახ- საც). 20 წყვილამდე მატყლის წინდა, 10 წყვილ წინდას აჩუქებენ.
ჯვება, თვალი მშრალი მოგცეთ, გული ძალს ჩააცვან საქორწინო ტანისამოსი. ვილ კაცს, რომელმაც სუფრები უნდა წყვილი ხელთათმანი და ხელსახოცი. ნაამბობი სოფელ ბარალეთში
მხიარული, გაგვიბედნიეროს თქვენცა ვინც ტანისამოსს აცმევს, მამამთილი „დაიძახოს”. პირველად დაიძახებს იგი ჭურჭლიდან: ქვაბები, – ორ-სამს დიდს რახიელ ესტატეს ასულ გოგოლაძის
და ჩვენცაო. შესვამს ჯამიდან არაყს და მას ფულით ასაჩუქრებს. ჩაცმა აქ იციან საკუთარი დედოფლის ოჯახის სუფრას, თუ პატარას, ტაფას, გუგუმებს, ანუ მიერ 1937 წელს. ახალციხის სახელმ-
დანარჩენს ჯამიანად დაახლის მიწას და ქართულად, ჩიხტი-კოპით. ქართული რომელიც შემკულია სიდედრისგან, მისი თუნგებს, მაშრაყას და სხვ. ეს მშობლე- წიფო მუზეუმის ფონდი. მოგვაწოდა ლე-
ჯამს ლუკმა-ლუკმა აქცევს: „ასე მტერი კლავებ გაშლილი (ყურთმაჯიანი) კა- სუფრა დანარჩენ სუფრებისგან განს- ბისგან, რაც შეეხება სხვა მოკეთეებს, ვან ლაფაჩმა და გრიგოლ ჯვარიძემ.
დაგიმარცხდეთო”!., – „იცოცხლეთ, გა- ბით, სარტყელებით, გულის პირით და ხვავდება იმით, რომ მასზე ზედმეტად ისინიც ეწევიან პატარძალს ფულით თუ ჩაწერილია გიორგი გოგოლაძის
ამოთო”! – უპასუხებენ სხვები. სხვა. ფეხებზე იციან მაღალი ქუსლიანი არის (სხვა სუფრებთან შედარებით) ნე- სხვა რამით, რომელსაც „სანიარი” ჰქვია. მიერ.
მერე მას საპატარძლოს დაქსოვილი „ბაშმაკები”, ტანსაცმლის ჩაცმაში მა- ფისათვის ნიფხავ-პერანგი. დამძახებე- ყველა ესენი მიაქვს ქმარს სახლში. (გაგრძელება შემდეგ ნომერში)
@შოთა რუსთაველი იგივე საქართველოა და საქართველო

იგივე "ვეფხისტყაოსანი”
ვაჟა-ფშაველა
მატიანე მამია ვარშანიძე

მესხეთი
მესხეთი მიყვარს,
მესხეთს ვუგალობ,
ცხადში ის მახსოვს,
ძილშიც ის მახსოვს,
შენ შემოგევლე ათიათასჯერ
ჩემო მესხეთო,
ასე ძვირფასო!
გულით იქა ვარ,

სულით იქა ვარ,
ნეტავი რატომ?
ნეტავი რატომ?
სადაც არ ვიყო,
ჩემი ფიქრია,
მისი სახელი მეყოფა მარტო.
თითქოს და გულზე მაწერია მე

