Professional Documents
Culture Documents
2
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
შინაარსი
განათლება ..................................................................................................................................................................................... 18
სოციალური კაპიტალი ................................................................................................................................................................. 21
ეკონომიკის მოცულობა ................................................................................................................................................................ 22
ბუნებრივი რესურსები ................................................................................................................................................................... 23
ტექნოლოგიური ბაზა .................................................................................................................................................................... 23
სამხედრო მზადყოფნა .................................................................................................................................................................. 24
თავდაცვის დაფინანსების პარამეტრები..................................................................................................................................... 26
დასკვნა...................................................................................................................................................................................... 35
3
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
რეგულარული ჯარი......................................................................................................................................................... 44
რეზერვი ............................................................................................................................................................................. 45
სპორტი ..................................................................................................................................................................................... 50
სამოქალაქო თავდაცვა............................................................................................................................................................ 51
4
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
მოკლე შინაარსი
უსაფრთხოების უმძიმეს გარემოში საქართველოს დაუსრულებელი სახელმწიფოებრიობით უწევს ცხოვრება:
ქვეყანა მნიშვნელოვანი შინაგანი გარდაქმნების ფაზაში იმყოფება, ეს პროცესი კი გასაგები სოციალური
დაჭიმულობით ხასიათდება.
2010 წლის 28 ივლისს თავდაცვის სამინისტროში სტუმრობისას საქართველოს პრეზიდენტმა ვრცლად ისაუბრა
ტოტალური თავდაცვის სისტემის შექმნისა და და ტერიტორიული თავდაცვის ორგანიზების აუცილებლობაზე და
რეზერვის განსაკუთრებულ მნიშვნელობას გაუსვა ხაზი.
საქართველო რეგიონში ბოლო ადგილზეა ერთ სულ მოსახლეზე მშპ-ს მოცულობით, ბოლოდან მეორე
ადგილზე - მშპ-ს რეალური მოცულობით, მრეწველობა განუვითარებელია და დოვლათის 90% დიდ
საწარმოებზე მოდის, მცირე და საშუალო ბიზნესი უკიდურესად განუვითარებელია, ქვეყნის სავაჭრო ბალანსი
უარყოფითია, ტექნოლოგიური ბაზა - ძალიან მწირი, ბუნებრივი რესურსები კი - უმნიშვნელო მოცულობის;
მიუხედავად იმისა, რომ ლიბერალური ეკონომიკური რეფორმების წყალობით საქართველო ერთ-ერთი
ყველაზე დინამიური ეკონომიკაა და სწრაფი განვითარების კარგ შანსებს ინარჩუნებს, ქვეყნის ეკონომიკის
მდგრადობა ომის შემთხვევაში ძალიან დაბალი იქნება.
ნაშრომი საქართველოს ძირითად მტრად რუსეთს განიხილავს და არ აკეთებს თეორიულ გათვლებს ყველა
პოტენციური მოწინააღმდეგის გათვალისწინებით. სამხედრო აგრესიის ტიპისა და თავდაცვის გეგმების
უპირატესობების გამოსარკვევად ნაშრომი ყურადღებას აქცევს საქართველოს რელიეფის თავისებურებებს,
სადაც მთები და მთათაშორისი ბარი ხელსაყრელ რელიეფს ქმნის პარტიზანული ტიპის საბრძოლო
მოქმედებებისთვის. ამის მიუხედავად, აშკარაა რომ დაბალი ინტენსივობის ომში წინააღმდეგობისათვისთვის,
ანდა მოსახლეობის გასაწრთვნელად ამგვარი ომისათვის, საჭიროა ინფრასტრუქტურის დამატებით მომზადება;
5
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
საქართველოს თავდაცვის სისტემის დაგეგმვისის ყველაზე დიდი პრობლემა ისაა, რომ დღემდე ვერ
მოვახერხეთ, სრულყოფილად გაგვეთვალისწინებინა ერთი უმნიშვნელოვანესი ფაქტორი - რომ
საქართველოსნაირი პატარა ქვეყანა ვერ იქნება კონვენციური შესაძლებლობების იმედად. ტოტალური
თავდაცვის სისტემაში, რომელიც ამ მხრივ მართლაც სწორი გამოსავალია, უდიდეს როლს რეზერვის
ორგანიზება ასრულებს.
6
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
დეფინიციები
თავდაცვის სისტემა: სახელმწიფო ინსტიტუტთა და ინსტრუმენტთა ერთობლიობა,
რომლებიც მონაწილეობს ქვეყნის თავდაცვისუნარიანობის
უზრუნველყოფაში. უსაფრთხოების სისტემისაგან განსხვავებით,
თავდაცვის სისტემის ნაწილი არ არის ინსტიტუტთა და ინსტრუმენტთა
ის ნაწილი, რომლებიც პირდაპირ გავლენას ახდენს თავდაცვის
სისტემის ფორმირებაზე. ტოტალური თავდაცვის სისტემა
მნიშვნელობით უახლოვდება უსაფრთხოების სისტემის ცნებას
7
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
წინასიტყვაობა
თავდაცვის სისტემა იმდენად ვრცელი თემაა, რომ როდესაც მასზე მთლიანობაში ვმსჯელობთ, იძულებულნი
ვხდებით, დეტალებს გვერდი ავუაროთ. ამჟამად ჩვენი ინტერესია, დავინახოთ ის ძირითადი ფაქტორები,
რომლებიც გავლენას ახდენენ საქართველოს თავდაცვის სისტემის ფორმირებაზე, შევაფასოთ ამჟამინდელი
სისტემის ადეკვატურობა, გამოვავლინოთ არსებული ძირითადი პრობლემები და მოვხაზოთ განვითარების
სასურველი მიმართულებები.
„თავდაცვის სისტემა“ ძალიან ფართო ცნებაა, მაგრამ მაინც შედარებით ვიწრო, ვიდრე - „უსაფრთხოების
სისტემა“. თავდაცვის სისტემის ამოსავალია თავდაცვის ფიზიკური, ინფორმაციული თუ სოციალური
ინფრასტრუქტურა, მაშინ როცა უსაფრთხოების სისტემა სახელმწიფოსა და საზოგადოებრივი ინსტიტუტების
მთელ ერთობლიობას მოიცავს. ის, რაც ფაქტორია თავდაცვის სისტემის ფორმირებისათვის, ზრუნვის ობიექტია
უსაფრთხოების სისტემისათვის. მაგალითად, განათლების ხარისხი თავდაცვის სისტემისთვის ფაქტორია,
უსაფრთხოების სისტემისთვის კი - სამუშაო სფერო, ეკონომიკის მდგომარეობა თავდაცვის სისტემისთვის
ფაქტორია, უსაფრთხოების სისტემისთვის კი - ზრუნვის ობიექტი და ა.შ.
1 კოკოითიმ და ბაგაფშმა უკვე რამდენჯერმე გაახმიანეს „ტერიტორიული პრეტენზიები“ საქართველოს მიმართ, ხოლო
რუსეთის დუმის დეპუტატები ღიად უჭერენ მხარს საქართველოს სახელმწიფოებრიობის გაუქმებას. მაგ: სერგეი მარკოვი:
ქართველი ერის მთავარი მტერი ქართული სახელმწიფოა - დ. ავალიშვილის ინტერვიუ, 04/08/2010, PRIME TIME
8
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
უფრო ამწვავებს შიდა დაძაბულობას. საინტერესოა, რომ ჩვენთან ეს პროცესი მაშინ მიმდინარეობს, როცა
გლობალური მასშტაბით ნაციონალური იდენტობების დევალვაციის პროცესს ვაკვირდებით. ცხადია, ეს
გარემოებაც ასუსტებს ნაციის გამაერთიანებელ ტენდენციებს.
2008 წლის აგვისტოში რუსეთის თავდახმისა და ჩვენი ტერიტორიების ოკუპაციის შემდეგ ეს რწმენა შეირყა.
მართალია, დასავლეთმა მნიშვნელოვანი შემაკავებელი ფუნქცია მართლაც შეასრულა, მაგრამ ისიც ცხადი
გახდა, რომ ბრუსელმა და ვაშინგტონმა ვერ შესძლეს, ჩვენთვის თავიდან აეცილებინათ რუსული აგრესია და
ახალი ტერიტორიების ოკუპაცია, ვერც საბრძოლო მოქმედებების შემდეგ მიაღწიეს რუსეთის ომამდელ
პოზიციებზე დაბრუნებას და ომის შემდეგ ორი წლის განმავლობაში ვერ აღწევენ რუსეთის იძულებას, რომ
შეასრულოს მის მიერვე ხელმოწერილი ე.წ. ექვსპუნქტიანი შეთანხმება.
ეს გარემოებები ცხადყოფს, რომ საქართველოს სჭირდება გაცილებით უფრო ეფექტიანი თავდაცვის კონცეფცია
და შესაბამისი თავდაცვის სისტემა. მომავალში მტრის 4-5 დღიანი შეკავება შეიძლება საკმარისი არ აღმოჩნდეს
საზოგადოების გრძელვადიანი უსაფრთხოების უზრუნველყოფისათვის, მით უმეტეს, რომ გლობალურ
პოლიტიკაში მიმდინარე უკანასკნელი ტენდენციები საერთაშორისო ურთიერთობების სისტემის მეტი
ქაოტურობის ტენდენციაზე მიუთითებს.
2010 წლის 28 ივლისს თავდაცვის სამინისტროში სტუმრობისას საქართველოს პრეზიდენტმა ვრცლად ისაუბრა2
ტოტალური თავდაცვის სისტემის შექმნისა და და ტერიტორიული თავდაცვის ორგანიზების აუცილებლობაზე და
რეზერვის განსაკუთრებულ მნიშვნელობას გაუსვა ხაზი. ამ თემაზე პრეზიდენტს ადრეც ულაპარაკია და ჩემთვის
9
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
აგრეთვე ცნობილია თავდაცვის ამჟამინდელი მინისტრის, ბაჩო ახალაიას, სურვილი და მცდელობა, რომ
რეალურად მოხერხდეს საქართველოში ხსენებული სისტემის ამუშავება. თუმცა ისიც ფაქტია, რომ ეს არის
საკმაოდ რთული ამოცანა და მის შესრულებას დიდი ძალისხმევა და დრო დასჭირდება. რაც მთავარია, ამ
სისტემის მშენებლობას სჭირდება საქართველოს ფიზიკური, რაოდენობრივი, ფუნქციური და ინფორმაციული
პარამეტრების ღრმა და საფუძვლიანი გააზრება.
ცხადია, თავდაცვის სისტემა მხოლოდ თავდაცვის სამინისტროს და შეიარაღებულ ძალებს არ ნიშნავს. მასში
ამათუიმ ფორმით მოიაზრება სახელმწიფოსა და საზოგადოების თითოეული ინსტიტუტი და მათ შორის
კოორდინირებისა და ურთიერთქმედების მექანიზმები. ამის მიუხედავად, იმის გამო, რომ წინამდებარე კვლევა
ძირითადად სამხედრო საფრთხეებიდან მომდინარე გამოწვევებს ეხება, მასში შემოვიფარგლებით იმ
ფაქტორებისა და ტენდენციების ანალიზით, რაც შეიარაღებული ძალებისა და მხარდამჭერი ინსტიტუტების
ფორმირებაზე ახდენს გავლენას.
