Professional Documents
Culture Documents
1 vaxuSti batoniSvili, aRwera samefosa saqarTvelosa, qarTlis cxovreba, tomi IV, teqsti dadgenili yve-
la ZiriTadi xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier (Tbilisi, 1973), gv. 148.
2 g. CubinaSvili, ruisis taZris istoriisaTvis,enimikis moambe, V-VI (Tbilisi, 1940), gv. 429.
3 iqve, gv. 446.
4 garso sikoZe, sofeli ruisi, mariamobisTvis 11-s, iveria, 17 agvisto, #178 (1886), gv.3.
5 droebiTi meTvalyure, sofeli ruisi, iveria, 14 agvisto, #173 (1903), gv.1.
6 g. CubinaSvili. dasax. naSromi, gv. 462.
346
rom giorgi galatozTa zeda damdegis warweram ver miiqcia mkvlevarTa yuradReba.
warwera imdenad axlosaa aleqsandre mefis saaRmSeneblo warwerasTan (mis marcxniv,
qveda mxares, daaxloebiT, 70 sm-is moSorebiT), rom warmoudgenelia, ar moxvedriliyo
mkvlevarTa mxedvelobis areSi. amasTanave, sayuradReboa, rom SeTeTrebis kvali dResac
kargad etyoba taZars.
ruisis RmrTismSoblis saxelobis taZris kompleqs spirvelad vewvieT 2014 wlis
ivnisSi, ra drosac gamovavlineT ramdenime ucnobi nakawri warwera, gadmoviReT ro-
gorc maTi, aseve cnobili warwerebis paleografiuli aslebi da daviwyeT maTi Ses-
wavla. amJamad gadmoRebuli gvaqvs 30-mde warweris paleografiuli asli (aqedan, mxo-
lod samia cnobili) da mimdinareobs maTze muSaoba, axlo momavalSi igegmeba am war-
werebis gamocema statiebis saxiT da isini male gaxdeba cnobili samecniero sazoga-
doebis farTo wereebisaTvis.
winamdebare statiaSi warmogidgenT ruisis taZris sam warweras. romelTagan erT-
erTi, giorgi galatozTa zeda damdegis ucnobi warwera, samecniero mimoqcevaSi pirve-
lad Semogvaqvs. warweras, paleografiuli niSnebis mixedviT, XVII saukuniT vaTari-
RebT. warweraSi moxseniebuli giorgi xelmZRvanelobda ruisis taZris kompleqsis
aRdgeniT samuSaoebs, romelic warmoebda XVII saukunis 60-70-ian wlebSi dedofal
mariam dadianis iniciativiT. am warweris paleografiuli piri pirvelad qveyndeba.
teqsts Tan axlavs sruli arqeografiuli da paleografiuli daxasiaTeba.
aseve, pirvelad Semogvaqvs samecniero mimoqcevaSi XV saukunis ori warweris: al-
eqsandre mefis saaRmSeneblo warwerisa da Salva galatozTa zedamdegis warweris pa-
leografiuli pirebi. warwerebis teqstebi ramdenjerme aris gamoqveynebuli mcire uz-
ustobebiT. winamdebare statiaSi viZleviT zemoT xsenebuli warwerebis dazustebul
wakiTxvebs.
warmogidgenT giorgi galatozTa zeda damdegis warweras romelmac pirveli vizi-
tisTanave miiqcia Cveni yuradReba.
arqeografiuli daxasiaTeba: asomTavruli; 3 striqoni; darRveulia warweris hori-
zontaluri mdebareoba, pirveli da meore striqonebi dawerilia aswvriv marcxnidan
marjvniv xolo mesame striqoni piriqiT, qvemoT eSveba. nakveTia didi asoebiT, Rrma kve-
TiT, taZris dasavleTis karis marcxena mxares, TvalsaCino adgilas, iatakidan 198 sm.
simaRleze. uWiravs farTobi 45,0X25,0 sm.; yvelaze didi grafema qanis zoma: 7,6X2,3 sm.;
yvelaze patara grafema anis zoma: 2,6X2,0 sm.; warwera kidurwaisrulia. grafemebisaTvis
damaxasiaTebelia ligatura. gankveTilobis niSani: orwertili. gamoyenebulia Suakveci-
lobiTi daqaragmeba. qaragmis niSnia ganivi klaknili xazi.
1 v. beriZe, XVI-XVIII ss. qarTuli saeklesio xuroTmoZRvreba (Tbilisi, 1994), gv. 181, tab.251.
2 iqve, gv.35; tab.52.
3 iqve, gv. 181; tab.251.
4 n. baxtaZe, n. kupraSvili, l. mirianaSvili, k. zenderi, T. jojua, pirRebulis monasteri, 1989 da 2002-2003
wlebis kompleqsuri samecniero eqspediciis Sedegebi (Tbilisi, 2005), gv. 195.
5 vaxuSti batoniSvili, dasax. naSromi, gv. 373-374.
