Acerca de este libro

Esta es una copia digital de un libro que, durante generaciones, se ha conservado en las estanterías de una biblioteca, hasta que Google ha decidido
escanearlo como parte de un proyecto que pretende que sea posible descubrir en línea libros de todo el mundo.
Ha sobrevivido tantos años como para que los derechos de autor hayan expirado y el libro pase a ser de dominio público. El que un libro sea de
dominio público significa que nunca ha estado protegido por derechos de autor, o bien que el período legal de estos derechos ya ha expirado. Es
posible que una misma obra sea de dominio público en unos países y, sin embargo, no lo sea en otros. Los libros de dominio público son nuestras
puertas hacia el pasado, suponen un patrimonio histórico, cultural y de conocimientos que, a menudo, resulta difícil de descubrir.
Todas las anotaciones, marcas y otras señales en los márgenes que estén presentes en el volumen original aparecerán también en este archivo como
testimonio del largo viaje que el libro ha recorrido desde el editor hasta la biblioteca y, finalmente, hasta usted.

Normas de uso

Google se enorgullece de poder colaborar con distintas bibliotecas para digitalizar los materiales de dominio público a fin de hacerlos accesibles
a todo el mundo. Los libros de dominio público son patrimonio de todos, nosotros somos sus humildes guardianes. No obstante, se trata de un
trabajo caro. Por este motivo, y para poder ofrecer este recurso, hemos tomado medidas para evitar que se produzca un abuso por parte de terceros
con fines comerciales, y hemos incluido restricciones técnicas sobre las solicitudes automatizadas.
Asimismo, le pedimos que:

+ Haga un uso exclusivamente no comercial de estos archivos Hemos diseñado la Búsqueda de libros de Google para el uso de particulares;
como tal, le pedimos que utilice estos archivos con fines personales, y no comerciales.
+ No envíe solicitudes automatizadas Por favor, no envíe solicitudes automatizadas de ningún tipo al sistema de Google. Si está llevando a
cabo una investigación sobre traducción automática, reconocimiento óptico de caracteres u otros campos para los que resulte útil disfrutar
de acceso a una gran cantidad de texto, por favor, envíenos un mensaje. Fomentamos el uso de materiales de dominio público con estos
propósitos y seguro que podremos ayudarle.
+ Conserve la atribución La filigrana de Google que verá en todos los archivos es fundamental para informar a los usuarios sobre este proyecto
y ayudarles a encontrar materiales adicionales en la Búsqueda de libros de Google. Por favor, no la elimine.
+ Manténgase siempre dentro de la legalidad Sea cual sea el uso que haga de estos materiales, recuerde que es responsable de asegurarse de
que todo lo que hace es legal. No dé por sentado que, por el hecho de que una obra se considere de dominio público para los usuarios de
los Estados Unidos, lo será también para los usuarios de otros países. La legislación sobre derechos de autor varía de un país a otro, y no
podemos facilitar información sobre si está permitido un uso específico de algún libro. Por favor, no suponga que la aparición de un libro en
nuestro programa significa que se puede utilizar de igual manera en todo el mundo. La responsabilidad ante la infracción de los derechos de
autor puede ser muy grave.

Acerca de la Búsqueda de libros de Google

El objetivo de Google consiste en organizar información procedente de todo el mundo y hacerla accesible y útil de forma universal. El programa de
Búsqueda de libros de Google ayuda a los lectores a descubrir los libros de todo el mundo a la vez que ayuda a autores y editores a llegar a nuevas
audiencias. Podrá realizar búsquedas en el texto completo de este libro en la web, en la página http://books.google.com
| |I
B E % DE BE 5
ÌmI
B E * DE BE 5
 L. ANNÆI FLORI

E P I T O M E

R E R U M R O M A N A R U M

EX EDITIONE J. FR. FISCHERI

CUM NOTIS ET INTERPRETATIONE

IN USU M DEL P HIINI

VARIIS LECTIONIBUS

NOTIS VARIORUM

RECENSU codicUM ET EDITIONUM

et

IN DICE LOCUPLETISSIMO

ACCURATE RECENSITA.

•
/ Hr '; .

VOLUMEN PRIMUM.

'T
LONDINI:

CURANTE ET IMPRIMENTE A. J. vALPY, A M.

1822.
 1N MEM , ,
C. w bus netur.

» • .' .. ,: ; * *
 CONSPECTUS
EoRUM QUÆ HAC EDITIONE

CONTINENTUR.

Pag.
ANN ae T. FABRi filiæ Epistola Serenissimo Del
phino - - 1
Præfatio J. Fr. Fischeri - - 8
Lectori Benevolo J. G. Grævius - - • 8
L. Annæi Flori Vita, ex G. J. Vossii de Historicis
Latinis Lib. i. - . - 18
De Floro Testimonia - - - 28
L. Annæi Flori Epitomes Rerum Romanarum
Lib. i. - - - '. - 83
Lib. ii. - - - - - 109
Lib. 111. - - - - - 190
Lib. iv. - - - - - 284
Excerptiones Chronologicæ ad Florum, auctore Jo.
Freinshemio - - - - 367
Præfatio in L. Ampelii Librum Memorialem - 387
L. Ampelii Liber Memorialis - - - 398
NoTAE VARioRUM in Flori Epitom. Rer. Rom.
Lib. I. - - - - 485
Lib. II. - - - - 598
Lib. iii. - . - - 788
Lib. iv. - - - - 957
IV CONSPECTUS.

Pag.
Columna Rostrata, in memoriam victoriæ Duil
lianæ, a Ciacconio suppleta, explicata 1104
REcENsUs EditioNUM L. Annæi Flori 1107
De L. Annæi Flori Codicibus Mss. • - 1182
REcENsUs CoDicuM Mss. L. Annæi Flori qui in
Bibliothecis Britannicis asservantur - 1137
INDEx - -
 S E R E N ISS IMIO

ID IE IL P H I N O

S. P. D.

ANNA TANAQUILLI FABRI FILIA.

NoN possum facere, DelphiN E SeReNissiME, quin ego

me unice laudem, ac mihi omnino gratuler, quod cum Di
Superi me iis temporibus vivere voluerint, quibus Te totius
orbis delicias Galliarum votis concessere, illud mihi etiam
largiti sunt, ut non omnino studiis tuis, etsi minima, aliqua
tamen parte juvandis forem inutilis. Ego certe augustum
eorum munus illud esse judico, ut nihil supra mihi ab iis
dem in vita possit contingere. Nam de Floro meo quem
Tibi ego hodie consecro, DELPHiNE SeRENissiM e, mihi
quidem certa fides est, fore ut ipse tuum sibi per se Numen
conciliet. Mihi hanc fiduciam facit profundum illud tuum
ingenium, et ad meliora studia acre judicium, quod utrum
que in Te esse maximum, ut et alia quæ mirari potius in
Te est quam laudare, nuper experta sum, dum Te Illus
trissimi Montauserii ducis beneficio Terentium in Aula
tractantem video, demiror, obstupesco; illum enim Tu
istuc ætatis sic apte legebas et commode, ut Tibi puero
viri etiam inviderent; ita solerter et acute intimos ejus sen
Delph. et Vur. Clus. Flor. A.
2* *.**: '.< . : •-:• * ' *-* epistolA.

sus eruebas, et explicabas perspicue, ut ejus veneres per Te

cuivis facile paterent, quas vix centesimus quisque per se sa
tisintelligit. Amabis itaque, DelphiN e SERENissiME, ama
bis elegantissimum et acutissimum Scriptorem; neque po
teris ejus sententiarum multa et dignitate et amoenitate non
admodumdelectari, cumutriusque spectator elegans sis. Sed
est etiam aliud, et tute fatebere majus, quod mihi istam fi
duciam auget, nuda scilicet Oratoris nostri materies, quam
tibi egregie præter cætera gratam fore certum est: Tibi, in
quam, quem Dii faventes in hoc unum protulere ut homi
num genus, atque adeo totum orbem regas imperio.
Ille Tibi et bella, et pugnas, currusque triumphosque
Ante oculos sistet parva quasi picta tabella:
Sistet, et arcta Ducum captivis addita collis
Vincula.
Qui si maximi tui Parentis facta complecteretur, ipse Te
ad ingentem ejus, hoc est, ad perfectissimi Herois imaginem
fingeret. Sed quoniam quæ is sive ductu suo sive suis
auspiciis gessit, ea sic compendiose tractari non poterunt,
Tuum erit, Delphi N E SERENissiMe, cum, quæ hic Populi .
Romani facta narrat Florus, factis tuis quasi præludendo
post Te longe reliqueris, tum demum per ætatem fortior ad
maximum illum Parentem tuum animum intendere, ut cum
totum eum quantus est recte perceperis, disjunctissima
olim terrarum spatia, et obstantia montium juga, interjec
tique maris æquora amplexus, sic et Tui et Illius nominis
mensuram impleas. Vale diu, Dei, phiN e SeRENissiMe,
et vive.

Lut. Paris. Prid. Non. Octob.

Mdclxxiv.
 IL E C T O R I

S.

JO H. FRID. FISCHERUS.

QUANQUAM in Grammaticis, hoc est, scriptorum vete

. rum utriusque linguæ interpretibus idoneis et bonis, tot tan
tæque insunt virtutes, inesse quidem certe debent, quibus
et paramdis et confirmandis roborandisque et augendis vix
sufficiant angusti brevesque vitæ hominum etiam longissimæ
termini: tamen fugere potest neminem, quam male existi
ment, quam tenuiter sentiant, plerique, pro innata scilicet
cunctis carpendi omnia et vituperandi libidine, maximo
sane et acerrimo virtutis incitamento atque stimulo, de
Grammatica facultate; quam malit quisque et Theologus
bonus, et Medicus peritus, et sapiens Jurisconsultus, et
Philosophus subtilis, sermonibus vulgi celebrari et lau
dari, quam Grammaticus doctus a paucis, sed intelligenti
bus illis, haberi ac dici. Quæ quidem temeritas, e mira
quadam desidiæ inertiæque cupiditate, ineptoque habendi
amore, profecta, debet eo magis rideri atque exsibilari, quo
certius exploratiusque habetur, majores illas gravioresque
disciplinas interpretatione scriptorum veterum recta, tan
quam stirpes radicibus, fultas niti, quibus abruptis et ab
scissis stirpes ipsas concidere continuo et interire necesse
sit. Sed in magna illa errorum et pæne infinita multitudine
4 JOH. FRID. FISCHERI

nescio an reprehendi acerrime debeat, quod clamitent, in

quibus eximia sit singularisque Latini sermonis facultas,
horum scientiam, quæ scilicet admodum angustis continea
tur finibus, vix dignam esse studiis eorum, qui diffusæ at
que excellentis doctrinæ laudem captent, immo puerorum
adolescentulorumque imbecillitati et levitati oportere re
linqui. Falso. Etenim cum scientia linguæ Latinæ parari
justa et plena sine cognitione morum institutorumque et
rerum gestarum populi Romani, verbo historiæ Roma
næ, absoluta non possit: quomodo illa non digna sit
industria hominis ad laudem egregiæ præstantisque doc
trinæ aspirantis? Quot enim et quam grandia, quam
varii generis, volumina scriptorum non modo Latino
rum, sed etiam Græcorum, non unius ætatis, verum om
nium, quam studiose, quam diligenter, cognoscenda sunt et
lectitanda ab iis, qui res civitatis Romanae perdiscere cu
piant? Sed hoc quanquam maximum commodum, tamen
non unum est, quod cognitionem historiæ Romanæ com
mendet liberalis elegantisque doctrinæ studiosis. Res
enim Romanorum cum rebus civitatum omnium, humana
rum quidem certe, ita connexæ sunt et tam arcte copulatæ,
ut nullius gentis facta cognosci recte ac plene sine historia
Romana ullo modo possint. Historia Carthaginiensium,
Persarum, Græcorum, aliarumque civitatum potentissi
marum, ni lux Romanæ accedat, obscura cæcisque sepulta
tenebris jacet. Quæ cum ita sint, quis est quin sponte in
telligat, quam mature, quam diligenter, sit historia Roma
norum imbibenda ab iis, qui Latine docti fieri, resque in
universo terrarum orbe gestas cognoscere accurate, velint ?
Quemadmodum vero periculosum est et stultum haurire
aquas e rivis turbidis et inquinatis, præterire fontes puros
et limpidos: ita ut facta Romanorum cognoscantur, appa
ret adiri debere libros eorum, qui aut ipsi rebus gestis in
terfuerint, aut certe ea, quæ literis prodiderunt, vel e ser
monibus testium fide dignorum, vel e monumentis publicis,
acceperint hauserintque. Quo quidem in genere ex iis, qui
historiam Romanam Latino sermone composuerunt, nemo
 PRAEFATIO. 5

nescit nihil dulcius, nihil comtius, nihil elegantius, esse

Livio: cujus tamen magnam librorum partem nobis for
tunæ eripuit iniquitas. Sed quia stylus Livii et oratio
plenius omnia et copiosius persecuta est, ut verendum
videatur, ne memoria tironum copia et multitudine rerum
immensa obruatur magis et turbetur, quam juvetur et au
geatur : præstat sane iis ante, quam volumina Livii versare
incipiant, Flori libellos interpretari, cujus ingenium est
paucis omnia eleganter complexum. At Flori corpuscu
lum, inquies, multis vitiis, multis maculis, aspersum et ob
situm cernitur, ut amatoribus quidem elegantiæ et venus
tatis antiquæ placere vix possit, sed tironibus historiæ
Romanæ commendari debeat nullo modo: nam primo
multa prodidit, quæ fide et testimonio scriptorum gravissi
morum non confirmentur, immo auctoritati eorum repug
nent plane et adversentur: deinde potentiam Romanorum,
sapientiam, fortitudinem, et reliquas virtutes, laudibus effert
nimis atque extollit, ut cupiditas facile appareat: postre
mo orationem pravam locis non paucis et vitiosam esse,
Grævius aliique tam fuse disputarunt et tam accurate do
cuerunt, ut dubitationi nullus videatur relictus esse locus.
At mihi tamen vitia hæc non videntur hanc vim habere, ne
que tantum valere, debere, ut deterreantur tirones et avo
centur a lectione librorum Flori assidua et diligenti. Nam
quis est, cui ignotum sit, etiam gravissimos scriptores, ut
ipsum Livium aliosque similes, contaminasse interdum
mendaciis veritatem, multaque prodidisse, quorum vanitas
cuique facile pateat ? Quorum libri cum nihilominus recte
legantur ab omnibus; quo jure non video adolescentibus
interdici Flori Opere possit: præsertim cum vox doctrina
que magistri emendare corrupta corrigereque prava debeat;
neque facile quicquam hoc quidem in genere restet, quod
industriam et diligentiam tot interpretum doctissimorum
effugerit. Deinde rectius reor ab historicis quidem Roma
nis peccari potuisse in hanc partem, ut facta virtutesque
populi Romani non minuerent oratione et deprimerent,
immo etiam altissime tollerent tantumque non in coelum

<-*
6 JOH. FRID. FISCHERI

eveherent: cum ea res nihil obsit, prosit plurimum, tironi

bus. Quorum in animis quam utile sit ut excitetur quam
maxima Romanorum veterum admiratio, quam consequa
tur par studium et æmulatio doctrinæ, sapientiæ, justitiæ,
eorundem, quis ignorat? Denique in partibus, fateor, et
membris singulis vitiosa est et contaminata saepe Flori ora
tio; utitur verbis, formulis, etiam tropis, quos limatum et
subtile judicium auris doctæ et legendis libris Ciceronis,
Cæsaris, aliorumque tritæ, non ferat et probet, immo
respuat atque repudiet. At primo tamen totius orationis
facies, ut ita dicam, et forma quin integra sit atque sana,
quæ Romanum ingenium vegetum facile arguat, quis dubi
tet ? Deinde ex iis, quæ supra diximus, constare potest,
nobis placere, ut historia Romana a tironibus e libris Flori,
tanquam e fonte, ita hauriatur, ut ipsius linguæ Latinae
scientia aliunde petatur. Namque si e libris Flori non
multæ magnæque utilitates capi possent ab literarum stu
diosis; certe nunquam tot tantique homines extitissent,
qui in iis emendandis enarrandisque tantum studii et operæ
consumerent: quod a Camerte, Vineto, Lipsio, Grutero,
Salmasio, Freinshemio, Grævio, Dukero, Viris magnis in
primis, factum esse scimus. Si lectio librorum Flori non
plurimum profuisset semper multis; num putemus, eos tam
sæpe et calamo et formulis descriptos fuisse, et quidem non
uno, verum omnibus sæculis, non in una, sed in omnibus
civitatibus humanioribus ? ut vel ex hoc appareat, utilita
tem historiæ Flori satis perspectam existimari et quasi
igni spectatam debere. Nam et mali inutilesque libri non
raro, nostris maxime temporibus, solent describi sæpissime
ingenti exemplarium numero: sed id fit fere in singulis
civitatibus, etiam in singulis nonnunquam urbibus; nec
constanter, cum libri tales post viginti fere vel triginta an
nos contemnantur ab omnibus, et abjiciantur, neque lectu
digni a quoquam ducantur.
Sed quia magna doctrinæ liberalis pars nunc quidem in
notitia librorum cum manu, tum machinis, descriptorum po
nitur, ut discernere malos a bonis, corruptos ab integris,
 PRAEFATIO. 7

possis: age, componere instituamus historiam librorum

Flori, eodem modo, quo anno superiore origines librorum
Cornelii Nepotis narravimus; præsertim cum institutum
hoc nostrum Viris doctis, neque illis cupidis, non displicere
sciamus. Ordiamur igitur dicere de libris calamo scriptis:
deinde veniamus ad editos. [Vide ReceNsUm CodicUM
Et EditioNUM infra.]
Restat ut etiam de nostra hac editione quædam dicantur.
Adornavimus igitur eam, rogatu librarii, Viri suo in genere
præstantissimi atque optimi, hoc est, salutem literarum
studiosorumque commoda describendis optimis utriusque
linguæ auctorum exemplis tuendi et adjuvandi cupidissimi
et studiosissimi, eo igitur auctore adornavimus hanc Flori
editionem ad modum Cornelianæ, nuper a nobis curatæ,
partim quia operam meam placere eruditis hominibus,
quamvis paucis, cognovi, partim quia sperabam me studiis
meis ita saltem fore literis publice utilem: cujus rei pri
vata facultas intoleranda stultitia miserisque ineptiis huma
norum hominum mihi esset fere omnis erepta, et indies
magis magisque adimi videretur. Jussi autem describi ab
operis texta Græviana ex editione anni octogesimi sæculi
superioris.*** Lectiones varias, collegi e libris cum scriptis,
tum editis iis, de quibus ante exposui, ut notas, quibus usus
sum in isto libello, explicare denuo non videatur necesse.
Socium vero laboris plenissimi tædii adjutoremque fidelem
habui Gerhardum Johannem lmmanuelem Schelerum, Ju
venem doctissimum humaniorumque literarum cupidissi
mum, disciplinæ Scholæ nostræ nuper alumnum egregium,
hoc est, eum qui artes scholis earumque magistris dignas
summo studio discendas putaret, quibus et augeretur mens
et animus emendaretur, neque tempus iis terendum rebus
censeret, quæ tantum valerent ad famem depellendam, et ad
aures demulcendas et deliniendas. Igitur Juvenis ornatis
simi studiis ut faveas, Lector docte, ita rogo, ut meam tibi
operam volo esse gratam atque utilem. Vale. Scripsi Lip
siæ a. d. viii. Kalendas Maias a C. N. cioioccLx.
 LE C T O R I B E N EVOLO

JO. GEORGIUS GRÆVIUS.

L. ANN aei Flori epitome, quo posterioribus temporibus,

cum pro hominum illorum socordia præstantium scripto
rum volumina grandiora sorderent, plurium describebatur et
terebatur manibus, tanto flagitiosius fuit corrupta, et foedio
ribus inquinata maculis. In illis expungendis, et pristina
sanitate redintegranda, cum post tantam et tam longam
noctem pulcherrimarum artium lux exoriretur, multum stu
dii operæque posuerunt, qui ingenio et doctrina præ ceteris,
suo quisque sæculo, floruerunt, Elias Vinetus, Justus Lip
sius, Joannes Gruterus, Claudius Salmasius, Joannes Frein
shemius, Adamus Rupertus, et nuperius Anna Tanaquilli
Fabri filia. Hoc tamen Augiæ stabulum non sic potue
runt purgare, quin multa relinquerentur posterorum indus
triæ ac sollertiæ. Nec nihil ad cumulandos hos naevos
ipsa scribendi ratio, quam secutus est Florus, contulit.
Nam cum ablatus depravata declamatorum ætatis suæ di
cendi consuetudine, multum descivisset a nativa illa et in
fucata castitate et candore sermonis Latini, qui in Tulliani
ct Augustei saeculi scriptoribus effulget, et cincinnis ac ca
lamistris declamatoriis, concisis et abruptis sententiis, nec
non acuminum argutiis suam sæpe coecasset orationem ;
rudes barbarorum sæculorum homines, quæ non capiebant,
interpolarunt crcbrius, et audacius: quod et Valerii Maximi
 J. G. G R AEVIUS LECTORI. 9

fatum fuit, qui laborat quoque et sui, et sequentium sæculo

rum vitiis. Diffiteri nemo potest, qui quidem in idoneorum
Latinæ linguæ auctorum, qui nondum a declamatoribus
erant corrupti, lectione versatus est, et veram dicendi viam
tenet, multa in Floro passim occurrere, quæ minime ferent
aures teretes et religiosæ ; et tam in sententiis, quam in
verbis esse multa xaxóçnλα, insana, μειρακιάδη. Reprehendi
tur a Marco Seneca, Philosophi Patre, Musa Rhetor, quod
de siphonibus et sparsione dixerit: “ Coelo repluunt imbres
odoratos:' et de subitis mortibus: “ Quicquid avium voli
tat, quicquid piscium natat, quicquid ferarum discurrit, se
pelitur ventribus. Quære nunc cur subito moriantur. Mor
tibus vivimus.' Castigatur a Dionysio Longino Gorgias,
quod vultures dixerit * viva sepulcra.' Num saniora sunt
quæ Florus lib. 1. 13. de Gallis, qui Romam incenderant,
scribit, illos subito Camillum a tergo aggressum adeo ceci
disse, * ut omnia incendiorum vestigia Gallici sanguinis in
undatione deleret ?' Nec melioris notæ sunt quæ lib. ii.
17. de Decimo Bruto prodidit: * peragratoque victor Oceani
littore, non prius signa convertit, quam cadentem in maria
solem, obrutumque aquis ignem mon sine quodam sacrilegii
metu et horrore deprehendit;' quod dudum merito divini
Scaligeri obelis est confossum. Et lib. iv. 2. de ingentibus
navibus Antonii: * non sine gemitu maris, et labore ventorum
ferebantur.' Nec non lib. 11. 6. cum dixisset commissam
aciem secutum ingentem tremorem terræ, putidissima sunt
quæ addit: * nisi illum horrorem soli equitum virorumque
discursus, et mota vehementius arma fecerunt.' Hæc non
modo extra sanitatem, sed extra naturam sunt, ut verbis
utar Senecae. Romanorum scilicet, non orbis terrarum,
sed universi dominorum, magnitudini omnia cedebant. Om
nia illi poterant, dimicantes terram movent, navigantes ge
mitum mari exprimunt, ventis laborem afferunt et molestias
in propellendis eorum navibus, sed ipsi quoque Oceano
leges parendi dixerunt, qui illis invitis non audet irasci.
Quid enim aliud sibi volunt illa libri iii. 10. * Cum majore
quam prius præda revectus est, ipso quoque Oceano tran
10 J. G. GRAEVIUS

quillo magis et propitio, quasi imparem se fateretur?' Quip

pe ni ? cum coactus fuerit ad illorum nutum se componere,
non secus ac regulus quidam stipendiarius. Nam cum in
ponto Euxino, quem, tanquam Maris Mediterranei partem,
ex Oceano terras irrumpere veteres, quamvis falso, crede
bant, lacerata esset Mithridatis classis, subjicit libro iii. 5.
* Plane quasi Lucullus quodam cum fluctibus procellisque
commercio, debellandum tradidisse regem ventis videretur.'
In Poëta hoc esset tolerabile; et vix quidem. Nam et
haec hyperbole modum excedit. Vere enim monet Quin- .
tilianus in Instit. Orat. * Quamvis omnis hyperbole ultra
fidem, non tamen esse debet ultra modum : nec ulla
magis via in xaxo$,Alav itur.' Sane hæc omnia ventosa
sunt et enormia, qualia illa Cestii, quæ Seneca ri
det, Suasor. 1. * Fremit Oceanus, quasi indignaretur, quod
terras relinquimus.' Putide non nunquam editionem
ostentat et non suo loco. Lib. i. 17. cum dixisset
Fabium Maximum captis superioribus jugis in subjectos
suo jure detonuisse, subnectit: * ea namque species fuit
istius belli, quasi in terrigenas e coelo ac nubibus tela mit
terentur,' ne scilicet prætermitteret occasionem gigantoma
chiam inculcandi. Belle sane et tempestive! quasi omnes,
qui e loco superiore pugnant, sint Joves, et hostes in hu
miliore solo sint gigantes. Sic lib. ii. 2. de Calpurnio
Flamma, qui ab hostibus insessum collem occuparat, et
jam diu sustinuerat impetum hostium, donec omnis transi
isset exercitus, subtexit ineptissime: “ Sic pulcherrimo
exitu Thermopylarum et Leonidæ famam adæquavit, hoc
illustrior noster, quod expeditioni tantæ superfuit, licet
nihil scripserit sanguine.' Papæ, quantum est doctum esse,
et ut alii id sciant testatum facere ! Unde nobis enim po
tuisset constare Florum legisse Græcorum historias, et illas
tanquam ungues suos tenuisse, nisi tam reconditam doc
trinam hic venditasset nobis? Sed hæc ostentatio vide
quo evaserit. Non solum importune hic inculcatus fuit
Leonidas, et stulte cum illo confertur Calpurnius Flamma,
sed pueriliter hallucinatur, cum Leonidæ tribuit, quæ di
 LECTORI. 1I

citur Othryades, tropæum suo sanguine scribens, fecisse;

quem errorem jam alii notarunt. Non minus insanit im
portuna commemoratione portus marmorei, et fontis Are
thusæ in obsidione Syracusarum: “ Longe illi triplex mu
rus, totidem arces, portus ille marmoreus, et fons celebra
tus Arethusæ.” Quid iste fons faciebat ad tutelam urbis ?
Quid non longe post Insani montes ad Sardos vindicandos,
quos inepte ingessit, ut recte notavit Salmasius ? Exagi
tatur a Plutarcho Hegesias in Alexandri Magni vita, quod,
cum narrasset eadem nocte natum Alexandrum, et Ephesiæ
Dianæ templum deflagrasse, subjecerit, minime id esse
mirandum, quod Diana, cum in partu voluisset Olympiadi
adesse, abfuerit domo. Tantum in hoc dicto frigus esse
prædicat Plutarchus, ut extinguere posset ipsum incendium
illud, quod templum delevit; quamvis non ignorem id lau
dari a disertissimo Romuli nepotum, ascribique Timæo.
Sed judicium Plutarchi hic merito probatur. Verum non
minus frigida est sententia Flori lib. ii. 8. cum inter prodi
gia retulisset Cumanum Apollinem sudasse, acutissime, si
Diis placet, adjicit: “ Sed hic faventis Asiæ suæ numinis
timor erat.' Murrhedii stuporem accusat Seneca, quod in
declamatione de Pompilio ferente cum capite Ciceronis
amputatam manum dixerit: “ Quanto aliter reus Ciceronis
tenebat manum ?' Æque stupidum est illud Flori in libro
1. 10. de Bruto expirante in Aruntis, quem occiderat, cor
pore, * Plane,' inquit, * quasi adulterum ad inferos seque
retur.* Non minus habet acumen lib. 11. 12. de duobus ju
venibus, qui ferebantur ad Juturnæ lacum nunciasse victo
riam de Perseo, illo die quo parta erat, quos vulgus credi
derit fuisse Pollucem et Castorem, quod gemini fuissent;
quod sanguine maderent, bello interfuisse. Si hic desiisset;
non ineptiisset. Sed cum prioribus annectit, * a Macedonia
venire, quod adhuc anhelarent,' nihil potuit dicere insulsius.
Quis ex alius anhelitu conjiciat ex quo loco veniat? Col
higas ex anhelitu itinere celeriter esse defunctum anhelan
tem, sed non unde veniat. Quid? Dii ne viæ laboribus fati
gantur et exhauriuntur, ut anhelent? Præter hæc in verbis et
12 J. G. GRAEVI US

dictione quam multa maculosa, et quae non solum ab emen

date loquentium consuetudine sunt aliena; sed ab omnibus,
quos non sinistra in lucem edidit natura, exsibilantur. In
lib. i.14. ait Decium Murem, cum se devovisset Diis Manibus,
in confertissima hostium tela se jaculatum esse, * ut novum
ad victoriam iter sanguinis sui semita aperiret.' Quid est
* semita iter aperire ?' Sed longe corruptius est * sanguinis
semita iter aperire.' Homo non ineptus, si hac ei utendum
esset sententia, diceret, * ut ad victoriam sanguine suo viam
aperiret.' Tam venustum tamen nostro visum est hoc μειga
xιάλες, ut pæne repeteret lib. 111. 18. * Ipse Julius Cæsar
cum in urbem cruentus referretur, miserabili funere per me
diam etiam urbem viam fecit;' ut ibi legendum ostendimus.
Sed quæ ad hunc locum notavimus, si tanti sunt, possunt
videri. At quale hoc lib. ii. 3. Gallis * quasi cote quadam
populus Romanus ferrum suæ virtutis acuebat?' Esset to
lerandum si scripsisset Gallorum bellis perpetuis, tanquam
cote quadam, Romanorum virtutem acui. Nam ex Græcis
haec hausit, in quorum memoriis traditur, Lacedæmonas
hostilem urbem vocasse cotem juventutis. Sed * virtutis
ferrum acuere' non sani esse hominis non sanus juret Ores
tes. Ejusdem census est * fretum adolescentiae,' capite ul
timo hujus libri: * Talis pace belloque populus Romanus
fretum illud adolescentiæ, id est, secundam imperii ætatem,
habuit.' Nimirum quia tum fervida Romanorum virtus
erat, et quia freta fervent, credidit sibi licere istam ætatem
fervidam dicere * fretum adolescentiæ.' Sed hæc audacia
translationum in Rhetorum scholis, et ab hominibus non
putidis, non damnatur modo, sed ejus auctores tanquam
fatui et nullius judicii homines irridentur. Non possum
præterire yopygiov illud, et plus quam trai3apuäò*; lib. ii. 6.
Dicturus erat in Hispania ex Sagunti incendio et excidio
secundum bellum Punicum ortum esse. Vide quam absur
dus fuerit in hac sententia non ornanda, sed deformanda:
* Ubi semel,' inquit, * se in Hispania movit illa gravis et
luctuosa Punici belli vis atque tempestas, destinatumque
Romanis jam diu fulmen Saguntino igne conflavit; statim
 LECTORI. 18

quodam impetu rapta, medias perfregit Alpes, et in Italiam

ab illis fabulosæ altitudinis nivibus, velut coelo missa, de
scendit.' Proh quantus ineptiarum cumulus! Hæc omnem
fidem superant.
"Orav τι τούτων τῶν σοφισμάτων βω,
IIλεῖν % 'viavró 7rpea 3δτεgog άrigxop.ai.
Num tempestas, ut alia prætermittam, conflat fulmina, ad
instar Vulcani, quem in Ætna tanquam officina sua poëtæ
fingunt fulmina cudere Jovi ? Quanto modestior et castiga
tior Justinus, qui et ipse de bello, tanquam tempestate, lo
cutus simili usus est allegoria lib. xxix. * Videre se con
surgentem in Italia nubem illam trucis et cruenti belli,
videre tonantem ac fulminantem ab occasu procellam,
quam in quascunque terrarum partes victoriæ tempestas
detulerit, magno cruoris imbre omnia foedaturam.' Hoc
est humane loqui, etsi duriusculum sit * victoriæ tempes
tas:' illud est nubes et inania captare, et magno conatu
magnas nugas agere. Qualis rapív&vgoros lib. 111. 5. de Lu
cullo, aut ut alii rectius, Luculli milite: * qui (horribile
dictu!) per medias hostium naves utre suspensus, et pedi
bus iter adgubermans videntibus procul quasi marina pistrix
evaserat.' Vides quantos in simpulo fluctus moveat, et
quasi res esset supra humanæ potentiæ fidem terribilis,
temeraria, a nemine visa et tentata, utribus flumina et lon
giores maris tractus tranare, exclamet, * horribile dictu !'
cum ars ista in bellis fuisset cognita priusquam Theognis
nasceretur. Jam illud de Mario lib. 111. 21. * carcer, catenæ,
fuga, exilium horrificaverant dignitatem Marii:' et de Cæ
sare lib. iv. 2. * quasi de industria prospera ejus adversis
radiarentur,' quam audax, quam μετάωpov. Pro hoc dixis
sent saniores, prospera adversis illustrarentur: pro illo,
carcer auxerat dignitatem Marii; aut, Marium venerabilio
rem reddiderat. Nimirum quia horrore sacro perfundi
dicuntur, qui loca divina et augusta ingrediuntur, ipsisque
lucis et templis poëtæ assignant horrorem, noster existima
vit se magna cum venustate et elegantia novam posse voci
horrificare significationem imponere, pro tam augustum , et
14 J. G. GRÆVIUS

verendum reddere, ut ejus nominis majestas omnibus sa

crum incutiat horrorem. Sed quæ hæc est protervia? Vir
gilius iv. Æneidis canit, vatum prædicta * horribili monitu
horrificare,' hoc est, terribilibus rebus, quas futuras nun
ciabant, horrorem et metum hominibus afferre. Sed noster
noluit via vulgata et trita incedere. Nova, mira, inaudita
fuerunt consectanda. Nam novitatis studium harum ina
nissimarum argutiarum unica est causa, ut pulchre docet
Longinus, in aureo libello rep\ Wovs' äravra raùra μίντοι τὰ
oÜrw; dorspºva 8ià p.lav ip-£sra roi; λόγοις airiav, διὰ τὸ πrsp) τάς
vo%αιις xaiv6vrov8ov, rspl 3 ά μάλιστα xogvßavruäoriv oi vùv* Hæc
omnia dignitati et gravitati contraria unam ob causam inseruntur
orationibus, nempe ob novitatis in exprimendis sententiis et con
ceptibus studium, circa quod maxime hoc ævo scriptores insaniunt.
Addit deinde quæ res bonorum causa sit, ab eadem etiam
his adversa proficisci. Nam cupiditatem nova dicendi
maxime ingenia præclara inflammare ad eximium aliquid
et quod supra vulgi captum sit, nihilque plebeium præ se
ferat, moliendum: sed qui judicio non valeant, nec se com
ponant ad optimorum imitationem, facile in hæc vitia inci
dere, in quibus sibi delicias faciant, quæque specie ingenii
et novitatis blandiantur. Ideo xaxo%Aiav vitiorum omnium
maximum in oratore esse recte præcipit optimus dicendi
magister Quintilianus viii. 8. * Kaxd%ηλον vocatur quicquid
est ultra virtutem ; quoties ingenium judicio caret, et specie
boni fallitur: omnium in eloquentia vitiorum pessimum.
Nam cetera cum vitentur, hoc petitur.'
Viris quidem magnis interdum quædam exciderunt, quae,
si ad severam legem exigantur, culpam et notam lascivien
tis ingenii effugere non possunt. Non ignorant doctiores
quid Dionysius Halicarnasseus in Thucydide, in Platone,
in ipso Demosthene, ut alios præteream ; quid Seneca et
alii apud Senecam in Ovidio; quid Quintilianus pluresque
in Tullio notarint et animadverterint. Sed hæc ipsis exci
derunt. Homines cum essent, humani nonnunquam aliquid
passi sunt, quamvis divinitate ingenii ceteros omnes ante
cellerent. Nemo tam propitia Minerva natus est, ut nun
 LECTORI. . 15

quam dormitet. Sed declamatores et xax6%ΛΛοι sibi in his

argutiis et ventosis acuminibus mirifice placent, et in illis
captandis toti sunt. Quo audacius et ineptius aliquid sunt
commenti, modo non sit dictum populariter, tanto magis
sibi plaudunt. Nec immerito. Semper enim invenerunt
suorum portentorum admiratores, sed hoc tempore longe
plurimos. Sæpe stupiditatem nostri sæculi sum admira
tus, cum audivi a plurimis, et qui sibi videbantur valde sa
pere, Casparis Barlæi carmina tanti fieri, ut cum optimis
veteribus poëtis compararetur, ab aliis anteferretur. Inge
nio sane valuit Barlæus, et nullo suorum æqualium fuit
inferior. Sed ingenio nimium indulsit. Quantus enim in
illo tumor; quantus optime sonantium verborum ubique
inanis strepitus! Ausim sacramento contendere vix esse
paginam, in epicis præsertim, in qua non aliquot versus
reperiantur, sonori quidem, et aures implentes, sed non ani
mum, si illum attendas. Nulla enim subest sententia.
Qui istis possunt capi, non possunt Virgilio, Catullo, Ho
ratio delectari, aut virtutes eorum præstantiamque intelli
gere, nec dijudicare * quid distent æra lupinis.' Si enim
nossent quam longe tumor abesset a sublimitate, nunquam
hanc de Barlæo ferrent sententiam, qui fatetur ipse se non
excellentissimos ad imitandum poëtas sibi proposuisse, sed
Claudianum, sui quidem temporis poëtam omnium præ
stantissimum, sed sui temporis, quod ab aurea plurimum
degenerarat antiquitate. Verum de his agendi locus erit
aliquando commodior. Muniendi autem sunt contra blan
dos istos errores adolescentes, in quorum manibus versatur
Florus, et merito, quia meliorem non habent nondum imbuti
rerum Romanarum cognitione, qui brevi compendio, tan
quam in tabella quadam, ortum et processus Romanæ rei
publicæ eis ostendat, præsertim cum vitia non una penset
virtute. Providendum igitur ne arripiant corrupta, et his
innutriti non modo nunquam possint secernere a vitiosis
sana, sed ne vitiosa sanis præferant. In temporum quoque
motatione, et locorum situ, et rerum gestarum narratione
non semel impegit iste scriptor, et satis quidem graviter; ut
16 J. G. G R AEVIUS

cum Capuam annumerat urbibus Italiæ maritimis, cum

Falernum et Massicum montem tanquam duos diversos
montes commemorat, cum unus idemque sit, et non pauca
hujus farinæ alia, quæ ab iis, qui hunc scriptorem inter
pretantur, sunt tironibus indicanda, ne falsa pro veris imbi
bant. Alioquin animo non satis æquo fero supercilium
nonnullorum hominum, qui in veteribus scriptoribus, iisque
præstantissimis, et supra omnem ingenii aleam, ut sic di
cam, evectis, notandis et vituperandis tam severi et inge
niosi volunt videri, ut quicquid illorum superbo palato non
respondet, damnent et jugulent. Nimirum, * ut videantur
sapere, coelum vituperant.' At cum sine populi suffragio
gerant ædilitatem, et nimis intelligendo nihil intelligant,
vana et fastidiosa hæc edicta in republica literaria non plu
ris fiunt, quam præficarum neniæ in funere censorio. Hunc
præterea stultitiæ suæ fructum ferunt, ut quasi in ærarios
referantur a veris censoribus, et eruditorum circulis suaves
dent sermones. Heroës illos jam dudum consecravit con
sentiens omnium sæculorum admiratio, et ab horum proca
citate et petulantia vindicavit eos majestas nominis, im
mortalibus parta meritis et virtutibus, quas isti, quæ est
illorum imperitia, et bonarum artium jejunitas, ne quidem
possunt intelligere. Sed in iis scriptoribus, qui a simplici
rectoque dicendi genere deflexerunt, et aut sæculi aut in
genii vitio se ipsi depravarunt, meliorum tamen defectu, et
propter alias dotes in scholis retinentur, coarguenda sunt a
doctoribus corrupta, ne dulcibus vitiis adolescentes de
cepti, minutas et pueriles sententias pro concinnis et argu
tis; improbas et inverecundas, pro grandibus et magnificis;
et frigidas ac aridas, pro subtilibus et Atticis appetant.
Sed nimis diu te hic detineo, benigne lector. Paucis nunc
accipe, quid in hac editione Flori præstiterimus. * * *
Postea quam V. CI. Theodorus Ryckius melioris literaturæ
Doctor Lugduni Batavorum celeberrimus, mihique amicis
simus, copiam mihi fecit codicis membranacei, manu exa
rati, non antiquissimi, sed tamen ex optimo descripti exem
plari, cui rei argumento est illius convenientia cum omnium
 LECTOR I. 17

totius Europæ vetustissimo et optimo codice Nazareo,

quem evolverunt olim Salmasius δ πάνυ et Gruterus, coepi
illum cum editis comferre. Cum operæ pretium me capere
sentirem, animus ferebat notarum non nihil calci subjicere,
quæ sub manu creverunt indies magis magisque, præsertim
cum accederent excerpta trium Regiæ Parisiensis bibliothe
cæ codicum, quos composuerat olim cum vulgatis exempla
ribus Vir Eximius, Samuel Sciassius, ô vùv iv μαxaplou;, quæ
mecum communicavit vir dignitate, ingenio, et doctrina re
condita in primis hujus sæculi conspicuus Markardus Gu
dius, Serenissimo Cimbrorum Principi a consiliis, mihique
longo multorum annorum usu conjunctissimus. Nicolaus
D. F. Heinsius, quem et patris et sua cum in publicam
tum in rem literariam merita supra laudem omnem dudum
extulerunt, duos mihi præbuit utendos Floros, pro maximis,
quæ mihi cum eo sunt, amicitiæ necessitudinibus, quorum
unus Claudii Puteani nomen præferebat. Ejus liber primus
cum veteri codice commissus erat. Alterius duobus poste
rioribus libris non paucas Justi Lipsii emendationes ascrip
serat sua manu Franciscus Nansius, quas ex magni illius
hominis ore, cum Lugduni Batavorum hunc scriptorem
exponeret publice, hauserat. Sed plus debet hæc editio
summi illius viri et amici nostri Nicolai Heinsii ingenio,
quam subsidiis quæ ex copiosissima et lectissima sua
bibliotheca nobis suppeditavit. Nam pluribus in epistolis
mecum egit de infinitis fere locis, et suas conjecturas et
emendationes, plenas ingenii et doctrinæ ad me perscripsit,
quas non potui non meis annotationibus, tanquam clavos
late splendentes, intexere. His fruere, Lector, et vale.

Delph. et Var. Clas. Flor. B

 DE F L O R O,
EX GERARDI JOANNIS VOSSII, V. CL.
DE HISTORICIS LATIN1S LIB. I.

ExTREMis Trajani temporibus floruit L. Annæus Florus,

qui Rerum Romanarum quatuor perscripsit libros. De
ætate, quod dixi, satis apparet ex Præfatione operis, cum
ait: * A Cæsare Augusto in sæculum nostrum sunt non
multo minus anni ducenti: quibus inertia Cæsarum quasi
consenuit atque decoxit: nisi quod sub Trajano movet
lacertos, et, præter spem omnium, senectus Imperii, quasi
reddita juventute, revirescit.' Viri eruditi quidam, eosque
inter Jo. Camers, malunt movit pro movet. Nec diffiteor sic
esse in quibusdam Mss. Sed rectum esse movet, ostendit,
tum quod antecedit, in sæculum nostrum ; tum quod sequitur,
revirescit. Sed, inquiunt, Florus ab Augusto esse ad sua
tempora ait annos prope cc. Ab Augusti autem principa
tu, usque ad Trajani imperium, sunt anni tantum cxxiv.:
sive, si putes ad excessum Trajani, anni erunt cxLiii. Sed
jam dudum mihi hæc meditata. Verum legendum puto apud
Florum, anni cL. Nam quisquis Mss. Flori Codd. versa
vit, scit quantopere in annis variet prologus iste. Nec ta
men solius Trajani ævo arbitror vixisse, sed etiam Hadri
ani. Plane enim idem videtur, cujus hosce in Hadrianum
versiculos, et in quem versus Hadriani Spartianus refert.
Julii Flori: “ Ego nolo Cæsar esse ; Ambulare per Britan
nos; Scythicas pati pruinas.' Respondet Hadrian, * Ego
 L. ANNAEI FLORI VITA. 19

nolo Florus esse; Ambulare per tabernas; Latitare per

popinas; Culices pati rotundos.' Quemque Annæum Flo
rum Charisius vocat, et ex cujus ad Divum Hadrianum
epistola gemino in loco citat illa verba, * Poëmatis delec
tor.' Sane quod Poëmatis delectari se ait, id non abhorret
ab hujus compendii scriptore, quando stylus ejus est in
historia declamatorius, ac Poëtico propior, adeo ut etiam
hemistichia Virgilii profundat. Et tamen ea potissima est
Flori nostri laus, quod scriptor est elegans, et disertus, et,
si paucula exceperis, quæ frigidius dicta videntur, vere flo
ridus. Sed latæ est culpæ reus, quod in temporum ratione
usque adeo negligens sit; ita ut non possit non sæpius halu
cinari, qui hunc ducem sequi velit. Valde autem falluntur,
qui eum putant in historia sua epitomen nobis Livii dare
voluisse. Siquidem crebro a Livio recedit. Nec facile
dixerim, idemne an alius sit, qui singulorum fere Livii li
brorum argumenta reliquit, quæ hodie extant, etiam libro
rum, qui deperierunt. Sed, ecce, de nomine etiam scripto
ris litem movent viri eruditi. Scrupulum iis injicit, quod
Lactant. Institut. Divin. lib. vii. Senecam appellet. Si
quidem, inquiunt, antiquiorem hoc historico habemus nemi
nem, qui populum Romanum diviserit per quatuor ætates.
At Senecam ejus rei auctorem laudat is, quem diximus,
Lactantius, his verbis: “ Non inscite Seneca Romanæ
urbis tempora distribuit in ætates. Primam enim dixit
infantiam sub rege Romulo fuisse; a quo et genita, et
quasi educata sit Roma: deinde pueritiam sub ceteris re
gibus; a quibus et aucta sit, disciplinis pluribus institu
tisque formata: at vero, Tarquinio regnante, cum jam
quasi adulta esse coepisset, servitium non tulisse; et
rejecto superbæ dominationis jugo, maluisse legibus ob
temperare, quam regibus: cumque esset adolescentia ejus
fine Punici belli terminata, tum demum confirmatis vi
ribus coepisse juvenescere. Sublata enim Carthagine,
quæ tam diu æmula imperii Romani fuit, manus suas
in totum orbem terra marique porrexit: donec regibus
cunctis et nationibus subjugatis, cum jam bellorum
20 L. ANNAEI FLORI

materia deficeret, viribus suis male uteretur, quibus se ipsa

confecit. Hæc fuit prima ejus senectus: cum bellis lace
rata civilibus, atque intestino malo pressa, rursus ad regi
men singularis imperii recidit, quasi ad alteram infantiam
revoluta. Amissa enim libertate, quam, Bruto duce et
auctore, defenderat, ita consenuit, tanquam sustentare se
ipsa non valeret, nisi adminiculo regentium sustentaretur.'
Hactenus Lactantius. Ea autem exscripsisse aiunt ex pro
logo Flori; ubi hæc legas: “ Si quis ergo populum Roma
num quasi hominem consideret, totamque ejus ætatem
percenseat, ut coeperit, utque adoleverit, ut quasi ad quen
dam juventæ florem pervenerit, ut postea velut consenuerit;
quatuor gradus processusque ejus inveniet. Prima ætas
sub regibus ccL. per annos, quibus circum ipsam matrem
suam cum finitimis luctatus est. Hæc erit ejus infantia.
Sequens a Bruto Collatinoque Consulibus, in Appium
Claudium Quinctumque Fulvium Consules, cc. annos ha
bet: quibus Italiam subegit. Hoc fuit tempus viris ar
misque incitatissimum. Ideo quis adolescentiam dixerit.
Dehinc ad Cæsarem Augustum ccL. anni: quibus totum
orbem pacavit. Hic jam ipsa juventa imperii, et quasi
quædam robusta maturitas. A Cæsare Augusto, in sæcu
lum nostrum, sunt non multo minus anni cc. quibus inertia
Cæsarum quasi consenuit atque decoxit, nisi quod sub
Trajano Principe movet lacertos, et, præter spem omnium,
senectus imperii, quasi reddita juventute, revirescit.' Hæc
Florus. Utrumque autem locum integre ascripsimus ut
omnes videant, quam infirmo tibicine nitantur, qui ex Lac
tantio colligunt, scriptorem compendii illius, non Florum,
sed Senecam, dici oportere. Aiunt, divisionem eam, cujus
Lactantius Senecam laudat auctorem, apud Florum in pro
logo legi. In quo manifestus eorum est error. Nam Se
neca adolescentiam extendit usque ad finem ultimi belli
Punici: Florus duntaxat ad primum bellum Punicum. Ad
hæc, Seneca incipit senectam a bello civili Pompeiano:
Florus autem a principatu Augusti. Unde colligo, Florum
quidem imitatum fuisse Senecam : aliter tamen, quam Se
 VITA. - 21

necam, divisisse. Atque eo magis arrisit Floro similitudo

ea, quia non totam alteri deberet; sed esset, quod sibi vin
dicaret. Sane toto ad eam opere respicit. Nempe suum
cuique pulchrum, quod dici solet. Nec propterea negaro,
Florum hunc fuisse ex Senecarum familia. Seneca enim
vocatur in plerisque veteribus libris. Adhæc Senecæ sunt
ex Annæa gente. At Florus, ut in plerisque libris Julius,
ita Annæus in vett. vocatur libris, etiam antiqua ac principe,
quam habeo, editione. Adhæc Hispanum fuisse, unde Se
necæ domo erant, verisimile facit luculenta ejus terræ lau
datio, quæ est lib. ii. 17. et lib. III. 22. Dictio quoque
hanc domum sapit. Nam ea eloquentiæ et poësios laude
inclyta. At dictio historici hujus, uti ante dictum, est di
serta, et poëticæ propior. Immo opus ipsum vix aliud,
quam declamatio est. Fortasse igitur Senecæ etiam no
men fuit. Sed, ut hoc demus, non eo consequitur, haud
aliter quam Senecam, vocari oportere. Nec enim facile
adeo fides est deroganda multo maximæ parti librorum, et
quidem melioris notæ, ubi Florus vocatur. Et quid pro
hibet, quo minus, ut L. Annæi Senecæ Philosophi frater,
non tantum L. Annæus Novatus dicebatur, sed etiam Ju
nius Gallio (quod nomen habuit postquam a Junio Gallione
erat adoptatus); ita historicum hunc credamus, adoptione
nomen mutasse, atque inde esse, quod idem dictus sit L.
Annæus Seneca, et L. Annæus Florus, vel, ut in nonnullis
libris legere est, Julius Florus ?
Alius vero ab hoc est Julius Florus, vir itidem disertus,
qui sub Tiberio vixit. De hoc ita M. Seneca Controv. xxv.
* ipse audivi Florum quendam, auditorem Latronis dicen
tem, non apud Latronem: neque enim illi mos erat, quem
cumque audire declamantem. Declamabat ipse tantum, et
aiebat, se non esse magistrum, sed exemplum. Nec ulli
alii contigisse scio, quam apud Græcos, Nicetæ ; apud
Romanos, Latroni; ut discipuli non audiri desiderarent, sed
contenti essent audire.' Paulo post excerptum ex Flori
declamatione ponit. De eodem, ut puto, sinulque fratris
filio, sic Fabius lib. x. 3. * Qua de re memini narrasse mihi
22 L. ANNAEI FLORI VITA.

Julium Secundum, illum æqualem meum, atque, ut notum

est, familiariter amatum, miræ facundiæ virum, infinitæ
tamen curæ, quid esset sibi a patruo dictum. Is fuit Ju
lius Florus, in eloquentia Galliarum (quoniam ibi demum
exercuit eam) princeps, alioqui inter paucos disertus, et
dignus illa propinquitate. Is, cum Secundum, scholæ
adhuc operam dantem, tristem forte vidisset, interrogavit,
quæ causa frontis tam adductae; nec dissimulavit adoles
cens, tertium jam diem esse, ex quo omni labore materiæ
ad scribendum destinatæ non inveniret exordium: quo sibi
non præsens tantum dolor, sed etiam desperatio in posterum
fieret. Tum Florus arridens, Nunquid tu, inquit, melius
dicere vis, quam potes ?' &c. Nec absurda sit conjectura,
si quis opinetur, historicum eum, de quo fuse diximus, (modo
is Julius Florus recte in libris quibusdam vocatur,) ex eadem
stirpe, immo fortasse filium fuisse aut nepotem Julii Flori,
viri hujus diserti, de quo M. Seneca et Quintilianus lo
quuntur. Sed hæc, et alia, quæ antea de Senecæ cogno
mento diximus, incerta in medio relinquamus.
 DE FLORO TESTIMONIA.

Justus Lipsius Elector. II. 5.

Lucius Annæus Florus, (ita enim indigitare cum priscis
libris malim quam Julium ; quoniam Hispana fuisse origine
colligo, et, ni fallor, ex ipsa Senecarum gente:) is, inquam,
Florus compendium non tam Livii, a quo sæpe dissentit,
quam rerum Romanarum, scripsit: si quid mei judicii est,
composite, diserte, eleganter. Subtilitas quidem et brevitas
in eo sæpe mira; et sententiarum quædam gemmulæ cum
judicio insertæ et veritate.

Joh. Isaacus Pontanus in Oratione Isagogica ad Florum.

L. Annæum Florum Volaterranus Julium Florum Secun
dum maluit nominare: quod existimaret hunc esse eum Se
cundum, cujus amice meminit Fabius Quintilianus, qui et
familiariter a se amatum eum addit, virum ut miræ facundiæ,
ita infinitæ curæ. Julii cognomen a patruo Julio Floro
retinuisse idem conjicit: cujus quoque Quintilianus menti
onem facit, inter paucos disertum eum fuisse indicans, ut
pote in eloquentia, quam in Galliis sub extremum exercuit,
Galliarum principem. Quam de Floro opinionem, si Tra
jani ævum, quo claruit et Quintilianus et Florus noster,
respicimus, non abs re conjecisse Volaterranus censeri
potest. Nisi quod duo obstare videantur. Prius est, ipse
Quintilianus, qui non ut historicum aut inter historicos, sed
ut oratorem et inter eloquentiæ laude florentes utrumque et
Julium Secundum et patruum ejus Florum concelebrat.
24 DE FLORO

Alterum est, codicum veterum scriptura,in quibus non Julius,

sed L. Annæus Florus constanter indigitatur. Unde col
ligendum doctiores voluerunt ex Hispania oriundum fuisse,
et fortasse ex ipsa Annæorum, id est, Senecarum gente.
Quicquid horum sit, quod nos in medio relinquemus, illud
interim ratum esto; egregium opus esse hos ejus quatuor rei
Romanæ libros. Quos qui compendium Livii aut brevia
rium faciunt, vel eo, præter cetera, redargui existimo, quod
in iis a Livio sæpenumero abeat ac variet sententia. Potius
totius imperii florentis tabulam appellabimus, cum præ
sertim ipse in prologo suo fateatur se ad exemplum eorum,
qui terrarum situs pingunt, in brevi quasi tabella universam
imperii imaginem ac magnitudinem ob oculos posuisse.

Ex Prologo Claudii Salmasii in L. A. Florum.

Super auctore hujus elegantissimæ Epitomæ nihil nobis
compertum est, quod viri docti non norint, atque ipsi pridem
observarint; nec tam necesse est nos eum ignorare, quam
bonis conjecturis, per quas si non verum elicere, falsa tamen
refutare possimus, inniti. Et, ut verum fateamur, facilius
possumus invenire cujus non sit, quam cujus sit hoc opus :
si hoc invenire est, semper quærendo laborare. In qui
busdam veteribus et manu exaratis libris quædam leguntur
sub prologi titulo, de Lucio Annæo Seneca, et Lucio Annæo
Mela; quæ inepta et aliena esse facile omnes, qui legerunt,
vident; quæ qualia sint ut sciamus, ita prologus incipit:
* Anno tertiodecimo Olympiadis Lucius Annæus Melas
frater Senecæ et Gallionis bona Lucani poëtæ filii sui a
Nerone promeruit.' Hæc verbatim descripta ex Hierony
mo, et turpissimo mendo deformata. Legendum: anno tertio
undecimæ Olympiadis supra ducentesimam. Hic autem Junius
Gallio in vetustissimo codice Eusebii Palatinæ Bibliothecæ
vocatur Junius Annæus Gallio. Sed ut ad rem redeamus,
hujus compendii non posse auctorem dici L. Annæum
Senecam, aut L. Annæum Melam, plus satis clarum est.
Veteres quidam libri, ut illius indicio cognoscimus, qui pro
 TESTIMONIA. 25

logum sive argumentum concinnavit, nomen Flori ascriptum

non habebant. Sed in iis Lucii Annæi erat tantum mentio.
Ergo quisnam, inquit, horum libri hujus auctor sit, Lucius
Annæus Seneca, an Lucius Annæus Mela, incertum facit
communitas nominum Lucii et Annæi; nam Flori non est
ibi mentio. Cum in hujusmodi Codices incidisset Lactantius
Firmianus, et Lucium tantum Annæum legisset, statim Se
necam cogitavit, quod notiorem eo Lucium Annæum alium
non haberet, et ita imprudens nomen auctoris, quem citabat,
male concepit vir doctissimus et disertissimus. Illi enim
mea quidem sententia non leviter errant, qui non hunc
auctorem nostrum, sed Senecam primum in iis scriptis,
quæ ad nos non pervenerint, hanc Romanæ urbis temporum
in ætates distributionem instituisse contendunt, neque alium
in Lactantio debere intelligi quam Senecam ipsum philo
sophum. Sic sane sibi persuasum habeant, dum aliis me
persuadeant; ita enim ipsa paene verba Flori producit ille
sanctus Scriptor, ut, qui non hujus, sed alterius cujusdam
auctoris ab eo verba produci existimet, meras nugas agat.
Sed per nos licet, illi judicio suo fruantur. Non hodie autem
atque heri hos titulos, in quibus Flori nomen extat, exem
plaribus a librariis fuisse inditos, vere mihi persuadeo.
I,icet aliter sentire videam viros non mediocriter eruditos,
qui recentes esse xa) où xaxaiäς χειρὸς existimant. Sed unde
ineptus illius prologi auctor, qui legitur in quibusdam
vetustis exemplaribus, Flori nomen accepisset, si non ita
ut in vetustissimis, qui hodie extent Codicibus, Flori nomen
adscriptum reperisset in illius ævi vetustis libris ? Qui cum
dicat, * Nam Flori mon est ibi mentio,' codicem aliquem
antiquum et optimæ notae ab eo designari puto. Nazari
anus liber, manuscriptorum omnium quibus usi sumus anti
quissimus, ut quem ante octingentos annos scriptum esse
manifesta sit fides, quique bonitate superat agmen illud
Codicum quibus adjutus est in hujus ἐγχειριδίου recensione
optimus et doctissimus Vinetus, * Lucii Annæi Flori,' in
titulo præfert. Non alius potest esse Florus quam ille qui
Trajani et Hadriani temporibus floruit, qui in Epistola ad
26 DE FLORO

Hadrianum, cujus Epistolæ ter aut quater mentionem apud

Charisium reperies, scribit se poëmatis delectari. Character
autem istius historici compendii plane poëticus est, et ho
minis in poëtis non infeliciter versati ; quamvis hoc parum
probet, si non alia accederent. Et mirum Grammaticis tam
invisum fuisse hoc opus, ut nusquam aliquid ex eo ad tes
timonium citent, cum et Solinum sæpius, qui longe post
tempora Annæi Flori vixit, ut alibi pluribus ostendemus, et
alios non vetustiores aut meliores Solino, scriptis suis, ut
locupletes et idoneos testes, advocent.
Sed quisquis est hic Lucius Annæus Florus, quem non
tam ipse me nescire profiteor, quam aliis hoc ipsum profi
tentibus assentiri me debere sentio; ad eum illustrandum nos
opellam quoque, tenuem licet, haud ingratam tamen, con
tulimus, neque omnino, nisi fallor, inutilem. Quod si quis
ingenio nostro tribuendum censet, nae is multum fallitur.
Hoc si esset, quid nobis reliqui facere potuerunt ad novam
gloriolam ex hujus auctoris emendatione quærendam, viri
summa eruditione, summo ingenio præditi, qui ante nos in
hanc curam feliciter incubuere ? Sed illud verum est, viros
illos, et ingenio nos et eruditione superasse; nos item illos
fato quodam et felicitate longe antecessisse, qui eos codices
nacti sumus, ex quibus, quod illi nulla vi ingenii ipsa elicere
potuerunt, facile eruimus. Neque ipsi sane fecissemus, si
rem nobis in solo ingenio voluissemus esse positam. Sed
hæc hactenus. Nunc ad ipsum auctorem accingamur.

Ut rectius intelligantur, quæ hic Salmasius de Prologo in

libris Flori Mss. disputat, e Vineti Castigationibus in Flo
rum hæc adscribenda duxi. Apponam, quod post titu
lum in membranaceis codicibus scriptum reperi.

Incipit Prologus.
Anno tertio decimo Olympiadis Lucius Anneus Melas
frater Senecæ et Gallionis bona Lucani poëtæ filii sui a
Nerone promeruit. Unde colligi potest Junium Gallionem
 TESTIMONIA. 97

et Lucium Anneum Melam fratres fuisse. At Marcum An

neum Lucanum poëtam Lucii Annei Melæ filium, ac per
hoc aliorum duorum nepotem. Ergo quisnam horum libri
ejus auctor sit, an Lucius Anneus Seneca an Lucius An
neus Melas, incertum facit communitas nominum Lucii et
Annei. Nam Flori non est ibi mentio.

Hæc de Floro judicia legebantur in Edit. Amsteloda

mensi, et quibusdam præcedentibus; quibus Begerus se
quentia addidit.
Salmasius ad Spartiani Hadrianum cap. 16. * Florus
elegantissimum illud Historiæ Romanæ Breviarium im
perante Hadriano edidit.'
Phil. Beroaldus in Literis ad Petrum Mariam Rubeum
Floro præmissis: “ Legendo pernoscas, quæ Romanus
populus domi forisque per tot annos bella gesserit: per
quos viros, quibusque artibus imperium pepererit, et partum
auxerit, et auctum ad summum fastigium suismet viribus
everterit, et eversum per Augustum tandem Cæsarem sub
limius erexerit. Quæ omnia L. Florus quatuor quasi epito
matis ita scite collegit, ita enucleate distinxit, ita breviter
enarravit, ut cuncta tanquam in illustri posita monumento
intueri, et comprehendere facillime queas. Disertus est,
vehemens, distinctus, varius, brevis, concinnus, cum splen
dore ac luce verborum.'
Christoph. Colerus in Epistola de studio Politico: * L.
Annæi Flori Compendium rerum Romanarum magis, quam
Breviarium Livii. Tabulam enim dixeris haud absurde, in
qua imago totius reipublicæ Romanæ expressa. Ipse hoc
nomen tribuit. Nihilo me hercule injucundius tersissimum
illum libellum legas, quam Apellis tabulas intueare. Ita
compositus, ita elegans est. Miror judicium, quod ubique
cum subtilitate et brevitate sententiarum in tanto rerum
acervo et varietate inserit.' Joh. Ludov. Vives de Tradend.
Disciplin. lib. v. * Habemus Flori Opusculum de Romana
historia, quo nihil potest fingi in illo genere vel acutius vel
lepidius.'
28 DE FLORO

Erycius Puteanus in Præfatione, quam suis Insubricae

Historiæ libris præmisit: “ Florus Populi Romani facta a
Romulo ad Cæsarem Augustum pulcherrimo et simul ab
solutissimo Enchiridio absolvit, cum aliquo fortasse molis
damno, nullo veritatis.' -

Balthasar Bonifacius in Excerptis de Rom. Historiæ

Scriptoribus, cap. 17. * Florus acutus est et vehemens,
sententiis præceptisque undique scatens: elegans idem,
disertus, amoenus, et vere floridus.' Et paulo post: * Per
spicuus est ac dilucidus Florus, si quis alius, quod ad ejus
fieri maxime potuit, cum sibi multa paucis verbis com
plectenda proponeret.'
Christoph. Adam. Rupertus Observationibus in Florum
ad Præfat. §. 1. cum quædam aliorum de Floro judicia pro
tulisset, * His,' inquit, * accedo plane, nec quicquam in
dictione desidero, tanquam venusta et elegans non sit; sed
in quavis historia locum habere, id vero negabo infra.' Idem
lib. 1. 10. §. 8. * Flori dictio Poëticæ propior est, immo
opus ipsum vix aliud, quam declamatio. Infra grandilo
quentiam istam subsidere debet commentariorum simpli
citas. At tanto excusatior Florus, quod post maxima
ingenia, Polybium, Sallustium, Livium, Dionysium (cum
omnibus exploratis de posteritatisjudicio securus esset) res
Romanas hoc ornatu vestivit.'

Hæc Floro a calumniis vindicando sufficere putat Begerus.

Si calumniæ reus est Grævius, quod stylum Flori carpsit,
ejusque errores quosdam in Historia notavit, non pos
sunt absolvi ejusdem criminis plerique Viri Eruditissimi,
quorum verba infra ponam.
Augustinus de Civit. Dei, iii. 19. * Secundo autem bello
Punico nimis longum est commemorare clades duorum
Populorum, tam longe secum lateque pugnantium, ita ut his
quoque fatentibus, qui non tam narrare bella Romana, quam
Romanum imperium laudare instituerunt, similior victo
fuerit ille, qui vicit.' Vid. Flor. ii. 6. 1.
Sigonius in Judicio de Romanæ Historiae Scriptoribus:
 TESTIMONIA. 29

* L. Flori, qui ejusdem Hadriani Imperatoris Principatu

vixit, Historia rerum Roman. quatuor libris distincta, De
clamatoris mihi, non Historici videtur. Dum singula bella
descripsit in singulis ineptus est.'
Scaliger ad Eusebii Chronicon num. M DccccLxiv. * Flo
rus argute ac rotunde more suo: * In Africa quoque.' Vid.
iv. 2. Idem ibid. ad num. M DcccLxxv. * Florus reparoxoyi;
poëtica drama amplificat: * D. Brutus aliquanto latius
Gallæcos,' et quæ sequuntur II. 17.'
Vinetus ad Flor. 11. 4. * Lege Historiæ veritatem apud
Polybium. Multa namque poëtica hic homo interserit et
miscet.* -

Ger. J. Vossius Institut. Orator. vi. 4. 3. * Neque tan

tum peccat, qui nimium hyperbolis indulget; verum etiam
quisquis reparoxoyix poëtica rem amplificat. Fecit id Florus.
Nam quod simpliciter dixit Sex. Rufus: * Hispanias per
D. Brutum obtinuimus, et usque ad Gades et Oceanum per
venimus:' id ille inepte admodum sic narrat, * D. Brutus,'
&c. Vid. 11. 17. Scio quantopere hæc, et alia id genus,
hodie adblandiantur non adolescentulis modo, sed nonnullis
quoque eorum, qui soli sapere et sibi et multis aliis viden
tur. Sed neutiquam est dubitandum, quin ea putida sint,
et xaxó/Aa : in quo qui minus mihi fidem habent, saltem
credant literarum Principi Jos. Scaligero.'
Ger. Vossius G. F. ad Vellei. Paterc. ii. 6. * Parum ac
curate, ut solet, historiam hanc persequitur Florus iii. 15.'
Casp. Barthius Advers. xviii. 18. * Rem gestam omnem
ex declamatoria Historia Flori ascribemus.'
Idem Advers. Lx. 6. * Florus non tam Historiam quan
dam, aut Compendium gestorum, quam victoriarum pæanem
desaltavit, etiam in cladibus anquirens præconia sententio
lis vibrandis, et erigendis infortuniis, malisque moribus in
terstinguendis ex memoria.'
Idem ad Claudian. de Laudib. Stilic. iii. 145. * Florus
Panegyrista Historicus.'
Augustus Buchnerus de Commutata ratione dicendi, I. 2.
* Neque enim illud Flori iv. 2. probem, cum * gemitum
30 DE FLORO

maris' dixit; cum de Antonii navibus mira vastitate loque

retur: * Castellorum et urbium specie, non sine gemitu
maris et labore ventorum ferebantur.' Itaque hoc inter
illa fuerit, quæ eruditissimo Vossio lib. I. de Histor. Lat.
frigidius dicta ab eo videbantur. Idem ibid. cap. 11. Ac
habet quidem plurima Historicorum Oratio cum Poëtis
communia: unde Quintilianus * Historiam solutum quo
dammodo carmen appellat.' Lucianus quoque accuratissi
mus censor, concedit Historico aliquando vento poëtico
vehi. Tamen illud Flori 1 v. 2. * Castellorum et nrbium
specie....' nescio quomodo displicet, quasi affectatum nimis
ac putide lasciviens, quo nomine ejus orationem alibi et
ipse Scaliger reprehendit.'
Rupertus ad Flori Prooem. princ. de Floro: “ Præterea
in Historia caute legendus est, quod multos committat nunc
metachronismos, nunc prochronismos. Id non animadver
sum Viros Doctissimos in errores multos conjecit, ut a me
passim observabitur.'
Idem ad Flor. i. 10. infin. * Esto, Wassenbergium Florum
expressisse ; quod quid erit aliud, quam Historiæ suæ fidem
suspectam facere ? Nam, ut de Floro Barthius Advers.
lib. Lx. verissime scribit: * non tam Historiam....'
Et ad Flor. I. 18. * Tumor poëticus, ad quem jure bonus
Historicus erubesceret.'
Daniel Georg. Morhofius Polyhistoris Literarii iv. 13.
§. 6. * Dictionem Flori si spectes, ad ætatem ferream re
ferendus videtur: adeo multa in illo sunt non tantum non
Latine, sed etiam stulte, dicta. Est enim in illo nescio
quæ ventosa et panegyrica loquacitas, metaphoræ ineptæ
et pueriles: ut adeo pessime faciant, quotquot ipsum ad
latinitatem tironibus commendant.'
* Est tamen Historiæ Romanæ non inutile Compendium,
cujus jacturam facilius ferremus, si Livium haberemus in
tegrum.' Et paulo post de Præfatione Grævii : * Præmisit
et luculentam Dissertationem de Flori stylo, in qua per
totum Florum excerpit inepte ac affectate dicta, a quibus
cavere sibi debeant, qui eum legunt.'
 TESTIMONIA. 81

Idem in Dissertatione de Patavinitate Liviana cap. 7.

* Quod si Ciceronianas translationes, inquit Robortellus, et
eorum, qui eadem ætate vixerunt, conferas cum illis, qui
postea scripsere jam labefactata ac corrupta Romanorum
lingua, ob infusam peregrinitatem, videas multum discre
pare, magisque capiere illis, quam his. Venustæ illæ sunt,
pares ac convenientes rebus, notæ, aptæ, ac suaves, remque
ob oculos ponunt, quasi præsentem intuearis: hæ horridæ,
obsoletæ, et a rebus ignotis ductæ, dispares.' Vel in uno
Floro luculentum ejus exemplum est, cujus translatis et
argutiis, ut cetera sic satis proba, nihil interdum est ineptius,
quod certissimum labefactati sermonis argumentum. Vide,
quid de eo Censor harum rerum acerrimus, magnusque
amicus noster, Grævius in Præfatione Commentarii sui
doctissimi moneat.
Jacob. Perizonius Animadvers. Historic. cap. 2. p. 73.
* Neque etiam de Floro plura addere nunc lubet, quando
quidem ejus in hujuscemodi rebus oscitantiam passim agnos
cunt Interpretes, et multis nuper arguit Vir Eruditissimus
meique studiosissimus Joh. Georg. Grævius, in præclara
illa Præfatione, quam Editioni suæ præmisit.'
Ibid. c. 7. p. 259. * Quod Florus de Æmiliano Scipione
11. 17. vel parum fideliter scripsit, vel declamatoria αύ£%αει
laxius et benignius Scipionis gloriam victoriamque inter
pretari voluit.'
Janus Broekhusius ad Propert. iii. 21. 26. * Ecce Florus
quam secure ineptit, in hoc ipso Dioscurorum negotio ii. 12.
§. 14. 15. * Eodem die, quo victus est Perses,' &c. O homi
nem acutum, qui, unde quis venerit, tam perite conjectat ex
solo anhelitu ! Tum quantæ sapientiæ est istud ejusdem
artificis lib. 1. cap. 11. §. 4. * Ea atrocitas fuit prælii.....'
Nullus Milesiorum choragus tam superbe contemsit judicia
posteritatis. Add. quæ ex eodem annotavi ad Flor. iv. 11.'
Petrus Burmannus ad Petronium cap. 123. * Florus
sæpius poëtice, quam humane, loquens.'
----------- - --* a/r- - ---- - - -

O C E A N U

H Y P E R B O.

o c e an u s / 4
/
c AN r Ab r 1 cv s/ ,

%;. _
 L. ANNÆI FLORI •

E P I TO M E

R E RU M R O M A N A R U M.

LIBER I.*

PROOEMIUM.

Populus Romanus a rege Romulo in Cæsarem [§. 1.

Augustum, septingentos* per annos, tantum operum pace
belloque gessit, ut, si quis magnitudinem imperii cum annis
- •^•^•^•

1 Sic et Ms. Naz. Ryck. Mss. Vin. Ed. pr. Zeu. Blanc. Amstel. Duk. 1. 2.
Sed L. Flori Ms. Duisb. Ed. Lips. 1. 2. 8. Par. Ven. Gryph. Stad. L. Annæi
sive Flori sive Senecae Ed. Grut. Lugd. Freinsh. Vetst.—2 Incipit Lucii Annei
Flori Epitona de Tito Livio qui historiam R. ab urbe condita scripsit Ms. Vim.
historiographi rerum Romanarum Epithoma incipit Ed. Lips. 1. hystoriographi
rerum Romanarum Epithoma incipit Ed. Lips. 3. rerum Romanarum Epitoma in
cipit Ed. Lips. 2. Epitoma primum Ed. Par. gestorum Romanorum liber primus
incipit Ed. Ven. Gestorum Romanorum epitomes liber primus. Prologus Ed.
Gryph. Historiarum liber 1. Prologus Ed. Stad. Pont. rerum Romanarum liber
primus Ed. Zeu. Blanc.—3 Ita Ms. Voss. 1. Regg. Fran. Ryck. Toll. Duisb.
Pall. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pout. Freinsh.
Blanc. Amstel. Beg. Duk. 1. 2. Sed usque Caesarem Ed. pr. Grut. Zeu.Vetst.

NOTAE

* Septingentos] Ut quidem ipse tem- gustum ducentos ponit; sed alii dis
pora disponit. Nam Regibus dat an- sentiunt. Et de his postea. A Roma
nos ducentos quinquaginta; ab his Condita, usque ad mortem Julii Cæ
usque ad Appium Claudium, toti- saris amni sunt septingenti supra no
dem: ab Appio Claudio usque ad Au- vem.
Delph. et Vur. Clus. Flor. C
31 L. ANNAEI FILORI

conferat, ætatem" ultra putet.* Ita late* per orbem [§. 2.

terrarum arma circumtulit, ut qui res ejus legunt, non
unius populi, sed generis humani facta3 discant. Nam* totº
laboribus periculisque jactatus" est, ut ad constituendum*
ejus imperium contendisse' Virtus et7 Fortuna viderentur.**
Quare cum9 præcipue hoc quoques operæ' pretium* [§. 3.
* Ut si quis comparet magnitudinem Imperii cum annis, numeret plures anno
ea aetate.
° Nam agitatus est tot laboribus et periculis, ut virtus et fortuna rideantur
decertasse ad firmandum ejus Imperium.
-

—4 Sic Ms. Naz. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Pont. Freinsh.
Fab. Blanc. Beg. Duk. 1. 2. Sed ita enim late Ed. Vin. Lugd. ita enim late ubi
que Ms. Pal. 1. 2. Regg. Berol. Duisb. (sed in Regg. rò ubique scriptum erat
post arma, non post late) Ed. Grut. Zeu. Vetst. ita enim ubique Ms. Pal. 2.
Flor. Fran. Voss. 1. Ed. pr. ita enim utique Ms. Malliab. ita late ubique Ed.
Amstel.—5 Sic et Ed. Lips. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Grnt. Lugd.
Pont. Freinshem. Zen. Fab. Vetst. Sed fcä Ed. Lips. i. fata Ms. Put. Scias.
Suec. Voss. 1. Regg. Berol. Malliab. Duisb. Ed. pr. Blanc. Amstel. Beg. Duk.
1. 2.—6 Quod in laboribus Ms. Naz. tot in laboribus Ms. Voss. 3. Ab Ed. Beg.
abest rò nam.—7 De fortuna Ms. Ryck. h. e. et fortuna: nam de isto in libro
fere ubique scriptum erat pro et.—8 Sic Ms. Reg. F. Flor. Berol. Duisb. Ed.
Lips. 2. Ber. Sab. Med. Par. Ven. Junt. Ald. Grypb. Pont. Amstel. Duk. l. 2.
Sed rideretur Ms. Voss. 2. 3. viderentur Ms. Malliab. videantur Ms. Reg. Fran.
Voss. 1. Ed. Vin. Grut. Lngd. Freinsh. Zeu. Fab. Vetst. Beg. videatur Ed.
Lips. 1. 3.—9 Cum si præcipue Ms. Naz. cum tam de si præcipue Ms. Ryck. In
Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. et Par. est ubique cü. Ed. Blanc. cum præcipua quæ
que operae, &c. Ed. Beg. quamvis præcipua quæque op. &c.—l Ita Mss. Vin. (in
quorum tamen uno inter versus scriptum erat sicut cetera) Put. Scias. Naz.
Voss. 1. 2. Fran. Sed hoc quoque, sicut cetera, operæ Ms. Ryck. reliquique Du
keri, etiam Ed. pr. ILips. 1.2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph.
Stad. Grut. Pont. Freinsh. Zeu. Fab. Vetst. Duk. 1. 2.—2 Precium Ed. Lips.

NOTAE

* Ætatem] Ætas proprie pro tri * Constituendum] Verti, firmandum,

ginta annis sumitur, hic vero pro
tempore indefinito.
* Nam] Alii legunt, jam, male;
nam est transitio, et significat, autem,
ut apud Plaut. in Aulularia, act. 1.
sc. 1. * Nam cur me miseram verbe
ras ?' Id est, Cur autem me mise
ram verberas ? Aliquoties etiam
abundat. Plaut. * Nam quem ego as
picio!'
^ Jactatus] Metaphora sumta a na
vi undiquaque fluctibus agitata. Vir
gil. ' Multum ille et terris jactatus
et alto.'
cum hoc referri debeat ad id quod
dixit, * Laboribus periculisque jac
tatus.'
* Contendisse] Verti, decertasse;
quanquam et consensisse verti po
tuisset. Quod tamen idem est.
s Hoc quoque] Nempe, ut labori
bus periculisque jactatus fuit, &c.
[Delph. hoc quoque, sicut cetera, operæ,
&c. sed] hæc verba [sicut cetera] a
Floro nunquam scripta sunt, a Glos
sario quodam addita, ut vocem * quo
que' explicaret.
 EPITOM. PROOEMIU M. 3ö

sit cognoscere; tamen* quia ipsa sibi obstat magnitudo,

rerumque diversitas aciem intentionis abrumpit,* faciam
quod solent, qui terrarum situs pingunt: in brevi quasi ta
bellas totam ejus imaginem amplectar, nonnihil,* ut spero,
ad admirationem7' principis populi collaturus, si pariter'
atque insimul** universam magnitudinem ejus ostendero.*
Si quis ergo populum Romanum quasi hominem [§. 4.
consideret, totamque ejus9 ætatem percenseat, ut coeperit,'
utque adoleverit,'' ut quasi ad quendam juventæ** florem
pervenerit, ut postea velut* consenuerit, quatuor* gradus
processusques ejus inveniet. Prima ætas sub regibus [§. 5.
fuit, prope ducentos" quinquaginta* per annos, quibus cir
* Aliquid collaturus, ut spero, ut omnes mirentur Principem populum, si sul)jecero
oeulis universam ejus magnitudinem, ut ipsa se habet, et in unum. -

* Complectaturque animo totam aetatem ejus, ut inceperit, ut creverit.

-

1. 2. 3. Med. Par. Ven. ubique.—3 sigilatim in Ms. Ryck. sigillatim tamen

Ms. Suec.—4 Sic Mss. Pall. Naz. scriptique et Edd. Dukeri omnes, etiam
Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Fab. Amstel. Beg. Duk. 1. 2. Sed obrumpit Mss.
Vin. qnidam. Ed. Vin. Grut. Lugd. Vetst.—5 tabula Mss. Vin. quidam.—
6 nò nihil Ed. Par.—7 admirationi Ed. Lips. 1. 2. 3. admirationum Ed. Med.
Par. admirationem Ed. Ven. in admirationem Ed. Gryph. Stad. Pont.—8 Ita
conj. Salmasius, recepitque primns Freinshemius, et post eum, præter Græ
vimm, Fabri filia, Dukerus. Sed atque in semet Ms. Ryck. Scias. et Dnkeri
Edd. et Mss. omnes, præter Voss. 1. qui cum Mss. Vin. quibusdam habebat
in semel. Etiam in Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Grut.
Lugd. Pont. Zeu. Wetst. Beg. est atque in semet. In Ms. Reg. Q. erat in semet
ipso.—9 Totamque aetatem Mss. Regg. Toll. Duisb. Ed. pr. totam ætatem Ms.
Voss. 1. 2.—l ceperit Ed. Lips. 1. 2. 3. in quibus pro diplithongis ae et ae ubi
que est simplex litera e: quod semel dixisse sufficiat.—2 Juventutis Mss.
Regg. Malliab. Fran. Voss. 1. 2. juvente Ed. Par. 1.—3 Velut abest ab Ed.
Beg.—4 Quattuor Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. ubique. Aberat a Ms. Vin.
Ven. antiquissimo.—5 Progressusque Ms. Reg. F. Ed. Stad. Pont.—6 CCCC.
Mss. quidam, Vin. Regg. Naz. Pal. 1. Ryck. Voss. 1. 2. 3. CC. Ms. Pal. 2.
Duisb. Vim. Ed. pr. CCC. Mss. Vin. alii. CCL. Ms. Flor. Malliab. Ed. Lips.
1. 2. 3. Med. Par. Vem. CCXLIII. Mss. Jord. ducentos XLIIII. Ms. Fran.

NOTAE

1 Admirationem] Nota hic passive * Juventae] Juventa apud optimos

positum.
1 Pariter] Verti, ut ipsa se habet:
nam est vis hujus vocis, quæ hic satis
difficilis.
* Insimul] In unum ; quia supra
dixerat in brevi quasi tabella.
' Adoleverit] Adolesco est cresco,
scriptores semper pro constituta æ
tate ponitnr.
n Prope ducentos] Sub Regibus si
quis recte rationes putet, regnatum
est per annos ducentos quadraginta
tres, ut patet ex Eutropio.
3(} L. ANNAEI FLORI

cum ipsam matrem7 suam° cum finitimis luctatus est. Hæc

erat* ejus infantia. Sequens a Bruto Collatinoque9 [§. 6.
Consulibus, in Appium' Claudium,P Quinctum* Fulvium
Consules, ducentos quinquaginta3 annos patet:* quibus
Italiam subegit. Hoc* fuit tempus viris armisque° incita
tissimum:7 ideo quis adolescentiam dixerit.* Dehinc9 [§. 7.
ad Cæsarem Augustum'' ducenti'' anni, quibus totum or
bem* pacavit. Hæc* jam ipsa juventa* imperii, et quædam
-•-•-•-•--*-

Ab Ms. Berol. aberant isti annorum numeri.—7 Circum ipsam cum ipsam Ms.
Naz. circa ipsam m. s. Ms. Duisb. Berol. circum ipsam matrem Ms. Voss. 1.—
8 Sic Grævius. Sed Mss. et Edd. omnes, in his Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.
Grypb. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Freinsh. Blanc. Beg. habent erit : quod
revocavit Dukerus in utraqne Ed. sua.—9 Calatinoque Ed. Lips. 2. Conlatio
que Mss. Vin.—1 Quintum Claudium Mss. Regg. Fran. Voss. 1. Apium Clau
dium Ed. Lips. 2.—2 Quintü Ed. Lips. 1. Ven. Quintum Ed. Lips. 2. 3.
Med. Par. Quinctumque Ed. Stad. Pont. Marcum Ed. Stad. marg.—3 CL.
Ms. Pal. 1. Voss. 1. 2. 3. Regg. Ryck* Vin. CCL. Ms. Pal. 2. Toll. Duisb.
Ed. Stad. Pont. CCLVI. Ms. Fran. per CCL. Ed. pr. CC. Ed. Lips. 1. 2. 3.
Med. Par. Ven. Gryph. Grut. Lugd. Zeu. Vetst.—4 Habet Ed. Ald. Gryph.
Stad. Pont. Beg.—5 Huic fuit Ed. Par.—6 Armis Ms. Ryck. Fran. armatis
Ms. Voss. 1. sed alia manus emendarat armis. Beg. armis virisque.—7 exerci
tatissimum Ed. Stad. Pont.—8 bn direrit Ed. Lips. 1. bene dixerit Ed. Lips.
2. 3.—9 Deinceps Mss. Vin. Ryck. Regg. Fram. Flor. deinde Ed. pr.—1 CC.
anni Mss. Toll. Ed. Stad. marg. CL. anni Mss. Vin. Regg. Ryck. Voss. 1. 2. 3.
CCL. anni Ms. Duisb. Fran. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Ven.
Junt. Ald. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst.—2 Imperium Ms.
Ryck.—3 Sic Ms. Ryck. Fran. Ed. Beg. Sed hic jam Mss. reliqui. Ed. Lips.
1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Freinsh. Zeu. Fab.
Vetst. Dnk. 1. 2. haec, omisso τφ jam, Ed. Blanc.—4 Jurentas Mss. Regg. Be
rol. Voss. 1. 2. jurentus Ms. Fran. Atque ab hoc quidem non minus, quam
NOTAE

• Circum ipsam matrem suam] Sal Claudius de Afris et Rege Hierone

masius omnino legendum vult, circum
ipsas cunas, sed receptam lectionem
tentare nil necesse est : est enim
imitatio Poëtica, atque ea perquam
elegans. Nam infantes, qui, non ad
huc pedibus firmi, longius a matre
sua discedere non audent, circum ip
sam solent ludere.
P In Appium Claudium] A Bruto et
Collatino Coss. usque ad Appium
Ciaudium et Quintum Fulvium anni
sunt ducenti supra triginta quatuor.
Quibus Coss. contra Afros bellum
susceptum fuit, A. U. C. 477. Et in
Sicilia contra eos pugnatum, et App.
triumphavit.
* Ad Caesarem Augustum] Ab Appio
Claudio et Quinto Fulvio Coss. usque
ad mortem Cæsaris Augusti, anni
sunt ducenti octoginta septem. De
cessit enim A. U. C. 764. anno
decimoquarto post Christum natum.
Tunc temporis totius fere orbis Roma
potiebatur.
* Ducenti] Certe in hocce numero
error est, quem miror a nemine anim
adversum. Ab Augusto enim usque
ad Adrianum, sub quo noster scrip
sit, anni sunt circiter 105. sed forte
erratum est operarum qui 200. scrip
 EpitoM. LI B. 1. cAP. 1. 37

quasis robusta maturitas. A Cæsare Augusto in [§. 8.

sæculum nostrum* haud7 multo minus anni ducenti:* qui
bus inertia Cæsarum quasi consenuit,9 atque decoxit;* nisi
quod' sub Trajano principe movet* lacertos,* et præter
spem omnium senectus imperii, quasi reddita juventute,
revirescit.3

CAP. I.

DE ROMULO PR1MO ROMANORUM REG E. *

PRiMUs ille* et Urbis et Imperii conditor Romulus [§. 1.

fuit, Marte' genitus, et Rhea Sylvia.* Hoc* de se [§. 2.
.* Quibus annis populus Rom. veluti consenuit et consumsit rires suas per iner
tiam Caesarum.
-----

a Ms. Voss. 2. et Malliab., aberat rò ipsa.—5 Sic Ms. Naz. et Duk. plerique.
Sed quasi quædam Mss. Duk. quidam ét Edd. vett. omnes, in his Lips. 1. 2. 3.
Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont. Freinshem. Zeu.—6 In sec. n. Eg. Ven.
in nostrum tempus Ms. Voss. 1.—7 Sic Ms. Ryck. Toll. Voss. Fram. Reg. Q.
Dnisb. Ed. pr.TVen. Sed aut Ms. Naz. Reg. F. Pal. 1. Ed. Lips. 1. 2. 8. Med.
Par. sunt Ed. Gryph. Stad. Lugd. Pont. non multo Ms. Duisb. Ed. pr. Lips.
1. 2. 3. Med. Par.Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont.—8 annis CC. Mss. Voss. 3.
anni CC. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.—9 insenuit Ms. Gud.—1 nisi sub
Ms. Fran.—2 Sic Mss. Dnk. plerique, etiam Edd. vett. in his Lips. 1. 2. 3.
Med. Par. Ven. Stad. Pont. Freinsliém. Zeu. Sed movit Ms. Naz. Voss. 3.
Ed. Stad. marg. Amstel. moreret Ms. Fram.—3 Reviresceret Ms. Fran.
* De Romulo...rege absunt ab Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Ab Ed. Fab.
absunt tantum verba primo Romanorum rege. Ceterum numeri quoque Capp.
in Edd. vett. ut Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. non habentur.—l Sic Mss.
Duk. omnes, etiam duo illi Mss. antiquissimi Jordanis, quos Salmasius con
suluit, item Ed. pr. Duk. 1. 2. Sed a Matre Ed. Ven. a Marte Ed. Lips. 1. 2. 3.
Med. Par. Gryph. Suad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst.—2 Silnia Ed. Lips. 2.
Multi alii Silvii.—3 Hæc Ms. Berol. Duisb. Ed. pr. Sab. Ven. Junt. hec Ed.
Lips. 1. 3. In Ed. Med. Par. est reste (Med. Gryph. Stad. Pont. Vestæ) sacer
dos gravida hoc conf. est, omissis verbis de se. Ed. Lugd. hoc de se Vestæ sacer
dos, &c. Sed τὸ Vestae àberat a Mss. Vim. hoc sese Vestæ sac. gravidatam Ed.
NOTAE

sere, cum iis datum fuisset 100. Et
sic legendum puto.
* Moret lacertos] Trajanus enim Ro
mani Imperii, quod post Augustum
defensum magis fuerat, quam nobili
ter ampliatum, fines longe lateque
diffudit. Tenuit usque ad Indiæ
fines, et Mare Rubrum accessit.
Cap. 1. De Romulo] Romam condi
dit anno Mundi 3108. ante Ch. Nat.
750. et regnavit annis 37. Illo de
functo, per Senatores per annum
unum regnatum fuit.
• Ille] Nobilis, inclytus, famosus,
significat; et ut in bonam, sic et in
malam partem sumitur: in bonam,
ut, « Tune ille Æneas, quem Darda
nio Anchisæ Alma Venus genuit
3S L. ANNAEI FLORI

sacerdos* gravida* confessa3 cst: nec mox fama dubitavit,

cum Amulii° imperio abjectus in profluentem7 cum Remo
fratre, non potuit extingui. Siquidem et Tiberinus** [§. 3.
amnem? repressit:' et relictis catulis lupa secuta vagitum*
uber admovit* infantibus, matremque se gessit.* Sic reper
tos apud* arborem, regis5 pastor** tulit in casam, atque
educavit. Alba' tunc erat Latio caput, Iuli opus: [§. 4.
nam Lavinium patris Æneæ contemserat. Ab his7 Amu
lius jam bis septima* soboles* regnabat,* fratre pulso Nu
• Ab isto Ænea Amulius regnabat jam decimus quartus nepos.
••••••••••••

Beg.—4 Graridata Jorn. Ab Ms. Voss. 1. aberat.—5 Confessa, omisso verbo

Snbstantivo, Ed. Ven.—6 Amuli Ed. Par. 1.—7 In profluentem aberant a Ms.
Fran.—8 Tyberinus Ed. Med. Gryph. Tyberius Ed. Par. Tuberinus Ed. Ven.
Tiberius Ed. Lugd.—9 Agmen Ms. Pal. 2. Berol. Duisb. Ed. pr.—1 Repraessit
Ed. Med. Ven.—2 Vagitum secuta, ordime inverso, Mss. Voss. Ed. Lips. 1. 2.
3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Grut. Pont. Zeu. Vetst. Amstel. Beg.—
3 Ubera admorit Ms. Ryck. Berol. Flor. Duisb. Fran. Voss. 1. 2. 3. Ed. pr.
Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Ven. Junt. Ald. Gryph. Stad. Grut. Lugd.
Pont. Zeu. Vetst. uberam morit Mss. Jord.—4 Cessit Ms. Naz. matrisque ges
sit officium Jord.—5 Gregis Ms. Naz. Pal. 2. Gud. Pnt. Ryck. Voss. Fran.
Toll. Duisb. Berol. Ed. pr. regii gregis Jord. Ed. Blanc. regius Ed. Beg.—
6 Pastor Faustulus Ms. Naz. Ryck. Flor. Berol. Duisb. Ernst. Ed. pr. Ber.
Sab. Junt. Ald. etiam Jord. haud dubie e glossemate. In Ed. Lips. 1. 2. 3.
Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont. est Faustnlus regis pastor.—7 Ab hoc Ed.
Fab.—8 Sic Grævius e Jord. etiam Blanc. Sed nam VII. sobole Ms. Fran. jam
NOTAE

Phrygii Simoëntis ad undam.' Et in lecto Crassus esset, et apud eum

alibi: * At non ille, satum quo te Sulpitius sederet.' Ubi, * apud eum,'
mentiris, Achilles Talis in hoste fuit nil aliud est quam juxta eum.
Priamo.' Et in malam ut, * Et nunc e Regis pastor] Melius multo si le
ille Paris cum semiviro comitatu, gatur regius pastor.
Moeonia mentum mitra crinemque f Alba] Æneas, finito bello adver
madentem Subnixus, rapto potitur.' sus Turnum, Rutulorum Regem, et
° Sacerdos] Rhea Sylvia Numitoris victor, Lavinium ex nomine uxoris,
filia, quæ Vestæ sacerdotio præfecta; cui Laviniæ nomen erat, urbem con
ideo Sacerdotem vocat. didit; qui cum mortuus esset, in lo
* Tiberinus] Hic Tiberinus est flu cum ejus Ascanius filius successit, qui,
minis Deus. Sic Virgil. * Cunctatur Lavinio relicto, Albam longam exci
et amnis Rauca sonans, revocatque tavit, quæ trecentos per annos caput
pedem Tiberinus ab alto.' Et alibi: regni fuit. Post quos Romulus Ro
* Huic Dens ipse loci fluvio Tiberinus mam condidit, quæ non tantum Ita
amoeno Popnleas inter senior se attol liæ, sed et fere totius orbis terrarum
lere frondes Visus.' caput et domina fuit.
* Apud] Juxta significat. Cicero s Bis septima] Amulius ab Aenea
de Orator. lib. ii. * Cum etiam tum decimaquarta soboles est ; hujus ge
 EpitoM. LI B. I. CAP. 1. 89

mitore, cujus ex filia Romulus.9 Igitur statim'° prima [§. 5.

juventæ'' face, patruum Amulium'* ab arce" deturbat, avum
reponit.* Ipse fluminis amator, et montium, apud quos' erat
educatus, moenia novæ urbis* agitabat.'* Gemini erant:[§.6.
uter auspicaretur, et regeret, adhibere placuit Deos.**** Re
mus'* montem Aventinum, hic Palatinum'° occupat.'7 Prior
ille'* sex vultures,'9 hic postea, sed duodecim*° videt.' Sic
victor augurio' urbem excitat," plenus spei, bellatricem [§. 7.
* Igitur statim primo aestu juventae pellit patruum Amulium regno, et restituit
avum Numitorem. * Meditabatur maemia novae urbis.
* Erant gemelli, ideo Deos consuluere, uter inciperet et susciperet regnum prior.
••••••••••••

septima sobole Mss. Vin. Duk. Edd. vett. omnes, in his Lips. 2. 3. Med. Par.
Ven. jam septimus sobole Ed. pr. jam bis septima sobole Ed. Gryph. Stad. Lugd.
Pont. Freinsh. Zeu. Duk. 1. 2. jam septima soboles Ed. Lips. 1. Beg.—9 Romu
lus et Remus Ms. Voss. 3.—10 Statim aberat a Ms. Berol. Duisb. Ed. pr.
Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Ven. Junt. Ald. Gryph. Stad. Pont.—
11 Juventutis Mss. Regg. juventatis Ms. Voss. 1. 2. juventutæ Ms. Ryck.—
12 Amulium Romulus ab arce Mss. Regg. Toll. Ryck. Duisb. Voss. 2. 3.—
13 Agitat Ed. Beg.—14 Sic post Stad. Pont. Grævius rescripsit e Jordane,
quem secutus est in suo exemplo Blanc. Beg. Sed adhibuere piacula Mss. et
Edd. Duk. omnes, in his Lips. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Grut. Lugd.
Freinsh. Zeu. Fab. Vetst. Duk. 1. 2. adhibue piacula Ed. Lips. 1. adhibentur pia
cula Ms. Fran.—15 Rhemus Ed. Lips. 2. ubique.—16 Palatium Mss. Vin. Fran.
Ed. Grut. Vetst. Amstel. pallatinù Ed. Lips. 1. 2. 3.—17 Occupavit Mss.
Regg. Flor. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Ven.Junt. Ald. Gryph. Stad.
Lugd. Pont.—18 illic Ed. Ven.—19 Voltures Ms. Duisb.—20 XI. Ed. Pont.
operarum peccato.—l Ita Ms. Naz. et Ms. Jord. Ed. Fab. Beg. Sed ridit

NOTAE

neris series sic se habet: AEneas, As
canius, AEneas Sylvius, Latinns, Alba,
Capetus, Capys, Calpetus, Tiberinus,
Agrippa, Alladius, Aventinus, Pro
cas, et Amulius. Qui omnes, modo
addas Sylvium Ascanii fratrem, qui
post eum regno præfuit, regnarunt
per annos quadringeutos triginta
quinque.
* Ab arce] Arx passim pro regno
sumitur. Virgil. JEneid. iv. * Asca
nione pater Romanas invidet arces?'
' Apud quos] * Apud' pro, in, multo
elegantius; sic optimi quique scrip
tores: Terentius, * apud forum ' pro
in foro.
1 Auspicaretur] Verti, inciperet ; au
spicari enim est inchoare: et inde
traxit originem, quod veteres nil nisi
auspicato incipiebant.
* Adhibere placuit Deos] [Delph.
habet adhibuere piacula, omissa voce
Deos.] Piaculum est crimem dignum
piatione, vel sacrificium quo crimen
aliquod expiatur; unde manifestum est
hic vocem piacula, locum habere non.
posse. Sunt qui legant oracula, bene.
1 Augurio] Augurium hic pro au
spicio posuit. Nam augurium est,
cum observatur garritus aut cantus
avium, quas appellabant oscines,
quod ore futura prædicerent ; anspi
cium vero est, cum et avium pastu
vel volatu futura notabantur.
m Ercitat] Sic Graeci utuntur ver
bo &yetpeu- re{xm, 9epuéÀua èyelpeiv, mae
40 L. ANNAEI FLORI

fore: ita illi* assuetæ* sanguine" et præda* aves pollice

bantur. Ad tutelam novæ urbis* sufficere vallum° [§. 8.
videbatur:* cujus dum irridet7 angustias Remus, idque*
increpat saltu,' dubium an jussu fratris, occisus est: prima
certe victima fuit; munitionemque urbis novæ sanguine
suo consecravit/ Imaginem urbis magis quam [§. 9.
urbem fecerat: incolæ deerant.P Erat in proximo lucus:“
hunc Asylum facit:9 et statim'° mira vis hominum," Latini
Tuscique'* pastores: quidam etiam'* transmarini ; Phry
ges,' qui sub Ænea, Arcades,'** qui sub Evandro duce in
fluxerant. Ita ex variis quasi elementis congregavit cor
pus unum: populumque Romanum ipse fecit.* Res': [§. 10.
* Quod dum Remus irridet angustissimum, et illud arguit saltu suo, &c.
/ Et dedicavit sanguine suo vallum, quod niuniebat notam urbem.

Mss. et Edd. Duk. omnes, in his Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad.
Grut. Lugd. Pont. Zeu. Wetst. Duk. 1. 2.—2 Illæ Ms. Voss. 1.—3 Consueti
Ed. pr.—4 Sic Mss. Vin. et Duk. omnes, etiam Ed. pr. Med. Grut. Zeu.
Fab. Vetst. Beg. Duk. 1. 2. Sed sanguis et pde Ed. Lips. 1. 3. sanguini et præ
dæ Ed. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont. sangüini et predé Ed. Lips. 2.—5 Urbius
Ed. Ven.—6 Videbat Ms. Fran.—7 Inridet Ms. Fram.—8 Atqüe Ms. Fran. In
Mss. Jord. erat cujus dum angustias increpat, saltu transilivit : sed in eorum
altero ante rò saltu additum reperiebatur et. Mss. Vin. idque increpat: saltu
dubium an jussu fratris occisus est.—9 Fecit Ed. Col. At in Gryph. est facit.—
10 Statim, omissa copula, Ed. Ven.—11 Vix omnium Ms. Voss. 1.—12 Tusco
rumque Mss. Vin. Regg. Fran. Pal. 2. Ed. Stad. marg. Thuscique Ed. Vem.—
13 Et transmarini Ms.Tran. Ed. Lips. 1. 8. Sab. Med. Par. Ven. Gryph.
Stad. Lugd. Pont. transmarini, omisso r® etiam, Ed. Lips. 2.—14 Archades
Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.—15 Rex erat Ms. Voss. 3.—16 Ludis ab
NOTÆ

nia, fundamenta excitare. * Phryges] Eorum nepotes, qui post

* Assuetæ sanguine] Sunt qui cre
dant assuefacere, assuefieri, assue
scere, nunquam sextum casum asci
scere, sed semper tertium ; at longe
illi falluntnr.
• Vullum] Vallum dicitur ipsa mn
nitio; et valli sunt pali, quibus in
terram defixis vallum munitur.
P Incolæ deerant] Et haec causa est,
cur imaginem urbis potins quam ur
bem fecisse dicat: incolæ enim ur
bem constituunt, non muri.
' Lucus] Is inter Capitolium et
arcem erat.
Trojæ excidium Æneam ducem comi
tati fuerant.
• Arcades] Sub Fauno, quarto Ita
liæ rege, Evamder ex urbe Arcadiæ,
Pallanteo nomine, cum Arcadum
turba in Italiam appulit,a quibus Ar
cades isti erant orinndi.
* Ipse fecit] Non video, cur hic
hæreant interpretes, et locum vitii
suspicentur ; qui, si quisquam alius,
planissimus est. * Ipse' enim bic su
mitur, ut Græce aύτὸs ; et sensus ta
lis est: Romulus solus corpus coëgit,
quasi natura, quæ ex variis elemen
 EPITOM. Lib. 1. cAP. 1. 41

erat unius ætatis; populus virorum.* Itaque matrimonia

a finitimis petita: quia non impetrabantur, manu capta
sunt. Simulatis quippe ludis'° equestribus,'7 " virgines,
quæ ad spectaculum venerant, præda fuere. Et haec** [§. 11.
statim causa bellorum. Pulsi fugatique'9 Veientes:" Cæ
ninensium*°* captum ac dirutum est' oppidum.* Spolia
insuper opima' de rege Feretrio Jovi* manibus suis rex3
reportavit. Sabinis proditæ portæ per virginem: nec [§. 12.
dolo:* sed puella* pretium5 rei, quam° gerebant in sinistris,*
* Ista res poterat manere tantum per triginta annos ; nam populus constabat
viris sine fœminis.
^ Tarpeia virgo prodidit portas Sabinis, non per fraudem ; illa enim petierat in
pretium rei quam gerebat, quæ ferebant in sinistris, scuta scilicet.
••••••••••••

rat a Ms. Scias.—17 Æquestribus Ed. Med.—18 Sic Mss. Vin. Ed. Lugd.
Sed praeda fuere, et statim Ms. Ryck. Toll. Duisb. Fran. Pall. Voss. 1. 2. Ed.
pr. Blanc. Amstel. Duk. 1. 2. præda fuere: hæc statim Mss. Jord. Ed. Beg.
prædæ fuerunt, et haec statim Ms. Put. Prædæ erat etiam in Ms. Naz. Voss. 3.
Ed. Ber. Sab. Med. Par. Ven. Junt. Ald. Gryph. In Ed. Lips. 1. 2. 3. scrip
tum est prede f. et hec statim.—19 Pulsi fugati Ms. Voss. 1. 2. Fran. pulsati
fugati Ms. Reg. Q.—20 Norentes sabini caminensium Ms. Fran. Veientes. Genien
sium Mss. Jord. Veientes Ceninesium Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. In Ven.
Gryph. est Ceninensium. Ms. Berol. Venientes. C. Ed. Beg. Caeminenses.—1' Di
rutum oppidum Ms. Ryck. Voss. 1. Fram. diruptum est oppidum Ed. Par.—
2 opidum Ed. Lips. 1. 3.—3 Reae aberat a Ms. Fram. Voss. 1.—4 puellam Ed.
Ven.—5 precium Ed. Lips. 1. ubique. praecium Ed. Med. Par. ubique.—6 Sic
Ms. Ryck. Fran. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Med. Junt. Ald. Sed rei quâ Ed.
Ven. rei quæ Mss. Vin. Regg. Toll. Voss. Duisb. Ed. pr. Sab. Grut. Lugd.

NOTÆ

tis corpus congregat. quæ Marcus Marcellus Jovi Feretrio

• Ludis equestribus] Hi ludi con
sualia dicebantur, quos in honorem
Consi faciebant, qui Consus Neptu
nus equester est: et tunc temporis
equos et asinos coronabant, eosque
otiari sinebant.
" Veientes] Italiæ populi, socii Fi
dematibus.
* Carminensium] Cæninenses, populi
in Latio.
* Spolia opima] Ea sunt, quæ Dux
hostium Duci a se interfecto detrax
erat. Eorum tanta raritas fuit, ut
trima tantum contigerint: prima quæ
Romulus de Acrone, altera quæ
Cossus Cornelius de Tolumnio, tertia
de Viridomaro fixerunt.
* Feretrio Jovi] Jupiter Feretrius
dictus fuit, quod illi spolia opima
ferebant, vel a feriendo, quod ful
mine feriat; vel quia dux ducem
ense ferit. Propert. lib. iv. * Causa
Feretri Omine quod certo dux ferit
ense ducem: Seu quia victa suis hu
meris hæc arma ferebant: Hinc Fe
retri dicta est ara superba Jovis.'
• Nec dolo] Omnes alii, qui super
hac re scripserunt, tradunt Tarpeiam
virginem a Tatio auro corruptam
fuisse ; a quorum sententia Noster
discedit. Dicit enim illam portas
prodidisse, non dolo, quippe quæ pe
42 L. ANNAEI FLORI

petierat; dubium clypeos,7 an armillas. Illi ut et* fidem

solverent, et ulciscerentur, clypeis obruere.* Ita [§. 13.
admissis9 intra'° moenia hostibus, atrox in ipso foro'' pug
na, adeo ut** Romulus Jovem oraret, ut** foedam° suorum
fugam sisteret. Hinc** templum et Stator's Jupiter.*6
Tandem sævientibus'7* intervenere raptae** laceris [§. 14.
comis.* Sic pax facta cum Tatio,'9 foedusque percussum:
secutaque res mira dictu, ut relictis sedibus suis novam' in
urbem hostes** demigrarent, et cum generis suis avitas*

* Cum dubium esset, peteretne clypeos vel armillas; illi, ut et solrerent promissa,
et sumerent pœnas ab illa, obruere eam scutis. -

ali * Tandem cum furerent undique, raptae capillis passis progressæ sunt in me
tttm. -

Zeu._ Fab. Vetst. Dnk. 1. 2. rei quod Jord. rem, quam Ed. Beg.—7 Clipeos
Ed. Lips. 1. 2. 3. Lngd. ubique. At clypeos Ed. Ven. Gryph. ubique.—8 Sic
Ms. Naz. Ryck. Toll. Sed ut fidem, omisso r£ et, Ms. Pal. 1. 2. et Mss. Duk.
reliqui omnes. Ed. pr. Beg. ut de fidem Ms. Voss. 3. h. e. et fidem: nam et in
Ms. Ryck. de sæpissime, ut ante ostendi, scriptum erat pro et.—9 ad missis
Ed. Lips. 1. Ab Ed. Bég. abest r» iua.—io Sid Ms. Naz. Mss. Jord. Pal. i.
2. Toll. Ryck. Duisb. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Ven. Junt.
Ald. Fab. Duk. 1. 2. Sed ád marhia Mss. Vin. et Duk. reliqui. Ed. Stad. Grut.
Lugd. Pont. Zeu. Vetst. Beg.—11 In ipso aditu Mss. Vin. Pal. 2. Ryck.
Regg. Malliab. Voss. 2. 8. Ed. Stad. Grdt. Lugd. Pont. Zeu. Vetst. Beg. in
ipso, omisso r£ foro, Ms. Fram. Voss.—12 Adeò Romulus Jord. et Ms. Naz.—
13 Fædam omisso r£ ut. Ed. Beg.—14 Ita Mss. Jord. Vin. Pal. 1. 2. et Duk.
9mnes ; etiam Ed. pr. Sed hic `Ms. Naz. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.
Gryph.—15 Sic quioque Mss. Vin. Sed templum tibi Stator Ms. Vatic. tem
plum tibi statuam Ms. Fran. templum est Stator Ed. Lips. 1. 3. Med. Par. tem
plum est Statori Ed. Lips. 2. vén. templum esto, inquit Ed. Gryph. templum est
et Stator Ed. Stad. Pont.—16 Juppiter Ed. Med. Jori Ed. Lips. 2.—17 Fune
ribus Jord. et Freculph.—18 Sabinæ captæ Ms. Voss. 3. e glossemate.—
19 Tacio Ed. Lips. 1. 2. 3.—1 Nore Ed. Lips. 3.—2 Hoste Mss. Jord.—3 Ari
NOTÆ

tierat, quæ gerebant in sinistris, rex sapientissimus statum Reipub.

nempe clypeos, ut scilicet inermes a
Romanis facile obrui possent. Hic
locus vulgo male acceptus est; nec
est quod quisquam per vocem, prodi
tae, qua Florus usus est, intelligi ve
lit eas insidiose et contra leges hos
tibus traditas fuisse; nam verbum
prodere significat etiam, in manus
tradere, dare, aperire, quasi porro
dare, unde fit prodere; res nota est.
* Ut faedam] Delendum est ut ex
genio Flori, sic infra locutus: * Hunc
imposuit; juventus divisa per tribus,
in equis et armis ad subita belli ex
cubaret.”
c Tandem saerientibus] Verbum Poë
ticum, Virgil. de Lupo, Æneid. lib.
ix. * Ille asper et improbus ira Sævit
in absentes.'
d Hostes] Et hæc cansa est cur
dixit, * res mira dictu;' et miror cui
dam in mentem venisse, ut germanam
lectionem sollicitaret.
 epitoM. Li b. 1. CA P. 1. 43

opes pro dote sociarent. Auctis brevi* viribus, hunc [§. 15.
rex sapientissimus statum Reipublicæ imposuit: juventus*
divisa* per tribus, in7 equis et armis,* ut9 ad subita belli'°*
excubaret:' consilium Reipublicæ penes senes esset, qui
ex auctoritate** Patres, ob ætatem'* Senatus vocabantur.'*
His ita ordinatis, repente, cum'4 concionem's haberet [§. 16.
ante urbem,'° apud Capreæ'7 paludem,' e conspectu abla
tus est. Discerptum* aliqui a senatu putant ob [§. 17.
asperius ingenium : sed oborta'* tempestas* solisque de
fectio.consecrationis speciem'9 præbuere:" cui mox [§. 18.
* Vigilias ageret, ad subitos motus belli.
* Sed cum repente tempestas orta esset, et sol defecisset, effecere quasi quandam
consecrationem.
••••••••••••

tas aberat a Ms. Gud.—4 In brevi Ms. Berol. Duisb. Ed. pr.—5 Ut jurentus
Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Ven. Junt. Ald. Gryph. Stad. Lugd.
Pont. Zeu.—6 Dispersa Mss. Vin. Ed. Stad. marg.—7 Ut in equis Ms. Fran.
et in equis Mss. Pall.—8 et in armis Ms. Ryck. Naz. auctore Salmasio, Edd.
Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Ven. Junt. Ald. Gryph. Stad. Grut. Lugd.
Pont. Zeu. Wetst.—9 Sic Ms. Naz., auctore Salmasio; Jord. Freculph. et, ut
Dukero videbatur, Mss. Regg. Malliab. Aberat rò ut a Mss. Pall. et Duk. Ed.
pr. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont. Freinsh.—10 sub
ita bella Ms. Ryck. Naz. Jord. Toll. Duisb. Pal.T1. 2. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3.
Ber. Sab. Med. Par. Ven. Junt. Ald. Gryph. Stad. Pont. Beg. Duk. 1. 2. Sed
subita belli erat in Mss. Vin. et Duk. ceteris.—11 Autoritate Ed. Lips. 2.
Gryph. ubique : authoritate Ed. Ven. ubique.—12 Ab aetate Ed. Stad. Pont.
e Jordane.—18 Vocabatur Ed. Lips. 1. 3. Med. Par. Ven.—14 Cum repente
Ms. Naz. Pal. 1. 2. et Mss. Duk. exceptis Voss. itemque Ed. pr. Ber. Sab.
Jnnt. Ald. cü repente Ed. Lips. 1. 2. 8. Med. Par. Ven. Gryph.—15 contionem
Ed. Lips. 1. 2. 3. ubique. Atque sic Bongarsius quoque in Justino edidit e
libris suis.—16 ante urbem aberant a Mss. Vin. Scias. Voss. 1. 2. Fram.—
17 Capræ paludem Ms. Pal. 1. 2. Naz. Vin. Ryck. Voss. 1. 2. Ed. Stad. Pont.
Beg. Capræ paludes Mss. Vim. Jord.—18 aborta Ed. Lips. 1. 2. 3.—19 Specime
NOTAE

* Subita belli] Florum ut Oratorem, s Discerptum] De Romuli interitu

vel Poëtam potius, quam ut histori
rum soleo legere, ita ubiqne sublimis
est et magnificus. * Subita belli,' pro
subita bella. Sic Horat. dixit, * acuta
belli.'
' Capreae paludem] Sic dicebatur ager
juxta urbem. Nec est quod quis
quam loco Capreæ, reponat Capræ.
Capreæ dixit Ovid. Fast. lib. ii. * Est
locus, antiqui Capreæ dixere palu
dem. Forte viris illic, Romule, jura
dabas.'
alii alia scribunt. Sunt qui dicant
interfectum a primoribus, et corpore
in minutissima fragmenta dissecto,
occulte sub vestibus asportatum. Alii
veneno extinctum volunt. Et alii
manu sua mortuum.
b Oborta tempestas] Hoc eleganter
describit Ovid. * Sol fugit et remo
vent subeuntia nubila coelum, Et gra
vis effusis decidit imber aquis ; Hinc
tonat, hinc missis abrumpitur igni
bus æther; Fit fuga, Rex patriis as
44 L. ANNAEI FLO R I

Julius Proculus fidem fecit, visum a se Romulum affir

mans, augustiore*° forma,' quam fuisset: mandare præter
ea, ut se pro numine] acciperent: Quirinum in coelo' vo
cari placitum Diis. Ita gentium Roma potiretur.**

CAP. II.

DE NUMA POMPILIO.

SUccfdit* Romulo Numa* Pompilius: quem [§. 1.

Curibus* * Sabinis agentem,° ultro petivere,*7 ob inclytam*
viri religionem. Ille sacra, et cæremonias,9 omnemque [§. 2.
* Cui mox consecrationi Julius Proculus auctor fuit, ut omnes adhiberent fidem,
jurans se vidisse Romulum forma augustiore quam fuisset antea; qui præterea
mandabat eis, ut colerent se pro numine ; se rero vocatum Quirinum in Caelo, et
Deos decrevisse, ut Roma regeret totum orbem terrarum.
* Quem Romani peticere sponte sua, cum vitam ageret Curibus Salinis.
-•-•--

Ed. Lips. 2.—20 Augustiorem Ms. Reg. F.—1 Sic Ms. Naz. Voss. 2. Fran. Ed.
Ber. Sab. Junt. Ald. reliqui. Sed caelo Mss. Duk. ceteri, Pal. 2. Ed. pr.—
2 Sic Ms. Pal. 1. Ryck. Toll. Fran. Ed. pr. Lips. 1. 3. Ber. Sab. Med. Par.
Ven. Sed vocari placitum desistat. gentium Roma Ms. Voss. 1. 2. (in quo manus
prima scripserat pateretur, quod ipsum erat in Naz.) Reg. F a prima manu.
vocari placitum, et ut gentium R. pot. Ms. Pal. 2. auctore Salmasio: nam Gru
terus quidem habet, voc. plac. et omnium g. R. p. Porro vocari plac. de his ita g.
R. pat. Ms. Naz. vocari plac. Diis ut g. R. potir. Mss. Vin. Duisb. Voss. 3.
Jord. Ed. Junt. Ald. Grut. Zeu. Fab. Vetst. voc. plac. Diis gentium R. pot.
Ms. Reg. F a manu sec. vocari plac. sic gent. R. p. Ms. Reg. Q. in carlo rocari:
placitum Diis ita, gent. R. p. Ed. Duk. 1. 2. placitum Diis: ita gentium imperio
Roma potiretur Ed. Gryph. Stad. Pont. in cælo vocari : placitum Diis, ut gen
tium imperio Roma potiretur Ed. Lugd.
s Successit Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—4 Num
ma Ed. Med.—5 Curribus Ed. Lips. 2.—6 Degentem Ms. Voss. 3. e glossemate.
—7 petirerunt Mss. Regg. Naz. Flor. Fran. Malliab.—8 inclitam Ed. Lips. 1.
2. 3. ubique. Sed inclytam Ed. Med. Ven. Gryph. Lugd. Pont. ubique.—9 caeri
NOTÆ

tra petebat equis.' Integros versus i Augustiore forma] Ovid. * Pul

descripsi, ut mihi viam facerent ad
antiquam lectionem Virgilio resti
tuendam, apud quem hodie male le
gitur, Æneid. lib. iii. * Ingeminant
abrupti nubibus ignes.' Cum legen
dum sit abruptis nubibus. Et sic lege
rat Ovidius cum imitatus est. Ete
nim nonne idem est, * æther abrumpi
tur missis ignibus:' et, * ignes nubibus
abruptis ?' Res ipsa luce clarior.
cher, et humano major, trabeaque de
corus Romulus, in media visus adesse
via.'
J Pro numine] * Thura ferant, pla
centque movum pia turba Quirinum.'
Ovid.
CAP. 11. De Numa Pompilio] Reg
num suscepit anno Mundi 3236. ante
Ch. Nat. 712. regnavit annis 43.
a Curibus] Cures, urbs in Sabinis.
 EPiToM. LIB. I. CAP. 2. 45

cultum Deorum immortalium docuit: ille Pontifices,"

Augures, Salios,* ceteraque populi Romani sacerdotia;'°°
annum quoque'' in duodecim menses, fastos dies* nefastos
que** descripsit.** Ille Ancilia'** atque Palladium,' [§. 8.
secreta quædam imperii pignora,* Janumque geminum,'**
fidem pacis ac belli: in primis focum Vestæ' virginibus
colendum dedit,° ut ad simulacrum'° coelestium siderum'7

* Ille dedit colenda Vestalibus Ancilia et Palladium, quæ erant quædam secreta
pignora imperii; et Janum Geminum, in quo stabat pax et bellum; et in primis
ignem Vestae.
-----

monias Ms. Ryck. Berol. Malliab. Duisb. Fran. Voss. 2. 3. Ed. pr. Ber. Sab.
Med. Par. Junt. Ald. cerimonius Ed. Lips. 1. 2. 3. Ven.—10 Ceterosque per
sacerdotia Mss. Vin. Pall. Ryck. Berol. Malliab. Duisb. Fran. Voss. 1. 2. 3.
Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. (in quo tamen est sacerdotia) Ber. Sab. Med. Par. Ven.
Junt. Ald. Gryph. Städ. Pont. Freinsh. Duk. 1. 2. ceteraque per sacerdotia Ms.
Naz. ceteraque sacerdotia Ms. Flor. Ed. Vim. Grnt. Lugd. Zeu. Fab. Vetst.
Jord. Freculph.—11 Annumque Mss. Jord.—12 Fastos nefastosque Mss. Jord.
fastos d. nephastosque Ed. Lips. 1. 2. 3. f. d. ne fastosque Ed. Par.—13 Descripsi
Ed. Ven.—14 Ancylia Ed. Lips. 2. Gryph.—15 Bifrontem Jord.—16 Ad simili
tudinem Ms. Fran. Voss. 3. Jord. Ed. Col. marg. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu.
Vetst. ad simulachrum Ed. Par.—17 Syderum Ed. Med. Par. Ven. Gryph.
NOTAE

* Pontifices] Quatuor Pontifices in e Ancilia] Unum tantum e coelo

stituit Numa, et augures totidem.
* Salios] Martis Sacerdotes numero
duodecim, qui certis diebus per ur
bem armati canentes cum tripudiis
et saltu discnrrebant.
° Ceteraque populi Romani sacerdo
tia] In aliis cetera sacerdotia, vel cete
rosque per sacerdotia ; ex quo Salma
sius ingeniosissime, ceteraque P. R.
sacerdotia. Nihil ego verius puto: ex
duobus illis literis P. R. negligentes
librarii fecerant per.
° Fastos dies] Fasti dies sunt, qui
bus jus fatur, id est, dicitur ; et qui
bus Prætoribus licebat hæc tria verba
proferre sine piaculo, Do, Dico, Ad
dico. Nefasti vero quibus jus non
fatur, nec tria verba licet profari
Prætoribus. Ovid. * Ille nefastus
erit, per quem tria verba silentur;
Fastus erit per quem lege licebit
agi.'
delapsum, sed plura jussit fieri, si
mili coelata figura, ut inqnit ille, ut
deciperentur qui illud furari cupe
rent.
f Palladium] Palladis simulacrum e
coelo delapsum, in quo Imperii fides
stabat. Illud Ulysses et Diomedes
sustulerunt, et Æneas postea in Ita
liam detulit.
s Pignora] Sic Ovid. * Imperii pig
mora certa dabo,' de ancile.
* Janum geminum] Cujus templum
belli tempore patet, pacis vero clau
sum est; et ideo pacis et belli fidem
vocat. Dictus autem fuit geminus,
a gemina facie, hac ortum, illa oc
cidentem spectante.
i Vestæ] Alii Saturni filiam, alii
Jani uxorem Vestam dicunt, etVesta
nil aliud est qnam ignis. Ovid. * Nec
tu aliud Vestam quam vivam intel
lige flammam.' Illam Aeneas a Troja
46 L. ANNAEI FLORI

custos imperii flamma'* vigilaret.*'9 Hæc omnia quasi

monitu Deæ Egeriæ,*° quo magis barbari' acciperent.
Eo denique ferocem populum redegit, ut, quod vi* et [§. 4.
injuria occupaverat, imperium, religione atque justitia**
gubernaret.*

CAP. III.

DE TULLO HOSTI LIO.

Excipit* Pompilium Numam Tullus Hostilius: [§. 1.

cui in* honorem virtutis regnum ultro datum.** Hic om
nem militarem disciplinam, artemque bellandi condidit.*
Itaque mirum in modum* exercitas juventute, provocare [§. 2.
ausus Albanos, gravem* et diu principem* populum.*

* Ut flamma custos imperii semper vigilaret ad similitudinem cælestium siderum.

4 Tandem redegit populum furentem ad id, ut ille populus, qui occupaverat im
perium per rim et injuriam, idem regeret religione etjustitia.
• Tullus Hostilius successor fuit Numæ Pompilio, qui accepit regnum a populo
sine ambitione, in honorem virtutis.
^ Populum bellicosum et qui dominaverat diu.
-

ubique.—18 Flama Mss. Toll.—19 Inrigilaret Ms. Jord.—20 Ægeriae Ed.

Med. Par. Gryph.—21 Justicia Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. et i. Ed. Beg.
1 Explicit Ed. Par. 2.—2 Cujus honorem Mss. Jord. in quibus eadem manus
correxerat ob honorem.—3 Datur Ms. Gud. Voss. 3.—4 Immodum Ed. Lips.

NOTAE

in Italiam detulit, * Vestamque po nem; ergo legendum, ut qui ; Popu

tentem, Æternumqne adytis effert
penetralibus ignem.'
5 Barbari] Non dicit, barbari, pro
Latini, quod quidam volunt. Ut apud
Plaut. in Prolog. Asinariæ, Marcus
vertit * barbare,' id est, Latine; sed
barbari qui scilicet legibus adhuc,
cæremoniis, nec Deorum cultu essent
assueti; et per hanc vocem causam
reddidit, cur se apud eos Egeriæ
monitu uti simularet.
* Quod vi] Quod vi et injuria hic
dicitur, id ad Numam pertinere non
potest, quem scilicet ultro petiverat
Pop. Rom. ob inclytam viri religio
lum enim Romanum per vim et inju
riam occupasse Imperium nimis ve
rum est. Sic restituit hunc locum
Pater meus.
CAp. iii. De Tullo Hostilio] Regnum
cepit anno Mundi 3279. ante Ch. Nat.
669. regnavit annis 32.
a Condidit] Renovavit, restituit.
b Grarem] Poëticas Flori locutio
nes ubique notabis. Sic Horat. Per
sas * graves' vocat. Od. 1. 2. * Au
diet cives acuisse ferrum, Quo graves
Persæ melins perirent:' ubi male
commentator vetus qui infraenes ex
plicat; sed pessime Cruquius, qui ab
 EPiToM. LI B. I. CAP. 3. 47

Sed cum pari robore frequentibus præliis utrique° [§. 3.

comminuerentur, misso in compendium7 bello, Horatiis*
Curiatiisque,** tergeminis9 hinc atque inde fratribus, utrius
que populi fata permissa'° sunt.* Anceps et pulchra'' [§. 4.
contentio, exituque'* ipso mirabilis. Tribus quippe illinc'
vulneratis, hinc* duobus occisis,* qui supererat'* Horatius,
addito ad virtutem'* dolo, ut distraheret hostem, simulat
fugam: singulosque, prout sequi poterant," adortus'* ex
superat.* Sic (rarum alias decus)'° unius manu'7 [§. 5.
parta victoria est: quam ille mox parricidio foedavit.**
Flentem circa se spolia'9 sponsi quidem, sed hostis, soro
rem viderat: hunc tam immaturum' virginis amorem ultus*°
* Sed cum utrique ferrent damna aequalia præliis frequentibus, ut facerent cito
finem belli, uterque populus dedere fata sua Horatiis et Curiatiis, tribus frutribus
er utraque parte.
4 Nam tribus Curiatiis vulneratis, duobus Horatiis occisis.
* Superat singulos aggressus, ut unusquisque poterat sequi.
-
-------

1. 3. Par. imodum Ed. Med.—5 Sic et Ed. pr. Sed exercitata Ms. Ryck.
Voss. 3. Ed. Col. Lugd.—6 Ita et Mss. Vim. Sed utrinque Ms. Scias. Ed.
Med. Par. Ven. Gryph.—7 Imcompendium Ed. Lips. 1.—8 Sic et Ms. Naz.
Sed Curatiisque Ms. Fran. Duisb. Voss. Ed. pr. Grnt. Lugd. Pont. Vetst.—
9 Sic Ed. Stad. Grut. Zeu. Freinsh. Fab. Vetst. Sed trigeminis Mss. et Edd.
Duk. omnes; in his Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Beg. Duk. 1. 2.—
10 Ita Mss. Jord. Naz. Regg. Voss. Ed. Fab. Blanc. Beg. Duk. 1. 2. Sed
commissa Ms. Pal. 1. 2. Fran. Toll. Duisb. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med.
Par. Ven. Junt. Ald. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zen. Vetst.—11 Sic et
Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. ubique.—12 Exitusque Ed. Ven.—13 Superat Ed.
Lips. 2.—14 Virtutes Ms. Pal. 2.—15 Adorsus Ms. Voss. 2. male. ad ortus
Ed. Lips. 1.—16 Sic Mss. Pall. et Dnk. omnes, nisi quod in Duisb. et Fran.
erat rarum al' decus. In Voss. 1. super alias scriptum erat aliis. Sed rarum
alius decus Mss. Jord. rerum, simpliciter, Ed. pr. rarum Ed. Vem. Grut. Zeu.
Vetst.—17 Manu Ed. Amstel. omisso rò unius.—18 Fedarit Ed. Med.—
19 Spolia circa se Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd.
Pont. Freinsh. Zeu. Fab. Blanc. Vetst. Amstel. Beg. Duk. 1. 2.—20 Vultus
NOTAE

armorum genere dictos putat, quippe s Hinc] Ex Horatiis.

qui ferreis laminis induerentur. Gra
vis, nil aliud significat quam fortis,
bellicosus, qui contemni non debet,
qni virtutis suæ dedit specimina.
• Diu Principem] Albani enim quin
gentos fere per annos regnarunt.
* Horatiis] A parte Romanorum.
• Curiatiis] A parte Albanorum.
' Illinc] Ex Curiatiis.
b Prout sequi poterant] Bona lectio;
male poterat in aliis Cod. scriptum
est. Sic Aurel. Victor. * Unus Hora
tius quamvis integer, quia tribus im
par erat, fugam simulavit, et singu
los per intervalla, ut vulnerum dolor
patiebatur insequentes, interfecit.'
i Immaturum] Notandum * imma
turum' posuisse, pro intemperatum.
48 ' L. ANNAEI FLORI

est ferro. Citavere' leges nefas: sed abstulit virtus parri

cidam:*) et facinus intra* gloriam fuit/ Nec diu in [§. 6.
fide* Albanus. Nam Fidenate* * bello missi in auxilium
ex% foedere, medii inter duos7 expectavere fortunam.
Sed rex callidus, ubi inclinare*' socios ad hostem [§. 7.
videt, tollit animos, quasi ipse mandasset.* Spes inde nos
tris, metus hostibus. Sic fraus proditorum irrita fuit.
Itaque hoste victo, ruptorem foederis Metium? Fufe- [§. 8.
tium,'° religatum inter duos currus,'' pernicibus* equis dis
trahit: ** Albamque ipsam quamvis parentem," [§. 9.
æmulam'* tamen, diruit,'* cum prius's omnes opes'° urbis,

f Leges vocarere in jus illud nefandum facinus ; sed virtus ejus effecit, ut parri
cidium ei remitteretur. Et facinus constitit inter terminos gloriae.
* Sed cum rex callidus videt illos vergere ad hostes, erigit animos suorum mili
twm, simulans se ita mandasse. ^ Velocibus.