10
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
შესავალი
ცხადია, სოციალური სისტემა არ შეიძლება იყოს ინსტინქტური რეფლექსია რაიმე გამაღიზიანებელზე. სისტემა,
და მით უმეტეს სოციალური სისტემა, არის რაციონალური პროცესის შედეგი და როდესაც სოციალური სისტემის
შექმნას ან შეფასებას ვცდილობთ, ყველა ეს სეგმენტი უნდა გავითვალისწინოთ.ეს ნიშნავს, ვიკითხოთ:
11
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
იმისათვის, რომ თავდაცვის სისტემის პარამეტრები შეფასდეს ან დაიგეგმოს, საჭიროა, შეიქმნას გარკვეული
კონცეპტუალური ჩარჩო თავდაცვის სუბიექტისა და მისი საარსებო გარემოს შესახებ, საჭიროა ერთგვარი
საზოგადოებრივი და სახელმწიფოებრივი თვითშემეცნება, რომელიც შემდეგ საფუძვლად დაედება
გადაწყვეტილებებს თავდაცვის სისტემის ტიპის, ინსტიტუციონალიზაციის, სტრატეგიისა და დოქტრინის შესახებ.
12
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
1. რაოდენობრივი პარამეტრები
13
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
თავდაცვის დაგეგმვის მიზნებისთვის მნიშვნელოვანია არა მარტო ე.წ. „ცოცხალი ძალის“ რესურსის ცოდნა,
არამედ - დემოგრაფიული პარამეტრების მეზობელ სახელმწიფოებთან შედარება:5
14
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
სამხედრო სამსახურისთვის ვარგისად (16-49 წლის) ითვლება 2,23 მილიონი მოქალაქე,6 მათ შორის:
1,09 მილიონი მამაკაცი
1,14 მილიონი ქალი
უფრო მკაცრი კრიტერიუმით, ამ კატეგორიაში შეგვიძლია გავაერთიანოთ 15-64 წლამდე მამაკაცები, რომელთა
რაოდენობა საქართველოში მოსახლეობის საერთო რიცხოვნობის 32,8%, ანუ 1,5 მილიონია და მეზობელ
სახელმწიფოებთან შედარებით საკმაო უარყოფით სხვაობას გვიჩვენებს.
ზღვრული სტანდარტის თანახმად, რეგულარულ ჯარში მოსახლეობის საერთო რიცხოვნობის 1%-ზე მეტის
ყოლა მიზანშეწონილად არ ითვლება, ეს კი ჩვენს შემთხვევაში 46 ათას სამხედრო მოსამსახურეს ნიშნავს. ასევე
თეორიულად, რეზერვში ამაზე 10-ჯერ მეტი შეგვიძლია გვყავდეს, საიდანაც ვიღებთ, რომ სხვა პირობების
არსებობის შემთხვევაში ეს ციფრი თითქმის ნახევარ მილიონს შეიძლება გაუტოლდეს. დღევანდელი
ოფიციალური მონაცემები დაახლოებით ამის ნახევარია.
დაახლოებით 100 ათასამდეა 18-45 წლამდე ასაკის მოქალაქეთა რიცხვი, რომელთაც სხვადასხვა დროს
გავლილი აქვთ სამხედრო სამსახური.
15
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
ეთნიკური კომპოზიცია გვიჩვენებს ეთნიკური ქართველების წილობრივ ზრდას საერთო მაჩვენებელში, თუმცა
მოსახლეობის საერთო რიცხოვნობა კლებულობს. ეთნიკური ჯგუფების ერთიან ეროვნულ ორგანიზმში
ინტეგრირების ხარისხი ინფორმაციული სფეროს თემაა და ცალკე შევეხებით.
16
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
17
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
2. ფუნქციური პარამეტრები
UNESCO-ს შეფასებით8 საქართველოში წერა-კითხვა 15-24 წლის ახალგაზრდების 99.7%-მა იცის, თუმცა
დაწყებითი განათლების პრობლემებზე ისიც მეტყველებს, რომ სკოლების მძიმე მდგომარეობა ჩვენი
ყოველდღიურობის ნაწილად იქცა. წელს 10 000 მასწავლებლიდან სასერტიფიკაციო გამოცდა 89%-მა ვერ
ჩააბარა9, ხოლო აბიტურიენტთაგან მხოლოდ 34%-მა მოახერხა უმაღლეს სასწავლებელში მოხვედრა. ამასთან,
ყველაზე ცუდი შედეგები საბუნებისმეტყველო და ტექნიკურ საგნებში აჩვენეს. ყველაზე უარესი მაჩვენებელი
გვაქვს ტექნიკური და საბუნებისმეტყველო საგნებით დაინტერესების მხრივაც. მაგალითად, წელს 14 ათასი
აბიტურიენტიდან ფიზიკა აირჩია მხოლოდ 81-მა აბიტურიენტმა, მისაღები გამოცდის ჩაბარება კი მხოლოდ 47-
მა მოახერხა. ქიმიის გამოცდა 465-დან ჩააბარა მხოლოდ 160-მა და ა.შ. და ა.შ.10
რაც შეეხება უმაღლეს განათლებას, უფროსი თაობის ხარჯზე აქ ჯერ კიდევ გარკვეული ფორმალური სიმაღლე
გვიჭირავს, მაგრამ ეს სიმაღლე რეალურ მდგომარეობას ნაკლებად ასახავს. რაც მთვარია, განათლების
სისტემაში არსებული პრობლემების გათვალისწინებით, ის არ ასახავს ახლო მომავლის სურათს. ასეა თუ ისე,
ოფიციალური მონაცემების მიხედვით, ქვეყნებისა და დარგების მიხედვით სურათი შემდეგნაირად
გამოიყურება: 11
8UNESCO: National literacy rates for youths (15-24) and adults (15+)
9 10 000 მასწავლებელიდან სასერტიფიკაციო გამოცდა 89 პროცენტმა ვერ ჩააბარა, „ახალი 7 დღე“, 25/08/2010
10 ლანა ბერიზე: გამოცდებისშედეგები სამარცხვინოა, სასკოლო განათლების დონე - კატასტროფული, „რეზონანსი“,
05/08/2010
11UNESCO: Researchers by fields of science
18
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
12Ibid
19
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
20
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
საქართველოში ყველაზე თვალშისაცემია ეკლესიების მრევლის ძალიან სწრაფი ზრდა, რაც გარკვეულ
პრობლემას კი ქმნის (იმ აზრით, რომ ხშირად სახელმწიფო ხელისუფლების ლეგიტიმაციის გამომწვევ
ფაქტორად განიხილება), მაგრამ სწორი მიდგომის შემთხვევაში შეიძლება სახელმწიფოებრიობის
განმტკიცებისათვის ძალიან საინტერესო რესურსი აღმოჩნდეს. მაგალითად, თამამად შეიძლება ითქვას, რომ
დღეს სოციალური კაპიტალის ყველაზე მყარ ფორმას სწორედ ეკლესია ქმნის. სამწუხაროდ, ეს რესურსი არ
მიიმართება სახელმწიფოებრიობის განმტიცების მიმართულებით, რაც ფლანგვას ნიშნავს. ამ თემაზე
აუცილებელია მეტი მუშაობა როგორც ეკლესიასთან, ასევე - საზოგადოებრივ აზრზე. საჭიროა ეკლესიის
სოციალური ფუნქციის სინქრონიზაცია სახელმწიფოს პრიორიტეტებთან.
ასევე ძალიან საინტერესო ჯგუფია დევნილები და იძულებით გადაადგილებული პირები. აქაც, ჩვენ შეიძლება
საზოგადოების ყველაზე დინამიური ნაწილის დაბადების მოწმე გავხდეთ - სწორედ იმ მიზეზების გამო, რაზეც
ზემოთ ვისაუბრეთ.
საინტერესო ჯგუფია, აგრეთვე, ე.წ. „სამოქალაქო სექტორი“, რადგან ეს არის მეტ-ნაკლებად ერთგვაროვანი
ღირებულებების ადამიანთა წრე. თუმცა, ნებაყოფლობითობის ელემენტი ამ ჯგუფში ძალიან დაბალია.
სამაგიეროდ საკმაოდ ხშირია საქმისადმი ანგარიშიანი დამოკიდებულება, ასე ვთქვათ, „ნჯო-
პროფესიონალიზაცია", რაც ჯგუფის სიცოცხლისუნარიანობის თვალსაზრისით ძალიან ცუდი მაჩვენებელია.
13მაგ: John Field, Social Capital, Routledge, London and New York, 2008
14მაგ: Robert D. Putnam, The Growth of voluntary Associations in America, 1840-1940, Journal of Interdisciplinary History, Vol.29,
pp. 511-557
21
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
კიდევ ერთი ჯგუფი, რომელიც ამ აზრით ყურადღებას იმსახურებს, ესაა ე.წ. ინტელექტუალ-ლიბერალთა წრე,
რომელიც თითქმის ისეთივე მობილობითა და სიცოცხლისუნარიანობით გამოირჩევა, როგორითაც -
რელიგიური ჯგუფები. მართალია, უკანასკნელთან შედარებით ეს ჯგუფი შეუდარებლად მცირერიცხოვანია,
მაგრამ ცნობადობა და ლიდერობის უნარი მათ დიდ პოტენციურ ძალას ანიჭებს.
მიუხედავად იმისა, რომ უკანასკნელ წლებში ეკონომიკა რეკორდულ ტემპში გაიზარდა, სასტარტო პოზიცია
იმდენად სავალალო იყო, რომ კიდევ არაერთი ათწლეული იქნება საჭირო განვითარებული ქვეყნების
მაჩვენებლებთან მისაახლოებლად. დღეის მდგომარეობით ერთ სულ მოსახლეზე მშპ-ს მოცულობით რეგიონში
ბოლო ადგილზე ვართ და ოდნავ ჩამოვრჩებით სომხეთს, 0,5ჯერ - აზერბაიჯანს, 2,5ჯერ - თურქეთს,
ამდენივეჯერ - ირანს და 3ჯერ - რუსეთს.
22
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
- მრეწველობის ბრუნვის საერთო მოცულობა 4 მილიარდს ოდნავ აჭარბებს, რაც ძალიან დაბალი
მაჩვენებელია
- მცირე და საშუალო ბიზნესის წილი წარმოებაში კატასტროფულად დაბალია
თუმცა უნდა აღინიშნოს ის მცირე, მაგრამ შედარებით ხარისხიანი პოტენციალი, რაც ნამდვილად გვაქვს. ეს არის
ე.წ. საავიაციო ქარხანა და მის ბაზაზე არსებული პროფესიონალთა პერსპექტიული გუნდი, ასევე რამდენიმე
სამხედრო პროფილის საწარმო (პირველ რიგში - ტანკშემკეთებელი ქარხანა). ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ
არსებულ სიმძლავრეთა პოტენციალი დეტალურად შეფასდეს და მისი გამოყენების საშუალება მიეცეს როგორც
ჩვენს უმაღლეს სასწავლო დაწესებულებებს, ასევე ემიგრანტ მეცნიერებს ან თუნდაც უცხოელებს.
