XV

Propinquitas Dei ad creaturas

“Scitote quoniam prope est regnum Dei”

I. Deus ex suis operibus est prope omnes creaturas 2

§1 Causa et effectus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
¶1 Deus est agens et causa effectiva et productiva omnium rerum . . . . . . . . . . . 2
§2 Longe est Deus ab impiis per differentiam formalem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
§3 Viæ gratiæ : contritio, confessio, oratio, prædicatio, eleemosyna, iniuriarum remissio, Missa 3
¶2 Missa Christi in Crucem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
§4 Debemus cavere a peccatis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

II. Deus per perceptivam exauditionem prope est 4

§5 Orationes debent fieri in veritate (adæquatio rei ad intellectum) . . . . . . . . . . . . . 4
§6 Multi non in veritate invocant : opus ad extra non concordat cum dictis . . . . . . . . . 5

III. Deus prope est per perfectivam Incarnationem 5

§7 Perfectio mundi : ut finis uniretur principio et e converso . . . . . . . . . . . . . . . . 5
 XV. Scitote quoniam prope est regnum Dei (Luc 21)

T
HEMA propositum dat mihi motivum prædicandi de quadam materia satis specula-
tiva, scilicet propinquitate Dei ad creaturas. Sed primo salutateur Virgo Maria. Modo
iuxta intellectum quem volo pertractare, cum dicitur regnum Dei est constructio in-
transitiva, quia non dicit diversa, « Regnum Dei » idem est quod regnum quod est
Deus, sicut dicitur regnum Aragoniæ vel Cathaloniæ constructio est intransitiva. Ita ac-
cipio « Regnum Dei », id est regnum quod est Deus. Et est modus loquendi Sacræ Scripturæ in qua
Deus dicitur regnum, proggesio et hæreditas Sanctorum. Authoritas : « Dominus possesio eius et hæ-
reditas » 1 . Etiam est regnum Sanctorum, de quo dicit thema : Scitote quoniam prope est regnum Dei.
Quomodo et qualiter Deus sit prope creaturas, invenio tres modos sive rationes propinquitatis, quo-
niam prope est : per suam effectivam operationem, per suam perceptivam exauditionem, per suam
perfectivam Incarnationem. Ex hoc dicit thema : Scitote quoniam prope est regnum Dei.
[I] Dico primo quod Dominus est prope omnes creaturas per suam effectivam operationem. Quo-
niam Deus ex suis operibus est prope et immediatus creaturis, quia ipse est causa omnium creatorum.
§1 Dicit regula Philosophiæ : « Rerum naturaliter productarum, quædam permanent sine causa
sua productiva, quædam vero minime ». Verbi gratia. De lumine in lucerna accenso quod permanet
sine causa agente et de caliditate in aqua calefacta et de domo quæ permanet sine causa agente, id est
sine magistro qui forte iam est mortuus et sic de multis aliis effectibus. Quidam vero alii effectus sunt