Ed. Par. Ven.—1 Quod auderet Mss. Jord. Num orta lectio e glossemate τοῦ
nefas?—2 Patricidâ Ed. Lips. 1. 3. parricidiam Ed. Ven.—3 Infra Jord. Ed.
Lugd. Zeu. Beg.—4 Fide mansit Auanus Ms. Ryck. Pal. 2. Fran. Voss. 3. Ed.
Lips. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Col. Stad. Lugd. Pont. fide
permansit Albanus Ms. Reg. Q. fide perstat Albanus Ed. Jord. infide mäsit Al
banus Ed. Lips. 1.—5 Fidenati Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Gryph. Stad.
Pont. Fidennati Ed. Ven.-—6 Misit in auxilium et faedere Mss. Jord. Naz. misit
in aurilium ex faedere Ms. Duisb. Ed. pr. misti in aur. ex f. Ms. Voss. 1. bello
quos misit in aux. ex f. Ms. Reg. Q.—7 Interduos Ed. Lips. 1. Mox in eodem
est exspectarere. Et sic ubique.—8 Subinclinare socios Ms. Naz. ubi sub incl. s.
Ed. Beg. ubi inclinare se socios Ms. Pal. 1. Berol. Duisb. Voss. 1. Ed. pr.
Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Ven. Junt. Gryph. Stad. Pont. ubi incli
mare etiam se suos Ms. Pal. 2.—9 Mettum Ms. Naz. et Mss. Jord. Metum Mss.
Vin. Voss. 2.—10 Sic Ms. Naz. Vin. Reg. F, Toll. Voss. 1. 2. Ed. Grut. Vetst.
Beg. Duk. 1. 2. Sed Suffetium Ms. Duisb. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Gryph. Suf
fetum Ed. Med. Par. Ven. Sufetium Ms. Reg. Q, Ed. Fab. Fuffetium Ms.
Ryck. Fusecium Ms. Fran. Sussecium Ms. Voss. 3.—11 Inter duos funes Ms.
Pal. 1. inter duos currus funes Ms. Pal. 2. unde duplicem olim in libris lec
tionem loci extitisse, nemo non videt.—12 Sic Ms. Naz. Mss. Jord. et Mss.
atque Edd. Duk. omnes cum nostris. Sed distrahitur Ms. Pal. 1. distrarit
Ed. Grut. Zeu. Vetst.—13 Emulam Ed. Ven.—14 Dirruit Ed. Lips. 1. 3.—
15 Prius: cum Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. prius cum Ms. Toll. Duisb. Ed. Par.
Ven. prius tamen Ms. Fran.—16 Opes omnes, ordine inverso, Ms. Fran.—
NOTAE

i Parricidam] Pro parricidio. belli experiretur ac sequeretur, qua

* Fidenate] Fidenates, populi in
Latio, sexto ab urbe milliario dis-
tantes.
' Ubi inclinare] Metius enim aciem
in collem subduxerat, ut fortunam
re Tullus intellecta, magna voce
ait, suo illud jussu Metium facere.
Quare hostes territi victique sunt.
a Parentem] Quippe ab Albæ re
gibus Romæ conditor Romulus.
 EPITOM. LI B. I. cAP. 4. 49

ipsumque populum Romam'7 transtulisset:** prorsus ut

consanguinea civitas non periisse,'9 sed in suum corpus
rediisse'9 rursus*° videretur.

CAP. IV.

DE ANCO MARCIO.*

ANcUs* deinde Marcius, nepos Pompilii,* pari* [§. 1.

ingenio.* Hic5 igitur et moenia** muro amplexus est,7 [§. 2.
et interfluentem* Urbi Tiberinum9 ponte'° commisit:** °
Ostiamque*** in ipso maris fluminisque confinio coloniam
posuit:* jam tum'* videlicet præsagiens animo, futurum, ut
totius mundi opes et commeatus illo velut'* maritimo Urbis
hospitio's reciperentur.

• Qui erat similis ingenio Numae, aro suo.

* Et per pontem jumrit ripas Tiberis, qui fluebat intra Urbem, et condidit Ostiam
Colonium in ipso concursu muris et fluminis.
-

17 Romanum Ms. Naz. Ed. Grut. Vetst.—18 Transtulit Ms. Fran.—19 Peris
se....redisse Jord. Ms. Ryck. Fran. Duisb. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. periisse....re
disse Ed. Med. Par. Ven. perisse....rediisse Ed. Pont.—20 Russus Ed. Lips.
$; rurssus Ed. Lips. 3. redisse r. v. Ms. Berol. rediisse videretur Ms.
eg. Q.
1 Martio Ed. Lips. 1. 2. 3. Par. Ven. ubique.—2 Eneus Ed. Ven.—3 Nepos
ex filia Pompilii Jord. et Freculph. et Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.
Stad. Lugd. Pont. nepos Pompilii ex filia Ed. Fab.—4 Pravo Jord.—5 hie aberat
a Ms. Naz.—6 Maenia aberät a Ms. Burdigal.—7 Amplexus Ed. Freinshem.
—8 Influentem urbi Mss. Jord.—9 Tiberim Ms. Fran. Ed. Stad. Pomt. Tibe
rini Ms. Ryck. Tyberinum Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.—10 Ponti Ms.
Naz.—11 Conjunàrit Ms. Flor. e glossemate, credo.—12 Hostiamque Ed. Lips.
1. 2. 3. Med. Ven. Hostiamque Ed. Par. Gryph.—13 Tunc Ed. Par.—14 Vel
uti Ms. Ryck. Duisb. Fran. Voss. et Edd. Duk. omnes, etiam Lips. 1. 2. 3.
Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Freinsh. Zeu. Fab. Blanc.
Vetst. Beg.—15 Hospicio Ed. Lips. 1. 2. 3.
NOTAE

CAp. iv. De Anco Marcio] Regnare cat. Virgil. * Delphinum caudas

cœpit anno Mundi 3311. ante Ch.
Nat. 637. regnavit annis 24.
• Maenia] Ædificia, domos, insu-
las.
b Commisit] Ripas ponte conjunxit;
committere enim, conjungere signifi
utero commissa lnpornm.' Id est,
habeus caudas commissas, conjunc
tas, utero luporum.
• Ostiam] Oppidum in Latio, ad
Tiberis ostia.

Delph. et Var. Clas. Plor. I)

 I.. A N N AEI FLORI

CAP. V.

De TARQUiNio' PRisco.

TARQUIN1Us postea Priscus, quamvis transmarinæ [§. 1.

originis, regnum ultro petens accipit* ob industriam atque
elegantiam : quippe qui oriundus* Corintho,* Graecum in
genium Italicis artibus miscuisset. Hic et senatus [§. 2.
majestatem numero ampliavit, et centuriis° tribus auxit,*
quatenus* Attius* Navius° numerum augeri prohibebat, vir7
summus augurio. Quem rex in experimentum roga- [§. 3.
vit, fierine* posset, quod ipse mente conceperat? Ille [§. 4.
rem expertus augurio, posse,3 respondit. * Atqui'° hoc,' in
quit, * agitabam,'' an cotem illam secare novacula possem. »
Augur, * Potes'* ergo,' inquit; et secuit. Inde Romanis
* Hic ampliarit majestatem Senatus numero Senatorum, et aurit Centurias tribus
aliis Centuriis.
-

1 Tarquini Ed. Ven.—2 Accepit Mss. Jord. Naz. Ryck. Regg. Voss. 1.
Fran. Ed. Beg.— 3 Oriundum Ed. Par. 1. Abest ab Ed. pr.—4 Sic Mss. Jord.
et Ms. Pal. l. Flor. Malliab. Voss. 1. 3. Reg. Q. Sed quatinus Ms. Ryck.
Voss. 2. Reg. F. a prima manu : quamris Jord. Ms. Pal. 2. Berol. Duisb.
Fran. et Reg. F. a manu correctrice ; Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med.
Par. Ven. Jnnt. Ald. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst.—5 Actius
Ms. Ryck. Duisb. Voss. 2. 3. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.
Ancus Ms. Fran.—6 Naevius Ms. Pal. 1. 2. 3. Ed. Zeu. Nerius Mss. Vin. Ryck.
Duisb. Ed. pr. Stad. Pont. Manius Ms. Fran.—7 Prohibebat summus Ed. Lips.
1. 2. 3. Ven. Beg. prohibebat summisso Ed. Med. Par. prohiberet summus Ed.
Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst. prohibebatur summus Ms. Naz.
Dukerus quidem in nullo Mss. suorum reperit rò cir. Sed erat tamen in eo
quem Pighius ad A. U. 138. laudat. Est etiam apud Freculph. et in Mss.
Jord.—8 Fieri ne Ed. Lips. 1. Par.—9 Posset Ed. Par. 1.—10 Atque Ed.
Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—11 Agituram Mss. Jord. cogitabam Ms.
Fran. quod glossema sapit: agitabant Ed. Ven.—12 Et augur, potes Mss.

NOTAE

CAp. v. De Tarquinio Prisco] Anno b Centuriis] Quod Florus de Senatu,

Mundi 3335. ante Ch. Nat. 613. reg
navit amnis 38.
* Corintho] Damarati Corinthii fi
lius erat, ejus qui, Cypselli tyranni
dem fugiens, in Etrnriam commigra
vit: ipse Lucumo dictus, postea vero
ab Urbe Tusciæ, Tarquiuiis nominc,
Tarquiuius vocatus.
Aurel. Victor de Equitibus dicit :
* Centum patres in Curiam legit, qui
minorum gentium sunt appellati,
Equitum Centurias numero duplica
vit, nomina mutare non potuit, Accii
Navii auguris auctoritate deterritus,
qui fidem artis suæ novacula et cote
firmavit.'
 EPiToM. LI B. 1. cAP. 5. 51

sacer auguratus.*'* Neque'* pace Tarquinius quam [§. 5.

bello promtior.* Duodecim'** namque'° Tusciæ populos
frequentibus armis subegit. Inde'7 fasces, trabeae," [§. 6.
curules,** annuli,'9' phaleræ,*°* paludamenta," praetexta;''
inde, quod* aureo* curru, quatuor equis triumphatur;"*
togæ pictæ,] tunicæque palmatæ;5* omnia denique decora
et insignia, quibus imperii dignitas eminet.“
* Ex eo augurium fuit sacrum Romanis.
* Neque Tarquinius fuit ardentior in pace quam in bello.
* Inde est, quod triumphatur quadrigis aureis.
-------

Jord. augur, potes Ms. Reg. Q.—13 Auguriatus Ed. pr.—14 Náque Ed. Gryph.
—15 XII. Ed. Lips. 1. 2. 3. Par. Ven.—16 Nanque Ed. Lips. 2. Gryph. ubi
qne.—17 Et inde Ms. Ryck. Flor. Berol. Duisb. Voss. 3. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3.
Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—18 Currules Ed. Lips. 1. 3.—19 Sic Ed.
Lips. 1. 2. 3. Gryph. Stad. Reliqni anuli.—20 Fule Ed. Lips. 1. falerae Ed.
Med. Par. falere Ed. Lips. 3.—17 Prætertæ Jord. Ed. Beg. Freculph.—2 Sic
Ms. Naz. Sed indeque Jord. Mss. Pall. Flor. Berol. Duisb. Fram. Ed. pr. Med.
Par. inde Ms. Malliab.—3 Aurato curru Ed. Stad. Pont. male, cum aureum di
catur etiam id quod est auro obductum.—4 Triumphatur abest ab Ed. Par. 1.
—5 Palnuutem Ed. Par. 1.—6 Sumta sunt add. Ed. Jord. et Freculph.
NOTÆ

e Duodecim] Etrusci, sive Tnsci, a rum frontibus, maxillis, pectoribus

Græcis Tyrrheni dicti, intra Appemi
num, mare infernm, et Tiberim Ma
cramque amnes consederunt, duode
eim urbibus totidemque principati
bus inter se constitutis.
d Trabeae] Sunt vestes, quæ quas
dam tanquam discolores pannorum
trabes habebant. Suetonius inde ves
timentis docet tria trabearum fuisse
genera, unum e sola purpura Diis
consecratum, alterum e purpura et
cocco, quo Augures. Ceterum, et
ante Tarquinium Priscum Romæ in
nsu fuit trabea, nempe Romuli tem
pore. Virgil. Æneid. vii. * Ipse, Qui
rinali trabea cinctuque Gabino Insig
nis, reserat stridentia limina Consul.'
Ubi interpres, Quirinali Trabea, re
gali veste, quali Romulus utebatur.
e Curules] Erant sellæ eburneæ.
' Annuli] Annuli aurei insignia dig
nitatis equestris.
s Phaleræ] Ornamenta, quæ equo
ad speciem addebantur, iis ob rem
bene gestam equites donabantur.
b Paludamenta] Vestes purpura et
cocco distinctæ, quibus induti Impe
ratores ad bella proficiscuntur.
1 Prætexta] Vestis, cui purpnra
prætexta est, hoc est, quæ purpuram
in ora habet. Hac utebantur pueri
usque ad annum decimum septimum,
qui annus tyrocinii dicebatur.
1 Togae pictae] Triumphantium pe
culiaris, ex splendidiore purpura, va
riis Phrygiomiæ artis pigmentis, et
variis iconibus ad extinam et inti
mam utramque frontem elegantissime
descriptæ.
* Tunicæ palmatæ] Triumphantium
propriæ, ut togæ pictæ ex splendi
diori purpura, ubique palmeis foliis
ex auro prætexta, et qua in longum
latumqne patet, eisdem foliis elegan
tissime descripta, triumphantis cele
bres victorias sua specie designanti
bus.
55o
- L. ANNAEI FLORI

CAP. VI.

D E S E R V IO T U L LIO.

ServiUs Tullius deinceps gubernacula Urbis inva- [§. 1.

dit. Nec obscuritas inhibuit, quamvis matre serva* creatum.
Nam eximiam' indolem uxor Tarquinii Tanaquil libera
liter educaverat:* et clarum fore visa circa caput flamma**
promiserat. Ergo inter Tarquinii mortem, annitente* [§. 2.
regina, substitutus in locum regis, quasi ad* tempus,** reg
num dolo partum sic egit* industrie,° ut jure adeptus videre
• Igitur sub mortem regis substitutus est in locum ejus, quasi pro tempore, regina
mitente.
-

1 Ob eximiam Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont.
Zeu.—2 Educarat Ms. Ryck. Berol. Reg. F. Malliab. Duisb. Fran. Ed. pr.
Lips. 1. 3. educararat Ms. Voss. 1. 2.—3 flama Ms. Flor. Berol. Duisb.—4 Ad
mittete Ed. Lips. 1. admittente Ed. Lips. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. adni
tente Ed. Stad. Pont.—5 Sic Mss. et Edd. Duk. omnes, in his Lips. 1. 2. s.
Med. Par. Ven. etiam Freculph. Sed quasi tempus Ms. Naz. quasi in tempus
Ed. Fab. Amstel. Beg.—6 Sic etiam Jord. et Freculph. Sed industria Ms.
NOTAE
CAP. vi. De Servio Tullio] Anno Atque omnem ornatum flamma cre
Mundi 3373. ante Ch. Nat. 575. reg pitamte cremari : Id vero horrendum,
navit annis 44. ac visu miserabile ferri ; Namque
• Matre serra] Non serva fuerat, fore illustrem fama fatisque canebant
sed Corniculo Latii oppido capto, et Ipsam, sed populo magnum porten
Servio Tullio, qui Princeps in illa dere bellum.'
Urbe fuerat, occiso, uxor ejus in hos • Quasi ad tempus] Quia vulnerato
tium potestatem venit, et ob unicam Tarquinio uxor * Tanaquil populum
nobilitatem ab regina Romana ser bono animo esse jubet; sopitum fuisse
vitio prohibita fuit, et Servium Tul regem subito ictu, ferrum haud alte
lium in Prisci Tarquinii domo pepe in corpus descendisse, jam ad se re
rit, quem matris fortuna, quod scili diisse: inspectum vulnus absterso
cet capta patria in hostium manus cruore: omnia salubria esse: confi
venerit, ut serva natum crederent, dere propediem ipsum eos visuros.
fecit. Vide Livium lib. i. Interim Servio Tullio jubere populum
b Visa circa caput flamma] Semper dicto audientem esse: eum jura red
monstrum istud magnum aliquid por diturum, obiturumque alia regis mu
tendebat. Sic Virgil. Æneid. ii. de nia.' Liv. Et hoc est, cur Noster eum
Ascanio, * Ecce levis summo de ver substitutum in locum Regis, quasi in
tice visus Iuli Fundere lumem apex, tempus, dicat.
tactuque innoxia molli Lambere flam d Sic egit] Nota agere, pro admi
ma comas, et circum tempora pasci.' nistrare : sic capite sequenti, * sce
Et lib. vii. de Lavinia : * Visa (nefas) lere partam potestatem non melius
longis comprendere crinibus ignem, egit quam acquisierat.'
 EpiToM. i.i b. I. CA p. 7. 53

tur.* Ab hoc Populus Romanus relatus in censum,7* [§. 3.

digestus in classes,' curiis* * atque collegiis9° distributus:
summaque regis solertia ita est ordinata'° respublica, ut
omnia patrimonii, dignitatis, ætatis, artium, officiorumque''
discrimina in tabulas'* referrentur; ac si'3 maxima civitas
minimæ'* domus diligentia contineretur.

CAP. VII.

DE TARQU 1 N io sU PER Bo.

PostREMUs omnium fuit regum Tarquinius, cui [§. 1.

cognomen* Superbo' ex moribus** datum. Hic regnum [§. 2.
* Et sic administrarit industrie regnum, quod acquisierat fraude, ut videretur
•deptus jure.
-.

Toll. Duisb. Ber. Fran. Pal. 1. Voss. 1. 2. 3. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Sab. Med.
Par. Ven. Junt. Ald. Gryph. Stad. Pont. industriæ Ms. Ryck.—7 Incensum
Ed. Par. In Ven. est relatus in classes, omissis verbis in censum digestus.—
8 Decuriis Jord. Freculph. Ed. Ald. centuriis Ed. Beg.—9 Colegiis Ed. Lips.
1. 3.—10 Exordina Ed. Lips. 1. exordinata Ed. Lips. 2. 3. exordinatam Ed.
Ven.—ll Qffitiorum Ed. Lips. 3.—12 Tabulis Ms. Voss. 3. Ed. Lips. 1. 2. 3.
Junt. Gryph. talibus Ed. Bér. Sab. Med. Par.—13 Ac sic Ms. Naz. Flor.
Voss. 1. 2. Jord. Freculph. Ed. Fab. Beg.—14 Minime Ed. Par. 1. Ven.
1 Suberbo Ed. Par. 1. superbus Ed. Lips. 2. male.—2 Exmoribus Ed. Lips.
NOTAE

* Relatus in censum] Sic Livius: tnmviri dicebantur, etsi revera essent

*Censum instituit, rem saluberrimam
tanto futuro Imperio, ex quo belli
pacisque munia non viritim, ut antea,
sed pro habitu pecuniarum fierent.'
Census autem est, quo publicæ et
privatæ omnium opes describebam
tur; ante Servium per orbem terra
rum incognitns.
' Classes] Populum Romanum in
sex classes divisit Servius Tullius,
quibus centum nonaginta tres centu
riæ continebantur. Vide Livium
lib. i.
5 Curiis] Triginta fuere curiæ a
rege Romulo institutæ ; postea vero
triginta quinque, quæ tamen triginta
dicebantur, eadem ratione qua cen
centum et quinque capita.
h Collegiis] Collegium est proprie
collectus hominum, qui eandem ar
tem tractant, ut Collegium Fabro
rum, Collegium Mercatorum, Colle
gium Sacerdotmm, &c. Collegia in
stituisse Numam Plutarchus tradidit.
CAP. vii. De Tarquinio Superbo] An
no Mundi 3417. ante Ch. Nat. 531.
regnavit anmis 25.
• Cognomen] Cognomen est, quod
nomini gentilitio subjungitur.
* Ex moribus] Livius: * Cui cogno
men Superbo facta indiderunt; quia
socerum gener sepultura prohibuit,
Romulum quoque insepultum periisse
dictitans ; primoresque patrum, quos
54 L. ANNAEI FLORI

avitum, quod a Servio tenebatur, rapere maluit, quam ex

pectare, immissisque* in eum percussoribus, scelere partam*
potestatem non melius egit,* quam acquisierat.** Nec [§. 3.
abhorrebat moribus uxor Tullia, quæ, ut virum regem sa
lutaret,° ° super7 cruentum patrem, vecta carpento, conster
natos* equos egit. Sed ipse in Senatum? cædibus,'° [§. 4.
in omnes** superbia, quæ** crudelitate gravior est bonis,'*
grassatus,*** cum sævitiam jam's domi fatigasset, tandem in
hostes conversus est. Sic valida oppida in Latio [§. 5.
capta sunt, Ardea,* Ocriculum,'°' Gabii,* Suessa'7 Pome
tia." Tum** quoque cruentus'9 in suos. Neque enim [§. 6.
filium verberare dubitavit, ut simulanti transfugam' apud**
hostes hinc fides esset.* Cui Gabiis,' ut voluerat, [§. 7.
• Non melius administrarit regnum partuum scelere, quam acquisierat.
* Ipse rero cum sacrisset in Senatumn cædibus, et in omnes superbia.
* Ut cum transfugam esse simularet, hostes adhiberent fidem ei facile.
-

1.—3 Immisisque Ed. Par. 1.—4 Partem Ed. Par. 1.—5 Adquaesierat Ms. Naz.
acquiesierat Ed. Lips. 3.—6 Salutasset Ed. pr.—7 Supra Ms. Burdigal. Flor.
Berol. Dnisb. Fran. Jord. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ven. Stad. Pont. Beg.—
8 Consternato Ed. Par. 1.—9 Insenatum Ed. Lips. 1.—10 In plebem rerberibus
add. Jord.—11 Ois Ed. Med. omnis Ed. Par. Ven.—12 Quam Ed. Par.
Gryph. qua Ed. Med.—13 In bonos Ed. Par. 1. bonos Ed. Med. honos Ed.
Gryph. bonos Ed. Col. in cujus tamen marg. Vulgata lectio posita est.—
14 Crassatus Ed. Ven.—15 Sic et Mss. Regg. Berol. Duisb. Voss. 1. 2. Fran.
Malliab. Jord. Sed saeriti jam Ms. Naz. sacritiam domi Ed. pr. Beg.—16 A
cricolum Ms. Burdigal. Ocricolum Ms. Naz. Pal. 2. Regg. Voss. 2. Oricolum
Ms. Ryck. Otricolum Ms. Duisb. otriculum Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.
Gryph.—17 Suessa : Pometia Ed. Lips. 1. 2. 3. Suessa : Pometiu Ed. Med.
Par. 1. Suessa, Pomeria Ed. Par. 2. Gryph. Lugd.—18 Tu Ed. Med.—19 Cru

NOTAE

Servii rebus favisse credebat, inter ni Urbem vocat Virgil. Æneid. x.

fecit.'
* Non melius egit] Vide supra,
* regnum dolo partum sic egit indus
trie,' &c.
d Ut rirum regem salutaret] Hoc
contra historiæ fidem docet Florus,
cum apud omnes in confesso sit Tul
liam carpentum supra patrem egisse,
cum jam virum suum regem salutas
set : sed forsan legendum salutarat.
• Ardea] Urbs octavo et decimo
milliario ab Urbe distans. Eam Dau
* Et patris antiquam Dauni defertur
ad urbem.'
f Ocriculum] Urbs in Italia.
s Gabii] Urbs in Latio, vigesimo
ab Urbe milliario.
" Suessa Pometia] Volscorum in
Campania caput.
' Simulanti transfugam] Composito,
mt inquit Livius, transfugit Gábios,
patris in se intolerabilem sævitiam
conquerens.
5 Gabiis] Sunt qui reponunt Gabi
 EPITOM. LI B. I. CAP. 7. 55

recepto,' atque* per nuntios consulenti, quid fieri vellet,

eminentia* forte papaverum capita virgula excutiens,* cum
per hoc interficiendos esse principes intelligi vellet* (quæ
superbia!)5 * sic respondit.* Tamen° de manubiis' [§. 8.
captarum urbium templum erexit:'" quod cum inaugu
raretur,/" cedentibus7 ° ceteris Deis* (mira res dictu) resti
tere Juventas9 et Terminus.P Placuit vatibus contu- [§. 9.
macia'° numinum,'' siquidem firma omnia et æterna pol
° Qui cum receptus esset Gabiis, ut pater voluerat, et consuleret eum per nuntios
quid vellet fieri, ille sic respondit: virga prostravit capita eminentia papaverum,
quæ superbia ! cum per hoc rellet intelligi primores Urbis interficiendos esse.
* Ererit tamen templum de præda urbium quas ceperat.
/ Quod cum consecraretur.
••••••••••••

entos Ed. Ven.—20 Aput Ed. Lips. 3.—1 Cui Gabios, ut voluerat, receptos Ms.
Naz. cui a Gabiis, ut vol. recepto Ms. Voss. 1. 2. Ed. pr. quo a Gabiis, ut col.
recepto Jord.—2 Et per Jord. Ms. Naz. Ryck. Toll. Duisb. Fran. Ed. pr.—
3 Concutiens Ms. Malliab. decutiens Ms. Fran. earcussit Ms. Voss. 2. decussit
Ms. Voss. 8. Ed. Ven. Vin. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zen. Vetst.—4 Eminen
tia....rellet aberant a Ms. Ryck.—5 Qua superbia Jord.—6 Tum Ed. pr.—
7 Cædentibus Ed. Med.—8 De his Ms. Naz. Diis Ms. Reg. Q. Malliab. Ryck.
Fran. Ed. pr. In Ed. Par. vitiose est ceteris cedentibus caeteris.—9 Juventa
Ms. Pal. 2. Voss. 3. Reg. F. Malliab. Ed. Gryph. jurentus Ms. Fran. Ed.
Ven. Junt.—10 Contumatia Ed. Lips. 1. 2. 3. Par. 2.—11 Nimium Ed. Med.
NOTÆ

os, sed nil mutandum : neque enim
se Gabiis recipere, minus probum
quam Gabios.
* Quæ superbia] Seu ira, seu odio,
seu superbia insita ingenio, nullam
vocem emisit. Livius. Ego vero pru
dentiam potius quam superbiam vo
caverim, quandoquidem huic murtio,
quia dubiæ fidei videbatur, nil voce
responsum est.
' Manubiis] Manubiæ sunt pecuniæ
ex prædæ venditione collectæ.
m Templum erexit] De templo Jo
vis Capitolini loquitur ; quod cum
Eutropius a Tarquinio Prisco inchoa
tum scribat, pater meus legendum
monuit, nbi de Superbo agit, non
aedificarit, sed eraedificarit, id est, ab
solvit. Quod firmatur ex Livio, qui
sic libro primo scribit : * Inde ad ne
gotia urbana animum convertit, quo
rum erat primum, ut Jovis templum,
in monte Tarpeio, monumentnm regni
sui nominisque relinqueret : Tarqui
nios reges ambos, patrem vovisse, fi
linm perfecisse.'
n Inauguraretur] Ex profano sa
crum fieret.
o Cedentibus] Qni Livium non le
gerit certe scio hoc nullus intelliget:
cesserunt Dii, quia eorum omnium
sacellorum exaugurationes admise
runt aves, et in Termini fano non ad
dixere. Quapropter restitit, et ejus
sacellum inauguratum fuit, et omnia
alia sacella diruta ; et hoc est, cur
dicit Noster, cedentibus aliis.
P Jurentus et Terminus] De Termi
no tantum Livius. Juventas autem
significabat Imperium Romanum
quasi juventæ vigorem servaturum;
Terminus vero, Imperium sine fine
futnrum, et quod nec metas, nec tem
pora mosset.
56 L. ANNAEI FLORI

licebantur. Sed illud horrendum,'* quod molientibus*

ædem'* in fundamentis'* humanum repertum est caput,* nec
dubitavere cuncti, monstrum' pulcherrimum imperii sedem,
caputque terrarum promittere. Tamdiu superbiam [§. 10.
regis Populus Romanus perpessus est, donec aberatºs libido:
hanc ex liberis ejus importunitatem* tolerare'° non potuit.*
Quorum cum alter ornatissimæ'7 foeminæ** Lucretiæ [§. 11.
stuprum intulisset, matrona dedecus ferro expiavit. Im
perium tum Regibus'° abrogatum.*°

CAP. VIII.

AN AC ePHALAEOSIS' DE SEPTEM REGIBUS.

HÆc est prima ætas populi Romani, et quasi [§. 1.

infantia, quam habuit sub regibus septem, quadam fatorum

* Jacientibus fundamenta templi, in ipsis caput humanum repertum est.

* Non potuit tolerare hanc tyrannidem eae liberis ejus.
-------

Par.—12 Horrentius Mss. Jord. horrendius Edd. Jord. In Ven. pro illud est
illum.—13 Sedem Mss. Vin. Naz. Ed. Sab. Med. Par. Ven. Jnnt. Ald. Gryph.
A Ms. Duisb. aberat.—14 Infundamentis Ed. Lips. 1.—15 Oberat Ed. Par.—
16 Tollerare Ed. Lips. 1. 2. 3. Par. 2.—17 Ornatissime Ed. Par.—18 Sic Ed.
Med. ubique : reliqui feminæ.—19 Regi Mss. Regg. Fran. regis Ms. Flor.—
20 Abrogatum est Mss. Toll. l)uisb. Voss. 1. 2. Fran. Ryck. Ed. pr.

NOTAE

* Molientibus] Extruentibus, Virgil. placidi vnltum fluctusque quietos Ig

AEneid. 1. * Molirique arcem, et mani
bus subvolvere saxa.' Lib. vii. * Ipse
humili designat moenia fossa,Molitur
que locum.' Et inde dictum est de
moliri, id est destruere ; a quo ver
bum nostrum, démolir.
* Monstrum] Recte: monstrum
enim nil aliud est quam monitrum.
Saepe usus Virgil. Æneid. 111. * Ut
me comspexit venientem, et Troia
circum Arma amens vidit, magnis ex
territa monstris, Diriguit visu in me
dio.' Et lib. v. * Tam vero attonitæ
monstris raptaeque furore Concla
mant.' Et paulo post: * Mene salis
norare jubes ? mene huic confidere
monstro?' Et alibi. Quin et Cicero
de Divinat. lib. 1. * Monstris inter
pretandis,' id est, momitris. Monstra
autem a monstrando sic dicta. Cicero
ibidem: * Quia enim ostendunt, por
tendunt, monstrant, prædicant os
tenta, portenta, monstra, prodigia,
dicuntur.'
• Importunitatem] Importunus pro
prie est, qui alios non sinit quiescere:
hic importunitas pro tyrannide sumi
tur, ut capite sequenti * importuna
dominatio.'
 epitoM. Li b. I. cAP. 8. 57

industria, tam variis ingenio, ut Reipublicae ratio et utilitas

postulabat. Nam quid Romulo ardentius?* tali opus [§. 2.
fuit, ut invaderet° regnum. Quid Numa religiosius ? [§. 3.
ita res poposcit,* ut ferox* * populus Deorum metu mitiga
retur. Quid ille militiæ* artifex* Tullus ?3 bellatori- [§. 4.
bus viris quam necessarius,* ut acueret ratione* virtutem.
Quid ædificator7 Ancus? ut Urbem colonia* extenderet,
ponte' jungeret, muros tueretur. Jam vero Tarquinii [§. 5.
ornamenta* et insignia quantam principi populo addidc
runt ex ipso habitu dignitatem ? Actus a Servio [§. 6.
census quid effecit,* nisi ut ipsa se nosset9 Respublica ?
Postremo Superbi illius importuna dominatio' mon- [§. 7.
nihil,'° immo vel plurimum'' profuit. Sic enim effectum est,

• Quid Tullus ille conditor militiæ ? quantum fuit necessarius viris bellicosis.
-----

1 Anacephaleosis Ed. Par.Ven.—2 Sic Ms. Berol. Ed. pr. Lips. 1.2.3. Ven.
Grnt. Zeu. Fab. Vetst. Beg. Duk. 1. 2. Sed ita poposcit Ms. Pal. 2. Voss. 2.
Malliab. In Ms. Reg. F aliena manus addiderat res. Ms. Reg. Q ita poscebat.
Ed. Med. Par. Gryph. Stad. Lugd. Pont. talem res poposcit.—3 Ferus Ms. Fram.
—4 Miliciae Ed. Lips. 1.—5 Tullus hostilib9 Ed. Lips. 2.—6 Ratione Ed. Ven.
—7 Edificat Ed. Ven.—8 Efficit Ed. Ven. Gryph.—9 Sic Ms. Pal. 1. Reg.
Q, Toll. Voss. 2. 3. Ed. pr. Sed noscet Ms. Pal. 2. Ryck. Duisb. Fran. Ed.
Lips. 1.3. nosceret Ms. Reg. F, Voss. 1. Ed. Lips. 2. Ber. Sab. Med. Par.
Junt. Ald. Gryph. Stad. Grut. Pont. Zeu. Vetst. noceret Ed. Ven.—10 Non
nikil Ed. Par.—11 Immo plurinuum Ms. Ryck. Fran. Reg. Q. plurimum,

MOTAE

* Nam quid Romulo ardentius] Cave
fidem adhibeas iis, qui reponunt au-
dentius : næ illi vim verbi ardentius
non capiunt: sic Virgil. Æneid. ix.
* Saevit atrox Volscens, nec teli con-
spicit usquam Auctorem, nec quo se
ardens immittere possit.' Et alibi
virtutem ardentem vocat, * aut ar-
dens evexit ad æthera virtus.*
b Inraderet] Sic Virgil. Æneid. ii.
* Invadunt urbem somno vinoque se-
pultam.' Et lib. iii. * Vicinosque,
ignare, paras invadere portus.'
• Ut feror] Supra, capite secundo,
* barbarum ' vocavit. Vide. Hinc
etiam firmare poteris explicationem
quam affero contra eos, qui Barba
rum, Romanum, vel Latinum expli
cant.
4 Artifex] Hic enim omnem mili
tarem disciplinam, artemque bellandi
condidit.
• Colonia] Ostiam fecit Coloniam.
* Ponte] Tiberimum ponte commi
sit.
s Muro] Moenia muro amplexus
est.
* Ornamenta] Fasces, trabeae, pha
leræ, paludamenta, et alia : vide c. 5.
' Importuna dominutio] Tyrannidem
significat, ut supra importunitas.
58 L. ANNAEI FLORI

ut agitatus) injuriis populus cupiditate libertatis incen

deretur.**

CAP. IX.

DE MUTATION E R EI PUBLICAE.

IgitU R Bruto Collatinoque' ducibus et auctoribus, [§. 1.

quibus ultionem sui moriens matrona mandaverat, populus
Romanus ad vindicandum libertatis ac pudicitiæ* decus,
quodam quasi instinctu Deorum concitatus,* regem repente*
destituit, bona diripit,** agrum Marti" suo* consecrat, im
perium in eosdem° libertatis suæ vindices transfert, mutato
tamen nomine“ et jure.7 * Quippe ex perpetuo* an- [§. 2.
nuum placuit, ex singulari duplex, ne potestas solitudine'
vel mora* corrumperetur: Consulesque appellavit pro re
- -

omisso et r$ immo, et r£ rel, Ms. Reg. F.—12 Incitaretur Ms. Fram. Ad

calcem hujus Capitis in Ms. Ryck. legebantur haec: Finit liber primus et prinu
aetas. Incipit liber secundus et prima (leg. secunda) artas populi Ro.
1 Collatioque Ed. Ven.—2 Pudicicie Ed. Lips. 1. 2. 3. In Ed. Lugd. vitiose
scriptum est vindicanda.—3 Concitus Ed. Med. Par. Gryph. Stad. Pont.—
4 Derepente Ms. Voss. 3.—5 Diripuit Ed. Lips. 2. Ven.—6 Eusdem Ed. Med.
—7 M. t. jure et nomine Jord. mut. t. nomine et judice Ms. Ryck. m. t. et jure et
nomine Ed. Ald. Freinsh. Zeu. Duk. 1. 2. m. t. et nomine et judice Ms. Pal. 2.
Fran. Flor. Malliab. m. t. et judice et nomine Ms. Pal. 1. Toll. Duisb. Voss. 1.
Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Gryph. Stad. Pont. m. t. et indice
et nomine Mss. Vin. Voss. 2. 3. Ed. Ven. Junt. Grut. Lugd. Wetst. m. t. et
nomine et numero Ms. Reg. Q, m. t. et nom. et jure Ed. Beg.—8 Erper

NOTAE

} Agitatus] Virgil. Æneid. iii. * Et vocatus fuit.

scelerum furiis agitatus Orestes.' Et
lib. x. * Et furiis agitatus amor, et
conscia virtus.'
CAp. ix. De mutatione Reipublicae]
Bruto Collatinoque ducibus. Anno
Mundi 3442. ante Ch. Nat. 506. ab
urbe Cond. 245.
* Bona diripit] Diripienda Plebi
data fuere, ut, contacta regia præda,
spem in perpetuum cum his pacis
amitteret.
b Agrum Marti] Ager Tarquinio-
rum, qui inter Urbem et Tiberim erat,
consecratus Marti ; Martius deinde
e Suo] Suum vocat, quia Romulum
Urbis conditorem genuerat.
d Nomine] Quippe non Reges, sed
Consules vocati fuere.
• Jure] Mutata potestate, quam
annuam tantum habebant, cum re
ges habuissent perpetuam.
f Solitudine] Consules duo hac cau
sa creati sunt, ut si unus malus esse
voluisset, alter eum, habens similem
potestatem, coërceret.
s Vel mora] Et placuit, me Impe
rium longius quam annuum haberent,
ne per diuturnitatem potestatis inso
 EPITOM. I.IB. I. cAP. 9. 59

gibus, ut consulere se civibus suis debere meminissent.

Tantumque libertatis novæ gaudium incesserat, ut [§. 8.
vix mutati status fidem caperent ;* alterumque ex Consuli
bus, tantum ob nomen" et genus' regium, fascibus] abroga
tis,9 Urbe dimitterent. Itaque substitutus Valerius'° [§. 4.
Poplicola,'' ex summo'* studio annixus'* est ad augen
dam'* liberi populi majestatem. Nam et fasces ei pro con
cione'* summisit,* et jus provocationis' adversus ipsos de
dit, et ne specie'° arcis offenderet, eminentes ædes" suas in
plana summisit.* Brutus vero favori'7 civium etiam** [§. 5.
domus suæ clade et parricidio velificatus'9 est.* " Quippe
• Ut rir credere possent statum mutatum.
* Et ne offenderet eum per similitudinem arcis, planas fecit aedes suas, quæ erant
eminentes.
* Brutus rero commisit se fatori civium, etiam clade et parricidio domus suæ.
-

petuo Ed. Lips. 1.—9 Olrogatis Ms. Nam.—10 Horatius Mss. Jord.
et Mss. atque Edd. Duk. omnes ; nisi quod varie scriptum erat, Ora
tius, Horuatius, Hortacius. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Horatius. Ed.
Vem. P. Valerius.—11 Sic Ms. Toll. Voss. 2. 3. Ed. Stad. Pont. Sed Publicola
Ms. Naz. Pall. Ryck. Duisb. Fran. Voss. 1. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab.
Med. Par. Ven. Junt. Ald. Gryph. Grut. Lugd. Freinsh. Fab. Blanc. Vetst.
Beg. Puplicola Mss. Regg.—-12 Summo, omisso rj eæ, Jord. Ms. Flor. Duisb.
Fran. Ed. pr. Gryph. Stad. Pont. etiam summo Ms. Reg. Q. is summo Ed.
Zeu.—13 Annisus Ms. Naz. Reg. Q, Fram. Voss. 1. 2. admissus Ms. Pal. 1.
annissus Ms. Berol. 1)nisb. anirus Ed. Ven.—14 Augendum Ms. Ryck.—15 Sic
Ms. Vin. Jord. Ed. pr. Sed pro libera contione Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Ven.
pro libera concione Ed. Par. Gryph. pro concione plana Mss. Vim.—16 Species
Jord.— 17 Favore Ed. Lips. 1. 2. 3. Stad. Lngd. Pont.—18 Eciam Ed. Lips.
1.—19 Vellificatus Ed. Lips. 1. 8. Med. Par. Ven. Gryph.—20 Liberos suos
NOTAE

lentiores redderentur; sed civiles dere, se minorem gerere. Cicero in

semper essent, qui se post annum sci
rent futuros esse privatos.
b Ob nomen] Quia Tarquinius vo
cabatur.
i Et genus] Qnippe qui sorore Tar
quinii Superbi genitus.
1 Fascibus] Ante Consules manipu
lum fascium cum securibus a licto
ribus ferebatur, ut ostenderent levi
ora crimina fascibus, graviora securi
esse animadvertenda.
* Fasces summisit] Inde summittere
fasces alicui, usurpatum est pro, ce
lib. de Claris Orat. * Cum enim in
maximis causis versatus esses, et cum
tibi ætas nostra jam cederet, fasces
que summitteret.'
' Jus provocationis] Legem tulit, ut
a magistratibus ad populum provo
care possent.
" Eminentes aedes] Quas habebat
in summa Velia tutissimo loco, et ideo
in suspicionem affectati regni venit.
• Velificatus est] Velificari, meta
phorice dicitur pro favere, studere :
sic Cicero in orat. de lege agraria
00 I,. A N N AEI FLO RI

cum studere revocandis in urbem regibus liberos suos**

comperisset, protraxit' in forum, et concione* media virgis
cecidit,° et securi percussit, ut plane publicus parens in
locum liberorum adoptasse sibi populum* videretur.
Liber jam hinc* populus Romanus prima adversus [§. 6.
exteros? arma pro libertate corripuit; mox pro finibus;
deinde pro sociis; tum pro gloria* et imperio, lacessenti
bus* assidue7 usquequaque finitimis: quippe cui pa- [§. 7.
trii* soli gleba nulla, sed statim? hostile'° pomœrium,'' *
mediusque inter Latium et Tuscos,'* quasi in quodam bi
vio collocatus, omnibus portis in hostem incurreret:**
donec quasi contagione quadam per singulos itum [§. 8.
est: et, proximis quibusque correptis,'* totam Italiam sub
se redegerunt.'*
* Nam cum haberet nullam glebam soli patrii, et prima terra, quae erat ertr«
muros, esset hostibus, positusque in medio Latii et Tusciae, reluti in quodam bicio,
non posset egredi per ullam portam, quin obrius esset hostibus.
-

rerocandis in urbem regibus Ms. Ryck. Regg. Toll. Dnisb. Berol. Ed. Beg.
filios suos rer. in u. reg. Ms. Fran.—l Pertraxit Ms. Voss. 2.—2 Et in concione
Ms. Flor. Fran. in concione Ms. Ryck. et contione Ed. Med. Par. Ven. ubique.
—3 Sic Ed. pr. Sed populum Romani rider. Ed. Lips. 1. 2. 3. populum ro. vi
deretur Ed. Med. Par. pop. Ro. rideretur Ed. Ven. Col. Stad. Lugd. Pont.—
4 Liber hinc jam Ms. Flor. liberjam, omisso tô hinc, Ms. Reg. Q. jam hine
liber Ed. Amstel.—5 Sic Mss. et Edd. Duk. omnes, etiam Ven. Grut. Lugd.
Zeu. Amstel. Duk. 1. 2. præter Mss. Regg. Naz. Berol. in qnibus erat tum
gloria ; ut Graevius quoque edidit, cujus exemplum operæ hic neglexerunt
sequi. Atque sic est in Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Gryph. Stad. Pont.
Freinsh. Fab. Blane.—6 Lacescentibus Ed. Lips. 2.—7 Assidua Ed. Pont.—
8 Sic Ms. Malliab. et conj. Salmasius. Sed cum patrii Mss. reliqui et Edd.
Dnk. omnes, etiam Mss. Jord. et Pall. Ed. Med. Stad. Pont. Beg. cù patrii
Ed. Lips. 1. 2. 3. Par. cum patri Ed. Ven. cum patrii Ed. Gryph. Lugd. Zen.
—9 Sic Ed. pr. Sed gebba n. esset Ed. Ven. gleba nulla sit sed statim Mss.
Jord. Ryck. Pall. gleba nulla sit statim Ms. Voss. 3. nulla gleba sit, statim Ms.
Naz. gleba nulla esset: sed Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Gryph. Stad. Lugd.
Pont.—10 Hostile abest ab Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Gryph.—11 Pome
rium Ed. Ven. Gryph.—12 Thuscos Ed. Med. Par.— 13 Corruptis Ed. Lips. 1.
Ven.—14 Sub se redigerent Ms. Reg. F. sub rege degeret Ms. Voss. 1. sub se
redigeret Ed. Med. Par. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst.
NOTAE

dixit, * velificari honori suo.' ^ Pomoerium] Proprie pomoerinm

• Virgis cecidit] Mos erat damna
tos virgis cædere, et postea securi
percutere.
P Adrersus erteros] Porsenam E
truscorum Regem.
est locus tam intra, quam extra urbis
murum, hic vero est locus qui est ex
tra.
* Incurreret] Cave * incurreret' ex
plices irrneret; sed άντις, obviam
 v PitoM. LI B. I. cAP. 10. G1

CAP. X.

BelLUM ET RUscU M cU M R RG E poRSEN A.'

PUlsis ex Urbe regibus,* prima pro libertate arma [§. 1.

corripuit.* * Nam Porsena* rex Etruscorum ingentibus
copiis aderat, et Tarquinios* manu reducebat.* Hunc [§. 2.
tamen, quamvis et armis, et fame urgeret, occupatoque Ja
niculo* ipsis? Urbis faucibus incubaret,* sustinuit, repulit,7
novissime etiam tanta admiratione perculit,* ut superior ul
tro* cum pæne victis amicitiæ9 foedera feriret. Tunc [§. 8.
illa Romana prodigia'° atque miracula, Horatius,* Mucius,"
Cloelia:** qui'* nisi in annalibus forent, hodie fabulæ vide
• Et reducebat Tarquinios cum erercitu.
* Et occupato Janiculo obsideret ipsos aditus urbis.
* Ad postremum tetigit illum tanta admiratione.
••••••••••••

1 Bellum Ethruscum ciì rege Porsenna Ed. Lips. 1. 2. 3. Ven. Gryph. Atqne
sic nomem hujus regis et Etruscorum ubique his in libris scriptum est. Etiam
in Par. est Ethruscum. Ed. Stad. Zeu. Beg. b. E. et c. r. P.—2 Regni Ms.
INaz. rrgnis Ms. Reg. F, Voss. 1. 2.—3 Corrupuit Ed. Lips. 2.—4 Porsennu
Mss. Toll. Duisb. Fran. Voss. 1. 2. Ed. pr. Ber. Sab. Par. Ven. Junt. Ald.
Beg.—5 Tarquinium Mss. Regg. Malliab.—6 Ipsius urbis Ms. Fran.—7 Rep
pulit Ed. Ven.—8 Ultor Ed. Par. et deinde pene.—9 Amicicie Ed. Lips. 1. 2.
3.—10 Pericula Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Gryph. Stad. Pont.—11 Mutius
Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. ubique.—12 Chlœlia Ed. Ven. ubi
que.—18 Sic Ms. Naz. Voss. 3. Regg. sed q Ms. Ryck.7 Ed. Ven. quæ
Mss. et Edd. Duk. omnes. Ed. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Freinsh. Zeu.
NOTAE

iret. Gallice, par quelque porte qu'il
sortit, il ne pouvoit qu'il ne rencontrât
des ennemis.
CAp. x. Bellum Etruscum cum Rege
Porsena] Anno Mundi 3444. ante
Ch. Nat. 504. ab Urbe Cond. 247.
Coss. P. Valerio Poplicola, et M.
Horatio Pulvillo.
• Corripuit] Quis corripuit ? Po
pulns Romanus, qui superiori capite
nominatur. Hinc ergo patet Florum
libros suos uno tenore, non per capita,
composuisse ; res per se loquitur, et
muror memunem monuisse.
* Janiculo] Janiculum mons trans
Tiberim versus meridiem: ex hoc Ro
ma conspicua propter ejus altitudi
nem, testatur Martial. * Hinc sep
tem dominos videre montes, Et totam
licet æstimare Romam.' Nunc a fla
vis arenis mons aureus, et corrupto
vocabulo Montorius appellatur.
c Horatius] Horatius Cocles, sic
nominatus quod in aliquo praelio ocu
lum amiserat, pro ponte sublicio ste
tit, et aciem hostium solus sustinuit,
donec pons a tergo iuterrumperetur ;
quo interrupto armatus in Tiberim
insiluit, et ad suos transnavit, * Rem
ausus,' inquit Livius, * plus famæ ha
 {}2 L. ANNAEI FL0RI

rentur. Quippe Horatius'* Cocles postquam hostes [§. 4.

undique instantes solus summovere non poterat, ponte re
ciso'5 transnatat“ Tiberim,'7 nec arma dimittit. Mu- [§. 5.
cius'* Scævola'9° regem per insidias in castris ipsius*° ag
greditur: sed ubi frustrato' circa purpuratum* ejus ictu te
netur,** ardentibus focis injicit* manum,* terroremque ge
minats dolo.* * * Ut scias,' inquit, * quem virum* [§. 6.
effugeris, idem trecenti juravimus;'7 cum interim (immane*
* Sed ubi captus est, eluso ictu circa purpuratum.
----

Fab. Vetst. Duk. 1. 2. quæ in annalibus Ed. Med. Par.—14 Horratius Ed.
Lips. 1.—15 Sic Mss. Voss. Fran. Malliab. Sed recisso Mss. Regg. Ryck.
rescisso Ms. Flor. Berol. Duisb. Ed. pr. Ven. Grut. Lugd. Zeu. Vetst.—
16 Tranatat Ms. Ryck. Berol. Duisb. Ed. pr.—17 Tyberim Ed. Lips. 2.
Med. Par. Ven. Gryph.— 18 Mutius Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Mu
tios Ed. Ven.—19 Scævula Ed. Stad. Pont.—20 Ejus Ed. Lips. 1.
2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.—1 Ita Ms. Naz. Pal. 1. Ryck. et Mss. Duk.
omnes. Ed. pr. et Freculph. Sed frustratum Mss. Jord. Pal. 2. frus
tratum....ictum Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Stad. Pont.—2 Tuetur
Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Stad. Pont.—3 Inicit Ms. Toll. Fran.
Duisb. Naz. Berol. Pal. 1. Ed. pr. Med.—4 Manu Ed. Ven.—5 Ingeminat
Ms. Pal. 1. Flor. Malliab.—6 Dolore Ed. Lips. 2.—7 Dukerus in suis Edd.
locum hunc, auctoritate Gronovii avi (Observatt. 11. 25.), ita distinxit : Ut
scias, inquit, quem rirum effugeris. Idem trecenti jurarimus. In Ed. Med. Par.
pro virum est vir.—8 Interim mane Ed. Veu. haud dubie pro interimuane.—
NOTAE

bituram ad posteros, quam fidei.' mentionem facit, sed id quasi verum

d Mucius Scærola] Mucius Cordus
dicebatur, sed postea ob cladem dex
træ, quam focis injecerat, Scævola
dictus, a Græco σκaìos, qui tantum
sinistra manu utitur.
* Purpuratum] Purpuratum, pro
Rege, deceptus, occidit, Victor. Li
vius scribam vocat : * Ubi in castra
Porsenæ venit Mucius, in confertissi
ma turba prope regium tribunal con
stitit: ibi cum stipendium forte mi
litibus daretur, et scriba cum rege
sedens pari fere ornatu multa ageret,
eum milites vulgo adirent, timens
sciscitari uter Porsena esset, ne ig
norando regem semet ipse aperiret
quis esset, quo temere traxit fortuna
facinus, scribam pro rege obtruncat.'
' Dolo] Dum scilicet simulat tre
centos juravisse, Livius nullam doli
tradit.
s Quem rirum] Hunc locum tenta
vere multi, et suspectum habuere.
Quid enim ad æstimationem viri si
trecenti, an plus minusve, idem jura
vere ? Sed illi intelligendo faciunt,
ut nihil intelligant? Sic intelligen
dum puto ; Mucius trecentos illos se
que quasi corpus unum considerat ;
cum autem rex unum tantum vita
verit, perinde est ac si meminem evi
tasset, cum supersint adhuc 300. idem
facinus agitantes. Ut scias, inquit,
quem virum effugeris, id est, ut scias
te fere neminem effugisse, idem tre
centi juravimus. Quod si minus pla
cet, poteris verbis Flori ipso gestm
consulere hoc modo, * ut scias quem
virum effugeris,' ardentibus focis ma
num injecit ; et postea, ut terrorem
 EPiToM. Lib. i. cAP. 10. 63

dictu!) hic interritus,* ille trepidaret,' tanquam manus regis

arderet. Sic quidem viri. Sed ne quis sexus'° a [§. 7.
laude cessaret,/ ecce et virginum virtus. Una ex obsidibus
regi data,** elapsa custodiam,'* Cloelia,* per'* patrium' flu
men equitabat. Et rex quidem tot tantisque virtutum [§. 8.
territus monstris'* J valere, liberosque esse jussit. Tar
quinii*s tamdiu* dimicaverunt, donec Aruntem'7 filium*
regis manu sua Brutus occidit,'* superque ipsum'9 mutuo
vulnere*° expiravit; plane quasi adulterum' ad Inferos us
que sequeretur.**

• Cum interea, mirabile dictu, hic nequaquam territus, Rex vero tremeret.
/ Sed ne quis sexus deflecteret a laude.
------

9 Interfectus Ed. Lips. 1. 2. 3.—10 Sic Mss. Vin. et Pall. Sed ne serus alter
Ms. Jord. 1. sic quidem in viris, et ne sexus alter Ms. Jord. 2. ne quid serus Ms.
Naz. ne qui serus Ed. Stad. Pont. ne quid s. alter Ed. Beg.—11 Date Ms.
Naz.—12 Sic Mss. Vin. omnes. Sed elapsa custodia Ms. Pal. 1. Flor. Berol.
Duisb. Fram. Ed. pr. elapsa custodiæ Ms. Pal. 2. Ed. Jord. lapsa custodiam
Ms. Naz. Voss. 1. elusa custodia Ed. Ald. Gryph.—18 In patrium Ed. Freinsh.
—14 Sic Ms. Voss. 1. 2. Jord. Freculph. Sed nonitis Ms. Naz. Berol. Pal. 2.
et plerique Dnk. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. 2. (in Par. 1. est
motis) Vem. Junt. Ald. Stad. Lugd. Pont. monitus Ms. Pal. 1. monimentis Ms.
Voss. 3.—15 Tarquini Ed. Lips. 1. 3.—16 Tam diu Ed. Lips. 1. Par. 1. tandiu
Ed. Par. 2.—17 Aronte Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.—18 Occiditur Ed.
Ven.—19 Ipso Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Stad. Pont.—20 Volnere
Ms. Duisb.—21 Insequeretur Ms. Ryck. Voss. 3. Ed. Amstel. Beg. persequere
tur Ms. Reg. Q.
NOTAE

geminaret, * Idem trecenti jnravi sancte precor, hæc arma et hunc mi

mus :' tamcn prior explicatio magis
placet.
h Claelia] Virgo nobilis, quæ de
eeptis custodibus, noctu castris Por
senæ egressa, equum, quem fors de
derat, arripuit, et Tiberim trajecit.
1 Patrium] Nam Tiberim patrem
vocabant. Virgil. Æneid. x. * Da
nunc, Tibri pater, ferro, quod missile
libro, Fortunam atque viam duri per
pectus Halesi.' Sic apud Livium
Horatius Cocles antequam in Tiberim
desilit: * Tiberine pater,' inquit, * te
litem propitio flumine accipias;' ubi
illum, * patrem' et * sanctum ' vocat:
ut apud Ennium, * Teque, pater Ti
berine, tuo cum flumine sancto.'
* Monstris] Monitris. Vid. cap. vii.
* Donec Aruntem filium] Falsum
est quod hic habet Florus; mam Bru
tns et Aruns ceciderant, antequam
Porsema Romanos reduceret.
1 Adulterum] Belle admodum. Sed
cur adulterum, adulteri fratrem vo
cat ? tantum erat dedecus, ut in om
nem Tarquinii familiam redundaret.
64 L. ANNAEI FLO R 1

CAP. XI.

BELLU M LATIN U M.

LAtiNi* quoque Tarquinios asserebant*° aemula- [§. 1.

tione, et invidia:' ut populus, qui foris dominabatur, sal
tem domi serviret.* Igitur omne Latium, Mamilio* Tuscula
no" duce, quasi in regis ultionem, tollit animos. Apud [§. 2.
Regillis lacum* dimicatur diu Marte vario,* donec Pos
thumius: * ipse dictator signum° in hostes jaculatus est
(novum et insigne commentum7) uti* peteretur? cursu.
* Latini etiam vindicabant Tarquinios.
-

1 Inridia pulsos Ms. Ryck. Voss. 3.—2 Sic Mss. Regg. Voss. 1. Naz.
Sed Manulio Tusc. Ms. Pal. 1. Manlio Tusc. Ms. Pal. 2. Manilio Tusc. Ms.
Toll. Duisb. Voss. 3. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Ven.
Junt. Ald. Gryph. Mallio Tusc. Ms. Fran.—3 Regiuum lacum Ms. Ryck.
Fran. Ed. Beg. Regilli lacum Ms. Reg. F, Voss. 1.—4 Vano Ed. Lips. 1. 3.
—5 Ita Mss. Regg. Toll. Ed. Lips.T 1. 2. 3. Med. Par. Gryph. Freinsh.
Sed Posturmus Ms. Ryck. Posthumus Ms. Duisb. Ed. Ven. Postumius Mss.
Duk. ceteri. Ed. pr. Ber. Sab. Junt. Ald. Stad. Lngd. Zeu. Amstel.
Duk. 1. 2.—6 Dignum Ms. Ryck. Duisb. Voss. 1. Ed. pr.—7 Comentù
Ed. Lips. 1. comentum Ed. Lips. 3.—8 Ut Ed. Beg.—9 I Peterentur Ed.
NOTAE

CAP. xi. Bellum Latinum] Anno tum, et duæ Coloniæ Latinae Pome
Mundi 3455. ante Ch. Nat. 493. ab tia et Cora ad Auruncos defecerant.
Urb. Cond. 258. Coss. A. Postumio Et plane distimguit Livius lib. 11.
Albo, et T. Virginio Tricosto. * Supra belli Latini metum id quoque
• Latini] Qui Latium incolebant. accesserat, quod triginta jam conju
Latium autem dividebatur in anti rasse populos, concitante Octavio
qnum et novum. Antiquum, a Tiberi Mamilio, satis constabat.' Hinc cur
ad Circæios ; novum, a Circaeiis ad riculo abeo, si monuero errorem esse
Lirim fluvium. in hocce Livii loco ; legendum enim
b Asserebant] Regno restituere cn pro triginta jam, &c. Tusciae duodecim
piebant. Asserere, proprie est, in conjurasse populos, &c. nam de Etrus
libertatem vindicare; et optime eo cis sermo est. Et eos in duodecim
usus est Florus, cum Tarquinii regno populos divisos fuisse notum est.
pulsi ad servitutem redacti videren • Regilli lacum] Ad Algidi nemoris
tur. ingressum ponit Florus. Alii in La
c Domi serriret] Scilicet si reges tio, alii in agro Tusculano.
reciperet. * Posthumius] Aulus Posthmmius
4 Mamilio Tusculano] Hic confun dictator siguum in hostes medios in
dit Noster: nam antequam Octavius jecit, et magister equitum equis frae
Mamilius Tnscos excitasset, cum Sa nos detrahi jussit, ut irrevocabili im
binis pugnatum fuerat et triumplia petu ferrentur.
 epitoM. Lib. i. cAP. 11. 65

Cossus*° s equitum magister* exuere frænos imperavit [§. 8.

(et hoc novum) quo acrius incurrerent. Ea denique" [§. 4.
atrocitas ** fuit prælii, '* ut interfuisse spectaculo Deos
fama tradiderit; duos' in candidis equis, Castorem atque
Pollucem nemo dubitavit.'* Itaque et Imperator venera
tus est, pactusque'° victoriam templa promisit,' et reddidit,
plane quasi stipendium commilitonibus Diis.'7 Hac- [§. 5.
tenus pro libertate: mox de finibus cum eisdem'* Latinis
assidue, et sine intermissione'9 pugnatum est. Sora*°* [§. 6.
(quis credat?) et Algidum'" terrori fuerunt:* Satricum"
•••••••••••

Med. Par.—10 Ab Ed. Beg. abest Cossus.—11 Sic Ms. Naz. Pal. 1. Regg.
Toll. Voss. 1. 2. Fran. Sed eademque Ms. Pal. 2. Ryck. Duisb. Ed. pr. Lip$.
1. 3. ea demum Ms. Voss. 3. Ed. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd.
Pont. Zeu.Vetst. ea, omisso τὸ denique, Ed. Lips. 2.—12 Attrocitas Ed. Lips. 3.
attrocitus Ed. Ven.—13 Prælii fuit Mss. Duk. plerique.—14 Deos speciaculo
Ms. Duk. plerique. Ceterum in Ms. Ryck. Duisb. Ed. pr. distinctio maxima
erat ante Castorem, post equis.—15 Sic Ms. Naz. Pal. 1. 2. et Mss. Duk. om.
nes, præter Vossianos et Ed. Ber. Sab. Gryph. Vin. Stad. Grut. Lugd. Zeu.
Vetst. in quibus libris est dubitarit.—16 Nactusque Ed. Ald. Gryph.—17 sic
Ms. Pal. 2. Ryck. Regg. Malliab. Berol. Duisb. Ed. pr. Sed et red. pl. quasi
stip. militibus commilitionibus Diis Ms. Pal. 1. et red. quasi stipendium commili
tonibus Diis Ms. Naz. Flor. et red. pl. qu. commilitonibus Diis stipendium Ms.
Fran. Voss. 1. Ed. Grut. Vetst. Beg. et red. plane quasi com. Deis stipendium
Mss. Vin. Ed. Lips. 2. Stad. Pont. Zeu. Fab. et r. pl. q. commilitonibus sti
pendium Ms. Voss. 2. et red. plane templa quasi commilitonibus Diis stipendium
Ms. Voss. 3. et red. sane quasi cómilitonibus Deis stipendiù Ed. Lips. 1. 3. Med.
Par. 2. Ven. Gryph. Lugd. et red. sane quasi com. de iis stip. Ed. Par. 1.—18 Iis
dem Ed. Ven.—19 Missione Ed. Grut. Beg.—20 Cora Ms. Ryck. Ora Ms. Duisb.
Voss. 1. 2. Ed. pr. Omia ad Algidium locum vicinum urbis t. f. Ms. Fran.—1 Al
gidum quis credat ter. Ms. Voss. 1. In Mss. Jord. scriptum erat Alsium.—2 Fue
NOTAE

s Cossus] Hunc Livius T. Æbutium ter dicat * pactusque victoriam.'

vocat; alii Spurium Cassium. Gallice, Ayant fait pacte avec lui, qu' ti
* Equitum magister] Qui factus est lui feroit gagner la victoire.
* Sora] Urbs Volscorum in via Ap
ut Dictatori obsequeretur. Is, si quan-
do Dictatorem abisse contingeret, pia, quæ ad Samnites defecerat.
ejus munia obibat. ' Quis credat] Hoc dicit, quoniam
1 Duos] Sic oratorem nostrum incredibile videtur hæc oppida Ro
scripsisse haud facile crediderim. mam terrere potuisse.
Sed potius hic etiam posuisse vocem m Algidum] Æquorum oppidum in
Deos, quam ignarus aliquis in duos Latio. Circa hunc locnm Gracchus
mutavit. Æquorum dux L. Minutium Consu
j Templa promisit] * Ibi nil nec di- lem obsederat, quo nuntio Romæ tre
vinæ nec humanæ opis Dictator præ- pidatum fuit.
termittens, ædem Castori vovisse n Satricum] Urbs Antiatum in La
fertur.' Livius. Et hoc est, cur Nos- tio.
Delph. et Var. Clas. Flor. E.
G6 L. ANNAEI FL0RI

atque Corniculum° provinciae.* P De Verulis* * et Bovillis*

pudet, sed* triumphavimus. Tibur* nunc suburba- [§. 7.
num,' et æstivæ Præneste" deliciæ,° nuncupatis" in Capito
lio votis petebantur.* Idem7 tunc Fæsulae,** quod [§. 8.
Carrae?* nuper:** idem nemus Aricinum,* quod Hercy
nius'° saltus;* Fregellæ,''° quod Gesoriacum;*** Tibe
* Tibur, quod nunc est suburbanum, et Præneste nunc aesticæ deliciæ, peteban
tur promissis votis in Capitolio.
* Faesulæ tunc terrebant Romam eodem modo, quo Carræ nuper terruere.
••••••••••••

rant Ed. Ven.—3 Provintie Ed. Lips. 2.—4 Vejis Ed. Lips. 1.2.3. Med. Par. reus
Ed. Ven.—5 Si triumph. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.—6 Delitiæ Ed. Med. Ven.
—7 Eodem Ed. Ven.—8 Fesulae Ed. Med. Par. Ven. Gryph.—9 Sic Ms. Reg.
Q, Ed. Vin. Stad. Grut. Lugd. Freinsh. Fab. Vetst. Blanc. Amstel. Duk. 1. 2.
Sed Charrae Mss. Jord. Caprae Ms. Ryck. Ed. Ber. Sab. culpe Ed. Ven. Calpae
Ed. Junt. Taphrae Ed. Ald. Gryph. Stad. Pont. Capreae Ms. Naz. Burdigal.
Pal. 1. 2. et Duk. ceteri. Ed. pr. Med. Par. capre Ed. Lips. 1. 2. 3.—10 Her
cinius Ms. Ryck. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Stad. In reliquis Mss.
Dnk. erat Hercynius, Ericinus, Herannus, Herenus, Hernicinus. Mss. Vin.
Herquinius. Ed. Pont. Hernicius.—11 Fregelle Ed. Ven.—12 Sic Ms. Ryck.
NOTAE

• Corniculum] Urbs in Latio. gebant nobiliores, quum immodicis

P Prorinciæ] Satricum et Cornicu
lum provincias vocat, quia tunc tem
poris consulibus eæ urbes dabantur,
ut ex earum proventu per annum
unum belli sumtibus suppeditarent.
“ De Verulis] Verulæ idem quod
Verulanum, Latii oppidum, in Herni
cis, mon longe ab Urbe.
* Bovillis] Bovillæ, urbs in Latio
via Appia ad undecimum ab Urbe
lapidem.
* Tibur] Latii urbs ad Anienem
fluvium sita 150. stad. ab Urbe: ut
autem ostendat Florus, quam parum
fortis in principio Roma fuerit, dicit
Romanos tunc temporis contra Tibur
et Præneste egredi non ausos fuisse,
misi votis in Capitolio nuncupatis.
* Nunc suburbanum] Ut ostendat
Romæ magnitudinem, cui Tibur nunc,
id est, Flori tempore, suburbium est,
cum antea terra hostilis et ea satis
gravis fuerit et formidanda.
u Præneste] Urbs in Latio xviii.
ab Urbe Ronia: ibi per æstatem de
alibi solis vaporibus non uratur. Ideo
que æstivas vocat delicias.
* Nuncupatis] Nuncupata vota di
cuntur vota promissa, quasi testifica
ta, circumscripta. Santra lib. ii. de
verborum antiquitate.
• Faesulæ] Tusciæ urbs, hodie Fie
soli : quidam ex Fæsulæ ruinis na
tam Florentiam dicunt.
* Carrae] Urbs Mesopotamiæ sic
dicta a Carrha Syriæ flumine ; hic
autem Florus de clade Crassi loqui
tur ; ubi miserabili strage deletus
exercitus, Crassus occisus. Vide No
strum lib. iii. 9.
» Nuper] Cave credas rem tam
nuperam fuisse, de qua loquitur, jam
centum circiter sexaginta anni trans
ierant quum hæc scribebat Noster ;
sed * nuper' dicit habita ratione tem
poris, quo Fæsulis bellum gerebatur.
* Nemus Aricinum] In Latio est
quatuor mill. pass. ab Aricia dis
tans.
• Hercynius saltus] In Germania
 epitoM. I.iB. I. CAP. 11. 67

ris,'* * quod Euphrates.** Coriolos* quoque (pro [§. 9.

pudor) victos'* adeo gloriæ fuisse,'5 ut captum oppidum'° *
Caius Marcius* Coriolanus,'7 quasi Numantiam*** aut Afri
cam, nomini induerit.' 19 Extant et parta de Antio' [§. 10.
4 Sic nemus Aricinum fuit terrori Romanis ut saltus Hercynius, et Fregellae ut
Gesoriacum, Tiberis ut Euphrates.
• Proh pudor ! Coriolos victos adeo nobis gloriae fuisse, ut Caius Marcius Corio
lanus susceperit nomen victi oppidi, quasi Numantiæ aut Africae.

Flor. Voss. 3. Sed Gessoriacum Mss. Vin. Ed. Stad. Pont. Zeu. Gersoriacum
Mss. reliqui Duk. Ed. pr. Gesoriacil Ed. Ven.—13 Ita Ms. Reg. Q, Jord. Ed.
Grut. Lugd. Freinshem. Zeu. Sed quod Tigris Mss. Pall. et Dnk. reliqui
onnes. Ed. pr. Sab. Junt. Ald. quod Tiberis Ms. Reg. F, Berol. Tigris Ed.
Ber. quod Tigris: quod Eufrates Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. 1. Ven. quod
Tygris: quod Eufrates Ed. Par. 2. quod Tigris, quod Euphrates Ed. Gryph.—
14 Sic Ms. Naz. Ryck. Voss. 2. Mss. Jord. Ed. Ber. Sab. Par. Junt. Ald.
Sed Coriolus quoque, pro pudor, victus Mss. Vin. Pal. 1. 2. Flor. Duisb. Reg.
Q. Voss. 3. Fran. Reg. F. Ed. pr. Grut. Lugd. Vetst. Coriolos qu. p. p. victus
Ms. Voss. 1. Malliab. Coriolos qu. proch pudor victos Ed. Lips. 1. 3. Coriolos
qu. proh pudor victos Ms. Berol. Ed. Lips. 2. Ven. Gryph. Beg.—15 Ita Ms.
Reg. F, Naz. Ryck. Mss. Jord. Sed fuit Mss. Vin. Pal. 1. 2. Flor. Berol.
Dnisb. Reg. Q, Voss. 1. 2. 3. Fran. Ed. pr. Grut. Lugd. Zeu. Vetst. Beg.—
16 Opidum Ed. Med. Ven.—17 Sic Mss. Regg. Ryck. Voss. 1. Sed Cn.
Marc. Coriol. Ed. Lips. 1. 3. Ber. Sab. Med. Par. (in quo tamen est Martius)
Junt. Ald. Gryph. Gneus Marc. Coriol. Ed. pr. Jord. Cneus Murtius Cor. Ed.
Lips. 2. Cn. Martius Cariolanus Ed. Ven. Marc. Coriol., omisso prænomine,
Ms. Fram. Ed. Beg. In Ms. Duisb. nomen Coriolanus erat minio scriptum,
ubi antea vacuum spatium fuisse videbatur.—18 munätiä Ed. Lips. 1. 3.
in qnibus ipsis mox est, ut fere ubique, affricâ.—19 Sic Mss. Jord. Regg.
Fran. Malliab. Voss. 2. 3. Sed nomini induceret Mss. Vin. Naz. Ryck. Voss. 3.
Ed. Lugd. nomini indueret Ms. Flor. Voss. 1. Ed. Ber. Sab. Med. Par. Ald.
nomini induret Ed. Lips. 1. nomine induret Ed. Lips. 3. nomen induerit Ms. Be

NOTAE

est: diernm sexaginta iter occupare phratem acceptam respicit. Vide

dicitur. Hic Florms loquitur de bel
lo Gallico, et de Germanis, quos Cæ
sar per Hercinias sylvas secutus
fugavit. Vide lib. iii. 10.
* Fregellae] Urbs in Latio.
• Gesoriacum] Galliæ portus est e
regione Albionis insulæ: alii Geso
riacum putant, quod nunc Bononiam
dicimus.
4 Tiberis] Tunc temporis æque
damnosus fuit Tiberis ac Euphrates,
qui Crassi signa subitis rapta turbini
bus hausit.
* Euphrates] Nobilissimus totius
Asiæ fluvius: Crassi cladem ad Eu
lib. iii. 2.
t Coriolos] Corioli, et Coriolla, Ita
liæ urbs, Volscorum metropolis.
s Captum oppidum] Anno decimo
septimo post reges exactos captum
fuit.
h Caius Marcius] Eutropius Quin
tium Marcium vocat. Livius Cnenm
Marcium. Victor cum Floro Caium
vocat.
1 Numantiam] Hispaniæ Tarraco
mensis urbs Numantia, apud flumen
Durium sita, de qua vide lib. ii. 18.
1 Antio] Antium Latinorum portus
diei itinere ab Urbe distans.
68 L. ANN AEI FLO R I

spolia, quæ Mænius*°* in suggestu fori,'' capta hostium

classe, suffixit: si tamen illa classis: nam sex fuere ros
tratæ.* " Sed hic numerus illis initiis navale3 bellum* fuit.
Pervicacissimi tamen Latinorum Æqui: * et Vol- [§. 11.
sci6 • fuere,/ et quotidiani,7 ut ita* dixerim, hostes. Sed
hos præcipue Lucius Quintius9 P domuit, ille dicta- [§. 12.
tor ab aratro: qui obsessa ac*° paene jam capta Marci Mi
nucii** ° Consulis castra egregia'* virtute servavit. Me- [§. 13.

^ Tamen Æqui et Volsci pertinacissimi Latinorum, &c.

rol. Duisb. Voss. 2. Ed. pr. Ven. Junt. Grut. Zeu. Vetst.—20 Sic Ms. Pal. 2.
Sed Menius Ms. Reg. Q. Maenibus Ms. Naz. Pal. 1. Ed. Ber. Sab. Par. Ven.
Junt. Ald. Gryph. Menibus Ms. Duisb. Berol. Fran. Ed. pr. menibus Ed. Lips.
1. 2. 3. Med. C. Maenius Ed. Stad. Pont.—1 Fori abest ab Ed. Ven.—2 Fuere
solae rostratæ Ms. Naz.—3 Naralle Ed. Ven.—4 Bellum aberat a Mss. Regg.
Voss. 1. Malliab. Burdig.—5 Equi Ed. Lips. 1. 3. Par. Ven. equi Ed. Gryph.
—6 Vulsci Mss. Vin. Regg. Fram. Duisb. (et hic quidem a secunda manu)
Ed. pr.—7 Sic Ms. Ryck. Flor. Duisb. Ed. pr. Lips. 1. 2. Ber. Sab. Med.
Ven. Junt. Ald. Gryph. Stad. Pont. quottidiani Ed. Lips. 3. Par.—8 Ut sic
direrim Jord. Ms. Naz. Voss. 1. 2. Fran. Ryck. Toll. Duisb. Ed. pr. Lips.
1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Ven. Junt. Ald. Gryph. Stad. Pont.—9 Sic Ed.
Sab. Ald. Vin. Lugd. Sed Titus Quintius Mss. Duk. omnes. Ed. pr. Lips. 1.
3. Ber. Med. Par. 2. Ven. Junt. Titus Quintus Ed. Par. 1. Quintius, omisso
prænomine, Ed. Lips. 2. L. Quintius Ed. Gryph.—10 Obsessa paene Ed. Lips.
1. 3.—11 M. Mamilii Ms. Naz. M. Manlii Ms. Voss. 3. Marci Mallii Ms. Fran.
M. Manilii Mss. Pall. Berol. et Dukeri reliqui. Ed. pr. M. Manlii, et Manilii
Mss. Vim. M. Minutii Ed. Lips. 1. 3. Med. Par. Martii Minutii Ed. Lips. 2.
Gryph. L. Minucii Ed. Stad. Pont. Beg.—12 Ægregia Ed. Ven.—13 Erat

NOTAE

* Maenius] C. Mænius, qni cum L. Æquicolæ dicti sunt.

Furio Camillo Consul fuit.
' Suggestu fori] Suggestus fori est
locus editior in foro, unde ad popu
lum verba fiebant. Antiatum rostra
tis navibus ornatus fuit, unde rostra
vocatus. Et inde patet rostra et
suggestum idem esse.
m Sex fuere rostratæ] Aliter tamen
Livius, qui lib. viii. scribit : * Antia
tium naves partim in navalia Romæ
subductæ, partim incensæ, rostrisque
earum suggestum in foro exstructum
adornari placuit.' Ergo major ali
quanto earum numerus fuit.
“ Aequi] Populi in Latio, qui etiam
o Volsci] Populi in Latio prope
Campaniam.
P Lucius Quintius] Lucius Quin
tius Cincinnatus. Sed hoc capite
jungit Florus quæ longo intervallo
distant ; nam L. Quintius Volscos
domuit Ann. Mundi 3493. ante Ch.
Nat. 455. quo tempore bellum Etrus
cum, de quo capite sequenti, jam diu
finem ceperat.
q Marci Minucii] Alii Quintum Mi
nucium dicunt. Ejus castra a Vol
scis et Sabinis, duce Cloelio Graccho,
obsidebantur.
 rpitoM. lib. i. CAP. 12. 69

dium erat forte's tempus sementis,' cum patricium'* virum

innixum aratro suo lictor* in ipso opere deprehendit.'* In
de in aciem profectus, ne quid a rustici operis imitatione
cessaret, victos more pecudum sub jugum*°* misit. Sic
expeditione finita rediit'7 ad boves rursus triumpha- [§. 14.
lis agricola. Fidem numinum !'* " qua velocitate?'9 [§. 15.
intra*° quindecim*' " dies coeptum peractumque** bellum :
prorsus** ut festinasse dictator ad relictum opus videretur.

CAP. XII.

beLLUM CUM ETRUscis, FALiscis, et FiDENATI BUs.'

Assidui vero et anniversarii* hostes ab Etruria [§. 1.

fuere Veientes;* * adeo ut extraordinariam*° manum adver
••••••••••••

tempus forte Ms. Ryck. Naz. Fran. Pall.—14 Patritium Ed. Lips. 1. ubique.
—15 Depræhendit Ed. Par. Ven.—16 Sub jugo Ms. Berol. Duisb. Ed. pr.
—17 Redit Ms. Ryck. Berol. Malliab. Dnisb. Fran. Voss. 2. Ed. pr.—-18 Sic
Mss. Jord. et conj. Salmasius. Sed fides numinum Ms. Berol. Duisb. Fran.
Voss. 1. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Ven. Junt. Ald. Gryph.
Stad. Grut. Lngd. Pont. Zen. Vetst. fide numinum Ms. Naz. Ryck. Flor.
Malliab. Voss. 2. 3. fides, et fide, numinum Mss. Vin.—19 Celeritate Ms. Be
rol. Duisb. Ed. pr.—20 Inter quindecim Ms. Berol. Duisb. Ed. pr.—21 XV.
Ed. Par. 1. XVI. Ed. Stad. Pont.—22 Peractumque prorsus est Mss. Vim. Ed.
Stad. Pont. per. est Ed. Beg.—23 Sic quoque Ed. Med. Gryph. Grut. Sed
prorsus est bellum Ms. Ryck. Flor. Berol. Düisb. Fran. Voss. 1. Ed. pr. bellum
prorsus: ut Ed. Vin. Lugd. bellum, omisso ré prorsus, Ed. Stad. Pont.
1 B. Faliscum et Fidemate Ms. Naz. B. cum Etruscis et Fidematibus Ed. Ven.
—2 Universarii Ed. Par.—8 Ita Ms. Naz. Ryck. Sed ab Etruria Veientes
Mss. Pall. Regg. Malliab. Duisb. Fran. (in quo tamen, ut in Pal. 1. erat
NOTÆ

* Sementis] Sementis, hujus semen v Quindecim] Sexto decimo die dic

tis, seminandi tempus.
* Lictor] Lictores fasces virgarnm
ante consules ferebant; eorum munus
erat, ut populum submoverent, son
tes virgis cæderent, et securi feri
rent.
* Sub jugum] * Jugum e tribus has
tis fiebat humi fixis duabus, snperque
eas transversa una deligata.' Liv.
Sub eo victi transire cogebantur,
unde Florns dicit * more pecudum.'
• Fidem numinum] * Divum atque
hominum fidem !' Terent.
taturam quam acceperat deposuit.
CAP. xi 1. Bellum cum Etruscis, Fa
liscis, et Fidenatibus] Hoc caput annos
octoginta sex continet. Nam bellum
Etruscum in se recepere Fabii Amn.
Mundi 3472. ante Ch. Nat. 476. Fa
lisci vero se dedidere Amm. Mumdi
3558. ante Ch. Nat. 390. duobus an
nis post Veios captos.
• Veientes] Italiae populi 18. mili.
pas. ab Urbe distantes.
b Extraordinuriam] Quæ proprio
suo sumtu militabat. Et sic apud
70 L. ANNAEI FLORI

sus eos promiserit, privatumque* gesserit bellum gens una

Fabiorum. Satis superque idonea clades.*° Caesi apud [§. 2.
Cremeram* trecenti,7 * patricius* exercitus,* et Scelerato sig
nata9 nomine,* quæ proficiscentes in prælium porta* dimi
sit. Sed ea clades ingentibus expiata victoriis, post- [§. 3.
quam per alios atque alios duces robustissima capta sunt
oppida: vario quidem eventu. Falisci* se sponte [§. 4.
dediderunt. Cremati suo igne' Fidenates.J Rapti'° fundi
tus deletique* Veientes.'' Falisci'* cum obsideren- [§. 5.
* Satis et nimis magna clades,
-

JVenientes) Voss. 1. 2. Ed. pr. Grut. Freinsh. Zeu. Fab. Vetst. Etruria fuere
Vei. Ms. Voss. 3. In Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. scribitur fere
ubique Ethruria.—4 Ertra ordinariâ Ed. Lips. 1. Par.—5 Priratimque Ed.
Lugd.—6 Clade Ms. Fran. Ed. Stad. Pont.—7 Sic Mss. Pall. Vin. et Duk.
omnes. Ed. pr. Ber. Sab. Junt. Ald. Grut. Zeu. Sed trecenti et ser Ed.
Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont.—8 Patritius Ed.
Lips. 3.—9 Sic Ms. Naz. Sed signatur Ms. Pal. 1. 2. Ryck. Flor. Duisb.
Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu.
Vetst. signatum Ed. pr. testatur Ms. Fran.—10 Capti Mss. Regg.—11 Vei
jetes Ed. Lips. 1. 2. 3.—12 Faliscis Ms. Fran. et conj. Freinshemius. Ed.

NOTAE

Livium Fabii loquuntur: * Nostrum facinus feci pejus neque scelestius.'

id nobis velut familiare bellum, pri
vato sumtu gerere in animo est.
Respublica et milite illic et pecnnia
vacet.'
* Cremeram] Flnvium Tnsciæ hand
longe a Veiis : 5. milliario ab Urbe
distans.
d Trecenti] Livio et Victori trecenti
sex. Fabii cæsi ad unum omnes, 306.
periisse satis convenit. Eutropius
Floro consentit.
* Patricius exercitus] Omnes patri
cii, omnes unius gentis, quorum nemi
nem ducem sperneret egregius qui
buslibet temporibus exercitus.
' Scelerato signata nomine] Apud
veteres illos et bonos Latinos scelus
nil aliud saepe fuit, quam infelicitas:
ita apud Plaut. Capt. 111. 5. * Major
potitus hostium est, quod hoc est
scelus.' Scelestus, infelix. Plaut. Me.
mæch. 111. 1. * Nunquam quicquam
Contra, probus est felix apud eun
dem. Mostel. 1. 3. * Ut videas jam
medullitus me amare : oh ! probus
homo sum.' Ubi * probus' nil alind
est quam felix. Et pessime Lamb.
qui vertit, homo frugi.
* Porta] Porta Carmentalis, quod
Carmentæ sacellum erat ei proxi
mum ; postea Scelerata fuit appella
ta, per eam egredi, vel ingredi nefas
erat. Ovid. * Ire per hanc noli, quis
quis es: omen habet.' * Porta vacat
culpa ; sed tamen omen habet.'
* Falisci] Etruriæ populi a Camillo
devicti.
* Suo igne] Vide infra.
3 Fidenates] Populi in Latio, sexto
ab urbe milliario. Hos vicit Mam
mercus /Emilius Dictator.
* Deleti] A Furio Camillo post de
cennalem obsidionem.
' Veientes] Vide supra.
 EpitoM. lib. i. cAP. 12. 71.

tur, mira visa est fides Imperatoris," nec immerito: quod

ludimagistrum,'* ° urbis proditorem, cum iis,'* quos addux
erat,'5 pueris,° vinctum'^ P sibi'7 ultro remisisset. Eam
namque vir sanctus,** et sapiens, veram sciebat'9 vic- [§. 6.
toriam,*° quæ salva fide, et integra dignitate' pareretur.*
Fidenæ,° quia pares non erant ferro, ad terrorem mo- [§. 7.
vendum facibus* armatæ,' et discoloribus, serpentum in
modum, vittis,* furialis more* processerant: sed habitus ille
feralis eversionis omen fuit.* Veientium' quanta* res [§. 8.
fuerit, indicat7 decennis" obsidio.** Tunc primum hyema
* Sed pompa illa funesta, fuit præsagium eversionis.
* Obsidio decemnis ostendit quanta fuerit respublica Veientium.
-

Stad. Pont. Zen. Beg.—13 Ludi mgrm Ed. Lips. 1. ludi m. Ed. Par.—14 His
Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—15 Sic Ms. Naz. Pal. 1.
Sed abduxerat Ms. Voss. 1. 2. eduxerat Ms. Berol. Duisb. Pal. 2. Ed. pr. Grut.
Vetst. Beg. duxerat Ed. Zeu.—16 Victú Ed. Lips. 1.—17 Eis Ms. Reg. Q.
—18 Sic Ed. pr. Sed näque Furius Camillus vir scüs Ed. Lips. 1. 2. 3. Med.
Par. Ven. Stad. Pont.—i9 Sciebat esse victoriam Ms. Ryck. Voss. 1. 2. Fran.
—20 Sciebat verà ee rictoriâ Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.— 1 Diginitate
Ed. Lips. 3.—2 Sic Ms. Naz. Sed pararetur Ms. Pal. 1. Ryck. Berol. Duisb.
Fran. Voss. 1. 2. Ed. pr. Lips. 1. 2.3. Med. Par. 2. Ven. Gryph. Stad. Grut.
Lugd. Pont. Zeu. Vetst. paretur Ms. Malliab. Pal. 2. pateret Ms. Voss. 8.—
3 Fascibus Ed. Par. 2.—4 Vitis Ed. Lips. 1. 2. 3. Par.—5 Ferali Ed. Stad.
Pont.—6 Vel quanta Ms. Naz. Voss. 2. Ed. Amstel. Veii quanta Ms. Voss. 3.
Ceternm Veientium erat etiam in Mss. Pall. Flor. Reg. Q, Voss. 1. Sed Vei
entium habebant Mss. Duk. reliqui. Ed. pr. Veieciù Ed. Lips. 1. 2. 8.—
7 Immodicat Ms. Nam.—8 Obsessio Ms. Ryck.—9 Sic et mox hyberna Ed.
NOTAE

• Imperatoris] Camilli. r Facibus armatæ] * Patefactis Fi

° Ludimagistrum] Magistrum vo
cat Livius. Præceptorem intelligo.
* Mos erat Faliscis,' inquit Livius,
* eodem magistro liberorum et comite
uti ; simulque plures pueri, quod ho
die quoque in Græcia manet, curæ
demandabantur.'
• Pueris] Primorum pueros ad Ca
millum perduxerat.
P Vinctum] Denudatum eum, ma
nibus post tergum revinctis, reducen
dum Falerios pueris tradidit, virgas
que eis, quibus proditorem agerent in
Urbem verberantes, dedit.
< Fidena] Vide sup. in hocce ca
pite.
denarum portis, nova erumpit acies:
inaudita ante id tempus inusitataque,
ignibus armata ingens multitudo, fa
cibusque ardentibus tota collucens,
velut fanatico instincta cursu in hos
tem ruit.' Liv. lib. iv. sed ibi omnino
legendnm fanatico instinctu non in
stincta. Sic Florus alicubi dixit, * quo
dam quasi instinctu Deorum.' Nil
certius : deinde quid hoc, fanatico
instincta?
• Furiali more] Nam et sic pingun
tur Furiæ.
* Veientium] Supra dictum est.
u Decennis] Hic Veiorum occasus
fuit urbis opulentissimæ Etrusci no
79 L. ANNAEI FLORI

tum9 sub pellibus:' taxata" stipendio'° hyberna:* adactus

miles sua sponte jurejurando, * nisi capta urbe* non re
meare.'* '' Spolia de Larte** Tolumnio'* y rege ad [§. 9.
Feretrium reportata.* Denique non scalis, nec'* irruptione,
sed cuniculo, et subterraneis dolis peractum* urbis exci
dium. Ea denique visa est prædæ magnitudo, cu- [§. 10.
jus'* decimæ Apollini Pythio'° ° mitterentur:^ universusque
populus Romanus'7 ad direptionem urbis vocaretur.'*
Hoc tunc Veii fuere: nunc'9 fuisse quis meminit ? [§. 11.
d Hyberna jussa sunt dare stipendia.
* Miles impulsus est sua sponte jurare se non rerersurum domum suam, nisi urbe
capta.
7 Tanta denique magnitudo prædæ visa est, ut decimæ ejus mitterentur Apollini
Pythio.
----

Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Gryph. alii hiematum et hiberna.—10 Stipendia Ed.

pr. atque sic emendarat manus docta in exemplo Ed. Lips. 8. quo nos usi su
mus.—ll Remearet Ms. Naz. Ed. Freinsh. Blänc. non remanere Ms. Ryck. ne
nisi capta urbe remearet Ed. Amstel.—12 Laerte Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.
Ven. Gryph.—13 Tolunio Ed. Lips. 1. 2. 3. Ven. Tolüuio Ed. Med. Par. 1.
Tolumuio Ed. Par. 2.—14 Non Ms. Ryck. Toll. Duisb. Voss. 1. Fran. Ed. pr.
Beg.—15 Ut «jus decimæ Mss. Pall. Ryck. Toll. Dnisb. Berol. Fran. Voss.
Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu.
Vetst. Beg. in quo ante est eaque visa.—16 Phytio Ed. Lips. 1. 2. 3. Med.
Par.—17 P. R. Ed. Lips. 1. 2. 3. Et sic c. 13.—18 Dir. u. conrocaretur Ms.
Ryck.—19 Sic Ms. Flor. Voss. 3. Sed tunc Veientes fuere: nunc f. Ms. Berol.
Malliab. Pal. 2. Duisb. Voss. 1. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par.
Ven. Junt. Ald. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Freinsh. Zeu. Fab. Vetst.
tunc, nunc fuisse Ms. Pal. 1. Mss. Vim. Regg. Voss. 2. tunc vel fuere : nunc fuisse
NOTAE

minis, magnitudinem suam vel ultima reportata cum Veientes obsideren

clade indicantis, quod decem æstates,
hyemesque continnas circumsessa fue
rit. Livius.
. * Hyematum sub pellibus] * Hyber
macula etiam, res nova militi Roma
no, ædificari coepta.' Livius.
" Tuxata] Hyberna, quæ nos di
cimus, les quartiers d'hicer, taxata
fuere, ut inde militibus stipendium
solveretur. Patri meo impensius pla
cebat legi, tarata hybernis stipendia.
* Nisi capta urbe] Negant se inde
priusquam, capta urbe hostium, redi
turos.
* De Larte Tolumnio] Veientium
Rege. Sed cave credas hæc spolia
tur: tunc temporis reportata fue
rant, cum Fidenates contra Romanos
rebellarunt anno ab Urbe condita
318. quibus anxilium præstabat Vei
entium Rex Tolumunius 32. annos ante
Veiornm obsidionem.
* Reportata] Ab A. Cornelio Cosso
tribuno militum.
• Peractum] * Postremo jam, fato
tum denique urgente, operibus tamen
non vi expugnata est.' Liv.
b Apollini Pythio] Apollo vocatus
fnit Pythins, quod serpentem Pytbo
nem occiderit. Illi decimam par
tem voverat Imperator. Vide Livium
lib. v.
 epitoM. lib. i. cAP. 13. 73

quæ reliquiæ ? quod*° vestigium ?* Laborat annalium fides,

ut Veios** fuisse** credamus.&

CAP. XIII.

BELLUM GALLICUM.

Hic' sive invidia Deum,** sive fato, rapidissimus [§. 1.

procurrentis imperii cursus parumper Gallorum Senonum”
incursione supprimitur. Quod tempus populo Ro- [§. 2.
mano nescio utrum clade funestius fuerit, an virtutum* ex
perimentis speciosius. Ea certe fuit vis calamitatis,* [§. 3.
ut in experimentum illatam$ putem divinitus, scire volen
tibus Diis,° an Romana virtus imperium orbis mereretur.
Galli Senones, gens natura ferox, moribus incondita, [§. 4.
ad hoc7 ipsa corporum mole, perinde armis* ingentibus,
* Fides Annalium vix impellit nos, ut credamus Veios fuisse.
-

Ms. Naz. tunc fuisse Ms. Fran. haec tunc fuere nunc Ms. Ryck.—20 Quodre res
tig. Ms. Ryck. Flor. Malliab. Fram. Voss. 1. 2. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.
Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Fab. Blanc. Vetst. Beg. quodne
vestig. Ms. Voss. 3.—21 Verös Ms. Ryck. vera Mss. Vin. Regg. Fran. Voss.
1. 2. Reg. Q.—22 Esse Ms. Reg. Q.
1 Ita Ms. Naz. Pal. 1. Voss. 1. Toll. Fran. Sed hinc Ed. Lips. 1. 2. 3.
Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Freinsh. Wetst.—2 Deum.
aberat a Ms. Fram-3 Sic Ms. Pal. 2. Voss. 1. 2. Berol. Duisb. Ed. pr. Sed
virtutis Ms. Naz. Voss. 3. reliquique Duk. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.
Gryph. Stad. Lngd. Pont. virtus Ms. Pal. 1.—4 Experimentis...calamitatis ;
aberant a Ms. Voss. 3.—5 Inlatumam Ms. Naz. A Mfs. Pal. 1. et Ryck. ab
erat.—6 Volentibus immortalibus Diis Edd. nostri omnes. Operæ negligentes
omiserunt rò immortalibus.—7 Ad hæc Ms. Pal. 2. Duisb. Fran. Berol. Ed.
pr. Beg. ad huc Ms. Voss. 3. ob hoc Ed Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.— 8 Sic
Ed. pr. Sed ac armis Ms. Pal. 2. Ed. Lip$. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.

NOTAE

* Quod vestigium] Hac de re Pro
pert. lib. iv. * Et Veii veteres, et vos
tum regna fuistis, Et vostro posita est
aurea sella foro. Nunc intra muros
pastoris buccina lenti Cantat, et in
vestris ossibus arva metunt.'
Cap. xiii. Bellum Gallicum] Incep
tum anno Mundi 3562. ante Ch. Nat.
386. ab Urb. Cond. 365. et a Dolabel
la finitum anno Mundi 3667. ante Ch.
Nat. 281. ab Urb. Cond. 470. 95.
postquam inceptum fuerat.
• Inridia Deum] Quibus res Roma
na potens nimium videbatur. Sic
Virgil. in Deorum invidiam : * Nimi
um vobis Romana propago Visa po
tens, superi, propria hæc si dona fu
issent.'
b Gallorum Senonum] Galli Seno
nes, Galliæ populi, Nerviis vicini ver
74 L. ANNAEI FLORI

adeo9 omni genere'° * terribilis fuit, ut plane nata ad homi

num interitum, urbium stragem, videretur. Hi'' quon- [§. 5.
dam ab ultimis terrarum oris,* et cingente omnia** Oceano
ingenti agmine profecti, cum jam'* media vastassent, positis
inter Alpes et Padum sedibus, ne his quidem contenti, per
Italiam vagabantur.'* Tum's Clusium'6 * obsidebant. [§. 6.
Pro sociis ac foederatis populus'7 Romanus'* intervenit.'
Missi ex more legati.'9 Sed quod jus* apud barbaros ? fe
rocius agunt. Movent,*° et inde' certamen. Con- [§. 7.
versis igitur a Clusio, Romamque venientibus, ad Aliam**
flumen cum exercitu Fabius Consul occurrit. Non temere*
foedior' clades.* Itaque hunc diem fastis Roma* damna
* Non facile inveniatur mqjor clades. ° Itaque Roma exclusit hunc diem fastis.
••••••-••

Stad. Lugd. Pont.—9 Adeoque Ed. Beg.—10 Generi Ms. Pal. 2.—11 Hii Ed.
Lips. 3.—12 Sic Mss. Vim. Pall. Ms. Lipsii et Duk. omnes. Sed cum cinge
rentur omnia Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.Ven. Gryph. Stad. Pont.—18 Omia
media Ms. Fran.—14 Bacchabantur Mss. Jord. Ed. Amstel. Beg. ragebantur
Ed. Lips. 2.—15 Tunc Ms. Ryck.—16 Clusium urbem obsidebant Ms. Ryck.
Naz. Pall. Clusium Tusciæ urbém obsid. Jord. Ed. Ald. Vin. Lugd. Clusium
oppidum obsid. Ed. Lips. 1. (in quo tamen scriptum est opidum) 2. 3. Med.
Ber. Sab. Par. Ven. Junt. Gryph. Stad. Pont.—17 Populus aberat a Ms. Naz.
Voss. 3. et ab Ed. Jord.—187 Po. Ro. Ed. Lips. 2. P. R. Ed. Lips. 1.3. Med.
—19 Interrenit, missis...legatis Ed. Grut. Lugd. Freinsh. Zeu. Fab. Vetst.—
20 Morent aberat a Mss.Vin. Pal. 2. Ed. pr. et Jord. Ed. Grut. Freinsh.
Zeu. Vetst. Duk. 1. 2. Sed monet Ed. Lips. 1. 3.—1 Exinde Mss. Duk. oun
nes, praeter Flor. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Ven. Junt. Ald.
Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pónt. Freinsh. Zeu. Vetst. deinde Ms. Ryck.—2 Sic
Mss. Regg. Ryck. Fran. Ed. Ven. Junt. Stad. Lngd. Pont. Sed Alliam Edd.
ceteri.—3 Sic Mss. Jord. Vin. Pal. 1. Ryck. Flor. Malliab. Voss. 3. Regg.
NOTÆ

sus occasum, hos primo {évovs appel
latos fuisse traditur, quia venerint
ex Transalpina regione.
• Omni genere] Naturæ ferocitate,
corporum mole, et armis ingentibus.
° Ab ultimis terrarum oris] Sic Livi
us de iisdem, * bostes ab Oceano,
terrarumque ultimis oris bellnm cien
tes.'
• Clusium] Tusciæ oppidum.
f Intervenit] Legati tres Marci Fa
bii Ambusti filii missi, qui Senatus
populique Rom. nomine agerent cum
Gallis.
s Sed quod jus] Hæc contra fidem
dicit Noster, ut a populo Romano
avertat invidiam ; nam certum est
legatos contra jus egisse, non Barba
ros. Unus enim ex legatis contra
jus gentium in aciem processit, et
Ducem Senonum interfecit.
* Aliam] Hujus fluminis cursum
eleganter describit Livius: “ Ad un
decimum lapidem occursum est, qua
flumen Alia, Crustuminis montibus
præalto defluens alveo, haud multum
infra viam Tiberino amni miscetur.'
* Fædior] Sic optimi quique scrip
 EPITOM. LIB. I. CA P. 13. 4 •)
• -

vit.* J Fuso exercitu jam moenibus Urbis appropin- [§. 8.

quabant.* Erant nullas præsidia.' Tumº igitur, aut nun
quam7 alias, apparuit vera illa Romana virtus. Jam- [§. 9.
primum* majores natu, amplissimis9 usi honoribus," in fo
rum coëunt: ibi, devovente pontifice," Diis'° se Manibus
consecrant:* statimque in suas quisque ædes'' re- [§. 10.
gressi, sicut in trabeis'* erant, et amplissimo cultu,'* in cu
rulibus° sellis sese posuerunt:? ut, cum venisset hostis, in
sua dignitate morerentur. Pontifices, et Flamines, [§. 11.
quicquid'* religiosissimi's in templis erat,'° partim in do

* Ibi devorent se Manibus Diis, Pontifice præfante.

Sed non Cremerae Ms. Berol. Dnisb. Fran. Voss. 1. 2. Ed. pr. Ber. Sab. Med.
Par. Ven. Junt. Ald. Gryph. Stad. Grut. Pont. Zen. Vetst. Beg. non Cremere
Ed. Lips. 1. 2. 3.—4 Danarit Ed. Ven. mädauit Ed. Lips. 1. mandavit Ed.
Lips. 2. 3. Med. Par. Gryph. Stad. Pont.—5 Ubi pene nulla erant præsidia
Jord.—6 Tunc Mss. Duk. plerique.—7 Sicut nunquam Jord. aut nusquam Ms.
Fran. haud unquam Ms. Pal. 2.—8 Ita Jord. Ms. Pal. 1. et Mss. Vim. quidam
et Reg. F a manu secunda. Sed et primum Ms. Reg. Q. quam primum Mss.
Vin. alii et Dnk. plerique, in his Reg. F a manu prima. Ed. pr. Grut. Pont.
Zeu. Vetst. jam pridem Ms. Ryck. Flor. Voss. 3. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.
Ven. Gryph. Lugd.—9 Amplissimi, usi honoribus Ms. Ryck. Fd. Ven.—10 Dis
Ms. Naz.—11 Sedes Ms. Fran.—12 Tabeis Ed. Ven.—13 Culto Ed. Lips. 2.
—14 Quidquid Ed. Amstel.—15 Sic Jord. Ms. Pal. 1. Ryck. Reg. F, Voss. 3.
Ed. Lips. i. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Ven. Junt. Ald. Sed religiosissimum
Ms. Toll. Duisb. Berol. Voss. 1. 2. Ed. pr. Grut. Zeu. Vetst. religiosum Ms.
NOTAE

tores et clades bello acceptas, et Curules gesserant magistratus.

tempestates, fœdas vocant. Virgil.
Georg. i. * Et feedam glomerant tem
pestatem imbribus atris Collectæ ex
alto nubes.'
5 Damnarit] Exclusit; hoc est, in
ter atros et nefastos retulit. Lucam.
lib. vii. * Et, damnata diu Romanis
Alia fastis.'
* Maenibus appropinquabant] Eodem
modo dictum, quo apud Horat. * por
tuque subimus Chaonio.' Nam ibi
* portu' est tertii casus pro portui.
1 Nulla præsidia] * Porta clausa non
erat, nulla pro portis statio, nulli in
muris armati.' Livius.
* Amplissimis usi honoribus] Qui
* Devorente pontifice] Marco Fabio
pontifice maximo præfante carmen,
ii se pro patria Quiritibus Romanis
devoverunt. Florus autem dicit * de
vovente pontifice,' quia pontifex ver
bis præibat.
• Curulibus] Vide caput v.
P Sese posuerunt] Uno verbo dicam,
hæc Latinitas mihi haud sane proba
tur, * ponere se in lecto,' * ponere
se in sella,' * ponere se in palea,' &c.
Lego in curulibus sellis consederunt;
aut, si Virgilium imitari malis, in cu
rulibus sellis se composuerunt. Æn.
v. * Cum venit, aulæis jam se regina
superbis Aurea composuit sponda.'
76 L. ANNAEI FLORI

liis'7 ° defossa terræ recondunt,'* partim imposita' plaustris

secum auferunt.'9 Virgines simul ex sacerdotio [§. 12.
Vestæ nudo pede fugientia sacra comitantur. Tamen*°
excepisse fugientes unus e plebe' fertur Lucius Albinius,**
qui, depositis uxore et liberis,* virgines in plaustrum rece
pit. Adeo tum quoque* in ultimis religio publica privatis
affectibus antecellebat.* * Juventus* vero, quam sa- [§. 13.
tis constat vix mille hominum fuisse, duce Manlio," arcem
Capitolini montis insedit, obtestata* ipsum quasi præsen

4 Adeo tum quoque in infimis hominibus religio publica vincebat privatos affectus.
-

Fran. Reg. Q.—16 Erant Ed. Vem. Freinsh.—17 Doleis Ms. Naz.—18 Sic
Ms. Naz. Ryck. Voss. Reg. Q. Sed def. terra recondunt Ms. Pal. 1. et Mss.
Duk. reliqui. Ed. pr. Lips. 2. 3. Berol. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Gryph.
Stad. Pont. Beg. defossa terra reciudut Ed. Lips. 1. Etiam in Ed. Lugd. est
recundunt. Sed defossa tecta recondunt Ms. Pal. 2. refossa terru reconderunt
Jord.—19 Secum plaustris Veios auferunt Jord. Auferunt erat in Mss. et Edd.
Duk. omnibus, etiam in Lips. 1. 2. 3. Ven. Sed pl. secum arexerunt Ed. Med.
Par. 2. pl. s. auxerunt Ed. Par. 1. pl. s. arehunt Ed. Freinsh. Fab. Blanc. Am
stel.—20 Tum Ed. Stad. Pont.—1 Eplebe Ed. Lips. 1.—2 Sic Mss. Regg.
Malliab. Sed Albinius Ms. Naz. L. Atinius Mss. Jord. Albinus Mss. Pall.
Ryck. Reg. Q, Berol. Flor. Duisb. Voss. 2. 3. Fram. Ed. pr. Lips. 2. Sab.
Med. Par. Ven. Junt. Albirus Ed. Lips. 1. 3. L. Albinus Ed. Ald. Gryph.
Grut. Lugd. Pont. Zen. Fab. Vetst. Duk. 1.—3 Filiis Ed. Lips. 1. 2. 3. Med.
Par. Vem. Gryph. Stad. Pont. opinor, e glossemate.—4 â Ed. Lips. 2.—5 Af
fectibus antecelebrat Ms. Reg. F, Voss. 1. aff. antecedebat Ms. Reg. Q, Fran.
Voss. 1. in marg. ab alia manu. qff. ύπcellebat Ed. Lips. 3.—6 Obtestans Mss.

NOTÆ

* Partim in doliis] Condita in do se ac suos in vehiculo conspici, de

liolis sacello proximo aedibus flami scendere uxorem et pueros jussit,
mis Quirinalis, ubi nunc despui reli Virgines sacraque in plaustrum im
gio est, defodere. posuit, et Caere, quo iter Sacerdoti
* Partim imposita] * Cetera, inter bus erat, pervexit. Livius.
se onere partito, ferunt via, quæ sub * Jurentus] Placuit cum conjugibus
licio ponte ducit ad. Janiculum.' ac liberis juventutem militarem, Se
Livius. Ubi a Floro dissentit, qui natusque robur, in arcem Capitolium
plaustris imposita dicit: Virgines que conscendere, armisque et frumen
vero Vestales nudo pede sacra comi to collocatis, ex loco endomnnito
tantes in plaustrum Lucii Albinii Deos hominesque et Romanum nomen
receptas. defendere. Liv.
• Lucius Albinius] De plebe Roma • Manlio] Marcus Manlius. Memi
na homo Lucius Albinius, plaustro mit Virgil. /Eneid. viii. * In summa
conjugem ac liberos vehens, irreligio custos Tarpeiæ Manlius arcis Stabat
sum ratus sacerdotes publicos sacra pro templo, et Capitolia celsa tene
que populi Rom. pedibus ire, ferrique bat.'
 EP1ToM.. LIB. I. cAP. 13. 77

tem7 Jovem,* * ut, quemadmodum ipsi ad defendendum

templum ejus concurrissent, ita ille virtutem' eorum numine
suo tueretur.' Aderant9 interim Galli, apertamque [§. 14.
Urbem primo trepidi," ne'° quis'' subesset dolus; mox ubi
solitudinem vident, pari clamore et impetu invadunt. Pa
tentes passim'* domos'* adeunt: ubi sedentes in curulibus
suis** prætextatos'* senes, velut Deos Geniosque'°* vene
rati, mox eosdem, postquam esse homines'7 liquebat, alio
qui* nihil respondere dignantes,'9 pari vecordia mactant,
facesque tectis injiciunt:*° et totam' Urbem igne,* ferro,
manibus* exæquant.' Sex* mensibus barbari (quis [§. 15.
crederet?) circa montem unum* pependerunt,' nec diebus
modo, sed noctibus quoque° omnia experti: cum7 tandem*
Manlius nocte subeuntes, clangore anseris* excitatus, a
* Et faciunt urbem planam ferro, igne, et manibus.

Regg. Malliab. Berol. Duisb. Fran. Ed. pr. Beg.—7 Pntem Ed. Lips. 3.—8 Jo
rem aberat a Ms. Naz.—9 Erant Ms. Naz.—10 Trepidarunt, quin Ed. Gryph.—
11 Ne qui Ms. Naz. Ed. Lips. 3. Ven. Stad. Pont. nec qui Ed. Lips. 2. trepi
dare qui Ed. Med. Par.—12 Patientis passim Ms. Berol. Duisb. Ed. pr.—
13 Domus Ms. Naz. Berol. Duisb. Fran. Voss. 2. Ed. pr. Lips. 1. 3.—14 Sic
Mss. Jord. Ryck. Regg. Fran. Toll. Duisb. Berol. Flor. Voss. 2. Ed. pr.
Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab.Vem. Junt. Fab. Amstel. Beg. Duk. 1. 2. Sed curuli
bus sellis Ms. Voss. 1. 3. Ed. Med. Par. Ald. Stad. Grut. Lngd. Zen. Vetst.—
15 Proteratos Ed. Ven.—16 Genios Ms. Ryck.—17 Sic et Mss. Voss. Sed
homines esse, inverso ordine, Mss. Duk. ceteri. Ed. pr. Duk. 1. 2.—18 Alio
quin Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.—19 Dignantis Ms. Ryck. dignitates Ed.
Lips. 1. 2. 3.—20 Iniciunt Ms. Malliab. Berol. Duisb. Fran. Ed. pr. iniciüt
Ed. Lips. 1. 3.—1 Totam deinde urbem Ed. pr.—2 Igni Ms. Flor. Malliab.
Voss. 2. Regg.—3 Solo eraequant Ms. Voss. i. Ed. Ald. Gryph. Stad. Lugd.
Grut. Pont. Zeu. Vetst.—4 Septem Ed. Stad. Pont.—5 Unum montem, ordine
inverso, Ms. Ryck. Toll. Fram. Duisb.—6 Quoque abest ab Ed. Lips. 1. 2. 3.
Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—7 Quos Ed. Stad.—8 Tamen Mss. Jord. Pall.
Naz. Regg. Flor. Berol. Duisb. Voss. 3. Ed. pr. Ber. Sab. Med. Par. Junt.
NOTÆ

" Virtutem] Fortitudinem. Ita et interrupta mimæque Murorum ingen

Graeci áperfi. tes.

• Primo trepidi] Noctem veriti et * Clangore anseris] Hanc Historiam

ignotæ situm urbis, inter Romam et
Anienem consedere.
* Geniosque] Deos tutelares urbis
Romæ.
* Pependerunt] Ea vis est verbi
pendeo, nt infecta re sedere significet.
Sic Virg. Æneid. iv. ' pendent opera
tangit Virgil. Æneid. viii. * Atque
hic auratis volitans argenteus anser
Porticibus, Gallos in limine adesse
canebat. Galli per dnmos aderant,
arcemque tenebant Defensi tenebris
et dono noctis opacæ.'
7S L. ANNAEI FLORI

summa rupe dejecit, et ut spem hostibus demeret, quan

quam in summa? fame, tamen ad speciem'° fiduciæ,'' panes
ab arce jaculatus est/ Et stato** quodam die per [§. 16.
medias hostium custodias Fabium pontificem ab arce demi
sit,'* qui solenne* sacrum in Quirinali monte'* conficeret.
Atque ille per media hostium tela incolumis religionis auxi
lio rediit;'* propitiosque*° Deos renuntiavit.* No- [§. 17.
vissime cum jam obsidio'7 sua** barbaros fatigasset, mille
pondo auri recessum'9 suum venditantes,*° ° idque ipsum
per insolentiam, cum ad iniqua pondera addito adhuc gla
dio,° superbe * væ* victis* increparent, subito aggressus* a
tergo* * Camillus adeo cecidit, ut omnia incendiorum vesti
gia Gallici sanguinis inundatione deleret. Agere [§. 18.
gratias Diis* immortalibus ipsos tantæ cladis nomine libet.
f Tamen jaculatus est panes arce, ut simularetfiduciam.
s Et renuntiacit Deos esse propitios.
-

Ald. Ven. Gryph. tantum Ms. Ryck. tN Ed. Lips. 1. 2. 3.—9 Insiima Ed.
Lips. 1.—10 In spe Ms. Ryck. ad spem Ms. Duisb. Voss. 3. Ed. pr. Ber. Sab.
Junt. Gryph. Stad. Pont. ad spe Ed. Lips. 1. 3. Par. Ven.—11 Fidutie Ed.
Lips. 1. 2. fidutiae Ed. Med.—12 Statuto Ms. Pal. 2. Ryck. Reg. Q. Fran.
Voss. quod glossema puto: stacio Ed. Par. 2. statio Ed. Med.—13 Dimisit
Mss. Jord. Ryck. Reg. F, Ed. Par. 2. Gryph.—14 Colle Ms. Fram.—15 Redit
Ms. Naz. Pal. 1. Ryck. Toll. Duisb. Ed. pr.—16 Propitiusque Ed. Lips. 8.—
17 Sic Mss. Vin. Pall. et Duk. omnes. Ed. pr. Stad. Pont. Sed obsidiòe Ed.
Lips. 1. 2. 3. Med. Par. 2. Gryph. At in Par. 1. est cum sua obsidionejam barb.
—18 Suo Ed. Pont.—19 Reditum Mss. Regg. Pal. 2. Malliab. Berol. Duisb.
Fran. Ed. pr.—20 Vendicantes Ed. Lips. i. 2. 3. Med. Par. Gryph.—1 Sic
Ms. Flor. Malliab. Sed superbe rictis increparent Mss. Pall. Vin. et Duk. re
liqui. Ed. Grut. Freinsh. Vetst. superbe rictos increp. Ed. Lips. 1 2. 3. Med.
Par. Ven. Gryph. Lugd.—2 Aggressos Ed. Lips. 2.—3 A tergo aberant a Ms.
Malliab.—4 Dis Ms. Naz.—5 Sic Mss. Vin. ' Sed pro ipso Ed. Lips. 1. 2. 3.

NOTÆ

• Solenne] Genti Fabiae peculiare pondera ab Gallis allata iniqua, et,

erat illud sacrificimm,ut innuit Livius
lib. v. * Sacrificium erat statum in
Quirinali colle, genti Fabiae.'
° Venditantes] Jactabant non obscn
re Galli haud magna mercede se ad
duci posse ut obsidionem relinque
rent.
e Addito adhuc gladio] Huic loco
lucem afferet alter Livii : * Rei foedis
Tribuno recusante, additus, ab inso
lente Gallo, ponderi gladius, audita
que intoleranda Romanis vox, væ
victis esse ; qua intelligi volebant
Galli, victis victoris legem esse sub
eundam.'
a Aggressus a tergo] Tamen iis de
nuntiaverat, ut se ad prælium expedi
rent.

simæ per se adjecta indignitas est,

 EP1ToM. Lib. i. cAp. 13. 79

Pastorum casas ignis ille, et flamma3 paupertatem Romuli*

abscondit. Incendium illud quid egit aliud, nisi ut7 desti
nata hominum ac Deorum domicilio civitas, non deleta,
non* obruta, sed expiata potius et9 lustrata'° videatur?
Igitur'' post assertam a Manlio, restitutam'* a Ca- [§. 19.
millo Urbem, acrius etiam vehementiusque'* in finitimos
resurrexit.* Ac** primum omnium illam ipsam Gallicam
gentem non contentus moenibus expulisse, cum per Italiam
naufragia sua latius traheret,' sic persecutus' est duce Ca
millo, ut hodie nulla Senonum vestigia* supersint. Semel"
apud Anienem'** trucidati,'° cum singulari certamine [§. 20.
Manlius aureum'7 torquem Barbaro inter spolia detraxit :
inde** Torquati. Iterum Pomptino'9 agro, cum in*° simili

* Igitur populus Rom. acrius et vehementius etiam resurrexit in finitimos post

defensam urbem a Manlio, et restitutam a Camillo.
* Cum latius per Italiam traheret ruinam suam.
-

Med. Par. Ven.—6 Flama Ms. Ryck. Flor. Berol. Duisb.—7 Nisi dest. Ed.
Par.—8 Nec obruta Ms. Naz. Pal. 2. Voss. Ryck. Regg. Malliab. Ed. Grut.
Lugd. Zeu. Wetst. Beg.—9 Potius, sed Ms. Duisb. Voss. 2. 3. Ed. pr. Grut.
Zeü. Vetst. Beg.—10 Sic Mss. Vin. Pall. Ed. pr. Lugd. Sed illustrata Ms.
Ryck. Voss. 3. Flor. Edd. Duk. plerique, in his Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.
—11 Sic Mss. Pall. et Duk. omnes, præter Voss. 2. in }', erat ideo: quod
recepit Grut. Lugd. Zeu. Vetst.—12 Restituta Ed. Med. Par.—13 Væhem.
Ed. Med.—14 Novum hinc Caput ordiebantur Mss. Voss. 1. et Naz. addito in
diee hoc: GALLICA BELLA.—15 Imenem Ed. Ven.—16 Trucidati sunt Mss.
Regg. Ryck. Berol. Malliab. Duisb. Fran. Ed. pr. trucidat Ed. Ven.--17 Au
ream Ms. Naz. Reg. Q.—18 in Ed. Lips. 2.—19 Pontino Ms. Pal. 1. 2. Ryck.
Duisb. Fran. Voss. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Grut. Zeu. Vetst.
in Pontino Ed. Stad. Lugd. Pont.—20 Quum simili Ed. Stad. Pont.—1 Mar
NOTAE

* Paupertatem Romuli] Sub cujus b Semel] Titus Manlius provocan

regno, * Nec fortuitum spernere ces
pitem Leges sinebant.'
* Sic persecutus] Ad octavum lapi
dem, ad Gabinam viam, quo se e fuga
contulerant. Ibi cædes omnia obti
nuit, castra capiuntur, et ne nuntius
quidem cladis relictus est.
* Nulla Senonum vestigia] Falsum,
ut et multa alia: nam hodieque super
sunt juxta Adriaticum sinum, et in
Etruria; hæc sunt notissima.
tem Gallum ad singulare certamen
congressus occidit. Et sublato tor
que aureo, colloque suo imposito, in
perpetuum Torquati sibi et posteris
cognomen accepit.
1 Anienem] Anio fluvius in Latio,
quarto ab Urbe milliario, Romanos a
Sabinis dividit.
J Pomptino agro] In Latio circa
Volscos.
S0 L. AN N ALI FLORI

pugna Lucius' Valerius,* insidente galeæ sacra* alite' ad

jutus, retulit* spolia: et inde* Corvini.** Tandem* [§. 21.
post aliquot annos," omnes reliquias eorum in Etruria7 ad
lacum Vadimonis" Dolabella* ° delevit: ne quis9 extaret
in'° ea gente, quæ'' incensam a se Romam'* urbem gloria
retur.P

CAP. XIV.

BELLUM LATINUM.

CoNvERsus' a Gallis in Latinos, Manlio Torquato, [§. 1.

* Et inde Corrini dicti sunt.
-*-

cus Valerius Ms. Fram. Ed. Stad. Pomt. Lutius Valerius Ed. Lips. 1. 2. 3. Med.
Par. 2.—2 Sic Mss. Jord. Naz. Berol. Pal. 1. et l)uk. plerique. Ed. pr. Sed
insequante Gallo s. Ms. Pal. 2. Vin. Fran. Ed. Stad. Grnt. Lugd. Pont. Zeu.
Vetst. insidenti gallo sacra Ms. Voss. 3. insidente galeae corro Ed. Lips. 1. 2. 3.
insidente galeae satyra aliter Ed. Par. 1. in sedente g. satyra alite Fd. Par. 2. in
sidente g. satyra alite Ed. Med. Ven. insidente galeæ satyria Ed. Gryph.—3 Ret
tulit Ed. Med. Par.—4 Inde Ms. Reg. Q, Flor. Berol. Duisb. Fran. Ed. pr.
Beg.—5 Corrinii Ms. Naz. corruit Ed. Par. 1. Corri Ed. Stad. marg. Ceterum
in Ms. Pighii totus locus ita legebatur: Iterum Pontino in agro, cum in simili
pugna Valerius, insidente galeae sacra alite adjutus, retulit spolia, dictusque est
ipse Corrinus, et inde Corrini.—6 Sic Mss. Vin. Voss. 1. 2. Sed tamen Ms.
Pal. 1. 2. et Duk. plerique Ed. pr. tm Ms. Ryck. nec non tamen Ms. Naz. Flor.
Voss. 3. Ed. Ber. Sab. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Pont. Nec nò tn
Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Ven. nec non tandem Jord. Ed. Lugd.—7 In Ethruriâ
Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.—8 Dolobella Ed. Lips. 1. 2. 8. Med. Par.
Vem. Gryph. Dolabellam Ed. Stad.—9 neqs Ed. Lips. 1.—10 Ex ea Jord. Fre
culph.—11 Ita Ms. Pal. 1. Ryck. Regg. Toll. Ed. Blanc. Duk. 1. 2. Sed qui
inc. Mss. Duk. reliqui. Jord.TFrecnlph. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med.
Par. Jnnt. Ald. Ven. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst. Amstel. Beg. que
Ed. Lips. 3.—12 Romanam Jord. Ms. Ryck. Toll. Regg. Duisb. Fran. Ed. pr.
Ber. Junt. Ald. Vem. Vin. Grut. Lugd. Zeu. Fab. Vetst. Amstel. Duk. 1. 2.
NOTÆ

* Lucius Valerius] Aliis Marcns di-
citur. Hic cum adversus Gallum
pugnaturus processisset, corvus supra
brachium dextrum sedit ; mox, com-
missa pugna, idem corvus alis et un-
guibus Galli oculos verberavit, ne
rectum posset aspicere; ita ut ab illo
interfectus ei Corvini nomen dederit.
' Sacra alite] Sacram vocat, quia
in augurio multum observabatur hæc
avis.
m Post aliquot annos] Ann. 95. post
inceptum bellnm : vide supra.
n Ad lacum Vadimonis] Qui et hodie
que Vadimono dicitur, in Italia jnxta
Amerima prædia.
o Dolabella] Cn. Cornelius Dolabella
Consul.
P Ne quis ertaret in ea gente, quae in
censam a se Romam urbem gloriaretur]
Haec a Salmasio est; in aliis editioni
bus legitur qui ; et hæc vera lectio
 EPiToM. LIB. I. CAP. 14. 81

Decio* Mure* Consulibus, semper quidem æmulatione im

perii* infestos, tum vero contemtu* Urbis incensae ; cum
* jus civitatis,* partem imperii° ac magistratuum'7 posce
rent, atque jam amplius quam* congredi auderent.° Quo
tempore quis cessisse9 hostem mirabitur ? cum alter [§. 2.
Consulum* filium suum, quia contra imperium pugnaverat,'°
quamvis victorem occiderit;'* quasi'* plus in imperio*
esset,'* quam in victoria: alter* quasi'* monitu' Deo- [§. 3.
rum, capite velato,* primam's ante aciem'^ Diis Manibus"
se devoverit,'7 ut** in confertissima se'9 hostium tela [§. 4.

1 Conrersis Ed. Gryph.—2 Deceo Ed. Lips. 3.—3 Sic Mss. Vin. Naz. Voss.
Malliab. Ed. Junt. Lugd. Sed Mure. Ed. Ven. Murena Mss. Duk. ceteri,
Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Ald. Gryph.—4 Sic Ed. pr. Sed
imperii et magistratuum infestos Ms. Pal. 2. Ryck. Flor. Fran. Voss. 2. Ed.
Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont.
—5 Contentu Ed. Med.—6 Imperii abest ab Ed. Ven.—7 Ac magistratuum
aberant a Ms. Reg. F. Sed et magistratuum Ed. Gryph. ac m. caput poscere
Ed. Beg.—8 Sic Ed. Lips. 2. Sed aput quam amplius Ms. Naz. apud quam
amplius Ms. Voss. 2. pari imperio atque jam amplius Ms. Pal. 1. Ryck. Flor.
Ed. Lips. 1. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Pont. pari
atque jam ampl. Ms. Pal. 2. quanto ampl. Ed. Beg.—9 Cecidisse Ms. Ryck.
Voss. 3.—10 Pugnaverit Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.—11 Occideret Ms.
Ryck.—12 Si plus Ed. Ven.—13 Esset in imperio Ms. Naz. Toll. Duisb. Fran.
Ed. pr.—14 Quia Ms. Pal. 1.—15 Primù Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.
Gryph.—16 Antea e Ed. Ven.—17 Derolcerit Ms. Pal. 1.—18 Ut aberat a
Ms. Pal. 1.—19 Se aberat a Mss. Regg. Berol. Malliab. Duisb. Fran. Ed.

NOTAE

est: sed mox pro a se, legendnm a mutandum, quicquid dicat doctis
suis, idque non vidit vir maximus. simus Salmasius.
Pater meus. • Cum alter Consulum] T. Manlius.
CAP. xiv. Bellum Latinum] Ann. d Imperio] Nota imperium passive
Mundi 3614. ab Urbe Condita 417. positum: sic apud Salust. alicubi
ante Ch. Nat. 334. Coss. T. Manlio legitur * ad imperandum,' id est, ut
Torquato, P. Decio Mure. imperaretur.
* Cum jus civitatis] Falsum, non jus e Alter] Decius Mus.
civitatis poscebant, sed ut unus com f Quasi monitu] Cur quasi, cnm ex
sul ex eorum, alter ex Romanorum Deorum monitu factum esse constet?
populo crearetur, et Senatus pars s Capite relato] De more, religionis
æqua ex utraque gente foret, et hoc causa, ne quid occurreret quod eam
est quod vocat Florus partem imperii turbaret. Sic ille apud Horat. * Nam
ac magistratuum. male re gesta cum vellem mittere
* Atque jam amplius quam congredi operto Me capite in flumen.'
auderent] Plus enim erat partem ma h Diis Manibus] Qui et inferi dice
gistratunm petere, quam armis con bantur.
gredi. Sensus planus est, itaque nil
Delph. et Var. Clas. Flor. F
82 L. ANNAEI FLORI

jaculatus,** novum** ad victoriam iter** sanguinis sui se

mita aperiret.
CAP. XV.

BF.LLUM SABINUM.'

A LAtiNis* aggressus est* gentem Sabinorum, qui,* [§. 1.

immemores* factæ5 sub Tito Tatio° affinitatis, quodam con
tagio7 belli se Latinis* adjunxerant.9 Sed Curio [§. 2.
Dentato° Consule, omnem eum tractum, qua Nar,* Anio,
fontesque Velini,'° * Hadriatico** tenus mari, igne ferroque
vastavit.* Qua victoria tantum hominum,* tantum [§. 3.
• Sed Curio Dentato Consule igne et ferro rastarit omnem eum tractum quem Nar
ambit et fontes Velini, usque ad mare Adriaticum.
-

pr.—20 Equo raptus Ms. Reg. Q, haud dubie e glossemate nata lectio.—
21 Nomen Ed. Gryph.—22 Inter Ed. Par.
1 Latinum Ed. Lugd.—2 Aggressus gentem Ms. Voss. 1. 3.—3 Que Ed.
Lips. 3. ut c. 13. 21. quae Ed. Ven.—4 Imemores Ed. Ven.—5 Pactae Ed. Beg.
—6 Tatio Tito Ms. Pal. 2. Tito Tacio Ed. Lips. 1. 2. 3.—7 Contagione Ms.
Naz.-8 Se Latio Ms. Voss. 3.—9 Adjurerüt Ed. Lips. 1. adjunxerunt Ed.
Lips. 3. Par. Ven. Gryph.—10 Qua Nar amnis fontesque Velini. Ms. Ryck.
Ed. Blanc. qua Ararani ofente in rel in Ms. Naz. eorumque loca a Varanio
Jonte Mss. Jord. qua Nar flurius ambit f. Vel. Ms. Pal. 1. quem Nar flurius
ambit f. Vel. Ms. Fran. qua natura ambit f. V. Ms. Pal. 2. qua Nar ambit f.
V. Mss. Vin. Reg. F. Berol. Malliab. Duisb. Ed. pr. Lips. 2. 3. Ber. Sab.
NIed. Par. Junt. AJd. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pónt. Freinsh. Zeu.
Fab. Vetst. Duk. 1. 2. qua Nar abit f. V. Ed. Lips. 1. unde existimari facile
licet, qui extiterit lectio ubit. Nam qua Nar flurius abit Ms. Flor. qua Nar
qbit f. V. Ms. Voss. 1. 2. qua Narf. V. Ms. Reg. Q. qua Nar amnis ambit f.
V. Ms. Voss. 3.—ll Adriatico Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Gryph. Stad.
NOTÆ

CAp. xv. Bellum Sabinum] Anm.
Mundi 3660. ante Ch. Nat. 288. Ab
Urb. Cond. 463. Coss. P. Cornelio
Rufino, et Man. Curio Dentato.
* A Latinis] Falsum quod ait Florus
populum Rom. post debellatos Lati
nos, in Sabinos conversum; nam mul
ti anni intersunt, et multa alia bella
gessit, ut Ausonium, Privernas, Ne
apolitanum, Samniticum quod duravit
annos 49. Etruscum et alia. Nus
quam etiam legitur Sabinos se Latinis
conjunxisse.
* Curio Dentato] Qui eodem magis
tratu bis, et de Samnitibus et de
Sabinis triumphavit.
• Nar] Umbriæ flumen, cum lacu
Velino conjungitur.
“ Fontesque Velini] Idem cum Lacu
Velino in Umbria: Virgil. Æneid. lib.
vii. * Audiit amnis Sulphureaque Nar
albus aqua, fontesque Velini.'
e Qua rictoria tantum hominum] Hoc
confundit Florus: nam de Sabina
victoria dicit quod de Samnitica di
cere debuit. Victis enim Samnitibus,
 EpitoM. Lib. 1. CAP. 16. 83

agrorum redactum'* in potestatem, ut, in utro plus esset,

nec'* ipse posset æstimare,'* qui vicerat.**
CAP. XVI.

EELLUM SAMNITICUM.

