İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ  FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

MİMARİ TASARIMDA ÖNCÜL ÖRNEKLERİN ANALİZİNE DAYALI

BİR MODEL ÖNERİSİ: ARAPGİR YÖRESEL KONUTLARI

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Halil SEVİM

Bilişim Anabilim Dalı

Mimari Tasarımda Bilişim Programı

HAZİRAN 2013
İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ  FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

MİMARİ TASARIMDA ÖNCÜL ÖRNEKLERİN ANALİZİNE DAYALI

BİR MODEL ÖNERİSİ: ARAPGİR YÖRESEL KONUTLARI

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Halil SEVİM
(523111011)

Bilişim Anabilim Dalı

Mimari Tasarımda Bilişim Programı

Tez Danışmanı: Prof. Dr. Gülen ÇAĞDAŞ

HAZİRAN 2013
İTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü’nün 523111011 numaralı Yüksek Lisans Öğrencisi
Halil SEVİM, ilgili yönetmeliklerin belirlediği gerekli tüm şartları yerine getirdikten
sonra hazırladığı “MİMARİ TASARIMDA ÖNCÜL ÖRNEKLERİN
ANALİZİNE DAYALI BİR MODEL ÖNERİSİ: ARAPGİR YÖRESEL
KONUTLARI” başlıklı tezini aşağıda imzaları olan jüri önünde başarı ile
sunmuştur.

Tez Danışmanı : Prof. Dr. Gülen ÇAĞDAŞ ..............................

İstanbul Teknik Üniversitesi

Jüri Üyeleri : Prof. Dr. Alaattin KANOĞLU .............................

İstanbul Teknik Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Suzan GİRGİNKAYA

AKDAĞ .............................
Bahçeşehir Üniversitesi

Teslim Tarihi : 03 Mayıs 2013

Savunma Tarihi : 07 Haziran 2013

iii
iv
 Aileme,

v
vi
ÖNSÖZ

Lisans, yüksek lisans eğitimim ve bu çalışmamda bana yol gösteren, destek veren ve
kendisinden çok şey öğrenme fırsatı bulduğum sevgili hocam sayın Prof. Dr. Gülen
ÇAĞDAŞ’ a, tez çalışmam boyunca bana gerekli olan bilgi ve dökümanları sağlayan
Prof. Dr. Alaattin KANOĞLU ve Prof. Dr. Kemal Kutgün EYÜPGİLLER’ e
teşekkürlerimi sunarım.

Tüm hayatım boyunca, her türlü maddi ve manevi desteğini eksik etmeyerek bana
her konuda yardımcı olan ve sürekli ileriye doğru gitmemi sağlayan aileme ve
çalışmam boyunca bana yardım eden, destek veren tüm arkadaşlarıma teşekkürlerimi
sunarım.

Haziran 2013 Halil SEVİM

(Mimar)

vii
viii
İÇİNDEKİLER

Sayfa

ÖNSÖZ ...................................................................................................................... vii 

İÇİNDEKİLER ......................................................................................................... ix 
KISALTMALAR .................................................................................................... xiii 
ÇİZELGE LİSTESİ ................................................................................................. xv 
ŞEKİL LİSTESİ ..................................................................................................... xvii 
ÖZET........................................................................................................................ xxi 
SUMMARY ........................................................................................................... xxiii 
1. GİRİŞ ...................................................................................................................... 1 
1.1 Tezin Amacı ....................................................................................................... 1 
1.2 Tezin Kapsamı.................................................................................................... 2 
1.3 Tezin Yöntemi .................................................................................................... 3 
2. BİLGİLER VE SAKLANMA YÖNTEMLERİ .................................................. 5 
2.1 Veri, Enformasyon ve Bilgi ............................................................................... 5 
2.1.1 Veri.............................................................................................................. 5 
2.1.2 Enformasyon ............................................................................................... 6 
2.1.3 Bilgi ............................................................................................................. 7 
2.2 Bilginin Saklanma Yöntemleri ........................................................................... 8 
3. VERİTABANLARI .............................................................................................. 11 
3.1 Veritabanı Tanımı............................................................................................. 11 
3.2 Veritabanı Sistemlerinin Tarihçesi ................................................................... 12 
3.3 Veritabanı Sistemlerinin Gelişimi .................................................................... 14 
3.3.1 Klasik dosya sistemi ve dezavantajları ..................................................... 14 
3.3.2 Veritabanı sistemlerinin avantajları ve dezavantajları .............................. 15 
3.4 Veritabanı Modelleri ........................................................................................ 16 
3.4.1 Hiyerarşik veritabanı modeli ..................................................................... 17 
3.4.2 Ağ veritabanı modeli ................................................................................. 18 
3.4.3 İlişkisel veri tabanı modeli ........................................................................ 19 
3.4.4 Nesne yönelimli veritabanı ....................................................................... 20 
3.5 Veritabanı Yönetim Sistemleri ......................................................................... 21 
3.5.1 Veritabanı yönetim sistemi bileşenleri ...................................................... 21 
3.5.2 Veritabanı yönetim sistemlerinin fonksiyonları ........................................ 22 
3.6 Veritabanı Kullanıcıları .................................................................................... 23 
3.7 Veritabanı Tasarımı .......................................................................................... 24 
3.7.1 İhtiyaçların belirlenmesi ve analizi ........................................................... 25 
3.7.2 Kavramsal veritabanı tasarımı .................................................................. 26 
3.7.2.1 Kavramsal içerik tasarımı .................................................................. 26 
3.7.2.2 İşlem kurgusu ..................................................................................... 27 
3.7.3 Veritabanı yönetim sisteminin seçimi ....................................................... 27 
3.7.4 Mantıksal veritabanı tasarım süreci .......................................................... 28 
3.7.5 Fiziksel veritabanı tasarımı ....................................................................... 29 
3.7.6 Veritabanı sisteminin tamamlanması ........................................................ 29 

ix
 3.8 Veritabanı Mimarlık İlişkisi ............................................................................. 29 
3.8.1 Veritabanlarının mimarlıktaki yeri ............................................................ 30 
3.8.1.1 Mimarlıkta görsel referanslara duyulan gereksinim........................... 30 
3.8.1.2 Mimarlıkta görsel ifadelerden yararlanma ......................................... 32 
3.8.2 Mimari tasarım öğreniminde veritabanı kullanımı.................................... 34 
3.8.3 Mimari sunumlarda veritabanı kullanımı .................................................. 35 
3.9 Örnek Tabanları ................................................................................................ 35 
3.9.1 Örnek tanımı.............................................................................................. 35 
3.9.2 Örnek tabanı oluşturma ............................................................................. 36 
3.9.3 Öncül örneklere dayalı örnek tabanı ......................................................... 36 
4. VERİTABANI ÇALIŞMALARI ........................................................................ 39 
4.1 European Cultural Heritage Online (ECHO) ................................................... 39 
4.1.1 ECHO’da erişilebilirlik ............................................................................. 40 
4.1.2 ECHO’nun içeriği ..................................................................................... 40 
4.1.3 ECHO veri tabanında mimarlık................................................................. 42 
4.1.4 ECHO ağı .................................................................................................. 47 
4.1.5 ECHO teknolojisi ...................................................................................... 48 
4.1.5.1 Kültürel mirasın internet ortamına taşınma şemaları ......................... 48 
4.1.5.2 ECHO bünyesindeki araçlar ............................................................... 51 
4.2 SEED ................................................................................................................ 56 
4.2.1 SEED’ in Modülleri .................................................................................. 57 
4.2.2 SEED’de Dizinleme ve Geri Çağırma ...................................................... 59 
4.2.3 SEED ve örnek tabanı ............................................................................... 60 
5. MİMARİ MEKÂN ANALİZİ ............................................................................. 61 
5.1 Mimarlık ve Mekân .......................................................................................... 61 
5.2 Mekânsal Dizim Kavramları ............................................................................ 62 
5.3 Mekânsal Analiz Parametreleri ........................................................................ 63 
5.4 Mimari Mekanın Analizinde Görünür Alan Yöntemleri .................................. 64 
5.4.1 Görünür alan yöntemlerinin uygulama alanları ........................................ 65 
5.4.2 Görünür alan analiz programları ............................................................... 66 
6. ARAPGİR YÖRESEL KONUTLARININ ANALİZİ ...................................... 67 
6.1 Bekir Tan evi .................................................................................................... 69 
6.1.1 Bekir Tan evi görünürlük analizleri .......................................................... 70 
6.1.2 Bekir Tan evi erişilebilirlik analizleri ....................................................... 72 
6.1.3 Bekir Tan evi yapısal analizleri ................................................................. 74 
6.2 Kaşgal Evi ........................................................................................................ 76 
6.2.1 Kaşgal evi görünürlük analizleri ............................................................... 77 
6.2.2 Kaşgal evi erişilebilirlik analizleri ............................................................ 79 
6.2.3 Kaşgal evi yapısal analizleri ...................................................................... 81 
6.3 Keşiş Evi ........................................................................................................... 83 
6.3.1 Keşiş evi görünürlük analizleri ................................................................. 84 
6.3.2 Keşiş evi erişilebilirlik analizleri............................................................... 86 
6.3.3 Keşiş evi yapısal analizleri ........................................................................ 87 
6.4 Miraşoğlu Evi ................................................................................................... 89 
6.4.1 Miraşoğlu evi görünürlük analizleri .......................................................... 90 
6.4.2 Miraşoğlu evi erişilebilirlik analizleri ....................................................... 93 
6.4.3 Miraşoğlu evi yapısal analizleri ................................................................ 94 
6.5 Çağdaş Evi ........................................................................................................ 96 
6.5.1 Çağdaş evi görünürlük analizleri............................................................... 97 
6.5.2 Çağdaş evi erişilebilirlik analizleri ............................................................ 99 

x
 6.5.3 Çağdaş evi yapısal analizleri ................................................................... 100 
6.6 Analizleri İçeren Örnek Tabanı ...................................................................... 102 
7. ARAPGİR YÖRESEL KONUTLARINA AİT VERİTABANI VE ÖRNEK
TABANI SİSTEMLERİNİN OLUŞTURULMASI ........................................ 111 
7.1 Sistemin Oluşturulması .................................................................................. 111 
7.2 Sisteme Veri Girişi ve Uygulanması .............................................................. 112 
8. SONUÇLAR ....................................................................................................... 117 
KAYNAKLAR ....................................................................................................... 121 
EKLER .................................................................................................................... 125 
ÖZGEÇMİŞ ............................................................................................................ 147 

xi
xii
KISALTMALAR

DBDD : Dışbükey Bütünleşme Değeri

ECHO : European Cultural Heritage Online
EDMD : En Derin Mekan Derinliği
GABD : Görünür Alan Bütünleşme Değeri
GKED : Görsel Kontrol Edilebilirlik Değeri
GODD : Görsel Ortalama Derinlik Değeri
GRAD : Gerçek Rölatif Asimetri Değeri
ODD : Ortalama Derinlik Değeri
RAD : Rölatif Asimeri Değeri
Tbes : Tarihi Binalar Enformasyon Sistemi

xiii
xiv
ÇİZELGE LİSTESİ

Sayfa

Çizelge 6.1 : Bekir Tan Evi bilgileri........................................................................ 103

Çizelge 6.2 : Kaşgal Evi bilgileri............................................................................. 104
Çizelge 6.3 : Keşiş Evi bilgileri. .............................................................................. 105
Çizelge 6.4 : Miraşoğlu Evi bilgileri ....................................................................... 106
Çizelge 6.5 : Çağdaş Evi bilgileri ............................................................................ 107
Çizelge 6.6 : Örneklerin analiz değerlerinin karşılaştırılması ................................. 108

xv
xvi
ŞEKİL LİSTESİ

Sayfa

Şekil 2.1 : Ham verinin bilgiye dönüşümü (Ltifi, H. ve diğerleri, 2012). .... Hata! Yer
işareti tanımlanmamış.
Şekil 3.1 : Veritabanı sisteminin basit yapısı (Kalıpsız, 2001). ................................ 12
Şekil 3.2 : Veritabanı modellerinin örnek üzerinde karşılaştırılması (Ilgın, 2004). .. 17
Şekil 3.3 : Hiyerarşik veritabanı modeline örnek(Bekatlı, 1992). ............................. 18
Şekil 3.4 : Ağ veritabanı modeli yapısı(Singh, 2009) ............................................... 18
Şekil 3.5 : İlişkisel veritabanı modeli(Gözüdeli, 2003) ............................................. 19
Şekil 3.6 : Nesne yönelimli veritabanı modeli(Url-2) ............................................... 21
Şekil 3.7 : Veritabanı tasarım sürecinin basamakları(Elmasri ve Navathe,1989). .... 25
Şekil 3.8 : Calatrava, Lusitania Köprüsü (Bağcı, 2004).. .......................................... 32
Şekil 3.9 : Frank Gehry’nin Prag’daki dans eden ev tasarımı(Bağlı, 2004). ............. 33
Şekil 3.10 : Jorn Utzon’un Sydney Opera Binası (Bağcı, 2004) ............................... 33
Şekil 3.11 : Künnapu&Padrik Architects ‘in Snailtower Binası (Url-4, 2013) ......... 33
Şekil 3.12 : Calatrava‘nın gözden esinlendiği L’Hemisferic Sanat ve Bilim Merkezi
Binası (Url-5, 2013). ............................................................................. 34
Şekil 3.13 : Calatrava‘nın insan bedeninden esinlendiği Turning Torso Gökdelen
Binası (Url-5, Url-6, 2013). .................................................................. 34
Şekil 3.14 : Öncül örneklerdeki bilgi parçaları(Oxman, 1994) ................................. 37
Şekil 4.1 : ECHO Anasayfası (Url-7) ........................................................................ 39
Şekil 4.2 : ECHO içerik şeması (Url-7) ..................................................................... 40
Şekil 4.3 : Santa Maria del Fiori Katedrali (Url-7).................................................... 44
Şekil 4.4 : Cupola Anasayfası (Url-7) ....................................................................... 45
Şekil 4.5 : Limenta Anasayfası (Url-7)...................................................................... 46
Şekil 4.6 : Limenta Arayüzü (Url-7).......................................................................... 47
Şekil 4.7 : ECHO Ağı (Url-7) .................................................................................... 48
Şekil 4.8 : ECHO Teknoloji Şeması (Url-7).............................................................. 49
Şekil 4.9 : ECHO’ nun şuanki çalışma şeması (Url-7) .............................................. 49
Şekil 4.10 : ECHO’ nun yakın gelecekteki çalışma şeması (Url-7) .......................... 50
Şekil 4.11 : ECHO’ nun gelecek vizyonu (Url-7) ..................................................... 51
Şekil 4.12 : Arşimet Projesi (Url-7)........................................................................... 51
Şekil 4.13 : Morfolojik analiz arayüzü (Url-7) .......................................................... 52
Şekil 4.14 : digilib anasayfası (Url-7)........................................................................ 52
Şekil 4.15 : digilib arayüzü (Url-7)............................................................................ 53
Şekil 4.16 : Virtual Spaces çalışma ekranı (Url-7) .................................................... 54
Şekil 4.17 : Virtual Spaces kullanıcıya sunum ekranı (Url-7) ................................... 55
Şekil 4.18 : ELAN arayüzü (Url-7) ........................................................................... 56
Şekil 4.19 : SEED sisteminin mimari şeması(Url-8) ................................................ .57
Şekil 5.1 : Dışbükey ve içbükey mekan tanımları: (a) Dışbükey mekan. (b) İçbükey
mekan(Hillier ve Hanson, 1984) ............................................................ 62

xvii
Şekil 5.2 : Bir düzenlenişin mekansal yapısını temsil eden sözdizimsel haritalar:
(a) Eksensel hat. (b) Dışbükey mekan. (c) Dışbükey izovist (Hanson,
1994) ........................................................................................................ 62
Şekil 5.3 : Temel erişim grafiği gösterimi (Hillier ve Hanson, 1984) ...................... 63
Şekil 5.4 : Bir mekansal örgütlenmenin dış mekana göre oluşturulmuş erişim grafiği
(Hillier, 1994) ......................................................................................... 63
Şekil 5.5 : Görünür alan üretimi (Wiener & Franz, 2004) ........................................ 65
Şekil 6.1 : Bekir Tan evi ........................................................................................... 70
Şekil 6.2 : Bekir Tan evi kat planları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat ....... 70
Şekil 6.3 : Bekir Tan evi görünürlük haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat.
(c) 1.kat ................................................................................................... 71
Şekil 6.4 : Bekir Tan evi zemin kat ana giriş izovist haritası ................................... 72
Şekil 6.5 : Bekir Tan evi erişim grafik haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat.
(c) 1.kat .................................................................................................... 73
Şekil 6.6 : Bekir Tan evi dışbükey mekan analizi haritaları: (a) Bodrum kat.
(b) Zemin kat. (c) 1.kat ............................................................................ 73
Şekil 6.7 : Bekir Tan evi giriş analizi haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat.
(c) 1.kat .................................................................................................... 74
Şekil 6.8 : Bekir Tan evi taşıyıcı sistem analizi haritaları: (a) Bodrum kat.
(b) Zemin kat. (c) 1.kat ............................................................................ 75
Şekil 6.9 : Bekir Tan evi çıkma-cumba-balkon analizi haritaları: (a) Bodrum kat.
(b) Zemin kat. (c) 1.kat ............................................................................ 75
Şekil 6.10 : Bekir Tan evi sirkülasyon alanları analizi haritaları: (a) Bodrum kat.
(b) Zemin kat. (c) 1.kat. ....................................................................... 76
Şekil 6.11 : Kaşgal evi .............................................................................................. 76
Şekil 6.12 : Kaşgal evi kat planları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat .......... 77
Şekil 6.13 : Kaşgal evi görünürlük haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat.
(c) 1.kat ................................................................................................. 77
Şekil 6.14 : Kaşgal evi zemin kat ana giriş izovist haritası ...................................... 79
Şekil 6.15 : Kaşgal evi erişim grafik haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat.
(c) 1.kat ................................................................................................ 79
Şekil 6.16 : Kaşgal evi dışbükey mekan analizi haritaları: (a) Bodrum kat.
(b) Zemin kat. (c) 1.kat ......................................................................... 80
Şekil 6.17 : Kaşgal evi giriş analizi haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat.
(c) 1.kat ................................................................................................. 81
Şekil 6.18 : Kaşgal evi taşıyıcı sistem analizi haritaları: (a) Bodrum kat.
(b) Zemin kat. (c) 1.kat ......................................................................... 81
Şekil 6.19 : Kaşgal evi çıkma-cumba-balkon analizi haritaları: (a) Bodrum kat.
(b) Zemin kat. (c) 1.kat ......................................................................... 82
Şekil 6.20 : Kaşgal evi sirkülasyon alanları analizi haritaları: (a) Bodrum kat.
(b) Zemin kat. (c) 1.kat ......................................................................... 82
Şekil 6.21 : Keşiş evi ................................................................................................ 83
Şekil 6.22 : Keşiş evi kat planları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat ...................................... 84
Şekil 6.23 : Keşiş evi görünürlük haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat ........................ 84
Şekil 6.24 : Keşiş evi zemin kat ana giriş izovist haritası ......................................... 85
Şekil 6.25 : Keşiş evi erişim grafik haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat .................... 86
Şekil 6.26 : Keşiş evi dışbükey mekan analizi haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat ... 87
Şekil 6.27 : Keşiş evi giriş analizi haritaları : (a) Zemin kat. (b) 1.kat ...................... 88
Şekil 6.28 : Keşiş evi taşıyıcı sistem analizi haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat ...... 88

xviii
Şekil 6.29 : Keşiş evi çıkma-cumba-balkon analizi haritaları: (a) Zemin kat.
(b) 1.kat ................................................................................................ 89
Şekil 6.30 : Keşiş evi sirkülasyon alanları analizi haritaları: (a) Zemin kat.
(b) 1.kat ................................................................................................. 89
Şekil 6.31 : Miraşoğlu evi......................................................................................... 90
Şekil 6.32 : Miraşoğlu evi kat planları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat. (c) 2.kat ................ 90
Şekil 6.33 : Miraşoğlu evi görünürlük haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat. (c) 2.kat . 91
Şekil 6.34 : Miraşoğlu evi zemin kat ana giriş izovist haritası ................................. 92
Şekil 6.35 : Miraşoğlu evi erişim grafik haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat.
(c) 2.kat ................................................................................................ 93
Şekil 6.36 : Miraşoğlu evi dışbükey mekan analizi haritaları: (a) Zemin kat.
(b) 1.kat. (c) 2.kat.................................................................................. 93
Şekil 6.37 : Miraşoğlu evi giriş analizi haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat. (c) 2.kat 94
Şekil 6.38 : Miraşoğlu evi taşıyıcı sistem analizi haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat.
(c) 2.kat ................................................................................................. 95
Şekil 6.39 : Miraşoğlu evi çıkma-cumba-balkon analizi haritaları: (a) Zemin kat.
(b) 1.kat. (c) 2.kat.................................................................................. 95
Şekil 6.40 : Miraşoğlu evi sirkülasyon alanları analizi haritaları: (a) Zemin kat.
(b) 1.kat. (c) 2.kat.................................................................................. 96
Şekil 6.41 : Çağdaş evi ............................................................................................. 96
Şekil 6.42 : Çağdaş evi kat planları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat ......... 97
Şekil 6.43 : Çağdaş evi görünürlük haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat.
(c) 1.kat ................................................................................................. 97
Şekil 6.44 : Çağdaş evi zemin kat ana giriş izovist haritası ..................................... 99
Şekil 6.45 : Çağdaş evi erişim grafik haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat.
(c) 1.kat ................................................................................................. 99
Şekil 6.46 : Çağdaş evi dışbükey mekan analizi haritaları: (a) Bodrum kat.
(b) Zemin kat. (c) 1.kat ....................................................................... 100
Şekil 6.47 : Çağdaş evi giriş analizi haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat.
(c) 1.kat ............................................................................................... 101
Şekil 6.48 : Çağdaş evi taşıyıcı sistem analizi haritaları: (a) Bodrum kat.
(b) Zemin kat. (c) 1.kat ....................................................................... 101
Şekil 6.49 : Çağdaş evi çıkma-cumba-balkon analizi haritaları: (a) Bodrum kat.
(b) Zemin kat. (c) 1.kat ....................................................................... 102
Şekil 6.50 : Çağdaş evi sirkülasyon alanları analizi haritaları: (a) Bodrum kat.
(b) Zemin kat. (c) 1.kat ....................................................................... 102
Şekil 7.1 : Sistem diyagramı .......................................................................................... 111
Şekil 7.2 : Sistemin kurgu şeması ........................................................................... 111
Şekil 7.3 : Veritabanı giriş arayüzü ......................................................................... 112
Şekil 7.4 : Yeni konut giriş arayüzü ....................................................................... 113
Şekil 7.5 : Uydu üzerinden yapı konumu belirtilmesi ............................................ 113
Şekil 7.6 : Bina detay bilgiler formu ...................................................................... 114
Şekil 7.7 : Obje ekleme arayüzü ............................................................................. 115
Şekil A.1 : Veritabanı tarihçesi ............................................................................... 126
Şekil C.1 : Depthmap ilk açılış arayüzü ................................................................. 131
Şekil C.2 : .dxf dosyasının içe aktarımı .................................................................. 131
Şekil C.3 : Oluşturulan grid sistem ......................................................................... 132
Şekil C.4 : 'Fill' komutu ile tanımlanmış alan ........................................................ 132
Şekil C.5 : Görünürlük grafiği ................................................................................ 133
Şekil C.6 : Görünürlük grafiği-Step Depth ............................................................. 134

xix
Şekil C.7 : Convex Map seçimi .............................................................................. 136
Şekil C.8 : Birimlerin tanımlanması ....................................................................... 137
Şekil C.9 : İlişkilerin tanımlanması ........................................................................ 137
Şekil C.10 : Dışbükey mekan analizleri ................................................................. 138
Şekil D.1 : MS Access tablo görünümü .................................................................. 139
Şekil D.2 : MS Access tablolar listesi ..................................................................... 139
Şekil D.3 : MS Access ilişki özelleştirme penceresi .............................................. 140
Şekil D.4 : MS Access ilişkiler penceresi ............................................................... 140
Şekil D.5 : MS Access form penceresi ................................................................... 141
Şekil D.6 : MS Access komut düğmesi sihirbazı .................................................... 141
Şekil D.7 : MS Access yeni sorgu sihirbazı ............................................................ 142
Şekil D.8 : MS Access basit sorgu sihirbazı ........................................................... 142
Şekil D.9 : MS Access form sihirbazı ..................................................................... 143
Şekil D.10 : MS Access alt form oluşturma arayüzü .............................................. 143
Şekil D.11 : MS Access makro arayüzü ................................................................. 143
Şekil D.12 : MS Access yeni sorgu düzenleme arayüzü ........................................ 144
Şekil D.13 : Arama formu ....................................................................................... 144

xx
MİMARİ TASARIMDA ÖNCÜL ÖRNEKLERİN ANALİZİNE DAYALI BİR
MODEL ÖNERİSİ: ARAPGİR YÖRESEL KONUTLARI

ÖZET

İnsan etkileşimli bir varlıktır. Yaşadığı çevre insandan, insan da yaşadığı çevreden
etkilenir. İnsanın günlük yaşamını içinde geçirdiği mekanlar insanların sosyal
kültürel yansımaları olarak değerlendirilebilirler. Birey kendi hayatına verdiği önem
sayesinde kendi kültürünü korumak, yaşatmak ve aktarmak ister. Bu kapsamda,
Malatya’nın Arapgir ilçesinde bulunan öncül konut örnekleri ele alınmıştır. Bu
geleneksel konutlar üzerinde mekansal dizim, görünürlük ve yapısal olarak çeşitli
analiz işlemleri gerçekleştirilmiştir. Yapılan bu çalışmalar sonucunda, yöreye ait
öncül konut örneklerine ait veriler ve öncül örneklerin anlaşılıp, gelecek tasarımlara
yol göstermesinde büyük öneme sahip olan analiz bilgileri, bir örnek ve veri tabanı
içerisinde sistematik olarak saklanmış ve farklı filtreleme seçenekleri ile listeleme
olanakları ile bilgilere erişim olanağı sağlanmıştır.
Bu kapsamda birinci bölümde çalışmanın amacı anlatılmış, kapsamı ve yöntemi
üzerinde durulmuştur.
İkinci bölümde, veri, enformasyon ve bilgi konuları anlatılmıştır. Bilgiler ve bu
bilgilerin saklanma yöntemlerine değinilmiştir.
Üçüncü bölümde, veritabanları ve örnek tabanları anlatılmıştır. Veritabanlarının
tarihçesi, çeşitleri, çalışma biçimleri ve tasarım kurguları üzerinde durulmuş ve
detaylı olarak anlatımları gerçekleştirilmiştir. Veritabanlarının faydaları ve önemleri
üzerinde durulmuştur. Mimarlık ve veritabanı ilişkisi üzerinde durulmuş ve mimaride
veritabanı kullanım alanları anlatılmıştır.
Dördüncü bölümde, çalışma kapsamında incelenmiş olan veritabanı ve örnek tabanı
uygulamaları incelenmiştir. Bu veritabanı ve örnek tabanlarının çalışma ilkeleri ve
yapıları, yöntemleri ve kullandıkları teknolojilere değinilmiştir.
Beşinci bölümde, mimaride mekan analizleri üzerinde durulmuştur. Mekan analizleri
görünürlük ve dışbükey analizler olarak iki ayrı konuda incelenmiş ve bu analiz
yöntemleri anlatılmıştır.
Altıncı bölümde, mekan analizleri Malatya’nın Arapgir ilçesindeki öncül mimari
örnekler üzerinden uygulanarak anlatılmıştır. Uygulanan dışbükey mekan ve
görünürlük analizlerine ek olarak çeşitli yapısal analizler de gerçekleştirilmiştir. Bu
analiz hesaplamalarına ait sonuçlar ortaya koyulmuştur.
Yedinci bölümde, incelenen ve analiz çalışmaları yapılan öncül örnekler için
veritabanı tasarımı yapılmış ve veritabanı tanıtılmıştır. Bu veritabanı içerisine
bilgilerin girilmesi anlatılmıştır; örnek tabanları için tablolar oluşturulmuştur.
Sonuçlar bölümünde ise çalışmadan elde edilen sonuçlar yorumlanmış, sistemin
potansiyeli üzerinde durulmuş ve geleceğe yönelik uygulama alanları tartışılmıştır.

xxi
xxii
 SUGGESTION OF A DESIGN MODEL BASED ON ANALYSES OF
ARCHITECTURAL PRECEDENTS: TRADITIONAL HOUSES OF
ARAPGİR

SUMMARY

Human is an interactive creature. Therefore, the environment that people live

interacts human and vice versa. Thus, human integrates with the environment and
pursues its interaction within adaptation. Human, because of its nature, direct its
environment according to its needs. This helps people to see their cultural and social
heritage. Information that create cultural and social identity, considering in a
structural scale, is a source of information for architects. Buildings that includes the
information is called architectural precedents.
Human wants to protect the information that include itself and interactive
environment, because they make the cultural and social infrastructure. If the
information live for generations, the desire for protecting it will be achieved. There
are several steps for achieving it. Firstly, data should be accumulated then it should
be understood and preserved correctly. At this point, data gained from analysis from
architectural precedents and the information’s importance are huge. The space syntax
analysis, visibility analysis and structural analysis are made to understand the
specifications of architectural precedents. According to those analysis, the structure
can be understood and it might be classified for results. Thus, newly produced venue
setups can be designed by its culture and venue usage habits.
In this context, the architectural precedents domicile samples in Malatya Arapgir
considered. Some analytic processes, spatial order, visibility and structural, are used
to those conventional residences. According to those studies, data that gained from
architectural precedents and analytic information that help to the future designs; are
stored systematically and also they opened to access with some different filtration
options.
Within this scope in the first part, the purpose of the study has been written. Its scope
and methodology are been explained.
In the second part, data, informatics and knowledge topics are mentioned.
Information and its way of storage are explained. Datum that is stored is an infancy
period of informatics. The informatics, which gained from shaping the datum, is
define the knowledge. To use this knowledge, uninterruptedly in digital media, they
have to be stored and protected carefully. The storage systems are useful for
accessing data and adding, deleting or changing them successfully.
In the third part, databases and sample bases are explained. Databases are researched
specifically (history of it, types of databases etc.) Advantages and the importance of
databases are mentioned before. The relation between architecture and databases, and
how to use databases in architecture is explained. Database is a group of data. Datum
that has a specific purposes made this group of data. A database system is shared to
an abundant of user. This system make data storage, organization and examination.

xxiii
Designers try to make their studies by taking samples from digital media. Those
samples are systematically stored information. The system that united from these
samples is a sample base.
In the fourth part, researched database and the application of sample base is
mentioned. Studies about database and sample base is helpful for future studies.
Working principle and structures, methodology and technology of database and
sample bases are mentioned before.
Fifth part, space syntax analysis in the architecture is explained. Space syntax
analysis are researched in two separate subjects: visibility and convex analysis. One
of the purposes of architecture is organization of space. When organizing space it’s
very important that protecting cultural activities that direct habitants live and order of
the residents. This space organization reflects inhabitants’ culture and also it reflects
characteristics of them.
Sixth part, space syntax analysis explained by applying architectural precedents in
Malatya Arapgir. Convex resident and visibility analysis applied and moreover, some
structural analysis been made. The calculations according to these analysis have been
calculated. Biggest part of the researched houses are belonging to second part of the
19 century and first part of the 20th century. The basic components of the Arapgir
houses are stone, cob and wood. Researched architectural precedent samples are
Bekir Tan House, Kaşgal House, Keşiş House, Miraşoğlu House and Çağdaş House.
In the visibility analysis floor plans researched separately.
The research is a kind of analysis that express the angle that can be seen from the
height of human eye point of seeing. Convex space syntax analysis comprise the
whole house and the relations between all components defined, then evaluations
made according to those components’ magnitude and positions. Structural analysis
that called ‘Entrance Analysis’, ‘Projection, Champ and Balcony Analysis’,
‘Structural System Analysis’ and ‘Circulation Analysis’ are made to understand the
structural specifications of architectural precedents.
A template format including ,structural photographs, floor plans, informations about
structures, analysis maps and estimations for analysis, created for architectural
precedents. Informations about rewieved architectural precedents converted to
template information format. Thus make it possible to access informations as a
whole. Despite visual varieties of buildings in Arapgir region, those buildings are
similar according to their usage and functionality.
Seventh part,database design is made and database is introduced for rewieved and
analysed architectural precedents. Entering informations to this database is
explained; charts are created for sample bases. System is made by using Microsoft
Access. The system have several options like filtration, googling, printing etc. and it
has an interactive frame. Name of the system is ‘’Historical Buildings Information
System.’’
In the conclusion part, outcomes from the research are interpretted, potential of the
system is mentioned and futuristic applications areas are argued. To protect an area,
it is required to understand and live the area. Functions of components of the area
can be understood by this way.
Why components located to there? and why they are functioning in that way? very
important questions for understanding the connections. In accordance with this
purpose,important analysed informations are saved thanks to studies. Moreover,

xxiv
flexibility of the database make it possible to use it in different regions. In future this
system will be applied to various regions and this will give systematic informations
and cultural treasure for future generations.
When rewieving potential of the system, comparison between different regions’
buildings become possible because of various regions’ studies. Thus, it will enable us
to compare, discuss, evaluate and understand cultural and social live tracks.

xxv
xxvi
1. GİRİŞ

Bu bölümde tezin amacı, kapsamı ve yönteminden bahsedilecektir.

1.1 Tezin Amacı

İnsan etkileşimli bir varlıktır. Bu nedenle yaşadığı çevresi insandan, insan da

yaşadığı çevreden etkilenir. Böylece insan, yaşadığı çevre ile bütünleşir ve bir uyum
içerisinde karşılıklı etkileşimine devam eder. İnsan doğası gereği, ihtiyaçları
doğrultusunda bulunduğu ortama yön verir. Bu da insanın yaşam çevresinde, kültürel
ve sosyal yaşam izlerinin görülmesini sağlar. Çevrenin insan ile etkileşimi, temel
ihtiyaç olan işleve yönelik mekânsal kurgudan, görselliğe yönelik estetik algıya
kadar birçok şekilde gerçekleşmektedir. İnsanın bu etkileşim sonucunda ortaya
çıkardığı çevre, kendi kültürel ve sosyal kimliğini barındıran bilgi birikiminden
oluşmuş bir araç haline gelir. Kültürel ve sosyal kimliği oluşturan bilgiler yapı
ölçeğinde ele alındığında, öncül örnekler olarak isimlendirilen ve bu bilgileri
bünyesinde barındıran binalar tasarım sürecinde mimarlar için bilgi kaynağı
olmaktadır.