***
აღწერილი ვითარება გვეუბნება, რომ საქართველოს ეკონომიკის სტაბილურობა ადვილი მისაღწევი არ არის.
განათლების, ტექნოლოგიებისა და ეკონომიკის ადეკვატურად განვითარების გარეშე საქართველო ვერც
საარსებო რესურსს მოიპოვებს და ვერც თავდაცვის დამოუკიდებელ შესაძლებლობებს განავითარებს.
23
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
თვით რუსეთშიც კი, რომელმაც ამ პერიოდში 1998 წლის კრიზისი გამოიარა, 1996-დან 2005 წლამდე სამხედრო
ხარჯები 48%-ით გაიზარდა, 50%-ით გაიზარდა აშშ-ს დანახარჯები, ჩინეთისა კი - 165%-ით და ზრდას
განაგრძობს.
24
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
ამ ფონზე, შეიძლება ითქვას, რომ „ვარდების რევოლუციამდე“ საქართველოს ჯარი მხოლოდ ფორმალურად
თუ ყავდა. ის 20-იოდ მილიონი დოლარი, რომელსაც გაჭირვებით იმეტებდნენ თავდაცვის უწყებისთვის,
დიდწილად ადმინისტრაციულ ხარჯებს ხმარდებოდა, ხშირად კი კორუფციულ გარიგებებში ქრებოდა.
გრაფიკი 18: სამხედრო ხარჯების დინამიკა 2003-2009 წლებში, სამხრეთ კავკასია (SIPRI)
2003 წლის შემდეგ საქართველოს თავდაცვის დანახარჯები რეალურად გაიზარდა და უკვე 2004 წლიდან
სომხეთს გადაუსწრო კიდეც. ამის მიუხედავად, წინა წლების უმოქმედობამ თავისი გააკეთა - ხარჯების სწრაფმა
ზრდამ ჯარი სწრაფად ვერ შექმნა. 2008 წლის ომისა და ეკონომიკური კრიზისის შემდეგ კი იძულებულნი
გავხდით, რომ თავდაცვის ბიუჯეტი თითქმის გაგვენახევრებინა. ამას დაემატა ძველი პარტნიორების ნაწილის
25
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
თავშეკავება იარაღის საქართველოსთვის მიყიდვაზე, რის გამოც ქართული ჯარის აღჭურვილობა დღეს
მინიმალურად, მაგრამ მაინც ახლდება.15
უკანასკნელ წლებამდე პოსტსაბჭოთა ქვეყნების უმეტესობა ოპერაციებზე 2-3ჯერ ნაკლებს ხარჯავდა, ვიდრე -
პირადი შემადგენლობის შენახვაზე, რაც იმას ნიშნავდა, რომ ისინი ძირითადად პირადი შემადგენლობის
ხელფასებს იხდიდნენ, წრთვნებისა და ტექნიკის ხარჯები კი დაუფინანსებელი რჩებოდა. ცხადია, განვითარებულ
ქვეყნებში საქმე ამის შებრუნებულად იყო და არის - ოპერაციებზე იმაზე მეტიც კი იხარჯება, ვიდრე პირად
შემადგენლობაზე. ეს - რაც შეეხება მოდელს, თუმცა აქვე ისიც უნდა გავიხსენოთ, რომ მნიშვნელობა აქვს
მოდელის ზომასაც: განვითარებულ და განვითარებად ქვეყნებში პირადი შემადგენლობის ხელფასებში თუ
ოპერაციების ხარჯების რეალურ ციფრებში უზარმაზარი სხვაობაა.
15 ოფიციალური მონაცემების თანახმად, თავდაცვის ბიუჯეტის შესყიდვების კოეფიციენტი დაახლოებით 108 მილიონია,
რომლის დიდი ნაწილი შეიარაღებაზეა გათვალისწინებული.
16 ანდრო ბარნოვი, თავდაცვის ეკონომიკა და არჩევანის ფილოსოფია - სტრატეგიისა და განვითარების ინსტიტუტის შრომები,
17/04/2003. ბმული: http://barnovi.blogspot.com/2010/04/blog-post_17.html
26
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
27
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
გრაფიკი 23: თავდაცვის ბიუჯეტის პარამეტრების პროცენტული ცვალებადობა მთლიან ბიუჯეტში 2005-2010 წწ
1,000,000
900,000
800,000
700,000 I
600,000
500,000 PR
400,000 O&M
300,000
200,000 P
100,000
-
2005 2006 2007 2008 2009 2010
დასკვნის სახით შეიძლება ითქვას, რომ საქართველოს შეიარაღებული ძალების დღევანდელი მოდელი
არაადეკვატურია: პატარა ქვეყანა, რომელიც პირადი შემადგენლობის რიცხოვნობის იმედად ვერ იქნება,
რიცხოვნობაზე მეტს არ უნდა ხარჯავდეს, ვიდრე მის ხარისხზე. ასეთი მიდგომა არცთუ რაციონალურია.
მეორე დასკვნა ის არის, რომ ტექნოლოგიების თანამედროვე განვითარების პირობებში შეუძლებელია, რომ
პატარა ქვეყანამ კონვენციური საშუალებებით დაიცვას თავი. საქართველოს თავდაცვის ეფექტიანი
ორგანიზებისათვის აუცილებელია უპირატესობის მინიჭება არაპირდაპირი მოქმედებების სტრატეგიისა18 და
არარეგულარული ომის19 მოდელისათვის. სწორედ ამ პრიორიტეტების გათვალისწინებით უნდა დაიგეგმოს
თავდაცვის სისტემა და მათ შორის შეიარაღებული ძალების განვითარების მიმართულებები.
28
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
3. ინფორმაციული პარამეტრები
ამ ნაწილში შედის ე.წ. მენტალიტეტი, კულტურა, იდენტობა, დისკურსები და ა.შ. ამჟამად ეს ყველაფერი
სამოქალაქო ერთობისა და სამხედრო სულისკვეთების ჭრილში გვაინტერესებს. ეს პარამეტრები
განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ტოტალური თავდაცვის სისტემისათვის და პირდაპირ ახდენს გავლენას მისი
მოდელის განსაზღვრაზე.
საქართველოსნაირ პატარა ქვეყანას, მით უმეტეს ასეთ გარემოცვაში, თავდაცვის მოდელის შერჩევისას დიდი
არჩევანი არა აქვს. ერთი მხრივ, რისკებთან გასამკლავებლად საქართველოს სჭირდება ძალიან ძვირი
ტექნოლოგიები, მცირე პროფესიული არმია და კარგად ორგანიზებული რეზერვი, თუმცა ამ პირობების
არარსებობისა და არარეალისტურობის შემთხვევაში თეორიული გამოსავალია ტოტალური თავდაცვისათვის
მომზადებული ერთ მუჭად შეკრული და კარგად ორგანიზებული მოსახლეობა და შესაბამისი ინფრასტრუქტურა,
რომელიც არ ეგუება ოკუპაციას და მტრის წინააღმდეგ ბოლომდე იბრძვის. სამწუხაროდ, ჩვენ არც ეს პირობა
გვაქვს რეალიზებული.
კარგი დამგეგმავი ყოველთვის მყარ, გრძელვადიან გადაწყვეტას ეძებს. მოდელი, რომელიც აუცილებლობით
მოითხოვს საერთაშორისო თანადგომას, ასეთი გადაწყვეტა ვერ იქნება. ამიტომ, უპირატესობა ისეთ მოდელს
უნდა მიენიჭოს, რომელიც ადგილობრივი უნარების განვითარებას ეყრდნობა და სარწმუნო თავდაცვის
შესაძლებლობებს ავითარებს. ცხადია, ეს არ არის იოლი ამოცანა.
20 საქართველოში ამ თემაზე მეტ-ნაკლებად სრულყოფილი კვლევა ჩემთვის უცნობია, თუმცა არსებობს რამდენიმე
გამოკვლევა საქართველოს სამოქალაქო საზოგადოების შესახებ. მათგან გამოვყოფდი ქალბატონი მარინა მუსხელიშვილის
ნაშრომს „სამოქალაქო საზოგადოება: შედარებითი ანალიზი“, რომლის მეორე ნაწილი მთლიანად საქართველოს
სამოქალაქო საზოგადოების პრობლემატიკას ეძღვნება
29
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
დამგეგმავს ძალიან დიდი ყურადღების მიქცევა უწევს საქართველოში თემის სოციალური ორგანიზაციის,
არსებული დისკურსების, იდენტობისა და საზოგადოებრივი და სახელმწიფო ინსტიტუტების ეფექტიანი
ფუნქციონირების საკითხებისადმი.
***
სოციოლოგები და პოლიტიკურ მეცნიერებათა მკვლევარები ალბათ დამეთანხმებიან,
რომ საქართველოში სამოქალაქო საზოგადოება ძალიან ჩამოუყალიბებელია. ამ
მდგომარეობის განმაპირობებელი ფაქტორები ისტორიულია, მათი შეცვლა კი დროს
მოითხოვს. რაც შეეხება კერძო გამოხატულებას, ესაა ურბანიზაციის დაბალი დონე და
მოკრძალებული მოცულობისა და შესაძლებლობების „საშუალო ფენა“, მცირე ბიზნესის
განუვითარებლობა, უფსკრული მმართველობის ტრადიციულ და ლეგალურ ინსტიტუტებს შორის, სერიოზული
პრობლემები საზოგადოების სოციალიზაციის ნაწილში.
რაც შეეხება ე.წ. „სამოქალაქო სექტორს“, ამ სფეროს მეტ-ნაკლებად სერიოზული ინსტიტუციონალიზება ჯერაც
ვერ ხერხდება. თვითორგანიზება და თვითკმარობა, რაც ამ სფეროს ორი აუცილებელი მახასიათებელი უნდა
იყოს, ჩანაცვლებულია დონორული ინექციებითა და/ან პოლიტიკური სატელიტობით, რაც იმაზე მიუთითებს,
რომ სექტორი ხელოვნური სუნთქვის აპარატზეა მიერთებული. ცხადია, ეს გარემოება
ხელს კი არ უწყობს სექტორის განვითარებას, არამედ - ხელს უშლის. ამასთან,
სამოქალაქო სექტორსა და პოლიტიკურ კლასს შორის ბუნდოვანი განსხვავება
მოსახლეობის ნიჰილიზმსა და უნდობლობას იწვევს, რაც კიდევ უფრო ართულებს
არსებულ ვითარებას.
30
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
ინფორმაციულ სივრცეში მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ეკლესიაც, რომელიც ერთი მხრივ მოსახლეობის
დიდი ნაწილის შემაკავშირებელია, მეორე მხრივ კი, ერთმორწმუნეობის დისკურსის გავლენით, დღეს ქვეყნის
ძირითად მტერთან, რუსეთთან, მკვეთრი მენტალური დაპირისპირების რესურსს ამცირებს. ამასთან, ეკლესია
კონკურენციას უწევს სახელმწიფოს სოციალური ლეგიტიმაციის კომპონენტში. სამწუხაროდ, მარადიული
ღირებულებების უპირატესობა ეკლესიასა და მოსახლეობაში ხშირად გაიგება როგორც სახელმწიფოს
ინტერესების უარყოფა.