PRECiBUs* deinde' Campaniæ motus, non pro se, [§. I.

sed, quod est* speciosius, pro sociis Samnitas* invadit.
Erat foedus cum utrisque° percussum: sed hoc Cam- [§. 2.
pani sanctius, et prius omnium suorum* deditione fece
rant.* 5 Sic ergo Romanus° bellum Samniticum7 tanquam
sibi* gessit. Omnium non modo* * Italia,9 sed toto [§. 8.
orbe terrarum,'° pulcherrima Campaniæ plaga* est. Nihil''
• Sed Campani deditione suorum omnium fecerant hoc faedus sanctius et anti
quus.
- -

Grut. Lugd. Pont. Zeu. Fab. Vetst. Amstel. Duk. 1. 2.—12 Redactum est in
pot. Ms. Ryck. Berol. Dnisb. Ed. pr.—13 Ne ipse Ms. Pal. 1. Berol. Dnisb.
Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Méd. Par. Junt. Ald. Vem. Gryph.—14 Eris
timare Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.—15 Vincerat Ed. Ven.
1 Precibus denique Ms. Reg. F, Malliab. Fran. Voss. 1. 2.—2 Sed eo specio
sius Mss. Voss. Naz.—3 Sic Mss. Jord. Naz. et Duk. omnes, præter Fram.
Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Par. Junt. Ald. Gryph. Stad. Pont. Sed Sa
nitas Ms. Ryck. Sannitas Ed. Med. Ven. nt s. 7. et ubique. Samnites Ms.
Fran. Ed. Lips. 1. 2. 3. Grut. Lugd. Freinsh. Zeu. Fab. Vetst. Beg. ut s. 7.
Samnitas etiam Ms. Berol.—4 Suarum Ed. Freinsh.—5 Fecerunt Ms. Flor. Ed.
Lips. 1. 2. 3. Par. Ven. Gryph.—6 Populus Romanus Mss. Pall. Ryck. Reg.
F, Malliab. Berol. Duisb. Ed. pr.—7 Sanniticum Ms. Ryck. Ed. Med. in quo
ipso mox est tamquam.—8 Nömö Ed. Lips. 1.—9 Sic Mss. Regg. Fram. Voss.
Toll. Duisb. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Par. Junt. Ald. Sed Italiae Ms.
Naz. Pal. 2. Ryck. Ed. Ven.—10 Terrarum orbe Ms. Ryck. Berol. Flor.
NOTAE

Curius Dentatus regressus, in Conci que, suaque omnia Romanis dedunt ;

one ait, * tantum agri cepi, ut solitudo
fuerit ni tantum hominum cepissem;
tantum porro hominum cepi, ut fame
perituri fuerint, ni tantum agri cepis
sem.'
Cap.xvi. Bellum Samniticum] Ann.
Mundi 3611. ante Ch. Nat. 337. ab
Urbe Condita 414. Coss. M. Valerio
Corvo iii. A. Cornelio Cosso.
• Precibus] Legati Campanorum
Romam venere, auxilia sibi contra
Samnites petentes; et cum negarent
Romani, Campani urbem Capuam, se
petuntque ut jam dedititios suos de
fendere velint.
b Cum utrisque] Falsum ; nam cum
solis Samnitibus, ut patet ex Livio.
c Tanquam sibi] Et re vera sibi ges
sit, cum Campani omnino se illis de
diderant.
d Omnium non modo] Hæc descriptio
talis est, ut, quæ pulchrior, vel ipsa
Campania, vel Flori descriptio, judi
care difficile.
e Plaga] Planities, étendue, ut
æquor; Græce τλd£.
84 L. ANNAEI FLORI

mollius' coelo.* Denique* bis** floribus vernat.** Nihil

uberius solo: ideo'* Liberi Cererisque'* certamen' dicitur.*
Nihil hospitalius's mari. Hic illi nobiles portus, [§. 4.
Caieta,' Misenus,* et tepentes fontibus Baiae :' Lucrimus et
Avernus, quaedam maris otia.'^ " Hic amicti'7 viti- [§. 5.
bus montes, Gaurus, Falernus, Massicus, et pulcherrimus
omnium'* Vesuvius,'9 Ætnæi*° ignis imitator. Urbes [§. 6.
ad mare,* Formiae, Cumæ, Puteoli, Neapolis, Hercula
meum, Pompeii,' et ipsa caput urbium Capua, quondam in
ter tres maximas," Romam Carthaginemque numerata.*
Pro hac urbe,^° his3 regionibus populus Romanus [§. 7.
Samnitas* invasit, gentem, si opulentiam quæris,3 P aureis
" Nihil est temperatius cælo ejus. c Denique bis habet rer floribus.
* Ideo dicitur fuisse certamen Liberi et Cereris. * Urbes juxta mare.
f Ante hanc urbem.
-

Duisb. Fram. Ed. pr.-—11 Nil Ed. Stad. Pont.—12 Caelo denique, bis Ms. Naz.
—13 10 Ed. Lips. 1. ideoque Ed. Duk. 2.—14 Venerisque Ms. Fran. Voss. i.
2. Vin. ceterisque Ed. Lips. 1. cæterisque Ed. Par.—15 Hospitalibus Ed. Par.
— 16 Ostia Mss. Jord. Voss. 2. Ed. Stad. marg. Lugd. Pont. hostia Ms. Fran.
ocia Ed. Med. Par. Ven.—17 Amici Ms. Jord.—18 Cunctorum Jord.—19 Sic
Mss. Regg. Naz. Voss. 1. Ed. Med. Par. Grut. Lugd. Fab. Vetst. Sed Ves
ccnus Ms. Ryck. Veserus Ms. Pal. 1. Flor. Malliab. Berol. Duisb. Voss. 2.
Ed. Lips. 1. 2. 3. Jnnt. Ven. Duk. 1. 2. Veseus Ms. Pal. 2. Voss. 3. Vesemus
Ms. Fran. Ed. pr.—20 Ethnei Ed. Lips. 1. 2. 3. Ven. athnei Ed. Med. Par.
— 1 Pompei Ed. Lips. 2. 3. Med. Par. Gryph. Grut. Lugd. Zeu. pvpei Ed.
Lips. 1.—2 Numeranda Jord.—3 Is reg. Ed. Lips. 1. 2. 3. iis reg. Ed. Med.
Par. Ven. Gryph.—4 Sanitas Ms. Ryck. samnites Ed. Lips. 1. 2. 3. Lugd.
Blanc. Freinsli. Amstel.—5 Sic Ms. Ryck. Malliab. Regg. Fran. Ed. Grut.

NOTAE

* Mollius] Molle est temperatum. nam moriens famam Caieta dedisti.'

Sic imfra, lib. 111. 3. * Sed in Venetia,
quo fere tractn Italia mollissima est,
ipsa cœli solique clementia robur
elanguit.'
s Denique] Quasi diceret, Ne longius
abeam, en um mot, nota.
' Bis floribus cernat] Floribus gig
nendis bis habet ver.
* Liberi Cererisque certamen] Ut
Athenæ Neptumi et Minervæ fuere
certamen.
5 Caieta] A Caieta Æneæ nutrice
nomen accepit. Virgil. * Tu quoque
littoribus nostris, iEneia nutrix, Æter
* Misemus] A Miseno Æneæ comite
dictus, qni illic sepultus fuit. Virgil.
* Monte sub aério, qui nunc Misenus
ab illo Dicitur, ætermumque tenet per
sæcula nomen.'
' Baia] Ubi aquæ calidæ.
m Maris otia] Ubi mare quiescit,
silet, non æstuat, per Lucrinum la
cum in Avernum Tyrrhenum mare
labitur. Male qui legunt ostia.
n Inter tres maximas] Pater meus
legebat urbes maximas, non tres.
o Pro hac urbe] Scilicet Capua.
p Si opulentiam quæris] * Duo exer
 EPiToM. LiB. 1. CAP. 16. 85

et6 argenteis armis,7 discolori* veste," usque ad ambitum* 9

armatam :'° si fallaciam,'* saltibus fere et montium fraude
grassantem: si rabiem ac furorem, sacratis'* legibus,' hu
manisque hostiis, in exitium Urbis agitatam: si pertinaciam,
sexies'* rupto foedere, cladibusque ipsis animosiorem.
Hos tamen quinquaginta annis* per Fabios** et Pa- [§. 8.
pirios'* patres, eorumque liberos ita subegit ac domuit, ita
ruinas ipsas* urbium'° diruit, ut hodie Samnium'7 in ipsa'*
Samnio requiratur: nec facile appareat materia quatuor*9
et viginti triumphorum." Maxime tamen nota et il- [§. 9.
lustris' ex hac gente clades apud Caudinas*° " furculas'
s Usque ad luxuriam.

Freinsh. Zeu. Fab. Vetst. Beg. Sed quæras Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Vem.
Gryph. Stad. Lugd. Pont. Amstel. Duk. 1. 2.—6 Atque argenteis Ed. Blanc.
—7 Armatam Ms. Vin. Reg. Q. Voss. 1. 2. Fran. auratam Ms. Ryck. orna
tam armis Ed. Blanc.—8 Et discol. Ed. Blanc.—9 Gentem, si opulentiam quae
ras, aureis atque argenteis armatam misit discolori reste usque ad ambitum Ms.
Naz.—10 Armatam abest ab Ed. Blanc.—11 Sic et Mss. Vin. Ed. Par. Vem.
Sed si insidiarum fallaciam Ed. Ber. Ald. Gryph. Grut. Lugd. Freinsh. Zeu.
Vetst. si fallatiam Ed. Lips. 1. 2. 3. et mox pertinatiam.—12 Sacris Ms. Flor.
Ed. Stad. marg.—13 Septies Ms. Fran. Ed. Ven.—14 Babios Ed. Ven.—
15 Papyrios Ed. Gryph. ubique.—16 Montium Mss. Pall. Malliab. Reg. F.—
17 Samnium Ed. Med. Ven. uibique.—18 Sic Ms. Naz. Pall. Malliab.TBerol.
Duisb. Regg. Voss. 1. 2. Ed. pr. Freinsh. Blanc. Amstel. Dnk. 1. 2. Sed in
ipso Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Vem. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu.
Fab. Vetst. Beg.—19 Quattuor Ed. Lips. 1. 3. Par. Ven. ubique.—20 Gaudimas
Ed. Lugd.—l Sic Mss. Vin. Jord. Päll. et Duk. omnes. Ed. pr. Sed ferculus
Ms. Ryck. furcas Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd.
NOTHE

citus erant; scuta alterius auro, alte • Quatuor et viginti triumphorum]

rius argento coelaverant.' Livius. Nam toties de Samnitibus triumpha
“ Discolori veste] * Tunicæ auratis tum est.

militibus versicolores, argentatis lin " Illustris] Ut in bonam, sic et in

teæ candidæ.' Livius.
* Sacratis legibus] Melius, sacris, ut
in Stadiana ann. 1579. sacræ leges
erant, quibus caput eorum, qui non
issent in prælium, vel fugissent, vel
alio quovis modo sibi defuissent, Diti
sacrum fiebat.
* Quinquaginta annis] Eutropius,
quadraginta novem.
* Ita ruinas ipsas] Non contenti
urbes diruisse, earum etiam ruinas
diruere.
malam partem sumitnr.
" Apud Caudinas] Caudinæ furcæ
in Appulia circa Aufidum ßuvium,
ubi Caudium urbs; circa quam castra
occultissime Samnites locaverant, qua
cum exercitum Consules ducerent, in
insidias præcipitant et vincuntur.
Inde sub jugum seminudi traditis
armis missi, domum cum ignominia
revertuntur. Id accidit anno vigesi
mo post susceptum bellum : ann. ante
Ch. Nat. 317. ab Urbe Cond. 434,
86 L. ANNAEI FLORI

Veturio Posthumioque* Consulibus accepta est. Clausos

per insidias intra eum saltum exercitu,* unde non [§. 10.
posset evadere, stupens occasione tanta3 dux hostium Pon
tius,*° Herennium7 patrem consulit,* et9 ille, * mitteret*?
omnes, vel occideret,'* sapienter, ut senior, suaserat. Hic''
armis exutos mittere sub jugum maluit; ut nec [§. 11.
amici' forent beneficio, et post'* flagitium hostes magis.
Itaque et Consules statim'* magnifice voluntaria de- [§. 12.
ditione* turpitudinem'* foederis dirimunt, et ultionem flagi
tans miles, Papirio* duce, horribile dictu, strictis'5 ensibus*
per ipsam viam ante pugnam furit:'° * et * in congressu ar
^ Pontius dur hostium attonitus tanta occasione.

Pont. Zeu.Vetst.—2 Postumioque Ed. Lips. 2. Lugd. Amstel. Duk. 1. 2. ubi

que.—3 Sic Ms. Naz. Flor. Sed clauso enim per ins. Mss. Dmk. reliqui. Ed.
pr. Lips. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Stad. Grut. Lugd. Pont.
Freinsh. Zeu. Vetst. Duk. 1. 2. clauso n. per ins. Ed. Lips. 1. Ven.—4 Erer
titu Ed. Lips. 1.—5 Sic Mss. Voss. Sed tanta occasione Ms. Naz. et Mss.
Duk. plerique. Ed. pr. Amstel. Dnk. 1. 2.—6 Poti° Ed. Ven.—7 Herineum
Ms. Jord. herenium Ed. Par.—8 Consuluit Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.
Gryph. Grut. Lugd. Pont. Freinsh. Zeu. Fab. Vetst. Blanc. Beg. Duk. 1. 2.
—9 Et ut ille Ms. Ryck.—10 Dimitteret Ms. Ryck. quod glossema redolet.—
11 His Ed. Grypb.— 12 Ob flagitium Ms. Fran. p° fl. Ed. Lips. 3.—13 Sta
tim abest ab Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—14 Turpi
tudie Ed. Ven.—15 Subietis Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad.
Pont.—16 Sic Ms. Berol. Duisb. Voss. 3. et Pal. 2. in marg. Ed. pr. Lips. 1.
2. 3. Ber. Sab. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont. Zeu. Amstel.

NOTÆ

* Mitteret omnes, vel occideret] Hæc qui sequenti anno post acceptam
non una legatione peracta, nam bis cladem, hostium castra expugnavit,
ad patrem nuntium misit Pontius: obsides recepit, et Samnites sub
ille priori omnes quamprimum invio jugum misit.
latos dimittendos, et iterum eodem b Strictis ensibus] In vetustis qni
remeante nuntio, ad unum omnes in busdam editionibus, legitnr, suljectis,
terficiendos esse respondit. et vera lectio est; quam tamen ele
* Ut nec amici] Hæc ironice dicit gantissimus Lipsius mutavit in sub
Florus. rectis. At nil necesse fuit; nam
* Voluntaria deditione] Nam Spurius subjectus, pro surrectus, seu subrectus,
Posthumius auctor fuit, ut per Fecia genuina Latinitas est: unde illud,
les nudi vinctique Samnitibus dede * subjecto in mentum gladio :' Unde
rentur, ut exsolveretur religione po illud Virgilii, * Et corpora saltu sub
pulus, ne quid divini humanive obsta jiciunt in equos.' Unde illud denique
ret, quominus pium justumque de ejusdem Poëtæ : * Se subjicit arbos,'
integro bellum susciperent. id est, se erigit, surgit. Pater.
" Papirio] Lucio Papirio Cursore, c Ante pugnam furit] Ita legendum,
 EPITOM. LiB. I. CAP. 17. 87

sisse omnium oculos,' '7 hostis auctor fuit: nec prius** finis
cædibus datus, quam jugum et hostibus et duci capto repo
suerunt.

CAP. XVII.

BELLUM ETRUSCUM ET SAMNITICUM.*

HActenus populo Romano* bellum* cum singulis [§. 1.

gentium,* mox acervatim,* 3 tamen sic quoque par omnibus
fuit.° Etruscorum duodecim7 populi,* Umbri* ° in id tem
pus intacti,9 antiquissimus Italiæ populus, Samnitium'°
reliqui* in excidium'' Romani nominis repente conjurant.'*
• Hactenus Populus Rom. gessit bellum cum singulis gentium; mox simul cum
omnibus.
-•

Beg. Duk. 1. 2. Sed fuit Ms. Naz. Ryck. Reg. F, Voss. 2. Mss. Jord. Ed.
Freinsh. Blanc. agit Ms. Pal. 1. adiit Ms. Pal. 2. Flor. fugit Ms. Fran.
ibat Ms. Reg. Q. aut Ms. Malliab. A Ms. Voss. 1. aberat.—17 Vultus Ms.
Voss. 3.—18 Primus Ed. Ven.
1 Bellum ethruscum samniticum Ed. Lips. 1. 2. 3. Bellum Etruscum, Samni
ticum et bellum Gallicum Ed. Stad. Pont.--2 Sic Ms. Naz. Pal. 2. Ryck. Voss.
Sed populus Romanus Mss. Vin. Malliab. Fran. Regg. Flor. Ed. pr. Gryph.
Stad. Grnt. Lugd. Pont. Freinsh. Fab. Vetst. P. R. Ms. Berol. Duisb. Ed.
Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.—3 Sic Mss. Vin. Sed aberat a Ms. Naz. Flor.
Regg. Voss. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Freinsh.—4 Gentibus
Ms. Ryck.—5 Catervatim Jord.—6 Fuit aberat a Ms. Malliab. Ed. Lips. 1.
2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont. Freinsh. Fab.—7 XII. Ed. Lips.
1. 2. 3. Med. Par. Ven.—8 Sic quoque Ms. Lipsii. Abest Umbri ab Ed.
Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Vem. Grypfi. Stad. Pont.—9 Sic et Ed. Ven. Sed
incitati Ed. Lips. 1. 3. Med. Par. Gryph. Stad. Pont.—10 Samnitum reliqui
Ms. Ryck. Voss. 2. Ed. Par. 1. Samnium. Gallique Ed. Beg. Samnitium, et
reliqui Ed. Lugd.—11 Excidiâ Ed. Lips. 2.—12 Conjurât Ed. Lips. 1. 3. con
NOTAE

non, fuit,ut pertendit vir doctissimus:
nec enim satis animosum est, immo
inertissimum. Idem.
CAp. xvii. Bellum Etruscum et Sam
niticum] Hic Florus confundit; nam
Etruseum bellum, quo Sylva Ciminia
superata est, contigit ann. Mundi
3642. ante Ch. Nat. 306. ab Urbe
Condita 445. Coss. Q. Fabio Maximo
Rulliano ii. C. Martio Rutilio Cem
sorino. -
Samniticum vero quod et Etruscum
dictum fuit, nam Etrusci, Umbri,
Samnites, et Galli se junxerant, con
tigit decimo tertio anno post, scilicet
ann. Mundi 3655. ante Ch. Nat. 293.
ab Urbe Cond. 458. Coss. Q. Fabio
Maximo Rulliano v. Publio Decio
Mure Iv.
• Duodecim populi] In duodecim po
pulos divisam fuisse Etruriam alibi
monuimus.
b Umbri] Italiæ populi inter Padum
et Picenum, Thuscis vicini.
c Samnitium reliqui] Suo more pec
cat Florus, nam non adhuc devicti
Samnites,
88 L. ANNAEI FLORI

Erat terror ingens, tot simul tantorumque** populo- {§. 2.

rum. Late per Etruriam infesta'* quatuor agminum signa
volitabant.'s Ciminius'° interim saltus* in medio, [§. 3.
ante invius,'7 plane quasi* Calidonius'*' vel Hercynius,'9 •
adeo tunc terrori erat, ut senatus Consuli denunciaret, ne
tantum periculi*° ingredi auderet. Sed nibil horum [§. 4.
terruit ducem. Quin fratre præmisso' explorat* accessus.
Ille per noctem* pastorio habitu* speculatus omnia refert*
tutum5 iter.* Sic* Fabius Maximus periculosissimum [§. 5.
bellum sine7 periculo explicavit.'° Nam subito inconditos
atque palantes* aggressus est,* captisque superioribus ju

è Sic Fabius Maximus absumpsit bellum periculosissimum sine periculo.

* Subito enim aggressus est eos inordinatos errantesque.

jurat Ed. Ven.—13 Simulque tantorum Ed. Lips. 2.—14 Latere Etruriam infes
tam Ms. Naz. a latere Etruriam infestam Ms. Ryck. Voss. 3. a latere Etruri
am infesta Ms. Flor. Ed. Ven. a latere Etruria infesta Mss. Duk. reliqui. Ed.
pr. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Gryph. Stad. Grut. Pont. Zeu.Vetst. late per
Etruriam infestam Jord. Ed. Ald. Blanc. a latere ethrurie inf. Ed. Lips. 1. 2.
3.—15 Volitabat Ed. Par.—16 Sic Mss. Toll. Voss. 3. Sed Cyminium Ed.
Ven. Ciminus Mss. Jord. Geminius Ms. Naz. Pal. 1. Fran. Voss. 1. 2. Duisb.
Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Geminus Ms. Pal. 2. et Duk. reliqui. Ceminus Ed.
Med. Par.—17 In medio ante inrius aberant a Ms. Ryck. relicto spatio.—
18 Calydonius Ms. Naz. Ed. Jord. Lips. 1. 2. Med. Par. Vem. Gryph. Calij
donius Ed. Lips. 3. Caledonius Ed. Stad. Pont.—19 Hercinius Ed. Lips. 1. 2.
3. Med. Ven. Stad. Pont. Hersinius Ed. Par.—20 Periculù Ed. Lips. 3.—
1 Permisso Ed. Par.—2 Sic Ms. Naz. Flor. Malliab. Sed erplorarat Ms.
Voss. 3. eaeploraret Mss. Duk. ceteri. Jord. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.
Gryph. Grut. Lugd. Pont. Freinsh. Zeu. Fab. Vetst.—3 Hitu Ed. Ven.—
4 Prafert Ms. Jord.—5 Sic Mss. Jord. Sed tum iter Ms. Naz. Berol. Duisb.
Ed. pr. Dnk. 1. 2. tunc iter Ms. Flor. Malliab. tunc Ms. Ryck. Fran. Voss.
Tum Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Gryph. Stad. Pont. Tunc Ed. Ven. totum
iter Mss. Regg. Ed. Grut. Lugd. Zeu. Fab. Vetst.—6 Si Ms. Ryck. Fran.
Voss. Ed. Ven.—7 Sine aberat a Ms. Voss. 2. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.

NOTAE

a Ciminius interim saltus] Ciminius h Ille per noctem] Falsum; interdiu

saltus et mons est prope Viterbum ;
et hodie Monte Viterbo dicitur.
* Ante invius,plane quasi] Sic Livius,
* Sylva erat Ciminia, magis tum invia
atque horrida, quam nuper fuere Ger
mamici saltus.'
* Calidonius] Circa Germaniam.
s Hercynius] Vide cap. 9.
iter tentavit.
* Refert tutum [totum] iter] Magna
hic discrepantia est in editis, magna
quoque in Mss. veram scripturam
puto, refert tutum iter. Pater.
j Erplicavit] Verbum metaphoricum
ab aulæis desumtum: aulæa enim
explicari dicuntur, cum evolvuntur ut
 epitoM. LIB. I. cAp. 18. 89

gis,9 in subjectos suo jure'° * detonuit. Ea namque" [§. 6.

species'* fuit illius belli, quasi in terrigenas** e coelo ac nu
bibus tela mitterentur.** Nec incruenta tamen illa [§. 7.
victoria:'s' nam oppressus in sinu vallis'°* alter Consulum,
Decius, more patrio" devotum Diis'7 Manibus obtulit ca
put: solennemque familiæ suæ consecrationem in victoriæ
pretium** redegit.*

CAP. XVIII.
BELLUM TARENTINUM ET CUM PYRRHO REGE.

SeqUitUR bellum Tarentinum, unum quidem ti- [§. I.

tulo et nomine, sed victoria multiplex.* Hoc enim' Cam
* Et reddidit consecrationem in pretium victoriæ solennem familiae suæ.

Ven.—8 Pallantes Ed. Par. pallâtes Ed. Lips. 1. 8. Med.—9 Jugibus Ed.
Ven.—10 Ita Mss. Jord. Naz. Pal. 1. Voss. 3. Sed more Mss. Vin. Pal. 2. et
Duk. reliqui. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven.
Grypb. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst. Jovis more Ed. Beg.—11 Nan
que Ed. Ven. ubique.—12 Spes Ed. Ven.—18 Interrigenas Ed. Lips. 1.—
14 Jucerentur Ms. Naz. Voss. 1. 3. Ed. Jord.—15 Victoriâ Ed. Vem.—16 Val
lium Ms. Flor.—17 Dis Ms. Naz.—18 Precium Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.
Ven. ubique.
NOTE

oræ appareant. Eadem metapbora 1 Incruenta tamen illa victoria] Vide

usus est Maro, lib. ix. * Et mecum quod supra notavimus ad titulum.
ingentes oras evolvite belli.' Quod bello contra Samnites, Gallos,
* In suljectos suo jure] Nescio an et Etruscos contigit, id male de E
quispiam monuerit. Arbitror legi trusco, quo Ciminia sylva facta pervia,
oportere, Jovis more: una ratio est, narrat Florus.
sed ea perquam vehemens. Cur enim, m Nam oppressus in sinu vallis] Hoc
mi pro, suo, legatur, Jovis, mox ad fingit Florus, et nusquam factum
•deret Florus, * ea namque species fuisse legitur.
fuit illius belli, quasi in terrigenas e n More patrio] Nam pater ejus De
coelo ac nubibus tela mitterentur ?' cius Mus se quoque Diis Manibus de
Isthæc enim particula, namque, satis voverat adversus Latinos pugnans.
superque ostendit anaphoram ad ea Vide cap. 14. hujus libri.
quæ superius posita fuerunt. Dein CAP. xviii. Bellum Tarentinum]
unde isti Gigantes, seu terrigenæ ? Amm. Mundi3669. ante Ch. Nat. 279.
Tum hoc quoque, quasi e caelo ac nubi ab Ur. Cond. 472. Coss. L. Aemilio
bus? &c. Dices, an unum exemplum, Barbula, Q. Martio Philippo.
ex more, seu consuetudine, probet ? a Sed victoria multiplex] Quippe
hoc tricari estet argutulum se facere. multi alii populi se Tarentinis ad
Nonne ita Salmoneum, Capaneum, junxerant.
Phaëthonta, &c. Pater.
90 L. ANNAEI FLORI

panos,* Apulos, atque Lucanos,° et, caput belli, Tarentinos,

id est,* totam Italiam,* et cum istis omnibus Pyrrhum,* cla
rissimum Græciæ regem, una veluti ruina pariter involvit:
ut eodem tempore et Italiam consummaret,5 ° et transmari
nos triumphos auspicaretur. Tarentus,** Lacedæmo- [§. 2.
niorum7 opus,' Calabriæ quondam, et Apuliæ, totiusque
Lucaniæ caput, cum magnitudine* et muris portuque nobi
lis, tum mirabilis9 situ.* Quippe in'° ipsis Adriatici [§. 3.
maris faucibus'' posita, in omnes terras, Istriam,* Illyri
cum," Epirum,' Achaiam,' Africam,'* Siciliam, vela dimittit.'*
Imminet'* portui ad prospectum maris positum majus'*
° Tum nobilis magnitudine portuque et muris, tum situ mirabili.

1 N. Ed. Ven.—2 Campanos aberat a Ms. Reg. Q.—3 Ide* Ed. Lips. 1.
idem Ed. Lips. 2. 3. Med. Par. Gryph. Stad. Pont. ide Ed. Ven.—4 Totam
paene Ital. Jord.—5 Consumaret Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. 2.—6 Tarentos
Ms. Naz. Tarentum Ms. Ryck. Malliab. Fran. Ed. Par. Ven. Gryph. Ta
rentù Ed. Lips. 1. 2. 3. Med.—7 Etiam Laced. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.
Stad. Pont. et Laced. Ed. Ven.—8 Sic Ms. Naz. Pal. 1. Regg. Voss.
1. 3. Ed. Ald. Ven. Sed tum magnit. Mss. Duk. ceteri. Ed. Lips. 1. 2.
3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Gryph. Stad. Grut. Lngd. Pont. Zeu.
Vetst. Beg.—9 Sic Ms. Ryck. et Duk. omnes, etiam Berol. Ed. pr. Sed no
bili-mirabili Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Pont. Freinshem. Fab.
—10 Quippe quæ in Ms. Reg. Q.—11 Sic et Ms. Berol. Sed in ipsis Hadria
tici m. f. Ms. Pal. 1. Ed. Freinsh. Fab. in ipsis Adriaci m. f. Ms. Pal. 2. in
ipsis faucibus Adriæ maris Mss. Jord.—-12 In oras ìras Histrú: illiricw: epyrü
affrica Ed. Lips. 1. 2. 3. in oras nostras Histriam. Illyricum : epyrum [sic et
Ven.] affricami Ed. Med. Par. Etiam in Ven. Grut. Lugd. Zeu.Vetst. Beg.
Duk. 2. est Histriam. Et in Gryph. Stad. Pont. in oras nostras.—13 Sic
Mss. Regg. Ryck. Flor. Naz. auctore Grutero. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.
Ven. &c. ' Sed rela admittit Ms. Naz. auctore Salmasio: vel admittit Mss.
Jord. rela mittit Mss. Pall. Berol. Duisb. Malliab. Fran. Ed. pr. Blanc.
Amst. Beg. vela mitteret Ms. Voss. 1. 2.—14 iminet Ed. Lips. 2.—15 Ita
NOTAE
b Lucanos] Italiæ populi, quorum deduxere Lacedæmonii Phalanto
regio hodie Basilicata dicitur. Spartano duce. Meminitidem Horat.
e Pyrrhum] Epiri regem, qui ex Od. 11. 6. * Et regnata petam Laconi
genere Achillis originem trahebat. Rura Phalanto.'
d Italiam consummaret] Ut triumphos, s Istriam] Italiæ regio et terminus
qui adhuc de Italia agendi restabant, versus Dalmatiam.
consummaret, et transmarinos inci “ Illyricum] Europæ regio est, quæ
peret. supra Adriaticum mare extenditur.
e Tarentus] Calabriæ, seu magnæ ' Epirum] Littoralem Græciæ regio
Græciæ urbs. nem e regione Calabriæ.
f Lacedaemoniorum opus] Lacedæ 1 Achaiam] Græciæ regionem supra
monium Tarentum vocat Horat. Od. Corinthiacum sinum. Alia est Achaia
lib. iii. 5. Tarentum autem coloniam in Peloponneso,
 EP1ToM. LIB. I. CAP. 18. 91

theatrum:* quod quidem causa miseræ civitati fuit omnium

calamitatum.'° Ludos forte celebrabant,'7 cum ad- [§. 4.
remigantem littori'* Romanam classem' inde'9 vident:*^ at
que hostem' rati, emicant," sine discrimine insultant:**
* qui enim,* aut unde Romani?' Nec satis.** Ade- [§. 5.
rat: sine mora querelam ferens legatio:°° hanc7 quoque
foede* per obscoenam9 P turpemque dictu*° contumeliam vio
lant. Ex'' hinc bellum : sed apparatus horribilis, [§. 6.
° Atque
que hostem esse p.
putantes insiliunt,» irruunt,» sine discrimine.

Mss. Vim. Pall. et Mss. Dnk. omnes, præter Reg. Q et Flor. Ed. pr. Sed
urbis theatrum Ms. Reg. Q: in quo totus locus erat ita expressus: imminet
porticui ad portum maris urbis theatrum. Etiam in Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.
Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont. est urbis theatrum. Ms. Flor. Joris theatrum.
—16 Omnium suarum calamitatum Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.
Stad. Pont.—17 Celebrabat Ed. Lips. 1. 3.—18 Litori Ms. Duisb. Ed. pr.
Jnnt.—19 Inde abest ab Edd. Jord.—20 Adremigantes litori Romanas classes
rident Ms. Naz. Ryck. Regg. Duisb. Berol. Ed. pr. Beg. navigantes l. Roma
nas classes vident Ms. Pal. 1. remigantes l. Romanas classes v. Ms. Pal. 2. Mal
liab. Fran. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont. adremigan
tem Romanam classem i. v. Ms. Berol. adremigantem litori Romanas classes ci
dent Ms. Voss. 1. 2. remigantes l. Romanam classem inde vident Ms. Voss. 3.—
1 Hostes Ms. Ryck. Berol. Duisb. Ed. pr. Beg.—2 Insultat Ed. Ven.—
3 Enim aberat a Ms. Reg. Q. In Ms. Voss. 3. et Fran. erat autem.—4 7 aüt
aut tTi româ (sic et Ven.) nec satis norât Ed. Lips. 1. qui autem aut unde Romani
mec satis norant Ed. Lips. 2. 3. Med. Par. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont.
Zeu. Vetst.—5 Sic Jord. Mss. Duk. plerique, in his Berol. Ed. pr. Sed nec
satis norant. Aderat Ms. Ryck. Voss. 3. Et in Ms. Voss. 2. ascriptum erat
compertum, post satis.—6 Legatus Ed. Lips. 1. 2. 3. quod redolet glossema.
—7 Huc Ed. Lips. 1. 2. 3.—8 Fedius Ed. Lips. 1. 3. faedius Ed. Lips. 2.
Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—9 Obscenâ Ed. Lips. 1. 8.—10 Dictu
aberat a Ms. Fran.—1i Et hinc Ms. Naz. Flor. Voss. 3. Ed. Jord. Ald. Fab.

NOTAE

* Mqjus theatrum] In aliis Editioni n Nec satis] Nec contenti Valerio

bus Urbis theatrum. Ita lege, et dele
majus.
' Adremigantem littori Romanam
classem] L. Valerius cum classe ap
plicabat Tarentum, tanquam ad soci
am urbem et amicam ; sed Tarentini
illum tanquam belli gerendi caussa
missum oppngnant, vincunt, et occi
dunt, classem ejus diripiunt, et captos
carceri mancipant.
m Emicant] Proprie de piscibus,
qui corpora saltu in aëra subjiciunt.
Unde ad alia transfertur,
sine discrimine, id est, ut ait Poëta,
* Tros Rutulusve fuat,' insultasse,
legationem violant.
• Querelam ferens legatio] Posthu
mius legatus fuerat, ut injuriam L.
Valerio factam expostularet.
P Per obscaenam] Cum non satis ele
ganter Græce locutus esset legatus,
a Tarentinis nullo accepto responso
derisus est, et lotio etiam conspersus.
Qua de causa iratus legatus, * san
guine,' inquit, “hanc vestem aliquan
do eluetis,'
92 L. ANNAEI FLORI

cum tot simul populi pro Tarentinis** consurgerent,'* om

nibusque vehementior Pyrrhus: qui Semigræcam ex Lace
dæmoniis** conditoribus civitatem vindicaturus,*5 cum to
tius viribus*° Epiri, Thessaliae, Macedoniae,'7 incognitisque
in id tempus elephantis, mari, terra, viris, equis, armis, ad
dito insuper ferarum° terrore, veniebat. Apud He- [§. 7.
racleam, et Campaniæ** fluvium Lirim,'9* Lævino*° con
sule,* prima pugna: quæ tam atrox fuit, ut Frentanæ* tur
mæ* præfectus Obsidius,* invectus in regem, turbaverit,
coëgeritque, projectis insignibus," prælio excedere.** Ac
tum* erat, nisi elephanti conversi in spectaculum [§. 8.
belli* procurrissent: quorum cum° magnitudine, tum de
* Illum turbarerit et coëgerit excedere prælio, projectis regiis insignibus.
-

Blanc. Beg. ert hinc Ms. Ryck.—12 Tot populi portarent in his consurgerent
Ms. Naz.— 13 In hos consurgerent Ms. Ryck.—14 Erlacedemoniis Ed. Lips. 1.
3.—15 Vendicaturus Ed. Lips. 1. 2. 3. Ven.—16 Viribus aberat a Ms. Reg.
Q. Sed post Macedoniae erat in eodem libro opibus.—17 Epyri: Thessalie: Ma
cedomie Ed. Lips. 1. 3. Etiam in Ed. Med. Par. Ven. scriptum est ubique
Epyrus.—18 Capanie Ed. Lips. 1.— 19 Lyrim Ed. Med. Par. Gryph. Sirim
Ed. Stad. Pont. Liri Ed. Ven.—20 Lerino Ed. Lips. 1. 2. 8. Med. Par.
Ven. Gryph. Grut. Lugd. Freinsh. Zeu. Fab. Vetst. Amstel. Duk. 1. 2.—
1 Sic Mss. Regg. Toll. Sed Ferentanæ Ms. Fran. Voss. Ed. Med. Stad.
Grut. Lugd. Pont. Zeu. Fab. Vetst. Beg. Ferentaneae Ms. Duisb. Ed. pr.
Ber. Sab. Par. Junt. Gryph. Ferrantanea Ms. Ryck. feretanee Ed.
Lips. 1. 2. feretanie Ed. Lips. 3. Feretanæ Ed. Ven.—2 Sic et Ms.
Berol. Sed Ossidius Ms. Fran. Abest ab Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Veu.
Gryph.—8 plio ercede' Ed. Lips. 1.—4 Ita Jord. et Ms. Flor. Voss. 3. Sed
factum erat Mss. Duk. reliqui. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Med. Ber. Sab. Par.
Jumt. Ald. Ven. Gryph.—5 Converso in spectacula procurrissent bello Jord. Ed.
NOTAE

q Ferarum] Elephantorum. Campaniae additum fuisse ab aliquo,

* Apud Heracleam, et Campaniæ flu
vium Lirim] Campaniæ fluvium esse
Lirim me pueri quidem ignorant; sed
planissime falsum est Heracleam esse
in Campania, at in extima parte
Italiæ, cui Magnæ Græciæ nomen est.
At illa pugna, de qua hic agitur, ad
Heracleam et fluvium Sirim pugnata
est. Quamobrem gravissimum hunc
errorem in Florum contulit Salmasius,
quod iniquum est et plane incredi
bile, quum res sit trita et pervulgata.
Ego autem dejerare ausim istud
qui Geographiæ veteris imperitus
esset. Supererat emendatio haud
difficilis, Sirim, pro Lirim, sed ita
plane scriptum est in edit. J. Stadii :
illam nec ego olim, nec Salmasius
viderat. Pater.
• Lævino Consule] Anno post incep
tum bellum.
* Fr. [Ferent.] turmæ] Sic dictæ a
Ferento Latii oppido.
v Prqjeetis insignibus] Vestitum mu
tavit, ne cognosceretur.
v In spectaculum belli] Ad belli ap
 epiToM. Li B. 1. CAP. 18. 9:3

formitate, et novo odore7 simul ac stridore consternati equi,

cum* incognitas sibi belluas? amplius quam erant, suspica
rentur,'° fugam stragemque late dederunt.* In Apu- [§. 9.
lia deinde apud Asculum melius dimicatum est, Curio, Fa
bricioque'* consulibus:'* " jam quippe belluarum'* terror
exoleverat,' '5 et Caius Minucius'° quartæ legionis hasta
tus,* unius proboscide'7 abscissa,'* mori posse belluas'9 os
tenderat.*° Itaque et in ipsas' pila congesta sunt, [§. 10.
et in turres* vibratæ faces tota hostium agmina ardentibus
ruinis operuere:* nec ante3 cladi* finis fuit, quam nox diri
meret: postremusque fugientium ipse rex a satellitibus
humero° saucius7 in armis* suis referretur.* Luca- [§. 11.
d Quos cum Romani suspicarentur, belluas esse ampliores quam re ipsa erant, ob
eorum magnitudinem, et deformitatem, et odorem qui sibi novus erat, late dederunt
fugam et stragem.
* Jam enim terror belluarum defecerat.
-

Ald. converso in sp. bello proe. Ed. Blanc. Beg.—6 Quorum tum Ed. Lips. 1.
2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont.—7 Colore Mss. Vin. quidam
et Fran. Ed. Lips. 1. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—8 Consternati :
q cù Ed. Lips. 1. 2. const. qui ci. Ed. Lips. 3. In Ed. Fab. verba odore...in
cognitas omissa sunt, operarum, credo, peccato: quod tamem in indiculo er
ratorum annotatum non est.—9 Beluas Ed. Par. 1. ubique.—10 Supplicaren
tur Ed. Ven.—12 Fabricio Æmilioque Ed. Stad. Pont. omisso tê Curio. In Ed.
Lips. 1. 2. 3. scribitur Fabritio.—13 Coss. Ed. Med.—14 Beluarum Ms. Duisb.
Fran. Ed. pr.—15 Eroluerat Ms. Berol. Malliab. Duisb. eruoluerat Ms. Ryck.
—16 Numicius Ms. Burdig. Flor. Malliab. Voss. Minutius Ed. Lips. 1. 2. 3.
Med. Par. Gryph.—17 Promoscide Ms. Ryck. Berol. Malliab. Duisb. Fram.
Voss. 1. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. promuscide Ms. Flor. Voss.
3. Freculph. I probosciode Ed. Ven.—18 Abscisa Ms. Berol. Malliab. Duisb.
Fran. Voss. 1. 2. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald.
Gryph. abcisa Ms. Naz. ascissa Ed. Vem.—19 Beluas Ms. Fram. Duisb. Ed.
pr.—20 onderat Ed. Lips. 1.—1 In ipsis Ms. Berol.—2 Operuerüt Ed. Lips.
1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont.—3 Sic Ms. Pal. 2. Be
rol. Malliab. Duisb. Sed nec an Ed. pr. nec ante alius Ms. Voss. 3. nec
alius Mss. Duk. ceteri. Ed. Lips. 1. 3. Med. Par. Gryph. Stad. Lugd. Pont.
nec alias Ed. Blanc.—4 Cladis Ms. Reg. F, Duisb. Ed. pr. sinis cludis Ms.
Berol. Ed. Beg.—5 Dirimeret aberat a Ms. Voss. 2.—6 Humeros Ms. Naz. et
NOTÆ
paratum ante primos ordines collo * Hastatus] Hastati milites dice
cati ; nam infra dicit, * producti in bantur qui hastis pugnabant.
primam aciem rursus elephanti.' * In turres] Quæ elephantorum
* Curio, Fabricioque consulibus] Hic dorso imponebantur.
manifestus est error, ut viderunt alii, * In armis suis referretur] Arma hic
et legendum Æmilio, Fabricioque Coss. scutum vel clypeum proprie signifi
Sub eorum enim Consulatu ad Ascu cant, in quo mos erat saucios referri.
lum contra Pyrrhnm pugnatum est, Virg. lib. x. * At Lausum socii exa
tertio anno post inceptum bellum. mimum super arma ferebant.'
 94 L. ANNAEI FLORI

niae9 suprema pugna sub Arusinis,'°* quos vQcant, campis,

ducibus iisdem qui'' superius:* sed'* tunc ad totam victo
riam'* exitum,'* quem's datura virtus fuit, casus dedit.
Nam productis in primam aciem rursus elephantis, [§. 12.
unum ex his pullum'° adacti in caput teli'7 gravis ictus
-

avertit:* qui cum per** stragem suorum percurrens'9 stri

dore quereretur, mater*° agnovit, et quasi vindicaret,' exsi
luit:* tum omnia circa quasi hostilia gravi timore* * per
miscuit. Ac sic* eædem5 feræ, quæ primam victo- [§. 13.
riam abstulerant, secundam parem fecerant,°* tertiam7 sine

supra ascriptum erat per, eadem manu.—7 Socius Ed. Par. sautius Ed. Lips.
1. 2. 3.—8 Inermis Ms. Pal. 2. in castris Ms. Pal. 1. sine armis Ms. Naz.—
9 In Lucania Ed. Stad. Pont. Zeu. Blanc.—10 Subaros in his Ms. Jord. sub
Aurusinis Ed. Stad. sub Arufinis Ms. Vin. quidam. Ed. Pont.—11 Quibus superius
Jord. Freculph. Cæterum ab Ed. Beg. absunt verba: ducibus iisdem qui supe
rius.—12 Et tunc Mss. Regg. Voss. 2. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.
Gryph. Stad. Pont. sed et tunc Ms. Ryck.—13 Tunc tota rictoria Ms. Naz.
Jord. 1. Pal. 1. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Amstel. tum totam
victoriam Ms. Jord. 2. ' tunc in totam victoriam Ms. Pal. 2. tunc totam victoriam
Ed. Beg. tunc toti victoriæ Ed. Stad. Pont. Blanc.—14 Eritum abest ab Ed.
Græv.—15 Quam Ms. Fran. Ed. Beg. quâ Ed. Med.—16 Pulsum Ed. Ven.
—17 Pili Ms. Pal. 1. 2. quod haud dubie glossema est τοῦ teli.—18 Abest
τὸ per ab Ed. pr.—19 Sic Ms. Naz. Pall. Regg. Flor. Bergl. Fran. Voss. }
Duisb. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Ven. Junt. Ald. Sed 'pcur
rens (i. e. præcurrens) Ms. Ryck. procurrens Ms. Malliab. Ed. Beg. recur
rens Ed. Blanc.—20 mnr Ed. Med. Ven.—1 Sic et Mss. Pall. Berol. Ed. pr.
Junt. Vem. Sed rindicare Mss. Jord. Ed. Lips. 2. Med. Par. rendicare Ed.
Lips. 1. 3. vindicatura Ed. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst. se
que quasi vindicare cellet Ed. Jord.—2 Exhibuit Ed. Lips. 1. 3. ersiluit Ed.
Lips. 2. exiliuit Ed. Gryph. Stad. 1. Pont. exsiliuit Ed. Stad. 2.—3 Sic Ms.
Voss. 3. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Stad. Grut. Pont. Freinshem. Zeu.
Fab. Vetst. Blanc. Sed gr. mole Ms. Pal. 1. 2. Scias. et Duk. omnes, in his
Berol. Ed. pr. Amstel. Beg. Duk. 1. 2. Jord. circa more Ms. Naz. in quo
tamen eadem manus tò circa mutarat in circum.—4 Si Ed. Par. 1. Gryph.—
5 Eedem Ed. Lips. 1. 3. cacdem Ed. Gryph. Pont.—6 Fecere Ed. Lips. 1. 2.
3. Med. Par. 2. facere Ed. Par. 1. facerent Ed. Gryph. facer Ed. Ven.—
' NOTÆ
* Sub Arusinis] Arusini Campi in post inceptum bellum.
Lucania iidem qui Arunci. * Avertit] Ut per suorum ordines
* Ducibus iisdem qui superius] Melius recurreret.

si legas quibus superius, vel propius ad
lectionem queis ; sed hoc etiam fal
sum est, iisdem, quibus ad Asculum
pugnatum est, ducibus in Arusinis
etiam fuisse pugnatum; nam Curius
Dentatus iii. Cos. pugnavit tertio
anno post pugnam ad Asculum, sexto
a Gravi timore] Falsi sunt qui graci
nole legi debere contendunt.
• Secundam parem fecerant] Immo
ea ad Pyrrhum magis visa est incli
mare, cum Romanorum sex millia ce
ciderint, et ex parte Pyrrhi tria et
quingenti quinque. Pyrrhus tamen
 epitoM. lib. i. cAP. 18. 95

controversia tradidere.* Nec vero tantum9 armis, [§. 14.

et in campis, sed consiliis quoque'° et domi'' intra Urbem
cum rege Pyrrho dimicatum est. Quippe post primam vic
toriam rex** callidus, intellecta virtnte Romana, statim'*
desperavit armis: seque ad dolos contulit. Nam [§. 15.
interemtos'4 cremavit: captivosque indulgenter habuit, et
sine's pretio* restituit. Missisque'7 deinde** legatis in Ur
bem omni modo annisus'9 est, ut facto foedere in amicitiam*°
reciperetur.'* Sed bello et pace, foris et domi, om- [§. 16.
nem in partem Romana virtus tum* se approbavit:* nec
alia* magis, quam Tarentina victoria, ostendit: populi Ro
mani° fortitudinem, senatus sapientiam,7 ducum magnani
mitatem. Quinam* illi fuerunt viri, quos ab ele- [§. 17.
phantis primo prælio obtritos9 accepimus ?'° omnium vul
nera in pectore : quidam hostibus suis* immortui ;/ '' om
f Quidam mortui super hostes suos.
-

7 Terciam Ed. Lips. 1. 3. ubique.—8 Tradiderunt Mss. Regg. Ryck. Toll.

Duisb. Voss. 2. 3. Ed. pr. tradiderant Ms. Fran. Voss. 1.—9 tm Ed. Lips. 1.
Par. Ven.—10 Sed et in consiliis quoque Mss. Reg. Voss. 2. Sed in consiliis
quoque Ms. Flor. Malliab. Voss. 1. sed etiam in consiliis quoque Ms. Ryck. sed
etiam consiliis quoque Ms. Fran.—11 Domi aberat a Ms. Reg. Q. Sed domi et
Ed. Lips. 1. 2.3. Med. Par. Ven. Gryph.—12 Vir Ms. Reg. F, Malliab. ut
Ms. Ryck.—18 Suis Ms. Fran.—14 j£E Ed. Ven.—15 Sane Ed. Ven.—
16 pcio Ed. Lips. 1. praecio Ed. Par. 1. precio Ed. Lips. 2. 3. Med. Par. 2.—
17 Missis Mss. Regg. Flor. Fran. Malliab.—18 Dein Ms. Reg. Q, Voss. 2. 3.
Ed. pr. Amstel. Duk. 1.—19 Amissus est Ms. Pal. 2. annixus est Ms. Pal. 1.
Flor. Malliab. Voss. 3. Ed. Par. Grut. Lugd. Freinsh. Zeu. Fab. Vetst. ad
mirus est Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Ven. Gryph. Stad. Pont.—20 Sic Ms. Naz.
Ryck. Pal. 1. lFlor. Voss. 3. Ed. Ald. Freculphus locum legit sic : facto faedere,
quamris rinceret, in amicitiam recipi roluit. Absunt verba, facto faedere, ab Ed.
Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Grut. Lugd. Zeu. Fab. Vetst.—1 Amic. populi
Rom. reciperetur Ms. Pal. 2. In Ed. Lips. 2. est amiciciâ.—2 Tunc Ed. Beg.—
3 Sic Mss. Pall. Ryck. et Duk. plerique. Sed probavit Ms. Fram. Voss. 3.
Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu.
Vetst.—4 Sic etiam Ed. Ald. Sed alias Mss. Duk. omnes, præter Flor. et
Voss. 3. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ven. Gryph.—
5 ondit Ed. Lips. 1.—6 Romani aberat a Ms. Fram. Malliab.—7 Sapiam Ed.
Ven.—8 Qui nam Ed. Lips. 1. Par. qui enim Ed. Blanc. Beg.—9 Sic et Ed.
pr. Sed obrutos Ms. Pal. 1. Malliab. Fram. Ryck. Voss. 1. 2. Ed. Lips. 1. 2.
3. Med. Par. Ven. Grypb. Stad. Pont.—10 Accipimus Ed. Ven. Gryph. Stad.
NOTAE

dixit sibi funditus pereundum esse, f In amicitiam reciperetur] Hoc dis

si adhuc uno prælio Romanos vince• suasit Appius Cæcus.
ret. s Quidam hostibus suis] His similia
96 L. ANNAEI FLORI

nium in manibus enses, et relictæ in vultibus minæ, et in

ipsa morte ira'* vivebat.'* Quod adeo Pyrrhus mi- [§. 18.
ratus est, ut diceret: * O'* quam facile erat orbis imperium
occupare, aut mihi Romanis's militibus, aut me rege Ro
manis!” Quæ autem'° eorum," qui superfuerunt, in [§. 19.
reparando exercitu festinatio ? cum'7 Pyrrhus,** * Video
me,'9 inquit, * plane Herculis sidere*°' procreatum, cui,
quasi ab angue Lernæo,' J tot cæsa hostium capita de san
guine suo* renascuntur.' Qui autem3 ille senatus [§. 20.
fuit? cum, perorante Appio Caeco,** pulsi cum muneribus
suis ab Urbe legati, interroganti regis suo, quid de hostium
sede sentirent: * Urbem templum sibi visam,° senatum re
gum consessum esse'7 confiterentur.* Qui9 porro [§. 21.
- -

—11 Inmortui Ed. Ven.—12 Ita Ed. Lips. 1. 3. Ven.—13 Virebant Ed. Ven.
—14 O abest ab Ed. Fab. Blanc. Beg.—15 Mihi cum Romanis Ms. Berol.
Duisb. Ed. pr.—16 Que ait Ed. Lips. 1.—17 Tum Ed. Pont.—18 Pirrhus
Ed. Lips. 1. 3. ubique. Pyrrhus idem Ed. Beg.—19 Idem omne Ms. Naz. idem
o me Ed. Blanc.—20 Sydere Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Lugd. ubique.
— 1 Ague lermeo Ed. Lips. 1. 3. In Med. est lærneo: et in Ven. Larneo.—
2 Suo aberat a Ms. Reg. Q, Berol. Malliab. Duisb. Fran. Voss. 1. 2. Ed. pr.
—3 Sic Ms. Naz. Pall. et Mss. Duk. omnes, præter Voss. 1. in quo erat quis
autem, ut in Ed. pr. Ber. Sab. Par. Junt. Ald. Lugd. Zeu. Beg. Ed. Ven. qui
at.—4 Ceco Ed.Ven.—5 Interrogati a rege Ms. Fram. Malliab. Ed. Lips. 1. 2.
3. Med. Par. Ven. Gryph. interrogati regi Ms. Reg. Q.—6 Sic et Ed. Vem.
Sed risum Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu.
Vetst. Beg.—7 Sic Mss. Jureti, Flor. Scias. Sed regnum deum esse Ms. Naz.
regnum esse confessum Ms. Pal. 1. 2. regum esse Ms. Ryck. Reg. Q, Berol.
Duisb. Ed. Ald. Gryph. Grnt. Lugd. Vetst. regnum esse Ms. Reg. F, Voss.
Gud. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ven. regnum, omisso
τφ esse, Ms. Fran. regum esse consessum Ed. Stad. Pont. Zeu.—8 Confitetur
Ms. Gud. confiteretur Ed. Ven.—9 Quales porro Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.

NOTAE

apud Sallust. reperias in fine Catilin.
* Quæ autem eorum] ' Populus Ro
manus seu vicit, ferociter instat, seu
victus est, cum victoribus certamen
instaurat.' Annibal apud Livium.
* Herculis sidere] Nugantur hic ali
qni cum suis Genethliacorum præcep
tis. * Hercnlis sidere' nil aliud est
quam Herculis fato; eodem fato,
quo Hercules natus est.
j Ab angue Lernaeo] Hydra quae circa
Lernam Laconicæ regionis paludem
versabatur, ruina sua fœcundior: nam
cum centum haberet capita, uno am
putato duo remascebantur. Eleganter
illam alicubi Sophocles στρατὸν θmp&v
dixit ferarum exercitum.
* Appio Caeco] Post primum præ
lium cum Romani exercitum repara
rent, Cineam misit Pyrrhus ut de
pace ageret ; in quam cum Senatus
inclinaret, Appius, ut ignominiosam,
dissuasit.
 EpitoM. i.ib. i. cAP. 18. 97

ipsi duces,* vel in castris? cum'° medicum venale regis

Pyrrhi** caput offerentem'* Curius remisit:' Fabricius obla
tam sibi a rege imperii partem repudiavit. Vel in [§. 22.
pace ? cum Curius fictilia" sua Samnitico præferret auro:
Fabricius decem pondo'* argenti'* circa Rufinum' 5 * consu
larem° virum quasi luxuriam censoria gravitate damnaret.
Quis ergo miretur his moribus,P virtute militum,'° [§. 23.
victorem populum Romanum fuisse ? unoque bello Taren
tino intra quadriennium° maximam partem Italiæ, fortissi
mas gentes, opulentissimas urbes, uberrimasque regiones in
ditionem'7 redegisse ? Aut'* quid adeo fidem supe- [§. 24.
ret, quam'9 si principia belli cum exitu conferantur ? Victor
primo prælio Pyrrhus, tota tremente Italia, Campaniam,*°
* Quales deinde ipsi duces fuere?

Ven. Gryph. Stad. Pont.—10 Quod medicum Mss. Pall. Regg. Voss. 1. 3.
Berol. Ed. pr. Blanc.—11 pirrhi Ed. Lips. 8.—12 Ita Ms. Pal. 2. Flor. Regg.
Ed. Ald. Sed adferentem Ed. Lips. 1. 2. 3. afferentem Ed. Med. Par. Ven.
Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst. Amstel.—13 Pundo Ed. Lips. 1.
3.—14 Argenti facti Ed. Stad. Pont.—15 Ruffinum Ed. Lips. 1. 2. 3. Med.
Par. Ven. Gryph.—16 Sic Ms. Pal. 2. Ryck. Berol. Duisb. Voss. 8.
Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Pár. Junt. Ald. Ven. Gryph.
Sed virtute, militia Ms. Pal. 1. Ed. Stad. Grut. Lugd. Pont. Freinsh.
Fab. Vetst. militia, omisso τφ virtute, Ms. Fran. hac virtute militum Ed.
Beg.—17 Sic Ms. Naz. Sed deditionem Ms. Pal. 1. 2. Ryck. Malliab.
Duisb. Fran. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt.. Ald.
Ven. Gryph. Pont.—18 At Ed. Beg. e conj. Freinsh.—19 Supperet? quoniã
Ed. Lips. 1. 3. superet? qm Ed. Par. Ven. superet quoniä Ed. Med. Gryph.
—20 Sic Ms. Ryck. Sed tota tremente Campania Ms. Naz. Berol. Gnd. 3. Ed.
Fab. totam trementem Italiam, Campaniam Ms. Gud. 1. Fram. Ed. Lips. 1. 2.
3. Med. Par. Vem. Gryph. Stad. Pont. totam trementem Campaniam Mss. Pall.
NOTAE

' Curius remisit] Non Curius sed
Fabricius remisit, et quartam imperii
partem repudiavit. Pyrrhus admi
rans eum, dixisse fertur, Ille est Fa
bricius, qui difficilius ab honestate,
quam sol a cursu suo, averti potest.
m Fictilia] Legatis Samnitum aurum
offerentibus, cum ipse in foco rapa
torreret, Malo, inquit, hæc in fictili
bus meis esse, et aurum habentibus
imperare.
• Circa Rufinum] Fabricius Censor
P. Cornelium Rufinum Consularem
Delph. et Var. Clas. Flor.
Senatu movit, quod is decem argenti
pondo facti haberet.
• Consularem] Consnlares dicuntur
qni consulatum gesserunt, nec jam
amplius gerunt.
P His moribus] Supple, præditum,
ex Terent. Andr. II. 3. * Uxorem his
moribus dabit nemo.'
q Intra quadriennium] Immo octo
annis dnravit : sex cum Pyrrho, 'et
duobus antequam Pyrrhus se Tarenti
nisjungeret.
G
98 L. AN N AEI FL0R1

Lirim,'* Fregellasque populatus, prope captam Urbem a

Prænestina* arce prospexit: et a vicesimos lapide oculos
trepidæ civitatis fumo ac pulvere implevit. Eodem [§. 25.
postea bis* exuto castris,* bis saucio,5 * et in Græciam
suam trans mare* ac terras fugato, pax et quies et7 tanta*
de* opulentissimis tot gentibus spolia, ut* victoriam suam
Roma non caperet. Nec enim9 temere'° ullus'' pul- [§. 26.
chrior in Urbem,'* aut speciosior triumphus intravit.'*
Ante hunc diem nihil nisi'* pecora Volscorum,** [§. 27.
greges Sabinorum, carpenta Gallorum, fracta Samnitum'°
arma vidisses:'7 tum'* si captivos aspiceres,'9 Molossi,"
Thessali, Macedones, Bruttius,*° Apulus,' atque Lucanus:
si pompas,* aurum, purpura, signa, tabulæ, Tarentinæque
deliciæ.* Sed nihil libentius populus Romanus as- [§. 28.
* Sed spolia reportata de tot gentibus opulentissimis adeo tanta fuere, ut, &c.
-

Regg. Flor. Malliab. Duisb. Voss. Ed. pr. Grut. Lugd. Zen. Vetst.—l Lyrim
Ed. Med. Par. Gryph.—2 Prenest. Ed. Ven.—3 Vigesimo Ed. Lips. 1. 2. 3.
Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont. ubique.—4 His er Ed. Ven.—5 Bis
saucio aberant a Ms. Reg. Q.—6 Transmare Ed. Lips. 1.—7 Sed tanta Ms. Naz.
Regg. Ed. Freinsh. Fab.—8 Sic Ms. Naz. Ryck. Berol. Pall. Ed. pr. Sed
tanta adeo de Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph.
Vin. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Fab. Vetst. Etiam in Freinsh. est adeo.—
9 ém-Ed. Lips. 1. Par. 2. n. Ed. Par. 1.— 10 Temere aberat a Ms. Fran. Ed.
Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—11 Sic et Ms.
Berol. Sed alius Mss. Pall. Jord. Freculph. Ed. pr. Blanc. Beg.— 12 In urbe
Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.—13 Intrarit cum ante Ed. Lips. 1. 2. 3.
Ven. Gryph. Stad. Pont.—14 Præter pecora Jord. nisi quasi pecora Ms. Naz.
—15 Vulscorum Ms. Naz. Dui-b. Fram. Ed. pr.— 16 Samnitium Ed. Zen. Beg.
—17 Vidisset Ed. Lips. 1. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—18 Tunc
Ed. Beg.—19 Aspiceret Ed. Med. Par.—20 Brütius Ed. Med. Par. Ven.
Gryph.— 1 Appulus Ed. Lips. 1. 3.—2 Sic Mss. Pall. et Dnk. omnes. Ed. pr.
Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Jnnt. Ald. Ven. Grut. Vetst. Amstel. Dük.
1. 2. Sed pompam Jord. Freculph. Ed. Fab.—3 Diuicie Ms. Fran. sed ascrip

NOTÆ

* Lirim] Campaniæ fluvium. clade.

• Bis exuto castris] Falsum, semel
tantum exutus, et semel saucius: nam
primo et secundo prælio victor, tertio
tantum victus fuit.
t Bis saucio] * Saucius ' apud bonos
auctores sæpissime pro victo, clade
u Et tanta [Sed tanta] adeo] Lege,
et tanta adeo, alioqui vitium fuerit :
ita etiam scriptum video in Ed.
Stadii.
* Molossi] Inter Epiri populos nu
merantur.

affecto, sunitur, ut * vulnus,' pro

 epitoM. Li b. 1. CAP. 20. 99

pexit, quam illas, quas* timuerat, cum turribus suis bel

luas: quæ non sine sensu captivitatis, submissis* cervici
bus, victores equos sequebantur.°
CAP. XIX.

BELLUM PICENS.'

OMNis mox Italia pacem habuit. Qui* enim post [§. 1.

Tarentum auderent?* * nisi quod ultro persequi socios hos
tium placuit. Domiti ergo* Picentes, et* caput gen- [§. 2.
tis* Asculum, Sempronio7 duce : qui, tremente inter præ
lium campo,° Tellurem Deam, promissa æde, placavit.

CAP. XX.
BELLUM SALLENTINUM.*

SALLeNtiNi* Picentibus additi,* caputque regio- [§. 1.

• Salentini secuti sunt Picentes.
••••••••••••

tnm erat al. delicie. Ed. Lips. 2. delitie.—4 Quas ita timuerat Ms. Naz. Ed.
Beg.—5 Sümissis Ed. Lips. 1. summissis Ed. Lips. 2. 3. Med. Par. Ven.
339b.
em.
Stad. Grut. Lugd. Pont. Freinsh. Zeu." Vetst.—6 Sequebatur Ed.
1 Sic Ms. Naz. Sed Picenum Ms. Ryck. Ed. Gryph. Stad. Grut. Lngd.
Pont. Freinshem. Zeu. Fab. Picente Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par.
Jnnt. Ald. Ven.—2 Quit enim Ms. Naz. quid enim Ms. Ryck. Voss. Ed. Lips.
1. 2. 3. Par. 1. quod eTi Ed. Med. Par. 2. Ven. quis enim Ms. Flor.—3 Au
deret Ms. Flor. Reg. Q, Ed. Gryph.—4 Hinc Ed. Med. Par. 1. Gryph. Stad.
Pont. hic Ed. Par. 2.—5 Sed caput Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Gryph.—
6 Gentis caput Ed. Ven.—7 P. Sempronio Ms. Reg. F, Ed. Stad. Pont.
1 salentinum Ed. Lips. 1. 2. 3. Par. Ven. Gryph. Saleninum Ed. Med.—
2 Salentini Ms. Duisb. Fran. Ryck. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par.
NOTAE

CAp. xix. Bellum Picens [Picenum]
Octavo anno post pulsum Pyrrhum.
Ann. Mundi 3682. ante Ch. Nat. 266.
ab Ur. Cond. 485. Coss. P. Sempro
nio Sopho, Appio Claudio Crassino.
* Auderent] Optime: sic Virgil. dix
it * audere in prælia,' Æneid. lib. ii.
* Quos ubi confertos audere in prælia
vidi.'
b Tremente inter prælium campo] Cnm
directa intra jactum teli utraque acies
constitisset, repente ita horrendo
fragore tremuit terra, ut uterque ex
ercitus obstupesceret, et attonitus
hæsitaret : Consul ædem Telluri tum
vovit, et hostes prælio vicit, sed valde
cruento.
CAP. xx. Bellum Sallentinum] Annq
100 L. A N N AEI FL0R1

nis* Brundusium* inclytos* portu, Marco Attilio^ duce. Et

in hoc certamine,7 victoriæ pretium* templum sibi [§. 2.
pastoria Pales” ultro poposcit.*

CAP. XXI.

BELLUM VOLSINENSE.'

PosTREMi* Italicorum in fide mansere* Volsini,** [§. 1.

opulentissimi Etruscorum, implorantes opem adversus ser
vos quondam suos: qui libertatem a dominis datam, [§. 2.

° Et in hoc certamine Pales pastoria ipsa sibi poposcit templum in pretium vic
toriae.
-

Ven. Gryph. ubique: quæ scriptura auctoritate fideque nummorum veterum

confirmatur, a Begero post Golzium prolatorum, in quibus est>AAANTINnN.
—3 Regionibus Ms. Naz. Pal. l. Duisb. Ed. pr. his regionibus Jord.—4 Brun
disium Jord. Ms. Naz. Voss. 1. Ed. pr. Fab.—5 Incluto Ms. Naz. Pal. 1. Voss.
1. 2. Flor. Berol. Ed. Ber. Sab. Junt. inclito Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Stad.
inclyto Ed. Par. Ven. Gryph. Pont. Blanc. Beg. cum inclyto Ed. pr. Ald.
Lugd. Zeu. Amstel. Duk. 1. 2.—6 Masilio Ms. Naz. M. Vatilio Mss. Jord.
Matilio Ms. Duisb. Macilio Ed. pr. Attilio Ms. Reg. F. In ceteris Mss. et
Edd. Duk. erat vel Marco Attilio, vel Marco Atilio. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med.
Par. 2. Ven. M. Attilio. Ed. Par. 1. M. Attilo. Ed. Beg. Duk. 1. 2. Marco
Atilio. In Ms. Fran. erat Matilio, et supra scriptum Mallio. Ed. Stad. Lugd.
Pont. Zeu. Blanc. M. Atilio.—7 Certamine abest ab Ed. Zeu.—8 precium Ed.
Lips. 1. 2. 3. Med. Par. ubique.
i Volsiniense Ms. Naz. Ed. Blanc. Beg. Vulsinense Mss. Pall. Ed. Lips.
1. 2. 3. Med. Par. Ven. Vulsiniense Ed. Stad.—2 Postremo Ed. Vetst.—3 Sic
Mss. Duk. omnes. Ed. pr. Lips. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven.
Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Freinsh. Zeu. Fab. Vetst. Sed in fide mu
nere Mss. Jord. in fidei munere Edd. Jord. in fidem pervenerunt Freculph. in
fidem másere Ed. Lips. 1. in fidem renere Ed. Blanc. Amstel. Beg. Duk. 1. 2.
—4 Vulsinii Ms. Fran. Ed. Stad. Pont. Vulsini Ms. Duisb. Ed. pr. Lips. 1.
2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Juut. Ven. ubique. Volsinii Ed. Fab. Blanc. Beg.
NOTÆ

post bellum Picenum, ann. Mundi
3683. ante Ch. Nat. 265. ab Urbe
Condita 486. Coss. M. Attilio Regulo,
L. Julio Libone.
• Inclyto] Inclytum vocat, quia
inde in Græciam vela dimittebantur,
et e Græcia in illum.
b Pastoria Pales] Pales pastorum
Dea, cujus Festa die vicesima Aprilis
celebrabantur. Vide Ovid. Fast. lib.
iv. 721. -
CAp. xxi. Bellum Volsinense] Incep
tum ann. Mundi 3685. ante Ch. Nat.
263. ab Urb. Cond. 488. Coss. Q. Fa
bio Maximo Gurgite iii. L. Mamilio
Vitulo. Et sequenti anno debellatum
Appio Claudio Caudice, M. Fulvio
Crasso, Coss.
• Volsini] Etruriæ populi, qui a li
bertis suis patria pulsi, Romanis auxi
lium petiere.
 EpitoM. L1B. I. CAP. 22.°.

in ipsos erexerant,* * * translataque in se republica domina

bantur. Sed hi quoque, duce Fabio Gurgite, poenas [§. 8.
dederunt. .

CAP. XXII.

DE SEDITIONIBUS.*

Haec est* secunda ætas populi Romani,* et quasi [§. 1.

Adolescentia:* qua maxime3 viruit, et quodam flore virtu
tis exarsit ac ferbuit.* Ita quæs inerat* quædam adhuc ex
pastoribus feritas, quiddam7 spirabat indomitum. Inde
est, quod exercitus Posthumium* * Imperatorem, infi- [§. 2.
ciantem, quas promiserat, prædas,° facta in castris sedi
tione, lapidavit: quod sub Appio Claudio* noluit vincere
hostem, cum posset: quod, duce Volerone,9 * detrectanti
*Qui ertulerant libertatem a dominis datam, contra ipsos dominos.
Negantem praedas quas promiserat.
-

mbique.—5 Libertate a dominis data contra ipsos se erexerant Freculph. liberta

tem a dom. datam, in ipsos exercebant Ed. Beg.
1 Deseditionibus Ed. Lips. 1.—2 P. R. Ed. Lips. 1. 3. Par. Ven. fere ubi
qne.—3 Marie Ed. Lips. 1.—4 Et ac ferbuit Ms. Naz. Pal. 1. (in quo eadem
manus correxerat adferbuit.) Sed ac viruit Ms. Berol. Duisb. Ed. pr. et
fremuit Ms. Fran. Ed. Ber. Sab. Junt. Ald. ac fremuit Ed. Lips. 1. 2. 3. Med.
Par. Ven. Gryph. ac ferrit Ms. Voss. 2. ac ferruit Ed. Vin. Lugd. ac ser
virit Ed. Grut. Zeu.—5 Itaque Mss. Dukeri omnes, in his Berol. Ed. pr.
Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Grut. Lugd. Vetst.
—6 Inerat abest ab Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven.
Gryph.—7 Quæ quiddam Ms. Fran.—8 Postumium Ed. Lugd. Amstel. Beg.
Duk. 1. 2. ubique.—9 Sic Ed. Ald. Sed Valerio Nerone Mss. Vim. Pall. Duk.
Ed. pr. Lips. 1. 2. 8. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ven. Vulerone Ed. Gryph.
NOTÆ

* In ipsos erexerant] Quidam legi fidem mutavit, ideoque lapidibus co

volunt exercuerunt, male : erigere li
bertatem suam in aliquem, est, op
pressa illius libertate, suam erigere.
* Hæc est] De qua jam locutus est.
• Et quasi Adolescentia] Hoc fuit
tempus viris armisque incitatissimum,
ideoque quis adolescentiam dixerit.
• Posthumium] A. Posthnmium Al
bum Regillensem, qui urbem Volas
oppugnams prædam militibus promi
serat; deinde vero oppido capto
opertus. Amm. Mundi 3538. ante Ch.
Nat. 410. ab Ur. Cond. 341.
d Appio Claudio] Appius Claudius
Ap. F. Sabinus, qui Consul fuit cum
T. Quintio Capitolino Barbato, ann.
Mundi 3480. ante Ch. Nat. 468. ab
Ur. Cond. 283. Is cum exercitum in
Volscos invitum duxisset, ille Duci
infestus omnia perverse egit, ita ut
Appius ab hostibus vinceretur.
• Duce Volcrone] Cum Consules de
 - -

:
'... L. ANN £i flori
bus'° plerisque'' militiam, fracti Consulis fasces:* inde,
quod clarissimos principes, cum adversarentur** vo- [§. 8.
luntati suæ, exulatione'* mulctavit:'4 ut Coriolanum colere
agros** jubentem:* nec minus ille ferociter injuriam armis
vindicasset, nisi quod jam inferentem signa filium mater
Veturia'° lacrymis'7 suis exarmavit:* ut ipsum Ca- [§. 4.
millum,* quod inique inter plebem et exercitum divisisse
Veientem praedam videretur. Sed hic melior,' in capta
Urbe consenuit:** j et mox* supplices de hoste Gallo' vin
fl ° Inde quod, duce Volerone, multis recusantibus militiam, fasces Consulis fracti
uere.
-

Lugd.—10 Detractantibus Ms. Ryck. Voss. 3. Ed. Lips. 2. 3. Ber. Sab. Med.
Par. de tractátibus Ed. Lips. 1.—11 Plaerisque Ed. Med. et in Lips. 3. mox
est miliciam.—12 Quod adversarentur Ms. Ryck. Fran. Voss. Ed. pr. Lips. 1. 3.
Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Vem. Stad. Pont. qui adversarentur Ms. Reg.
2.—13 Erultatione Ed. Med. Par. Lugd.—14 Multarit Mss. Duk. plerumque.
Sed in Ms. Duisb. Fran. modo multavit, modo mulitarit, modo mulctavit. ' In
Ed. Lips. l. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. mulctavit, ubique.—15 Ortos Ms.
Pal. 2.—16 Vetruria Ed. Med. Par.—17 Lachrimis Ed. Lips. 1. 3. Med. La
chrymis Ed. Lips. 2. Lugd. lacrymis Ed. Gryph. Stad. Pont. ubique : alii
lacrinis.—18 Sic Ms. Naz. Ryck. (in quo tamen vitiose erat scriptum con
scunit) Gnd. 2. Scias. Toll. Duisb. Voss. Ed. pr. Sed hic melior in capta urbe

NOTAE

lectum haberent, citatus Volero, qui quam ut armati per secessionem coli
cum ordines duxisset, jam gregarius prohibeant.' Quapropter irata plebs
miles esse nolebat, ob id spoliari illi diem dixit, et principali causa
jussus, lictores repellit, et plebem omissa, eum propter prædam superi
concitat, quæ violatis lictoribus, ori anno ex hostibus captam, nec in
fractisque fascibus, Consules in Curi pnblicum relatam, sed inter suos di
am fugat, et fiunt ingentes turbæ. visam, in exilium ejecit, ann. Mundi
Dio lib. ix. Liv. lib. 11. sect. 55. Hoc 3460. ante Ch. Nat. 488. ab Ur. Cond.
contigit anno Mundi 3478. ante Ch. 263.
INat. 470. ab Ur. Cond. 281. Coss. L. s Exarmavit] Cnm Romam exerci
Æmilio Mamercino iii. Vopisco Julio tum duxisset, mater ejus Veturia ab
Julo. illo impetravit, ut inducias annuas
f Ut Coriolanum colere agros juben faceret.
tem] Per secessionem plebis agri h Ut ipsum Camillum] In exilium
inculti manserunt, inde annonæ cari Ardeam abiit ann. Mundi 3562. ante
tas; cujus levandæ gratia cum magna Ch. Nat. 386. ab Ur. Cond. 365.
vis frumenti ex Sicilia adveheretur, 1 Sed hic melior [melior obsessis]
Coriolanus plebi infensus, nt illam Romanis, scilicet, qui eum in exilium
premeret, sic in Senatn locutns est: egerant.
* Audeo dicere hoc malo domitos } Consenuit] Non de exacta ibi
ipsos potius cultores agrorum fqre, aetate intelligendum, nam non tamdiu
 EPITOM. LI B. i. cAP. 23. 10:8

dicavit. Cum Senatu quoque" vehementius aequo'9 [§. 5.

bonoque*° certatum est; adeo, ut, relictis sedibus, solitudi
nem et interitum patriæ suæ minaretur.*'

CAP. XXIII. i

PRiMA discordia ob impotentiam* foeneratorum:* * * [§. 1.

quibus in terga quoque serviliter sævientibus, in Sacrum
montem* plebs* armata secessit: ægreque, nec, nisi Tribu
nos* impetrasset,° Menenii7 Agrippæ facundi et sapientis
viri auctoritate, revocata est. Extat orationis anti- [§. 2.
quæ* satis efficax ad concordiam fabula, qua dissedisse9
inter se quondam humanos dixit*° artus, quod, omnibus''
• Ob tyrannidem faeneratorum.
-

consuluit Ms. Reg. F. melior obsessis in captam urbem consenuit Ms. Reg. Q.
melior in capta urbe consuevit Ms. Fran. melior obsessis in capta urbe consuluit
Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu.
Vetst. melior obsessis in capta urbe consenuit Ed. Freinshem. Beg.—19 Sic
Mss. Pall. Duk. omnes, in liis Berol. Ed. pr. Sed de equo, omisso τφ tehe
mentius, Ed. Lips. 1. 3. de æquo, omisso eodem adverbio, Ed. Lips. 2. 3. Med.
Par. Stad. Pont. rehementio de æquo Ed. Vem. aequo, omisso adverbio, Ed.
Gryph.—20 Bono Ms. Ryck. donoque Ed. Lips. 3.—21 minarentur Ed. Lips.
1. 3. Par. Ven. Stad. Pont.
1 In Ed. Gryph. Stad. Lugd. Pont. legitur hic index : primA Urbis dis
cordiA.—2 Ab impotentiâ Ms. Ryck. ob potentiam Ms. Reg. Q. ob intempe
rantiam Ms. Voss. 3. Ceterum in Edd. vett., ut Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.
capp. 23-26. omissis numeris, continuata superioribus leguntur.—3 Fenerato
rum Ed. Lips. 1. 3.—4 Plebe Ms. Ryck.—5 Tribunos plebis Ed. Stad. Pont.
—6 Imperasset Ed. Freinshem.—7 Maemenii Ms. Naz. Meneni Ed. Freinsh.—
8 Oronis antiq. Ed. Lips. 1.—9 Discessisse Ed. Lips. 2.: in quo ipso mox est
humanis. Ed. Gryph. Stad. Pont. dissensisse. Et in his tribus libris deinde
est humanos artus dicitur.—10 dixit abest ab Ed. Med. Par. Ven.—11 Omini

NOTAE

ibi mansit Camillus; sed ad moesti-
tiam, tædium, languorem referendnm,
quæ illum senio afficiebant. In aliis
pessime legitur consuluit, ut optime
monuit Salmasins.
* Mox] Anno post. *-
1 Hoste Gallo] Pro hostibus Gallis,
Poëtarum more, qui singulari potius
quam plurali numero utuntur. Horat.
* Quam multo repetet Græcia milite.'
Id est, multis militibus.
m Cum Senatu quoque] Post incensam
Urbem a Gallis, Senatus, Tribunis id
intentius agentibus, Veios migrare
decreverat, quod prohibuit Camillus.
Vide Livium in fine lib. v.
• Ob impotentiam fæneratorum] Ali
am causam tradit Livius lib. ii. quod
invita iterum in hostes duceretur.
b In Sacrum montem] Ann. Mundi
3457. ante Ch. Nat. 491. ab Ur. Cond.
260.
104 L. ANNAE1 FLORI

opere fungentibus,** solus venter immunis ageret:* deinde

moribundos a sejunctione** rediisse** in gratiam,'* quando'°
sensissent, quod ejus opera redactis in sanguinem cibis irri
garentur.*

CAP. XXIV.*

SecUNDAM** in Urbe media* decemviratus* libido* [§. 1.

conflavit.* Allatas a Graecia leges* decem principes lecti,**
jubente populo, conscripserant:* ordinataque° erat in duo
decim tabulis7 tota justitia:*' cum tamen* traditos fasces
regio quodam furore retinebant.*° * Ante'' ceteros [§. 2.
* Solus renter esset immunis. -

* Cupiditas decemnriratus excitavit secundam seditionem in media urbe.

-

bus Ed. Med.—12 Opera fungentibus Ms. Ryck. opera fugientibus Ms. Pal. 2.
operæ fugientibus Ed. Med.—13 Seuinctione Ms. Naz. seuinttione Ms. Ryck.—
14 Redisse Ms. Ryck. Berol. Malliab. Dnisb. Fran. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber.
Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Pont.—15 Graciam Ed. Lips. 1. 2. 3.
—16 Qn Ed. Med.
1 In Ed. Gryph. Stad. Lugd. Pont. legitur hic titulus : secundA Urbis
DiscordiA.—2 Secundù Ed. Par.—3 Media abest ab Ed. Lips. 1. 2. 3. Med.
Par. Ven. Gryph.—4 Decemrirorum Ms. Fran. decenriratu§ Ed. Med. Ven.
-5 lci Ed. Lips. 1. 3. electi Ed. Lips. 2.—6 ordiâque Ed. Lips. 1.—7 Tabu
las Ms. Pal. 1. i xii. tabulis Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Ven.—8T0 justicia Ed.
Lips. 1. 2. 3. Med. Ven.—9 T. Ed. Lips. 1. 3. ubique.—10 Retinebat Ed.
NOTÆ

* Quando sensissent, quod...irrigaren a Decem principes lecti] Decemviri.

tur] Minns puræ, certe minus ele
gantis, Latinitatis videri possit isthuc
quod; tamen et ita locutus est infra
lib. ii. 4. * Deprehensum est quod
habent.' Sed et ita Phaedrus, ante et
Phaedrum Cicero, ante Ciceronem
denique et ipse Plautus locis pluri jus, componere jus; et sic mox pure
mis. Est autem Græcismus.
* Secundam] Ann. Mundi 3501. ante
Ch. Nat. 447. ab Ur. Cond. 304.
° Decemriratus libido] Decemviratus
cupidita», nam multi primores etiam
hunc honorem ambibant.
* Allatas a Graecia leges] Leges duo
decim tabularum.
* Conscripserant] Æreis tabulis in
cisas promulgaverant.
f Ordinataque erat in duodecim tabulis
tota justitia] Male, et, ut opinor, bar
bare: nec enim dicitur, ordinare jus
titiam in libro, in tabula; sed, Ordinare
Latinequeloquitur, * Juris, quod ipse
condiderat.' Legendum itaque pror
sus est, Totajuris scientia. Pater meus.
& Traditos fasces regio quodamn furore
retinebant] Decemviri de retinendo
sibi im perpetuum triumviratu consi
linm cepere, conjurati ne alter ab
altero dissentiret, et pari essent po
 EpitoM. LlB. I. cAP. 25. 105

Appius** eo insolentiæ elatus est, ut ingenuam virginem

stupro destinaret, oblitus et Lucretiæ, et regum,* et juris,
quod ipse composuerat. Itaque cum oppressam ju- [§. 3.
dicio** filiam' trahi in servitutem videret Virginius'* pater,'*
nihil cunctatus, in medio foro manu sua interfecit: admo
tisque signis commilitonum,'° totam eam dominationem,'
obsessam armis, in carcerem et catenas'7 ab Aventino*
monte detraxit.'9

CAP. XXV.*

TeRTiAM seditionem* excitavit* matrimoniorum digni

tas;* ut plebeii* cum patriciis jungerentur:* qui° tumul
tus in monte Janiculo, duce Canuleio7° Tribuno plebis,*
exarsit.

Ven.—11 An Ed. Lips. 1.—12 Appius Claudius Ed. Gryph. Stad. Pont.—
13 Juditio Ed. Lips. 1. 2. 3. ubique.—14 Virginis Ms. Pal. 2. Voss.—15 Pr
Ed. Lips. 1. Med.—16 Commiliionum signis Ms. Ryck. Regg. Toll. Duisb.
Fran. Berol. Ed. pr. Beg.—17 Cathæas Ed. Lips. 1. caihenas Ed. Lips. 2. 3. Med.
Par. Ven. ubique.—18 Ad ventino Ed. Lips.3.—19 Pertraxit Ed. Med. Par.
1 In Ed. Lips. 2. additus legitur hic index: teRtiA seditio. Sed Ed.
Junt. Gryph. Stad. Pont. tertiA URbis discoRDiA.—2 Sic et Ms. Berol.
Sed incitavit Ms. Voss. 2. 3. Ed. Vin. Grut. Lugd. Zeu. Vetst.—8 Sic Mss.
Vin. Ed. pr. Sed indignitas Ed. Lips. 1. 2. 3. Méd. Par. Ven. Gryph. Lngd.
—4 Plebes Ms. Naz. Gud. Regg. Berol. Malliab. Voss. 1. 2. Ed. Ber. Sab.
Med. Beg. Plebs Mss. Pall. Duisb. Voss. 3. Ed. Par. plebei Mss. Duk. ce
teri. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Junt. Ald. Ven. Gryph. de plebe Ms. Scias. forte
É et plebes.—5 Jungeretur Ms. Voss. 3. Ed. Lips. 1. Med. Par. jungeret Ms.
al. 1.—6 Que Ed. Lips. 3.—7 Camuleio Ed. Par.—8 Pleb9 Ed. Lips. 1.
NOTÆ

testate, singulique dnodenos lictores scilicet ; sed unus tantum Appius in

haberent cum fascibus et securibus:
unde Florus eos sibi traditos fasces
regio quodam furore retinere dixit.
* Oblitus et Lucretiae, et regum] Ob
litus stuprum a Sexto Tarquinio Lu
cretiæ illatum eausam stetisse, cur
Romani reges pellerent.
' Cum oppressam judicio filiam] Eam
Appius amore amens a cliente suo ac
cusari curaverat, et pro mancipio ab
ducendam pronumtiaverat.
J Dominationem] Decemvirorum
carcerem abreptus, reliqui exilio poe
nas vitavere. Sed nota dominatio
nem pro dominis positam, nt dimi
catio pro dimicantibus, matrimonia
pro uxoribus, et sexcenta alia.
a Tertiam seditionem] Anm. Mundi
3506. ante Ch. Nat. 442. ab Ur. Cond.
309.
b Duce Canuleio] Qui lege sanciri
volebat, ut patrum et plebis connubia
essent promiscua.
106 L. ANNAEI FLORI

CAP. XXVI.*

QUARTAM* honorum* cupido,* ut plebeii* quoques [§. 1.

magistratus crearentur. Fabius Ambustus duarum [§. 2.
pater alteram Sulpicio° patricii° sanguinis dederat,7 alteram
plebeio Stoloni.** Hæc9 quodam tempore, quod lic- [§. 3.
toriæ*° virgæ sonum" ignotum'' penatibus suis expaverat,
a** sorore satis insolenter** irrisa,** injuriam non tulit.*
Itaque nactus* tribunatum, honorum et'* magistra- [§. 4.
tuum consortium,' quamvis invito's senatui'° extorsit. Ve
rum in his ipsis seditionibus principem populum non [§. 5.
immerito suspexeris.* Siquidem nunc libertatem, nunc pu
* Hæc quodam tempore irrisa sorore sua satis insolenter, quod timuerat sonum
lictoriæ virgæ, qui ignotus erat domo suae, non potuit ferre injuriam.
* Verum in his ipsis seditionibus non immerito miratus fueris principem populum.
-

1 Ed. Gryph. Stad. Lngd. Pont. addit hunc indicem: QUARtA urbis dis
coRDiA.—2 Quarta Ed. Ven.—3 Bonorum Ed. Med. Par.—4 Plebes Ms. Naz.
Pal. 1. 2. Regg. Voss. 2. Malliab. plebis Ms. Berol. Duisb. Ed. pr. plebei
Ms. Ryck. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. (a quo etiam abest rò ut) Ven. Gryph.
plebi Ms. Voss. 3. I de plebe Ms. Fran.—5 Quoque abest ab Ed. Med.—6 Sul
pitio patritii Ed. Lips. 1. Ven. Etiam in Lips. 2. 8. Par. est Sulpitio.—7 De
clarat Ms. Ryck.—8 Ita Ms. Flor. 'Berol. Voss. 3. Sed Stolo Ms. Naz. et
Duk. ceteri. Ed. pr. A Ms. Reg. F aberat. In Ed. Med. Par. legitur : ple
beio Stolo quod.—9 Hæc aberat a Ms. Ryck. Regg. Flor. Duisb. Fran. Ed. pr.
Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Sed qui Ms. Cam. Ed. Beg. In Ed. Stad. Pont.
Zeu, est: Qui quod uror ejus ad lictóriæ, &c. omissis verbis quodam tempore.—
10 Quod uxor ejus lict. Ms. Cam. Ed. Beg.—11 Ignotum insolenter absunt ab
Ed. Par. 1.—12 Et a sor. Ed. Stad. Pont.—13 Irrisa esset Ed. Stad. Pont.—
14 Honorum et dignitatis et magistratuum Ms. Flor. honorum et dignitatum et
magistratuum Ms. Fran.—15 Invicto Ed. Lips. 1. 3. Ven.—16 Senatu Ed. Lips.
NOTAE

* Quartam honorum cupido] Hoc ac
cidit ann. Mundi 3576. ante Ch. Nat.
372. ab Ur. Cond. 379.
* Alteram Sulpicio] Ser. Sulpicio
major nupserat.
* Plebeio Stoloni] Minor C. Licinio
Stoloni, illustri cuidam viro, tamen
Plebeio.
* Quod lictoriæ virgæ sonum] Hunc
locum facilem dabit alter Livii, 1. vi.
* Forte ita incidit, ut in Ser. Sulpicii
tribuni militum domo sorores Fabiæ,
cum inter se (ut fit) sermonibus tem
pus tererent, lictor Sulpicii, cum is
de foro se domum reciperet, forem
(ut mos est) virga percuteret: cum
ad id moris ejus insueta expavisset
minor Fabia, risui sorori fuit miranti
ignorare id sororem.'
• Itaque nactus] Stolo scilicet.
f Honorum et magistratuum consor
tium] Nam invito Senatu obtinuit, ut
alter consulum e plebe crearetur.
 EPITOM. LiB. I. cAP. 26. 107

dicitiam, tum'7 natalium dignitatem, honorum decora, et**

insignia vindicavit;* interque hæc omnia'9 nullius [§. 6.
acrior custos, quam libertatis, fuit, nullaque in pretium ejus
potuit largitione corrumpi ; cum ut*° in magno, et in dies
majore populo, interim perniciosi' cives existerent.*
Spurium Cassium Agraria lege ;* Mælium" largitione' [§. 7.
suspectum regiæ dominationis,* præsenti morte mulctavit.3
Ac de Spurio* quidem* supplicium pater ipsiusJ sumsit:
hunc* Quintii°' dictatoris imperio in7 medio foro Magister
equitum Servilius Ahala* confodit.* Manlium vero [§. 8.
• Defendit.
*. Cum interim perniciosi cives existerent, ut fit in magno populo, et in dies
1mq/ore.
-

2.—17 Nunc natalium Ms. Ryck. Berol. Duisb. Ed. pr. Beg. inTnatalium Ms.
Fran.—18 Tum, omissis his verbis, honorum decora et, Ms. Reg. Q.—19 Inter
via hæc Ed. Lips. 1. inter omnia hæc Ed. Par. Ven. Gryph. inter omnia hec Ed.
Lips. 2. 3. Med. interque omnia haec Ed. Stad. Pont.—20 Jam Ed. Stad. marg.
—1 Pernitiosi Ed. Lips. 2.—2 Sic Ed. Ald. Sed largitione Cassium, agraria
lege suspectum regiae dominationis Ms. Pal. 2. Naz. Ryck. Regg. Fran. Voss. 2.
3. Flor. Cassium largitione, agr. lege s. r. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med.
Par. (in quo tamen pro regiae perperam legitur rege) Sp. Cassium agrar. lege
s. r. 'd. Ms. Pal. 1. Berol. Duisb. Ed. pr. largitione Spurium Cassium agraria
lege susp. r. d. Ms. Malliab. Voss. l. Cassium Melium largitione, agraria lege
Ed. Ven. In Mss. Vin. scriptum erat vel Melius (sic Ed. £g}'} vel Maelius.
Ed. Beg. Cassium agr. lege, Marlium larg. s. r. dom.—3 Sic Ed. Lips. 1. 2. 3.
Med. Par. Ven. ubique: alii multarit.—4 De Mellio Ed. pr. Et in marg. Ms.
Berol. verbis ac de Spurio ascriptum erat, neque adeo recenti manu, ut Bege
rus auctor est, Mellio. Sed de Cassio Ed. Ald. Beg.—5 Quidem aberat a Ms.
Hal. 1. Berol. Duisb. Ed. pr.—6 Hunc Spurium Melium Quintii Ms. Ryck.
hunc Quintii Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.—7 Et in medio Ms.
Flor.—8 Ala Ms. Ryck. Hala Ms. Voss. 8. Ed. Lips. 2. Gryph. hala Ed.

NOTAE

s Spurium Cassium Agraria lege] Hic 1 Largitione] Is enim, cum Romæ

consul de divisione agrorum publico
rum, tam civibus quam sociis Herni
cis et Latinis, fert legem Agrariam,
quæ cum non procederet, de tyran
nide invadenda cogitavit;quapropter
affectati regni accusatus, a rupe Tar
peia dejicitur, ann. Mundi 3466. ante
Ch. Nat. 482. ab Ur. Cond. 269. Porro
cave quicquam mutes in textu, quod
fecit Salm. nam constant omnia.
* Malium] Spurium Mælium eques
tri ordine natum.
annona laboraretur, frumentum ab
Hetruria per suos clientes accitum
plebi diviserat.
5 Pater ipsius] Alii tamen, ut supra
diximus, deillo Quæstores supplicium
sumsisse tradunt.
M Hunc] Spurium, scilicet, Mælium.
1 Quintii] Quintii Cincinnati Dic
tatoris.
• Servilius Ahala confodit] Ann.
Mundi 8513. ante Ch. Nat. 435. ab
Ur. Cond. 316.
108 L. ANNAEi floRi EpitoM. Li B. 1. CAP. 26.

Capitolii vindicem," quia plerosque debitorum liberaverat,

altius se et incivilius? efferentem, ab illa, quam defenderat,
arce dejecit.° Talis'° domi ac foris; talis pace bel- [§. 9.
loque'' Populus Romanus, fretum illud' ** Adolescentiæ,*
id est,'* secundam imperii ætatem habuit; in qua totam
inter Alpes fretumque Italiam armis subegit. -

• Talis pace belloque populus Romanus habuit aestum adolescentiae.

Lips. 1. 3. Med. Par. Ven.—9 In civilius Ed. Lips. 1.—10 Tali domi Ms.
Ryck.—11 Tali bello paceque Ms. Ryck.—12 Statum illum Ed. Lips. 1. 2. 3.—
1$ I. Ed. Lips. 1. 3. Med. Par. Ven. Ceterum in Lips. 2. post tò subegit le
guntur ista : Finis primi libri.

NOTAE

n Manlium vero Capitolii vindicem] Ur. Cond. 372.

Vide cap. 13. p Fretum illud Adolescentiæ] Imitatio
• Arcedejecit] A saxo Tarpeio. Amm. Lucretii, ubi de adolescentia, ut puto.
Mundi 3569. ante Ch. Nat. 379. ab
 L. ANNÆI FLORI

E P I T O M E

IR E R U M R O M A N A R U M.

LIBER II.'

CAP. I.

DomitA subactaque Italia, Populus Romanus prope [§. 1.

quingentesimum* annum agens, cum bona* fide adolevis
set;* si quod* est robur, si qua* juventas; tum ille vere
robustus, et juvenis, et par orbi terrarum esse coepit.
Ita* (mirum, et incredibile dictu) qui7 prope quingen- [§. 2.
* Cum bona fide crevisset.
-

1 L. Flori Epithomatis liber secundus Ed. Lips. 1. 3. Med. Lucii Flori Epi
thoma secundum Ed. Par. L. Flori Epitomatis liber secundus Ed. Lips. 2. Ven.
Lucii Flori Historiarum liber ii. Ed. Stad. Pont. L. Flori gestorum Romano
rum Epitomes lib. 11. Ed. Gryph.—2 Quum jam bona Ms. Reg. Q.—3 Si quid
Mss. Regg.—4 Si quid Ms. Fran.—5 Sic Ms. Naz. Reg. F, Flor. Malliab.
Voss. 1. Ed. Lips. 1. Ber. Med. Par. 2. Stad. Lugd. Sed juventus Ms. Reg.
Q, Fran. Ed. Lips. 2. 3. Par. 1. Ven. Gryph. Pont. jurenta Ed. Beg.—6 Sic
Ms. Naz. Ryck. Toll. Duisb. Regg. Fran. Voss. 2. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Sed
itaque Ed. Par., a quo non minus quam ab Lips. 1. unci absunt. Etiam in Ven.
Gryph. Stad. Grut. Pont. Vetst. est itaque.—7 Quippe qui prope Ms. Flor.
NOTAE

• Prope quingentesimum] In Prooe- ponit. Vide quæ nos ibi diximus.

imio libri primi quingentos integros
110 L. ANNAEI FLORI

tis annis domi luctatus est* (adeo difficile fuerat dare Italiæ
caput) his ducentis annis,** qui9 sequuntur, Africam,'°
Europam, Asiam, totum denique orbem terrarum bellis vic
toriisque peragravit.
CAP. II.

PRIMUM BELLUM PUNICUM.

IgituR victor Italiæ Populus,' cum a terra fretum [§. 1.

usque venisset, more ignis, qui obvias populatus* incendios
sylvas, interveniente flumine abrumpitur, paulisper substi
tit. Mox cum videret opulentissimam in proximo* [§. 2.
prædam, quodammodo* Italiæ suæ abscissam,* et quasi
revulsam;° adeo cupiditate7 ejus exarsit, ut quatenus* nec
mole9° jungi, nec pontibus posset,* armis belloque jun
genda,'° et ad continentem suum'' revocanda'° bello videre
• Ut quippe nec mole jungi posset, nec pontibus.
•-•-•••

quippe Ms. Fran. Ryck.—8 Domi luct....annis aberant a Ms. Naz.—9 Ducentis
qui Ms. Flor. cc. annis qui Ed. Par.—10 Affricam Ed. Lips. 3.
1 Populus Romamus Ms. Naz. Pall. Ryck. Toll. Fran. Voss. 2.—2 pplatus Ms.
Fran.—3 In cendio Ed. Lips. 1.—4 Quodam modo Ed. Par.—5 Abscisam M*.
Naz. Pall. Berol. Duisb. Fran. Voss. Ed. pr. Par. 2. Grut. Freinsh. Vetst.—
6 Revolsam Ed. Lips. 1. 3.—7 Cupiditas Ed. Lips. 1. 2. 3.—8 Quatinus Ms.
Ryck. Fran.—9 Sic Vin. et Grut. e conjectura Sim. Bosii: quæ confirmatur
scriptura libri Nazarii. Nam nec mare et nec mole Ms. Naz. nec mare Mss.
Vin. Pal. 1. 2. Voss. 1. 2. (in quo tamen correctum erat mari) Ed. Lips. 1. 2.
3. Med. Par. Stad. nec mari Mss. Duk. reliqui, in his Berol. Ed. pr. Junt.
Ven. Gryph. Pont. nec mari injecta mole jungi, nec pontibus posset Ed. Beg.—
10 Jungendam...rerocandam Ms. Pal. 2. Voss. 2. Ryck. jungendum...rerocan
dum Ms. Naz.—11 Sic Mss. Vin. Naz. Pal. 1. 2. et i)uk. omnes. Ed. pr. Lips.
NOTAE

* Domi luctatus est] Tamen ducentis
quinquaginta prioribus domi luctatum
eum dicit in Prooem. lib. 1. reliquis
ducentis quinquaginta Italiam sub
egisse.
* His ducentis annis] Ab Appio
Claudio et Quinto Fulvio Consulibus,
usque ad Cæsarem Augustum. Vid.
Proœm. lib. i.
CAp. ii. Primum bellum Punicum]
Incepit anno Mundi 3686. ante Ch.
Nat. 262. ab Urbe Cond. 489. Coss.
Appio Claudio Caudice, M. Fulvio
Flacco. Duravit ann. 24.
• Opulentissimam in prorimo] Sici
liam scilicet.
b Mole] Moles sunt constructiones
lapideæ, quas in mare jaciebant, ut iis
continens extenderetur; et sic intel
ligendus locus Virgilii Æneid. ix.
* Qualis in Euboico Baiarmm littore
quondam Saxea pyla cadit; magnis
 epitoM. lib. ii. cAP. 2. 111

tur. Sed ecce, ultro*** ipsis viam'* pandentibus fatis, [§. 3.

nec occasio defuit; cum de Poenorum impotentia'** foede
rata Siciliæ civitas Messana* quereretur.'* Affectabat au
tem'6 ut Romanus, ita Poenus Siciliam, et eodem tempore,
paribus uterque votis ac viribus imperium orbis agitabat.
Igitur specie quidem socios juvandi, re autem solici- [§. 4.
tante præda; quanquam'7 territaret novitas rei' (tanta ta
men'* in virtute fiducia'9 est*°) ille rudis, ille pastorius popu
lus, vereque terrester,'' ostendit* nihil interesse virtutis,equis
an navibus, terra an mari dimicaretur.* Appio Claudio [§. 5.
Consule, primum fretum* ingressus est fabulosis* infames
monstris,* æstuque violentum: sed adeo' non est exterritus,

1. 2. s. Ber. Sab. Par. Junt. Vem. Sed suam Ms. Pal. 2. (in quo tamen su
perscriptum erat suum.) Ed. Ald. Gryph. Stad. Lugd. Pont. Zeu. Fab.
Amstel. Blanc. Beg. in quo libro nec rò bello habetur.—12 Sic Ms. Ryck.
Flor. Fran. Voss. 2. Ed. Lips. 1. Jnnt. Ald. Ven. Sed sed ecce se ultro Ms.
Pal. 1. 2. Ed. Lips. 2. 3. Med. Par. et ecce se ultro Ms. Naz. sed ecce,
ceu ultro Ed. Beg.—13 Viam abest ab Ed. Par.—14 Potentia Ms. Voss.
3. Ryck. impotencia Ed. Med.—15 Quæreretur Ed. Gryph.—16 Enim
Ed. Ald. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst.—17 Quamquam Ed.
Med.—18 Tamen abest ab Ed. Beg.—19 Fidutia Ed. Lips. 2.—20 Est: ut
ille rudis Ed. Lips. 1. 2. 3.—l Sic et Mss. Vin. Sed terresteris Ed. Lips. 2.
Num volnit librarius duplicem loci exhibere scripturam ? terrestris Ed.
Gryph. Stad. Pont. Zen.—2 Ondit Ed. Lips. 1.—3 Dimicaret Ed. Lips. 2.—
4 Fretum tum ingr. Ms. Naz. et Mss. Dnk. omnes, praeter Flor. et Fran. in
quibus erat fretum tunc ingr. In Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. etiam
est fretum tum ingr. Ceterum librarius Ms. Reg. Q verba Appio Claudio a
superioribus separarat, et post dimicaretur ascripserat hæc, Primum caput de
NOTAE

quam molibus ante Constructam ja-
ciunt ponto.'
e Sed ecce, ultro] Nescio cur Salma
sius ille legat et pro sed. Sed est
transitio; at in voce ipsis error est :
vitas Allobrogum,' apud Tacit. Nos
dicimus communauté.
y Quanquam territaret novitas rei]
Quippe quinunquam mare conscende
rant.

legendum ipsi. ' Terrester] Qui semper terra pug

• Impotentia] Apud optimos auc maverat.

tores impotentia semper tyrannidem, s Fabulosis] De quo tam multæ

vexationem, significat. Supra dixit
* impotentiam fœneratorum.' Notan
dum est tamen Terentium impotenti
am dixisse pro eo, quod nos vulgo
dicimus, impuissance.
• Ciritus Messana] Messana urbs et
emporium Siciliæ. Civitas Messana
eodem mode intelligendum quo * ci
fiunt fabulæ, inclytis, nobilibus, de qui
on parle tant. Sic * fabulosus Hydas
pes,' apud Horat. Vide Notata ad
cap. 6.
* Infame monstris] Sic Horat. alicubi
* infames scopulos' dixit.
1 Scd adeo] Quasi diceret, Tantum
abfuit, qnin territus.
 112 L. ANNAEI FLORI

ut° illam ipsam7 ruentis* æstus violentiam pro munere am

plecteretur:*91 statimque ac sine mora Hieronem'° [§. 6.
Syracusanum regem tanta celeritate vicit, ut ille ipse'' se
prius victum, quam hostem videret,** fateretur. Duil- [§. 7.
lio'* Cornelioque Consulibus* etiam mari congredi ausus
est, cum'* quidem ipsa velocitas classis comparatae'* au
spicium'° fuit. Intra enim sexagesimum'7 diem, quam cæ
sa sylva fuerat, centum sexaginta navium classis in ancho
ris stetit; ut non arte factæ, sed quodam munere Deorum
conversæ in naves,'*' atque mutatæ arbores viderentur.
Prælii vero forma'9 mirabilis; cum illas celeres volu- [§. 8.
cresque hostium naves hæ graves tardæque comprehende
rent.*° Longe illis" nauticæ artes,' detergere remos,** et
* Sed tantum abfuit quin esset exterritus, ut acciperet pro munere illam ipsam
violentiam præcipitis freti.

bello Punico.—5 Famae Mss. Jord.—6 Quin Ed. Stad.—7 Ipámillâ Ed. Lips. 1.
ipsam illam Ed. Lips. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Lugd.—8 Ferrentis
Ed. Beg. e conjectura Nic. Heinsii : quam quidem, juvare nobis videbatur
Lips. 2. in quo libro est reventis.—9 Quod celocitas navium mari juvaretur Jord.
—10 Hyeronem Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.—11 Ipe ille Ed. Lips. 1.
ipse ille Ed. Lips. 2. 3. Med. Par. Vem. Gryph. Stad. Lugd. Pont.—12 Visum
Ms. Reg. Q. videre Ed. Lips. 2.—13 Duellio Ed. Lips. 1. 2. 3. Dulio Ed. Par.
Duilio Ed. Med. Stad. Beg.—14 Cui quidem Ms. Fran. tum quidem Ed. Ald.
Gryph. Grut. Lugd. Pont. Freinsh. Zeu. Fab. Vetst.—15 Comperatæ Ed.
Ven. comparatae rictoriae Jord. Mss. Regg. Ed. Ald. Gryph. Stad. Grut.
Lugd. Pont. Zeu. Fab. Blanc. Vetst. Amstel. Beg.—16 Auspitium Ed. Lips.
2.—17 ci.x. Ed. Lips. 1. 3. Par. Ven.—18 Conversae nares Ed. Lips. 1. 2. 3.
Med. Par.—19 Fama Mss. Pall. et Duk. omnes, præter Malliab. Regg. Voss.
3. in 9gibus erat, ut in Mss. Jord. forma. In Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab.
Med.^Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Grnt. Lugd. Pont. est fama.—20
Compræh. Ed. Par.—1 Sic Mss. Vim. Pall. Lipsii et Mss. Duk. omnes. Ed.
pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Sed illis plus nauticae
artis Ed. Vin. Stad. Lugd. Pont. e Jord.—2 Remnos detorqueri Mss. Jord. de
NOTÆ

1 Pro munere amplecteretur] Quia habere maris, Nymphasque e navibus

aestu illo velocitas navium juvabatur.
* Duillio Cornelioque Consulibus] C.
Duillio Nepote et Cn. Cornelio Sci
pione Asina, quinto annoinceptibelli;
et hic trium annorum res gestas præ
terit Florus.
' Conrersae in naves] Ut naves apud
Virgilium in Nympbas convertuntur:
* Nymphæ, quas alma Cybele Numen
esse Jusserat.'
m Longe illis] Sic apud Virg. Æn.
xii. * Longe illi Dea mater erit.' Illis,
nostris scilicet navibus, quæ graves
erant et tardæ.
n Detergere [detorquere] remos] Re
mos deflectere, ut navis alio currat
quam coeperat.
 EpiToM. L1B. II. CAP. 2. 113

ludificari fuga rostra.° Injectæ enim ferreæ manus, [§. 9.

machinæque aliæ,3 ante certamen multum ab hoste derisæ :
coactique hostes quasi in solido decernere. Victor ergo
apud* Liparas,P mersa et: fugata hostium classe, primum
illum° maritimum7 egit triumphum. Cujus quod [§. 10.
gaudium fuit? cum Duillius* Imperator, non contentus
unius diei9 triumpho, per vitam omnem,*° ubi a coena'' re
diret, prælucere funalia, præcinere'* sibi tibias jussit,*
quasi quotidie's triumpharet.'* Præºs tanta victoria'* [§. 11.
leve hujus'7 prælii damnum fuit. Alter'* consulum inter
ceptus Asina Cornelius:'9 qui simulato colloquio evocatus,
atque ita oppressus*° fuit; perfidiæ Punicæ documentum.'
Calatino' dictatore, fere omnia præsidia Poenorum [§. 12.
- -

torquere remos Mss. Pall. et Duk. omnes. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med.
Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Freinsh. Zeu. Fab.
Vetst.—3 Validæ Mss. Jord.—4 Ad Ed. Stad. Pont.—5 Aut fugata Mss.
Jord. Ed. Ald. Beg. ac fugata Ms. Flor.—6 Primum illud Ed. Lips. 1. 2. 3.
Med. Par.—7 Maritinum Ed. Lips. 3.—8 Duellius Ed. Lips. 1. 2. 3. Dulius
Ed. Par. Duilius Ed. Med. Stad.—9 Die Ms. Naz.—10 Per omnem vitam Ms.
Ryck. Malliab. Reg. Q. Berol. Duisb., Fran. Ed. pr.—11 Cena Ed. Med. Par.
Gryph.—12 Et præcinere Ed. Stad. Pont.—13 Quottidie Ed. Lips. 1. 2. 3.
Med. Par. 1.—14 Triumpharit Ed. Pont.—15 Pro tanta Ms. Ryck. Flor.
Berol. Duisb. Voss. 3. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad.
Pont.—16 Hujus victoria Mss. Pall. Ryck. Duisb. Fran. Voss. 2. 3. Scias.
Gud. Ed. pr. Lips. 1. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ven. hac victoria Ms.
Reg. Q.—17 Hujus aberat a Ms. Gud. Scias. Ed. Blanc.—18 Damnum, alter
Ed. Blanc. Beg. e conjectura Nic. Heinsii.—19 Sic Mss. Pall. Naz. Ryck.
Toll. Voss. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ven. Sed Corne
lius Asina Mss. Regg. Ed. Ald. Grut. Zen. Vetst. Amstel. a sententia Corne
lius Ms. Fram. Sagina Cornelius Mss. Jord. Gn. Corne Asina Ed. Gryplu.
Cnaeus Cornelius Asina Ed. Stad. Lugd. Pont.—20 Atque obps*9 Ed. Lips. 1.
atque oppressus Ed. Lips. 2. 3. Med. Par. Gryph. Stad. Pont. atque opprassus Ed.
Ven.— 1 Documento Mss. Vin. quidam.—2 Drepane Ms. Reg. Q. Drepano Ed.

NOTAE

• Ludificari fuga rostra] Rostra na superbum illis temporibus exemplum.

vium hostilium ludificari fugiendo, ut
eæ in Romanas irruentes vacuo of
fenderent.
P Liparas] Insulas supra Siciliam,
quæ et Æoliæ dictæ sunt.
Hic illi honos ob præclarum in Remp.
meritum concessus fuit; quod facile
auctoritatibus veterum ostendi po
test, si libeat plura scribere. Pater
meus.

“ Duillius— jussit] Minus verum * Calatino] A. Atilio Calatino, qui

puto, immo et plane falsum est. Ne Consul fuit cum Q. Sulpitio Pater
que enim jussit Duillius. Nimis culo.
Delph. et Vur. Clas. Flor. H.
 114 L. ANNAEI FLORI

Agrigento,* Drepanis,** Panormo," Eryce,* " Lilybæo*"

detraxit. Trepidatum est* semel circa Camerinen- [§. 13.
sium* saltum:* sed eximia virtute Calpurnii6 Flammæ tri
buni militum evasimus, qui lecta trecentorum7 manu, infes
tum et* insessum9 ab hostibus'° tumulum occupavit,* adeo
que moratus hostem,'' dum exercitus omnis evaderet:
ac sic'* pulcherrimo exitu Thermopylarum'* et Leo- [§. 14.
nidæ* famam adæquavit:'* hoc illustrior noster,'* quod ex
peditioni tantæ superfuit et'6 supervixit,* licet nihil'7 scrip
serit** sanguine.* Lucio'9 Cornelio Scipione,° cum [§. 15.
* Trepidavimus. d Occupuvit tumulum iniquum et circumsessum hostibus.
-

Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—3 Sic Ms. Reg. F. Voss.
u. 3. Berol. Sed Eryci Ms. Reg. Q, Flor. Malliab. Duisb. Fran. Ed. pr.
Eryco Ms. Naz. Ed. Beg. Eryca Ms. Pal. 2. erice Ed. Lips. 1. 2. 3.—4 Lily
beo Ed. Med. Par. Ven. lililaeo £d. Gryph. Panher. mericeli Lybeo Ms. Voss.
2.—5 Circa Merinensium Mss. Pall. Ryck. Regg. Duisb. Fran. Voss. 2. Ed.
pr. circa Metinensium Ms. Voss. 3. circa Camarinensium Ed. Stad. Pont. Zeu.
Fab.—6 Calfurny Ed. Lips. 1. Calfurnii Ed. Lips. 2. 3. Med. Par. Ven.
Gryph.—7 ccc. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. in quibus libris fere ubique
numeri sunt pro vocabulis.—8 Infestum et absunt a libris Jord.—9 Et inses
sum aberant a Ms. Voss. 3.—10 Insessum hostibus Ms. Flor.— 11 Moratus hos
tes Mss. Regg. Ryck. Flor. Berol. Duisb. Voss. 2. 3. Fran. Ed. pr. Lips. 1. 2.
3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—12 Si pulcherr. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ven.
Ab Ed. Beg. absunt verba ac sic.—13 Termopyl. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.
Ven.—14 Adequarit Ed. Par.—15 Hoc illo illustrior noster Ms. Reg. Q. hoc
illustrior ridetur Ms. Ryck.—16 Superfuit et absnnt ab Ed. Beg.—17 Nihil
licet Ms. Pal. 2. 3. nihil Ed. Lips. 1.—18 Inscripserit Mss. Jord. sumpserit
Ms. Pal. 1. in marg. serpserit Ed. Lips. 3. sepserit Ed. Lips. 1.—19 Lutio
NOTAE

* Agrigento] Agrigentum, urbs in angnstisaCarthaginensibus clauditur:

inferiori parte Siciliae, versus Meri
diem, ad fluvium Agragam sita, unde
nomen.
* Drepanis] Drepanum promonto
rium Siciliæ versus occidentem.
" Panormo] Panormus, urbs Siciliæ
ab Occidente Boream versus.
" Eryce] Eryx, Siciliæ urbs e regi
ome Panormi.
* Lilybaeo] Siciliae Promontorio Oc
cidentali versus Meridiem.
* Circa Camerinensium saltum] Res
sic se habet : cum Camarina ab hosti
bus obsideretur, Calatinus Consul in
explorato itinere eo pergit, et in
ibi Marcus Calpurnius Flamma sumtis
trecentis militibus, eruptione facta,
superiorem quendam locum occupat,
hostesque in se convertit, a quibus
cum omnibus suis trucidatur.
* Thermopylarum et Leonidæ] Qui
Leonidas cum trecentis tantum Laco
nibus contra ingentem Persarum ex
ercitum ad Thermopylas tridno dimi
cavit.
* Superri.rit] Cum Consul mortnos
sepeliri curabat, Cnlpurnium vidit
adhuc paululum respirantem, et eum
magna cum cura in lucem revocat.
* Licet nihil scripserit sanguine] hiic
 EPiToM. LIB. II. cAp. 2. 115

jam Sicilia suburbana esset populi Romani provincia;*°

serpente latius bello, Sardiniam' annexamque* ei Corsicam?
transit.* Olbiæ hic, ibi Aleriæ: * urbis excidio^ [§. 16.
incolas terruit, adeoque omnes terra marique Poenos ex
pugnavit,7* ut jam victoriæ nihil nisi Africa ipsa restaret.
Marco* Attilio9 Regulo* duce jam in Africam*° navi- [§. 17.
gabat bellum. Nec deerant, qui ipso Punici'' maris no
mine* ac terrore deficerent, augente insuper Tribuno Man
-

Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.—20 Prorintia Ed. Lips. 2.—1 Sic Mss. et Edd.
fere omnes, in his Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Sed in Sardiniam Ed. Ald.
Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst. Amstel.—2 Ita Ms. Pal. 1.
Voss. 2. 3. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont. Sed adna
tamque ei Ms. Ryck. eique anneram Jord. anneramque Ms. Vim. Ed. Freinsh.
Zem. Amstel. Beg. Duk. 1. 2.—3 Cossuram Mss. Pall. Malliab. Berol. Duisb.
Voss. 1. (in qno snpra scriptum erat rel Corsicam) 2. Ed. pr. Chossuram Ms.
Vin.—4 Transiit Ed. Lips. 1. 2. 3. Ven.—5 Sic conj. Salmasius, eratque, nt
videtur, in Ms. Flor. Sed Olbiae hic Baleriae urbis Ms. Naz. ubi et hic Valeriae
Ms. Ryck. ubi et sic Balariæ, et Baleariæ Mss. Vim. ubi et hæc Ms. Berol.
ubi et hic Ms. Malliab. ubi et hic halerie Ms. Duisb. ubi et hic Haleriae Ms.
Voss. 1. ubi et hic Baleriae Ms. Pal. 2. ubi et hic Halem et Ms. Pal. 1. Olbiae
hic Baleriae Ms. Voss. 2. hic Valeriae Ms. Voss. 3. ubi et hic Calare Ms. Fram.
ubi et hic Caralae Mss. Regg. Ed. Lips. 2. Med. Par. Vem. Gryph. Ubi et hic
carale Ed. Lips. 1. 3. Olbia hic baleria Ms. Is. Vossii. ubi et hic haleme Ed. pr.
ubi et sic Caralae Ed. Stad. Grut. Lugd. Pont. Freinsh. Zeu. Fab. Vetst.
ib Oilbiae, hic Aleriae Ed. Beg.—6 Incendio Ms. Voss. 3.—7 Sic Ms. Reg. Q. Sed
omni terra et mari Pynos purgarit Mss. Jord. omnis terras marique erpugnarit
Ms. Ryck. omnes terra, mari Paenos expugnarit Mss. Duk. reliqni omnes. Ed.
Duk. 1. 2. omnis terra, mari P. exp. Ms. Flor. Berol. Dnisb. Ed. pr. Lips. 2.
3. Ber. Sab. Med. Junt. Ald. ois terra muri P. erp. Ed. Lips. 1. Ven. omnes
t. mari P. repugnarit Ms. Naz. omneis terra, mari, P. exp. Ed. Grut. Freinsh.
Zeu. Fab. Vetst. Beg. omni terra marique P. eaep. Ed. Lugd.—7 M. Ed. Lips.
1. 3. Med. Par. Ven.—8 Atilio Ms. Naz. Duisb. Ed. pr. Ber. Lips. 1. Duk.
1. 2. Sed Attilio Ed. Lips. 2. 3. Med. Par. Ven. Amstel. Qua de scriptura
jam supra vidimns.—9 Aphricam Ed. Ven.—10 In ipso Jord. Ms. Fran.—
—11 Punico Ms. Pal. 1. Duisb. Voss. Ed. pr. Grut. Vetst. bello Punico Ms,

NOTAE

hallucinatur Florus, qui Leonidæ tri
buit quod fecit Othriades.
* Lucio Cornelio Scipione] Quod nunc
narrat Florns, anno prius est quam
qnod snpra narravit de Calatino et
Calpurnio.
vit] Bene quidem Salmasius, expur
garit : sed non vidit, ingens, post
ipsius emendationem, vitium in ser
mone remansisse : lego, omnes terras,
ac maria, Paenis earpurgarit. Pater
metus.

* Aleriæ [Carala] Carala, urbs Sar • JIarco Attilio Regulo] Qui tunc
dimiæ ad Caralitanum sinum ad Ori Consul erat mi.
entem. f Punici maris nomine] Quod peri.
° Terra, marique, Panos expugna culosum propter Syrtes.
116 L. ANNAEI FLORI

nio'* metum: in quem, nisi paruisset, securi districta's

Imperator metu mortis navigandi'* fecit* audaciam.**
Mox ventis remisque'° properatum est: tantusque [§. 18.
terror hostici adventus Poenis fuit, ut apertis paene portis
Carthago caperetur. Prima belli'7 præmium fuit [§. 19.
civitas** Clypea:'9* prima enim a Punico littore quasi arx
et specula procurrit. Et hæc, et trecenta*° amplius castella
vastata sunt. Nec cum hominibus,' sed cum mon- [§. 20.
stris quoque, dimicatum est: cum quasi in vindictam* Afri
cæ nata miræ magnitudinis serpens* posita apud Bagra
dam*' castra vexaret. Sed omnium victor Regulus, [§.21.
cum terrorem nominis* sui late circumtulisset; cumque
magnam vim juventutis, ducesque ipsos5 aut cecidisset,^
aut haberet in vinculis, classemque ingenti præda onus
* In quem districta securi, nisi paruisset, Imperator dedit audaciam narigandi
metu mortis.

Fran.—12 Ita Ms. Reg. Q. Sed Nautrio Ms. Naz. Voss. Edd. nostri omnes.
Naurio Mss. Pall. Reg. F, Toll. Fran. Duisb. Berol. Nannio, et Naurio Mss.
Vim. Natio Mss. Jord. Nautio Ms. Ryck. Ed. Beg. Maurio Ed. pr.—13 De
stricta Ms. Voss. 1. 2.—14 Narigandi aberat a Ms. Flor.—15 Audatiam Ed.
Lips. 2.—16 De rentis remisque Ms. Pal. 1. 2. Ryck. Duisb. Fran. Voss. 1. 2.
Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Num pro et cen
tis? ' Sed dein derentis r. Ms. Naz.: in quo supra scriptnm erat denique. Jord.
deinde rentis r.—17 Belli prima Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.
Stad. Pont.—18 Ciritas aberat a Ms. Flor.—l9 Clupeia Ms. Ryck.—20 CCC.
Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.—1 Hominibus modo Jord. Ms. Reg. Q, Ed.
Gryph. Stad. Lugd. Pont.—2 iuindictâ affrice Ed. Lips. 1.—3 Ita Mss. Vin.
Toll. Duisb. Regg. Ed. pr. Stad. Pont. Beg. Duk. 1. 2. Sed Bargadam Ms.
Ryck. Bragradam Ms. Fram. Bragadam Mss. Voss. Pall. Naz. Ed. Lips. 2. 3.
Med. Par. Ven. Grut. Lugd. Freinsh. Zeu. Fab. Blanc. Vetst. bragada Ed.
Lips. 1. Baggadam Ed. Amstel.—4 In omnes Ms. Naz.—5 Ducesque ipsos ab
erant a Ms. Flor.—6 Sic conj. Camers. Sed cepisset Jord. Mss. Pall. Ryck.
et Duk. omnes, præter Voss. 3. in quo vulgata erat, Ed. pr. Lips. 1. 2. 3.
Ber. Sab. Junt. Gryph. Blanc. Beg. Duk. 1. 2. caepisset Ed. Ven.—7 Onustam

NOTAE

s Clypea] Hodie Zafaram. * Triumpho grarem] Poëticum; qua

si nullus esset in illa classe, qui tri
* Mirae magnitudinis serpens] Ejus
exuviæ centum et viginti pedum lonumphum non mereretur.
gæ. 1 In Urbem præmisisset] Alter Con
* Bagradam] Bagradas Africæ flu sul Manlius eam reduxit cum viginti
vius. septem millibus captivorum, et nava
• J Sed omnium victor] Pater meus lem triumphum egit.
legebat, sed enim victor.
 EPIToM. LIB. ii. cAP. 2. 117

tam,7 et triumpho gravem,* in Urbem præmisisset;' etiam

ipsam belli" caput* Carthaginem urgebat9 obsidio,'° ipsis
que portis inhærebat. Hic paululum'* circumacta [§. 22.
fortuna est,/ tantum'* ut plura essent'3 Romanæ virtutis'*
insignia: cujus fere magnitudo calamitatibus approbatur.
Nam conversis ad externa'* auxilia hostibus; cum [§. 23.
Xanthippum'° ° illis'7 ducem Lacedæmon misisset, a viro
militiæ peritissimo vincimur. Tum foeda clade,'* Romanis
que usu incognita,° vivus'9 in manus hostium venit fortissi
mus Imperator.P Sed ille quidem par tantæ calamitati**
fuit. Nam nec Pumico carcere infractus' est,$$ nec lega
tione suscepta.' Quippe diversa, quam hostes man- [§. 25.
f Hic paululum fortuna fuit inconstans.
s Nam nec fractus fuit Punico carcere.

aberat a Ms. Flor. Sed honustâ Ed. Lips. 1. 2. s. Med.—8 et ipsam caput belli
Ed. Ven. etiam jam ipsam caput belli Ms. Ryck. et ipsam b. c. Ms. Voss. 3.
jam ipsam b. c. Mss. Duk. ceteri. Jord. Ed. pr. Grut. Freinsh. Zeu. Fab.
Vetst. Beg. Duk. 1. 2. et jam ipsam caput belli Ed. Gryph. Stad. Lugd. Pont.
Caput belli Mss. Regg. Flor. Fran. Malliab. Ed. Lips. 1. 2. 8. Ber. Sab.
Méd. Par. Junt. Ven.—9 Urguebat Ms. Naz. Pal. 2.—10 Obsidione Mss. Pall.
Ryck. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—11 Paulum Ms.
Ryck. Toll. Voss. Duisb. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald.
Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont.—12 Est tm : Ed. Lips. 1.—13 Deessent Ed.
Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Gryph. adessent Ed. Ven.—i4 Urbis Ed. Lips. 1. 2.
3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—15 Extrema Ed. Gryph.—i6 Xan
tippum Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Stad. Pont.—17 Illic Ed. Vem.—
18 Sic Mss. Regg. Sed tum f. clades Ms. Ryck. Toll. Duisb. Fran. Voss. Ed.
pr. Lugd. Zeu. Beg. Duk. 1. 2.: et, ut videtur, Mss. Vin. Pall. faedaque
clades, Romanisque usu incognita. Nam vivus Jord. vincimur cum farda clade
Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Pont.—19 Incognita.
Virus Ms. Ryck. Duisb. Ed. pr.—20 Sic Ms. Pal. 2. et Duk. nonnulli. Ed.
Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Stad. Lugd. Pont. Blanc.
Amstel. Beg. Duk. 1. 2. Sed calamitatis Mss. Jord. Naz. Vin. Pal. 1. Ryck.
Toll. Voss. 1. 2. 3. Duisb. Ed. pr. Grut. Freinshem. Vetst.—1 Sic et Mss.
Vin. Sed fractus Ms. Fran. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald.

NOTHE

* Etiam [jam] ipsam belli caput] P Fortissimus Imperator] Regulus.

Melius si legas, sed ipsum belli caput;
et ita legebat Pater meus.
* Xanthippum] Qui, cum eum co-
piis suis Carthaginenses præfecerint,
triginta millia Romanorum occidit.
• Romanisque usu incognita] Nullus
enim antehac Romanorum dux in
potestatem hostium venerat,
q Infractus est] Hic “infractus' nil
aliud significat quam fractus, ut apud
Virgil. * Torpent infractæ ad prælia
vires.' Et alibi quod notandum.
* Legatione suscepta] Illum Romam
miserant Carthaginenses, ut captivo
rum mutationem suaderet: labantem
Senatum firmavit me faceret, et rur
118 IL. ANNAEI FLORI

daverant, censuit;* ne pax fieret, nec commutatione* capti

vorum reciperetur. Sed nec illos voluntario ad [§. 25.
hostes suos reditu, nec ultimo* sive carceris,3 sive° crucis
supplicio* deformata7 majestas; immo his omnibus admi
rabilior,* quid aliud quam victus de victoribus, atque
etiam,9 quia Carthago non cesserat, de fortuna triumphavit?
Populus autem Romanus multo acrior infestiorque [§. 26.
pro ultione Reguli, quam pro victoria, fuit. Metello [§. 27.
igitur Consule' spirantibus altius Poenis, et reverso in
Siciliam bello, apud Panormum'° " sic hostes cecidit, ut ne
amplius eam insulam cogitarent.'* Argumentum [§. 28.
ingentis victoriæ, centum circiter elephantorum" captivitas;
sic quoque magna præda, si'* gregem illum" non bello, sed

* Quippe suasit alia quam quæ hostes mandaverant.

-

Ven. Gryph. Stad. Pont. Zeu.—2 Sic Ms. Naz. Fran. Ed. Vin. Lugd. Sed
ne commutatio Ms. Flor. Voss. 1. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt.
Ald. Ven. Gryph. Stad. Zeu. Amstel. Beg. nec commutatio Ed. Stad. Pont.
Fab. Blanc. ne commutati, ne Mss. Duk. reliqui. Ed. pr. Freinsh. Duk. 1. 2.
—3 Ullo Ed. Lips. 2.—4 Nec in ultimo Mss. Pall. Ryck. Malliab. Dnisb.
Fran. Berol. Ed. pr. Beg. nec ultio Ed. Med. Par. vitiose pro ultio.—5 Car
cere Ms. Naz. Pall. Berol. Malliab. Duisb. Fran. Voss. 3. Ed. pr. Beg.—
6 Seu crucis Ms. Fran. Voss. 1. 2. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Ven.
Gryph. Stad. Lugd. Pont.—7 Deforma Ed. Lips. 1.—8 Ad mirabilior Ed.
Lips. 1.—9 Atque etiam absunt ab Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Grypb.
Stad. Pont.—10 Panhormum Ms. Naz. Voss. 1. 2.—11 Sic conj. Lipsius. Sed
ut ne amplius e. i. concitarent Ms. Flor. Naz. (in quo tamen super con scriptum
erat co) Ed. Sab. Freinsh. ut nec amplius e. i. concitarent Mss. Pall. Ryck.
Lipsii, Duk. plerique. Ed. pr. Vin. Grut. Lugd. Fab. Vetst. ut nec amplius
ea in insula concitaretur Ms. Reg. Q. ut ne amplius ea in ins. concitaretur Ed.
Lips. 1. 2. 3. Ber. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Pont. ut nec ampl. c. i.
cogitarent Ed. Zeu.—12 Ac si gregem Ms. Naz. Pal. 1. (a manu secunda) 2.
Ryck. Ed. pr. Ven. Vulgata erat in Ms. Malliab. Voss. 3. Ed. Lips. 1. 2. 3.
Ber. Med. Par. Jordanes legit sic : sic quoque magnas praedas agit, ut si gregem.