İnsan, kendine ve etkileşim halinde olduğu çevresine ait bilgilerin, kültürel ve sosyal
altyapıyı oluşturmada önemli bir yere sahip olmasından dolayı bu bilgilerin
korunmasını ister. Bu da o kültürü oluşturan bilgilerin gelecek kuşaklarda varlığını
sürdürebilmesi yoluyla olabilecektir. Bunun olabilmesi için o kültüre ait verilerin
derlenmesi, doğru şekilde anlaşılması, yorumlanması ve saklanması gerekmektedir.
Bu noktada; öncül örneklerin analizi ile elde edilen veriler ve bilginin önemi
büyüktür. Öncül örneklerin mekânsal kurgularına ait bilgilerin saptanmasında ve bu
bilgilerden o yöredeki yeni tasarımlarda yararlanılmasında, mekânsal dizim ve
görünürlük analizi gibi mekânsal okumalar yardımcı olabilmektedir. Bu analizler
çerçevesinde yapı anlaşılabilecek ve belirli özelliklerine göre gruplandırılıp sonuçlar
çıkarılabilecektir. Böylece yeni yapılacak mekân kurgularının yöresel kültür ve
mekan kullanım alışkanlıklarına göre tasarımları sağlanabilecektir.

1
Geçmişten günümüze kadar gelmiş olan bilgileri yazılı, sözel ve görsel olarak üçe
ayırabiliriz. Yazılı bilgiler genellikle kitap, dergi, makale biçiminde kâğıt üzerine
basılı olarak mevcut olan bilgilerdir. Ancak incelenecek olunursa günümüze kadar
gelen bilgiler aslında üretilen bilgi birikiminin küçük bir kısmını oluşturmaktadır.
Bunun başlıca nedenlerinden biri insanoğlunun dikkatsiz, sorumsuz ve bilinçsiz
davranışlarının yanı sıra kâğıt üzerine aktarılan bilgilerin zamana yenik düşebiliyor
olmasıdır. Kâğıdın çabuk yıpranması ve gerektiği gibi korunmadığı durumlarda kısa
ömürlü olması insanların olumsuz davranışları ile birleşince yanan kütüphaneler
dolusu kitaplar, depolarda çürümeye mahkûm edilen hazine değerindeki bilgi
birikimleri yok olup gitmektedir. Ancak bilgi, dijital ortama aktarıldığında, normal
koşullarda yok olması söz konusu değildir. Bilgisayar teknolojilerinin son derece
gelişmiş olması sayesinde veriler çok hızlı yedeklenmekte ve dijital kasalarda
güvenle saklanabilmektedir. Dijital ortama aktarılmış olan bilgilere, yetkilendirmeler
doğrultusunda istenilen konumdan ve zamandan kolayca erişim sağlanmaktadır.

Belirli bir düzen içerisinde bulunan bilginin oluşturduğu sistem, bilgiye hızlı
ulaşmanın yanı sıra oluşturulacak arayüzler yardımı ile arama yapma, filtreleme,
sıralama ve rapor dökümü alma gibi seçeneklerin de mümkün olmasını
sağlamaktadır. Bu nedenle bilgilerin belirli bir düzen içerisinde dijital ortamda
bulunması erişilebilirlik açısından son derece önemlidir. Bilginin belirli bir düzen
içerisinde depolanarak saklanması birçok amaca hizmet etmeye hazır halde
bulunmasını da beraberinde getirir.

Tarihi, kültürel ve mimari mirasın yazılı, sözel ve görsel olarak saklanması ile
oluşturulan bu sistematik bilgi birikimi sayesinde, var olan mevcut mirası korumak,
tanıtmak ve gelecek nesillere aktarımını eksiksiz yapmak mümkün olabilecektir.

Tezde, yöresel mevcut konut mimarisinin çeşitli özelliklerini ve mekânsal kurgusunu

farklı analiz yöntemleriyle analiz ederek, elde edilen verilerin ve bilgilerin veri
tabanı ve örnek tabanlarında sistematik olarak saklanması; yeni tasarımlarda bu veri
ve bilgilerden yararlanılmak üzere kullanıma sunulması amaçlanmıştır.

1.2 Tezin Kapsamı

Tezde geliştirilecek veri ve örnek tabanı için Malatya’ nın Arapgir ilçesi seçilmiş ve
bu bölgeye ait günümüze ulaşabilmiş yöresel konutlara ait veriler üzerinde

2
incelemeler yapılmıştır. Arapgir ilçesinin seçilme amacı, bölgede çok sayıda tarihi
yapı bulunması ve bu yapılara ait bilgilerin ve bölgenin kültürüne ait bilgilerin belirli
bir bütün içerisinde bir arada bulunmamasıdır. Bu bağlamda elde edilen veriler
arasında Arapgir ilçesinin mimari, kültürel ve sosyal yapısını bünyesinde barındıran
öncül konut örnekleri de bulunmaktadır. Bu yapıların verileri ve bu veriler
doğrultusunda yapılmış olan analiz çalışmaları ile birlikte kapsamlı bir veri ve örnek
tabanı sistemi oluşturulması hedeflenmiştir.

Oluşturulacak bu sistem, dinamik bir yapıya sahip olup istenildiğinde ekleme ve

çıkarmalar yapılabilecektir. Sistem, dinamik olması nedeni ile istenilirse küçük
değişiklikler ile farklı amaçlara hizmet edebilecek bir yapıya sahip olacaktır. Böylece
farklı ilçelere ya da illere ait öncül eserlerin ve bu eserlere ait analizlerin
oluşturulacak sisteme entegre edilmesi mümkün olabilecektir.

1.3 Tezin Yöntemi

Yöresel konut mimarisine ait veritabanı ve örnek tabanlarını oluşturmak için

öncelikle bölgenin karakteristik özelliklerini içeren öncül konutlara ait veriler
toplandı. Bu veriler İTÜ Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bölümü öğretim üyesi Prof.
Dr. Kutgün Eyüpgiller ve Doç. Dr. Zeynep Eres yürütücülüğünde öğrencilerin
yaptığı rölöve çalışmalarından, kitaplardan, dergilerden, bölgeye ait yayınlardan elde
edildi. Bu veriler incelenerek kütlesel, yapısal ve mekânsal analizler gerçekleştirildi.
Analizlerin gerçekleştirilmesinde UCL Depthmap adı verilen açık kaynak program
kullanıldı. Bu yazılım yardımı ile yapılan mekânsal analizler sonucunda konutların
görünürlük, erişilebilirlik ve dışbükey mekan analizi haritaları üretildi. Yapılan
analizler sonucunda, veritabanına ve örnek tabanına yüklenecek olan, yöresel
konutlara ait bilgiler elde edilmiş oldu.

Bu veriler ve bilgiler doğrultusunda belge yönetim programları yardımı ile

oluşturulacak olan sistemin altyapısı hazırlandı. Bir araya toplanan veriler bu
altyapıya eklenerek bütüncül ve interaktif bir belge yönetim sistemi oluşturulmuş
oldu. Bu veriler MS Access veritabanı yazılımı kullanılarak oluşturulan bir
veritabanına yerleştirildi. Böylece Malatya’nın Arapgir İlçesi’nde bulunan yöresel
mimari özelliklere sahip konutlar hakkında, yetkilendirmeler dahilinde bilgiler
istenilen yerden ve istenilen zamanda erişime hazır hale getirilmiş oldu. Bu sayede

3
Arapgir’e ait kültürel, tarihi ve mimari geçmişin gelecek nesillere eksiksiz
aktarılması mümkün hale geldi. Bu çalışmada üretilen veri ve örnek tabanları ile
yörenin mevcut konutlarıyla uyum içinde, aynı zamanda güncel ihtiyaçlara da cevap
verebilecek sürdürülebilir yeni konutların tasarlanmasında yol gösterici bir bilgi
dağarcığı üretilmiş oldu.

4
2. BİLGİLER VE SAKLANMA YÖNTEMLERİ

Bu bölümde, tezde geliştirilecek olan veri ve örnek tabanlarına yerleştirilecek veri ve

bilgi ile ilgili tanımlar yapılacaktır.

2.1 Veri, Enformasyon ve Bilgi

2.1.1 Veri

Türkçe sözlükte “bir araştırmanın, bir tartışmanın, bir muhakemenin temeli olan ana
öğe, muta, done”, “bilgi, data”, “bir problemde bilinen, belirtilmiş anlatımlardan
bilinmeyeni bulmaya yarayan şey” (Türk Dil Kurumu) olarak tanımlanan “veri”
kelimesi, bilişim literatüründe ise “olgu, kavram veya komutların, iletişim, yorum ve
işlem için elverişli biçimli gösterimi”, “bir çözüme ulaşmak için işlenebilir duruma
getirilmiş gözlemler, ölçümler”, “bilgisayar için işlenebilir duruma getirilmiş sayısal
ya da sayısal olmayan nicelikler” (Sankur, 2004, s. 202) olarak geçer. İngilizce
dilindeki karşılığı olan “data” ve Almanca dilindeki karşılığı olan “Daten” kelimeleri
ise Latince kökenlerinde “verilmiş, verili (şey)” anlamına gelmektedir (Çalışkan,
2008).

Veri ile ilgili yaygın yaklaşım, enformasyona dönüşecek yapıda basit nitelikler
olduğudur. Enformasyon ise yorumlandığında, belirli bir bağlam içinde
değerlendirildiğinde veya bir anlam katıldığında bilgiye dönüşür. Bu kapsamlı
konuda çok çeşitli yaklaşımlar bulunmaktadır. Ancak genel fikir verinin
enformasyondan, enformasyonun ise bilgiden daha az bir şey olduğudur.
Enformasyon elde etmek için öncelikle veriye sahip olunması gerektiği, bilginin ise
ancak enformasyon varsa oluşacağı kabul edilir (Ahsan & Shah, 2006).

Sadece kaydedilmiş olarak tutulan veri, enformasyonun henüz biçimlendirilmeden

önceki halidir. Biçimlendirilmemiş, belirli bir süzgeçten geçerek sistemdeki yerini
almamış veri tek başına bir anlam ifade etmez. Bu nedenle verinin, enformasyona
dönüşebilmesi için belirli bir sistemin yapısı haline gelerek anlamlı bir biçime
dönüşmesi gerekmektedir (Şekil 2.1).

5
 Şekil 2.1 : Ham verinin bilgiye dönüşümü (Ltifi, H. ve diğerleri, 2012).

2.1.2 Enformasyon

Enformasyon kelimesi Türkçe sözlükte “danışma, tanıtma”, “haber alma, haber

verme, haberleşme” (Türk Dil Kurumu), bilişim literatüründe “bilgi işlemde
kullanılan kabul edilmiş kurallardan yola çıkarak veriye yöneltilen anlam”, “bilişim
kuramında, birçok olası olay arasında belirli bir olayın meydana gelme belirsizliğini,
bilinmezliğini azaltan herhangi bir bilgi”, “bilgi işlemede, verilerden elde edilen
herhangi bir kavram, olgu, anlam” (Sankur, 2004, s. 398) olarak geçmektedir.
Latince kökeni olan “informatio” taslak, görüş, düşünce anlamına gelmekle birlikte,
kelimenin İngilizce dilindeki kökü “inform” (bilgi vermek, haber vermek)
kelimesinin Latince kaynağı olan “informare”, “şekillendirmek”, “biçim vermek”,
“eğitmek” ve “göstermek” anlamlarına gelmektedir (Çalışkan, 2011).

Enformasyon teriminin bugün en çok kullanılan tanımı, 20. Yüzyılın ortalarında

Shannon ve Weaver’in “matematiksel iletişim kuramı”nda (Shannon C. E., 1949)
ortaya çıkmıştır. Shannon ve Weaver’in teorisi basitçe şöyle demektedir:
Enformasyon, –iletilenin semantik ve pragmatik içeriğinden tamamen bağımsız bir
şekilde– kodlanıp bir kanal aracılığıyla gönderici ve alıcı arasında iletilebilen her
şeydir (Rätsel Information - Geheimnis des Wissens).

Enformasyon kavramı “anlam” ile karıştırılmamalıdır. Biri çok “önemli” öteki

tamamen “önemsiz” iki ileti enformasyon bakımından tamamen, eşdeğerde olabilir.
Shannon bunu, iletişimin anlamsal yanının, mühendislik yanı ile ilgisi olmadığını

6
söyleyerek açıklar. Enformasyon kavramı, “anlam” kavramındakinin aksine, tek tek
iletilere değil, bütüne uygulanır. Enformasyon olası iletiler arasında seçme
özgürlüğüdür (Erdoğan & Alemdar, Öteki Kuram, 2005, s. 64).

Dolayısıyla enformasyon karar mekanizmasıdır. Seçme aşamasında, seçimi yapacak

olan kişi ileride karşılaşılabilecek durumları kesin olarak bilemez. Ancak seçimleri
doğrultusunda oluşacak sonuçların getirilerini ya da götürülerini tespit etmesi
gerekir. Bu durumda devreye enformasyon girer. Enformasyon sayesinde tercih
edilen seçeneklerin sonucunda karşılaşılabilecek olası durum senaryoları, daha
önceden karşılaşılmış senaryolar ve sonuçları değerlendirilerek ve karşılaştırılarak
oluşturulabilir.

Bilişim teorisinin Shannon ve Weaver tarafından ortaya çıkarılmasıyla aynı

zamanda, Norbert Wiener Cybernetics or Control and Communication in the Animal
and the Machine (1948) adlı kitabını yayınlamıştır. Bu kitabında Wiener,
enformasyonun madde ve enerji ile birlikte sistem dünyasının üçüncü temel bileşeni
olduğunu söyler (Rätsel Information - Geheimnis des Wissens).

Sibernetikçilere göre “enformasyon, bir sistemin durumunu ve buna bağlı olarak o

sistemin diğer bir sisteme ilettiği durumu anlatan nitel bir faktördür.” (Orkan, 1992,
s. 5).

Enformasyonu somut olarak irdelemek gerekirse; ilaç üreticileri ele alınabilir. Yeni
üretilmiş bir ilacın test aşamasında etkili olduğu ve etkisiz olduğu bireyler tespit
edilir. İlacın etkili ve etkisiz olduğu bireylere ait bilgilerin belirlenmesi ve
karşılaştırılması enformasyonu oluşturur. Üretici bu enformasyon doğrultusunda
ilacın etkili olduğu hedef kitleyi genişletmek için çalışabilecektir. Bu da bilişim
sistemleri kullanılarak, verinin düzenlenip enformasyona dönüştürülmesinin ne kadar
önemli olduğunu gösteren bir örnektir.

2.1.3 Bilgi

Bilginin Türkçe sözlükteki anlamı “insan aklının erebileceği olgu, gerçek ve ilkelerin
bütünü, malumat”, “öğrenme, araştırma veya gözlem yolu ile elde edilen gerçek,
vukuf” ve “insan zekâsının çalışması sonucu ortaya çıkan düşünce ürünü”dür.

(Türk Dil Kurumu) Bilişim literatüründe ise “kurallardan yararlanarak kişinin veriye
yönelttiği anlam” (Türk Dil Kurumu), “yapay zekâda bir programın akıllı bir şekilde

7
işlenmesine elveren olaylar, olgular, kurallar ve buluşsal ipuçları” ve “olguların ve
bunlardan elde edilen genelleştirmelerin örgütlü bütünü” (Sankur, 2004, s. 441)
anlamına gelmektedir. Felsefe alanında ise bilgiden “insanların maddi ve toplumsal
anlıksal etkinliğinin ürünü; insansal ve doğasal dünyadaki nesnel temel özelliklerin
ve bağıntıların gösterge biçiminde düşünsel olarak aniden üretilmesi” (Frolov, 1997,
s. 53) olarak bahsedilir.

Bilginin enformasyondan daha fazla anlam içerdiğine dair düşünce çoğu yazarı ham
veri, enformasyon ve bilgiyi birbirinden ayrı tutma gayretine sürüklemiştir (Şekil
2.1). Genel anlayış açısından bu kavramlar çok basit gibi görünse de, belki de sırf bu
basitlik yüzünden bu konu sürekli bir zihin karışıklığına yol açmıştır. Örneğin bazı
yazarlara göre veri henüz yorumlanmamış semboller olarak anlaşılmalıdır;
enformasyon anlam katılmış veridir ve bilgi, insanlara bir şeye anlam katmalarını ve
dolayısıyla enformasyon üretmelerini sağlar. Kimi yazarlar ise verinin dünyanın
durumları hakkındaki basit gözlemler, enformasyonun ilinti ve amaçla donatılmış
veri ve bilginin de değerli enformasyon olduğunu söyler. Kimilerine göre
enformasyon anlamsızdır; ancak yorumlandığında anlam sahibi olur. Kimilerine göre
ise enformasyon özel bir durumu veya koşulu tanımlamak için organize olan olguları
ve verileri içerir; bilgi ise gerçekleri ve inançları, bakış açılarını ve kavramları,
hükümleri ve beklentileri, yöntemleri ve teknik bilgileri içerir. Yahut enformasyon,
anlamlı iletilerin akışı ile başlar, bu iletilerin sonucu olarak taahhüt ve inanç ortaya
çıktığında bilgiye dönüşür. “Enformasyonun daha yüksek biçimi” olarak bilginin tüm
bu modelleri altında yatan, bilginin ham maddelerinden, onlara anlam eklenerek
ortaya çıkarılması gerektiği düşüncesidir (Tuomi, 2000).

Verilerin düzenlenmiş ilişkisel hali enformasyonu, enformasyonlar arasındaki

ilişkiler ise bilgiyi oluşturur. Örneğin; bir kişinin aynı anda yalnızca bir yerde
olabilmesi, bir adet kalbe sahip olması ya da sadece belirli ve değişmeyen bir sosyal
güvenlik numarasına sahip olması bilgidir.

2.2 Bilginin Saklanma Yöntemleri

Bilginin dijital ortamda kesintisiz kullanımını sağlayabilmek için gerçek hayatta

oluşturulacak depolama yapıları içerisinde saklanması ve korunması gerekir.
Depolama sistemleri, gerektiğinde verilere sağlıklı bir biçimde erişilip ekleme, silme
ya da değişiklik yapma gibi işlemlere olanak sağlayan yapılardır. Bilgisayarın yaygın

8
kullanımı ile her alana girmesi ve bunun sonucunda da kullanıldığı alanlardaki
bilgilerin dijital ortama aktarılmak istenilmesi sonucunda bilgisayarların veri
depolama kapasiteleri önem kazandı. Ayrıca çoklu çalışma ortamlarında bilginin
toplu, belirli bir hiyerarşi içinde ve güvenli olarak bulundurulup erişilebilmesi için
sunucu(server) adı verilen yapılar geliştirildi. Kullanıcı ile sunucu arasında ilişkiyi
kurabilecek veritabanı adı verilen sistemler geliştirildi. Bu sistemler sayesinde
kullanıcı arayüzler yardımı ile verilere erişip ekleme, düzenleme ya da silme
işlemlerini gerçekleştirebildi. Bu sayede farklı kullanıcılar arasında veri paylaşımı da
gerçekleşebilir hale geldi. Sürekli artan veri kapasitesini karşılamak için üreticiler
veri depolama sistemleri üzerine büyük çalışmalar başlattılar. Yapılan çalışmalar
neticesinde gelen talebe de bağlı olarak depolama kapasitesindeki artış oranı önceki
yıllardaki artış oranının üzerine çıkmakta olduğu görülmüştür.

9
10
3. VERİTABANLARI

Tezde geliştirelecek olan veritabanları ve örnek tabanlarına ait tanımlar, yapıları,

türleri, yönetim sistemleri, tasarımları ve mimarlık alanındaki kullanım olanakları
açıklanacaktır.

3.1 Veritabanı Tanımı

Veritabanı, bir veri topluluğudur. Bu veri topluluğu, bir amaca yönelik olarak bir
araya getirilmiş verilerden oluşur. Ancak, veritabanı sadece bir veri yığını değildir,
verilerin kendi aralarındaki ilişkileri de saklayan düzenlenmiş bir veri kümesidir. Bu
sistem, bilgisayar ortamında kayıt tutan bir sistemdir. Veriler kayıt edilir ve bakımı
yapılır. Veritabanı kullanımı ile bir organizasyonda verilerin merkezi kontrolü
sağlanır (Zeren, 2000).

Veritabanlarının amacı büyük miktardaki kurumsal verileri işlemektir. Veriler

düzenli olarak elektronik ortamda kaydedilir düzenli olarak yedeklenen ve kontrol
edilen bu veriler çok sayıda uygulamanın ve kullanıcının hizmetine sunulur.
Veritabanı sistemleri değişik şekillerde olabilir. Kapasite, hız, güvenlik, veri
transferi, uyumluluk, işletim sistemi, kullanıcı ile ilişki gibi daha birçok alanda
farklılıklar gösteren veritabanı uygulamaları vardır. Buna rağmen, hepsinin ortak
özelliği ve veritabanı kullanımının amacı, "büyük miktarlardaki verilerin hızlı ve
güvenli bir şekilde gereksinim duyulan bilgiye dönüştürülmesi" olarak özetlenebilir
(Zeren, 2000).

Bir veritabanı sistemi, birçok kullanıcının paylaşımına açık olan geniş bir veri
kümesidir. Bu sistem, veri depolanması, düzenlenmesi, sorgulanması işlemlerini
sağlar. Bu işlemleri gerçekleştirme mekanizmasına veri yönetimi adı verilir. Bir
veritabanı sistemi depolanan bilginin güvenliğini sağlamalıdır. Bu güvenlik hem
sistemde meydana gelebilecek aksaklık ve bozulmalara hem de yetkisiz erişime karşı
olmalıdır. Özellikle veri çok sayıda kişi tarafından kullanılacaksa olası yetkisiz ve
kural dışı kullanımlar ve bunların sonuçlarına karşı sistem güvenli olmalıdır (Uça,
2002).

11
 Şekil 3.1 : Veritabanı sisteminin basit yapısı (Kalıpsız, 2001).

3.2 Veritabanı Sistemlerinin Tarihçesi

1960’lar: Bilgisayarlı veritabanı sistemleri, bilgisayarların kurumlar arasında

yaygınlaşmaya başlaması ile ortaya çıktı. Bu yıllarda, ağ modeli olan CODASYL ve
hiyerarşik model olan IMS popülerdi. Veritabanlarının başarısını, SABRE adı verilen
ve IBM’ in kullandığı Amerika Havayolları şirketinin rezervasyon işlemlerine
yardımcı olan sistem kanıtladı.

1970 – 1972 arası: E.F. Codd ‘un ilişkisel veritabanı modelini anlatan yazısını
yayınlaması insanların veritabanlarına bakışını değiştirdi. Bu modelde; veritabanının
şeması veya mantıksal organizasyonu fiziksel bilgi kaynağına bağlı değildi ve bu
veritabanı sistemlerinin ana unsuru haline geldi.

1970’ ler: 1974 ve 1977 arasında iki büyük ilişkisel veritabanı sistemi üretildi. UBC’
de üretilen sisteme Ingress, IBM San Jose’ de üretilen sisteme System R denildi.
Ingress QUEL adı verilen sorgu dilini kullanmıştı ve Ingres Corp., MS SQL Server,
Sybase, Wang’s PACE ve Britton-Lee gibi sistemlerin oluşumuna yol gösterdi.
System R ise SEQUEL sorgu dilini kullandı ve SQL/DS, DB2, Allbase, Oracle ve
Non-Stop SQL sistemlerinin gelişimine katkı sağladı. Bu zaman aralığında “ilişkisel
veritabanı yönetim sistemi(RDBMS)” terimi yaygınlaşmıştı.

1976:P. Chen tarafından, yeni bir veritabanı “varlık-bağıntı modeli(ER)” duyuruldu.

Bu model mantıksal tasarımcıların tablo yapısı yerine veri uygulamalarına
odaklanmalarını sağladı.

12
1980’ ler: SQL(Structured Query Language) standart sorgu dili oldu.

Bilgisayar satışlarındaki artışın veritabanı piyasasını hızlandırdığı gibi ilişkisel

veritabanı sistemleri de ticari başarı haline geldi. Bu ağ modeli ve hiyerarşik model
veritabanlarının popülaritesinde büyük düşüşe sebep oldu.

DB2, IBM’ in amiral gemisi haline geldi ve IBM PC ‘nin tanıtımı, birçok yeni
veritabanı şirketinin kurulması ve PARADOX, RBASE 5000, RIM, Dbase III, OS/2
Database Manager ve Watcom SQL gibi ürünlerin geliştirilmesi ile sonuçlandı.

1990 başları: Veritabanı endüstrisindeki sarsıntıdan sonra ayakta kalabilen birçok

şirket karmaşık veritabanı ürünlerini yüksek fiyatlardan satışa çıkardı. Bu süre
zarfında uygulama geliştirmek için Oracle Developer, PowerBuilder ve VB gibi yeni
araçlar ile kişisel üretkenlik için ODBC ve Excel/ Access araçlar yayınlandı. Nesne
veritabanı yönetim sisteminin(ODBMS) prototipleri üretildi.

1990 ortaları: İnternetin kullanımı veritabanı endüstrisinin hızla büyümesine neden

oldu. Orta seviyedeki bilgisayar kullanıcıları, mevcut verileri içeren bilgisayar
sistemlerine kullanıcı-sunucu veritabanı sistemlerini kullanarak erişim sağlamaya
başladılar.

1990 sonları: Çevrimiçi ticarete yapılan yatırımın artması, Front Page, Active Server
Pages, Java Servelets, Dream Weaver, ColdFusion, Enterprise Java Beans ve Oracle
Developer 2000 gibi internet veritabanı bağlayıcılarına olan rağbetin artması ile
sonuçlandı.

Cgi, Gcc, MySQL, Apache ve diğer sistemlerin kullanımı internete açık kaynak
çözümünü getirmiş oldu. Satış noktası teknolojisinin kullanımının artması ile
çevrimiçi işleme ve çevrimiçi analitik işleme gelişmeye başladı.

2000’ ler: 2000’ lerin başında internet endüstrisi düşüş yaşasa da veritabanı
uygulamaları büyümeye devam etti. PDA’ lar için yeni etkileşimli uygulamalar
geliştirildi.

Günümüzde Microsoft, IBM ve Oracle, gelişen veritabanı şirketleri olarak

çalışmalarına devam etmektedirler (URL-1).

Veritabanlarının ortaya çıkış grafiği, tarihsel anlatıma ışık tutan önemli bir
göstergedir (EK-1).

13
3.3 Veritabanı Sistemlerinin Gelişimi

Bilgisayar ortamında veri saklama işlemleri kullanılmaya başlanılmasından önce,

verileri saklamanın en eski yolu, kâğıt üzerinde yazılı halde bulunan bilgi şeklinde
kullanılıyordu. Bu yöntem günümüzde de çok yaygın olarak kullanılmaktadır. Yazılı
olarak kâğıt üzerinde saklanan veriler kolay oluşturulabilir ve somut olmasının
yanında birçok sorunu da beraberinde getirmektedir. Kâğıt üzerine yazılı bu verilerde
değişiklik yapmak zor ve sorunlu bir işlemdir. Üstelik yazılı kâğıtlar kopyalama ile
yedekleme işlemi yapılmaz ise, verileri içeren kâğıdın başka birine verilmesi
durumunda veriler tamamen erişilemez ve kullanılamaz olacaktır. Ayrıca verilerin
yazılı olduğu kâğıt parçalarının kolay yıpranması bu sisteme alternatif arayışında
önemli bir etken olmuştur.

3.3.1 Klasik dosya sistemi ve dezavantajları

Veritabanı sistemleri geliştirilmeden önce, bilgiyi bilgisayarda saklamanın

yollarından biri ayrık dosyalar içinde depolamaktı. Bu tür bir yapıda sistem, bilginin
kullanıcılarca erişilmesi, kullanılması ve işlenmesi olanağı sağlayan pek çok
uygulama programı içerir. Bu uygulama programları, sistem programcıları tarafından
organizasyonun ihtiyaçlarına göre yazılır. Yeni ihtiyaçlara gereksinim duyuldukça
yeni uygulama programları sisteme eklenir. Bu da zamanla, daha çok dosya ve daha
çok uygulama programının sisteme eklenmesi anlamına gelir (Uça, 2002).

Klasik Dosya sisteminin bazı dezavantajları bulunmaktadır. Klasik dosya sisteminde

çalışılan bir kurum uzun vadede ele alınırsa, kullanılacak verilere erişmek için
gerekli olan yazılımların güncellenmesi, bakım ve onarımı gibi durumlarda farklı
programcıların bu sistemi incelemesi olası bir ihtimaldir. Böyle bir durum olduğunda
ise, her programcı kendi çalışma şekline göre programlamayı yapacak ve hatta farklı
programlama dillerinde bile yazılımı geliştirmek ve değiştirmek isteyeceklerdir. Bu
durumda farklı formatlarda veriler ile karşılaşılacak ve bu durum uyuşmazlıklara,
hatta kullanılamaz verilerin oluşmasına zemin hazırlayacaktır.

Verilerin yedekli olması durumunda, mevcut program ile değiştirilen verinin yanı
sıra diğer tüm kopyaların da değiştirilmesi gerekmektedir. Diğer kopya veriler,
sistemin eski halinde oluşturulmuş olması durumunda uyuşmazlıklarla
karşılaşılabilecektir.

14
Klasik dosya sistemlerindeki en büyük sorunlardan biri de, arama yapma yani gerekli
olan ve konumu belirli olmayan veriye erişimdir. Bu veriye erişimin sağlanabilmesi
için verinin yerini saptamak gerekmektedir. Bunun için hedef veri bulununcaya kadar
tüm verileri kontrol etmek gerekmektedir.

Tüm diğer mekanik ve elektronik aletlerde de olabileceği gibi, bilgisayar sistemleri,

başarısız veya geçersiz bir işlem yürütebilir, kilitlenebilir, veya bozulabilir. Pek çok
uygulamada, bir hata oluştuğunda ve fark edildiğinde, verilerin hata oluşmadan
önceki durumlarında olup olmadıklarından emin olabilmek hayati önem taşır.
Örneğin bir bankacılık işleminde A hesabından B hesabına para aktarılırken bir hata
meydana gelmiş olsun. Bunun sonucunda A hesabından para çıkmış ancak B
hesabına yatmamış ya da A hesabından para çıkmamış ancak B hesabına da
yatırılmış gözükebilir. Sistem böyle bir yanlışlığa imkan vermemelidir. Yani ya tüm
işlem yapılacak ya da hiçbir işlem yapılmayacak şekilde tasarlanmalıdır. Bunun
klasik dosya sistemleri ile gerçekleştirilmesi ise zordur (Silberschatz ve Korth,1999).

3.3.2 Veritabanı sistemlerinin avantajları ve dezavantajları

Veritabanı sistemleri verileri düzenli bir biçimde barındırır. Verilerin organize bir
şekilde tutulması veritabanını karmaşıklıktan kurtarır ve esneklik sağlar.

Veritabanı içerisindeki verilere erişim son derece hızlıdır. Düzenli bir şekilde
bulunan veriler veritabanının hızlı olmasını sağlar.

Veritabanlarına veri eklemek, çıkarmak ve değişiklik yapmak kolaydır. Arayüzler

yardımı ile yapılan değişiklikler kolaylıkla sisteme işlenir.

Veritabanı içerisinde aynı veri iki kere bulunmaz, yani fazlalık ve bilgi tekrarı
yoktur. Bu nedenle karmaşıklık olmaz. Verilerin tek olarak bulunmasının bir diğer
avantajı, yapılan değişikliğin sadece o veri üzerinde yapılacak olmasından dolayı
hızlıdır ve kesin sonuç verir, diğer kopyaların değiştirilmesi için zaman harcanmaz.

Veritabanı sistemlerinde, veriler aynı anda birçok kullanıcının erişimine olanak

sağlayacak şekildedir. Bu sayede farklı kullanıcılar sorun yaşamadan aynı işlemleri
aynı anda yapabilirler.

Veritabanı sistemleri yetkilendirme protokollerine sahiptirler. Kullanıcıların

erişimleri belirlenecek ölçülerde kısıtlanıp genişletilebilir. Böylece paylaşım
kısıtlaması getirilebilir ve genel erişime açık olmayan bölümler oluşturulabilir. Bu

15
bölümlere erişim sadece belirli IP adreslerine sahip kullanıcılara açık olabilir ya da
belirli kullanıcı adlarına açık olacak şekilde oluşturulabilir. Bu özellikler sayesinde
verilerin güvenliği de sağlanmış olur.

Veritabanı sistemleri çok kullanışlı olmalarının yanı sıra bazı sorunları da

beraberinde getirmektedirler.

Veritabanı sistemleri gerektiği şekilde yedeklenmezse, herhangi bir sistem arızasında

ya da parça arızasında tüm veriler kaybolabilir.

Hacker adı verilen bilgisayar korsanları tarafından oluşturulan kötü amaçlı yazılımlar
ile veritabanlarına zarar verilebilir ve verilerin silinmesi gerçekleşebilir.

Veritabanı sistemleri maliyet açısından pahalıdırlar. Ayrıca kurulumu, bakımı ve

onarımı da uzman kişiler tarafından yapılabileceği için ek maliyet getirmektedir.

3.4 Veritabanı Modelleri

Veritabanı dünyasında, veritabanı yönetim sistemi(VTYS) modelleri, verilerin nasıl

saklandığını, kurulan ilişkileri, kullanılan ve yönetilen verileri temsil etmemizi
olanaklı kılar. Belirli bir model üzerinde kurulu bir VTYS, verinin bu VTYS içinde
organize edilme yolunu gösterir (Karacabey 1997).

Amaç model, tasarımcıların ve yöneticilerin bu verileri gözlemleyebilmelerine

olanak sağlayacak şekilde, verileri temsil etmelidir. Daha önemlisi, veriye,
performans sınırlamalarını ve bilgi gereksinimlerini karşılayacak şekilde
ulaşılabilmeli ve ulaşılan veriler verimli bir şekilde yönetilebilmelidir (Karacabey
1997).

Veritabanı modellerini dört başlığa ayırabiliriz. Bunlar:

- Hiyerarşik veritabanı modeli (Hierarchical Database Model)

- Ağ veritabanı modeli (Network Database Model)

- İlişkisel veritabanı modeli (Relational Database Model)

- Nesne yönelimli veritabanı modeli (Object Oriented Database Model).

İlişkisel veri modeli, hiyerarşik veri moıodeli ve ağ veri modelini kısaca ifade etmek
gerekirse; A 1 ve A 2 adası içerisinde bulunan parsel ve kenarların birbirleri ile
ilişkileri şematize edilmiştir (Şekil 3.2).

16
 Şekil 3.2 : Veritabanı modellerinin örnek üzerinde karşılaştırılması (Ilgın, 2004).