სამაგიეროდ, საკმაოდ პოპულარულია მემარცხენე პოლიტიკური დისკურსები, რომლებიც ერთი მხრივ „დიდ“
სახელმწიფოსა და დაჩაგრულთა პატრონობას ქადაგებს, მეორე მხრივ კი - „პატარა“, შეუმჩნეველ
სახელმწიფოს, რომელიც მოქალაქეებს „ზედმეტი“ წესებით არ აწუხებს. მოსახლეობის დაბალი სოციალური და
ეკონომიკური განვითარების გამო რელიგიური და მემარცხენე პოლიტიკური დისკურსები წამყვან როლს
ასრულებს საქართველოს მოსახლეობაში.
31
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
ნებისმიერი საზოგადოება ძალით იმართება. ძალა ზოგჯერ ინდივიდს ეკუთვნის, ზოგგან კი კოლექტიურია.
ძალაზე უფლებას, ძალის გამოყენების ექსკლუზივს ჩვენ ლეგიტიმაციას ვეძახით. შესაბამისად, ლეგიტიმაციაც
არსებობს პერსონიფიცირებული ან კოლექტიური. პერსონიფიცირებულია ლეგიტიმაცია, თუ ის ეკუთვნის
ქარიზმატულ ან კვაზი-კრიმინალურ ლიდერს, კოლექტიური ლეგიტიმაცია კი გარკვეული წესების ერთიანობას,
ამ წესებზე შეთანხმებას გულისხმობს და ის შეიძლება იყოს ან ტრადიციული, ანდა - ლეგალური (თუმცა,
ლეგალურიც ტრადიციულის კერძო შემთხვევად შეიძლება განვიხილოთ).
32
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
4. ფიზიკური პარამეტრები
საქართველო მდებარეობს ერთი მხრივ ევროპისა და ცენტრალური აზიის, მეორე მხრივ კი - რუსეთისა და
ახლო აღმოსავლეთის გზაგასაყარზე, რაც ნიშნავს, რომ ჩვენს ქვეყანას ურთულესი გეოპოლიტიკური
მდებარეობა აქვს.
სამხრეთ კავკასიის მდებარეობა და შიდა კონფიგურაცია ისეთია, რომ სხვა თანაბარ პირობებში რუსეთ-
სომხეთი, თურქეთ-აზერბაიჯანი და ირან-საქართველო ბუნებრივ ალიანსებს უნდა ქმნიდნენ. მიუხედავად იმისა,
რომ დღეს არსებული ვითარება სხვა სურათს გვიჩვენებს, წმინდად გეოგრაფიული თვალსაზრისით,
საქართველოსთვის თეორიულ საფრთხეს წარმოადგენენ რუსეთი და თურქეთი, ანუ უშუალო მეზობელი დიდი
სახელმწიფოები. სხვა თვალსაზრისით, იგივე სახელმწიფოები საქართველოსთვის ერთმანეთის ალტერნატიულ
ზურგს წარმოადგენენ. ეს არის მუდმივი გეოგრაფიული ფაქტორები, რომლებიც გავლენას იქონიებს
საქართველოს მიერ წარმოებულ ნებისმიერ საგარეო პოლიტიკურ კურსზე.
33
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
თავდასხმის შემთხვევაში მტრის ძირითადი ძალები ამ გზის გასწვრივ გადაადგილდებიან, სათანადო ზღუდეების
შექმნის შემთხვევაში კი მთიანეთის სიღრმეში შეღწევას ვერ შეძლებენ. ამას გარდა, კავკასიონისა და
თრიალეთის ფერდების სათანადო მომზადების შემთხვევაში მტერი მუდმივად ჩვენი თავდაცვის ძალების
ცეცხლ-ქვეშ აღმოჩნდება.
შედეგად, რა ძალისაც უნდა იყოს მტერი, მას მოუწევს სამხედრო გზის გასწვრივ რამდენიმე ადგილზე
ლოკალიზება, ბაზირების ძლიერი ინფრასტრუქტურის შექმნა და თავდაცვით ტაქტიკაზე გადასვლა. მაგრამ ჯერ
ერთი, ჩვენი სათანადო მომზადების შემთხვევაში ამ ინფრასტრუქტურის შექმნა ძალიან გაუჭირდება და დიდ
დანაკარგს ნახავს, და ამას გარდა, მტერი ბაზის დატოვებას უდანაკარგოდ უბრალოდ ვერ მოახერხებს. მათ
მოუწევთ დიდი ძალებით და გრძელი კოლონებით გადაადგილება და ამ დროს განსაკუთრებით მოწყვლადნი
იქნებიან. თანაც, არ იქნება აუცილებელი ჩასაფრებების მოწყობა მტრის მარშრუტის მახლობლად.
საქართველოს რელიეფი საშუალებას იძლევა, რომ მტერზე იერიში მოშორებული ადგილებიდანაც
განხორციელდეს.
რაც შეეხება ლოგისტიკის ნაწილს, სადაც ეს შესაძლებელი იქნება, მტერი შეეცდება, რომ მაქსიმალურად თავი
აარიდოს სახმელეთო გადაადგილებებს. ამიტომ, პრიორიტეტი მიენიჭება ან საჰაერო კომუნიკაციას და ან
(მეზობლების მიერ აგრესიის შემთხვევაში) - ე.წ. „მცოცავ ანექსიას“, სადაც ზურგი მუდმივად დაცული იქნება
მტრის ტერიტორიის მხრიდან.
შესაბამისად, რუსეთის შემთხვევაში ძალიან დიდი ალბათობით უნდა ვივარაუდოთ, რომ შეეცდებიან, შექმნან
უწყვეტი კომუნიკაციის ზოლი და ქვეყნის შიგნით ბაზირების ცენტრები საკუთარ ტერიტორიას მიაბან. ამის
მოხერხება მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძლება, თუ ასეთ ბაზებად ახალგორისა და ენგურის მიმდებარე
ტერიტორიებს მოვიაზრებთ (თუმცა, გიუმრის ბაზის მდებარეობისა და სომხეთის სუსტი პოზიციის
გათვალისწინებით, უკიდურეს შემთხვევაში ვერ გამოვრიცხავთ სომხეთის მოსაზღვრე ტერიტორიებსაც).
სავარაუდოდ, საქართველოს ტერიტორიაზე დამატებითი სამხედრო ბაზების აშენება რუსებს აღარ სჭირდებათ,
თუმცა ეს ნიშნავს, რომ მათი სამხედრო ოპერაციები მომავალში ცალკეული რეიდების ხასიათს მიიღებს.
34
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
დასკვნა
მოსახლეობის უდიდესი ნაწილის განათლების დონე დაბალია, ტექნიკური განათლების დონე კი რეგიონში
ერთ-ერთი უდაბლესი;
ქვეყნის ურბანიზაციის ხარისხი ძალიან დაბალია, სოფლების 1/3 ძალიან მცირერიცხოვანი (500-ზე დაბლა);
საქართველო რეგიონში ბოლო ადგილზეა ერთ სულ მოსახლეზე მშპ-ს მოცულობით, ბოლოდან მეორე
ადგილზე - მშპ-ს რეალური მოცულობით, მრეწველობა განუვითარებელია და დოვლათის 90% დიდ
საწარმოებზე მოდის, მცირე და საშუალო ბიზნესი უკიდურესად განუვითარებელია, ქვეყნის სავაჭრო ბალანსი
უარყოფითია, ტექნოლოგიური ბაზა - ძალიან მწირი, ბუნებრივი რესურსები კი - უმნიშვნელო მოცულობის;
საქართველოს მთები და მთათაშორისი ბარი ხელსაყრელ რელიეფს ქმნის პარტიზანული ტიპის საბრძოლო
მოქმედებებისთვის, თუმცა დაბალი ინტენსივობის ომში წინააღმდეგობისათვისთვის, ანდა მოსახლეობის
გასაწრთვნელად ამგვარი ომისათვის ინფრასტრუქტურა სავარაუდოდ მზად არ არის;
35
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
როგორც ვთქვით, სამხრეთ კავკასიის მდებარეობა და შიდა კონფიგურაცია ისეთია, რომ სხვა თანაბარ
პირობებში რუსეთ-სომხეთი, თურქეთ-აზერბაიჯანი და ირან-საქართველო ბუნებრივ ალიანსებს უნდა ქმნიდნენ.
მიუხედავად იმისა, რომ საქართველო-ირანის ალიანსი დღეს არ მუშაობს, აშშ-ის გავლენის შესუსტებისთანავე
აშკარა გახდა ტენდენცია, რომ ამ მიმართულებამ გააქტიურება დაიწყო.
21თუ კრემლმა მოქმედება აუცილებლად ჩათჩალა, გიუმრის ბაზაზე განთავსებული რუსული კონტინგენტი, დიდი ალბათობით,
ერევანის შეხედულებებს არ გაითვალისწინებს
36
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
ამ ფონზე საყურადღებოა, რომ დღეს რუსეთის შემაკავებელი ფაქტორები ძალიან შესუსტებულია. აშშ-ს
გავლენა რეგიონში ადრინდელთან შედარებით სუსტია, თურქეთი სრულფასოვანი კონკურენტის როლს ჯერ
ვერ ასრულებს, ირანის პოტენციის გამოყენებაში კი საქართველოს ხელს უშლის როგორც ირანთან
ცივილიზაციური დაშორება, ასევე - თეირანის ბირთვული პროგრამების გამო არსებული საერთაშორისო
კონიუნქტურა. ამრიგად, მართალია, რუსეთს დღეს ამერიკისა და ევროპის საერთო ძალისხმევით
შეთავაზებული ე.წ. გადატვირთვის პოლიტიკა აკავებს, მაგრამ ეს შეკავება ძალიან მყიფეა. პრაქტიკულად
ნებისმიერ დროს შესაძლებელია, რომ რუსეთმა აშშ და ევროპასთან ურთიერთობებს ანგარიში არ გაუწიოს, ან
ირწმუნოს, რომ საქართველოს გამო მასთან უთიერთობებს მაინც არ გაიფუჭებენ და წამოიწყოს ახალი აგრესია,
ამჯერად მთლიანად ქვეყნის დამორჩილების სურვილით.