NOTÆ

sus ad Carthaginenses * Egregius pro t Metello igitur Consule] Anno deci

peravit exul.' Vide mirabilem Ho
ratii Od. iii. 5.
* Supplicio] Horat. * Atqui sciebat
quæ sibi barbarus Tortor pararet.'
Et Cicer. alicubi, * Neque tamen ig
morabat se ad crudelissimum hostem,
et ad exquisita supplicia proficisci ;
sed jusjurandum conservandum puta
bat.'
mo quinto hujus belli Punici ; et hic
L. Cæcilius Metellus non vere Consul
erat tunc, sed Proconsul.
u Panormum] In Sicilia. Vide su
pra.
v Centum circiter elephantorum] Ex
historiæ fide centum et viginti capti
sunt.
* Sic quoque magna præda, si gre
 EpitoM. Lib. II. cAP. 2. 119

venatione cepisset.'* Appio'* Claudio Consule,* [§. 29.

non ab hostibus, sed a's Diis ipsis superatus est, quorum
auspicia contemserat;* ibi statim classe demersa, ubi ille
præcipitari pullos jusserat, quod pugnare ab his'° vetaretur.
Marco'7 Fabio Buteone* Consule, classem hostium [§. 30.
in Africo** mari apud Ægimurum,'9* jam in Italiam ultro
navigantem, cecidit. Quantus o tunc*° triumphus [§. 31.
tempestate intercidit, cum opulenta præda classis, adver
sis' acta ventis, naufragio suo Africam* et Syrtes, omnium
imperia* gentium,° insularum littora, implevit! Magna [§. 32.
clades, sed non sine aliqua principis populi dignitate; in
terceptam tempestate victoriam,* et triumphum periisse*
-

—13 Caepisset Ed. Lips. 1. 3. Med. Par.—14 Sic Jord. Mss. Win. Grut. et
Duk. fere omnes, in his Berol. Sed Publio Ms. Voss. 3. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3.
Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst.
Claudius Pulcher Consul Ed. Ald.—15 Ab Diis i. Ms. Voss. 1. ab ipsis Diis
Ms. Berol. Duisb. Ed. pr.—16 Ab iis Ed. Beg.—17 M. Ed. Lips. 1. Par.—
18 Affrico Ed. Lips. 1. 2. 3. ubique.—19 Egynurum Ed. Lips. 1. 2. 3. Egimu
rum Ed. Med. Par. Vem. Gryph.—20 Sic et Ed. Ven. Sed quantus o tum Ed.
Stad. Pont. quantus tum Ms. Reg. F. quantus ho tunc Ms. Voss. 1. Quamris
Octario Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. 2. Gryph. quamris Octavo Ed. Par. 1.
—1 Arersis Ed. Freinsh.—2 Affricam Ed. Lips. 1. 2. 3. fere ubique.—3 Im
periorum Ed. Beg.—4 Intercepta tempestate rictoria Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.
Ven. Gryph. Stad. Pont. Beg.—5 Perisse Ms. Flor. Berol. Ryck. Duisb.
Fran. Ed. pr. Lips. 1. 3. In Ed. Beg. est et triumphus periit naufragio.—
NOTÆ

gem illum] Multa hic congessit eru nico primo, temeritas movebit ; qui
ditissùmus Salmasius, qui legit, Sic etiam per jocum Deos irridens, cum
quoque magna præda ac si gregem cavea liberati pulli non pascerentur,
illum. Sed ille locum non intel mergi eos in aquam jussit, ut bibe
lexit, qui tamen per se planissimus rent quoniam esse nollent. Qui risus,
est. Isti centum elephanti magna classe devicta, multas ipsi lacrymas,
etiam praeda erant, inquit Noster, si magnam Pop. Rom. cladem attulit.'
illos populus Romanus non bello, sed * Marco Fabio Buteone] Anno istius
venatione, cepisset. At cum bello belli vigesimo primo. Unde patet
cepit, non magna præda sunt, cum multa Florum præterire.
damna ibi accepta vix ulla captura, • Apud Ægimurum] Insulam inter
nednm centum elephantorum capti Siciliam et Africam.
vitate, queant reparari. b Omnium imperia gentium] Quid
* Appio Claudio Consule] Sequenti hoc sit, nemo homo unquam intelli
anno post Metelli victoriam. get: lege, nt restituit Pater meus,
* Quorum auspicia contemserat] Hoc omnium maria gentium ; hoc probant
declarat Cicer. de Nat. Deorum lib. sequentia, * Insularum littora.'
ii. * Nihil nos P. Claudii, bello Pu
12 L. ANNAEI FLORI

maufragio. Et tamen, cum Punicæ prædæ omnibus^ pro

montoriis7 insulisque frustarentur* * et fluitarent,9 populus
Romanus et sic'° triumphavit.“ Lutatio'' Catulo [§. 83.
Consule* tandem bello finis impositus apud insulas, quibus
nomen Ægates.*** Nec major alias'* in mari pugna; [§. 84.
quippe commeatibus, exercitu, propugnaculis, armis gravis
hostium classis, et in ea quasi'* tota Carthago: quod ipsum
exitio fuit. Romana classis promta, levis, expedita, [§. 35.
et quodam genere* castrensis;* ad similitudinem pugnæ
equestris, sic remis, quasi habenis agebatur; et in hos, vel
in illos's mobilia rostra speciem viventium* præferebant.
Itaque momento temporis laceratæ hostium rates, to- [§. 36.
tum inter Siciliam Sardiniamque pelagus naufragio suo ope
ruerunt. Tanta deniquefuit illa victoria, ut de exscin- [§. 37.
dendis'° hostium moenibus non quæreretur. Supervacuum
* Et tamen cum Punicae prædæ repellerentur ab omnibus promontoriis insulisque,
et fluitarent.
* Et quodam modo.
----

6 Amnibus Ed. Gryph.—7 Sic et Ed. Ven. At abest ab Ed. Lips. 1. 2. 3.

Ber. Sab. Med. Par. Gryph. Sed promunctoriis Ms. Fran. pronuntoriis Ms.
Duisb. Ed. pr.—8 Frustrerentur Ms. Naz. frustrarentur Ms. Pal. 1. 2. Ed. pr.
Ab Jord. Ed. Lips. 1. 2. 8. Ber. Sab. Med. Junt. Ald. Par. Ven. Gryph.
Lugd. Zeu. absnnt verba frustarentur et. Ed. Stad. Pont. insulisque allisæ fiui
tarent.—9 Fluitarent Mss. Regg. Ed. Par. fluritarent Ed. Lips. 1. et fluit. ab
erant a Ms. Voss. 2.—10 Ita Ms. Gud. Berol. Duisb. Regg. Voss. 1. 2. Ed.
pr. Sed at sic Jord. Ms. Naz. Absunt ab Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med.
Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Fab. Vetst.—
11 Sic Mss. Toll. Dnisb. Regg. Voss. Jord. Ed. pr. Sed Lucacio Ms. Fran.
Luctatio Ms. Ryck. Ed. Lips. 2. 3. Ven. Gryph. Tluctato Ed. Lips. 1. Abest
ab Ed. Med. Par.—12 Egates Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.—13 Alia Ed.
Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—14 In eis qi Ed. Lips. 1. in
eis quasi Ed. Lips. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—15 Vel illos
Ed. Duk. 1. 2. vel in illos ictus Ed. Grypb. Stad. Pont.—16 Sic Mss.
NOTAE

* Insulisque frustarentur [frustraren r Ægates] Inter Africam et Sicili

tur] Salmasius legit frustarentur pes
sime: elegantissime navis frustrari
portu dicitur, cum illi subire non po
test.
4 Triumpharit] Eo triumphavit,
quod præda Punica omnibus promon
toriis insulisque frustrata fluitaret.
• Lutatio Catulo Consule] Anno hu
jus belli vigesimo quarto.
am, tres numero, arae ut volunt a Vir
gilio dictæ, quod ibi fœdus cum Car
thaginensibus ictum sit.
* Et quodam genere castrensis] Ex
pedita ut castrensis exercitus.
b Speciem virentium] An equorum ?
cum supra dixerit * qnasi habenis
agebatnr.* An rostrorum ? Certe
equorum.
 epitoM. Lib. II. CAP. 3. 121

visum est in arcem murosque'7 sævire, cum jam in mari

esset deleta Carthago.'

CAP. III.
BELLUM LIGUSTICUM.*

PeRAcTo Punico bello, secuta est brevis sane,* et [§. 1.

quasi ad recipiendum* spiritum,* requies, argumentumque*
pacis, et bona fide* cessantium armorum, tunc primum post
Numam clausa porta Jani fuit:*°° sed statim ac sine mora
patuit. Quippe jam Ligures,* jam Insubres Galli,* [§. 2.
nec non7 et Illyrii* * lacessebant; sic desub' Alpibus, id est,
desub ipsis Italiæ faucibus,*9 gentes'° Deo quodam assidue

• Porta Jani tunc primum post Numam clausa fuit, quod est indicium pacis, et
arnorum bona fide cessantium.
* Sic desuper Alpibus ; id est, desuper ipsis faucibus Italiae.
-

Regg. Sed excidendis Ms. Ryck. Naz. Toll. Berol. Duisb. Voss. Fran. Jord.
Ed. pr. Lips. 1. 2. 8. Ber. Sab.TPar. Junt. Ald. Ven. Vin. Gryph. Stad. Lugd.
Beg. Duk. 1. 2. excindendis Ed. Grut. Freinsh. Zeu. Fab. Vetst.—17 In muros
arcemque Ms. Ryck. Toll. Duisb. Fran. Ed. pr.
1 Bellum Ligurium Ms. Naz. Bellum Liguricum Ms. Gnd. Reg. F, Ed. Lips.
1. 2. 3. b. Ligoricum Ms. Voss. 1. de bello Ligurico Mss. Pall. bellum Ligusti
num Ed. Stad. Pont.—2 Recuperandum Ms. Reg. F.—8 spm Ed. Lips. 1.—
4 Arg7Tjue Ed. Par.—5 Fide bona Ms. Berol. Ed. Beg.—6 Sic Ms. Naz. Ed.
Fab. Dnik. 2. Sed Jani porta fuit Ms. Ryck. Duisb. Fram. Ed. pr. fuit porta Jani
Mss. Voss. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont.
Zeu. Vetst. Beg. ibuk. 1.—7 Necnon Ed. Lips. i.—8 Non Illyrii Mss. Vin
Voss. 3. In Ed. Lips. 1. 2. 3. scriptum est ubique Illirii : et in Med. Par. 2.
Ven. illirici. Etiam in Par. 1. Gryph. Stad. Poht. est illyrici.—9 Desub Alpi
bus Italia faucibus Ms. Fran. In Èå. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. est de subalpibus
...de subipsis. Ed. Ven. de subalpibus i. desub ipsis. Ab Ed. pr. abest τὸ ipsis

NOTAE

* Cum jam in mtari esset deleta Car
thago] Quia in navibus quas ceciderat
Catulus, quasi tota Carthago, ut su
pra dixit Noster, continebatur.
CAp. iii. Bellum Liguslicum] Anm.
Mundi 3713. ante Ch. Nat. 235. ab
Ur. Cond. 516. Coss. L. Cornelio
Lentulo Caudino et Q. Fulvio Flacco.
• Brevis sane] Vix quadriennii re
quies data fuit.
* Clausa porta Jani fuit] Vide cap.
2. lib. i.
c Ligures] Populi, qui Alpes mari
timas incolunt.
d Insubres Galli] Galliæ Cisalpinæ
populi, quorum caput Mediolanum.
• Illyrii] Populi juxta mare Adria
ticum ad Occidentem.
f Desub] Nota præpositionem junc
tam præpositioni. Sic * de procul '
122 L. ANNAEI FLORI

incitante,'' ne rubiginem scilicet ac situm arma'* sentirent.

Denique utrique* quotidiani,'* et quasi domestici [§. 3.
hostes tirocinia'* militum imbuebant," nec aliter utraque
gente, quam quasi'* cote quadam, populus Romanus'° fer
rum suæ acuebat virtutis."7 Ligures'* imis'9 Alpium [§. 4.
jugis adhærentes* inter Varum*° et Macram' flumen, impli
citosque* dumis sylvestribus, major aliquanto* labor erat
invenire, quam vincere. Tuti* locis et fuga,*' durum atque
velox genus, ex occasione magis latrocinia,° quam bella
faciebat.7 Itaque cum diu multumque eluderent [§. 5.

* Ligures adhaerentes profundis Alpium jugis.

-

10 Gens Ed. pr.—11 Incitatæ Ms. Pal. 2.—12 Ac situm scilicet arma Ed. Lugd.
Freinsh. Zeu. Blanc. Amstel. Beg. Duk. 1. 2. Ac situ s. arma Ed. Lips. 1. 2. 3.
ac situm arma, omisso rô scilicet, Ed. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—
13 Denique utrique cotidiani Mss. Pall. et Duk. fere omnes, Ed. pr. Junt. Vem.
Sed denique quotidiani Ms. Reg. F. denique itaque quotidiani Ed. Lips. 1. 3.
Ber. Med. Par. denique ita quotidiani Ed. Sab. Ald. Gryph. Vin. Stad. Grut.
Lugd. Pont. Zeu. Vetst. Amstel.—14 Tyrocia Ed. Lips. 1. pro tyrocia. Sed tyro
cinia Ed. Lips. 2. 3. Med. Ven. tyrocia Ed. Par. 2. Gryph. tirocina Ed. Par. 1.—
15 Sic Ms. Voss. 3. Ed. Vin. Stad. Grut. Lugd. Sed quam si Mss. Pall. Ryck.
Toll. Duisb. Regg. Fran. Ed. pr. Blanc. Beg. quasi, omisso τφ quam, Ms.
Naz. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. quam, omisso τφ
quasi, Ms. Voss. 1. jam si Ms. Voss. 2. et correctum sicut.—16 P. R. Ed.
Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. fere ubique.—17 Suae rirtutis acuebat Ms. Naz.
Ryck. Flor. Malliab. Fran. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald.
Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont.—18 Lygures Ms. Berol.—19 In riis Ms.
Ryck. inriis Ed. Lips. 2. Blanc.—20 rarrum Ed. Lips. 1. 3. arum Ed. Med.
Par.— 1 Macrum Mss. Vin. quidam, Ed. Gryph.—2 Implicitos Ed. Lips. 1. 2.
3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—3 Aliquando Ed. Beg.—4 Ita Mss.
Pall. Regg. Berol. Ë. Duisb. Ed. pr. Sed totum locis Ms. Ryck. tutus locis
Ms. Fran. tuti siquidem locis Jord. tutum locis Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.
Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Vetst.—5 Fugaqüe Ms. Fram.—6 Latro
cinia magis Ms. Naz. Ryck. Toll. Duisb. Fran. Ed. pr.—7 Faciebant Ms. Be
rol. (in quo tamen scriptum erat faciebät) Flor. Jord. Ed. Beg. Duk. 1. 2.—

NOTÆ

apud Plautum alicubi ; ita apud h Tirocinia militum imbuebant] Ne

Plautum reperias * esub' et * desub.'
Ceterum, quod vir magnus affirmat,
cave id verum putes; nam sub, et
desub, non sunt idem ; desub enim
est desuper. Pater.
s Utrique] Nota ut insolitum utri
que de tribus dici, nisi Ligures et In
subres intelligat; Illyricos vero præ
termittat, utpote remotiores.
mo unquam ante Florum hoc dixit,
Imbuebant tirocinia militum: nihil
aliud est quam imbibebant tir. mil.
Gallice, Essuyoient l'apprentissage de
mos Soldats. C'étoit sur eua- que nos
Soldats faisoient leur appremtissage.
i Et fuga] Hic fuga nil aliud est
quam pedum velocitas, quod notan
dum.
 EPiToM. Lib. II. cAP. 3. 128

Salyi, Deceates,* Oxybii,' Euburiates," Ingauni,* tandem

Fulvius" latebras eorum ignibus9 sepsit: Bæbius'° ° in
plana deduxit: Posthumius'' P ita exarmavit, ut vix reli
querit'* ferrum, quo terra coleretur.
-

8 Eluderent Salurii, Decilates, Orunii, Buriates, Ingauni Mss. Jord. eluderet

saltus detrate. buriates seaeule. incognitas Ms. Duisb. Ed. pr. eluderet saltus, de
ciate serubile buriatas incognitas Ms. Pal. 1. eluderet saltus, Erubiles, Buriates,
Sorulæ incognitas Ms. Ryck. eluderet saltus, Deceates, Orybii, Euburiates, In
gauni, incognitas Mss. Regg. eluderet saltus, Deceate, Buriales, Serule incognitas
Ms. Berol. eluderent Salyi, Deceates, Orybii, Buriates, Serule incognitas Ms.
Malliab. Flor. eluderet saltus del/ureate foccubulees incognitae Ms. Fram. eludere
tur saltu Ocrubules Buriates Serule incognitas Ms. Voss. 3. eluderent Salyi, De
ceates, Serobuli Buriates, i. Ms. Voss. 1. eluderet saltus deciates orubile buriatas
incognitas Ms. Naz. quocum fere consentit Ms. Pal. 2. In Ms. Voss. 2. erat
Deciates: cetera nt in Edd. eluderet saltus deceates (deciates Lips. 2. 3. Med.
Par. Ven.) morubii incognitas tandem Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. elude
rent Salii, (sic et Zeu.) Deceates, Orybii, Euburiates, incognitas Ed. Gryph.
eluderent saltu, riis, latebris, Deceates, Orybii, Euburiates, Ingauni Ed. Stad.
Pont. e Jord. eluderet Salyus, Deciates, (Beg. Deceates) Orybius, Euburiates,
Ingaunus Ed. Blanc. Beg.—9 Igni Jord.—-10- Bebius Ed. Lips. 1. 2. 3. Med.
Par. Ven. Gryph. Nam his in libris pro diphthongis æ et œ fere ubique est
littera e: id quod supra jam monuimus.—11 Postumius Ms. Ryck. Duisb.
Fran. Ed. pr. Blanc. Duk. 1. 2.—12 Relinqueret Mss. Pall. Ryck. Toll. Duisb.
Berol. Fran. Ed. pr.

NOTÆ

j Salyi] Qni et Salyes in tabulis
nominantur, Galliae Narbonensis po
puli circa Aquas Sextias ad Occiden
tem Ligurum.
* Deceates] In Gallia Narbonensi
populi ad Vari ostia, ubi Ligures, qui
Deceates Ligures etiam dicebantur,
ut et Oxybii qui Deceatibus Orien
tales erant ad oram Gallici maris.
' Orybii] Vide Deceates, nota supe
rmoti.
* Euburiates] In Liguria, ut et
Inganni, qui et Albinganmi dicti sunt.
* Tandem Fulcius] Quint. Fulvius
Flaccus, vel Marcus Fulvius Nobilior,
nam utrique de Liguribus triumpha
runt. Sed de M. Fulvio Nobiliori
malim intelligi, qui finem bello impo
suit, quod duravit annis lxxx. Alii
de Quinto Fulvio malunt intelligi, qui
anno di.xxiv. de Liguribus triumpha
vit ; et favere videtur Livius xliv.
• Baebius] Fuere duo Bæbii Tam
phili sive Pamphili, fratres, Cn. scili
cet, et M. l)e Marco hic Noster
loquitur; nam de Liguribus triumpba
vit, collega Cornelio Cethego anno ab
Ur. Cond. 573. Eosque in agrum
Taurasinorum, quem de Samnitibus
Romani ceperant, traduxit; unde illi
postea Ligures Bæbiani et Cornelia
ni dicti sunt, et in hoc Samnitium
tractu a Plinio recensentur.
P Posthumius] A. Posthumius Albi
nus, qui Consul fuit cum C. Calpurnio
Pisone, Liv. xi. 41. 3.
124 L. ANNAEI FLORI

CAP. IV.

BEI, LUM GALLICUM.

GALLIs Insubribus,* et' his accolis Alpium, animi [§. 1.

ferarum, corpora plus quam humana erant: sed experi
mento deprehensum* est, quippe** sicut* primus impetus
eis major quam virorum est, ita sequens minor quam foemi
narum: Alpina corpora* humentis coelo* educata, [§. 2.
habent? quiddam simile7 nivibus* suis: quæ mox ut caluere
pugna,9 ° statim'° in sudorem'' eunt;'* et levi motu, quasi
sole, laxantur.* Hi sæpe'* et alias, sed Britomaro** [§. 3.
duce,* * non prius soluturos se baltea, quam Capitolium
* Sed istud experimento deprehensum est, nempe quod ut, &c.
* Humido caelo.
* Quæ corpora mox ut caluere pugna, statim eunt in sudorem, et leri motu, quasi
sole, dissolruntur.

1 Er his Ed. Ven.—2 Depraensum Ed. Vem.—3 Quod Auctor hist. misc. 3.
3. Urspergensis in Chron. Bergomensi ad A. M. 4967. et Nauclerus Generat.
LVIIII. Ed. Stad. Pont. Zeu. Abest ab Ed. Blanc. verbis earper. depr. est
inclusis uncis. Ed. Beg. sed, quod experimento deprehensum, sicut pr. imp. &c.—
4 Alpina enim corpora Auctor hist. misc. causa autem hæc est, quod Alpina cor
pora Ursperg. Alpina quippe corpora Ed. Beg.—5 Hunnecto Auct. hist. misc.—
6 hnt Ed. Lips. 1.—7 Simile aberat a Ms. Voss. 1.—8 Ita Ms. Jord. Naz.
Pal. 1. Gud. Regg. Voss. 3. Auct. hist. misc. Ursperg. Bergom. Sed cum miri
bus Mss. Vin. Ryck. Toll. Duisb. Fran. Voss. 2. Ed. pr. Vem. Stad. Grut.
Lugd. Pont. Vetst.—9 Cum mor caluere pugna Jord. cum calore prima pugnae
Ursp. cum mox calore pugnae Bergom. cum mox calore exarserint pugnae Hist.
misc. mor ut cal. p., omisso τά quae, Ed. Beg.—10 Statim abest ab Ed. Lips. 2.
—11 Insudorem Ed. Lips. 1. in sudore Ms. Berol.—12 Exeunt Mss. Vin. quidam.
—13 Hoc sæpe Ed. Lips. 1. 2. 3. Hic sæpe Ed. Par.—14 Et Britomaro Jord.
sed Britomatro Ms. Ryck. sed Birtomarco Ms. Duisb. et in marg. Britamaro:

NOTÆ

CAp. iv. Bellum Gallicum] Ann.
Mundi 3725. ante Ch. Nat. 223. ab
Ur. Cond. 528. Coss. L. AEmilio Pa
po, C. Attilio Regulo.
• Gallis Insubribus] Vide cap. sup.
* Quippe] Mirum quantopere vox
ista viros doctos turbaverit, ut etiam
novas lectiones introducerent: sed
ne longum faciam, sic lege et intel
lige: Sed experimento deprehensum est,
quippe, id est, scilicet, ut apud Virgil.
* Quippe ferant rapidi secum.'
* Quæ mox ut caluere pugna] An
nives, an corpora ? lego, nam mox,
&c. probat enim tò simile a se posi
tum. Docti, quid velim, facile sen
serint. Pater.
a Britomaro duce] De Boiis intelli
gendum est.
 EP1ToM. LIB. II. CAP. 5. 125

ascendissent,'juraverant. Factum est. Victos enim Æmi

lius in Capitolio discinxit. Mox, Ariovisto's duce, [§. 4.
vovere * de nostrorum militum præda Marti suo* torquem.'
Intercepit Jupiter'° votum.'7 Nam de torquibus eorum
aureum tropæum'* Jovi Flaminius'9* erexit. Viri- [§. 5.
domaro*° rege * Romana arma Vulcano' promiserant: alior
sum** vota ceciderunt.* Occiso enim rege, Marcellus***
tertia** post Romulum' patrem Feretrio Jovi arma** sus
pendit.

CAP. V.

BELLUM ILLYRICUM.

ILLYRii,' seu* Liburni,* sub extremis Alpium radi- [§. 1.

-

quod erat in Mss. Vin. nonnullis. sed Brutomaro Ms. Reg. Q.—l5 Ariouito
Ms. Naz. Voss. 1. 2. Reg. F. Arioiusto Ms. Pal. 2. Duisb. Ed. pr. Arnouito
Ms. Pal. 1. Areouisto Ms. Reg. Q. Ariomico Ms. Fran. Ariouico Mss. Vin.
Ariobisto Jord. Aristonico Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Astrionico Ed.
Gryph. Stad. Grut. Pont. Zeu. Vetst.—16 Juppiter Ed. Lips. 1. 2. 3. Ven.
Lugd.—17 Votum aureum Ed. Lugd.—18 Tropheum Ed. Lips. 1. 2. 3. trophæum
Ed. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Lugd. Grut. Pont. Freinsh. Zeu. Blanc.
Vetst.—19 Fláminius Ed. Med. Par. Flamineus Ed. Lips. 3. Flamminius Ed.
Ven.—20 Britomatro Ms. Ryck. Virodomaro Ms. Reg. Q, Voss. 1. Fran. Vir
dumaro Ed. Stad. Pont. Virdomaro Mss. Vin.—21 Sic et Ed. Ven. Sed alioqn
Ed. Lips. 1. alioquin Ed. Lips. 3. Med. Par.—22 Marcello Ed. Beg.—23 Ter
tius Ms. Reg. Q. tercia Ed. Lips. 1. ubique.—24 Arma Jovi Ed. Wetst. Am
stel. Jovi opima Ed. Stad. Pont. e Jord.
1 Illyrici Ms. Ryck. Regg. Toll. Fran. Duisb. Jord. Ed. pr. Stad. 2.—2 Se

NOTÆ

• Marti suo] Marti quem colunt duravit annis quatuor.

Galli, ut docet Cæsar de bello Galli
co vi. 17.
f Flaminius] C. Flaminius Nepos,
qui cum P. Furio Calvo Consul fuit.
s Aliorsum vota ceciderunt] Alior
sum, alioversum. In alienas manus
vota illa devenere ; nam pro Roma
nis armis, quæ Vulcano Galli promi
serant, Romani Gallica Jovi suspen
dere.
* Marcellus] M. Claudius Marcel
lus, qui finem bello imposuit, quod
* Tertia post Romulum] Virgil. de
Marcello, * Tertiaque arma Patri sus
pendet capta Quirino.'
CAP. v. Bellum Illyricum] Hoc bel
lum quatuor annis ante Gallicum, de
quo cap. superiori actum est. Ann.
Mundi 3721. ante Ch. Nat. 227. ab
Ur. Cond. 524. Coss. L. Posthumio
Albino ii. et Q. Fulvio Centumalo.
* Illyrii seu Liburni] Nam Liburnia
Illyridis regio est.
126 L. ANNAEI FLORI

cibus* agunt inter Arsiam,* Titiumque5 ° flumen, longissime

per totum Adriani** maris littus effusi. Hi, regnante [§. 2.
Teutana7 muliere, populationibus non contenti, licentiæ
scelus addiderunt. Legatos quippe nostros," ob ea [§. 3.
quæ deliquerant,** jure agentes, nec gladio9 quidem, sed ut
victimas, securi percutiunt:**°* præfectos navium, igni''
comburunt: idque quod'* indignius foret, mulier imperabat.
Itaque, Cnæo'* Fulvio'* Centimalo*s * duce, late do- [§. 4.
mantur. Strictæ in principum'° colla secures, legato- [§. 5.
rum manibus litavere.**

* Nam legatos nostros jure agentes, ob ea quæ illi deliquerunt, percutiunt, non
quidem gladio, sed securi, quasi rictimas.
° Justa persolrere manibus legatorum.
-

Ed. Par.—3 Jugis Ms. Flor.—4 Arsium Ed. Lips. 2.—5 Ticinumque Mss. Vin.
Pal. 2. Fran. Voss. 3. Ticiniumque Ms. Flor. iitinumque Ed. Lips. 1. 3. ty
tiùque Ed. Par. 1. tyriumque Ed. Par. 2. titunìque Ed. Lips. 2. Tytiumque Ed.
Gryph.—6 Sic Mss. Vim. et Duk. plerique : Ed. pr. Ber. Sab. Par. Stad.
marg. etiam Beg. Sed Adriatici Ms. Reg. Q, Flor. Ed. Ven. Gryph. Stad.
Pont. Sed in Ms. Flor. emendatum erat Adriani. Ed. Lips. 1. 2. 3. Adriaci.—
7 Sic Mss. Pall. Bongars. et Duk. plerique, in his Berol. Jord. Ed. pr. Sed
Tantana Ms. Reg. Q. Teucana Mss. Vin. Fran. Theutona Ms. Voss. 3. teusa
Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Teuta Ed. Ven. Stad. Grut. Lugd. Pons. Zeu.
Fab. Vetst. Teuca Ed. Gryph.—8 Delinquerant Ed. Lips. 3.—9 Ita Ms. Pal.
2. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Vem. Grut. Lugd. Stad. Pont. Freinsh. Zeu.
Vetst. Amstel. Sed ne gladio quidem Ms. Ryck. Reg. F, Flor. Fran. Malliab.
Naz. Pal. 1. Jord. Ed. Fab. Blanc. Beg. Duk. 1. 2.— 10 percuciunt Ed. Lips.
1. 3.—11 Igne Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd.
Pont. Zeu. Vetst. Beg.—12 Sic Ms. Ryck. Fran. Voss. Sed quo ind. Ed.
Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu.fab. Blanc.
Amstel. Beg. Duk. 1. 2.—13 Cnaeo aberat a Mss. Regg. Sed C. Ms. Fran.
Cneo Ed. Lips. 1. 3. Med. Par. Ven.—14 Fulcio aberat a Ms. Berol. Malliab.
Duisb. Ed. pr. Beg.—15 Centimano Ms. Fran. Centumalo Ed. Stad. Pont.—
16 Principium Ms. Ryck. Ed. Gryph. principem Ed. Ven.

NOTAE

b Arsiam, Titiumque] Arsia fluvius f Securi percutiunt] Alter tantnm

ad Occidentem, Italiæ terminus; Ti
tius, ad Orientem. Alii Illyricos fines
latius extendunt.
c Adriani] Ita Horatius: ita et Ci
cero. Aliud est, proprie loquentibus,
Adriaticum, et, Adrianum. Pater.
d Legatos quippe nostros] Hi fuere
C. et L. Cornmcani.
* Ob ea quæ deliquerant] Italicos
mercatores spoliaverant.
occisus est.
* Cnæo Fulrio Centimalo] Vide in
Tit. alii Quintum vocant, Eutrop.
Cnæum cum Floro.
h Legatorum manibus litarcre] Li
tare, hoc est, sacrificare. Sic lib. iii.
18. * Strabo Pompeius mon prius finem
caedium fecit, quam Asculi eversione
manibus tot exercituum Consularium
direptarumque urbium Diis litaretur.'
 EPITOM. LiB. II. CAP. 6. 127

CAP. VI.

BELLUM PUNICUM SECUNDUM.

Post primum Punicum bellum, vix quadriennii' [§. 1.

requies,* ecce alterum bellum :* minus quidem spatio* (nec
enim amplius quam decem et octo* annos" habet*) sed adeo
cladium* atrocitate terribilius, ut, si quis7 conferat damna
utriusque populi, similior victo sit populus,* qui vicit.*
Urebat*9* nobilem populum* ablatum mare,' captæ [§. 2.
insulæ,'° s dare tributa, quæ jubere'' consueverat.'*" IIinc
• Stimulabat.
-

1 Quadrieni Ed. Med. Par. quadriennis Ed. Gryph. Stad. Pont.—2 Bellum
abest ab Ed. Beg —3 Spacio Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Mox ab eis
dem libris absunt unci.—4 X. et VIII. Ms. Ryck. XVIII. Ed. Lips. 1. 2. 3.
Ber. Med. Par. Junt. Ven. Gryph. octo et decem Ed. Stad. Pont.—5 Habet
aberat a Ms. Ryck.—6 Gladii Mss. Regg. Fran. Voss. 1.—7 Siquis Ed. Lips.
1.—8 Sit rictor populus Ms. Pal. 2. Berol. Duisb. Ed. pr.—9 Sic Ms. Naz. a
manu emendatrice, Vim. Regg. Pigh. Jord. Freculph. Sed urgebat Frisingems.
11. 36. pudebat Ms. Ryck. TolI. Duisb. Pall. Fran. Voss. Ed. pr. Ber. Sab.
Junt. Ald. Stad. Grut. Pont. Zeu. Vetst. Beg. aut pudebat Ed. Med. Par. at
pudebat Ed. Lips. 1. 2. 3. Ven. Gryph. at urebat Ed. Vim. Lugd.—10 Ablato
mari, raptis insulis Ed. Stad. Pont. Beg..... captae insulae. Sic Mss. Pall.
Voss. Ed. Grut. Freinsh. Zeu. Fab. Vetst. Amstel. Sed raptae insulæ Ms.
Ryck. Scias. Gud. 2. Toll. Regg. Duisb. Fran. Berol. Ed. pr. Lips. 1. &;
quo
tamen scriptum est rapte) 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph.
Vin. Lugd. Duk. 1. 2. Jord. Freculph. raptas insulas Ms. Pigh.— 11 Habere

NOTAE

CAP. vi. Bellum Punicum secundum]
Ann. Mundi 3731. ante Cli. Nat.
217. ab Ur. Cond. 534. Coss. M. Li
vio Salinatore et L. Æmilio Paulo.
* Vix quadriennii requies] Cave ex
istimes primum bellum Punicum in
ter et secundum, quatuor tantum
annos intercessisse: nam hoc falsissi
mum, cum unius et viginti spatinm
intersit. Sed hoc sic accipiendum,
quasi dicat Florus, post primum bel
lum Punicum usque bellis impediti
fuere Romani fere usque ad secun
dum bellum ; ita ut vix quadriennii
requiem ceperint. Quod verum est.
° Decem et octo annos] Alii unum
demunt, addunt alii, sed ex tabulis
decem et octo, nec plus vel minus
durasse satis constat.
• Similior ricto sit populus, qui vicit]
Silius lib. i. * propiusque fuere peri
clo Queis superare datum.'
* Urebat] Male in al. pudebat. Sic
Terent. * uro hominem.'
• Nobilem populum] Poenos.
' Ablatum mare] Quod primo bello
Punico Romani in ditionem suam re
degerant.
s Captae insula] Sardinia, Corsica.
“ Quae jubere consueverut] Jnbere
tribnta, est tributa indicere, impe
rare : Gallice, eriger des tributs.
128 L. ANNAEI FLORI

ultionem'3 ' puer Annibal'* ad aram patri** J juraverat: nec

morabatur.'^ * Igitur in causam'7 belli Saguntus**' [§. 3.
delecta'9 " est, vetus*° Hispaniæ civitas, et opulenta,*'
fideique erga** Romanos magnum quidem, sed triste monu
mentum ;** quam in libertatem** communi foedere" [§. 4.
exceptam Annibal, causas** novorum motuum quærens, et
suis et ipsorum*°° manibus*7 evertit, ut Italiam sibi rupto
foedere aperiret. Summa foederum Romanis religio [§. 5.
est:** itaque ad auditum sociæ civitatis obsidium, memo
res icti cum Poenis quoque foederis, non statim ad arma
-

Ed. Lips. 2. Ven.—12 Consuerat Ms. Pal. 1. Consuererant Ms. Flor.—13 Sic
Ms. Pal. 1. Flor. Malliab. Regg. Fran. Voss. 1. 2. Ed. Vin. Stad. Grut. Lugd.
Pont. Freinsh. Zeu. Fab. Vetst. Duk. 1. 2. Jord. Freculph. Sed hinc in ulti
onem Ms. Naz. Pal. 2. Ryck. Berol. Duisb. Voss. 3. Pigh. Ed. pr. Lips. 2. 3.
Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Hic in ultionem Ed. Lips. 1. in
ultionem Ed. Blanc. Amstel. quin ultionem Ed. Beg. quæ est conjectura Nic.
Heinsii.—14 Hanibal Ed. Lips. 1. Hunnibal Ed. Lips. 2. 3. Med. Par. Ven.
ubique.—15 Patris Mss. Jord.—16 Sic Ms. Naz. Regg. Flor. Malliab. Fran.
Voss. 1. 2. Pigh. Jord. Sed remorabatur Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.
Gryph. Stad. Pont. Zeu.—17 Sic Ms. Flor. Reg. Q, Pigh. Jord. Frecnlph.
Sed in caussa Ms. Naz. Ryck. (in quo scriptnm erat cù) Voss. 3. Pall. Ed. Ven.
Gryph. Grut. Lugd. Freinsh. Vetst. in cà Ed. Lips. 1. 3. Med. Par.—18 Sa
guntós Ms. Naz. Saguntum Ms. Pal. 2.—19 Ita Ms. Naz. Ryck. Malliab. Voss.
1. 2. Sed electa Freculph. deleta Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Ven. Stad. Grut.
Lugd. Vetst. Beg. delata Ed. Par. Ven.—20 Velut Jord. vs Ms. Naz. A Ms.
Pighii aberat. Abest etiam ab Ed. Lips. 1. 8. Med. Par. Gryph._ Sed in
Lips. 2. Ven. est Hispaniæ retus.—21 Opulenta, omissa copula, Ms. Pigh. Ed.
Gryph.—22 Ergo Ed. Lips. 2.—23 Monimentum Ms. Duisb. Ed. pr.—24 In
libertate Ms. Naz. Ryck. Voss. Reg. F, Flor. Ed. Lips. 1. 3. Ber. Sab. Med.
Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Pont. in libertate positam Ms. Pigh.—25 Cäs
Ed. Lips. 1.—26 Suorum Jord.—27 Machinis Ms. Pigh.—28 Est abest ab

NOTÆ

1 Hinc ultionem] Qui vocem hinc
mutant, ii sane eam non intelligunt :
* urebat populum nobilem ablatum
mare,' &c. * Hinc,' Gall. d'un autre
c6té, * ultionem puer Annibal,' &c.
j Ad aram patri] Amilcar ad His
paniam exercitum traducturus sacri
ficat, et sacrificio filium Annibalem
admovet novem annos natum, et ju
rare jubet se quamprimum possit
populo Romano hostem futurum.
* Nec morabatur] In mora non erat
ille ; Gall. il n'attendoit que l'occasion.
' In causam belli Saguntus] Quia
scilicet non dubitabat ille, quin Sa
guntinis oppugnandis arma moverent
Romani, utpote sociis. Saguntus
est urbs Hispaniae ad littus eoum.
m Delecta] Male in al. deleta.
n Communi fædere] Ultimo fœdere
inter Carthaginenses et Romanos san
cito cautum fuerat, ut Sagumtus, quia
Romanorum socia, exciperetur, et
inter utriusque populi imperia libera
maneret.
o Ipsorum] Saguntinorum.
 EpitoM. LiB. II. cAP. 6. 129

procurrunt,*9 dum prius more legitimo*°P queri*' malunt.

Interim** jam novem mensibus fessi fame, machinis, [§. 6.
ferro,33 versa denique in rabiem fide, immanem34 in foro
excitant rogum:* tum desuper se suosque, cum omnibus
opibus suis, ferro et igni35 corrumpunt. Hujus tantæ [§. 7.
cladis auctor Annibal3° poscitur.' Tergiversantibus Poenis,
dux legationis, * Quæ,'37 inquit, * mora est?” Fabius.** * In
hoc ego sinu* bellum pacemque porto;39 utrum eligitis?'*°
Succlamantibus, * Bellum:'*' * Bellum igitur,** inquit,
* accipite:' et excusso in media curia** togæ gremio, non
sine horrore, quasi plane sinu ferret,** bellum effudit.**
Similis exitus belli initio fuit: nam, quasi has infe- [§. 8.
-

Ed. Zeu.—29 Concurrunt Ms. Flor. Fran. Malliab. Reg. Q. Aberat a Ms.
Gud.—30 Legittimo Ed. Lips. 3.—31 Quæri Ed. Gryph.—32 Saguntini inte
rim Ed. Beg. ut legendum videbatur Nic. Heinsio.—33 Sic Mss. Pall. Ryck.
Regg. Toll. Duisb. Fran. Ber. Voss. 1. 2. Jord. Ed. pr. Sed ferro et igne Ed.
Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Zeu. Vetst. machi
nis, ferro Saguntini Ms. Pigh.—34 immane Ed. Lips. 1.—35 Igne Ed.
Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont. Zeu.—36 Auctor per legatos
Hannibal Ms. Pigh.—37 Legationis Fabius, quæ Ms. Pigh. Reg. Q, Hist. misc.
3. 5. Ed. Blanc. Beg. Rom. Fabius Naucler. In Ms. Malliab. rò Fabius in
margine scriptum erat post rò est. Ed. Gryph. Stad. Pont. legationis Roma
norum, quae.—38 Fabius abest ab Ed. Blanc. Beg.—39 Ita Ms.Vin. Pall. Berol.
Jord. Ed. pr. Sed bellum affero et pacem Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.
Gryph. Stad. Lugd. Pont.—40 Elegitis Ms. Naz.—41 Utrum eligitis? cumque
succlamatum esset, bellum Ms. Lipsii, Flor. pacemque porto ut placet sumite, cum
que succlamatum esset utrum rellet dare bellum, bellum igitur Ms. Fran. utrum
eligitis? utrum placet? sumite. Cumque succlamatum esset, utrum vellet daret:
bellum igitur Ms. Pigh. Ed. Lips. 1. (in quo scriptum est süite, et eet) 2. 3.
Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont. succlamantibus
bellum Ms. Voss. 3. Ursperg. Auct. hist. misc.—42 Igitur aberat a Ms. Ryck.
Malliab.—43 Ita Ms. Flor. Pigh. Voss. 3. Jord. hist. misc. Ursperg. Ed.
Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Par. Junt. Ald. Vem. Gryph. Stad. Pont. Sed media
curia Ms. Pal. 1. in mediam curiam Ms. Pal. 2. et Duk. ceteri. Ed. pr. Grut.
Lugd. Freinsh. Zeu. Fab. Vetst.—44 Pleno Ms. Pigh. et Naucler. plano Ed.
pr. plane quasi bellum sinu ferret Mss. Regg.—45 Sic Ms. Pigh. Sed bellum
ferret, effudit Ms. Ryck. Toll. Duisb. Voss. Fran. Hist. misc. Ursperg. Ed. pr.
Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Par. Jnnt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont.
Freinsh. Zeu. Duk. 1. 2. et....effudit absunt ab Ed. Beg. de sententia Frein

NOTÆ

P More legitimo] Per legatos, sci- * Annibal poscitur] Accusatur: Gal

licet. lice, on demande justice d'Annibal.
« Rogum] Hic manifesto sumitur • In hoc ego sinu] Quem ex toga
pro strue lignorum nondum accensa, fecerat.
contra quam quibusdam visum est.
Delph. et Var. Clus. Flor. I
130 L. ANNAEI FLORI

rias' sibi Saguntinorum ultimæ diræ" in illo publico parri

cidio incendioque mandassent, ita Manibus eorum, vasta
tione Italiæ, captivitate Africae, ducum et regum,*° qui id*7
gessere bellum, exitio parentatum est." Igitur ubi [§. 9.
semel se** in Hispania movit illa gravis et luctuosa Punici
belli*9 vis atque tempestas; destinatumque Romanis3° jam
diu fulmen Saguntino igne conflavit:'" statim quodam im
petu rapta medias perfregit Alpes; et ins* Italiam ab illis
fabulosæ altitudinis* nivibus, velut coelo** missa, descendit.
Ac primi quidem impetus turbo inter Padum et [§. 10.
Ticinum' valido statim fragore detonuit.* Tunc Scipione
duce fusus exercitus: saucius etiam33 ipse venisset in ma

* Saguntino igne conflatum est.

* Ac procella quidem primi impetus statim erupit circa Padum et Ticinum cum
talido fragore.
-

shemii.—46 Ducum, regum Ms. Malliab.—47 Id abest ab Ed. Zeu.—48 Semel

in Ms. Ryck. Voss.—49 Belli aberat a Ms. Ryck.—50 Romanis aberat a Mss.
Vin. Pal. 1. Ryck. Regg. Malliab.—51 Et Italiam Ms. Fran.—52 Vel de cælo
Ed. Lips. 1. 3. relut de caelo Ed. Lips. 2. velut caeso Ed. Par.—53 Et ipse Ed.
Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst.
NOTAE

* Inferias] Sic proprie dicebantur daspes, (nam e veteri Geographia

sacrificia, libationes, quæ mortuis constat, ejus regionis fluvium esse
inferebant. Hydaspem,) sed quod de illo multa
w Dirae] Imprecationes, quibus Ro fabulati essent, vel Poëtæ, vel illi
manos egerant, quod ab illis misere nugatores Graeculi, qui aut Alexan
destituti, et in Carthaginenses, quod dri, aut Bacclii, aut Persei, (sic illuc
injuste ab illis bello petiti fuissent. quoque Perseus,) expeditiones scrip
" Parentatum est] Parentare pro tis suis prodiderant. Neque vero
prie est parentibus justa facere; sed aliter Horatius, cum alicnbi scripsit,
per Synecdochen de quibusve mor * Me fabulosæ columbæ texerunt;'
tuis dicitur. neque, iterum dico, aliter, cum ceci
" Conflarit] Passive, pro conflatum nit: * Jam te premet nox fabulæque
est. Manes:' id est, Manes, de quibus
* Fabulosæ altitudinis] Fabulosnm, boni viri tam multa sibi in animo
hic certe, non idem est quod falsum, finxere, ut et aliis terriculamenta ob
quod commentitium ; sed id quod, jicerent. Ridiculus enim esset Ho
etsi verum est, fabulas tamen in se ratius, si quem ab eo premi dice
se admistas habet, aut de quo multæ ret, quod esset nihil, id est, si esset
fabulæ narrantur. Sic et apud Hora fabula. -

tium ; Hydaspes fabulosus, vel * quæ * Ticinum] Ticinus Galliæ Cisal

loca fabulosus Lambit Hydaspes.' pinæ fluvius, Tesino nunc.
Non quod Indiæ fluvius non sit Hy
 EpitoM. LI B. 11. CAP. 6. 131

mus hostium** Imperator, nisi protectum patrem prætexta

tus admodum35* filius ab ipsa morte3° rapuisset. Hic [§. 11.
erat57 Scipio, qui in exitium Africæ crescit,** nomen39 ex
malis ejus habiturus.* Ticino Trebia° succedit. Hic [§. 12.
secunda° belli Punici procella desævit,*'* Sempronio Con
sule. Tunc callidissimi hostes, frigidum et nivalem nacti**
diem, cum se ignibus prius oleoque" fovissent (horribile
dictu)** homines a meridie et sole venientes nostra nos
hyeme*** vicerunt.' Trasimenus35 lacus' tertium [§. 13.
fulmen Annibalis, Imperatore Flaminio.° Ibi quoque ars
nova°7 Punicæ fraudis: quippe nebula lacus palustribusque
virgultis tectus** eques,°9 $ terga subito pugnantium invasit.
Nec de Diis7° possumus queri: imminentem quippe7' [§. 14.
temerario duci cladem prædixerant insidentia signis exa
-

Beg.—54 Fn manus hostium venisset Ms. Ryck. Toll. Duisb. Fran. Ed. pr.
Duk. 1. 2. venit in hostium manus Ed. Lips. 1. 2. 3. Par. venisset in hostium
manus Ed. Ven. Gryph. Stad. Pont.—55 Admodum abest ab Ed. Beg. cum
tamen sit in Mss. et Edd. omnibus, etiam in Jord. Freculph. Hist. misc.
Ursperg.—56 Monte Ed. Lips. 3.—57 Sic Ms. Ryck. Voss. 2. 3. Sed erit
Mss. Regg. Berol. Malliab. Duisb. Voss. 1. Fran. Jord. Ed. pr. Ber. Sab.
Par. Junt. Ald. Vin. Grut. Lugd. Freinsh. Beg. Duk. 1. 2. Etiam in Ms.
Flor. correctum erat erit. Ed.TLips. 1. 2. 3. Med. Ven. Grypb. Stad. Pont.
et hic erit.—58 Crescet Fd. Med. Par.—59 Cognomen Ed. Stad.—60 Scda Ed.
£p. 1.—61 Desaeriit Ed. Beg.—62 Nancti Ms. Naz.—63 Unci absunt ab
Ed. Lips. 1. 2. 3. Par. Ven. et hic et ubique.—64 Hyeme Ed. Lips. 1. 2. 3.
Par. Ven. ubique.—65 Trasimenius Ms. Berol. Duisb.TFran. Ed. pr. Transi
menius Ed. Beg. haud dnbie operarum peccato pro Trasimenius, nám in motis
quidem se retinuisse Begeriis ait scripturam^ Ms. Berol. Thrasymenus Ed.
Fab.—66 Flamminio Ed. Lips. 1. Fiaminio Ed. Lips. 8.—67 Nore Ed. Lips.
1. 3. Par. 2. novæ Ed. Med. Par. 1. Ven.—68 Rectus Ed. Ven.— 69 Eqtii
Ed. Lips. 1. equitum Ed. Lips. 2. 3. Med. Par. Grypb. eqs Ed. Ven.—70 Dis
Ms. Naz.—7 1 Quippe abest ab Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.
NOTAE

* Praetertatus admodum] Prætexta biles redderentur.

indutus. Erat autem prætexta toga,
quæ purpuram oræ prætextam habe
bat, et a pueris ferebatur usque ad
annum decimum septimum.
• Nomen ex malis «jus habiturus]
Africani scilicet.
* Trebia] Galliæ Cisalpinæ fluvius.
• Desaevit] Valde sævit.
* Oleoque] Quo frigori impenetra
• Nostra nos hyeme] Hæc dicit com
parate ad Pœnos, qui a meridie et
sole veniebant, quibus ideo hyems
durior esse debebat quam Romanis,
qui ad Septentrionem, præ Pœnis,
versi sunt.
' Trasimemus lacus] In Tuscia.
s Tectus eques] Tecti equites, moro
Poëtarum. Jam supra monuimus,
1:32 L. ANNAEI FILORI

mina,7* et aquilæ prodire nolentes,* et commissam aciem

secutus ingens terræ tremor: nisi illum horrorem73 soli,
equitum virorumque discursus,' et mota7* vehementius arma
fecerunt.*7$ Quartum, id est,76 paene77 ultimum vul- [§. 15.
nus imperii Cannæ,] ignobilis Apuliæ vicus: sed magnitu
dine cladis emersit,* et quadraginta7* millium cæde parta79
nobilitas. Ibi in exitium infelicis*° exercitus, dux, terra,
coelum, dies, tota denique*' rerum natura consensit.
Siquidem non contentus simulatis transfugis' Anni- [§. 16.
bal, qui mox terga pugnantium ceciderunt,*** insuper cal
lidissimus Imperator, patentibus in** campis, observato

* Nisi discursus equitum virorumque et arma mota vehementius fecerunt illum

tremorem terrae.
-

Stad. Pont.—72 Agmina Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Gryph.—73 Terrorem

Ms. Ryck. errorem Ms. Voss. 2. horrore Ed. Med. Par. Ven. vitiose pro hor
rore.—74 Motu Ed. Ven.—75 Fecerint Ed. Gryph.—76 Quartum et Ms. Gud.
quartù i. Ed. Lips. 1. 2. 3.—77 Pene Ed. Lips. 1. 3. Ven. ubique. paene Ed. Med.
Par. ubique.—78 Seraginta Jord. XL. milium Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.
Ven. Gryph.—79 Facta Ms. Naz.—80 Infœlicis Ed. Par. infelix Ed. Freinsh.
—81 Denique aberat a Ms. Naz. Pall. Ryck. Regg. Dnisb. Voss. 2. 3. Jord.
Ed. pr. A Ms. Voss. 1. aberant verba tota denique rerum natura.—82 Ceciderunt
Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Stad. Pont. caeciderant Ed. Gryph.—83 In

NOTAE

* Insidentia signis examina, et aquilæ apud Homerum invenies. Quasi vero

prodire nolentes] Ex acuminibus hasti
linm veteres militaria auspicia sole
bant sumere, hoc est, superis atque
inferis spiculis: ex superis, si volu
cres, flammulæ, et aliæ id genus in
siderent, ut hic examina apum : ex
inferis vero, si hastilia humi defixa
virorum et equorum discursus, et
mota vehementius arma soli horro
rem faciant. Miror vero magnum
virum emotæ mentis Florum insimu
lasse qui hæc scripserit.
J Cannæ] In Apulia juxta Aufidum
amnem.

quæ signa militaria, uti aquilas, su * Emersit] Ex ignobilitate sua, sci

stinerent, vel facillime vel difficil
lime convellerentur; si facillime, au
spicata; si contra, inauspicata puta
bantur, ut hic. Vides nunc quid in
telligat Florus, per * aquilæ prodire
molentes.' Id est, cum hastilia illa,
quibus aquilæ signa militaria inside
bant, mullo modo possent convelli.
* Equitum virorumque discursus]
Phantasia poëtica, cujusmodi plures
licet.
1 Non contentus simulatis transfugis]
Non contentus misisse quosdam ex
suis, qui cum se transfugas esse si
mularent, pugna commissa, Romano
rum terga cæderent.
m Ceciderunt] Pater meus legebat
caederent, quod consilium notat, et
finem consilii ; nam transfugas mise
rat ut cæderent.
 EpitoM. I.1B. 11. CAP. 6. 13:3

loci ingenio," quod et sol ibi acerrimus,** et plurimus pul

vis, et Eurus ab Oriente semper quasi ad constitutum,**°
ita instruxit aciem,P ut, Romanis adversus*° hæc omnia
adversis,*7 quasi** secundum*9 coelum tenens,* vento, pul
vere, sole pugnaret.' Itaque duo maximi exercitus* [§. 17.
cæsi ad hostium satietatem,9° donec Annibal diceret militi
suo, * Parce ferro.'* Ducum effugit9* alter," alter occisus
est:" dubium uter majore animo. Paulum puduit," Varro
non desperavit.* Documenta cladis cruentus ali- [§. 18.

patentibus Mss. Regg. Ryck. Toll. Duisb. Fran. Jord. Ed. pr.—84 Acernimus
Ed. Lips. 1.—85 Ad constitutum flaret Ed. Stad. Pont. Zeu.—86 Adrersus
aberat a Ms. Voss. 3.—87 Sic Ms. Ryck. Scias. Gud. 2. Naz. Toll. Duisb.
Berol. (nam in Begeri quidem notis perperam operæ dederunt adversus)
Frau. Voss. 1. 2. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Junt. Ald. Vem. Gryph. Sed
obrersis Jord. Mss. Regg. Ed. Stad. Grut. Lngd. Pont. Freinsh. Zeu. Fab.
Vetst. Ab Ed. Med. Par. absunt verba quasi ad const..... omnia adrersis.—
88 Quasi abest ab Jord. Ed. Stad. Pont.—89 Sic Mss. Vin. et Duk. omnes,
etiam Jord. Sed secum Ed. Gryph. Vin. Lugd. s3m. Ed. Lips. 2. 3.—90 Sa
NOTAE

* Loci ingenio] Gallice, La nature
du lieu.
° Et Eurus ab Oriente semper quasi
ad constitutum] En tibi, quæ nuper ad
hunc locum Pater meus scripserat:
* Multa hic a viro doctissimo scripta
fuere.' Illa omnia, ingenue dico, nil
ad Florum. Neque ille, neque alii,
puto, id viderunt, quod perquam ri
diculum est. Nam haud scio an tale
quid scribat puer, ut ventns, qni
HEquinoctialis Oriens est semper, es
set Orientalis. Rem bellanm, inge
niosam, doctam, et argntam ! Quid
igitnr ? Delendum semper, quod in
eptus quidam inscripserat, supra illa
verba, ad constitutum, quasi Florum
reprehendi vellet, qui ab Oriente
illum flare dixisset, quasi ad constitu
tum, cum semper illinc, non aliunde,
flare Eurum norimus.
p Instruxit aciem] Ergo ipse ad
Occidentem, Romani vero ad Orien
tem conversi pugnavere.
“ Quasi secundum cælum tenens] Me
taphora a navibus sumta, quæ secun
do amne vel cœlo navigant, cum cur
sum amnis sequuntur: sic Annibal
secundum coelum tenebat, cum se
cundo sole, vento, et pulvere pugna
ret.
* Vento, pulcere, sole pugnaret] Id
est, vento, pulvere, sole, quasi armis
ad pugnandum uteretur.
• Duo maximi exercitus] Quippe
ambo Consules aderant, C. Terentius
Varro et L. Æmilius Paulus, et quis
que suum habebat exercitum. In hac
pugna occubuit Æmilius cum quadra
ginta Romanorum millibus, octoginta
Senatoribus, viris Consularibus, Præ
toribus, et Ædilitiis, et duobus milli
bus et septingentis equitum.
* Parce ferro] Nil tale usquam de
Annibale legitur.
u Effugit alter] Terentius Varro.
" Alter occisus est] Æmilius Paulus.
" Paulum puduit] Militibus suis
superesse noluit.
* Varro non desperarit] Gratiæ etiam
illi hoc nomine a civitate actæ fuere,
quod de Republica non desperasset.
1:34 L. ANNAEI FLORI

quandiu Aufidus,9* pons de cadaveribus,9° jussu ducis,

factus in torrente Vergelli;?** modii duo annulorum* Car
thaginem missi, dignitasque equestris taxata mensura.**
Dubium deinde non erit,95 quin ultimum illum diem [§. 19.
habitura fuerit Roma, quintumque intra diem epulari An
nibal in Capitolio potuerit, si (quod9° Poenum97 illum9*
dixisse Adarbalem99 Bomilcaris/' ferunt*) * Annibal* quem
admodum sciret vincere, sic uti victoria scisset.'* Tum
quidem illum, ut dici vulgo solet,° aut Fatum urbis [§. 20.
imperaturæ, aut ipsius mens mala,* et aversi* a Carthagine
Dii in diversum° ° abstulerunt. Cum victoria posset [§. 21.
* Equitesque per mensuram annulorum numerati.
/ Adherbalem Bomilcaris filium.
-

cietatem Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. societatem Ed. Par.—91 Fugit Ed. Med. Par.
—92 aufidius Ed. Lips. 1. 3.—93 Decadareribus Ed. Lips. 1. ut mox detorrente.
—94 Vergello Jord. et Sarisb. iii. 10. Uergelii Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Ven.
Vergilii Ed. Par. Vergiui Mss. Vin. Gello Ed. Stad. Pont. in terrorem Ver
gelii Ed. Gryph.—95 Sic Ms. Naz. Flor. Malliab. Voss. 1. 2. Fran. Duisb.
Jord. Sed erat Mss. Duk. reliqui. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par.
Jnnt. Ald. Ven. Gryph. Lugd. Pont. Fréinsh. Zen. Amstel. Duk. 1. 2.—96 Si
quidem Ms. Berol. Duisb. Ed. pr.—97 Penum Ms. Berol.—98 Illi Ed. Beg.—
99 Ita Mss. Vin. Naz. Malliab. Voss. 2. Fram. (in quo adscriptum alia manu
erat Macharbalem). Sed ad Harbnlem Ms. Berol. Adherbalem Mss. Regg.
Voss. 1. Ed. pr. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ven. Stad. marg. Zeu. Freinshem.
Duk. 1. 2. Atherbalem Ed. Lips. 1. 2. 3. Maharbalem Ms. Flor. Jord. Ed. Ald.
Stad. Lugd. Pont. Malarballem Ms. Voss. 3. Adharbalem Ms. l)uisb. Maara
balem Ms. Ryck. Maarbalem Ed. Beg.—1 Bomilcari Jord. Bolmicaris Ms.
Ryck. Bomicaris Ed. Par. Hamilcaris Ms. Voss. 3. Bomilcaris filium Ms. Fran.
—2 Fuerunt Ed. Lips. 3.—3 Annibal abest ab Ed. Beg. de sententia Salmasii.
—4 Si, quemadmodum Ms. Naz. Ryck. Berol. Duisb. Ed. pr. Sarisberiensis
iii. 10. legit locum sic: si Annibal, quemadmodum rincere, sic et rictoria uti,
sciret.—5 Adversi Ed. Lips. 3.—6 Indiversum Ed. Lips. 1.—7 Ipse exercitus

NOTÆ

* In torrente Vergelli] In Apulia fuit quot Equites occubuerint, cum

videtur esse Vergellus: aliis Gelus
dicitur.
* Modii duo annulorum] Alii tres,
unum alii tantum ponunt.
* Dignitas equestris tarata mensura]
Nemo, quod sciam, hunc locum in
tellexit. Hic * dignitas equestris' di
citur, pro Equites, ut apud Poëtas,
* vis Herculea,' pro Hercules. Equi
tes autem taxati fuere mensura, hoc
est, per mensuram annulorum notum
ii tantum annulos ferrent.
b Ut dici vulgo solet] Additamen
tum est ab homine misere religioso,
qui metueret ne qua vis major fato
tribueretur. Nugator: quasi aliter
veteres loquantur.
c Mens mala] * Mens læva' apud
Virgilium.
a In diversum] In diversam par
tem.
 EPITOM. Li B. I I. CA P. 6. 1:35

uti, frui maluit;* relictaque Roma, Campaniam Tarentum

que peragrare: ubi mox et ipse, et7 exercitus ardor, elan
guit:* adeo ut verum9 dictum sit, * Capuam Annibali Can
nas*° fuisse.“ Siquidem invictum Alpibus, indomi- [§. 22.
tum armis, Campaniæ (quis crederet?'') soles,** et tepen
tes'* fontibus Baiæ subegerunt. Interim respirares [§. 28.
Romanus, et quasi ab inferis emergere. Arma non erant;
detracta sunt templis:" deerat juventus; in sacramentum
militiæ liberata servitia:' egebat ærarium ;'* opes'* [§. 24.
suas libens senatus in medium protulit: nec præter quod in
bullis singulisque annulis'° erat, quicquam sibi auri reli
quere.*7 Eques secutus exemplum,'* imitatæque [§. 25.
equitem tribus.J Denique vix suffecere'9 tabulæ, vix scri
barum* manus, Lævino*° Marcelloque' Consulibus, cum
privatæ opes in publicum deferrentur.*' Quid** [§. 26.

Ms. Ryck. Regg. Fran. Malliab. Ed. Zeu. ipse et ipsius erercitus Jord.—8 Ar
dor languit Mss. Regg. ardore languit Ms. Berol. Ryck. Malliab. Duisb. Fran.
Voss. 3. Ed. pr. Beg. ardore elanguit Ed. Par.—9 Vere Mss. Jord. Reg. Q,
Ed. Fab. Beg.—10 Cannam Ms. Naz.—11 Credet Ms. Berol. Ed. pr.—12 So
læ Ed. Gryph. Stad. Pont.—13 Repentes Ed. Ven. in quo libro non minus
vitiose est É,`'£ Egebant aerario Ed. Gryph. Stad. Pont.—15 Spes Ms.
Berol.—16 Ita Mss. Pall. et Duk. omnes, in ÉÉ Berol. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3.
Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Beg. Sed cingulis atque annulis Ed.
Stad. Pout. Fab. cingulisque et anulis Ed. Lngd.—17 Sic Ms. Voss. 1.
2. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Sed
reliquerunt Mss. Duk. plerique. Ed. Duk. 1. 2. reliquerit Ms. Voss. 3.
—18 Senatus Ed. Lips. 1. 3. senatus exemplum secutus Ed. Lips. 2.—19 Suf
ficere Ed. Beg.—20 Lerino Ed. Med. Par. Ven. Gryph.—21 Transferren
tur Ms. Ryck. Reg. F, Flor. Malliab. deferentur Ed. Ven.—22 Quod Ed.
NOTAE

• Cum rictoria posset uti, frui maluit]
Frui de iis dicitur, qui res ad tempus
possident; uti vero de iis, qui om
nino eas sibi habent. Sic Annibal
frui victoria malnit, cum dimidiam
lute positos eleganter invenies.
* Detracta sunt templis] Quæ, scili
cet, post reportatas a Romanis vic
torias Deorum templis suspensa fue
rant.

tantum partem haberet, quam ea uti
integra, si recta ad Capitolium per
rexisset.
' Capuam Annibali Cannas fuisse]
Capuam idem fuisse Annibali, quod
Cannæ fuere Romanis.
* Interim respirure] Sub. coepit.
Sæpissime infinitivi modos sic abso
1 Servitia] Servi: ut scelus pro sce
lesto homine.
1 Tribus] Pro plebe, quæ in tribus
dividebatur.
* Scribarum] Greffiers.
1 Lævino Marcelloque] Auno decimo
post incœptum bellum.
136 ' L. ANNAEI FLORI

autem in deligendis** magistratibus,** quæ centuriarum”

sapientia, cum juniores** a senioribus consilium de creandis
Consulibus petivere!*° Quippe adversus hostem totiens*7
victorem, tam callidum, non virtute tantum,** sed suis
etiam pugnare consiliis*9 oportebat. Prima redeun- [§. 27.
tis, et, ut sic*° dixerim, reviviscentissi imperii spes Fabius*
fuit: qui novam de Annibale victoriam commentus est,*
non pugnare.** Hinc illi cognomen novum,** et Reipub
licæ salutare, Cunctator. Hinc illud ex populo, ut Imperii
scutum vocaretur. Itaque per Samnium° totum, per [§. 28.
Falernos,P Gauranosque** saltus* sic maceravit Annibalem,
ut, qui frangi virtute non poterat, mora comminueretur.**
Inde33 Claudio Marcello duce etiam congredi ausus [§. 29.
est. Cominus venit, et pepulit37 Campania sua,** et ab39
* Invenit.
-*-

Par. 1.—23 Sic et Ed. Freinshem. Fab. Sed eligendis Mss. Duk. omnes, in
his Berol. etiam Edd., ut Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Gryph. Lugd. Stad. Pont.
Zem. Duk. 1. 2. elegendis Ed. Ven. in deligendis autem magistratibus quæ cen
turiarum sapientia Ed. Blanc. sine causa et contra ingenium linguæ. Ed. Beg.
Quid autem in elig. magistratibus? quæ, &c.—24 Mgratib? Ed. Lips. 1.—
25 Junioribus Ed. Lips. 1. 3. Med. Par.—26 Sic Ms. Voss. 1. Ed. Lips. 1. 2.
3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. et ceteri. Sed petiverunt Mss. Duk.
reliqui, in his Berol. Ed. pr. Beg. Duk. 1. 2.—27 Toties Ed. Ven. Gryph.
Stad. Pont. Zeu. Duk. 1. 2.—28 TN Ed. Lips. 1.—29 Consiliis pugnare Mss.
Duk. omnes. Ed. pr. Beg. Duk. 1. 2.—30 Sed ut sic Ed. Lips. 1. 2. 3. Med.
Par. 2. Ven. sed ut, omisso r6 sic, Ed. Par. 1.—31 Reviriscentibus Ed. Ven.—
32 Sic Mss. Duk. omnes. Jord. Ed. pr. Ber. Sab. Junt. Ven. Vim. Stad. marg.
Grut. Lugd. Beg. Duk. 1. 2. Sed nò pugnare Ed. Lips. 1. 3. non repugnare
Ms. Ryck. non velle pugnare Ed. Ald. Gryph. Stad. Pont. nolle pugnare Ed.
Lips. 2. Med. Par. Freinsh. Amstel.—33 Verum Ms. Ryck.—34 Gurganosque
Ms. Ryck. Flor.—35 Comnmineretur Ed. Par.—36 In Ed. Lips. 1.—37 Per
pulit Mss. Jord.—38 In Campania Mss. Jord. Naz. Ed. Freinshem. Fab. a
Campania Ms. Pal. 1. 2. Ryck. Regg. Toll. Duisb. Fran. Voss. 1. 3. Berol.
Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Junt. Ven. Beg. Duk. 1. 2. e Campania Ms. Voss. 2. Ed.
Jord. Vin. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst. Amstel. ex Campania Ed.
Ald. et Campania Ed. Ber. Sab. Med. Par. Gryph. in Campaniam suam Ed.
Blanc. sua aberat a Ms. Berol.—39 Ab abest àb Ed. Beg.—40 Gracho Ms.
NOTAE

* Centuriarum] Centuria est cer- • Samnium] Italiæ regio media in

tus quidam civium Romanorum nu-
merus, qui in sex classes divideban-
tur, classes vero in centum nona-
ginta tres centurias.
* Fabius] Q. Fabius Maximus.
ter Picenum, Campaniam, et Apu
liam.
P Falernos] Montem in Samnio.
q Gauranosque saltus] In Campania.
 EpiToM. Lib. II. cAP. 6. 137

obsidione Nolæ urbis' excussit. Ausus et Sempro- [§. 80.

nio Graccho*°* duce per Lucaniam sequi, et premere**
terga cedentis: quamvis tunc (o pudor!) manu servili*
pugnaret.* Nam hucusque tot mala compulerant, sed
libertate4* donati,43 fecerant44 de servitute Romanos.45 *
O horribilem in tot adversis fiduciam!* o singularem [§. 31.
animum ac spiritum" populi Romani! tam arctis47 afflic
tisque rebus, cum de Italia sua dubitaret, ausus est tamen*
in diversa" respicere:' cumque49 hostes*° in jugulo [§. 32.
per*' Campaniam Apuliamque volitarent, mediamque de**
Italia Africam facerent," eodem tempore et hunc sustine
bat, et in Siciliam, Sardiniam, Hispaniam divisa53 per ter
^ Exercitu servili pugnaret. * In diversas partes respicere.

Ryck. Ed. Lips. 1. 3. Gracco Ms. Duisb. Fran. Ed. pr. Sab. Ald.—41 Præ
mere Ed. Med. Par. Ven.—42 Libertati Ed. Gryph.—43 Data Mss. Regg.
donatos Jord. donata Ed. Beg. donati. Fecerant Ed. Wetst. donati. Fecerat Ed.
Blanc.—44 Fuerant Ms. Ryck. de servitute Romanos fecerunt Jord. fecit de
servis Romanos Ed. Beg. e conjectura propria.—45 Nam huc usque.... Romanos
aberant a Ms. Pal. 2.—46 Fidutiam Ed. Lips. 1. 3.—47 Artis Ms. Duisb. Fram.
Ed. pr. Duk. 1. 2.—48 Tame est Ed. Ven.—49 Dumque Ed. Gryph.—50 Hos
tis Mss. Jord. Ed. Beg.—51 Jugulo reip. per Ed. Beg. e conjectura Nicol.
Heinsii.—52 Sic Ms. Naz. Berol. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par.
Jnnt. Ald. Ven. Sed mediamque jam de Mss. Pall. Voss. 3. Ed. Gryph. Stad.
Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst. Beg.—53 Sic Mss. Pall. Berol. Duk. Ed. pr.
Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Grut. Fab. Vetst. Sed diversa Ed. Gryph. Lugd.

NOTAE

* Nolae urbis] In Campania. referrent: qui cum strenue pugnas

• Sempronio Graccho] Hoc de Sem
pronio nusquam legitur, sed de Mar
cello; quanquam alicubi scriptum
sit Sempronium istum Lucanorum
fraude in insidias præcipitatum occu
buisse.
* Manu serrili] Nam in sacramem
tum militiæ servitia liberata fuerant.
* Sed libertate donati, fecerant de ser
vitute Romanos] Hæc corrupta et de
perdita conjicit Salmasius. Sed liber
tate donati fecerunt se de servis virtute
Romanos : sententia plana: servis
enim, qui libertate donati fuerant,
pronuntiatum fuit, eos omnino libe
ros esse futuros, qui caput hostis
sent, virtute libertatem integram
consecuti sunt. Hæc Salmasius, sed
malim legi, ut Freinsh., Sed libertate
donata fecerant de servitute Romanos.
Nil certius nec facilius.
w Spiritum] Spiritus audaciam fere
$0mat.
* In diversa] In diversas partes,
Siciliam, Sardiniam, et Hispaniam,
in quas arma misit.
" Mediamque de Italia Africam face
rent] Eadem fiducia in media Italia
versabantur, qua in media Africa :
hoc dicit Florus, ut ostendat Pœnos
totam fere Italiam domuisse.
1:38 L. ANNAEI FLORI

rarum orbem arma mittebat. Sicilia mandata Mar- [§. 83.

cello, nec diu restitit.54 Tota35 enim36 insula in una urbe*
superata est. Grande illud, et ante id tempus invictum
caput Syracusæ, quamvis Archimedis' ingenio defenderen
tur,57 aliquando** cesserunt.59 Longe*° illi* triplex [§. 84.
murus,* totidemque arces, portus ille marmoreus,- et fons
celebratus Arethusæ:*** nisi quod hactenus profuere,** ut*
pulchritudini victæ urbis parceretur. Sardiniam [§. 85.
Gracchus arripuit:* nihil illi gentium** feritas, Insanorum
que* (nam sic vocantur) immanitas montium profuere.
Sævitum** in urbes, urbemque urbium Caralim,*** ut gens
contumax, vilisque morti,% * saltem desiderio patrii soli
domaretur. In Hispaniam missi Cnæus°7 et Publius [§. 86.
* Nisi quod ad hoc profuere ut, &c.

Pont.—54 Restit Ed. Ven.—55 Tò Ed. Lips. 1.—56 Tm Ed. Lips. 2.—
57 Defenderetur Ed. Med. Par.—58 Tamen aliquando Ms. Ryck. Flor. Ed.
Ven. tn aliquando Ms. Fran. ab alia manu. aliqn Ed. Lips. 1. 3. aliquantù Ed.
Lips. 2.—59 Gesserunt Ed. Lips. 1. 3.—60 Longae Ed. Par.—61 Aretuse Ed.
Lips. 1. Aretusæ Ed. Lips. 2. 3. Med. Par. Ven.—62 Sic Mss. Pall. Ed. pr.
et Edd. nostri omnes. Sed nisi quid Mss. Regg. quid nisi Ed. Lugd. quid
hactenus prof. nisi ut Ed. Stad. Pont.—63 Illic `Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.
Ven. illa gentis feritus Ed. Beg.—64 Saevitium Ed. Par.—65 Calarim Ms.
Pal. 1. Fran. Tularim Ms. Ryck.—66 Ita Mss. Pall. et Duk. omnes, in his
Berol. Ed. pr. Sed mortis Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad.
Grut. Lugd. Pont. Zeu. Fab. Vetst.—67 Cneus Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.
NOTAE
* In una urbe] Falsum ; nam post Poëtæ fabulantur ex Peloponneso
captas Syracusas fuit adhuc, quod occultis meatibus subter mare lap
Lævinus in Sicilia ageret: nam Agri sum rursus prope Syracusas ema
gentum valido Carthaginensium præ nare. Lege Ovidium Metam. lib. v.
sidio tenebatur, quod ille expulit, et c Sardiniam Gracchus arripuit] Fal
ita Siciliam debellavit. sum est in Sardinia quicquam egisse
* Archimedis] Insignis Mathema Gracchum, sed T. Manlium missum
tici ; qui, captis Syracusis, a milite tabulæ fidem faciunt, quatuor annis
cæsus periit. ante domitas Syracusas.
* Longe illi] Id est, parum profuit. d Insanorum] Insani, montes in Sar
De ista voce * longe,' jam alibi dixi, dinia ; Græce μαινόμενοι* hodie Ca
adduxique Virg. locum, quem vide. nelle dicuntur.
* Triplex murus] Tres erant arces • Caralim] Caralis urbs littoralis.
Syracnsis, singulæ muro cinctæ, et * Vilisque morti [mortis] Gens vilis
sic triplex superandus murus fuit mortis a Floro dicitur, quæ mortem
Marcello, ut Carthaginis potiretur. vilem pntat, et facilis est ad eam ex
° Et fons celebratus Arethusa] Quem cipiendam.
 EPITOM. Li B. i i. CA P. (j. 139

Scipiones, pæne totam* Poenis eripuerant;39 sed insidiis

Punicæ fraudis oppressi rursus amiserunt,7° magnis quidem
illi7* præliis cum Punicas opes cecidissent; sed Punicæ
insidiæ alterum ferro* castra metantem,7* alterum, cum
evasisset in turrim,75 cinctum facibus oppresserunt.' Igi
tur in ultionem patris, ac patrui, missus cum exercitu [§. 37.
Scipio, cui tam grande de Africa7* nomen7s fata decreve
rant, bellatricem illam, viris armisque7° nobilem [§. 38.
Hispaniam, illam seminarium77 hostilis exercitus, illam
Annibalis eruditricem" (incredibile dictu!) totam a Pyre
næis montibus' in Herculis columnas et Oceanum7* recu- .
peravit, nescias citius, an felicius.79 Quam veloci- [§. 39.
ter, quatuor anni fatentur: quam facile,*° vel una civitas
probat: eodem quippe, quo obsessa est die,*' capta est;
omenque Africanæ* victoriæ fuit,' quod tam facile victa**

' Sed Punicæ insidiæ oppresserunt alterum ferro, dum castra metaretur ; et alte
rum cinctum facibus cum evasisset in turrim.

Ven. nbiqne. Gn. Ed. Gryph.—68 Pene totam Ed. Vem. spem totam Ms. Berol.
Duisb. Fran. Voss. Ed. pr. Ber. Sab. Med. Par. Gryph. Stad. Pont. spe totam
Ed. Lips. 1. 3. spe totâ Ed. Lips. 2.—69 Eripuerunt Ms. Berol. Duisb. Ed.
pr. Jordanes locnm ita legit: paene totam Romanis eripuerant provinciam. Sed
insidentes Punicae fraudis insidiæ alterum ferro, &c.—70 Sic Mss. Pall. Voss.
Ed. Vin. Lngd. Sed amiserant Ms. Naz. et Duk. plerique, Ed. Lips. 1. 2. 3.
Med. Par. Ven. Gryph.—71 Illi abest ab Ed. Zeu.—72 Castrametante Ed.
Lips. 1. 3. Med. Pär. 2. Ven.—73 In turrem Ms. Naz. Ryck. Duisb. Fran.
Voss. 2. Ed. pr. Lips. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Vem. inturrem
Ed. Lips. 1.—74 Aphrica Ed. Lips. 1. 2. 3. Ven.—75 Cognomen Ed. Stad.-
76 Illam, illam viris armisque Ed. Beg.—77 Seminariâ Ed. Par. Gryph. Stad.
Pont.—78 Occeanum Ed. Lips. 1.—79 Sic Mss. Pall. Naz. Berol. Duisb.
Malliab. Voss. Jord. Ed. pr. Junt. Sed facilius Mss. Duk. reliqui, Ed. Lips.
1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Ald. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu.
Amstel. ficilius Ed. Ven.—80 Sic Mss. Duk. plerique et Naz. Sed feliciter
Ms. Berol. Duisb. Ed. pr. Beg. Duk. 2.—81 Obsessa die Ed. Beg. et mox
victoriæ fuit, tam facile victa Hisp. Carth.—5 Aphricane Ed. Lips. 1. 2. 3.—

NOTAE

* Alterum ferro] Refer verbum, hos terminos continetur Hispania.

* ferro* ad verbum * oppresserunt.'
* Annibalis eruditricem] Quia ab
Hispania bellum gerendi initium dux
erat, a Sagunto scilicet, ut initio cap.
vidimus.
' A Pyrenæis montibus] Nam inter
Justin. * Hispania, inter Africam et
Galliam posita, Oceani freto, et Py
renæis montibus clanditur.'
J Omenque Africanæ victoriae fuit]
Vere omen; nam Carthago diceba
tur.
140 L. ANNAEI FLORI

est Hispana** Carthago. Certum est tamen ad [§. 40.

profligandam** provinciam** maxime profecisse singularem
ducis sanctitatem: quippe qui captivos pueros puellasque*°
præcipuæ*7 pulchritudinis barbaris restituerit, ne in con
spectum* quidem suum passus adduci; ne quid de virgi
nitatis integritate delibasse saltem oculis*9 videretur.*
Hæc inter diversa terrarum populus Romanus:* nec [§. 41.
ideo tamen Italiæ visceribus inhærentem summovere poterat
Annibalem.9° Pleraque9' ad hostem defecerant; et dux
acerrimus contra Romanos Italicis quoque viribus uteba
tur. Jam tamen eum plerisque oppidis9* et regioni- [§. 42.
bus excusseramus. Tarentus9s ad nos redierat:* jam* et
Capua,9: sedes et domus, et patria altera' Annibalis, tene
batur: cujus amissio tantum Poeno duci dolorem dedit, ut
inde9° totis viribus Romam97 converteretur. O popu- [§. 43.
lum dignum orbis9* imperio! dignum omnium favore,99 et
admiratione' hominum ac Deorum !" Compulsus ad ultimos
* Ne quid rideretur attigisse de virginitatis integritate, saltem oculis.
* Hæc agebat populus Romanus per diversas terras.
••••••••••••

82 Capta Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Stad. Pont. Zeu.—83 Hispania
Ms. Ryck. Fran. Ed. Sab. Pont. Hispanica Ed. Ald. Gryph. Stad.—84 Pro
fugandam Ed. Ven.—85 Prorintiam Ed. Lips. 2.—86 Puelleasque Ed. Ven.—
87 Præcipue Ed. Beg.—88 Sic Ms. Ryck. Voss. 1. 2. Jord. Ed. Lips. 1. 2. 3.
Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Sed nec in consp. Mss. Regg. Toll.
Duisb. Fran. Voss. 3. Ed. pr.—89 Sic Mss. Regg. Ed. Vin. Grut. Lugd.
Freinsh. Zeu. Fab. Vetst. Amstel. Duk. 1. 2. Sed saltem vel oculis Mss. Pall.
Toll. Ryck. Duisb. Fran. Voss. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par.
Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Pont. vel oculis Ed. Blanc. Beg.—90 Hänni
bale carthaginensem Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Gryph.—91 Plerique Ed.
Stad. {Pont. male. pluraque Ms. Berol.—92 Opidis Ed. Lips. 1. 3. Med.—
93 Idem Tarentinus Ms. Naz. Ryck. Voss. id est Tarentus Mss. Regg. Taren
tinus Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Gryph. jam Tarentus Ed. Lngd.
—94 Ita Ed. Lips. 2.—95 Jam Cap. Ed. Stad. Pont.—96 Sic Ms. Flor. Voss.
3. Jord. Ed. í?. Sed ut ille Ms. Berol. Ryck. et Mss. Duk. plerique. Ed.
pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ven. Beg.—97 In Roman Ed.
Gryph. Stad. Lugd. Pont.—98 Urbis Ed. Lips. 1. 3. Ab Ed. pr. absunt verba
dignum orbis imperio.—99 Sic Mss. Pall. Lipsii et Duk. omnes, Ed. Lips. 1.
2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Vem. Sed omni favore Ed. pr. farore,
omisso τφ omnium, Ed. Beg. de sententia Salmasii.—1 Sic et Ms. Lipsii.

NOTÆ

* Tarentus ad nos redierat] Illam deditus Annibal morabatur.

proditione ceperat Fabius. m Dignum omnium furore, et admira
1 Et patria altera] Nam ibi deliciis tione hominum ac Deorum] Pro, om
 EPITOM. LiB. II. CAP. 6. 141

metus* ab incepto non destitit: et de sua Urbe solicitus

Capuam tamen* non omisit; sed parte exercitus sub Appio
Consule relicta, parte Flaccum in urbem* secuta, absens
simul: " præsensque pugnabat. Quid ergo miramur? [§. 44.
moventi castra a tertio lapideP Annibali iterum' ipsos Deos,
Deos inquam, (nec fateri pudebit') restitisse? Tanta [§. 45.
enim ad singulos illius motus* vis imbrium effusa,6 tanta
ventorum violentia coorta est,7 ut divinitus hostem summo
veri, neque coelo,* sed ab Urbis9 ipsius moenibus, et Capi
tolio'° ferri''' videretur. Itaque fugit, et cessit, et [§. 46.
in ultimum se Italiæ recepit sinum," cum Urbem tantum
-

Ed. pr. Lips. 2. Ven. Sed admistratione Ed. Lips. 1. administratöe Ed. Lips.
8. aduministratione Ed. Med. Par. Gryph. Stad. Pont.—2 Ultimas metas Ms.
Naz. a manu correctrice. ultimas metus Ed. Blanc. vitiose pro metas, ut Sal
masius censebat legendum.—3 Tamen aberat a Ms. Flor. Malliab. Reg. F.—
4 In urbe Ed. Lips. 1.—5 Sil' Ed. Lips. 1.—6 Effusa est Ed. Lips. 1. 2. 3.
Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont.—7 Coorta, omisso est, Ed. Gryph.
Stad. Lugd. Pont. cohorta est Ed. Ven.—8 Sic Mss. Pall. Sed nec caelo Mss.
Duk. plerique, in his Berol. Ed. J.ips. 1. 2. 8. Ber. Sab. Med. Par. Junt.
Ald. Ven. Gryph. Stad. Grnt. Lugd. Pont. Zeu. Vetst. Amstel. Beg. Duk.
1. 2. nec a caelo Mss. Voss.—9 Ab urbe Ms. Ryck.—10 Et Capitolii Ms. Ryck.
in Capitolio Ed. pr.—11 Ferri aberat a Mss. Voss. 2. 3. Ed. Ald. Gryph.

NOTAE

nium, legendum est, numinum, et tertia, milliaria distinguebant.

amovendum istud, Deorum ; quod ad
ditum fuerat ad explicationem illius
vocis, numinum; quæ solennis libro
rum corruptela est. Favor numina
respicit, admiratio homines. Sic mox
leges: Tanto farore Deorum ; neque
aliter loquatur, qui sapiat. Pater.
* Absens simul] Per Appium Con
sulem scilicet, qui ante Capuam re
stiterat.
• Quid ergo miramur] Hæc ista fa
cile intelligas. Cum populus Roma
nus tantus sit, ut numinum favorem
mereatur, quid miramur Deos iterum
restitisse Annibali, cum a tertio la
pide versns Romam castra moveret?
P A tertio lapide] A tertio millia
rio ; nam per primum, secundum,
tertium, lapidem, et prima, secunda,
q Iterum] Nam jam semel Anni
bali restiterant, illum impedientes ne
Romam peteret. * Illum enim,' ut
supra dixit Noster, * aut fatum urbis
imperaturæ, aut ipsius mens mala, et
aversi a Carthagine Dii in diversum
abstmlerunt.'
* Nec fateri pudebit] Hæc ideo dicit
quod probrosnm videri possit viros
fortes Deorum potius favore quam
sua virtute victoriam consequi.
• Ad singulos illius motus] Gallice,
A chaque marche de son armée.
t Ferri] Vis imbrium.
• Sinum] Ad extremam oram. Gall.
au bout. Sic Virgil. Georg. 11. * Aut
quos Oceano propior gerit India lu
cos, Extremi sinus orbis?'
142 L. ANNAEI FLORI

non'* adoratam'* " reliquisset.* Parva res dictu, [§. 47.

sed ad magnanimitatem populi Romani probandam satis
efficax: quod illis ipsis, quibus obsidebatur,'* diebus ager,
quem Annibal castris insederat,'5 venalis Romæ fuit,* has
tæque subjectus" invenit emtorem. Voluit Annibal [§. 48.
contra* fiduciam imitari; subjecitque argentarias Urbis
tabernas:' nec sector'°* inventus est; ut scias, etiam præ
sagia'7 satis'* fuisse.* Nihil actum erat tanta virtute, [§. 49.
tanto'9 favore etiam Deorum:*° siquidem Asdrubal*' frater
° Cum reliquisset urbem tantum non salutatam.
P Ager, quem Annibal occuparerat castris, Romae renalis fuit.

Stad. Grnt. Lugd. Pont. Zen. Vetst.—12 Non aberat a Ms. Ryck. Et in Ms.
Fran. erat tamen non.—13 Sic Mss. Vin. Pal. l. Naz. Jord. et Mss. Duk.
pæne omnes, in his Berol. Ed. pr. Lips. 1. 3. Sed adortam Ms. Pal. 2. Ryck.
Ed. Gryph. Stad. Lugd. Pont. Zeu. adortâ Ed. Lips. 2. Med. Par. 2. Ven.
adhorta Ed. Par. 1.— 14 Obsidebantur Ms. Naz. Reg. Q, Voss. 1. 2. Ed. Ber.
Sab. Med. Par.—15 Insideat Ms. Naz. insiderat Mss. Vin. Ryck. Regg. Ed.
Lips. 1. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven.—16 Nec emptor Ed. Lips. 2.
Gryph. qnod quin glossema sit, quis dubitet ?—17 Et præsagia Mss. Pall.
eciam pr. Ed. Lips. 1.—18 Sic Mss. Pall. et Mss. Duk. plerique, in his
Berol. Ed. pr. Gryph. Freinshem. Beg. Sed sat' Ms. Ryck. fatis Ms. Naz.
Voss. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Junt. Ald. Ven. Stad. Lugd. Pont.
Blanc. Duk. 1. 2.—19 Sine tanto Ed. Lips. 1. 2. 3.—20 Deorum, omisso τφ
etiam, Ms. Reg. Q, Malliab. Berol. Duisb. Fran. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber.
Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Pont. Beg.—21 Siquidem ab
Hispania Asdrubal Ms. Ryck. Flor. Malliab. Fran. Voss. 1. Ed. Ber. Sab.
Junt. Ald. Stad. Lugd. Pónt. siquidem ab hispania Hasdrubal Ed. Lips. 1. 2. 3.
NOTÆ

" Tantum non adoratam] Adorare
urbem est, urbem salutare: cum au
tem id fieri nequeat, nisi propius ad
urbem accesserit, inde factum est,
ut adorare urbem sumatur, pro ur
bem ingredi. Hic igitur sensus est:
Annibal urbem reliquit cum tantum
bernas] Subjecit, hoc est, hastae sub
jecit; mit à l'ancan : argentarias ta
bernas, les boutiques des banquiers.
• Sector] Sectores dicuntur, qui
emta sua persequuntur; vel potius
sectores simpliciter emtores dicti
sunt.

non eam ingressus esset; hoc est, • Præsagia satis [fatis] fuisse] Ele
cum fere ita prope accesserit, ut eam ganterfutis, pro fatorum; hæc sic intel
ingredi potuisset. lige: quod populus Romanus hominem
" Hastaeque subjectus] Ea quæ pub invenit, qui agrum, quem Annibal
lice vemibant, hastæ subjiciebantur, castris occupabat, emeret; hoc præ
hastaque posita praecone prædicante, sagium fuit illos recuperaturos: quod
ei qui licitatione vicisset, addiceban vero Amnibal sectorem non invenit,
tur.
cum argentarias Urbis tabernas sub
* Contra] Gallice, A son tour. jecisset, præsagium fuit illum Roma
5 Subjecitque argentarias Urbis ta nunquam potiturum.
 EP1ToM. Li B. 11. CAP. 6. 14:3

Annibalis cum exercitu novo,** novis viribus, nova belli

mole veniebat. Actum erat procul dubio,** si vir [§. 50.
ille se cum fratre junxisset: sed hunc quoque castra me
tantem Claudius Nero cum Livio Salinatore debellat. Nero
in ultimo Italiæ angulo*** summovebat** Annibalem. [§. 51.
Livius in diversissimam partem, id est,*° in ipsas nascen
tis*7 Italiæ fauces* signa converterat. Tanto, id est, [§. 52.
omni, qua** longissima Italia, solo interjacente,*9 quo con
silio, qua celeritate,* Consules castra conjunxerint,*° inopi
nanterque*' hostem collatis signis compresserint,* neque id
fieri Annibal senserit, difficile dictu est.** Certe [§. 53.
Annibal, re cognita, cum projectum fratris caput ad sua
castra vidisset, * Agnosco,' inquit, * infelicitatem Carthagi
nis.' Haec fuit illius viri, non sine præsagio quodam fati
imminentis, prima confessio. Jam certum erat [§. 54.

* Difficile dictu est quo consilio, qua celeritate, Consules conjunxerint castra ;
tanto, id est, omni solo interjacente, qua longissima Italia est ; et inopinanter colla
tis signis hostem compresserint.
- -

Med. Par. Ven. Gryph.—22 Cum noro exercitu Ed. Lips. 2.—23 Proculdubio
Ed. Lips. 1. Par. Ven.—24 Ita Mss. Pall. Naz. Ryck. et Duk. plerique, etiam
Berol. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Sed in
ultimos Italiae angulos Ms. Voss. 2. 3. Ed. Vim. Grnt. Lugd. Zeu. Fab. Vetst.
Blanc.—25 Sic Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Sed summoverat Ed. Grut.
Lugd. Zeu.Vetst. Amstel.—26 Sic Mss. Vin. Pall. et Duk. omnes, etiam Berol.
præter Voss. 8. Ed. pr. Sed et Ms. Voss. 3. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.
Ven. Gryph. Grut. Lugd. Zeu.—27 Nasceretis Ed. Lips. 8.—28 Tato omi q
Ed. Lips. 1. 2. 3. tanto omniq; long. Ed. Par. tanto omni q Ed. Med. Vem.
tanto qua omnis Ed. Gryph.—29 Interjacet Ed. Gryph.—30 Conjunxerant Mss.
Pall.—31 Sic Mss. Viii.Toll. Ryck. Fran. Duisb. Berol. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3.
Ber. Sab. Med. Par. Jnnt. Ald.Ven. Beg. Sed inopinantemque Mss. Regg.
Voss. Ed. Grut. Lugd. Zeu.Vetst.—32 Dictu, omisso est, MS. Ryck. dcü est
NOTAE

° In ultimo Italiae angulo] In Bru cum flore exercitns castris digressus

tium agrum se recepit Annibal.
° In ipsas nasceatis Italiae fauces]
Alpes intelligit, quas jam supera
verat Annibal: in illas signa conver
terat Livius, ut Asdrubalem debel
laret.
* Celeritate] Cum Claudius Anni
balem summovisset, illo nec opinante,
ad Livium Salinatorem, qui ad Alpes
castra converterat, proficiscitur; ibi
que Asdrubalem, qui Alpes cum ex
ercitu transierat, et auxilia Annibali
adducebat, collega Livio, cum toto
exercitu trucidat, quinquaginta sex
millibus hostium occisis; reditque
die sexto in sua castra.
144 L. ANNAEI FLOR1

Annibalem etiam33 ipsius confessione posse vinci: sed tot

rerum prosperarum fiducia plenus populus Romanus magni
æstimabat** asperrimum hostem in sua Africa debellare.
Duce igitur Scipione in ipsam Africam35 tota mole* [§. 55.
conversus imitari coepit Annibalem, et Italiæ suæ clades
in Africa* vindicare.” Quas ille (Dii boni!) [§. 56.
Asdrubalis37 copias, quos Syphacis exercitus fudit? quæ
quantaque utriusque castra facibus illatis una nocte déle
vit? denique jam non a tertio* lapide,' sed ipsas Cartha
ginis39 portas obsidione*° quatiebat. Sic factum est, [§. 57.
ut inhærentem atque incubantem*' Italiæ extorqueret** An
nibalem.' Non fuit major sub imperio Romano [§. 58.
dies, quam ille, cum duo omnium et antea** et postea* du
cum maximi,** ille Italiæ, hic Hispaniae** victor, collatis
cominus signis direxere aciem. Sed et*^ colloquium fuit
inter ipsos de legibus pacis. Steterunt diu mutua [§. 59.
admiratione defixi: ubi de pace non convenit, signa ceci
nere.*7 Constat utriusque confessione, * nec melius [§. 60.
instrui aciem, nec acrius potuisse pugnari.' Hoc Scipio

* Et vindicare clades Italiae suae contra Africam.

* Ut ertraheret Annibalem inhærentem atque incubantem Italiae.
-

Ed. Lips. 1.—33 Eciam Ed. Lips. 1. ubiqne.—34 Ertimabat Ed. Lips. 1. 2. 3.
Med. estimabat Ed. Par. Ven. eristimabat Ed. Gryph.—35 Africam aberat a
Ms. Voss. 3. Sed affricam Ed. Lips. 1. ut s. 61. et alibi.—36 In Africam
Mss. Duk. omnes, Ed. pr. Junt. Lugd. Freinsh. Blaoc. Beg. Duk. 1. 2.—
s7 Hasdrubalis Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. ubique.—38 Tercio Ed.
Lips. 1. 3. ubique.—39 Cartaginis Carthagis Ed. Lips. 1. TCartaginis Ed. Med.
—40 Obsidio Ed. Beg.—41 Incombentem Ms. Ryck. incumbentem Ms. Berol.
Ed. pr.—42 Ertofjfit Ed. Lips. 1. extorquerit Ed. Lips. 3. extorserüt Ed.
Lips. 2.---43 Ante Ms. Naz. Toll. Duisb. Voss. 1. 2. Ed. pr.—44 Ducum mari
mi duces Ms. Naz. Ryck. Reg. Q, Voss. Jord. ducum clarissimi duces Mss.
Pall. Reg. F, Berol. Duisb. Fran. Ed. pr. ducum clarissimi Ms. Flor. Mal
liab.—45 Ille Italiae, ille Hispaniae Ms. Berol.—46 Sed colloquium Ed. Lips.

NOTÆ

• Tota mole] Totis viribus. tiebat.

* Jam non a tertio lapide] Quasi di-
eeret, Annibal Romam propius quam
a tertio lapide non accessit: Scipio
vero Carthaginem non a tertio la-
pide, sed ipsas portas obsidione qua
5 Cum duo omnium et antea et postea]
Græca locutio, omninm antea et
postea, ròv rp6or« xaì òrta & id est,
qui ante fuerunt, et post futuri sunt.
 \ EPitoM. Lib. ii. cAp. 7. 145

de Annibalis, Annibal de Scipionis, exercitu prædicave

runt. Sed tamen Annibal cessit, * præmiumque** [§. 61.
victoriæ' Africa fuit, et secutus Africam statim*9 terrarum
orbis.

CAP. VII.

BELLUM MACEDONICUM PRIMUM.*

Post Carthaginem vinci neminem puduit. Secutæ [§. 1.

sunt statim Africam gentes, Macedonia,* Græcia,° Syria,**
ceteraque omnia, quodam* quasi æstu et torrente fortunæ:
sed* primis omnium* Macedones, affectator quondam° [§. 2.
imperii populus.* Itaque quamvis tunc Philippus' regno
præsideret, Romani tamen dimicare sibi cum rege Alexan
dro* videbantur. Macedonicum bellum nomine amplius, [§.8.
quam spectatione7 gentis* fuit.* Causa* coepit a foedere [§. 4.
* Macedonicum bellum amplius fuit ob nomen, quam ob respectum istius gentis.

1. 3.—47 Ceciner Ed. Lips. 1.—48 Præmium Ed. pr.—49 Statim abest ab
Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.
1 Sire Philippicum add. Ed. Stad. Pont.—2 Asia Ed. Lugd.—8 Quondam
Ed. Med.—4 Sic Ms. Naz. Voss. 2. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par.
Junt. Ald. Ven. Gryph. Blanc.—5 Primi abest ab Ed. Lugd.—6 Quondam
aberat a Ms. Reg. F, Berol. Duisb. Ed. pr. Grut. Zeu.—7 Sic Mss. Pall.
NOTAE

CAp. vii. Bellum Macedonicum pri
mum] Anno Mundi 3736. ante Ch.
Nat. 212. ab Ur. Cond. 539. Coss. Q.
Fabio Maximo Cunctatore iv. et
Claudio Marcello iii. quinto anno
post inceptum secundum bellum Pu
nicum.
• Macedonia] Supra Thessaliam,
antiquitus Paeonia dicebatur, et apud
Homerum Paeones sunt Macedones.
* Graecia] Achaiam intelligit cni
veterem statum reddidit Flaminius,
ut legibus viveret suis, et avita liber
tate frueretur. Vid. infra in fine hu
jusce capitis.
• Syria] Bellum Syriacum, vide
cap. seq.
Delph. et Var. Clus.
a Sed [Sic] primi omnium] Multo
melius in aliis Editionibus legitur sed
pro sic.
• Affectator quondam imperii populus]
Ad Philippi Alexandri Magni paren
tis tempora respicit.
f Philippus] Demetrii Macedoniæ
regis filius.
s Cum Rege Alexandro] Cave Alex
andrum Magnum intelligas, cmm Ro
manis enim nunqnam pugnavit: sed
Alexandrum Epiri Regem, qui Alex
andri Magni fuit avunculus.
* Quam spectatione gentis] Illud
bellum fuit amplius ob nomen Mace
donum, qui olim fortes et generosi
audiebant, quam consideratione et
Flor. K
146 L. ANNAEI FLORI

Philippi, quo rex jam pridem' dominantem in Italia Anni

balem sibi sociaverat: postea crevit, implorantibus Athenis
auxilium contra regis) injurias, cum ille ultra jus victoriæ
in templa, aras, et sepulcra ipsa, sæviret. Placuit Senatui
opem tantis ferre supplicibus. Quippe jam gentium [§. 5.
reges, duces, populi, nationes, præsidia sibi ab hac urbe
petebant. Primo igitur, Lævino9 Consule, populus [§. 6.
Romanus Ionium* mare ingressus, tota'° Græciæ littora
veluti triumphanti classe peragravit.'' Spolia quippe [§. 7.
Siciliæ, Sardiniæ, Hispaniæ,'* Africae' præferebat: et ma
nifestam victoriam nata in prætoria'* puppe'** laurus pol
licebatur. Aderat sponte in auxilium Attalus rex [§. 8.
Pergamenorum:'** aderant Rhodii,'°° nauticus populus;*7
qui navibus a mari, Consul** a terris omnia equis virisque
quatiebat.? Bis victus rex, bis fugatus, bis exutus'9 [§. 9.
-

Ryck. Scias. Toll. Duisb. Berol. Regg. Fran. Voss. 1. 2. Ed. pr. Lips. 1. 2. s.
Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Lugd. Freinsh. et ceteri. Sed erspecta
tione Ed. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst.—8 Causa belli cepit Ms. Berol.
ceâ Ed. Lips. 1. et mox sepulchra.—9 Livino Ed. Lips. 1. 3. Med. Par.—10 Tò
Ed. Lips. 1.—11 Paragrarit Ed. Ven.—12 hispanie: sardinie Ed. Lips. 1. 2. 3.
hispaniae: Sardiniae Ed. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont.—13 Prae
toriæ Ed. Beg. de sententia Freinshemii.—14 Quippe Ed. Par.—15 Pergamo
rum Ed. Med. Par. Gryph. Stad. Pont.—16 Rodii Ed. Lips. 1. 2. 3. Med.
Ven.— 17 In Ms. Pighii addita erant hæc, quæ etiam apud Jordanem haben
tur: nam Rhodos opinatissima insula, et totius Asiæ (Jord. Achaiæ) insularum
metropolis, cum paene omnibus Cycladibus arma pertimescens Romano (Jord. Ro
mana)jam dudum se faederatam populo illi conjunrerat, et narali bello solatia con
donabat. Quæ verba in contextum recepit Begerus, ita tamen ut pro Rhodos

NOTAE

respectu ipsins gentis, quæ illo tem
pore multum a pristina virtute ex
cidisse putabatur.
' Jam pridem] Tamen anno supe
riori.
J Regis] Philippi.
* Ionium] Quod est Epirum inter
et Brutium, ad extremum Italiæ si
mum.
' Africae] Sed nondum spoliata A
frica, et Annibal adhuc in Italia ver
sabatur.
• Prætoria puppe] Prætoria navis
dicitur qua dux vehitur, sive Consul
sive Prætor ille sit.
• Rex Pergamenorum] Pergami im
Asia.
• Rhodii] A Rhodo, insula in Car
pathio mari.
P Qui naribus a mari, Consul a terris
omnia equis virisque quatiebat] Claud.
Salmasius existimabat hunc locum
esse corruptum, qui non est tamen;
modo verbum, quatiebat, utrisque
serviat, Rhodiis, inquam, et Consuli;
sic : qui navibus a mari omnia quatie
bant, ut Consul a terris omnia equis et
viris quatiebat. Ita se res bene ha
 EPIToM. LiB. II. CAP. 7. 147

castris: cum tamen nihil terribilius Macedonibus“ fuit ipso

vulnerum aspectu : quae non spiculis, non*° sagittis, nec
ullo Græculo*'' ferro, sed ingentibus pilis, nec minoribus
adacta gladiis,** ultra mortem** patebant.*** Enimvero [§. 10.
Flaminio*5 duce* invios antea*0 Chaonum*7 montes," Aoum
que** amnem*9* per abrupta vadentem,*° id est,*' ipsa
Macedoniæ claustra, penetravimus.** Introissess [§. 11.
victoria** fuit. Nam nunquam postea*: ausus3° congredi
- -

scripserit Rhodus, et se illi conjunrerat pro illi conjunxerat.—18 Sic Freinsh.

ex ingenio et Fab. Sed quibus a muri Mss. et Edd. omnes, in liis Lips. 1. 2. 3.
Med.TPar. Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont. Zeu. Blanc. Beg. Duk. 1. 2. qui a
mari naribus Consul, a ter. Ed. Amstel.—19 Ita Mss. Voss. Ed. Ven. Sed bis
erutus, bis fugatus castris Mss. et Edd. vett. reliqui, in his Ms. Berol. et Ed.
Lips. 1. 2. 3. Med. Par.—20 Nec sagittis Mss. Regg. Ryck. Malliab. Fram.
Voss. 1. 2. neque sagittis Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad.
Lugd. Pont.—21 Gracili Ms. Jord.—22 Gladii Ed. Par.—23 Sic Mss. Pall.
et Duk. omnes, Ed. pr. Lips. 1. 3. (in quo tamen est petebant) Ber. Sab. Par.
Junt. Ald. Ven. Sed ultra morem Ed. Ven. Lugd. e Jord. ultro mortem Ed.
Lips. 2.—24 Petebant Ms. Ryck. Fran. Duisb. Ed. pr. Lips. 1. Sab.—25 Ita
Mss. et Edd. vett. multi, etiam Lugd. Freinsh. Amstel. Beg. Sed Flaminio
Ed. Lips. 1. Vem. Flamminio Ed. Lips. 2. Flamineo Ed. Lips. 3. Flaminino Ed.
Stad. Pont. Fab. Duk. 1. 2.—26 Ante Ms. Flor.—27 Achaonum, vel Acchao
num, vel Athaonum Mss. Duk. Acarnanum Ms. Ryck. Achaonum Ed. pr.—
28 Sic Ed. Vin. Lugd. Sed Aumque Ms. Naz. dumque Ms. Pal. 2. Voss. 2.
Aum Ms. Voss. 1. Indum Ms. Voss. 3. In reliquis Mss. Dukeri scriptum erat
Indium, Pindum, Nidum, (quæ erat scriptura Ms. Berol.) Inoum. Ed. Vem.
Imoumque. Ed. Lips. 1. 3. Gryph. Stad. Pont. Zeu. Pindúque. Ed. Lips. 2.
Med. Par. Indumque.—29 Omnem Ms. Voss. 1. 2. amnem Ed. Med. Vem.—
30 Vagantem Ms. Ryck. Scias. Flor. Ed. Lips. 2. Ven.—31 Sic Freinsh. e
conjectura: quam, præter Grævium, receperunt Fab. Beg. Vetst. Sed et
Mss. et Edd. vett. omnes, etiam Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad.
Lugd. Pont. Zeu. Duk. 1. 2.—32 Penitrarimus Ed. Lips. 1. 3.—33 Introiisse
Ed. Beg.—34 Sic et Ed. Ven. Sed victoriae Ms. Ryck. Ed. Ber. Med. Par.
Gryph. Stad. Pont. victorie Ed. Lips. 1. 2. 3.—35 Postea nunqua Ed. Lips. 1.
2. 3. Med. Par. Vem. Gryph. Stad. Lugd. Pont.—36 Ausus abest ab Ed. pr.—

NOTAE

bet. In Edit. J. Stadii legitur, quibus
a mari, &c. tunc snbaudiendum esset
quatientibus, quod durissimum, et, pu
to, sine omni exemplo.
* Macedonibus] Tertii casus.
* Graecule] Graeci enim levioribus
et brevioribus telis utebantur, Ma
cedones vero pilis et gladiis ingenti
bus.
• Ultra mortem patcbant] Quasi di
cat, Ita erant patentia, ut vel dimi
diata mortem etiam dare nimis po
tuissent.
t Flaminio duce] Tit. Quintio Fla
minio.
" Chaonum montes] In Epiro jnxta
mare Ionium.
v Aoumque amnem] In Macedonia
per Taulantiorum regionem in mare
Ionium exeuntem.
14S L. ANNAEI FL0RI

rex. Ad tumulos, quos Cynoscephalas*7* vocant, uno, ac

ne hoc quidem justo, prælio* opprimitur. Et illi [§. 12.
quidem Consul pacem dedit, regnumque concessit: mox,
ne quid** esset hostile, Thebas,* et Euboeam,' et gras
santem sub Nabide* suo39 Lacedæmona*°* compescuit.
Græciæ vero veterem statum reddidit, ut** legibus [§. 18.
viveret suis, et avita libertate frueretur. Quae gaudia, [§. 14.
quæ vociferationes fuerunt, cum hoc forte Nemeæ* in
theatro quinquennalibus ludis* a præcone** caneretur? quo
certavere plausu?** quid florum in Consulem profuderunt?**
Et iterum iterumque præconem repetere illam vocem [§. 15.
jubebant,45 qua libertas Achaiæ pronunciabatur: nec aliter
* Integro prælio.
-

37 Cynocephalas Mss. Dnk. et Edd. omnes vett., nt Lips. 1. 2. 3. Med. Par.

Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont. Freinsh. Zeu. Cenocephalas Ms. Voss. 8.—
38 Nequid Ed. Lips. 1. Med. nequit Ed. Par.—39 Sub Onabile suo Ms. Ryck.
summa ri de suo Ms. Naz. Berol. (in cujus tamen margine ascripta erant hæc:
Nabis Lacedæmoniorum tyrannus) Duisb. Fran. Voss. 1. 2. Ed. pr. summa vi
aerro Ms. Reg. Q.—40 ita Ms. Pal. 1. Naz. Ryck. Regg. Flor. Malliab. Voss.
1. 3. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Vem. Junt. Ald. Sed Lacedaemonia
Ms. Pal. 2. Voss. 2. Lacedæmoniam Mss. Duk. reliqui, Ed. pr. Grut. Lugd.
Zeu. Vetst. Beg.—41 Ne legibus Ed. Amstel. operarum peccato.—42 Ad pre
conem Ed. Lips. 1. 3.—43 Quo certarere plausu? aberant a Ms. Ryck.—44 Pro
funderüt Ed. Lips. 1. 3.—45 Jubebat Ed. Lips. 1. 2. 3.—46 STia Ed. Lips. 1.—
NOTAE

* Cynoscephalus] In Thessalia sunt ennales fuere ; nam revera tertio

Cynoscephalæ.
* Thebas] Macedoniæ urbem in
regione Phthiotidis ad Pelasgicum
sinum sitam.
* Euboeam] Aegei maris insulam,
tenuissimo Euripi freto a Boeotia di
v usu m.
* Nabide] Lacedæmoniorum Ty
ram n o.
* Lacedaemona] In Peloponneso, ad
Eurotam fluvium.
b Nemeæ] Nemea urbs in Pelo
ponneso prope Argos sita, ubi tertio
quoque anno certanuina fiebant, quæ
e loco Nemea dicebantur.
c Quinquennalibusludis] Male Noster
quinquennales facit, qui tantum tri
quoque anno Nemea celebrabantur,
unde à^y&v tpuerhs seu rpuernpukös dic
tus est. Eumdem errorem erravit
Plin. ubi de Isthmiis, * Isthmus pars
altera cum delubro Neptuni quin
quennalibus inclyto ludis.' Nam
constat Isthmia triennalia fuisse.
Pind. Nem. Od. vi. nóvrov re ^yέφvp'
άκάμαν-Tos €v 'A/upurrvdvwv Tavpopóvw
τpuetmplô, Tluaore miooreιδd-Nuov άν τέ
μevos* hoc est, Maris pons indefessi
(Periphrasis Isthmi Corinthiaci) in
Amphictyonum trieteride mactatrice
taurorum honorarit eum circa Neptuni
um delubrum. Ubi per trieterida,
Isthuia intelligit.
 epitoM. LiB. II. CAP. 8. 149

illa consulari sententia,*° quam*7 modulatissimo aliquo ti

biarum,* aut fidium* cantu fruebantur.**

CAP. VIII.

BELLUM SYRIACUM * REGIS ANTIOCH I.

MAcedoNiAM statim* et regem Philippum Antio- [§. 1.

chus excepit,** quodam casu,* quasi industria, sic adgu
bernante* fortuna, ut quemadmodum ab Africa in Europam,
sic* ab Europa in Asiam, ultro se suggerentibus causis, im
perium procederet; et cum terrarum* orbis situ* ipse ordo
victoriarum navigaret.* Non aliud formidolosius* [§. 2.
fama bellum fuit; quippe cum Persas* et7 orientem,
Xerxem* atque* Darium* cogitarent; quando perfossi in

* Antiochus statim secutus est Macedoniam et regem Philippum.

* Ipse ordo victoriarum pergeret. * Terribilius.

47 Qui Ed. Par. 1. q Ed. Par. 2.—48 Fruebatur Ed. Fab.

1 Syriatum Ed. Lips. 3. An Syriaticum?—2 Statim Syria, et Ed. Beg. quæ
est conjectura Freinshemii.—3 Quadam quasi industria Ed. Blanc.—4 Sic
Ed. Lips. 1. 3. Gryph. a gubernante Ed. Lips. 2. Med. Par.—5 Terrearum Ed.
Lips. 3.—6 Sit Ed. Med.—7 Persas orientem Mss. Pall.— 8 Xerxemque Da

NOTAE

* Tibiarum] Tibiæ primo sic dictæ
quod ex tibia animalium fierent, et
postea ex arundinibus factæ nomen
retinuere.
* Fidium] Fides, plurali numero,
proprie sunt chordæ citharæ. Et sic
pro cithara sumuntur.
CAp. viii. Bellum Syriacum Regis
Antiochi] Anno Mundi 3758. ante
Ch. Nat. 190. Ab Urbe Cond. 561.
Coss. M. Acilio Glabrione et P.
Cornelio Scipione Nasica.
* Ercepit] Verbum e re Gladiato
ria tralatum, ubi victum novus exci
pit. Gallice, Un Gladiateur tout
frais prend la place de celui qui est cain
•tt.
* Ut quemadmodum ab Africa in Ev.
ropam, sic, &;c.] Sunt hæc perturbata,
atque-adeo falsa, ut jam olim anim
adverteram. Scribo fidenter ex se
rie rerum, et historiæ fide: ut quem
admodum ab Europa in Africam, sic
ab Africa in Asiam imperium procede
ret. Lege modo. Pater.
e Persas] Gravem populum. Horat.
* Quo graves Persæ melius perirent.'
d Xerrem] Persarum Regem, qui
Athon perfodit, et Hellespontum na
vibus operuit.
e Darium] Persarum Regem, qui
cum Alexandro bellum gessit. Sed
non video quomodo Darius Romanos
terrere poterat, quem parva manu
toties fudit Alexander.
150 L. ANN AEI FLORI

vii montes,' quando? velis opertum mares nuntiaretur.**

Ad hoc'' coelestes minæ territabant, cum humore [§. 3.
continuo Cumanus Apollo" sudaret.' Sed hic faventis Asiæ
suae' numinis timor'* erat. Nec sane's viris, opibus, [§. 4.
armis** quicquam copiosius Syria:* sed in manus'5 tam
ignavi regis inciderat,'° ut nihil fuerit in Antiocho specio
sius, quam quod a Romanis victus est.'7 Impulere [§. 5.
regem in id bellum, illinc'* Thoas Ætoliæ'9' princeps, inho
noratam apud Romanos querens*° adversus Macedonas**
militiae** suæ societatem;* hinc Annibal, qui in Africa vic
tus, profugus, et pacis impatiens,** hostem populo Romano
toto orbe quaerebat. Et quod** illud fuisset pericu- [§. 6.
lum, si se consiliis ejus rex" tradidisset, id est,** si*° Asiæ
viribus usus fuisset miser*7 Annibal ? Sed rex suis opibus,

“ Conquerens societatem militiæ suæ adrersus Macedones inhonoratam fuisse

apud Romanos.
----------

rium Ms. Ryck. Xersem atque D. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.—9 qn
Ed. Lips. 1. 2. 3. Ven.—10 Nucciaret Fd. Lips. 1. nuncciaret Ed. Lips. 3.—
11 Sic quoque Ed. Ven. Sed ut hoc Ms. Naz. Voss. 3. Ed. Lips. 1. 3. Ber. Sab.
Med. Par. ad haec Ms. Berol. Duisb. Pal. 1. Ed. pr. ad hec Ed. Lips. 2. ut hos
Ed. Gryph. ad hos Fd. Stad. Pont.—12 Terror Ms. Flor.— 13 Sed nec sane
Ed. I.ips. 1. 2. 3. Med. Par. Gryph. sed nec Ed. Ven.—14 Armisque Ed. Lips.
1. 2. 3. Med. Par. Vem. Stad. Pont.—15 In manibus Ms. Naz. Voss. 3. H. d.
I.ips. 1. 2. 3. Sab. Med. Par. Ven. Gryph. in manu Ms. Ryck.—16 Inciderant
Ed. Pont.—17 Sit Mss. Pall.—18 Bellum Thoas Mss. Pall. Regg. Duisb.
Malliab. Ed. pr. bellum hinc Thoas Ms. Flor.— 19 Etholie Ed. Lips. 1. etholie
Ed. Lips. 2. 3. Med. Par. Ven.—20 Quarens Ed. Gryph. Stad. Grut. Lugd.
1'ont.—21 Sic cum Dukero scripsimus e Ms. Ryck. Berol. Duisb. Fran. Ed.
pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Ven. Junt. In Graev. enim est Macedo
mcs: ut in Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Freinsh. Zeu. Fab. Vetst. Blanc.
Beg.—22 Milucie Ed. Lips. 1. 3.—23 Inpatiens Ed. Lips. 1. impaciens Ed.
M ed.—24 Et quietus i. f. Ed. Lips. 2.—25 Id est absunt ab Ed. Lips. 1. 3.
Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—26 Si se et Asiæ Ms. Vim.—27 Missus

NOTÆ

' Inrii montes] Athos qui est Isth Capuae victoria.'

mo maris Macedonici, inter Stryrio
nium et Singiticum simum.
s Mare] Hellespontns.
h Cumanus Apollo] Qui Cumis in
Campania colebatur.
* Sudaret] Sudavit etiam ante vic
tam Capuam. Cicero, de Divin. lib. i.
* Quid cum Cumis Apollo sudavit ?
* Asiae suae] Quippe in Asia natus
Apollo.
* Syria] Ad littus meridionale Ma
ris M editerranei.
l Ætolia] Ætolia Achaiæ regio su
pra Corintliiacum sinum versus Oc
cidentem.
m Rer] Antiochus.
 EpitoM. LI B. II. CA P. S. 151

et nomine regio** fretus, satis habuit bellum movere.

Europa*9 jam, dubio procul, jure*° ad Romanos per- [§. 7.
tinebat: hic Lysimachiam" urbem,*' in littore Thracio**
positam a majoribus suis, Antiochus ut hæreditario jure
reposcebat:33 hoc velut34 sidere Asiatici35 belli mota [§. 8.
tempestas. Ets6 maximus regum contentus37 fortiter indix
isse bellum, cum ingenti strepitu ac tumultu movisset, ex
Asia, occupatis statim insulis, Græciæque* littoribus, otia
et luxus tanquam victor agitabat. Euboeam insulam [§. 9.
continenti adhærentem tenui freto reciprocantibus aquis*
Euripus abscidit. Hic ille positis aureis sericisque tento
riis, sub ipso freti murmure,* cum inter fluenta tibiis fidi
busque concineret,39 collatis undique, quamvis per hyemem,
rosis, ne non*° aliquo ducem genere agere*' videretur," vir
* Non longe ab aquarum murmure.

Ed. Lips. 2. Ven.—28 Regio abest ab Ed. Zeu.—20 Et Europa Ed. Ven.
—30 Jure aberat a Ms. Malliab. In Voss. 1. erat : Europae jam dubio procul
jura ad Romanos pertineant.—31 Urbem aberat a Ms. Flor.—32 tracio Ed.
Lips. 1. 3. Med. Par.—33 Repetebat Ms. Naz. Voss. Reg. Q, Ed. Lips. 1. 2. 3.
Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Pont.—34 Velud Ed.
Lips. 8.—35 Sydere asyatici Ed. Par.—36 Sed mar. Ed. Beg. quod placebat
Freinshemio.—37 Sic etiam Ed. Ven. Sed conrentus Ms. Naz. Pall. Ryek.
Fran. Regg. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. conrentus. Fortiter indicto bello quum
Ed. Junt. Ald. Vin. Stad. b: Lugd. Pont. contentus fortiter indicto b. Ed.
Gryph.—38 grecisque Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.
—39 Concinert Ed. Lips. 1. contineret Ed. Lips. 2. concinerit Ed. Lips. 3.—
40 Cum al. Ed. Lips. i. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Ven. Gryph.—41 Ducum
genere ag. Ms. Naz. Ryck. Voss. 2. Ed. Lips. 1. 3. Med. Ven. Gryph. duae
NOTJE

* Lysimachiam] In littore Thracio
ad fauces Isthmi, quem Hellespon
tus ab Asia dividit.
° Reciprocantibus aquis] Euripum
septies intra diem naturalem reci
proco æstu agitari. Quod falsum
esse vel unicus Livii locus satis pro
baverit. Ex lib. xxviii. 6. * Fretum
ipsum Euripi non septies die, ut fa
ma fert, temporibus statis recipro
cat, sed temere in modum venti, nunc
huc nunc illuc verso mari, velut
monte præcipiti devolutus torrens,
rapitur ; ita nec nocte nec die quies
navibns datur.'
p Ne non aliquo ducem genere agere
videretur] Hæc mihi inconcinna et
inelegantia videntur, eaque, si revi
visceret Florus, pro suis non ag
nosceret. Lego, ne non aliqua ducem
agere videretur: pro * aliqua,' quod
adverbium est elegantissimum, apud
Virgilium, Terentium, Plautum, id
est, aliqua ratione, intruserunt ex
plicationem magistellarem, aliquo ge
nere, quod putidum est.
152 L. ANNAEI FLORI

ginum puerorumque delectus*** habebat. Talem [§. 10.

ergo regem jam sua luxuria** debellatum populus Roma
nus, Acilio** Glabrione Consule, in** insula' aggressus,
ipso statim adventus sui nuncio* coëgit ab insula*7 fugere.**
Tum præcipitem*9 apud Thermopylas* assecutus, [§. 11.
locum trecentorum Laconum*°* speciosa cæde memoran
dum, ne ibi quidem fiducia loci" resistentem, mari ac terra
cedere*' coëgit. Statim et es* vestigio itur in Syriam.** [§. 12.
Classis regia Polyxenidae*** Annibalique commissa: nam
rex prælium nec spectare: poterat. Igitur, duce Æmilio
Regillo, adremigantibus36 Rhodiis, tota57 laceratur. Ne
sibi placeant Athenæ !" in Antiochos* vicimus [§. 18.
-

genere, omisso r6 agere, Ed. Beg. e conjectura Lipsii.—42 Dilectus Ms. Naz.
Voss. 2.—43 Luriria Ed. Lips. 1.—44 Attilio Ms. Ryck. Ed. Gryph. M. Aci
lio Ed. Stad. Pont.—45 Insula, omissa in, Ed. Ven.—46 iitio Ed. Lips. 1. 3.
initio Ed. Lips. 2. Med. Par. Ven. Gryph.—47 Ab insula aberant a Ms. Mal
liab.—48 Recedere Ms. Flor.—49 Sic Mss. Pall. et Duk. Ed. pr. Sed Tam
prec. Ed. Lips. 1. Tam praec. Ed. Lips. 2. 3. Med. Par. Gryph. Stad. Grut.
Pont. Vetst. Tá yEipite Ed. Ven.—50 Laconü CCC. Ed. Lips. 1. 3. Lacunum
CCC. Ed. Lips. 2.—51 Cedere' Ed. Lips. 1. caedere Ed. Med. Et paulo ante
Lips. 2. fidutia.—52 Statim e v. Ms. Berol. Malliab. Naz. Reg. F, Duisb.
Fran. Voss. 1. 2. Statim et ex v. Mss. Viu. quidam. Ed. pr.—53 Asiaun Ed. Stad.
Pont. Beg. e conjectura Lipsii.—54 Polyxenidi Ms. Ryck. Naz. Berol. Duisb.
Ed. pr. Ber. Sab. Jnnt. Ald. polireidi Ed. Lips. l. 3. Polirenidi Ed. Med.
Par. Ven. Gryph. Polyxeni Mss. Regg. Ed. Stad. Pont. Ab Ms. Fran. aberant
verba : classis...commissa.—55 Nò aspectare Ed. Lips. 2.—56 Sic Ms. Naz.
Toll. Duisb. Fram. Voss. 1. 2. Reg. Q, Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Sed
ad remigantibus Ms. Pal. 2. arremigantibus Ms. Reg. F. a remigantibus Ed.
Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zen. Vetst.—57 Rodiis tò Ed. Lips. 1.
2. 3.—58 Anthiocho Ed. Lips. 1.—59 Regillo... Æmilio aberant a Ms. Ryck. In

NOTAE

« Delectus] Proprie de militibus victi fuissent, nisi proditor quidam,

dicitur, delectus habere: eo tantum
ducem imitabatur Philippus, qnod
delectus habebat, sed virginum et
puerorum, non vero militum.
* In insula] Eubœa.
• Thermopylas] Locum in Thessalia
ad flumen Asopum, e regione sinus
Maliaci.
t Trecentorum Laconum] Qui duce
Leonida contra Persarum ingentem
exercitum triduo dimicaverunt; nec
Epialtes nomine, Persis tramitem os
tendisset, qua Lacones circumventi
victique sunt.
* Fiducia loci] Thermopylæ enim
ingenio loci tutæ.
" Polyxenidae] Qui exul erat Rho
dius.
* Ne sibi placeant Athenæ] Qnasi
scilicet solæ sint, quæ victorias re
portare noverint.
 RPIToM. LIB. II. cAp. 8. 153

Xerxem;* in Æmilio39 Themistoclem°° æquavimus;" E

phesiis** Salamina pensavimus.* Tum** Consule [§. 14.
Scipione,* cui frater, ille modo** victor Carthaginis, Afri
canus, voluntaria legatione* aderat, debellari regem pla
cet:* et jam toto cesserat mari: sed nos imus ulterius.
Mæandrum*** ad amnem montemque Sipylum*** [§. 15.
castra ponuntur. Hic rex, incredibile* dictu,°7 quibus
auxiliis, quibus copiis consederat.* Trecenta39 [§. 16.
millia7° peditum: equitum, falcatorumque7' curruum non
minor numerus. Elephantis ad hoc immensæ magnitudi
nis, auro, purpura, argento,7* et suo ebore73* fulgentibus
aciem utrimque vallaverat.7* 8 Sed hæc7$ omnia [§. 17.
-

Ed. Par. Ven. est Emilio.—60 Sic Ms. Voss. 1. 2. Sed Alcibiadem Mss. Pall.
et Duk. reliqui, Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven.
Grypb.—61 In Epheso Ms. Voss. 2. Epheso Ed. Blanc. Beg. e conjectura
Grævii.—62 Tum abest ab Ed. Lips. 1. 3. Med. Par. Gryph. Sed Tiuc Ed.
Lips. 2. Ven.—63 Mó Ed. Lips. 1.—64 Meandrum Ed. Par. Ven. Gryph.—
65 Sipylum et Spilum Ms. Naz. Sypilum Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Ven. Gryph.
—66 i credibile Ed. Lips. 1.—67 Dcü Ed. Lips. 1.—68 Considerat Ms. Voss.
1. 2. Ed. Lips. 1. 3.—69 Tercenta Ed. Lips. 2.—70 Milia Ed. Lips. 1. 2. 3.
Med. Par. Ven. ubique, etiam Gryph.—7 1 Falcatorum Ed. Wetst.—72 Ar
gento aberat a Mss. Regg.—73 Ebure Ms. Naz.—74 Utrinque vallaverant Ed.
Lips. 2. Ven. utriusque vallaverät Ed. Lips. 1. utriusque rallacerat Ed. Lips. 3.

NOTAE

* In Antiocho vicimus Xerxem] A * Volunlaria legatione] Cum enim

thenienses, Themistocle duce, Xerx
em apud Salamina vicere ; nos ve
ro, inquit Florus, Antiochum vici
mus, qui nobis Xerxes erat.
* In Æmilio Themistoclem æquarimus]
Themistocles Atheniensium dux, qui
Lacedæmonios * ingenti clade apud
Plataeas domuit.
* Ephesiis Salamina pensavimus] A
thenienses Salamina cepere, * nos E
phesios vicimus. Et sic Atheniensium
victoriam, nostra de Ephesiis victoria
pensavimus, Gall. Nous aroms con
trebalancé la victoire des Atheniens sur *
Salamine, par celle que nous avons rem
portée sur les Ephesiens.
• Consule Scipione] Is est L. Cor
melius Scipio Asiaticus,
ipse exercitus ductor fuisset, legatus
esse cogi non poterat, sed fratris
amore voluntariam legationem susce
pit: il coulut etre son Lieutenant. Ex
animo forsan ut et re et consilio fra
trem minus militiæ exercitatum adju
varet, ut inde familiæ suæ major
gloria.
• Placet] Pro, placnit.
• Maeandrum] In Caria, ad littus
maris Aegei, e regione Sami insulæ.
• Sipylum] Juxta Maeandrum, in
Caria Asiæ minoris regione.
f Suo ebore] Nam ex elephantorum
dentibus fit ebur.
s Vallarerat] Quasi vallo cinxerat.
De wallo alibi diximus.
154 ' L. AN N A. i FLO R I

praepedita magnitudine sua; ad7° hoc imbre,77 qui subito

superfusus,7° mira felicitate79 Persicos*° arcus corruperat;
primum trepidatio, mox fuga, dehinc*' triumphus fuerunt.
Victo et supplici pacem atque partem regni dari [§. 18.
placuit, eo libentius, quod tam facile cessisset.“

CAP. IX.

BELLUM AETOLICUM.*

SYRI Atico* bello successit,* ut debebat,* Ætoli- [§. 1.

cum.* Victo quippe Antiocho, Romanus: faces° ° Asia
tici belli persequebatur. Ergo Fulvio Nobiliori7 [§. 2.
mandata ultio est. Hic protinus caput gentis* Ambraciam,°*
regiam Pyrrhi'° machinis quatit. Secuta deditio est." [§. 3.
Aderant Ætolorum precibus Attici, Rhodii:'* et memine
ramus auxilii:* sic placuit ignoscere. Serpsit tamen'* [§. 4.
-

Med. Par. Gryph.—75 Hoc Ed. ven.—76 Ab Ed. Med. Par.—77 Imber Ed.
Blanc. Beg. e conjectura Graevii.—78 Perfusus Ed. Vin. Lngd. superfusis
Ed. Gryph.—79 Sic Ms. Naz. Pall. Berol. et Mss. Duk. Ed. Lips. 1. 2. 3.
Ven. Vin. Sed facilitate Ed. pr. Ber. Grut. Zen. Vetst. faelicitate Ed. Med.
Par.—80 Parthicos Ms. Reg. Q.—81 De hic Ed. Lips. 1. Med.
1 Etholicum Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. ubique.—2 Sic Ms. Ryck.
et Duk. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Sed Syriaco Ed. Med. Par. Ven. Gryph. Stad.
Grut. Lugd. Pont. Zen. Fab. Vetst.—3 Succedit Ms. Reg. F.—4 Et debebat
Ms. Ryck. Naz. Pal. 1. Fran. Voss. Reg. F, Flor. Malliab. ut debat Ed. Lips.
1.—5 Romanus Antiocho Ms. Naz. Pall. Toll. Duisb. Fran. Ed. pr. Lips. 1. 2.
3. Sab. Med. Par. Junt. Ven.—6 Fasces Ed. Pont.—7 Nobiliori abest ab Ed.
Pont.—8 Belli Ms. Ryck.—9 Ambratia Ed. Lips. 2.—10 Pyrri Ed. Lips. 1.—
11 Est d. Ed. Ven. deditio, omisso est, Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Gryph.
Stad. Pont.—12 Rodii Ed. Lips. 1. 2. 3. Ven. ubique.—13 Serpit T Ed.

NOT;E

* Eo libentius, quod tam facile cessis. b Faces] Id est, auctores. Thoas

set] Sic et apud Justin. * Quanto
bellum minoris periculi, tanto et mi
tior victoria fuit.'
CAP. ix. Bellum Ætolicum] Anno
Mundi 3761. ante Ch. Nat. 187. ab
Ur. Cond. 564. Coss. M. Fulvio No
enim Ætoliæ Princeps Antiochum ad
bellum Romanis inferendum impule
rat. Vide cap. sup.
c Ambraciam] Urbem inter Epirum
et Acarnaniam, snpra Ambracium si
mnm.

biliori et Cn. Manlio Vulsone. d Memineramus aurilii] Quod com

• Ætolicum] Ætolia, Achaiae regio, tra Philippum et Antiochum præsti
inter Epirum et Corinthiacum sinum. teramt.
 EpitoM. Li b. 1 i. c A P. 10. 155

latius in proximos bellum, omnemque late Cephaleniam,'**

Zacynthon,'°' et quicquid'7 insularum in eo mari inter Ce
raunios montes* jugumque Maleum,* Ætolici belli accessio
fuerunt.

CAP. X.

BEL LU M H 1ST RICU M.

HistRi'* sequuntur Ætolos: quippe bellantes eos [§. 1.

nuper adjuverant. Et* initia pugnæ prospera hosti [§. 2.
fuerunt, eademque exitii causa. Nam cum Cnaei* Manlii*
castra cepissent, opimæque* prædæ incubarent,* epulantes,
ac ludibundos plerosque, ac: ubi essent præ poculis ne
scientes, Appius^ Pulcher invadit.* Sic cum sanguine [§. 3.
* Incubarent diriti prædæ.
--- ---

Lips. 1. 2. 3. serpit tamen Ed. Par. Ven. Gryph. In Med. est saerpit.—15 Ce
phaloniam Ms. Fran. Ryck. Ed. Med. Par. Ven. Cephalleniam Ed. Stad.—
16 Zacyntò Ed. Lips. 1. 3. Med. Vem. Zacyton Ed. Par. Pont. Jacynton Ed.
Lips. 2. omnisque late Cephalenia, Zacynthos Ed. Blanc. Beg. e conjectura
Freinshemii.—17 Quiddq Ed. Lips. 1. quotquot Ed. Lips. 2.
1 H Vstri Ms. Ryck. Histri, vel Istri, vel Hystri, Mss. Duk. Istri Ed. Stad.
Pont. Zeu. Fab. tibique.—2 Sic Ms. Naz. Ryck. Reg. Q, Voss. 1. 2. Sed
igitur initia Ms. Fran. initia Ms. Berol. Ed. Grut. Zeu. Vetst. Beg. Duk. 1.
2.—3 Cnaei aberat a Ms. Ryck. Voss. 2. Sed Cnei Ed. Med. Par. Ven.
Gryph. et mox cæpissent Ed. Stad. Pont. A.—4 Optimaeque Ms. Naz. Reg. F,
Berol. Duisb. Voss. Ed. pr. Eadem permutatio Adverbiornm opime et optime
est apud Anctor. ad Herem. 4. 4. ubi pro optime restitus Christius δ μακαρίτη*
rescribendum censebat opime restitus.—5 Aut ubi Ms. Flor. Voss. 1. 2. Ed.
Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. aut ac ubi Ms. Ryck. Librarii enim dili
gentes solebant varias saepe lectiones simul exhibere.—6 C. Claudius Pulcher
NOTAE

* Cephaleniam] Insnlam in mari Ur. Cond. 575. Coss. M. Junio Bru

Ionio, e regione Peloponnesi, ad Ori-
entem.
* Zacynthon] Insulam infra Cepha-
lemiam.
* Ceraunios montes] In Epiro.
* Jugumque Maleum] Peloponnesi
promontorium, ad siuum Laconicum.
Malea in tabulis vocatur. Vide Not.
b lib. iii. 8.
CAp. x. Bellum Histricum] Anno
Mundi 3772. ante Ch. Nat. 176. ab
to, A. Manlio Volsome.
• Histri] Italiæ populi, ad summum
Adriaticum sinum snpra Venetiam.
b Cnaei Manlii} Volsonis: alii tamen
illum Aulum vocant, ut in titulo le
gitur.
c Appius Pulcher inradit] Tamen ex
tabulis certum est ante Appii Pul
chri adventum, Romanos eodem duce,
quo castra amiserant, ea recuperasse,
nempe Manlio Volsome. Ergo quod
156 L. ANNAEI FLORI

et spiritu male partam revomuere7 victoriam. Ipse rex

Apulo** equo impositus, cum subinde crapula, et capitis
errore* lapsaret,'9 captum sese vix et ægre, postquam ex
perrectus est, didicit.