qui non habet permanentiam nisi in præsentia agentis, ut aer qui de se est obscurus et tenebrosus et
illuminatur a sole. Tamen nescit retinere claritatem solis, nisi in præsentia ipsius. Idem de camera obs-
cura, a cereo illuminata. Idem de speculo quod recipit imaginem, sed ipsam non potest retinere nisi in
præsentia agentis. Pate regula Philosophiæ. ¶1 Modo videamus in Theologia, quæ dicit quod Deus est
agens et causa effectiva et productiva omnium rerum corporalium et spiritualium, visibilium et invi-
sibilium, corruptibilium et incorruptibilium. Nunquid eius effectus permanet sine causa ? Dico quod
non, quoniam nisi Deus esse præsens et continue influeret, sol statim perderet claritatem et luna et
stellæ. Et idem est de omnibus creaturis. Ideo dicit Gregorius 2 quod si mundus non retineretur manu
Dei, statim annihilaretur. Ideo est prope et immediatus culibet rei, sicut lumen est prope aerem quem
illuminat. Ecce ergo quomodo Deus est prope creaturas per effectivam operationem. De hoc dicit Apos-
tolus : « Ex ipso et per ipsum et in ipso sunt omnia. Ipsi gloria » 3 . Nota, ex ipso, scilicet initialiter ; per
ipsum, durative ; in ipso, scilicet conservative. De ista materia Sanctus Augustinus dat talem considera-
tionem : « Anima rationalis est perfectio totius corporis et membrorum eius, quia ipsa dat virtutem et
operationem et efficaciam omnibus membris corporis » 4 . Et si quæretur ubi est anima, diceret aliquis
ignorans : in capite. Verum est, sed non solum ibi. Vel in corde. Verum est, sed non solum ibi. Dicit
Augustinus et etiam Philosophi quod anima est tota in tot corpore et tota in qualibet parte eius, nec
est divisibilis per partes, sed in capite ostendit maiores operationes et perfectiores et excellentiores. Ita
Deus est totus in tot mundo et est totus in qualiter parte eius et in qualibet creatura. Sed in capite, id
est in cælo empireo, ostendit se magis Sanctis et Beatis. Propter quod homo orando elevat oculos ad
cælum, licet Deus sit hic et ubique. Sicut ergo anima dimittendo corpus, statim corpus annihilatur, ita
si Deus dimitteret creaturas, statim annihilarentur. Legitur quod Apostolus venit Athenas et volens
extirpare errores Philosophorum qui ponebant primam causam vel primum motorem esse solum in
cælis et non in terris, dicit Apostolus : « Non longe est [Deus] ab unoquoque nostrum. In ipso enim
vivimus, movemur et sumus » 5 . Nota, in ipso, tantum vivimus sicut pisces in aqua, quæ non solum ad
extra circuit eos, imo intrat intus. Ita Divinitas in nobis. Secundo, in ipso movemur, sicut aves in aere.
1. Deut 10 :9 2. Super « Quo abiit Dilectus tuus » (Cantic. 5) 3. Ad Rom 11 :35 4. De Agone Christian. cap. 20 5. Act
17 :27