ცხადია, რუსეთს აქვს შეზღუდვები და მათი გათვალისწინებაც აუცილებელია. პირველ რიგში ესაა
საქართველოს, როგორც დამოუკიდებელი და სუვერენული სახელმწიფოს სტატუსი, რომლის გაუქმებაც
რუსეთის გარდა ვინმეს ინტერესში არ შედის. თუნდაც მხოლოდ ამის გამო რუსებს არ გამოუვათ საქართველოში
იმავე სცენარის განხორციელება, რაც ჩრდილოეთ კავკასიის რესპუბლიკებში. რაც
უნდა დამანგრეველი იყოს რუსეთის თავდასხმები, მათ მაინც მოუწევთ
სამოქალაქო ცხოვრებაში ჩარევიდან უკან დახევა და ფორმალურად ქვეყნის
დამოუკიდებლობის აღიარება. ამასთან, ქართველების საზოგადოებრივი აზრის
გამო ისინი ვერ აკრძალავენ საქართველოს ურთიერთობას სხვა
სახელმწიფოებთან და ერთ დღეს ისევე მოუწევთ ქვეყნის დატოვება, როგორც ეს
უკვე გააკეთეს 1999 წლის სტამბულის სამიტზე აღებული ვალდებულებების
შესაბამისად, მიუხედავად იმისა, რომ მათ შესრულებას ზუსტად 8 წელი
მოანდომეს.
37
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
ალოგიკური იქნებოდა დაშვება, რომ საქართველოს სათანადო წინააღმდეგობის შემთხვევაში რუსები მთელი
საქართველოს ტერიტორიაზე მოახერხებენ საკონტროლო პუნქტების დაყენებას და წლობით დატოვებას. მათ
უბრალოდ ამისი რესურსი არ ეყოფათ, გარდა იმისა, რომ ასეთი ქცევით დანაკარგებს გაიასმაგებენ - როგორც
პირადი შემადგენლობის, ასევე - მატერიალურს და სავარაუდოდ მთელ დასავლეთს, თურქეთსა და ირანს
ერთად გადაიმტერებენ. ამიტომ, რუსების მიერ საქართველოს ტოტალური სამხედრო კონტროლის მიზანი
სამხედრო გზით მოკლევადიან პერსპექტივაშიც არარეალისტური ჩანს.
ამრიგად, რუსეთის მიზანი, თუნდაც სამხედრო ოპერაციის შემთხვევაში, უცვლელია: დაამხოს არსებული
ხელისუფლება და დასვან მარიონეტული ხელისუფლება, დანიშნონ საკუთარი მინისტრები და მართონ ქვეყანა
მათი ხელით. ამისათვის მათ სჭირდებათ არა უბრალოდ წარმატებული სამხედრო ოპერაცია, არამედ - ჯარისა
და მოსახლეობის ნებისა და წინააღმდეგობის უნარის გატეხვა.
22ხანგრძლივი ომის დიდი ეკონომიკური ფასი, გართულებული საერთაშორისო ურთიერთობები, ჩრდილოეთ კავკასიაში
სიტუაციის მეტად დამძიმების რისკი და ა.შ.
23კავკასიური დღიური, რეფორმები რუსეთის შეიარაღებულ ძალებში, 23/12/2009. ბმული:
http://www.kavkasia.ge/index.php?action=more&id=76&lang=geo
38
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
საყურადღებოა აგრეთვე, რომ სიღრმისეული ოპერაციებისა და ზურგის მოშიშვლების შიშის გამო რუსები
აქცენტს გააკეთებენ უკვე დაკავებული ტერიტორიების მოსაზღვრე რაიონებზე, რაც იმას ნიშნავს, რომ ჩვენი
მხრიდან ძალიან სერიოზული სამუშაოები უნდა ჩატარდეს სწორედ ამ ტერიტორიებზე მტრის წინსვლის
შესაჩერებლად. ოკუპირებული ტერიტორიების უშუალო სამეზობლოში წარმატების გარანტიის გარეშე რუსები
ოპერაციის დაწყების გადაწყვეტილებას ვერ მიიღებენ.
39
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
სამხედრო განათლების ტვირთს დღეს კისრულობს თავდაცვის ეროვნული აკადემია (სადაც ძირითადად
სახლემეთო და საჰაერო ძალების ოფიცერთა და ენობრივი მომზადების კურსები ფუნქციონირებს), კრწანისის
სასწავლო ცენტრი და საჩხერის სამთო მომზადების სკოლა. სერიოზულ პრობლემას წარმოადგენს შტაბის
ოფიცრების სათანადო მომზადების შეუძლებლობა, თუმცა სერჟანტთა საჭირო რაოდენობის მომზადებაც
გვიჭირს. ივლისის თვეში თავდაცვის სამინისტროში სტუმრობისას პრეზიდენტმა განაცხადა, რომ იგეგმება
კადეტთა სკოლის აღდგენა და ასევე, თავდაცვის ეროვნული აკადემია გახდება 4 წლიანი.24
რაც შეეხება ეროვნულ გვარდიას, 2008 წლის ომის შემდეგ გასაგები გახდა, რომ ეროვნული გვარდიის მიერ
რეზერვის მომზადების სისტემაში სერიოზული ცვლილებები უნდა შესულიყო. ამ მიზნით შეიქმნა გარკვეული
კონცეფცია, მომზადდა საკანონმდებლო ცვლილებებიც, თუმცა საბოლოო კონცეფცია ჯერ კიდევ
ჩამოუყალიბებელი ჩანს. არსებობს ერთი ძირითადი კითხვა, რაც პასუხგაუცემელი რჩება: რა უნდა იყოს
რეზერვის დანიშნულება? თუ რეზერვმა შეიარაღებული ძალების „სათადარიგო სკამის“ როლი უნდა
შეასრულოს, მაშინ ამჟამად განსაზღვრული 3000 კაციანი რეზერვი ამ მიზნისათვის საკმარისად ვერ ჩაითვლება.
ამასთან, გაუგებარია, რა სტრატეგიით უნდა იხელმძღვანელოს 3000-იანი რეზერვით ზურგ-გამაგრებულმა
30000-იანმა შეიარაღებულმა ძალებმა? კონვენციური ომის საწარმოებლად რეგულარული ძალების ეს
ოდენობა საკმარისი ნამდვილად არ არის, ხოლო ტოტალური თავდაცვის სისტემის ასაშენებლად საკმარისი არ
არის რეზერვის ეს მოცულობა.
იგივე შეეხება შეიარაღებას, სადაც წინა წლებთან შედარებით დიდი წინსვლა გვაქვს. თუმცა, რამდენადაც მე
შემიძლია ვიმსჯელო, წლების განმავლობაში იარაღის შესყიდვა შესაბამისი მკაფიო კონცეფციის გარეშე
მიმდინარეობდა. აუცილებელია, რომ სასწრაფოდ შემუშავდეს შეიარაღების კონცეფცია და მიესადაგოს
სამხედრო დოქტრინას.
სრულიად ცხადია, რომ რუსების სამხედრო ძალას საქართველო კონვენციური ძალებითა და ფრონტალური
დაპირისპირებით ვერ გაუმკლავდება. ჩვენი ქვეყნის წინაშე არსებული ძირითადი საფრთხის
გასანეირტალებლად აუცილებელია, უპირატესობა მივანიჭოთ არაპირდაპირი მოქმედებების სტრატეგიასა25 და
40
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
ამის გარდა, ქვეყნის წინაშე არსებული სხვა სამხედრო საფრთხეები როგორიცაა სეპრატიზმიდან მომდინარე,
კავკასიური კონფლიქტების პროეცირების საფრთხე და ისეთი გამოწვევა, როგორიცაა ამბიცია ნატოს
წევრობაზე, გვკარნახობს, რომ გვჭირდება კარგად გაწრთვნილი და აღჭურვილი, მცირე, მობილური, უმაღლეს
დონეზე კოორდინირებული რეგულარული სამხედრო ძალები, მაგრამ ამის გარდა აუცილებლად გვჭირდება
საუკეთესოდ მომზადებული რეზერვი, რაც პრაქტიკულად იგივე უნდა იყოს, რაც ბრძოლისუნარიანი
მოქალაქეების რაოდენობა. საქართველოს თავდაცვის ქვაკუთხედი შეიძლება იყოს მხოლოდ კარგად
მომზადებული რეზერვი და სამოქალაქო თავდაცვის ძლიერი სისტემა. ქვეყნის თავდაცვის ამოცანა ვერ
ჩაითვლება მეტ-ნაკლებად გადაჭრილად, სანამ ეს პირობები არ დაკმაყოფილდება.
საქართველოს იმისთვის სჭირდება ჯარი, რომ კონკრეტული საფრთხეების განეიტრალება მოახერხოს. ამიტომ,
შეიარაღებული ძალების თითოეული კომპონენტი კონკრეტული საფრთხეების შესაბამისად უნდა დაიგეგმოს. ეს
ტენდენცია გარკვეულწილად უკვე შეინიშნება თუნდაც ოპტიმიზაციის მაგალითზე, რაც ზემოთ ვახსენე. თუმცა,
მიუხედავად იმისა, რომ დოქტრინული ბაზა დღეს ფორმალურად სრულყოფილია, მისი ხარისხი და
ადეკვატურობა ხშირად საეჭვოა და დამატებით სერიოზულ მუშაობას მოითხოვს.
პირდაპირი მოქმედებით გამარჯვება ურთულესი მისაღწევია არამარტო მცირე, არამედ - დიდი სახელმწიფოებისთვისაც.
პირდაპირი მოქმედებებით მტერი შეიძლება უკუაგდო მისსავე ბაზაზე ან მისსავე ქვეყანაში, თუმცა მისი ძალის საფუძვლიანი
შერყევა და მისი დამარცხება ამ მიდგომით თითქმის შეუძლებელია. პირდაპირი მოქმედებებისას საკუთარი რესურსი თითქმის
იმდენივე იხარჯება, რამდენიც - მოწინააღმდეგისა. გარდა იმისა, რომ რესურსის უანგარიშო ხარჯვა ნებისმიერ შემთხვევაში
გაუმართლებელია, პატარა ქვეყანას ასეთი რესურსი არ მოეპოვება. ეს გარემოება თავდაცვის დაგეგმისას აუცილებლად
გასათვალისწინებელია.
26 არარეგულარული ომი ფართო ცნებაა. ამ ტერმინით აღნიშნავენ არაკონვენციური სამხედრო მოქმედებების,
ფსიქოლოგიური და საინფორმაციო ოპერაციების, სადაზვერვო და ანტიტერორისტული ოპერაციების, ტერორისტთა
მოქმედებებისა თუ ამბოხებულთა სპორადული ოპერაციების ერთობლიობას.
27 ამ საკითხზე უფრო გაშლილად იხ. დასკვნით ნაწილში
41
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
ვისაც ახსოვს, სულ რამდენიმე წლის წინ რა სიტუაცია იყო თავდაცვის დოქტრინულ ბაზასთან დაკავშირებით,
დამეთანხმება, რომ ამ მხრივ დაუჯერებლად წინ ვართ წასულები. თუმცა, ჩემი აზრით, არის აშკარა ხარვეზები,
რომლებსაც სასწრაფოდ გამოსწორება სჭირდება.
როდესაც საქართველოს სტრატეგიულ დოკუმენტებს კითხულობ, აშკარად გრძნობ, რომ ისინი წარმოადგენენ
ძალიან კარგი თეორიული ცოდნისა და არა - რეალობის საქმიანი გააზრების შედეგს. ეს გარემოება ძალიან
მნიშვნელოვან დეტალებში იჩენს თავს.