CAP. XI.

BELLUM GA LLOGRÆCUM.'

GAlloGraeciAM** quoque Syriatici* belli ruina [§. 1.

convolvit.** Fuerint: inter auxilia regis Antiochi,° [§. 2.
an fuisse, ac' cupidus triumphi Manlius eos visos* simula
verit,9 dubium est.t Certe negatus est° victori triumphus:
* Cum interdum casaret crapula, et errore capitis.
* Clades Syriaci belli complera est etiam Gallogræciam.

Fd. Stad. Pont.—7 Reromere Ed. Par. Ven.—8 Ita etiam Ms. Pal. 1. Naz.
Sed Appulo Ms. Pal. 2. Reg. Q, Berol. Duisb. Ed. pr. Æpulo Ed. Stad. Pont.
Epulo Ed. Zem.—9 Et capitis jactaret errore lapsaret Ms. Naz. et capitis et
jactaret, errore lapsaret Ms. Pal. 1. in quo supra scriptum erat, et capitis jacta
tus errore lapsaret. Ms. Voss. 3. et cap. err. laxuret. Ed. Blanc. Beg. e conjec
tura Nic. Heinsii : et capitis jactati ferrore lapsaret.
1 gallogrecum Ed. Lips. 1.—2 Gallogretiam Ed. Lips. 2.—3 Syriaci Ed.
Grypli. Stad. Grut. Lugd. Pont. Freinshem. Zeu. Fab. Vetst.—4 Inrolrit
Ms. Reg. Q, Ed. Blanc.—5 Fuerant Ed. Lips. 1. 2. 3.—6 Anthiochi Ed. Lips. 1.
—7 Fuisse ac. Ed. Lips. 1. 2. 3. fuisset.—8 An eos ivisos Ed. Lips. 1. 2. 3.—
9 Fuerint....simularerit. Sic et Ed. Beg. Amstel. e conjectura N. Heinsii.
Sed fuerant inter auxilia regis Ant. an fuisset cupidus triumphi Manlius, an eos
risos simulaverit Ms. Pal. 1. fuerant inter a. r. Ant. an fuisset cupidior triumphi
Manlius, an eos risos simularerit Ms. Pal. 2. fuerant i. a. r. Ant. am fuisset cupi
dus triumphi Manlius, an eos visos simularit Ms. Naz. Ryck. Flor. (sed in hoe
erat cupidus fuisset) Voss. 2. Ed. Ber. Sab. Med. Par. Ven. (in quibus est, ut
in Stad. Pont., simularerit) Junt. Ald. Stad. Pont. Eandem lectionem serva
rant Ms. Malliab. Voss. 1. 3. Fran. nisi quod in illo erat an fuisse cupidus : in
his an fuissent cupidus. Ms. Berol. Duisb. Ed. pr. Lugd. Freinsh. Zeu. Duk.
1. 2. fuerant inter a. r. Ant. An fuissent, an cupidus triumphi Manlius eos
risos simulaverit. Ed. Gryph. fuerant inter a. r. A. an fuisset cupidus tr. M.
an eos incisos simulaverit.—* Dubium, omisso τά est, Ed. Lips. 1. 2. 3.
NOTAE

illi debetur, perperam Noster Appio
Pulchro tribuit, qui sequenti tantum
anno in Istrian profectus, eam, tru
cidato rege, in provinciam redegit.
* Apulo] Proprium Istrorum regis.
* Capitis errore] Non video, quid
hic doctissimum Salmasium offende
rit, qui tanto opere lectionem novam
conetur intrudere. Nil mntandum :
errore capitis eleganter dicitur pro,
capite huc et illuc præ poculis erra
bundo, ut mos est.
CAp. xi. Bellum Gallogræcum] Eo
dem anno, quo Bellum Ætolicum ;
quod vide cap. 9.
a Gallogræciam] Asiæ minoris re
gionem, quae et Galatia dicitur: sed
legendum videtur Gallograrcos. Pro
 EPITOM. LI B. 1 I. CA P. 11. 1.57

quia causam belli non approbavit* senatus.'° Ceterum [§. 3.

gens Gallogræcorum, sicut ipsum nomen indicio'* est,
mixtæ et adulteratæ** reliquiæ Gallorum, qui, Brenno***
duce, vastaverant*4 Græciam; mox Orientem'5 secuti, in
media Asiæ parte sederunt.'° Itaque, ut frugum [§. 4.
semina mutato solo degenerant, sic illa'7 genuina'* feritas
eorum, Asiatica'9 amoenitate mollita est. Duobus [§. 5.
itaque præliis fusi fugatique sunt: quamvis sub adventu
hostis*° relictis sedibus, in altissimos se montes* recepis
sent, quos*' Tolostobogi* Tectosagique* jam* insederant.
-

Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont. Zeu.—10 Sic Ms. Ryck. Ed. Lips.
1. 2. 3. Med. Par. Vem. Gryph. Stad. Lugd. Pont. Beg. Sed approbavit,
omisso rô senatus, Mss. Pall. Naz. et Duk. omnes, in his Berol. Ed. pr.
Grut. Freinsh. Zen. Fab. Vetst. Duk. 1. 2.— 11 Inditio Ed. Lips. 1.
2. 3. judicio Ed. Par.—12 Sic Ms. Malliab. Sed mixta et adulterata est,
reliquiæ Ms. Naz. Voss. 3. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt.
Ald. Ven. Grypli. Vin. Stad. Lugd. Pont. mista et adulterata : reliquiæ Ms.
Ryck. mixta et adulteratae reliquiæ Ms. Pal. 1. 2. Reg. F, Berol. Flor. Voss.
1. 2. Fram. Duisb. Ed. pr. Grut. Freinshem. Zeu. Fab. Vetst. Duk. 1. 2. mixta
est et adulteratæ reliquide Ms. Reg. Q.—13 Sic Ms. Pal. 2. Ed. pr. Sed qui
bus Brenno Ms. Pal. 1. Fran. qui sub Brenno Mss. Regg. Ms. Naz. hic deficit,
annectitque alia ex cap. 18. reliquiæ Gallorum. Non temere, si fateri, &c. Ed.
Lips. 1. 3. Med. Par. Gryph. quibus etiam Breno. Ed. Lips. 2. qui etiam
Breno. Ed. Stad. Lngd. Pónt. quibus Brenno. Sed Breno, simpliciter, omisso.
qui, Ed. Ven.—14 Vastarerüt Ed. Par.—15 In orientem Ms. Pal. 2. Ryck.
Berol. Duisb. Fran. morientem Ms. Voss. 1. 2.—16 Sederant Ms. Voss. 3. com
sederant Ms. Reg. Q. sedere Ed. Lips. 2. Par. Ven. etiâ sed'e Ed. Lips. 1. etiam
sedere Ed. Lips. 3. Gryph. Stad. Pont.—17 sicilia Ed. Ven.—18 Genumina
Ed. Lips. 3. gemina Ms. Pal. 2. Reg. F. genita Ms. Pal. 1. ingemita Ms. Ryck.
quod mihi glossema videbatur redolere. IMox iu Lips. 3. est veritus, et molita.
—19 In Asiatica Ms. Ryck.—20 Hostes Ed. Par.—21 Quos aberat a Ms. Be
rol. Pall. Ryck. Duisb. Fran. Ed. Lips. 1. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ven.
Sed quo Ed. Lugd.—2 Tolostobogiorum Tectosagi Ms. Naz. Pall. Colosobegit
Olympum tectosagi magabæ Mss. Jord. Solostobogiorum Tectosagatiani insederant

NOTAE

bant sequentia, * fuerant inter auxi- reperio: Ceterum Gens Gallogræco

lia regis,' &c.
* Negatus est] Immo tandem con
cessus, sed non sine controversia.
* Non approbavit] Non fecit ut eam
probarent Romani, et in ea acquies
cerent.
* Ceterum gens Gallogræcorum, sic.
ut ipsum monem indicio est, mixtae et
[mixta, et] adulteratae reliquiæ Gallo
rum, qui, Brenno, &c.] Sic legi voluit
Salmasius; in aliis hanc scripturam
rum, sicutipsum nomen indicio est,mixta
et adulterata est; reliquiæ Gallorum,
quibus, &c. Sed hæc nihil sunt ; le
gendum enim, adulterata est reliquiis
Gallorum,&c. Pater.
• Altissimos montes] Olympum et
Magabam, ut patet ex Livio.
f Tolostobogi] Galatiæ populi in
Asia minori ; aliis Tolistobii, aliis
Tolistobogii dicuntur.
s Tectosagi] Iidem qui Tolostobogi
158 L. ANN AEI FLORI

Utrique fundis sagittisque acti,** in perpetuam** se pacem

dediderunt. Sed alligati miraculo quodam fuere, [§. 6.
cum catenas morsibus et ore tentassent:** cum offocandas**
invicem fauces præbuissent.* Nam*^ Orgiagontis*7 [§. 7.
regis" uxor' a Centurione stuprum passa, memorabili ex
emplo custodiam evasit,) revulsumque militis caput ad
maritum** * suum retulit.*9

CAP. XII.

BELLUM MACEDONICUM' SECU N DU M.

DUM* aliæ aliaeque gentes Syriatici* belli sequun- [§. 1.

tur ruinam, Macedonia se rursus erexit. Fortissi- [§. 2.
* Sed astricti fuere quodam miraculo, cum adorti essent catenas dentibus et ore,
et invicem dedissent collum strangulandum.
-

Ms. Berol. solo stologiorum tectosagatiani Ed. pr. Neqne multo aliter Mss. et
Edd. Duk. reliqui. Solostologiorum tectosagiam Ed. Lips. 1. Solostologiorum
£ectosagian Ed. Med. Par. 2. Solostologiorum tecto sagiam Ed. Par. 1. Solostogi
orum plano Tectosagia Ed. Lips. 2. solostologioru tectusagian Ed. Lips. 3. Tolis
tobogii Tectosagaeque Ed. Stad. Pont. solostrologiorum tectosagium insederant Ed.
Ven. Vulgata Dukero videbatur esse ab Aldo: recepissent. Tolostobogi Olym
pum, Tectosagi Magabam insederant Ed. Beg.—22 Utique....adacti Ed. Beg. e
conjectura Heinsii. In Edd. Jord. est detracti, pro acti. At acti erat in Mss.
et Edd. Duk. omnibus. In Ed. Lips. 1. 3. est utrimque. In Par. 1. Ven.
Cryph. Stad. Pont. utrinque. Par. 2. utrinsque. Lips. 2. Med. utrique.—
23 Imperpet. Ed. Lips. 1. 3. Med. in perpetua Ed. Ven.—21 Temptussent
Ed. Lips. 1. 3.—25 Obfocandas Ms. Ryck. effocandas Ms. Pal. l. Voss. 3.
Ed. Par. 2. Fab. effocandasque Ed. Par. 1. suffocandas Ed. Lips. 2. Pont.
26 Jam Ed. Stad.—27 Ortiagontis Ed. Ald. Beg.—28 Admaritù Ed. Lips. 1.
—29 Rettulit Ed. Par.
1 Sire Persicum add. Ed. Stad.—2 Quum Ed. Gryph. Stad. Pont. cum
Ed. Lips. 1. 3.—3 Ita Mss. Duk. pleriqne, Ed. pr. Sed Syriaci Ed. Lips. 1.
2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Giut. Lugd. Pont. Freinsh. Zeu. Fab.
NOTAE

sed hic diversos Florus videtur fa
cere.
* Orgiagontis regis] Livius hunc
regem Ortiagontem vocat, et hic eti
am Ortiagontis legendum.
' Uror] Chiomara nomine, ex Ga
latiæ finibus oriunda. Plutarch.
] Custodiam evasit] Cum Centurione,
qui eani ad duos ejus necessarios, qui
ad flumen expectabant, ducebat, ut
ab iis aurum acciperet ; sed ii, dum
aurum pensaret, occidere. Vid. His
tor. apud Liv. lib. xxxviii. 24.
k Maritum] Ortiagontem.
CAP. xii. Bellum Macedonicum se
cundum] Ann. Mundi 3781. ante Ch.
Nat. 167. ab Ur. Cond. 584. Coss. Q.
Martio Philippo ii. et Cn. Servilio
Cæpione.
 EpiToM. LIB. II. cAP. 12. 159

mum populum memoria et recordatio suæ nobilitatis* agita

bat: ac* successerat Philippo filius5 Perses;* qui semel7
in perpetuum° victam esse Macedoniam, non putabat ex
gentis dignitate. Multo vehementius sub hoc Mace- [§. 3.
dones, quam sub patre, consurgunt: quippe Thracas* in
vires suas traxerant;? atque ita industriam Macedonum*
viribus Thracum,* ferociam Thracum disciplina Macedo
num, temperaverunt.'° Accessit his consilium ducis, [§. 4.
qui situm regionum suarum summo'' speculatus'* Hæ
mo,'* * positis'* per abrupta castris, ita Macedoniam suam'*
••

Vetst.—4 Et successerat Mss. Pall. Ryck. Toll. Duisb. Fran. Voss. Ed. Lips.
1. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont. Freinsh. Zeu. Blanc. Beg.
successerat, omissa copula, Ed. Ald. Amstel.—5 Filius Philippo Ed. Lips. 2.
—6 Perseus Ms. Voss. 1. Ed. Lips. 1. 2. 3.—7 Sel' Ed. Lips. 1.—8 Thraces
Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Gryph. Beg.—9 Traaeerat Ed. Lips. 2.—10 Ita
Ms. Pal. 1. et Mss. Duk. plerique, etiam Ms. Lipsii (in quo tamen erat tem
perarere). Ed. pr. Vin. Lugd. Beg. Sed industria Macedonum, viribus Thracum,
ferociam Thracum, disciplinam Macedonicam temperarerunt Ms. Naz. industria
Macedonum tentaverunt Ms. Ryck. industria Macedonum, viribus Thracum, disci
plinam Macedonum temperarere Ms. Fran. Pal. 2. Ed. Sab. Junt. Ald. idustria
Maced. rir. Thr. disciplina Macedonica teptavere Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. 2.
Ven. industria Mac. rir. Thr. disciplinam Macedonicum tentarere Ed. Par.
1. Gryph. In Ms. Voss. 2. 3. erat etiam industria: et in Voss. 2. discipli
nam. In Voss. 3. tentarerunt, ut in Ryckiano, et Macedoniam. Ed. Ber.
temptarerunt. Ed. Stad. Pont. industria Macedonum, viribus Thracum, discipli
nam Macedonicam temperavere.—11 De summo Ed. Stad.—12 Speculatur Ed.
Ven.—13 Hemo Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Æmo Ed. Stad.
Pont.—14 Poitis Ed. Lips. 1.—15 Suis Ed. Med. Par.—16 Fallarerat Ed.

NOTÆ

• Recordatio suae nobilitatis] De ve tin. loco supra laudato, * Virtute re

tustate et nobilitate Macedoniæ Jus
tim. lib. vii. statim initio: * Hujus
sicuti incrementa modica, ita termini
perangusti fuere. Populus, Pelasgi;
regio, Poeonia dicebatur. Sed postea
virtute regum, et gentis industria,
subactis primo finitimis, mox populis
nationibusque, imperium usque ex
tremos Orientis terminos prolatum.'
* Semel in perpetuum] Non existi
mabat Macedoniam in perpetuum
victam, cum semel tantum victa fue
rit; neque enim id gentis dignitas
patiebatur.
* Industrium Macedonum] Sic Jus
gum, et gentis industria.' Ceterum
hic industria, non est quod vulgo dici
mus, industrie; sed laboriositas, si fas
ita loqui.
d Viribus Thracum] De Thracibus
hæc Justinian. in Pr. Novellæ 26.
« Illud in confesso est, quod si quis
Thracum regionem nominet, statim
una cum dicto virilitas quædam ani
mum, et militarium copiarum, bello
rum, ac pngnæ cogitatio subeat. Sunt
enim ista ingenita, et quasi patrio
quodam jure huic regioni attributa.'
• Haemo] Hæmns mons, qui Thra
ciam a Mysia dividit.
160 I.. ANNAEI FL0RI

armis ferroque vallaverat,*'° ut non reliquisse aditum, nisi

a coelo'7 venturis hostibus, videretur. Nam Marcio** [§. 5.
Philippo'° Consule eam provinciam ingressus*° populus
Romanus, exploratis diligenter accessibus, per Astrudem**
paludem,' per acerbos dubiosque tumulos,** illa, quæ volu
cribus quoque videbantur** invia,** accessit: regemque se
curum,* et nihil tale metuentem, subita belli irruptione**
terruit.* Cujus tanta trepidatio fuit, ut pecuniam [§. 6.
omnem in mare jusserit mergi, ne periret:* classem cre
mari, ne incenderetur. Paulo*7* Consule cum majora [§. 7.
et crebra essent imposita præsidia, per alias vias Macedo

* His addita fuit industria ducis, qui contemplatus positionem regionum suarum
ab alto Haemo, locatis castris per loca inaccessa [rel intercisa] sic fecerat vallum
Macedoniae suae ex armis et ferro.
-

Lips. 1. 3.—17 Cælo, omissa a, Ed. Beg. de sententia Ruperti.—18 Martio Ed.
Lips. 2. ut mox prorintiam. Etiam Ven. Gryph. Martio. Ed. Stad. Pont. Q.
Marcio.—19 Philippo aberat a Ms. Fram.—20 Aggressus Ms. Flor.—21 Sic
Ms. Malliab. Sed Astundam Ms. Naz. Berol. Duisb. Fran. Voss. 1. 2. Ed.
pr. Astumdem Mss. Vin. Astimidiam Ms. Pal. 1. Astimidam Ms. Pal. 2. Ab
stundeam Ms. Ryck. Astudeam Ms. Voss. 3. Astmudam Ms. Flor. Astriedem
Ms. Reg. Q. Astimidem Ms. Reg. F. Ascuridem Fd. Stad. marg. Bistonidem
Ed. Blanc. Ascurida Ed. Beg.—22 Tumulos et illa Ms. Fran. Ed. Stad. Pont.
—23 Videbatur Ms. Pal. 2. Ryck. Regg. Ed. Lips. 1. s. Ber. Junt. Ven.
Grut.—24 Invia via Mss. Regg. Pal. 2. Flor. Malliab. In Ed. Beg. locus
totus ita legitur, uti eum Grævius in notis constituit: Tamen Marc. Phil.
Cons. e. pr. ingr. p. R. e. d. a. propter Ascurida pal. per arersos deviosque tumulos,
illa quæ v. q. videbantur inaccessa, regem sec. et m. t. m. s. b. ir. terruit.—25 E
ruptione Ms. Naz. Pal. 1. Duisb. Reg. Q, Voss. 1. 2. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber.
Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph.—26 Temuit vl tüit Ms. Ryck.—
27 Paulo Ed. Lips. 1. 3. Ven. ubique.—28 Ita Ms. Flor. Berol. Voss. Duisb.

NOTAE

* Astrudem paludem] Hanc Livius * perieramus nisi periissemus.” Et

Ascuridem vocat, lib. xliv. Hanc
Ortelius putat esse Lychnitum La
cum. Hodie, Lago di Lochrida. Jux
ta Urbem Lychnidum.
s Securum] Securus dicitur is, qui
aliquid non curat; quasi id ad se
nullo modo pertineat. Horat. * Quid
Mithridatem terreat unice Securus.'
* Ne periret] Sententia ita acute
exposita ut omnino fatua videatur,
Græci vocant δζόμωpov, quasi dicas
acute stultum: sic illud Themistoclis
apud Plaut. in Trucul. * Si non pe
ream, plane inteream.' Simile est
illud Virgil. de Trojanis. * Num cap
ti potuere capi ? num incensa crema
vit Troja viros ?' Quod ex Ennio vi
detur effictum lib. xiv. Annal. ubi
de Pergamis: * Quæ neque Darda
niis campis potuere perire, Nec,
quom capta, capi, ne quom combusta,
cremari.'
1 Paulo] L. Æmilio Paulo, qui
tumc secundum Consul.
 EpitoM. I.IB. 11. c A p. 12. 161

nia deprensa** est, summa quidem arte, et industria ducis,

cum alia minatus,** J alia irrepsisset.3° Cujus adven- [§. 8.
tus ipse adeo*' terribilis regis* fuit, ut interesse non auderet,
sed gerenda ducibus bella mandaverit.33 Absens ergo [§. 9.
victus fugit in maria, insulamque Samothracen,** fretus
celebri35 religione,*°' quasi templa et arae possent defen
dere, quem nec montes sui, nec arma potuissent. Nemo
regum diutius amissæ37 fortunæ conscientiam** reti- [§. 10.
nuit.* Supplex cum scriberet ad Imperatorem ab39 illo,
quo confugerat, templo, nomenque epistolæ*° notaret**
* Nullus umquam rex diutius servavit memoriam amissi regni.
-

Ed. pr. Sed depressa Ms. Pal. 2. et Mss. Duk. reliqui, Ed. Lips. 2. 3. Med.
Par. Gryph. Stad. Lugd. Pont. depssa Ed. Lips. 1. Ven.—29 Sic Ed. Vim.
Stad. Grut. Lngd. Pont. Freinsh. Sed alius eminatus alia Ms. Naz. Pall. Flor.
Berol. alia ei minatus Ms. Ryck. alias minatus alias Mss. Regg. Ed. Lips. 1. 2.
3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. alias eminatus alias Ms. Mal
liab. Duisb. Fran. Voss. 1. Ed. pr. alia se minatus alias Ms. Voss. 2. alias hemi
saltus Ms. Voss. 3.—30 Irrepisset Ms. Lipsii, Voss. 1. Duisb. Ed. Ber. Blanc.
irripisset Ms. Ryck. inrepisset Ms. Naz. irrupisset Ms. Fran. Ed. Lips. 1. 2. 3.
Ven. increpuisset Ms. Voss. 2.—31 Eo Ms. Naz. Ryck. Regg. Fran. Voss. et
Edd. vett. Duk. plerique, in his Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad.
Pont.—32 Rei Ed. Lips. 3.—33 Mundaret Mss. Regg.—34 Samothrace Ed.
Lips. 2. Med. Par. 1. Ven. Samothracem Ed. Par. 2. Gryph. Blanc.—35 Ce
lebri aberat a Ms. Pal. 1.—36 Regione Ed. Lips. 1. Med. Par. regióe Ed.
Lips.2.3. Quae scriptura demonstrat fontem et originem lectionis alterius pra
væ.—37 Ammissae Ed. Lips. 3. Par.—38 Consciam Ed. Lips. 2.—39 Ae illo Ms.
Naz.—40 Epistolae abest ab Ed. Beg. de sententia Annæ Fabri. Ed. Lips. 2.
epl'e.—41 Notaret aberat a Ms. Ryck. Sed notarat Ed. Gryph.—42 Alio

NOTÆ

J Alia minatus] Alia via. Cave fi- μara. Téororapes ôé eloru tòv àpu0uòv,
dem adhibeas eruditissimo Salmasio, 'A£iepos, 'A5i6xepora, 'A{uôxepaos. 'A&fepos
qui legendum contendit, alias emina μέν ούν έστιν η Amufftmp, 'A£t6xepora ôë
tus, a!ias irrepsisset: alia vera lectio í IIepore®6vm, 'A£ιδreporos ôè "Aöns* ό δέ
est. *rpoori8éμevos τέταρτοs KdapuAos 'Epμὴs
k Samothracem] Insulam in summo èotu, &s iorope? Auovva6Öwpos* hoc est:
mari Ægeo, Thraciæ oppositam. Initiantur in Insula Samothrace Kabei
1 Celebri religione] Nam in Insula ris, quorum Mnaseras etiam nomina re
Samothrace Dii xd£epot, hoc est, Divi tulit. Quatuor autem numero sunt ;
potentes, övvarol, pueyaAol, colebantur. 'A£tepos, 'A{t6xepoa, 'A£ιόxepaos. 'A£{e-
Erant autem ii, Ceres, Proserpina, pos quidem est Ceres, 'A5l6xepora, Pro
et Pluto: addunt aliqui Mercurium. serpina, 'A£ιδreporos, Pluto. Additus
Audi Macrob. Apollonii Interpre autem quartus Casmilus Mercurius est,
tem. Mvoûvrai 8& èv rj>apo6pdxp τοῖs ut scribit Dionysodorus. Sed Mercu
ΚαBe(pous, öv Mvdorepds qºmoi kal rà àv6 rium plerique im inferiori ponunt or
Delph. et Var. Clas. FKvr. L.
 162 I,. A NNAEI FLORI

suum," * Regem ' addidit.* Sed nec reverentior [§. 11.

captæ majestatis alius Paulo** fuit. Cum in conspectum**
venisset hostis,** in templum** recepit,*° et conviviis*7 ad
hibuit, liberosque admonuit suos,P ut fortunam, cui tantum
liceret," revererentur.** Inter pulcherrimos hunc [§. 12.
quoque populus Romanus de Macedonia duxit atque vidit
triumphum : quippe cujus spectaculo*9' triduum impleve
rit. Primus*° dies*' signa tabulasque : sequens arma [§. 13.
pecuniasque** transvexit: tertius captivos, ipsumque re
gem attonitum adhuc, tanquam** subito malo* stupentem.
Sed multo prius gaudium victoriæ populus Roma- [§. 14.
nus, quam epistolis victoris perceperat:** quippe eodem

paulo Ed. Ven.—43 Conspectu Ms. Ryck. Reg. F, Voss. 3. Edd. vett. Duk.
plerique, in his Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Gryph. conspectü Ed. Vem.—44 Hos
tes Ed. Par.—45 Tentorium Ed. Beg. de sententia Nic. Heinsii. Quasi vero
abhorreat tentorium vocari templum.—46 Receperat Ms. Lipsii.—47 Et i con
viviis Ed. Lips. 1. 2. 3. et in conviviis Ed. Med. Par. 2. Ven. Gryph. Stad.
Pont. et in conviris Ed. Par. 1.—48 Reverrentur Ed. Lips. 3.—49 Spectaculum
Ms. Flor. Voss. 3.—50 Prima Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.—51 Die Ed.
Med. Par. Ven.—52 Pecunias Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. fortassis
vere. pecuniaque Ed. Lugd.—53 Ac tanquam Ed. Beg.—54 Sic Mss. Pall.
NOTAE

dine, et pro ministro duntaxat ha- torum, ut mos erat. Pater.

bent.
* Nomenque epistolæ notaret suum]
Dele istud, epistolæ, nisi malis esse
ponderosum soloecismum in oratione
Flori.
• * Regem' addidit] His verbis, ut
videre est apud Liv. lib. xlv. * Rex
Perseus Consuli Paulo salutem.'
° In templum recepit] Quid alii con
jecerint nescio (unde enim mihi libri
præter unum et alterum ?). Vir Doc
tiss. mihi hoc loco non satisfacit, cum
legit tentum pro tentorio, seu, ut re
centiores Latini et Græco-Barbari
solent dicere, pro tenta, seu tenda.
Uno verbo legendum est insellam;
quod ex prisca historia verissimum
esse scio. Rogabis, Sed unde istud,
templum ? Dicam : Ex linea secunda
superiori, per socordiam transcvip
P Liberosque admonuit suos] * Suos *
pro, ejus, hic et alibi saepe invenias.
Quid autem Persei filiis dixerit Pau
lus docet Livius lib. xlv. * Exem
plum insigne cernitis, inquit, mn
tationis rerum humanarum. Vobis
hæc præcipue dico, juvenes. Ideo in
secundis rebus nihil in quenquam su
perbe ac violenter consulere decet,
nec præsenti credere fortunæ; cum,
quid vesper ferat, incertum sit. Is
demum vir erit, cnjus animum nec
prospera flatu suo efferet, nec adver
sa infringet.'
a Liceret] Hoc verbo eodem sensu
usus est Virgil. * Cui tantum de te
licuit.'
r Cujus spectaculo] Omnino scripsit
Florns, spectaculum ; in casu recto.
• Tanquam subito malo] Scribendum,
 epitoM. Lib. ii. cAP. 13. 163

die, quo victus** Perses36 in Macedonia, Romæ cognitum

est. Duo juvenes candidis equis apud Juturnæ la- [§. 15.
cum* pulverem et cruorem abluebant: his7 nunciavere.**
Castorem et Pollucem fuisse creditum vulgo, quod [§. 16.
gemini fuissent; interfuisse bello, quod sanguine nade
rent; a Macedonia venire, quod adhuc anhelarent.

ι CAP. XIII.

BELLUM 1£, LYRICUM.

MAcedonici* belli contagio traxit Illyrios.* Ipsi [§. 1.

quidem, ut Romanum a tergo distringerent,* a Perse rege
conducti pecunia militavere.* Sine mora ab Anicio* Præ
tores subiguntur.° Scordam7 • caput gentis delesse* [§. 2.
suffecit: statim secuta deditio est. Denique hoc bellum
ante? finitum est,° quam geri Romæ nunciaretur.
• Ut Romanos a tergo lacesserent.
-

Sed præceperat Ms. Naz. Fran. Berol. Ed. Vin. Lugd.—55 Ita Ed.
Vin. Grut. Lugd. Fab. Vetst. Sed victus est Ms. Naz. Ryck. Toll. Berol.
Dnisb. Fran. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven.
Grypb. Stad. Pont. Beg. Duk. 1. 2.—56 Perseus Ed. Lips. 1. 8.—57 Hii Ed.
Med.—58 Nunciarer Ed. Lips. 1.
1 Macedoni Ms. Naz.—2 Illyros Ms. Voss. 1. 2. Naz. Illyricos Ms. Ryck.
Malliab. Duisb. Fran. Ed. pr. Lips. 2. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Vem.
Beg. illiricos Ed. Lips. 1. 3. et in Indice Capitis illiricum.—3 Militaverant Ms.
Reg. Q. militaverunt Ms. Ryck. Reg. F, FIor. Malliab. Duisb. Fran. Ed. pr.
—4 Antio Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.—5 Propraetore Ed. Stad.
Pont. male. Vid. interpretes Nep. ad Hannib. iv. 8.—6 Suljuguntur Ed.
Ven.—7 Sic Mss. Vin. Flor. Voss. 1. 2. Malliab. Sed Lescordam Ms. Pal.
- 1. Berol. Duisb. Ed. pr. Loscordiam Ms. Ryck. Voss. 8. Scordiam Ms. Fran.
Loscordam Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Scodram Ed. Stad. Pont.
Zeu. Blanc. Beg.—8 Dedisse Ms. Ryck.—9 An Ed. Lips. 1.
NOTAE
et tam subito. Sic est. • Scordam] Legendum Scodram :
* Juturnæ lacum] Juturnæ fons, est autem Scodra Illyrici oppidum
non longe ab Urbe. littorale, prope Epidaurum.
CAp. xiii. Bellum Illyricum] Anno * Ante finitum est] * Bellum hoc in
Mundi 3782. ante Ch. Nat. 166. ab tra triginta dies perpetratum, prius
Urbe Cond. 685. Coss. L. Aemilio quam coeptum Romæ auditum fuis
Paulo ir. et C. Licinio Crasso. set.' Liv.
164 L. ANNAEI FLO RI

CAP. XIV.

BELLUM MACEDONICUM TERTIUM.'

QUodAM* fato, quasi ita convenisset inter Poenos [§. 1.

et Macedonas, ut tertio quoque vincerentur, eodem tempore
utrique arma moverunt:* sed prior* jugum excutit [§. 2.
Macedo, aliquanto, quam ante, gravior, dum contemnitur.
Causa belli prope erubescenda: quippe regnum pari- [§. 3.
ter et bellum vir ultimæ sortis Andriscus invaserat; dubium
liber* an servus, mercenarius certe: sed quia vulgo ex si
militudine Philippi Pseudophilippus: * vocabatur, regiam
formam, regium nomen, animo quoque regio implevit. Igi
tur dum hæc ipsa contemnit populus Romanus, Ju- [§. 4.
ventio° Prætore* contentus, virum non Macedonicis modo,
sed Thraciæ quoque auxiliis ingentibus validum temere
tentavit:7 invictusque* a veris regibus9 * ab illo imaginario
-

1 Cum Andrisco add. Ed. Stad. Pont.—2 Quoniam Ed. Lugd.—3 Morere
Ed. Lips. 1. 3. Med. Par. Ven. Grypb. Stad. Pont.—4 Liber abest ab Ed.
Beg.—5 Sic Ms. Reg. F, Flor. Malliab, Fram. Voss. 1. 2. Ed. Vin. Grut.
Lugd. Sed quia vulgo Philippus er similitudine Philippi Pseudophilippus rocaba
tur Ms. Naz. Ryck. Voss. 3. sed quia ex vulgo Philippus similitudine Phil. Pseud.
vocab. Ms. Berol. Duisb. Ed. pr. sed quia culgo ex similitudine oris Philippus
Pseudophilippus vocabatur Ms. Reg. Q. sed quia vulgo Philippus eae similitudine
oris Pseudophilippus vocabatur Ed. Stad. Pont. sed quia rulgo Philippus ex (Ed.
Sab. Med. Par. Ald. Gryph. et) similitudine Pseudophilippus (Ed. Lips. 1.
pseudo philippus) rocabatur Ed. Lips. 1. 3. Ber. Sab. Med. Par. Ald. Gryph.
sed quia r. sim. Phil. Pseud. toc. Ed. Ven.—6 Incentio Ed. Lips. 3.—7 Temta
vit Ed. Lips. 3.—8 Inrictus quoque Ed. Lips. 1. 3. Med. Par. Gryph. Jurecius
quoque Ed. Lips. 2.—9 Sic Mss. Duk. omnes, excepto Malliab. in quo erat
non a reris regibus, sed ab illo : ut conjecerat Freinshemius. At jam in Ed.
Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. est nó a veris reg. sed ab illo. ' Sic et Ed.

NOTÆ

CAp. xiv. Bellum Macedonicum ter- pus.

tium] Anno Mundi 3798. ante Ch.
Nat. 150. ab Ur. Cond. 601. Coss.
M. Claudio Marcello iii. et Lucio
Valerio Flacco. Alii illud quatuor
annis posterius faciunt.
• Prior] Tribus annis ante initum
tertium bellum Punicum.
* Pseudophilippus] Falsus Philip
• Jurentio prætore] Quem Andris
cus occidit, et exercitum delevit.
d Invictusque a reris regibus] Hunc
locum sic legunt alii, invictusque, non
a veris regibus, sed ab illo imaginario et
scenico Rege superatur. Sed male; nam
τὸ sed a linea sequenti ortum est, et
postea non a sciolo quodam intrusum.

.
 epitoM. LI B. 11. cAp. 15. 165

et scenico rege superatur.** Sed Consule** Metello* [§. 5.

amissum cum legione Prætorem' plenissime ultus est. Nam
et Macedoniam** servitute mulctavit, et ducem belli dedi
tum ab eo, ad quem confugerat, Thraciæ regulo'* in Ur
bem in catenis reduxit; hoc quoque illi'* in malis indul
gente's fortuna, ut de eo populus Romanus, quasi de vero
rege,*° triumpharet.'7
CAP. XV.

BELLUM PUNICUM TERTIU M.

TertiUM cum Africa bellum, et tempore exiguum" [§. 1.

(nam quadriennio patratum* est), et in comparatione prio
rum, minimum labore: non enim tam cum viris, quam cum
ipsa urbe, pugnatum est: sed plane maximum* eventu:
quippe eo* tandem Carthago finita est. Atque sis quis [§. 2.
trium temporum momenta consideret,° primo7 commissum**
-

Stad. Grut. Lugd. Pont. Zen. Vetst.—10 Superatus Ed. Lips. 1. 3. Med. Par.
Gryph.—11 Prætore Ed. Stad. Pont.—12 Macedùiam Ed. Lips. 1.—13 Thra
ciae rege regulo Ed. Lips. 2.—14 Et illi Ms. Ryck. Aberat rò illi a Ms. Reg.
Q.—15 Sic Ed. pr. Séd malis suis ind. Ms. Ryck. Pal. 2. Flor. Malliab. Voss.
Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sah. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Lugd.
Pont. malis ejus ind. Ms. Reg. Q.—16 Rege vero Ed. Lips. i.2. 3. Med. Par.
Ven. Gryph.—17 Triumpharit Ed. Lips. 1. 2. 3.
1 Eriguum fuit Ms. Ryck. Fran. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.
Stad. Lugd. Pont.—2 Sic Mss. Voss. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par.
Junt. Ald. Ven. Vin. Grnt. Lugd. Sed peractum Ms. Pal. 1. Malliab. Berol.
Duisb. Ed. pr. Beg. puto, e glóssemate, ut 1. 11. 15. etc. Paratum Ms. Pal.
2. protractum Ms. Flor. paractum Ms. Ryck. patum Ms. Fran.--8 Sic Mss.
Pall. et Dnk. plerique, Ed. pr. Sed marimo Ms. Naz. Voss. 3. Ed. Lips. 1.
2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont.—4. Eo
aberat a Ms. Naz. Pall. et Mss. Duk. omnibus, in his Berol. Abest etiam
ab Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Vem.—5 At si quis Ms. Ryck. Pal. 1. Ed.
Ald.—6 Considerat Ed. Lips. 1. 2. 3.—7 pto Ed. Lips. 1.—8 Commissum est
NOTAE

• Consule Metello] Is est Q. Cæci f Praetorem] Juventium. Eutrop.

lius Metellus, quem tunc Prætorem
potius quam Consulem fuisse credi
derim. Nam quo tempore debellatus
Andriscus, Roma Sp. Posthumium
Albinum et L. Calpnrnium Pisonem
Consules habebat. Vide Notata ad
cap. 15. et 16.
vero non Juventium, sed P. Panæti
um prætorem nominat.
CAp. 15. Bellum Punicum tertium]
Anno Mundi 3801. ante Ch. Nat. 147.
ab Ur. Cond. 604. Coss. L. Martio
Censorino et M. Manilio.
• Primo commissum] Tamen victo
 166 L. ANNAEI FLORI

bellum, profligatum° secundo, tertio vero confectum est.*

Sed hujus causa belli,* quod contra foederis legem [§. 3.
adversus Numidas9 ° quidem semel parasset'° classem'*
et exercitum, frequens autem Masinissæ*** fines territa
bat.** Sed huic' bonos socioque regi favebatur.'* [§. 4.
Cum bellum': sederet,n6* de belli fine tractatum est. Cato
inexpiabili* odio delendam esse Carthaginem,' et cum de
alio consuleretur, pronuntiabat. Scipio Nasica'7 [§. 5.
servandam, ne, metu ablato æmulæ urbis,'°J luxuriari* feli

* Primo inceptum bellum, secundo qfflictum, tertio omnino debellatum.

* Implacabili.

bellum Ms. Ryck. Malliab. Fran. Voss. 2. 3. Ed. Lips. 2. 3. Ber. Med. Par.
Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont. comissü è bellum Ed. Lips. 1.—
9 Adrersus Numidas aberant a Ms. Ryck.—10 Se parasset Ms. Naz. An scrip
tum fuit sel'? separasset Ms. Voss. 2.—11 Clacem Ed. Grypb.—12 Massinisae
Ed. Pont.—13 Territaret Ed. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Fab.
Vetst. Beg.—14 Favebät Ed. Lips. i. 2. 3.—15 Bello Ms. Naz. Voss. 2. 3.—
16 Sedaret Ed. Par. 1.—17 Nassica Ed. Lips. 1. 3. Med. Par.—18 Æmulae,

NOTAE

ria tunc reportata tanta fuit, ut de
exscindendis hostium moenibus nom
quæreretur. Supervacuum visum est
in arcem mnrosque sævire, cum jam
in mari esset deleta Carthago. Vide
Nostrum, cap. 2. hujus lib.
° Profligatum] Cum Annibale ma
num conseruit Scipio ; cessit Anni
bal, præmiumque victoriæ Africa
fuit.
* Sed hujus causa belli] Tolle, Sed :
huc translatum est ex membro se
quenti.
* Numidas] Littorales Africæ po
pulos a Tusca amne usque ad Amp
sagam fluvium pertinentes, qui No
mades a Græcis appellati a permu
tandis pabulis, Mapalia sua plaustris
circumferentes, ut munc solent Bar
bari.
e Masinissae] Numidarum regis.
f Sed huic] Tò sed hic significat, au
tem, et est transitio.
- s Bono] Bonum vocat ob aetatem :
Masinissa enim tnnc temporis nona
ginta fere annis natus erat. Sic Vir
gil. Acestem * bonum” vocat alicubi.
h Sederet] Eleganter pro placeret,
decretum esset. Virgil. lib. v. * Id
que pio sedet Æneæ, probat auctor
Acestes.' Et lib. vii. * Ubi certa
sedet patribus sententia pugnae.'
* Delendam esse Carthaginem] Hæc
sunt ejus verba, * Censeo delendam
Carthaginem:' quam sententiam sem
per repetebat, etsi de alio omnino
capite consuleretur, quod ad Cartha
ginem minime pertineret.
J Æmulae urbis] Nam sæpissime, si
desint quibus æmulemur, virtns tor
pet : sic Epaminondæ morte, * Athe
niensium virtus intercidit, siquidem
amisso, cui æmulari consueverant, in
segnitiam torporemque resoluti.' Jus
tin.
* Luxuriari] Eleganter pro, contra
pudorem, et supra modum, sese dif
fumdere.
 EPITOM. LI B. 11. CAP. 15. 167

citas*9 inciperet. Medium senatus elegit, ut urbs tantum

loco moveretur.' Nihil enim speciosius videbatur, [§. 6.
quam esse Carthaginem, quae non timeretur. Igitur [§. 7.
Manilio Censorinoque* Consulibus, populus Romanus ag
gressus Carthaginem, spe pacis injecta,*° traditam a volen
tibus° classem sub ipso ore urbis incendit. Tum evo- [§. 8.
catis principibus, si salvi esse vellent,** ut migrarent° fini
bus, imperatum. Quod pro rei* atrocitate adeo movit**
iras, ut extrema mallent.*** Comploratum** ? igitur publice
statim, et pari voce clamatum est,° ad arma; sedit- [§. 9.
que sententia,*** quoquo modo rebellandum :** non quia
spes ulla jam*7 superesset, sed quia patriam suam mallent
hostium, quam suis, manibus everti. Qui** rebel- [§. 10.
lantium*9 fuerit furor, vel hinc intelligi potest, quod in usum
novæ classis3° tecta domusque resciderunt: in*' armorum
officinis** aurum et argentum pro ære ferroque conflatum
est:* in tormentorum* vincula matronæ crines suos contule

* Quod secundum sævitiam rei sic excitavit iras, ut mallent pati ultima.
-

luz. Ed. Beg.—19 Ita Ms. Ryck. Sed felicitas urbis incip. Mss. Duk. omnes,
etiam Edd., in his Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. (in quo tamen et hic et
ubique est fælicitus) Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Freinsh. Zeu. Vetat.
Beg. Duk. 1. 2.—20 Ingesta Ms. Ryck. Ed. Beg.—21 Volent Ed. Lips. 1. 2. 3.
—22 Monit Ed. Lips. 1.—23 Malent Ed. Par. ut §. 9.—24 Complorati, Ed.
Lips. 1.—25 Sententiæ Ed. Ven.—26 mò rbellandü Ed. Lips. 1.—27 Jam spes
wlla Ms. Toll. Duisb. Fram. Ed. pr. spes ulla, omisso r6 jam, Mss. Voss.—
28 Quis Ed. Lips. 2.—29 Rebellantùm Ed. Stad.—30 Naralem classis Ms. Voss.
2.—31 Et i armorum Ed. Lips. 1. Med. Par. et in armorum Ed. Lips. 3. Ven.
Grypb. Stad. Pont.—32 Officinas Ms. Ryck. Pall. Naz. Regg. Flor. Berol.
NOTÆ

' Ut urbs tantum loco moveretur] • Ut migrarent] Vide notam supe

Nam Carthaginensibus petebant Ro
mani, ut si salvi esse vellent, procul
a mari, Carthagine exusta, aliam ur
bem conderent.
* Manilio Censorinoque] Vide ad tit.
cap.
* Traditam a volentibus] Carthagi
nenses cum se Romanis tradere vel
lent, trecentos obsides et naves dede
re, obsides Romam missi, naves vero
crematae.
riorem, ut urbs tantum loco move
retur.
P Comploratum] Communi omnium
lamentatione ploratnm est, ut in fu
neribus, cum rogus arderet.
q Pari voce clamatum est] Pari om
ninm voce ad arma conclamatum.
* Seditque sententia] Vide notam ab
hac undecimam.
• Conflatum est] Ad arma fabri
canda.
168 L. ANNAEI FLORI

runt. Mancino** deinde Consule,*** terra marique [§. 11.

fervebat* obsidio. Operis" portus nudatus;** et primus, et
sequens, jam et tertius36 murus;37 cum tamen** Byrsa,*
quod nomen arci fuit, quasi altera civitas resistebat.
Quamvis39 profligato urbis excidio,* tamen fatale* [§. 12.
Africæ nomen*° Scipionum* videbatur. Igitur in alium Sci
pionem conversa Respublica, finem belli reposcebat.
Hunc Paulo Macedonico* procreatum Africani illius magni
filius in decus gentis assumserat, hoc scilicet fato, ut,
quam urbem concusserat avus,*'* nepos* ejus** everteret.
* Quamris urbis erersio paenejam qfflicta esset.
-

Duisb. Fran. Voss. Ed. pr.—33 Lucio Manlio Ed. pr. Manilio Ed. Beg.—
34 Legato Ed. Stad. marg.—35 Op. portus nudatur: et'primus Ed. Beg. portus
nudatus, nudatus et primus Ms. Vo$s. 1.—36 Et tertius ábsunt ab Ed.TLips. 1.
2. 3. Med. Par. Gryph. Stad. Pont. In Ven. est et tertius jam.—37 Marus
Ms. Voss. 1. maurus Ms. Voss. 2.—38 Tätü Ed. Lips. 1. s. i7i Ed. Lips. 2.
tantum Ed. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—39 Quanvis Ed. Lugd. ubi
que.—40 aphrice nói Ed. Lips. 1. aphrice nomen Ed. Par. 2. Affrice nomen
Ed. Par. 1.—41 Aros Ed. Lips. 3.—42 Ejus abest ab Ed. Lips. i. 2. 3. Med.

NOTAE

* Tormentorum] Id est, machina ædificata fuit, tauri tergo circumda

rum, quæ jaciendis quarumcumque tum, emere. Virgil. Æneid. lib. i.
rerum molibus fabricabantur. * Mercatique solum, facti de nomine
* Mancino deinde Consule] L. Hosti Byrsam, Taurino quantum possent
linm Mancinum tunc temporis Con circumdare tergo.'
sulem fuisse contra Annalium fidem * Tamen fatale] Quamvis, inquit,
est, sed proximo anno post devictam pæne Carthago devicta esset, tamen
Carthaginem. Legatus vero pro col ita fatis comparatum erat, ut omnino
lega Sp. Posthumio Albino datus fuit debellari non posset, nisi ab uno ex
Calpurnio Pisoni Cos. et classis præ Scipionibus, quorum nomen fatale
fectus fuit quousque enm Romam re Africæ.
misit. Hic igitur Florus per Consu * Nomen Scipionum] Nam jam Sci
lem, legatum intelligit, qui erat loco pio, avus ejus de quo nunc sermo,
Consulis: vel scribendum legato loco Africam devicerat, ideoque Africa
“roû Consule. nus vocitatus.
* Fervebat] Sic Virgil. * Fervet • Paulo Macedonico] Hic est L.
opus.' Æmilius Paulus, qui Perseum Mace
" Operis] Per operas, milites intel domiæ regem vicit, inde Macedonici
ligit, qui pro portu stabant. nomen traxit.
* Byrsa] Bópa a Graece corium sig • Arus] Scipio Africanus.
nificat: arx autem Carthaginis sic • Nepos] Per adoptionem.
vocata fuit, quod eum locum, ubi
 EpitoM. LI B. II. CAP. 15. 169

Sed ut quam maxime** mortiferi esse morsus solent44 [§. 13.

morientium bestiarum; sic plus negotii** fuit cum semi
ruta** Carthagine,*7 quam integra. Compulsis in [§. 14.
unam arcem hostibus, portum quoque maris* Romanus ob
sederat.49 Illi alterum ibi5°* portum ab alia urbis parte
foderunt: nec ut fugerent, sed quia nemo' illos hac** eva
* dere posse credebat. Inde quasi enata subito classis eru
pit: cum** interim jam diebus, jam noctibus, nova [§. 15.
aliqua moles,* nova machina, nova perditorum hominum
manus, quasi ex obruto incendio subita des3 cineribus flam
ma, prodibat.** Deploratis* novissime rebus, qua- [§. 16.
draginta se millia35 virorum dediderunt, quod** minus cre
das, duce Asdrubale.57* Quanto fortius** foemina,59 [§. 17.
et uxor ducis ?6° j quae, comprehensis duobus liberis, a cul
mine se domus in medium misit incendium, imitata*' regi
-

Par. Ven. Grypb. Stad. Pont. Nec dubitandum videtur quin vere.—43 Sic
Ed. Freinshem. Duk. 1. 2. Sed sed quomodo maxime Ed. Beg. de sententia
magni illius Lipsii. sed quia maxime Ms. Malliab. sed quam m. Mss. et Edd.
omnes ante Freinshem. ut Lips. 1. (in quo scriptum est marie) 2. 3. Med.
Par. Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont. Zeu. Blanc.—44 Soleant Ms. Berol.
Duisb. Ed. pr.—45 Negocii Ed. Lips. 1. Par.—46 Semirupta Ed. Lips. 1. 3.
Par. 2. Sed in Par. 1. est semiruta.—47 Carthagine abest ab Ed. Lips. 1. 3.
Sed civitate Carthagine Ed. Lips. 2. Med. Par. Gryph. civitate Carthaginæ Ed.
Ven.—48 Mars Ms. Naz. Pall. Voss. mari Ed. Beg.—49 Obsiderat Ms. Ryck.
—50 Sibi Ed. Blanc. Beg.—51 Sic Ms. Malliab. Ed. Vin. Grut. Lugd. Fab.
Vetst. Sed qua...nec er. Ms. Ryck. Naz. Voss. Ed. Stad. Pont. Amstel.
quia ... nec ev. Mss. Duk. reliqui, in his Berol. Ed. pr. Lips. 1. 2.
3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Beg. Duk. 1. 2. quia...nemo
illos evad. Ms. Pal. 2. Flor. quia...hec er. MS. Fran.—52 Ita Ms. Malliab.
Duisb. Fran. Voss. 2. Sed tum interim Ms. Ryck. Naz. Pall. et Duk. pleri
que, Ed. Lips. 1. 3. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—53 In Ms. Ryck.—
54 Prodibät Ed. Lips. 2.—55 XL. se milia Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.
—56 Quodque Ed. Beg.—57 Hasdrubale Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Vem. ubique.
—58 Fortior Ms. Pal. 2. Berol. Duisb. Ed. pr.—59 Foemina Ed. Par. ubique.
NOTAE

* Semiruta] Nescio quid sibi velint
illi, queis de hac voce dnbitare visum.
* Illi alterum ibi] Delendum ibi.
Certum est.
* Nec ut fugerent, sed quia nemo]
Cave quicquam mutes, ut vult Sal
masius ; nam sententia plana est.
s Nova aliqua moles] Navium sci
licet.
* Deploratis] Deplorata dicuntur
ea, quorum omnem spem amisimns.
1 Duce Asdrubale] Annibal duos fra
tres habebat, qui ambo Asdrubal vo
cabantur. Horum alter in Hispania
occisus a Livio Salinatore.
J Et uxor ducis] Hæc verba quibns
dam irreptitia visa sunt; sed contra
est: immo et facinoris dignitas eo
major aliquanto, quod cum fuerit
uxor ducis, ipsa eum imitari, dum se
 170 L. ANNAEI FLOR1

nam,* quæ Carthaginem condidit. Quanta urbs de- [§. 18.

leta sit, ut de ceteris taceam, vel ignium mora probari po
test:** quippe per continuos decem6s et septem** dies vix
potuit incendium extingui, quod domibus ac templis suis
sponte hostes immiserant: ut, quatenus' urbs** eripi Ro
manis non poterat, triumphus° arderet.
CAP. XVI.

BELLUM ACHAICU M.

QUAsi saeculum illud eversionibus'* urbium* cur- [§. 1.

reret, ita Carthaginis ruinam statim Corinthus* excepit,*
Achaiæ° caput, Græciæ decus, inter duo maria,* Ionium et
Ægæum,* quasi spectaculo exposita. Hæc (facinus* in
dignum!) ante oppressa est,° quam in numerum7 certorum
hostium* referretur. Critolaus* causa belli:* qui [§. 2.

• Corinthus sic secuta est excidium Carthaginis, veluti illud saeculum esset eversi
onum urbium.
-

—60 Uxor ducis absunt ab Ed. Blanc.—61 Limitata Ed. Ven.—62 Pót Ed.
Lips. 1.—63 X. Ms. Ryck.—64 XVII. Ms. Berol.—65 Urbis Ed. Lips. 2.—
66 Triumphis Ed. Ber. Ald. Gryph. Stad. Pont.
1 Ita Ms. Naz. Ryck. Malliab. Voss. Ed. Lips. 1. 2. 8. Ber. Sab. Med.
Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Pont. Sed eversionum Ms. Reg. Q. erersi
onis Ed. pr. Stad. marg. Grut. Lugd. Zeu. Vetst.—2 Urbium abest ab Ed.
Freinsh.—3 Corinthos Ms. Ryck. Reg. F, Flor. Berol. Dui»b. Ed. Gryph.
Corynthos Ed. Lips. 1. 3. Med. Par. Corynthus Ed. Ven.—4 Ægeum Ed. Par.
Gryph. Egeü Ed. Ven.—5 O facinus Ms. Ryck. et Duk. omnes, in his Berol.,
exceptis Naz. Voss. 1. 2. Ed. pr. Beg.—6 Pressa est Ed. Grut. a. 1597. nam
in Hanou. a. 1611. est oppressa est, ut in nostris reliquis. oppressa, omisso
verbo Substantivo, Ed. Zeu.—7 Numero Ed. Lips. 1. 2. 3. Gryph.—8 Critho
NOTAE

dederet, recusarit, seque medios in • Erersionibus] Male in aliis legitur

ignes miserit.
* Imitata reginam] Didonem, quæ
se cremavit. Res notissima, vel ex
ipso Virgilio.
' Quatenus] Quippe, quoniam, ut
jam supra vidimns.
CAp. xvi. Bellum Achaicum] Anno
Mundi 3804. ante Ch. Nat. 144. ab
Ur. Cond. 607. Coss. Cn. Cornelio
Lentulo et L. Mummio Achaico.
erersionis.
* Achaiæ] Hæc est Achaia propria
dicta in Peloponneso.
• Inter duo maria] Bimarem vocavit
Horat. * Bimarisve Corinthi Moenia.”
4 Quam in numerum certorum hostium]
Tamen post violatos legatos bellum
contra eos decretum, et pro certis
hostibus Romæ habebantur.
• Critolaus causa belli] Cicer. de
 EpitoM. LI B. 1 1. cAP. 16. 171

libertate a Romanis data adversus ipsos usus est, Lega

tosque9 Romanos, dubium an et'° manu, certe oratione'
violavit. Igitur Metellos ordinanti'* tum** maxime [§. 3.
Macedoniam** mandata est ultio: et hinc** Achaicum bel
lum. Ac primam's Critolai manum* Metellus Consul' per
patentes*6 Elidis*7 j campos toto cecidit Alpheo.**** Et
uno praelio peractum erat bellum :*9 jam et urbem [§. 4.
ipsam*o terrebat obsidio: sed (fata*' rerum !) cum** Metel
Ius dimicasset, ad victoriam Mummius*** venit. Hic [§. 5.
alterius ducis Diaei" late** exercitum sub ipsis Isthmi* fau

v Ac Metellus Consul sauciavit primum exercitum Critolai per apertos campos

Elidis et totum Alpheum.
-

laus Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.—9 Legatos Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.
Ven. Gryph.—10 An manu Ms. Ryck. Ed. Blanc.—11 Ordinato Ms. Naz.—
12 Ita Ms. Pal. 2. et Mss. Duk. plerique. Sed cu maxime Ms. Naz. tnm Ms.
Reg. Q. cum maxime Ms. Voss. 2. Ed. Blanc. Beg. cui tum maxime Ed. Lips.
1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Vin. Lugd.—13 Ita Ms.
Pal. 1. Toll. Berol. Duisb. Fran. Ed. pr. Sed Macedoniæ Ms. Naz. Ed.
Par. Ven. Gryph. macedonie Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Macedonio Ms. Voss. 3.—
14 Huic Ed. Med.—15 Ad primam Ed. Lips. 1. Par. Gryph. ac primum Ed.
Beg.—16 Patentis Ed. Gryph.—17 Sic Ms. Naz. Flor. Voss. Sed Elide Ms.
Pal. 1. Berol. Duisb. Ed. pr. Ber. Sab. Elidos Ms. Pal. 2. Regg. Malliab.
Fran. Elideos Ms. Ryck. patentis melide Ed. Lips. 1. 3. Med. Par. Helis Ed.
Lips. 2. Helidis Ed. Ven.—18 Alpeo Ed. Pont.—19 Bellum aberat a Ms.
Reg. Q.—20 Ipse Ed. Ven.—21 Sic Ms. Voss. 1. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sed
facta Ms. Voss. 2. fato Ms. Voss. 3. Ed. Med. Par. Gryph. Stad. Grut. Lugd.
Pont. Zeu. Vetst. o fata Mss. Pall. Ryck. Regg. Toll. Fram. Duisb. Ed. pr.
Junt. Ven. Beg. Duk. 1. 2.—22 Dum Ed. Lips. 1. 2. 3.—23 Mumius Ed. Lips.
NOTAE

Nat. Deor. lib. iii. * Critolaus evertit

Not. e, et cap. 15. Not. m.
Corinthum, Carthaginem Asdrubal; 1 Elidis] In Peloponneso ad littus
hi duos illos oculos oræ maritimæ ef septemtrionale.
fodernnt.' * Alpheo] Alpheus, Elidis in Pelo
f Certe oratione] Immo et manu et ponneso fluvius.
oratione. Bis legati a Senatu ad 1 Sed (fata rerum !)] Male in aliis
Achæos missi sunt; priores ludibrio fato rerum.
babiti, posteriores pulsati fuere. • Mummius] L. Mummius, qui et
s Metello] Qui Macedoniam devicit, Achaicus dictus est.
ideoque Macedonicus appellatus. a Diaei] Post Critolaum, qui sibi
Vide supra cap. 14. mortem consciverat, Achæi Diaeum
* Manum] Exercitum. prætorem elegerant.
* Metellus Consul] Falsum: nam • Isthmi] Corinthiacum inter et Sa
Consul non erat, sed prætor. Sed ronicum sinum.
vid. quæ supra diximus in cap. 14.
172 L. ANNAEI FLORI

cibus fudit, geminosque portus? sanguine infecit. Tandem**

ab incolis deserta civitas, direpta primum, deinde, tuba
præcinente,“ deleta est. Quid signorum, quid ves- [§. 6.
tium,' quidve* tabularum raptum, incensum, atque projec
tum*7 est! Quantas opes et abstulerit, et cremaverit,* hinc
scias; quod, quicquid Corinthii** æris' toto orbe laudatur,
incendio superfuisse comperimus." Nam et*9 æris [§. 7.
notam pretiosiorem3° ipsa opulentissimæ urbis fecit inju
ria:" quia incendio permistis*' plurimis statuis atque simu
lacris, æris, auri, argentique venae** in commune33 fluxere.

CAP. XVII.

R ES IN H1SPANIA G EST Æ.

Ut Carthaginem Corinthus,' ita Corinthum* Nu- [§. 1.

-

1. 2. 8. Med. Par. Ven. Gryph.—24 Sic conj. Pighius ad A. U. C. dcvii.

Nam dignitate Mss. et Edd. ante Freinshem. omnes, ut Lips. 1. 2. 3. Med.
Par. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst.—25 Sic Ms. Malliab.
Sed tamen ÉÍ. Ber. tum Ms. Naz. Berol. Ryck. Toll. Duisb. Fran. Voss. Ed.
pr. Med. Par. Junt. Ven. Beg. in Ed. Lips. 1. 3. ci. Ed. Lips. 2.—26 Quid
tabularum Ms. Ryck.—27 Porrectum Ms. Pal. 1. Toll. Duisb. Ed. pr.—28 Co
rinthi Ed. Med. Par. Corynthii Ed. Lips. 2. Ven. ubique.—29 Nam aeris Ed.
Stad. Pont.—30 Fciosiorem Ed. Lips. 1. 2. 8. Med. Par. 2. præciosiorem Ed.
Par. 1.—31 Sic Mss. Duk. plerique. Sed permirtis Mss. Pall. R. gg. Berol.
Duisb. Fran. Ed. pr. Beg. perustis Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.
Stad. Pont.—32 Venae abest ab Ed. Vin. Lugd. operarum haud dubie pec
cato.—33 Coe Ed. Lips. 1.
1 Corinthos Ms. Ryck. Reg. Q, Toll. Duisb. Ed. Ber. Par. 1. Gryph. Co
rinthios Ed. Par. 2. Corynthos Ed. Lips. 1. 3. Med. Corynthus Ed. Lips. 2.
Ven.—2 Corynthü Ed. Lips. 1. 3. corynthum Ed. Par. 1. Corinthium Ed.

NOTAE

p Geminosque portus] Utriusque si t Corinthii aeris] Toto orbe celeber

nus scilicet, et Corinthiaci et Saro rimi. Corinthia vasa laudant ubique
nici. veteres.

a Tuba præcinente] Nota tubam ad • Comperimus] Comperire, est ab

urbium direptionem.
* Vestium] Hic per vestes cave
aliud intelligas quam quod nos vulgo
dicimus, Des étofes. Ut et apud Virgil.
Æn. lib. iii. * Fert picturatas auri
subtemine vestes.'
• Abstulerit et cremarerit] Miles Ro
manus, scilicet.
alio discere : at comperiri, est per se
aliquid invenire.
* Injuria] Passive sumitur, pro
ruina, infelicitate, &c.
CAp. xvii. Res in Hispania gesta]
Hoc caput vere Anocephaleosin vo
ces: nam a tempore quo Scipiones in
Hispaniam profecti sunt, hoc est a
 EPiTOM. Li b. II. cAP. 17. 178

mantia,* secuta est. Nec deinde* toto orbe quicquam* in

tactum armis* fuit.“ Post illa duo clarissima7° [§. 2.
urbium incendia, late atque passim, nec per vices, sed
simul pariter quasi unum undique bellum fuit; prorsus* ut
illæ9 urbes,'° quasi agitantibus ventis, diffudisse quædam
belli incendia toto orbe** viderentur.** Hispaniæ [§. 8.
nunquam animus fuit adversus nos universæ'* consurgere :
nunquam conferre vires suas libuit, neque aut imperium
experiri,'** aut libertatem tueri suam publice. Alioquin"
ita undique mari Pyrenæoque'* vallata est, ut ingenio situs
ne'° adiri quidem* potuerit. Sed ante'7 a Romanis [§. 4.
obsessa est, quam se ipsa'* cognosceret: et sola'9 omnium
provinciarum*°' vires suas, postquam victa est, intellexit.
In hac** prope ducentos* per annos dimicatum est, a [§. 5.

Par. 2.—-3 Denique Ms. Ryck. Ed. Blanc. Beg.—4 Quidquam Ed. Lips. 1.
quicquid Ms. Ryck. In Ed. Beg. locus ita distinctus est : armis fuit post illu
duo cl. u. incendia. Late.—5 Tantum in aris Ed. Lips. 1. 3. tantum in armis Ed.
Med. Par. Ven. Gryph.—6 Fuit abest ab Ed. Beg.—7 Clarissimarum Ed.
Beg.—8 Prorsus aberat a Ms. Voss. 2. 3.—9 Utile Ed. Lips. 1. 2. 3. Med.
Par. Ven. ut inde Ed. Gryph.—uo Urbes aberat a Mss. Voss. Ed. Lips. 1.
2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—11 Late...toto orbe abe
rant a Ms. Fran.—12 Videretur Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.—
13 Unirerse Ed. Par. Ven.—14 Imperare Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.
Gryph.—15 pyreneoque Ed. Par. Ven. ubique.—16 Nec Ms. Ryck. Toll.
l)uisb. Fran. Voss. Naz. Pall. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt.
Ald. Ven. Lugd. Zeu. Fab. Beg.—i7 Antea a Ms. Ryck. Fran. Voss. Ed. pr.
Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Grypb.—18 SeipTn Ed.
Lips. 1. 2. 3.—19 Sic Ms. Naz. Pall. Ryck. Flor. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab.
Med. Par. Junt. Ven. Sed sola Ms. Bérol. Ed. pr. Ald. Grut. Lugd. Zeu.
Vetst. Beg.—20 Procintiarum Ed. Lips. 2. ubique.—21 In hac quoque prope
NOT/E

primo anno secundi belli Punici; de libertatem suam aperte defendere

quo supra cap. 6. usque ad secundum
annum belli,Numantini, de quo cap.
sequenti extenditur.
* Numantia] Hispaniæ Tarraconen
sis urbs, ad Durium flumen sita.
° Clarissima] Alii legi volunt claris
simarum, male. Nam per clarissima
incendia, ea Noster voluit intelligi,
quorum fulgor ad extremos terrarum
orbis sinus penetrarit.
* Neque aut imperium erperiri] Nec
se Romanorum imperio credere, nec
voluit, sed media quadam via et sibi
vivere, nec Romanis servire.
d Alioquin] Idem est, quod ceterum ;
et est transitio, nec ad superiora ha
bet anaphoram.
e Ne [Nec] adiri quidem] Nedum
expugnari. Et hoc petit rò quidem.
f Sola omnium prorinciarum] Nam
sola fuit quæ non collatis in unum
viribus pugnaverit.
s Ducentos] A tempore quo Cneius
et Publius Scipiones in Hispaniam
 174 L. ANNAEI FLORI

primis Scipionibus* in Cæsarem** Augustum, non conti

nue,** nec cohærenter,** sed prout causae** lacessierant:**
nec cum Hispanis initio, sed cum Poenis' in Hispania:
inde contagio*7 et series causaeque** bellorum. Primaj [§. 6.
per Pyrenæum jugum signa Romana Publius et Cnæus*?
Scipiones intulerunt: præliisque ingentibus Annonem*° et
Asdrubalem fratrem Annibalis ceciderunt: raptaque erat
impetu Hispania, nisi fortissimi viri in ipsa sua victoria
oppressi Punica fraude* cecidissent, terra marique victores.
Igitur quasi novam integramque provinciam ultor [§. 7.
patris et patrui' Scipio ille, mox Africanus," invasit: isque,
statim capta Carthagine, et aliis urbibus, non contentus
Poenos expulisse, stipendiariam nobis provinciam** fecit:*
- -

Ed. Beg.—22 In primum Cæsarem Mss. Voss. Ed. Lips. 2. 3. Ber. Med. Par.
Ven. Gryph. inprimi, Caesare Ed. Lips. 1.—23 Continuo Ed. Zeu. male.—
24 Coherenter Ed. Par.—25 Causae abest ab Ed. Lips. 1. 3. Med. Par. Gryph.
—26 Lacessirerant Ed. Lips. 2. Ven.—27 Contagia Ed. Lips. 1. 2. 3.—28 Sic
Ms. Ryck. Ed. Amstel. Beg. Sed càque Ed. Lips. 1. 3. causaque Ed. Med.
Par. Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont. Freinshem. Zen. Duk. 1. 2.—29 Cne.
Ed. Lips. 1. Cn. Ed. Par.—30 Hänonem Ed. Lips. 1. 3. Par. Ven. Gryph.
Hanone Ed. Lips. 2. ubique: ut mox in Lips. 1. 3. Med. Par. Vem. Hasdru
balem, Hannibalis. Ab Ed. Fab. absunt verba Annonem et.—31 Urbem fecit

NOTAE

missi sunt, usque ad illud, quo Augus fata decreverant.' Hic adhuc de
tus imperium snscepit, anni sunt cir priori bello, cum Pœnis in Hispania
citer centum septuaginta quatuor. gesto, Florus loquitur.
* A primis Scipionibus] Cn. et Pub n Stipendiariam nobis provinciam fecit]
limm Scipiones intelligit, de quibus Hic, ut et cap. 6. provinciæ nomine
supra cap. 6. abusus Florns; nam si provincia erat
' Sed cum Poenis] Cum Annibale Hispania ante Scipionem, erat et
scilicet, qui Saguntum obsederat. stipendiaria; si vero eam stipendia
1 Prima] Vid. cap. 6. riam fecit ille, fecit et provinciam ;
* Oppressi Punica fraude] * Punicæ nam provinciam facere nil aliud est,
insidiæ alterum ferro castrametan quam leges domesticas eripere, et
tem, alterum, cum evasisset in tur prætorem dare, qui eam a datis legi
rim, cinctnm facibus oppresserunt.' bus administret, et quæstorem insti
Sup. cap. 6. tuere, qui curam gerat vectigalium.
' Ultor patris et patrui] * Igitur in Debebat igitur Florus hoc tantum
ultionem patris et patrui missus cum dicere, prorinciam fecit. Sed hic ille
exercitu Scipio.' Sup. cap. 6. provinciam alio sensu posuit: mempe
* Mox Africanus] Sic sup. cap. 6. pro regione illa quæ debellanda Sci
* cui tam grande de Africa nomen pioni mandata fuerat.
 EpitoM. LI B. ii. cAp. 17. 175

omnem** citra ultraque Iberum** ° subjecit imperio: pri

musque34 Romanorum ducum victoris ad Gades et Oceani
ora36 P pervenit. * Plus est37 provinciam retinere,“ [§. 8.
quam facere.' ** Itaque per partes' jam huc39 jam illuc
missi duces, qui ferocissimas, et ad id*° temporis liberas**
gentes, ideo** impatientes jugi, multo labore, nec incruentis
certaminibus servire docuerunt. Cato ille Censorius*** [§. 9.
Celtiberos,' id est,** robur Hispaniæ, aliquot præliis fregit.
Gracchus,** ° pater ille Gracchorum, eosdem* centum et
quinquaginta*7 urbium eversione mulctavit. Metel- [§. 10.
lus" ille, cui** ex Macedonia cognomen, meruerat*9 et3° Cel

Ms. Pal. 2. Berol. Duisb. Ed. pr.—32 Omnia Ms. Ryck. Ed. Amstel. Beg.
omn?, Ms. Fran.—33 Ultra citraque Hiberum Ed. Lips. 2. hiberum Ed. Lips.
1. s. Med. Par. Ven. Gryph.—34 Primus Ms. Ryck. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber.
Med. Par. Ven. Ald. Gryph. Amstel.—35 Victo Ed. Lips. 3.—36 Ita Mss.
Vin. et Duk. omnes, in his Berol. etiam Ed. pr. Sed Oceani oram Ed. Ber.
Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Pont. Oceani orâ Ed. Lips. 1.
s.—37 Plus etiam Ed. Lips. 1. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Plus est etiam Ed.
Lips. 2.—38 Studuit add. Ed. Gryph.—39 Huic Ed. Ven.—40 Id abest ab
Ed. Gryph.—41 Hiberas Ed. Gryph.—42 Ideoque Ms. Ryck. Aberat a Ms.
Berol. Dnisb. Ed. pr. Beg. ió Ed. Lips. 1. adeo Ed. Gryph.—43 Censori
mus Ed. Par. Gryph.—44 I. Ed. Lips. 1. 2. 3. Mox pro aliquot est aliquod in
Ed. Lips. 1. 3.—45 Graccus Ms. Fran. Dnisb. Ed. pr. Sab. Sic in iisdem li
bris est Graccorum. Ed. Lips. 1. Grachus.—46 Eosdem aberat a Ms. Ryck.—
47 C et L Ed. Lips. 1. 3. Med. Par. Vem.—48 T Ed. Lips. 1. qui Ed. Lips.
2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—49 Meruerit Ms. Berol. Voss.—
50 Nec Mss. Voss. Abest ab Ed. Stad. Pont.—51 Sic Ms. Fran. Sed Celti

NOTAE

• Iberum] Hispaniæ fluvium, qni • Cato ille Censorius] Is est M. Por

nunc Ebro dicitnr.
P Ad Gades et Oceani ora] Totam a
Pyrenæis montibus in Herculis colum
nas et Oceanum recuperavit. Sup.
cap. 6.
a Plus est provinciam retinere] Faci
lius est quaedam vincere quam tueri.
Curt. lib. ii. et Ovid. de Arte lib. ii.
“Non minor est virtus, quam quærere,
parta tueri: Casus inest illis; hic erit
artis opus.'
* Per partes] Hoc est quod ipse sub
jungit, 'jam huc,' * jam illuc,' nunc
ad Carthaginem, nunc ad Celtiberos,
&c.
cius Cato, qui Hispaniam petiit deci
mo tertio anno post oppressos ibi Cn.
et Pub. Scipiones. Vide cap. 6.
* Celtiberos] Hispaniæ Tarraco
nensis populos.
w Gracchus] Tib. Sempronius Grac
chus anno decimo sexto, quam Cato
in Hispaniam missus fuerat: sed nee
toto illo spatio intercurrente Roma
nus a bello cum Hispania cessavit;
nam et interea, et per L. Æmilium
Paulum et per Fulvium Flaccum
cum ea manuum conseruit.
* Metellus] Quintus Metellus, qui
Macedoniam subegit, et inde Mace
176 L. ANNAEI FLORI

tiberius*' fieri,** cum Contrebiam** " memorabili cepisset**

exemplo,* et Nertobriges,35 * majoris° gloria pepercit.*7*
Lucullus5** Turdulos* atque Vaccæos:59 * de quibus Sci
pio* ille posterior, singulari certamine, cum°° rex°'* fuisset
-

berinus Ms. Malliab. Celtibericus Mss. Voss. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.
Ven. Gryph. Stad. Pont. Duk. 1. 2.—52 Filius Ms. Berol. Dnisb. Ed. pr.—
53 Sic Ms. Flor. Berol. Sed cum et Trebeam Ms. Reg. Q. cum et Trebiä Ed.
Lips. 2. Stad. marg. cum et Contrebiam Ms. Voss. 1. Malliab. Ed. Blanc. cum
et Contrebia Ed. Lips. 1. 3. Med. Par. cum Trebiam Ms. Voss. 2. (in marg.
Celtiberiam.) Ed. Ven. cum Cetrebiam Ms. Duisb. Ed. pr.—54 Cæpisset Ed.
Par.—55 Sic Ms. Malliab. Sed Nerosorigis Ms. Naz. Versobrigis Ed. Lips.
2. Ber. Sab. Med. Par. Ven. Gryph. Vertobrigis Mss. Regg. Ed. Stad. Pont.
Nersobrigis Ms. Flor. Voss. 3. nersobrigis Ed. Lips. 1. 3. Nersobriges Ms.
Berol. Duisb. Fran. Voss. 1. Ed. pr. Nesobrigis Ms. Voss. 2. Nertobrigis Ed.
Stad. marg. Vertobrigem Ed. Zeu. Nersolrigis, Versobriges, Vertobrigis Mss.
Vin.—56 Majore Ms. Ryck. Pall. Toll. Voss. Fran. iis majori Ed. Blanc.—
57 Met. ille qui er Macedonia nomen meruerat, et Celtibericus fieri, cum et Tre
biam mem. c. e. et Nersobriis Ms. Pal. 1. M. i. qui eae Maced. cogn. mer. et Cel
tiberius filius: cum et Contreb. mem. cep. er. et Hersobrigis Ms. Pal. 2. Met. i.
eo

qui eae Mac. cogn. mer. et Celtibericus fieri, cum Trebiam cepisset, € Versobrigis
Ms. Ryck. Met. i. qui eae M. cogn. meruit, quum et Trebiam Ms. Burdigal. Ed.
Grut. Freinsh. Zen. Fab. Vetst. Met. i. cui eae Maced. cognomen, meruit et
Celtibericus fieri, quum et C. m. c. e. et Segobrigae majori gloria pepercisset Ed.
Beg. e conjectura Ruperti. Met. ille, qui eae Mac. cogn. meruerat, quum et Con
trebiam Ed. Lugd.—58 Luculus Ed. Lips. 3.—59 turdullos atque ruceos Ed.
Med. Par. Vaceos etiam Lips. 2. Ven. Gryph.—60 Cum aberat a Ms. Reg.
Q.—61 Sic Mss. Pall. Ryck. Naz. et Duk. plerique, Ed. pr. Sed a rege fu
NOTAE

donicus appellatus. Hispaniam petit gloria victis urbibus pepercisse, et

sexto anuo post inceptum tertium
bellum Punicum.
• Contrebiam] Celtiberorum urbem
in Hispania, aliis Centobrica dicitur.
* Memorabili exemplo} Nam ejus
milites im certissimam mortem se
mitti putantes, testamenta obsigna
verant ; sed ea virtute pugnavere, ut
dum se morituros putabant, hostes
vincerent.
* Nertobriges] Nertobriga, urbs Cel
sic Celtiberii abstinuisse cognomine.
Alii aliter legunt, sed sic etiam sen
tentia plana est.
• Lucullus] Is est L. Licinins Lucnl
lns, qui Consul fuit anno Mundi 3799.
ante Ch. Nat. 149. ab Ur. Cond. 602.
Gesta in Hispania describit Livius,
Epitom. xi.viii.
b Turdulos] Turdnli Lusitaniae po
puli in Hispania supra Bætim fluvi
um.

tiberorum in Hispania. e Vaccæos] Vaccei, vel Baccei, His

* Majori gloria pepercit] Hoc ana
phoram habet cum superioribus, * qui
ex Macedonia cognomen meruit.' Sen
sus est : Metellus, qui ex victa Mace
donia Macedonici nomen meruit, ex
devictis etiam Celtiberis Celtiberii
nomen meruerat: sed major aliquanto
paniæ popnli.
d Scipio] P. Cornelius Scipio Æmi
lianus. Hoc accidit biennio ante ini
tum tertium bellum Punicum.
• Rer] Quis fuerit iste Rex, non
patet, nam de illo nil alii. Sed
licet suspicari Florum suo more
 EpitoM. Lib. ii. cAP. 17. 177

provocatus, opima**' retulerat. Decimus** Brutus* [§. 12.

aliquanto64 latius Celticos** • Lusitanosque,*' et°7 omnis**
Gallæciæ°9 j populos, formidatumque militibus flumen
Oblivionis:* peragratoque victor7° Oceani7* littore, non
prius signa convertit, quam cadentem in maria solem,'
obrutumque aquis ignem,° non sine quodam sacrilegii° me
tu et horrore° deprehendit. Sed tota certaminum [§. 13.
moles cum Lusitanis fuit, et Numantinis:*7* ? nec imme

• Sed tota vis præliorum fuit cum Lusitanis et Numantinis.

-

isset provocatus Ms. Voss. 3. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad.
Grut. Lugd. Pont. Zeu. Fab. Vetst. R. exercitus f. pr. Ed. Beg. e conjectu
ra Freinsh.—62 Opima spolia Ed. Lips. 1. 2. 3. e glossemate.—63 Decius Ed.
Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.—64 AliT. Ed. Lips. 1. aliquando Ed.
Lips. 3. Gryph.—65 Celtiberos Ms. Pal. 1. Gallecos Ed. Gryph. Gallæcos
Ed. Stad. Pont.—66 Lusitanosque abest ab Ed. Stad. Pont.—67 Et abest ab
Fd. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Gryph. Sed atque Ed. Stad.—68 Sic etiam Ms.
Malliab. Sed omnes Mss. Regg. Flor. Berol. Duisb. Ed. pr. Stad. Lugd. Pont.
Duk. 1. 2. omneis Ed. Grut. Fab. Vetst. Amstel. Beg.—69 Galliciae Ms. Pal.
1. Dnisb. Ed. pr. Gallatiæ Ms. Pal. 2. Ryck. gallatie Ed. Lips. 1. 2. 3. ga
latiae Ed. Med. Par. Gryph. galetiae Ed. Ven. Gallaciae Ms. Fran. Galaciae
Ms. Voss. 1. 3. Callaicae Ms. Voss. 2. Callaeciae Ed. Lugd.—70 Victor abe
rata Ms. Fram.—7 1 Occeani Ed. Med.—72 numantinis Ed. Ven.—73 i merito

NOTAE

Regulum quendam, vel ducem ali
quot militum, regem appellasse.
* Opima] Spolia, scilicet.
s Decimus Brutus] Dec. Junius Bru
tus, anno Mundi 3814. ante Ch. Nat.
134. ab Ur. Cond. 617.
* Celticos] In Hispania Citeriori.
* Lusitanosque] Lusitani Hispaniæ
populi supra Tagum fluvium.
3 Gallæciæ] Gallæcia Hispaniæ re
gio, quæ hodie Gallicia dicitnr.
* Flumen Oblivionis] In Lusitania :
Limia vocatur Melæ, A#0n Straboni.
' Cadentem in maria solem] Hoc ideo
dicit Florus, quia credebant veteres
Hispaniam ultimam esse metam soli,
et ibi illum in maria cadere.
* Obrutumque aquis ignem] Nemo
non videt esse isthæc plane poëtica;
sed nemo vidit pro aquis ignem legen
dum esse aetheris ignem. Quis autem,
Delph. et Var. Clas.
si admonitus fuerit, amet ignem, pro
sole ? quis aquis post maria ? Hæc
satis, iis dico qui sapient; aliis, non
item. Pater.
n Sacrilegii] Sacrilegus dicitur is,
qui res Deo sacras legit; hoc est
capit, sibi sumit, ut etiam qui ea
videt, quae solos Deos videre fas est.
Et hoc sensu sacrilegium dicitNoster,
permagnum iìlud et fabulosum mys
terium coram deprehendisse; scilicet
solem cadentem in maria, et obrutum
ætheris ignem.
• Horrore] Horror proprie est re
ligiosus quidam metus; quomodo
apud Suet. sumitnr in Aug. * Con
cepta opinione veteri, quasi temere
adenntibus horror quidam et metus
objiciatur.'
P Numantinis] De quibus cap. seq.
Flor. M.
 178 . L. ANNAEI FLORI

rito;7* quippe solis gentium Hispaniæ74 duces' contige

runt.73 Fuisset et cum omnibus76 Celtiberis,' nisi dux illius
motus initio belli oppressus esset, summus77 vir astu et au
dacia,7* si res cessisset,79 Salondicus,*°* qui hastam [§. 14.
argenteam quatiens,** velut coelo missam,' vaticinanti simi
lis," omnium in se mentes converterat. Sed cum pari te
meritate' sub nocte castra Consulis" adiisset,** juxta tento
rium** ipsum pilo vigilis exceptus est. Ceterum [§. 15.
Lusitanos Viriathus°4 erexit, vir calliditatis*5 acerrimæ:*6
qui ex venatore latro,* ex latrone*7 subito dux atque impe
rator, et, si fortuna cessisset,** Hispaniæ Romulus,' non
contentus libertatem suorum defendere, per quatuordecim**

Ed. Lips. 1.—74 Hispaniae abest ab Ed. Lips. 1. 3. Med. Par. Stad. Gryph.
Pont.—75 Contigeret Ed. Lips. 3.—76 Ominibus Ed. Med.—77 Sed summus
Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.—78 Astutus et audatie Ed. Lips. 1. 3. astutus et
audaciae Ed. Med. Par. astutia et audacia Ed. Stad. Pont. summae vir astutiae
et audaciæ Ed. Gryph.—79 Sic Ms. Reg. Q, Ed. Ald. Sed recessisset Ms.
Reg. F, Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Junt. Gryph. Stad. l. si re
censisset Ms. Voss. 2. nisi decessisset Ms. Voss. 3. re cessisset Ed. Grut. Lugd.
Vetst. successisset Ed. Stad. 2. Pont.—80 Solondicus Mss. Vin. Naz. Berol.
Fran. Duisb. Ed. pr. Stad. Solundicus Ms. Voss. 2. Ed. Pont. Zeu.—81 Qua
tiiees Ed. Lips. 1.—82 Adisset Ed. Lips. 1. 3. Med. Par. Ven. Grypb. Stad.
Pont.—83 Territorium Ed. Med. Par.—84 Sic et Ed. Stad. Sed Viriatus
Edd. vett. omnes ubique.—85 Caliditatis Ed. Lips. 1. 8. Ven.—86 Accerrimae
Ed. Med. Ven.—87 É. Ed. Lips. 1.—88 Cepisset Ms. Ryck. gessisset
Ms. Fran. Reg. Q. cecidisset Ed. Beg.—89 XIIII. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med.

NOTAE

• Hispaniae duces] Lusitanis Viria quasi numinum imperio concitavit.*

thus, Numantinis Megara dux contigit.
* Celtiberis] Vide supra.
* Salondicus] In tabulis invenio il
lum oppressum fuisse anno Mundi
3780. ante Ch. Nat. 168. ab Ur. Comd.
583.
* Velut caelo missam] Militibus suis
persuasum esse volebat hastam illam
sibi e coelo decidisse.
• Vaticinanti similis] Ut hac super
stitione imperitae plebis animum te
neret. Sic lib. iii. 19. * Syrus qui
dam, nomine Eunus, fanatico furore
simulato, dum Syriæ Deæ comas
jactat, ad libertatem et arma servos
v Sed cum pari teneritate] Supra
dixit summus vir * astu et audacia :'
ad rò astu pertinent, * velut coelo mis
sam, et vaticinanti similis :' nunc
autem * pari temeritate ' τά summus
audacia respondet.
* Consulis] A. Hostilii Mancini, ut
puto.
* Latro] Milites antiqui Latrones
dicebant.
* Hispaniæ Romulus] Hoc est, funda
tor et conditor Hi»pani imperii, ut
Romani Romulus, qui etiam ex vena
tore latro, ex latrone imperator eva
serat.
 EPiToM. LIB. II. CAP. 17. 179

annos omnia citra ultraque Iberum* et Tagum9°* igni ferro

que populatus; castra etiam Prætorum" et Præsi- [§. 16.
dum9* aggressus, Claudium Unimanum9** paene9* ad inter
necionem94 exercitus cecidit,* 95 et insignia9° trabeis et fas
cibus nostris, quæ ceperat,97 in montibus suis tropæa*
fixit:99 tandem etiam* Fabius* Maximus Consul [§. 17.
oppresserat: sed a successore Pompilio** violata* victoria

* Fregit Claudium Unimanum wsque ad ultimam cædem exercitus.

•^•^•^•^•^

IPar. Ven.—90 Ultraque Iberum amnem igni Ms. Flor. ultraque Iberum et Ta
grum Ms. Naz. w. Ib. et agrum Mss. Regg. Voss. 1. 2. Ed. pr. m. Ib. et Agr
hum Ms. Duisb. u. Ib. et agrium Ms. Fran. In Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.
Ven. est hyberum. Gryph. Hiberum.—91 Praetorum præsidium Ms. Pal. 1.
pratoriorum præsidium Ms. Pal. 2. Naz. Ryck. Dnisb. Fran. Ed. pr. prætorio
rum et præsidium Ms. Flor. Ed. Ber. Med. Par. Junt. Ven. praetorum et prae
sidium Ms. Berol. Malliab. Ed. Lips. 1. (in quo tamen scriptum est psidium)
8. Ald. Stad. Marg. Zeu. prætoriorum præsidum Ms. Voss. 1. 3. praetoriarum
præsidum Ms. Voss. 2. praetorum ac praesidum Ed. Gryph.—92 Ummanum Ed.
Lips. 2.—93 Paene Ed. Par. ubique.—94 Internicionem Mss. Vin. Pal. 2.
Ryck. Regg. Toll. Ed. pr. Ber. Sab. Junt. Ald. Gryph. Grut. Lugd. Freinsh.
internitionem Ed. Lips. l. 2. 3. Med. Par. Ven. interemptionem Ms. Pal. 1. hic
et cap. 18. 6.—95 Sic Mss. Regg.—96 Insignia Mss. Regg. Ed. Lips. 1. 2. 3.
Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst. et insignita Ms.
Pal. Berol. Duisb. Ed. pr. et insigna Ms. Ryck.—97 Cæperat Ed. Par. Ven.
ceperat Ed. Lips. 3.—98 Trophea Ed. Lips. 1. 2. 3. Par. Ven. ubique. Trophæa
Ed. Med. Par. Gryph. Grnt. Lugd. Freinshem. Zen. Blanc. Vetst.—99 Ceci
disset...firisset Ms. Ryck. et Duk. plerique Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Veu.
Grypb. Stad. Grut. Lugd. Zeu. Vetst. Cladis eae fascibus nostris et trabeis
Ms. Reg. Q. trabeas, fasces, ceteraque insignia Romana in montibus suis trophæa
pra;fixit Frecnlph. 1. §. 8.— 1 Eum Mss. Vin. quidam, £d. Lips. 1. (in quo
scriptum est eù) 2. 3. Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont. Zeu. Bcg.—
2 Ita Mss. Vin. quinque, Malliab. Fran. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med.
Par. Junt. Ven. (in qno est Pópilio) Grut. Zen. Fab. Vetst. Sed Popilio Ms.
Naz. Pal. 1. Flor. Berol. Duisb. Voss. Ed. pr. Dnk. 1. 2. populo Ms. Ryck.
Servilio Mss. Regg. Ed. Stad. Pont. Cæpione Ms. Pal. 2. Serrilio Ed. Ald.
Gryph. Lugd. Capione Servilio Ed. Beg.—3 Violata aberat a Mss. Regg.—
NOTAE

* Iberum] Supra dictnm est. * Pompilio] Quis sit iste Pompilius,

• Tagum] Fluvinm Lusitaniae, qui
in mare prorumpit.
* Praetorum] Quornm nomina mul
libi apud veteres leguntur.
* Claudium Unimanum] M. Vetilinm
alii nominant.
* Fabius] Q. Fabius Maximus, qui
Consul fuit anno Mundi 3808. ante
Ch. Nat. 140. ab Ur. Comd. 611.
nescio, et quod illi tribuitur a Q. Ser
vilio Cæpione gestum constat. Forsan
pro Pompilio scribendum Serrilio. Sed
omnino legendum Poptlio: is est M.
Popilius Lænas, qni anno post Viria
tum interfectum Consul fuit ; nam et
alibi ei Consuli rem refert Florus,
qui tamen post rem confectam Consul
fuit, et unius amni lapsus facilis.
180 L. ANNAEI FLORI

est: quippe* qui conficiendæ rei cupidus, fractum ducem,

et extrema deditionis' agitantem, per fraudem, et insidias,
et domesticos percussores* aggressus, hanc hosti gloriam
dedit, ut videretur aliter vinci non potuisse.

CAP. XVIII.

BELLUM NUM ANTINUM.'

NUMANtiA,* quantum Carthaginis, Capuæ, Corin- [§. 1.

thi opibus inferior, ita* virtutis nomine et honore* ° par om
nibus, summumque, si viros* æstimes,* Hispaniæ decus:
quippe quæ sine muro, sine turribus, modice edito in [§. 2.
tumulo apud flumen Durium° sita,7 quatuor millibus* Cel
tiberorum quadraginta millium9 exercitum'° per annos qua
tuordecim* sola sustinuit:'' nec sustinuit modo, sed sævius
-

4 Sic Mss. Duk. pleriqne, Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Par. Junt. Ald. Ven.
Gryph. Stad. Pont. Zeu. Sed est, qui Ms. Flor. Ed. Freinsh. est, quippe Ms.
Fran. Voss. 1. 3.
1 Numantium Ed. Par. 1.—2 Tantum Ms. Malliab.—3 Honori Ed. Lips. 2.
—4 Vires Ms. Berol. Duisb. Ed. pr.—5 Ertimes Ed. Lips. 1. 2. 3.—6 Durium
aberat a Mss. Vin. Ryck. et Duk. omnibus, excepto Reg. F, etiam ab Ed.
Beg. In Ed. Lips. 1. 3. Med. I^ar. Ven. est apud situata: omissis verbis fiw
men Durium. At Lips. 2. habet Duriü, omisso ró flumem.—7 Sic Ms. Ryck.
Reg. Q, et quidam Vin. Sed silata Ms. Naz. Vin. nonnulli, Reg. F, Malliab.
Voss. 1. 3. Sylata Ms. Pal. 2. Siladam Ms. Voss. 2. situata Ms. Pal. 1. Flor.
Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Vem. Gryph. sublata Ms. Berol. Duisb.
Ed. pr. Beg. siluta, rel sita Ms. Fran. et Vin. alii.—8 Milibus Ed. Lips. l.
*r,

3. ubique. militibus Ed. Ven.—9 XL Ms. Ryck. Aberat rò millium a Mss.

Pall. Duisb. Fran. Ed. pr. Sab. Sic in Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. est XXXX:
in Par. XL, omisso τφ millium. Ed. Ven. X. milium.—10 Exercituum Mss.
Regg. Pal. 2. Ed. Med. Par.—11 XIV sola vires sustinuit Ms. Reg. Q. XIIII.

NOTAE

' Extrema deditionis] Quicquid ex Cæpione et Q. Pompeio Rufo.

tremum esse poterat in deditione. • Numantia] Alibi dictum.
Gall. Songeoit à se rendre, quelques * Honore] Honor hic pro fama. Sic
rudes que fussent les conditions qu'on
honoratus, dicitur famosus, nobilis,
lui proposeroit. inclytus.
e Per annos quatuordecim] Tamen
s Domesticos percussores] Nam a suis
occisus fuit Viriathus. per annos actos tantum ibi Pompeio,
CAP. xviii. Bellum Numantinum] Mancino, et Scipione bellum gestuua
Anno Mundi 3809. ante Ch. Nat. 139. comperio.
ab Ur. Comd. 612. Coss. Cn. Servilio
 epitoM. Lib. 11. cAP. 18. 181

aliquanto perculit,'* pudendisque'* foederibus'** affecit.

Novissime cum invictam'* esse constaret,* opus quoque eo
fuit, qui Carthaginem* everterat. Non temere, si [§. 8.
fateri licet,' ullius'6 causa belli injustior. Segidenses,'7 •
socios et consanguineos, Romanorum manibus elapsos'*
exceperant. Habita pro eis deprecatio” nihil valuit: [§. 4.
cum se ab omni bellorum contagione removerent, in legiti
mi'° foederis pretium jussi * arma deponere.' Hoc sic a
barbaris acceptum, quasi manus abscinderentur.*° Itaque
statim, Megara viro*' fortissimo duce, ad** arma conversi,
Pompeium' prælio aggressi. Foedus tamen maluerunt, cum
debellare potuissent. Hostilium deinde** Mancinum:**
hunc quoque assiduis cædibus ita subegerunt, ut ne [§. 5.
oculos quidem aut vocem* Numantini viri quisquam susti
* Postremo cum certum esset eam esse inrincibilem.

sola s. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. In Med. est substinuit, bis.—12 Per
tulit Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.— 13 Pudendis Ed. Lips. 1. 2.
8. Med. Par. Gryph.—14 Sic Mss. l)uk. omnes, Ed. pr. Lips. 1. 2. 8. Ber.
Sab. Par. Junt. Ald. Sed rulneribus Ms. Ryck. Ed. Blanc. Beg. de sententia
Grævii. Ed. Ven. funeribus.—15 i rictam Ed. Lips. 1.—16 Nullius Ed. Lips.
1. 2. 3.—17 Sic Mss. Regg. Voss. Toll. Fran. Duisb. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3.
Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ven. Sed Segedenses Ed. Ald. Sedigentes Ms.
Ryck. Segulenses Mss. Pall. Ed. Freinsh. Sedigenses Mss. Vin. quidam, Ed.
Grut. Lugd. Zeu. Vetst.—18 Clausos Ed. Par. 1. nam in Par. 2. est elapsos.
-19 Legittimi Ed. Lips. 3.—20 Absciderentur Ms. Naz. Fram. Toll. Diiisb.
Voss. 1. 2. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3.—21 Ita Ms. Flor. Sed Megara ricto Ms.
Ryck. et Duk. reliqui in his Berol. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par.
Ven. Junt. Ald. Beg. Megari victo Mss. PalI.—22 Duce, arma Ed. Lips. 1.
3.—23 Dein Ed. Lips. 1. 3.—24 Aggressi sunt add. Ed. Stad. Pont.—25 tii
NOTÆ

• Pudendis faederibus] Pompeii et dicum auctoritate, Segidenses ; et vi

Mancini foedera intelligit, de quibus
vid. infra.
* Qui Carthaginem] Scipione scili
cet.
' Si fateri licet] Si Romano vera de
Romanis fateri licet. Sic lib. iii. 7.
s Segidenses] Excusi omnes habent
Segulenses, qui mihi quidem ignoti
sunt, neque eorum in tabulis ulla facta
est mentio : reposui igitur ex docto
rum emendatione, et scriptorum Co
dentur esse incolæ nrbis Segidae,
prope Celtiberos, ad dextram Iberi.
b Habita pro eis deprecatio] * Pro
eis,' pro Segidensibus.
i Pompeium] Is est Q. Pompcius
Rnfus : vid. supra.
1 Ne oculos quidem aut vocem] Nec
audire, nec contra tueri Numanti
mum Romani poterant præ metu:
male qui aliter intelligunt.
182 L. ANNAEI FLORI

meret. Tamen** cum hoc quoque foedus maluere, [§. 6.

contenti armorum manubiis, cum ad internecionem** sæ
vire*7 potuissent. Sed non minus Numantini, quam [§. 7.
Caudini* illius foederis flagrans ignominia ac pudore** po
pulus Romanus, dedecus quidem praesentis*9 flagitii dedi
tione Mancini' expiavit:* ceterum duce Scipione, [§. 8.
Carthaginis incendiis ad excidia urbium imbuto, tandem
etiam in ultionem excanduit.* Sed tunc acrius in [§. 9.
castris, quam in campo, nostro cum milite,*° quam cum
Numantino præliandum fuit. Quippe assiduis et [§. 10.
injustis" et servilibus maxime operibus attriti, ferre plenius
vallum," qui arma nescirent; luto inquinari,° qui sanguine
mollent,*' jubebantur.* Ad hoc** scorta, calones,** P sarci
næ* nisi ad usum necessariæ, amputantur.* * Tanti [§. 11.
* Sed pop. Rom. non minori suffusus ignominia et pudore ob Numantinum faedus,
quam Caudinum illud, purgacit quidem faeditatem praesentis dedecoris per deditio
nem Mancini.
* Ceterum tandem etiam erarsit in rindictam, duce Scipione, instructo ad erersio
nem urbium per incendia Carthaginis.
* Nam afflicti continuis operibus et iniquis et marine servilibus, imperabantur
ferre rallum, cum nescirent gestare arma ; et faedari luto, cum nollent sanguine.
I * Insuper meretrices, serri, et sarcinæ, nisi quæ erunt necessariae usui, rescin
dumlur.
-

Ed. Lips. 1. Par.—26 Internicionem Ms. Ryck. Toll. Duisb. Ed. pr. Ber. Sab.
Junt. Ald. Lugd. Freinsh. internitionem Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Vem.
interemptionem Ms. Pal. 1.—27 Sic quoque Ms. Berol. Sed delere Ms. Ryck.
delere vel saerire Ed. Ven. Quæ quidem iectio duplicem loci olim scripturam
in libris fuisse arguit.—28 Ignominia flagrans populus Romanus Ms. Reg. Q.—
29 priiis Ed. Lips. 2. præsentes Ed. Gryph.—30 Quam campo in nostro Ed.
Med. Par. Ab Ed. Vetst. absunt verba quam in c. n. c. milite.—31 Nolent Ed.
Par.—32 Ad hæc Ms. Ryck. Flor. Berol. Duisb. Fran. Voss. 3. Ed. Beg.—
83 Et calones Ed. Lips. I. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.—-34 Sarcinaeque Ed.
NOTAE -

* Quam Caudini] Foedns a Veturio • Ferre plenius vallum] Ad septenos

Posthumioque Coss. cum Samnitibus
post acceptam cladem apud Candinas
furculas factum intelligit. Vid. 1. 1.
16. in fin.
' Deditione Mancini] Vide Notata,
lib. 1. 16. * Voluntaria deditione.'
m Injustis] Scie qui legi velint, in
suetis: cave mutes; imitatio poëtica
est, * Injusto sub fasce.'
vallos eos quotidie ferre cogebat
Scipio.
• Luto inquinari] Dnm vallum mu
mirent.
p Calones] Calones dicebantur servi
militares, qui militibus ministrabant,
a lignis ferendis sic dicti, quæ Græci
ráxa vocant. Calones Tribuni, Cen
turiones, et digniores militum habe
 EpitoM. Lib. 11. CAP. 18. 188

esse exercitum," quanti imperatorem,' vere proditum est.

Sic redacto in disciplinam milite, commissa acies: quod
que nemo visurum se unquam speraverat, factum est, ut
fugientes Numantinos quisquam*** videret. Dedere [§. 12.
etiam sese volebant, si toleranda3° viris imperarentur. Sed
cum Scipio veram vellet et sine exceptione victoriam, eo
necessitatum37 compulsi/ primum,** ut destinata9 morte*
in prælium ruerent, cum sese prius epulis, quasi inferiis,'
implevissent, carnis semicrudæ,*° et celiæ :*' " (sic vocant
indigenam** ex frumento potionem.)" Intellectum [§ 13.
ab Imperatore consilium: itaque mon est permissa pugna
morituris.* Cum fossa atque lorica,* quatuorque castris
circumdatos** fames** premeret;** ab duce orantes præ
/ Redacti ad eam necessitatem.
-

Ven. rotundins certe et, mearum quidem aurium judicio, numerosius.-

35 Quisque Ed. Stad. Pont. Zeu.—36 Tolleranda Ed. Ë'
1. 2. 3.—37 Necì
tatum Ed. Lips. 1.—38 Primum abest ab Ed. Beg.—39 Destinâ Ed. Lips. 1.
—40 Semicrude Ed. Par.—4l Carliae Ms. Naz. Ed. Med. Par. 1. Gryph.
Stad. Pont. ceciliæ Ed. Par. 2. In Mss. Vin. scriptum erat Celiæ, Cæliæ,
Cæliæ.—42 Sic Mss. Pall. Vin. qnidam, Fran. Malliab. Berol. Duisb. Voss.
4: Ed. pr. Lips. 2. Stad. marg. 'Sed indigena Mss. Vin. alii. indegenam Ms.
Naz. indigeiie Ed. Lips. 1. 3. indigenæ Ed. Med. Par. Ven. Gryph. Stad.
Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst. Bég.—43 Circundatos Ed. Par. 1. Gryph.
I.ugd. Circùdatos Ed. Par. 2.—44 Fame Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. 2. Vem.
Stad. Pont. famae Ed. Par. 1.—45 Praemeret Éd. Ven.—46 Ita Ms. Flor.
NOTAE

bant, gregarii non item ; quibus am " Ex frumento potionem] Ex fru

putatis, adjumenta inertiæ rescinde
bantur.
« Tamti esse erercitum] 8ic Livius
alicubi dixit, * Mnltitudinem semper
ferme regenti esse similem.'
* Quisquam] Id est, quivis.
* Destinata morte] Sic Horat. de
Cleopatra, * destinata morte ferocior.'
* Quasi inferiis] Inferiæ dicuntur
sacrificia mortuis fieri solita. Et dicit
propter rò destinata morte supra.
. • Celiae] Cerevisiæ, ut fere vocatur,
genus. Hæc est forsan cujus meminit
Tacit.: * Potui humor ex hordeo et
frumento, in quandam similitudinem
vini corruptus,' `
mento, id est,cum frumento: sic apud
Terent. in Eunuch. act. v. sc. 4.
* Quo pacto ex jure hesterno panem
atrum vorent.' Ubi * panem ex jure,'
nil aliud est quam panem cum jure:
sic apud Varr. * panis ex aceto ;'
item * brassicam ex aceto.'
" Non est permissa pugna morituris]
Cum desperatis pugnare periculosis
simum, illis enim quandoque ipsa
desperatio lux et salus. Notissimum
illud Virgil. * Una salus victis nullam
sperare salutem.'
* Lorica] Hic pro vallo aut terreo
muro sumitnr, ut sæpe apud veteres.
Vegetius etiam scribit legitimum ip
184 L. ANNAEI FLORI

lium, ut tanquam viros occideret, ubi* non impetrabant,

placuit eruptio. Sic conserta manu plurimi occisi: [§. 14.
et cum urgeret*7 fames, aliquantisper inde vixere.* Novis
sime consilium fugæ sedit:*** sed hoc quoque, ruptis**
equorum cingulis, uxores ademere, summo scelere,* per
amorem. Itaque deplorato exitu,*° * in ultimam [§. 15.
rabiem furoremque conversi, postremo mori hoc genere
destinarunt. Duces suos, seque, patriamque, ferro et ve
neno, subjectoque undique igne peremerunt. Mactes' [§. 16.
fortissimam,° et, meo judicio,** beatissimam in ipsis33 malis
civitatem! asseruit cum fide socios,** populum orbis terra
rum viribus fultum sua manu, ætate tam longa* sustinuit.
Novissime maximo duce* oppressa civitas, nullum de se
gaudium hosti reliquit. Unus enim vir Numantinus [§. 17.
r Desperata fuga. ^ Fideliter defendit socios.
-

voss. 1. Sed sed ubi Ms. Ryck. Regg. Berol. Dnisb. Voss. 8. Ed. pr. Lips.
1. s. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont. et hoc ubi Ms. Pal. 2. Fran. Mal
liab. et hinc ubi Ms. Voss. 2. sed ubi hoc Ms. Pal. 1. ubi hoc Ms. Naz. et
ubi Ed. Beg. qui etiam pro orantes recepit orant. Paulo ante pro morituris in
Ms. Berol. erat perituris.—47 Urget Ed. Ven.—48 Sedit abest ab Ed. Vem.
—49 Eruptis Ed. Gryph.— 50 Sic Ms. Naz. Berol. Ryck. et Duk. omnes, Ed.
pr. Sed itaque eritu deplorato Ed. Zeu. itaque etiam eritu deplorato Ed. Lips.
1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont. itaque etiam depl. exitu
Ed. Grut. Vetst.—5l Ita Ms. Malliab. Sed macteque etiam fortissimam Ms.
Ryck. macte esse fortissimam Mss. Duk. reliqui, Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber.
Säb. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst. Beg.
Mox in Gryph. Stad. Lugd. est civitatem asseruit, quum fide socios, &c.—52 Ju
ditio Ed. Lips. 1. 2. 3.—53 Etiam in ipsis Ms. Ryck.—54 Cathenis Ed. Lips.

NOTAE

smm vallum sudibus turribnsque in causa mortis stetere.

structum, loricam dictum ; et sic in
tellige infra lib. uii. 10.
* Inde vixere] Inde, hoc est, ex cada
veribus occisornm. Meminit Valer.
Max. * Capta jam urbe, complures
inventos artns et membra trucidato
rum corporum sinu suo gestantes.'
• Consilium fugae sedit] Id est, pla
cuit : jam supra dictum est cap. 15.
* cum bellnm sederet.' Vide.
• Summo scelere] Summum vocat
scelus, quia ademta fuga maritis suis
* Macte fortissimam] Maxapwu6*
quo civitatem benedicit. Macte pro
prie est, magis aucte ; hic autem pro
bene, feliciter, &c.
e Socios] Segidenses, qnos Nnman
tini e Romanorum manibus elapsos
receperant.
d Ætate tam longa] Vides hic * aeta
tem ' de quatuordecim, cum Floro
loquor, annis dici.
• Marimo duce] P. Cornelio Scipi
one Africano.
 EPITOM. LIB. II. CAP. 19. 185

non fuit, qui in catenis** duceretur. Præda, ut de pauperi

bus, nulla: arma ipsi3s cremaverant.36 Triumphus fuit
tantum de nomine.'

CAP. XIX.*

HActeNUs populus Romanus pulcher,* egregius, [§. 1.

pius, sanctus, atque magnificus: reliqua sæculi,* ut gran
dia æque,** ita vel magis turbida et foeda, crescentibus
cum ipsa magnitudine imperii vitiis:** adeo ut si [§. 2.
quis hanc tertiam ejus* ætatem transmarinam, quam ducen
torum annorum fecimus," dividat, centum hos priores,° qui
bus Africam,7 Macedoniam, Siciliam, Hispaniam, domuit,
aureos* (sicut Poëtæ canunt) jure meritoque fateatur:

1. 8. Par.—55 Ipsi abest ab Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad.
—56 Cremaverunt Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.
1 In Ed. Gryph. Stad. Pont. additus est index Capitis hic : Anacephalæosis.
—2 Sic Mss. Pall. Ryck. Malliab. Duisb. Berol. Ed. pr. Lips. 1. 3. Ber. Sab.
Med. Par. Junt. Ald. Sed secundi Ms. Fran. secula Ed. Lips. 2. Ven. Stad.
Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst.—3 Sic Ms. Naz. Berol. Duisb. Voss. 1. Ed.
pr. Lips. 1. 2. 8. Ber. Sab. Par. Junt. Ald. Ven. Sed ut grandia atque Ms.
Voss. 2. In ceteris lectio valde variat. ut saeculi et æqua Ms. Pal. 1. ita æque
vel Ms. Pal. 2. Ab Mss. Regg. Fran. aberant verbâ ita vel : a Ryck. -r» iia :
a Flor. Malliab. rò rel : a Voss. 3. rò æque. In Ms. Flor. Malliaî. etiam erat
ita æque.—4 Viciis Ed. Lips. 1. Par. 1.—5 Ejus aberat a Ms. Ryck. Berol.
Duisb. Ed. pr.—6 Hoc pr.TEd. Ven.—7 Aphricam Ed. Lips. 3. Vén. fere ubi
NOTAE

f Triumphus fuit tantum de nomine] Romanorum facta, cum opibus suis

Nam nec servi erant qui in pompa
ducerentur, nec et præda nec arma
quæ ostentarentur, ut in triumphis
solebat fieri.
• Pulcher] Cave hic quod vulgo di
citur intelligas. Pulcher est fortis, ge
nerosus, invictus. Ut apud Virgil.
Æneid. vii. * Victoresque ostentat
equos satus Hercule pulchro Pulcher
Aventinus.'
* Ut grundia aeque] Ut aeque gran
dia sunt ac præcedentia, ita magis
turbida sunt magisque fœda.
e Crescentibus cum ipsa magnitudine
imperii vitiis] Nam Asia, ut ait Justin.
vitia quoque Romam transmisit.
“ Quam ducentorum annorum fecimus]
In Prooemio lib. 1. * Dehinc ' (ab Ap
pio Claudio et Q. Fulvio Coss. scili
cet) * ad Cæsarem Angustum ducenti
anni, quibus totum orbem pacavit.'
Et ex hoc loco patet quam male qui
dam ibi legerint ducenti quinquaginta.
Cum hic aperte ostendat Florus se
illam ætatem ducentorum annorum
fecisse.
* Aureos] Ad aurea sæcula alludit,
quæ Saturno rege regnata fuere.
Virgil. Æn. viii. * Anreaque, ut per
hibent, illo sub rege fuere Saecula;
186 L. ANN Æ1 FLORI

centum* sequentes ferreos' plane et cruentos, et si [§. 8.

quid immanius: quippe qui Jugurthinis,* Cimbricis,?*
Mithridaticis,*°' Parthicisj bellis, Gallicis atque Germani
cis,* quibus coelum ipsum gloria ascendit, Gracchanas'''
Drusianasque caedes," ad hoc** servilia bella" miscuerunt:
et, ne quid turpitudini desit, gladiatoria.° Denique [§. 4.
in se ipse'* conversus'* Marianis atque Syllanis,'* P novis
sime Pompeii'6 et Cæsaris manibus,'7° quasi per rabiem,
et furorem, et nefas, semet ipse** laceravit. Quae'9 [§. 5.
etsi*° juncta*' inter se sunt omnia atque confusa, tamen quo
melius appareant,** simul et ne scelera virtutibus obstre
pant,* separatim proferentur: priusque,** ut coepi- [§. 6.
mus, justa illa et pia cum exteris gentibus bella memora
* Et simul ne flagitia sint impedimento virtutibus.
•••••-^-^-

que.—8 Centum vero sequentes Ms. Ryck. Regg. Flor. Duisb. Fran. Ed. pr.
centum quoque sequentes Ms. Malliab.—9 jugurtinis Cymbricis Ed. Lips. 1. 2.
8. Med. Par. Ven.—10 mitrydaticis Ed. Lips. 1. 2. 3.—11 Graccamas Ms.
Duisb. Fran. Ed. pr. Gracanas Ed. Med. Par. Grachanus Ed. Vem.—12 Ad
hec Ed. Lips. 1. 2. Med. ad haec Ed. Lips. 3. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—
13 Inse Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont., omisso τφ ipse.
—14 Conversis Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.—15 Syllanis Ed.
Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont. Zeu. Sillanis Ed. Lips. 3.—16 Pompei Ed.
Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.—17 Manibus aberat a Ms. Berol. Duisb.
Ed. pr. Beg.—18 Nephas semetipse Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.—19 7 Ed.
Lips. 1.—20 Sic Mss. Pall. et Duk. Ed. pr. Sed si Ms. Naz. Ed. Lips. 1. 2.
3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven.—21 Inroluta Ms. Voss. 3. Ed. Lips.
1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Vin. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst.—
22 Appareat Ed. Lugd.—23 Priusquam Ed. Par. Gryph.—24 Externis Ms.
NOTÆ

sic placida populos in pace regebat.' lib. iii. 10.

De Saturno loquitur. Fuere antem
tempora in quatuor ætates divisa:
prior, aurea; secunda, argentea;
tertia, ærea; et quarta, reliquis du
rior, ferrea. Vid. Ovid. Metam. 1.
' Ferreos] Ferrea ætas qua omne
mefas irrupit. Ovid. * de duro est
ultima ferro.'
s Jugurthinis] Vid. lib. iii. 1.
b Cimbricis] Vid. lib. iii. 3.
* Mithridaticis] Vid. lib. iii. 5.
V Parthicis] Vid. lib. iii. 11.
* Gallicis atque Germanicis] Vid.
1 Gracchanas] Seditiones Tiberii et
Caii Gracchorum intelligit, de quibus
Vid. lib. iii. 14. et 15.
a Drusianas cædes] Drusianam se
ditionem. Vid. cap. 17.
n Serrilia bella] Vid. lib. iii. 19.
o Gladiatoria] Bellum Spartacimm
intelligit, de quo Vid. lib. 111. 20.
p Marianis atque Syllanis] Bellum
Civile Marianum, et Syllæ cædes.
Vid. lib. iii. 21.
* Pompeii et Caesaris manibus] Vid.
lib. iv, 2,
 epitoM. lib. ii. cAP. 20. 187

bimus,*4 ut magnitudo crescentis in dies** imperii appa

reat:*6 tum ad*7 illa civium scelera, turpesque et impias
pugnas revertemur.

CAP. XX.*

BELLUM ASIATICUM.*

VicTA ad occasum Hispania, populus Romanus [§. 1.

ad Orientem pacem agebat; nec pacem modo, sed inusitata
et incognita quadam felicitate, relictæ regiis hæreditatibus*
opes, et tota insimul3 regna” veniebant. Attalus rex [§. 2.
Pergamenorum,** regis Eumenis filius, socii quondam com
militonisque nostri,* testamentum reliquit: “ Populus Ro
manus: * bonorum meorum hæres esto:' in bonis regis
hæc6 fuerant.7 f Adita igitur hæreditate,* provinciam [§. 8.
-

Ryck.° In Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. legitur hic locns ita : illa
memorabimus: ut et (hæc copula abest ab Ven.) pia cum exteris gentibus bella.
magnitudo. Ed. Stad. Pont. justa illa memorabimus, et pia c. e. g. b. magnit. Ed.
Grypb. juxta illa memorab. ut et pia c. e. g. b. et magn.—25 Indies Ed. Lips. 1.
Par.—26 Appareät Ed. Lips. 1. 3.—27 An Ed. Lips. 2.
1 Ab hoc Capite orditur librum tertium Ms. Pal. 2. et Ed. pr. Beg. Etiam
in Ms. Duisb. Capiti huic præscriptum erat : Incipit liber tertius. In Voss. 3.
ad Caput superius scriptum erat: Incipit novus liber : et in Ms. Reg. Q: Ar
gumentum in sequentia hujus tertii libri. In Ms. Naz. Pal. 1. Caput hoc conti
nuatum erat superiori.—2 Cum Aristonico add. Ed. Stad. Pont.—3 In simul
Ed. Lips. 1. Par. 2. insemel Ms. Naz. Voss. 1. Malliab. in semet Ms. Fran.
in aemu Ms. Voss. 2. ita in simul Ed. Par. 1.—4 Pergamorum Ed. Par. 1.—
5 P. R. Ed. Par. 1. po. ro. Ed. Par. 2.—6 Hæc abest ab Ed. Fab.—7 Fue

NOTAE

CAp. xx. Bellum Asiaticum] Anno
Mundi 3819. ante Ch. Nat. 129. ab
Urbe Cond. 622. Coss. P. Licinio
Crasso Muciano et L. Valerio Flacco.
• Regiis hæreditatibus] Regiis hære
dibus; quod notandum. Bona At
tali intelligit, qui ultimus Pergameno
rum rex fuit, mec successorem habuit:
et hoc est, cur Noster ejus opes regiis
hæreditatibus relictas dicat.
b Tota insimul regna] Asia.
c Pergumenorum] Supra dictum est
cap. 7.
a Socii quondam commilitonisque no
stri] Contra Philippum. Vid. snpra
cap. 7. * Aderat sponte in auxilium
Attalus rex Pergamenorum.'
e Populus Romanus] Hæc est solen
nis ex jure testamentornm formula.
f In bonis regis hæc fuerant] In
Edit. J. Stadii, hæc fuerunt. Sed
quis vel hoc vel illud intelligat ? non
ego; neque enim tale aliquid intelligi
potest, nisi ab eo qui nil intelligat.
Legendum est, fidenter dico, in bonis
regis Asia erat: ut si diceret Florus,
quale istud et quanti pretii testamen
tum fuit. In illis bonis, quoruma
188 L. ANNAEI FLORI

populus Romanus non quidem bello, nec armis; sed, quod

est æquius, testamenti jure retinebat. Sed hanc, [§. 4.
difficile dictu* est, utrum facilius amiserit,9 an recuperave
rit.'° Aristonicus regii'' sanguinis* ferox juvenis, urbes
regibus parere consuetas partim facile solicitat: paucas
resistentes, Myndum,'*' Samon, Colophona,'* * vi recepit.'*
Crassi' quoque Prætoris's cecidit'° exercitum, ipsumque'7
cepit.** Sed ille memor et familiæ, et Romani nomi- [§. 5.
nis, custodem sui barbarum virgula excæcat:'9 in exi
tium*° sui,*' quod volebat, ita concitat.* Mox a Per- [§. 6.
* Sed ille conscius et familiæ suæ, et Romani nominis, virga exocularit barbarum
suum custodem, et ita excitavit illum in caedem suam, quod cupiebat.
-

runt Ms. Naz. Pall. Ryck. et Duk. omnes, praeter Voss. 1. Ed. pr. Lips. 1. 2.
3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Stad. Pont. Amstel. Duk. 1. 2.—
8 deu Ed. Lips. 1.—9 Amiserit pop. Rom. Ms. Pal. 1. Ryck. Ed. Ber. Sab.
Junt. Ald. ämiserit populus Romanus Ed. Lips. 1. amiserit P. R. Ed. Lips.
2. Vem. Stad. Lugd. Pont. ammiserit populus Romanus Ed. Lips. 3. Med.
Par.—10 Recuparavit Ed. Lips. 2.—11 Regi Ed. Par. regni Ed. Ven.—
12 Resistentes inrenit Myndon Ms. Ryck. resistentes inremat M. Ms. Voss. 3.
Myndum Ed. Grnt. Fab. Vetst. Sed Myndon Ms. Ryck. Regg. Toll. Duisb.
Fran. Ed. pr. Dnk. 1. 2. Midon Ed. Lips. 1. 2. 3. Mindum Ed. Med. Par.
Ven. Gryph. Stad. Pont.—18 Calefona Ms. Voss. 1. Colofona Ms. Voss. 2.
Fran. Colophâ Ed. Lips. 1. Colophon Ed. Lips. 3. Colophonem Ed. Ven.
Gryph. Stad. Lugd. Pont. Freinsh. Zeu. Blanc. Amstel.—14 Recipit Ms.
Ryck. cepit Ms. Pal. 1. Flor.—15 Proconsulis Ed. Stad. Pont. male.—
16 Caede Ms. Naz. Pall. Voss. 1. 2. Fran. Regg. Duisb. Ed. pr. excidit Ms.
Voss. 3. caedit Ed. Ber. Sab. Med. Par. Junt. cedit Ed. Lips. 1. 2. 3.—
17 ipm quoque Ed. Lips. 1. 3. ipsum quoque Ed. Par. Ven. Gryph.—18 Cæpit
Ed. Vem.—19 Excecat Ed. Par. 1. erecat Ed. Par. 2.—20 Et in eritium Ms.
Reg. Q. exitium, omissa Praepositione, Ms. Naz.—21 Suum Ms. Ryck. Ed.

NOTAE

hæres populus Rom. relictus ab At- citharistæ cujusdam filia genitus, qui
talo fuerat, scin tu quid esset ? Asia post mortem Attali, velut paternum
erat. Piget me hanc emendationem regnnm Asiam invasit. Justin. lib.
ratione probasse. Tamen, ne nihil XXXVm.

dicam, perge modo, et lege quæ se 1 Myndum] Oppidum in Caria.

quuntur. Pater.
* Adita igitur hæreditate] Adirehaere
ditatem est, se hæreditatis possesso
rem ferre.
* Aristonicus regii sanguinis] Erat
ex Eumene Aristonicus, non justo
matrinuonio, sed ex pellice Ephesia
3 Samon] Insulam in mari Ægeo e
regione Cariæ.
* Colophona] Urbem Lydiæ paulo
supra Ephesum.
1 Crassi] Is est P. Licinius Crassus,
de quo supra. Sed non video, cur
prætorem vocet, cum Consul fuerit.
 EPiToM. LIB. II. cAP. 20. 189

perna*** domitus, et captus, et per deditionem in vinculis

habitus.** Aquilius*** Asiatici** belli reliquias con- [§. 7.
fecit, mixtis (nefas!)*° veneno fontibus*7 ad deditionem
quarundam urbium. Quæ res, ut maturam, ita infamem
fecit victoriam : quippe cum** contra fas Deum,° moresque
majorum,*9 medicaminibus? impuris in id tempus sacro
sancta3° Romana arma violasset.

Blanc.—22 Sic Ms. Flor. Sed Perpena Ms. Naz. Perpenna Mss. Dnk. reli
qui, Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.2. Ven. Fab._ Perpena Ed. Par. 1. Gryph.
-23 Hahitus Ed. Lips. 2.—24 M. Aquillius Ed. Stad. Pont.—25 Asyatici
Ed. Lips. 1. 2.—26 Nephas Ed. Lips. 1. 3. Par.—27 Inistis nephas venenophon
tibus Ms. Ryck.—28 Quippe q cü Ed. Lips. 1. quippe qui cum Ed. Lips. 3.—
29 Laborum Ed. Par.—30 Ad id tempus incognitis sacros. Ms. Reg. Q. sacroscta
Ed. Lips. 1. 2. Ceterum in Ed. Lips. 2. addita sunt hæc verba: Finis secundi
libri.

NOTÆ

• Mox a Perperna [Perpenna] Anno • Fas Deum] Fas Deos, jus vero ho
sequenti Coss. M. Perpenna et C. mines spectat. Unde apud Terent.
Claudio Pulchro. * Si jus, si fas.'
n Aquilius] Mam. Aquilius, anno P Medicaminibus] Medicamina, ut
post Aristonicum a Perpenna de- in bonam, sic et in malam partem
victum. sumuntur : hic in malam.
 L. ANNÆI FILOIRI

E P I T O M E

R E RU M R O M A N A IR U M.

LIBER III.'

CAP. I.

BeLLUM JUGURTHINUM.*

Haec ad orientem. Sed non ad meridianam* pla- [§. 1.

gam* eadem quies. Quis speraret post Carthaginem ali
quod in Africa bellum? Atqui4 non leviter se Numi- [§. 2.
dia$ concussit: et fuit in Jugurtha,° quod post Annibalem
timeretur. Quippe rex callidissimus populum Romanum,
-^•^•^•^•^•-

1 L. Flori epithomatis liber tercius incipit Ed. Lips. 1. 3. L. Flori Epitomatis

lib. iii. Ed. Lips. 2. Vem. L. Flori gestorum Romanorum Epitomes lib. iii. Ed.
Gryph. Lucii Flori Epithomae Liber Tertius incipit Ed. Med. Par. L. Flori
historiarum liber iii. Ed. Stad. Pont.—2 Bellum Jugurthinum absunt ab Ed.
Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.—3 Meridionalem Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.
Ven. Gryph. Stad. Pont.—4 At qui Lips. 1. Par. 1.—5 Numida Mss. Vin.
quidam, Ryck. Duisb. Voss. 2. 3. Ed. pr. Stad. marg.—6 Fuit Jugurta Ed.

NOTAE

CAP. 1. Bellum Jugurthinum] Anno Scipione Nasica et L. Calpurnio

Mundi 3839. ante Ch. Nat. 109. ab Bestia.
Ur. Cond. 642. Coss. P. Cornelio • Plagam] Jam supra dictum est.
 L. ANNAEI FLoRl EPIToM. Lib. iii. CAP. 1. 191

armis inclytum et invictum, opibus aggressus est:° et citra7

spem omnium fortuna cessit,* ut rex fraude præcipuus,
fraude caperetur.* Hic, avo Masinissa, et Micipsa9 [§. 8.
patre per adoptionem,* cum'° interficere fratres* statuisset,
agitatus regni cupiditate, nec illos'' magis, quam'* senatum
populumque'* Romanum, quorum in fide et clientela reg
num erat, metueret; primum scelus mandat insidiis;
potitusque'* Hiempsalis capite, cum se in Adherba- [§. 4.
lem convertisset, isque Romam profugisset, missa per le
gatos pecunia, traxit in sententiam suam' Senatum. Et
hæc fuit de nobis ejus prima victoria. Missos deinde, [§. 5.
qui regnum inter illum** Adherbalemque dividerent, simili
ter aggressus, cum in Scauro ipsos Romani imperii*° mo
res* expugnasset, inchoatum nefas'7 perfecit audacius.***
Sed diu non latent scelera. Corruptæ nefas'9 lega- [§. 6.
tionis erupit: placuitque bello persequi parricidam.

• Cum afflixisset ipsos mores imperii Rom. in Scauro, audacius absolvit inceptum
scelus.

•••^•^•^-^-^-^-^-

Lips. 1. 2. 8. fuit in Jugurta Ed. Med. Par. 1. Ven.—7 Contra Mss. Vin.
nonnulli.—8 Gessit Mss. Regg. Berol. Malliab. Dnisb. Fran. Voss. 1. 2. Ed.
pr.—9 Micypsa Ed. Lips. 1. Med. Par. Ven. Gryph. Mycipsa Ed. Lips. 2.
mycypsa Ed. Lips. 8.-10 Per adoptionem, mortuis, cum Ed.Ven.—11 TUuos
Ed. Ven.—12 magisq; Ed. Lips. 1. 2. magisque Ed. Par. 1. magis quoque Ed.
Lips. 3.—13 Populum Ed. Lips. 1. 3.—14 Potiusque Ed. Lips. 2. et móx Hy
emps.—15 Adherbalem conv....inter illum aberant a Ms. Ryck. Sed Atherbalem
Ed. Lips. 1. 2. 3. ubique. conrertisse Ed. Lips. 2.—16 Impery Ed. Lips. 1.—
17 Nephas Ed. Lips. 1. 8. Med. Par.—18 Audatius Ed. Lips. 8.—19 Nephas

NOTAE

* Opibus aggressus est] Nam plu • Fratres] Adherbalem et Hiemp

rimos Romæ argento corrupit.
* Fraude caperetur] Fraude Bocchi
soceri sui Jugurtha in insidias de
ductus est, et Syllæ in manum tradi
tus.
* Micipsa patre per adoptionem] Mi
cipsa, Masinissæ filius, Jugurtham
fratris filium adoptavit, et moriens
illi aequam cum filiis suis, Adherbale
et Hiempsale, regni partem reliquit.
salem.
f Traxit in sententiam suam] Nam
Adherbal jussus fuit regnum cum
Jugurtha dividere.
s Cum in Scauro ipsos Romani imperii
mores] Nam cum Scaurus omnium
gravissimus et abstinentissimus vide
retur, eo pecunia corrupto, omnino
ruisse imperii mores videbantur.
192 L. ANNAEI FLORI

Primus in Numidam*° Calpurnius** Bestia* Consul [§. 7.

immittitur:** sed rex peritus,** ' fortius adversus Romanos
aurum esse, quam ferrum, pacem emit. Cujus flagitii [§. 8.
reus cum interveniente publica fidej a senatu arcesseretur,**
pari audacia** et venit, et competitorem imperii Masi
nissæ*° Massivam*7* immisso percussore confecit.* Hæc
altera contra regem fuit causa bellandi. Igitur se- [§. 9.
quens ultio** mandatur Albino.' Sed hujus quoque" (pro
dedecus!)*9 ita corrupit exercitum, ut voluntaria nostrorum
fuga vinceret Numida, castrisque potiretur: additos° etiam
turpi* foedere in pretium salutis, quem prius** emerat,° di
* Cujus sceleris reus cum a Senatu evocaretur, interposita fide publica, eadem au
dacia et venit, et immisso percussore trucidavit Mussirami conpetitorem imperii
Masinissæ.

Ed. Par. Gryph. ubique.—20 Sic Ed. Ber. Sab. Med. Junt. Ald. Sed in
Numidia Ms. Malliab. Berol. Duisb. Ed. pr. in Numidiam Ed. Lips. 1. 2. 3.
Par. Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont. Freinsh. Zen. Blanc. Amstel. Duk. 1. 2.
—21 Cafurnius Ed. Lips. 1. 3. Calfurnius Ed. Lips. 2. Med. Par. Ven.—
22 Sic Ms. Naz. Pall. et Duk. omnes, excepto Fran. in quo erat mittitur.
quod receperumt Vin. Grut. Lngd. Zeu. Amstel. Duk. 1. 2.—23 Sic Ms. Vin.
Ed. Ven. Stad. marg. Sed pIioitus Ed. Lips. 1. 3. praemonitus Ed. Lips. 2.
Med. Par. Gryph. Stad. Lugd. Pont.—24 Arcersiretur Ed. Lips. 1. accersire
tur Ed. Lips. 2. Med. Par. Gryph. Grut. Fab. Vetst. accerseretur Ed. Stad.
Lugd. Zen. Blanc. arcesiretur Ed. Ven. arcessiretur Ed. Lips. 3.—25 Audatia
Ed. Lips. 2.—26 Nepotem add. Ed. Stad. Pont. Masinisse Ed. Ven.—27 Ma
sinissam Ed. Par. 1. Gryph. Massinissam Ed. Par. 2. Musicam Ed. Lips. 2.
Massiliram Ms. Vin.—28 Ulcio Ed. Lips. 1.—29 Proh dedecus Ed. Lips. 1. 2.
Med. Par. Gryph. proch dedecus Ed. Lips. 3.—30 Adito Ed. Lips. 1. 2. 3.—
31 Sic Ms. Pal. 2. Ed. Fab. Sed quam prius Mss. Regg. Ed. Lips. 1. 2. 3.
Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Pont. quod prius Mss.