Sanctus Vincentius Ferrerius |2

 Propinquitas Dei ad creaturas

Tertio, in ipso sumus, sicut stellæ in cæli firmamento, ubi habent suum esse. Ita nos in Deo, quia intra
Deum stamus, movemur et sustinemur. Ecce qualiter Deus est prope per effectivam operationem. Ideo
dicit David : « Prope es tu Domine et omnes viæ tuæ veritas » 1 .
§2 Sed est hic argumentum in oppositum, quia dicit Scriptura : « Longe est Deus ab impiis » 2 .
Quomodo ergo est prope ? Respondeo et dico quod Dominus dicitur longe vel prope a creaturis, du-
pliciter : vel per distantiam localem vel per differentiam formalem. Primo modo dicitur longe Roma
vel Valencia, quia localiter multum distat. Non possumus dicere quod isto modo Deus sit longe, quia
propinquior est tibi quam camisia vel claritas aeri vel color panno. « Cælum et terram ego implebo,
ait Dominus » 3 . Secundo modo dicuntur esse longe duo panni quorum unus est delicatus, subtilis et
bonus, alter rudis et vilis et grossus, licet sint simul. Tamen dicuntur esse longe per distantiam et diffe-
rentiam formalem. Isto modo dicimus quod Deus est longe ab impiis, quia Deus est sanctus et iustus,
et impius est peccator et iniustus. Deus est humilis, impius superbus, Deus est liberalis et misericors,
impius avarus, Deus est purus, ille est luxuriosus ut porcus. Deus est charitativus, impius est plenus
malicia. Deus servat pondus et mensuram in suis factis et impius comedit et bibit sine mensura. Deus
est benignus et patiens, et impius impatiens, iniquus et vindicativus. Deus est diligens in suis operibus,
et impius ociosus et negligens. Ecce quomodo Deus dicitur longe, non per distantiam localem, sed per
differentiam formalem. Quia per distantiam localem prope est, quia Deus in omnibus rebus est, quia
ubicumque aliquid operatur ibi est ; sed Deus ubique operatur : « Omnia opera nostra operatus es
in nobis Domine » 4 . Ergo Deus est in omnibus rebus 5 . Item Deus est ubique 6 . « Cælum et terram
ego implebo » 7 . Ideo dicit : « Prope es Domine, [scilicet per distantiam localem] et omnes viæ tuæ
veritas ».
§3 In oppositum, quia illud quod est prope alicui non indiget viis ad illud, quare ergo dicit : « Et
omnes viae tuæveritas » ? Responsio, ad habendum Deum prope per essentiam, præsentiam et poten-
tiam non est necessaria via aliqua, quia semper est præsens, sed ad habendum Deum per gratiam, sunt
nobis necessariæ multæ viæ. Prima est cordis contritio, quando religiosus conteritur dicendo : O, miser
ego sum religiosus. Per istam viam Deus venit ad eum per gratiam, licet esset iam præsens per essentiam,
præsentiam et potentiam. Secunda via est oris confessio. Quoniam si in contritione, capiendo contri-
tionem generaliter inquantum extendit se ad attritionem quæ est displicentia de peccatis in formis,
non habuisti gratiam, habebis in confessione vel e converso, nisi sis terribilis et obstinatus in mente.
Tertia via est devota oratio, cogitando quod vides Deum contra te iratum. Hoc modo fecit ille publi-
canus, qui orando dixit : « Deus propitius esto mihi peccatori », et habuit Dei gratiam. De quo dicit
Christus : « Descendit hic iustificatus in domum suam » 8 . Quarta via est Evangelicalis prædicatio ad
quam multi veniunt peccatores, sed totum est virtus Dei quando devote prædicatur et auditur attente,
quod frangitur cor et conteritur, et sic habetur gratia. Quinta via est eleemosyna propter Deum recta
intentione facta et data, quæ est tantæ virtutis, quod sicut eleemosyna transit de manu tua in manum
pauperis, ita gratia Dei transit in te. Sexta via est iniuriarum remissio quando fit propter Deum, ne
ipse faciat vindictam de te. Septima via est audire Missam devote. Ideo recipitur aqua benedicta in in-
gressu Ecclesiæ et homo signat se in fronte ad claudendum intellectum et cor, ne homo cogitet, et os,
ne homo loquatur de mundanis. ¶2 Per hanc viam venit Deus per gratiam, ut ostendit Christus in
die Veneris Sancta, quando dixit Missam in Pontificalibus cum casulla rubea seu sanguine rubricata.
Mitra fuit corona spinarum, sandalia in manibus et pedibus, clavi. Diaconus et subdiaconus fuerunt
latrones. Acoliti Virgo Maria et Ioannes Evangelista. In qua Missa Christus cantavit septies. Propter
1. Ps 118 :151 2. Prov 15 :29 3. Ierem 23 :24 4. Is 26 :12 5. Sanctus Thomas, I, q. 8, art. 1 6. Ubi supra, art. 2 7. Ierem
23 :24 8. Luc 18 :13-14