3.4.1 Hiyerarşik veritabanı modeli

Hiyerarşik veritabanı modelinde(hierarchical database model), veriler arasında bire-

çok ve bire-bir ilişkiler vardır. Hiyerarşi içerisinde bir kayıt birden fazla ebeveyn
kayda sahip olamaz. Aralarındaki benzerlik nedeniyle ağaç veri yapılarıyla ilgili
kullanılan kök düzey ve yaprak terimleri hiyerarşik veri modelin incelenmesinde
kullanılır. Hiyerarşik düzen içerisinde bir kök kayıt tipi vardır. Ona bağlı tüm
düğümler ayrı kayıt tipleri olarak gösterilir. Her bir kayıt tipinin mutlaka bir ebeveyn
kayıt tipi vardır. Bir ebeveyn kayıt tipinin birden fazla çocuk kaydı ya da yaprak
kaydı olabilir. Aynı düzeydeki yaprak kayıtlar aynı kayıt tipi içerisinde kayıt tekrarı
olarak oluşturulur. Örnek olarak müşteri sipariş ve ürün örneği hiyerarşik model ile
gösterilmek istenirse Şekil 3.3 e benzer bir yapı ortaya çıkar. Burada müsteri kayıt
tipi ile siparişler arasında bire sonsuz bir ilişki söz konusudur. Yani bir müşterinin
sıfır veya sonsuz siparişi olabilirken herhangi bir sipariş sadece bir müşteriye ait
olmaktadır. Buradan anlaşıldığı üzere verinin tekrarı söz konusudur. Örneğin ürün 1
iki ayrı siparişte yer aldığı için iki kere kaydedilmiştir (Bekatlı 1992).

Basitliği, güvenliği paylaşılabilirliği gibi avantajlara sahip olsa da hiyerarşik

veritabanı modelinin en büyük dezavantajlarından biri, kompleks bir
uygulanabilirliği oluşudur. Tasarımcılarının veritabanındaki herşeye hakim olması
gerekmektedir. Arama yapma zahmetli ve uzun süre ister. Bir diğer dezavantajı ise;
bu yapıda bir organizasyonun çalışan bilgileri tutulurken, çalışan bilgileri ad-soyad,
bölüm, ücreti ise; aynı zamanda bu organizasyon çalışanların çocuk bilgilerini de

17
tutmak isterse çalışanlar tablosu “ebeveyn” (parent) çocuklar tablosu “çocuk” (child)
u temsil edecektir. Bir çalışanın birden fazla çocuğu girilebilecekken, aynı çocuk
birden fazla çalışana ait olamayacaktır. Bu sistem 70’ler ve 80’lerde IBM bilgi
yönetim sistemi tarafından kullanılmıştır (Singh, 2009).

Şekil 3.3: Hiyerarşik veritabanı modeline örnek (Bekatlı, 1992).

3.4.2 Ağ veritabanı modeli

Hiyerarşik veri tabanlarının(network database model) yetersiz kalmasından dolayı,

bilim adamlarının ortak çalışması sonucu, ortaya konulmuş bir veri tabanı türüdür.
Ağ veri tabanları, verileri ağaçların daha da gelişmiş hali olan graflar (ağacın kendisi
de özel bir graftır) şeklinde saklarlar. Bu yapı en karışık yapılardan biridir (Çokçetin
2006).

Ağ veritabanı modelinin, hiyerarşik modelden en önemli farkı birden fazla ebeveyne

sahip çocukların olabilmesidir.

Şekil 3.4 : Ağ veritabanı modeli yapısı (Singh, 2009).

Ağ tipi veritabanları hiyerarşik ilişkilerin yanı sıra ağları da desteklemektedir. Bu

özelliklerinden dolayı, ağ tipi veritabanları yüksek hızlı ve çok verimli bilgi kazanımı

18
sağlarlar. Ancak, içerdikleri yapılar organizasyondaki veri değişimlerinin
veritabanına yansıtılmasını zorlaştırmaktadır. Bu karmaşık yapılar, kullanıcıların
veritabanını anlamalarını zorlaştırabilmektedir (Demirdağ, 2001).

3.4.3 İlişkisel veri tabanı modeli

İlişkisel veritabanı modeli(relational database model) 1970 yılında Dr. Codd

tarafından ortaya atılmıştır. Bu model veritabanına kayıt edilen bilgilerin belirli
kurallara uymasını sağlar. Bu modelde veriler iki boyutlu matris gibi düzenlenir. Bu
da satır ve sütun kavramını ortaya çıkarır (Çubukçu 1999).

Şekil 3.5 : İlişkisel veritabanı modeli (Gözüdeli, 2003).

Bu modelde veriler tablolar halinde depolanır. Her bir tabloya ilişki (relation) adı
verilir. Tablolardaki her satır, bir detaya ait olup kayıt (record) olarak ifade edilir.
Tablolardaki sütunlar, alan (field) olarak adlandırılır. Bu sütunlarda detaylara ait
grafik veriler (koordinat değerleri) ile grafik olmayan veriler (öznitelik değerleri) yer
alır. Farklı tablolar arasındaki bağlantı, ortak alanlar (sütunlar) kullanılarak
gerçekleştirilir. Bir tablodaki bir kayıta erişim için anahtar (key) oluşturulur ve

19
kullanılır. Anahtar, tek bir alan olabileceği gibi, birden çok alanda da anahtar olabilir.
Bir tabloda anahtar olmayan, fakat bağlantı yapılan başka bir tabloda anahtar olan bir
alan yabancı anahtar (foreign key) olarak adlandırılır (Ilgın 2004).

3.4.4 Nesne yönelimli veritabanı

Günümüzde nesne kavramı her yerde kullanılmaktadır. Pek çok kelime işlemci ve
hesap tablosu programlarının alıştığımız görünümlerine artık bir de nesneler
eklenmiştir. Ancak bu gerçek anlamda bir nesneye yönelik yazılım demek değildir.
Yüzde yüz nesneye yönelik bir yazılımın tamamen nesne temelli çalışması gerekir.
Yazılımın mutlaka nesneye yönelik bir dilde yazılmış olması beklenir. Fakat
Windows gibi işletim sistemi üzerinde çalışan yazılımlar bu özelliklere tümüyle
sahip değillerdir. Sadece nesne kavramını kullanarak bazı ek özellikler sunarlar.
Nesneye yönelik veri tabanı(object oriented database model) da, C++ gibi nesneye
dayalı bir programlama diliyle (OOPL) yazılmış olan ve yine C++ gibi nesneye
dayalı (OOPL) programlama diliyle kullanılan bir veri tabanı anlamına gelir.
Günümüz teknolojisinde yüzde yüz nesneye yönelik bir veri tabanı yaygın olarak
kullanıma sunulmuş değildir. Ancak nesneye yönelik veri tabanlarının bazı
üstünlükleri olacağından söz edilmektedir. İlişkisel veri tabanları ile
karşılaştırıldığında; nesneye yönelik veri tabanlarının sahip olması gereken
üstünlükler şunlardır (Çokçetin 2006):

- Nesneler, bir tabloda yer alan bir kayıttan çok daha karmaşık yapıya sahiplerdir ve
daha esnek bir yapıda çok daha kullanışlı düzenlenebilirler.

- Nesneye dayalı bir veri tabanında, yapısı gereği arama işlemleri çok hızlı
yapılabilir.

- Özellikle büyük tablolarla uğraşırken ilişkisel veri tabanlarından çok daha hızlı
sonuca ulaşırlar. Ancak çalışma mantığı tümüyle değişir.

Tüm bu özellikler, tamamen nesneye yönelik olan veri tabanları için geçerlidir. Bazı
ilişkisel veri tabanları ile çalışan yazılımlarda, nesnelerin bazı özelliklerini kullanırlar
ama nesneye yönelik veri tabanı bunu kendini ilişkisel veri tabanı kurallarına
uydurarak gerçekleştirebilir (Çokçetin, 2006).

Örneğin, bir atölyenin bakım durumunu ifade eden bakım raporu ve bununla ilişkili
verilerin, rapor ile bağlantısını gösterecek biçimde ifade edilmesidir (Şekil 3.6).

20
 Şekil 3.6 : Nesne yönelimli veritabanı modeli (Url-2).

3.5 Veritabanı Yönetim Sistemleri

Veritabanı yönetim sistemleri (Database Management Systems-DBMS), veriyi

toplayacak, verimli olarak yönetecek ve uygulama programları ile depolanmış
bilgilere ulaşım sağlayacak organizasyona imkan verecek yazılımdır (Loudon, 1999).

Veritabanı yönetim sistemlerinin temel amacı, veritabanının içerdiği bilgileri

depolamak, bu bilgilerin değiştirilmesine, ekleme ve çıkarma yapılabilmesine olanak
sağlamaktır.

3.5.1 Veritabanı yönetim sistemi bileşenleri

Kullanıcı arayüzü: Kullanıcı tarafından verileri ekleme, silme, değiştirme ve

düzenleme işlemlerinin yapılabildiği arayüzdür.

Geliştirici arayüzü: Veritabanı sisteminde uygulamanın, sistem geliştiricisi tarafından

kullanılan arayüzüdür.

Veri modeli: Veritabanı tasarımında kullanılmak için geliştirilen modeldir.

Veritabanı dili: Geliştiricilerin veritabanı hazırlanmasında kullanacakları dildir.

Sorgulama dili: Sorgulama için en yaygın olarak SQL adı verilen yapısal sorgulama
dili kullanılır. Farklı veritabanı sistemleri için farklılıklar gösterir, ancak SQL
temelde standart bir dildir (UÇA, 2002).

21
Veri sözlüğü: Veritabanının içerdiği verileri ifade eden yapıdır.

Güvenlik sistemi: Veritabanı kullanıcılarının, erişim izinlerinin ve veritabanı ile

etkileşim yetkilendirmelerinin yapıldığı kısımdır.

Raporlama: Veritabanı içerisinde yapılan sorgu işlemlerinin rapor olarak dökümünün

üretildiği bölümdür.

3.5.2 Veritabanı yönetim sistemlerinin fonksiyonları

Veri Sözlüğü Yönetimi: Veri sözlüğü, veritabanındaki verilerin ve ilişkilerin

bulundurulduğu bölümdür. Veritabanı yönetim sistemi, bu fonksiyonu gerekli
bilgileri ve ilişkileri bulmak için kullanır. Veritabanı sözlüğü genel olarak
kullanıcılardan gizlidir, sadece veritabanı yöneticilerine ve programcılara açıktır
(Url-3).

Veri Depolama Yönetimi: Bu fonksiyon; verileri, veri giriş formlarını, ekran

tanımlarını, rapor tanımlarını, veri doğrulama kurallarını, prosedürler ile video ve
resimleri barındıran yapıları depolama görevini üstlenir. Kullanıcıların, verilerin
nasıl saklandığını ve idare edildiğini bilmeleri gerekli değildir. Bu yapıya,
veritabanının veri depolama ve erişim hızı verimliliği ile ilişkili olan ve performans
ayarı denilen bölüm de dahildir (Url-3).

Veri Dönüştürme ve Sunma: Bu fonksiyon, girilen verileri dönüştürmek için vardır.

Veritabanı yönetim sistemi, veri dönüştürme ve sunma fonksiyonu sayesinde
mantıksal ve fiziksel veri formatları arasındaki farkı tespit edebilir (Url-3).

Güvenlik Yönetimi: Veritabanı yönetim sisteminin en önemli fonksiyonu güvenlik

yönetimidir. Güvenlik yönetim sistemi, sadece belirli kullanıcıların veritabanına
erişim sağlayabilmesi için kurallar koyabilir. Veritabanına erişim, kullanıcı adı(id) ve
şifre ile sağlanabilirken, daha maliyetli olan parmak izi veya retina taraması gibi
biyometrik doğrulama sistemleri de kullanılabilir. Ayrıca bu fonksiyon sayesinde
hangi kullanıcıların ne tür verilere erişeceğini ya da yönetebileceğini belirleyen
sınırlamalar da koyulabilir (Url-3).

Çoklu Kullanıcı Erişim Kontrolü: Veri bütünlüğü ve veri tutarlılığı bu fonksiyonun

temelidir. Veritabanı yönetim sisteminde, verilere birden çok kullanıcının erişimi çok
kullanışlı bir fonksiyondur. Bu sayede farklı kullanıcılar veritabanının bütünlüğünü
etkilemeden erişim sağlayabilirler.

22
Destek ve Kurtarma Yönetimi: Destek ve kurtarma yönetimi her zaman veritabanına
karşı tehditlerin bulunduğunu akla getirir. Örneğin, kurtarma yönetimi, elektrik
kesintisi durumunda, veritabanının ne kadar sürede kurtarılacağıdır. Destek yönetimi
ise verilerin güvenliğine ve bütünlüğüne bakar (Url-3).

Veri Bütünlüğü Yönetimi: Veritabanı yönetim sistemi, verilerin birden fazla yerde
gereksiz yere depolanmasını önlemek, veri tutarlılığını artırmak ve veritabanının aynı
soruya her seferinde aynı doğru cevabı vermesini sağlamak için veri bütünlüğü
yönetim kurallarını uygular (Url-3).

Grup İşleme Yönetimi: Veritabanında grup işlemleri tam bir bütün olarak
yapılabilmelidir. Veritabanı yönetim sistemi, mantıksal işlem gruplarının
kullanılmasını sağlayan bir yapıya sahip olmalıdır. Grup şeklindeki işlemler bir
bütün olarak ele alınmalı ve parçalanmamalıdır. Bu işlem grubu içerisindeki herhangi
bir işlemin yapılamaması durumunda tüm işlemler iptal edilmelidir. Grup
işlemlerinde, yapılacak olan işlemlerin ya tamamı yapılır ya da hiçbiri yapılmaz.

Sistemin bu şekilde çalışması bütünlüğünü korumasını sağlar.

Platformlar arası İletişim: Veritabanında bulunan verilerin, dışarı aktarılması ve diğer

platformlarda bulunan başka programlara girdi olarak sunulması istenilirse,
veritabanı yönetim sistemi bu iletişimi sağlayacak yapıda olması gerekir.

3.6 Veritabanı Kullanıcıları

Veri tabanı kullanıcıları: Veritabanı sistemi oluşturulması ile düzenli bir sistem
içerisinde bulunan veriye; erişim, veri eklemesi, çıkarma ve değiştirme işlemleri
yapılabilir. Veritabanı sistemi kullanıcıları, veritabanına erişim amaçlarına göre 4
gruba ayrılırlar:

Veri Tabanı Sistem Yöneticisi: Veri tabanı yönetim sistemlerinin sağladığı en önemli
işlevlerden biri de, veritabanı içerisindeki verinin ve veritabanına erişim sağlayan
programların merkezi bir yönetim sistemine sahip olmasıdır. Bu yönetim ve kontrol
yetkisine sahip olan kişiye “veritabanı yöneticisi(Database Administrator/DBA)”
denir. Veritabanı yöneticisinin sistem üzerindeki yetkileri:

Veri erişiminde yetkilendirme: Veritabanı yöneticisi, kullanıcıların veritabanı

üzerindeki verilere erişimini kontrol eder. Bu erişim kontrolünü yetkilendirme

23
yöntemi ile düzenler. Veritabanındaki verilerin, hangi kısımlarının hangi kullanıcılar
tarafından görülebileceğini ayarlar. Ayrıca veritabanına bilgi ekleme, çıkarma ve
değiştirme gibi işlemlerin hangi kullanıcılar tarafından yapılacağını da belirleyerek,
veritabanını denetim altında tutmuş olur.

Veri Tabanı Tasarımcısı: Veritabanında hangi verilerin bulundurulacağını tanımlayan

kişidir. Veritabanında, verinin depolanması için uygun yapıyı seçme görevini
üstlenir. Veritabanını kullanması muhtemel tüm kullanıcılarla iletişime geçerek
ihtiyaçların tespit edilmesini sağlar. İhtiyaçların belirlenmesinin ardından her
kullanıcı grubu için veritabanını ihtiyaçlara cevap verecek şekilde geliştirir.
Sonrasında tüm çalışma birleştirilir ve her grubun ihtiyaçlarına cevap verebilecek
yapıya sahip sistem ortaya çıkar.

Kullanıcı: Veritabanına, sorgu yapmak, güncellemek ve rapor oluşturmak için erişen

kişilerdir. Kullanıcılar, veritabanını kullanma biçimlerine göre çeşitli gruplara
ayrılırlar. Bunlar; son kullanıcılar, parametrik kullanıcılar, gelişmiş kullanıcılar ve
bağımsız kullanıcılardır.

Son kullanıcılar, veritabanını sık kullanmamalarına rağmen isteklerine ulaşabilmeleri

için karmaşık sorgu yapmaları gerekmektedir. Bu kullanıcı grubu genellikle
yöneticilerden oluşur.

Parametrik kullanıcılar, veritabanını çok sık olarak kullanırlar ve standart sorgu

tipleri ile işlem yaparlar. Bu kullanıcı grubu genellikle uçak, otel ve araba kiralama
şirketleri çalışanlarından oluşur.

Gelişmiş kullanıcılar; mühendisler ve bilim adamlarından oluşan bir gruptur.

Veritabanı sistemlerini sıklıkla kullanmaktadırlar ve karmaşık sorgulamalar yaparlar.

Bağımsız kullanıcılar; kolay, grafik tabanlı ve kullanıma hazır program paketleri ile
kişisel veritabanlarını oluştururlar. Bağımsız kullanıcılara bir örnek olarak; kişinin
kendi finansal durumunu kontrol altında tutmak ve incelemek için gelirleri ve
giderlerini içeren bir veritabanı oluşturmasıdır.

3.7 Veritabanı Tasarımı

Veritabanı tasarım sürecinde karşılaşılan tasarım problemi, bir organizasyonda

tanımlanmış uygulamalar için kullanıcıların ihtiyaç duyduğu bilgiye sahip olan bir

24
veya daha fazla veritabanının mantıksal ve fiziksel yapısının tasarlanmasıdır
(Demirağ, 2001).

Veritabanı tasarımının amaçları;

- Tanımlanmış kullanıcı ve uygulamaların bilgi ihtiyaçlarının karşılanması,

- Bilgiye doğal ve kolay anlaşılabilir bir yapı kazandırılması,

- Karşılık verme zamanı, işlem zamanı ve depolama alanı gibi işlem ihtiyaçlarının ve
performans beklentilerinin desteklenmesi seklinde sıralanabilir (Elmasri ve
Navathe,1989).

Elmasri ve Navathe(1989) Şekil 3.7’ de görüldüğü gibi veritabanı tasarımının

aşamalarını ifade etmiş ve aşamalar arasındaki ilişkileri göstermişlerdir.

Şekil 3.7 : Veritabanı tasarım sürecinin basamakları (Elmasri ve Navathe,1989).

3.7.1 İhtiyaçların belirlenmesi ve analizi

Veritabanı sisteminin oluşturulmasındaki amaç verileri düzenli bir şekilde saklamak

ve ihtiyaç duyulduğu anda kullanıcıya en hızlı biçimde sunabilmektir. Bundan dolayı
kullanıcı ihtiyaçlarının belirlenmesi veritabanı tasarımında önemli bir yere sahiptir.

İhtiyaçlar ve gereklilikler, sistemin nasıl hareket etmesi gerektiğinin tanımlanmasına

yardımcı olmaktadır. Bilgisayar ortamında geliştirilen bir sistemin gerekliliklerinin
belirlenmesi, doküman haline getirilmesi ve saklanması için gerçekleştirilen tüm
aktiviteleri içeren bu çalışma alanı, bilgisayar-insan etkileşiminden en verimli
sonuçları elde etmeyi amaçlamaktadır (Sommerville ve Sawyer, 2000).

25
Kullanıcılar ve Uygulama Alanı: Tasarlanacak olan veritabanı sisteminin
kullanıcıları bu aşamada tespit edilir. Aynı zamanda veritabanı sisteminin uygulama
alanına da karar verilir. Bu uygulama alanı veritabanı sistem tasarımına yön verir.

Konuya ait belgelerin toplanması ve Analizi: Uygulama alanı belirlenmesinin

ardından, bu alana ait belgeler toplanır. Bu belgeler veritabanı içerisinde depolama
işlemi için analiz edilir.

Uygulama Alanı ve İhtiyaçların Analizi: Tasarlanan veritabanına koyulacak

belgelerin toplanması ve analizinin ardından, sistem içerisindeki bilginin akışı,
bilgilerin ortak noktaları, farkları ve kullanım sıklıkları gibi bilgiler analiz edilir. Bu
çalışma sayesinde oluşturulacak veritabanı sisteminin hangi sıklıkla güncelleme
işlemine tabi tutulacağı konusunda bilgi sahibi olunur.

Kullanıcılara Yönelik Sorular: Kullanıcılara ihtiyaçların ve önceliklerin belirlenmesi

açısından belirli sorular sorulur ve cevaplar istenir. Toplanan bu cevaplar neticesinde
sistemin daha iyi bir yapıya sahip olması için değişiklikler ve geliştirmeler
yapılabilir.

3.7.2 Kavramsal veritabanı tasarımı

Kavramsal veritabanı tasarımı, ilk olarak veritabanı ihtiyaçları doğrultusunda

kavramsal bir içerik oluşturulması şeklinde başlar. Ardından değerlendirilmiş olan
veritabanı ihtiyaçları doğrultusunda işlem kurgusu gerçekleştirilir.

3.7.2.1 Kavramsal içerik tasarımı

Üretilen kavramsal içerik çoğunlukla veri tabanı yönetim sisteminden bağımsız

yüksek düzeyli bir veri modelindedir ve veritabanının doğrudan tamamlanmasında
kullanılamaz. Veri modeli aşağıdaki özelliklere sahip olmalıdır:

- Anlamlılık: veri modeli farklı veri tipleri, ilişkiler ve sınırlar arasında oluşan
ayrımları ortaya koymalıdır.

- Basitlik: Veri modeli tipik kullanıcıların anlayıp, kullanabileceği kadar kolay

olmalıdır.

- Minimalite: Model az sayıda temel konsepte sahip olmalıdır.

- Gramatik sunum: Model kavramsal içeriğin sunumu için gramatik bir işaret diline
sahip olmalıdır.

26
- Formalite: Modelin konseptleri açıkça tanımlanmış olmalıdır (Elmasri ve Navathe,
1989).

3.7.2.2 İşlem kurgusu

Tasarımı tamamlanan veritabanı kullanıma açıldığında uygulamaya geçecek olan

işlemler, tasarım aşamasında tespit edilip veritabanının geliştirilmesi buna göre
yapılmaktadır. Bu işlemleri kurgulamak veritabanı tasarımının önemli bir bölümünü
oluşturur.

Bu işlemlerin tasarım aşamasında belirlenmesi için ortak bir teknik, bu işlemlere ait
girdi/çıktı ve fonksiyonel davranışların tanımlanmasıdır. İşlemler üç grupta
toplanabilir:

Bilgi edinme işlemleri: Bilginin ekrana yansıtılması ve rapor hazırlanması için,

Güncelleme işlemleri: Yeni veri girişi ve eski bilginin değiştirilmesi için,

Karma işlemler: Geri kazanma ve güncelleme yapan uygulamalar için

kullanılmaktadır (Elmasri ve Navathe, 1989).

3.7.3 Veritabanı yönetim sisteminin seçimi

Veritabanı yönetim sistemi(Database Management System/DBMS) seçimi birçok

faktöre bağlıdır. Bunlar; ekonomik faktörler, teknik faktörler ve organizasyon
politikası şeklinde özetlenerek sıralanabilir.

Ekonomik faktörler olarak, veritabanı yazılım maliyeti, veritabanı oluşturma

maliyeti, veritabanı bakım ve güncelleme maliyeti, personel ve teknik personel
maliyeti şeklinde sayılabilir.

Veritabanı türü, kullanılacak veritabanı yazılımı, veritabanının depolanacağı yapı

sistemi, kullanıcı arayüzleri, programcı arayüzleri, sorgu teknikleri, sorgu arayüzleri
teknik faktörler olarak ele alabiliriz.

Bir şirket için, veritabanı yönetim sistemine geçiş, zaman açısından

değerlendirilirken, şirket bünyesindeki verilerin dinamik olarak büyümesi,
karmaşıklaşması ve bu veri topluluğunun yönetimi konusu da son derece önemlidir.
Kar zarar grafikleri, farklı platformlar arasındaki etkileşim, verilerin denetimi ve

27
kontrolü gibi faktörler de organizasyonların veritabanı politikaları için önemli
etkenlerdir.

3.7.4 Mantıksal veritabanı tasarım süreci

Veritabanı tasarım sürecinde, kavramsal modelin veritabanı yönetim sistemi ile

birleşecek şekilde biçimlenmesi sonucu ortaya çıkan üründür.

Mantıksal modelin kurulmasından önce, düzenlenmiş olan kavramsal model için en

uygun veri modelinin kararlaştırılması gerekmektedir. Piyasadaki veritabanı yönetim
sistemleri, ilişkisel, hiyerarşik veya ağ veri modellerini ya da bunların bileşimini
kullanmaktadırlar (Kalıpsız, 2001).

İlişkisel Veri Modeline Uyarlama: Kavramsal modelin ilişkisel modele

dönüştürülmesi, kavramsal modelde bulunan her birimin bir ilişki ya da bir tablo
formatına dönüştürülerek, kullanıcıya bu tablo formatının sonucu olan veritabanı
sistemi sunulmasıdır.

Hiyerarşik Veri Modeline Uyarlama: Kavramsal modelin, mantıksal bir hiyerarşik

modele dönüştürülmesi doğrudan gerçekleştirilememektedir. İzlenecek yollar
gruplandırılarak, her grupta yapılacak seçimin ilke ve kuralları belirlenmiştir. Bu
amaçla bes ayrı grup oluşturulmuştur. Bunlar;

-Belirli bir veritabanı yönetim sistemi göz önünde bulundurulmadan, bir hiyerarşik
veri modeli oluşturmak,

-Kullanılacak veritabanı yönetim sisteminin veri modeli kurallarına aykırılığının

giderilmesi ve veri modelini değiştirmek,

-Değiştirilmiş veri modelinin performansının yükseltilmesi amacı ile islenmesi

olanakları konusunda yapılabilecek işlemler;

-Veritabanı yönetim sisteminde her soyağacı için yeni bir veritabanı oluşturmak,

-Anahtar adları basitleştirmek seklinde sıralanmaktadır (Gönenç, 2005).

Ağ Veri Modeline Uyarlama: Hiyerarşik modelde olduğu gibi, bir kavramsal

modelin mantıksal bir ağ veri modeline dönüştürülmesi doğrudan
gerçekleştirilememekte ve beş basamak halinde yürütülmektedir. Bunlar;

-Belirli bir veritabanı yönetim sistemini dikkate almaksızın bir ağ veri modelinin
oluşturulması,

28
-Kullanılacak veritabanı yönetim sisteminin kuralları ile uyumsuzluk halinde, veri
modelinin değiştirilmesi,

-Dönüştürülmüş mantıksal modelin performansının yükseltilmesi amacı ile

islenmesi,

-Anahtar adlarının basitleştirilmesi,

-Veriler arasında gerçekte var olan fakat mantıksal modelde ortaya çıkmayan
ilişkilerin eklenmesi seklinde sıralanmaktadır (Kalıpsız, 2001).

3.7.5 Fiziksel veritabanı tasarımı

Fiziksel veritabanı tasarımı, veritabanının içerdiği bilgilerin ve bu bilgiler arasındaki

ilişkilerin belirli bir düzen içerisinde, bir veritabanı sistemini oluşturacak biçimi
alması için gerekli olan yöntemin hayata geçirilmesidir. Fiziksel tasarım yapılırken,
mantıksal tasarımın en kullanışlı ve performanslı olarak dönüştürülmesi
önemsenirken, maliyetinin de düşük olması istenir.

3.7.6 Veritabanı sisteminin tamamlanması

Mantıksal ve fiziksel tasarımlar tamamlandığında, veritabanı sistemi tamamlanabilir.

Seçilen DBMS 'in veri tanımlama dili (DDL = Data Definiton Language) ve
depolama tanımlama dilindeki (SDL = Storage Definiton Language) dil ifadeleri
veritabanı dosyalarının yaratılması ve değerlenmesinde kullanılmaktadır. Bundan
sonra veritabanına veri girişi yapılabilir.

Eğer veri daha önce oluşturulmuş mevcut sistemlerden veritabanına aktarılacaksa, bu

yükleme için verinin yeniden yapılandırılmasını sağlayacak dönüştürme işlemlerine
gereksinim duyulabilir (Elmasri ve Navathe, 1989).

3.8 Veritabanı Mimarlık İlişkisi

Veritabanı sistemleri, verinin yönetim mekanizması olarak ifade edilebilir. Bilgisayar

sistemlerinin gelişmesi ile veri birikimi son derece artmıştır. Artan bu veriyi
düzenlemek, saklamak ve yönetmek için veritabanı sistemleri oluşturulmuştur.

Bilgisayar sistemlerinin kullanıldığı her alanda kendini gösteren veritabanı

sistemleri, mimarlık alanında da etkin olarak kullanılmaktadır.

29
3.8.1 Veritabanlarının mimarlıktaki yeri

Mimarlıkta yazıya dayalı veritabanlarının yanında görsel veritabanlarının da önemi

büyüktür. Mimarlığın temeli görsellik üzerine kuruludur. Bu nedenle tasarımcının
görsellere duyduğu ihtiyaç son derece önemlidir.

Gross (1997), görsel veritabanlarının araştırma yapmak için üç farklı şekilde

kullanıldığını ifade etmektedir:

Spesifik Tasarım Bulma: Kullanıcı spesifik bir imajı/resmi aramaktadır. Ne istediğini

bilen kullanıcı katalogdaki kelimeleri kullanarak arama yapmakta ve isteğine
odaklanarak ihtiyaç duyduğu bilgilere kolaylıkla ulaşabilmektedir.

Kategori Arama: Daha az spesifik özelliklere dayanarak aramayı hedefleyen

kullanım seklidir. Kullanıcı uygun kategori altındaki tüm imajları araştırarak, isteği
doğrultusunda birkaç örnek görüntülemek istemektedir. Gross (1997)’a göre bu
arama sekli için örnek sorgu, avlulu evlere ait örnekleri bul, seklinde olduğunda;
metin tabanlı arama, açıklamayla eslesen slaytları bulmak için doğru anahtar
kelimeleri kullanmayı gerektirir. Kullanıcı belli bir sekil arıyorsa, sorgusunda indeks
anahtar kelimeyi kullanarak sekil listesini hemen bulabilir. Eğer listelenen şekiller
listelenemeyecek kadar çoksa, kullanıcı sorgusunda istediği şekilleri listelemek için
filtre kullanarak sıralama yapabilmektedir. Benzer olarak tez kapsamında,
geliştirilecek olan veri tabanı ve örnek tabanı, yeni tasarımlarda kullanılabilecek
örnekleri içerecektir.

Tarama: Kullanıcı rasgele bir imaj seçerek, veritabanındaki diğer resim ve yapıların
özelliklerini kısmen veya tamamıyla gözden geçirmek istemektedir. Gross (1997)’a
göre sekil koleksiyonlarında taramada, kullanıcılar sıklıkla en yakın slaytların ne
olduğunu görmek için veya slayt bölümüne sadece bakmak için rastgele göz
atmaktadırlar.

3.8.1.1 Mimarlıkta görsel referanslara duyulan gereksinim

Tasarım, problem çözmenin kavrama kategorisinde yer almaktadır. Sıradan bir

problemin çözüm sürecinde çözümü ortaya çıkarabilmek için araştırmalar yapılarak
belirli bir algoritmik yol oluşturulmakta ve benzer problemler bu yol ile çözüme
ulaştırılabilmekte iken; tasarım problemleri genellikle problemin temsilinin yeniden
kurgulanmasını gerektirmektedir (Holyoak, 1990).

30
Goldschmidt (1997), mimari tasarımın doğasının, tasarımı destekleyen görsel bilgiye
duyduğu ihtiyacı anlatması bakımından ifade ettiği üç önemli kabulün bizi bir tanıma
götürdüğünü savunmaktadır;

Birinci kabul: Mimari bir çalışmanın kalitesi önemli ölçüde formlara ve bu formların
birbiriyle oluşturdukları kompozisyona bağlıdır. Bu hem gerçekleştirilmiş hem de
gerçekleştirilmemiş yapılar için olduğu gibi profesyonel ve amatör çalışmalar için de
geçerlidir.

İkinci kabul: Yeni bir tasarıma başlanmadan önce; tasarımcıya verilen bilgi, geri plan
bilgileri ve eğilimler gibi, sayılara ve tanımlara dayanan bilgilerden oluşmaktadır.

Verilen bilgilerden genellikle form ve kompozisyonla ilgili sonuçlara ulaşmak

mümkün olmadığından problemin açık uçlu ve hasta tamamlanmış olması
kaçınılmazdır. Genellikle mimari tasarım problemlerinde oluşan durum budur.

Üçüncü kabul: Bazı mimari tasarım durumlarında (genellikle çok ender ve istisnai
olarak) form ve kompozisyonla ilgili kurallar sunulan bilgiler arasında verilmektedir.

Eğer tüm kompozisyon kuralları ve biçimler verilmiş ise (örnek: biçim grameri) bu
durumda daha az sayıdaki hasta tanımlanmış tasarım problemini çözmek ile karşı
karşıya kalırız. Böyle bir süreç tasarımcıyı, ilgi duyulan ve tasarımcı tarafından daha
önce çözümlenmiş bir mimari ürüne yönlendirmektedir. Şehir planlama bu tanıma
mimarlıktan daha uygun örnekler sunmaktadır.

Mimari tasarımcılar, tanım olarak, işlerini yapmak için mutlaka bir forma ve bunun
kompozisyonlarına ulaşmaktadırlar. Daha da ötesinde, bu alanda başarılı olmak için
iyi motive edilmişlerdir. Form ve kompozisyon oluşturacak bilgi bu yüzden verilen
bilgilerin içeriğinde yok ise, dışında görülmeye çalışılmaktadır. Bu bilgiye ulaşma
sürecinde tasarımcı bilinçli ya da bilinçsiz görsel ifadelere yönelir (Goldschmidt,
1997).

Görsel ifadeler, formu ve kompozisyonu bir resim olarak temsil eden bilgiye sahip
olmanın verdiği avantajla tasarım sürecine katkıda bulunmaktadır. Getirilen ek ve
yeni görsel bilgiler de problem uzayı temsilini yeniden yapılandıracak potansiyele
ulaşabilmektedir (Goldschmidt, 1997).

Gerçekleştirilmiş tasarım fikirlerini tanımlamak için tasarımların görsel ifadeleri ile

bir bilgi arşivi oluşturulur. Bu arşivin yeni tasarım problemlerini çözme sürecindeki

31
etkinliğini artırmak için Goldschmidt (1997) iki yol önermektedir. Birinde tasarım
probleminin çözüm sürecinin başlangıç aşamasında, gerekli görsel ifadeleri, bir girdi
olarak verip, tasarım problemiyle hasta yapısından arındırarak ilgilenilmeli;
diğerinde, belki daha karmaşık olan yolda, problemlerin hasta yapılarını korumak
amaçlanmalıdır. Böylelikle birkaç farklı şekilde kurgulanıp kontrol edilerek
sınıflandırılmış, özelleştirilmiş ve kodlanmış görsel ifadelerin oluşumu desteklenmiş
olur.

3.8.1.2 Mimarlıkta görsel ifadelerden yararlanma

Goldschmidt (1991; 1994) çalışmasında, tasarımcıların elindeki tasarım probleminin

çözümünde kullanabilecekleri ipuçlarını hafızadan veya dışarıdan gördükleri
görüntülerden elde ettiklerini ve bu görüntülerdeki ifadeleri dönüştürerek ellerindeki
tasarım durumuna yansıttıklarını ortaya koymaktadır.

Şekil 3.8 : Calatrava, Lusitania Köprüsü (Bağcı, 2004).