NOTAE

* Calpurnius Bestia] Vide supra. • Quem prius emerat] In al. Cod.

* Peritus] Notandum hic * peritus *
poni pro expertus, edoctns, &c. Ne
scio an temere alibi reperias.
* Interveniente publica fide] Romani
fidem suam dedere se amice cum eo
acturos.
* Massiram] Masinissæ nepotem.
1 Albino] Sp. Posthumio Albino.
m Sed hujus quoque] Non Albini, qui
Consul fuit; sed fratris ejus Auli
Posthumii, qui fratri legatus fuit.
n Turpi] Romanis.
legitur quod prius emerat, ubi error
est: in Editione Stadii legitur, quem,
quod prius emerat dimisit exercitum:
ibi error est quoque, sed cujus ope
locus Flori emendetur. Dele modo,
quod, atque ita res confecta erit; nam,
ex Sallustio exercitum P. R. emerat
Jugurtha. Illud autem, quod, quasi
varians lectio additnm fuerat. Et
mirorSalmasium qui, cum hanc lectio
nem in Cod. Palat. repererit, alteram
tamem amplectatnr.
 EpitoM. LiB. iii. c A P. 1. 198

misit exercitum.** Eodem33 tempore im ultionem [§. 10.

non tam imperii Romani, quam pudoris, Metellus” assur
git: qui callidissime*' hostem nunc precibus, nunc minis,
jam simulata, jam quasi vera** fuga' eludentem, artibus
suis aggressus est. Agrorum atque vicorum popu- [§. 11.
latione non contentus,36 in ipsa Numidiæ capita impetum
fecit, et Zamam* quidem frustra diu voluit; ceterum
Thalam,' gravem armis, thesauroque*7 regis, diripuit.
Tunc urbibus exutum** regem, et jam39 finium suo- [§. 12.
rum regnique fugitivum," per Mauros," atque Getuliam*°"
sequebatur. Postremo Marius, auctis*' admodum** [§. 13.
copiis, cum pro obscuritate generis sui* capite censos' sa
cramento adegisset, jam fusum et saucium* regem adortus,
- -

Duk. ceteri, Ed. pr. Grut. Lngd. Vetst.—32 Ererc. dim. Ed. Fab. Blanc.—33
Eo Ed. Lugd.—34 Callidissimum Ms. Flor. Malliab.—35 Sic Ms. Naz. Pal. 1.
Ed. Vin. Lugd. Sed nunc s.jamque veru Ms. Berol. Duisb. Ed. pr. jam s.jamque
vera Ms. Pal. 2. jam quasi simulata vera Ed. Lips. 1. 2. 3. Méd. Par. Gryph.
jam simulata quasi vera Ed. Stad. Pont. jam rera quasi fuga Ed. Blanc.--36
Sic Ms. Ryck. Ed. Ven. Sed populatione contentus Mss. Pall. Naz. et Duk.
omnes, Ed. pr. Lips. 1. 3. Med. Par. In Pal. 2. scriptum erat contemptus.—
37 Sic Mss. Reg. Sed thesaurosque Mss. Pall. Naz. Ryck. Toll. Duisb. Fran.
Voss. Ed. pr. Grut. Vetst. Amstel. Duk. 1. 2.—38 Erutum Ed. Lips. 2.—
39 Et finium Ms. Ryck. Malliab. etiam fin. Ed. Lips. 1. 3. Par. Ven. Gryph.
Stad. Pont.—40 Gatuliam Ed. Lugd.—41 Auctus Ed. Gryph.—42 In módum

NOTAE

P Metellus] Q. Cæcilius Metellus diripuit.

Numidicus.
v Regnique fugitivum] Nota fugiti
a Callidissime] Miror fuisse qui cal vum regni et finium, pro regno et fini
lidissimumn legi vellent. Nam tò cal bus.
lidissime non ad hostem, sed ad Metel * Mauros] Africæ populos in ultimo
lum debet referri, quem callidissime tractu ad Occidentem.
egisse dicit Noster, quod Jugurtham * Getuliam] Getulia Africæ infra
artibus suis aggressus est. Mauros.
' Jam simulata, jam quasi vera fuga] * Cum pro obscuritate generis sui]
Sed, simulata fuga, et, quasi vera idem Nam ex infinio loco matus Marius.
est. Lego,jam vera fuga, vel jamque; * Capite censos] Capite censi ii dice
ut quibusdam editionibus positum bantur, qui cum non haberent bona,
est. Sed rò quasi.delendum. quæ in censum referrent, capite tan
* Zamam] Africæ urbem quinque tum censebantur; qni et proletarii
dlerum itinere Carthagine distantem. dicti sunt.
' Thalam] Africæ urbem. Hanc * Saucium] De clade in bello affecto
intra quadragesimum diem Metellus dici jam supra monuimus.
Delph. et Var. Clas. Flor. N
 194 L. ANNAEI FLORI

mon facilius tamen** vicit, quam si** integrum et recentem.

Hic urbem** Herculi conditam, Capsam,* in media [§. 14.
Africa anguibus*° arenisque*7 vallatam, mira quadam feli
citate superavit: et saxeo** inditam*9 monti Mulucham5° *
urbem, per Ligurem,* aditu arduo inaccessoque,*' penetra
vit. Mox non ipsum modo,** sed Bocchum quoque53 [§. 15.
Mauritaniæ regem, jure sanguinis Numidiam54 vindicantem,
apud oppidum Cirtam*** graviter cecidit.* Qui ubi [§. 16.
diffisus rebus suis alienæ cladis accessio fieris6 timet, pre
tium fœderis atque amicitiæ regem facit. ' Sic frau- [§. 17.
dulentissimus regum fraude soceri sui in insidias deductus
est, et Syllæ$7 in manum traditus:** tandemque opertum
catenis Jugurtham39 in triumpho populus Romanus as

e Sed ctiam jurta oppidum Cirtam grariter vulnerarit Bocchum defendentem Ju

gurtham jure sanguinis.
-*-

Ms. Pal. 2. Malliab. ad modum Ed. Lips. 3.—43 tn Ed. Lips. 1. tum Ed.
Gryph.—44 Ita Ms. Naz. Ryck. Reg. F, Malliab. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab.
Med. Par. Junt. Ald. Ven. Sed quam, omisso tô si, Ed. pr. Grut. Zeu.
Vetst.—45 Sic Ed. Freinshem. Sed qui et urbem Mss. Regg. Toll. Duisb.
Fran. Ed. pr. hic et urbem Ms. Naz. Pall. Ryck. Voss. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber.
Sab. Med. Par. 2. Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu.
Fab. Vetst. Duk. 1. 2. hin et urbem Ed. Par. 1.—46 Africa sitam, angu. Ed.
Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Freinsh. Zeu.
Fab. Blanc. Vetst. Amstel. Duk. 1. 2.—47 Harenisque Ed. Lips. 1. 2. 3. Ven.
Lugd.—48 Sa.rio Ed. Lips. 3.—49 Editam Ms. Pal. 1. Berol. Duisb. Ed. pr.
—50 Mulucan Ed. Med. Par. Ven. munitam Ed. Lips. 1. 2. 3.—51 In acces
suque Ed. Lips. 3.—52 Mó Ed. Lips. 1.—53 Quoque abest ab Ed. Lips. 1. 2. 3.
Med. Ven. Stad. Pont.—54 Numidam Ms. Ryck. Fior. Pall. Berol. Duisb.
Voss. 1. 2. Ed. pr. Vim. Stad. Grut. Lugd. Pont. Fab. Vetst. Amstel. Duk.
1. 2.—55 Opidum Cirtham Ed. Lips. 1. Med. Etiam in Lips. 2. 3. Ven. Par.
Gryph. est Cirtham.—56 Sic Mss. Pall. et Duk. plerique, Ed. pr. Lips. 1. 3.
Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ven. Sed accessionem fieri Ms. Reg. Q, Ed. Lips.
2. Ald. Gryph. accessionem, omisso τὰ fieri, Ed. Vin. Lugd. accessio ne fieret Ed.
Stad. Pont.—57 Ita, non Sullae, Ed. Lips. 1. 3. Par. Vem. Gryph. Stad. Lugd.
Pont. Zeu. Amst.—58 Traditur Ms. Naz. Pall. Reg. Q, ToII. Fram. Duisb.
Voss. 2. Ed. pr.—59 Cathenis Jugurta Ed. Lips. 1. 3. Par.—60 Ut vidit Ms.

NOTAE

^ Capsam] Urbem Africæ propriæ lucham fluvium sitam. Castellum

ab Hercule Phoenice conditam. Alia
est in interiori Libya. I)e priori in-
tellige, inter Tritonem et Bagradam
fluvios sita.
b Anguilus] Vide Sallust.
* Muluchum] In Mauritauia ad Mu-
nominat Sallust.
d Per Ligurem] De industria hu
jnsce Liguris, vide Sallust.
e Cirtam] Numidiae urbem, Masinis
sæ quondam regiam, ad Pagydam
fluvium.
 EpitoM. LI B. 11 1. CA P. 2. 195

pexit: sed ille quoque, quamvis victus et vinctus, [§. 18.

vidit6° Urbem, quam venalem,' et quandoque*' perituram,
si habuisset emtorem, frustra cecinerat. Jam** * ut vena
lis fuisset,* habuit emtorem : et cum ille non evaserit, cer
tum erit,** eam non°* esse perituram.

CAP. II.
BELLUM A L LOBROGICU M.'

Sic ad meridiem populus Romanus. Multo atro- [§. 1.

cius,* et multipliciter,* et magis* a5 Septemtrione sævitum.“
Nihil hac plaga infestius: atrox coelum, perinde in- [§. 2.
genia.* 7* Omni igitur* tractu" violentus hostis, a dextris,
• Sic populus Rom. agebat rersus meridiem; sed multo crudelius et magis mul
tipliciter Septemtrio særit. Nihil iniquius hac regione; infestus aër, sic et ingeniu.
-

Naz.—61 Qnq; Ed. Lips. 1. 2. 3.—62 Sic Mss. Vim. Naz. Pal. 2. Regg. Mal
liab. Voss. 1. 2. Fran. Ed. Stad. marg. Sed nam Ms. Pal. 1. IBerol. Duisb.
Ed. pr. tamen Ms. Ryck. Flor. Voss. 3. Ed. Lips. 3. Ber. Sab. Med. Par.
Jnnt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Freinsh. Zeu. Vetst. tn
Ed. Lips. 1. 2.—63 Erat Ms. Voss. 3. Ed. Fab.—61 Non abest ab Ed.
Vetst.
1 Allobrogium Ms. Naz. Ed. Lips. 2. Allobrogum Ms. Pal. 1. Reg. Q.—
2 Attrocius Ed. Lips. 3. Med. Par.— 3 Et mult. absunt ab Ed. Ven.— 4 Sic
Mss. Pall. Ryck. Reg. F, Toll. Duisb. Fran. Voss. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber.
Sab. Med. Par. Ven. Sed magis, omisso τφ et, Ms. Reg. Q. magis et Ed.
Junt. Stad. Grut. Pont. Freinshem. Zeu. Fab. Vetst.—5 In Ms. Voss. 3.—
6 Venientem Mss. Pall. Regg. Voss. Ryck. Ed. Ber. Sab. seriete Ed. Lips. 1.
serientem Ed. Lips. 2. 3. Med. Par. Veniente Ms. Duisb. Fram. Ed. pr. sa
rientem hostem hùit Ed. Ven.—7 Perinde ingenio Mss. lPall. et Duk. fere om
mes, Ed. pr. Grnt. Vetst. perinde ingenium Ms. Pal. 1. a manu secunda. per
ridere ingenio Ms. Fran. perinde atroci ingenio Ms. Voss. 2. pervicaci ingenio
NOTÆ

f Quam venalem] Jngurtha, cum ex
urbe clam fugeret, dixisse fertur : ' O
urbem venalem, et cito perituram si
emtorem habuerit!'
* Jan] In al. legitur tamen, at ego
puto Florum scripsisse nam : reddit
enim rationem horum verborum * frus
tra cecinerat.'
* Ut venalis fuisset] * Ut' hic quam De quo vid. cap. sup.
vis significat: sit Romam venalem
fuisse, habuit quidem emtorem, mem
pe Jugurtham; tamen certum erat
illam non esse perituram; cnm ille
non evaserit, sed contra victus et
vinctus im eam fuerit deductns.
CAP. ii. Bellum Allobrogicum] Anno
IMundi 3829. ante Ch. Nat. 119. ab
Urbe Cond. 632. Coss. L. Opimio,
et Q. Fabio Maximo. Toto decennio
ante inceptum bellum Jugurthinum.
a Perinde ingenia] Nam ubique lo
corum situs ingenia hominum format.
b Omni igitur tractu] Mox ipse ex
196 L. ANNAEI FLORI

atque lævis,9 et medio Septemtrionis, erupit. Prima'° [§. 8.

trans Alpes'' arma nostra sensere Salyi,'** cum de incur
sionibus eorum fidissima atque amicissima'* civitas Massi
lia' quereretur.* Allobroges* deinde, et Arverni,'** [§. 4.
cum adversus eos similes': s Æduorum'° ° querelæ opem et
auxilium nostrum flagitarent. Varusque'7 victoriæ testis,'*'
Isaraque,'9 j et Vindelicus* amnes,*° et impiger fluminum'
Rhodanus. Maximus barbaris terror elephanti** [§. 5.
fuere, immanitati* gentium pares. Nil** tam conspicuum
in triumpho, quam rex ipse Bituitus,** discoloribus in armis,
- -^-

Ed. Lips. 1. 3. Med. Par. Gryph. Stad. Lugd. Pont. Zeu. pernicacique inge
nio hoies Ed. Lips. 2. pervicacique ingenio Ed. Ven.—8 Igitur omni Ed. Lips.
2.—9 Leris Ed. Med. Par.—10 Primi Ed. Ven. vere, credo: placet meis
certe auribus magis.—11 Träsalpes Ed. Lips. 1. Par. 1.—12 Salui, vel Salri,
vel Salrii, vel Salini Mss. Duk. Saluyi Ms. Pigh. Saly Ed. Lips. 1. 2.
Salii Ed. Lips. 3. Par. Zeu. Salui Ed. Pont. Salrii Ed. Stad. marg. Salyes
Ed. Ven.—13 Atque amicissima absnnt ab Ed. Zeu.—* Queret Ed. Lips. 2.
—14 Ita Ms. Ryck. Voss. 1. 2. Sed Arcenni, vel Alrerni, vel Arerni Mss.
Duk. ceteri. Arerni Ed. Lips. 1. 2. 3. Gryph. Ariterni Ed. Ven.—15 Similis
Ed. Lips. 1. 2. 3.—16 Eduorum Ed. Par. Heduorum Ed. Gryph. Edueorum
Ed. Lips. 3.—17 Varus quoque Ms. Pal. 2. Ed. Blanc. utriusque Ms. Ryck.
Voss. 3. Ed. Ven. Varus Ed. Junt. Ald. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu.
Fab. Vetst. Amstel. In Mss. Vin. et Duk. reliquis erat Varus, vel Varius :
deinde Isaura, vel Isauria, vel Isata. Ed. Lips. 1. Med. Par. rariusque. Ed.
Lips. 3. Varius.—18 Testis est Ms. Naz. Fram.—19 Isara Mss. Dnk. Ed.
Blanc. Amstel. Duk. 1. 2. Ysara Ed. Lips. 1. 2. 3. Vem. Isauria Ed. pr.
Vsaraque Ed. Gryph.—20 Amnis Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.
Stad. Grut. Lugd. Pont. Vetst.—21 Elephantes Ms. Fran. Malliab. eleranti
Ed. Lips. 3.—22 Nihil Ed. Lips. 1. 3. Med. Par.—23 Sic Ms. Flor. Malliab.

MOTÆ

plicat per, * a dextris atque lævis, et
medio Septemtrionis.'
c Salyi] Supra dictum est lib. 11. 3.
d Massilia] Galliæ Narbonensis
urbs; Marseille.
* Allobroges] Galliæ Narbonensis
populi ; hodie Dauphinois.
* Arrerni] Galliæ populi ; hodie
-Auvergnacs.
8 Similes] Querelis Massiliæ scili
cet.
* Aeduorum] Aedui Galliæ populi;
Bourguignons.
' Varus victoriae testis] Sic Horat.
Flumen testem appellat, * testis Me
taurum flumem.' Est autem Varus
fluvius, qui Galliam et Italiam dividit.
1 Isaraque] Galliæ Narbonensis flu
vius.
* Vindelicus] In Provincia Narbo
nensi, sic dictus a Vindelo oppido,
quod præterflnit. Ab aliis non fluvius,
sed fons vocatur.
1 Impiger fluminum] Merus Græcis
mus, pro impiger inter flumina. Grae
ci dicunt δῖa 0eda»v, pro Diva inter
Deas.
m Immanitati] De vastitate, im
mensitate corporum, immanitas di
citur.
 EpitoM. Lib. iii. CAP. 3. 197

argenteoque carpento: qualis pugnaverat. Utriusque [§. 6.

victoriæ quod** quantumque** gaudium fuerit,*° vel hinc
existimari*7 potest,** quod et Domitius Ænobarbus,*9 ° et
Fabius Maximus, ipsis quibus dimicaverant in locis,3°
saxeas erexere*' turres, et desuper** exornata armis hostili
bus tropæa33 fixere ; cum hic mos inusitatus fuerit nostris.
Nunquam enim populus Romanus hostibus domitis victo
riam suam** exprobravit.
CAP. III.

BELLUM c1M BRicU M, THEUToNicU M,' Ac TIGURINUM.

CiM BRI,** Theutoni,3 ° atque Tigurini,* ab extremis [§. 1.

Galliæ* profugi, cum terras eorum inundasset Oceanus,
novas sedes toto Orbe quærebant: exclusique Gallia* [§. 2.
-^-^-^-

Ed. Stad. Lugd. Freinsh. Zeu. et ceteri. Sed bis victus Mss. Pall. Ryck.
Voss. 8. Bisuisus Ms. Naz. Berol. bis visus Mss. Regg. Duisb. Fram. Voss.
1. 2. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Be
tuitus Ed. Stad. marg.—24 Quod abest ab Ed. Med.—25 Quantumcunque Ed.
Par.—20 Fuerat Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.—27 Extimari Ed. Lips. 1. 2. 3.
Med. Par. 1. Ven. estimari Ed. Par. 2.—28 Pòt Ed. Lips. 1.—29 Enobarbus
Ed. Med. Par. Enobardus Ed. Lips. 3. Ahenobarbus Ed. Stad. marg.—30
Locis, omissa in, Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Grypb. Stad. Pont.—
31 Sic Mss. et Edd. vett. omnes. Sed extruxere Ed. Grut. Zeu. Vetst. er
ercere Ed. Lugd. operum peccato.—32 De super Ed. Lips. 1.—33 Tropæa etiam
Ed. Grut. Lugd. Wetst. trophea Ed. Lips. i. 3. Ven. ubique.—34 Suam vict.
Ed. Stad. Lugd.
1 Cymbricü theuthonici, Ed. Lips. 1. Cymbricum Theutonicum Ed. Med. Par.
2. In Lips. 2. 3. hic est Teutoniicum.—2 Cymbri Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.
Ven. Gryph. ubique.—3 Theutones Ed. Stad. Pont. Teutoni Ms. Ryck.
Fran. teuthoni Ed. Lips. 1. 2. 3. ubique.—4 Exclusisque et gallia Ed. Lips. 1.
exclusique ex gallia Ed. Par. 1. exclusisque eae gallia Ed. Par. 2. exclusique et

NOTÆ

" Domitius Ænobarbus] Qui tunc fuit.

proconsul erat.
CAP. iii. Bellum Cimbricum, Theuto
micum, ac Tigurinum] Ut quidem habet
Florus, anno Mundi 3841. ante Ch.
Nat. 107. ab Ur. Cond. 644. Coss. Q.
Cæcilio Metello Numidico, et Marcio
Junio Silano. Sed jam tum quatuor
anni fere transierant, cum Papirius
Consul a Cimbris cum exercitu fusus
• Cimbri] Germaniæ populi Sep
temtrionales.
b Theutoni] Populi ad mare Germa
nicum.
e Tigurini] Populi sunt a Tigurino,
Helvetiorum pago, sic dicti.
d Gullia] Cluver. legit Germaniæ.
Sed nil opus est.
19S L. ANNAEI FL0R1

et Hispania, cum in Italiam remigrarent,** misere* legatos

in castra Silani,7 inde* ad Senatum ; petentes, * ut Martius
populus? aliquid sibi terræ daret, quasi stipendium :' cete
rum, ut vellet, manibus atque armis suis uteretur.' Sed [§. 3.
quas daret terras populus Romanus, agrariis'° legibus in
tra'' se dimicaturus? ' * Repulsi igitur, quod nequierant';
precibus, armis petere constituunt. • Sed nec primum [§. 4.
quidem'* impetum barbarorum Silanus,' 3 ° nec secundum
Manlius,'°' nec tertium Cæpio'7J sustinere potuerunt. Om
nes fugati, exuti castris. Actum erat, nisi Marius'* [§. 5.
illi'9 sæculo contigisset. Ille quoque non*° ausus congredi
statim, militem tenuit in castris, donec invicta illa rabies
-

Gallia Ed. Lips. 2. 3. Ven.—5 Sic Mss. Regg. Ryck. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber.
Sab. Med. Par. Ald. Grypb. Stad. Lugd. Pont. Zeu. Sed remigarent Mss.
Pall. Toll. Duisb. Fran. Voss. Ed. pr. Ven. Grut. Freinsh. Fab. regyrarent
Ed. Blanc. Amstel.—6 Miserit Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.
Stad. Lugd. Pont.—7 Syllani Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. ubi
que.—8 in Ed. Lips. 1.—9 matius p. Ed. Lips. 1. populus Ro. Ed. Stad.
marg.—10 âgrys Ed. Lips. 1. agrarius Ed. Ven.—11 Inter Ms. Duisb. Fran.
Toll. Ed. pr. Stad. Pont. mor inter Ms. Pigh.—12 Demicaturus Ed. Lugd.
—13 Nequirerant Mss. Duk. nonnulli, Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med.
Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Freinsh. Zeu. Fab.
13lanc. Vetst. Duk. 1. 2. nequirerunt Ed. Amstel.—14 Quidem aberat a Ms.
Voss. 1. 3. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Ald. Ven. Gryph. Stad.
Lugd. Pont.—15 Sillanus Ed. Lips. 3.—16 Sic Ms. Flor. Malliab. Regg.
Voss. 3. Sed Manilius Mss. Duk. alii, Ed. pr. Ber. Sab. Par. Junt.
Ald. Ven. Gryph. Stad. Pont.—17 Cipio Ms. Voss. 1. Scipio Ms. Fram.
Cepio Ed. Med. Par. Gryph.—18 M. Marius Ms. Pal. 2.—19 Sic et Ed. Vem.
Sed illo Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Gryph. Lugd.—20 Non omittit Ed.

NOTÆ

• Remigrarent [Remigarent] Non
placet. Alii, remigrarent, quod stare
non potest. Salmasius regyrarent,
quod ei valde placet: causam nescio.
Ipse quidem legerim emigrarent,
scriptura apertissima, et ex veteri
historia. Nam tunc primum Italiam
petebant. Pater.
f Stipendium] Quasi militibus; et
inde est quod mox dicunt, Senatus
* manibus atque armis suis uteretur.'
£ Agrariis legibus intra se dimicatu
rus] Tribunorum seditiones respicit;
de quibus vid. infra cap. 13. 14. 15.
16. 17.
b Silanus] Marcius Julius Silanus;
supra.
1 Manlius] Qni sit iste Manlius ig
norare me fateor. Legendum puto
Mallius. Is est Mallius, qui Consul
fuit quintò anno post Junium Sila
num, et a Cimbris victus eodem tem
pore quo Cæpio, qui tunc proconsul
erat, et ambo castris exuti.
} Cæpio] Q. Servilius Cæpio tunc
proconsul.
 EPIToM. LIB. III. cAP. 3. 199

et*' impetus, quem pro virtute barbari habent,** consenes

ceret. Recessere igitur* increpantes, et (tanta** erat [§. 6.
capiendæ Urbis fiducia)*4 consulentes, si quid ad uxores
suas mandarent. Nec segnius, quam minati fuerant, triper
tito** agmine per Alpes, id est*^ claustra Italiæ, ferebantur.
Marius, mira statim velocitate occupatis*7 compen- [§. 7.
diis, prævenit hostem: prioresque Theutonos*** sub ipsis
Alpium radicibus assecutus, in loco, quem Aquas Sextias'
vocant,*9 quo (fidem numinum !*°) prælio oppressit?**
Vallem fluviumque35 medium** hostes tenebant: nos- [§. 8.
tris aquarum nulla copia. Consultone*s id egerit Impera
tor," an errorem in consilium verterit," dubium : certe ne
cessitate aucta3° virtus causa victoriæ fuit. Nam fla- [§. 9.
gitante aquam exercitu, *Viri,' inquit, * estis: enillic° habe
tis.' Itaque tanto ardore pugnatum est, eaque cædes hosti
um fuit, ut victor Romanus de cruento flumine non plus
aquæ biberit, quam sanguinis Barbarorum.37 Certe [§. 10.
• Donec invincibilis ille furor et impetus, quem barbari habent loco virtutis, de
fervesceret; retro cessere igitur milites.
--^•^•-*•

Gryph.—21 Ei Ed. Ven.—22 HĘ Ed. Lips. 1.—23 Incr. tanta Ed, Med.
Par.—24 Fidutia Ed. Lips. 1. 2. 3.—25 Tripartito Ed. Lips. 1. 2. 3. Med.
Par. Ven. Gryph. Stad. Pont. Zeu. Fab.—26 I. Ed. Lips. 2.—27 Ocupatis
Ed. Lips. 1.—28 Sic Ed. Ald. Vin. Lugd. Freinshem. Sed Theutonas Ms.
Naz. Toll. Duisb. Fran. Voss. Ed. pr. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Vem.
Grypb. Stad. Pont. Teutonas Ms. Ryck. Ed. Lips. 1. 2. 3. Teutonos Mss.
Regg. Ed. Blanc. Teutones Ed. Vetst.—29 Sic Ms. Flor. Berol. IDuisb.
Fran. Ed. pr. Sed loco Ms. Ryck. in locum Mss. Voss. Malliab. Vin. Pall.
Ed. Lips. 1. 2. 8. Med. Par. Ven. Gryph. Lugd. Freinsh. Zen. Fab. asse
quutus (locum Aquas sextias rocant) Ed. Blanc.—30 Sic Ms. Ryck. Sed quasi
de numinum Ms. Naz. qua fide numinum Mss. Duk. omnes, Ed. pr. Lips. 1.
2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Grut. Lugd. Zeu.Vetst.
quo, fides n. Ed. Stad. Pont.—31 Oppraessit Ed.Ven.—33 Flumina Ed. Ven.
—34 Medium abest ab Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—
35 Consulto ne Ed. Lips. 1. Par.—36 Sic Ed. Vin. Grut. Lugd. Freinsh. Fab.
Vetst. Blanc. Amstel. Duk. 1. 2. Sed acta Ms. Naz. Flor. Reg. F, Berol.
IOuisb. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.
NOTAE

* Theutonos] Vide supra. aqua deficerent.

'Aquas Sertias] Aquæ Sextiæ op- n An errorem in consilium rerterit]
pidum in Gallia Narbonensi ad mare. Effecerit, ut ea, quæ errore evene
* Consultone id egerit Imperator] Ut rant, consilio ducis facta viderentur.
milites eo acrius pugnarent, quod o Illic] In mediis hostibus.
200 L. ANNAEI FLORI

rex ipse Theutobochus,** quaternos senosque equos tran

silire*? P solitus, vix unum, cum fugeret,*° ascendit; prox
imoque in saltu comprehensus,** insigne** spectaculum
triumphi** fuit: quippe vir proceritatis eximiæ super** tro
pæa sua** eminebat. Sublatis funditus Theutonis,** [§. 11.
in Cimbros convertitur. Hi*7 jam (quis** crederet?) per
hyemem,*9 quæ altius Alpes levat, Tridentinis jugis' in
Italiam provolutis° ruina* descenderant.* 5* Athesim [§. 12.
flumen**' non ponte, nec navibus, sed quadam stoliditate
barbarica primum corporibus aggressi, postquam retinere
amnem manibus et clypeis** frustra tentaverant; ingesta
° Hi jam per hyemem, quæ attollit Alpes altius, quis crederet ? per Tridentina
juga descenderant in Italiam ruendo devoluti.
- -

—37 Sanguinis. Barbarorum Ed. Gryph.—38 Teutobocus Ms. Duisb. Voss. 1.

2. Ed. pr. Teutobochus. Ed. Lips. i. 2. 3. Theutobocchus Ed. Stad. Pont.
Teutolocus Ms. Ryck. Tendobocus Ms. Fran.—39 Transsilire Ms. Naz.—40 Quo
fug. Ed. Lips. 1. 3. q fug. Ed. Lips. 2. ut fug. Ed. Ven.—41 comprensus Ed.
Stad. Pont.—42 In signe Ed. Lips. 1.—43 Triumphi abest ab Ed. Lips. 1. 2. 3.
Med. Par. Vem. Gryph. Stad. Pont.—44 Inter Mss. Pall. Regg. Malliab.
Berol. Duisb. Fran. Ed. pr.—45 Sic Ed. pr. Sed ipsa Ed. Lips. 2. 3. Ber.
sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Freinsh.
Zen. Vetst. ipa Ed. Lips. 1.—46 Teutonis Ms. Ryck. Teuthonis Ed. Lips. 1.
2. Tenthonis Ed. Lips. 3. igitur fund. Theutonis Ed. Lngd.—47 Hic Ed. Lips.
1. 2. 3. Med. Par. Ven.—48 Qui Ed. Par. 1.—49 Hy. Ed. Lips. 1. 3. Par.
Ven. ubique.—50 Deroluti Mss. Regg. Malliab. Fran. pderoluti Ms. Ryck. E
qua scriptura duplicem in libris vetustis lectionem hujus loci extitisse patet.
ervoluti Ed. Vetst.—51 Descenderat Ed. Ven.—52 Sic et Ed. Vem. Sed athesi
£. Lips. 1. Atesim Ed. Lips. 2. Grut. Lugd. Freinshem. Zeu. Fab. Blanc.
Vetst. ad hostesim Ms. Naz. ad hostes in Mss. Regg. Pal. 2. Voss. 1. 2. Thesim
Ms. Voss. 3. ad Atesin. Flumen Ed. Amstel.—53 Ita, non clip., Ed. Lips. 1. 2. 3.

NOTAE

P Quaternos senosque equos transilire] * Pervoluti ruina] Cimbri subjici

Quatuor vel sex equos in pugnam
secum ducebat, ut ex fesso in recen
tem transiret, dum omnes currerent;
et sic omnes ordine percurrebat. Hoc
est quod Noster * quaternos senos
que equos transilire' vocat.
q Vix unum, cum fugeret, ascendit]
Lege, quo.
r Tridentinis jugis] Tridentimi Mon
tes sunt sub Alpibus, quæ Venetæ
appellantur, juxta fluvium Athesin.
entes corporibus lata seuta, sic per
nivem ruendo se dimisere, quod ruina
provolvi dicit Noster. Sic Livius
lib. xlvi. * Inemarrabilis labor de
scendentibus cum ruina jumentorum
sarcinarumque.' Et infra, * Rursus
simili ruina inferioris pontis defere
bantur.'
t Athesim flumen] In Rhætia sub
Alpibus, juxta Tridentinos montes.
 EPITOM. LI B. 111. CAP. 3. 201

obrutum sylva transiluere:** et, si statim infesto [§. 18.

agmine Urbem petiissent,35 grande discrimen esset:" sed in
Venetia,** quo fere tractu Italia mollissima est, ipsa soli
coelique clementia robur elanguit.* Ad hoc *7 panis usu, car
misque** coctæ, et dulcedine vini mitigatos Marius in tem
pore aggressus est.9 Jam diem pugnæ” a nostro*° [§. 14.
Imperatore petierunt, et sic proximum dedit. In paten
tissimo, quem Raudium*'* vocant, campo concurrere.*
Millia inde* ad sexaginta*** ceciderunt;** hinc* trecentis64
* Et si mox petiissent Romam inimicis copiis, magnum periculum fuisset : sed in
Venetia, qua fere regione Italia clementissima est, vires eorum mollitae fuere ipsa
salubritate terrae et aëris.

Med. Par. Ven.—54 Transsiluere Ms. Naz. transiliere Ms. Dnisb. Toll. Regg.
Ed. pr. pertransiliere Ed. Gryph.—55 Sic Ed. Grut. Freinsh. Fab. Vetst.
Sed petissent Ms. Naz. Ryck. Toll. Duisb. Fram. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber.
Sab. Med. Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Pont. Duk. 1. 2.—56 renecia Ed.
Lips. 1. 3.—57 Ad hæc Ms. Flor. Berol. Duisb.—58 Carmis Ed. Lips. 1. 2. 3.
Med. Par. Vem. Gryph. Stad. Pont.—59 Ag. est, venere illi quam et in barba
ris multa vestigia diem Ms. Naz.—60 A Mario Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.
Ven. Gryph. Stad. Pont.—61 Sic Mss. Vin. et Duk. plerique. Sed Randium
Ms. Duisb. Fran. Ed. pr. Radium Ms. Voss. 3. Kaudium Ms. Pal. 2. sed
supra literam K scriptum R. Ed. Lips. 1. 3. Med. Par. Ven. Stad. Pont. Zeu.
Caudium. Ed. Gryph. Lugd. Claudium.—f Sic Mss. Pall. Naz. Toll. Duisb.
Fran. Ryck. Regg. Voss. 1. 2. Ed. pr. Stad. Pont. Zen. Sed procurrere Ms.
Voss. 3. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Freinsh.—62 Millia deinde
et LX. Ed. Lips. 1. 2. 3. milia deinde ad LX. É Med. Par. millia deinde e.
XL. Ed. Ven. millia inde CXL. Ed. Stad. millia deinde ad XL. Ed. Gryph.
ad Mss. Vin. Sed aberat a Ms. Naz. Pall. et Duk. omnibus, etiam ab Ed.
pr. Lips. 1. 2. 3. Ven. Blanc. quadraginta Ed. Lugd. pro seae.—63 Caecider.
Ed. pr.—64 Sic Mss. Regg. Pal. 2. Voss. 3. Sed trecenti Ms. Duisb. Ed. pr.
tertio Ms. Naz. Pall. Ryck. Fran. Voss. 1. 2. Sigon. In Pal. 2. super tertio
NOTAE

v Esset] Pro, fuisset: sic apud Te
rent. in Adelph. act. i. sc. 1. * Nam
si esset unde id fieret, Faceremus.'
Id est, si fuisset unde id fieret, fecis
semus.
" In Venetia] Italiæ regione inter
Athesim et Anassum fluvium, non
longe a mari Adriatico.
" Jam diem pugnæ] Hic aliquid de
esse putavit summus vir Salmasius,
qui legendum censuit: Venere illi,
quam metus im Barbaris nulla vestigia !
diem pugnae ab Imperatore nostro petie
runt. Id vero, ut ingenue dicam,
non probo, cnm adeo ex levi mutati
one, et scripturæ et sensui fieri satis
possit. Lege igitur, Ii diem pugnae ab
Imperatore nostro petierunt, et is proxi
mum dedit.
* Raudium] In Venetia ponit Flo
rus; alii legendum volunt Caudium,
quod probari non possit.
* Inde] A parte Cimbrorum.
* Ad sexaginta] Plutarchus tamen
scribit centum et viginti millia cæsa,
et sexaginta millia capta fuisse.
• Hinc] A parte Romanorum.
202 L. ANNAEI FL0R1

minus:33 per omnem% diem conciditur barbarus.67 Isticºs

quoque Imperator addiderat virtuti dolum, secutus [§. 15.
Annibalem, artemque Cannarum:* primum, nebulosum
nactus°9 diem, ut hosti inopinatus occurreret: tum vento
sum quoque, ut pulvis in oculos et ora7° ferretur: tum acie
conversa in Orientem,* ut, quod ex captivis mox cognitum
est, ex splendore galearum, ac repercussu, quasi ardere
coelum videretur. Nec minor cum uxoribus eorum [§. 16.
pugna, quam cum ipsis fuit: cum objectis undique plaus
tris atque carpentis, altæ7' desuper, quasi e turribus, lan
ceis contisque7* pugnarent. Perinde speciosa73 mors earum
fuit, quam pugna. Nam cum missa ad Marium [§. 17.
legatione, libertatem ac sacerdotium* non impetrassent (nec
fas7* erat)* suffocatis elisisque passim infantibus suis, aut
mutuis concidere vulneribus, aut vinculo e crinibus suis
facto, ab73 arboribus jugisque plaustrorum pependerunt.
-

scriptum erat CCC.—65 Campus tercio Ed. Lips. 1. 3. campus tertio Ed. Lips.
2. Gryph. minuis tertio Ed. Med. Par. tertio minus Mss. Vin. Ed. Ven. Stad.
Crut. Lngd. Pont. Zeu. Vetst.—66 Totum Mss. Vin. Pall. Toll. Dnisb. Fran.
Ed. pr. Stad. Pont. Orta, opinor, e glossemate lectio.—67 Barbaris Ed. Lips.
1. 2. 3. Med. Par. Gryph.—68 Iste Mss. Toll. Ryck. Reg. F, Duisb. Fram.
Voss. Ed. pr. hic Ms. Reg. Q. Isti Ed. Lips. 2. Par. Ven. Gryph. Stad.
Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst.—69 Nanctus Ms. Naz.—70 Oraque Mss.
Regg. Toll. Duisb. Fran. Ed. pr. Ber. Sab. Junt. Ald.—7 1 Ita Ms. Malliab.
Ed. Junt. Ven. Vin. Stad. Grüt. Lngd. Pont. Freinsh. Fab. Vetst. Amstel.
Blanc. Duk. 1. 2. Sed alte Mss. Duk. ceteri, Ed. pr. Ber. Sab. Par. Ald.
Ven. Gryph. Zeu. alti Ed. Lips. 3. aliæ Ed. Lugd.—72 Cotisque Ed. Ven.
—73 Perinde speciosior Ms. Pal. 2. Flor. Berol. Duisb. Ed. pr. perinde plus
speciosa Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Jnnt. Ald. Ven. proinde magis
speciosa Ms. Voss. 3. proinde plus speciosa Ms. Ryck. Ed. Gryph. In Voss. 2.
tò magis inter versus scriptum erat post fuit.—74 Nefas Ms. Voss. l. 2.—

NOTAE

* Artemque Cannarum] Vide cap. 6. * Conversa in Orientem] Ita ut sur

lib. II. * Insuper callidissimus Im gentem solem Romani, Cimbri vero
perator [de Annibale loquitur] paten cadentem aspicerent.
tibus in campis, observato loci in d Ac sacerdotium] Permission de se
genio, quod et sol ibi acerrimus, et faire religieuses. Cupiebant, puto,
plurimus pulvis, et Eurus ab Oriente, privatum aliquod Sacerdotum Col
semper quasi ad constitutum, ita in legium componere, nec aliis sacerdo
struxit aciem, ut Romanis adversus tibus commune.
hæc omnia adversis, quasi secundum e Nec fas erat] Quippe et hostes et
coelum tenens, vento, pulvere, sole, Barbari.
pugnaret.'
 EPiTOM. LiB. iii. cAP. 3. 20:3

Bojorix7* rex' in acie dimicans impigre77 nec inultus [§. 18.

occubuit. Tertia Tigurinorum manus,* quæ quasi subsi
dio7* Noricos insederat79 Alpium tumulos," in diversa lapsi,
fuga ignobili et latrociniis evanuit.* Hunc tam lætum, [§. 19.
tamque felicem liberatæ*° Italiæ assertique inperii nun
tium non per homines, ut solebat, populus Romanus*' acce
pit, sed per ipsos, si credere fas est, Deos. Quippe [§. 20.
eodem die,' quo gesta res est, visi** pro æde Castoris et
Pollucis** juvenes laureati Prætori literas tradere :** fre
quensque in spectaculo rumor, * Victoriæ Cimbricæ Feli
citer,'** ' dixit. Quo*° quid admirabilius, quid*7 [§. 21.
insignius fieri potest?** Quippe velut*9 elata montibus suis
Roma, spectaculo belli interesset, quod in gladiatorio mu
* Tertius exercitus Tigurinorum, qui occupaverat juga Alpium, quasi ad subsi
dium, in diversas terras fugientes inhonesta fuga et latrociniis disparuit.
-

75 Ab abest ab Ed. Fab.—76 Baeleris Ms. Naz. Beleris Ms. Ryck. et Duk.
plerique, Ed. pr. Bleris Ms. Voss. 3. Boleris Ms. Vim. unus, Pal. 2. Regg.
Voss. 1. 2. Fran. Toleris Ms. Flor. Beleus Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. 2.
Vem. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst. Celeus Ed. Par. 1.—77 Im
pigere Ed. Ven.—78 In subsidio Ms. Naz. Ryck. Pall. Vim. unus et Duk. om
nes, Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Stad.—79 In
siderat Ed. Lips. 1. 2. 3.— 80 Libertatis Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.
Gryph. Stad. Pont.—81 Romanus abest ab Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.
Gryph. Stad. Pont.—82 Nisi Ed. Par.—83 Sic Mss. Voss. Sed Pollucis et
Castoris Mss. Duk. omnes, Ed. pr.—84 Dare Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.
Ven. Gryph. Stad. Pont.—85 Cymbrice faeliciter Ed. Lips. 1. 3. Cymbricæ fæ
liciter Ed. Par.—86 Quod Ed. Par. Stad. Pont.—87 Ita Mss. Duk. Ed. pr.
Ber. Junt. Vem. Sed quidque Ed. Lips. 2. Sab. Med. Par. Ald. Gryph. Stad.
Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst. quiTd Ed. Lips. 1. quicquid Ed. Lips. 8.—
88 Pót Ed. Lips. 2.—89 Vel et ut Ed. Lips. 1. 3. ut velut Ed. Gryph.—90 Oc
•
NOTÆ

' Bojoriae rer] Male in aliis Beleus.
e Tertia Tigurinorum manus] Vide
initium capitis.
^ Noricos Alpium tumulos] Alpes quæ
ad Noricum conversæ sunt ; ut Alpes
Juliæ, quae et Venetae vocantur.
' Eodem die] Hoc fieri quidem po
tuit, sed sine Deorum interventu. Sic
dum Xerxes bellum in Graecia gere
ret, quadraginta Octo horarum spatio
omnia in Persiam fama tulerat : per
dispositas scilicet stationes, ab Athe
nis Susas usque ; quæ vocem accep
tam ad alias, et sic porro tramitte
rent.
i Victoriæ Cimbricæ Feliciter]
Faustis plane acclamationibus famili
aris vox erat * Feliciter.' Sueton. in
Domitian. cap. 13. * acclamari etiam
in Amphitheatro epulari die libenter
audiit, Domino et Dominæ Feliciter.'
204 L. ANNAEI FLORI

nere* fieri solet,' uno eodemque momento, cum in acie Cim

bri succumberent,9° populus in urbe plaudebat.*

CAP. IV.

BELLUM THRACIUM.'

Post Macedonas, si* Diis placet,* Thraces rebel- [§. 1.

labant,* ipsi quondam tributarii Macedonum: nec in proxi
mas modo* provincias contenti incurrere, Thessaliam,* at
que Dalmatiam ;*° ° in Adriaticum7 mare usque venerunt:
eoque fine contenti,* quasi interveniente natura, contorta in
ipsas aquas tela miserunt. Nihil interim per id omne [§. 2.
tempus residuum crudelitatis fuit in captivos sævientibus:*
litare Diis sanguinem humanum :9 bibere in ossibus capi
tum,* et cujusquemodi'° ludibrio foedare'' mortem tam igni

* Nam quasi Roma montibus suis erecta spectaret bellum, uno et eodem momento
quo Cimbri in pugna caderent, populus Rom. plaudebat in urbe, quod fieri solet in
gladiatoriis spectaculis.
* Nec contenti petere Thessaliam atque Dalmatiam, proximas provincias.
° Interea per totum illud tempus nil saevitiæ reliquum fuit illis in captivos cru
deliter agentibus.
-

cumberent Ms. Ryck. Voss. 3. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt.
Ald. Ven. Gryph. Stad. Pont.
1 Thracum ' Ms. Naz. de bello Thraco Mss. Pall.—2 Sic Ms. Naz. Pal. 1.
Malliab. Reg. F, Voss. Ed. Lips. 1. 3. Junt. Ven. Sed sic Ms. Pal. 2. et Duk.
plerique, Ed. pr. Lips. 2. Med. Par. sicut Ms. Fran.—3 Rebellant Ms. Ryck.
Flor. Ed. Ven.—4 mò Ed. Lips. 1.—5 Thessalicam Ed. Med. Par.—6 dalma
ciam Ed. Lips. 2. Med. Par. Ven.—7 adriacum Ed. Lips. 1. 2. 3. Med.-
8 [Non] contenti Ed. Blanc.—9 Sanguine humano Ms. Ryck. Voss. 3. Ed.
Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. In Ms. Naz. erat eadem
lectio: sed supra e correctum m, et ù supra o.—10 Ita Ms. Naz. Malliab.
Sed cujuscemodi Mss. Voss. Pal. 1. ejusmodi, vel ejuscemodi, Mss. Duk. reliqui.

NOTAE

* Gladiatorio munere] Cum quis Gla-

Balbo et C. Porcio Catone. Hoc
bellum coeptum est ante Cimbricum
diatores vel aliud quid populo visen
dum præbet, id proprie munus di et Jugurthinum, de quibus cap. 1.
citur. et 3.
' Quod in gladiatorio munere fieri • Si Diis placet] Indignantis hæc
solet] Nam dum certant Gladiatores, vox est, ut vulgo nos etiam dicimus,
cadentibus iis, populus plausum dat. s'il plait à Dieu.
CAp. iv. Bellum Thracium] Anno b Dalmatiam] Illyridis regio est, ad
Mundi 3836. ante Ch. Nat. 112. ab Adriaticum mare.
Ur. Cond. 639. Coss. Man. Acilio c In ossibus capitun] Ex interfecto
 EPitoM. LI B. 111. CAP. 4. 205

quam fumo:* partus** quoque gravidarum'* extorquere'*

tormentis. Sævissimi omnium Thracum Scordisci'* * [§. 3.
fuere: sed calliditas*° quoque ad robur accesserat.'
Sylvarum et montium situs cum ingenio consentie- [§. 4.
bant.'7 s Itaque non fusus modo** ab his, aut fugatus, sed
(simile'9 prodigio) omnino totus interceptus exercitus,
quem duxerat Cato.*° Didius*'* vagos, et libera [§. 5.
populatione diffusos intra suam repulit** Thraciam.** Dru
sus' ulterius egit, et vetuit transire Danubium.**) Minu
cius*** toto vastavit Hebro,*°' multis quidem amissis, dum
per perfidum*7 glacie flumen" equitatur.*** Piso" [§. 6.
* Minutius per totum Hebrum cecidit, multis suorum submersis, dum equitant per
furium infidum propter glaciem.

In iisdem prope omnibus omissa erat et. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.
Gryph. Stad. Grut. Lugd. et hujuscemodi.—11 Faedere Ed. Par. Ven.—12 Par
thus Ed. Par.—13 Sic Ms. Berol. Voss. 1. Sed gravidarum mulierum Ms.
Naz. Pall. et Duk. reliqui, Ed. pr.—14 Extorqueret Ed. Med.—15 Scordici
Ed. Par. 1. scodici Ed. Med. Par. 2.—16 Callidis Ed. Lips. 1. 2. 3. caliditas
Ed. Par.—17 Consentiebat Ms. Ryck. Flor. Ed. Stad.—18 mo Ed. Lips. 1.
ubique.—19 Ita Ms. Flor. Ed. Stad. Pont. Freinsh. Sed simili Mss. Duk.
reliqui, Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Grypli.
Grut. Lugd. Zeu. Vetst.—20 Catho Ed. Par.—21 Lucius Didius Ed. Lugd.—
22 Reppulit Ed. Med. Par.—23 Thratiam Ed. Lips. 1. 3.—24 Danubium Ed.
Med.—25 Minutius Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.—26 Æbro Ed.
Stad. Pont.—27 Sic Ms. Naz. Regg. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par.
MOTÆ

rum craniis sibi pocnla fecere. dum retuit transire Danubius; lioc
* Tam igni quam fumo] Nam alios sensu, ut Danubius obstiterit, quo
igne, alios fumo necavere. minus illos Drusus ulterius egerit.
e Scordisci] Alii eos pomunt in Danubius antem Europæ fluvius est,
Thracia, ut Noster ; alii Pannoniæ qni Daciam inter et Thraciam fluit.
inferioris populos faciunt ; et alii Il * Minucius] M. Minucius Rufus,
lyricis et Thracibus permixtos scri quinto belli anno.
bunt. 1 Hebro] Thraciæ fluvius est auri
* Accesserat] Ad sævitiam scilicet. fer.
8 Consentiebant] Malim legere, con m Dum per [Dum] perfidum glacie
sentiebat ; propter τὸ situs, quod in flumen] Optime legendum conjecit
singulari sæpius, quam in plurali nu Salmasius, per perfidum glacie flumen
mero invenias. equitatur. Perfidum autem flumen
* Didius] Anno sequenti post cæ vocat, quod Minucius, dum flumini
sum Catonis exercitum. congelato exercitum suum crederet,
' Drusus] M. Livius Drusus, tertio multos amiserit, nondum satis firmata
anno post inceptum bellum. glacie.
1 Vetuit transire Danubium] Legen n Piso] Puto eum esse L. Calpur
206 L. ANNAEI FLORI

Rhodopen*9° CaucasumqueP penetravit. Curio^ Dacia*°*

tenus venit: sed tenebras saltuum expavit.* Appius* [§. 7.
in Sarmatas' usque pervenit: Lucullus*'" ad terminum gen
tium Tanaim,** " lacumque Mæotim.35 " Nec aliter cruen
tissimi hostium quam suis moribus* domiti: quippe in
captivos ignes* ferroque' sævitum est. Sed nihil Barbaris
atrocius35 visum est, quam quod abscissis3° manibus relicti,
vivere superstites poenæ suæ jubebantur.37

* Curio renit usque ad Daciam; sed timuit obscuritatem sylrarum.

Junt. Ald. Ven. Sed perfidum, omissa per, Mss. Duk. reliqmi, Ed. pr. Grut.
Zeu. Fab. Blanc. Vetst. Amstel. Duk. 1. 2. per perstrictum Ed. Ven. Lugd.—
28 Equitarit Ms. Voss. 3.—29 Rhodopem Ed. Par. 1. Ven.—30 Curiodacia
Ed. Lips. 1. Curio Datia Ed. Lips. 3. Curio daciam Ed. Par. Curio Dacia
Ed. Lips. 2. Gryph.—31 Luccullus Ed. Lips. 1. 3.—32 tanain Ed. Lips. 1. 2. 3.
Med. Par. Ven. Gryph.—33 Marotin. Ms. Ryck. Ed. Gryph. meotin Ed. Lips.
1. 2. 3. Med. Par. Ven. metoin Ed. Par. 1.—34 Igni Ms. Ryck. Flor. Berol.
Duisb. Fran. Voss. Ed. pr.—35 Attrocius Ed. Lips. 1. 3.—36 Abscisis Ms.
Berol. Duisb. Fran. Ed. pr.—37 Ita Ms. Naz. Pal. 1. Regg. Malliab. Fran.

NOTAE

nium Pisonem Cæsonium, Drusi col
legam, qui a Tigurinis occisus fuit;
quanquam eum cum Thracibus bel
lum gessisse nusquam invenio.
° Rhodopen] Thraciæ montem.
p Caucasum] Montem inter Pon
tum Euxinum et mare Caspium. Sed
hic errasse Florum puto: quid enim
Caucaso commune cum Thracibus ?
“ Curio] C. Scribonium Curionem
intelligit, qui Consul fuit anno Mundi
3874. ab Urbe Condita 677. et bellum
gessit anno postquam Cicero e Grae
cia reversus est; post caesum Catonis
exercitum 37. Unde patet hic Flo
rum non unum tantum, sed plurima
bella describere.
' Dacia] Europæ regione supra Da
nubium.
* Appius] Appius Claudius Pulcher,
qui tribus annis ante Curionem Con
sul fuit : et hunc Florus debuit præ
mittere.
' Surmatas] Populos supra Boris
thenem fluvium. Sed duplex est Sar
matia, Europaea altera, altera Asia
tica. Prior supra Boristhenem, pos
terior supra Tanaim versns Orien
tem.
u Lucullus] Dno fuere Luculli fra
tres ex gente Licinia ; nempe M.
Licinius Lucullus, et Lucius Licinius
Lucullus: de priori autem hic sermo
est, alter enim Lucius contra Mithri
datem bellum gessit. Vide Eutrop.
lib. vi. ad An. Urb. 681.
" Ad terminum gentium Tanaim]
Non dicit Noster ultra Tanaim nullas
gentes habitare, sed Tanaim esse
terminum illarum gentium, nempe
Thracum. Est autem Tanais fluvius
qui Asiam ab Enropa disterminat.
" Lacumque Maeotim] Paludem Mae
otinm, supra Pontum Euxinmm.
* Suis moribus] Nam snpra dixit
Scordiscos sævissimos Thracum fu
isse.
y Igne ferroque] Promt ipsi in Ro
manos sævierant.
 EPITOM. I.IB. II I. CA P. 5.

CAP. V.

BELLUM MITHRIDATICUM.*

PoNticae gentes* ad Septemtrionem* in mare sinis- [§. 1.

trum" jacent, a Pontico cognominatæ mari.* Harum gem
tium atque regionum rex antiquissimus AEetas:* " post Ar
tabazes,** a septem* Persis' oriundus: inde Mithri- [§. 2.
dates,* 5 omnium longe maximus; quippe cum quatuor7
Pyrrho,* decem et septem* anni9 i Annibali*° suffecerint,''
-

Voss. 1. 2. Ed. Ven. Vin. Grut. Lugd. Fab. Vetst. Amstel. Duk. 1. 2. Sed
videbantur Ms. Pal. 2. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Gryph. Stad. Pont. jube
rentur Ms. Ryck. Supra virere aberat a Ms. Pal. 2.
1 mitridaticum Ed. Lips. 1. 3. Ven. Mythridaticum Ed. Lips. 2. ubique.
Mithradaticum Ed. Stad. quo in libro etiam Mithradates scriptum est ubique.
—2 A septentrione Ms. Flor.—3 Oetas Ms. Ryck. Reg. Q, Voss. 3. Etas Ms.
Reg. F, Voss. 2. Eubas Mss. Vin. Et has Mss. Pall. Duisb. Fran. Voss. 1.
Ed. pr. Ateas Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Ven. Atheas Ed. Par. Gryph. Stad.
Grut. Lngd. Pont. Zeu. Vetst.—4 Artabarzes Ed. Lips. 1. 2. 3.—5 A sertis
Ms. Duisb. Ed. pr. assertis Ms. Fran. Assyrius Ms. Voss. unus.—6 Mitridates
Ed. Lips. 1. 3. ubique.—7 Quattuor Ed. Lips. 1. 3. Par.—8 Sic Ms. Flor.
Malliab. Voss. Sed quatuordecim Mss. Vin. et Duk. alii. Ed. pr. XVIII. Ed.
Lips. 1. 2. 3. septemdecim Ed. Par. XVII. Ed. Med. Ven. Gryph. Stad.
Pont.—9 Anni aberat a Ms. Flor.—10 Hannibali Ed. Par. ubique.—11 Suffi

NOTAE

CAp. v. Bellum Mithridaticum] An ris intervallo ab illis abfuerit ignotum

mo Mundi 3860. ante Cli. Nat. 88. est.

ab Ur. Cond. 663. ii. an. antequam
Appius Claudius Pulcher, de quo su
pra, contra Thraces pugnaret.
• Ponticae gentes] Quæ Pontum Asiæ
regionem sub Euxino incolunt.
b Mare sinistrum] Pontum Euxinum
intelligit, qui Orientem aspicientibus
ad sinistram jacet.
e Pontico mari] Ponto Euxino, qui
Mare Ponticum a Strabone, Tacito,
et Plutarcho nominatur.
4 Aeetas] Medeæ pater. Prope
1260. an. ante Ch. Nat. et circiter 60.
ante bellum Trojanum.
* Post Artabazes] Septem Persæ
prope 740. an. post iEetam floruere,a
quibus Artabazes; sed quanto tempo
f A septem Persis] Septem Persas
intelligit, qui regnum a falso rege
Oropasta recipere conjuraverant.
Vide Justim. lib. i. 9.
s Inde Mithridates] * Inde,' nempe
ab Artabaze : sic enim malim intel
ligi quam, deinde, quomodo sæpe
sumitur. Explicationem meam fir
mat Aurel. Victor, qui a septem
Persis eum oriumdum facit : * Mithri
dates,' inquit, * Rex Ponti, oriundus
a septem Persis.' Ne tamen Mithri
datis avorum inde usque a septem
Persis seriem scire desideres, jam
nunc tibi ego renuntio nunquam fore
ut illa ulli homini nota sit.
h Quatuor Pyrrho] Vid. lib. 1. 18.
208 L. ANNAEI FL0R1

ille per quadraginta'* annos' restitit, donec tribus ingentibus

bellis subactus, felicitate Syllae,'* * virtute Luculli, magni
tudine Pompeii,'* consumeretur. Causam quidem [§. 3.
illius belli prætenderat's apud Cassium legatum, * attrec
tari'^ terminos suos a Nicomede' Bithynico:'* '7 ceterum
elatus animis'* ingentibus, Asiæ totius, et, si posset, Euro
pæ cupiditate flagrabat. Spem ac fiduciam. dabant [§. 4.
nostra vitia:'9 quippe cum civilibus bellis" disjungeremur,*°
invitabat occasio: nudumque imperii latus*' ostendebant**
proculº Marius,** Sylla,** Sertorius.° Inter hæc Rei- [§. 5.
publicæ vulnera, et hos tumultus, repente, quasi captato**
tempore, in lassos simul atque districtosP subitus*° turbo
Pontici belli ab ultima veluti specula Septemtrionis erupit.*
Primus statim impetus belli Bithyniam*7 ° rapuit. [§. 6.
Asia deinde** pari terrore correpta est. Nec cunctanter*9
* Cassio quidem legato oljecerat hanc belli causam; nempe fines suos invadi, at
tingi, a Nicomede Bithynico.
* Subita Pontici belli tempestas orta est, quasi ab extrema Septemtrionis arce.

cerint Ed. Lips. 1. suffecerüt Ed. Gryph.—12 XL. Ed. Lips. 1. 3. Ven.—
13 Sylle Ed. Lips. 1. Par. 1. Syllæ Ed. Par. 2.—14 pompei Ed. Lips. 1. 2. 3.
Med. Par.—15 Belli parce praet. Ms. Voss. 2.—16 Atractari Ms. Malliab.—
17 bithinico Ed. Lips. 1. 2. 3. bitynio Ed. Med. Par. Ven. Bythinio Ed.
Grypli.—18 Anius Ed. Lips. 1. animus Ed. Lips. 2. 3. Med. Par.—19 Vicia
Ed. Lips. 1. 3. Par. 1.—20 Dejungeremur Ed. Fab.—21 Lacus Ed. Ven.—
22 Sic Ms. Naz. Pal. 2. Ryck. Flor. Malliab. Regg. Voss. 1. 2. Sed ostenta
bant Ed. pr. Grut. Freinsh. Zeu. Fab. Vetst.—23 Marillus Ed. Ven.—
24 Sylla Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. ubique.—25 Capto Ms. Voss. 1.
capro Ms. Ryck.—26 Subitu Ed. Lips. 2.—27 bityniam Ed. Par. Bithiniam
Ed. Lips. 3.—28 Asia Mss. Voss. Naz. Asia inde Ed. Lips. 1. 2. Med. Par.
Ven. Gryph. Asia in Ed. Lips. 3.—29 Constanter Ed. Par. 1.—30 Aderat
NOTÆ

' Decem et septem anni] Vid. lib. 11. Syllae intelligit. De quibus vid. cap.
cap. 6. 21. hujns libri.
1 Quadraginta annos] Justin. habet a Procul] A Roma scilicet.
46. lib. xxxvii. cap. 1. Sed uterque • Marius, Sylla, Sertorius] Qui om
et Justinus et Florus falsi sunt. Nam nes contra l{omanos arma sumse
quomodo quadraginta annos restitis rant.

set, qui vigesimo septimo anno post p Districtos] In diversas partes oc

inceptum bellum suum diem obiit ? cupatos.
* Felicitate Syllæ] Vid. infra. q Bithyniam] Asiae minoris regio
' Nicomede] Bithyniæ rege. est, intra Sangarium fluvium et Pro
* Civilibus bellis] Bellum Mauii et pontida,
 EPITOM. LI B. iii. CAP. 5. 209

ad regem ab urbibus nostris populisque descitum est.*

Aderat,*° instabat, sævitia quasi virtute utebatur. Nam quid
atrocius uno ejus edicto, cum*' omnes,' qui in Asia [§. 7.
forent, Romanæ civitatis homines interfici jussit? Tum
quidem domus, templa, et aræ, humana omnia atque divina
jura violata sunt. Sed hic terror Asiæ* Europam [§. 8.
quoque regi aperiebat.** Itaque missis Archelao Neopto
lemoque33 præfectis, excepta Rhodo,34* quæ pro nobis ste
tit,** ceterum36 Cyclades,37 “ Delos," Euboea," et ipsum
Græciæ decus, Athenæ, tenebantur. Italiam jam, [§. 9.
ipsamque urbem** Romam, regius terror* afflabat. Itaque
Lucius Sylla39 ' festinat, vir armis optimus: parique vio
lentia ruentem ulterius hostem quadam quasi manu repulit:*°
primumque Athenas*' urbem (quis crederet!)* frugum [§. 10.
parentem,* obsidione ac fame ad humanos cibos compulit.
* Nec segniter urbes nostrae et populi declinarere ad regem.
-

abest ab Ed. pr.—31 Ut Ms. Naz.—32 Apperiebat Ed. Lips. 1. 3.—33 Neop
tholemoque Ed. Lips. 1. 3. Med. Neptolemoque Ed. Ven.—31 Rodo Ed. Lips.
1. 2. 3.—35 Sic et Ed. Fab. Sed firmius stetit Mss. omnes, Ed. pr. Lips. 1. 3.
Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Poiit. Zeu.
Blanc. Vetst. Duk. 1. 2. firmus stetit Ed. Lips. 2.—36 Ceteris Ms. Voss. 2.
Ed. Ald. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst. Blanc.—37 Ciclades
Ed. Par.—38 Italiam ipsamque urbem Ms. Voss. 3. Italiam jamque ipsam urbem
Ms. Ryck.—39 Ita Lutius Silla Ed. Lips. 1. 2. 3. Ita L. Sylla Ed. Med. Par.
Vem. Gryph.—40 Quasi quadam manu Ms. Berol. Duisb. Ed. pr. manu quasi
quadam Ms. Ryck. manu quadam quasi ipius reppulit Ed. Lips. 1. 2. 3. Med.
NOTAE

* Cum omnes] Legendum quo, ut in die Negroponte.

quibusdam Editionibus apparet. * Regius terror] Terror Regis, id
* Terror Asia] Terror, quem Asiæ est, quem Rex incutiebat.
Mithridates incusserat. * Lucius Sylla] Luc. Cornelius
* Rhodo] Rhodus, Carpathii maris Sylla, tertio anno post Mithridatis
insula. irruptionem in Asiam.
" Cyclades] Insulæ in mari Ægæo ; * Quis crederet] Hoc dicit propter
sic dictæ quod ita positæ sunt, ut * frugum parentem,' quod sequitur:
orbem, qui Græce κύκλοs dicitur, quis crederet frugum parentem ad
efficiant.
famem unquam potuisse redigi ?
" Delos] Una ex Cycladibus. * Frugum parentem] Ab Athenien
" Eubara] Ægæi maris insula, a sibus enim primitus fruges inventas
Boeotia Euripi freto diajuncta. Ho ferunt.
Delph. et Vur. Clus. Flor. O
210 L. ANNAEI FLORI

Mox** subruto Piræei** portu, sex quoque* et amplius

muris,** postquam domuerat ingratissimos, ut ipse dixit,
hominum,*° in honorem tamen*7 mortuorum,* sacris suis
famæque donavit.* Mox cum Euboea atque Boeo- [§. 11.
tia*** præsidia regis*9 depulisset,*° omnes** copias uno
apud Chæroneam,** * apud Orchomenon* altero, bello' dis
sipavit: statimque in Asiam transgressus ipsum53 oppri
mit; et debellatum** foret,* nisi de Mithridates: triumphare
cito, quam vere, maluisset. Ac tunc3° quidem hunc [§. 12.
Asiæ statum Sylla dederat. Ictum cum Ponticis foedus:'
* Et perfectum fuisset bellum.
-

Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—42 Atthenas Ed. Lips. 1.—43 Sic illos quoque
ante : mox Ed. Lips. 1. Med. Par. Gryph.—44 Subruto quoque Pir. Ms.
Byck. Subruto pyrei Ed. Lips. 1. 3. Med. subrupto pyrei £í. Par. subrupto
Pirei Ed. Lips. 2. Piræi Ed. Stad. Zeu. Fab. Pyræi Ed. Gryph. Stad. Pont.
pyrei Ed. Vem.—45 Sic Ms. Naz. Reg. F, Voss. 1. 2. Ed. Lips. 1. 8. Ber.
Sab. Med. Par. Ald. Sed muris munitum Mss. Pall. Toll. Duisb. Fran. Ed.
pr. muris munito Ms. Ryck. Voss. 3. Ed. Lips. 2. Ven. munitam Ms. Reg.
Q. Ceterum Gruterus ait in Ms. Pal. 1. verba ser quoque...terrere voluit (s. 25.)
hic omissa fuisse et scripta ante medium caput vi. hujus libri.—46 I grauis
simos hoim ut ipe dixit Ed. Lips. 1. ingratissimos hominum ut ipse dirit Ed.
Lips. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—47 in Ed. Lips. 1.—48 boe
tia Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.—49 Regia Ed. Med. Par. Ven.—50 Sic
Ms. Ryck. Sed dispulisset Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad.
Grut. Pont. Freinsh. Zeu. Fab. Vetst.—51 Ois Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. omnis
Ed. Par. omneis Ed. Freinsh. Blanc. Amstel. Duk. 1. 2.—52 Chaeroniam Ms.
Ryck. Berol. Duisb. Fran. Ed. pr. Cheroniâ Ed. Ven. cheromâ Ed. Lips. 1.
2, 3. Med. cheromam Ed. Par. cheroneum Ed. Gryph.—53 Ipsam Ms. Naz.-
54 Debellata Ms. Naz. debellatum etiam foret Ed. Lips. 1. 3. Par. Ven. Gryph.
Stad. Lugd. Pont.—55 Midrythate Ed. Lips. 1. 3. Mithrydate Ed. Par.—
66 Ac tu Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Ven. Stad. Pont. Actum Ed. Par. at tum
NOTAE

* Piræci] Athenarum portus, Ægi e Sacris suis famæque donarit] Ele-,

nam insulam spectat in simu Saro
nico.
e Sex quoque] Subrutis scilicet.
Male qui hoc ad * Piraeei' referunt;
nt sit, Piraeei portu sex quoque et am
plius muris, sub. munito: ut Brundu
sium inclyto portu. Id enim vox
quoque non patitur.
a Mortuorum] Per mortuos, majo
res intelligit. Rebus pace belloque
gestis, ad hoc multarum rerum inven
tione cultuque nobiles.
gantius multo suis ipsos sacris, &;c.
Per sacra, Cereris sacra intellige.
* Baeotia] Supra Atticam, ad littus
Euripi, qui Eubœam sejungit.
s Chæroneam] Boeotiæ urbem.
h Orchomenon] Boeotiæ urbem.
* Bello] Bellum prælium tautum
aliquando significat, ut hic.
j Ictum cum Ponticis faedus] Ea lege,
nt Provinciis Asia, Bithynia, et Cap
padocia cederent.
 EPITOM. Ll B. 111. CAP. 5. 211

recepit57 Bithymiam** a rege Nicomede,59* ab Ariobarzane**

Cappadociam:** ac sic erat** Asia rursus nostra, ut coepe
rat: Mithridates tantum** repulsus:' itaque non [§. 13.
fregit ea res64 Ponticos, sed incendit. Quippe rex Asia et
Europa" quodammodo** inescatus, non jam quasi alienam,
sed, quia amiserat, quasi raptam°° belli jure repetebat.*7
Igitur ut extincta parum fideliter incendia majore [§. 14.
flamma reviviscunt;** ita ille69 de integro, auctis majorem
in modum7° copiis, tota denique regni sui mole,* in Asiam
rursus mari, terra, fluminibusque7* veniebat. Cyzi- [§. 15.
cum7*° nobilis civitas, arce, moenibus, portu,7* turribusque7*
marmoreis, Asiaticæ plagæ littora7s illustrat: hanc ille,
quasi alteram Romam, toto76 invaserat bello: sed [§. 16.
fiduciam oppidanis77 resistendi nuncius fecit, docens ad
ventare Lucullum:7* P qui (horribile dictu !)79 per medias
hostium naves*° utre suspensus, et pedibus iter adguber
*-

Ed. Grypb. Lugd. Fab. at tunc Ed. Freinshem. Blanc.—57 Recipit Ed.
Blanc.—58 Bithiniam Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Bythiniam Ed. Par.—59 Nico
medes Ed. Zeu.—60 Ariobarzane, omissa ab, Ed. Par. 1. Ariobarzanae Ed. Par.
2. Ariobarzanes Ed. Zeu. Blanc.—61 Cappodoc. Ed. Lips. 3.—62 Sic ut erat
Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.—63 tm Ed. Lips. 1. ubique.—64 Res ea
Ed. Amstel.—65 Quodämö Ed. Lips. 1. quodam modo Ed. Par.—66 Sic Mss.
omnes. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Sed captam Ed. Med. Par. Ven. Gryph. Stad.
Pont.—67 Reposcebat Mss. Pall. Berol. Malliab. Duisb. Ed. pr.—68 Revi
rescunt Ms. Naz.—69 Illi Ed. Lips. 3.—70 Inmodum Ed. Lips. 1. imodum
Ed. Lips. 2. immodum Ed. Lips. 3.—71 Fluminibus Ms. Fran.—72 Cizieü
Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.—73 Portu aberat a Mss. Regg. Toll. Duisb.
Fran. Ed. pr.—74 Turribus Ms. Fran. Duisb. Ed. pr.—75 Littora Ed. Lips.
1. Par. ubique.—76 Totam Ed. Lips. 1. 2. 3.—77 Opidanis Ed. Lips. 1. 2. 3.
—78 Luccullum Ed. Lips. 1. 3.—79 Dcü Ed. Lips. 1.—80 Per med. host. n.
NOTAE

* Recepit Bithyniam a rege Nico 1 Mithridatestantum repulsus] Lego,

mede] Hoc falsum esse jampridem
docti viderunt. Alii aliter emenda
vere. Pater scribendum omnino ar
bitrabatur: recepit Bithymiam a rege
Nicomedes, Ariobarzanes Cappadociam.
Historia notissima est. Etenim ex
fœdere Mithridates cessit Bithynia et
Cappadocia, et eo modo Nicomedes
illam, hanc Ariobarzanes ab illo rece
perunt.
at Mithridates.
m Asia et Europa] Ex iis quæ se
qnuntur apparet haec verba, et Eu
ropa, a Floro non esse, qui de Asia
tantum agat. Lege modo.
n Mole] Vi. Jam supra plus semel.
• Cyzicum] Insula et urbs ad Pro
pontidem.
P Lucullum] L. Licinum Lucullum.
Cyzicum petiit anno decimo septimo
212 L. ANNAEI FLORI

nans,*' videntibus procul quasi marina pristix*** evaserat.*

Mox clade conversa,' cum ex mora* obsidentem [§. 17.
regem fames,** ex fame** pestilentia urgeret, recedentem
Lucullus assequitur:* adeoque cecidit, ut Granicus* et
Æsapus*** amnes cruenti redderentur. Rex calli- [§. 18.
dus, Romanæque avaritiæ peritus," spargi a fugientibus
sarcinas et pecuniam jussit, qua*° sequentes moraretur.*7
Nec felicior** in mari, quam in terra,*9 fuga: quippe cen
tum amplius navium classem, apparatuque9°* belli gravem,
in Pontico mari" aggressa tempestas, tam foeda9' strage*
laceravit, ut navalis belli instar efficeret: plane quasi [§. 19.
Lucullus, quodam cum fluctibus procellisque commercio,°*
* Qui, horrendum dictu ! annirus utre, et regens viam suam pedibus per medias
mares hostium, ipsis procul spectantibus, appulerat quasi marina pristis.
•

absunt ab Ed. Freinsh. a. 1660.—81 Ad gubernans Ed. Par.—82 Ita et Mss.

Regg. Ed. Blanc. Amstel. Sed istris Ms. Naz. J'ì Mss. PalI. Flor. Mal
liab. Duisb. Voss. 3. Fran. Ed. pr. Gryph. Stad. Lugd. Pont. Freinsh. Zeu.
Duk. 1. 2. pistris Ms. Ryck. Voss. 1. 2. Ed. Ber. Sab. Med. Par. Ven. histris
Ed. Lips. 1. 3. histrix Ed. Lips. 2.—* More Ed. Lips. 1. 2. 3.—83 Fames
erat in Ms. Voss. 2. Aberat a Ms. Naz. Pall. Ryck. Regg. Duisb. Fran.
Voss. 1. 3. Edd. vett. omnibus, etiam Gryph. §ú. Lugd. Pont. Zeu. Sed
quum exorta obs. regem e fame pestilentia urgeret Ed. Blanc.—84 Sic Ms. Ryck.
Berol. Sed et er fame Mss. Pall. et Duk. omnes, Edd. vett. omnes, in his
Par. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Freinsh. Zeu. Fab. Vetst. et eae
fama Ed. Med. At in Lips. 1. 2. 3. est regem rer fame pestilentia.—t Asseq'
Ed. Lips. 1.—85 Asopus Ms. Ryck. Ed. Ven. Æsopus Mss. Duk. et Edd. vett.,
ut Gryph. esopus Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Æsepus Ed. Fab.—86 Quo Ms.
Naz. quas Ms. Flor. Malliab.—87 Morarentur Mss. Pall. Duisb. Berol. Ed.
pr. Lips. 2.—88 Nec infelicior Ed. Lips. 1. 2. 3. Gryph. nec faelicior Ed. Med.
Par.—89 Terre Ed. Lips. 1. 3.—90 Apparatumque Mss. Duk. et Edd. vett.
omnes, in his Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont.
Freinsh. Zeu. Fab. Wetst. qpparatuque Ed. Lips. 1.—91 Faede Ed. Ven.—92 Có
NOTÆ

post inceptum a Mithridate bellnm.
“ Pristiae [Pistrir] Lege ut apud
Virgilium, pristis, aut pristrir.
* Clade conrersa] Romani sub Cot
ta, qui cum Lucullo anno superiori
Consul fuerat, clade affecti. Ideoque
nunc Florus ait, * clade conversa;' a
Romanis, scilicet, in Mithridatem.
* Granicus] Asiæ minoris fluvius.
* Aesapus] Fluvius inter Mysiam
et Troada, ad Lampsacum.
" Peritus] Conscius: sic supra cap.
1. dixit: “ Sed rex peritus fortius
adversus Romanos aurum esse quam
ferrum.' Et Livius, * Peritus hostis
et regionum.'
" App. [Apparatumque] Alii legunt,
et melius, apparatuque.
" Pontico mari] Euxino, sic supra.
* Faeda strage] Proprie. Sic apud
Virg. * Foeda tempestas.' Alibi dic
tum.
 rpiToM. Ll B. 111. cA p. 5. 218

debellandum tradidisse regem ventis videretur. At- [§. 20.

tritæ93 jam omnes validissimi regni9* vires9s erant, sed ani
mus malis* augebatur.97 Itaque conversus ad [§. 21.
proximas gentes, totum pæne Orientem ac Septemtrionem
ruina sua involvit. Iberi,' Caspii,9** Albani,* et utræque99
solicitantur* Armeniæ ;* perque* omnia et* decus, et momen,
et titulos Pompeio suo** fortuna quærebat. Qui [§. 22.
ubi* novis motibus ardere Asiam videt, aliosque° ex aliis
prodire7 reges;/ nihil cunctandum ratus, priusquam inter se
gentium robora coirent, statim ponte navibus facto, omnium
ante se* primus transit Euphratem:* regemque fu- [§. 23.
gientem media nactus Armenia (quanta felicitas* viri!) uno
prælio confecit. Nocturna ea dimicatio fuit, et luna in
partibus: quippe quasi commilitans, cum a tergo se hosti
bus,9 a'° facie Romanis, præbuisset,'' Pontici'* per errorem
longius cadentes'* umbras suas, quasi hostium corpora,

f Qui ubi ridet Asiam inflammari noris tumultibus, et oriri alios reges post alios.
-• ••••••••

mertio Ed. Lips. 1. commertio Ed. Lips. 3. Med. Par.—93 Attrice Ed. Lips. 1. 3.
—94 Regis Ed. Lips. 2.—95 opes Ms. Reg. Q.—96 Magis Mss. Pall. Berol.
Duisb. Ed. pr.—97 Agebatur M$. Naz. angebatur Ed. Lips. 1. 3. Med. Par.—
98 Hiberi capsii Ed. Lips. 1. 2. 3. Hiberi, Caspii Ed. Med. Par. Gryph.—
99 Utraque Ed. Ven.—17 Sic Mss. Pall. Naz. et Mss. Duk. plerique, Ed. pr.
Sed solicitabantur Ms. Voss. 3. Toll. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.
Stad. Pont. Freinsh. Zeu. Fab. Blanc. Vetst.—2 Per quae Ms. Naz. Ryck.
Malliab. Ed. Dnk. 1. 2. per que, divisim, Ms. Fram.—3 Et omittunt Ed. pr.
Duk. 1. 2.—4 Sic Mss. Pall.Tet Duk. omnes, Ed. pr. Sed sua Ed. Lips. 1. 2.
3. Med. Par. Ven. Stad. Grut. Zen. Wetst.—5 'Ut Ms. Flor.—6 Aliamque
Ed. Ven.—7 Prodiere Ed. Lips. 1. 2. 3.—8 Quantas felicitates Mss. Pall. Flor.
—9 A tergo hostibus Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Lugd.
Pont.—10 A abest ab Ed. Pont.—11 Se praebuisset Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.
Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont.—12 Poiitici abest ab Ed. Freinsh. a. 1669.—
NOTAE

* Iberi] Populi ad Caucasum mom c Pompeio suo] Ita in libris scrip

tem, in Colchide.
* Caspii] Qni littora Hyrcani vel
Caspii maris incolunt.
* Albani] Asiæ populi intra Ibe
ros et mare Caspium.
b Utrarque Armeniæ] Armenia enim
in majorem et minorem, vel in pri
imam et secundam dividitur.
tis. Male in al. sua: * suo' antem, id
est, cui favebat. Sic Lucanus, * Pom
peius, fortuna, tuus.'
d Omnium ante se] Imitatio Græ
ca: id est, Omnium qui ante se fue
rant.
e Transit Euphratem] Anno vigesi
mo quarto incepti belli.
214 L. ANNAEI FLORI

petebant. Et Mithridates'* quidem nocte illa debel- [§. 24.

latus est: nihil enim postea valuit; quanquam omnia ex
pertus, more anguium, qui, obtrito capite, postremum'*'
cauda minantur. Quippe cum effugisset hostem [§. 25.
Colchos,8 Siciliæ'° quoque littora, et Campaniam nostram
subito adventu terrere voluit:* Colchis tenus jungere Bos
poron:*7* inde per Thraciam, Macedoniam, et Græciam
transilire:'* sic Italiam nec opinatus'9 invadere tantum*°
cogitavit.* j Nam per defectionem civium Pharna- [§. 26.
cisque*' filii scelere* præventus, male tentatum veneno spi
ritum**' ferro expulit. Cnaeus** interim Magnus [§. 27.
* Sic cogitarit tantum in Italiam inexpectatus incurrere.
-

13 Cedentes Ed. Lips. 1. 2. 3.—14 Mithrydates Ed. Lips. 1. Par.—15 Postremo

Ms. Berol. Duisb. Ed. pr.—16 Sic et Mss. Vin. Sed Silicie Ed. Lips. 1. 3.
Ciliciæ Ed. Gryph. Stad. Pont.—17 Colchis tenus j. Bosporom aberant a Mss.
Vin. Pall. et Duk. plerisque. Sed erant in Ms. Naz. Ryck. (in qno tamen
vitiose scriptnm erat Bosphoron) Ed. pr. Ceterum in Ed. Lips. 1. 2. 3. Med.
Ven. Gryph. Stad. Grut. Pont. Zeu. Fab. ante rò Colchis inserta habentur
haec verba (e s. 10. h. c.) mox subruto pyrei portu. Etiam in Par. nisi quod in
eo est subrupto. Habet bosphoron Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Lugd. Freinsh.
Blanc. Bosphori, Ed. Gryph. bosphiron Ed. Ven.—18 Transire Ed. Ven.
19 Nec opinato Ed. Stad. Pónt. maie. nam dictum est, ut supra c. 3. 16. * Altæ
...pugnarent.' Sic 3. 3. 15. * ut hosti inopinatns occurreret.'— 20 Tantum erat in
Ms. Naz. Toll. Duisb. Regg. Voss. Ed. pr. Sed tamen Mss. Pall.—21 Pharna
cis Ed. Med. Par.—22 Spiri Ed. Lips. 1.—23 Cneus Ed. Par.—24 Sic etiam
NOTAE

' Postremum] Adverb. ut apud Te ab Epiro postea Calabriam nec opi

rent. * Postremum me vides.'
* Colchos] Colchi populi ad Pon
tum Euxinum, ad Orientem, jnxta
Iberos.
* Terrere voluit. Mor subruto Piraeei
portu] Merito viris doctis delenda
visa sunt. Huc enim ex superiori
bus illis irrepserunt, * Mox subruto
Piræi portn, sex quoque et amplius
muris.' Dele igitur.
1 Colchis tenus jungere Bosporom]
Hoc est, Bospori ripas, ponte ex
navibus scilicet, committere, ut
pedibus a Colchis Thraciam transili
ret, a Thracia Macedoniam, e Mace
donia Graeciam, Epirum scilicet, et
nantem invaderet. Nunc omnia
plana. Miror cur prave usns ob
tinuerit ut Bosphoron pro Bosporow
ubique legatur.
1 Tantum cogitarit] Non perfecit.
* Pharnacisque filii scelere] Pharna
ces de occidendo patre Mithridate
consilia inierat. Mithridates autem
cum illi persuadere non posset, ut
sibi parceret; se, qui veneno non
poterat, ferro, Gallo cuidam præbuit
occidendum.
1 Male tentatum reneno spiritum]
Mithridates pner adhuc cum illum
veneno tutores peterent * antidota
sæpius bibit, et ita se adversus insi
 EPiTo M. LI B. 1 1 I. CAP. 5. 215

rebelles** Asiæ reliquias soquens, per diversa gentium ter

rarumque volitabat.* Nam** sub Orientem*° secutus Ar
menios, captis ipso*7 capite gentis Artaxatis,** ° supplicem
jussit regnare Tigranem. At in Septemtrionem*9 [§. 28.
Scythicum3° iter, tanquam in mari, stellis** secutus," Col
chos cecidit:** ignovit Iberiæ:** pepercit Albanis: regem
Colchorum** Orodem,35 positis sub3° ipso Caucaso castris,
jussit in plana descendere :° Arthocen,37 qui Iberis** impe
rabat, et obsides liberos dare. Orodem etiam remuneratus
est, ultro ab Albania sua lectulum aureum, et alia dona,
mittentem. Nec non et in Meridiem verso agmine, [§. 29.
Libanum? Syriæ Damascumque* transgressus, per nemora

^ Volitabat per diversas gentes et terras.

-

Ms. Ryck. Pal. 1. a manu secunda. Sed rebellis Mss. Pall. Regg. Toll. Voss.
Duisb. Ed. pr. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Blanc. rebell Ms. Fran.—
25 Nunc Ms. Naz. Pall. Ryck. Regg. Flor. Duisb. Fran. Voss. 1. 2. Ed. pr.
Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven.—26 Oriente Ms. Voss. 1.—
27 In ipso Ms. Naz. Pal. 2. Ryck. Reg. F, Flor. Berol. Duisb. Voss. 2. 3. Ed.
pr. Ber. Sab. Par. Junt. ip 0 Ed. Lips. 1. 2. 3. Med.-—28 Artaxatus Ed. Ven.—
29 Septentrione Ed. Lips. 2.—30 schiticü Ed. Lips. 1. 2. 3. schyticum Ed. Med.
Par. 1.—31 Stellis. Sic Mss. Pall. et Duk. omnes, Ed. pr. Sed steff Ms. Ryck.
secutus stellis Ms. Lipsii. stellas Ed. Ven. Gryph. Stad. Pont. Freinsh. Pro
mari stellis, maristellis Ed. Lips. 1. mari stellas Ed. Lips. 2. Med. Par.—
32 Ercidit Ms. Lipsii.—33 Hyberiæ Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Hiberiæ Ed.
Gryph.—34 Cholcorü Ed. Lips. 1. Cholchorum Ed. Ven. regemque horum
Ed. Blanc.—35 Horodem, vel Heroden, Mss. Duk. nonnulli. Oroden Ed. Lips.
1. 2. 3. Med. Par. 2. ubique.—36 Etiam sub Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.
Gryph.—37 Arthoce Ed. Lips. 1. 2. 8. Arthocem Ed. Gryph. Artocem Ed.
Stad. Artocem Ed. Pont. Adartocem Ms. Naz. Vin. Reg. F. 7 Adarthocem Ms.
Toll. Duisb. Ed. pr. Adarthocè Ed. Ven. In aliis Mss. erat paulo aliter scrip
tum, sed in omnibus tamen addito r6 ad vel τφ at in capite nominis.—38 Hi
beris Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. hyberis Ed. Ven. ubique. sic et hyberia.—

NOTAE

dias exquisitis tntioribus remediis trianis) navigantium modo moctu si

stagnavit, ut ne volens quidem senex
mori potuerit.' Justin. lib. xxxvii.
Idem dicit Noster * male tentatum,'
&c. Ubi * male' est, frustra, incas
sum, sine eventu.
m Artaxatis] Sub mare Caspio ad
Araxum flumen.
a Stellis secutus] Sic Curtius lib.
vii. * Qui transeunt campos (im Bac
dera observant, ad quorum cursum
iter dirigunt.' Et Lucan. de Phoe
nicibus : * Sideribus movere vias.'
• In plana descendere] Ne montium
fiducia rebellaret.
P Libanum] Syriæ montem.
« Damascum] Damascus urbs et
Syriæ caput.
216 L. ANNAEI FLORI

illa odorata, per thuris39 et balsami sylvas, Romana cir

cumtulit signa.*° Arabes, si quid imperaret, præsto fuere.
Hierosolymam*'' defendere tentavere**Judæi: verum [§.80.
hanc** quoque intravit,** et vidit illud grande impiæ gentis
arcanum** patens, sub*6 aureo*7 uti** coelo.' 49* Dissiden

* Sed hanc etiam ingressus est, et vidit magnum impiae gentis mysterium aper
tum, nempe vitem sub aureo tentorio.
-

39 Thuris Ed. Lips. 1. 2. 8. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—40 romona
signa circumtulit Ed. Lips. 1. romana signa circumtulit Ed. Lips. 2. 3. Med.
Par. Ven. Stad. Lngd. Pont. Romana signa circuntulit Ed. Gryph.—41 Ita
Mss. Vim. et Duk. et Edd. vett. omnes, nisi quod in Med. Par. est Hierosoli
mam. Hierosolyma Ed. Stad. Gryph. Pont.—42 Tentarere Ed. Lips. 3.—
43 Huc Ms. Flor. hoc Ms. Ryck. Berol. Duisb. Fran. Ed. pr. hanc Ms. Voss.
1. 2. Ed. Med. Par. Gryph. Stad. Pont. nec Ed. Lips. 1.—44 Et intrarit Ed.
Lips. 1. 2. 8. Med. Par. Ven. Stad. Lugd.—45 Archanum Ed. Lips. 1. 2. 3.
Med. Par.—46 Sub abest ab Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Gryph.—47 Auro
Ed. Ven.—48 Vitem Ed. Freinsh. Zeu. Fab. Abest ab Ed. Blänc.—49 Scaelo

NOTAE

* Hierosolymam] Judeæ caput. delectamentum, vocabatur. Hoc donum

* Sub aureo uti [ritem] caelo] Hic tn
grande aliquod mysterium latere
cogitas, lector: nil minus tamen; ne
que enim illa vitis grande impiæ gen
tis arcanum dici poterat, quippe
quæ Pompeio ab Aristobulo, Alexan
dri filio, dono data fuerit, ante etiam
quam Hierosolymam perveniret. Vi
delicet suo more fecit Florus, qui,
dum vult esse disertus, sæpe est ne
gligens. Hic enim ille ex duobus
veris, falsam mobis historiam compe
git. Audi modo, nam pretium est
morae, audi, inquam, Josephum quid
scribat, Antiquit. Judaic. lib. xiv.
initio cap. 5. Non multo autem post,
cum Pompeius Damascum venisset, et
obiret Caelesyriam, præsto fuerunt ei
legati, ex universa Syria, et Ægypto,
atque Judaea. Misit enim ad eum in
signe donum Aristobulus, vitem auream
quingentorum talentorum. Hujus vitis
meminit et Strab. Venit et ex Ægyp
to legatio cum corona facta ex aureorum
quatuor millibus : et er Judæa sire ritis
sire hortus, quod opus reproAh, id est,
ridimus etiam nos Romæ dedicatum in
Joris Capitolini templo, cum inscrip
tione Alerandri regis Judaeorum, aesti
mabaturque quingentis talentis: fertur
autem missum a Dynasta Judaeorum
Aristobulo. An tu ex his vel Strabo
nis vel Josephi verbis grande illud
impiæ gentis arcanum agnovisti ?
Sed audi etiam eumdem Josephum
eodem lib. cap. 8. infra inedium, dum
de Hierosolyma a Pompeio capta lo
quitur: Læsa etiam est non mediocriter
templi religio, humanis antehac nec ves
tigiis penetrati, nec oculis. Introgressus
est enim in illud Pompeius, et una cum
eo non pauci alii, et inspexerunt quæ
nefas est videre, nisi solis Sacerdotibus :
cumque intus essent, ex auro mensa, et
candelabrum, et pocula, et odoramento
rum magna copia, præterea in thesauris
sacrae pecuniæ, circiter talentorum duo
millia, nihil horum prae pietate attigit.
Hoc illud est, quod Flori figmento
locum dedit, dum laesam illam templi
religionem confundit cum vite illa,
quæ dono data fuit; et ea quæ ante
 EP1ToM. LIB. III. CAP. 5. 217

tibusque*° de regno fratribus' arbiter factus,*' regnare jussit

Hircanum. Aristobulo,** quia** renovabat54 eam rem, ca
tenas35 dedit. Sic Pompeio duce populus Romanus [§. 81.
totam, qua3° latissima est, Asiam pervagatus, quam extre
mam habebat imperiis7 provinciam," mediam fecit. Ex
ceptis quippe Parthis," qui foedus maluerunt, et Indis," qui
adhuc nos non noverant; omnis Asia inter Rubrum mare,5**
et Caspium, et Oceanum,39 ' Pompeianis domita vel op
pressa signis tenebatur.
-

Ms. Naz.—50 Dissidentibus Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad.
Pont.—51 Fcüs Ed. Lips. 1.—52 Aristobolo Mss. Pall. Naz. Duisb. Berol.
Fran. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.—53 Qui Ms. Ryck. Pal. 2.
Ed. Sab.—54. Ita Mss. Pall. Ryck. et Duk. fere omnes, Ed. pr. Sed tenuerat
Ms. Voss. 3. renuebat Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Lugd.
Pont. Zeu. Blanc. Amstel.—55 Cathenis Ed. Par. 2.—56 Quæ Ed. Lugd.—
57 Imperii hebat Ed. Lips. 1. imperii habebat Ed. Lips. 2. 3. Par. Ven. Gryph.
Stad. Lugd. Pont. imperii habebant Ed. Med.—58 Mare abest ab Ed. Lips. 1.
2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—59 Occeanum Ed. Lips. 1.

NOTAE

captam Hierosolymam evenere, cnm Cælo est quod vulgo dicimus, Dais,
iis quæ ante eam etiam adoratam Poéle, ut et apud Græcos oùpavloros.
facta sunt. Ejusdem fabricæ aureum * Fratribus] Hircanum et Aristobu
illnd cœlum de quo ille, merito quis lum intelligit, de Judæorum regno
existimet, cum ejns nulla mentio, inter se dissidentes.
neqne apud Josephum, neque apud u Quam extremam habebat imperii
Strabonem, facta sit ? Tamen non provinciam] Provincia, quam Populus
satis firmum videtur argumentum : Romanus extremam habebat, erat
nam fieri potuit, ut illa vitis aureum Asia, quam Attalus illi testamento
illud coelum habuerit, quo ne pul reliquerat: Pompeius autem tantum
vere, et aliis id genus respergeretur, inde soli sibi subjecit, quantum a Ro
atque id a scriptoribus nostris tuto ma Asiam intercedit, et sic eam me
fuerit prætermissum. Haec sunt, diam fecit.
quæ mihi amicus meus primarius vir * Parthis] Asiæ populi juxta Per
illustris Jacobus Capellus in Acade sidem.
mia Salmuriensi linguarum Orienta • Indis] Indi Orientales populi
lium Professor dignissimus, Jacobi juxta Sinarum regionem.
illius Capelli qui tam bene de sacris * Rubrum mare] Quod Africam ab
literis, nt alia taceam, meritns est, Arabia dividit.
filius, amicissime communicavit ; illi y Oceanum] Mare Eoum intelli
tu, Lector, dignam gratiam refer. git.
 L. ANNAEI FLORI

CAP. VI.

BELLUM PI RATICUM.*

INteriM dum populus Romanus per diversa ter- [§. 1.

rarum distractus est, Cilices* invaserant maria: sublatisque
commerciis,* rupto foedere generis humani,° sic maria*
bello, quasi tempestate, præcluserant.* Audaciam [§. 2.
perditis furiosisque latronibus dabat inquieta* Mithridatis*
præliis Asia; dum sub alieni belli tumultu, exterique regis
invidia,' impune grassantur.* Ac primum duce Isidoro* [§.3.
non contenti7 proximo mari, Cretam* inter atque Cyrenas,'
et* Achaiam, sinumque Maleum, quod9 a spoliis Aureum
• Asia turbata bello Mithridatis audaciam dabat perditis et furiosis latronibus,
dum impune currunt per favorem tumultus alieni belli, et odii in extraneum regem.
-

1 Pyraticum Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Piratycum Ed. Par.—2 Commertiis Ed.

Lips. 3.—3 Prædurerant Ms. Ryck. bello prædurerant quasi tempestate Ms.
Voss. 2.—4 Maria sic Ed. Vem.—5 Mithridaticis Ms. Ryck. Regg. Malliab.
Berol. Duisb. Fram. Ed. pr. Grut. Lugd. Blanc. Vetst. Amstel. Duk. 1. 2.—
6 Isodoro Ed. Lips. 1. 3. Par. 2. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont.—7 Sic Ms.
Ryck. Berol. Sed contenti, omisso r£ non, Mss. ceteri, Edd. vett., in his Lips.
1. 2. 3. Med. Par. Ven. Stad. Grut. Lugd. Pont. Freinsh. Zeu. Fab. Vetst.—
8 Sic Ms. Naz. Pal. 2. Vin. Regg. Toll. Voss. 1. 2. Fran. Sed Cyrenas, Pi
ræeum, et Ms. Ryck. Duisb. Voss. 3. Edd. vett. Grut. Lugd. Freinsh. Zeu.
Vetst. Cyrenas, pyreum et Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Cyrenas, Py
rarum, et Ed. Gryph. Cyrenas, Epirum, et Achaiam Ed. Blanc.—9 Ita et Mss.
Vin. Sed quem Ms. Ryck. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. 2. Junt. Ald.
Ven. Gryph. Stad. Zeu. quam Ed. Par. 1.—10 In eos aberant a Ms. Ryck.—

NOTAE

CAp. vi. Bellum Piraticum] Anno snnt, praecluserant.

Mundi 3871. ante Ch. Nat. 77. ab
Ur. Cond. 674. undecimo belli Mithri
datici anno, Coss. P. Servilio Vatia
Isaurico et Ap. Claudio Pulchro.
* Cilices] Asiæ populi ad extre
mum fere maris Mediterranei littus.
* Rupto faedere generis humani] Pi
ratæ cum toto genere humano bella
gerunt, ideoque eos Cicer. * Com
munes hostes gentium nationumque
omnium' vocat. Noster autem ideo
eos generis humani fædus rupisse di
cit, quod maria, quæ communis juris
• Inquieta] Eadem Metaphora Ho
rat. Adriam inquietum vocavit: “ Dux
inquieti turbidus Adriae.'
d Exterique regis invidia] Hoc est,
cum invidia belli non in se, sed in
exterum regem, nempe Mithridatem
caderet. Invidia autem est odium.
* Cretam] Insulam in mari Medi
terraneo.
f Cyrenas] Urbem in littore Afri
cæ, supra Syrtem majorem. Delen
dum Piraeeum: ita visum Stadio, et
verum puto. Salmasius legit Epirum,
 EpitoM. LiB. 111. CAP. 6. 219

ipsi vocavere,* latrocinabantur: missusque in eos'° [§. 4.

Publius'' Servilius,* quamvis leves et fugaces myoparo
nas*** gravi et Martia'* classe turbaret, non incruenta vic
toria superat.'* Sed nec mari summovisse** contentus, [§. 5.
validissimas urbes eorum, et diutina præda abundantes,
Phaselin'6j et Olympom,'7* evertit, Isauronque**' ipsam
arcem Ciliciæ : unde, conscius sibi magni laboris, Isaurici
cognomen adamavit. Non ideo tamen'9 tot cladibus [§. 6.
domiti terra se continere potuerunt: sed ut quædam ani
malia," quibus aquam terramque incolendi*° gemina natura
est, sub ipso hostis*' recessu impatientes** soli in aquas
suas resiluerunt;'** et aliquanto** latius, quam prius.**

* Ante ipsum discessum hostis non ferentes terram, rursus saliere in aquas suas.
••-•••••

11 Populus Ms. Ryck.—12 Et myoparomas Ed. Lips. 1. 3. Par. Gryph.—

13 Marcia Ed. Lips. 3.—14 Supperat Ed. Lips. 1. 3.—15 Subvenisse Ms. Ryck.
—16 Phaselim Ms. Ryck. Duisb. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Gryph. Stad. Pont. Pha
selum Ms. Fran. Paselint Ed. Ven.—17 Olipom Ed. Lips. 1. Olipon Ed. Lips.
2. 3. olypon Ed. Ven. Olympum Ed. Gryph.—18 Sic et Mss. Vin. nonnulli;
Ed. Ven. Gryph. Stad. Pont. Sed Isaurumque Ms. Fram. Voss. 2. Vin. Ed.
Grut. Lugd. Freinshem. Zeu. Fab. Vetst. Isauramque Ms. Voss. 3. Ed. Blanc.
ysauromque Ed. Lips. 1. 2. 3. Sic mox in iisdem libris est ysaurici.—19 Io tn
Ed. Lips. 1.—20 Collendi Ms. Ryck. colendi Ed. Blanc. Amstel.—21 Hosti
Ed. Ven.—22 Impatientis Ed. Freinsh.—23 Sic Ms. Ryck. Voss. Reg. Q. Sed
resilierunt Mss. Duk. ceteri, Ed. pr. Lips. 2.—24 AliqIi Ed. Lips. 1.—25 Prius

NOTAE

quod subindicare videtur Plutarchus. * Myoparomas] Myoparones, pira

s Sinumque Maleum, quod a spoliis tarum naviculæ. Cicer. usus, * Nam
Aureum ipsi vocavere] Istud quod plane cum quæreretur ex eo, quo scelere
error est; sic tamen Mss. constanter impulsus mare haberet infestum uno
legitur. At in nonnullis impressis myoparone, Eodem, inquit, quo tu
scriptum est, quem. Sed omnimo le orbem terræ.'
gendum contendo, non sinum Maleum, 3 Phaselin] Oppidum Pamphyliæ ad
sedjugum Maleum : jugum autem est mare situm.
promontorium, et Malea simus non * Olympon] Oppidum Pamphyliæ
eat, sed jugum Peloponnesi, quod juxta Phaselim.
Cretam spectat. Correctionem istam 1 Isaurom] Urbem in Isauria, quæ
firmat, quod extremo capite nono est parva regio jnxta Ciliciam; hæc
libri secundi legitur, jugumque Ma urbs postea Claudiopolis dicta.
leum, &c. Pater. m Quaedam animalia] Amphibia vul
* Publius Servilius] Qui tnnc Con go vocata, quae in aquis et aëre vi
sul. Vide supra. vunt.
220 L. ANNAEI FLORI

Sic ille** quoque ante felix," dignus nunc*7 victoria [§. 7.

Pompeius visus est; et Mithridaticæ provinciae** facta est
accessio.*?° Ille dispersam toto mari pestem semel et in
perpetuum*° volens extinguere, divino quodam apparatu
aggressus est. Quippe cum classibus suis, et socia- [§. 8.
libus? Rhodiorum, abundaret, pluribus legatis atque præ
fectis utraque Ponti et Oceani ora" complexus est. Gellius*
Tusco mari* impositus; Plotius* Siculo. Gratilius** • [§. 9.
Ligusticum** sinum," Pompeius33 Gallicum" obsedit, Tor
quatus* Balearicum,' Tiberius Nero* Gaditanum fretum,
-

grassabanturMs. Reg. Q, e glossemate.—26 Sic Ms. Malliab. Ed. Jnnt. Gryph.

Stad. Sed scylla Ms. Pal. 1. sic illa Ms. Pal. 2. Ryck. Regg. Flor. Berol.
Duisb. Fran.TVoss. 1. 3. Ed. pr.—27 Nunc aberat a Ms. Voss. 3. Ceterum
in Voss. 2. erat: sic ille quoque ante et felix dignus victoria P. r. e. Ms. Naz.
sic felix et dignus victoria Pompeius. Ed. Lips. 1. 3. Med. Par. Gryph. sic faelix
ille et dignus vict. Pomp. Ed. Lips. 2. Ven. sic felix ille ante et dignus nunc ricto
ria. Ed. Blanc. sic ille ante felix Pompeius, nunc quoque dignus rictoria risus est.—
28 Mythridatice provincie Ed. Lips. 1. 2. 3. et Mithrid. provinc. Ed. Stad. Zeu.
et [pirata] Mithr. prov. Ed. Blanc.—29 Facta accessio Ms. Naz. Pall. Ryck.
Flor. Berol. Duisb. Voss. 3. Edd. vett., ut Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.
Gryph. Stad. Pont. Freinsh. Duk. 1. 2. factus accessio Mss. Regg. Malliab.
Vos$. 1. 2. Fran. Ed. Lugd. Zeu. Blanc. Amstel.—30 Imperpetuù Fd. Lips.
1. 2. 3. Med. Par.—31 Gratillius Mss. Vim. nonnulli, Berol. Duisb. Edd. vett.,
ut Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont. Graculus Ms. Ryck.—
32 Ligustinum Ed. Stad. Pont.—33 M. Pomponius Ed. Stad. Pont.—34 Len
NOTAE
n Ante felix] * Ante,' capite supe- * Gellius] Puto fuisse L. Gellinm
Publicolam.
riori, ad quod respexit Florus; non
vero ad tempus; neque enim adhuc * Tusco mari] Quod et Tyrrhenum
Mithridatem debellaverat. nominatur.
• Et Mithridaticae prorinciæ facta est * Plotius] Puto esse Aulum Plo
accessio] Provincia hic est bellum, tium, de quo in Epitome Liviana
quod Consuli peragendum demanda lxxiv. * Aulus Plotius legatus Um
tur. Mithridatico igitur bello alte bros, L. Porcius Prætor Marsos, cum
rum, nempe Piraticum, accessit. uterque populus defecisset, prælio
P Socialibus] Sociales et socii pro vicerunt.'
prie dicuntur milites, qui una navi " Gratilius] Hunc plane ignoro
gant. Græcis &rapoi, millies apud quis sit. Et frustra qnaeras; neque
Homer. enim super legatorum nominibus om
q Utraque Ponti et Oceani ora] Por mes consentiunt.
cius Cato Propontidem Ponti Euxini, " Ligusticum sinum] Intra Corsi
Tiberius Nero Gaditamum fretum, cam et Liguriam.
Oceani ora, insederant, et sic utraque * Gallicum] Circa Massiliam.
Ponti et Oceani ora Pompeius com * Torquatus] L. Manlius Torquatms.
plexus. * Balearicum] Ad insulas Baleari
 EpitoM. Ll B. 111. CAP. 6. 221

qua* primum maris nostri limen aperitur: Lentulus" Liby

cum ;* Marcellinus Ægyptium;35 Pompeii3° juvenes* A
driaticum; Varro Terentius* AEgæum,37 et Ponticum; [§. 10.
Pamphylium*** Metellus;' Asiaticum Cæpio;%9 ipsas Pro
pontidis*° fauces Porcius*' Cato* sic obditis**' navibus
quasi portam obseravit.** j Sic per omnes** æquoris [§. 11.
-

tullus lybicum Ed. Lips. 1. Lentulus lybicum Ed. Lips. 2. 3. Med. Par. Gryph.
—35 Ægiptium Ed. Par.—36 Pompei Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.—37 Ægeum
Ed. Med. Par. Gryph.—38 Et pamphylium Ed. Lips. 1. 3. Par. Ven. Gryph.
Stad. Pont.—39 Scipio Ms. Duisb. Ed. pr. Carpio Ed. Gryph.—40 Propon
tidos Ms. Fran. Propontidas Ms. Duisb.—41 Portius Ed. Lips. 1. 2. 3. Med.
Par. Ven.—42 Obductis Mss. Regg. abditis Ed. Par. 1.—43 Ita Ms. Ryck.
Pal. 2. Sed portam observarit Ms. Naz. Pal. 1. Duisb. Fran. Voss. Ed. pr.
Stad. Grut. Lugd. Pont. Freinshem. Zeu. Vetst. portù observavit Ed. Lips. 1.
2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Eorundem verborum obserare et obserrare, per
mutatio est in Mss. Justini xxvi. 1. 9.—44 Omnnis Ms. Berol. Duisb. Edd. vett.,

NOTAE

des e regione Hispaniæ. bello Piratico inter Delum et Cili

* Tiberius Nero] Tiberius Claudius
Nero.
* Qua] Qua parte.
b Lentulus] Cm. Cornelius Lentulus
Marcellinus : sed hic locus, qui male
distinctus est, sic legendus : Lentulus
Marcellimus Libycum et Ægyptium; nam
Arb Marcellinus ad rò Lentulus pertinet.
Et Appianus Africum mare Lentulo
Marcellino tributum fuisse aperte
docet.
* Pompeii juvenes] Cn. et Sext.
Pompeii, filii Pompeii Magni, qui
tunc imperabat, et Gallicum fretum
obsederat.
“ Varro Terentius] Neque hic frus
tra me tempus trivisse putem, si tan
dem verissima conjectura, quis iste
sit Varro Terentins, assequi possim.
Neque enim, qnod quidam somniant,
de nescio quo M. Varrone Terentio
Lucullo, mihi unquam probabitur;
minus etiam tibi, cum rem resciveris.
M. Terentius Varro, diligentissimus
ille investigator antiquitatis, cujus
libri de Latino Sermone et de Re
Rustica ad nos pervenere, scribit ali
cubi, puto in ii. de Re Rustica, se
ciam Græciæ classibus præfuisse.
Num tu hic nostrum Varronem Te
rentium agnoscis ? Ipsissimus certe
est: omnia conveniunt. Immo et
eum eodem bello corona navali a
Pompeio magno donatum fuisse
testatur Plinius: Festus etiam in na
vali corona, prout fragmentum illud
supplicuit Criticæ lumem Scaliger.
At inquies huic Varro Terentius, illi
vero Terentius Varro nomen est.
Quasi vero ubique prænominum at
que cognominum ordinem servaverint
veteres. Res certa est.
• Pamphylium] Intra Rhodum et
Cyprum insnlas.
* Metellus] Q. Cæcilius Metellus
Pius, ut pnto.
s Cæpio] Q. Servilius Cæpio.
* Porcius Cato] L. Porcius Cato,
cujus meminit Epitom. Liv. lxxiv.
Vide supra Not. t. p. 220.
' Obditis] Transversis. Gallice,
mnises de cóté.
3 Obseravit] Male alii obserrarit;
nam rà quasi portam probant legen
dum obserarit.
2:22 L. ANN AEI FLO RI

portus, sinus,* latebras, recessus, promontoria,** freta,' pe

ninsulas,* quicquid piratarum*7 fuit, quadam indagine"*
inclusum et oppressum est. Ipse Pompeius in [§. 12.
originem fontemque belli Ciliciam versus est:** nec hostes
detrectavere*9 certamen, non ex fiducia,*° sed quia oppressi
erant, ausis' videbantur;* sed nihil tamen** amplius, [§. 13.
quam ut ad primum53 ictum concurrerent. Mox ubi cir
cumfusa** undique rostra viderunt, abjectis statim telis re
misque, plausu undique pari, quod supplicantium35 signum
fuit, vitam petiverunt. Non alias3° tam incruenta [§. 14.
victoria usi unquam37 sumus: sed nec fidelior in posterum
reperta gens ulla est. Idque prospectum** singulari con
silio ducis, qui maritimum genus° a conspectu longe remo
vitP maris, et mediterraneis59 agris*° quasi obligavit.°'°
-

Par. Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont. Zeu. Fab. oTiis Ed. Lips. 1. 2. 3. Med.
—45 Promuntoria Ms. Berol. Duisb. Ed. pr.—46 Pene insulas Ms. Reg. F,
Voss. Fran. insulas Ms. Reg. Q. paeninsulas Ed. Lugd. Freinsh. ubique.—
47 Piraticum Ms. Ryck. pyratarum Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.—
48 Versus est erant in Ms. Voss. 3. Ed. Lips. l. 2. (in quo est usus est) 3.
Med. Par. Grut. Fab. Vetst. Aberant a Mss. reliquis, et Ed. pr. Duk. 1. 2.
—49 Detractavere Ms. Ryck. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt.
Ven.—50 Fidutia Ed. Lips. 1. 2. 3. ubique.—51 Ausuri Ed. Blanc.—52 Ta
men aberat a Ms. Reg. Q. Sed tn Ed. Lips. 1.—53 Ut primum'Ed. Lips. 1. 3.
Med. Par. Ven. Gryph.—54 Circunfusa Ed. Lips. 1. Par.—55 Et supplican
tium Ms. Ryck. quod supplicätib? Ed. Lips. 1. 3. quod supplicantibus Ed.
Gryph. Stad. Pont.—56 Alia Ms. Naz. Voss. 2. 3. Ed. Lips. 1. 3. Ber. Sab.
Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Pont.—57 Nunquam Ed. Med. Par.
—58 Sic Ms. Naz. Reg. Q, FIor. Malliab. Fran. Sed repertum Ms. Pal. 1. re
perspectum Ms. Pal. 2. superscriptum. receptum Ms. Reg. F. conspectum Ms.
Ryck.—59 Mediterranis Ed. Lips. 1. mediterraneum Ed. Ven.—60 Aquis Ms.
Duisb. Ed. pr. Abest ab Ed. Gryph.—61 Quasi aquis oblig. Mss. Pall. Ed.
NOTAE

* Sinus] Littus incurvum, mare id ausi videbantur, quia oppressi

amplectens. Gallice, Golfe.
' Freta] Maris angustiæ. Gall. dé
troit.
m Indagine] Metaphora a re vena
toria. Indago enim est plagarum
series ad cingendos saltus, et incln
dendas feras. Virgil. Æneid. iv.
* Saltusque indagine cingunt.'
“ Non ex fiducia, sed quia oppressi
erant, ausi videbantur] Nom ex nimia
sui fiducia nobiscum pugnavere, sed
erant ; tunc vero necessitas potius
quam audacia. Sic apud Livium lib.
xxi. * Nec nunc illi, quia audent,
sed quia necesse est, pugnant.'
° Maritimum genus] Cilices, Pira
tas.
P Longe remorit] Eos in urbe Cili
ciæ, quæ olim Solis dicebatur, collo
cavit ; eamque Pompeiopolim, Pom
peii urbem, appellavit.
'i Obligavit] Fortiter ligavit; sic
 EPIToM. Li b. I 1 1. c A P. 7. 928

Eodemque** tempore et usum maris navibus' recuperavit,

et terræ homines suos reddidit. Quid prius33 in hac mirere^*
victoria? velocitatem, quod** quadragesimo die parta°
est ? an felicitatem, quod ne una quidem°7 navis amissa*
est? an vero°9 perpetuitatem, quod amplius piratæ7° non
fuerunt ?

CAP. VII.

BELLUM CRETICUM.'

CRETicUM bellum, si vera volumus* noscere,* nos [§. 1.

fecimus, sola vincendi nobilem* insulam cupiditate. Favisse
Mithridati videbatur: hoc placuit armis vindicare. Primus
invasit insulam Marcus Antonius,*° cum ingenti [§. 2.
quidem victoriæ spe atque fiducia, adeo, ut plures catenas;
in navibus, quam arma, portaret. Dedit itaque poenas [§. 3.
vecordiæ.** Nam plerasque naves intercepere hostes: cap
tivaque corpora religata velis ac funibus pependere: ac sic
velificantes triumphantium in modum Cretes7 portibus*suis
adremigaverunt.* Metellus* deinde totam insulam igni [§. 4.
* Et ita relis turgidis portibus suis appulere, instar triumphantium.
-

pr.—62 Eodem Ed. Par.—63 pus Ed. Lips. 2.—64 Mireris Ms. Fram. mirer
Ms. Ryck. Regg. Flor. Berol. Duisb. Voss. 1. 3. Ed. pr.—65 Velocitatem ?
quadr., omisso Tj quod, Ed. Lips. 2.—66 Peracta Ms. Flor. parata Ed. Ven.
—67 Quidem aberat a Ms. Reg. Q.—68 ämissa Ed. Lips. 1. ammissa Ed.
Lips. 8.—69 Vero abest ab Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Grypb.—
70 Pyrrate Ed. Lips. 1. 3. pyratae Ed. Lips. 2. Med. Par.
1 Creticu belli. Ed. Lips.I. Par. Ven.—2 Velimus Ms. Ryck.—3 Nosce Ms.
Naz.—4 Anthonius Ed. Ven.—5 Plures cathemas Ed. Lips. 1. 3. Med. Par. Vem.
plureis cutenas Ed. Gryph. Stad. Lngd. Pont. Freinsh. Fab.—6 Vaecord. Ed.
Med.—7 Crates Ed. Vem.— 8 Portubus Ed. Med. Par. Ven.—9 Gnosum Mss.

NOTÆ

obtinere, est fortiter tenere. a Nobilem] Inclytam, fabulosam,

' Navibus] In dandi casu.
CAp. vii. Bellum Creticum] Anno
Mundi 3876. ante Ch. Nat. 72. ab
Ur. Cond. 679. sexto anno belli Pi
ratici de quo cap. sup. Coss. L. Li
cinio Lucullo et Marco Aurelio Cot
ta.
propter ibi educatum et sepultum
Jovem, ut quidem vulgo credebatur.
b Murcus Antonius] Pater Antonii,
postea Triumvir fuit.
c Vecordiæ] Proprie est turbati et
mali animi morbus.
d Metellus] Q. Cæcilius Metellus
224 L. ANNAEI FLORI

ferroque populatus, intra castella et urbes redegit, et Cnos

sum,9* et Erythræam,'°' et, ut Græci dicere solent, * urbium
matrem'* Cydoneam:**'* adeoque sæve in captivos [§. 5.
consulebatur,'* ut veneno se plerique conficerent:* '* alii
deditionem suam ad Pompeium'* absentem mitterent.
Et'* cum ille res'° in Asia gerens, eo quoque'7 præ- [§. 6.
fectum misisset Antonium,'*' in aliena'9 provincia incly
tus*° fuit: eoque infestior*' Metellus in hostes jus victoris**
exercuit: victisque Lasthene et Panare, Cydoneæ** duci
bus, victor rediit.** Nec quicquam amplius tamen** de

^ Postea cum Metellus igne et ferro rastarerat totam insulam, hostes repulit intra
castella et urbes Cnossum, Erythræam, et Cydonam matrem urbium, ut eam Græci
solent vocare.
* Et tam crudeliter decernebatur in captivos, ut multi se corrumperent veneno.
-

Begg. Gnoson Ms. Ryck. Malliab. Berol. Duisb. Fran. Ed. pr. Lips. 1. 2. s.
Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Stad. Gryph. Pont.—10 Nerithream
Ms. Pal. 1. Herithream Ms. Duisb. Ed. pr. Terithream Ms. Pal. 2. Fran. Ter
rithream Ms. Voss. 2. Cryteram Ms. Ryck. Erytrea Ed. Lips. 1. 2. 3. Med.
Par. Ven. Gryph.—11 Sic Ms. Naz. Pall. Reg. F, Toll. Duisb. Fran. Ed. pr.
Fab. Sed Ciconeam Ms. Ryck. Sidonicam Ms. Reg. Q. Cydoniam Ms. Voss. 1.
3. Ed. Grut. Vetst. Amstel. Duk. 1. 2. Cydonam Ms. Voss. 2. Ed. Stad. Lugd.
Zeu. cydonâ Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.Ven. Gryph.—12 Consulebantur Ed.
Lips. 1. 2. 3.—13 Veneno plerique interficerentur Ms. Voss. 2. rem. sese pl. conf.
Ed. Lips. 1. 3. vem. plerique sese confic. Ed. Lips. 2.—14 Pompeium Ed. Lips. 1. :
—15 Et omittit Ed. Blanc.—16 Rex Ms. Ryck.—17 Eoque Ms. Malliab. Fran.
eo Ed. Blanc.—18 Octarium Ed. Stad. Pont.—19 Illa Ed. Lips. 1. 2. 3. Med.
Par. Gryph.—20 Inclitus Ms. Pal. 1. 2. et Duk. plerique, Ed. pr. Sed irritus
Mss. Vin. Naz. Voss. 1. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald.
Ven. Gryph. Vin. Lugd. irrisus Ed. Stad. Pont. Zeu. Blanc. iratus Ms. Ryck.
—21 Infestius Ed. Stad. Pont.—22 Victoriae Ed. Vetst. Amstel.—23 Panace,
Cydoce Ms. Pal. 2. et Panarae, Cydonæ Ed. Med. Pro Cydoneae, Cydonae Ms.
Ryck. Malliab. Berol. Ed. Par. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zen. Vetst.
Cydones Ms. Fran. cydone Ed. Lips. 1. 2. 3. Ven. Cydoniæ Ed. Amstel. Ab
Ms. Duisb. aberant, ut ab Ed. pr., verba: victisque...rediit.—24 Redit Ms.
Naz. Lips. 1. 3. Ber. Par. Pont.—25 in Ed. Lips. 1.
NOTÆ

Cretam petiit sexto anno post Anto
nium, et intra triennium bellum com
fecit.
e Cnossum] Urbem Cretæ ad Sep
temtrionem.
f Erythræam] Urbem Cretæ ad
Erythraeum promontorium, et ab eo
sic dictam.
s * Urbium matrem'] Cujusdam Po
ëtæ Græci locum Noster intelligit;
qui tamen nunc quidem mon succur
rit.
i, Cydoneam] Cydonea vel Cydonia,
urbs Cretæ ad Orientem.
1 Antonium] Quis sit iste Antonius,
sane nescio. Dio non Antonium, sed
Octavinm vocat, qui a Pompeio Cre
tam missus.
 EP1ToM. LiB. III. CAP. 8. 225

tam famosa) victoria, quam cognomen * Creticum,' repor

tavit.

CAP. VIII.

BELLUM BALEARICUM.

QUATENUs: Metelli Macedonici* domus bellicis [§. 1.

nominibus assueverat, altero ex liberis ejus Cretico facto,"
mora non fuit, quin alter quoque* Balearicus vocaretur.
Baleares* per idem* tempus insulæ* piratica* rabie [§. 2.
corruperant maria.“ Homines feros atque sylvestres mi
reris ausos7 a scopulis suis saltem maria prospicere.
Ascendere etiam* inconditas* rates,9 et prænavi- [§. 3.
-

1 Quatinus Ed. Med. Par.—2 Quoque aberat a Ms. Reg. Q, Berol. Malliab.
Duisb. Ed. pr.—8 Id Ms. Reg. Q. Àbest ab Ed. Ven.—4 Insulæ abest ab
Ed. Blanc.-i5 Pyraticu Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. ubique.—6 Maria
corruperant Ms. Ryck. Berol. Malliab. Duisb. Fran. Ed. pr.-7 Aus° Ed.
Lips. 3.—8 In conditas Ed. Lips. 3.—9 Naves Ms. Pal. 1. e glossemate.—

NOTÆ

5 Famosa] Nota, * famosa' in bonam telli Cretici fratrem dicit, et utrum

partem, raro, quod sciam, reperias.
CAP. viii. Bellum Balearicum] An
mo Mundi 3827. ante Ch. Nat. 121.
ab Ur. Cond. 630. Coss. Q. Caecilio
Metello Balearico, et T. Quintio Fla
minio.
a Metelli Macedonici] Qui ex devic
ta Macedonia Macedomici momem re
portaverat. Vide lib. 11. 14.
b Altero er liberis ejus Cretico facto]
In his verbis duo gravissimi errores.
Primus in eo est, quod Q. Cæcilium
Metellum, qui Cretam devicit, Cre
ticum dictum facit, ante quam hic al
ter Metellns Balearicus dictus fuerit;
cum constet, hunc Balearicum cog
nominatum fuisse totis circiter sexa
ginta amnis antequam prior ille Cre
ticus diceretur. Quod ex iis quæ
utrique capiti præmisimus facile col
liges. Alter vero error est, quod
hunc Metellum Balearicum illius Me
Delpli. et Var. Clus.
que Metelli Macedonici filium ; cum
certum sit Metellum Creticum, non
Metelli Macedonici, sed ejus filii L.
Metelli Dalmatici, qui Balearici fra
ter fuit, filium fuisse. Ita ut sic ge
neris series sit ducenda: Q. Cæcilius
Metellus Macedonicus, ex quo Q.
Cæcilius Metellus Balearicus, et L.
Metellus Dalmaticus, cnjus posterio
ris, Dalmatici scilicet, Q. Cæcilius
Metellus Creticus filius fuit. Ergo
Metelli Macedonici non filius, sed
mepos. Tamen ut Floro suppetias
feras, verum esse queat quod habet
Salmasius, plerumque liberorum ap
pellatione nepotes, pronepotes etiam
contineri.
e Baleares] E regione Hispaniæ.
Alibi dictum.
d Ascendere etiam] Istud * etiam ' a
superioribus pendet, * mireris ausos
saltem maria prospicere:' quasi di
Flor.
226 L. ANNAEI FLORI

gantes'° subinde inopinato impetu terruere.*" Sed [§. 4.

cum venientem ab alto Romanam classem prospexissent,
prædam putantes, ausi etiam occurrere: et primo impetu
ingenti lapidum saxorumque'* nimbo'* classem operue
runt.'* Tribus quisque fundis præliatur.** Certos [§. 5.
esse quis miretur'° ictus, cum hæc sola genti'7 arma sint,*
id unum ab infantia'* studium ? Cibum puer a matre non
accipit, nisi quem, ipsa monstrante, percussit.'9 Sed [§. 6.
non diu lapidatione terruere Romanos:*° postquam comi
nus*'' ventum est, expertique rostra, et pila venientia,*
pecudum in morem clamore sublato petierunt** fuga littora:
dilapsique** in proximos tumulos, quærendi fuerunt, ut
vincerentur.

CAP. IX.

EXPEDITIO IN CYPRON.

ADERAT fatum insularum. Igitur et Cypros' recepta [§. 1.

sine bello. Insulam veteribus divitiis abundantem, et [§. 2.

• Conscendere etiam naves infabres, et postea prætercurrentes turbavere inexpec

tato impetu.
- -

10 Pernarigantes Ms. Ryck.—11 Terrere Ms. Ryck. Pal. 1. Flor. Berol.

Duisb. Ed. pr.—12 Saa:orum Ms. Ryck.—13 Nymbo Ed. Lips. 2.—14 Operue'
Ed. Lips. 1. operuere Ed. Lips. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—
15 Præliantur Ed. Fab.—16 Miratur Ed. Lips. 2. meretur Ed. Lips. 3.—
17 Gentis Ms. Voss. 1.—18 Abinfatia Ed. Lips. 1.—19 Monstravit percussit
Ed. Lips. 1. . . onstrarit, perc. Ed. Lips. 2. Pro percussit, percuserit Ms.
Ryck. percusserit Ms. Reg. Q, Ed. Amstel.—20 Romanos terruere Ed. Lips.
1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont.—21 Cóminus Ed. Lips. 1.
3.—22 Pecuerunt Ed. Lips. 1. 2. 3.—23 Dilapsi Ms. Ryck. elapsique Ms. Voss.
3. dilapsi quæ Ed. Par.
1 Sic Mss. Duk. plerique. Etiam Edd. vett. ut Lips. 1. 2. 3. Med. Par.

NOTAE

cat, sed mon contenti maria prospex- f Cominus] Prope.

isse, inconditas etiam rates ascen-
dere.
* Cum haec sola genti arma sint] Ab
ipsis etiam armis, a lapidum jactu,
quod Græce θάλλcuv dicitur, nomen
sortiti.
s Pila venientia] Pila, quæ corpus
penetrabant, ut puto, et notandum.
CAP. ix. Erpeditio in Cypron] An
no Mundi 3892. ante Ch. Nat. 50. ab
Urbe Cond. 695. Coss. L. Calpurnio
Pisone, et A. Gabiuio.
 epiToM. L1B. 1 II. CAP. 10. 927

ob hoc* Veneri sacram,* Ptolemaeus* " regebat. Sed* [§. 3.

divitiarum* tanta erat fama, nec falso, ut victor gentium
populus,5 et donare regna consuetus, Publio Clodio Tri
buno6 duce,7* socii vivique regis confiscationem* mandave
rit. Et ille quidem ad rei famam veneno fata præ- [§. 4.
cepit.9 Ceterum Porcius*° Cato'' Cyprias opes [§. 5.
liburnis* per Tiberinum ostium'* invexit: quæ res latius*
ærarium'* populi Romani, quam ullus triumphus, implevit.
CAP. X.

BELLUM GALLICUM.

AsiA Pompeii' manibus subacta.* Reliqua,* quæ [§. 1.

restabant in Europa, fortuna in Cæsarem transtulit. Re

Ven. Stad. Lugd.—2 Ab hoc Ms. Ryck. Voss. 3. Ed. Junt. Ven. adhoc Ed.
Blanc.—3 Ptholemeus Ed. Lips. 1. 2. 3. Ptolomæus Ed. Med. Par. Ptholemæus
Ed. Ven. ubique. Ptolomæus Ms. Ryck. Duisb. Fran. Ed. pr.—4 Et Ms. Naz.
Voss. 3. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Vem. Stad. Lugd.
Pont.—5 Populus Ro. Ms. Ryck. quod glossema redolet.—6 Plebis add. Ed.
Stad. Pont.—7 Ducem Ed. Par.—8 Confiscatóe Ed. Lips. 2.—9 Percepit Ed.
pr.—10 Portius Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.—11 Cato Uticensis Ms.
Ryck.—12 Tyberinum hostiù Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.—13 Erra
rium Ed. Lips. 1.
1 Pompei Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.—2 Ita Ms. Naz. Ryck. Regg.
Voss. 3. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Sed reli

NOTAE

* Veteribus divitiis abundantem, et publicarentur, quod se olim a Piratis

ob hoc Veneri sacram] Certe hic error
est, nec idonea hæc assertio: dives
est ; ideoque Veneri sacra. Deinde
cur infra, * sed divitiarum tanta erat
fama.' Si hic de divitiis egit Noster,
certe hæc satis valida sunt argumen
ta, quis probetur legendum veteribus
deliciis; quo facto rationem habes,
cur Veneri sacra dicatur.
" Ptolemæus] Ut puto hic est Pto
lemæus Dionysius, qui et Auletes di
cebatur.
• Sed dicitiarum] * Sed' est trans
itio.
* Publio Clodio Tribuno duce] Is
Clodius legem tulit, ut ejus bona
captum non redemisset. Ducem igi
tur illum ob latam legem vocat nos
ter.
e Liburnis] Liburna parva quædam
navigia a Liburnis Illyridis populis
dicta. Horat. * Ibis liburnis, inter
alta navium, Amice, propugnacula.'
* Quæ res latius] Confectam pecu
miam 7000. talentorum scribit Plu
tarch. in Caton.
CAP. x. Bellum Gallicum] Eodem
anno, quo expeditio in Cypron Ca
pite superiori.
• Asia Pompeii manibus subacta] Vide
supra cap. 5.
22S L. ANNAEI FILORI

stabant autem immanissimi* gentium Galli,* atque [§. 2.