3 | Sanctus Vincentius Ferrerius

 XV. Scitote quoniam prope est regnum Dei (Luc 21)

hoc Episcopi in Missa solemni cantant septios. In qua Missa multi obtinuerunt gratiam, quoniam ut
dicit Beatus Lucas : « Omnis turba eorum, qui simul aderant ad spectaculum illud et videbant quæ
fieant, percutientes pectora sua revertebantur » 1 . Nota, percutientes pectora sua, ex contritione et fle-
bant forte dicentes : Quare suspensus est Sanctus homo iste, qui nuper suscitavit filium meum ? Et sic
de aliis, qui forte prius erant peccatores. Patet ergo quare dicit : « Omnes viæ tuæ veritas », quia non
sunt viæ falsæ.
§4 Moraliter, ex quo Deus est ita prope, multum deberemus timere et cavere a peccatis. Quis in
consepctu regis committeret furtum vel homicidium, sive luxuriam et huiusmodi, cogitando quod rex
videt ? Modo levate oculos quia Deus est magis prope, quia videt omnia quæ facitis. Quæ mulier viro
aspiciente per fenestram, auderet loqui cum amasio sua, sive philocapto ? Si ista cogitaremus, non pec-
caremus. Ideo Apostolus dicit : « Modestia vestra nota sit omnibus hominibus [quia] Dominus prope
est » 2 . Nota, modestia, id est conversatio. Vocabulum est generale ad omnes virtutes, quia Dominus
Deus Papa et Rex, præsens est ubique.
[II] Dico secundo quod Deus est prope per suam perceptivam exauditionem. Quia ipse audit omnes
supplicationes et orationes nostras quomodocunque fiant : sive cantando ut faciunt Ecclesiastici, sive
loquendo ut faciunt devoti, sive mentaliter ut faciant contemplativi. Ecce quomodo prope est. Verbi
gratia. In Missa, aliqua dicuntur cantando ut introitus, Kyrie eleison, Gloria in excelsis, etc. Aliqua
secrete, ut Canon. Aliqua mentaliter, ut in primo et secundo Memento. Bene esset prope qui totum
hoc audiret. Deus est ita prope, quod totum audit, imo etiam audit affectiones cordis. Dicam vobis
hic unum miraculum, quod legitur in Biblia 3 . Quando Filii Israel exierunt de Ægypto et venerunt ad
mare ut intrarent desertum, rex Pharao et omnis populus Ægypti persequebatur eos et Iudæi erant
in quodam passu stricto et ad unam partem erat mons altissimus inaccessibilis, ad aliam partem ha-
bebant Mare Rubrum, nec poterant fugere aliquo modo, in tantum quod se reputabant mortuos et
incæperunt murmurare contra Moysen dicentes : Quare eduxisti nos ut hic moriamur, numquid erant
sepulchra in Ægypto ? Moysen autem elevatis oculis respiciebat cælum. Non legitur quod diceret ali-
quid ore, sed corde. Cui respondit Deus : Quid clamans ad me ? Potuit Moyses dicere : O, Domine,
estis ita prope ! Ego aspiciebam vos in cælo et vos estis hic ? Ecce quomodo Deus est prope per percep-
tivam orationem vel exauditionem. Ideo dicit David : « Desiderium pauperum, [scilicet qui habent
necessitatem], exaudivit Dominus. Præparationem cordis eorum audivit auris tua » 4 . Item : « Prope
est Dominus omnibus invocantibus eum. Omnibus invocantibus eum in veritate » 5 .
§5 Nota, omnibus invocantibus eum in veritate. Quid est veritas ? Respondit Philosophus : Veri-
tas est adæquatio rei ad intellectum, ut ita sit in re sicut est in intellectu. Quando opus concordat cum
verbo, tunc est propositio vera. Verbi gratia. Si ego dico hodies est dies veneris et ita est, tunc intellec-
tus adæquatur rei, alias non. Sic etiam orationes nostræ non sunt nisi propositiones quas proponimus
coram Christo. Modo videamus qualiter debent fieri in veritate, ut scilicet intellectus quem dant fiat
in veritate seu concordet cum veritate. Verbi gratia. Quando in oratione dicitis Christo : Domine, Do-
mine, tunc innuitis quod ipse est Dominus universorum et ita est. Ideo faciatis quod opus concordet
ad extra : ne recurratis ad suos inimicos, scilicet sortilegos. Secundo in oratione ipsum laudatis et com-
mendatis, quia laudabilis et commendabilis est et gloriosus. Ideo concordet opus ad extra, ne per ipsum
iuretis in vanum, nec falsum, nec blasphemetis ipsum. Tertio, in oratione petitis ab eo provisionem
et abundantiam bonorum temporalium. Concordat opus ad extra quando servatis Dominicam, quia
Domino qui providet debet homo facere aliquod servitium, alias aufert provisionem. Quarto, dicitis
1. Luc 23 :48 2. Ad Phil 4 :5 3. Ex. 18 :10 4. Ps 9 :17 5. Ps 144 :18