Calatrava, tasarladığı Lusitania köprüsünün formunu, eskiz çalışmalarında da ifade

ettiği üzere boğanın baş kısmından ve boynuzlarından esinlenilerek meydana
getirdiği bilinmektedir.

Frank O.Gehry Prag’da yaptıgı Dans Eden Ev adlı eserinde dans eden bir bayan
(Ginger) ve bir erkekten (Fred) esinlenerek, bu yapıyı kendi mimari dili ile birleştirip
ortaya çıkarmıştır (Şekil 3.9).

Jorn Utzon’ un Sydney’ de bulunan Sydney Opera Binası tasarımında, yelkenlilerden

esinlenilerek tasarlandığı bilinmektedir (Şekil 3.10).

32
 Şekil 3.9 : Frank Gehry’nin Prag’daki dans eden ev tasarımı (Bağlı, 2004).

Şekil 3.10 : Jorn Utzon’un Sydney Opera Binası (Bağcı, 2004).

Künnapu ve Padrik Architects’ salyangoz kabuğundan esinlenerek tasarladıkları

Snailtower binası da bu örnekler arasında yer almaktadır (Şekil 3.11).

Şekil 3.11 : Künnapu&Padrik Architects ‘in Snailtower Binası (Url-4, 2013).

33
Calatrava’ nın gözden esinlendiği L’Hemisferic Sanat ve Bilim Merkezi yapısı
İspanya’nın Valensiya kentinde bulunmaktadır (Şekil 3.12).

Şekil 3.12 : Calatrava‘nın gözden esinlendiği L’Hemisferic Sanat ve Bilim Merkezi

Binası (Url-5, 2013).

Şekil 3.13 : Calatrava‘nın insan bedeninden esinlendiği Turning Torso Gökdelen

Binası (Url-5, Url-6, 2013).

3.8.2 Mimari tasarım öğreniminde veritabanı kullanımı

Var olan örnekleri inceleyerek, mimari konseptleri öğrenme, tasarım stüdyolarının

ortak aktivitelerindendir. Geleneksel olarak, eğitmen bir tasarım konseptini slayt,
fotoğraf çizim ve sözlü analizler kullanarak sunduğu örneklerle anlatır. Bu yöntem,
tasarım bilgisinin, doğrusal olarak aktarımına dayanır ve zamana bağımlıdır. Bilginin
anlaşılmasından çok saklanmasını ve esaslarını ortaya koymaktadır (Park ve
Miranda, 1997).

Mimari konseptler, var olan örneklerin yorumlanması ile oluşturulur ve geçmiş

örnekler tasarım bilgisini sunmanın bir yolu olarak görülebilir. Bu örneklerin konsept
öğrenmedeki rolleri, onların bu karakteristiğinden anlaşılabilir. Mimari konseptleri
öğrendikten sonra, öğrencilerin veritabanındaki örnekleri yorumlayarak, özgün
tasarım fikirleri geliştirmeye başlayabilir duruma gelmesi hedeflenmektedir. Bir

34
tasarım fikri, bir örneğin tasarım strüktürünü veya gelişimini oluşturan bir form ya da
şekilden çıkartılabilir (Tezel, 2007).

Yeni bir mimari bakış açısı ortaya çıkarmak için, var olan yapılar irdelenmelidir.
Yapılar bulundukları ortamdan bağımsız ve bulundukları ortam ile ayrı ayrı
düşünülerek, yapının bulunduğu çevre ile uyumu ortaya koyulabilir.

3.8.3 Mimari sunumlarda veritabanı kullanımı

Gelişen bilişim teknolojileri, bilgisayar sistemlerinin mimarlık alanında kullanımının

artmasını da beraberinde getirdi. Günümüzde mimari yapılara ait görsellerin,
projelerin, detayların ve bu yapılara ait üç boyutlu sanal modellerin dijital ortamda
bir araya getirilerek belirli bir sistem dahilinde toplanması gerçekleştirilmektedir.
Ayrıca bu yapılara ait görsellerin ve bilgilerin yer aldığı dergi, kitap ve kataloglardan
oluşan veritabanları, çevrimiçi bilgi paylaşım sistemi olarak ön plana çıkmaktadır.

Görsel veritabanlarının mimarlık alanında kullanımı, mimarinin görsel sunumu

biçimindedir. Görsel sunum, gerçekleştirilmesi planlanan tasarım fikrinin ilk somut
anlatımıdır. Bu nedenle mimarlıkta, görsel sunum son derece önemlidir. Görsel
sunumlarda, mimari tasarım fikrinin yerleştirildiği yapay çevre ile birlikte anlatımı
algı açısından son derece önemlidir.

3.9 Örnek Tabanları

3.9.1 Örnek tanımı

Örnek, bir nesnenin veya tasarım ürününün tam olarak bilgisayar ortamında
betimlenmesidir (Schmitt, 1995). Örnek, tasarımcının amaçlarına ulaşmasında temel
oluşturacak ders veren bir deyimi betimleyen bilgi parçasıdır (Kolodner, 1993).

Bir örnek bir bağlama ait belirli bilgiyi betimler. Bilgiyi işletimsel düzeyde kaydeder.
Örnekler çok çeşitli şekillerde ve boyutlarda olabilir. Uzun veya kısa bir zaman
dilimini kapsayabilir, çözümleri sorunlarla, sonuçları durumlarla veya her ikisini
birbiriyle ilişkilendirebilir (Kolodner, 1993).

Örnekler beklenenden farklı olan deneyimleri kaydeder, ancak her farklılık

kaydedilecek önemde değildir. Bir tasarımcının, gelecekte bir amaca veya amaçlara
kolayca ulaşmasına yardımcı olur, başarısızlık olasılığına karşı uyarır veya
beklenmeyen bir soruna dikkat çekebilir (Kolodner, 1993).

35
3.9.2 Örnek tabanı oluşturma

Tasarımcılar, dijital ortamda çalışmalarını örnekler üzerinden aldıkları çözüm

önerileri yardımı ile gerçekleştirmeye çalışırlar. Bu örnekler belirli bir sistemde
depolanmış biçimde bulunan bilgilerdir. Sisteme eklenmekte olan bu bilgilerin belirli
kriterlere uygun olması gerekmektedir. Bu bilgileri yapısal ve yapısal olmayan
biçiminde gruplandırmak mümkündür.

Yapısal betimlemede örnek tabanındaki her örnek, tasarımın komple üç boyutlu

geometrik bilgisayar destekli tasarım modelidir. Her örnekte olması gereken üç
soyutluk vardır: Alan, sirkülasyon ve strüktür. Her soyutluk için tanımlanmış
sembolik bir sözlük vardır ve her soyutluk bir dizi kısıtlama ve geometrik modelle
ilgilidir (Schmitt, 1995).

Yapısal olmayan betimlemede örnek tanımlamaları, görüntünün yanı sıra binada

yaşayanların veya yönetici ve personelin düşünceleri, gözlemleri, ölçüleri ve
tariflerini içerir. Bunlar binanın tam olarak anlaşılmasını sağlar. Örnekler öne çıkan
mimari niteliklere göre seçilmelidir. İçeriğine göre örnek seçmek ilk ve en öznesel
karardır. Örnekleri seçerken ilk karar mimari nitelikler ve örneklerle ilgili
varsayımları doğrulayabilmek için mimarlara ulaşılabilirliktir (Schmitt, 1995).

3.9.3 Öncül örneklere dayalı örnek tabanı

Mimari bilgide "öncül örnek" terimi çok geçmektedir. "Öncül" terimi önceden gelen,
önceki örnekler gibi geniş kapsamlı olarak kullanılmaktadır. Mimari yapıtlar ve daha
çok ünlü tasarımcıların tanınmış işlerini kapsamaktadır. Buradaki mantık, yeni baştan
tekerleği icat etmemektir. Aslında modern mimarlıkta bazı başarısızlıklar her ne
pahasına olursa olsun orijinal çözümlere ulaşmak için hep yeni şeyler bulma
isteğinden kaynaklanmaktadır. Önceki tasarımcılardan öğrenilmeli ve onların başarılı
çözümlerinden benzer sorunlarda yararlanılmalıdır. Mimari kültürde ve postmodern
felsefede yeni eğilimler bu yaklaşımı uygun görmektedir. Bundan dolayı bilgisayar
teknolojileri öncül örnekler koleksiyonlarına, kitaplıklar, sözlükler ve veri tabanları
şeklinde yer vermektedir. Bunlardan en iyi şekilde yararlanmak için yapılacak iş bu
koleksiyonlara kolay ulaşıp kullanabilmek için bunların olabilecek en iyi şekilde
dizinlenmesini sağlamaktır (Goldschmidt, 1995).

36
Tasarımın yaratıcı sürecinde ön bilgi önemli bir kaynak olarak görü1ür. Eski
tasarımlardan elde edilen tasarım fikirleri güncel sorunlarla ilgili bilgi toplamada
kullanılabilir. Öncül tasarım örneği bir geçmiş tasarım olarak kabul edildiğinden bu
terim bilinen bir tasarımın içerdiği essiz bilgi özelliğini tanımlamak için uygun bir
referanstır (Oxman, 1994).

Güncel tasarım durumlarında, öncül tasarımlardaki fikirlerden bir seçim yapma

süreci, öncül örneklere dayalı tasarım olarak adlandırılır. Öncül örneklerden tasarım
fikirleri araştırma sırasında, tasarımcılar ilgili bağlantıları kurabilmek için öncül
örnekler arasında serbestçe ve bağlantılı olarak göz gezdirebilirler. Dahası, göz
gezdirme sırasında yeni ve beklenmedik kavramlar da keşfedebilirler. Tasarım
belleğinin bu özelliklerinin hesaplanması, tasarımcılara yardımcı olabilecek
bilgisayar sistemlerinin gelişmesi için önemli bir rol gösterir. Örnek tabanlı
sistemlerde, insan tasarımcıyı yeni fikirlerle ve tasarım kavramlarıyla desteklemek
için öncül tasarım örneklerinden oluşturulmuş organize bellekten yararlanılır. Böyle
sistemlerde, şifreleme, arama ve eldeki sorunla ilgili tasarım bilgisini çıkartabilme
önem kazanır (Oxman,1994).

Şekil 3.14 : Öncül örneklerdeki bilgi parçaları (Oxman, 1994).

37
Öncül tasarım örneği terimi, içindeki eşsiz kavramsal noktaların ve fikirlerin belirgin
bilgi parçaları olarak anlatıldığı, tanınabilen, belirli bir tasarımı tanımlamak için
kullanılmaktadır. Öncül bilgiler terimi ise, çoklu öncül tasarımlar arasında ilgili
sezgilerin ve uygun bilgi bağlantılarının geliştirilmesi için kullanılmaktadır. Öneride
bulunma, beklenmedik zorlukları uyarma, değerlendirme kriteri önerme örnekleri
kullanan diğer sistemlerle kıyaslandığında, ‘öncül örnekler’ terimi, belirli bir
kavramsal katkı içerdiğini belirtmek ve öncül örnek olarak hatırlanmasını sağlamak
için kullanılmaktadır. Öncül tasarım örneklerinden tasarıma yardımcı bir sistem
oluşturulmasında karşılaşılan teorik ve uygulamalı sorunlar; öncül bilgi parçalarının
betimlenmesi, yapısal bellekte bu bilgi parçalarının düzenlenmesi ve dizinlemedir
(Şekil: 3.14) (Oxman, 1994).

Bu tez kapsamında, öncül örnek olarak kabul edilen yöresel konut mimarisine ait
kavramlar, işlevsel ilişkiler, boyutsal ve biçimsel özellikler, mekânsal kurgular analiz
edilecektir. Bu analizlere dayalı örnek ve veri tabanları, yeni konut tasarımları için
senaryolar ve tasarım önerilerinin geliştirilmesinde bir araç olarak kullanılabilecektir.

38
4. VERİTABANI ÇALIŞMALARI

Veritabanı ve örnek tabanı konusunda daha önce yapılmış olan çalışmalar, bu

anlamda yapılacak yeni çalışmalar için örnek teşkil etmektedir. Bu bölümde de her
bir çalışmadan önemli birer örnek seçilerek ayrıntılarıyla analiz edilmiş; yapıları, veri
grupları ve arayüzleri ile ilgili açıklamalara yer verilmiştir.

4.1 European Cultural Heritage Online (ECHO)

Avrupa Kültürel Miras envanteri, çok kapsamlı bir yapıya sahip veritabanıdır.
Bünyesinde 1000 den fazla yazar ve editörü, 95 adet farklı disipline ait
koleksiyonlar, 206,600 den fazla katalog halinde doküman, 890,000 den fazla tarihi
ve kültürel kaynaklı dokümana ait yüksek çözünürlüklü resim, 240 dan fazla bilimsel
kaynak niteliğinde video, 57,500 den fazla çeşitli dillere uyarlanmış tam sayfa yazı
ve 24 şehirde 170 den fazla enstitüde aktif bilgi girişine sahiptir.

Şekil 4.1 : ECHO Anasayfası (Url-7).

39
4.1.1 ECHO’da erişilebilirlik

Avrupa Kültürel Miras envanteri, interaktif ve erişime açık bir veri bütünüdür.
ECHO, erişime açık altyapısı ile bilgileri internet üzerinden halka açık olarak
yayınlamaktadır. Böylece bu altyapı; bilimsel katkıları mümkün olan en hızlı ve
etkili biçimde sağlayan, bilginin sunumunu internetin potansiyelini kullanarak
evrensel ve interaktif bir şekilde gerçekleştiren, evrensel olarak erişime açık,
kullanıcıların katkıda bulunurken kendilerinin ilgi alanlarını takip edebilecekleri,
entegre olarak kendini hızlandırabilen dinamiklere sahip, uyumlu, modüler ve
interaktif olarak tasarlanmıştır.

“Toplum için bilgi yaygın ve okunabilir olmaz ise bilgiyi yayma görevimizin sadece
yarısını tamamlamış oluruz. Bilgiyi yaymanın yeni imkanları, sadece klasik
yöntemlerde değil aynı zamanda artan bir şekilde internet yoluyla doğrudan erişime
açık paradigmalarla da desteklenmededir. Biz erişime açık ifadesini bilimsel topluluk
tarafından onaylanmış bilgisinin geniş kapsamlı bir kaynağı ve kültürel miras olarak
tanımlarız.” (Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in Science and
Culture, 2003).

4.1.2 ECHO’nun içeriği

Şekil 4.2 : ECHO içerik şeması (Url-7).

40
ECHO’ nun içeriği, 39 ana kategoriden ve 112 alt kategoriden oluşan bir yapıya
sahiptir. Araştırma bölümlerinden ana kategorilere erişmek için “1” ile ifade edilen
alanda bulunan alfabetik sıralanmış listeden seçim yapılabilirken, tüm bu listeyi
kronolojik olarak ifade eden “2” ile ifade edilen bölümdeki grafik anlatım üzerinden
de seçim yapılabilmektedir.

ECHO’ nun içeriği bilim, sanat, felsefe, din, mimari ve tarih bakımından son derece
kapsamlı olarak ele alınmıştır. Bu kapsamda içeriğin ana başlıklar halindeki listesine;

- Anthropology / Antropoloji

- Archaeology / Arkeoloji

- Art and Optics / Sanat ve Algı

- Bibliotheca Polyglotta / İncil

- Buddhism / Budizm

- Chinese Sources / Çince Kaynaklar

- Copperplates / İşlenmiş Bakır Levhalar

- Cuneiform Tablets / Çivi Yazısı Tabletler

- Folk Religion / Halkın İnancı

- Greek Science 1600-1821 / Yunan Bilimi 1600 -1821

- Historical Maps / Tarihi Haritalar

- Historical Travel Guides / Tarihi Gezi Rehberleri

- History of Architecture / Mimarlık Tarihi

- History of Chemistry / Kimya Tarihi

- History of Cosmology / Kozmoloji Tarihi

- History of Demography / Demografi Tarihi

- History of Mathematics / Matematik Tarihi

- History of Mechanics / Mekanik Tarihi

- History of Modern Physics / Modern Fizik Tarihi

- History of Optical Drawing Instruments / Optik Çizim Aletleri Tarihi

41
- History of Pre-Modern Physics / Modern Öncesi Fizik Tarihi

- History of Science / Bilim Tarihi

- History of Ship Contruction / Gemi İmalatı Tarihi

- Intuitive Physics / Sezgisel Fizik

- Islamic Sciences / İslam Bilimleri

- Jesuit Sciences / Cizvit Bilimi

- Legal History / Hukuk Tarihi

- Life Sciences / Yaşam Bilimleri

- Literature and Popular Science / Literatür ve Popüler Bilim

- Music History / Müzik Tarihi

- Natural History / Doğa Tarihi

- Opere di Alessandro Volta

- Philosophy / Felsefe

- Pratolino Garden / Pratolino Bahçesi

- Reference Works / Referanslar

- Scientific Revolution / Bilimsel Evrim

- Scientific Voyages / Bilimsel Yolculuk

- Sign Languages / İşaret Dilleri

- Spatial Concepts / Uzay Kavramı

şeklinde yer verilmektedir. Detaylı içerik listesi EK-B’ de bulunmaktadır.

4.1.3 ECHO veri tabanında mimarlık

Mimarlık alanında toplanmış bilgiler; dokümanları, farklı veritabanlarıyla birlikte

araştırma bilgilerini ve yapım detaylarını içerir.

- Mimarlıkta Tarihi Kaynaklar / Collection of Historical Sources on Architecture

Max Planck Enstitüsü’ ne ait olan bu derleme, 16. ve 19. yüzyıllar arasındaki önemli
mimarlık tarihi eserlerini kapsamaktadır. Bu bölüme girildiğinde, 53 adet kitaptan
oluşan ve alfabetik olarak sıralanmış liste ile karşılaşılmaktadır. Bu liste taratılmış

42
olan kitapların; yazar isimleri, kitap ismi, tarih, kaynak bilgisini gösteren bağlantı ve
taratılmış olan kaynağın içeriğine ulaşılacak olan bağlantı yer almaktadır.

Bu bölüme ortak olan kurumlar ve katılımcılar:

Bibliotheca Hertziana (Max Planck Institute for Art History)

http://www.biblhertz.it/

Max Planck Institute for the History of Science

http://www.mpiwg-berlin.mpg.de/en/index.html

Priesterseminar Bamberg

http://www.erzbistum-bamberg.de/

- Werner Oechslin Kütüphanesi Kurumu Kaynakları / Collections of the Werner

Oechslin Library Foundation

İsviçre’nin Einsiedeln şehrinde bulunan The Werner Oechslin Kütüphanesi, 15. ve

20.yüzyıllar arasındaki mimarlık kuramı ve bununla ilişkili bölümleri orijinal
metinlerinden çevirmektedirler. Bu bölüme girildiğinde, 73 adet kitaptan oluşan ve
alfabetik olarak sıralanmış liste ile karşılaşılmaktadır. Bu liste taratılmış olan
kitapların; yazar isimleri, kitap ismi, tarih, kaynak bilgisini gösteren bağlantı ve
taratılmış olan kaynağın içeriğine ulaşılacak olan bağlantı yer almaktadır.

Bu bölüme ortak olan kurumlar ve katılımcılar:

Max Planck Institute for the History of Science

http://www.mpiwg-berlin.mpg.de/en/index.html

Werner Oechslin Library Foundation

http://www.bibliothek-oechslin.ch/

- Florentine Cathedral - Construction Details / Floransa Katedrali – Yapım Detayları

Bu projenin amacı, 1417-1436 yılları arasında Filippo Brunelleschi tarafından

çizilmiş planlara göre yapılmış olan Floransa’daki Santa Maria del Fiore
Katedrali’nin kubbesinin yapıya olan desteğini ilk kez fotoğraflı belgeleme ile
yapmayı sağlamaktır.

Bu fotoğraf serisi, iç ve dış kabuk arasındaki dört geçidin mekânsal yapısının

anlaşılmasına da katkıda bulunmaktadır.

43
 Şekil 4.3 : Santa Maria del Fiori Katedrali (Url-7).

Bu bölüme ortak olan kurumlar ve katılımcılar:

Kunsthistorisches Institut in Florenz (Max-Planck-Institut)

http://www.khi.fi.it/

Max Planck Institute for the History of Science

http://www.mpiwg-berlin.mpg.de/en/index.html

Opera di Santa Maria del Fiore

http://www.operaduomo.firenze.it/

- Floransa Katedrali – Arşivler / Florentine Cathedral - the Archives

Floransa Katedrali’nin kubbesi, iskele kullanılmadan inşa edilmiştir. Bu nedenle

Rönesans mimarisinde önemli bir yere sahiptir. Bu inşa sürecinin anlatıldığı
dokümanlar günümüze ulaşabilmiştir ancak bu kaynaklara erişimdeki zorluklardan
dolayı üzerinde çalışılma imkanı çok nadir olmuştur. Ancak bu durum Opera del
Duomo karar değiştirerek The Years of the Cupola proejsini başlatmasıyla
değişmiştir. The Years of the Cupola, Opera di Santo Maria del Fiore’ye ait

44
dokümanların bulunduğu bir arşivdir. Bu arşiv 1417-1436 yılları arasını
kapsamaktadır ki bu süreçte Brunelleschi’nin kubbesi tasarlanmış ve inşa edilmiştir.

Floransa Katedrali ile ilgili bilgilerin yer aldığı arşive erişmek için ilgili bölüm
içerisindeki bağlantı kullanılabilmektedir. Bağlantı kullanıldığında ulaşılan yeni
sayfa, ECHO veritabanından bağımsız olarak tasarlanmış ve Floransa Katedrali’ nin
bilgilerini içeren bölüme ulaşılmaktadır. Bu veritabanı İtalyanca ve İngilizce olarak
sunulmaktadır.

Şekil 4.4 : Cupola Anasayfası (Url-7).

Bu arşivin dijital bağlantısı:

http://duomo.mpiwg-berlin.mpg.de/home_eng.HTML

Bu bölüme ortak olan kurumlar ve katılımcılar:

Max Planck Institute for the History of Science

http://www.mpiwg-berlin.mpg.de/en/index.html

Opera di Santa Maria del Fiore

45
http://www.operaduomo.firenze.it/

- Lineamenta − a database for the study of architectural drawings

Lineamenta, Roma Barok dönemine ait ve İtalyan mimarlar tarafından oluşturulmuş

mimari çizimlere internet üzerinden erişilebilen bir arşivdir.

Şekil 4.5 : Limenta Anasayfası (Url-7).

Bu veritabanı, Bibotheca Hertziana tarafından nesne yönelimli internet uygulaması

sunucusu ZOPE’ da geliştirilmiştir. ZOPE’ un içerik yönetim özellikleri üzerine
kurulu, araştırmaların yayınlanabileceği ve tartışılabileceği interaktif bir belgeleme
platformu oluşturulmuştur. Lineamenta, içerisinde orijinal çizimlerin yüksek
çözünürlüklü taramalarını içeren grafik sunucusuna sahiptir.

Lineamenta veritabanı arayüzünde, çizimlerin orjinallerinin bulundukları şehirlere

göre alfabetik olarak gruplandırılmış içeriği “1” ile ifade edilen bölümde
bulunmaktadır.

Arayüzde “2” ile ifade edilen bölümde mimari çizimlere ait dijital taramaların küçük
gösterimleri bulunmaktadır, bu küçük resimlerin alt kısımlarında bulunan
bağlantılardan ise DIGILIB adı verilen grafik sunucuya ulaşılmaktadır ve bu sunucu
mimari çizimlerin çok yüksek çözünürlüklü taramalarını kullanıcıya sunmaktadır.

46
Arayüzde “3” ile ifade edilen bölümde ise mimari çizime ait bilgilere yer
verilmektedir.

Şekil 4.6 : Limenta Arayüzü (Url-7).

Lineamenta gelecekte, ZUCCARO adı verilen ve XML tabanlı veritabanı ağına

bağlanacak olan prototipi ile benzer projeler için uygulanabilecek olan açık kaynak
bir yazılım haline gelecektir.

Bu bölüme ortak olan kurumlar ve katılımcılar:

Bibliotheca Hertziana (Max Planck Institute for Art History)

http://www.biblhertz.it/

4.1.4 ECHO ağı

ECHO’ nun amacı, kültürel ve bilimsel mirası internet üzerinden açık kaynak olarak
kullanıcıya sunmaktır. Sonuçta ortaya çıkan ürün, her bilimsel enstitünün, arşivin,
kütüphanenin, müzenin ve eğitim kurumunun kendi kaynaklarını kolaylıkla internet
üzerinden erişime açık hale getiren ve bu kaynakların diğer sunulan kaynaklar ile
uyumunu garantileyen bir sistem olmalıdır. Bu amaç doğrultusunda, ECHO ağı
bünyesinde Dünya çapında 120’den fazla enstitüde, bilimsel ve kültürel miras
içeriğini artıran bilgi girişi yapılmaktadır. ECHO ağına dahil edilen ülkeler “1” ile
ifade edilen alanda gösterilmiştir. ECHO ağına dahil edilen ülkelerin enstitü listesi
EK-B de belirtilmiştir.

47
 Şekil 4.7 : ECHO Ağı (Url-7).

4.1.5 ECHO teknolojisi

4.1.5.1 Kültürel mirasın internet ortamına taşınma şemaları

ECHO Teknoloji Şeması

ECHO teknoloji şemasında; imajların bulunduğu deponun bağlı olduğu imaj

sunucusu, dil teknolojisi sunucusu, metin deposu ve sözlük sunucusu internet
görüntü oluşumuna bilgi aktarırlar. Aynı zamanda bilgi yönetim merkezi buradaki
bilgileri denetler. Bu bilgiler ECHO internet sunucusu yardımı ile kullanıcıya ulaşır.

48
 Şekil 4.8 : ECHO Teknoloji Şeması (Url-7).

ECHO’ nun şu anki çalışma şeması

ECHO’ nun günümüz çalışma sistemi; kültürel miras sahipleri ECHO yönetimine
bilgi sağlarlar. ECHO yönetimi bu bilgileri internetteki ECHO sunucusuna yükler ve
yönetim görevini üstlenir. Alternatif yol olarak; kültürel miras sahipleri internet sitesi
tasarlayıp bilgileri kendi sunucularına yüklerler ve ECHO internet sunucusundan
bilgi sağlayarak kendi birikimlerini zenginleştirirler. Tüm bu bilgiler internet
sunucuları üzerinden kullanıcının çalışma ortamına aktarılır.

Şekil 4.9 : ECHO’ nun şuanki çalışma şeması (Url-7).

49
ECHO’ nun yakın gelecekteki çalışma şeması

ECHO’ nun yakın gelecek için öngörülen çalışma sistemi; kültürel miras sahipleri
ECHO yönetiminin danışmanlığında ECHO internet sunucusuna bilgi girişi ve bu
bilginin yönetimini gerçekleştirirler. Alternatif yol olarak; kültürel miras sahipleri
internet sitesi tasarlayıp bilgileri kendi sunucularına yüklerler ve ECHO internet
sunucusundan bilgi sağlayarak kendi birikimlerini zenginleştirirler. Tüm bu bilgiler
internet sunucuları üzerinden kullanıcının çalışma ortamına aktarılır. Böylece
kültürel miras veri sahiplerinin ellerinde bulundurdukları veriler ve ECHO
bünyesindeki veriler ayrı olarak da olsa aynı sistem üzerinden kullanıcıların
erişimine açık hale gelir.

Şekil 4.10 : ECHO’ nun yakın gelecekteki çalışma şeması (Url-7).

ECHO’ nun gelecek vizyonu

ECHO’ nun gelecek için öngördüğü ve vizyonu olarak belirlediği ECHO Agora’ nın
çalışma sistemi; kültürel miras sahipleri ECHO internet sunucusuna doğrudan bilgi
girişi ve bu bilginin yönetimini gerçekleştirebileceklerdir. ECHO yönetimi ise
sadece internet sunucularının yönetimi görevini üstlenecektir. Tüm bu bilgiler
internet sunucuları üzerinden kullanıcının çalışma ortamına aktarılacaktır. Böylece
ECHO Agora sistemi sayesinde tüm kültürel miras verilerinin tek bir sistemde
düzenli olarak saklanması sağlanmış olacaktır.

50
 Şekil 4.11 : ECHO’ nun gelecek vizyonu (Url-7).

4.1.5.2 ECHO bünyesindeki araçlar

Arşimet projesi araçları

Şekil 4.12 : Arşimet Projesi (Url-7).

51
Arşimet projesi, mekanik biliminin tarihi için interaktif bir model ortamı geliştirmek
amacıyla denemeler yapılmaya başlanıldı. Bu çalışma, internet üzerinden erişime
açık olarak sunulabilecek diğer bilimlere ait tarihi bilgilere ve araştırmalara da bir
model niteliğinde olması planlanmıştır.

Oluşturulan bu test ortamında dil çeşitliliği ile baş edebilmek için güçlü ve
dilbilimsel tabanlı bilgi teknolojisine ihtiyaç duyulmaktadır. Kaynak dokümanlar,
Latin, Yunan ve İtalyan dillerinin morfolojik analizlerini otomatik olarak
gerçekleştiren araçlar ile hazırlanmıştır.

Şekil 4.13 : Morfolojik analiz arayüzü (Url-7).

digilib – İnternet üzerinden imaj görüntüleme aracı

Şekil 4.14 : digilib anasayfası (Url-7).

52
digilib, internet tabanlı kullanıcı - sunucu teknolojisini kullanan ve etkileşimli bir
imaj görüntüleyicisidir. digilib, Max Planck Enstitüsü ve Bern Üniversitesi
tarafından açık kaynak kodlu bir yazılım olarak geliştirilmiştir.

digilib imaj görüntüleyicisi, sunucu tarafında birçok formatta imajı desteklemekte ve

bu imajları görüntülemek için birçok seçenek sunmaktadır. Kullanıcı tarafında ise
javascripte sahip bir internet tarayıcısı ile internet bağlantısı yeterli olmaktadır.
digilib imaj görüntüleyicisi, imajlar üzerinde bilim adamlarına yararlı olacak ölçekte
yakınlaştırma seçeneği ile görüntüleri ekranda gösterebilmekte ve böylece çok
detaylı çalışmaya olanak sağlamaktadır. digilib, internet üzerinden araştırmacıların
birlikte çalışmalarını kolaylaştırmakta, kaynak malzemenin üzerine yerleştirilebilen
notlar ile etkileşimli kullanımını sağlamakta ve içeriğe yerleştirilebilen sabit referans
URL bağlantıları sağlayabilmektedir.

digilib ara yüzü üç bölümden oluşmaktadır. Ara yüzde imaj “1” ile ifade edilen
bölümde yer almaktadır. “2” ile ifade edilen bölümde; yakınlaştırma, çeşitli ayarlar
ve kalibrasyon seçeneklerinin yer aldığı menü bulunmaktadır. “3” ile ifade edilen
bölüm ise imajın tarama işlemi yapılırken, ölçeklendirme işleminde imajın gerçek
boyutlarının belirlenebilmesi için uzunluğu gösteren cetvel ve renk değerlerinin
tanımlanmasına yardımcı olan renk skalası bulunmaktadır.

Şekil 4.15 : digilib arayüzü (Url-7).

53
digilib, şuanda Max Planck Enstitüsünde kullanılmaktadır. Ayrıca Kassel Müzesi,
digilib’ in değiştirilmiş sürümünü internetten erişime açık kataloğu için
kullanmaktadır. digilib halen geliştirilme aşamasındadır ancak şimdiye kadar
geliştirilmiş olan kısmı ile internet sunumlarında ve elektronik belge paylaşımında
aktif olarak kullanılmaktadır.

Arboreal - XML tabanlı dil teknolojisi

Arboreal, XML metinlere erişmek ve not eklemek için Archimedes projesi

kapsamında geliştirilen güçlü ve esnek bir araçtır. Arboreal, metinlerin paralel
versiyonlarında çalışmayı sağlayan özellikler içerir. Şu anda destek verilebilen diller;
Latince, Yunanca, Arapça, Çince, çivi yazısı ve başlıca Avrupa dilleridir. Arboreal
birçok standarda sahip ve farklı sistemlerdeki çapraz platformlarda çalışmayı
desteklemektedir. Arboreal halen genişletilmeye ve geliştirilmeye devam edilen bir
açık kaynak kodlu yazılımdır.

Virtual Spaces - bilgi uzayı ve sanal turlar için görselleştirme aracı

Virtual Spaces (VSpace), bilginin yapısal olarak sunumu için Java tabanlı bir araçtır.
Max Planck Enstitüsü’ nün Tarih Bilimi Bölümü’ nden Julia Damerow tarafından
geliştirilmiştir. Bu araç ile yazılar, görseller ve bağlantılar iki boyutlu(2D) grafikler
olarak organize edilebilmektedir.

Şekil 4.16 : Virtual Spaces çalışma ekranı (Url-7).

54
Sonrasında bu grafikler, sanal turlar oluşturmak için HTML dosyaları oluşturmada
kullanılmaktadırlar. Oluşturulan bu sanal turlar .PDF ve .RTF formatlarında dışa
aktarılabilmektedirler.

Einstain-His Life’s Path isimli Einstain sergisi, VSpace kullanılarak oluşturulan bir
sanal tur örneğidir.

Kırmızı renkte oklar ve noktalar ile ifade edilen ve yanlarında açıklamaları yazılı
olan şekiller, sanal turun bölümleri arasındaki geçişleri sağlayan bağlantılardır. Bu
bağlantılar yardımı ile sanal mekan içerisinde dolaşma imkanı sağlanırken
kullanıcılara gerekli bilgiler yazılı, görsel ve dış bağlantılar biçiminde
sunulabilmektedir.

Şekil 4.17 : Virtual Spaces kullanıcıya sunum ekranı (Url-7).

ELAN – Not aracı

ELAN, film ve ses verileri için not alma, notları düzenleme, gösterme ve notlar
arasında arama yapmaya yarayan bir araçtır. Hollanda’ nın Nijmegen kentinde
bulunan Max Planck Enstitüsü’ nün Psikodilbilim dalında geliştirilmiştir.

ELAN özellikle dil ve işaret dilinin analizlerinde kullanılmak için tasarlanmasına

rağmen multimedya ile uğraşann herkesin kullanabileceği bir yazılım olarak
yayınlanmıştır.

55
 Şekil 4.18 : ELAN arayüzü (Url-7).

VLMA – müzeler ve arşivler için sanallaştırma

VLMA(Virtual Lightbox for Museums and Archives), müzelere ve arşivlere ait

çevrimiçi içeriği ve görsel bilgileri depolamaya ve kullanım sağlamaya yarayan
eğitimsel bir araçtır. VLMA ile koleksiyonlar aranabilir, yeni koleksiyonlar
üretilebilir, notlar eklenebilir ve oluşturulan bilgiler diğer VLMA kullanıcıları ile
paylaşılabilmektedir.