6 termini „galatozi“, `galatozTuxucesi“ adrindeli formaa igi gvxvdeba SoroTas, bediis, dixazurgis
epigrafikul ZeglebSi. mogvianebiT gvxvdeba sxva terminebic: „zedamdgomeli“, an zedamdgomi“. gvian-
feodalur xanaSi mSenebeli TavisTavs umetesad ostats uwodebs. mag.; barakonis, manglisis, vaSlovanis,
da sxva warwerebSi. amis paralelurad rostom mefis dros xmarebaSi Semodis sparsuli sityva „sarida-
ri“, romelmac qarTuli xuroTmoZRvari Secvala. ix. wgn. javaxeTis epigrafikuli korpusi, gamosacemad
moamzades da gamokvlevebi daurTes: valeri silogavam, lia axalaZem, merab beriZem (Tbilisi, 2012), gv.
154-155.
7a. tuRuSi, cxovreba da Rvawli dedofal mariam dadianisa (Tbilisi, 1992), gv.40.
8 iqve, gv.53-54.
348
CavuRrmavdebiT sakiTxs da gadavxedavT mariam dedoflis iniciativiT warmoebuli
saaRmSeneblo samuSaoebis qronologias aRniSnul regionSi, SegviZlia, kidev ufro
davaviwrovoT es qronologiuri CarCo. mariam dedoflis brZanebiT taZris agebis
Sesaxeb mogviTxrobs zRuderis wm. giorgis saxelobis eklesiis asomTavruli saaR-
mSeneblo warwera (XVII s. II naxevari) 1, aradeTis eklesiis saaRmSeneblo warwera (1666
w.) 2 da urbnisis taZris mxedruli saaRmSeneblo warwera (1668 w.) 3. aqedan gamomdinare,
mariam dedoflis iniciativiT am regionSi eklesia-monastrebis aRdgeniTi samuSaoebi
uwarmoebiaT XVII saukunis 60-70-ian wlebSi. safiqrebelia, rom amave periodSi unda
CaetarebinaT aRdgeniTi samuSaoebi ruisis taZris kompleqszec. aqedan gamomdinare,
warwerac XVII saukunis 60-70-iani wlebiT SeiZleba daTariRdes.
ruisis RvTismSoblis taZridan samecniero sazogadoebisaTvis cnobilia Salva gala-
tozTa zeda mdegis warwera, romelic moTavsebulia taZris samxreT fasadze, Sesasvleli
karis marcxena mxares, iatakis donidan daaxloebiT, 220 sm. simaRleze. warweris teqsti
ramdenjermea gamoqveynebuli, Tumca misi detaluri aRwera da paleografiuli asli
pirvelad Semogvaqvs samecniero wre-brunvaSi. aseve, dazustebebi Segvaqvs wakiTxvaSic.
arqeografiuli daxasiaTeba: asomTavruli; 4 striqo-
ni; daculia warweris horizontaluri mdebareoba. nakve-
Tia didi asoebiT, Rrma kveTiT, taZris samxreT karis mar-
cxena mxares, TvalsaCino adgilas, iatakidan 220 sm. simaR-
leze. uWiravs farTobi 45,0X27,0 sm.; yvelaze didi grafema
`gani~-is zoma: 14.0X6.5 sm.; yvelaze patara grafema `ani~-is
zoma: 3.0X2.5 sm.; warwera kidurwaisrulia. grafemebisaTvis
damaxasiaTebelia ligatura. gamoyenebulia xmovankveci-
lobiTi da SuakvecilobiTi daqaragmeba, qaragmis niSnia
swori ganivi xazi.
1
Меписашвили Р., Цинцадзе В., Архитектура нагорной части – исторической провинции Грузии – Шида Картли (Тбилиси, 1975),
с.138.
2 p. zaqaraia, saqarTvelos Zveli qalaqebi da cixeebi, (Tbilisi, 1973), gv.130.
3 p. zaqaraia, naqalaqar urbnisis xuroTmoZRvreba (Tbilis, 1965), gv.93.
4
Brosset M., Rapports sur un voyage archeologique dans la Georgie et dans l’Armenie, execute en 1847-1848 (sixieme rapport) (1851), p.7.
349
SeniSvnani~, kiTxulobs `moegsa~ 1, giorgi CubinaSvilma ki (romelic pirvelad 1923 wels
ewvia taZars, 1938-1940 wlebSi ki misi xelmZRvanelobiT, aq azomviTi samuSaoebi Caata-
res levan rCeuliSvilma da niko CubinaSvilma) gaiziara mari broseseuli wakiTxva da
fiqrobda, rom swori wakiTxvaa `momgesa~ 2. SemdgomSi Tuki vinme Seexo aRniSnul sa-
kiTxs, meqanikurad gaimeora warweris an erTi an meore wakiTxva.