Sanctus Vincentius Ferrerius |4

 Propinquitas Dei ad creaturas

in oratione : Pater noster, concordat opus ad extra quando honoratis Patres vestros corde, ore et opere.
Quinto, in oratione petitis et dicitis : Dimitte nobis debita nostra, concordat opus ad extra quando
remittitis iniurias inimicis vestris.
§6 Sed sunt multi qui non in veritate, sed falsitate ipsum invocant, quando opus ad extra non
concordat cum dictis, de quibus dicit propheta : « Plantasti eos et radicem miserunt. Proficiunt et
faciunt fructum. Prope es tu ori eorum et longe a renibus eorum » 1 . Nota, plantasti eos, scilicet in
iardino (viridario) Ecclesiæ, scilicet in Baptismo in quo nemore Adæ transplantantur in iardino sive
viridario Ecclesiæ Christi. Et radicem miserunt, sciliet in terra et non in cælum. Proficiunt, scilicet in
divitis, honoribus et officiis, nec contentantur (contenti sunt) et faciunt fructum, scilicet filiorum et
filiarum. Prope es tu ori eorum, quia quotidie dicunt : Domine, Domine. Et longe a renibus eorum, id
est ab operibus. Sed quare non dicit, longe a pedibus vel tibiis eorum, sicut dicit a renibus ? Quia dicit
beatus Gregorius 2 quod radix luxuriæ in renibus consistit, propter quod peccatum Deus elongatur a
natura humana plus quam ob alia peccata, quia plurimini damnatur isto peccato. Dicit Glossa Remigii
super « Sinite parvulos venire ad me » 3 : « Tanta est labes luxuriæ in humano genere, quod maior pars
salvandorum creditur esse puerorum innocentum ». Ecce quare dicit : « Longe a renibus ».
[III] Dico tertio quod Deus dicitur prope per suam perfectivam Incarnationem, quia amore nostri
voluit incarnari. Ante suam Incarnationem maior distantia erat inter Deum et hominem (loquando de
distantia formali, non autem locali) quam inter aurum et lutum, inter Angelum et asinum, inter solem
et lapidem, inter cælum et terram. Ideo dicit Isaia in persona Dei : « Sicut exaltantur cæli a terra [scilicet
sine mensura], sic exaltatæ sunt viæ meæ a viis vestris et cogitationes meæ a cogitationibus vestris » 4 .
Sed per suam benedictam Incarnationem factus est nobis ita prope, non solum per effectivam opera-
tionem nec per perceptivam exauditionem (quia ex his Deus non est homo, licet sit in homine, nec est
homo Deus), sed per Incarnationem Deus est homo et homo est Deus, scilicet in unitate Personæ et in
ipso stat nostra perfectio et etiam totius mundi.
§7 Dicunt Geometri quod figura sphærica sive circularis numquam est perfecta quosque finis iun-
gatur principio. Regula est Geometriæ. Sciatis quod Deus fecit totum mundum in figura sphærica sive
circulari, scilicet stellas et ellementa et cælum et terram, licet in alia figura potuisset fecisse. Perfectio
igitur mundi in hoc stabat : ut finis uniretur principio et e converso. Principium mundi est Deus, nec
aliquis diceret oppositum. Finis fuit homo quia ultimo fuit creatus. Prima die Deus fecit lumen, se-
cunda firmamentum, tertia planetas, quarta solem et stellas, quinta aves et pisces, sexta animalia et ho-
minem. Figura ergo circularis fuit perfecta quando finis, scilicet homo, fuit unitus a principio, scilicet
Deo, per benedictam Incarnationem. Ex hoc opiniantur aliqui Doctores quod si Adam non peccasset,
etiam Deus incarnatus fuisset ad dandum perfectionem suis operibus. Ideo dicit ipse Deus : « Audi
me Iacob et Israel quem ego voco. Ego ipse, ego primus et ego novissimus » 5 . Nota, ego primus, id
est ego sum Deus ; ego novissimus, id est ego sunt homo. Et de ista propinquitate : « Prope est iustus
meus, egressus est salvator meus » 6 . Nota, egressus est, scilicet de cælo ut radius a Sole, qui licet veniat
in hunc munum, tamen non recedit a sole. Septima die Martii exivit et venit ad nos. Via per quam
venit ad nos est Virgo Maria, de qua dicit Bernardus : « Virgo Regia, ipsa est via per quam Salvator
advenit ad nos » 7 , et iam ambulavit in nostra humanitate tot dietas. Dicatur quot et in die Nativita-
tis intrabit mundum. Ecce quomodo est prope iustus et salvator noster. Stetit in via, scilicet in utero
Virginis, 277 diebus. Ideo sicut quando domina honorabilis debet parere, parentes, fratres, sorores et
amici parant gallinas et bonum vinum et sibi præsentant in partu, sic Virgo gravida magna Domino
1. Ierem 12 :2 2. Homil. 13 et Lib. 32 Moral. cap. 11 3. Marc 10 :14 4. Is 55 :9 5. Is 48 :12 6. Is 51 :5 7. Serm. 2, Adventus

5 | Sanctus Vincentius Ferrerius

 XV. Scitote quoniam prope est regnum Dei (Luc 21)

cito est paritura, quid sibi præsentibitis, quia non indiget gallinis ? Sed præsentate sibi Ave Maria, de-
vote dicatis tot quot diebus ipsum portavit in utero, scilicet 277 et totidem Pater Noster et poteritis
in die Nativitatis recipere filium eius, pannis involutum in Sacramento Altaris, communicando. Ideo
occurramus ei per diligentem vitæ præparationem, quia « Prope est ut veniat tempus eius et dies eius
non elongabuntur » 1 . Deo gratias.

1. Is 14 :1

Sanctus Vincentius Ferrerius |6