4.2 SEED

SEED, ‘Software Environment To Support The Early Phases In Building Design’,

programının amacı, bina tasarımının ilk evrelerini destekleyen bir yazılım ortamı
geliştirmektir. SEED, tasarımcılara çeşitli tasarım kavramları oluşturma ve
geliştirmede destek olmak amacı ile tasarlanmış bir projedir. SEED, sistemde
örnekler olarak üretilen çözümlerin ve uyarlamaların, otomatik depolanmasını ve
benzer sorunlarda yeniden kullanılmak üzere geri çağrılmasını destekler. Örnek
olarak tasarım betimlemelerinin hızla üretilmesinde yinelenen bina tiplerinden, yani
bir tasarım firmasında sıkça karşılaşılan bina tiplerinden yararlanır. SEED yeni
tasarımların yaratılması, değerlendirilmesi ve yeni ama benzer durumlarda
kullanılması için destek sağlar. Şekil 4.19, SEED sisteminin mimari şemasını
göstermektedir (Duran, 2003).

56
 Şekil 4.19 : SEED sisteminin mimari şeması (Url-8).

Üzerinde çalışılan konular; mimari programlama, şematik çizim tasarımı, strüktür ve

kabuk gibi fiziksel bina elemanlarının üç boyutlu betimlemelerinin üretimidir.
Standartlar işlemcisi bu konularla ilgili standartları sağlar ve kodları kontrol eder.
Nesne veritabanı, tasarımcılara çeşitli tasarımları, alternatiflerini ve önceki
tasarımları, çeşitli bağlamlarda yeniden kullanılmak ya da uyarlanmak üzere saklama
olanağı sağlar. Temel amacı, binaların ön tasarımında, bilgisayar desteğinden
yararlanalabilecek her yönde destek sağlamaktır. Bilgisayarın yalnızca analiz ve
değerlendirme için değil, aynı zamanda daha aktif olarak tasarımların üretilmesinde,
daha kesin olarak da, tasarım betimlemelerinin hizlı olarak üretilmesinde
kullanılmasıdır (Duran, 2003).

4.2.1 SEED’ in Modülleri

SEED modüllerden oluşur. Böylece, farklı tür yazılımların kullanımını ve geliştirme

çabalarının dağılımını sağlar. Öte yandan, her modül kullanıcıya birleşik bütünün bir
parçası olarak görünmelidir. Çoklu amaçlara ulaşmak için her modülü ortak mantığa
dayandırarak, arayüzler için ortak bir stil geliştirilir (Url-9). Ortak mantığa ulaşmak
için tasarım süreci belirli görevlere veya evrelere bölünür; bir evre, soruna ve ürettiği
çözüm tipine göre betimlenir. Bir modül, yapılan işi tüm evrelerde destekler. Benzer
sorun çözme görüşüne dayalı olarak modüller için ortak mimari ve arayüz
geliştirilebilir (Flemming ve diğ., 1993).

57
Her SEED modülü tasarımcılara; adım adım ve tasarımcı kontrolünde, yapıdan
tasarım seçeneklerinin otomatik olarak üretilmesine kadar geniş bir şekil üretme
yeteneği sağlar. Modülün, aktif ve etkin olabilmesi için, yardım istenirken çözülecek
sorunun açıkça belirtilmesi gereklidir. Üretme ve değerlendirme bileşenine ek olarak,
her SEED modülü, tasarımcıların çözülecek tasarım sorununu dinamik olarak
belirleyip değiştirmesine izin verecek bir sorun belirleme bileşeni içerir. Aşağıdaki
üç modül ilk SEED prototipi için jenerik mimariye dayalı olarak planlanmıştır ve
halen geliştirilmektedir (Duran, 2003).

Modül 1: SEED Programming (SP): SEED-Pro "Mimari Programlama" modülü,

aynen bir bina projesinin başlangıcında tanımlandığı gibi bir "Proje Tanımlama
Evresi"dir. İçerik, genel işlevler, binanın kapasitesi, büyüklüğü, bütçe gibi kriterler
değerlendirilir. Bu evrenin sonucunda bir mimari program veya tasarım özetine
ulaşılır. SEED-Pro, SEED'in tasarımda işlevsel gereksinimleri belirlemekten sorumIu
modülüdür (Duran, 2003).

Mimari programı geliştirmede yardımcılık görevi yapar. İçerik, işlevsel birimler,

gerekli bileşenleri ve aralarındaki ilişkiler, bina alan kodları ve diğer düzenleme ve
kurallar SEED-Pro'ya aktarıldığında, SEED-Pro daha önceden geliştirilmiş bir örneği
yeni probleme uyarlamak için kullanılabilirliğine karar verir. Girdi verisinin açık-
uçlu olma özelliğinin ve davranışsal isteklerden işlevsel isteklere gcçmede şekilsel
yöntemlerin yetersizliğinin farkında olan SEED, yaklaşım olarak mimari
programlama sürecini otomatikleştirmektense yardımcı bir program geliştirme
yolunu seçmiştir. Bu şekilde, mimari programlama sürecini simültane bir şekilde
yapılaştırmaya ve çok çeşitli programlama pratiği şekillerine destek sağlamaya
çalışılmaktadır. Bazı programcılar ayrıntılardan tasarıma doğru ilerlerken sistematik
ve doğrusal bir yaklaşım izler, bazılarına göre ise programlama ve mekansal tasarım
arasında üst üste çakışan noktalar vardır. SEED-Pro ve diğer SEED modülleri bu
bakımdan kısıtlayıcı değildirler. Kullanıcılarına istedikleri modülden başlama ve
çeşitli tasarım süreci alternatiflerini izleme olanağı verirler. Bu bakış açısıyla, mimari
programlama ilk tasarım kararları bütününün bir parçasıdır ve programlama
kolaylıkları ile bina yatırımı konularını kapsar (Duran, 2003).

Modül 2: SEED Layout (SL): "Şematik Çizim Tasarımı" evresinde işlevsel

bileşenlerin belirlenmesi, içerik, bütçe ve mimari programın diğer bölümleri ele
alınır. Tüm bina organizasyonunu ortaya koyan bir işlevler birimi planı, birimlerin

58
farklı katlardaki dağılımlarını da gösteren alanlar ve programın belirlemeleri için bir
konu oluşturulur (Duran, 2003).

Modül 3: SEED Configuration (SC): "Üç Boyutlu Betimleme ve Tasanm" evresinde

şematik plan ve programa ait gereklilikler değerlendirilir. Bu evrenin sonucunda
verilen organizasyon konusunu programın gerekliliklerine uyduran, mekansal ve
fiziksel bina bileşenlerinin üç boyutlu betimlemelerine ulaşılır (URL-9).

Bina tasarımında çözümlerin yeniden kullanılması, programlamadan ayrıntılı

tasarıma kadar her evrede görülür. Bundan dolayı bir tasarımcı planlanmış SEED
modüllerinden herhangi birindeki benzer bir sorunun çözümlerine başvurarak onları
yeniden kullanabilmelidir. Böyle çözümlerin geri çağrılıp uyarlanması modüller arası
sunulması gereken yeteneklerdir. SEED'in bu yeniden kullanılma yeteneği
tasarımcıya iki şekilde yardımcı olur. Birincisi, ya çok fazla örnek olduğundan ya da
başka tasarımcılar tarafından üretilmiş olduğundan, tasarımcıların kendiliklerinden
anımsayamayacağı, geçmiş çözüm örnekleri içeren, geniş bir bellek sağlar. İkinci
yararı da tasarımcılara sistemin veya tasarımcının kontrolü altında, hemen
düzenlenebilecek veya değiştirebilecek bir başlangıç çözümü sağlamasıdır (Duran,
2003).

4.2.2 SEED’de Dizinleme ve Geri Çağırma

Modüllerin temelini oluşturan ortak mantığı vurgulamak için, çeşitli modüllerdeki

sorun spesifikasyonları olabildiğince benzer tutulmaya çalışılmıştır. Bu, aynı
zamanda, örnek tabanlı tasarımı modüller arası ve sorun ayrıştırmalarında
destekleyecek benzer dizinleme ve geri çağırma mekanizması geliştirilmesini sağlar:
Eğer çözüm bir modül yardımıyla geliştirilmişse; aynı veya başka bir tasarımcı
benzer bir sorun tanımladığında, bir dizinin hesaplanması ve çözümün bir örnek
olarak depolanmasında, tasarımcının isteği üzerine, ilgili sorun spesifikasyonları
kullanılabilir ve bunlar depolanmış dizinlerle karşılaştırılarak, benzer sorunlar için
çözümler geri çağrılabilir (Duran, 2003).

Benzer sorun spesifikasyonu iki merkezi yapıya dayanır: tasarım birimleri ve işlevsel
birimler. Tasarım birimleri, bir tasarımın betimlemesini oluşturan ve şekil üretilmesi
sırasında öncelikle dikkat edilmesi gereken ve şekil, yer ve geometrik olmayan
özelliklerini belirlemekte yoğunlaşan temel mekansal veya fiziksel varlıklardır.
Sonuç olarak, bellek araması sırasında yapılan kıyaslamalar şimdiki sorun yapısını

59
arındırdığında bir örneğe ayırım yapmamalı, aksine bu nedenle onun lehine
olmalıdır. Diğer tüm koşullar eşit olduğunda, uyumlu dizini olan bir örnek daha
yapısal olan başka bir örneğe tercih edilebilir. Bu kısıtlama önemlidir, çünkü tek
yatak odalı bir katla ilgilenen bir tasarımcı, değil tüm binayla, üç yatak odalı bir katla
bile ilgilenmez. Boyut kısıtlamaları, bütçe gibi sorun özellikleri örneklerin geri
çağrılmasını engeller (Url-9).

4.2.3 SEED ve örnek tabanı

Örnek tabanlı uygulamalarda üç temel gereksinim etkilidir. Birincisi, örnek tabanının

zaman içinde tasarımcı etkileşimi ile büyümesi beklenir. İkincisi, örnek tabanı çoklu
modüller ve modüller arasında kullanılacaktır. Üçüncüsü, örnek tabanı tasarım
betimlemelerinin hızla üretilmesini destekleyecektir. İlk iki gereksinim örnek
tabanının kalıcı formatta depolanması ve ortak modül erişim arayüzüne sahip
olmasını belirtir. Üçüncü gereksinim, örneklerin örnek tabanından kolaylıkla içeri ve
dışarı hareket ettirilebilmesi için, örnek betimlemelerinin genel SEED bilgisi ile bir
tutulmasını belirtir (Url-9).

Tez kapsamında geliştirilecek veri ve örnek tabanlarındaki veri ve bilgiler de bu

bölümdeki çalışmalar gibi, yeni tasarımlar için örnek teşkil edebilecektir.

60
5. MİMARİ MEKÂN ANALİZİ

5.1 Mimarlık ve Mekân

Vitrivius 2000 yıl önceki sözleriyle, mimarlığın temellerini düzen, düzenleme,

armoni, bakışım, uygunluk ve ekonomi olarak sıralar. Düzenin, bir yapıtın
bölümlerinin her birine gereken önemin verilerek tümünün oranlarına bakışımlı bir
uyum sağladığını söyler. Düzenlemenin ögelerin yerli yerine konmasını ve yapıtın
özelliğine göre ayarlamalar yapılmasını, armoninin, ayarlamalardaki güzellik ve
uygunluk olduğunu, bakışımın ise bir yapıtın kendi ögeleri arasında doğru uyum ve
ölçüt olarak seçilen bir ögeye göre, tasarımın değişik ögeleri ve tümü arasındaki
bağlantı olduğunu dile getirir. Uygunluk ise geçerli ilkelere göre yapıldığında ortaya
çıkan biçim mükemmelliğidir. Son olarak ekonomi malzemelerin ve arazinin doğru
kullanımını, yapım işlerinde maliyetin ölçülü ve akıllıca olmasını içerir (Vitrivius,
2005).

Mekânın doğasında gizli olan bilginin öneminden söz eder. Bir mekânın
biçimlendirilmesi ile ortaya çıkan biçimsel ve organizasyonel özelliklerle, belli bir
topluluğa ait kültürel bilginin aktarımı gösterilir ve toplumsal ilişkilerin
formasyonunda mekânın önemi araştırılır. Yapay çevre oluşumundaki amaç, yalnız
fiziksel nesne yaratmak değil, mekânsal kalıpları ortaya çıkarmaktır (Hillier ve
Hanson, 1984).

Mimarlığın amaçlarından biri mekânsal düzeni oluşturmaktır. Belirli bir çevrede

mekânsal düzen oluşturulurken, o çevrede yaşayan insanların hayatlarına yön vermiş
kültürel aktiviteler ve yaşam biçimleri çerçevesinde yönlenmiş ve oluşturulmuş
mekânsal düzenin korunması büyük önem taşır. Oluşturulan bu mekânsal düzen,
orada yaşayan insanların kültürünü ve o çevrenin karakteristiğini yansıtan bir parça
halini alır.

Tezde incelenecek olan yöresel mimari karakteristiklere sahip konutların, biçimsel,

organizasyonel, mekânsal ve sosyo-kültürel özelliklerinin saptanmasında mekânsal
dizim ve görünür alan analiz yöntemleri kullanılacaktır.

61
5.2 Mekânsal Dizim Kavramları

Mekânsal dizim analizinde; mekânlar, yaya trafiğini ve/veya görsel alanı kesen
duvarlar, çitler ve diğer engellerin arasında kalan boşluklar (caddeler, meydanlar,
odalar, alanlar, vb.) olarak tanımlanır. Mekânsal dizim analizindeki bazı temel
terimlerin matematiksel olmayan basit tanımları şu şekildedir (Klarqvist, 1993):

Dışbükey Mekân: Oluşturulan mekân geometrisi içerisinde, herhangi bir köşeden

başlanılarak çizilen doğru her zaman diğer köşelerden geçebilecek şekildedir. Bunun
sonucunda, mekân içerisindeki herhangi bir köşe diğer tüm köşeleri görme imkânına
sahiptir (Şekil 5.1a). İçbükey mekânda ise bu özellikler her zaman doğru sonuç
vermez (Şekil 5.1b).

(a) (b)

Şekil 5.1 : Dışbükey ve içbükey mekan tanımları: (a) Dışbükey mekan. (b) İçbükey
mekan (Hillier ve Hanson, 1984).

Eksensel Hat: Görüş hattı olarak da ifade edilebilir (Şekil 5.2a).

Görünür Alan: İzovist olarak da ifade edilen bu kavram, bulunulan noktadan

bakıldığında görülebilecek tüm alanları ifade eder (Şekil 5.2c).

(a) (b) (c)

Şekil 5.2 : Bir düzenlenişin mekansal yapısını temsil eden sözdizimsel haritalar:
(a) Eksensel hat. (b) Dışbükey mekan. (c) Dışbükey izovist (Hanson,
1994).

62
Erişim Grafiği: Mekânsal modellerde, durulan herhangi bir nokta sabit alınarak,
diğer tüm bölümlenmeler arasındaki geçişlerin bu bölümlenmeler ile birlikte ifade
edilmesini anlatan grafiklerdir. Genel gösterim olarak bu grafiklerde mekânlar
dairelerle, geçişler ise düz çizgilerle ifade edilir.

Şekil 5.3 : Temel erişim grafiği gösterimi (Hillier ve Hanson, 1984).

5.3 Mekânsal Analiz Parametreleri

Mekan Sayısı: oluşturulmuş erişim grafiğinde ifade edilen ve başlangıç bölünmesini

içermeyen bölümlenme sayıları toplamıdır (Şekil 5.4).

Şekil 5.4 : Bir mekansal örgütlenmenin dış mekana göre oluşturulmuş erişim grafiği
(Hillier, 1994).

Bütünleşme; yapı içerisindeki bir mekânın diğer bütün mekânlara olan ortalama
derinliğini ifade eden bir ölçümdür. Mekân yapının ortalarına yaklaştıkça
çevresindeki konum sayısı artar ve bu da daha çok bütünleştiğini gösterir (Atak,
2009).

En Derin Mekân Derinliği: Erişim grafiğinde ifade edilen başlangıç

bölümlenmesinden en uzakta bulunan bölümlenmenin derinliğidir. Bu bölümlenme
birimi, evin dış mekândan en uzakta bulunan kısmıdır.

Ortalama Derinlik Değeri: Erişim grafiğinde ifade edilen bölümlenmelerin

tamamının başlangıç mekana göre derinlikleri toplanıp, toplam bölümlenme sayısına
bölünmesi ile elde edilen sonuçtur. Ortalama derinlik ‘MD’ biçiminde kısaltılarak
ifade edilir.

63
Rölatif Ortalama Derinlik: Rölatif asimetri olarak da ifade edilen rölatif ortalama
derinlik, ‘0’ ile ‘1’ arasındaki bir değerdir.

Bu durumda ‘0’ a yakın olan değerlere sahip bölümlenmeler, kök olarak seçilen
bölümlenmenin konumu açısından, sistemi bütünleştirme eğiliminde olan bir
bölümlenmeyi ifade ederken, ‘1’ e yakın olan değerlere sahip bölümlenmeler,
sistemden ayrılma eğilimine sahip olan bölümlenmeyi ifade etmektedir. Rölatif
asimetri ‘RA’ ile ifade edilmektedir.

Gerçek Rölatif Asimetri Değeri: Farklı sentaktik büyüklüklere(mekân sayılarına)

sahip yapıları kıyaslamak için kullanılan ve rölatif asimetrinin daha hassas olan bir
simetri ve asimetri ölçüm biçimidir.

Bu ölçümde çıkan değerin küçük olması(‘0’ a yakın olması) bölümlenmenin

bütünleşik, büyük olması ise ayrık olmasını ifade etmektedir. Gerçek rölatif asimetri
‘RRA’ ile ifade edilir.

Entropi; Turner (2001) tarafından tanımlanmıştır. Entropinin bir ölçüsü, konumların

dağılımının, kendi derinliğinden daha çok bir düğüm noktasından görsel derinliği
açısından ölçüsüdür. Böylece, eğer birçok konum görsel olarak bir düğüm noktasına
yakınsa, bu düğüm noktasından görsel derinlik asimetriktir ve entropi düşüktür. Eğer
görsel derinlik daha dengeli dağılmış durumda ise, entropi daha yüksektir (Atak,
2009).

5.4 Mimari Mekanın Analizinde Görünür Alan Yöntemleri

Görünür alan kavramı, matematikte olduğu gibi mimarlık ve coğrafya alanında da

çok uzun bir geçmişe sahiptir. Mimarlık alanında görünür alan kavramı 1967‟de
Tandy tarafından ortaya konulmuştur. Tandy görünür alanı mimari veya kentsel
mekândan, belleğe veya çok sayıda açıklamalı fotoğrafa dayalı olarak yapılan, kalıcı
bir kayıt çıkarmanın yolu olarak sunar. Ama ilk olarak görünür alanı, Benedikt tam
anlamıyla mimari mekânın analizi için bir yöntem olarak ele alır. Benedikt 1979‟da
mekânsal çevrenin sayısal tanımlamasına ulaşmak için uygulanabilir bir takım
analitik ölçümler ortaya koymuştur. Benedikt’ e göre bir görünür alan mekânda
belirlenen bir noktadan görünen bütün noktaların bir takımıdır. Görünür alanın
biçimi ve büyüklüğü gözlemcinin bakış açısına ve duruşuna göre değişir (Benedikt,
1979).

64
 Şekil 5.5 : Görünür alan üretimi (Wiener & Franz, 2004).

Görünür Alan Üretimi (Şekil 5.5):

Birinci şekilde varsayımsal bir iç mekân ortamı ifade edilmektedir,

İkinci şekilde, ortada mekân içinde verilen bir duruş noktasına göre renklendirilen
görünür alan,

Üçüncü şekilde görünür alan sonucu gösterilmiştir (Wiener & Franz, 2004).

5.4.1 Görünür alan yöntemlerinin uygulama alanları

Görünür alan yöntemi, bina ve kent ölçeğinde birçok araştırmada kullanılmaktadır.

Bunlardan bazıları şu şekilde sıralanabilir;

Mekândaki suç dağılım araştırmalarında,

Mekânın yerel özelliklerinin araştırılmasında,

Bir planlama sisteminin ve peyzajın üç boyutlu modelini geliştirmede,

Mekânsal ve kentsel analiz araçlarını araştırmada; sosyal ve ekolojik açıdan iyi

seviyede bir yaşamı oluşturmak için teknikler geliştirmede,

Konutla ilgili mekânların düzenleyimi ve kentsel komşuluk araştırmalarında,

yürünebilirlik analizlerinde, kavşak noktası tasarımı ve yayaların yollardaki
oturmalarını araştırmada,

Kentsel ortamda korunan doğal mekânların görünümlerini ve durumlarını

araştırmada,

Tarihi kentsel biçim ve değişimi üzerine yapılan araştırmalarda,

Yol bulma gibi davranışsal araştırmalarda (Atak, 2009).

65
5.4.2 Görünür alan analiz programları

Görünür alan analiz programları, kent ölçeğinde ve yapı ölçeğinde görünürlük

analizleri yapmak için kullanılan yazılımlardır. Bu programlar; Spatialist, Syntax2D,
Omnivista ve UCL Depthmap olarak öne çıkmaktadır.

Spatialist Yazılımı, binaların ya da yerleşim yerleri planlarının analizi ve araştırması

için tasarlanan bir araçtır. Georgia Teknoloji Enstitüsü’ nde Don Haris ve Mark
Weisman tarafından geliştirilmiştir. Yazılım binaların ya da yerleşim yerlerinin
üzerinde dört tip analiz gerçekleştirir: e-bölme, s-bölme, görsel alan ve çizgiler. e-
bölme ve s-bölme analizleri planı, planın “içerisinde” bulunan gözlemcinin
görebileceği şekil hakkındaki bilgilere göre farklı dışbükey mekânlara bölmeyi ve
sonuçta ortaya çıkan dışbükey mekânların düzenleyimini çalışmak için grafik-teorik
yöntemler kullanmayı içerir. Görsel alan analizi ise planın içerisinde belirtilen
noktalar grubundan görülebilirlik poligonlarını bilgisayarla hesaplamayı ve
özelliklerini araştırmayı içerir (Atak, 2009).

Syntax 2D yazılımı, açık kaynaklı bir yazılım olup, bina ve yerleşim ölçeğinde
öncelikli olarak görünür alan analizinin gerçekleştirilmesine olanak sağlamakla
birlikte, eksensel hat analizi gibi bazı diğer mekânsal dizim analizlerini
gerçekleştirmeye yarayan vektör temelli bir yazılımdır. Michigan Üniversitesi’ nde
James Turner tarafından geliştirilmiştir (Atak, 2009).

Omnivista yazılımı, isovist oluşturmaya ve üzerinden çeşitli ölçümleri

gerçekleştirmeye yarayan yazılım, Nick Sheep Dalton ve Ruth Conroy Dalton
tarafından geliştirilmiştir. Yazılım Macintosh işletim sistemi üzerinden kullanıma
olanak sağlayacak şekilde tasarlanmıştır (Atak, 2009).

Tez kapsamında kullanılan Depthmap yazılımı ise Alasdair Turner tarafından

geliştirilmiş olan açık kaynak bir yazılımdır. Depthmap yazılımı, görünür alan analizi
ve dışbükey mekan analizi yapmak için kullanılabilen bir analiz yazılımıdır. Bu
analizler, tasarımcının mevcut konutların mekânsal kurgusunu okumasında,
yorumlamasında ve yeni tasarım alternatiflerini geliştirmesinde önemli bir role
sahiptir. Bu yazılımın kullanımı EK C’de anlatılmıştır.

66
6. ARAPGİR YÖRESEL KONUTLARININ ANALİZİ

Yeni konut tasarımlarında yararlanmak üzere seçilen yöresel konutların mekânsal

analizleri yapılmadan önce konutlarla ilgili genel bilgileri vermek yararlı olacaktır.
Günümüzde Malatya’ya bağlı bir ilçe mrekezi olan Arapgir, 6300 nüfusuyla küçük
bir yerleşmedir. Ancak, geçmişte önemli ticaret yollarının üzerindeki konumuyla
bölgenin önde gelen kentsel yerleşimlerinden biri olduğu bilinmektedir. Nitekim
bugün ‘Eskişehir’ olarak anılan kuzeydeki eski yerleşim yerinde yer alan Selçuklu ve
Osmanlı dönemine tarihlenen çok sayıda anıt yapı, Arapgir’ in zengin tarihi kimliğini
belgelemektedir (Uluçam, 1986).

Eskişehir’ in 5 km kadar güneyinde o dönemde ‘Bağlar’ olarak anılan bugünkü

Arapgir’ de 18. Yüzyıl ortasında bir cami ve hamam yaptırılmış olması, bu dönemde
bu alanda da yerleşilmeye başlanıldığını göstermektedir. 19. Yüzyıl içinde Eskişehir
halkı büyük ölçüde yeni merkeze göç etmiş, 20. Yüzyılın sonlarına gelindiğinde ise
artık Eskişehir az bir nüfusun barındığı, görkemli anıt yapıların kullanılmamaya bağlı
bakımsızlık nedeniyle haraplaştığı ve yıkılmaya yüz tuttuğu bir alan haline gelmiştir.
Günümüzde Eskişehir’ de bulunan cami, hamam gibi yapıların bir kısmı bütünüyle
yıkıntı halindedir. Bir kısmı da yeni restorasyon çalışmaları ile yaşatılmaya
çalışılmaktadır. Konut dokusu ise çok geniş bir alanda seyrek olarak kalmış az sayıda
görkemli konuttan ibarettir (Özbek, 1986).

Eskişehir’ in terk edilmesine karşılık 19. Yüzyılda Yeni Arapgir’ de cami, han,
hamam, çeşme gibi kamusal yapılar hızla inşa edilir ve büyük bahçeler içinde
geleneksel haremlik-selamlıklı düz damlı görkemli konak tipi yapılar da mahalle
dokularını oluşturur. Oldukça geniş bir alana yayılan bu yerleşim, birbirine uzak
mahallelerden kurulmuştur. Yerleşmenin merkezinde ise daha yoğun bir doku vardır
(Emek, ty).

İncelenen evlerin büyük bir çoğunluğu 19. yy’ ın ikinci yarısına ve 20. yy. başına
aittir. Arapgir Evlerinin plan şeması, geleneksel iç sofalı plan tipinin çeşitli alt
türlerinden örnekler göstermektedir; az sayıda dış sofalı plan şeması da
kullanılmıştır. Evler ayrık yerleşim düzenindedir. Bu evler iki veya üç katlı olup az

67
sayıda dört katlı ev vardır; bütün evler bahçeye sahiptir. Ayrıca bütün evler sofalıdır
ve evlerin bazıları haremlik-selamlık düzenindedir. Evlerde girişin yapıldığı ve diğer
mekânlara dağılımın sağlandığı ‘aralık’ olarak adlandırılan mekân bulunmaktadır.
Evin ana giriş katı tüm yaşamın geçtiği alandır. Odalara aralıktan veya sofadan geçiş
sağlanır. Evlerin bazıları eğimli bir alanda, bazıları ise düz bir alanda
konumlanmaktadır. Evlerin pek çoğunda birden fazla giriş mevcuttur. Özellikle
topoğrafya ile uyumlu olarak eğime konumlandırılmış evlerde her kattan konuta giriş
olanağı sağlanmıştır; Bu girişler bazen farklı işlevlere sahiptir (ana giriş, bahçe
kapısı, dam kapısı gibi). Ayrıca odalarda yer alan ve bazen duvar içine yerleştirilmiş
yüklük, dolap ve raflar odaların çok amaçlı ve çok işlevli kullanımında önemli
öğelerdir (Çağdaş ve Atak, 2013).

Arapgir evlerinde taş, kerpiç ve ahşap ana yapı malzemelerini oluşturur. Yapıların
beden duvarları ve taşıyıcı iç duvarlar, ahşap hatıllı 60-80 cm kalınlığında taş
duvardır. Çıkma duvarları, yapının doğu ve güneyinde yer alan başoda gibi
mekânların sık pencere dizili cephe duvarları ile bölme duvarları ise ahşap karkas
arası kerpiç dolgulu 15-20 cm kalınlığında ince kesitli duvarlardır. Taş beden
duvarlarının bazısı toprak sıvalı, bazısı ise sıvasızdır. Ancak, ahşap karkas duvar
yüzeylerinin tümü sıvalıdır. Yapılara dıştan bakıldığında tüm yüzeyler sıvalı olsa
dahi az sayıda ve küçük pencereleri olan kargir kısımlar ile sık aralıklı yüksek
pencerelerin dizildiği karkas kısımlar hemen birbirinden ayırt edilebilmektedir
(Eyüpgiller v.d., 2012).

Kargir duvarlarda kireç taşı ve bazalt kullanılmıştır. Her ikisi de bölge jeolojisinde
hâkim taş türüdür. Bazaltın araziden toplandığı, kireç taşının da Kayakesen Köyü
çevresindeki taş ocaklarından getirildiği öğrenilmiştir. Bazı duvarlarda kireç taşı ve
bazalt kabayonu olarak kullanılmış, bu tür duvarlar kerpiç toprağı ile sıvanarak taş
duvar örgüsü gizlenmiştir. Sıvası dökülmüş duvarlar incelendiğinde, koyu renkli
bazalt ile beyaz kireç taşının belli bir düzen oluşturmayacak şekilde rastgele karışık
kullanıldığı anlaşılmıştır. Ancak özellikle güney duvarı gibi yüksek cephelerde beden
duvarının sıvanmadan bırakıldığı da gözlenmiştir. Burada dikkat çekici olan yapının
köşelerinde düzgün kesme taşların yeğlenmesidir. Bazı yapıların köşe bağlantılarında
bazalt ve kireç taşı dizilerinin biraz da estetik bir kaygı ile daha özenli dizildiği
gözlenmiştir. Benzer şekilde pencere, kapı gibi açıklıkların kenarları da daha düzgün
yontulmuş taşlar ile örülmüştür. Bazı sıvasız taş duvarlarda ise özellikle hiç bazaltın

68
kullanılmadığı, bütün cephenin düzgün bir biçimde beyaz kireç taşından yapıldığı
görülmüştür (Eyüpgiller v.d., 2012).

Taş duvarlardaki ahşap hatıllama 50-70 cm gibi oldukça sık aralıklıdır. Bu durum
çamur harcıyla örülmüş duvarların hem basıncı hem de yanal kuvvetlere daha
dayanıklı olması için iyi bir çözümdür (Eyüpgiller v.d., 2012).

Tavanlar, döşeme kirişlerinin sık aralıklarla dizilip üzerinin ‘kaburga’ olarak da

anılan ince çubuklarla kaplanıp üzerine yerine göre toprak, tahta, tuğla ya da taş
döşenmesiyle oluşturulur. Evlerde döşeme kaplaması mekânın işlevine göre seçilir.
Örneğin zemin kattaki sofa, altında sıklıkla bodrum kat yer almasına karşın
çoğunlukla yaklaşık 30x70 cm boyutlarında ağır taş levhalar ile kaplıdır, odalar
ahşap döşemelidir. Mahzen, kiler gibi mekânlarda taş ya da tuğla kaplamalar
gözlenmiştir. Üst katta bazı odaların sıkıştırılmış toprak, bazılarının ahşap döşemeli
olduğu görülür. Toprak tabanlı odalarda zeminin üzerine hasır konulur. Korkuluk
mekânı çoğunlukla taş kaplıdır. Arapgir evlerinde saçaklı düz dam, yapının
karakteristik görünümünün önemli bir parçasıdır. Dam, yapının duvar yüzeyinden
dışarı 30-40 cm kadar taşacak biçimde saçaklı olarak yapılır. Son katın tavanı 20-30
cm aralıklı kavak kirişlerle kaplandıktan sonra üzerine sık aralıklı ‘arıda’ denilen
ahşap çubuklar döşenir, üzerine ‘püsürük’ olarak anılan iri taşcıklı mavi kepir toprağı
dökülür ve sulanarak sıkıştırılıp loğlanır (Akpınar, 1982-83).

Saçağa doğru hafif ucu kaldırılan toprak kaplama, ahşap çörtenlere doğru
meyillendirilir. Yöreye özgü mavi toprak geçirgen olmaması nedeniyle özellikle
yeğlenir ve Eskişehir çevresinden damlarda kullanılmak üzere getirilir. Bu toprağın
özelliği sayesinde yaklaşık 20 cm kalınlık su yalıtımı için yeterli olmakta, dolayısıyla
damın ölü yükü de son derece az olmaktadır (Eyüpgiller v.d., 2012).

Bu tez kapsamında örnek olarak mevcut durumu korunmuş önemli konutlardan beş
tanesi seçilerek analizleri yapılmış ve elde edilen sonuçlar veritabanına ve
örnektabanına yerleştirilmiştir.

6.1 Bekir Tan evi

Bekir Tan Evi, bodrum kat, zemin kat ve 1. kattan oluşan 3 katlı bir konut yapısıdır
(Şekil 6.1). Eğimli bir arazide konumlanmasından dolayı, bodrum katta bir ve zemin
katta bulunan ana giriş ile bahçe girişi olmak üzere üç adet girişi bulunmaktadır.

69
Bodrum katta; atölye, ambar, mahzen ve bir adet oda bulunmaktadır. Zemin katta;
ana girişte sofa, mutfak, hela ve 5 adet oda bulunmaktadır. 1.katta ise korkuluk, depo
ve 3 adet oda bulunmaktadır (Şekil 6.2).

Şekil 6.1 : Bekir Tan evi.

(a) (b) (c)

Şekil 6.2 : Bekir Tan evi kat planları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat.

6.1.1 Bekir Tan evi görünürlük analizleri

Bekir Tan evi görünürlük analiz hesaplamaları yapılmıştır. Bu işlemler sonucunda

evin görünürlük haritaları çıkarılmıştır (Şekil 6.3). Görünürlük analizlerinde kat

70
planları ayrı ayrı incelenmiştir. Bu inceleme insan göz hizası yüksekliğinden yapılan
mekan içerisindeki noktaların birbirlerini görme durumunu ifade eden bir analiz
biçimidir.

Bekir Tan evi analiz hesaplamaları sonucu oluşan haritalarda, kırmızıdan koyu mavi
renge doğru giden grafikte en bütünleşik noktadan en ayrışık noktaya doğru görsel
ifade oluşturulmuştur. Görünürlük haritalarında kırmızı ile ifade edilen kısımlar
görünürlük açısından bulundukları katın en bütünleşik noktalarını ifade
etmektedirler. Koyu mavi renkte bulunan kısımlar ise en ayrışık bölümlerdir.
Görünürlük analiz işlemlerinde haritalamalar 10cm hassasiyetle oluşturulmuştur.

(a) (b) (c)

Şekil 6.3 : Bekir Tan evi görünürlük haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat.
(c) 1.kat.

Görsel bütünleşme değeri analiz yapılan kat içerisindeki gridal sisteme göre
belirlenmiş alanların birbirlerini görme durumlarına göre aldıkları değerlerden oluşan
bir analiz verisidir. Bekir Tan evinin her katı için ayrı ayrı yapılan hesaplamalar
sonucunda elde edilen değerlere göre; bodrum kat görsel bütünleşme ortalama değeri
11.18, zemin kat görsel bütünleşme ortalama değeri 9.28 ve 1.kat görsel bütünleşme
ortalama değeri 9.64’ dür. Evin tüm katları birlikte değerlendirilecek olursa görünür
bütünleşme açısından en yüsek değer 25.05 ile bodrum katta bulunan orta alan ile
oda arasındaki kırmızı alan alırken, en ayrışık değer 4.39 ile zemin kattan 1.kata
çıkan merdivenin olduğu kısım oluşturmuştur. Bütünleşmenin merkezde en yüksek
değerlere çıktığı görülmüş ve merkezden uzaklaştıkça diğer bölümlenmelere doğru
azaldığı gözlemlenmiştir.