მაგალითად, ომის ხასიათზე საუბრისას დოქტრინა ძირითადად იფარგლება ზოგადი ხასიათის მსჯელობით და
არაფერს ამბობს სამხედრო საფრთხეების ხასიათზე, რომელიც საქართველოს რეალურად შეიძლება
დაემუქროს, დოკუმენტში თითქმის არ არის მსჯელობა კონკრეტული გარემოსა და ჩვენი რესურსებისა და
შესაძლებლობების შესახებ.
42
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
უნდა შეიცვალოს მაშინ, როდესაც ჩნდება ახალი ფაქტორები როგორიცაა მაგალითად ახალი ტექნოლოგიები
ან ტერორიზმის საფრთხე. სტრატეგია კი იცვლება თუნდაც პოლიტიკური მიზნების შესაბამისად.
ამ მხრივ ჩვენ ჯერ კიდევ დიდი პრობლემები გვაქვს, რადგან როგორც ვთქვი, დოქტრინასა და სტრატეგიას
შორის ძალზე უმნიშვნელო განსხვავებაა.
დაბოლოს, მოკლედ შევეხოთ ერთ საკითხს, რომელიც რამდენიმე ათეულჯერ არის ნახსენები სტრატეგიაშიც
და დოქტრინაშიც. ესაა სტრატეგიული გარემოს ზუსტად შეფასების უნარი, რაშიც იგულისხმება სადაზვერვო
შესაძლებლობების განვითარება ტაქტიკურ, ოპერატიულ და სტრატეგიულ დონეზე. ცხადია, ეს ძალიან
მნიშვნელოვანი მიზანია, მაგრამ აქაც - თუ არ იარსებებს პარალელური დამოუკიდებელი პროცესი,
საზოგადოება რეალობას მოწყდება და ჯარს არ ექნება გარანტირებული საკუთარი ხალხის მხარდაჭერა.
ამიტომ, საჭიროა ფიქრი იმაზეც, რომ დამოუკიდებელ ექსპერტებსა და მეცნიერებთან მეტი, საქმიანი და
სასარგებლო თანამშრომლობა განვითარდეს.
უკანასკნელი საკითხი, რასაც მოკლედ მინდა შევეხო, ეს არის რეზერვის სისტემა, რომლის კონცეფციაც
პრაქტიკულად დღემდე არ არსებობს. სტრატეგიაში წერია, რომ ის უნდა შეესაბამებოდეს ეროვნულ სამხედრო
მიზნებს, სამხედრო მიზნები კი 20-მდე პუნქტითაა განსაზღვრული სადაც შეუძლებელია გაარჩიო, რა არის
რეზერვისთვის განკუთვნილი და რა - რეგულარული ჯარისთვის. ამიტომ, თუ გავიხსენებთ, რომ დოქტრინაში
რეზერვს ექსკლუზიურად მხარდამჭერი ფუნქცია ენიჭება, შეიძლება ვიფიქროთ, რომ ეს მხარდაჭრა ოცივე
მიმართულებაზე უნდა გავრცელდეს, რაც აბსურდია.
43
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
სახმელეთო ძალების ძირითადი ამოცანა უნდა იყოს მტრის საზღვართან შეჩერება და მტრის საჰაერო შეტევების
ნეიტრალიზება, მტრის ქვეყნის სიღრმეში შემოჭრის შემთხვევაში კი - მცირე ჯგუფებად დაშლა და
სტრატეგიულად მნიშვნელოვანი (ან გადამწყვეტი) დარტყმისთვის მომზადება. დღევანდელ სიტუაციაში ეს
პირველ რიგში ნიშნავს იმ გზებისა და მარშრუტების წინასწარ მომზადებასა და კონტროლს, საიდანაც რუსეთმა
შეიძლება ანექსიის გაგრძელება სცადოს, ან პროვოკაციული რეიდები განახორციელოს.
ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ მართვისა და კონტროლის სისტემა მუშაობდეს გამართულად; რომ სამხედრომ
მკაფიოდ იცოდეს - ვისგან უნდა მიიღოს ბრძანება და როგორ იმოქმედოს, სად გადის მისი კომპეტენციისა და
პასუხისმგებლობის ზღვარი; დიდი ყურადღებაა მისაქცევი კომუნიკაციის სისტემებისადმი. ასევე, რამდენადაც
ჩემთვის ცნობილია, სერიოზული პრობლემები გვაქვს შტაბის ოფიცრების მომზადების საკითხში, რისი
აღმოფხვრაც ჩვენი ძალებით შეუძლებელი იქნება ახლო მომავალში. ამიტომ აქ გამოსავალია აუცილებელი
რაოდენობის ნიჭიერი ახალგაზრდა ოფიცრების საზღვარგარეთ გაგზავნა, სრულად დაფინანსება და იმის
უზრუნველყოფა, რომ ისინი აუცილებლად ჯარს დაუბრუნდებიან. ასევე, უნდა გავაგრძელოთ მუშაობა
თავდაცვის ეროვნული აკადემიის სრულყოფისათვის.
როგორც ვთქვით, რეგულარული ჯარის ფუნქცია მტრის ძირითადი ძალების შემოტევისა და საჰაერო
თავდასხმების ნეიტრალიზება უნდა იყოს. მართალია, თავდასხმის შემთხვევაში მტრის ძირითადი მიზანი
პოლიტიკური რეჟიმის ცვლა იქნება, მაგრამ მნიშვნელოვანია იმის გააზრება, რომ რეჟიმის შეცვლა მხოლოდ
დედაქალაქის აღებით არ ხდება. მაგალითად, თეორიულად შესაძლებელია შიდა პოლიტიკური ესკალაციის
დაგეგმვა, მარიონეტი პოლიტიკოსების სამხედრო ძალით დახმარება და ორხელისუფლებიანობის დამყარება,
შემდეგ კი სამოქალაქო ომში შენიღბულად ჩართვა და სამხედრო უპირატესობის გარდა, მოსახლეობის დიდი
ნაწილის მხარდაჭერის უზრუნველყოფა, რაც საბოლოოდ მტრის გამარჯვებას მოიტანს. მაგალითისთვის
შეგვიძლია შორს არ წავიდეთ. დაახლოებით ასეთი რამ უკვე მოხდა საქართველოს ისტორიაში, როცა არჩეული
28
„უმაღლესი მთავარსარდალი თავდაცვის სამინისტროში“, 28/07/2010: საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს
ოფიციალური ვებ-გვერდი
44
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
ასე რომ, თავდაცვის სისტემის მონოლითურობა ეფექტიანი თავდაცვის ერთადერთი წინაპირობაა. სისტემა უნდა
ეფუძნებოდეს ერთიან კონცეფციას და მოიცავდეს მთელ ქვეყანას. თავდაცვის პრიორიტეტების დაშვება
მხოლოდ ტაქტიკური თვალსაზრისით არის შესაძლებელი.
ტერიტორიული თავდაცვის ძალებმა არ უნდა დაუშვას ქვეყნის სიღრმეში მტრის გადაადგილება. ეს უნდა იყოს
კარგად მომზადებული, სათანადოდ აღჭურვილი და მოტივირებული ძალა, თითოეული რეგიონისათვის
გამზადებული უნდა იყოს ტაქტიკური გეგმები.
„რეზრვის“ ცნება მისი სემანტიკიდან გაიგება და ნიშნავს არსებული ფუნქციების მხარდაჭერის ძალებს.
სხვაგვარად რომ ვთქვათ, თუ ქვეყანას ყავს პროფესიული ჯარი, ტერიტორიული თავდაცვის ძალები და აქვს
სამოქალაქო თავდაცვა, რეზერვს ფუნქცია ყველა ამ კომპონენტში ექნება. ამიტომ, ძალიან მნიშვნელოვანია
თავდაცვის სისტემის კონცეფციის ჩამოყალიბება იმისათვის რომ რეზერვის სისტემის სწორი კონსტრუირება
მოხდეს.
შესაბამისად, რეზერვი კონცეპტუალურად შეგვიძლია დავყოთ როგორც (1) პროფესიული რეზერვი, (2)
ტერიტორიული რეზერვი, და (3) სამოქალაქო რეზერვი.
29
ინდივიდუალური რეზრვი აღნიშნავს იმ პირებს, ვისაც უკვე აქვთ სამხედრო სამსახურის გამოცდილება და ასაკობრივი და
ფიზიკური მონაცემებით აკმაყოფილებენ რეზერვისთვის წაყენებულ მოთხოვნებს
45
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
პროფესიული რეზერვი
იმის გათვალისწინებით, რომ ტოტალური თავდაცვის სისტემაში ძირითად ნაწილს ტერიტორიული თავდაცვის
ძალები შეადგენს, შეგვიძლია დავუშვათ, რომ პროფესიული რეზერვის რაოდენობა რეგულარული ჯარის
რიცხოვნობაზე თუნდაც 3-ჯერ ნაკლები იქნება. ამ შემთხვევაში ეს ციფრი დაახლოებით 10-12 ათას რეზერვისტს
გაუტოლდება.
პროფესიული რეზერვისტი მიიღებს მუდმივ სახელფასო დანამატს ვთქვათ, 250 ლარის ოდენობით. ეს ნიშნავს,
რომ წრთვნის ხარჯების გარდა, ბიუჯეტს ეს დაუჯდება დაახლოებით 36 მილიონი ლარის სახელფასო დანამატი.
ტერიტორიული რეზერვი
ყველაზე რთული ამოცანა ტერიტორიული თავდაცვის ძალების შექმნაა, თუმცა, არსებული პრობლემების
მიუხედავად, ეს პრობლემა პერსპექტივაში გადაჭრადია და, როგორც ზემოთაც აღვნიშნე, აქ გამოსავალი
საკითხისადმი პროგრამული მიდგომაა. უნდა გამოიყოს გარკვეული პერიოდი - ჩემი წინასწარი გამოთვლით -
დაახლოებით 2 წელიწადი, რომელიც საჭირო რაოდენობის კარდების გაწრთვნას მოხმარდება,
პარალელურად უნდა დეტალურად დამუშავდეს როგორც სტრატეგიული, ასევე ტაქტიკური გეგმები, დაიწყოს
აუცილებელი მარტივი ინფრასტრუქტურის მომზადება ადგილებზე, გაიმართოს მართვისა და კონტროლის
სამოქალაქო თუ სამხედრო გეგმები და, რაც მთავარია, შემუშავდეს ძალიან ღრმად გააზრებული და
გათვლილი გეგმა იმისათვის, რომ მოვახდინოთ თვითმმართველობის ელემენტების ინტეგრაცია ეროვნული
გვარდიის ფუნქციებში და გავზარდოთ ადგილებზე მოსახლეობის ეროვნული სულისკვეთება და
წინააღმდეგობის უნარი. ეს უნდა იყოს მარტივი ფუნქციები, რომელიც არ მოითხოვს ზედმეტ დანახარჯებს და
მხოლოდ იმ ფუნქციას ასრულებს, რომ პროვინციებში ამცირებს ხელისუფლების ვაკუუმს, აშკარა სარგებელს
აძლევს მოსახლეობას - რადგან ემსახურება წესრიგს, სამართლიანობას და კანონიერებას, ერთ მუშტად კრავს
თემს და აყალიბებს ადგილებზე თანაცხოვრებისა და ფუნქციების განაწილების წინაპირობებს.