Germani:* et, quamvis* toto orbe divisa,* * tamen° qui7
vinceret, habuit Britannia.** Primus Galliæ motus ab
Helvetiis' coepit: qui Rhodanum inter et Rhenum siti, non
sufficientibus9 terris, venere sedes'° petitum, incensis moe
nibus suis: hoc sacramentum'' fuit, ne redirent.* Sed [§. 8.
petito tempore ad deliberandum, cum inter moras Cæsar,
Rhodani ponte rescisso,'* abstulisset fugam, statim belli
cosissimam gentem sic in sedes'* suas, quasi greges in
stabula pastor,'* deduxit.'s Sequens'^ longeque'7 [§. 4.
cruentior pugna Belgarum,'** quippe pro libertate pugnan
tium. Hic cum multa Romanorum militum insignia, tum
-

quas Ms. Pal. 1. reliquias Ms. Pal. 2. et Duk. ceteri, Ed. pr.—3 Inmanissimi
Ed. Lips. 1.—4 Quanris Ed. Lugd. ubique.—5 Sic Ms. Pal. 2. Sed divisi
Ms. Naz. Voss. 3. Ed. Lips. 1. Ber. Med. Par. 2. Ven. dicisit Ed. Par. 1.
dirisi Brithani Ms. Ryck. divisam Ms. Pal. 1. Regg. Duisb. Fran.—6 Tn Ed.
Lips. 1.—7 Quam Ms. Fran. Voss. 3.—8 Britanniam Mss. Duk. omnes, ex
cepto Voss. 3. Britaniam Ms. Ryck. Ed. Lips. 1. 3. Jnnt. Ven.—9 Siti, suf
fic. Ed. Vem.—10 Sic Ms. Pal. 2. Berol. Voss. 3. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber.
Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Grut. Fab. Vetst. Sed sedem Ms. Ryck.
Naz. Pall. Flor. Malliab. Duisb. Voss. 2. Regg. Fran. Ed. pr. Amstel. Duk.
1. 2. sede Ms. Voss. 1.—11 Sacrü Ed. Lips. 1. 2. 3.—12 Reciso Ms. Ryck.
resciso Ms. Voss. 3.—13 Ædes Ms. Pal. 1. edes Ms. Voss. 2.—14 Pastorum
Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Vem. Gryph.—15 Deduxit, et atroci prælio com
misso muro cinrit Ms. Voss. 3.—16 Ms. Pal. 2. hinc incipiebat Caput novnm.
—17 Ita Ms. Naz. Ryck. Regg. Voss. Flor. Sed longe Mss. Vin. et Duk.
ceteri, Ed. pr. Vin. Stad. Pont. Fab.—18 Nerviorum Ed. Ald.—19 Sic Ms.
NOTÆ

b Galli] De quibus supra dictum Les Suisses.

est.
c Germani] Populi supra Illyrium,
quorum regio totius Europæ latissima
est.
u Toto orbe divisa] Idem Virgil.
Eclog. 1. * Et penitus toto divisos orbe
Britannos.” Nam ora Gallici littoris
finis orbis putabatur.
e Britannia] Trium insularum Bri
tannicarum ad Oceanum Occidenta
lem maxima. Gall. Angleterre.
* Helcetiis] Olim Galliæ populi,
nunc inter Germanos, inter Juram
montem, Rhenum, et Rhodanum flu
mina, Lemanumque lacum. Gall.
8 Hoc sacramentum fuit, ne redirent]
Is mos erat populis patriam deseren
tibus, ingenti quodam juramento se
nunquam redituros polliceri. Sic
apud Horat. * Phocæorum Velut
profugit execrata civitas.' Et infra :
* Sed juremus in hæc: simul imis
saxa renarint Vadis levata, ne redire
sit nefas.' Helvetii vero non jnre
jurando, sed dirutis suis moenibus
viam reditu præcidere.
b Belgarum] Galliæ Belgicæ po
puli. Hic autem Nervios Noster in
telligit, qui in Belgis numerabantur.
 EPITOM. LIB. III. CAP. 10. 229

illud egregium ipsius ducis:' quod, nutante in fugam'9 ex

ercitu, rapto*° fugientis** e manu scuto, in primam** voli
tans aciem, manu prælium restituit.*) Inde cum Vene- [§. 5.
tis* etiam navale bellum: sed major cum Oceano, quam
cum ipsis navibus rixa: quippe illæ rudes et informes,** et
statim** naufragæ, cum** rostra sensissent:** sed hærebat
in vadis*7 pugna, cum æstibus solitis**' cum*9 ipso certa
mine" subductus Oceanus intercedere bello videretur.*
Illæ quoque accessere diversitates pro gentium loco- [§. 6.
rumque natura. Aquitani,° callidum genus, in speluncas
se recipiebant: jussit includi.° Morini3° P dilabebantur*' in
sylvas: jussit incendi. Nemo tantum feroces dixerit [§. 7.
Gallos : fraudibus agunt. Induciomarus** Treviros," **

• Hic et multa Romanorum militum præclara facinora, et præcipue illud ipsius

ducis erimium, quod exercitu inclinante in fugam, erepto clypeo e manu fugientis,
adprgm aciem volans, pugnando prælium erexit.
Sed praelium in vudis restabat, cum Oceanus constitutis motibus in media pugna
recedens videretur se bello interponere.

Flor. Voss. 3. Berol. Sed in fuga Mss. Duk. ceteri, Ed. pr. Lips. 1. 2. 3.
Sab. Med. Par. Junt. Ven.—20 Rupto Ed. Lips. 2.—21 Fugiente Ed. Par.
—22 Primum Ed. Lips. 3.—23 In formes Ed. Lips. 1.—24 Statim omis
sa Copula, Ed. Par.—25 Cum abest ab Ed. Lips. 1. 3. Med. Par. Gryph.
Stad. Pont.—26 Sensisset Ed. Ven.—27 Vado Ed. Lips. 1. 2. 3.—28 Solutis
Ms. Pal. 2. solutus Ms. Pal. 1. Dnisb. Regg. Fran. Voss. 1. Ed. pr.—29 Tum
Ed. Lips. 3.—30 Sic emendavit Vinetus. T Nam mora Mss. Vin. Naz. (in quo
eadem manu supra scriptum erat nec) et Duk. plerique, Ed. pr. Lips. 1. 2. 3.
Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ven. Gryph. nec mora Ms. Pal. 1. mox Ms. Voss.
3. Ed. Ald.—31 Dilabebatur Ed. Gryph.—32 Indutiomarus Mss. Vim. non
nulli, Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Vén. Gryph. Indutiomaris Ed. Lips. 3.
Inductiomarus Mss. Vin. Duisb. Ed. pr.—33 Ἑκά Mss. Vin. Duisb. Fram.

NOTAE

' Ipsius ducis] Cæsaris. ipso Oceani Gallici littore.

* Manu prælium restituit] De hoc 1 Æstibus solitis] Aestum dicit maris
Sueton. cap. 62. * Inclinatam aciem recessum.

solus sæpe restituit, obsistens fugi
entibus, retinens singulos, et contor
tis faucibus convertens in hostem ;
et quidem adeo plerumque trepidos,
ut aquilifer moranti cuspide sit com
minatus, alius in manu retinentis
reliquerit signum.'
* Venetis] Veneti Galliæ populi in
m Cum ipso certamine] Error tur
pis. Scribe, in ipso.
n Aquitani] Galliæ populi, quorum
regio Aquitania.
o Jussit includi] Cæsar scilicet.
p Morini] Belgii populi.
q Treviros] Treviri vel Treveri,
Galliæ Belgicæ populi.
2:30 L. ANNAEI FLORI

Ambiorix** convocavit Eburones:' utrique, absente Cæ

sare conjuratione facta,35 invenere legatos:* sed ille' [§. 8.
fortiter a Dolabella3° " summotus est, relatumque regis
caput: hic," insidiis in valle dispositis, dolo perculit:"
itaque et castra direpta sunt, et aurum ablatum. Cottam*7
cum Titurios* Sabino legato39 ibi*^ amisimus. Nec ulla de
rege* mox ultio: quippe perpetua trans Rhenum** fuga
latuit.* Nec Rhenus ergo** immunis: nec enim** fas [§. 9.
erat, ut liber esset receptator hostium atque defensor.
Sed prima contra Germanos illius* pugna, justissi- [§. 10.
mis quidem ex causis. Ædui* de44 incursionibus eorum
querebantur. Quæ Ariovisti° superbia?45 Cum legati* [§. 11.
dicerent, * Veni ad Cæsarem:' * Quis est autem* Cæsar ?'

Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.—34 Ambiotrix Ed. Gryph.—35 Fcâ Ed.
Lips. 1.—36 Dolobella Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. T. Labieno Ed.
Stad. Pont.—37 M. Cottam Mss. Vin. Ryck. Naz. Pal. 2. Regg. Malliab.
Duisb. Fran. Voss. Ed. pr. L. Cottam Ms. Pal. 1.—38 Tiburio Ed. Par. Ti
gurio Ed. Lips. 3.—39 Legato aberat a Ms. Reg. Q. Ed. Blanc. legatos.—
40 Ibi omittunt Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.—41 Trasrhenw
Ed. Lips. 1. Par. In Lugd. est Renum, ubique.—42 § Ed. Lips. 1.—
43 Etiam Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Gryph.—44 Hædui de Ms. Pal. 2.
Reg. Q, Toll. Sed Edui de Ms. Ryck. Ed. Ald. Haecari de Ms. Voss. 1. Hecca
vi de Ms. Pal. 2. Ed. pr. Eccani, vel Heccaui, de Mss. Vin. Haec autem Ms.
Voss. 2. Haec avide Ms. Voss. 3. Ed. Ber. Med. Par. Junt. hec aride Ed.
Lips. 1. 2. 3. hæc aride Ed. Ven. Cecani de Ed. Sab. Sequani de Ms. Reg. F.
Sequani enim de Ed. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst. Haedui enim de Ed.
Gryph. Freinsh.—45 Sic Ms. Pal. 1. 2. Ed. pr. Sed Ariovisti regis sup. Ms.
Naz. Ryck. Fran. Voss. Malliab. (in quo tamen tantum ascriptum erat) Ed.
Lips. 1. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Gryph. Stad. Lugd. Pont.

NOTAE

* Eburones] Galliae Belgicæ itidem * Latuit] Quis latuit ? Fuit cum

populi. Horum regio Gall. vocatur,
Liege.
* Legatos] Cottam et Titurium Sa
binum.
* Sed ille] Induciomarus.
• A Dolabella] Hic errasse Nos
trum puto; neque enim Dolabella
Treviros vicit, sed Labienus; et La
bienum vocat Dio.
* Hic] Ambiorix.
* Dolo perculit] Nota * perculit'
neutropass. pro perculsus fuit.
* De rege] Induciomaro.
legendum putarem latuere, Treviri
scilicet et Eburones; sed nil mutan
dum: latuit, scilicet Ambiorix, quam
vis remotior paulo sit. Et hic cum
commentariis Cæsaris consentit Nos
ter, quos procul dubio legerat.
* Contra Germanos illius] Illius
Rheni scilicet.
a Ædui] Galliæ populi, alibi dic
tum. Male in al. Cod. legitur Se
quani.
b Arioristi] Germanorum ducis.
e Legati] Romanorum.

.
 EPITOM. LlB. III. CAP. 10. 2:31

et, * Si vult,*7 veniat,' inquit: et, * Quid ad illum, quid

agat nostra Germania? num** ego me interpono Romanis?'
Itaque tantus gentis novæ*9 terror in castris, ut [§. 12.
testamenta passim etiam in principiis*°* scriberentur. Sed
illa immania corpora, quo erant majora, eo magis gladiis
ferroque patuerunt. Qui calor in præliando militum [§. 13.
fuerit, nullo magis exprimi potest,** quam quod, elatis
super caput scutis, cum se testudine*** barbarus tegeret,
super ipsa Romani scuta salierunt: et inde in jugulos gla
diis descendebant. Iterum** de Germano* Tencteriss* [§. 14.
querebantur. Hic vero jam Cæsar ultros° Mosulam578 navali

Arioiusti regis Ed. Lips. 2. Ven.—46 Autem est Ed. Stad. Pont.—47 Si quid
vult Ms. Voss. 3.—48 Non Ms. Ryck.—49 Novae abfuerat primo ab Ms. Mal
liab., postea ascriptum. Aberat etiam a Ms. Ryck.—50 Etiam principibus
Μs. Duisb. Ed. pr. et in principiis Ms. Ryck. Flor. Voss. 3. Ed. Lips. 1. 2.
8. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Vem. Gryph. Grnt. Lugd. Zeu. Vetst. in
principiis, omissa Conjunctione, Ed. Stad. Pont.—51 Pòt Ed. Lips. 1.—52
Se veluti testudine Ms. Reg. F, Ed. Ald. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu.
Vetst.—53 Iterum vero Ms. Ryck. Duisb. Berol. Ed. pr. iterum uno Ed. Lips.
1. 2. Med. Par. Ven. iterum unum Ed. Lips. 3. iterum ubi Ed. Gryph. Stad.
Pont.—54 De Germanis Mss. Vin. Fran. Ed. Gryph. Stad. Grut. Lugd.
Pont. Zem. Vetst.—55 Centeri Mss. Vin. Duk. plerique. Tenchateri Ed. Gryph.
Treviri Ms. Reg. Q. cètenari Ed. Lips. 1. Par. 2 cetenarii Ed. Lips. 3. cen
tenarii Ed. Lips. 2. Med. Par. 1. Ven. Menapii Ed. Stad. Pont.—56 Ultra
Mss. Vin. Pal. 2. Voss. Ed. Junt. Ven. Stad. Grut. Lugd. Zeu. Fab. Vetst.
—57 Mosellam Ms. Reg. Q, Ed. Zeu. Mossilam Ms. Fran. Mossellam Ms.
Pal. 1. Ed. Lips. 1. 2. 3. Massiliam Mss. Vin. Ryck. Reg. F, Voss. Duisb.
(in cujus tamen margine manus recentior ascripserat Mosellam). Ed. Med.

NOTÆ

« In principiis] Principia, est spa- dum fuerat, Iterum de Germano Galli

tium quoddam in mediis castris, ubi
fortissimi tendebant, præcipua item
signa defixa.
• Testudine] Testudo est junctio
corporum armorumque, et scuta par
tim lateribus applicata, partim capi
tibus superlata. Græcis avvaorruoruòs,
conscutatio, dicitur.
* Iterum de Germano Tencteri] Hic
a Cæsare dissentit Noster. Cæsar
enim tunc primum Rhenum transiit
postquam Tencterorum magnam stra
gem edidisset. Vide Comment. Cæ
saris, iv. 4. Quid igitur ? Scriben
querebantur: sed suo more fecit Flo
rus, qui tfjs μέν άληθelas èv rais à pm
^yfareauv άλιγόρησrev, oùx fjxuora δέ ère
μ*λήθη Φpdore&s te xal eù®wvlas* hoc
est, ut magni illius interpretis verbis
utar, Minus sane multam in reri per
vestigatione quam in exornanda compo
nendaque oratione industriam posuit.
Tencteri Germaniæ populi prope Rhe
num, Luppiam, et Lonam fluvios ha
bitantes.
s Mosulam] Mosula, sive Mosella,
Galliæ Belgicæ fluvius. Gallice, Mo
selle.
2:32 L. ANNAEI FLORI .

ponte transgreditur, ipsumque Rhenum: et Hercyniiss* *

hostem quærit39 in sylvis; sed in saltus*° et paludes genus
omne diffugerat. Tantum pavoris incussit intra ripam
subito Romana vis. Nec semel** Rhenus, sed** [§. 15.
iterum quoque, et quidem ponte facto,°* penetratus est.
Sed major aliquanto trepidatio: quippe cum Rhenum suum
sic ponte, quasi jugo, captum viderent, fuga rursus in sylvas
ac** paludes: et,35 quod acerbissimum Cæsari fuit, non
fuere, qui° vincerentur. Omnibus terra marique [§. 16.
captis,' respexit Oceanum, et quasi hic Romanus°7 orbis!
non sufficeret, alterum cogitavit. Classe igitur comparata**
Britanniam petit. Transit%9 mira celeritate: quippe qui7°
tertia vigilia* Morino7' solvisset a portu,' minus quam
medio die insulam7* ingressus est. Plena erant [§. 17.
tumultu hostico littora: et trepidantia7*" ad conspectum

Mosam Ed. Ven. Stad. Pont. Monsulam Ed. Gryph.—58 Hyrciniis Ed. Lips.
1. 2. Med. Par. 2. hyrcinis Ed. Par. 1. hirciniis Ed. Lips. 3. Ven. herciniis
Ed. Gryph.—59 Querint Ed. Ven.—60 In silras Mss. Regg. Malliab. Pal. 2.
in silris Ms. Fran.—61 Sel' Ed. Lips. 1. simul Ed. Ven.—62 Et Ms. Naz.
Ryck. Regg. Berol. Duisb. Fram. Voss. Edd. vett. omnes, ut Lips. 1. 2. 3.
Med. Par. Ven.—63 Fcò Ed. Lips. 1.—64. Et Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.
Ven. Gryph. Stad. Pont.—65 Ita Ed. Vin. Stad. Lugd. Sed sed quod Ms.
Naz. Pall. et Duk. omnes, Edd. vett. omnes, in his Lips. 1. 2. 3. Med. Par.
Ven. Gryph. Duk. 1. 2.—66 Que Ed. Lips. 2.—67 Sic Ms. Naz. Pal. 2. Fran.
a manu prima Ed. Lips. 1. 3. Ber. Sab. Med. Par. Sed Romanis Ms. Fran.
a manu secunda, Regg. Duisb. Voss. 2. 3. Ed. pr. Lips. 2. Med. Junt. Ald.
Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont. Zeu. Freinsh. Fab.—68 Cóperata Ed. Lips.
1.—69 Petit. In Britanniam transit Ms. Ryck. Pall. Regg. Toll. Duisb. Voss.
1. 2. Fran. Ed. Lips. 1. (in quo tamen scriptum est britania) 3. Ven. Gryph.
Stad. Lugd. Pont. transit, omisso τφ petit, Ms. Voss. 3. Ed. pr. Lips. 2.
Med. Par. Freinsh.—70 Sic Ms. Naz. et Duk. fere omnes, Edd. vett., ut
pr. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Freinsli. Sed quum Ed. Stad. Grut.
Lugd. Pont. Zeu. Vetst.—7 1 Marino Ms. Ryck. Reg. F. Mario Ms. Voss. 3.
JMona Ms. Voss. 1. 2.—72 In insulum Ms. Flor. Malliab.—73 Trepidantium

NOTÆ

* Hercyniis] Alibi dictum. vigilias dividebantur, singulæ vigiliæ

' Omnibus terra marique captis] Hic tribus horis constabant. Tertia igi
errat Noster. Cæsar enim, ut ex ta tur vigilia incipere poterat a media
bulis patet, jam bis Germaniam pe nocte.
tierat antequam Treviros et Eburo 1 Morino solrisset a portu] Morinus
nes devicisset. portus est in Gallia Belgica.
j Hic Rom. [Romanis] orbis] Optime * Trepidantia] Præ nimio metn
in Edit. Salmasii, Romanus. festinantia.
* Tertia rigilia] Noctes in quatuor
 EPIToM. LiB. III. CAP. 10. 283

rei novæ° carpenta volitabant: itaque trepidatio pro vic

toria fuit. Arma et obsides° accepit a trepidis: et ulterius
iisset,74 nisi improbam classemP naufragio castigasset
Oceanus. Reversus igitur in73 Galliam, classe ma- [§. 18.
jore, auctisque copiis,7° in eundem rursus Oceanum, eos
demque77 rursus Britannos,7° Calidonias79 secutus in syl
vas,*°* unum quoque e** regibus Cavelianis**' in vincula
dedit. Contentus his (non enim provinciæ,** sed [§. 19.
nomini* studebatur***) cum majore, quam prius, præda
revectus** est; ipso quoque Oceano tranquillo magis, et
propitio, quasi imparem se fateretur. Sed maxima [§. 20.
omnium eademque novissima conjuratio fuit Galliarum:*°
cum omnes pariter Arvernos*7 atque Biturigas,*** Carnu
* Non enim provincia, sed fama quaerebatur.

Ed. Stad. Pont.—74 Isset Ms. Duisb. Fram. Edd. vett. omnes, ut Lips. 1.
2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont. esset Ms. Ryck.—75 Ad Ed. Lips.
1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.—76 Sic Ms. Naz. Ryck. Voss. Ed. Lips. 1.
2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Vin. Stad. Pont.] Sed
auctisque admodum copiis Mss. Pall. Regg. Duisb. Fran. Berol. Flor. Ed. pr.
Grut. Freinsh. Zeu. Fab. Vetst. auctisque in modum copiis Ms. Malliab.—
77 Eos denique Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.—78 Brytannos Ed. Med.—
79 Calydonias Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Gryph. calidonios Ed. Ven.—
80. Silras, omissa Præpositione, Ms. Pal. 1. insulás Ms. Pal. 2. Regg. Mal
liab. Berol. Duisb. Fran. Voss. 1. 2. Ed. pr.—81 Est Ed. Ven.—82 Ita Ms.
Ryck. Naz. Pall. Duisb. Voss. Ed. Lips. 1. 2. 8. Ber. Sab. Med. Par. Junt.
Ven. Sed Callidonianis, vel Cavelianis, vel Carelianum Mss. Vim. Carelianum
IMss. Regg. Ed. Stad. Pont. Calidonianis Ms. Fran. Claudianis Ms. Voss. 1.
Carelanis Ms. Berol. Malliab. Voss. 3. Ed. pr. Gryph. Stad. marg. Grut.
Lugd. Freinsh. Zeu. Fab. Vetst. Cassivellaunum Ed. Ald. Cassivelauni Ed.
Blanc.—83 Provinciis Ed. Stad. Pont.—84 Studebat Ms. Voss. 2. 3.—85 Re
versus Ed. Lips. 1. fortassis e glossemate.—86 Gallorum Ed. Lips. 2. Et hoc
vereor ne sit glossema.—87 avernos Ed. Med. Par. Ven. Gryph.—88 bytu

NOTÆ

° Rei morae] Navium, quæ illis im
cognitæ.
° Arma et obsides] Idem Sueton.
cap. 23. * Aggressus est et Britan
nos ignotos antea: superatisque pe
cunias et obsides imperavit.'
P Improbam classem] Id est, auda
ciorem. Ita boni scriptores solent.
“ Calidonias sylvas] In Anglia.
* Cav. [Carelanis] An Carelani no
men regulis Angliæ dari fuerit soli.
tum nescio. Alii legunt e regibus
Cassivelaunis, Cæsarem secuti, ubi le
gitur, e regulis Cassicelaunis. Est au
tem Cassivelauni oppidum in Anglia.
• Nom enim prorinciæ, sed nomini]
Romani non Angliam in provinciæ
formam redigere, sed ex ea devicta
sibi nomen aliquod comparare quæ
rebant.
* Biturigas] Bituriges Aquitaniæ
populi intra Ligerim et Germaniam.
2:34 L. ANNAEI FLORI

tas*9* simul Sequanosque contraxit,9° ille corpore, armis,

spirituque* terribilis, nomine etiam quasi terrore compo
sito,9** Vercingentorix:9* ille festis diebus, et con- [§. 21.
ciliabulis,9** cum frequentissimos in lucis* haberet,* feroci
bus dictis ad jus pristinum libertatis erexit. Aberat [§. 22.
tunc Cæsar, Ravennæ* delectum agens:* et hyeme9s creve
rant Alpes: sic interclusum9° putabant iter. Sed ille qua
lis erat97* ad nuntium rei felicissimæ temeritatis9°° per
* Cum in sylvis concionaretur eos numerosissimos.

rigus Ed. Med. Par. Ven. Bituricas Mss. Vim.—89 Carnuitas Ms. Burdig.
Carnuntas Ms. Naz. Duisb. Fran. Voss. 1. Ed. Lips. 1. 3. Ven. Caruntas Ed.
Lips. 2.—90 Contraheret Ed. Lips. 1. 2. 3. Gryph. contra Ed. Med. Par.—
91 Et nom. et q. t. c. Ed. Stad. Pont. nomine adque terrore etiam composito Ms.
Pal. 2. nomine atque terrore etiam quasi comp. Ms. Berol. Duisb. Ed. pr. mo
mine et quasi Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Vem. Gryph. nomine etiam quasi ad
terrorem Ed. Amstel. nomine adaeque in terrorem etiam composito Ed. Blanc.-
92 Bergentoriae Ms. Ryck. In Mss. Duk. scriptum erat Vergincetoris, vel
Vergigentoris, vel Vergügecoris, vel Vergingetoriar,vel Vergintetorrir Ed. Lips.
1. 3. Med. Par. Vergingetoriae Ed. Vetst. Vercingetoriae Ed. Ven. Vergintorix,
Vergirgentoris, et Vergingetoriae Mss. Vin.—93 Sic diserte Ms. Naz. Pal. 2.
Ryck. Duisb. Voss. 3. Ed. Junt. Ven. Sed et concilialibus Ms. Pal. 1. Reg.
Q, Fran. Voss. 1. 2. et consiliabilibus Ms. Reg. F. et comitialibus Ed. Med.
Par. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Freinshem. Zeu. Fab. Vetst. et eomi
cialibus Ed. Lips. 2. et cóciabul' Ed. Lips. 1. et cöciäbulis Ed. Lips. 3.—94 Lo
cis Ed. Par.—95 Hyeme Ed. Lips. 1.2. s. Med. Par. ubiqne.—96 Inter clu
sum Ed. Lips. 1.—97 Erat quasi Ms. Ryck.—98 Felicissime, omisso τφ teme

NOTAE

• Carnutas] Celtarum populos in consilii capiendi gratia. Festos au

Gallia; quorum regio Gallice voca-
tur Chartraine.
* Spirituque] Spiritus quandoque
pro arrogantia sumitur, ut hic.
" Quasi terrore composito] Legit
Salmasius quasi ad terrorem composito,
tem dies elegerat Vercingentorix, ut
melius latere posset, quod comitiali
bus diebus non ita facile potuisset.
y Ravenna] Ravenna, urbs Italiæ
in Boiis, in ipso Adriatici maris lit
tore.

quod præstat; sed et altera lectio re * Delectum agens] Delectum mili

tineri potest, modo majuscula litera
Terrore scribas. Illi enim personam
dat Noster, fingens eum, Terrorem sci
licet, nomen Vercingentoriae compo
suisse : vel legendum terrori, pro ad
terrorem.
* Concil. [Comitialibus] Optime in
Cod. Salmas. legitur concilialibus. Con
ciliales dies, ii dicuntur quibus in
conciliis seu conciliabulis convenitur,
tum.
• Qualis erat] Græci dicunt &s elxev,
ut erat: id est, statim, sine mora.
Aliter Latini dicerent, Sic.
b Ad nuntium rei felicissimae temeri
tatis] Hæc omnino perturbata nemo
non videt. Legit Salmas. Sed ille
qualis erat ad nuntium rei, felicissima
temeritate, per invios ad id tempus, &c.
Forsan legendum, Sed ille qualis erat
 EPITOM. LIB. III. CAP. 10. 235

invios99 ad' id tempus montium tumulos,* per intactas vias

et nives,** expedita manu* emersus** occupat Galliam, ets
ex distantibus* hybernis castra contraxit;' et ante7 in media
Gallia fuit, quam ab ultima* timeretur. Tum ipsa [§. 28.
capita belli aggressus, urbes; Avaricum** cum quadra
ginta millibus9 propugnantium sustulit; Alexiam*°' ducen
torum quinquaginta millium'' j juventute subnixam flammis
adæquavit.** Circa Gergoviam'*' Arvernorum** tota'4 [§. 24.
* Diruit Avaricum cum quadraginta millibus defensorum, et flammis solo aqua
vit Alexiam fretam juventute ducentorum quinquaginta millium militum.

ritatis, Ms. Pal. 2. (rem felic. temer.) Ed. Amstel. Blanc.—99 Inritos Ed.
Grut. Stad.—l In Ms. Reg. Q. Ab Ed. Fab. abest rò ad.—2 Multos Ed.
Lips. 1. 2. 3. Med. Par.—3 Et nives aberant a Ms. Pal. 2. In Ed. Blanc.
Amstel. omissa sunt verba vias et.—4 Sic Ms. Pal. 2. Ed. Freinsh. Sed
emensus Ms. Ryck. Duisb. Voss. Fram. Edd. vett. omnes ante Freinshemium,
ut Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Fab.
Vetst.—5 Omittunt copulam Ms. Voss. 3. Ed. Lips. 1. 2. 8. Med. Par. Ven.
Gryph. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst. Amst.—6 Exdistantibus Ed. Lips. 1.
—7 AT Ed. Lips. 1.—8 Sic et Ed.Med. Par. Sed Alvaricum Mss. Vin. et Dnk.
pleriqne. salvari cù quadraginta Ed. Lips. 1. salva re Ed. Lips. 2. Salvarici,
Ed. É;. 3. Salvarim Ed. Ven.—9 Milia Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.
milliü Ed. Gryph.—10 Sic Ed. Grut. Vetst. Sed Alesiam Mss. Vin. et Duk.
plerique, Edd. vett., ut Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Duk. 1. 2.—11 Milium
Ed. Lips. 1. 3. Par.—12 Georgoviam Mss. Vin. Ed. Lips. 1. 3. Georgoriam
Ms. Dnisb. Ed. pr. Gergoriam Ms. Fran. Ed. Ven. Gorgoviam Ms. Voss. 1.
—18 Arvernorum abest ab Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Gryph. Stad. Pont.—
NOTÆ

ad nuntium rei, (felicissima temeritas!) gradibus militaribus.' Quem versum

per invios ad id tempus, &c. Sane sic
frequens loquitur Noster.
c Per intactas vias et mires] Dele
vias et. Quod natum est ex diversa
lectione olim a scriptore librario su-
perposita, ut hunc morem eo tempore
habebant. Lege igitur per intactas
nives. Nives enim intactæ, non viæ
fuerant. Res per se loquitur.
° Expedita manu] Cum quibusdam
copiis levi armatura. Gall. Avec um
camp volant ; sans traim, sans bagage.
* Emersus [Emensus] Hic pessime
se dedit Freinshem. qui legit emersus;
eleganter enim metiri et emetiri pro
ire dicitur. Sic apud Plaut. in Pseu
dol. act. iv. sc. 4. * Quin hinc metimur
male solicitavit Boxhornius.
f Ex distantibus hybernis castra con
traxit] Ex hybernis copias ad se vo
cavit: Il tira des troupes des quartiers
d'hirer.
s Ab ultima] Hic ultimam vocat,
quæ prima est, et Italiæ obversa.
h Avaricum] Oppidum in finibus
Bitnrigum. Hodie Bourges aiunt vo
cari.
1 Alexiam] Oppidum in Celtis.
J Ducentorum quinquaginta millium]
Hic numerus fuit externorum auxi
liorum quæ Alexiam petebant, ut
eam obsidione liberarent. Vide Cæ
sar. de Bel. Gall. lib. vii. 14. In ipsa
enim urbe octogiuta tantum millia
236 L. ANNAEI FLORI

belli moles fuit: quippe cum octoginta millia's muro,n6 et

arce, et abruptis defenderent,'7 maximam civitatem** [§. 25.
vallo, sudibus, et fossa," inductoque fossæ flumine,° ad
hoc decem et octo'9 castellis, ingentique lorica*°° circum
datam, ** primum fame domuit : mox audentem erup
tiones in vallo gladiis sudibusque concidit;/ novissime in
deditionem redegit. Ipse ille rex,P maximum** [§. 26.
victoriæ decus, supplex cum in castra venisset, tum et**
phaleras*** et sua arma ante Cæsaris genua** projecit:

f Circa Gergoviam Arvernorum urbem tota vis belli fuit; nam cum octoginta
millia militum murus et ercisa saxa defenderent, primum eam maximam civitatem
fame concussit, cinctam vallo, palis, fossa, et fluvio in fossam ducto, insuper decem
et octo castellis, et permagna lorica ; postea egredi audentem, in callo ense et palis
trucidarit.
•••••••••••.

11 TÓ Ed. Lips. 1.—15 Octuaginta milia Ms. Ryck. LXXX. millibus Ms.
Flor. millia militum Ms. Voss. 1. LXXX. milia Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.
Ven.—16 Numero Ed. Par.—17 Defenderit Ms. Pal. 1. 2. defenderet Ms.
Ryck. Voss. 3. defenderant Ms. Reg. Q. defenderetur Ms. Flor.—18 Quippe
cum milite, muro, et arce, et abruptis defenderent marimam ciritatem Ms.
Pal. 1. Naz. quippe quam quum, &c. Ed. Gryph. Stad. Pont.—19 XVIII.
Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.—20 Ingentique quasi lorica Ed.
Ald. Gryph. Stad. Grut. Lngd. Pont. Zeu. Vetst. ingentique Lura Ed. Lips.
1. 2. 3.—21 Circundatam Ed. Par. Lngd.—22 Marim Ed. Lips. 1.—23 Cum
et Ms. Naz. Pal. 1. Voss. 3. et Ms. Voss. 1. 2. A Ms. Pal. 2. Malliab. Berol.
Duisb. Fran. Ed. pr. absunt.—24 Faleras Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Vem.

NOTAE

propugnantium fuere, ut infra pro Gergoviae nisi * murmis, arx, et abrup

babitur.
* Flammis adæquarit] Flammis, in
sexto casu. Sed hoc falsum videtur.
Neque enim id unquam Cæsar præ
termisisset. Illum vid. lib. vii. 13.
circa medium.
' Gergoviam] Hodie aiunt vocari,
Clermont. Sed hic de Gergovia nar
rat Florus, quæ Cæsar diserte de
Alexia. Ait enim, locus est lib. vii.
13. octoginta millia propugnantium
intra urbem Alexiam fuisse; neque
eorum, qui Gergoviam defendebant,
numerum definit. Deinde quæ hic
de Gergovia memorantur, ea omnia
accurate Alexiæ competunt, ut ex
eodem Cæsare videre est: nulla vero
ta,' quæ etiam et de Alexia narrat
Cæsar, lib. vii. 12. initio. Sic igitur
Florus, cum Cæsarem legisset, me
moria lapsus est.
m Vallo, sudibus, et fossa] Vallum,
sudes, et fossa, hæc tria nil aliud
sunt, quam vallum. Vallum emim est
aggestus e terra et sudibus ad la
brum internum fossæ.
n Inductoque fossæ flumine] Sic Vir
gil. Georg. 1. * Deinde satis fluvium
inducit, rivosque sequentes.'
o Ingentique lorica] Vide Notata ad
cap. 18. lib. ii.
p Ipse ille rer] Vercingentorix.
q Phaleras] De iis dictum, lib. 1. 5.
 EPITOM. LIB. III. CAP. 11. 2:37

* Habes,'*6 inquit.* * Fortem*7 virum,** vir fortissime,

vicisti.'

CAP. XI.

BELLUM PARTH1CUM.'

DUM* Gallos per Cæsarem* in Septemtriones de- [§. 1.

bellat, interim ad Orientem grave vulnus a Parthis* ° popu
lus Romanus accepit.3 Nec de fortuna queri° possu- [§. 2.
mus: caret solatio clades.“ Adversis et Diis7 et homini
bus, cupiditas Consulis Crassi,* dum Parthico inhiat auro,
undecim* strage legionum et ipsius capite mulctata9 est.*
Et'° Tribunus plebis Metellus exeuntem ducem hos- [§. 3.
tilibus'' diris* devoverat: et cum Zeugma' transisset exer
• Cupiditas consulis Crassi, dum captat Parthicum aurum, inimicis Diis et homi
nibus, castigata fuit ruina undecim legionum, et ipsius etiam capite.
-

—25 casaris arma Ed. Lips. 2.—26 Habet Ed. Amstel.—27 Fortissimum Ms.
Reg. Q.—28 Virum abest ab Ed. Lips. 1. 3. Gryph. Et ab Mss. Vin. et
Lips. 2. abest rò vir.
i Particum Ed. Ven.—2 Cum Ed. Lips. 1. 3. Ven. quum Ed. Gryph.—
3 Septentrionem Ed. Pont.—4 A Parthis aberant a Ms. Berol. Duisb. Ed. pr.
—5 Accipit Ed. Stad.—6 Quæri Ed. Gryph.—7 Arersis diis Ms. Malliab.
arersis et diis Ms. Fran. Voss. 3. adversis diis Mss. Regg. Ed. pr. adrersus et
diis Ed. Lips. 1. 3. udrersa et diis Ed. Lips. 2. Med. Par. Ven. Gryph. Stad.
Pont.—8 XI. Ed. Lips. 1. 3. Med. Par. Ven. In Ed. Gryph. Stad. est strage
XII.— 9 Ita, non multata, Ed. Lips. 2. Med. ubique.—10 Sic Mss. omnes, Ed.
pr. Vin. Sed Quod Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven.
Gryph. Stad. Pont.—11 Hostibus Ed. Lips. 1. 2. 3.—12 Nicephorium Ed. Vin.
NOTÆ

* Habes, inquit] Phaleras et arma nostra eo caret solatio, ut scilicet de

mea, scilicet.
CAP. xi. Bellum Parthicum] Amno
Mundi 3896. ante Ch. Nat. 52. ab Ur.
Cond. 699. Coss. L. Domitio Aheno
barbo et Appio Claudio Pulchro.
* Dum Gallos per Caesarem] Hoc
vulnus acceptum anno quinto belli
Gallici.
* Parthis] Alibi dictum.
* Caret solatio clades] Sine dubio
legendum, caret eo solatio clades ; quod
ad superiora habet anaphoram, * Nec
de fortuna queri possumus :' clades
fortuna possimus queri. Solatium
enim sit si fortunam accusare liceat.
d Consulis Crassi] Non Consul, sed
Prætor erat.
e Hostilibus diris] Diræ sunt Furiæ.
Virgil. lib. xii. * Dicuntur geminæ
pestes, cognomine Diræ.' Diræ etiam
sunt imprecationes, ut hic et apud
Horat. Sic supra lib. 11. 6.
f Zeugma] Syriæ ad Euphratem op
pidum, ubi maxime amnis est per
vius.
238 I,. ANNAEI FLORI

citus, rapta subitis signa turbinibus hausit Euphrates:*

et cum apud Nicephorum'** castra posuisset, missi [§. 4.
ab Orode'* rege* legati demuntiavere,'* * percussorum cum
Pompeio foederum Syllaqueºs meminisset.' Regiis'° [§. 5.
inhians ille thesauris, nihil, ne'7 imaginarioquidem jure,'sed'*
* Seleuciæ*9J se responsurum esse,' respondit. Itaque [§. 6.
Dii foederum ultores, nec insidiis, nec virtuti hostium de
fuerunt. Jam primum,* qui solus et subvehere*° commea
tus et munire poterat a tergo, relictus Euphrates. Tum** [§. 7.
simulato transfugæ cuidam** Mazaræ Syro**' creditur, dum**
in mediam camporum vastitatem eodem duce ductus**
* Euphrates absorbuit signa rapta inopinatis tempestatibus.

Stad. Lugd. Fab. Amstel. Duk. 1. 2. nicoforum Ed. Lips. 1. 2. 3. nicesorum

Ed. Med. Par. Necephorum Ed. Ven.—13 Herode Mss. Vin.—14 Denuncirere
Ed. Lips. 1.—15 Syllaque Ed. pr. cum Syllaque Ed. Gryph. Stad. Lugd. Pont.
Sullamque Ms. Naz. Pal. 1. Voss. 2. 3. Fran. consiliaque Ed. Lips. 1. 2. 3.
consilia quæ Ed. Med. Par. Ven.—16 Regis Ms. Ryck. Voss. 3. Ed. Par.
Amstel.—17 Ne aberat a Ms. Naz. Voss.—18 Sed aberat a Ms. Malliab.—
19 Seleutiae Ed. Med.—20 Solus et vehere Ed. Lips. 1. 2. 3. solus subrehere Ed.
Par.—21 Dù Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.—22 Transfuge cuide
Ed. Lips. 1. transfuga cuidam Ed. Lips. 2. 3.—23 Sic Mss. Vin. Pall. et Duk.
pleriqüe, nisi quod in quibusdam tertia litera erat c, in aliis s: etiam in Ed.
pr. Sed Mazzare SyroTMs. Naz. Massare Syro Ms. Ryck. Mazadare S. Ms.
Voss. 2. Mararo S. Ms. Voss. 3. Mezerae syrò Ed. Ven. Gryph. Lugd. Freinsh.
Mazzere Syro Ed. Lips. 1. 2. 3. Mezeresyro Ed. Par. MetéT syro Ed. Med.—
24 Cum Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Stad.—25 Ductus est Ms. Ryck.

NOTAE

s Nicephorum] Mesopotamiæ urbem, dictio est, indictio quælibet non so

ad Euphratem sitam.
h Orode rege] Orodes Artabani fi
lius erat, qui Artabanus Phraatis
Mithridatis a Pompeio devicti filii
patruus fuit.
* Ne imaginario quidem jure] Hoc
est, ne prætextum quemlibet imagi
narium, non saltem justum et legiti
mum, se habere dicens. Nam ex
more debebat aliquem prætextum fin
gere. Sic Antonius infra lib. iv. 10.
* Neque causa, meque consilio, ac ne
imaginaria belli indictione in Parthos
impetum facit.' Ubi imaginaria in
lennis neque legitima.
1 Seleuciæ] Seleuciæ oppidum in
Parthis, ubi se Euphrates cum Ti
gride conjungit.
« Jam primum] Probat nunc Deos
insidias et virtutem hostium juvisse,
* jam primum.' Gallice diceres, Sans
aller plus loin; d'abord. Et mirum
Flori artificium hic videre est, qui,
ut invidiam a Romanis avertat, illam
cladem Diis foederum ultoribus tri
buit.
1 Mazarae Syro] Hunc augurem
fuisse quidam tradidere.
 EPiTOM. LI B. III. CAP. 11. 239

exercitus*6 ut undique hosti*7 exponeretur.** Itaque [§. 8.

vixdum*9 venerat Carras," cum undique præfecti regis,
Sillaces3° et Surenas,*' ostendere signa auro sericeisque**
vexillis vibrantia.* Tum sine mora circumfusi33 undiquc
equitatus," in modum grandinis atque nimborum** densa
pariter tela3s fuderunt. Sic miserabili3° strage deletus ex
ercitus. Ipse in colloquium solicitatus,37 signo dato, [§. 9.
vivus in hostium manus incidisset, nisi tribunis** reluctan
tibus fugam ducis barbari ferro occupassent.* Sic quoque“
relatum caput ludibrio hosti fuit. Filium ducis39 [§. 10.
pæne in conspectu patris eisdem telis operuere. Reliquiæ
infelicis*° exercitus, quo quemque** rapuit fuga,** in**
Armeniam, Ciliciam, Syriamque** distractæ, vix nuntium
cladis retulerunt.*4* Caput ejus recisum* cum dex- [§. 11.

* Cum undiquaque Scyllaces et Surenas, legati regis, aperuere signa renidentia

auro et velis sericeis.
4 Ipse in colloquium adductus virus in hostium manus venisset, nisi, tribunis re
sistentibus, barbari ferro fugam ducis prævenissent.
* Reliqui infelicis exercitus dispersi in Armeniam, Ciliciam, et Syriam, quo
unumquemque fuga tulit, vix retulere stragis nuntium.

—26 Erertitus Ed. Lips. 1.—27 Sic Ms. Ryck. Voss. 3.—Sed undique h.
Mss. Duk. reliqui, Edd. vett., ut Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad.
Grut. Lugd. Pont. Freinsh. Zeu. Fab. Vetst.—28 Opponeretur Ms. Pal. 2.
Berol. Duisb. Ed. pr.—29 Vix dum Ed. Lips. 1. Par.—30 Silaces Mss. Duk.
plerique, Ed. pr.T Sylaces Ms. Voss. 1. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.
Gryph. Syllaces Ms. Ryck.—31 Surena Ed. Stad. Pont.—-32 Sic Mss. Vim.
monnulli, unde recepit Vinetus, aliique post eum, ut 8tad. Grut. Lugd. Pont.
Freinsb. Fab. Blanc. Vetst. Sed sericisque Ms. Naz. Pal. 1. Ryck. Regg.
Duisb. Fran. Voss. Edd. vett. ante Vin., ut Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.
Gryph., etiam Duk. 1. 2.—33 Circunfusi Ed. Par.—34 Ymbriù Ed. Lips. 1. 2. 3.
—35 Tela pariter Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont.
—36 Sic proh! miserabili Ms. Ryck. Ed. Junt.Ven. si miser. Ed. Med.—37 So
licitans Ed. Lips. 1. 2. 3. sollicitus Ed. Gryph.—38 Tribunus Ed. Gryph.—
39 Barbari....filium ducis aberant a Ms. Ryck. Et in Ed. Blanc. desideran
tur verba sic quoque....hosti fuit.—40 In felicis Ed. Lips. 1.—41 Quemque Ed.
Lips. 1. 2.—42 Fugam Ed. Med. Par. Ven.—43 In omittit Ed. Zeu.—44 sy
riam Ms. Ryck.—45 Rettulerunt Ed. Par.—46 Rescisum Ed. Lips. 2.—

NOTÆ

* Carras] Carræ Mesopotamiæ op- • Sic quoque] Hoc a superioribus

pidum. pendet. Quamvis Tribuni restiterint,
* Equitatus] Notari potest * equi- et Barbari fugam regis ferro occu
tatns,' in mumero multitudinis. Est paverint, tamen sic etiam caput illius
et apud Sallustium tamen. relatum hostibus ludibrio fuit.
240 L. ANNAEI FLORI

tera*7 manu ad regemP deportatum** ludibrio fuit, nec in

digno.*9 Aurum enim liquidum in rictum oris infusum5°
est: nt, cujus animus arserat auri cupiditate, ejus etiam
mortuum et exsangue corpus auro ureretur.*'

CAP. XII.

ANACEPHALAEOSIS.'

Haec est illa tertia ætas* populi Romani transma- [§. 1.

rina, qua Italia progredi ausus orbe toto arma circumtulit.
Cujus ætatis superiores centum* anni sancti, pii, et, [§. 2.
ut diximus, aurei,* ° sine* flagitio,5 sine scelere, dum sincera
adhuc et innoxia pastoriæ illius sectae* integritas, dumque
Poenorum hostium imminens metus disciplinam veterem
continebat.*° Postremi centum, quos a Carthaginis,“ [§. 3.
Corinthi,7* Numantiæque' excidiis, et Attali regis Asiatica*

* Dum integritas pastoriæ illius disciplinæ intacta manet et inculpata, et dum

Paenorum hostium terror impendens disciplinam ceterem retinebut.
•-•--••

47 Dertra Ed. Med. Ven.—48 Sic Ms. Ryck. Ed. Blanc. Sed reportatum Ed.
Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Freinsh. Zeu.
Fab. Vetst. Dnk. 1. 2.—49 Neque indigno Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.
Gryph. Stad. Grut. Pont. Freinsh. Zeu. Fab. Blanc. Vetst.—50 Effusum Ms.
Ryck. Regg. Toll. Duisb. Fran. Ed. pr.—51 Sic Mss. Duk. pleriqüe, Ed. pr.
Junt. Ven. Vin. Sed uteretur Mss. Pall. Fran. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.
Gryph. Stad. Pont.
1 Anaphaleosis Ed. Lips. 1. 3. Anacephaleosis Ed. Par. Ven.—2 C. Ed. Lips.
1. 2. 3. Par. Vem. ut §. 3.—3 ATri Ed. Lips. 1.—4 STi Ed. Lips. 1.—5 Flagi
tije Ed. Lips. 3.—6 Continebant Ed. Ven.—7 Corynthi Ed. Lips. 1. 2. 3.
Med. Par. Ven.—8 In Asiatica Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Gryph.—9 In

NOTAE

p Ad regem] Orodem. * Centnm hos priores quibus Africam,

CAP. xii. Anacephalæosis] Hoc ca Macedoniam, Siciliam, Hispaniam do
put, quæ xvii. capitibus superiori muit, aureos, sicut Poëtæ canunt,
bus tractata fuere, et quæ xiii. se jure meritoque fateatur.'
quentibus tractantur, compendiose e Pastoriae illius sectae] AEtatis Ro
persequitur. muli.
* Hæc est illa aetas] De qua toto d Carthaginis] De qua lib. 11. 15.
hoc libro usque ad lib. iv. cap. 2. e Corinthi] Lib. ii. 16.
° Et, ut dirinus, aurei] Lib. ii. 19. f Numantiæque] Lib. ii. 18.
 EpitoM. LI B. 111. CAP. 12. 241

hæreditates deduximus in Cæsarem et Pompeium," secu

tumquc hos, de quo dicemus, Augustum, ut claritate? rerum
bellicarum magnifici, ita domesticis cladibus miseri et eru
bescendi. Quippe sicut Galliam,' Thraciam,' Cili- [§. 4.
ciam,* Cappadociam,'°' uberrimas validissimasque provin
cias, Armenios**" etiam, et Britannos," ut non in usum,**
ita ad'* imperii speciem,'*° magna nomina acquisiisse,'*
pulchrum'° atque'7 decorum :' ita eodem tempore [§. 5.
dimicasse domi cum civibus,P sociis,* mancipiis,' gladiato
ribus,* totoque inter se Senatu, turpe atque** miserandum.
Ac nescio an satius'9 fuerit populo Romano, Sicilia [§. 6.
et Africa contento*° fuisse, aut his etiam ipsis carere, domi

° Nam sicut honestum atque gloriosiun est comparasse Galliam, Thraciam, Cili
ciam, Cappadociam, feracissimas et fortissimas provincias, Armenios etiam et Bri
tannos, qui ut non ad fructum comparati, ita magna nomina sunt ad majestatem
imperii ampliandam.

claritate Ms. Pal. 2. ut celeritate Ms. Berol. Duisb. et celeritate Ms. Pal. 1.
et claritate Ed. Lips. 1. 3.—10 Cappadociam abest ab Ed. Lips. 1. 2. 3. Med.
Par. Gryph. Stad. Pont. Sed Cäpadocia Ed. Ven.—11 Armenos Ms. Ryck.
Ed. Amstel. armentes Ed. Vem.—12 In usus Ms. Pal. 1. in usu Ed. Lips. 1. 2.
3. Med. Par. Ven.—13 Et Ed. Freinsh.—14 Spem Ed. Ven.—15 Adquaesisse
Ms. Naz. acquisisse Ms. Ryck. Malliab. Fran. Ed. Lips. 2. 3. Ber. Sab. Med.
Par. Jnnt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Pont. Fab. acTsisse Ed. Lips. 1. acquisi
visse Ed. pr.—16 Sic Ed. Lips. 1. Par. pulcrum cet.— 17 Ac Mss. Duk. om
mes, Ed. pr.—18 Ac Ms. Duisb. Fran. Voss. 1. 3. Ed. pr.—19 Satis Ed. Par.
—20 Contentum Ms. Voss. 3. Edd. vett. ante Vin., ut Lips. 1. 2. 3. Med. Par.

NOTÆ

* Attali regis Asiatica hæreditate] • Ut non in usum, ita ad imperii

Lib. ii. 20. Quæ tu omnia, Lector, speciem] Hæc ad Britannos referri
temporibus suis assignata repete.
* In Caesarem et Pompeium] De qui
bus lib. iv. 2.
* Galliam] De qua cap. 10. supra.
* Thraciam] Vide cap. 9.
* Ciliciam] Bellum Piraticum in
telligit, de quo supra cap. 6.
' Cappadociam] In bello Mithrida
tico, de quo supra cap. 5.
* Armenios] Eodem bello Mithri
datico, cap. 5.
° Britannos] A Cæsare devictos
cap. 10.
Delph. et Var. Clas.
debent, nam supra cap. 10. dixit,
* Non enim provinciæ, sed nomini
studebatur.'
P Cum civibus] Bella Marii, Serto
rii, Lepidi, de quibus sequentibus
capitibus 21. 22. 23.
q Sociis] Bellnm Sociale intelligit,
de quo cap. 18. infra.
* Mancipiis] Bellum Servile, de quo
cap. 19. infra.
• Gladiatoribus] Bellum Spartacium,
cap. 20.
Flor. Q.
242 L. ANNAEI FLORI

nanti in Italia** sua, quam eo magnitudinis crescere, ut

viribus suis conficeretur.* Quæ enim res alia furores [§. 7.
civiles peperit, quam nimia felicitas ? Syria' prima nos
victa corrupit: mox Asiatica Pergameni regis" hæreditas:
illæ opes atque divitiæ**" afflixere sæculi mores: mersam
que vitiis suis, quasi sentina, rempublicam** pessumde
dere.*** Unde** enim*^ populus Romanus*7 aTribunis** [§. 8.
agros et cibaria flagitaret, nisi per famem, quam luxu*?
fecerat?* Hinc ergo Gracchanas° et prima et secunda," et
illa tertia Apuleiana*' sedifio.* Unde** regnaret** [§. 9.
judiciariis** legibus' divulsus35 a Senatu eques, nisi ex
avaritia,*° ut vectigalia reipublicæ atque ipsa judicia*7 in
* Quum ad tantum surgere magnitudinem, ut riribus suis periret.
4 Illæ opes et deliciæ prostravere mores sæculi, et proculcavere Rennpublicam
immersam vitiis suis, quasi cloaca.
* Unde factum est, ut plebs Romana a Tribunis peteret agros et cibos, nisi ex
fume quam luxuria pepererat ?
-
*-

Ven. Gryph. Stad. Pont.—2l Dominanti Italia Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.
Gryph.—22 Diciciæ Ed. Lips. 1.—23 Republi. Ed. Lips. 1.—24 Pessundedere
Ed. Lips. 1. 2. 3. Gryph. Lngd. possü dedere Ed. Ven.—25 Un Ed. Lips. 1.
—26 N. Ed. Lips. 2. Med.—27 - Romanus ascriptum erat manu alia in Ms.
Malliab.—28 A Tribunis absunt ab Ed. Lips. i. 3. Med. Par. Gryph. Stad.
Pont. Sed Lips. 2. a Tr.—20 Sic Mss. PalI. et Duk. plerique, Ed. pr. Sed
lurus Ms. Ryck. Voss. 1. 2. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad.
Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst.—30 Graccana Ms. Duisb. Fran. Ed. pr. Gra
chuna Ed. Lips. 1. 2. 3.—31 Sic Ms. Ryck. Toll. Duisb. Fram. Ed. pr. Lips.
1. 2. 3. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Sed Appuleiana Ed. Ber. Vin. Stad.
Lugd. Amstel.—32 Un Ed. Lips. 1.—33 Sic Ms. Berol. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3.
Med. Par. Vem. Sed regnare Mss. reliqui, Ed. Grut. Lugd. Zeu. Vetst. ut
regnaret Ed. Ald. Grypli. Stad. Pont.—34 De judiciariis Ed. Lips. 1. 3. Med.
Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—35 Ita Ms. Ryck. Berol. Voss. 3. Sed diri
sus Ms. Flor. dirisus Ed. Stad. Pont. jussus Mss. reliqui, Ed. pr. Grut. Lugd.
Zeu. Vetst. ln Ms. Voss. 2. erat seditio judiciariis legibus jussus.—36 Arari
cia Ed. Par.—37 Juditia Ed. Lips. 1. 3.—38 H' Ed. Lips. 1. hujus Ed. Lips.

NOT/E

* Syria] Lib. ii. 8. * Gracchana et prima et secunda]

" Mox Asiaticu Pergameni Regis]
Attali Regis hæreditas. De qua lib.
11. 20.
" Illae opes atque divitiæ] Pro diri-
tiae, fortasse scriptum fuerat deliciae;
unde et * luxus' continuo meminit.
Similis corruptio supra cap. 9. quam
vide.
Tiberii et Caii Gracchorum. De his
cap. 14. et 15.
* Apul. [Appul.] seditio] Appuleii
Saturnini, cap. 15.
y Judiciariis legibus] Judiciariae le
ges hic eae sunt, quibus ad equites
I{omanos a Senatu judicia translata
sunt. Eas Caius Gracchus tulit.
 EpitoM. Ll B. I 11. cAP. 12. 243

quæstu haberentur ?/* Hinc rursus et promissa civitas*

Latio,* et per hoc** arma sociorum. Quid autem [§. 10.
bella servilia? unde nobis, nisi ex abundantia familiarum?39°
Unde gladiatorii adversus*° dominos*' suos exercitus, nisi
ad conciliandum plebis favorem effusa largitio,* cum spec
taculis indulget," supplicia quondam hostium* artem facit?“
Jam ut speciosiora vitia tangamus, nonne ambitus [§. 11.
honorum ab iisdem divitiis** incitatus? Atqui** inde Ma
riana, inde Syllana** tempestas.45 Aut magnificus [§. 12.
apparatus conviviorum, et sumptuosa largitio, nonne ab
/ Unde factum est, ut eques separatus a Senatu regnum teneret per leges judicia
rias, nisi ex avaritia, ut tributa Reipublicae et judicia tractarentur in lucro ?
£ Inde et iterum quodjus civitatis promissum fuit Latio.
^ Quid Gladiatorum exercitus armavit adversus ipsos Dominos, nisi immoderata
largitio ad captandam plebis auram, quæ cum spectaculis studet, artem reddit, quod
olim fuit supplicium hostium ? ,-
-

3.—39 Familiarium Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.—40 Adversos

Ed. Lips. 3.—41 Dnos Ed. Lips. 1.—42 Hisdem diviciis Ed. Lips. 1. hisdem
diritiis Ed. Lips. 2. 3. Med. Par. 1. iisdem div. Ed. Par. 2. eisdem d. Ed.
Gryph.—43 Atque Ms. Ryck. Malliab.—44 Syllana, non Sull. Ed. Lips. 1. Med.
Par.—45 Potestas Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Gryph.—46 Peritura Ed. Par.—
NOTAE

* Ut rectigalia reipub. atque ipsa ju dique gladiatores sibi conquirebant,

dicia in quæstu haberentur] Vectigalia
Reipub. erant ea quæ ex portorio,
hoc est, ex mercium exportatione et
importatione; et decuma, hoc est,
ex decima parte frumenti, quod in
agris colligebatur ; et ex scriptura
capiebat, hoc est, ex sylvis sive e
pastione pecorum. Quod autem ea
vectigalia equitibus in quæstu habe
rentnr, vide infra cap. 17. * Equites
Romani interceptis vectigalibus suo
jure peculabantur Rempublicam.'
• Civitas] Jus civitatis. Hoc est
eodem jure uti quo cives Romani.
* Familiarum] Familia est servo
rum certus numerus uni Domino ser
viens.
e Effusa largitio] Quomodo autem
effusa largitio gladiatorios armavit ex
ercitus ? Quippe cum Romana plebs
qni plebem demereri cupiebant ; eos
etiam erudiendos curabant ad ma
jorem voluptatem. Et inde factum
est, ut gladiatores qui in immensam
multitudinem creverant, et artem
pugnandi sibi paraverant, arte et
numero suo freti, arma contra Domi
nos ipsos ceperint.
• Cum spectaculis indulget] Scriben
dum, indulgens, et continuanda sen
tentia, ac tollenda distinctio, quæ
post largitio posita est.
• Supplicia quondam hostium] Ea
tempora respicit Florus, quibns son
tes inter se ferro depugnabant.
f Artem facit] Quippe, nt supra
dictum est, gladiatorum familias ma
gistris erudiendas dabant, ut ex eo
rum pugna major voluptas percipere
tur.

gladiatoriis muneribus studeret, un

244 L. ANNAEI FLORI

opulentia paritura* mox egestatem ?* Hæc Catilinam"

patriæ*7 suæ impegit.'* Denique illa ipsa princi- [§. 13.
patus et dominandi cupido, unde, nisi ex nimiis** opibus,
venit ?j Atqui hæc49 Cæsarem, atque Pompeium, furialibus*
in exitium3° reipublicæ facibus armavit. Hos igitur [§. 14.
populi Romani omnes** domesticos motus, separatos** ab
externis justisque bellis,** ex ordine** prosequemur.**
CAP. XIII.1

CAUSA SEDITIONUM TRIBUNICIA POTESTAS.*

SrditioNUM* omnium causas* Tribunicia3 potestas [§.1.

excitavit: quæ specie quidem plebis tuendæ, cujus in aux
ilium comparata est,** re autem dominationem sibi acqui
rens, studium populi ac favorem7 agrariis,* frumentariis,*
* Hæc impulit Catilinam contra patriam suam.
••••••••

47 Sic Mss. omnes, Ed. pr. Lips. 1. 2. 8. Med. Par. Vem. Sed Catilinam
hostem patr. Ed. Gryph. Stad. Lugd. Pont.—48 Ernimiis Ed. Lips. 1.—
49 Atque haec Ms. Malliab. Reg. Q. atque hic Ed. Med. Par. At; hec Ed.
Lips. 1. hæc, simpliciter, Ed. Gryph.—50 Ericium Ed. Lips. 3.—51 Omnis
Ed. Par. omneis Ed. Gryph.—52 Seperatos Fd. Lips. 1.—53 Belli Ed. Ven.
—54 Ex omittunt Ms. Ryck. Voss. 2.—55 Persequemur Ms. Ryck. Voss. 2.
1 Hinc incipiebant Librum quartum Ms. Pal. 2. Duisb. Ed. pr.—2 De le
gibus Gracchanis Ms. Naz. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald.
Ven. Gryph. Stad. Pont. seditiones Ms. Reg. Q. causae seditionum Ms. Ryck.
Aberat index a Ms. Reg. F, Duisb. Fran. Ed. pr. Vin. Lugd. seditiositas tri
buniciae potestatis Ed. Grut. Freinsh. Fab. Blanc. Vetst. de seditionibus er tri
bunitia potestate Ed. Zeu.—3 Seditionem Ed. Par.—4 Caussa Ed. Med. Par.
câ Ed. Sab. causam Ed. Lips. 1. 2. 3. Gryph.—5 Tribunitia Ed. Lips. 1. 2.
3. Med. Par. Gryph.—6 Erat Ms. Flor.—7 Ad fatorem Mss. Regg. Voss. 1.
NOTAE
* Paritura mor egestatem] Refer 12. « Facibus armatæ furiali more
paritura ad rò opulentia, non vero ad processerant.'
tò largitio; et est in sexto casu. a Cujus in aurilium comparata est]
* Haec Catilinam] Egestas scilicet. Tribuni enim plebis primum creati
' Impegit] Nota impegit active po fuerunt, ut eam contra fœneratorum
situm. impotentiam defenderent.
3 Nisi ex nimiis opibus, venit] Tollo b Agrariis] Agrariæ leges quibns
renit; nam ignavum est, et Flori ge sancitum erat, ut agri a privatis per
nio minus conveniens. vim occupati plebi dividerentur. Has
* Furialibus] Quippe Furiæ a Poë Caius Gracchus post Tiberium Grac
tis et Pictoribus armatæ nobis exhi chum tulit.
bentur. Vide Notata ad lib. 1. cap. c Frumentariis] Quibus contineba
 EpitoM. LI B. 111. cAP. 13. 245

judiciariis* legibus aucupabatur.** Inerat omnibus [§. 2.

species9 æquitatis. Quid enim tam justum,'° quam [§. 8.
recipere plebem jus suum a patribus? ne populus, [§. 4.
gentium victor, orbisque possessor, extorris'' aris ac focis***
ageret.* '* Quid tam æquum, quam inopem'* populum [§. 5.
vivere ex ærario suo?*** Quid ad jus libertatis [§. 6.
aequandæ magis efficax, quam ut, senatu regente provin
cias, ordinis equestris auctoritas saltem judiciorum'° regno*
niteretur ? Sed hæc ipsa in perniciem redibant: et [§. 7.
misera Respublica in exitium suum'7 merces erat.**
Nam'9 et a senatu in equitem translata judiciorum [§. 8.
potestas vectigalia,*° id est,** imperii patrimonium, suppri
mebat,* et emtio frumenti, ipsos Reipublicæ nervos, [§. 9.

• Quae sub specie quidem defendendæ plebis, rere autem sibi imperium quærens,
tenabatur studium populi per leges agrarias, frumentarias, etjudiciarias.
* Exul aris et focis esset.
-

2. sibi ad favorem Ms. Ryck.—8 Aucupatur Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.

Ven.—9 Spes Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Scribendum videlicet erat
spes.—10 Tájustù em Ed. Lips. 1. tam justum enim Ed. Lips. 2. 3. Med. Par.
Ven.—-1 1 Ex terris Ed. Lips. 1. Par.—12 Sacris vel aris Ms. Voss. 2.—13 Ita
Ms. Naz. et Duk. plerique. Sed ageretur Ms. Pal. 1. 2. Flor. Malliab.—
14 In opem Ed. Lips. 1.—15 Suos Ed. Ven.—16 Juditiorum Ed. Lips. 1. 3.
ut s. 8.—17 Sui Ms. Malliab.—18 Sic Ed. Ven. Sed marcescerat Ed. Lips.
1. 2. 3. recesserat Ed. Med. Par. marcesserat Ed. Gryph.—19 Nam abest ab
Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Lugd.—20 ' Vectigalium Ed. Med.
Par.—21 Idest Ed. Lips. 1. i. Ed. Lips. 2.—22 Et emtio...exhauriebat absunt

NOTAE

tur ut frumentum, quod copiosissime rias leges pertinent.

ex Africa et Sicilia advehebatur, ven ' Vicere eae aerario suo] Ex aerario
deretur triente et semisse: Caius depromebatur pecunia qua coëmere
Gracchus eam tulit. tur frumentum, quod vili pretio ven
* Judiciariis] De quibus cap. supe debatur propter plebis inopiam. Hoc
ruori.
frumentarias leges respicit.
* Extorris aris ac focis] Ex Latini s Judiciorum regno] C'étoit le pou
tate ipsa suspicor expungi cum in voir de juger les affuires des particuliers
dicio posse aris ac; hoc certe scio, em dernier ressort.
dici posse, eaetorris domo, patria, &c. * Supprimebat] Equites enim socie
At nescio (neque quicquam occurrit tati faventes, vel ludificabant loca
memoriæ) an dici possit, extorris ara. tionem, vel remittebant, vel redem
Ast hæc si nolis admittere, saltem tionis parte relevabant, et sic pecu
facere non potes qnin legas, extorris niam publicam supprimebant.
agris ac focis. Hæc autem ad agra
246 L. ANNAEI FLORI

exhauriebat** ærarium.' Reduci plebs in agros unde** po

terat sine possidentium eversione, qui ipsi pars** populi
erant? et tamen' relictas sibi a majoribus sedes [§. 10.
ætate,** quasi jure hæreditario,*^ * possidebant.
CAP. XIV.

S EDITIO TI BERII GRACCHI.

PRiMAM' certaminum facem Tiberius* Gracchus [§. 1.

accendit, genere, forma, eloquentia, facile princeps.* Sed
hic, sive Mancinianæ* deditionis," quia sponsor [§. 2.
foederis fuerat, contagium timens, et inde* popularis:*
sive æquo et bono ductus, quia depulsam agris suis [§. 3.
plebem miseratus est, ne$ populus° gentium victor, orbisque
-

ab Ed. Med. Par. In Lips. 1. scriptum est divisim er hauriebat.—23 Non

pot. Ms. Pal. 1. 2. Berol. Duisb. Ed. pr.—24 q sibi ps Ed. Lips. 1. que sibi
pars Ed. Lips. 3. qui sibi pars Ed. Par. Gryph.—25 Ætate aberat a Ms.
Lipsii.—26 Hæreditario aberat a Ms. Voss. 1. 2.
1 Primù Ed. Lips. 2.—2 Tiberius aberat a Mss. Regg. Ryck. Duisb. Fran.
Voss. Ed. pr. In Ed. Med. Par. Ven. Grypli. scriptum est ubique Tyberius. }
—3 Mantinianæ Ed. I.ips. 1. 2. 3.—4 in Ed. Lips. 1.—5 Et Ms. Voss. 3. In
Ms. Naz. erat nemo cum gentium rictor.—6 Populus Romanus Ms. Ryck. Voss.
3. Ed. Lips. 1. 3. Ber. Sab. Par. Junt. Ven. P. R. Ed. Lips. 2. Med. Ab
Ed. Freinsh. absunt verba ne pop...exularet, aut : idque auctoritate Gruteri.

NOTAE

* Et emtio frumenti exhauriebat aera • Facile princeps] Hoc est, nemine

rium] Quippe, magno pretio emtum,
plebi postea ob leges frumentarias
vili pretio vendebatnr.
1 Et tamen] Subjunge statim post
possidentium eversione? et tamen. [Sic
enim Delpli. ed. exhibet in textu:...
eversione? Qui...erant, et, &c.]
* Ætate, quasi jure haereditario] Hæc
ex jnris formula pendent, qua posses
sori possessionis diuturnitas pro jure
hæreditario est.
CAP. xiv. Seditio Tiberii Gracchi]
Anno Mundi 3817. ante Ch. Nat. 131.
ab Urb. Cond. 620. Coss. P. Mucio
Seaevola et L. Calpurnio Pisone
Frugi.
repugnante. De illo haec habet Vel
leius, lib. ii. 2. * Vir alioqni vita in
nocentissimus, ingenio florentissimus,
proposito sanctissimus, tantis deni
que adornatus virtutibus, quantas
perfecta et natura et industria mor
talis conditio recipit.'
b Mancinianæ deditionis] C. Hosti
lius Mancimus Numantinis, ut igno
miniam et dedecus a se cum illis icti
foederis expiaret, deditus fuit. Vid.
lib. 11. 18. Tiberius autem Gracchus,
quo quæstore et auctore id foedus
ictum fuerat, similis judicii vel poe
næ discrimen metuebat.
c Et inde popularis] Et postea po
 EPITOM. LIB. 111. CAP. 14. 247

possessor,7 laribus* ac focis suis exularet, quacumque9

mente,* rem ausus ingentem. Postquam rogationis [§. 4.
dies* aderat, ingenti stipatus agmine Rostra* conscendit:
nec deerat obvia manu tota inde nobilitas,'° et tribuni in par
tibus. Sed ubi'' intercedentem' legibus suis Cnaeum** [§. 5.
Octaviums videt Gracchus:** contra fas collegii,'** jus's
potestatis,' injecta manu, depulit Rostris, adeoque præ
senti'° metu mortis exterruit, ut abdicare se magistratu
cogeretur. Sic triumvir'7 creatus dividendis agris. [§. 6.
Cum ad perpetranda coepta die comitiorum prorogari sibi
vellet imperium, obvia nobilium manu, eorumque, quos
agris** moverat, cædes a foro coepit.* Inde cum in [§. 7.
Capitolium profugisset,'9 plebemque ad defensionem salutis
suæ, manu caput tangens, hortaretur, præbuit speciem
* Qu^cumque aniquo ille hoc egit.
° Cum die conrenluum peteret imperium sibi continuari ad perficienda corpta
sua, occurrentibus nobilium copiis, et eorum quos agris expulerat, caedes incepit a
foro.

—7 Orbis victorque possessor Ms. Voss. 3. rictor, urbisque pos. Ed. Lips. 1. 2.
3.-8 Extorris aris Ed. Amstel. ertorris agris Ed. Blanc.—9 Et quacunque
Ed. Lips. 1. 2. 3. Ven. aut quacunque Ed. Ald.—10 Nec deerat obvia manus.
Tota deinde nobilitas Ms. Reg. Q. Eiiam in Voss. 8. erat deinde, Sed ab Ryck.
τò inde aberat. Pro inde, ia Ed. Lips. 2. fortassis pro in.—11 Ut Ed. Lips.
1. 3. Par. Gryph.—12 Gn. Mss. Regg. G. Ms. Diiisb. Fran. C. Ms. Ryck.
Gaium Ed. pr. Cneum Ed. Par. Ven. Gryph. M. Ed. Stad. Pont.—13 Grac
chus aberat a Ms. Flor.—14 Fas omne couägii Ms. Flor. Pall. Ryck. Ed. Junt.
—15 Jusque Ms. Voss. 3.—16 Praesentis TMss. Regg.—17 Triumriratus Ms.
Pal. 2. Ryck. Regg. Duisb. Fran. Ed. pr. Grut. Vetst.—18 Cum ad perp....

NOTAE

puli favorem coepit captare. norum autem erat hæc potestas, ut

° Rogationis dies] Dies quo leges intercedente uno, alii, etiam si plures
rogare licebat: legem autem rogare essent, nil agerent.
est, a populo petere ut illam ferat, b Contra fas collegii] Octavius enim
sciscat. Gracchi collega.
* Rostra] De iis alibi dictum. 1 Jus potestatis] Cum Tribunicia po
' Intercedentem] Propria vox. In testas alios contra vim defendendi
tercedere, id est, resistere, obsistere, gratia creata sit, contra jus potesta
se interponere. Intercedentium so tis agit Tribunus qui ipse vim affert.
lennis vox erat, * Veto.' Vel hoc ideo dicit, quod, cum Tri
* Cnæum Octavium] Alii Marcum, bunicia potestas sacrosancta esset,
non Cnaeum, vocant. Tribunus ple nulli Tribunum pellere fas erat.
bis erat, et Gracchi collega. Tribu
248 L. AN N AEI FLORI

regnum sibi et diadema poscentis:' atque ita, duce Sci

pione Nasica, concitato*° in arma populo, quasi jure*
oppressus est.'

CAP. XV.

SEDITIO CAII GRACCHI.

STATiM* et mortis et legum fratris sui vindex non [§. 1.

minore impetu incaluit Caius Gracchus.* Qui cum [§. 2.
pari tumultu atque terrore plebem in avitos agros arcesse
ret:** et recentem* Attali hæreditatem in alimenta populo
polliceretur: jamque nimius et potens* altero tribu- [§. 3.
natu,* secunda plebe volitaret:* obrogare** auso [§. 4.
legibus suis Minucio* Tribuno;* fretus comitum manu,
fatale familiæ suæ* Capitolium invasit. Inde proxi- [§. 5.
• Mox Caius Gracchus assertor mortis et legum fratris sui, non minori impetu
earcanduit.
° Qui cum plebem in agros paternos evocaret eodem tumultu atque terrore.
* Et jam nimis potens ob secundum tribunatum favente plebe degeret.
-^-

quos agris aberant a Ms. Ryck.—19 Confugisset Ms. Voss. 1.—20 Concito Ms.
Duisb.
' 1 Accerseret Ms. Berol. Flor. Duisb. Fran. Ed. Lips. 1. 3. accersiret Ed.
pr.—2 Abrogare Mss. Duk. plerique, Edd. vett. ante Vinetum, ut Lips. 2.
Med. Par. Ven. Gryph. Vetst. Eadem confnsio horum verborum est paulo in
ferius c. 17. 8.—3 Minutio Ed. Lips. 1. 2. 3. Par. Ven. Gryph.—4 Secunda
NOTAE

1 Præbuit speciem regnum sibi et dia rii Gracchi mortem.

dema poscentis] Cum opem implorans b Recentem] Jure * recentem' vo
caput tetigisset, hoc populus inter cat; vix sunt ammi novem, cum ea
pretatus est, quasi sibi diademate populo Romano contigit. Vide lib,
caput redimiri cuperet. ii. 20.
* Quasi jure] Cum scilicet regnum * Jamque nimius et potens] Lego jam
sibi poscere visus fuerit. que nimium potens. Ratio facile ap
1 Oppressus est] Subselliorum frag pareat. Pater.
mentis contusus, et inde in Tiberim d Altero tribunatu] Nam bis Tribu
projectus. nus fuit.
e Obrogare] Obrogare legi est, hu
CAP. xv. Seditio Caii Gracchi] Anno
Μundi 3827. ante Ch. Nat. 121. ab jus legis infirmandæ gratia alteram
Ur. Cond. 630. Coss. Q. Cæcilio legem ferre. In al. legitur abrogare,
Metello Balearico, T. Quintio Fla quod minus placet.
minio. f Fatale familiae suæ] Nam ibi oc
• Statim] Decimo anno post Tibe cisus Tiberius Gracchus hujusce fra
 EpitoM. LIB. III. CAP. 16. 249

morum cæde pulsus,3 cum se in Aventinum recepisset;

inde quoque obvia Senatus manu, ab Opimio* Consule*
oppressus7 est. Insultatum quoque mortis reliquiis:* [§. 6.
et illud sacrosanctum* caput Tribuni plebis percussoribus
auro pensatum est.' -

CAP. XVI.
S EDITIO APULEIANA.

NihiloMiNUs Apuleius Saturninus Gracchanas [§. 1.

asserere leges non destitit.* Tantum animorum viro Marius
dabat. Qui* nobilitati semper' inimicus, consulatu suo
præterea confisus, occiso palam comitiis*° Annio* * com
petitore tribunatus, surrogare conatus est in ejus locum
Caium Gracchum," hominem sine tribu,* sine nomine: sed
• Nec ideo minus Apuleius Saturninus cessavit vindicare leges Gracchorum.
-* -

...tribuno aberant a Ms. Pal. 2. Duisb. Ed. pr.—5 Sic Mss. Regg. Pal. 2. Ed.
Ald. Grypb. Stad. Grut. Lugd. Pont. Freinsh. Zeu. Fab. Vetst. Sed depulsus
Ms. Pai. 1. Toll. Ryck. Duisb. Fram. Voss. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab.
Med. Par. Junt. Ven. Amstel. Duk. 1. 2. repulsus Ms. Naz.—6 Oppimio Ed.
Lips. 2.—7 Oppsus Ed. Lips. 2.—8 Reliquis Ms. Naz.
1 Semper abest ab Ed. Lips. 1. 3. Med. Par. Gryph.—2 Cómitiis Ed. Lips.
1. in comitiis Ed. Gryph. Stad. Pont. Zeu.—3 Anio Ms. Naz. Mumio Ms.
Pal. 2. Annonio Ms. Reg. F. Anneio Ms. Reg. Q. A. Nonio Ed. Stad. Pont.

NOTAE

ter. Supra. cum aliis: non destitit: qui (tantum

s Opimio Consule] L. Opimio.
" Sacrosanctum] Sic passim in scrip
toribus Tribuni * sacrosancti,' et Tri
bunicia potestas * sacrosancta' nomi
natur.
' Pensatum est] Alludit ad veterum
morem, qui non numerata pecunia,
sed appensa, debita solvebant.
CAP. xvi. Seditio Apuleiana] Anno
Mundi 3850. ante Ch. Nat. 98. ab
Ur. Cond. 653. Coss. C. Mario. vi. et
L. Valerio Flacco.
* Qui] Mariumne, an Apuleium,
intelligit ? Certe de Apuleio hæc di
cuntur. Libenter igitur scriberem
animorum viro Marius dabat, nobilitati
semper inimicus, consulatu suo praeterea
confisus) occiso, &c. Nunc omnia
plana.
b Comitiis] * Comitia' sunt conven
tus totius vel partis populi Rom.
• Annio] Tanta in liujusce mominis
scripturæ varietas, ut nil certi um
quam statuatur.
d Caium Gracchum] Nom * Caius'
Gracchus, sed * Quintius' vocaba
tur: Caii Gracchi nomen assumserat,
ut se ex Gracchorum familia men
tiretur.
e Sine tribu] Qui sine tribu, servi
250 L. ANNAEI FLORI

subdito* titulo, in familiam' ipse se adoptabat.* Cum [§. 2.

tot tantisque ludibriis exultaret impune,° rogandis Graccho
rum legibus ita vehementer incubuit, ut Senatum quoque
cogeret in verba7 jurare;* cum abnuentibus aqua et igni
interdicturum* se minaretur.** Unus' tamen extitit, qui
mallet exilium. Igitur post Metelli fugam omni [§. 3.
nobilitate perculsa,9 cum jam tertium annum'° dominaretur,)
eo vesaniæ progressus est, ut consulariaquoque comitia*nova
cæde turbaret. Quippe ut satellitem furoris sui Glau- [§. 4.
ciam,'' Consulem faceret,' Caium'* Memmium competito
rem" interfici jussit: et in eo tumultu regem ex** satellitibus
suis'* se** appellatum lætus accepit. Tum vero jam [§. 5.
conspiratione Senatus, ipso quoque jam Mario Consule,
quia tueri non poterat, adverso," directæ in foro acies:'°

* Fortiter operam dedit petendis legibus Gracchorum, ut cogeret Senatum jurare

in verba sua, cum minitaret detrectantibus se eos aqua et igni privaturum.
- -

Aulo Ed. Lips. 2.—4 Subducto Ms. Voss. 3. subito Edd. vett. ut Lips. 1. 2.
8. Med. Par. Ven. Gryph.—5 Adoptarat Ed. Zeu. adoptat Ed. Gryph. Stad.
Lugd. Pont.—6 Inpune Ed. Lips. 1.—7 In verba sua Ed. Stad. Grut. Lugd.
Pont. Zeu. Vetst.—8 Seminaretur Ed. Par.—9 Sic et Ed. Med. Par. 1. Sed
percussa Mss. Regg. Flor. Fran. Ed. Lips. 1.2.3. Ber. Sab. Par. 2. Junt. Ald.
Ven. Gryph.—10 Quum jam tertium dom. Ed. Stad. quum tertium d. Ed.
Gryph. jam cum t. a. d. Ed. Lips. 1. 3. Med. Par. Ven.—11 Glautiam Ed.
Lips. 2.—12 Gaium Ed. Med. Par.—13 Se a sat. Ed. Lips. 2. Ven.—l4 Suis
aberat a Ms. Malhiab. Berol. Duisb. Fran. Ed. pr.—15 Se aberat a Ms. Naz.
Ryck. Voss. 3. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ven. Gryph.
suis abest ab Ed. Stad. Pont.—16 Tum rero jam consp. senatus ipso quoque
etiam Mario Cos. q. t. m. p. adversa directa acie in foro aciae Ms. Ryck. In Ed.

NOTAE

habebantur: nam libertini tribum ur mus.

banam aliquam habebant. * Consularia comitia] Comitia quæ

f In familiam] Gracchorum scilicet.
s In verba jurare] In verba plebis,
hoc est, ut quicquid plebs jussisset,
id ratum haberet, nec impugnaret.
h Aqua et igni interdicturum] Aqua
et igni interdicere, solennia verba
sunt, quis veteres utebantur cum
quem mori jubebant.
i Unus] Metellus Numidicus.
5 Dominaretur] Apuleius Saturni
ad nominandos Consules habebantur.
' Consulem faceret] Quemh tamen fa
cere non potuit.
m Conpetitorem] Consulatus scili
cet.
n Quia tueri non poterat, adverso]
Hoc iisdem fere verbis Epitom. Li
vii, ubi Marins homo mutabilis voca
tur, et varii consilii, ingeniique sem
per secnndum fortunam.
 EPIToM. lib. 111. CAP. 17. 251

expulsus'7 inde Capitolium** invasit. Sed cum ab- [§. 6.

ruptis fistulis'9° obsideretur, Senatuique per legatos poeni
tentiæ fidem faceret, ab arce degressus*° cum ducibus fac
tionis receptus in curiam** est. Ibi eum, facta** [§. 7.
irruptione, populus fustibus saxisque coopertum in** ipsa
quoque morte laceravit.

CAP. XVII.

DRUSIANA SEDITIO.

PosTReMo Livius Drusus non tribunatus modo' [§. 1.

viribus, sed ipsius etiam Senatus auctoritate, totiusque
Italiæ consensu,* easdem leges° asserere conatus, dum [§. 2.
aliud captat* ex* alio,* tantum conflavit incendium, ut ne*
prima illius: flamma posset sustineri; et subita morte cor
reptus, hæreditarium in posteros* suos bellum propagaret.*°
• Conatus easdem leges vindicare, dum aliud aucupatur ex alio, tantum excitavit
incendium, ut ne prima quidem illius flamma posset ferri, et subita morte præven
tus, in nepotes suos hæreditarium bellum tramitteret.

Planc. est tum vero conspiratione s., omisso r6 jam.—17 Repulsus Ed. Lips. 1.
2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—18 Sic Mss. Vin. quidam. " Sed
in Capitol. Mss. Vin. alii, Ed. Vim. Grut. Lugd. Zeu. Vetst.—1δ Fistolis Ms.
Naz.—20 Sic Mss. Vin. et Duk. plerique. Sed digressus Ms. Pal. 1. Berol.
Duisb. Fran. Voss. 3. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Säb. Med. Par. Jnnt. Ven.
Gryph. Stad. Zeu.—21 In curiam aggressus Ed. pr. Freinsh. regressus in cur.
Ms. Berol. Duisb. Pal. 2. incuriam Ed. Lips. 1.—22 Ibi i eum fcà Ed. Lips.
{; ibi in eum facta Ed. Lips. 3. Med. Par. Ven. Gryph.—23 In omittit Ed.
Ven.
1 Mó Ed. Lips. 1.—2 Capat Ed. Lips. 2.—8 Es Ed. Lips. 1. 2. 3.—4 Nec
Ed. Vin. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst.—5 Illa Ed. pr.—6 Prorogaret
NOTAE

° Fistulis] Canalibus quibus aqua minime. C. enim Gracchus a Senatu

in Capitolium perducebatur.
Cap. xvii. Drusiana Seditio] Anno
Mundi 3859. ante Ch. Nat. 89. ab
Ur. Cond. 662. Coss. L. Martio Phi
lippo et Sex. Julio Cæsare.
* Totiusque Italiae consensu] Nam
Livius Drusus socios et populos Ita
licos spe civitatis Romanæ solicita
verat.
* Easdem leges] Eædem fuere quoad
agrarias leges, sed quoad judiciarias,
judicia ad Equites transtulerat: at
vero L. Drusus ab Equite ad Sena
tum deferre conabatur.
* Dum aliud captat eae alio] Non so
lum Senatui judicia restituere et La
tium civitatis jure donare contende
bat, sed ex eo sibi dominationem au
cupabatur. Hoc est quod Noster
dicit, dum aliud captat ex alio. Vide
cap. seq.
d Haereditarium in posteros] Bellum
252 L. ANNAEI FLORI

Judiciaria lege Gracchi7 diviserant* populum Roma- [§. 3.

num,' et bicipitem* ex una fecerant9 civitatem. Equites
Romani tanta potestate subnixi, ut qui fata fortunasque*
principum'° haberent in manu, interceptis vectigalibus,
peculabantur*** suo jure*** Rempublicam.*** Senatus ex
ilio Metelli,' damnatione Rutilii,'4J debilitatus omne decus
majestatis amiserat. In hoc statu rerum pares opibus, [§. 4.
animis, dignitate (unde et nata's Livio Druso* æmulatio
accesserat'°) Equitem Servilius Caepio, Senatum Livius
Drusus asserere:* signa, et aquilæ, et vexilla'7' aderant.
* Gracchi diriserunt populum Rom. per legem judiciorum.
* Romani equites tanta potestate freti, quippe qui vitam et opes principum prae
manibus suis haberent, correptis tributis, sua potestate, vel suo arbitrio, furantur
Rempublicum.
4 In hos statu rerum pares opibus, spiritu, et dignitate, ex qua et aemulatio nata
Livium Drusum ceperat, Servilius Caepio Equites, Livius Drusus Senatum defen
dere coepit.
-

Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Ald. Gryph. Stad. Pont. propagraret Ed. Ven.
—7 Caii Gracchi Ms. Naz. Pall. Ryck. Duisb. Fran. Voss. Edd. vett., ut
Med. Par. Ven. Gryph. Lugd. Zeu. – Cai Gracchi Ed. Lips. 1. 8. Caius et Ti
berius Gracchi Ed. Lips. 2. C. Gracchus Ed. Stad. Pont.—8 Diriserat Ed. Stad.
Pont.—9 Fecerat Ms. Ryck.—10 Sic Mss. Pall. Ryck. Duisb. Fran. Voss. Ed.
pr. Sed fata fortunasque patrum vitasque principum Mss. Regg. Ed. Ald. Gryph.
(in quo tamen est principium) Vin. Stad. Lugd. Pont. Zeu.T fata patrum ritas
que principum Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ven. Grut. Vetst.
—11 Specularentur Ms. Voss. 1. 2. speculabantur Ms. Fran. pecularentur Ed.
Ven. Grut. Lugd. Vetst. Zeu.—12 Suo jure aberant a Ms. Náz.—13 Reipubl.
Ed. pr.—14 Rutulii Ed. Lips. 2.—15 Nato Ed. Lips. 1. 2. 3.—16 Accesserat
NOTAE

sociale intelligit, de quo cap. se 1 Exilio Metelli] De qno capite su

quent.
e Bicipitem] Quia judicia a Senatu
in Equites transtulit: et sic quasi du
plex eaput habnit Respublica, Equi
tem, scilicet, et Senatum.
* Ut qui fata fortunasque] Ob judi
cia quæ ipsi tenebant, vitæ omnium
erant Domini.
s Peculabantur] * Peculari' proprie
est, pecuniam mulctæ quæ pecore in
dicebatur avertere ; sed de quibus
libet furtis publicis dicitur.
h Suo jure] Sua auctoritate, po
periori.
} Damnatione Ratilii] P. Rutilius
Rufus legatus fuerat Scævolæ Pro
consulis, et a Publicanorum [hoc est,
Equitum] injuriis Asiam defenderat:
quare invisus Equestri ordini, penes
quem judicia erant, repetundarum
damnatus, in exilium pulsus fuit.
* Unde et nata Lirio Druso] Unde
ad rò dignitate debet referri : nam '
inde nata Livio Druso æmulatio,
quod Eques dignitate par esset Se
matui. -

testate quæ ipsis legibus concessa i Signa, et aquilæ, et rexilla] * Signa'

erat, qua prave usi. communi nomine, et aquilas, et vex
 EPiToM. LIB. 111. CAP. 17. 258

�Ceterum sic urbe in una,** quasi in binis'9 castris, [§. 5.

dissidebatur. Prior Cæpio in Senatum impetu facto, reos
ambitus Scaurum*° et Philippum, principes nobilitatis ele
git.*' " His motibus** ut resisteret Drusus, plebem [§. 6.
ad se** Gracchanis legibus," eisdem** socios° ad plebem
spe*s civitatis erexit.* Extat vox ipsius: “ Nihil se ad lar
gitionem ulli reliquisse, nisi si quis aut coenum dividere
vellet, aut coelum.' P Aderat promulgandi“ dies, cum [§. 7.
subito tanta vis hominum undique apparuit, ut hostium ad
ventu obsessa civitas videretur. Ausus tamen* obro- [§.8.
gare de legibus*7* Consul Philippus:* sed apprehensum
faucibus viator* non ante dimisit, quam** sanguis in ora*9 et
oculos*° redundaret. Sic per vim latæ,*' jussæque [§. 9.
leges. Sed pretium rogationis“ statim socii flagitare:* v
* Drusus ut obsisteret hisce tumultibus, per Gracchanas leges plebem ad se, et
socios ad plebem, per easdem leges transtulit.

abest ab Ed. Blanc.—17 Signa verillaque Ms. Reg. Q.—18 In urbe una Ms.
Ryck. Fran. Ed. pr. in una urbe Mss. Toll.—19 Inbinis Ed. Lips. 1.—20 Sca
rum Ed. Ven.—2i Abegit Ms. Pal. 2. Ed. pr. eligit Ed. Junt. Gryph. deje
cit Ed. Blanc.-22 Ut motibus Ed. Lips. 1. 2. 8. Med. Par. Ven. Gryph. Städ.
Pont.—23 s; Ed. Lips. 1. sed Ed. Lips. 2. 3.—24 Evocavit, eisdem Ms.
Ryck. Pal. 1. Flor. Ed. Amstel. Blanc.—25 At plebem spe Ed. Med. Par. Ad
spem Ed. Blamc. Amstel.—26 in Ed. Lips. 1. Par. 2.—27 Sic Mss. plerique,
Ed. pr. Sed obrogare legibus Ed. Blanc. abrogare de lege Ms. Pal. i. abro:
gare de legibus Ms. Pal. 2. Ryck. Malliab. Voss. i. 2. Ed.TLips. 1. 8. Ber. Sab.
IMed. Par. Junt. Ald. Gryph. abrogare legibus Ed. Lips. 2. Ven.—28 Qui Ed.
Par.—29 Et in ora Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Stad. Gryph. Lugd.
Pont.—30 Et in oculos Ed. Med. Par. Gryph. Stad. Lugd. Pont. "et i ocülos
Ed. Lips. 2.—31 Acte Ed. Lips. 1. 8. ditae Ed. Med. Par. Gryph.—32 Sic
NOTAE

illa complectitur; hic pro quibuslibet • Promulgandi] Leges scilicet.

manipulorum signis: * aquilæ,' le * Obrogare de legibus] Malim, ut
gionum signa ; * vexilla,' equitum. alibi, obrogare legibus. De hoc alibi
* Reos ambitus elegit] Eos elegit, dictum.
ut ambitus accusaret. • Philippus] L. Marcius Philip. Vid.
" Gracchanis legibus] Agrariis et Tit.
frumentariis.
* Viator] Dissentit expresse Val.
° Socios] * Socii' vocabantur qnasi Max. lib. ix. 5. * Obtorta gula, et
confoederati, et consortes armorum; quidem non per viatorem, sed clien
et erant Italici. tem suum.'
P Aut caenum dividere vellet, aut coe w Rogationis] Hic rogatio nil aliud
dum] Quippe ipse reliqua omnia lar est quam, lex; pretium autem legis,
gitus fuerat. vel legum quas ipsi per vim jusse
254 L. ANNAEI FLO R I

cum interim imparem35 " Drusum ægrumque rerum** temere

motarum,* matura, ut in tali discrimine, mors abstulit/'
Nec ideo minus socii promissa Drusi a populo Romano
reposcere armis desierunt.

CAP. XVIII.

BELLUM SOCIALE.*

SociALE bellum* vocetur licet, ut extenuemus in- [§. 1.

vidiam: si verum tamen volumus, illud civile bellum fuit.
Quippe cum* populus Romanus Etruscos, Latinos, Sabi
nosque miscuerit, et unum* ex omnibus* sanguinem ducat,
corpus fecit ex membris, et ex omnibus unus est. Nec [§. 2.
minore flagitio socii intra* Italiam, quam intra Urbem cives,3
rebellabant. Itaque, cum jus civitatis, quam° viribus [§. 3.
/ Cum interea mors præmatura, ut fit in tali periculo, abstulit Drusum impoten
tem et saucium ob res imprudenter motas.
----

Ms. Naz. Ryck. Berol. Duisb. Fran. Voss. Edd. vett. Sed flagitare sibi Mss.
Regg. flagitarere Ed. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Freinsh. Zeu. Fab.
Vetst.—33 Imparem aberat a Ms. Fran. Voss. 1. 2.—34 Rex Ed. Par.
1 Bellum quod adversus socios gestum est Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.
Gryph.—2 Bellum quod adrersus socios gestum est, sociale bellum Ed. Vin. Lugd.
Pont.—3 Virum Ed. Vem.—-4 Citra Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.—5 Ci
ves intra urbem Mss. Regg. Flor. Berol. Duisb. Fran. Ed. pr.—6 Sic Ed. Stad.

NOTÆ

rant, erat jus civitatis, quod ipsis dam C. Vario, cujus meminit Cicero
Livius Drusus promiserat. in De Nat. Deor. iii., percussus.
" Flag. [Flagitavere] Magis placet CAP. xviii. Bellum Sociale] Anno
quod habet Salmas. flagitare, ut supra, Mundi 3860. ante Ch. Nat. 88. ab Ur.
* Senatum L. Drusus asserere.' Sub. Cond. 663. Coss. L. Julio Cæsare
coepit. et P. Rntilio Lupo.
" Imparem] Hoc est, qui impar a Illud cirile bellum fuit. Quippe
erat solvendo ea quæ sociis promise cum] Post fuit minor distinctio po
rat, nempe jus civitatis. menda est; dein illa prorsus hinc
* Aegrum rerum temere motarum] everrenda, corpus fecit eae membris,
Hoc est, rebus temere motis, Græ et er omnibus unus est. Sunt enim ab
corum more qui genitivum ponunt, aliquo addita, qui se rhetoriscum fa
ubi Latini ablativum usurpant. Sic cere gestiebat. Pater.
* Discrucior animi,' Terent. * Æger b Et unum eae omnibus] Romulus
animi,' Liv. enim ex Sabinis, post virginum rap
» Mors abstulit] Ferro periit, a quo tum, Latinis, et Tuscis pastoribus
 epitoM. lib. I 11. c A P. 18. 255

auxerant,* socii justissime* postularent, ad quam spem eos

cupidine dominationis Drusus erexerat;* postquam [§. 4.
ille domestico scelere oppressus est, eadem fax, quæ illum
cremavit, socios in arma et oppugnationem7 Urbis accen
dit. Quid hac clade tristius ? quid calamitosius ? [§. 5.
cum omne Latium, atque Picenum, Etruria omnis, atque
Campania, postremo Italia, contra matrem ac parentem
suam* Urbem consurgerent:9 cum omne robur fortis- [§. 6.
simorum fidelissimorumque sociorum sub suis quisque'°
signis haberent municipalia illa'' prodigia:** Popedius'*
Marsos; et Latinos** Afranius; Umbros totus Senatus,
et Consules:'* s Samnium Lucaniamque'* Telesinus:'6
* Cum monstra illa municipumn quaeque sub suis vexillis haberent omne robur for
tissimorum fidelissimorumque sociorum.

Pont. Freinsh. Zeu. Sed Tusciae ciritates quas Ms. Pal. 2. Ed. Lips. 2. Ber.
Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Grut. Lugd. Vetst. tuscie civitates:
quas Ed. Lips. 1. 3. Tusci ciritates quas Mss. Duk. reliqui, Ed. pr. Tusci ciri
tatem qui Ms. Reg. Q.—7 Erpugnationem Mss. Duk. nonnulli. et in expug
nationem Mss. Duk. alii, Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad.
Lugd. Pont.—8 Suarum urbium Ed. Blamc.—9 Consurgeret Ed. Freinsh.—
10 Quosque Ed. Freinsh.—1 1 Ista Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Grypb.
—12 Poppedius Ms. Naz. Pal. 1. Duisb. Fran. Voss. 1. Ed. pr. Pompedius
Ms. Ryck. Pompeius Ms. Voss. 3. Propedius Ed. Ven.—13 Et etiam Lati
nos Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Gryph. I et et latinos Ed. Med.—14 Pro totus
senatus et consules, Vettius Cato Ed. Stad. marg. Zeu.—15 Lucaniam Ed. Stad.
—16 Thelcsinus Ed. Lips. 1. 2. 3. Par. Gryph. Thelisinus Ed. Ven.—17 Ut
NOTAE

civitatem composuit: ideo vocat in s Totus Senatus, et Consules] Qnid

fra, * Civitatem quam viribus aux hoc totus Senatus, et Consules ? Res
erant.' inepta est et ridicula, sed ea tamen,
* Quam viribus auxerant] Vide No qualiscumque sit, a Salmasio non
tam superiorem. animadversa, quanquam sperabam,
" Justissime] Civitatem socii justis nam incredibilis quaedam in hoc loco
sime reposcebant, quia scilicet eam depravatio est. Ea autem in veteri
viribus suis auxerant. Editione non erat ; nam pro totus Se
* Drusus erexerat] Vide cap. supe natus, et Consules, ibi legitur, Vettius
riori.
Cato Samnium, &c. Idque cum jam
' Municipalia illa prodigia] Duces, pridem olfecissem, totnm hunc locnm
qui singulis municipiorum copiis præ sic scripsi : Popcdius Marsos et Lati
erant, * prodigia' vocat, quod adver nos, Afranius Uinbros, Vettius Cato
sus matrem et parentem suam con Samnium, Lucaniam Telesinus, ut, cum
surgerent. Sunt autem * municipia' rcgum et gentium arbiter populus ip
civitates quæ muniis et honoribus po sum se regere non posset, victriae Asiae
puli Rom. fruuntur. Europæque a Corfinio Roma peteretur.
956 L. ANNAEI FLORI

cum'7 regum'* et gentium arbiter populus ipsum se [§. 7.

regere non'9 posset, ut*° victrix Asiæ Europaeque a Corfi
nio** Roma peteretur.* Primum fuit belli in Albano [§. 8.
monte' consilium, ut festo die LatinarumJ Julius** Caesar et
Marcius** Philippus Consules* intert sacra et aras** im
molarentur. Postquam id nefas** proditione discus- [§. 9.
sum est,* Asculo' furor omnis erupit, in ipsa quidem ludo
rum frequentia trucidatis, qui tum aderant ab Urbe, legatis.“
Hoc fuit impii belli sacramentum.*° ° . Inde jam [§. 10.
passim ab omni parte Italiæ, duce et auctore belli discur
sante Popedio, diversa per populos et urbes° signa ceci
nere.P Nec Annibalis, nec Pyrrhi, fuit tanta*7 vas- [§. 11.
* Postquam id flagitiumn proditione detectum fuit.
-

quum Ed. Blanc. Amstel.—18 Regnum Ed. Par.—19 Nec Ed. Lips. 1. 3. Par.
—20 Omittunt Ed. Lips. 1. 3. Par. Blanc. Amstel.—21 Confinio Mss. Vin.—
22 Ser. Julius Ed. Stad. Pont. Ser. L. Ed. Gryph. Sertus Julius Ed. Lugd.
—23 Sic recte Ms. Duisb. Fran. Voss. 1. Ed. pr. Sed Martius Mss. Duk.
ceteri, Ed. Lips. 1. Par. Blane. Amstel. Marcus Ed. Lips. 2. 3. Martinus
Ed. Ven. Lucius Martius Ed. Lugd.—* Intra Ms. Fran. Voss. 1. Ed. Ber.
Sab. Grut. Zeu. Vetst.—24 Arras Ed. Lips. 2.—25 Nephas Ed. Lips. 1. 2. 3.
Med. Par. Gryph. ubique.—26 Sacri. Ed. Lips. 1. 2. 3.—27 Tanta fuit Ms.

NOTÆ

In ante editis pro victrir scriptum est
ut victriae, quæ particula, ut, alio
transmittenda fuit, ut a me est.
Pater.
* A Corfinio Roma peteretur] Hoc
est, Roma invaderetur ab agminibns
infestis quæ a Corfinio Pelignorum
urbe descendebant.
1 In Albano monte] In Latio.
3 Festo die Latinarum] * Latinae fe
riæ' erant sacra quædam Romanis,
Latinis, Hernicis, et Volscis commu
mia, a Tarquinio Superbo instituta.
Sed postea multi alii populi fuere
participes. In monte autem Albano
quotannis peragebantur, et singuli
in ea aliquid conferebant, alii caseos,
alii agnos, alii liba lactaria.
* Julius Caesar ct Marcius Philippus
a.
Consules] Sext. Julius Cæsar, et L.
Marcius Philippns, qui superiori an
no Consules fuerant, quo tempore
socii in Albano monte belli consilium
iniere.
1 Asculo] Asculum Picenorum urbs.
m Legatis] Servium prætorem Fon
teiumque legatum occiderunt Ascu
lani.
n Impii belli sacramentum] Quo se
ad bellum devovebant, ita ut nulli
postea illud abjurare liceret. * Im
pium ' vocat, quia contra Romam,
quæ illorum omnium parens.
• Dirersa per populos et urbes] Nota,
* diversa per populos,' hoc est, per
populos dispersa.
P Signa cecinere] Id est, tubae, cor
g*a ; sic apud Virgil. Æn. x. * Signa
canunt.'
 EpitoM. Lib. 111. CA P. 18. 257

tatio. Ecce Ocriculum,** ecce Grumentum," ecce Fæsu

lae,*9 ecce Carseoli,*° * Reate,* Nuceria,*'* Picentia*** cæ
dibus,** ferro, et igne vastantur. Fusæ Rutilii co- [§. 12.
piæ," fusæ Cæpionis." Nam ipse Julius Cæsar* exercitu
amisso, cum in Urbem cruentus referretur, miserabili funere
mediam etiam34 Urbem perviam35 fecit.' Sed magna [§. 13.
populi Romani fortuna, et semper in malis major, totis de
nuo36 viribus insurrexit: aggressique singuli37 populos;
Cato* discutit* Etruscos; Gabinius** ° Marsos; Carbo Lu
canos; Sylla Samnites.39 * Strabo vero Pompeius,* [§. 14.

Ryck. Regg. Toll. Duisb. Fran. Ed. pr.—28 Otriculum Ms. Ryck. Ed. Lips.
1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Ocricolum Ms. Duisb. Ostricolum Ms. Fram.
—29 Fesulæ Ed. Lips. 1. 3. Med. Par. Ven. Grut. Freinsh. Blanc. Vetst.
Amstel.—30 Carseoli, simpliciter, Ed. Gryph. Stad. Pont. ecce Carceoli Ed.
Ven.—31 Res erat a Nuceria Mss. Vin. Ed. Stad. marg. res erat Nuceria Ms.
Naz. reserate Nuceria Ms. Ryck. reseratae Nuceria Mss. Regg. Fran. Ed.
Lugd. Freinsh. Zeu. . seserata, Nuc. Ms. Flor. Teseratum Nuc. Ms. Berol.
reserata N. Ms. Duisb. Voss. 1. 2. Pal. 1. resorata N. Ms. Pal. 2. resque
erant N. Ms. Voss. 8. In Ed. pr. legitur: Carseoli cædibus ferro et igne cas
tantur. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. reserate: nucerie et picentii. Ed. Par. Ven.
Gryph. Stad. Pont. reseratae nuceriæ et picentii. In Ms. Berol. et Duisb.
verba, ecce Fesulæ, ecce Carseoli, posita erant inter rò Picentia et inter rò cædi
bus. Ed. Grut. Fab. Vetst. reseratae Nuceria et Picentia.—32 Et Picentia
Mss. Vim. Ed. Stad. marg. Lngd. Freinsh. Amstel. Duk. 1. 2. et Picentes Ed.
Stad. Pont.—33 Cædibusque Mss. Vin.—34 Fune...et Ms. Ryck. Ab Ms. Naz.
Pal. 2. Reg. Q, Malliab. aberat rò etiam.—35 Per viam cruentus Ms. Voss. 2.
—36 De suo Mss. Regg. Naz. Duisb. Voss. Ed. pr. Lips. 1. 3. Ber. Sab. Par.
—37 Singulos Ed. Lips. 1. 2. 3. Sab. Med. Par. Junt. Ven.—88 Gabinus Ed.
NOTAE

* Grumentum] Lucaniæ oppidnm. * Julius Cæsar] Tamen in tabulis

* Carseoli] Urbs Æquorum.
* Reate [reserata] Pro reseratae,
quod hic nihil est, ingeniose conjecit
Salmasins Reate, quæ urbs in Sabinis
fuit ; ab origine autem, si memini,
erat Umbriæ.
t Nuceria] Urbs Umbrorum.
" Picentia] Urbs in Picentinis jux
ta Lucaniam.
* Rutilii copiae] P. Rutilii Lnpi
Consulis. Contra Marsos pugnabat,
et cecidit in prælio.
• Caepionis] Qui Prætor erat. Is
primo prospere pugnavit, sed, cum
victoriæ modum non faceret, circum
ventus cadit.
Delph. et Var. Clas.
hunc prospere pugnasse reperies; sed
forsan pro Julius Caesar, legendum
ipse Rutilius Cos. Is enim pugnans
letale vulnus accepit. Vidit Frein
shem.
* Perviam fecit] Emendabat Lip
sius permadefecit, quod mire placet.
* Cato] L. Porcius Cato.
• Discutit] * Discutere' est, oppri
mere: ut supra Noster, * Discussum
nefas;'hoc est, oppressum. Sic apud
Vellei. * Bellum discussum.'
b Gabinius] A. Gabinius.
e Sylla Samnites] L. Cornelius Syl
la: is ante oppidum Nolam floren
tissima Samnitum castra cepit.
Flor. R.
258 L. ANNAEI FLORI

omnia flammis ferroque populatus, non prius*° finem cæ

dium fecit, quam Asculi eversione, Manibus tot exercituum,
Consulum,*' direptarumque urbium Diis litaretur.****

CAP. XIX.

BELLUM SERVIL E.

UtcuMQUE,* etsi' cum sociis, (nefas!) cum liberis [§. 1.

tamen et ingenuis,* dimicatum est.* Quis æquo animo ferat
in principe gentium populo bella servorum ? Primum [§. 2.
Servile bellum° inter initia Urbis,* Herdonio Sabino duce,*
in ipsa* Urbe tentatum est: cum, occupata tribuniciis sedi
tionibus" civitate, Capitolium obsessum est, et a Consule*
• Non prius stragis finem fecit quam per erersionem Asculi sacrificaretur Manibus
tot exercituum et Consulum Diisque urbium direptarum.
• Ut ut sit, quamvis cum sociis, (nefas !) cum liberis et ingemuis pugnatum fuit.
-

Ven. Gryph. Zeu.—39 Sannitas Ed. Ven.—40 Prius abest ab Ed. Zeu.—
41 Consularium Ms. Voss. 1. 2. et Barthii, Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.
Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Freinsh. Zeu. Vetst.—42 Dii litarentur Ms.
Barth. diis utcunque litaretur Ed. Blanc.
1 Et cumque et cum Ms. Ryck. Tcumque etsi cum Ed. Lips. 1. Etsi cum,
omisso r£ utcunque, Ed. Blanc.—2 Ingenuiis Ed. Lips. 1.—3 Herdonio duce Sa
bino Mss. Duk. omnes : nisi quod in Duisb. rò Herdonio inductum erat : Ed.
pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ven.—4 Ipso Ed. Lips. 1.—
NOTÆ

a Strabo vero Pompeius] Cn. Pom
peius Strabo ; is Asculum cepit, * cir
ca quam urbem,' ut ait Vellei. lib. ii.
cap. 21. * cum in multis aliis regioni
bus exercitus dispersi forent, v. et
lxx. M. civium Romanorum, amplius
Ilx. M. Italicorum una die conflix
erant.'
e Litaretur] Vide lib. ii. cap. 5.
CAP. xix. Bellum Serrile] Anno
Mundi 3815. ante Ch. Nat. 133. ab
Ur. Cond. 618. Coss. Serv. Fulvio
Flacco, et Q. Calpurnio Pisone.
• Utcumque] Hæc ad majorem hu
jusce belli invidiam dicta sunt, dum
illud cnm superiori confert ; quasi
diceret: Fateor nefas fuisse quod
populus Roman. cum sociis dimica
vit, sed, ut ut sit, cum liberis tamen
et ingenuis dimicatum est.
* Primum Serrile bellum] Anno Mum
di 3491. ante Ch. Nat. 457. ab Ur.
Cond. 294. De eo Livius, lib. iii. cap.
15. * Exules servique ad quatuor
millia hominum et quingenti, duce
Appio Herdonio Sabino, nocte Capi
tolium atque Arcem occupavere.'
c Inter initia Urbis] Mirum cur hoc
inter urbis principia dicat evenisse,
cum ea tunc temporis a 294. annis
fuerit condita. Respexit scilicet ad
posterius istud bellum Servile, quod
324. annis post natum est.
o Occupata tribuniciis seditionibus]
Tribuni cum Consulibus de legibus
fereudis decertabant. Liv. loco su
 EPITOM. LI B. 1 1 I. CAP. 19. 259

captum: sed hic tumultus magis fuit, quam bellum. Mox,'

imperio per diversa terrarum* occupato, quis crederet Sici
liam multo cruentius Servili, quam Punico bello esse vas
tatam ? Terra frugum ferax,* et quodammodo sub- [§. 3.
urbana provincia, latifundiis* civium Romanorum°' teneba
tur. Hic ad cultum agri frequentia ergastula,' catenatique7
cultores, materiam bello præbuere.** Syrus quidam [§. 4.
nomine Eunus (magnitudo cladium facit, ut meminerimus)
famatico' furore simulato, dum Syriæ Deæ comas* jactat,"
* Hic numerosa ergastula ad colendos agros, et cultores catenati, bello dedere
materium.
-*-*-*-*-

5 Sic Ed. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Freinsh. Fab. Vetst. Sed late fun
dis Mss. Vin. et Duk. Ed. pr. Lips. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven.
Stad. marg. Duk. 1. 2. latefundis Ed. Lips. 1. In Ms. Reg. Q erat: late
civium Romanorum fundis tenebatur.—6 Sic et Mss. Vin. Sed Romanorum Lati
norum Ms. Naz. Quæ scriptura indicio est duplicem loci lectionem in libris
antiquis fuisse. Nam Latinorum Mss. Voss. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Vem.
Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Vetst.—7 Cathem. Ed. Lips. 1.—8 Ita Mss.
Vim. Pall. et Duk. omnes, Ed. pr. Ven. Stad. marg. Grut. Fab. Vetst. Sed
cerimonias Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Zeu. caeremonias Ed. Stad. Lugd.

NOTAE

pra laudato: “ Legis ferendæ ant legunt Latinorum, sed melius Romano
accipiendæ cura civitatem tenebat. rum; nam et cives Romanos vocat
Quantum juniores Patrum plebi se Diod. Cum cives Romani, etiam Equites,
magis insinuabant, eo acrius contra sibi plurima prædia in Sicilia compa
Tribuni tendebant, ut plebi suspectos rassent.
eos criminando facerent.' 5 Ergastula] Loca ubi servi vincti
* Consule] Poëtice pro, Consulibus. operantnr. Hic autem rò ergustula
Consules autem erant P. Valerius pro ipsis servis ponitur.
Publicola 11. et C. Claudius App. * Materiam bello præbuere] Supra
Fil. Sabinus. dixit cap. 12. * Quid antem bella Ser
' Mor] Comparate ad sua tempora vilia ? Unde nobis nisi ex abundan
hæc dixit Florus, quæ multo longiori tia familiarum ?'
intervallo ab his distant, quamServile ' Fanatico] * Famatici' proprie dice
istud bellum a superiori, quod Her bantur Sacerdotes, et * furor fanati
donio Sabino duce tentatum est. cus,' furor divinus, quali Sacerdotes
* Per diversa terrarum] Tamen in corripi putabantur oraculum edituri.
Hispania tantum tunc temporis ges * Dum Syriæ Deæ comas jactat]
tum fuisse bellum comperio. Pro comas, quidam habent cerimonius;
* Terra frugum feraae] Populum quod mon placet: minus etiam quod
Romannm Sicilia nutriebat ; unde et Pontano in mentem venit, qui legit
eam multi urbis mntricem, cellam pe comos, et explicat, saltationis genus.
mariam Reipublicae, vocavere. Nam dubito an hoc sensu comus ullibi
' Latifundiis cicium I{omanorum] Alii possit reperiri. Retine igitur comas,
2G0 L. ANNAEI FLORI

ad libertatem et arma servos, quasi numinum imperio,"

concitavit; idque ut divinitus fieri probaret, in ore [§. 5.
abdita9 nuce, quam'° sulfure'' et igne stipaverat, leniter**
inspirans, flammam inter verba fundebat. Hoc mira- [§. 6.
culum'* ° primum duo millia'* ex obviis, mox's jure belli?
refractis ergastulis, sexaginta'° amplius millium fecit exer
«citum; regiisque,'7 ne quid** malis'9 deesset,° decoratus in
signibus, castella, oppida, vicos,*° miserabili direptione*'
vastavit. Quin** illud quoque (ultimum** belli dede- [§. 7.
cus) capta sunt castra Prætorum;' nec** nominare ipsos
pudebit,** castra Manilii,*^ Lentuli, Pisonis,*7* Hypsæi.**
-

Pont. ceremonias Ed. Gryph.—0 Obdita Ed. Ven.—10 Qua Ed. Par.—11 Sic
Ed. Lugd. Zeu. sulph. cett.—12 Leriter Ms. Flor. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber.
Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Pont.—13 Miraculo Ed. Stad. Pont.
—14 Duorum milium Ms. Flor. Pal. 1.—15 Er hoc Ms. Ryck.—16 Ita Mss.
Vin. Naz. Pal. 1. et Duk. omnes, Edd. vett. Stad. marg. Sed LX. Ed. Lips.
1. 3. Par. Ven. XL. Ms. Pal. 2. quadraginta Ed. Gryph. Stad. Lngd. Pont.
—17 Regiis Mss. Regg. Malliab. Berol. Duisb. Fran. Ed. pr.—18 Nequid Ed.
Lips. 1.—19 Mali Ms. Pal. 1. Flor. Voss. 3.—20 Vicos, opida Mss. Regg.
Toll. Duisb. Ed. pr. opida, ricos Ed. Lips. 2.—21 Dirreptione Ed. Med.—
22 Quin abest ab Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—
23 In ultimum Ms. Naz. Ryck. Voss. 1. 2. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med.
Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Vin. Stad. Lugd. Pont.—24 Nec aberat a Ms.
Voss. 3.—25 Pudet Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Stad. Pont.—26 Man
nilii Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.—27 Pisoni Ed. Ven.—28 Hipsei Ed.

NOTAE

et sic intellige : Pendant qu'à tous jure belli, quia nihil est quod per bel
propos le dróle ne parle que des cheveur lum non liceat.
de la Déesse Syr.; ille enim per ejus q Ne quid malis deesset] An ideo
comas jurabat. Nunc de Dea Syria gravior Eunus erat populo Romano,
multa hic possent dici, sed ea nec quod regiis ibat decoratus insignibus?
res nec tempus postulant. Dea Syra Ita; regium enim nomen sic ei infes
Cybele est, Deum mater. Probat tum et odiosum erat, ut Tarquinium
Selden. in libro de Diis Syris. Collatinum ob nomen tantum regium
* Quasi numinum imperio] Quippe urbe fugaverit.
famaticum furorem simulaverat, et * Praetorum] Prætores etiam nume
sic eos, quasi ipsi Dii mandarent, ro plurali dixit Livius, sive auctor
concitabat. Epitomæ, quisquis ille sit ; sed Hyp
° Hoc miraculum) Alii legunt Hoc sæi tantum Amnales meminere.
miraculo, ut sequentia, fecit exercitum, • Pisonis] Hunc Pisonem alium in
ad Eumum referantur, quod etiam tellige a Q. Calpurnio Pisone, qui
magis placet. Consul, non Prætor fuit. Forsan
P Jure belli] Alii legunt more belli, Cn. vel L. Calpurnius Piso.
vel, vi et bello; perperam, ut videtur:
 EpiToM. Lib. III. cAP. 19. 261

Itaque qui per fugitivarios*9* retrahi*°" debuissent, Præ

torios duces profugos prælio ipsi sequebantur.** Tan- [§. 8.
dem Perperna** Imperatore" supplicium de eis sumtum est.
Hic enim victos, et apud Ennam** " novissime obsessos,
cum fame, quasi pestilentia,* consumsisset, reliquias latro
mum compedibus et catenis** religavit, crucibusque** puni
vit:* fuitque de servis ovatione* contentus, ne dignitatem
triumphi servili inscriptione* violaret. Vixdum* [§. 9.

Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.—29 Sic et Mss. Vin. Sed fugitivos Ed.
Lips. 1. 3. Med. Par. Vem. Gryph.—30 Sic Ed. Stad. Pont. Freinsh. Sed
detrahi Mss. Cnjacii, (Observatt. 5. 8.) Pall. Reg. F, Duisb. Fran. Voss. 8.
Ed. pr. distrahi Ms. Naz. Reg. Q, Vöss. 1. 2. Ryck. Ed. Lips. 1.2.3. Ber.
Sab.TMed. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Grut. Lugd. Zeu. Fab. Vetst.-
sl Persequebantur Ms. Pal. 2.—32 Perpenna Mss. Duk. plerique, Ed. Lips. 1.
2. 8. Med. Par. Ven. Gryph. ubique." P. Rupilio Ed. Stad. Pont. Blanc.-
33 Ethnam Mss. Duk. quidam, Ed. pr. Ethenam Ms. Ryck. Hennam Ms.
Fran.—34 Sic Ms. Voss. 3. Ed. Junt. Ven. Fab. Sed compedibus, catenis Mss.
et Edd. vett. reliqui, nt Lips. 1. 2. 3. (in quibus est cum pedibus) Med. Par.
Grut. Lugd. Zeu.Vetst. Amstel. Duk.`1. 2. compedibus catenisque Ed. Gryph.
Stad. Pont.—35 Crucibus Ed. Ven.—36 Vix dumi Ed. Par.—37 Ita Ms. Naz.

NOTAE

* Fugitivarios] * Fugitivarii' dicun diterranea urbs, et insulæ umbilicus.

tur, qui fugitivis adduntur, ut eos
retrahant. Des archers.
• Ret. [Distrahi] Error est, sed
non Salmasii (quanquam in ejus Edi
tione majore legitur, Lugd. Batav.).
Profecto autem Correctori typogra
phico hoc sphalma relinqui æquum
est et verum. Scribendum retrahi,
quod verbnm in fuga, cum quis re
prehenditur, solenne et proprium est.
Sic apud Terent. in Heaut. Act. iv.
Sc. 2. * Retraham hercle opinor ad
me idem illud fugitivum argentum.'
" Perp. [Perpenna] Imperatore] Pro
Perpenna sunt qui legant Rupilio, ut
et infra Notaj. Sed etsi Rupilius
contra servos in Sicilia rem gesserit,
non ideo sequitur Marcum Perpen
nam in partibus non fuisse: sane et
Perpennæ triumphi Annales memi
nere, qui eum præterea Prætorem
vocant.
" Apud Ennam] Enna Siciliæ me
* Cum fame, quasi pestilentia] Le
gendum, cum fame, ex qua pestilentia,
consumsisset. Nil certius: et multis
exemplis probari potest. Quin et
ipse sic supra locutus est cap. 5.
* Cum ex mora obsidentem regem fa
mes, et ex fame pestilentia urgeret.'
Et Q. Curtius lib. ix. * Famem deinde
pestilentia secuta est.' Pater.
y Crucibusque punivit] Crux servo
rum supplicium fuit.
* Oratione] * Ovatio' est minoris
Triumphi genus, quo triumphantes,
nec trabeam nec togam pictam in
duti, pedibus, interdum etiam et
equo, urbem ingrediebantur, exerci
tu præeunte. * Ovatio* ab * ove,'
quam ovantes immolabant.
• Servili inscriptione] Solenne fuit
apud veteres Romanos devictorum
hostium nomina ante triumphum in
scripta procedere ; muri etiam devic
tarum urbium, flumina, montes, et
 262 L. ANNAE1 FLO R1

respiraverat insula, cum statim" servi,37 et a Syro* reditur

ad Cilicem.* Athenio pastor, interfecto domino,** familiam*
ergastulo liberatam sub signis ordinat. Ipse veste [§. 10.
purpurea, argenteoque baculo,39 et regium in morem*° fronte
redimita,' non minorem, quam ille fanaticus prior, conflat
exercitum; acriusque multo,*' quasi et illum vindicaret, vi
cos, castella, oppida diripiens, in dominos, in servos infes
tius,** quasi in transfugas** * sæviebat. Ab hoc** [§. 11.
quoque Praetorii*s exercitus cæsi, capta Servilii castra,
capta Luculli." Sed* Aquilius,' Perpernæ*7J usus** exem
-

Pal. 2. Vin. nonnnlli, Regg. MaJliab. Berol. Dnisb. Fran. Ed. pr. Sed sta
tim serris Ms. Flor. Voss. 1. 3. statim a serris Ms. Pal. 1. Voss. 2. Ed. Lips.
1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Fab. Vetst. statim
serrius Ms. Ryck.—38 dno Ed. Lips. 1.—39 Bacculo Ed. Lips. 1. 3.—40 In
morem Ed. Lips. 1. immorem Ed. Lips. 3.—41 Multum Ed. Lips. 1. 3. Med.
Par. Ven. Gryph.—42 Quasi et illum...infestius aberant a Ms. Ryck. quasi
illum Ms. Berol. Duisb. Ed. pr.—43 Quasi intrásfugas Ed. Lips. 1. quam in
tr. Ed. Gryph.—44 Abhoc Ed. Lips. 1. Ad hoc Ed. Lips. 2. Par. Ven. Pont.
—45 Prætoris Ms. Naz. Ryck. Reg. F, Duisb. Fran. Voss. 1. 2. Ed. pr. Lips.
1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt.—46 Sed abest ab Ed. Lips. 2.—47 Per
pennæ Ed. Lips. 1. 3. perpennæ Ed. Lips. 2. Med. Par. Ven. ubique. Rupi
lii Ed. Blanc. P. Rupilii Ed. Stad. Pont.—48 Usus aberat a Ms. Voss. 1.—

NOTÆ

sylvæ ex argento una spectanda po bium olet. Per Cilicem alludit ad

pulo ferebantur. Ovid. in elegantis
sima illa Eleg. quæ lib. ii. de Pouto
ces gestum fuit, de quo vid. lib. iii.
initium facit, quam merito reliquis cap. 6. A bello Servili ad Piraticum
ejusdem nominis operibus anteponas:
* Protinus argento versos imitantia
muros Barbara cum victis oppida
lata viris, Fluminaque et montes, et
in altis pascua sylvis, Armaque cum
telis in strue mista suis.'
* Statim] xxxi. annis post incep
tum ab Euno bellum.
* Cum statim serri, [a servis] et a
Syro] Acutissime Salmasius, cum sta
tim serri (subaud. adsunt, aut tale
aliquid): tamen mihi placeat magis,
si tollas, a servis; ratio est, quod a Sy
ro idem est quod a serris. Explica
tio tantum est, a studioso aliquo, ut
fir, ascripta. Pater.
* A Syro reditur ad Cilicem] Prover
bellum Piraticum, quod contra Cili
illud rursus ventum est. Eunus enim
Syrus erat. Et Cilix pastor Athenio,
de quo infra.
e Familiam] Vid. cap. 12.
f Regium in morem fronte redimita]
Diademate quali Reges solent fron
tem redimiri.
£ Quasi in transfugas] Nam cum
servi essent, communem servorum
causam tueri, seque sub vexillis ordi
nare debebant: quod cum ab illis prae
stitum non fuerit, quasi transfugæ vi
debantur.
b Serrilii castra, capta Luculli] Alios
Annales habuit Florus, nam ex nos
tris C. Servilii et C. Licinii Luculli
castra non modo non capta fuisse,
 EpitoM. LIB. 111. cAP. 20. 268

plo, interclusum hostem commeatibus ad extrema compu

lit, communitasque49* copias armis fame facile delevit:
dedidissentque5° se,' nisi suppliciorum metus' voluntariam**
mortem prætulissent.53 Ac ne de** duce quidem [§. 12.
supplicium exigi potuit, quamvis in manus venerit. Quippe,
dum circa deprehendendum35 eum" multitudo contendit, inter
rixantium manus præda lacerata est."
CAP. XX.

BELLUM SPARTACIUM.'

ENIMvERo* servilium* armorum dedecus feras:" [§. 1.

-

49 Comminutasque Ms. Ryck. Toll. Duisb. Ed. pr. Lips. 2. Stad. Pont.—
50 Dedissentque Ms. Pal. 1. Ryck. Malliab. Berol. Ed. Lips. 2. Med. Par.
Zeu. dedissent Ms. Duisb. Fran. Ed. pr. dedidissent Mss. Regg. Voss. 2.
dedidissent et nisi Ms. Voss. 3.—51 Sic Ms. Ryck. Regg. Voss. 1. 3. Ed.
pr. et reliqui. Sed metu ac Ms. Nax. metui Mss. Duk. reliqui, Ed.
Junt. Lugd. Zem.—52 Volontariam Ms. Naz.—53 Pertulissent Ed. Lips.
1. 2. 3. Med. Par.—54 Nec de Ms. Malliab. Berol. Duisb. Fram. Ed.
pr. me, omissa de, Ed. Ven.—55 Sic Ed. pr. Lips. 2. Vin. Grut. Lugd.
Fab. Vetst. Sed circa addeprehendendum Ms. Naz. circa ad deprehen
dum Mss. Pall. circa ad deprehendendum Ms. Ryck. Duisb. Regg. Ed. pr.
Lips. 1. (in quo tamen scriptum est ad deprehedendù) 3. Ber. Sab. Med. Par.
Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Pont. Blanc. Duk. 1. 2. circa ad comprehen
dendum Ms. Fran. sed alia manus supra scripserat de. Mss. Voss. Ed. Amstel.
circa adprehendendum.
1 Sparticum Ed. Lips. 1. 2. 3. Ven. Spartacum Ed. Med. Par. 1. Gryph.
Grut. Lugd. Pont. Wetst. Sparthacum Ed. Par. 2.—2 Servilios Ed. Par.—

NOTAE

contra vero, et a Lucullo victos se-
mel, et a Servilio tantum non repres-
sos, fuisse servos manifestum est.
* Aquilius] Manlius Aquilins, qui
tunc Consul fuit.
3 Perpernae] Vid. Not. v. supra.
* Communitasque] Ex Historia le
gendum comminutasque. Aquilius enim
eos et vi et fame devicit.
' Dedidissentque se] Immo fere se
omnes dedidere, qui Romam deducti,
et bestiis objecti, cum iis decertare
detrectantes mutuis concidere vulne
ribus.
* Dum circa deprehendendum eum]
Alii habent ad deprehendendum eum.
8ed vitium est contra usum Latinita
tis. Scribe, dum circa prehendendum
eum. Pater.
n Praeda lacerata est] Diodor. tamen
ducem etiam Romam deductum fu
isse dicit, sibique ipsum manus intu
lisse.
CAP. xx. Bellum Spartacium] Anno
Mundi 3877. ante Ch. Nat. 71. ab Ur.
Cond. 680. Coss. M. Terentio Var
rone Lucullo ct Cassio Varo.
• Enimvero] Ostendit Servile bel
lum minus flagitiosum fuisse quam
Gladiatorium, quippe gladiatores mul
to pejoris sunt sortis quam servi. Ce
terum hoc principium abruptum, ut
et illud superioris capitis, * Utcum
que,' probare videntur quod monui
264 L. ANNAEI FLORI

nam et ipsis per* fortunam* in omnia obnoxii; tamen quasi

secundum hominum genus sunt," et: in bona libertatis nos
træ adoptantur.** Bellum Spartaco* duce concitatum quo
nomine appellem nescio. Quippe cum servi milita- [§. 2.
verint, gladiatores imperaverint, illi infimæ7 sortis homines,
hi pessimam* auxere ludibrio calamitatem.' Sparta- [§. 3.
cus, Crixus,9 CEnomaus,'° effracto'' Lentuli ludo,* cum tri
ginta'* haud'* amplius* ejusdem fortunæ viris'* eruperunt'*
• Sed, ut vera dicam, omnes servilium bellorum infamiam ferant: nam etsi ipsi
per fortunam in omnia subjecti sint, tamen sunt quasi secundum genus, et bonorum
nostrae libertatis participes assumuntur.
-

3 Etsi ipsi Ed. Junt. etsi Ed. Blanc.—4 Per abest ab Ed. Zeu.—5 Si Ed.
Med. Par.—6 Sparthaco Ed. Par. 2. ubique.—7 Vilissime Ms. Ryck. Voss.
3. ille infime Ed. Lips. 2.—8 Hi pessima Ed. Lips. 1. hi et perimam Ms.
Ryck. in pessimam Ms. Voss. 1. 2. hi pessimae Ed. Blanc. Amstel. e conjec
tura Freinshemii aliorumque.—9 Sic Mss. Regg. Malliab. Flor. Voss. 1. 2.
Sed Crisus Ms. Ryck. Berol. Duisb. Fran. Voss. 3. Ed. pr. Chrisus Ed. Lips.
1. 2. 3. Par._ Chrysus Ed. Med. Ven. Fab. Chrysas Ed. Gryph.—10 Et De
nomaus Ms. Ryck. Voss. 3. et OEnomaus Ed. Lips. 1. 2. s. IMed. Par. Ven.
Gryph. Stad. Lugd. Pont.—11 E fracto Ed. Lip$. 1. 3. efracto Ed. Lips. 2.
—12 Sic etiam Mss. Vin. Sed treginta Ms. Duisb. Ryck. septuaginta Ed.
Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Lugd. Pont.—18 Sic conj. Gruterus re
cepitque Fabra. Sed aut Mss. Vin. Pall. et Duk. omnes, Edd. vett. ut Lips.