Görsel ortalama derinlik, analiz yapılan kat içerisindeki tüm bölümlenmelerin giriş
bölümlenmesine göre konumlarının, o katta bulunan bölümlenme sayısına bölünmesi
ile ortaya çıkan bir analiz değeridir. Evin görsel ortalama derinlik değerlerine

71
bakıldığında; bodrum katta 1.77, zemin katta 1.94 ve 1.katta 1.79 olarak
hesaplanmıştır.

Görsel kontrol edilebilirlik değeri, analiz yapılan kat içerisinde bulunan

bölümlenmelerin kendi içlerinde sistem tarafından ayrılmış alanlarının birbirlerini
görme durumları sonucu hesaplanan bir analiz verisidir.

Bu analizde değer yüksek ise o katta bulunan mekanlar daha iyi görsel kontrole
sahiptir. Analizler sonucunda oluşan değerler incelendiğinde görsel kontrol
edilebilirlik ortalama değeri; bodrum katta 0.38, zemin katta 0.25 ve 1.katta 0.34
olarak belirlenmiştir.

İzovist analizi, kullanıcının tanımlanan noktadan mekan içerisine baktığı zaman

kendisinde oluşan algının ifadesidir. Bekir Tan evinde zemin katta bulunan ana giriş
bölümü referans alınarak izovist haritası oluşturulmuştur (Şekil 6.4).

Oluşturulan bu haritada yeşil renk ile görülen bölüm, evin ana giriş kısmından içeri
giren bir kullanıcının ilk bakıştaki algı derinliğini ifade etmektedir. Bu ana giriş
referans alınarak oluşturulan izovist haritasında görsel adım derinliği ortalama 1.76
dır.

Şekil 6.4 : Bekir Tan evi zemin kat ana giriş izovist haritası.

6.1.2 Bekir Tan evi erişilebilirlik analizleri

Bekir Tan evinde, her bölümlenme ayrı birer birim olarak ifade edilmiş ve bu
birimler arasındaki insan hareketlerine bağlı geçiş ilişkileri belirlenmiştir. Belirlenen
ilişkiler erişim haritasında yeşil renkli çizgilerle ifade edilmektedir (Şekil 6.5).

72
 (a) (b) (c)

Şekil 6.5 : Bekir Tan evi erişim grafik haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin Kat.
(c) 1.kat.

Yapılan hesaplamalar sonucu erişilebilirlik analizleri yapılmış ve dışbükey mekan

analiz haritaları elde edilmiştir (Şekil 6.6).

Yapılan bu dışbükey mekan analizi haritalarında kırmızıdan koyu maviye kadar

renklerle grafiksel ifade oluşturulmuştur. Burada kırmızı ile ifade edilen birim evin
bütünündeki en bütünleşik mekan olma özelliğine sahiptir. Koyu mavi ile ifade
edilen birim ise en ayrışık mekan olma özelliğine sahiptir.

(a) (b) (c)

Şekil 6.6 : Bekir Tan evi dışbükey mekan analizi haritaları: (a) Bodrum kat.
(b) Zemin kat. (c) 1.kat.

Yapının tamamı birlikte ele alınarak oluşturulan bu analiz insan hareketleri ile mekan
kurgusunu incelenmesinde kullanılır. . Yapılan erişilebilirlik analizleri sonucunda
Bekir Tan evinin bütünleşme ortalama değeri 0.74 olarak bulunmuştur. Ortalama
derinlik değeri 3.10 ve en derin mekan derinliği de 4.94 olarak bulunmuştur. Rölatif
asimetri değeri evin bütünleşik bir yapıya yatkınlığını ifade eden bir analiz değeridir.

73
Gerçek rölatif asimetri değeri ise farklı büyüklüklerdeki evleri karşılaştırmada
kullanılan ve rölatif asimetrinin daha hassas bir biçimi olan analiz verisidir.

Evin rölatif asimetri değeri 0.23 olarak bulunmuş ve gerçek rölatif asimetri değeri de
1.44 olarak hesaplanmıştır. Gerçek rölatif asimetri değerinin düşük olması yapının
daha bütünleşik bir potansiyele sahip olduğunu gösterir.

Evin kontrol edilebilirlik değeri ise ortalama 0.31 olarak hesaplanmıştır.

Entropi değeri, evin mekânsal kurgusunun simetrikliği üzerinden hesaplanan bir

analiz verisidir. Entropi değeri yüksek olması durumunda mekânsal kurgu daha
simetriktir. Bekir Tan evinin entropi değeri 2.78 olarak bulunmuştur.

6.1.3 Bekir Tan evi yapısal analizleri

Bekir Tan evine ait girişlerin analiz haritaları oluşturulmuştur (Şekil 6.7). Bu yapı
bodrum katta bir adet bahçeden giriş ve zemin katta biri ana giriş ile evin yan
kısmında bulunan bahçeden giriş olmak üzere iki girişi ile toplam üç adet girişe
sahiptir.

(a) (b) (c)

Şekil 6.7 : Bekir Tan evi giriş analizi haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat.
(c) 1.kat.

Bekir Tan evine ait taşıyıcı sistem incelenmiş ve grafiksel gösterimi hazırlanmıştır
(Şekil 6.8). Bu yapı yığma sistemle inşa edilmiş olmasından dolayı dış duvarlar
taşıyıcı özelliktedir.

Kısmen iç duvarlar da taşıyıcıdır. Birinci dereceden taşıyıcı duvarlar mavi ile ifade
edilmiştir. Daha çok bölme işlevine sahip duvarlar bölme amaçlı kullanılmıştır ve

74
taşıyıcılığa etkileri azdır. Bu duvarlar yeşil ile ifade edilmiştir. Bodrum katta bulunan
ve atölyeyi ayıran dikmeler taşıyıcı görevi görmektedir ve kırmızı ile ifade edilmiştir.

(a) (b) (c)

Şekil 6.8 : Bekir Tan evi taşıyıcı sistem analizi haritaları: (a) Bodrum kat.
(b) Zemin kat. (c) 1.kat.

Bekir Tan evinde çıkma-cumba-balkon analizi yapılmıştır (Şekil 6.9). Kütlesel

değişkenlik cumbalar şeklindedir. Zemin katta ve birinci katta toplam iki adet cumba
mevcuttur. Cumbalar kırmızı ile ifade edilen kısımlarda bulunmaktadırlar.

(a) (b) (c)

Şekil 6.9 : Bekir Tan evi çıkma-cumba-balkon analizi haritaları: (a) Bodrum kat.
(b) Zemin kat. (c) 1.kat.

Bekir Tan evi için sirkülasyon incelemeleri yapılmış ve haritaları oluşturulmuştur

(Şekil 6.10). Sirkülasyon iki biçimde gerçekleşmektedir. Kat planlarında yeşil ile
ifade edilen kısımlarda katlar arası geçişi sağlayan düşey sirkülasyon bulunmaktadır.
Kat planlarında kırmızı ile ifade edilen kısımlar ise bölümlenmeler arası geçişleri
ifade etmektedir ve yatay sirkülasyon olarak adlandırılmaktadırlar.

75
 (a) (b) (c)
Şekil 6.10 : Bekir Tan evi sirkülasyon alanları analizi haritaları: (a) Bodrum kat.
(b) Zemin kat. (c) 1.kat.

6.2 Kaşgal Evi

Kaşgal Evi, bodrum kat, zemin kat ve 1. kattan oluşan 3 katlı bir konut yapısıdır
(Şekil 6.11). Eğimli bir arazide konumlanmasından dolayı, bodrum katta iki ve
zemin katta bulunan ana giriş olmak üzere üç adet girişi bulunmaktadır. Bodrum
katta; mutfak, kiler, hol, banyo, wc, sofa ve 3 adet oda bulunmaktadır. Zemin katta;
ana girişte sofa, mutfak, wc, banyo ve 6 adet oda bulunmaktadır. 1.katta ise sofa, wc,
asma kata sahip olan bir oda ve 4 adet normal oda bulunmaktadır (Şekil 6.12).

Şekil 6.11 : Kaşgal evi.

76
 (a) (b) (c)
Şekil 6.12 : Kaşgal evi kat planları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat.

6.2.1 Kaşgal evi görünürlük analizleri

Kaşgal evi görünürlük analiz hesaplamaları yapılmıştır. Bu işlemler sonucunda evin

görünürlük haritaları çıkarılmıştır (Şekil 6.13). Görünürlük analizlerinde kat planları
ayrı ayrı incelenmiştir. Bu inceleme insan göz hizası yüksekliğinden yapılan mekan
içerisindeki noktaların birbirlerini görme durumunu ifade eden bir analiz biçimidir.
Kaşgal evi analiz hesaplamaları sonucu oluşan haritalarda, kırmızıdan koyu mavi
renge doğru giden grafikte en bütünleşik noktadan en ayrışık noktaya doğru görsel
ifade oluşturulmuştur. Görünürlük haritalarında kırmızı ile ifade edilen kısımlar
görünürlük açısından bulundukları katın en bütünleşik noktalarını ifade
etmektedirler. Koyu mavi renkte bulunan kısımlar ise en ayrışık bölümlerdir.
Görünürlük analiz işlemlerinde haritalamalar 10 cm hassasiyetle oluşturulmuştur.

(a) (b) (c)

Şekil 6.13 : Kaşgal evi görünürlük haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat.
(c) 1.kat.

77
Görsel bütünleşme değeri analiz yapılan kat içerisindeki gridal sisteme göre
belirlenmiş alanların birbirlerini görme durumlarına göre aldıkları değerlerden oluşan
bir analiz verisidir.

Kaşgal evinin her katı için ayrı ayrı yapılan hesaplamalar sonucunda elde edilen
değerlere göre; bodrum kat görsel bütünleşme ortalama değeri 6.40, zemin kat görsel
bütünleşme ortalama değeri 10.00 ve 1.kat görsel bütünleşme ortalama değeri 9.27’
dir.

Evin tüm katları birlikte değerlendirilecek olursa görünür bütünleşme açısından en

yüsek değer 19.98 ile 1. katta bulunan orta kısımdaki kırmızı alan alırken, en ayrışık
değer 3.05 ile 1. kattan zemin kata inen merdivenin olduğu kısım oluşturmuştur.
Bütünleşmenin merkezde en yüksek değerlere çıktığı görülmüş ve merkezden
uzaklaştıkça diğer bölümlenmelere doğru azaldığı gözlemlenmiştir.

Görsel ortalama derinlik, analiz yapılan kat içerisindeki tüm bölümlenmelerin giriş
bölümlenmesine göre konumlarının, o katta bulunan bölümlenme sayısına bölünmesi
ile ortaya çıkan bir analiz değeridir. Evin görsel ortalama derinlik değerlerine
bakıldığında; bodrum katta 2.42, zemin katta 1.91 ve 1.katta 1.93 olarak
hesaplanmıştır.

Görsel kontrol edilebilirlik değeri, analiz yapılan kat içerisinde bulunan

bölümlenmelerin kendi içlerinde sistem tarafından ayrılmış alanlarının birbirlerini
görme durumları sonucu hesaplanan bir analiz verisidir. Bu analizde değer yüksek
ise o katta bulunan mekanlar daha iyi görsel kontrole sahiptir.

Analizler sonucunda oluşan değerler incelendiğinde görsel kontrol edilebilirlik

ortalama değeri; bodrum katta 0.33, zemin katta 0.25 ve 1.katta 0.31 olarak
belirlenmiştir.

İzovist analizi, kullanıcının tanımlanan noktadan mekan içerisine baktığı zaman

kendisinde oluşan algının ifadesidir.

Kaşgal evinde zemin katta bulunan ana giriş bölümü referans alınarak izovist haritası
oluşturulmuştur (Şekil 6.14). Oluşturulan bu haritada yeşil renk ile görülen bölüm,
evin ana giriş kımından içeri giren bir kullanıcının ilk bakıştaki algı derinliğini ifade
etmektedir. Bu ana giriş referans alınarak oluşturulan izovist haritasında görsel adım
derinliği ortalama 1.76’dır.

78
 Şekil 6.14 : Kaşgal evi zemin kat ana giriş izovist haritası.

6.2.2 Kaşgal evi erişilebilirlik analizleri

Kaşgal evinde, her bölümlenme ayrı birer birim olarak ifade edilmiş ve bu birimler
arasındaki insan hareketlerine bağlı geçiş ilişkileri belirlenmiştir. Belirlenen ilişkiler
erişim haritasında yeşil renkli çizgilerle ifade edilmektedir (Şekil 6.15).

(a) (b) (c)

Şekil 6.15 : Kaşgal evi erişim grafik haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat.
(c) 1.kat.

79
Yapılan hesaplamalar sonucu erişilebilirlik analizleri yapılmış ve dışbükey mekan
analiz haritaları elde edilmiştir (Şekil 6.16). Yapılan bu dışbükey mekan analizi
haritalarında kırmızıdan koyu maviye kadar renklerle grafiksel ifade oluşturulmuştur.

Burada kırmızı ile ifade edilen birim evin bütünündeki en bütünleşik mekan olma
özelliğine sahiptir. Koyu mavi ile ifade edilnen birim ise en ayrışık mekan olma
özelliğine sahiptir.

(a) (b) (c)

Şekil 6.16 : Kaşgal evi dışbükey mekan analizi haritaları: (a) Bodrum kat.
(b) Zemin kat. (c) 1.kat.

Yapının tamamı birlikte ele alınarak oluşturulan bu analiz insan hareketleri ile mekan
kurgusunu incelenmesinde kullanılır. Yapılan erişilebilirlik analizleri sonucunda
Kaşgal evinin bütünleşme ortalama değeri 0.70 olarak bulunmuştur. Ortalama
derinlik değeri 2.91 ve en derin mekan derinliği de 5.73 olarak bulunmuştur.

Rölatif asimetri değeri evin bütünleşik bir yapıya yatkınlığını ifade eden bir analiz
değeridir. Gerçek rölatif asimetri değeri ise farklı büyüklüklerdeki evleri
karşılaştırmada kullanılan ve rölatif asimetrinin daha hassas bir biçimi olan analiz
verisidir. Evin rölatif asimetri değeri 0.20 olarak bulunmuş ve gerçek rölatif asimetri
değeri de 1.50 olarak hesaplanmıştır. Gerçek rölatif asimetri değerinin düşük olması
yapının daha bütünleşik bir potansiyele sahip olduğunu gösterir.

Evin kontrol edilebilirlik değeri ise ortalama 0.31 olarak hesaplanmıştır.

Entropi değeri, evin mekânsal kurgusunun simetrikliği üzerinden hesaplanan bir

analiz verisidir. Entropi değeri yüksek olması durumunda mekânsal kurgu daha
simetriktir. Kaşgal evinin entropi değeri 3.06 olarak bulunmuştur.

80
6.2.3 Kaşgal evi yapısal analizleri

Kaşgal evine ait girişlerin analiz haritaları oluşturulmuştur (Şekil 6.17). Bu yapı
bodrum katta iki adet bahçeden giriş ve zemin katta bir adet ana giriş ile toplam üç
adet girişe sahiptir.

(a) (b) (c)

Şekil 6.17 : Kaşgal evi giriş analizi haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat.
(c) 1.kat.

Kaşgal evine ait taşıyıcı sistem incelenmiş ve grafiksel gösterimi hazırlanmıştır

(Şekil 6.18). Bu yapı yığma sistemle inşa edilmiş olmasından dolayı dış duvarlar
taşıyıcı özelliktedir. Kısmen iç duvarlar da taşıyıcıdır. Birinci dereceden taşıyıcı
duvarlar mavi ile ifade edilmiştir. Daha çok bölme işlevine sahip duvarlar mekanları
ayırma amaçlı kullanılmıştır ve taşıyıcılığa etkileri azdır. Bu duvarlar yeşil ile ifade
edilmiştir. Bodrum katta bulunan ve atölyeyi ayıran dikmeler taşıyıcı görevi
görmektedir ve kırmızı ile ifade edilmiştir.

(a) (b) (c)

Şekil 6.18 : Kaşgal evi taşıyıcı sistem analizi haritaları: (a) Bodrum kat.
(b) Zemin kat. (c) 1.kat.

81
Kaşgal evinde çıkma-cumba-balkon analizi yapılmıştır (Şekil 6.19). Kütlesel
değişkenlik cumbalar, çıkmalar ve balkon şeklindedir. Zemin katta doğu yönündeki
odalarda çıkma yapılmıştır. Yine zemin katta binanın yan kısımlarında birer adet
cumba yer almaktadır. 1.katta ise bir adet cumba ve bir adet de balkon mevcuttur. Bu
analizde çıkma, balkon ve cumbalar kırmızı ile ifade edilmiştir.

(a) (b) (c)

Şekil 6.19 : Kaşgal evi çıkma-cumba-balkon analizi haritaları: (a) Bodrum kat.
(b) Zemin kat. (c) 1.kat.

Kaşgal evi için sirkülasyon incelemeleri yapılmış ve haritaları oluşturulmuştur (Şekil

6.20). Sirkülasyon iki biçimde gerçekleşmektedir. Kat planlarında yeşil ile ifade
edilen kısımlarda katlar arası geçişi sağlayan düşey sirkülasyon bulunmaktadır.
Kırmızı ile ifade edilen kısımlar ise bölümlenmeler arası geçişleri ifade etmektedir ve
yatay sirkülasyon olarak adlandırılmaktadırlar.

(a) (b) (c)

Şekil 6.20 : Kaşgal evi sirkülasyon alanları analizi haritaları: (a) Bodrum kat.
(b) Zemin kat. (c) 1.kat.

82
6.3 Keşiş Evi

Keşiş Evi, bodrum kat, zemin kat ve 1. kattan oluşan 3 katlı bir konut yapısıdır ancak
sadece zemin kat ve 1.kat mimari çizimleri mevcuttur (Şekil 6.21). Avlulu bir yapıya
sahip olmasından dolayı, önce avluya giriş, avludan da bina içine giriş şeklinde
yapıya ulaşılmaktadır. Zemin katta avludan bina içine girildiğinde; 3 adet sofa,
mutfak, kiler, hela ve 5 adet oda bulunmaktadır. 1.katta ise sofa, wc ve 3 adet normal
oda bulunmaktadır (Şekil 6.22).

Şekil 6.21 : Keşiş evi.

83
 (a) (b)
Şekil 6.22 : Keşiş evi kat planları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat.

6.3.1 Keşiş evi görünürlük analizleri

Keşiş evi görünürlük analiz hesaplamaları yapılmıştır. Bu işlemler sonucunda evin

görünürlük haritaları çıkarılmıştır (Şekil 6.23). Görünürlük analizlerinde kat planları
ayrı ayrı incelenmiştir. Bu inceleme insan göz hizası yüksekliğinden yapılan mekan
içerisindeki noktaların birbirlerini görme durumunu ifade eden bir analiz biçimidir.
Keşiş evi analiz hesaplamaları sonucu oluşan haritalarda, kırmızıdan koyu mavi
renge doğru giden grafikte en bütünleşik noktadan en ayrışık noktaya doğru görsel
ifade oluşturulmuştur. Görünürlük haritalarında kırmızı ile ifade edilen kısımlar
görünürlük açısından bulundukları katın en bütünleşik noktalarını ifade
etmektedirler. Koyu mavi renkte bulunan kısımlar ise en ayrışık bölümlerdir.
Görünürlük analiz işlemlerinde haritalamalar 10 cm hassasiyetle oluşturulmuştur.

(a) (b)
Şekil 6.23 : Keşiş evi görünürlük haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat.

84
Görsel bütünleşme değeri analiz yapılan kat içerisindeki gridal sisteme göre
belirlenmiş alanların birbirlerini görme durumlarına göre aldıkları değerlerden oluşan
bir analiz verisidir. Keşiş evinin her katı için ayrı ayrı yapılan hesaplamalar
sonucunda elde edilen değerlere göre; zemin kat görsel bütünleşme ortalama değeri
7.26 ve 1.kat görsel bütünleşme ortalama değeri 10.68’ dir.

Evin tüm katları birlikte değerlendirilecek olursa görünür bütünleşme açısından en

yüsek değer 17.28 ile 1. katta bulunan sofadan odaya girişte bulunan kırmızı alan
alırken, en ayrışık değer 3.00 ile zemin katta bulunan hela içerisindeki koyu mavi ile
ifade edilen kısımdır. Bütünleşmenin merkezlerde en yüksek değerlere çıktığı
görülmüş ve merkezden uzaklaştıkça diğer bölümlenmelere doğru azaldığı
gözlemlenmiştir.

Görsel ortalama derinlik, analiz yapılan kat içerisindeki tüm bölümlenmelerin giriş
bölümlenmesine göre konumlarının, o katta bulunan bölümlenme sayısına bölünmesi
ile ortaya çıkan bir analiz değeridir. Evin görsel ortalama derinlik değerlerine
bakıldığında; zemin katta 2.29 ve 1.katta 1.72 olarak hesaplanmıştır.

Görsel kontrol edilebilirlik değeri, analiz yapılan kat içerisinde bulunan

bölümlenmelerin kendi içlerinde sistem tarafından ayrılmış alanlarının birbirlerini
görme durumları sonucu hesaplanan bir analiz verisidir. Bu analizde değer yüksek
ise o katta bulunan mekanlar daha iyi görsel kontrole sahiptir.

Analizler sonucunda oluşan değerler incelendiğinde görsel kontrol edilebilirlik

ortalama değeri; zemin katta 0.25 ve 1.katta 0.37 olarak belirlenmiştir.

Şekil 6.24 : Keşiş evi zemin kat ana giriş izovist haritası.

85
İzovist analizi, kullanıcının tanımlanan noktadan mekan içerisine baktığı zaman
kendisinde oluşan algının ifadesidir. Keşiş evinde zemin katta bulunan ana giriş olan
avlu giriş bölümü referans alınarak izovist haritası oluşturulmuştur (Şekil 6.24).

Oluşturulan bu haritada açık mavi renk ile görülen bölüm, evin ana giriş kımından
içeri giren bir kullanıcının ilk bakıştaki algı derinliğini ifade etmektedir. Bu ana giriş
referans alınarak oluşturulan izovist haritasında görsel adım derinliği ortalama 2.15
dir.

6.3.2 Keşiş evi erişilebilirlik analizleri

Keşiş evinde, her bölümlenme ayrı birer birim olarak ifade edilmiş ve bu birimler
arasındaki insan hareketlerine bağlı geçiş ilişkileri belirlenmiştir. Belirlenen ilişkiler
erişim haritasında yeşil renkli çizgilerle ifade edilmektedir (Şekil 6.25).

(a) (b)
Şekil 6.25 : Keşiş evi erişim grafik haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat.

Yapılan hesaplamalar sonucu erişilebilirlik analizleri yapılmış ve dışbükey mekan

analiz haritaları elde edilmiştir (Şekil 6.26).

Yapılan bu dışbükey mekan analizi haritalarında kırmızıdan koyu maviye kadar

renklerle grafiksel ifade oluşturulmuştur. Burada kırmızı ile ifade edilen birim evin
bütünündeki en bütünleşik mekan olma özelliğine sahiptir.

Koyu mavi ile ifade edilnen birim ise en ayrışık mekan olma özelliğine sahiptir.
Yapının tamamı birlikte ele alınarak oluşturulan bu analiz insan hareketleri ile mekan
kurgusunu incelenmesinde kullanılır.

86
 (a) (b)
Şekil 6.26 : Keşiş evi dışbükey mekan analizi haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat.

Yapılan erişilebilirlik analizleri sonucunda Keşiş evinin bütünleşme ortalama değeri

0.68 olarak bulunmuştur. Ortalama derinlik değeri 2.66 ve en derin mekan derinliği
de 4.50 olarak bulunmuştur.

Rölatif asimetri değeri evin bütünleşik bir yapıya yatkınlığını ifade eden bir analiz
değeridir. Gerçek rölatif asimetri değeri ise farklı büyüklüklerdeki evleri
karşılaştırmada kullanılan ve rölatif asimetrinin daha hassas bir biçimi olan analiz
verisidir.

Evin rölatif asimetri değeri 0.31 olarak bulunmuş ve gerçek rölatif asimetri değeri de
1.55 olarak hesaplanmıştır. Gerçek rölatif asimetri değerinin düşük olması yapının
daha bütünleşik bir potansiyele sahip olduğunu gösterir.

Evin kontrol edilebilirlik değeri ise ortalama 0.32 olarak hesaplanmıştır.

Entropi değeri, evin mekânsal kurgusunun simetrikliği üzerinden hesaplanan bir

analiz verisidir. Entropi değeri yüksek olması durumunda mekânsal kurgu daha
simetriktir. Keşiş evinin entropi değeri 2.73 olarak bulunmuştur.

6.3.3 Keşiş evi yapısal analizleri

Keşiş evine ait girişlerin analiz haritaları oluşturulmuştur (Şekil 6.27). Bu yapı
bodrum katta iki adet bahçeden giriş ve zemin katta bir adet ana giriş ile toplam üç
adet girişe sahiptir.

87
 (a) (b)
Şekil 6.27 : Keşiş evi giriş analizi haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat.

Keşiş evine ait taşıyıcı sistem incelenmiş ve grafiksel gösterimi hazırlanmıştır (Şekil
6.28). Bu yapı yığma sistemle inşa edilmiş olmasından dolayı dış duvarlar taşıyıcı
özelliktedir. Kısmen iç duvarlar da taşıyıcıdır.

Birinci dereceden taşıyıcı duvarlar mavi ile ifade edilmiştir. Daha çok bölme işlevine
sahip duvarlar mekanları ayırma amaçlı kullanılmıştır ve taşıyıcılığa etkileri azdır.
Bu duvarlar yeşil ile ifade edilmiştir.

Zemin katta ve 1.katta merdiven kovasında yer alan dikmeler taşıyıcı görevi
görmektedir ve kırmızı ile ifade edilmiştir.

(a) (b)
Şekil 6.28 : Keşiş evi taşıyıcı sistem analizi haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat.

Keşiş evinde çıkma-cumba-balkon analizi yapılmıştır (Şekil 6.29). Kütlesel

değişkenlik çıkma şeklindedir. 1.katta, zemin katta yer alan avlu üzerine çıkma
şeklinde uzanan oda yer almaktadır. Bu analizde çıkma kırmızı ile ifade edilmiştir.

88
 (a) (b)
Şekil 6.29 : Keşiş evi çıkma-cumba-balkon analizi haritaları: (a) Zemin kat,
(b) 1.kat.

Keşiş evi için sirkülasyon incelemeleri yapılmış ve haritaları oluşturulmuştur (Şekil

6.30). Sirkülasyon iki biçimde gerçekleşmektedir. Kat planlarında yeşil ile ifade
edilen kısımlarda katlar arası geçişi sağlayan düşey sirkülasyon bulunmaktadır.
Kırmızı ile ifade edilen kısımlar ise bölümlenmeler arası geçişleri ifade etmektedir ve
yatay sirkülasyon olarak adlandırılmaktadırlar.

(a) (b)
Şekil 6.30 : Keşiş evi sirkülasyon alanları analizi haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat.

6.4 Miraşoğlu Evi

Miraşoğlu Evi, zemin kat, 1.kat ve 2.kattan oluşan 3 katlı bir konut yapısıdır (Şekil
6.31). Zemin katta bulunan ana girişi ve iki adet yan giriş olmak üzere üç adet girişi
bulunmaktadır. Zemin katta; mutfak, yüklük, ağıl, koridor, hela, sofa ve 2 adet oda

89
bulunmaktadır. 1.katta; sahanlık, sofa, koridor, kiler, mutfak ve 4 adet oda
bulunmaktadır. 2.katta ise sofa ve 2 adet oda bulunmaktadır (Şekil 6.32).

Şekil 6.31 : Miraşoğlu evi.

(a) (b) (c)

Şekil 6.32 : Miraşoğlu evi kat planları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat. (c) 2.kat.

6.4.1 Miraşoğlu evi görünürlük analizleri

Miraşoğlu evi görünürlük analiz hesaplamaları yapılmıştır. Bu işlemler sonucunda

evin görünürlük haritaları çıkarılmıştır (Şekil 6.33). Görünürlük analizlerinde kat
planları ayrı ayrı incelenmiştir. Bu inceleme insan göz hizası yüksekliğinden yapılan

90
mekan içerisindeki noktaların birbirlerini görme durumunu ifade eden bir analiz
biçimidir. Miraşoğlu evi analiz hesaplamaları sonucu oluşan haritalarda, kırmızıdan
koyu mavi renge doğru giden grafikte en bütünleşik noktadan en ayrışık noktaya
doğru görsel ifade oluşturulmuştur. Görünürlük haritalarında kırmızı ile ifade edilen
kısımlar görünürlük açısından bulundukları katın en bütünleşik noktalarını ifade
etmektedirler. Koyu mavi renkte bulunan kısımlar ise en ayrışık bölümlerdir.
Görünürlük analiz işlemlerinde haritalamalar 10cm hassasiyetle oluşturulmuştur.

(a) (b) (c)

Şekil 6.33 : Miraşoğlu evi görünürlük haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat. (c) 2.kat.

Görsel bütünleşme değeri analiz yapılan kat içerisindeki gridal sisteme göre
belirlenmiş alanların birbirlerini görme durumlarına göre aldıkları değerlerden oluşan
bir analiz verisidir.

Miraşoğlu evinin her katı için ayrı ayrı yapılan hesaplamalar sonucunda elde edilen
değerlere göre; zemin kat görsel bütünleşme ortalama değeri 7.12, 1.kat görsel
bütünleşme ortalama değeri 7.05 ve 2.kat görsel bütünleşme ortalama değeri 11.64’
dür. Evin tüm katları birlikte değerlendirilecek olursa görünür bütünleşme açısından
en yüsek değer 22.00 ile 2. katta bulunan orta kısımdaki sofadan ana giriş
cephesindeki odaya geçiş bölümndeki kırmızı alan alırken, en ayrışık değer 2.62 ile
zemin katta bulunan hela alanında olduğu tespit edilmiştir. Bütünleşmenin
merkezlerde en yüksek değerlere çıktığı görülmüş ve merkezden uzaklaştıkça diğer
bölümlenmelere doğru azaldığı gözlemlenmiştir.

Görsel ortalama derinlik, analiz yapılan kat içerisindeki tüm bölümlenmelerin giriş
bölümlenmesine göre konumlarının, o katta bulunan bölümlenme sayısına bölünmesi

91
ile ortaya çıkan bir analiz değeridir. Evin görsel ortalama derinlik değerlerine
bakıldığında; zemin katta 2.24, 1.katta 2.26 ve 2.katta 1.67 olarak hesaplanmıştır.

Görsel kontrol edilebilirlik değeri, analiz yapılan kat içerisinde bulunan

bölümlenmelerin kendi içlerinde sistem tarafından ayrılmış alanlarının birbirlerini
görme durumları sonucu hesaplanan bir analiz verisidir.

Bu analizde değer yüksek ise o katta bulunan mekanlar daha iyi görsel kontrole
sahiptir. Analizler sonucunda oluşan değerler incelendiğinde görsel kontrol
edilebilirlik ortalama değeri; zemin katta 0.33, 1. katta 0.25 ve 2.katta 0.31 olarak
belirlenmiştir.

İzovist analizi, kullanıcının tanımlanan noktadan mekan içerisine baktığı zaman

kendisinde oluşan algının ifadesidir. Miraşoğlu evinde zemin katta bulunan ana giriş
bölümü referans alınarak izovist haritası oluşturulmuştur (Şekil 6.34).

Oluşturulan bu haritada açık mavi renk ile görülen bölüm, evin ana giriş kısmından
içeri giren bir kullanıcının ilk bakıştaki algı derinliğini ifade etmektedir. Bu ana giriş
referans alınarak oluşturulan izovist haritasında görsel adım derinliği ortalama 3.11
dir.

Şekil 6.34 : Miraşoğlu evi zemin kat ana giriş izovist haritası.

92
6.4.2 Miraşoğlu evi erişilebilirlik analizleri

Miraşoğlu evinde, her bölümlenme ayrı birer birim olarak ifade edilmiş ve bu
birimler arasındaki insan hareketlerine bağlı geçiş ilişkileri belirlenmiştir. Belirlenen
ilişkiler erişim haritasında yeşil renkli çizgilerle ifade edilmektedir (Şekil 6.35).

(a) (b) (c)

Şekil 6.35 : Miraşoğlu evi erişim grafik haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat.
(c) 2.kat.

Yapılan hesaplamalar sonucu erişilebilirlik analizleri yapılmış ve dışbükey mekan

analiz haritaları elde edilmiştir (Şekil 6.36).

Yapılan bu dışbükey mekan analizi haritalarında kırmızıdan koyu maviye kadar

renklerle grafiksel ifade oluşturulmuştur. Burada kırmızı ile ifade edilen birim evin
bütünündeki en bütünleşik mekan olma özelliğine sahiptir. Koyu mavi ile ifade
edilnen birim ise en ayrışık mekan olma özelliğine sahiptir.

(a) (b) (c)

Şekil 6.36 : Miraşoğlu evi dışbükey mekan analizi haritaları: (a) Zemin kat.
(b) 1.kat. (c) 2.kat.

93
Yapının tamamı birlikte ele alınarak oluşturulan bu analiz insan hareketleri ile mekan
kurgusunu incelenmesinde kullanılır. Yapılan erişilebilirlik analizleri sonucunda
Miraşoğlu evinin bütünleşme ortalama değeri 0.61 olarak bulunmuştur. Ortalama
derinlik değeri 3.22 ve en derin mekan derinliği de 5.69 olarak bulunmuştur.

Rölatif asimetri değeri evin bütünleşik bir yapıya yatkınlığını ifade eden bir analiz
değeridir. Gerçek rölatif asimetri değeri ise farklı büyüklüklerdeki evleri
karşılaştırmada kullanılan ve rölatif asimetrinin daha hassas bir biçimi olan analiz
verisidir.

Evin rölatif asimetri değeri 0.27 olarak bulunmuş ve gerçek rölatif asimetri değeri de
1.69 olarak hesaplanmıştır. Gerçek rölatif asimetri değerinin düşük olması yapının
daha bütünleşik bir potansiyele sahip olduğunu gösterir.

Evin kontrol edilebilirlik değeri ise ortalama 0.37 olarak hesaplanmıştır.

Entropi değeri, evin mekânsal kurgusunun simetrikliği üzerinden hesaplanan bir

analiz verisidir. Entropi değeri yüksek olması durumunda mekânsal kurgu daha
simetriktir. Miraşoğlu evinin entropi değeri 3.11 olarak bulunmuştur.

6.4.3 Miraşoğlu evi yapısal analizleri

Miraşoğlu evine ait girişlerin analiz haritaları oluşturulmuştur (Şekil 6.37). Bu yapı
zemin kattaki ana giriş yanında iki adet daha yan girişe sahip bir yapıdır.

(a) (b) (c)

Şekil 6.37 : Miraşoğlu evi giriş analizi haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat. (c) 2.kat.