46
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
ტერიტორიული თავდაცვის ორგანიზება ნიშნავს არა მთელი მოსახლეობის ჯარში გაწვევას, არამედ -
ტერიტორიული პრინციპით, საცხოვრებელი ადგილის მიხედვით, თავდაპირველ შედარებით ხანგრძლივ და
შემდეგ უფრო მოკლე ყოველწლიურ წრთვნებს. რეზერვისტმა უნდა იცოდეს პარტიზანული ბრძოლის ანბანი,
შეეძლოს კომუნიკაციის მრავალფეროვანი არხების გამოყენება, უნდა შეეძლოს როგორც დამოუკიდებლად
მოქმედება, ასევე - ცენტრალიზებული ბრძანებების მიღება, გაგება და შესრულება.
ამ ტიპის რეზერვის მომზადება ალბათ ყველაზე რთული ამოცანა იქნება დღეს. ამის მიუხედავად, აუცილებელია,
რომ მუშაობა დღესვე დავიწყოთ შესაბამისი ინსტრუქტორებისა და ინფრასტრუქტურის მოსამზადებლად.
47
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
საორიენტაციო გათვლები: 2010 წლის მონაცემებით საქართველოში ცხოვრობს 20-49 ასაკის 774 ათასი
მამაკაცი და 825 ათასი ქალი,31 ანუ მთელი მოსახლეობის 21,6% არის 20-49 ასაკის მამაკაცი და 23,7% არის ამავე
ასაკის ქალი. თუ ვივარაუდებთ, რომ ეს პროპორცია ნამდვილია საქართველოს ნებისმიერი ნაწილისათვის,
მაშინ შემდეგ სურათს მივიღებთ:
შესაბამისად, რეზერვში გასაწვევი მთლიანი რესურსი დღეს შეადგენს 0,958 მილიონ მამაკაცს.
ტერიტორიულ ჯარში ყველა რეზერვისტი ვერ იქნება. სერჟანტებისა და ოფიცრებისთვის ეს იქნება ისეთივე
მუდმივი სამსახური, როგორც რეგულარულ ჯარში. სავარაუდო პროპორციები იქნება 1 ოფიცერი 8-10
სერჟანტზე და 1 სერჟანტი 30-40 რეზერვისტზე (თითო ოცეულზე).
პროგრამის პირველი ეტაპი: პირველი რიგის ამოცანა იქნება საჭირო რაოდენობის სერჟანტების მომზადება
ტერიტორიული თავდაცვის სისტემის ნელ-ნელა გასაშლელად მთელი ქვეყნის მასშტაბით. ამიტომ, პირველ
რიგში შესაქმნელია ადგილობრივი ბირთვი მუნიციპალიტეტების დონეზე - ისე, რომ სისტემის სრულყოფამდეც
ამ ბირთვმა დაიწყოს მინიმალურად აუცილებელი ფუნქციების შესრულება. მომავალი სერჟანტები სისტემაში
რიგითებად ჩაერთვებიან.
შესაბამისად, საწყის ეტაპზე ვიღებთ თითო ოცეულს თითო მუნიციპალიტეტზე, რაც ჯამში უდრის სულ რაღაც 3-4
ათას რეზერვისტს, რომლებიც მომავალში უნდა იქცნენ ტერიტორიული თავდაცვის ძალების ბირთვად
(მომავალ სერჟანტებად, რომლებიც უხელმძღვანელებენ ტერიტორიული რეზერვის მომზადებას).
3-4 ათასი ახალწვეული შეადგენს საერთო ასაკობრივი რესურსის 0,3%-ს, რაც იმას ნიშნავს, რომ რეალურად
საუკეთესო კადრის მოძებნა არ უნდა გაგვიჭირდეს. ჩვენ ეს ადამიანები უნდა გავწრთვნათ იმ გათვლით, რომ
პროგრამის პირველი ფაზის დასრულების შემდეგ ისინი სერჟანტები გახდებიან და სათვეში ჩაუდგებიან
თითოეული სოფლის მოსახლეობის ტრენინგსა და ამ სოფლების დაცვის ორგანიზებას.
სერჟანტი ყველა სოფელში: თუ გავითვალისწინებთ, რომ საქართველოში სულ 3600 სოფელია, ხოლო
აქედან 500 და მეტი მოსახლეობით მხოლოდ 2100-ია, მივიღებთ, რომ პროგრამის პირველი ფაზის დროს
ტერიტორიული ნიშნით შერჩეული და გაწრთვნილი სერჟანტების რაოდენობა სრულიად საკმარისი იქნება
ტერიტორიული რეზერვის პროგრამის შემდგომი ეტაპის საკადრო რესურსით დაკომპლექტებისათვის. ყველა
48
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
სოფელში ერთი სერჟანტი - ეს შეიძლება იყოს საქართველოს ტერიტორიული თავდაცვის სისტემის ერთ-ერთი
აუცილებელი ამოცანა.
პროგრამა პირველ ეტაპზე დაჯდება დაახლოებით 2,7 – 3 მილიონი ლარი, საბოლოო დაკომპლექტების შემდეგ
კი - 150-200 მილიონი ლარი.
პროგრამის დასრულების შემდეგ ტერიტორიულ რეზერვში იქნება 160 ათასი რეზერვისტი, რომლებიც
გაწრთვნილნი იქნებიან როგორც ტერიტორიული თავდაცვის, ასევე - პარტიზანული მოქმედებებისათვის.
პროგრამის სრულად განხორციელებას დასჭირდება 4-5 წელიწადი, თუმცა 2 წელიწადში შესაძლებელი იქნება
პროგრამული ნაწილის ყველა კომპონენტის ამუშავება ისე, რომ პროცესმა შეუქცევადი სახე მიიღოს.
პროგრამის დასაწყის ფაზაში რეზერვის სისტემის ასამუშავებლად საჭირო იქნება ჯამში დაახლოებით 50
მილიონი ლარი, პროგრამის დასრულების შემდეგ კი - 200-250 მილიონი ლარი ყოველწლიურად.
როგორც განვითარებად, ისე განვითარებულ ქვეყნებში არსებობს სათემო განვითარების ცენტრების ძალიან
საინტერესო ფენომენი,32 რომელსაც აქტიურად უჭერენ ხოლმე მხარს საერთაშორისო ორგანიზაციები. ასეთი
ორგანიზაციები ჩვენთანაც არსებობს, თუმცა მათი არსებითი ნაკლი ისაა, რომ ისინი ექსკლუზიურად დონორულ
დაფინანსებაზე მყოფ არასამთავრობო ორგანიზაციებს წარმოადგენენ, მაშინ როცა სიცოცხლისუნარიანი
ინსტიტუტები არჩევითი და ნებაყოფლობითი ორგანიზაციები უნდა იყოს. სათემო განვითარების ცენტრების
სპეციფიკა საშუალებას იძლევა, რომ ეს ორგანიზაციები მრავალი სასარგებლო პროფილით დაიტვირთოს.
ჩვენს შემთხვევაში ეს შეიძლება იყოს:
32სათემო განვითარების საბჭო არის აპრობირებული ინსტიტუტი ზოგიერთ განვითარებად ქვეყანაში. ეს არის არჩევითი
ინსტიტუტი, რომელიც საზოგადოების ელემენტარულ სამოქალაქო და ეკონომიკურ განათლებას ემსახურება და ამასთან,
განკარგავს თემის მიერ (თემისთვის) მოზიდულ მიზნობრივ ფონდებს.
49
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
- სამოქალაქო თავდაცვა
სპორტი
ისევე როგორც, მაგალითად, სინგაპურში ან შვეიცარიაში, სპორტი და სამოქალაქო თავდაცვა მჭიდრო კავშირში
უნდა იყოს რეზერვის სისტემასთან.34 რეზერვის სისტემამ უნდა უზრუნველყოს თითოეული მოქალაქის
ინტეგრაცია სახელმწიფოსა და საზოგადოებისთვის უმნიშვნელოვანეს სექტორში - რასაც წარმოადგენს ქვეყნის
თავდაცვის სისტემა. ეროვნული გვარდია უნდა წარმოადგენდეს საზოგადოების სოციალიზაციის, ჯანმრთელი
ცხოვრების წესის, სამოქალაქო ერთობისა და სოციალური პასუხისმგებლობის დამკვიდრების უმნიშვნელოვანეს
წყაროს. ამიტომ, მთლიანად მიზანშეწონილად მიმაჩნია, რომ საქართველოში სპორტის პოლიტიკა დიდწილად
სწორედ ქვეყნის თავდაცვის მიზნებს მიესადაგოს და ეს საქმე თავდაცვის სამინისტრომ, კერძოდ კი ეროვნულმა
გვარდიამ ჩაიბაროს. ცხადია, ეს სფერო მთლიანად განსხვავდება პროფესიული სპორტის სფეროსაგან, სადაც
სახელმწიფოს მინიმალური ან არანაირი როლი უნდა ჰქონდეს.
33 ჩვენი რეკომენდაციაა, რომ ეს უწყება სტრუქტურული ერთეულის სახით შეუერთდეს ეროვნული გვარდიის დეპარტამენტს ან
- პირდაპირ თავდაცვის სამინისტროს. მაგალითად, შვეიცარიაში თავდაცვის დეპარტამენტის ერთ-ერთი სტრუქტურაა ე.წ.
„სპორტის ფედერალური ოფისი“, მთლიანად დეპარტამენტს კი ეწოდება თავდაცვის, სამოქალაქო უსაფრთოებისა და
სპორტის დეპარტამენტი.
34 ცნობისთვის: შვეიცარიაში თავდაცვის დეპარტამენტის ერთ-ერთი სტრუქტურაა ე.წ. „სპორტის ფედერალური ოფისი“,
50
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
დამკვიდრებას შეუწყოს ხელი. თემი, რაიონი და ეროვნული დონე - ეს იქნება ამათუიმ სახეობაში შეჯიბრებათა
ჩატარების სამი დონე, რისთვისაც უკვე არსებული ინფრასტრუქტურის გამოყენებაც შეიძლება.
პირველ ეტაპზე ყველაზე დიდი გამოწვევა იქნება საჭირო რაოდენობის ინსტრუქტორების იდენტიფიცირება
თემების დონეზე, თუმცა ჭიდაობა, სირბილი, მკლავჭიდი - ეს ის სახეობებია, სადაც ინსტრუქტორის მოძებნა
სავარაუდოდ არ გაჭირდება. თემმა თავად უნდა აირჩიოს ერთი ან რამდენიმე სახეობა. თუმცა შეიძლება, რომ
მაგალითად გრძელ დისტანციაზე სირბილი სავალდებულო სახეობადაც შემოვიღოთ.