Cveni azriT, mkvlevarebi SecdomaSi Seiyvana manis mucelSi Cawerili dazianebuli
grafemis arasworma wakiTxvam. am grafemas isini kiTxulobdnen rogorc oni. Tu
davuSvebT, rom dazianebuli grafema onia, maSin namdvilad gamova sityva `moegsa~,
rogorc amas eqvTime TayaiSvili fiqrobda. magram, radgan am sityvis mniSvneloba
gaugebaria, mkvlevarebma adgilebi Seucvales ens da gans da miiRes sityva `mogesa~,
romlis qaragmebis gaxsnis Semdegac miiRes sityva `mo[m]gesa~, igive `momgebelsa~. Cveni
azriT, am SemTxvevaSi, sityvam ki SeiZina mniSvneloba, magram bundovani gaxada teqstis
Sinaarsi: `galatozTa zeda momgesa Salvas...“.
vfiqrobT, ufro marTebuli unda iyos, Tu manis mucelSi Caweril grafemas wa-
vikiTxavT rogorc doni (rac eWvgareSea). am SemTxvevaSi, miviRebT sityva `mdegsa~ da
teqstis azric gasagebi gaxdeba: `galatozTa zeda mdegsa Salvas Seundnes RmerTman~.
rac Seexeba warweris daTariRebas. Salva kalatozTa zeda mdegis warwera mefe
aleqsandre I didis saaRmSeneblo warweris Tanadroulia da savaraudod, imave
ostatis xeliTaa Sesrulebuli. amdenad, misi qronologia mefe aleqsandre I-is zeobis
wlebiT (1412-1442 ww.) unda ganisazRvros, ufro konkretulad ki, XV saukunis II
meoTxediT. rogorc cnobilia, am periodSi qveyana mSvidobian cxovrebas daubrunda da
samefo karma aRmSeneblobas mihyo xeli. cnobilia isic, rom mefe aleqsandre I-ma 1425
wels SemoiRo specialuri droebiTi sakomlo gadasaxadi, romelic gankuTvnili iyo
dangreuli eklesia-monastrebisa Tu cixeebis aRsadgenad. gadasaxadi 1440 wels gauqmda.
SedarebisaTvis, aqve movitanT mefe aleqsandre I-is saaRmSeneblo warweras,
romelic moTavsebulia karibWeSi, taZris dasavleTis Sesasvleli karis Tavze, iatakis
donidan 278 sm. simaRleze.
warwera samecniero sazogadoebisaTvis kargad aris cnobili. is ramdenjermea ga-
moqveynebuli sxvadasxva mkvlevarTa mier, Tumca paleografiuli piri pirvelad Semog-
vaqvs samecniero wre-brunvaSi. aseve, mcire dazusteba Segvaqvs wakiTxvaSi, romelic
teqstis saerTo Sinaarss ar cvlis.
arqeografiuli daxasiaTeba: asomTavruli; 2 striqoni; daculia warweris hori-
zontaluri mdebareoba. nakveTia didi asoebiT, Rrma kveTiT, karibWeSi, taZris dasavle-
Tis Sesasvleli karis Tavze, iatakis donidan 278 sm. simaRleze. uWiravs farTobi
235X36 sm.; yvelaze didi grafema xanis zoma: 17,5X6,5 sm.; yvelaze patara grafema anis
zoma: 4,0X4,0 sm.; warwera kidurwaisrulia. grafemebisaTvis damaxasiaTebelia ligatura.
gankveTilobis niSania orwertili. gamoyenebulia xmovankvecilobiTi da Suakvecilobi-
Ti daqaragmeba, qaragmis niSnia klaknili ganivi xazi.
q: ze: adiden: R˜n mefTa: mef˜ba: didisa: alqsnd˺r˹es | ris˜a: m˜r: k˜d: aReSena: syd˜ri: ese:
adden Rn da sl˜i m˜Ti kxl yos
bibliografia
1
Brosset M., dasax. naSromi, gv. 12.
2 e. TayaiSvili, dasax. naSromi, gv. 106.
3 g. CubinaSvili, dasax. naSromi, gv. 462.
351
IRAKLI GELASHVILI
Korneli Kekelidze Georgian National Center of Manuscripts
The Ruisi Church of the Mother of God lies in historical Shida Kartli (now the Kareli region), in the center
of the village of Ruisi. The church is of interest from the viewpoint of epigraphy: there is a big number of both
lapidary inscriptions and graffiti on its walls. These inscriptions deserve special study. Exactly the inscriptions of
the Ruisi Church fall within the scope of my interest.
In June 2014 I visited the church for the first time. Several unknown graffiti were revealed. I made paleo-
graphic copies of both known and unknown inscriptions, some 30 outlines, and started to work on them. In near
future these inscriptions will be published in a series of articles, thus introducing them into scientific circulation.
The present article concerns three construction inscriptions from the Ruisi Church, including an unknown
inscription of Giorgi, “the overseer of masons”, which is first time introduced into the scientific circulation. I date
this inscription to the 17th century. Giorgi mentioned in the inscription managed restoration work on the Ruisi
Church complex carried out in 1660s-1670s on the commitment of Queen Mariam Dadiani. The paleographic copy
of the inscription is first time published. The text is equipped with exhaustive apparatus criticus - archaeographic
and paleographic descriptions.
Apart from that, I introduce paleographic copies of two more construction inscriptions into scientific
circulation for the first time. These are King Aleksandre’s construction inscription and an inscription of Shalva,
“the overseer of masons”. Texts of these inscriptions were published several times with minor inaccuracies. In the
proposed article I suggest more precise readings of the above inscriptions.
352