Miraşoğlu evine ait taşıyıcı sistem incelenmiş ve grafiksel gösterimi hazırlanmıştır

(Şekil 6.38). Bu yapı yığma sistemle inşa edilmiş olmasından dolayı dış duvarlar
taşıyıcı özelliktedir. Kısmen iç duvarlar da taşıyıcıdır.

94
Birinci dereceden taşıyıcı duvarlar mavi ile ifade edilmiştir. Daha çok bölme işlevine
sahip duvarlar mekanları ayırma amaçlı kullanılmıştır ve taşıyıcılığa etkileri azdır.
Bu duvarlar yeşil ile ifade edilmiştir.

(a) (b) (c)

Şekil 6.38 : Miraşoğlu evi taşıyıcı sistem analizi haritaları: (a) Zemin kat. (b) 1.kat.
(c) 2.kat.

Miraşoğlu evinde çıkma-cumba-balkon analizi yapılmıştır (Şekil 6.39). Kütlesel

değişkenlik cumbalar şeklindedir. 1. katta binanın ana giriş cephesinde ve yan
tarafında birer adet olmak üzere toplamda 2 adet cumba yer almaktadır. Bu analizde
çıkma, balkon ve cumbalar kırmızı ile ifade edilmiştir.

(a) (b) (c)

Şekil 6.39 : Miraşoğlu evi çıkma-cumba-balkon analizi haritaları: (a) Zemin kat.
(b) 1.kat. (c) 2.kat.

Miraşoğlu evi için sirkülasyon incelemeleri yapılmış ve haritaları oluşturulmuştur

(Şekil 6.40). Sirkülasyon iki biçimde gerçekleşmektedir. Kat planlarında yeşil ile
ifade edilen kısımlarda katlar arası geçişi sağlayan düşey sirkülasyon bulunmaktadır.
Kırmızı ile ifade edilen kısımlar ise bölümlenmeler arası geçişleri ifade etmektedir ve
yatay sirkülasyon olarak adlandırılmaktadırlar.

95
 (a) (b) (c)
Şekil 6.40 : Miraşoğlu evi sirkülasyon alanları analizi haritaları: (a) Zemin kat.
(b) 1.kat. (c) 2.kat.

6.5 Çağdaş Evi

Çağdaş Evi, bodrum kat, zemin kat ve 1. kattan oluşan 3 katlı bir konut yapısıdır
(Şekil 6.41). Eğimli bir arazide konumlanmasından dolayı, bodrum katta bir giriş,
zemin katta bulunan ana giriş ve 1.katta iki tane yapıya giriş olmak üzere dört adet
girişi bulunmaktadır.

Bodrum katta; ahırlar bulunmaktadır. Zemin katta; ana girişte aralık, sofa, selamlık, 2
adet mutfak, kiler, merdiven holü ve 2 adet oda bulunmaktadır. 1.katta ise korkuluk,
gazel evi ve 3 adet normal oda bulunmaktadır (Şekil 6.42).

Şekil 6.41 : Çağdaş evi.

96
 (a) (b) (c)
Şekil 6.42 : Çağdaş evi kat planları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat. (c) 1.kat.

6.5.1 Çağdaş evi görünürlük analizleri

Çağdaş evi görünürlük analiz hesaplamaları yapılmıştır. Bu işlemler sonucunda evin

görünürlük haritaları çıkarılmıştır (Şekil 6.43). Görünürlük analizlerinde kat planları
ayrı ayrı incelenmiştir.

Bu inceleme insan göz hizası yüksekliğinden yapılan mekan içerisindeki noktaların

birbirlerini görme durumunu ifade eden bir analiz biçimidir. Çağdaş evi analiz
hesaplamaları sonucu oluşan haritalarda, kırmızıdan koyu mavi renge doğru giden
grafikte en bütünleşik noktadan en ayrışık noktaya doğru görsel ifade
oluşturulmuştur.

Görünürlük haritalarında kırmızı ile ifade edilen kısımlar görünürlük açısından

bulundukları katın en bütünleşik noktalarını ifade etmektedirler. Koyu mavi renkte
bulunan kısımlar ise en ayrışık bölümlerdir. Görünürlük analiz işlemlerinde
haritalamalar 10 cm hassasiyetle oluşturulmuştur.

(a) (b) (c)

Şekil 6.43 : Çağdaş evi görünürlük haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat.
(c) 1.kat.

97
Görsel bütünleşme değeri analiz yapılan kat içerisindeki gridal sisteme göre
belirlenmiş alanların birbirlerini görme durumlarına göre aldıkları değerlerden oluşan
bir analiz verisidir.

Çağdaş evinin her katı için ayrı ayrı yapılan hesaplamalar sonucunda elde edilen
değerlere göre; bodrum kat görsel bütünleşme ortalama değeri 10.78, zemin kat
görsel bütünleşme ortalama değeri 6.83 ve 1.kat görsel bütünleşme ortalama değeri
9.63’ dür.

Evin tüm katları birlikte değerlendirilecek olursa görünür bütünleşme açısından en

yüsek değer 21.40 ile bodrum katta bulunan ahırların arasındaki orta kısımdaki
kırmızı alan alırken, en ayrışık değer 3.24 ile zemin kattaki helanın olduğu kısım
oluşturmuştur. Bütünleşmenin merkezde en yüksek değerlere çıktığı görülmüş ve
merkezden uzaklaştıkça diğer bölümlenmelere doğru azaldığı gözlemlenmiştir.

Görsel ortalama derinlik, analiz yapılan kat içerisindeki tüm bölümlenmelerin giriş
bölümlenmesine göre konumlarının, o katta bulunan bölümlenme sayısına bölünmesi
ile ortaya çıkan bir analiz değeridir. Evin görsel ortalama derinlik değerlerine
bakıldığında; bodrum katta 1.77, zemin katta 2.42 ve 1.katta 1.91 olarak
hesaplanmıştır.

Görsel kontrol edilebilirlik değeri, analiz yapılan kat içerisinde bulunan

bölümlenmelerin kendi içlerinde sistem tarafından ayrılmış alanlarının birbirlerini
görme durumları sonucu hesaplanan bir analiz verisidir.

Bu analizde değer yüksek ise o katta bulunan mekanlar daha iyi görsel kontrole
sahiptir. Analizler sonucunda oluşan değerler incelendiğinde görsel kontrol
edilebilirlik ortalama değeri; bodrum katta 0.39, zemin katta 0.31 ve 1.katta 0.38
olarak belirlenmiştir.

İzovist analizi, kullanıcının tanımlanan noktadan mekan içerisine baktığı zaman

kendisinde oluşan algının ifadesidir. Çağdaş evinde zemin katta bulunan ana giriş
bölümü referans alınarak izovist haritası oluşturulmuştur (Şekil 6.44).

Oluşturulan bu haritada açık mavi renk ile görülen bölüm, evin ana giriş kımından
içeri giren bir kullanıcının ilk bakıştaki algı derinliğini ifade etmektedir. Bu ana giriş
referans alınarak oluşturulan izovist haritasında görsel adım derinliği ortalama 2.18
dir.

98
 Şekil 6.44 : Çağdaş evi zemin kat ana giriş izovist haritası.

6.5.2 Çağdaş evi erişilebilirlik analizleri

Çağdaş evinde, her bölümlenme ayrı birer birim olarak ifade edilmiş ve bu birimler
arasındaki insan hareketlerine bağlı geçiş ilişkileri belirlenmiştir. Belirlenen ilişkiler
erişim haritasında yeşil renkli çizgilerle ifade edilmektedir (Şekil 6.45).

(a) (b) (c)

Şekil 6.45 : Çağdaş evi erişim grafik haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat.
(c) 1.kat.

Yapılan hesaplamalar sonucu erişilebilirlik analizleri yapılmış ve dışbükey mekan

analiz haritaları elde edilmiştir (Şekil 6.46). Yapılan bu dışbükey mekan analizi
haritalarında kırmızıdan koyu maviye kadar renklerle grafiksel ifade oluşturulmuştur.
Burada kırmızı ile ifade edilen birim evin bütünündeki en bütünleşik mekan olma
özelliğine sahiptir. Koyu mavi ile ifade edilnen birim ise en ayrışık mekan olma
özelliğine sahiptir.

99
 (a) (b) (c)
Şekil 6.46 : Çağdaş evi dışbükey mekan analizi haritaları: (a) Bodrum kat.
(b) Zemin kat. (c) 1.kat.

Yapının tamamı birlikte ele alınarak oluşturulan bu analiz insan hareketleri ile mekan
kurgusunu incelenmesinde kullanılır. Yapılan erişilebilirlik analizleri sonucunda
Çağdaş evinin bütünleşme ortalama değeri 0.60 olarak bulunmuştur.

Ortalama derinlik değeri 2.65 ve en derin mekan derinliği de 5.58 olarak

bulunmuştur. Rölatif asimetri değeri evin bütünleşik bir yapıya yatkınlığını ifade
eden bir analiz değeridir. Gerçek rölatif asimetri değeri ise farklı büyüklüklerdeki
evleri karşılaştırmada kullanılan ve rölatif asimetrinin daha hassas bir biçimi olan
analiz verisidir.

Evin rölatif asimetri değeri 0.31 olarak bulunmuş ve gerçek rölatif asimetri değeri de
1.78 olarak hesaplanmıştır. Gerçek rölatif asimetri değerinin düşük olması yapının
daha bütünleşik bir potansiyele sahip olduğunu gösterir.

Evin kontrol edilebilirlik değeri ise ortalama 0.39 olarak hesaplanmıştır.

Entropi değeri, evin mekânsal kurgusunun simetrikliği üzerinden hesaplanan bir

analiz verisidir. Entropi değeri yüksek olması durumunda mekânsal kurgu daha
simetriktir. Çağdaş evinin entropi değeri 2.99 olarak bulunmuştur.

6.5.3 Çağdaş evi yapısal analizleri

Çağdaş evine ait girişlerin analiz haritaları oluşturulmuştur (Şekil 6.47). Bu yapı
bodrum katta bir adet bahçeden ahırlara giriş, zemin katta bir adet ana giriş ile
mutfak tarafında bulunan yan giriş ve 1.katta iki adet yapıya giriş ile toplam beş adet
girişe sahiptir.

100
 (a) (b) (c)
Şekil 6.47 : Çağdaş evi giriş analizi haritaları: (a) Bodrum kat. (b) Zemin kat.
(c) 1.kat.

Çağdaş evine ait taşıyıcı sistem incelenmiş ve grafiksel gösterimi hazırlanmıştır

(Şekil 6.48). Bu yapı yığma sistemle inşa edilmiş olmasından dolayı dış duvarlar
taşıyıcı özelliktedir. Kısmen iç duvarlar da taşıyıcıdır.

Birinci dereceden taşıyıcı duvarlar mavi ile ifade edilmiştir. Daha çok bölme işlevine
sahip duvarlar mekanları ayırma amaçlı kullanılmıştır ve taşıyıcılığa etkileri azdır.
Bu duvarlar yeşil ile ifade edilmiştir. Bodrum katta bulunan ve atölyeyi ayıran
dikmeler taşıyıcı görevi görmektedir ve kırmızı ile ifade edilmiştir.

(a) (b) (c)

Şekil 6.48 : Çağdaş evi taşıyıcı sistem analizi haritaları: (a) Bodrum kat.
(b) Zemin kat. (c) 1.kat.

Çağdaş evinde çıkma-cumba-balkon analizi yapılmıştır (Şekil 6.49). Kütlesel

değişkenlik cumbalar, çıkmalar ve balkon şeklindedir. Zemin katta selamlıkta ve sofa
bölümünde birer adet cumba yapılmıştır. 1.katta ise ana girişin üstünde bir adet
cumba mevcuttur. Bu analizde çıkma, balkon ve cumbalar kırmızı ile ifade
edilmiştir.

101
 (a) (b) (c)
Şekil 6.49 : Çağdaş evi çıkma-cumba-balkon analizi haritaları: (a) Bodrum kat.
(b) Zemin kat. (c) 1.kat.

Çağdaş evi için sirkülasyon incelemeleri yapılmış ve haritaları oluşturulmuştur (Şekil

6.50). Sirkülasyon iki biçimde gerçekleşmektedir. Kat planlarında yeşil ile ifade
edilen kısımlarda katlar arası geçişi sağlayan düşey sirkülasyon bulunmaktadır.
Kırmızı ile ifade edilen kısımlar ise bölümlenmeler arası geçişleri ifade etmektedir ve
yatay sirkülasyon olarak adlandırılmaktadırlar.

(a) (b) (c)

Şekil 6.50 : Çağdaş evi sirkülasyon alanları analizi haritaları: (a) Bodrum kat.
(b) Zemin kat. (c) 1.kat.

6.6 Analizleri İçeren Örnek Tabanı

Analizleri yapılan mimari öncül örnekler için yapı fotoğrafları, kat planları, yapılara
ait bilgiler, analiz haritaları ve analiz değerlerini içeren bir şablon formatı
oluşturulmuştur. İncelenen mimari öncül örnekler ait bilgiler oluşturulan bu format
dahilinde düzenlenerek bir şablon bilgi formatı haline dönüştürülmüştür. Böylece
bilgilere bir bütün halinde erişmek mümkün oldu.

102
 Çizelge 6.1 : Bekir Tan Evi bilgileri.

Bekir Tan evine ait bilgiler düzenlenerek şablon formatı dahilindebir araya
getirilmiştir (Çizelge 6.1).

103
 Çizelge 6.2 : Kaşgal Evi bilgileri.

Kaşgal evine ait bilgiler düzenlenerek şablon formatı dahilindebir araya getirilmiştir
(Çizelge 6.2).

104
 Çizelge 6.3 : Keşiş Evi bilgileri.

Keşiş evine ait bilgiler düzenlenerek şablon formatı dahilindebir araya getirilmiştir
(Çizelge 6.3).

105
 Çizelge 6.4 : Miraşoğlu Evi bilgileri.

Miraşoğlu evine ait bilgiler düzenlenerek şablon formatı dahilindebir araya

getirilmiştir (Çizelge 6.4).

106
 Çizelge 6.5 : Çağdaş Evi bilgileri.

Çağdaş evine ait bilgiler düzenlenerek şablon formatı dahilindebir araya getirilmiştir
(Çizelge 6.5).

107
 Çizelge 6.6 : Örneklerin analiz değerlerinin karşılaştırılması.
Bekir Tan Evi Kaşgal Evi Keşiş Evi Miraşoğlu Evi Çağdaş Evi
Görünürlük Analizleri
Bodrum Kat 
Görünür Alan 
Bütünleşme  11,18 6,40 7,12 10,78
Değeri

Görsel 
Ortalama 
1,77 2,42 2,24 1,77
Derinlik 
Değeri
Kontrol 
Edilebilirlik  0,38 0,33 0,33 0,39
Değeri
Zemin Kat 

Görünür Alan 
Bütünleşme  9,28 10,00 7,26 7,05 6,83
Değeri

Görsel 
Ortalama 
1,94 1,91 2,29 2,26 2,42
Derinlik 
Değeri
Kontrol 
Edilebilirlik  0,25 0,25 0,25 0,25 0,31
Değeri
1.Kat
Görünür Alan 
Bütünleşme  9,64 9,27 10,68 11,64 9,63
Değeri

Görsel 
Ortalama 
1,79 1,93 1,72 1,67 1,91
Derinlik 
Değeri
Kontrol 
Edilebilirlik  0,34 0,31 0,37 0,31 0,38
Değeri
Dışbükey Mekan Analizleri
Bütünleşme 
0,74 0,70 0,68 0,61 0,60
Değeri
Ortalama 
Derinlik  3,10 2,91 2,66 3,22 2,65
Değeri
En Derin 
Mekan  4,94 5,73 4,50 5,69 5,58
Derinliği
Rölatif 
0,23 0,20 0,31 0,27 0,31
Asimetri
Gerçek 
Rölatif  1,44 1,50 1,55 1,69 1,78
Asimetri
Kontrol 
Edilebilirlik  0,31 0,31 0,32 0,37 0,39
Değeri

108
Analizleri yapılan mimari öncül örneklerin, analiz sonuç verileri karşılaştırıldığında,
Malatya’ nın Arapgir bölgesinde bulunan yapılar arasında farklılıkların çok yüksek
olmadığı gözlemlenmiştir (Çizelge 6.6).

Yapıların görünürlük analizleri sonucunda bulunan veriler arasında farklılıkların

olması yapıların mimari formları arasındaki farklılıkları göstermektedir. Ancak
dışbükey mekan analizleri sonucunda ortaya çıkan veriler karşılaştırıldığında, veriler
arasında farklılıkların çok az olması bu yapıların işlevsel özelliklerinin çok benzer
olduklarını işaret etmektedir.

Analiz değerleri sonucunda Arapgir bölgesindeki yapılar için görsel farklılıkların

olmasına rağmen yapıların kullanılış ve işlevsellik açısından oluşturulmuş
kurgularının benzer olduğu sonucuna varılmıştır.

109
110
7. ARAPGİR YÖRESEL KONUTLARINA AİT VERİTABANI VE ÖRNEK
TABANI SİSTEMLERİNİN OLUŞTURULMASI

Veritabanı sisteminin tasarımına başlanılmadan önce, veri girişi yapılacak öncül

örneklere ait bigilerin derlenmesi süreci tamamlanmıştır. Bu sayede giriş yapılması
gereken veriler belirlenmiş ve bu veriler doğrultusunda veri gruplandırmaları ve bu
grupların ilişkileri oluşturulmuştur. Kağıt üzerinde yapılan bu işlem sistemin
altyapısını ve kurgusunu oluşturmaktadır (Şekil 7.1). Bu kurguyu dijital ortamda
gerçekleştirmek için Microsoft Access programı kullanılmıştır.

Şekil 7.1 : Sistem diyagramı.

7.1 Sistemin Oluşturulması

Şekil 7.2 : Sistemin kurgu şeması.

111
 Sistem Microsoft Access veritabanı yazılımı kullanılarak oluşturulmuştur.
Oluşturulan sistem kurgusu sonrasında veritabanı, istenilen ölçütler doğrultusunda
filtreleme, arama yapma ve çıktı alma gibi seçeneklere sahip interaktif bir yapıya
sahip olmuştur (Şekil 7.2). Sistemin MS Access veritabanı yazılımı ile
oluşturulması EK-D’de anlatılmıştır.

7.2 Sisteme Veri Girişi ve Uygulanması

Tarihi Binalar Enformasyon Sistemi açıldığında karşılama ekranı sistemin

arayüzünü temsil eder. Ayrıca sayfada yer alan butonlardan ‘Binalar’ butonu ile
yapıların listesine ulaşılabilmekte, ‘Kullanım’, ‘Malzeme’ ve ‘Obje Türü’ butonları
ile yeni veri kategori tanımlamaları yapılabilmektedir. ‘Amaç’ butonu ile sistemin
amacı, içeriği ve tanıtımına ulaşılmaktadır (Şekil 7.3).

Şekil 7.3 : Veritabanı giriş arayüzü.

Sisteme yeni veri girişi yapmak için ‘Binalar’ butonuna basıldığında yeni bir sayfa
açılmakta ve bu sayfada daha önce yapılmış olan örnekler kullanıcıyı
karşılamaktadır (Şekil 7.4). Daha sonra kullanıcı boş olan satırdan veri girişini
sağlayabilmektedir.

112
 Şekil 7.4 : Yeni konut giriş arayüzü.

Yeni kayıt işlemi yapılırken ‘Bina Tanım’ yazan bölüme yapının ismi
yazılmaktadır. ‘Lokasyon’ bölümüne yapının yer aldığı bölge ismi yazılmaktadır.
‘Harita’ bölümüne ise yapının Dünya üzerindeki konumunu gösteren harita linki
yerleştirilebilmektedir. Böylece kullanıcı isterse bağlantıya tıklayarak yapının
yerini harita üzerinde görebilme imkanına sahip olmaktadır. Bu işlem için Google
Maps sitesinden yararlanılmıştır (Şekil 7.5).

Şekil 7.5 : Uydu üzerinden yapı konumu belirtilmesi.

‘Kullanım Durumu’ bölümüne yapının günümüzde ne olarak kullanıldığı bilgisi

yazılmaktadır. Bunun için önceden tanımlanmış olan konut, müze, okul ve
kullanılmıyor seçenekleri açılır menü biçiminde seçilmeye hazır olarak
ayarlanmıştır. ‘Malzeme’ bölümüne yapıda kullanılan malzeme yazılmaktadır. Bu

113
bölüm için sistem içerisinde önceden tanımlı olan doğal taş, ahşap, kerpiç ya da
betonarme seçenekleri açılır menü biçiminde seçilmeye hazır olarak ayarlanmıştır.
‘Tescil Durumu’ bölümü yapının tescil bilgisinin, tescilli ya da tescilsiz olarak ifade
edilebileceği bölümdür. ‘Alan m2’ bölümü yapının toplam inşaat alanı bilgisinin
belirtilebileceği bölümdür. ‘Yapım Tarihi’ bölümünde, eğer biliniyorsa yapının
yapım tarihi takvim yardımı ile seçilebilmektedir.

Bu form aynı zamanda sisteme girilmiş olan tüm yapıların listesini de içermektedir.
Bu sayfanın sağ tarafında bulunan filtreleme seçenekleri olan ‘Malzeme’,
‘Kullanım Durumu’, ‘Tescil Durumu’, ‘Lokasyon’, tarih aralığı ve inşaat alanı
aralığı seçilerek arama ya da istenilen sonuçları listeleme yapmak mümkündür.

Binalar döküm formuna tüm verilerin girilmesinden sonra ‘İleri’ butonu ile ‘Bina
Detay Bilgiler Formu’ sayfasına erişim sağlanır (Şekil 7.6). Bu sayfada, önceki
sayfada girilen bilgilere ek olarak tarihçe bilgisi de eklenebilmektedir.

Şekil 7.6 : Bina detay bilgiler formu.

Bu formda sayfanın alt kısmında yer alan ‘Görsel Analiz Verileri’ bölümünde
yapılan görünürlük ve dışbükey mekan analizlerine ait değerler girilebilmektedir.
Burada ‘GABD’ görünür alan bütünleşme değerini, ‘GODD’ görünür ortalama
derinlik değerini, ‘GKED’ görsel kontrol edilebilirlik değerini, ‘DBDD’ dışbükey
bütünleşme değerini, ‘ODD’ ortalama derinlik değerini, ‘EDMD’ en derin mekan
derinliğini, ‘RAD’ rölatif asimetri değerini ve ‘GRAD’ gerçek rölatif asimetri
değerini ifade etmektedir.

114
Bilgi girişine ek olarak bu sayfada, daha önceden girilmiş olan bilgiler arasından,
sağ tarafta bulunan analiz parametrelerinin değer aralıkları seçilerek filtreleme
yapılabilmektedir.

Bu form içerisinde sekmeli yapıya sahiptir ve ‘Binaya Ait Objeler’ sekmesine

geçilerek yapıya ait her türlü obje girişinin yapılabileceği arayüze ulaşılmış olunur
(Şekil 7.7).

Şekil 7.7 : Obje ekleme arayüzü.

Binaya ait objeler arayüzünde ‘Bina Bölümü’ alanına eklenecek olan objenin ait
olduğu bina bölümü seçilebilmektedir. ‘Obje Tanımı’ alanına ise girilen objeye ait
tanım ya da açıklama girilebilmektedir.’Obje Türü’ bölümünden ise girilecek olan
objenin türü seçilmektedir. ‘Obje wLink’ alanı girilecek olan objenin veritabanını
ağırlaştırmaması için bir sunucuya yüklenerek web bağlantısının eklenebileceği
alandır. Eğer obje çevrimdışı erişime açık olması amacı ile veritabanı içerisine
eklenmek istenilirse ‘Obje Link’ alanına ole objesi biçiminde eklenebilmektedir.
Sisteme bilgi girişi yapılan yapılara ait tüm analizlerin ve bilgilerin yer aldığı
şablon analiz formatı oluşturulmuş ve veritabanına ‘Tüm Analizler’ adı altında
çevrimiçi ve çevrimdışı olarak eklenmiştir. Bu tüm analizlere ait şablonlar EK-E’
de yer almaktadır.

Bu sayfada daha önceden girilmiş olan objeler arasından, bina id, bina bölümü veya
obje türüne göre filtreleme yapmak da mümkündür.

115
116
8. SONUÇLAR

İnsan etkileşimli bir varlıktır. Bu nedenle de insanın günlük yaşamını içinde geçirdiği
mekanlar insanların sosyal kültürel yansımaları olarak değerlendirilebilirler. Birey
kendi hayatına verdiği önem sayesinde kendi kültürünü korumak, yaşatmak ve
aktarmak ister. Bu nedenle kültürüne ve sosyal yaşamına ait özellikleri barındıran
nesneleri de koruma altına alma eğilimindedir. Bu eğilim mekan bağlamında ele
alınacak olursa, yaşam ortamı olan konutların bu role uygun olduğu anlaşılır. Bu
mimari, sosyal ve kültürel özellikleri bünyesinde barındıran yapılara mimaride
‘öncül örnekler’ denir.

Bir mekanı koruyabilmek için o mekanı anlamak, o mekanı yaşamak gerekir. Bu

sayede mekanı oluşturan birimlerin işlevlerini anlamak mümkün olabilir. Birimlerin
neden bulundukları yerlerde oldukları, neden şu anki kullanım işlevlerine ait
oldukları soruları son derece önemlidir. Bu sorular sonucunda mekanı oluşturan
birimlerin gerek işlevsel gerekse alışkanlıklardan kaynaklı olan birbirleriyle
bağlantılarını anlamak mümkün olabilir.

Bilgisayar teknolojileri yardımı ile mekanların kurgularını, birbirleri ile olan

bağlantılarını işlevdeki, günlük kullanımdaki önemlerini anlamak çeşitli analizlerle
mümkün olmaktadır. Bu kapsamda tezde, Malatya’ nın Arapgir ilçesinde bulunan
öncül konut örnekleri ele alınmış olup bu yapılara ait daha önceden yapılmış olan
rölöve çalışmaları kapsamında elde edilmiş olan veriler temin edilmiştir. Dijital
ortamdaki bu veriler ve bu öncül örneklerin plan şemaları, mekan analizi konusunda
geliştirilmiş olan UCL Depthmap yazılımı ile çeşitli analizlere tabi tutulmuşlardır.
Bu analizler, mekanın görünürlük analizleri ve dışbükey mekan analizleri olarak
ikiye ayrılır.

Ayrıca mekânsal kurgunun yanında yapısal özelliklerin etkisinin de ortaya

çıkarılabilmesi için yapısal analizler olarak adlandırılan ‘Giriş Analizi’, ‘Çıkma,
Cumba ve Balkon Analizi’, ‘Taşıyıcı Sistem Analizi’ ve ‘Sirkülasyon Analizi’ de
yapılmıştır.

117
Mekanın görünürlük analizleri yapılırken, programa mekana ait çizim girdi olarak
verilmiş ve bu altlık üzerinde hesaplamalar yapılmıştır. Bu hesaplamalar sonucunda
mekan içerisindeki bölümlenmelerin görünürlük grafikleri elde edilmiştir.

Dışbükey mekan analizleri ise daha çok insan hareketleri ile bütünleşik ve birim
ilişkileri göz önünde bulundurularak işlem yapma mantığına sahip hesaplamalardır.
Bu analiz kapsamında programa girdi olarak verilen plan çizimi altlık olarak kabul
edilip üzerine tüm birimler sırayla tanımlanmışlardır. Sonrasında bu birimler
arasındaki geçiş ilişkileri programa ifade edilmiştir. Böylece program bu birimler
arasındaki ilişkileri analiz hesaplamalarında kullanabilmiş ve sonuçları çıkarmıştır.

Tüm analizler yapıldıktan sonra ortaya çıkan bilgi kümesinin belirli bir düzen
içerisinde saklanma ihtiyacı olduğu belirlenmiştir. Bu ihtiyaca cevap verebilmesi
amacı ile Microsoft Access yazılımı ile bir veritabanı ve örnek tabanı kurgusu
gerçekleştirilmiştir. Bu kurgular içerisine öncül örneklere ait tüm veriler ve analiz
hesaplamaları sonucu çıkan tüm grafik haritalar, analizlere ait sonuç değerleri ve
yapısal bilgiler eklenmiştir. Böylece veritabanı olarak tasarlanan sistem örnek tabanı
özelliğine de sahip olmuştur.

Oluşturulan tarihi yapılar enformasyon sisteminin içerisinde bulunan yapılar arasında

filtreleme kriterlerinin analiz değerlerine göre yapılabiliyor olması sayesinde
istenilen analiz değer aralıklarında bulunan yapıların diğer özelliklerini de doğrudan
karşılaştırma imkanı sağlamış oldu.

Yapılan bu çalışmalar sonucunda öncül örneklere ait veriler ve öncül örneklerin

anlaşılıp, gelecek tasarımlara yol göstermesinde büyük öneme sahip olan analiz
bilgileri güvenli bir sistem içerisinde sistematik olarak saklanmış oldu. Ayrıca
veritabanı sisteminin esnek olmasından dolayı, oluşturulan sistem başka bölgelerde
de kullanılabilecektir. Gelecekte bu sistemin birçok bölgede uygulanması ile gelecek
nesillere mimari mirasın, kültürün ve sosyal yaşamın özelliklerini içeren öncül
örneklere ait bilgilerin bulunduğu sistematik bir bilgi ve kültür hazinesi de bırakılmış
olacaktır.

Sistem potansiyeli incelendiğinde, gelecekte sistem içerisine ilave edilecek olan

başka bölgelere ait yapılmış çalışmalar sonucunda, farklı bölgelerdeki yapıların
karşılaştırılması ve dolayısıyla bölgeler arası kültürel ve sosyal kıyaslamaların da

118
yapılabilecek olması mümkün oldu. Bu duruma bağlı olarak sonuçta ortaya çıkacak
olan benzerlik ve farklılıklar ile kültürel ve sosyal yaşama ait izlerin somut veriler
üzerinden kıyaslanması, tartışılması, değerlendirilmesi ve anlaşılması mümkün
olabilecektir.

119
120
KAYNAKLAR

Ahsan, S., ve Shah, A. (2006). Data, Information, Knowledge, Wisdom: A Doubly

Linked Chain.
Akpınar, S. (1982-83). Arapgir Evleri, Yurt Ansiklopedisi, cilt: 8, ss.5486-5487,
İstanbul.
Atak, Ö. (2009). Mekansal Dizim ve Görünür Alan Bağlamında Geleneksel Kayseri
Evleri, (yüksek lisans tezi), İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Bagcı, H. (2004). Eskiz Tabanlı Yaratıcı Bilgisayar Destekli Mimari tasarım,
(yüksek lisans tezi), Y.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Bekatlı, O. (1992). Veritabanı Tasarım Yöntemlerinin Karsılastırılması Ve Bir
Örnek Uygulama, (yüksek lisans tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi,
Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Benedikt, M. L. (1979). To Take Hold Of Space: Isovists and Isovist Fields,
Environment and Planning B: Planning and Design, 6, 47-65.
Canbay, Ç. (2003). Mimari Öncül Örneklerin Analizine Dayalı Veritabanlarının
Tasarım Eğitiminde Kullanımı, (yüksek lisans tezi), İstanbul Teknik
Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Çağdaş, G. & Atak, Ö. (2013). Arapgir Konut Mimarisinin Mekansal Dizim ve
Sosyo-Kültürel Bağlamda Bir Okuması, İstanbul.
Atak, Ö., Çağdaş, G. (2011). Geleneksel Malatya Evlerinde Mekan Organizasyonu ve
Sosyo Kültürel Etkileşimin Mekan Sentaksı ile Analizi, Ulusal Malatya
Sempozyumları II-Sürdürülebilir Kentleşme ve Kentlilik, Nisan, Malatya, sf:
742-770.
Çalışkan, B. (2008). Bilişim Toplumuna Ana Akım Ve Eleştirel Yaklaşımlar
Bağlamında Çevrimiçi Gazete Kullanıcılarının Sosyo-Ekonomik
Koşulları Ve Etkileşim Ölçümleri Üzerine Bir Araştırma, (yüksek
lisans tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Çubukçu, F. (1999). Microsoft SQL Server 7.0 Sistem Yönetimi ve Gelistirme,
AlfaBasın Yayın Dağıtım, 4-30.
Demirdağ, İ. (2001). Mimari Uygulama ve Sunumlar için Görsel Bir Veritabanı
Modeli, (yüksek lisans tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen
Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Duran, A. (2003). Örnek Tabanlı Us Yürütme ve Mimari Tasarım, (yüksek lisans
tezi), İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Elmasri, R. ve Navathe, S.B. (1989). Fundamentals of Database Systems,
TheBenjamin/Cummings Publishing Company Inc., California.
Emek, R.C. (t.y.). Arapkir, Arapkir kalkındırma Derneği, Arapgir.
Erdoğan, İ., & Alemdar, K. (2005). Öteki Kuram. Ankara: Erk.

121
Eyüpgiller, K., Eres, Z., Kasapgil, O. (2012). Geleneksel Arapgir Evleri’nde
Malzeme Kullanımı ve Koruma Sorunları-6. Ulusal Yapı Malzemesi
Kongresi ve Sergisi, İ.T.Ü., İstanbul.
Flemming, U., Coyne, R. And Woodburry, R. (1993). SEED:Software
Environment To Support The Early Phases In Building Design,
ARECDAO93 Proceedings of 4th International Conferance On
Computer Aided Design In Architecture and Civil Engineering,
Barcelona, Spain.111-122.
Goldschmidt, G. (1991). The Dialectics of Sketching, Creativity Research Journal,
4/2, 123-143.
Goldschmidt, G. (1994). On Visual Thinking: The Vis Kids of Architecture, Design
Studies, 15/2, 158-174.
Goldschmidt, G. (1995).Visual Displays for Design: Imagery, Analogy and
Databases of Visual Images, in Visual Databases in Architecture,
eds:Koutamanis, A.I., Timmersen, H., Vermeulen, I , Avebury,
England.
Gönenç, A. (2005). Görsel Veritabanı Modeli “İTÜ Slayt Arşivi Veritabanı”,
(yüksek lisans tezi), İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Gözüdeli, Y. (2003). Veritabanı Programlama I, Byte Dergisi Eğitim Dizisi,
AcarYayıncılık, İstanbul.
Gross, M.D. (1997). Indexing Visual Databases of Designs with Diagrams, in
VisualDatabases in Architecture, pp.57-65, Eds. Koutamanis,
A.I.,Timmersen, H. and Vermulen, I., Avebury, Aldershot.
Hanson, J. (1994). Deconstructing Architects Houses, Environment and Planning B:
Planning and Design, 21, 675-704.
Hillier, B., Hanson J. (1984). The Social Logic of Space, Cambridge University
Press, UK.
Holyoak, K.J. (1990). Problem Solving, in Thinking, series 3, eds:Osherson, D.N.ve
Smith, E.E., MIT Press, Cambridge, Massachusettes.
Ilgın, D., E. (2004). Nesneye Yönelik Tasarım ile Nesne-İliskisel Veritabanı
Gelistirilmesi, (yüksek lisans tezi), Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen
Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Kalıpsız, O. (2001). Bilgisayar Veri Tabanı Sistemleri, Der Yayınları, İstanbul.
Karacabey, S. (1997). Veritabanı Modelleri Ve Hiyerarşik Veri Tabanından İlişkisel
Veri Tabanına Dönüşüm, (yüksek lisans tezi), Yıldız Teknik
Üniversitesi Fen Bilimleri, İstanbul.
Kırşan, Ç. (1996). 19.yüzyıl İstanbul Dizi Konutları’nın Morfolojik Analizine Dayalı
Bilgi Tabanlı Tasarım Modeli, (yüksek lisans tezi), İ.T.Ü. Fen
Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Klarqvist, B. (1993). A Space Syntax Glossary, Nordic Journal of Architectural
Research, 2, 11-12.
Kolodner, J. (1993). Case-Based Reasoning, Kaufmann, San Mateo, California.
Loudon, K. (1999). Mastering algorithms with C, Sebastopol, CA: O'Readly.