მისი წარსული,
მისი ოხება,
ვიცი,
ხანჯალი ვინ გაგიყარა,
ვინ გაგიყარა,
ქართველი და ამიერკავკასიის მწერლები. გასული საუკუნის 30-იანი წლები. სურათი რომელ ოხერმა.
მოგვაწოდა იოსებ გრიშაშვილის დისშვილმა ნოდარ გრიგოლაშვილმა
შენი მომა ვლის დღენი დიდია,
როგორ გაკადრო
სიტყვა პატარა,
ები
თქმულებ მე სალოცავად სულ მეყოლება
ჩემი მესხეთი,
შოთას საფლავი ჩემი აჭარა!
როგორც კი სოფელ მინაძეს გავცდებით, მტკვრის მარჯვენა დაუდიათ. მაშინ ერთ-ერთს აზრად მოსვლია, ყველას, გარკვეული ელდარ ზაზაძე
მხარეს, გაშენებულია სოფელი რუსთავი, შოთა რუსთაველის სამ- პერიოდის განმავლობაში, ქუდით (მ ხ ო ლ ო დ ქუდით!) მიწა მიეზი-
შობლო. ამ რუსთავშია დაბადებული რუსთაველი. აქვეა შუასაუკუ- დათ და შოთას საფლავი აეგოთ. სწორედ ასე აიგო შოთას სიმბო-
ნეების დროინდელი კოშკი, მაგრამ ყველაზე საინტერესო, სოფელ- ლური საფლავი სოფელ რუსთავში. აგარა
ში, შოთას სიმბოლური საფლავია, რომელიც, შორიდანვე, ერთი იმდენად დიდი იყო მთელ საქართველოში რუსთაველის სახელი
შეხედვითაც ჩანს, რომ არაბუნებრივი წარმოშობის მთა-გორაკია. და სიყვარული, რომ დედები, ვისაც ვაჟი გაუჩნდებოდა, მივიდოდ-
გორაკს, ადამიანის ჩასასვენებელის, ანუ ჩვენ, მესხეთში რომ ვე- ნენ ამ სიმბოლურ საფლავზე, დაიჩოქებდნენ, რამდენიმე მუჭა
შლის ეფემერულ პეიზაჟს ქარი,
ძახით, სასახლის ფორმა აქვს. გამიგია, შოთა რუსთაველი რომ მიწას გამოჰკრავდნენ ლეჩაქში და ბავშვს თავქვეშ ამოუდებდნენ, ნანგრევი ოდა მოჩანს ზმანებად,
გარდაცვლილა და მისი საფლავი არ სცოდნიათ, ხალხს დიდი რუსთაველს ცოტა მაინც მიემგსავსებაო! არ მინდა გერქვას შენ ნასოფლარი,
პოეტის საპატივსაცემოდ და უკვდავსაყოფად, თვითონ აუგიათ ჩემს ბედისწერის წმინდა სალოცავს.
ასეთი მთა-საფლავი. ეს კი შემდეგნაირად მომხდარა: მამაკაცებს მთქმელი ოთარ ნარიმანიშვილი, 75 წლის, ქ. ვალე.
ქუდები მოუხდიათ შოთას უკვდავი სულის წინაშე და ძირს, მიწაზე ჩაიწერა ციური მესხიშვილმა 2018 წელს
მსურს შენს წინაშე დავხარო თავი.
შევიგრძნო შენი სითბო და ეშხი,
გაზეთ „ლიტერატურული შენ, პაწაწინა მარგალიტი ხარ,
მესხეთის” ხელმომწერთა შემორჩენილი მესხეთის მთებში.
საყურადღებოდ! გაუძელ მრავალ ურდოთა თარეშს,

შემოინახე ქართული სული,
შეგახსენებთ გაზეთის საბანკო ვერ დაგამონეს, ვერ დაგაჩოქეს,
მატიანე მეტყველებს ჭეშმარიტსა და... მოწ-
რეკვიზიტებს: დასწყ. იხ. გვ. 14 მობს სხუათა და სხუათა, მატიანე განამხობს იყავი მუდამ წელგამართული.
შპს გაზეთი „ლიტერატურული თარიღდება. კაცსა და ერთგულ ჰყოფს ქუეყნისად. მატი-
მესხეთი” დაბოლოს. მკითხველს მინდა შევახსენო ანე იცნობს ნათესავთ ჩამომავლობასა და
ვახუშტი ბატონიშვილის სიტყვები ერის წარ- დასდებს თავსა სარწმუნოებისათვის მოყუას- არ დამიცხრება შენზე ფიქრები.
დ.ასპინძა, თამარის ქ. №3
სულის შესწავლა-დადგენის მნიშვნელობის სა მოყუსისა მიმართ”. თუნდაც გავიდეს წლები მრავალი,
ს/კ 223100908 თაობაზე: „რამეთუ მატიანე მოგვახსენებს აქედან გამომდინარე, ჩვენი ვალია გავუფრ-
„ლიბერთი ბანკის ასპინძის ფილიალი” დავდგები შენი ციხის მედროშედ
დასაბამისაგან ჟამსა, წელსა და საუკუნისა, თხილდეთ და დავიცვათ ჩვენი წინაპრების მიერ
ბანკის კოდი: 220101451 მატიანე განარჩევს კეთილსა და ბოროტსა, შექმნილი უმდიდრესი მემკვიდრეობა. მე, ზაზას ძეთა შთამომავალი.
მატიანე აღამაღლებს კეთილის თქმულებასა,
გაზეთ „ლიტერატურული მესხეთის” მეოხია ლიანა მანჩხაშვილი