წახალისების ფორმები
სამოქალაქო თავდაცვა
რაც შეეხება სამოქალაქო თავდაცვას, ამ სისტემამ მოქალაქეები უნდა მოამზადოს შემდეგი მიზნებისთვის:
პროფესიული განათლება
51
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
პასიური რეზერვი
იმის მიუხედავად, რომ აღწერილი გეგმის განხორციელება მთლიანად მიზანშეწონილად მიმაჩნია, ისიც ცხადია,
რომ გეგმის განხორციელებამდე ჯარისა და რეზერვის გარეშე ვერ დავრჩებით. ამიტომ, გარდამავალ
პერიოდში საარმიო რეზერვის შესაქმნელად შეგვიძლია გამოვიყენოთ 100 ათასამდე ყოფილი სამხედრო
მოსამსახურის რესურსი, თუმცა პარალელურად მუშაობა უნდა დავიწყოთ საშუალოვადიანი და გრძელვადიანი
გეგმების სისრულეში მოსაყვანად.
52
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
როგორც ამ ცხრილზეც ჩანს, საარმიო რეზერვი მოკლევადიან პერიოდში შეიძლება დაკომპლექტდეს იმ 100
ათასი ყოფილი სამხედრო მოსამსახურის რესურსით, რომელიც ამ ნაშრომის დასაწყისში ვახსენეთ.
მოკლევადიან პერიოდში რეზერვის რაოდენობა ალბათ არ უნდა გასცდეს 5-10 ათასს.
როდესაც პროგრამა დაიწყება და ახალი რეზერვისტების წრთვნა აქტიურ ფაზაში შევა, ყოფილი „საარმიო
რეზერვი“ გადაიქცევა „პროფესიულ რეზევვად“ (ანუ ინდივიდუალური რეზერვის პირველ კატეგორიად).
სხვაგვარად თუ ვიტყვით, მომავალში ინდივიდუალური რეზერვის პირველი კატეგორია პროფესიულ რეზერვს
დააკომპლექტებს.
ტერიტორიული რეზერვის მესამე კატეგორიას შეადგენს იგივე რესურსი - მესამე ასაკობრივი ბარიერის
გადალახვის შემდეგ.
53
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
რაც შეეხება ზოგად ეკონომიკურ მოდელს, ჩემი აზრით, საქართველოსთვის ძალიან საინტერესო უნდა იყოს ე.წ.
„განმავითარებელი ქვეყნების“35 გამოცდილების გარკვეულწილად გაზიარება, რაც გულისხმობს ბაზრების
სტრატეგიულ ხედვას და შესაბამისად სტრატეგიულ ჩარევას ეკონომიკის განვითარების მიმართულებებში. ეს
ნიშნავს ეკონომიკის ცალკეული, სტრატეგიულად მიჩნეული, დარგების წახალისებას, ექსპორტის ადგილობრივი
36
წარმოებით ჩანაცვლებას და ა.შ. ისტორიულად, ასეთ ქვეყნებს შორის იყვნენ იაპონია, ტაივანი, სამხრეთ
კორეა, სინგაპური, ჰონგ-კონგი, ფინეთი, გერმანია და ა.შ. განმავითარებელი სახელმწიფოს წარუმატებელ
მოდელს წარმოადგენს, მაგალითად, ინდოეთი; ნაწილობრივ წარმატებული მოდელები აქვთ ჩინეთს,
თურქეთს, ბრაზილიას და სხვა. მსგავსი ეკონომიკური აზროვნების სრულიად აშკარა ნიშნები დღეს უკვე გვაქვს
საქართველოში, თუმცა თუ მიდგომა თეორიულადაც და პრაქტიკულადაც მკაფიო იქნება, შედეგსაც შესაბამისად
უკეთესს მივიღებთ.
ქვეყნის სოციალური ქსოვილის სიმტკიცე მთლიანად სოციალურ კაპიტალზეა დამოკიდებული, რაზეც ზემოთ
საკმაოდ ვისაუბრეთ. ვფიქრობ, რეზერვის იმგვარად ორგანიზება, რაც ამ მიმოხილვით არის შემოთავაზებული,
მხოლოდ ხელს შეუწყობს სოციალური ქსოვილის განმტკიცებას.
ამას გარდა, აუცილებელია მუშაობა ეკლესიასთან და, ასევე, კომპეტენტურ საჯარო დისკურსში გამოტანა ისეთი
თემებისა, როგორიცაა ეკლესიის სოციალური როლი, თემის ფუნქციები, თვითმმართველობის რაობა და სხვა.
საჭიროა მეტი მუშაობა საზოგადოებასთან, დისკურსების დანერგვა, მეტი საგანმანათლებლო სამუშაო
არამარტო სკოლაში, არამედ - სპეციალური კლუბების მეშვეობითაც. მაგალითისთვის გამოდგება ე.წ. სათემო
განვითარების ცენტრები, რომლებიც ნებაყოფლობითი, არჩევითი ინსტიტუტია და სადაც წევრები იძენენ ცოდნას
როგორც დემოკრატიის, თვითმმართველობის, სამოქალაქო საზოგადოების ძირითადი ცნებების შესახებ, ასევე
- კონკრეტულ უნარებს, რაც მათ ეხმარება ფინანსების დაგეგმვასა და განკარგვაში, თემის რესურსების
აღრიცხვაში, დონორული დაფინანსების მოძიებაში, პროექტების შედგენასა და მართვაში და სხვა. სათემო
განვითარების ცენრების არჩეული ლიდერები ხშირად თვითმმართველობის არაფორმალურ ფუნქციებს
კისრულობენ და კარგადაც ართმევენ თავს.
ძალიან მნიშვნელოვანია მოსახლეობისთვის ახალი დისკურსების ისე მიწოდება, რომ საზოგადოება მათ
მისაღებად მზად იყოს. ამის გარეშე მოსახლეობის ხელისუფლებისგან გაუცხოებას მივიღებთ. ახალი
დისკურსების დანერგვა უნდა მოხდეს ინტენსიური ახსნა-განმარტებების, ლექციების, ადგილებზე
მოქალაქეებთან მუშაობის შედეგად. რაც უნდა რთული იყოს ეს ამოცანა, ის მაინც უფრო ადვილია ვიდრე ის
შედეგი, რაც საზოგადოების სოციალური ქსოვილის რღვევას შეიძლება მოყვეს. ეს საფრთხე სავსებით
რეალური იქნება თუ მოსახლეობაში ნიჰილიზმმა, აპათიამ, დაბნეულობამ, ეჭვმა, უნდობლობამ დაისადგურა.
ასეთი მოსახლეობა ქვეყანას ვერ დაიცავს.
54
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
ამიტომ, ალბათ კარგი გამოსავალი იქნება ე.წ. „სათემო განვითარების ცენტრებზე“37 ფიქრი, რომელთა
ორგანიზება საკმაოდ იაფად შეიძლება (წლიური 5-7 მილიონი) და ეფექტი კი რეალურად ძალიან დიდი
შეიძლება ჰქონდეს.
ამ მხრივ ძალიან მნიშვნელოვანი მგონია ღია დისკუსიების გახსნა სატელევიზიო ეთერში ისეთი თემების
გარშემო, რომლებიც საზოგადოებისა და სახელმწიფოს ფუნქციონირების ძირითად ასპექტებს უკავშირდება.
ბოლო დროს ასეთი გადაცემები ძალიან გვაკლია, თემები კი საკმარისზე მეტია დაგროვილი.
დაბოლოს, ისევ განათლების პროგრამების შესახებ. ზემოთ ნახსენები „სათემო განვითარების ცენტრებს“
ინფორმაციული უსაფრთხოების კომპონენტშიც ძალიან მნიშვნელოვანი როლის შესრულება შეუძლია. ისინი
შეიძლება იქცეს ერთ-ერთ ყველაზე ეფექტურ ინსტიტუტად როგორც სამოქალაქო საზოგადოების აღზრდის,
ასევე - რეალური თვითმმართველობის სამომავლო რესურსის განსავითარებლად.
37სათემო განვითარების ცენტრი არის აპრობირებული ინსტიტუტი როგორც განვითარებულ ასევე - განვითარებად ქვეყანებში.
ეს არის არჩევითი ინსტიტუტი, რომელიც საზოგადოების ელემენტარულ სამოქალაქო და ეკონომიკურ განათლებას
ემსახურება და ამასთან, განკარგავს თემის მიერ (თემისთვის) მოზიდულ მიზნობრივ ფონდებს.
55
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
ბოლოსიტყვაობა
პატარა და კლებადი მოსახლეობა საქართველოსა და მისი თავდაცვისათვის მთავარი გამოწვევაა. მოსახლეობა
ერის მთავარი სიმდიდრეა. მოსახლეობის მოცულობა, ჯანმრთელობა, განათლება, ღირებულებები, ხედვა,
ენერგია და ძალა ამ ერის ფუნქციები და მისი რეალიზების შედეგებია.
კლებადი მოსახლეობა იმის ნიშანია, რომ ამ ფუნქციების კრიზისთან გვაქვს საქმე. საქმე მხოლოდ სოციალური
და ეკონომიკური მდგომარეობა არაა, ეს ასევე შეეხება ერის ცხოვრების მენტალურ და ფიზიკურ პარამეტრებს.
ტრადიციულად, ბევრი ფიქრობს, რომ მთავრობის საქმე ჩეკების ანაზღაურებაა: განათლების, ჯანმრთელობის
და ა.შ. მაგრამ მთავრობის პასუხისმგებლობა სინამდვილეში ისაა, რომ ასახოს არა ერის სენტიმენტები, არამედ -
მისი პრობლემები, და შეეძლოს ამ პრობლემებზე ადეკვატური პასუხის გაცემა. ამიტომ, ძირითადი კითხვა იმას
შეეხება, თუ რა შეიძლება ჩაითვალოს ადეკვატურად.
მთავრობის დანახარჯები უნდა იყოს აუცილებლად სტრატეგიული, მაგრამ არა აუცილებლად პოპულარული.
პრობლემა ისაა, რომ არაპოპულარული ნაბიჯები მოსახლეობის გაღიზიანებას იწვევს, ეს კი მთავრობებს
ზედმეტი დანახარჯებისაკენ უბიძგებს ხოლმე. სამწუხაროდ, ასეთი კომპრომისი ისევ ერს აზიანებს და მის
სტაგნაციას იწვევს. ასე რომ, კარგი მთავრობაა ისაა, რომელიც საზოგადოების ფუჭ სენტიმენტებს
გაუმკლავდება.
უკეთესი მომავლის შექმნა მხოლოდ გრძელვადიან გადაწყვეტებს შეუძლია. ისეთს, რომელიც ერის ძირითად
შემადგენელზე, მოსახლეობის გაუმჯობესებაზე ახდენს ფოკუსირებას. განვითარება ფუნქციების განვითარებითაა
შესაძლებელი, თუმცა ეს უნდა მოხდეს მის ფუნდამენტში და არა - ზედაპირზე ამოსული პრობლემების
მენეჯმენტით. უსაფრთხოება და განვითარება არ იარსებებს შესაბამისი ავტორის გარეშე, ეს ავტორი კი
საზოგადოება უნდა იყოს.
ანდრო ბარნოვი
21 სექტემბერი, 2010
56
სისტემური, სტრატეგიული, ინფორმაციული და რესურსული საკითხები
57