122
Ltifi, H., Trabelsi, G., Ajed, M.B., Alimi, A.M.. (2012). Dynamic Decision Support
system Based on Bayesian Networks. International Journal of
Advanced Research in Artificial Intelligence, 23.
Orkan, A. L. (1992). Bilişim Teorisi Temel Kavramlar. Marmara Üniversitesi
İletişim Fakültesi Yayınları, İstanbul.
Oxman, R. E. (1994). Precedents In Design: A computational Model For The
Organization Of Precedent Knowledge, Design Studies, 15, 141-157.
Özbek, O. (1986). Malatya’ nın Eski Evleri, I. Battalgazi ve Malatya Çevresi Halk
Kültürü Sempozyumu, ss.140-147, Malatya.
Sankur, B. (2004). Bilişim Sözlüğü 2005, Pusula Yayıncılık, İstanbul.
Sanlı, S. (2009). Bir Mimara Ait Konut Tasarımlarının Mekan Sentaksı Yöntemiyle
Analizi, (doktora tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri
Enstitüsü, İstanbul.
Schmittt, G. N. (1995).”Architecture Cum Machina-Interaction With architectural
Cases In A Virtual Design Environment” in Visual Databases In
Architecture – Recent Advances In Design And Decision Making, pp.
113-128, Eds.: Koutamanis, A., Timmermans, H. And Vermeulen, I.,
Avebury, İngiltere.
Shannon, C. E. (1949). A Mathemetical Theory of Communication. The Bell
System Technical Journal, 379-423, 623-656.
Silberschatz, A., Korth, H. F., Sudarshan S. (1999). Database System Concepts,
McGraw Hill International Editions.
Singh, S.K. (2009). Database Systems: Concepts, Design and Architecture, Pearson
Education, Hindistan: p. 73-78.
Sommerville, I. ve Sawyer, P. (2000). Requirements Engineering: A good
PracticeGuide, John Wiley and Sons, İngiltere.
Sürgevil, C.,A. (2000). İnternet Ortamında İliskisel Veritabanı Uygulaması, (yüksek
lisans tezi), Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
Tezel, F. (2007). Mimari Tasarım Eğitimi İçin Sanal Doku Tabanlı Büro binası Veri
Destek Sistemi’Talloffice’,(yüksek lisans tezi), İ.T.Ü. Fen Bilimleri
Enstitüsü, İstanbul.
Tuomi, I. (2000). Implications of the Reversed Knowledge Hierarchy for
Knowledge Management and Organizational Memory. Journal of
Management Information Systems , 103.
Uça, Z. D. (2002). Veritabanı Teknolojisi ile Kent Bilgi Sistemleri Tasarımı, (yüksek
lisans tezi), İTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Uluçam, A. (1986). Arapgir’ deki Mimari Anıtların Bugünkü Durumu, I. Battalgazi
ve Malatya Çevresi Halk Kültürü Sempozyumu, ss.140-147, Malatya.
Vitrivius (2005). Mimarlık Üzerine On Kitap, YEM Yayın, İstanbul.
Wiener, J. M. and Franz, G. (2004), Isovist As a Means to Predict Spatial
Experience and Behavior, Lectures Notes in Computer Science,
Springer Berlin / Heidelberg, 42-57.

123
Zeren, B. (2000). Uçuş Planlama Sistemi Tasarımı, (bitirme tezi), İTÜ, Uçak ve
Uzay Bilimleri Fakültesi, İstanbul.
Url-1 <http://quickbase.intuit.com/articles/timeline-of-database-history>, alındığı
tarih: 04.04.2013.
Url-2 <http://en.wikipedia.org/wiki/Object_database>, alındığı tarih: 04.04.2013.
Url-3 <http://databasemanagement.wikia.com/wiki/DBMS_Functions>, alındığı
tarih: 06.04.2013.
Url-4 <http://www.archdaily.com/373745/snailtower-kunnapu-and-padrik-
architects/> , alındığı tarih: 09.04.2013.
Url-5 <http://scalatrava.blogspot.com/2009/11/croquis.html>, alındığı tarih:
09.04.2013.
Url-6 <http://en.wikiarquitectura.com/index.php/HSB_Turning_Torso>, alındığı
tarih: 09.04.2013.
Url-7 <http://echo.mpiwg-berlin.mpg.de>, alındığı tarih: 15.04.2013.
Url-8 <http://seed.edrc.cmu.edu/IJDC/SP/arch.html>, alındığı tarih: 04.05.2001.
Url-9 <http://seed.edrc.cmu.edu/SD/asce-dist.html>, alındığı tarih: 04.05.2001.
Url-10 <http://commons.wikimedia.org/wiki/File:RDBMS_timeline.svg>, alındığı
tarih: 03.04.2013.

124
EKLER

EK A: Veritabanı Tarihçesi
EK B: ECHO İçerik Listesi
EK C: Depthmap Yazılımı Kullanımı
EK D: MS Access Veritabanı Yazılımı Kullanımı

125
EK A

Şekil A.1 : Veritabanı tarihçesi.

126
EK B
 Anthropology / Antropoloji
o Dogon Virtual Archive
o NECEP Database
 Archaeology / Arkeoloji
o Ure Museum
o Musawwarat Graffiti Archive
 Art and Optics / Sanat ve Algı
o Art and Optics
o Drawing with Optical Instruments(Vision Project)
 Bibliotheca Polyglotta / İncil
o Bibliotheca Polyglotta
 Buddhism / Budizm
o Buddhist Texts in Mongolia
o Maps of Mongolia
o Fragile Palm Leaves
o Thesaurus Literae Buddhicae
o Flora of Mongolia
o Mongolian Scripts
 Chinese Sources / Çince Kaynaklar
o Practical Knowledge
o Chinese Cultures
o Knowledge Spheres in Pre-Modern China
o Chinese Mechanical Knowledge
 Copperplates / İşlenmiş Bakır Levhalar
o Collection of Copperplates by Nicolaus Seeländer
 Cuneiform Tablets / Çivi Yazısı Tabletler
o Decipherment
o Cuneiform Digital Library Initiative
o Cuneiform Collection of the Catholic Institute of Paris
 Folk Religion / Halkın İnancı
o Folk Religion in the Balkans
 Greek Science 1600-1821 / Yunan Bilimi 1600 -1821
o Greek Physics & Natural Philosophy
 Historical Maps / Tarihi Haritalar
o Maps of Mongolia
o Maps of Rome (Catalogue)
o Museu Maritim Barcelona
o Ebstorf World Map by the University of Lüneburg
 Historical Travel Guides / Tarihi Gezi Rehberleri
o Guides to Florence (1600-1800)
 History of Architecture / Mimarlık Tarihi
o Collection of Historical Sources on Architecture
o The Werner Oechslin Library
o Florentine Cathedral - Construction Details
o Florentine Cathedral - the Archives
o Lineamenta - Architectural Drawings Database
 History of Chemistry / Kimya Tarihi

127
 o Source Texts on the History of Chemistry
 History of Cosmology / Kozmoloji Tarihi
o Astronomie-rara
o Source Texts on the History of Cosmology
 History of Demography / Demografi Tarihi
o Source Texts on the History of Demography
 History of Mathematics / Matematik Tarihi
o Source Texts on the History of Mathematics
 History of Mechanics / Mekanik Tarihi
o Source Texts on the History of Mechanics
o Database Machine Drawings
o Siena Collection
o Antikythera Mechanism
o Archimedes Project
 History of Modern Physics / Modern Fizik Tarihi
o Albert Einstein's Articles in "Annalen der Physik"
o Archives Henri Poincaré
o Collection of Sources on History of Quantum Physics
o Hilbert, Treatise on Physics
o Interviews with Modern Physicists
o Lecture Notes
o Notebooks
o Correspondence Einstein-Schlick
o Correspondence Reichenbach-Schlick, 1920-22
o Correspondence Reichenbach-Schlick, 1923/24
o Secondary Literature
o Gehrcke Papers
 History of Optical Drawing Instruments / Optik Çizim Aletleri Tarihi
o Drawing with Optical Instruments (Vision project)
 History of Pre-Modern Physics / Modern Öncesi Fizik Tarihi
o Source Texts on the History of Pre-Modern Physics
 History of Science / Bilim Tarihi
o Source Texts on Clavius
o Federico Commandino Manuscript Collection
o Guidobaldo del Monte Archival Collection
o Manuscript Collection of the Centro Internazionale di Studi
Rosminiani
o Rare Books Giusti
o MPIWG Rare Books Library
 History of Ship Contruction / Gemi İmalatı Tarihi
o Contarini Archive of the Venetian Arsenal
o Shipbuilding bibliography
o Source Texts on the History of Naval Sciences
 Intuitive Physics / Sezgisel Fizik
o Motion and Weight
 Islamic Sciences / İslam Bilimleri
o Islamic Manuscripts
o Islamic Heritage Project
 Jesuit Sciences / Cizvit Bilimi

128
 o Source Texts on Jesuit Sciences
 Legal History / Hukuk Tarihi
o German Legislative Prints before 1600
o Legal History
 Life Sciences / Yaşam Bilimleri
o Source Texts on the History of Life Sciences
o Virtual Laboratory (VL)
 Literature and Popular Science / Literatür ve Popüler Bilim
o Folk Tales
o Epics
o Popular Science Books
 Music History / Müzik Tarihi
o History of Acoustics and Music Listening
 Natural History / Doğa Tarihi
o Adanson Botanical Illustrations
o Humboldt's Collection of Herbaria
o Source Texts on Natural History
 Opere di Alessandro Volta
o Volume Primo
o Volume Secondo
o Volume Terzo
o Volume Quatro
 Philosophy / Felsefe
o Source Texts on Philosophy
 Pratolino Garden / Pratolino Bahçesi
o Source Texts on the Pratolino Garden
o Pratolino Garden (virtual exhibition)
 Reference Works / Referanslar
o Catalogues
o Dictionaries
o Encyclopedias and Textbooks
 Scientific Revolution / Bilimsel Evrim
o Source Texts on Galileo (manuscripts)
o Source Texts on Leibniz and Contemporaries
o Source Texts on Huygens
o Source Texts on Galileo (printed books)
o Source Texts on Newton
o Source Texts on Descartes
o Source Texts on Stevin
o Leibniz' Manuscripts on Nature, Medical Science and Technics
o Source Texts on Harriot
o Discussions on Galilei
 Scientific Voyages / Bilimsel Yolculuk
o Source Texts on Scientific Voyages
o Humboldt Project Databases
o Humboldt Project
 Sign Languages / İşaret Dilleri
o Corpus NGT
o British Sign Language Corpus Project

129
 o Sign Languages Corpus in the Language Browser of the Max Planck
Institute for Psycholinguistics
o Sign Linguistics Corpora Network
o Comparism of Sign Languages
o Sign Language Corpora Wiki
 Spatial Concepts / Uzay Kavramı
o Bibliography of Sources relevant for the TOPOI project
o Historical Sources on Spatial Concepts

130
EK C
Depthmap programının çalışma sisteminde ilk olarak .dxf formatında bulunan mekan
çizimi program içerisine alınır, ardından bu içe alınmış çizim belirlenen ölçülerdeki
gridlere(ızgaralara) bölünür. Bu gridlerin sayısı ve konumlanması görünürlük grafiği
oluşumunda veri olarak kullanılır.

.dxf Dosyasının Program İçerisine Alınması: Depthmap yazılımı çalıştırıldığında ilk

olarak boş bir arayüz ile karşılaşılmaktadır (Şekil C.1).

Şekil C.1 : Depthmap ilk açılış arayüzü.

Açılan programda ‘File’ menüsünden ‘New’ seçeneği veya ‘ctrl + n’ tuş

kombinasyonu ile yeni bir grafik çalışma dosyası oluşturulmuş olur. Ardından boş
olarak görülen grafik çalışma dosyası içerisine .dxf uzantılı dosyayı alabilmek için
‘Map’ menüsünden ‘Import’ seçeneği veya ‘ctrl + I’ tuş kombinasyonu ile açılacak
pencereden .dxf dosyasının konumuna gidilerek seçim yapılır ve ‘Import’ tuşuna
basılır (Şekil C.2).

Şekil C.2 : dxf dosyasının içe aktarımı.

131
.dxf formatındaki çizimin içe aktarılmasından sonra, çizim grafik çalışma dosyasında
görünür hale gelir ve menülerde bulunan seçenekler aktifleşir.

Grid Sistemini Oluşturmak: .dxf formatındaki çizim içe aktarıldıktan sonra

görünürlük grafikleri ve analizleri için çizim üzerinde gridal bir sistem oluşturulur.
Bu gridal sistem, ‘Tools’ menüsünden ‘Visibility’ menüsüne ve ‘ Set Grid’ seçeneği
işaretlenir. Yeni bir pencere açılır ve kullanıcıya gridal düzendeki boşluklar arası
mesafeyi seçmesi istenir ve onaylanarak gridal sistem çizim üzerine eklenir (Şekil
C.3).

Şekil C.3 : Oluşturulan grid sistem.

Şekil C.4 : ‘Fill’ komutu ile tanımlanmış mekan.

132
Gridal sistemin oluşturulmasının ardından, programın analizleri yapabilmesi için
mekanlar tanıtılmalıdır. Bu işlem araçlar menüsünde bulunan ‘Fill’ komutu ile
mekanların iç kısımları işaretlenerek yapılır (Şekil C.4). Bu işlemin sorunsuz ve
doğru olabilmesi için mekan geometrisinin kapalı bir geometriye sahip olması
gerekir.

Ayrıca araçlar menüsünde yer alan ‘Pencil’ komutu ile gridal sistem boşluklarında
tekil doldurmalar ya da tekil boşaltmalar yapmak mümkündür.

Görünür Alan Grafiği Oluşturma: Programda gridal sistem içerisindeki hesaplamanın

yapılacağı alan belirlenmesinin ardından, ‘Tools’ menüsünden ‘Visibility’ alt
menüsünden ‘Make Visibility Graph’ komutu seçilerek görünür alan grafiği
hesaplamaları için programa başlama emri verilmiş olur. Bu işlemin mantığında,
programdaki gridal düzen içerisindeki her bir boşluğun diğer boşlukları görme
durumları hesaplanır. Hesaplama sonucunda program gridal sistemi belirli bir mantık
çerçevesinde renklere ayırır (Şekil C.5).

Şekil C.5 : Görünürlük grafiği.

Oluşturulan grafikte gridal sistemdeki her bir boşluğun diğer boşlukları görme
durumuna göre boşluklar; kırmızıdan maviye kadar olan renk spektrumundaki
renkleri alır. Mavi renk, en az görme miktarını temsil ederken; kırmızı en çok görme
miktarını temsil etmektedir. Hesaplama işlemi sonucunda boşlukların üzerinde
beklenildiğinde program o boşluğun diğer kaç tane boşluğu gördüğünü ekrana
yansıtır.

133
Depthmap yazılımında görünürlük grafiği oluşturulması ile birlikte bir konumdan
diğer konumlara olan görsel uzaklıklar(Step Depth) gibi temel hesaplamalar da
yapılabilir hale gelir. Görsel uzaklık hesaplaması için başlangıç boşluğu kullanıcı
tarafından manuel olarak seçilir. Ardından ‘Tools’ menüsünden ‘Visibility’ alt
menüsüne ve ‘Step Depth’ alt menüsüne girilir. Burada üç tür hesaplama yöntemi
bulunmaktadır. Bunlar; ‘Visibility Step’, ‘Metric Step’ ve ‘Angular Step’ dir.
Visibility Step hesaplaması, boşlukları başlangıç konumundan itibaren görme
imkânına göre ayırır. Başlangıç konumunu gören her boşluk ‘1’ numaralı bölüme
sahip olurken, ‘1’ numaralı boşluğu gören her boşluk ‘2’ numarasına sahip olur.
Hesaplama bu mantık çerçevesinde tüm boşlukları kapsayacak şekilde tamamlanır
(Şekil C.6).

Şekil C.6 : Görünürlük grafiği-Step Depth.

Metrik Step hesaplamasında ise her boşluk birimi başlangıç konumuna olan
uzaklığına göre sınıflandırılır ve mesafe olarak değerleri boşluklara atanır. Angular
Step hesaplamasında da her boşluk birimi başlangıç konumuna olan açısına ve görme
durumuna göre sınıflandırılır ve değerleri birimler üzerinde ifade edilir.

Görünür Alan Grafiği Ölçülmesi: Grafiğin ölçümleri kendi aralarında dört gruba
ayrılır. Bunlar hazır ölçümler (grafiğin oluşturulduğu an elde edilen), global ölçümler
(grafikteki bütün köşelerden bilgi alarak oluşturulan), lokal ölçümler (grafikteki her
bir tepe noktasını o anlık komşusundan bilgi alarak oluşturulan) ve metrik ölçümler
(görünürlük ilişkilerinden ziyade, fiziksel mesafelerden hesaplanan) (Atak, 2009).

134
Programda ‘Tools’ menüsünden ‘Visibility’ alt menüsünde bulunan ‘Run Visibility
Graph Analysis’ komutu çalıştırılıp, analiz seçenekleri isminde açılan yeni
pencereden ‘Calculate visiblity relationships’ seçeneğinin seçilmesi ile lokal ve
global ölçümleri yapılabilir.

Hazır ölçümler; bağlanma ölçümleridir. Bağlanma ölçümleri, gridal sistem

içerisindeki herhangi bir noktanın diğer noktalar tarafından görünürlük durumudur.

Lokal ölçümler ise kontrol ölçümleridir.

Kontrol ölçümü; Hillier ve Hanson tarafından ortaya konan bir ölçümken, kontrol
edilebilirlik Turner tarafından ortaya konulmaktadır. Kontrol ölçümü görsel açıdan
bütün alanları seçerken, kontrol edilebilirlik görsel olarak kolayca baskın olabilecek
alanları seçer. Bir yerin kontrol değeri, gridin karşılıklı komşuluk ölçüleri toplanarak
hesaplanır. Eğer bir yer birçok noktanın toplamından oluşan büyük bir görsel alana
sahip ise, ortam rahatlıkla kontrol edilebilir (Atak, 2009).

Global ölçümler; bütünleşme ölçümü, en derin mekan derinliği, ortalama derinlik

değeri, rölatif asimetri, gerçek rölatif asimetri ve entropidir.

Bütünleşme; yapı içerisindeki bir mekânın diğer bütün mekânlara olan ortalama
derinliğini ifade eden bir ölçümdür. Mekân yapının ortalarına yaklaştıkça
çevresindeki konum sayısı artar ve bu da daha çok bütünleştiğini gösterir (Atak,
2009).

En Derin Mekân Derinliği: Erişim grafiğinde ifade edilen başlangıç

bölümlenmesinden en uzakta bulunan bölümlenmenin derinliğidir. Bu bölümlenme
birimi, evin dış mekândan en uzakta bulunan kısmıdır.

Ortalama Derinlik Değeri: Erişim grafiğinde ifade edilen bölümlenmelerin

tamamının başlangıç mekâna göre derinlikleri toplanıp, toplam bölümlenme sayısına
bölünmesi ile elde edilen sonuçtur. Ortalama derinlik ‘MD’ biçiminde kısaltılarak
ifade edilir.

Rölatif asimetri: ‘0’ ile ‘1’ arasındaki bir değerdir. Bu durumda ‘0’ a yakın olan
değerlere sahip bölümlenmeler, kök olarak seçilen bölümlenmenin konumu
açısından, sistemi bütünleştirme eğiliminde olan bir bölümlenmeyi ifade ederken, ‘1’
e yakın olan değerlere sahip bölümlenmeler, sistemden ayrılma eğilimine sahip olan
bölümlenmeyi ifade etmektedir.

135
Gerçek Rölatif Asimetri Değeri: Farklı sentaktik büyüklüklere(mekân sayılarına)
sahip yapıları kıyaslamak için kullanılan ve rölatif asimetrinin daha hassas olan bir
simetri ve asimetri ölçüm biçimidir. Bu ölçümde çıkan değerin küçük olması(‘0’ a
yakın olması) bölümlenmenin bütünleşik, büyük olması ise ayrık olmasını ifade
etmektedir.

Entropi; Turner (2001) tarafından tanımlanmıştır. Entropinin bir ölçüsü, konumların

dağılımının, kendi derinliğinden daha çok bir düğüm noktasından görsel derinliği
açısından ölçüsüdür. Böylece, eğer birçok konum görsel olarak bir düğüm noktasına
yakınsa, bu düğüm noktasından görsel derinlik asimetriktir ve entropi düşüktür. Eğer
görsel derinlik daha dengeli dağılmış durumda ise, entropi daha yüksektir (Atak,
2009).

Dışbükey Mekan Analizi: Depthmap programı bir yapının dışbükey mekan analizini
yapmak için görünür alan analizindeki işlem sırasına benzer yol takip eder. İlk olarak
yeni bir grafik işlem dosyası oluşturulur. Ardından program içerisine altlık olması
için .dxf formatındaki çizimin içe aktarılması gerekmektedir. Sonrasında programa
gerekli tanımlamalar yapılır ve analiz komutu verilir.

Şekil C.7 : Cenvex Map seçimi.

Açılan programda ‘File’ menüsünden ‘New’ seçeneği ile yeni bir grafik çalışma
dosyası oluşturulmuş olur. Ardından boş olarak görülen grafik çalışma dosyası
içerisine .dxf uzantılı dosyayı alabilmek için ‘Map’ menüsünden ‘Import’ seçeneği
ile açılacak pencereden .dxf dosyasının konumuna gidilerek seçim yapılır ve ‘Import’
tuşuna basılır. Sonrasında grid sistemini oluşturmak için ‘Tools’ menüsünden

136
‘Visibility’ menüsüne geçilir ve ‘ Set Grid’ seçeneği işaretlenir. Yeni bir pencere
açılır ve kullanıcıya gridal düzendeki boşluklar arası mesafeyi seçmesi istenir ve
onaylanarak gridal sistem çizim üzerine ekleme işlemi tamamlanır. Ardından ‘Map’
menüsünden ‘New Map’ seçeneği seçilir ve açılan pencereden ‘Convex Map’
seçeneği işaretlenerek onaylanır (Şekil C.7).

Onaylama işleminin ardından ‘Polygon Drawing Tool’ aktif hale gelir ve

kullanıcıdan mekan birimlerini temsil eden alanların oluşturulması istenir. Oluşturma
işlemi sırasında hatalı çizim yapılırsa ‘Edit’ menüsünden ‘Undo’ seçeneği ile işlem
geri alınabilir ya da oluşturulan birim seçilerek ‘Edit’ menüsünden ‘Clear’ komutu
ile silme işlemi yapılabilir. Bu şekilde tüm birimler tamamlanır (Şekil C.8).

Şekil C.8 : Birimlerin tanımlanması.

Şekil C.9 : İlişkilerin tanımlanması.

137
Analizler için gerekli olan hesaplamaların yapılabilmesi için programa bu birimlerin
kendi aralarındaki ilişkilerinin tanıtılması gerekmektedir. İlişkileri tanıtmak için ilk
olarak sol menüde bulunan ‘Connectivity’ seçilir ve tüm birimler açık yeşil
rengindeki değersiz birimler halini alır. Ardından araç çubuğunda yer alan ‘Join’
menüsünden ‘Link’ seçeneği seçilir. Programa, bu araç yardımı ile birbiri ile
bağlantılı olan birimler sırayla seçilerek ilişkileri tanıtılır. İlişkilerin tanımlanması
aşamasında hatalı tanımlama yapılacak olur ise düzeltmek için araç çubuğunda
bulunan ‘Join’ menüsünden ‘Unlink’ konutu ile hatalı ilişkiler silinebilir.

İlişkilerin tanımlanmasının ardından, ‘Tools’ menüsündeki ‘Axial / Convex / Pesh’

alt menüsünde bulunan ‘ Run Graph Analysis’ komutu çalıştırılır. Açılan pencerede
bulunan hesaplama seçeneklerinden istenilenler işaretlenir ve onaylanır. Böylece
dışbükey mekan analizi hesaplamaları yapılmış olur (Şekil C.10).

Şekil C.10 : Dışbükey mekan analizleri.

Bu analizler, tasarımcının mevcut konutların mekânsal kurgusunu okumasında,

yorumlamasında ve yeni tasarım alternatiflerini geliştirmesinde önemli bir role
sahiptir.

138
EK D
Sistemin oluşturulmasında önemli bir nokta olan veri grupları tablolardan
oluşmaktadır. Öncül örneklere ait veritabanındaki bu tablolar; konut ana başlığı
altında ele alınmıştır. Tablolar oluşturulurken ‘Oluştur’ menüsünden ‘Tablo’
seçeneği seçilmiş ve böylece boş tablo oluşturulmuştur. Daha sonra sütun isimleri
tanımlanmış ve o sütunlara girilecek verilerin türleri seçilerek tablo oluşturma işlemi
gerçekleştirilmiştir (Şekil D.1).

Şekil D.1 : MS Access tablo görünümü.

Şekil D.2 : MS Access tablolar listesi.

Tüm tabloların sisteme tanımlanmasının ardından, ikinci önemli bölüm olan tablolar
arası ilişkilerin oluşturulması işlemine geçilmiştir. Bunun için ‘Veritabanı Araçları’
meünsü altında bulunan ‘İlişkiler’ seçeneği seçilmiştir. Açılan pencerede tüm
tablolar listelenmiştir. İlişki kurulacak tablonun sayfada görünmemesi durumunda
farenin sağ tuşu tıklanır ve açılan menüden ‘Tablo Göster’ seçeneği seçilir. Yeni
açılan pencerede işlem yapılmak istenilen tablo seçilir ve onaylanır. Böylece çalışma
penceresine istenilen tablo eklenmiş olur. Sonrasında tablolardan birinde bulunan ve
ilişki kurulmak istenilen satırlardan biri tutulup sürüklenilerek diğer tablodaki satırın
üzerine bırakılır. Böylece ilişki tanımlama penceresi otomatik olarak açılır.

139
 Şekil D.3 : MS Access ilişki özelleştirme penceresi.

Açılan bu pencereden, ilişkili tablolar arasındaki seçenekler doğrultusunda ilişkiyi

özelleştirme işlemleri gerçekleştirilir. ‘Oluştur’ butonu kullanılarak onaylama
işleminin gerçekleştirilmesi ile sistem iki tablo arasındaki ilişkiyi tanımlar ve satırlar
bağlantılı hale gelir. Hatalı bir ilişki tanımlanacak olursa, programın oluşturduğu
ilişkiyi ifade eden çizgi üzerine farenin sağ tuşu ile tıklanır ve ‘Sil’ seçeneği ile ilişki
tanımı silinmiş olur. Bu şekilde tüm tablolar ve bu tablolarda bulunan ilişkili satırlar
arasındaki ilişkiler sisteme tanımlanır.

Şekil D.4 : MS Access ilişkiler penceresi.

Mimari öncül örneklere ait verileri içeren veritabanı altyapısı ilişkilerin tanımlanması
ile çalışmaya hazır hale gelmiştir. Ancak veri girişi gibi işlemlerin yapılabilmesi için

140
arayüzlerin oluşturulması gerekmektedir. Sistemde arayüzler ‘formlar’ olarak
tanımlanmaktadır. Form oluşturma işlemi için ilk olarak işlem yapılacak tablo seçilir.
Sonrasında ‘Oluştur’ menüsünden ‘Form’ seçeneği seçilir ve program otomatik
olarak formun ilk halini oluşturur.

Şekil D.5 : MS Access form penceresi.

Sistemin otomatik olarak oluşturduğu bu form üzerinde değişiklik yapılması için ilk
olarak ‘Tasarım’ menüsü altındaki ‘Görünümler’ alt menüsünden ‘Tasarım
görünümü’ seçilir. Ardından formda tasarımsal değişiklikler pencerenin sağ tarafında
bulunan menüden de yararlanılarak yapılır.

Şekil D.6 : MS Access komut düğmesi sihirbazı.

Düzenleme işleminin ardından kullanıcı arayüzünün yani formun işlevsel olabilmesi

için butonların eklenmesi gerekmektedir. Bu butonların görevleri; yeni kayıt oluştur,
arama yap, kaydet, çıktı al, formu kapat ve programı kapat şeklinde olabilir. Buton
ekleme işlemi için ‘Tasarım’ menüsünde bulunan ‘Denetimler’ alt menüsünden

141
‘Düğme’ seçeneği seçilir ve oluşturulmak istenilen yere fare yardımı ile tıklanır.
Açılan pencereden yapılmak istenilen eylem seçilir ve onaylanır.

Tüm formların oluşturulması ile veri girişi için kullanıcı arayüzleri hazırlanmış olur.
Oluşturulan formlar yardımı ile sisteme girişi yapılan veriler arasında arama
yapabilmek için ‘sorgu’ denilen işlemin oluşturulması gerekmektedir. Bunun için
‘Oluştur’ menüsü altında bulunan ‘Sorgular’ alt menüsündeki ‘Sorgu Sihirbazı’
kullanılır. Açılan penceredeki menüden ‘Basit Sorgu Sihirbazı’ seçilerek onaylanır.

Şekil D.7 : MS Access yeni sorgu sihirbazı.

Böylece basit sorgu sihirbazı çalıştırılmış olur. Açılan pencereden sorgu işleminde
kullanılacak ve gösterilecek alanlar seçilir ve son butonu ile işlem tamamlanır.

Şekil D.8 : MS Access basit sorgu sihirbazı.

Yeni oluşturulan pencere tablo görünümünde otomatik olarak açılır. Sorgu sayfası
kaydedilir ve sorgu için oluşturulacak olan arayüz tasarımına geçilir. Bu işlem için
‘Oluştur’ menüsündeki ‘Formlar’ alt menüsünde yer alan ‘Form Sihirbazı’ çalıştırılır.
Sonrasında sorgu işleminde kullanılacak alanlar ‘Seçili Alanlar’ bölümüne taşınır ve
ileri butonu ile işleme devam edilir.

142
 Şekil D.9 : MS Access form sihirbazı.

Yeni açılan pencereden ‘Alt formları olan form’ seçilerek sorgu için alt form
oluşturma işlemi gerçekleştirilir. ‘Son’ butonu ile alt form oluşturulmuş olur.

Şekil D.10 : Access alt form oluşturma arayüzü.

Oluşturulan form tasarım görünümünde açılarak gerekli tasarımsal arayüz

düzenlemeleri yapılabilir. Bu arayüzde filtreleme işlemlerinin yapılacağı kriterlere ait
seçim alanları seçilir ve programın sağ tarafında bulunan ‘Özellik Sayfası’
bölümündeki ‘Olay’ menüsünde yer alan ‘Güncelleştirme Sonrasında’ alt menüsünün
üzerine gelinir ve çıkan’…’ şekline tıklanır. Böylece filtreleme işlemi için herhangi
bir kriter seçiminin ardından seçme işleminin yapıldığı alandaki güncelleme işlemi
ile birlikte yapılacak işlem tanımlanacaktır.

Şekil D.11 : MS Access makro arayüzü.

Bu filtreleme işlemi ‘Makro’ ile gerçekleştirilecektir. Makronun tanımalanabilmesi

için ‘Yeni Eylem Ekle’ açılır menüsünden ‘FiltreUygula’ seçeneği seçilir. Filtre adı

143
bölümüne ise oluşturulan sorgunun adı yazılır. Böylece makro oluşturulur. Makro
kaydedilerek çıkılır. Diğer filtreleme kriterleri için de aynı işlem sırayla tekrarlanır.

Bu işlemlerin ardından kontrol amaçlı olarak ‘Form Görünümü’ açılır ve filtreleme

butonları kontrol edilir. Eğer filtreleme butonları boş görünüyorsa özellik sayfası
bölümünde bulunan ‘Satır Kaynağı’ bölümünün üzerine gelinir ve ‘…’ butonuna
tıklanır. Açılan penceredeki tabloda yer alan ve filtreleme butonuna kaynak olması
istenilen satır çift tıklanır ve kaydedilip kapatılır.

Şekil D.12 : MS Access yeni sorgu düzenleme arayüzü.

Filtreleme işleminde arayüz açıldığında tüm sonuçların filtreleme olmadan

gösterilmesi için özellik sayfasında yer alan ‘Veri’ menüsünde bulunan ‘Varsayılan
Değer’ bölümüne “*” ifadesi yazılır. “*” ifadesi filtreleme seçeneklerinin tümü
demektir yani kısıtlama olmadan tüm sonuçların ekranda listelenmesini sağlar.
Böylece filtreli arama yapmak için gereken form üzerindeki işlemler tamamlanmış
olur.

Şekil D.13 : Arama formu.

144
Fitreli arama yapma arayüzü kaydedilerek kapatılır. Ardından daha önce
oluşturulmuş olan sorgu ‘Tasarım Görünümü’ nde açılır. Filtreleme kriterlerinin yer
aldığı sütunlarda bulunan ‘Ölçüt’ bölümlerine ‘Like [Forms]![‘Filtreleme Formunun
Adı’]![‘Filtreleme Formundaki Filtreleme Butonu Adı’]’ ifadesi yerleştirilir.

Bu işlem tüm filtreleme seçeneklerinin yer aldığı sütunlara ayrı ayrı yapılır. İşlemin
tamamlanmasının ardından sorgu kaydedilir ve çıkılır. Böylece filtreleme yaparak
çalışan bir arayüz de tamamlanmış olur. Tüm işlemlerin tamamlanmasının ardından
kullanıma hazır bir sistem oluşturulmuş olur.

145
146
ÖZGEÇMİŞ

Ad Soyad: Halil SEVİM

Doğum Yeri ve Tarihi: Konya / 13.01.1988

Adres: Mecidiyeköy Mah. Güvenevler Sk. Dursunbey Apt. No:1 Daire:7 Şişli/İST

E-Posta: halilsevim@gmail.com

Lisans: İstanbul Teknik Üniversitesi / Mimarlık (2006-2011)

Mesleki Deneyim ve Ödüller:

Rezzan Yapı - Çalışma (2008)

Kerimler Planlama - Şantiye Stajı (2008)
İstanbul Büyükşehir Belediyesi - Büro Stajı (2009)
Artun Mimarlık - Büro Stajı (2009)
Artun Mimarlık - Çalışma (2010-2011)
Kemer Mimari Grup – Çalışma (2011-2013)

147