გაზეთ „ლიტერატურული მესხეთის” ელექტრონული ვერსია შეგიძლიათ იხილოთ შემდეგ მისამართზე: www.scri.co; fcoo: ლიტერატურული მესხეთი
გაზეთის რედაქცია სარგებ-

ფიზიკური პირი ავთანდილ ბერიძე
დამფუძნებლები: ლობს თავისუფალი პრესის
სსიპ სამცხე-ჯავახეთის სახელმწიფო უნივერსიტეტი პრინციპებით და ავტორის
მოსაზრებებსა და გამონათქვა-
მებზე პასუხს არ აგებს
კომპიუტერული
უზრუნველყოფა
მერაბ ბერიძე, 5
ირმა ჯიშკარიანის
საბურთალოს 43ა lit.shti@il.co
ტელ: 2–93–27–66

Literaturuli Meskheti - September 2018

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Literaturuli Meskheti - September 2018

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

“დადგით მესხეთში აკვნები, აღზარდეთ კვლავ რუსთაველი” გიორგი ლეონიძე

გამოცემის მეოცე წელი “LITERATURULI MESKHETI” “ЛИТЕРАТУРУЛИ МЕСХЕТИ”

„ამოა, რომე კაცი კაცს ამოსა ეუბნებოდეს!

იქვე არს რამ მინაწერი, დღემდე აქვთ კვლადა ცილობა,

დურმიშხან ბერიძე შენ და ზღვა

ამირანი პატარა რომ იყო, ქრის-

თავდასხმა აღდგომის ღამეს – ბეშქენ II

ლამისაა, გამომაშტეროს: ბრძენი ეწოდება. თუ მირზამ წიგნი შეიყვარა და

ჯაყელის თურქთაგან მოკვდინება

თავდასხმა აღდგომის ღამეს – ბეშქენ II

ჯაყელის თურქთაგან მოკვდინება

ზღაპარი ტარიელისა, ანუ

„არს ციხე ქალაქის თავს... ქალაქი პატრონს – ახალციხის მუზეუმს.

მუზეუმი – ისტორიის სარკე

ისევ ბიეთის ქტიტორ ხუაშაქის

ბობოქარ ფიქრთა სამყაროში

სამოთხე – „მკვიდრივე მამულია”, „მუნ სასურ-

დასაწყისი გვ. 2 დარა უარეა მამაცსა სულდიდსა, წასლ-

ქება შოთას სხვა მონასტრებიც ააგო,

ფილოსოფოსნი შემოკრბნენ, დღეს ჩვენი მტერი დამარცხდა,

როგორ იქმნებოდა გიორგი ლეონიძის

როგორ იქმნებოდა გიორგი ლეონიძის პოემა

ქორწილი ერთი ჩარექი არაყი, საპატარძლოსთ-

@შოთა რუსთაველი იგივე საქართველოა და საქართველო

მატიანე მამია ვარშანიძე

გულით იქა ვარ,

თითქოს და გულზე მაწერია მე

საყურადღებოდ! გაუძელ მრავალ ურდოთა თარეშს,

გაზეთ „ლიტერატურული მესხეთის” მეოხია ლიანა მანჩხაშვილი

გაზეთის რედაქცია სარგებ-

You might also like