NOTAE

mus, nempe Florum bella sua uno mam aurere ludibrio calamitatem] Scire
tenore, non per capita, descripsisse. equidem velim quid sit hoc loco pes
° Feras] Id est, quivis ferat; hoc sima calamitas: dein, si quis respon
est, æquo animo patiatur. deat (ut sunt quidam ingeniose fatui),
• Nam et ipsi per fortunam,&;c.] Om tum hoc alterum petam denuo. Illi
mino scribendum, nam etsi ipsi per (servi scilicet) sunt infimæ sortis, ki
fortunam in omnia obnoxii, tamen, &c. pessimam,&c. Quid ais? Servine sor
Pater. tis infimæ fuerint, Gladiatores nullius?
° Quasi secundum hominum genus Nemo dixerit, nam nimis ridicula
sunt] * Secundum genus hominum' ser res foret. Cujus igitur aortis erant
vos vocat Noster, quia inter eos et Gladiatores ? Pessimae; nam et servi
dominos parum inest discriminis, et erant, et pessimi ac sceleratissiuni \
post dominos inter homines numeran servorum. Piget me plura ascribere.
tur. Sic igitur lege : illi infimæ sortis homi
* Et in bona libertatis nostræ adop nes, hi pessimæ, auxere ludibrio calami
tantur] Hoc est, per manumissionem, tatem. Pater.
quasi per adoptionem, bonorum li s Effracto Lentuli ludo] Ludus dice
bertatis nostræ participes fiunt ; li batur locus ubi gladiatores exerce
bertatem consequuntur qua nos soli, bantur. Gallice diceres, la Salle.
domini scilicet, utimur. h Cum triginta haud amplius] Epi
* Illi infimæ sortis homines, hi pessi tom. Liv. sexaginta quatuor fuisse
 EPITOM. LIB. III. cAP. 20. 265

Capua;* servisque ad vexillum'7* vocatis, cum statim de

cem amplius millia coissent hominum,** non modo effugisse
contenti, jam'9 vindicari*° volebant.J Prima velut ara***
viris** mons Vesuvius** placuit. Ibi cum obsideren- [§. 4.
tur** a Clodio Glabro,' per fauces cavi** montis vitigineis*°
delapsi*7 vinculis," ad imas ejus descendere radices: et
exitu invio,** nihil tale opinantis ducis subito impetu castra
rapuere.* Inde alia castra. Deinceps Coram,*9* [§. 5.
° Vitigineis funibus lapsi per specum cavi montis ad ultimas ejus radices descen
dere, et, egressu incognito, subito impetu rapuere castra ducis, nil tale reputantis.
-

1. 2. 3. Med. Par. Vem. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zen. Vetst. Duk.
1. 2.—14 Sic Ms. Pal. 2. Séd ludis Ms. Naz. Pal. 1.—15 Erupere Ms. Ryck.
Toll. Duisb. Fran. Ed. pr.—16 Capuam Ms. Fran. capita Ed. Lips. 2.—17 Sic
Ms. Pal. 1. 2. Reg. F, Voss. 1. Sed ad vexillum et auxilium Ms. Ryck. Reg.
Q, Fran. Voss. 2. Ed. Gryph. ad ver. et ad auxilium Ms. Voss. 3. Ed. Lips.
1. 2. 3. Med. Par. Ven. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Fab. Vetst. ad auxili
um Ms. Duisb. Ed. pr. ad verillum [et pileum] Ed. Blanc.—18 Homines Ms.
Naz. Pall. Toll. Ryck. Duisb. Fran. Ed. pr. Lips. 1. 8. Ber. Sab. Par. Ald.
Ven.—19 Quin jam Ms. Naz. et Pal. 1. Ta manu recentiori.—20 Vindicare
Ms. Pal. 2. Reg. Q, Flor. Ed. pr. Grut. Zeu. Vetst. vindicari etiam Ed. Lips.
1.2.8. Ber. Sab., Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont.—
21 Arena Ed. Fab. harena Ed. Freinsh.—22 Turis Ed. Lips. 1. 2. 8. Par.
ruris Ed. Med. juris Ed. Gryph.—23 Vesubius Ms. Ryck. Fran. Voss. 1. 2.—
24 Cum etiam obsiderentur Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Gryph. Pont._ quum
obsideretur Ed. Vetst.—25 Cani Ed. Lips. 1. 3.—26 Sic Ms. §*$,
F, Ed.
Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Fab. Sed vitigeneis Ed. Ven. vitineis Mss. Vin.
Ryck. Toll. Duisb. Voss. Ed. pr. Zeu. Amstel. Duk. 1.2. vitineis vel vrtineis
Ms. Naz. virineis Ms. Pal. 1. viteneis Ms. Pal.2. itineris Ms. Fran. vimi
meis Ms. Reg. Q. juncineis Ms. Is. Vossii.—27 Dilapsi Ed. Lips. 1. 2. 3.
Abest ab Ed. Par.—28 Sic Mss. Vim. Duk. plerique, Ed. pr. Vin. Lugd.
Sed in uno Ms. Naz. Pall. Ryck. Regg. Voss. uno Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber.
Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Pont.—29 Sic Ms. Berol.
NOTÆ

testatur: alii plures: Cicero cum * in arena pugnare,' dicnntur. Sic

Nostro fere consentit, qui mnlto mi capite sequenti, cives quasi in arena
nus quinquaginta fuisse contendit, pugnare dicit, quod gladiatorio more
Epist. ad Att. lib. vi. inter se concurrerent.
' Ad vexillum [Ad v. et ad auxilium] i Clodio Glabro] Claudium Pulchrum
Expunge et ad auxilium, quæ diversâ vocat Liv., Appianus vero, Varinium
tantum lectio est, libro ascripta, vel Glabrum.
inscripta, ut optime monuit Salma • Vitigineis delapsi vinculis] In al.
s1us.
legitur, vitineis, al. vimineis, al. vixi
* Jam vindicari volebant] Hoc est, in meis, vel, virinis, sed melins vitigineis;
libertatem asseri. nam et Plutarch. in Crasso labrusca
* Velut ara [arena] * Arenam' di contextas fuisse catenas istas ait.
cit, quia de gladiatoribus loquitur, • Coram] Urbs in Volscis.
qui proprie, * in arenam descendere;'
266 L. ANNAE1 FLORI

totamque pervagantur*° Campaniam. Nec villarum atque

vicorum vastatione contenti, Nolam, atque Nuceriam,**
Thurios,**° atque Metapontum,** P terribili strage populan
tur. Affluentibus in diem copiis, cum jam esset jus- [§. 6.
tus exercitus, e viminibus,' pecudumque tegumentis, incon
ditos sibi clypeos,* e** ferro ergastulorum' recocto gladios
ac tela fecerunt. Ac ne quod decus justo deesset [§. 7.
exercitui,*° domitis obviis gregibus paratur equitatus, cap
taque de Prætoribus insignia et fasces37 ad ducem detulere.
Nec abnuit ille de* stipendiario Thrace miles, de39 [§. 8.
milite desertor, inde latro, dein*° in honore*' virium gladia
tor.* Qui defunctorum quoque* prælio ducum funera [§. 9.
imperatoriis** celebravit exequiis," captivosque circa rogum
jussit" armis depugnare,* quasi plane expiaturus omne præ
* Qui funera quoque ducum in prælio mortuorum decoravit imperatoria pugna,
et captivos jussit circa rogum armis decertare.
-

Sed Choram Ms. Vin. unus, Ed. Lips. 1. 2. 3. Ven. Thoram Ms. Ryck. Dnk.
plerique, Edd. vett., ut Med. Par. Stad. Gryph. Pont. Horam Ms. Naz.
Cosam Ed. Blanc.—30 Perragantes Ms. Ryck.—31 Luceriam Ms. Pal. 1.—
32 Turios Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.—33 Methapontum Ed.
Lips. 1. 2. 3. Par. 1. Methaponthum Ed. Par. 2.—34 Sic Ed. Lips. 1. 2. 3.
Med. Par. clip. cett.—35 Et Ms. Naz. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med.
Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Pont. a Ed. pr.—36 Exercitu Ms. Duisb.—
37 Faces Ed. Par.—38 Sed de Ed. pr.—39 De omittit Ed. Ven.—40 Deinde
Ed. Lips. 1. 2. 8. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Freinsh.
Zeu. Fab. Vetst.—41 In honorem Ms. Malliab. Reg. F.—42 Imperatoris Ed.

NOTAE

• Thurios] Magnæ Græciæ urbs in tro, deinde captus et Romam per

sinu Tarentino.
P Metapontum] Magnæ Græciæ
urbs maritima, inter Casuentum et
Bradanum fluvios sita.
4 E viminibus] Hæc conficiendo
rum scutorum ratio a veteribus sæ
pius usurpata : vimina intexebant,
eaque pellibus inducebant.
* E ferro ergastulorum] Gallice di
ceres, des fleurets.
* In honore virium gladiator] Legen
dum in homorem. Hoc vult Florus:
Spartacus ex tributario Thrace miles,
ex milite desertor, ex desertore la
ductus, cum ob latrocinia in crucem
recta duci debuisset, tamen, quia vi
ribus maximis præditus erat, in hono
rem virium gladiator factus est.
t Qui defunctorum quoque, &c.] Scri
bendum, Quin, id est, Quin etiam,
ad augendam rei indignitatem.
u Funera imperatoriis celebrarit exe
quiis] In exequiis vel Ducum vel Im
peratorum quandoque gladiatores ad
hibebantur, quod de Spartaco Nos
ter ait, qui defunctorum prælio Du
cum funera gladiatoria pugna, quam
* imperatorias exequias' vocat Nos
 epiToM. LiB. 111. CAP. 20. 267

teritum** dedecus," si de gladiatore munerator* fuisset.

Inde jam Consulares quoque aggressus,** in Apen- [§. 10.
nino45 Lentuliy exercitum percecidit:* apud Mutinam* Caii
Cassii* castra delevit. Quibus elatus victoriis, de [§. 11.
invadenda urbe Romana*7 (quod satis est** turpitudini nos
træ) deliberavit. Tandem etiam totis imperii*9 viri- [§. 12.
bus contra mirmillonem3°° consurgitur: pudoremque Ro
manum Licinius Crassus* asseruit:* a quo pulsi fugatique
(pudet dicere)* hostes in extrema Italiæ refugerunt.**
Ibi circa Bruttium** angulum clausi,** * cum fugam [§. 18.
in Siciliam pararent, neque navigia suppeterent, ratesque
ex cratibus,54 et dolia35 connexa virgultis in rapidissimo

* Et Licinius Crassus dedecus Romanum vindicavit.

Par. Gryph.—43 Pristinum Ms. Reg. F.—44 Agressus Ed. Lips. 1.—45 Ape
nino Ed. Lips. 1. 2. 3. Med.—46 Præcidit Ms. Pal. 1. percidit Ms. Voss. 1.
Ed. pr. pcedit Ms. Ryck. cecidit Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.
Stad. Pont. Zeu.—47 Roma Ed. Zeu.—-48 Satis turp. Ms. Ryck.—49 Imperii
abest ab Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—50 Mirmilo
nem Ed. Med. Par. Ven.—51 Consurrererunt Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.
confugerunt Ed. Stad. Pont.—52 brutiù Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.
Zeu.—53 Clusi Ms. Naz. Regg. Berol. Duisb. Fran. Voss. Ed. pr. Ber. Sab.
Med. Par. Junt. Ald. Ven. Sed clausi Mss. Pall. Flor. Malliab. Ed. Lips. 1.
2. 3. divisi Ms. Ryck. occlusi Ed. Grut. Lugd. Zeu. Vetst. inclusi Ed. Stad.
Pont.—54 Excratibus Ed. Lips. 1.—55 Dolea Ms. Naz. Voss. 2.—56 Errup

NOTAE

ter, sæpissime decoravit. bem. Hodie Modéne.

" Captivos circa rogum jussit] Fami • Caii Cassii] Qui Prætor erat.
liæ dux factus scilicet. b Mirmillonem] * Mirmillones' dice
" Omne præteritum dedecus] Quod bantur gladiatores quidam qui ex
contraxerat, dum et ipse circa rogum Gallia venerant. Mirmillo autem
gladiator pugnabat. non erat Spartacus, ex Thracia scili
* Munerator] * Muneratores' dice cet oriundus. Sed aliquando * mir
bantur qui * munera,' hoc est, specta millo' pro quovis gladiatore sumitur,
cula, gladiatores, populo dabant. ut hic.
Spartacus autem munerator sibi quo • Licinius Crassus] Prætor.
dam modo videbatur, quia captivos d Pudet dicere] Hæc pendent a
jubebat circa rogum armis depug voce hostes: pudet dicere, hostes sci
mare. licet. Turpe enim populo Rom. ser
* Lentuli] Cn. Cornelii Lentuli Clo. vos et gladiatores * hostes' vocare.
diani Consulis. e Clausi [Clusi] Ex Mss. Codd. op
* Mutinam] Galliæ Cispadanæ ur time ; non, ut in aliis, occlusi.
268 L. ANNAEI FLORI

freto frustra experirentur;* tandem eruptione3° facta, [§. 14.

dignam viris obieres7 mortem: et quod sub gladiatore duce
oportuit, sine missione' pugnatum est. Spartacus ipse in
primo agmine fortissime dimicans, quasi Imperator, occisus
est.

CAP. XXI.

BELLUM CIVILE MARIANUM.

Hoc deerat unum populi Romani' malis, jam ut* [§. 1.

ipse intra se parricidales bellum** domi stringeret; ins Urbe
media ac foro, quasi arena,° ° cives cum civibus suis,7 gla
diatorio more, concurrerent. Æquiore animo utcum- [§. 2.
que** ferrem, si plebeii9 duces, aut si nobiles, mali saltem*
* Ibi £irca sinum Bruttium, cum fugam in Siciliam pararent, nec nares contin
gerent, frustraque in riolentissimo freto tentarent rates factas ex cratibus, et dolia
colligata virgultis; tandem, &c.

tione Ed. Lips. 1.—57 Obire Ed. Lips. 1. 2. 3.

1 Po. ro. Ed. Par.—2 Ita Ms. Naz. Pall. Ryck. Fran. Flor. Malliab. Voss.
1. 8. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Stad. Sed ut jam Ed. Grut.
»
Zen. Vetst. Amstel.—3 Sic erat in Ms. Naz. Toll. Duisb. Fran. Voss. Ed. pr.
Sed parricidiale Ms. Ryck. Ed. Lips. 2. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Grut.
Lugd. Pont. Freinsh. Zeu. Fab. Vetst. patridiciale Ed. Lip$. 1. 3.—4 Fer
rum Ed. Blanc.—5 Et in Ed. Lips. 1. 2.3. Med. Par. Ven. Grypb. Stad.
Grut. Lugd. Pont. Freinsh. Zeu.`Fab. Vetst. Amstel. Duk. 1. 2.—ö Harena
Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Stad. Grut. Lugd. Freinsh. Vetst. Duk. 1.
2.—7 Suis in Ms. Flor. alia manu ascriptum erat.—8 Sic Ed. Lips. 1. Par.
utrumque Ms. Ryck.—9 Plebei Ed. Lips. 1. 2. 8. Med. Par. Ven. Gryph.

NOTAE

' Sine missione] Hoc est, ad certam ferrum; nam nescio si recte dici pos
mortem. * Missio' enim erat gratia sit, stringere bellum; at * stringere
deserendi pugnam, quæ quandoque ferrum' est, ferrum e vagina edu
dabatur victis gladiatoribus : cum au cere. * Parricidale” antem vocat,
tem placeret ut eo usque pugnaretur, quod a civibus contra cives adhibe
quoad alteruter occumberet, diceba retur.
tur * pugna sine missione,' ut hic sine b Quasi arena] Metaphora a gladia
missione pugnatum est, quia gladia toribus, unde mox subjungit * gladia
tor imperabat. torio more.' Vid. cap. sup.
Cap. xxi. Bellum Civile Marianum] • Utcumque] Sic supra cap. 19.
Anno Mundi 3862. ante Ch. Nat. 86. * Utcumque etsi cum sociis (nefas !)'
ab Ur. Cond. 665. Coss. L. Cornelio &c. Utcumque, quodammodo, quoquo
Sylla, et Q. Pompeio Rufo. modo.
* Parricidale bellum] Mallem legere ° Si plebeii duces, aut si nobiles, mali
 EpiToM. LiB. III. CAP. 21. 269

ducatum sceleri præbuissent:'° cum'' vero,* pro'* facinus!

qui viri! qui imperatores! decora et ornamenta sæculi sui,
Marius, et Sylla, pessimo facinori suam etiam dignitatem
præbuerunt.** Tribus, ut sic dixerim,'* sideribus**' [§. 8.
agitatum est: primos et levi, et modico,'° tumultu'7 magis,**
quam bello," intra ipsos armorum duces subsistente sævi
tia: mox atrocius et cruentius per totius viscera [§. 4.
Senatus grassante victoria: ultimum non civicam [§. 5.
modo, sed'9 hostilem quoque rabiem supergressum*° est;'
cum armorum furor totius Italiæ viribus niteretur, eous
que** odiis sævientibus, donec deessent, qui occiderentur.
Initium et causa belli, inexplebilis honorum Marii [§. 6.

Freinsh.—10 Præbuerint Ms. Berol. Duisb. Ed. pr.—11 Cumque Ed. pr. Pro
cum,jam Ed. Blanc.—12 Proh Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.—
13 Præbuerint Ed. pr.—14 Dixerimus Ed. Ven.—15 Syderibus Ed. Lips. 1. 2.
3. Med. Par. Ven. ubique.—16 Sic Ms. Pal. 1. Flor. Fran. Ed. Lips. 1. 2. 3.
Ber. Sab. Med. Par. Jùnt. Ald. Ven. Sed primo leri et modico Ms. Reg. F,
Voss. 3. primo et levi modico Mss. Dnk. ceteri, Ed. pr. in levi modico Ms.
Voss. l.—17 Tumulto Ed. Ven.—18 Sic Ed. pr. Sed mqjore Mss. Pall. Flor.
Malliab. Fran. Voss. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ven. Gryph.
Stad. Lugd. Pont.—19 Modo, hostilem Ms. Voss. 2. mò sed host. Ed. Lips. 1.
—20 Superegressum Ms. Voss. 2.—21 Eo usque Ed. Lips. 1.—22 Syllæ Ed.

NOTAE

saltem] Et revera minus flagitiosum
esset Romanis, si plebeii aut si nobi
les mali se hujusce belli dnces præ
buissent: fieri enim nequit quin in
terdum in magno, et in dies majore,
populo perniciosi cives existant. At
vero cum per Marium et Syllam sæ
cnli sui ornamenta id bellum contige
rit, omnino caret solatio clades.
• Cum vero] Vel aliquid deest, vel
legendum tum vero, seu, at vero : nil
certius.
* Tribus, ut sic dixerim, sideribus]
Hic * sidera' posuit Noster pro tem
pestatibus. * Tribus sideribus* Gal
lice diceres, Par trois éclats de tem
péte.
* Primo] Sidere scilicet, Le prem
ver coup.
" Tumultu magis, quam bello] In
aliis legitur, tumultu mqjore quam lello;
sed præstat ut edendum curavimus :
et bene * tumultum' a * bello' distin
guit. Sic Livius, Sallnst. et Tacitus;
Cicer. etiam Philip. viii. * Itaque
majoresnostritumnltum Italicum quod
erat domesticus, tumultum Gallicum
quod erat Italiæ finitimus, præterea
nullum tumultum nominabant.'
1 Non civicam modo, sed hostilem quo
que rabiem supergressum est] Lucanum
suum interpretari voluit Florus, sed
profecto Panegyristes noster Poëtam
Hispanum non intelligebat satis.
Cum enim Lucanus dixit, * Bella
plusquam civilia,' nullum gradum
reliquit, quo crescere possent. At
Florus supra * civilia' ponit * hostilia,'
quod falsum, ut ratio et politici pro
bant. Ergo hic nihil aliud est quam
270 L. ANN AEI FLORI

fames,' dum decretam Syllae** provinciam Sulpicia** lege

solicitat.** Sed impatiens injuriæ statim Sylla legiones
circumegit:**' dilatoque Mithridate," Esquilina*5 ° Collina
que* porta geminum agmen Urbi infudit.*^ Unde*7 [§. 7.
cum consulto** Sulpicius*9 P et Albinovanus objecissent ca
tervas,*° sudesque et saxa*' undique a moenibus ac tela
jacerentur; ipse' quoque jaculatus' incendio viam fecit,
arcemque Capitolii, quæ Poenos,* quæque** Gallos etiam
Senones33 ' evaserat, quasi captivam victor insedit.**

* Dum per legem Sulpicii ambit provinciam delatam Syllae.

Lips. 1. Par. Sulle Ed. Lips. 2.—23 Sulpitia Ed. Lips. 1. 3. Par. Ven.
Gryph.—24 Circumagit Ms. Voss. 2.—25 Mythridate Erquilia Ed. Lips. 1. 3.
Par. Mitrydate Erquilia Ed. Lips. 2. Med. Mithrydate erquilia Ed. Ven.
Mithridate Erquilina Ed. Gryph.—26 Urbi infundit agmen Ms. Ryck. agmen
urbi infundit Ms. Voss. 1. 2. ' infudit urbi agmen Mss. Duk. ceteri, Edd. vett.
—27 Un Ed. Lips. 1.—28 Ita Mss. Pall. et Duk. fere omnes, Ed. pr. Sed
inconsulto Ms. Reg. Q. subito Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad.
Lugd. Pont. Zeu.—29 Sulpitius Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.—
30 Catenas Ms. Ryck.—31 Sarü Ed. Lips. 2.—32 Sic Ms. Pal. 2. Ed. Lips.
1. 3. Sed quoque Ed. Lips. 2. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd.
Freinsh. Fab. Vetst.—33 Sic Ed. Grut. Lugd. Fab. Vetst. Sed Semonas Ms.
Flor. Duisb. Ryck. Voss. 1. 2. Edd. vett. ante Vin., ut Lips. 1. 2. 8. Med.
Par. Ven. Gryph. Stad. Pont. Duk. 1. 2.—34 Incendit Ms. Ryck.—35 Cum Ed.
.
NOTÆ

arguti acuminis pruritus. Quod dixi thridate gerendum sibi demandatum

muodo, ad perfectam et exquisitam
judicandi rationem perthmet. Pater.
|j Inerplebilis honorum Marii fames]
Refer ad cap. 12. Ubi dixit Noster:
* Nonne ambitus honorum ab iisdem
divitiis incitatus ? Atqui inde Ma
riana, inde Syllana, tempestas.'
* Dum decretam Syllæ provinciam
Sulpicia lege solicitat] Provincia Syl
læ demandata erat bellum cum Mith
ridate gerendum ; quam provinci
am cum sibi optaret Marius, Sulpicio
Tribuno plebis auctor fuit, ut perni
ciosas leges ferret, quis exules re
vocarentur, et ut ipse adversus Mith
ridatem dux crearetur.
' Circumrgit] Hoc est, reduxit.
* Dilatoque Mithridate] Et in aliud
tempus dilato bello quod cum Mi
fuerat.
n Esquilina] Porta quæ ad Esqni
linum campum ducebat, dicta etiam
Tiburtina et Prænestina.
o Collina] Quæ et Quirinalis, Ago
nia, sive Agonensis dicta fuit.
P Unde cum consulto Sulp. [Servius]
&c.] Hoc probat Salmasius, non ego.
In aliis ed. memini me legere, Unde
cum subito Servius. Scribendum, Un
de cum Serrius Sulpicius. Res notissi
ma et protrita est.
q Ipse] Sylla scilicet.
* Jaculatus] Sudes, scilicet, jacnla
ignita quibus Romani utebantur, qno
modo hodie Galli, des Bombes, des
Gremades.
• Paenos] Annibalem scilicet.
' Gallvs etiam Senones] Vide lib. i.
 EpitoM. Lib. iii. cAP. 21. 271

Tum35 ex consulto Senatus36 adversariis hostibus [§. 8.

judicatis," in præsentem Tribunum, aliosque37 diversæ fac
tionis, jure** sævitum est. Marium servilis fuga exemit,39
immo*° fortuna alteri bello reservavit. Cornelio [§. 9.
Cinna," Cnæo*' Octavio Consulibus, male obrutum resur
rexit incendium, et quidem ab ipsorum discordia," cum de
revocandis, quos Senatus hostes judicaverat, ad populum
referretur.** Cincta quidem gladiis concione,** sed [§. 10.
vincentibus quibus pax et quies potior,* profugus patria
sua Cinna confugit ad partes.* Redit ab Africa* Marius
clade major:* siquidem45 carcer,* catenæ, fuga, exilium,
horrificaverant4^° dignitatem. Itaque ad nomen tanti [§. 11.
- -

Lips. 1. 3. Par. Med. Ven.—36 Ita Mss. Pall. Naz. et Duk. plerique, Ed.
Lips. 2. Med. Par. In Lips. 1. eae consultosenatus. Ed. Gryph. Stad. Grut.
Lugd. Pont. Zeu. Vetst. Amstel. eae senatus consulto.—37 Alios Ed. Lips. 1.
2. 3.—38 Jure in Ms. Flor. Duisb. Malliab. alia manus.ascripserat.—39 Ex
imit Ms. Naz. Pal. 1. Ed. Fab. Blanc.—40 Immo Mss. Duk. quidam, Ed. pr.
Lips. 1. 3. Med. Par. Junt. imo Ed. Lips. 2.—41 Cneo Ed. Gryph.—42 Re
fert Ed. Lips. 1. 3.—43 Cótione Ed. Lips. 1. 2. Par. ubique.—44 affrica Ed.
Lips. 1. 3.—45 Si quidem Ed. Lips. 1.—46 Sic Ms. Pal. 1. et Duk. nonnulli,

NOTAE

cap. 13. dabat in comitiis, quam Romanis,

“ Eae consulto Senatus adversariis hos
tibus judicatis] Qui contra patriam
arma cepissent, vel a Republica de
fecissent, resque novas moliti essent,
eos moris erat * hostes' a Senatu ju
dicari, ita ut cuivis eos impune lice
ret vel occidere, vel ad Consules
ducere.
" Cornelio Cinna] L. Cornelio Cin
ma, Cn. Octavio nepote, Consulibus;
anno qui titulo præmissos secutus
est.
" Et quidem ab ipsorum discordia]
Ab discordia Consulum. Cum alter,
mempe Cinna, exules revocandos cen
seret, alter vero, nempe Octavius,
negaret esse revocandos, alii aliam
discordiæ causam dant, nempe qnod
Cinna, ut sibi potentiam astrueret,
Italiæ cives in omnes tribus divisit,
qua ratione Italicis plus potestatis
ideoque ab Octavio collega urbe pul
sus fuit.
* Quibus pax et quies potior] Nempe
iis qui exules revocandos negave
rant.
* Confugit ad partes] Marii quem ab
exilio revocavit.
* Clade major] Hoc est propter
cladem ; probant sequentia.
a Carcer] Cum Sylla Romam in
gressus fuit, fugiens Marius retractus
arundineto ubi latuerat, in Mintur
nensium carcerem perductus fuit, cui
immissus Gallus ut enm occideret,
ejus auctoritate eum interficere non
ausns est; contra dimissus Marius,
et viatico adjutus, in Africam com
tendit.
b Horrificaverant] Egregium et ple
mum dignitatis atque adeo majestatis
divinæ verbum est, quasi diceret :
 972 L. ANNAEI FLORI

viri late concurritur: servitia (pro nefas!)*7 et ergastula*

armantur: et facile invenit exercitum miser Imperator.
Itaque vi patriam reposcens, unde vi fuerat expul- [§. 12.
sus, poterat** videri jure agere, nisi causam suam*9 sævitia
corrumperet.5° Sed cum Diis hominibusque infestus** re
diret, statim primo impetu cliens et alumna Urbis Ostias**
nefanda strage diripitur.** Mox in urbem quadru- [§. 18.
plici agmine intratur. Divisere copias Cinna, Marius, Car
bo, Sertorius. Hic postquam manus** omnis Octavii de
pulsa35 Janiculo est, statim ad principum* cædem signo
dato, aliquanto sævius, quam aut37 in Punica,* aut in Cim
brica urbe,' sævitur.** Octavii Consulis caput pro [§. 14.
Rostris exponitur; Antoniis Consularis in Marii ipsius
mensis. Cæsares a Fimbria39 * in penatibus domorum sua

Edd. vett. praeter primam. In hac enim, nt in Ms. Pal. 2. Vin. mno, Regg.
Malliab. Berol. Duisb. Fran. Ed. Stad. marg. est honorificaverant.—47 Proh
nephas Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. proh nefas Ed. Gryph.—48 Potuit Ms.
Ryck.—49 Suam abest ab Ed. Zeu.—50 Corrupisset Ms. Ryck. Voss. 3.—
51 Hoibus infestusque Ed. Par.—52 Hostia Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.
Gryph.—53 Dirripitur Ed. Lips. 1.—54 Marius Ed. Ven.—55 De pulsa Ed.
Lips. 1.—56 In principum Ed. Vin. Stad. Grnt. Lugd. Pont. Zeu. Vetst. ad
principium Ms. Ryck.—57 Quam in Ms. Reg. F, Flor. Malliab. Fran.—58 Sae
ritum Ms. Flor.—59 Caesi a Funebria Ms. Pal. 1. capsi a Fimbria Ms. Pal. 2.
Regg. Duisb. Fran. Voss. 1. Ed. pr. Caesar et Fimbria Ms. Naz. Toll. Voss.
2. 3. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad.

NOTAE

Admirabiliorem, digniorem fecerant manorum rege condita fuit. Vide

Marium, et quodam quasi sacro hor
rore auxerant, reverentiamque con
ciliarant, quod tot periculis objec
tns non potuerit extingui. * Horror'
enim ad res sacras refertur et vene
rationem. Vid. quæ diximus lib. ii.
cap. 17. * Obrutum aquis ignem non
sine quodam sacrilegii metu et hor
rore deprehendit.'
e Servitia et ergastula] Hoc est,
servi, Poëtarum more. Sic alibi * Do
minationem' dixit pro Dominanti
bus.
d Cliens et alumna Urbis Ostia] * A
lumnam' et * clientem' urbis vocat,
quia ab Anco Marcio quarto Ro
lib. 1. cap. 4. * Ostiamque in ipso
maris fluminisque confinio coloniam
posuit.'
e In Punica] Carthagine.
f Aut in Cimbrica urbe] * Cimbricam
urbem' pro quavis hostili urbe posuit,
neque enim ullam apud nostrum Cim
brorum urbem a Romanis captam
reperias.
& Antonii] Marci Antonii oratoris,
cujus meminit Cicero de Orat. iii.
quem eloquentissimum prudentissi
mumque commendat.
h Caesares a [Cæsar et] Fimbria]
Merito hic hæsere viri docti, con
stat enim Marianarum partium fuisse
 EpitoM. LIB. iii. cAP. 21. 273

rum6°' trucidantur: Crassi, pater et filius,] in mutuo alter

alterius aspectu.*' Bæbium atque Numitorium per [§. 15.
medium forum unci* traxere carnificum. Catulus se ignis
haustu' ludibrio hostium exemit. Merula" flamen [§. 16.
Dialis6* in Capitolio Jovis ipsius oculos venarum cruore**
respersit. Ancharius,** ipso vidente Mario, confossus est,
quia35 fatalem illam scilicet manum" non° porrexerat salu
tanti. Hæc tot Senatus funera intra Kalendas°7 et [§. 17.
Idus°* ° Januarii mensis septima illa • Marii purpura? dedit.
Quid futurum fuit,39 si annum Consularis7° implesset ?
-

Grut. Lugd. Pont. Freinsh. Zen. Vetst. censi a Fimbria Ms. Ryck.—60 Suo
rum Ed. Grypli.—61 Conspectu Ms. Reg. Q. respectu Ms. Voss. 3.—62 Flä
medial' Ed. Lips. 1. flammen dialis Ed. Vem.—63 Cruor Ed. Lips. 1.—64 Sic
et Mss. Vin. Sed Arquarius Ed. Gryph. in quo paulo ante est Bebium et Nu
mitiorum. Arcarius Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.—65 Qui Ed. Freinsb.
Blanc.—66 Nó manù Ed. Lips. 1. 3.—67 kalendas Ms. Berol. Duisb. Fram.
Ed. pr.—68 Ydus Ed. Lips. 2.—69 Fuit abest ab Ed. Stad. Pont.—70 Con

NOTÆ

Fimbriam. Cur igitur a Marianis excitaret, simul exitiali hausto spi

occisus ? Libenter Salmasio assenti
ar, qui ex scriptis Cod. legendum
conjecit, Caesar a Fimbria in penatibus
domorum suarum trucidatur. Nisi ta
men illum Fimbriam, de quo Noster,
alium ab isto statuas qui Marii partes
tutatus est. Alii legunt Caesares a
Cinna, quod satis verisimile est. Am
bo enim Cæsares, et Caius et Lucius,
trucidati.
' In penatibus domorum suarum] Hoc
est, in intima domorum suarum parte,
ubi penates Dii habitare putabantur
in uniuscujnsque domo. Unde etiam
* penates' pro domo dicuntur.
* Crassi, pater et filius] Filius ab
equitibus Fimbriæ interfectus fuit,
pater sua manm. Alii tamem aliter.
* Unci] Is mos fuit Romæ ut dam
natorum corpora uncis vel in Tiberim,
vel in cloacas, raperent.
' Catulus se ignis haustu] Q. Catu
lus loco nuper calce arenaque per-
polito, illatoque igne qui vim ardoris
Delph. et Var. Clas. Flor.
ritu, simul incluso suo, mortem ma
gis voto quam arbitrio inimicorum
obiit. Hinc patet quid Noster intel
ligit per * ignis haustum.'
m Merula] * L. Cornelius Merula
flamen Dialis, imcisis venis superfuso
que altaribus sanguine, quos saepe
pro salute Reipublicae precatus erat
Deos, eos in execrationem Cinnæ
partiumque ejus tum precatus, op
time de Republica meritum spiritum
reddidit.' Patercul.
n Quia fatalem illam scilicet manum]
Hoc signum suis dederat, ut, quibus
se adeuntibus manum non porrigeret,
eos trucidarent. Ideo illam Florus
* fatalem' vocat.
• Intra Kalendas et Idus] Marius
enim cum vii. Consul esset, obiit
Idibus Januarii, hoc est, die trede
cimo.
P Septima Marii purpura] Septimns
Marii Consulatus : Consules enim
purpura induti.
S
274 L. ANNAEI FLORI

Scipione Norbanoque7' Consulibus,7* $ tertius ille [§. 18.

turbo civilis insaniæ toto furore7* detonuit: quippe cum
hinc octo7* legiones et quingentæ75 cohortes' starent in ar
mis,7° inde77 ab Asia cum victore7* exercitu Sylla propera
ret.79 Et sane cum tam ferus in Syllanos*° Marius [§. 19.
fuisset:*' quanta sævitia opus erat, ut Sylla de Mario vin
dicaretur ? Primum apud Capuam* sub amne Vulturno**
signa concurrunt: et** statim Norbani fusus exercitus:**
statim omnes Scipionis copiæ, ostentata spe pacis, oppres
sæ.* Tum Marius" juvenis et Carbo Consules, quasi [§. 20.
-

sulatus Ms. Pal. 2. Ed. Amstel.—7 1 Sic Ms. Ryck. Voss. 1. 2. Ed. Junt. Ald.
Gryph. Stad. Grut. Pont. Zeu. Fab. Vetst. Sed Norbano Quinto Ms. Naz.
Pall. Fran. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Par. Duk. 1. et Norbano Quinto
Ms. Duisb. Ed. pr. Freinsh. Duk. 2. Urbano Quinto Ms. Voss. 3. Norbano
quintu consule Ed. Med. Narboneque Ed. Ven.—72 Consule Ed. Lips. 1. 2.
3.—73 Furor Ed. Lips. 1.—7 1 VIII. Ed. Lips. 1. 3. Med. Par. Ven. VII.
Ed. Stad. Pont.—75 Quingentæ Ed. Blanc. fi qngete Ed. Lips. 1. inde
quingenta Ed. I.ips. 3. Par. Ven. Gryph. Stad. Lugd. Freinsh. Zeu. Duk. 1.
2.—76 varmis Ed. Lips. 1.—77 Et inde Mss. Pal. 1. 2. Berol. Duisb. Ed. pr.
Grut. Zeu. Freinsh. Fab. Vetst. A Ms. Naz. aberat rò inde.—78 Victore abe
rat a Ms. Ryck. Voss. 3.—79 Sylla properat Ed. Lips. 1. 2. Sylla properarat
Ed. Grypli.—80 Sillanos Ed. Lips. 1. 3. Syluinos Ed. Med. Par. ubique.—
81 Fuit Ed. Par.—82 Volturno Ms. Duisb. T Ulturno Ed. Lips. 1. 3. Vulturo
Ed. Ven.—83 Et ibi statim Ms. Reg. F, Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Stad.
Grut. Zeu. Vetst. ibi statim, omissot? et, Ed. Ven.—84 Erertuus Ed. Lips. 1.
NOTAE

“ Scipione Norbanoque Consulibus] 6000. hominum, et constabant decem

In omnibus Codicibus manuscriptis, cohortibus, quæ tunc 600. homines
ut auctor est `Salmasius, legitur Sci capiebant: nam primis temporibus
pione Norbanoque quinto Consulibus. et legiones et cohortes minores fue
Quod utrum corrupte an recte posi rant.

tum sit, non posse se per otium dis
quirere dicit. Ipse quidem scio Sci
pionem illum dictum fuisse * Lucium
Scipionem :' illum alterum * Caium
Norbanum.' Itaque istud, quinto, vii. millia cepit, cxxiv. suorum ami
natum fuerit ex compendiosa scrip sit.'
tura, q; pro que; unde illi effecerunt
Q. id est, Quinto. Pater.
* Hinc octo legiones et quingentæ
cohortes] Hic et legiones et cohortes
ex iisdem partibus sunt, nempe Ro
manorum : hoc dixi ob voces hinc et
inde, quæ duos exercitus comprel1en
dere videri poterant. Legiones erant
* Primum apud Capuam] Idem ha
bet Eutrop. lib. v. * Primo prælio
contra Norbanum dimicavit non longe
a Capua; tum vii. millia ejus cecidit,
' Omnes Scipionis copiae, ostentata
spe pacis, oppressae] Fuso Norbani ex
ercitu Sylla se ad Scipionem conver
tit, et ante prælium totum ejus ex
ercitum sine sanguine in deditionem
accepit.
u Tum Marius] Ca. Marius Marii
filius, et Cn. Papirius Carbo.
 epitoM. I.IB. 111. cAP. 21. 975

desperata victoria, ne inulti** perirent, in antecessum***

sanguine*7 Senatus" sibi parentabant:* obsessaque curia,
sic de Senatu, quasi de carcere, qui jugularentur, educti.
Quid** funerum in foro,* in*9 circo,* in patentibus [§. 21.
templis? Nam9° Quintus Mucius Scævola9' Pontifex, Ves
tales amplexus aras,” tantum9* non eodem igne sepe!itur.*
Lamponius atque Telesinus,95 “ Samnitum9* duces, [§. 22.
atrocius Pyrrho et Annibale Campaniam Etruriamque
populantur: et, sub specie95 partium,* se vindicant.9°
Apud97 Sacriportum' Collinamque portam* debellatæ [§. 23.
••.••••••••••

—85 Multi Ed. Lips. 1.—86 Sic Ms. Pal. 2. Lipsii, Voss. 1. 3. Flor. Malliab.
Regg. Ed. Freinsh. Fab. Duk. 1. 2. Sed in anticessum, vel antuessum, Ms.
Naz. in accessum Ms. Pal. 2. Aberant* a Ms. Berol. Ryck. Duisb. Fram. et
Edd. vett. ante Freinshem., ut Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad.
Grut. Lngd. Pont. Zen. Vetst.—87 Sanguinem Mss. Pall. Duisb. Fran. (in
quo tamen literæ m snbscripta erant puncta) Ed. pr.—88 Qui Ed. Lugd.—
89 In omittit Ed. Lips. 2.—90 Namque Ed. Grut. Vetst. nanque Ed. Gryph.
Stad. Lugd. Pont.—91 Sic Ms. Pal. 1. Sed cum Mucius Ms. Naz. Voss. 2.
3. A Ms. Pal. 2. aberat rò Mucius: et a Ms. Ryck. Voss. 1. t) Quinctus.
Mss. Regg. Duisb. Toll. Fran. Ed. pr. Quintus Mucius. Ed. Ber. Sab. Juut.
Q. Mucius. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. cù muti? Scecola. Abest rò
Quinctus ab Ed. Gryph. (in quo est Mutius) Stad. Pont.—92 Cum Ms. Frau.
—93 Thelesinus Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Vem. Gryph. ubique.—-94 Samni
tium Ed. Stad. Lngd. Pont.—95 Spe Ed. Lips. 1. 3.—96 Vindicabant Ms.
Pal. 2. Flor. Malliab.—97 Nec apud Ms. Naz. I sed apud Ms. Pal. 2.—98 Hu
NOTAE

* In antecessum] Hoc est, ante jus
tum tempus. Sic lib. iv. cap. 12.
dixit * In antecessum prædam divi
dere.*
" Sanguine Senatus] Eos Senatores
occidebant qui Syllæ partes tue
bantur.
* Parentabant] * Parentare' est,
mortuis parentibus sacrificia facere,
inferias ferre. Sed de quorumvis
mortuorum sacrificiis dicitur.
* In foro] Forum Romanum intel
lige, inter Capitolinum et Palatinum
montes.
• In circo] In circo maximo, qui ad
Palatini latus Meridionale, quod
Aventino est oppositum, jacet. Ibi
et Deornm imagines gypseae, et de
tracta hostibus spolia, suspendeban
tur.
* Vestales amplexus aras] Ubi sacer
ignis vigilabat.
° Tantum non eodem igne sepelitur]
Hujus sanguine simulacrum Vestæ
respersum fuisse dicit Cicer. de Orat.
lib. 111. * Tantum non,' id est, pro
pemodum, parum abest. Graeci di
cunt, xal öh axeôôv. Callim.
' Telesinus] Vid. sup. cap. 18. de
bello Sociali.
* Sub specie partium] Hoc est, quasi
has vel illas partes tuerentur.
* Sucriportum] Locus Italiæ circa
Præneste. Nam ibi oppressum Ma
rium scribunt Vellei. et Appian.
Quanquam Eutrop. in ipsa urbe Præ
neste obsessum et oppressum fuisse
dicit.
F Collinamque portam] Ibi Lampo.
nii et Telesiui copiæ dcbellatæ.
276 L. ANNAEI FLORI

omnes hostium%* copiae. Ibi Marius, hic Telesinus op

pressi. Nec idem tamen cædium, qui belli99 finis fuit.
Stricti enim et in pace gladii: animadversumque' in eos,
qui se sponte dediderant.** Minus* est,' quod apud [§. 24.
Sacriportum, et apud Collinam portam,* septuaginta* am
plius millia Sylla concidit. Bellum erat. Quatuor millia*
deditorum inermium civium in villa7 publica' interfici jussit.
Isti* tot in pace, non plures9 sunt ?* quis autem illos [§. 25.
potest'° computare, quos in Urbe passim'' quisquis voluit,
occidit? donec admonente'* Furfidio,'*'* Vivere aliquos de
bere, ut essent, quibus imperarent;' proposita est ingens
illa tabula:" et ex ipso Equestris'* ordinis flore ac Sena
tus,'s duo millia electi,'° qui mori juberentur. Novi gene
-

stium Ed. Lips. 1.—99 Bello Mss. Duk. omnes, Edd. vett. ante'Cam., ut Lips.
1. 2. 3. Med. Par. Ven.—1 Animadrersum Ms. Ryck. cum animadversumque
Ms. Berol. Duisb. Ed. pr.—2 Dederant Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.—
3 Nò minus Ed. Lips. 1. 2. 3. Gryph. Stad. Pont.—4 Apud portam Collinam
Ms. Ryck. apud Collinam, omisso τφ portam, Ms. Flor. Berol. Duisb. Regg.
Fran. Ed. pr. Lips. 2. Sab. Med. Par. Junt. Ald. et apud Collinam Ed. Ven.
Stad. Pont. In Ed. Lips. 1. 3. quod sacriportum : apud Collinam.—5 LXX.
Ed. Lips. 1. 3. Par. Ven.—6 Quattuor milia Ed. Par.—7 Via Ed. Lips. 1. 3.
Grypli.—8 Isti aberat a Ms. Voss. 3.—9 Pl'es Ed. Lips. 1.— 10 Pot Ed.
Lips. 1.—11 Passi Ed. Lips. 1. 3.—12 Admouête Ed. Vem.—13 Fursidio Ms.
Ryck. Ed. Lips. 1. 2. 3. Par. 1. Furfirio Ms. Berol. Duisb. Ed. pr.—14
Equestri Ed. Lips. 1. 3. Med. Par. Ven.—15 Senatu Ms. Ryck. Reg. F, Mal
liab. Fran. Voss. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Vem. Gryph.—16 Elci

NOTÆ

* Animadrersumque in eos, qui se ponit. De priori accipio.

sponte dediderunt] Victo Mario Sylla * Isti tot in pace, non plures sunt]
urbem ingressus octo millia, vel qua Cum interrogationis nota Salmasii
tuor, ut vult Noster, dedititiorum in judicio edendum curavimus. Hoc
villa publica trucidavit. sensu : Ista quatuor hominnm millia
i Minus est] Hoc est : Quod Sylla quos Sylla in pace jussit interfici, an
quatuor millia deditornm inermium non multo plures sunt quam septua
per pacem in villa publica interfici ginta illa millia quos in bello inter
jussit, hoc majus est quam quod apud fecit ? Haec antem a superioribus
Sacriportum et Collinam portam sep pendent, * Minus est,' &c.
tuaginta amplius millia hostium com 1 Furfidio] Afidium vocat Plutarch.
cidit. Nam tunc bellum erat ; iiii Sallust. Fusidium. Alii autem hoc
dediti, hi hostes. aliis tribuunt.
J Villa publica] In campo Martio. " Ingens illa tabula] Tabula pro
Est et alia villa publica extra urbem, scriptionis.
quam Sigonius sexto ab urbe lapide
 EpiToM. LI B. III. cAP. 21. 977

ris edictum."7 " Piget post hæc referre,'*° ludibrio [§. 26.
habita'9 fataP Carbonis,' fata Sorani*° Prætoris, atque Ve
nnleii:*' Bæbium sine ferro, ritu ferarum, inter manus**
laniatum :** Marium, ducis ipsius fratrem,*** apud Catuli
sepulcrum,*5 oculis, manibus, cruribusque defossis,* ser
vatum aliquamdiu, ut per singula membra moreretur.
Positis singulorum hominum fere poenis,* municipia [§. 27.
Italiæ splendidissima sub hasta venierunt,**' Spoletium,*7"
Interamnium,** " Præneste,*9 Florentia.3° * Nam [§. 28.

* Singulorum fere hominum suppliciis finitis.

Ed. Lips. 1.—17 Editum Ed. Par. Ven.—18 Referri Ed. Lips. 1. 2. 3. Med.
Par. Ven.—10 Abdita Ed. Lips. 1. 3. Med. Par.—20 Sora Ed. Lips. 1. so
ram Ed. Lips. 3. forani Ed. Par.—2l Precorios at venuleios Ms. Ryck. Præ
torios atque Venuleios Ms. Flor. Berol. Duisb. Fran. Voss. Ed. pr. Pretoris
atque Venuleios Ms. Malliab. ptorios atque demuleios Ed. Lips. 1. 8. pra:toris
atque demulei Ed. Lips. 2. Par. prætoris atque denuleii Ed. Med. Pletorios ac
Venuleios Ed. Blanc.—22 Immaniter Codd. ap. Ramosum in Error. Tribon.
lib. iv. init.—23 Sic Ms. Reg. Q, Ed. Ald. ' Sed laceratum Ms. Voss. 3. Ed.
Lips. 2. Ber. Sab. Med. Par. Gryph. Stad. Pont. lancinatum Ms. Naz. et
Duk. reliqui, Ed. pr. Junt. Ven. lacinatum Ed. Lips. 1. 3. lantiantium Ms.
Ryck.—24 Frem Ed. Lips. 1.—25 Sepulchrnm Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.
ubique.—26 Venerunt Ed. I.ips. 1. 2. 3. Med. Par. renerunti Ed. Ven.—
27 Spolentum Ms. Ryck. Spoletum Mss. Vim. quidam, Pal. 1. Reg. Q, Flor.
Duisb. Fram. Edd. vett. ante Vin., ut Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.
—28 Interumnum, vel Interumna, Mss. Vin. quidam. interamnum Ed. Lips.
1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. inter anneum Ed. Par. 2.—29 Præneste abe
rat a Ms. Berol. Duisb. Ed. pr. Ed. Lips. 1. premeste.—30 Sic Mss. Vim. Pall.
INOTÆ

“ Nori generis edictum] Nam pri gerem oculis, cruribus, manibusque per
mus fuit Sylla qui proscriptionis ta fossis. Nam et similem crudelitatem
bulam proposuit. im Hannonem suum exercuerunt Car
° Piget post hæc referre] Post tot thaginienses. Justin. lib. xxi. cap. 4.
funera hujus vel illius mortem piget * Virgis cæsus, effossis oculis, et ma
referre. mibus cruribusque fractis, velut a sin
P Fata] Vitam, hic. gulis membris paenae exigerentur, oc
“ Carbonis] Cn. Papirii Carbonis ciditur.'
Consulis. * Sub hasta remierunt] Vid. quæ ad
* Ducis ipsius fratrem] Marii junio lib. ii. c. 6. dicta sunt.
ris fratrem. Is autem Marcus Ma u Spoletium] Oppidum in Umbria
rius Gratidianus vocabatur. Orientali.
* Oculis, manibus, cruribusque defos * Interamnium] In Umbria Ori
sis] Ergo totus defossus erat. Qui entali : nam de Interamma, quæ est
igitur aliquamdin servari potuit, ut in via Latina, non intelligendum
per singula membra moreretur? Certe est.

non intelligo. Libenter cum aliis le w Florentia] Etruriæ urbs ad Ar

978 L. ANNAEI FLORI

Sulmonem,*'* vetus oppidum, socium atque amicum (faci

nus** indignum !) nondum expugnatum, ut obsides jure belli,
et modo morte** damnati duci' jubentur: sic* damnatam
civitatem jussit Sylla deleri.

.CAP. XXII.

BELLUM SERTO RI A N U M.

BE:. i.UM Sertorianum quid aliud, quam Syllanæ [§. 1.

proscriptionis hæreditas* fuit ? hostile potius, an civile'°
dixerim, nescio: quippe quod Lusitani Celtiberique* Ro
mano gesserint* duce.* Exul et profugus feralis illius [§. 2.
tabulæ,* vir summæ quidem, sed calamitosæ virtutis, malis

et Dnk. omnes, Ed. Med. Par. Ven. Stad. marg. Sed Fluentia Ed. Lips. 1.
2. 8. Ald. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Wetst.—31 Sic Ms. Vóss. 1.
3. Sed Sulmomen Ms. Ryck. Sulmone Mss. Duk. reliqui, Ed. pr. Junt.—
32 O facinus Ms. Pal. 2. Reg. F, Duisb. Ed. pr.—33 Â1orti Ed. Lips. 1. s.
Ber. Sab. Par. Ven.—34 Sed Ed. pr.
1 Quam cirile Ms. Ryck. an serrile Ms. Reg. Q, Dnisb. Ed. pr.—2 Geltibe
rique Ed. Ven.—3 Cesserint Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.—4 Duci Ed. Lips.

NOTAE

num fluvium sita. tur qui ad crucem ducuntur.

* Nam Sulmonem] Tota hæc perio
dus deperdita est, neque ad ejus sa
lutem quicquam esse tentandum ar
bitror. Multa possem dicere, sed
illa multa nihil essent ; nam meris
conjecturis interminabilis area est.
Tamen inter eos qui hæc correxere,
verisimilior videtur conjectura Sal
masii qni legit: Nam Sulnone (retus
oppidum socium atque amicum) facinus
indignum ! nondum expugnato, ut ob
sides jure belli, et moae morte damnati
duci jubentur. Ut sensus sit : Syllam
Sulmoni nondum expugnato obsides
jure belli imperasse, et eos postea
damnatos ad mortem ducis jussisse.
Est autem Sulmo Latii oppidum, di
versum ab illa Pelignorum urbe, quæ
Ovidii patria.
* Duci] Proprie de damnatis dici
CAp. xxii. Bellum Sertorianum]
Amno Mundi 3872. ante Ch. Nat. 76.
ab Urbe Cond. 675. Coss. M. Æmilio
Lepido et Q. Lutatio Catulo.
• Syllanæ proscriptionis hæredi
tas] Sertorius a Romanis in Hispa
niam missus, cum postea a Sylla et
Romanis proscriptus fuisset, is eam
contra illos armavit.
b Hostile potius, an cirile] * Civile
bellum' est quod cives inter se ge
runt, * hostile' quod peregrini : pri
mis enim temporibus * hostes' dice
bantur, qui postea * peregrini' dicti
sunt.
• Profugus feralis illius tabulæ] Pro
scriptionis quam proposuerat Sylla.
Profugus autem cum gignendi casn
passim boni auctores ; sic lib. iii. e.
1. dixit Noster: * Regem jam finium
 - EpitoM. Lib. iii. cAP. 2?. 279

suis maria terrasque permiscuit: et jam Africæ,* jam Ba

learibus° insulis, fortunam expertus,* missusque in Ocea
num,7 * Fortunatasque* insulas penetravit:*9' tandem His
paniam armavit.'° Viro'' cum viris facile convenit. [§. 3.
Nec alias'* magis apparuit Hispani militis vigor, quam
Romano duce. Quanquam ille, non contentus His- [§. 4.
pania, ad Mithridatem'* quoque Ponticosque respexit,*
regemque classe juvit.'* Et quidºs futurum fuit?" [§. 5.
satis tanto hosti'° uno Imperatore resistere res Romana

• Ertorris et fugitivus g mortifera illa tabula vir summae quidem, sed infelicis
virtutis, malorum suorum maria ac terras participes fecit; et cum jam in Africa et
Balearibus insulis fortunam tentasset, in Oceanum conversus ad Fortunatas Insulas
conabatur.
-

1.2.—5 Etiam jam Ms. Reg. F. etiam Ed. Lips. 1.2.3. Ber. Sab. Med. Par. Ald.
et in Africa Ed. Gryph.Vin. Stad. Lugd. Pont.—6 Jam, et Bal. Ed. Gryph. Vin.
Stad. Lugd. Pont. In Ms. Ryck. erat Boaliaribus. Ed. Lips. 2. et jam Bal.-
7 Occeanum Ed. Lips. 1. 3.—8 Sic Ms. Ryck. Reg. F, Berol. Duisb. Fram. Ed.
pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ven. Sed fortunatas Ed. Aid.
Gryph. Stad. Grut. Lngd. Pont. Freinsh. Zen. Fab. Vetst. Dnk. 1. 2.—9 Pene
trarit aberat a Ms. Pal. 2.—10 Armari Ed. Ven.—11 Ita Mss. Vin. aliquot,
Pall. Ed. pr. Sed rir cum Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Jumt. Vem. ut riro cum Mss.
Vin. alii. ut cum Ed. Sab. Med. Par. ubi cum Ed. Ald. Stad. ubi riro cum Ed.
Gryph. Lugd. Pont.—12 Alif Ed. Lips. 1. aliter Fd. Lips. 2. 3. Med. Par.
Ven. Gryph. Stad. Pont.—13 Mithrydatem Ed. Lips. 1. Par.—14 Virit Ed.
Ven.—15 ûd Ed. Lips. 2.—16 Hosti abest ab Ed. Ven.—17 Hii Fd. Ven.

NOTAE

suorum regniqne fugitivum.' tentavit, quod verissimum est, ex

“ Et jam Africae, jam Balearibus in Plutarcho. At, inquies : unde ergo
sulis, fortunam expertus] Africam sci illud corruptum penetrarit? quid enim
licet et Baleares insulas in causam scio ? Fortasse ex scriptura corrupta
suam trahere tentavit, et contra Ro superioris ævi, temptarit (sic enim
man08 armare. scribebant) hoc monstrum enatum
* Missusque in Oceanum] A quo, est. Utcumque sit, (neque enim me
cum jam sui juris et Imperator ? um est causas latentes scrutari,) er
Certe error est : vidit Salmasins qni rorem esse aio. Pater.
legit, nisusque in Oceanum; et infra s Ad Mithridatem quoque Ponticos
penetrare pro penetrarit. Sed malim que respexit] Cum Mithridate fœdus
legi conrersus in Oceanum. feriit. Meminit Plutarch. in Sertor.
* Fortunatas insulas penetrarit] For h Et quid futurum fuit] Ellipsis.
tunatæ Insulæ in mari Atlantico: vo Sensus est: Cum Sertorius Mithri
cant Hispani, Islas de Canaria. At datem classe juverit, quid futurum
hoc falsum est, penetrasse Sertorium fuit si uterque simul juncti Romam
in eas Insulas. Lege ergo mecum, petiissent ?
280 L. ANNAEI FLORI

non potuit:* additus Metello* Cnæus Pompeius. Hi'7 co

pias viri diu** et ancipiti semper acie attrivere:* '° nec ta
men prius bello, quam suorum scelere et insidiis, extinctus
est.** Copias) ejus prope tota Hispania persecuti, [§. 6.
diu et ancipiti semper** acie domaverunt.** Prima per le
gatos certamina habita,** * cum hinc** Domitius** et Tho
rius;*°' inde Herculeii*7* proluderent:** " mox his° [§. 7.
apud Segoviam,*9 P illis* apud3° Anam' flumen, oppressis,**
ipsi duces* cominus invicem experti, apud Lauronem atque
Sucronem,' æquavere clades." Tum illis ad popula- [§. 8.
° Respublica Romana non satis uno duce tanto hosti resistere potuit.
* Hi copias Sertorii frequentibus et dubiis præliis comminuere.
-

—18 Viri prope tota Hispania persequuti diu Ed. Blanc. Sed dcinde absunt
ab eodem libro verba copias ejus...domarerunt.—19 Atrirere Ed. Med.—20 O
mittunt est Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—21 s? Ed.
Lips. 1.—22 Sic Ms. Pal. 1. et Duk. fere omnes, Ed. Lips. 1. 3. Med. Par.
Ven. Sed domuerunt Ms. Reg. Q, Fran. Voss. 3. Pal. 1. 2. Ed. Fab. dimica
rerunt Ms. Ryck. Ed. Lips. 2. Junt. Gryph. Stad. Grut. Lngd. Pont. Zeu.
Vetst. domitarerunt Ed. Ald.—23 Inhabita Ed. Par.—24 Hic Ed. Lips. 1. 2.
3. Med. Par.—25 Domicius Ed. Lips. 1.—26 Sic Ms. Fabric. (ad Oros. 5, 23).
Sed Ethorius Mss. Vin. Pall. Fran. et horius Ms. Naz. et Duk. ceteri, Ed. pr.
Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ven. et cohortes Ed. Ald. Gryph.
Vin. Grut. Lugd. Zeu. Vetst.—27 Hirtulei Mss. Vin. nonnu!li, Naz. Hirculei
Ms. Duisb. Fran. Ed. pr. Herculei, et Herculeii, Mss. Pall. Ryck. Vin. qnidam
et Duk. reliqui. herculei Ed. Med. Par. Ven. hirculei? Ed. Lips. 1. Hirculeii
Ed. Lips. 2. hirculei Ed. Lips. 3.—28 luderent Ms. Ryck. præluderent Ed.

Gryph. Vin. Stad. Lugd. Pont.—29 Segoniam Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Vem.
NOTAE

1 Metello] Qui Q. Cæcilius Metel • Inde Herculeii] * Inde,' ex parte

lns Pius vocabatur, filius ejus qui Ju
gurtham regem vicit.
i Copias, &;c.] Nemo est qui dubi
tet has lineas delere, Copias ejus prope
tota Hispania persecuti, diu et ancipiti
semper acie domuerunt. Nil enim aliud
sunt quam quod supra dicit: “ Hi co
pias viri diu et ancipiti semper acie
attrivere.'
* Prima per legatos certamina habita]
Verso stylo confodiatur istud habita;
nec enim Latinum est, et a brevitate
Flori abhorret. Pater.
' Hinc Domitius et Thorius] * Hinc,'
ex parte Metelli; Domitius et Tho
rius, Metelli legati.
Sertorii: Herculeii duces, Sertorii
fratres erant.
n Proluderent] Idem quod, praelu
dere. Metaphora a re musica. Sic
lib. iv. cap. 2. * Ac Mariana quidem
Cinnanaque rabies intra urbem præ
luserat, quasi experiretur.'
^ His] Herculeiis.
p Segoriam] Urbem in Tarraco
mensi Hispania.
q lllis] Metelli legatis Domitio et
Thorio.
* Anam] Hispaniæ fluvium.
* Ipsi duces] Pompeius et Serto
rius.
* Lauronem atque Sucronem] His
 EpitoM. Lib. iii. cAp. 23. 281

tionem agrorum," his* ad urbium excidia conversis,** misera

inter Romanos33 duces Hispania discordiæ poenas dabat:
donec oppresso domestica fraude* Sertorio, victo** [§. 9.
deditoque Perperna,35 > ipsæ quoque in Romanam*° fidem
venere urbes, Osca,37* Termes,° Tutia,* " Valentia,* Auxi
ma,59* et in fame*° nihil*' non experta Calaguris.*** Sic [§. 10.
rccepta in pacem Hispania. Victores duces externum id
magis, quam civile, bellum videri** voluerunt, ut triumpha
remt.'

CAP. XXIII.

B EL LU M ClVILE SUB L EPIDO.

MARco Lepido, Quinto' Catulo Consulibus, civile [§. 1.

—30 Apud omittit Ed. Zeu.—31 Oppressi Ed. Par.—32 Conrersio Fd. Gryph.
—33 ronos Ed. Lips. 1.—34 Victoque Ed. Lips. 1. 3. Par. Ven.—35 Perpenna
Mss. Vim. aliquot, Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Gryph. ubique.—36 romam
Ed. Ven.—37 Osta Ms. Ryck. Ed. Lips. 2.—38 termestudii Ms. Naz. Ter
mestudia Ms. Duisb. Ed. pr. Lips. 2. Ternestudiu Ms. Voss. 1. 2. Trimestudia
Ms. Voss. 3. Ostater Mestudia Ms. Fran. ostater : mestudia Ed. Lips. 1. 3.
Med. Par. Ven. obstater: mestudia Ed. Par. 2. Termestudia Ed. Lips. 2. Terme,
Tutia Ed. Gryph. Stad. Grut. I.ugd. Pont. Fab. Vetst.—39 Auruma Mss.
Vim. Pal. 1. Duisb. Fram. Voss. 1. 2. Ed. pr.—40 Sic Mss. Vin. aliquot, Ryck.
Fran. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Sed infame Ed.
Stad. marg. Lugd. Blamc.—41 Nichil Ed. Par. 2.—42 Calagurris Ms. Ryck.
Pal. 2. Duisb. Berol. Fran. Voss. 1. 2. Ed. pr. Lips. 1. Ber. Sab. Med.
$}'; Calagurtis Ed. Lips. 2. 3. Calagurus Mss. Vin. quidam.—43 Videre
£d. Lips. 2.
1 Ita, non Quincto, Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Vem. Gryph.—2 Late quod Ed.
NOTAE

paniae Tarraconensis fluvii Lauro et a Termes] Celtiberiæ oppidum.

Sucro.
" Æqua rere clades] Ibi singula ex
utraque acie cornua vicerunt.
* Illis ad populationem agrorum] Ser
torii militibus.
" His] Pompeii militibus.
* Domestica fraude] A Marco An
tonio et M. Perpenna in convivio in
terfectus fuit.
* Victo deditoque Perperna] Qui
Sertorii partes tutabatur.
* Osca] In Tarraconensi Hispania
urbs.
b Tutia] Hispamiæ urbs. Alii le
gunt Tuttia.
e Valentia] Urbs Hispaniae Orien
talis inter urbes Saguntum et Sala
riam.
d Aurina] Hispaniæ urbs ; alii
Uxamam, alii Aurumam vocant.
* Calaguris] Hispaniæ urbs ad Ibe
rum fluvium sita.
f Ut triumpharent] Nam de civili
bus bellis nullus erat triumphus, quia,
ut necessariæ istæ, ita lugubres sem
per existimatæ victoriæ sunt ; ut
982 I,. A NN AEI FLORI

bellum pæne citius oppressum est, quam inciperet: sed

quantum, lateque** fax illius motus ab ipso Syllæ rogo"
exarsit! Cupidus namque rerum* novarum per inso- [§. 2.
lentiam Lepidus acta tanti viri rescindere parabat: nec
immerito, si tamen posset* sine magna clade Reipublicæ.
Nam cum jure belli* Sylla dictator proscripsisset ini- [§. 8.
micos; qui supererant,* revocante Lepido, quid aliud quam
ad bellum vocabantur?* 5 cumque° damnatorum civium
bona, addicente7 Sylla,* quamvis male capta, jure tamen,'
repetitio* eorum procul dubio labefactabat compositam ci
vitatem.* * Expediebat ergo quasi ægræ sauciæque [§. 4.
IReipublicæ requiescere quomodocumque,9 ne vulnera cura
tione ipsa rescinderentur.* Ergo cum turbidis con- [§. 5.
* Lepido rerocante eos qui proscriptionibus supererant, quid aliud nisi ad bel
lum rocabantur?
° Et cum bona cirium damnatorum, quamvis injuste capta, jure tamen capta
essent adjudicante Sylla, eorum repetitio sine dubio quietam Rempubl. quatiebat.
* Praestabat igitur ciritati veluti aegrotae et sauciae quiescere quoquo modo, ne
vulnera curatione ipsa rursus aperirentur.

Lips. 2. quamque late Ed. Blanc.—3 Rex Ed. Par.—4 Superarerant Ed. Lngd.—
5 Rerocabantur Ed. Par.—6 Cum Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.—
7 Addicence Ed. Lips. 1.—8 Repeticio Ed. Lips. 1.—9 Requiescere quócüque

NOTAE

pote non externo, sed domestico par
tæ cruore. Valer. Max. lib. ii. cap. 8.
Lucamus bella civilia vocat * nullos
habitura triumphos.'
CAp. xxiii. Bellum civile sub Lepi
do] Eodem anno quo bellum Sertori
anum, de quo Capite snperiori.
• Sed quantum, lateque] Merito hæc
verba viris doctis displicuere, quasi
a Floro nostro aliena. Lege itaque :
Fax illius motus ab ipso Syllae rogo ex
arsit.
b Ab ipso Syllæ rogo] Recte. Sylla
enim in agro Cumano mortuus, per
Italiam Romam lectica aurea regi
um in morem delatus, annitente Q.
Catulo et Pompeio, in Campo Mar
tio crematus fuit ; etiamsi reluctare
tur Lepidus, qui inde et ejusdem
Syllæ acta rescindere, idque si minns
procederet, patriæ bellum inferre
cogitavit. Merito igitur dixit Nos
ter, facem hujusce motus ab ipso
Syllae rogo accensam fnisse.
e Posset] Id est, potuisset.
d Nam cum jure belli] Hæc pendent
a superioribus, * si tamen posset.' Id
autem non poterat, inquit Noster;
* nam cum,' &c.
e Addicente Sylla] * Addicere * ver
bum jurisdictionis prætoriæ, id est,
adjudicare.
f Quamris male, jure tamen] Sed qni
male capta si jure capta sunt ? Jure
capta, quia ex legis jure capta fuere ;
male autem capta, quia per proscrip
tionis legem capta sunt.
s Labefactabat compositam ciritatem]
 EPITOM. LI B. i I I. CA P. 23. 2S:3

cionibus,'° velut classico,* civitatem terruisset,* profectus

in Etruriam, arma inde et exercitum'' Urbi admoverat.
Sed jam Milvium'* pontem' collemque Janiculum [§. 6.
Lutatius'* Catulus Cnæusque'* Pompeius, Syllanæ domi
nationis's duces atque signiferi, alio exercitu'° insederant.'7
A quibus primo statim impetu retro pulsus,'* hostis- [§. 7.
que a Senatu judicatus,' incruenta fuga in'9 Etruriam, inde
Sardiniam recessit: ibique*° morbo et poenitentia*' interiit.
Victores, quod non temere** alias** in civilibus bellis,* pace
contenti fuerunt.

* Ergo cum tumultuosis orationibus, quasi classico, urbem terruisset.

-

Ed. Lips. 1.—10 Contionibus Ed. Lips. 1.—11 Erercitium Ed. Lips. 1. 3.—
12 Mulcium Ms. Naz. Ed. Fab. Mulrium, vel Mulmum, Ms. Fram. sublicium
Ms. Pal. 2. Flor.—13 Luctatius Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.
—14 Cneus Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. 1. Ven. Gneus Ed. Par. 2. Cn. Ed.
Gryph.—15 Sylleque dnationis Ed. Lips. 1. 3. Sullaque dnationis Ed. Lips. 2.—
16 Erercitum Ed. Ven.—17 Insiderant Ed. Lips. l. 2. 3. considerant Ed. Med.
Par.—18 Retropulsus Ed. Lips. 1.—19 Sic Ed. Ald. Stad. Amstel. Sed rò
in ab Mss. omnibus aberat: in Ms. tamen Malliab. ascriptum erat. Abest eti
am ab Ed. Lips. 1. 2. 8. Med. Par. Ven. Grut. Fab. Wetst. Duk. 1. 2.—
20 Ibi quoque Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Freinsh.—21 Pestilentia Ms. Ryck.
Voss. 3 paenitentia pestilentia Ms. Naz. penuria Ms. Fran.—22 Tenue' Ed.
Lips. 1. tenuere Ed. Lips. 2. 3. Med. Par. Vem.—23 Ita Mss. Vin. et Duk.
omnes, Ed. pr. Sed aliis Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.

NOTAE

Quod scilicet bonorum possessores Milvius pons in Tiberi prope Romam:

non facile se iis privari paterentur.
* Velut classico] * Classicum' est
cum signa omnia pariter canunt, ut
milites ad pugnam vocent. Elegan
ter Florus Lepidum turbidis concio
nibns quasi classico urbem terrmisse
dicit : nam per eas obvios ad arma
concitabat.
' Milcium pontem] Mulvius sive
hodie Ponte molle vocant.
1 Hostisque a Senatu judicatus] Vide
notata ad cap. 21. * Consulto Sena
tus adversariis hostibus judicatis.'
* Quod non temere alias in civilibus
bellis] In iis enim victores sibi vel
dominationem vel vindictam petunt,
ut in superioribus factum est,
 L. ANNAEI FLORI

E P I T O M E

RE RUM R O M A N A R U M I.

LIBER IV.'

CAP. I.* }
BELLUM CATILINAR1UM.3

CAtili NA M luxuria primum, tum hinc conflata [§. 1.

egestas* rei familiaris, simul* occasio, quod in extremis
finibus mundi" arma Romana peregrinabantur, in nefaria
- -

1 L. Flori epithomatis liber qutrtus incipit Ed. Lips. 1. 3. L. Flori Epitomatis

lib. IV. Ed. Lips. 2. L. Flori Epithomae Liber Quartus incipit Ed. Med. Par. Lucii
Flori Epidomatis liber quartus Ed. Ven. L. Flori gestorum Romanorum Epitomnes
liber IV. Ed. Gryph. L. Flori Historiarum liber I V. Ed. Stad. Pont.—2 Conti
mnabant hoc Capnt cnm superioribus Ms. Ryck. Pal. 2. Duisb. Ed. pr.—3 Bel
lum Catiline Ed. Lips. 1. 2. 3. Bellum Cutilinae Ed. Med. Par. Ven.—4 Sil' Ed.

NOT;E

CA p. 1. Bellum Catilinarium] Anno Plautus nomen luxuriæ indidit, Tum

Mundi 3887. ante Ch. Nat. 61. ab
Ur. Cond. 690. Coss. M. Tullio Cice
rone et C. Antonio.
* Tum hinc conflata egestas] Egesta
tem luxuriæ filiam fecit Plaut. in
Prolog. Trinum. * Primum mihi
•
mihi natam hanc esse voluit inopiam.
b Quod in eaetremis finibus mundi]
Pompeius in Asia contra Mithrida
tem militabat. Sallust. * In Italia
nulius exercitus : Cn. Pompeius in
extremis terris bellum gerebat.'
 L. ANNAEI FLORI EPITOM. Ll B. IV. CAP. 1. 2S5

consilia opprimendæ patriæ suæ compulere.* Sena- [§. 2.

tum confodere, Consules* trucidare, distringere incendiis
Urbem,* diripere ærarium,° totam denique Rempublicam
funditus tollere, et quicquid nec Annibal videretur optasse,
quibus (o nefas!)7 sociis* aggressus9 est? Ipse patri- [§. 3.
cius:*o • sed hoc minus'' est:* Curii,* Porcii, Syllæ,'*' Ce
thegi, Autronii,'* Vargunteii,'* atque Longini, quæ fami
liæ ? quæ Senatus insignia?* Lentulus quoque cum's max
ime Prætor?*°* hos omnes'7 immanissimi facinoris satel
lites habuit. Additum est pignus conjurationis'* [§. 4.
sanguis humanus:' quem circumlatum pateris bibere ; sum
• Primum luaeus, deinde eae eo luxu comparata rei familiaris penuria, simul et
occasio, quia in eartremis orbis finibus Romanorum arma versabantur, impulere Ca
tilinam in flagitiosa opprimendæ patriæ suæ consilia.
° Urbem incendiis dividere.

Lips. 1.—5 Consule Ms. Ryck.—6 Errarium Ed. Lips. 1.—7 Ita Mss. Pall. et
Duk. Ed. pr. $ quo tamen est id nefas) Sed optasse. Quæ ómnia quibus (o nefas)
Ed. Vin. Stad. marg. Grut. Lugd. Zeu. Fab. Vetst. opptasse quibus o nephas Ed.
Lips. 1. —8 (Nephas) socii Ed. Par. (nefas) sociis Ed. Med. id nefas sociis Ed.
Gryph. Stad. Pont.—9 Agressus Ed. Lips. 1.—10'Patritius Ed.Ven.—11 Munus
Ed. Ven.—12 Portii Sylle Ed. Lips. 1.3.—13 Sic Mss. Vin. aliquot, Voss. 3. Sed
Antronii Ms. Naz. Pal. 2. Vin. alii, Regg. Voss. 1. 3. Fran. Ed. Stad. Andronii
Ms. Ryck. Antomeii Ms. Pal. 1. Antonii Ms. Dnisb. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber.
Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Grut. Lugd. Zeu. Vetst.—14 Vargü
teii Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont. Vargunterii Ed.
Zeu.—15 Sic, ut videtur, Mss. Regg. Flor. Malliab. Freinsh. Amstel. Sed
tunc cum Ms. Naz. Ryck. Berol. tum cum Ms. Voss. 8. tum Ms. Duisb. Ed. pr.
Junt. tü Ed. Ven. tunc Mss. Pall. Voss. 1. 2. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med.
Par. Ald. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst.—16 Præter Ed. Par.
—17 Ois Ed. Lips. 1. 2. Med. omnis Ed. Par.—18 Conjurationi Ed. Zeu.—
NOTÆ

* Ipse patricius] Patricii qui ex pa s Quæ Senatus insignia] Nam plu

tribus, hoc est, senatoribus, orti sunt.
Sic dicti quod patrem ciere possent.
° Sed hoc minus est] Minus est, in
quit, Catilinam, qui patricius fuit,
contra patriam conjurasse, cum Cu
rii, Porcii, Syllæ, &c. qui et ipsi Se
natores fuere, se illi socios adjunxe
rint.
* Curii, &c.] Præter istos, quos hic
numerat Florus, fuere item et alii, ut
M. Crassus, Cæsar, &c. Vide Sallust.
' Syllæ] Hunc L. Syllam vocat
Cicero,
rimi ex ipso Senatu. Unde Cicer.
Catil. 1. * Hic sunt im nostro nume
ro, P. C. im hoc orbis terræ sanctis
simo gravissimoque consilio, qui de
meo nostrumque omnium interitu,
qui de hnjus mrbis atque adeo orbis
terrarum exitio, cogitent.'
b Lentulus quoque cum [tum] maxime
prætor] Idem testatur Cicero,Sallust.
et alii. * Tum maxime' autem nil aliud
est quam, tunc.
i Sanguis humanus] Idem Sallust.
* Fuere ea tempestate qui dicerent
286 L. ANNAEI FLOR1

mum nefas,'9 nisi amplius esset, propter quod biberunt.***

Actum erat de pulcherrimo imperio, nisi illa conjura- [§. 5.
tio in Ciceronem et Antonium Consules incidisset: quorum
alterº industria rem patefecit, alter manu*' oppressit.*
Tanti sceleris indicium** per Fulviam' emersit, vilissi- [§. 6.
mum scortum," sed parricidii" innocens.** Tum** [§. 7.
Consul** habito senatu,° in praesentem reum,*° P Cicero*7
peroravit:*** sed non amplius profectum, quam ut hostis
* Summum flagitium, nisi majus esset illud cujus causa sanguinem illum bibe
runt.
-

19 Nephas Ed. Par. ubiqne.—20 Biberetur Mss. Pall.—21 Manus Ed. Med.
Par. Lugd.—22 Judicium Ed. Lips. 1. 3. inditium Ed. Lips. 2.—23 Sic Ed.
Ald. Freinsh. Sed patriciis innocens Mss. Pall. Reg. F, Flor. et Lipsii, Ed.
Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Junt. Ven. patriciis ignocens Ms. Reg. Q, Malliab. in
patriciis innocens Ms. Duisb. Ed. pr. Grut. Vetst. patricius ignoscens Ms. Fran.
patricius innocens Ms. Naz. Voss. 2. patricius innoces Ms. Voss. 1. patricidiis
innocens Ms. Voss. 3. patricii nominis Ed. Med. Par.—24 Tun abest ab Ed.
Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.—25 Consul Cicero Ed. Ald.—26 Sic
Ed. Freinsh. Fab. Sed in praesentem parricidam in praesentem reum Mss. Dnk.
omnes, Ed. pr. Vin. Stad. Grut. Lugd. Zen. Vetst. Duk. 1. 2. in praes. parri
cidam et in praes. reum Ms. Ryck. in pr. purric. et pr. reum Ms. Voss. 3. in prae
sentem parricidam reum Ed. Lips. 2. Ber. Sab. Med. Par. Ald. Ven. Grypb.
in pitem parricidam reum Ed. Lips. 1. 3. in praesentem parricidam Ed. Junt.—
27 Cicero abest ab Ed. Ald. Blanc.—28 £ oravit Ed. Lips. 1.—29 Ex professo

NOTAE

Catilinam, oratione habita, cum ad virginem nobilem vocat Plutarch.

jusjurandum popnlares sceleris sui n Parricidii] * Parricidium ' vocat
adigeret, humani corporis sanguinem conjurationem in patriam. Sic supra
vino permixtum in pateris circumtm 1. iii. c. 21. * parricidiale bellnm' vo
lisse.' Unde infra Noster ait ; cavit qnod contra patriam gereretur.
* Quem circumlatum pateris bi o Habito senatu] Hoc est, coacto
bere.' senatu. Sic supra dixit: “ Cum fre
J Quorum alter] Cicero. quentissimos eos in sylvis haberet.'
* Alter manu oppressit] C. Antonius. P In praesentem reum] In aliis legi
Qui tamen contra hostes non ipse tur in praesentem parricidam, in præ
pugnavit, sed per Petreium legatum sentem reum; sed delenda sunt isthæc
suum id bellum confecit, ut ex Cicer. verba in praesentem reum; nihil enim
patet et Sallust. novi dicunt, nec in iis figura est ; et,
' Per Fulriam] * At Fulvia, inso si figura sit, contra figuram peccant.
lentiæ Curii causa cognita, tale peri * Reus ' enim minus est centum pa
culum Reip. haud occultum habuit; rasangis quam * Parricida.' Dele et
sed, sublato auctore, de Catilinæ con •rò Cicero; quid enim aliud quam in
juratione quæ quo modo audierat terpretamentum τοῦ Consul?
• • mpluribus narravit,' Sall. “ Peroracit] Primam Catilinariam
” Vilissimum scortum] Illam tamen habuit.
 epitoM. Lib. IV. cAP. 1. 987

evaderet,' seque palam*9 professo*°* * incendium suum re

stincturum ruina'* minaretur." 3' Et ille quidem ad [§. 8.
præparatum** a Manlio** in Etruria exercitum proficisci
tur,34 signa illaturus Urbi. Lentulus destinatum familiæ
suæ Sibyllinis35 versibus" regnum sibi vaticinans,' ad præ
stitutum a Catilina diem36 Urbe tota viros, faces, tela, dis
ponit. Nec civili conspiratione contentus, legatis [§. 9.
Allobrogum, qui tum forte aderant,*7 in arma solicitatis ;**
iisset39 ultra Alpes furor,' nisi*° altera proditione" Vultur
cii*' Prætoris literæ4** tenerentur. Statim Ciceronis im

6 Et coram minitaret se incendium suum eorum ruina obruturum.

* Lentulus sibi promittens regnum per Sibyllinos versus familiæ suæ destimatum.
-

Ed. Blanc.—30 Professus Ms. Reg. Q.—31 Mineretur Ed. Lips. 3.—32 Para
tum Ms. Voss. 2.—33 Mallio Ms. Berol. Duisb. Ed. pr.—34 Proficistitur Ed.
Lips. 1.—35 Sybillinis Ed. Lips. 1. 2. 3. Ven. Sybilinis Ed. Par.—36 Dicit
Ed. Ven.—87 Aderat Ed. Lip$. 3.—38 Sic Ed. Lips. 1. 3. cett. soll.—39 Is
set Ms. Berol. Duisb. Fran. Éd. pr. in esset Ms. Ryck. et iisset Ms. Voss. 3. et
isset Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad.
Pont. iissetque Ed. Fab.—40 Nisi et altera Ms. Ryck.—41 Vulturii Ed. Lips.
1. 3. Gryph. Vulturtii Ed. Par. Ven. Volturcii Mss. Vin. Fran.—42 Lre Ed.
NOTAE
* Quam ut hostis evaderet] Prima versus in linteis voluminibus descrip
Ciceronis oratione ex urbe profugus sere. Horum libri novem Tarquinio
se ad Manlii castra in Etruriam pe Prisco venales propositi. Quidam
netravit. combusti, reliqui multa cum cura per
* Pulum professo] Barbarismus est. longa tempora Romæ servati.
Dele professo. " Iisset ultra Alpes furor] Lentulus
* Ruina] Patriæ scilicet. legatos Allobrogum belli Transalpini
" Lentulus destinatum familiae suae et tumultus Gallici excitandi causa
Sibyllinis rersibus] Ex libris Sibyllinis, solicitaverat, et sic ultra Alpes ivis
regnum Romæ tribus Corneliis por set furor, ni res a Cicerone depre
tendebatur, Cinnæ scilicet, Syllæ, et hensa et obruta fuisset.
Lentulo, ut is putabat: jam Ciuna et • Altera proditione] Fulvia priorem
Sylla regnaverant ; sibi igitur Len Catilinæ conjurationem prodiderat,
tulus vaticinabatur regnum deberi, Vulturcius hanc Lentuli cum legatis
cum tertius esset ex Corneliorum fa Allobrogum. Est hæc igitur * altera,'
milia. Meminit Cicer. in Catil. iii. hoc est, secunda proditio. Vel * al
* Lentulum autem sibi confirmasse ex teram proditionem * dicit, quia bis
fatis Sibyllinis aruspicumque respon proditor Vulturcius, primo quod cum
sis se esse tertium illum Cornelium, Catilina ejusque sociis conjuravit,
ad qnem regnum hujus urbis atque mox quod eos, cum quibus conjura
imperium pervenire esset necesse : verat, prodidit.
Cinnam ante se et Syllam fuisse.' x Prætoris litera] P. Lentuli literæ
Multae Sibyllæ numerantur quæ hos quas is ad Catilinam scripserat.
288 L. ANNAEI FLORI

perio injecta est barbaris manus.* Palam Prætor*** in

Senatu convincitur.** De supplicio agentibus, [§. 10.
Cæsar parcendum dignitati,* Cato** animadvertendum pro
scelere,*° censebat. Quam sententiam secutis omnibus, in
carcere*7 parricidæ** strangulantur. Quamvis parte [§. 11.
conjurationis oppressa, tamen*9 ab incepto*° Catilina*' non
destitit: sed infestis ab Etruria signis patriam petens,
obvio Antonii exercitu opprimitur." Quam atrociter dimi
catum sit,** exitus docuit: nemo hostium bello superfuit.
Quem quis** in pugnando ceperat** locum, eum [§. 12.
amissa anima corpore tegebat.* Catilina longe a suis inter
hostium cadavera repertus est; pulcherrima morte, si pro
patria sic concidisset.

Lips. 1.—43 Proto Ed. Ven.—44 Vinc;ur Ed. Lips. 1. 3.—45 Catho Ed.
Lips. 1.—46 Proscelere Ed. Lips. 1.—47 Carcer Ed. Lips. 1.—48 Patricidæ Ed.
Zeu.—49 Tamen aberat a Ms. Reg. F, et Malliab.—50 Incarpto Ed. Par. 1.
incæpto Ed. Par. 2. In Ed. Ven. est tamen incepto.—51 Cathälina Ed. Ven.—
52 Stt Ed. Lips. 1.—53 Sic Ms. Vin. Pal. 1. 2. Ed. pr. et vett. reliqui. Sed
ç* Ms. Pal. 2. Ed. Vin. Gryph. Stad. Lugd. Pont.—54 Caeperat Ed. Par.
eiu.

NOTÆ

* Injecta est barbaris manus] Galli ex Sallustii Catilinario desumta esse ;

legati Allobrogum a Ponte Milvio
cum abirent retracti, et Ciceronis
domum deducti.
* Praetor] Lentulus.
* Caesar parcendum dignitati] Cæsar,
utpote qui ex conjuratis esset, non
morte quidem multandos, sed ætermis
tenebris vinculisque mandandos, cen
sebat.
° Obrio Antonii erercitu opprimitur]
Tamen Antonius non pugnavit, se
aegrotare simulans, sed ejus legatus
Petreius.
* Quem quis in pugnando ceperat lo
cum, eum amissa anima corpore tege
bat] Si jurem hoc in loco errorem
esse, id quam multi minus credent.
Sed et sic verum est. Constat enim
idque nemo neget; nam verba ipsa
tanti scriptoris fidem cuivis fecerint.
En tibi: * Quem quisqne vivus pug
nando locum ceperat, eum, amissa
anima, corpore tegebat;' sed recte
apud Sallustium est pugnamdo; ratio
est, quia non capitur locus dum pug
natur (id est, in pugnando,) immo
capitur locus ad pugnandum, id est,
pugnando. Itaque istud pugnando est
in tertio casu, non in sexto; et cum
quis dicitur cepisse locum pugnando,
intelligimus locum ab eo captum fu
isse ad pugnandum ; quod est lectis
simæ et elegantissimæ Latinitatis,
quam tamen Florus non observavit,
aut istud in additum est. Pater.
 EpitoM. Lib. iv. cAP. 2.

CAP. II.

heLlUM cAESARis ET PoMPEII.'

JAM paene* toto* orbe pacato,* majus erat imperium [§. 1.

Romanum,* quam ut, ullis externis viribus opprimi° posset.
Itaque invidens fortuna principi gentium Populo, ipsum
illum in exitium suum armavit. Ac Mariana quidem [§. 2.
Cinnanaque7 rabies intra* Urbem proluserat,9 quasi experi
retur.'°° Syllana** tempestas latius, intra Italiam tamen,**
detonuerat. Cæsaris furor atque Pompeii Urbem, [§. 3.
Italiam, gentes, nationes, totum denique, qua patebat, im
perium, quodam quasi diluvio et'* inflammatione corripuit;*
adeo ut non recte tantum'* * civile' dicatur, ac ne** [§. 4.
* sociale' quidem, sed nec * externum:'* sed potius * com
• Furor Caesaris et Pompeii Urbem, Italiam, gentes, nationes, denique totum
qua extendebatur imperium complexus est, veluti quadam inundutione et inflamma
tione.
-

1 Pompei Ed. Lips. 1. 2. s. Med. Par. 2. ubique.—2 Paene Ed. Par. ubique.
—3 Toto aberat a Ms. Ryck.—4 Romanum aberat a Ms. Fran., et ab Voss. 2.
“rò ullis.—5 Quam ullis Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Gryph.—6 Ita Ms. Ryck.
et PÉJ';;;;'; Ed. pr. Sed extingui Mss. Voss. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber.
Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Freinsh.
Zeu. Fab. Vetst.—7 Sillanaque Ms. Fran. Ed. pr.—8 itr Ed. Lips. 1. inter
Ed. Lips. 8.—9 Sic Ms. Berol. Sed præcluserat Mss. Regg. Naz. Voss. 2.
Ed. Ber. Sab. Med. Par. 1. Junt. Ald. precluserat Ed. Ven. præclusa erat Ed.
Gryph. præluserat Ed. Blanc. perculserat Ms. Voss. s. pluserat Ms. Ryck. se
præcluserat Mss. Duk. ceteri, Ed. pr. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst. se
præduxerat Ms. Fran.—10 Exspiratura Ed. Pont.—11 Syllana Ed. Lips. 1.
Par. ubique.—12 Tü Ed. Lips. 1. Gryph. tum Ed. Lips. 3. Med. Par—13 Ac
Ms. Reg. Q. et cum Ed. Lips. 1. 8. Par. Grypli.— 14 Rcè tri Ed. Lips. 1.—
NOTÆ

CAp. ii. Bellum Caesaris et Pompeii] * experiri,' musica verba sunt; et de

Anno Mundi 3900. ante Ch. Nat. 48. iis dicuntur qui chordas instrumen
ab Ur. Cond. 703. Coss. Claudio Mar tornm digitis prætentant, ut experi
cello et L. Cornelio Lentulo qui antur am inter se consentiant. * Præ
* Crus' vocatus est.
luserat quasi experiretur,' Gallice
* Toto orbe pacato] Quicqnid a Ga diceres, Avoit préludè comme pour son
ditano freto usque ad Indiam patebat, der.
sibi fere Romani subjecerant. • Nec * externum'] * Externum' di
° Prol. [Præluserat,] quasi experire ci non potest, qnia non illud singulæ
tur] * Præludere,' ut jam dixi, et nationes, sed universæ, gerunt.
Delph. et Var. Clas. Flor. T.
290 L. ANNAEI FLORI

mune quoddam'* ex omnibus, et plus quam bellum.''7*

Quippe si duces ejus* inspicias, totus Senatus in [§. 5.
partibus: si exercitus; hinc undecim'* legiones,' inde* de
cem et octo,'9 flos omnis et robur Italici sanguinis: si
auxilia sociorum; hinc* Gallici Germanique*° delectus:**
inde' Deiotarus, Ariobarzanes,*** Tarchondimotus,**' Co
tys,*** omne** Thraciae,*° Cappadociæque, Ciliciæ, Mace
doniæ, Græciæ, Ætoliæ,*7 totiusque** robur Orientis:
si moram belli; quatuor*9 anni,*°* et pro clade rerum [§. 6.

15 Nec Ms. Duisb. Ed. pr.— 16 Quoddam aberat a Ms. Pal. 1. in quo ipso de
inde erat er omnibus gentium.—17 Cirile ascriptum erat in Ms. Malliab.—
18 XI. Ed. Lips. 1. 3. Par. Ven.—19 Decem octo Ms. Voss. 1. XVIII. Ed.
Lips. 1. 2. 3. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—20 Germanicique Mts. Reg. Q.
Germaniaque Ed. Vetst.—21 Dilectus Mss. Berol. Duisb. Fran. Ed. pr. Ber.
Sab. Par. Junt.—22 Deiotarus rex Gallatiae, Ariobarzanes rex Cappadociaeque
Cicilia Ms. Ryck. Deiotarus reae gallitiae, Ariobarzanes reae Cappadociæ Ed.
Ven. Quæ verba haud dubie sunt rapeu8e8Amuéva a Grammatico aliove
quodam interpretationis causa, ut fit, vel in margine, vel inter versus, addita.
—23 Sic diserte Ed. Ven. Sed Tarchon Dimotus Mss. Vin. Ryck. et Dnk.
plerique. Tarchò Dimotus Ed. Lips. 1. 3. Gryph. Tarchon: Dimotus Ed.
Lips. 2. Med. Tarcon Dimotus Ms. Pal. 2. Tharcon : dimotus Ed. Par. Tarcom
vlimotus Ed. Stad. Grut. Lugd. Zen. Vetst. Duk. 1. 2.—24 Corintus Ms.
Ryck. Cointus Ms. Naz. Corinthus Mss. Vim. Pall. Voss. Ed. Lips. 1. 2. 3.
Cornitus Ms. Berol. Duisb. Flor. Ed. pr. Corinthius Ed. Med. Par. Gryph.
Corynthius Ed. Ven. Cothus Ed. Stad. Grut. Lugd. Pont. Freinsh. Zeu.Vetst.
Cothys Ed. Blanc.—25 Omnes Ms. Naz. omnis Mss. Pall. Ryck. Voss. 1. 2.
Berol. Duisb. Ed. pr. Par. Ven. ös Ms. Ryck. ois Ed. Lips. 1. 2. 3. Med.—
26 thratie Ed. Lips. 1. 3.—27 Sic Ms. Duisb. Voss. 1. 2. Toll. Ed. pr. Sed
Italiæ Mss. Pall. Ed. Lips. 2. Med. Par. Grypb. Stad. Lugd. Pont. italie Ed.
Lips. 1. 3.—28 Tocius Ed. Lips. 1. 2. 3. tracie Cappadocieque Cilicie Ma
cedonie...totiusque Ms. Ryck. In Ms. Fran. totus locus ita legebatur : Tha
reon. Philimenes, Nicomedes. Orodes atraces attalus aristarcus. tigranes pharnax
didimotus. chornitus OTis tracie.—20 άtuor Ed. Lips. l. quattuor Ed. Par.—
30 Annis Ms. Naz. Ed. Lips. 1. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven.—
NOTÆ

° Et plus quam bellum] Optime hic 5 Deiotarus] Gallogræcus, pro quo

Lucanum secutus, nullum enim hic Cicero orationem habuit, uteum apud
gradum reliquit quo crescere posset. Cæsarem excusaret, qnod in Pompeii
Sed non ita bene supra cap. 21. ut amicitiam propensior fuerit.
ostendi. * Ariobarzanes] Cappadociæ Rex.
* Si duces ejus] Dele vocem ejus. 1 Tarchondimotus] Ciliciæ regulus.
' Hinc undecim legiones] * Hinc,' ex m Cotys] Ut puto, pater fuit illius
parte Cæsaris. Cotyos ad quem Ovid. de Ponto, ii. 9.
* Inde] Ex parte Pompeii. misit : * Regia progenies, cui nobili
* Hinc] Ut supra, ex parte Cæsa tatis origo Nomen in Eumolpi perve
r1s. nit usque, Coty.'
1 Inde] Ex parte Pompeii. n Quatuor anni] Immo plures sunt,
 EPITOM. LI B. iv. cAP. 2. 291

breve tempus: si locum et spatium*' ubi commissum est;

intra Italiam :° inde se in Galliam** Hispaniamque33 de
flexit, reversumque ab Occasu, totis viribus in Epiro34
Thessaliaque consedit: hinc in Ægyptum33 subito transi
liit:3° inde37 respexit Asiam: inde Africæ incubuit: pos
tremo in Hispaniam regyravit,** P et ibi aliquando defecit.
Sed non et39 odia partium* finita cum bello.** Non [§. 7.
enim prius quievere,** quam in Urbe ipsa, medio Senatu,
eorum, qui victi erant, odia victoris sese cæde satiarent.“
Causa tantæ calamitatis** eadem, quæ omnium : [§. 8.
nimia** felicitas.' Siquidem Quinto** Metello,* Lucio Afra
nio* Consulibus, cum Romana majestas toto orbe polleret,
recentesque victorias,* Ponticos et Armenios*7 triumphos,"
-

31 Spacium Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. 2.—32 Se galliam Ed. Ven.—33 His
päium Ed. Lips. 1. 3. Med. Par.—34 epyro Ed. Lips. 2. Med. Par.—35 Æ
gypton Ms. Voss. 1. 2. egiptü Ed. Lips. i. Ab Ed. Par. abest rò in.—36 Tran
siliuit Ms. Ryck. Berol. Duisb. Edd. vett., ut Lips. 2. Med. Par. Ven. träsili
rit Ed. Lips. 1. 3.—37 Sic Ms. Voss. 2. 3. Ed. Vin. Grut. Lugd. Fab. Vetst.
Sed omittunt inde Mss. Duk. ceteri, Edd. vett. ante Vin., nt Lips. 1. 2. 3.
Med. Par. Vem. Gryph. Stad. Pont. Duk. 1. 2.—38 Ita Ms. Pal. 1. 2. Naz.
Voss. 2. Sed regirdirit Mss. Duk. mnlti, Ed. pr. Lips. 1. 3. remigravit Ms.
Voss. 3. Ed. Lips. 2. Med. Par. Gryph. Pont. degirarit Ed. Junt. Ven.—
39 Non odiu Mss. Regg. 'Toll. Duisb. Fran. Ed. pr.—40 Parcium Ed. Lips. 8.
—41 Cum bello finita Ms. Ryck. Toll. Duisb. Fran. Ed. pr. finita cum bello
sunt Ms. Reg. Q.—42 Quieverunt Ms. Ryck. Duisb. Fran. Ed. pr.—43 Neces
sitatis Ed. pr.—44 Eademque omnium fel. Ms. Naz. eadem, quæ malorum omnium
n. f. Ms. Reg. Q. eadem omnium n. f. Ms. Duisb. Berol. Ed. pr. eademque om
nium n. f. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.—45 Quinto Ed. Lips. 1. 3. Med.
Par. Q. Ed. Lips. 2. Gryph.—46 Metello et Lucio Afranio Ms. Berol. Duisb.

NOTAE

nempe sex. Nam anno quo Cæsar toris,' hoc est, Cæsaris, quem in me
primo, et Consul et Dictator fuit, dio Senatu confodere.
extinctum est. * Nimia felicitas] Consule, lib. iir.
• Intru Italiam] Ubi Corfinium et cap. 12. * Denique, illa ipsa princi
aliquot urbes Cæsar recepit; inde in patus et domiuandi cupido, unde nisi
Galliam ubi Massiliam obsidet ; inde ex nimiis opibus ? Atqui hæc Cæsa
in Hispaniam tendit ; Epirum postea, rem atqne Pompeium furialibus in
Thessaliam, Ægyptum, Asiam, Afri exitium Reipub. facibns armavit.'
cam, et rursus Hispaniam eodem te • Quinto Metello] Q. Cæcilio Me
nore peragravit. tello, qui * Celer' dictus, et L. Afra
p Regyravit] Hoc est, deflexit; nio, anno Mundi 3890.
Græci dicerent reperdμι}aro. Male t Recentesque rictorias] Superiori
in aliis remigravit. anno, eo scilicet qui Metelli et Cæci
* Victoris sese caede satiarent] * Vic lii Comsulatum antecessit, Pompeius
292 L. ANNAEI FLORI

in Pompeianis theatris' Roma cantaret; nimia Pompeii

potentia apud otiosos,** ut solet, cives movit invidiam.
Metellus ob imminutum Cretæ triumphum," Cato** [§. 9.
adversus potentes semper*° obliquus, detrectares* Pom
peium, actisque ejus obstrepere.** Hinc** dolor transver
sum** egit:' et** ad præsidia dignitati paranda impulit.*
Forte tunc Crassus genere, divitiis,** dignitate flo- [§. 10.
rebat: vellet3°* tamen auctiores37 opes. Caius Cæsar elo
.quentia, et spiritu, ecce jam et** consulatu* allevabatur.* 59
* Cato potentibus semper infensus Pompeium rituperare coepit, et ejus acta su
gillare, minuere.
* Hic dolor eum in adversum impulit, et ad dignitati suæ auxilia comparanda
ercitarit.
* Caius Caesar eloquentia, et animo, et jam consulatu suo nitebatur.
-^ -

Edd. vett. Metello Afranio Ms. Voss. 8 Pro Lucio, et Lutio Ed. Lips. 1. 2. 3.
Med. Par. 2. Ven. et Lucio Ed. Par. 1. Gryph. Stad. Pont. Pro Afranio, Af
franio Ed. Lips. 2.—47 Armenos Ms. Ryck. Pal. 2.—48 Ociosos Ed. Lips. 1.
2. 3. Med. Par. 2. occiosos Ed. Par. 1.—49 Catho Ed. Lips. 1. 3.—50 Sp Ed.
Lips. 1.—51 Detractare Ms. Ryck. Voss. 3. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med.
Par. Junt. Ald. Ven.—52 Sic Mss. Pall. Naz. Ryck. Regg. Flor. Malliab.
Fran. Ed. Freinsh. Sed hunc Ms. Duisb. Berol. Voss. Ed. pr. hic Ed. Lips.
1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Junt. Ald. Ven. Gryph. Vin. Stad. Grut. Lngd. Pont.
Zeu. Fab. Vetst. Amst.—53 Transrorsum Ms. I)uisb.—54 Et omittit Ed. Ven.
—55 Diviciis Ed. Lips. 1. 3.—56 Vellent Ed. Lips. 3.—57 Altiores Mss. Pall.
Regg. Flor. Malliab. Fran. Voss. 1. 2. Vin. quidam, Ed. Stad. marg. auctores
Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.—58 Sic Ms. Naz. Pal. 1. Voss. 2. Ryck. Ed. pr.
Sed ecce jam cons. Ed. Lips. 1. 3. Ber. Med. Par. Freinsh. etiam jam et cons.
NOTAE

ex Asia reversus de Mithridate, et * Ob imminutum Cretæ triumphum]

Tigrane, et tota fere Asia triumpha
vit.
v Ponticos et Armenios triumphos]
Pontum, Armeniam, totam fere Asi
am Metellus domuerat. Vide supra
lib. iii. c. 5.
* Pompeianis theatris] Cave ea the
atra intelligas, quæ Pompeius ex
truxit: nondum enim ea extruxerat
cum de Mithridate triumphavit.
* Pompeiana theatra* vocat Noster
loca ubi pop. Rom. Pompeii laudes
canebat, sive in campo Martio, sive
in foro, sive revera ad id theatra
quædam momentanea, ut fiebat, erec
ta fuerint.
Dnm Metellus in Creta rem gerebat,
Pompeius quamvis absens in ea pro
vincia inclytus fuit, et multi ad eum
defecerunt ; quapropter et hic de
Creta triumphavit, et sic Metelli tri
umphus imminutus fuit. Pompeius
etiam captivos duces ornamentum
triumphi Metello subduxerat, ut eos
ipse duceret.
* Obstrepere] * Actis alicujus ob
strepere' est, murmurando et tumul
tuando eorum rescisionem suadere.
3 Transrersum egit] Sallustiana phra
sis. Gailice, Le poussa à la trarerse.
* Vellet] Pro, voluisset.
• Consulatu] Nam post Metellum
 EpitoM. LiB. IV. CA P. 2. 993

Pompeius tamen super utrumque eminebat. Sic igi- [§. 11.

tur Cæsare dignitatem" comparare, Crasso augere,* Pom
peio retinere cupientibus, omnibusque pariter potentiæ°
cupidis, de invadenda Republica facile convenit. Ergo
cum mutuis viribus in suum quisque decus nitere- [§. 12.
tur,' 6' Galliam Cæsar invadit,* Crassus Asiam,* Pompeius
Hispaniam,' tres maximos** exercitus: et** sic orbiss impe
rium societate trium principum occupatur. Decem [§. 13.
annos* traxit ista dominatio. Exinde, quoniam** mutuo
metu tenebantur,' Crassi morte) apud Parthos, et35 morte
Juliæ Cæsaris filiæ,* quæ nupta Pompeio generi socerique
concordiam' matrimonii foedere tenebat, statim æmulatio
* Ergo cum singuli ad suam dignitatem tenderent. '

Ms. Flor. etiam cons. Ms. Fran. et jam cons. Ms. Pal. 2. Malliab. Berol.
Duisb. Voss. 3. Ed. Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu.
Vetst. et jam e cons. Ms. Voss. 1. etiä iä cons. Ed. Lips. 2.—59 Elerahatur
Ms. Pal. 2. Ed. Ald.—60 Potentiæ abest ab Ed. Lips. 2.—61 Niterentur
Ms. Voss. 2. Quod sane non est contemnendum.—62 Marimi Ms. Reg. Q.
In Ed. Ber. Par. ita distinguuntur verba : tres max. ex. etiam. Sic orbis.—
63 Sic Ms. Ryck. Sed et jam sic Mss. reliqui, Ed. Lips. 1. 2. 3. Gryph.
Stad. Grut. Lugd. Pont. Freinsh. Zeu. Fab. Vetst. Dük. 1. 2. etiam? "sic
Ed. Med. Par. Etiam sic Ed. Ven.—64 Qiii Ed. Lips. 1. 2.—65 Parthos,
NOTAE

et Afranium Consul fuit. Lentuli et Marcelli.

• Dignitatem] Consulatus scilicet,
quem anno sequenti obtinuit.
e Crasso augere] Supra: * Vellet
tamen auctiores opes.'
a Galliam Caesar invadit] Ad bellum
Gallicum, de quo lib. iii. c. 10.
• Crassus Asiam] Ad bellum Par
thicum, de quo lib. iii. c. 11.
' Pompeius Hispaniam] Hanc se
cundo consulatu suo obtinuit, nec
Romam tamen reliquit, sed ibi præ
sidens provinciam suam per legatos
Aframium et Petreium administravit.
Vellei. Paterc. lib. ii.
s Et [et jam] sic orbis] Istud jam
unde huc irrepserit non video.
* Decem annos] A consulatu Me
telli et Afranii, usque ad consulatum
* Mutuo metu tenebantur] Ne scili
cet alter alterum in imperio occu
pando praeveniret.
D Crussi morte] Nam, dum Crassus
vivebat, nil movere audebant Cæsar
et Pompeius, quia tertii accessionem,
Crassi scilicet, verebantur.
* Et morte Juliæ Cæsaris fuiæ] Et
Crassus et Julia eodem anno mortem
obiere; nempe septem annis post ini
tum foedus cum Crasso, Cæsare, et
Pompeio.
' Generi socerique concordiam] Idem
Vellei. lib. ii. * Male cohaerentis in
ter Cn. Pompeium et C. Cæsarem
concordiæ pignus, Julia uxor Magni
decessit.'
294 L. ANNAEI FLORI

erupit/ Jam Pompeio suspectæ Cæsaris opes, et [§. 14.

Cæsari Pompeiana dignitas gravis. Nec hic ferebat parem,
nec ille superiorem." Nefas!° sic de67 principatu labora
bant, tanquam duos tanti* imperii" fortuna non caperet.
Ergo Lentulo Marcelloque Consulibus,° rupta prima [§. 15.
conjurationis*9 fide,P de successione Cæsaris* Senatus, id
est,7° Pompeius,' agitabat: nec ille abnuebat,* si ratio7' sui
proximis7* comitiis73 * haberetur. Consulatus absen- [§. 16.
ti,7* quem decem Tribuni,75 favente Pompeio," nuper decre
/ Postea quoniam mutuo metu tenebantur, statim aemulatio erupit Crassi morte
apud Parthos, et morte Juliae Caesaris filiae, quae Pompeio nupta generi et soceri
concordiam retinebat matrimonii faedere.

morte Ed. Ven.—66 o nefas Ms. Naz. nephas Ed. Lips. 1. 2.—67 £ princ. Ed.
Ven.—68 Ita Ms. Ryck. Reg. Q, Duisb. Voss. 1. 3. Edd. vett., ut Lips. 1. 2.
3. Med. Par. Ven. Freinsh. Sed tanta Ed. Gryph. Vin. Stad. Grut. Lngd.
Pont. Zeu. Vetst.—69 Conjuracónis Ed. Lips. 1.—70 Sic Ms. Naz. Regg. Be
rol. Malliab. Fran. Voss. 2. a prima manu. Sed i. Ms. Pal. 1. et Ms. Pal. 2.
idem Ms. Duisb. Voss. 1. 2. a manu secunda, Ed. pr. id' Ms. Ryck. idemque
Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst.
—71 Racio Ed. Lips. 1.—72 Proxim° Ed. Ven.—73 Comiciis Ed. Lips. 1.—
74 Absentis Ed. Lips. 1. 2. s.—75 Sic Ed. Stad. Amst. Sed tribuni plebis
NOTÆ

• Nec hic ferebat parem, nec ille sup.]
* Hic ' est Pompeius. * Ille,' Caesar.
Lncan. lib. i. * Nec quenquam jam
ferre potest Cæsarve priorem Pom
peiusve parem.'
a Tanquam duos tanti imperii] Idem
expressit Lucan. lib. i. * Quæ mare,
qnæ terras, quæ totum possidet or
bem, Non cepit fortuna duos.'
• Lentulo Marcelloque Consulibus]
Vid. quæ capiti præmissa sunt.
P Prina conjurationis fide] Qua illis
de invadenda Republica convenerat.
Vide supra.
q De successione Caesaris] Hoc est,
de imperio Cæsari abrogando et suc
cessore in ejus locum mittendo: tunc
autem Cæsar provinciam Galliam
obtinebat.
* Senatus, id est, Pompeius] Argutis
sima sententia : quasi diceret Florus,
Senatum nil aliud tum fuisse quam
Pompeium ipsum ; vel, quicquid vel
let Pompeius, id statim Senatoribus
placuisse, et eorum decretis firmatum
fuisse. Nam Senatum in Pompeii
partibus fuisse notum est. Hujus
autem figuræ exemplum est in fine
cap. 3. infra : * Romanæ dominati
onis, id est, humani generis.' Ut si
diceret Florus, humanum genus, et
Romanam dominationem, verbis dif
ferre, re autem minime.
• Nec ille abnuebat] Nec Cæsar ab
nuebat successorem.
* Si ratio sui prorimis comitiis] Hoc
est, si sibi proximis Comitiis consula
tum vellent deferre.
w Facente Pompeio] Cum Pompeius
legem tulisset, ne quis absens magis
tratum posset petere, lege jam in æs
}
incisa recordatus soceri sui C. Cæsa
ris, eum legi exemit, et errorem suum
correxit. Sed Marcellus postea id
 EPiToM. LIB. Iv. cAP. 2. 295

verant, tum, dissimulante76 eodem," negabatur.77 “ Veni

ret" et peteret majorum more.' Ille contra flagitare [§. 17.
decreta: ac, * nisi in fide permanerent,* non se remittere?**
exercitum.' Ergo ut79 in hostem decernitur. His Cæsar
agitatus, statuit præmia armorum armis defendere. Prima
civilis belli arena*° Italia fuit, cujus arces levibus [§. 18.
præsidiis Pompeius insederat: sed omnia subito Cæsaris**
impetu oppressa sunt. Prima Arimino*** signa [§. 19.
cecinerunt. Tum pulsus** Etruria*4 Libo, Umbria Ther
mus,* Domitius** Corfinio. Et peractum erat bellum sine
sanguine,*° si Pompeium Brundusii*7° opprimere potuisset:
et ceperat:** * sed ille per obsessi claustra portus [§. 20.
nocturna fuga evasit. Turpe dictu! modo princeps Pa
trum,* pacis bellique moderator, per triumphatum a se

Ms. Voss. s. Ed. Vin. Grut. Lngd. Freinsh. Zen. Fab. Vetst. trib. Ms. Voss.
2. tribus Mss. reliqui, Edd. vett. ut Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Vem. Gryph.—
76 Dissimulante Pompeio eodem Ms. Voss. 2. In Lips. 3. est dissimutäte.—
77 Negabant Ed. Lips. 1. 3. Par. Ven.—78 Ita Mss. Pall. Vin. nonnulli et
Duk. Ed. pr. Med. Par. Ven. Sed dimissurum Ed. Ald. Gryph. Stad. Lugd.
Pont. Zeui. dimittere Ed. Lips. 1. 2. 3.—70 Ergo in Ed. Par.—80 Harena Ed.
Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Freinsh. Amst. Duk. 1. 2.—81 Caesaris aberat
a Ms. Ryck.—82 Arimini Ed. Blanc.—88 Depulsus Ms. Pal. 2.—84 Ab Etru
ria Ms. Ryck.—85 Domicius Ed. Lips. 1. 3.—86 Sine sanguine bellum Mss.
Regg. Malliab. Fran. sine sanguine, omisso τφ bellum, Ms. Pal. 2.—87 Brun
disii Ed. Freinsh. Blanc.—88 Et cæperat Ed. pr. Zeu. Fab. ut cæperat Mss.
Regg. Ed. Blanc. opprimere ut caperat potuisset Edd. vett. ante Grut., ut Med.
Par. Gryph. Stad. Lugd. Pont. opprimere ut ceperat potuisset Ed. Lips. 1. 2. 3.

NOTAE

nullo modo locum habere posse con .surum.

tendit, cum Pompeius per se errorem * Arimino] Maritima urbs, supra

snum correxisset, sine populi aucto
ritate, qua tamen æque opus erat, ve
luti si lex nova de integro rogata
fuisset.
" Dissimulante eodem] Pompée ne
faisant pas semblant de toir.
" Veniret] Sic eum superioribus
jnnge. Illi consulatus a Romanis me
gabatur dicentibus, * Veniret.'
* Ac, * nisi in fide permanerent] Nisi
sibi consulatum darent, ut promise
rant.
* Remittere] Eleganter pro, remis
Umbros.
• Umbria Thermus] Ex Lucano:
* Jusque suum pulso jam perdidit
Umbria Thermo.'
b Brundusii] Vide lib. i. 20.
• Et cep. [cæperat] Id est, incepe
rat; snpp. opprimere. Alii legunt,
ceperat, id est, cepisset: ut peractum
erat, pro, peractum fuisset.
d Princeps Patrum] * Princeps Se
natus' is dicebatur, qui in lectione
Senatus, quæ per censores peracto
censu fiebat, primo loco recitabatur.
296 L. ANNAEI FLORI

mare lacera*9 et pæne inermi nave9° fugiebat. Nec [§. 21.

Pompeius ab Italia, quam Senatus ab Urbe, fugatur prior:
quam pæne vacuam metu Cæsar ingressus Consulem se
ipse facit.9' Ærarium quoque sanctum,9** quia9* tardius
aperiebant Tribuni, jussit effringi: censumque et patrimo
nium populi Romani ante* rapuit, quam imperium.
Pulso fugatoque Pompeio, maluit prius ordinare [§. 22.
provincias,95 quam ipsum sequi. Siciliam et Sardiniam,
annonæ pignora,' per legatos habet.9° Nihil hostile [§. 23.
erat in Gallia: pacem ipse fecerat: sed ad Hispanienses*
Pompeii exercitus transeunti per eam duci portas claudere
ausa Massilia est. Misera dum cupit pacem,* belli metu
in bellum incidit: sed quia tutis muris erat,97 vinci eam
sibi jussit absenti.9*' Græcula civitas, non pro [§. 24.
mollitie99 nominis,* et vallum rumpere,' et incendere ma
-

Ven.—89 Lacerata Ed. Lips. 1. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont.
—90 Navi Ed. Lips. 1. 3. Par. Ven. Gryph.—91 Fecit Ms. Flor. Voss. 3.—
92 Sctm. Ed. Lips. 1.—93 Quod quia Mss. Duk. plerique, Edd. vett., ut Lips.
1. 2. 3. Med. Par. 2. Ven. quod quid Ed. Par. 1.—94 Populiromani û Ed.
Lips. 1.—95 Prorinciâ Ed. Gryph.—96 Ita Mss. Pall. Ryck. et Dnk. fere
omnes, Ed. pr. Sed adit Ms. Voss. 3. h; Ed. Lip*. 1. 3. habuit Ed. Med.
Par. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst. hüit Ed. Ven.--97 Tuti...
erät Ed. Lips. 2.—98 Abnti Ed. Lips. 1.—99 Mollitia Ms. Naz. Duisb. Fran.
Voss. Ed. Lips. 1. 2. 3. Gryph. Stad. Pont. mollicia Ed. Med. Par. Ven.
molitie Ed. Lugd.—l Ita Ms. Naz. Pall. Ryck. Regg. Duisb. Fran. Ed.
pr. Lips. 2. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Sed cepere Ed. Ber. Sab. sepere
Ed. Lips. 1. 3. caedere Ed. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst.

NOTAE

* Sanctum] Quia erat in æde Sa ex Hispania mati. * Hispani* vero

turmi. Vel * samctum * vocat, quia
in eo pecunia belli Gallici causa ser
vabatur, cum execrationibus publicis
eam motum non iri, nisi Gallicum
bellum incideret. Prior sententia
magis placet.
* Annonæ pignora] Sardinia et Si
cilia populum Romanum nutriebant :
ideoque eas * annonæ pignora' vocat
Noster quod Urbi annonam certam
facerent.
g Hispanienses] * Hispanienses' di
cuntur qui in Hispania sunt, non vero
qui ex Hispania mati, quamvis non
sint in Hispania.
b Dum cupit pacem] Portas enim
Cæsari clauserat, nepartes ejus sequi
coacta sic bello involveretur; itaque
bellum metnens, in bellum incidit.
1 Absenti] A D. Bruto.
j Graecula ciritas] * Graeculam' vo
eat quod a Phocæensibus condita
sit. Vide Justin. lib. xliii. 3.
* Non pro nollitie nominis] Hoc est,
quod purum mollitiei nominis conrenit.
Græci autem semper molles et effœ
 EPIToM. Li b. iv. cAP. 2. 297

chinas*' ausa, et congredi navibus:* sed Brutus, [§. 25.

cui mandatum erat bellum, victos terra marique perdomuit.
Mox dedentibus sese ablata omnia, præter, quam potiorem
omnibus habebant, libertatem. Anceps, variumque, [§. 26.
et cruentum* in Hispania bellum* cum legatis Cnæi Pom
peii, Petreio et Afranio: * quos Ilerdæ°° castra habentes,
apud Sicorim7° amnem obsidere et ab* oppido intercludere
aggreditur. Interim obundatione9 verni'° fluminisP [§. 27.
commeatibus prohibetur.*** Sic fame castra tentata'* sunt:
obsessorque ipse quasi obsidebatur. Sed ubi pax [§. 28.
fluminis rediit,'* ° populationibus'* et pugnae'** campos
aperuit: iterum ferox instat: et cedentes ad Celtiberiam
consecutus, aggere'6 et vallo, ac'7 per hæc* siti ad deditio
* Graecula urbs ausa est vallum Cæsaris rumpere, et incendere machinas, et
nuvibus pugnare, non secundum mollitiem sui nominis.
* Interea verna inundatione fluminis commeatibus intercluditur.
- -.

—2 Machina Ed. Vetst.—3 Incruentum Ms. Pal. 1. Ryck. Regg. Flor. Be

rol. Duisb. Voss. 1. 2. Fran. Ed. pr.—4 Certamen Ms. Reg. Q.—5 Af
franio Ed. Gryph.—6 Illerdae Ed. Stad.—7 Sicorin Ms. Fran. Voss. 2. Sy
corin Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Sycorim Ed. Vem. Gryph.—8 Et oppido
Ed. Stad. Pont.—9 Sic Ms. Reg. F, Voss. 2. Toll. Ed. Stad. Freinsh. Sed
inundatio Ms. Fran. obundatio Ms. Voss. 1. Pal. 2. obundationem Ms. Reg. Q.
abundatione Ms. Naz. Pal. 1. Duisb. Voss. 3. Ed. pr. Par. Blanc. Duk. 1. 2.
abundatio Ms. Pal. 2. inundatione Ms. Ryck. ab undatione Ed. Lips. 1. 3. Ber.
Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Pont. ab i undatióe Ed. Lips. 2.—
10 Verni aberat a Ms. Pal. 2.—11 Sic Ed. Med. Par. Sed prohibet Mss.
omnes, Edd. vett. reliqui, ut Lips. 1. 2. 3. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd.
Pont. Zeu. Vetst.—12 Teptata Ed. Lips. 1. temptata Ed. Lips. 3.—13 Redit
Ms. Regg. Fran. Ed. Par. reddit Ed. Lips. 1. 3.—14 Et popul. Ms. Naz.—
15 Sic Mss. Regg. Naz. Malliab. Berol. Voss. 3. Sed pugna Ed. Lips. 1. 2.
3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Grnt. Lugd. Pont. Zeu. Fab. Vetst.—
16 Agere Ed. Lips. 1. 3.—17 Et Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Stad. Lugd.
NOTAE
minati audivere. Ovid. Fast. lib. iii. p Obundatione cerni fluminis] Hoc
* Græcia facundum, sed male forte, est, obundatione verna fluminis. Alii
genus.' legunt, abundatione, ut apud Virgil.
' Machinas] Quibus ad oppugnatio Georg. 1. * Amnis abundans ;' sed
mem Cæsar utebatur. obundatione rectum est ; usus stat.
m Petreio et Afranio] Afranium Con q Ubi pax fluminis rediit] Legendum
sularem, Petreium Prætorium, vocat profecto flumini; videre multi.
Vellei. -
r Populationibus et pugnae [pugna]
n Ilerdæ] Oppidum in Hispania Legendum pugnae, ut monet Salma
Tarraconensi quæ citerior dicta est. sius.
• Sicorim] Fluvium non longe ab • Ac per hæc] Per aggerem et val
Ilerda. lum, quibus eos cinxerat, ita ut fonti
298 L. ANNAEI FLORI

nem compulit. Sic citerior Hispania recepta est; [§. 29.

nec ulterior moram fecit: quid enim una post quinque le
giones ?* Itaque ultro cedente Varrone, Gades, fretum,"
Oceanus, omnia felicitatem Cæsaris sequebantur. Aliquid
tamen adversus absentem duccm ausa fortuna' est [§. 80.
circa Illyricum'* et Africam, quasi de industria prospera
ejus" adversis radiarentur.' '9 Quippe cum fauces [§. 81.
Adriatici*° maris jussi occupare Dolabella*' et Antonius,*
ille Illyrico,** hic Curictico** ' littore castra** posuissent;
jam maria late tenente Pompeio, repente** legatus ejus
Octavius Libo ingentibus copiis classicorum circumvenit
utrumque.** Deditionem fames extorsit Antonio. [§. 32.
* Quasi ex proposito, ut ejus felicitas adrersitate fulgeret.
-

—18 Illiricum Ed. Lips. 1. 2. 3. nbique.—19 Sic diserte Ed. Ven. Sed radi
arent Mss. Regg. radiantur Ed. Lips. 1. 3. traderentur Ed. Par. raderentur Ed.
Med. Gryph.—20 Adriani Ms. Naz. Reg. F. Hadriani Mss. Voss.—21 Dolo
bella Ed. Med. Par. Ven. Gryph. ubique.—22 Ille Ille illyrico Ed. Lips. 1.—
23 Sic Ms. Naz. Ryck. Pal. 2. a manu secunda. Sed Currictio Mss. Vin. Cu
rictio Ms. Pal. 2. a manu prima. Currictico Ms. Pal. 1. Curictico, vel Caric
tico, Ms. Voss. 1. 2. erictico Ms. Duisb. Ed. pr. curritico Ms. Fran. cretico Ed.
Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Corcyraeo Ed. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Zeu.
Vetst.—24 Castr Ed. Lips. 1.—25 sic Mss. omnes, Ed. Lips. 1. 2. 3. Sed
rep. castra leg. Ed. Par. Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont.—26 Ita Mss. omnes.
Sed utrimque circumrenit Ed. Gryph. Stad. Lugd. Pont. utrüque circürenit
Lips. 1. 2. Med. Ven. utrunque circumvenit Ed. Lips. 3. Supra et Libo Ed. Stad.
NOTAE

bus interclusi essent. cum aliquid ansa fuit adversus Cæ

“ Quid enim una post quinque legiones]
Sensus est : Quomodo una legio re
sistere posset, postquam quinque non
potuere ?
• Fretum] Proprie, fretum Hercu
leum seu Gaditanum, quod Hispani
am a Mauritania dividit.
" Ausa fortuna] Ex Lucano, ut alia
multa : * Non eadem belli totum for
tuna per orbem Constitit, in partes
aliqnid sed Cæsaris ausa est.'
" Quasi de industria prospera ejus]
Addo ut ; ausa fortuna est....quasi de
industria, ut prospera ejus, &c. Fortuna
et Consilium inter se pngnant, nec se
misceri simunt ; tamen eo tempore
sarem, consilium adhibuisse visa est,
ut, dum adversabatur Cæsari, splen
didiorem redderet Cæsarem.
* Dolabella et Antonius] Meminit
Sueton. in Cæsar. cap. 36. * Omnibus
civilibus bellis nullam cladem, nisi
per legatos suos, passus est; quorum
C. Curio in Africa periit; C. Anto
nius in Illyrico in adversariorum de
venit potestatem ; P. Dolabella clas
sem in eodem Illyrico, Cn. Domitius
in Ponto exercitum, amiserunt.'
» Curictico] In al. Corcyraeo: sed
Curictico, vel Curictio, ex variantium
lectionum multitudine legendum mo
nuit Salmas. Curicta autem insula est
 EPITOM. LI B. IV. CAP. 2. 299

Missæ quoque a Basilo*7 in auxilium ejus** rates, quales

inopia navium fecerat, nova Pompeianorum*9 arte Cilicum,*
actis sub mare*° funibus,* captæ quasi per indaginem? °
Duas tamen æstus explicuit:* *** una, quæ Opitergi- [§.83.
nos* ferebat, in vadis hæsit, memorandumque posteris exi
tum*** dedit. Quippe vix mille juvenum manus circum
fusi undique exercitus per totum diem tela sustinuit:** et
cum exitum virtus non haberet, tamen ne in deditionem34
veniret,35 hortante Tribuno Vulteio,3° mutuis ictibus in se
concucurrit.37 In Africa quoque par et* virtus, et [§. 84.
calamitas Curionis* fuit: qui39 ad recipiendam*° provin

1 Rates quoque, quales navium penuries fecerat, a Basilo in «jus auxilium missae
novo artificio Pompeianorum nautarum, ductis sub mare funibus, quasi per indagi
nem captae fuere.
* AEstus tamen duas expedirit.

Freinsb. Pont. libro Ed. Ven.—27 Sic Mss. Regg. Ed. Ald. Zeu. Sed a
Basilio Ms. Ryck. Duisb. in marg. Edd. vett. plerique, ut Lips. 1. 2. 3. Med.
Par. Ven. ab Basilio Ms. Pal. 2. ab Asylio Ms. Pal. i. Ablasio Ms. Naz. a Bla
sio Ms. Voss. 2. Duisb. ab Aarilio Ms. Voss. 3. ab asilo Ms. Fran. a Basillo Ed.
Stad. Pont.—28 Ei Ed. Amst.—29 Pópeiano Ed. Lips. 1. 3.—30 Mari Ms.
Naz. Pal. 2. Flor. Malliab. Fran. et Leidd. quatuor apud Audendorp. ad Lu
can. iv. 466. Ed. Stad.—31 Explicarit Ed. Ven.—32 Potis erm. Ms. Ryck.—
33 Substinuit Ed. Lips. 1.—34 Indeditionem Ed. Lips. 1.—35 Venirent Edd.
vett. ut Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.—36 Ulteio Ed. Med. Par. 1.
Ven. Ultero Ed. Par. 2.—37 Sic Ms. Naz. " Sed concurunt Ms. Ryck. concur
runt Ed. Lips. 2. Junt. Ven. Gryph. concurrit Mss. reliqui, Ed. Lips. 1. 3.
Med. Par. Stad. Lugd. Pont. Freinsh. Zeu.—38 Par rirtus Ed. Auust. Wetst.
pax et virtus Ed. Lips. 3.—39 Que Ed. Lips. 3.—40 Recipiendum Ms. Pal. i.
NOTAE

Illyriæ objacens, ut ex Plinio notum. appensa illico irretitum nuntiabant.'

* Nova Pompeianorum arte Cilicum]
De hoc Lucanus lib. iv. * At Pom
peianus fraudes innectere ponto Am
tiqua parat arte Cilix.' Ubi quam
* antiquam ' ille, Noster « novam '
dicit.—Cilicum. Sic nautæ communi
cum piratis nomine dicebantur.
* Actis sub mare funibus] Sic Brutus,
cum Xanthum obsedisset, et aliqui
fluvium urbe prælabentem, sub aqua
tranantes, evaderent, * retibus exce
pit transverso alveo in altum demis
sis, quorum in summo tintinnabula
b Per indaginem] Proprie. Vide no
tata ad lib. 111. 16. * Quicquid pira
tarum fuit, quadam indagine inclusum
et oppressum.'
c Æstus explicuit] Mare recurrens
altius naves attollendo eas e funibns
extricavit.
4 Opiterginos] Opitergium oppidum
Venetorum supra sinum Adriaticum.
• Eritum] Pro eritum lego exem
plum; vera lectio est.
t Curionis] Ca. Curionem vocat
Sueton.
800 L. ANNAEI FLORI

ciam missus, pulso fugatoque Varo** jam superbus, subi

tum Jubæ regis adventum, equitatumque Maurorum susti
nere non potuit. Patebat victo fuga: sed pudor suasit,* ut
amissum sua temeritate exercitum morte sequeretur. Sed
jam debitum** par** fortuna flagitante,* sedem bello [§. 85.
Pompeius Epiron** elegerat: nec Cæsar moratur :**
quippe ordinatis a tergo omnibus, quamvis hyems* [§. 80.
media prohiberet,*7 tempestate' ad bellum** navigavit:
positisque ad Oricum*2j castris, cum pars exercitus, [§. 37.
ob inopiam navium cum Antonio relicta,5° Brundisiis' mo
ram faceret, adeo impatiens erat, ut ad arcessendos** eos
ardente ventis mari, nocte concubia,* speculatorio navigio,

Ed. Lips. 1. 3. Ber. Sab.—41 Varrone Ms. Fran. Ed. Ald. Gryph. pulsus fuga
tusque Varro Ed. Lips. 1. 2. 3.—42 Debitam Ms. Pal. 1. a manu secunda. debita
Ms. Naz. Ed. Lips. 2.—43 Pari Ms. Naz. Ed. Ald. Gryph.—44 Epyrom Ed.
Lips. 2. Med. Par.—45 Moratus Mss. Regg. Voss. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ald.
Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst.—46 Hyems Ed. Lips. 2. Med.
Par.—47 Prohibuerunt Ed. Par.—48 Belium Ed. Lips. 1.—49 Oricon Ms.
Ryck.—50 Dimissa Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Gryph. Stad. Pont.—
51 Brundisio, et Brundusio, Mss. omnes, Edd. vett. Duk. Brundusii Ed. Lips.
1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Fab. Vetst. Duk. 1.
2. Brundusi Ed. Par. 1.—52 Sic Mss. Regg. Flor. Ed. Ber. Sab. Med. Par.
Junt. Ven. Sed arcessendos, omisso ró ad, Mss. Voss. ad accersendos, et accer

NOTAE

* Sed pudor suasit] Cæsar de Bello
Civ. lib. 11. * Curio numquam, amisso
exercitu quem a Cæsare fidei suæ
commissum acceperat, se in ejus con
spectum reversurum confirmat, atque
ita prælians interficitur.'
b Sed jam debitum par fortuna flagi
tante] Salmasius legit: Sed jam debi
tum pari fortuna flagitante. Utinam
me istuc scripsisset vir longe claris
simus; quid enim est par fortuna,
hoc loco ? Nihil. At debitum par
metaphora est a re gladiatoria. * Fla
gitante' quoque sumtum a populo,
qui * paria' aliquot gladiatorum a
muneratoribns poscebat; ex Martiale,
Suetonio, et aliis passim. Quid
igitur? inquies. Hoc inquam : Et
Scaligeris interdum, et Casaubonis,
et Salmasiis, opus venia est. Homi
nes fuere. Huic exemplo alterum
plane genuinum est apud Justinum
lib. xvii. ubi de Lysimacho et Seleuco
agit : * Ultimum hoc certamen com
militonum Alexandri fuit, et, velut
ad exemplum fortunae, par reserva
tum.* Pater.
i Hyems media prohiberet, [prohibe
ret] tempestate] Refer rò media ad τὸ
tempestate. Et hoc voluit Florus:
Cum Pompeius Epirum bello egisset,
ac Cæsar, qui Brundusii morabatur,
illuc optaret trajicere, medio obsta
culo, tempestate media, hoc est, quæ
inter eum et Pompeium media erat,
prohibebatur. Sed tamen, &c.
j Oricum] Epiri maritima urbs.
* Nocte concubia] * Nox concubia'
 EpitoM. LiB. iv. c AP. 2. 801

solus ire tentaverit.' 53 Extat ads* trepidum tanto discri

mine gubernatorem35 vox ipsius: “ Quid times? Cæsarem*
vehis.' Contractis in unum omnibus undique co- [§. 38.
piis,57 positisque cominus castris, diversa erant ducum
consilia. Cæsar pro natura' ferox," et conficiendæ rei cu
pidus, ostentare aciem, provocare, lacessere:** nunc [§. 89.
obsidione59 castrorum, quæ sedecim millium vallo obdux
erat;* 6° (sed quid his obesset obsidio, qui patente mari
omnibus copiis abundarent?) nunc expugnatione** [§. 40.
Dyrrachii*** irrita; (quippe quam vel situs inexpugnabilem
faceret;)** ad hoc** assiduis in eruptionem** hostium præ
liis; (quo tempore egregia virtus Scævæ° centurionis°
emicuit,67 cujus in scuto* centum atque viginti*9 tela se
dere;) jam vero direptione7° urbium sociarum, cum [§. 41.

' Mari ventis exagitato media nocte speculatoria nare solus ire ausus fuerit.
* Quæ cinxerat vallo sedecim nnillium.

siendos, Mss. et Edd.vett. Duk. ceteri. ad accersendos Ed. Lips. 1.2.3.—53 Tep
taverit Ed. Lips. 1. temptaverit Ed. Lips. 3. Par. 2.—54 Exstat trep. Ms. Naz.
et supra scriptum excitat trep.—55 Gubernatorem Amiclatem Mss. Pall. Malliab.
—56 Tene, Caesarem Ms. Is. Vossii.—57 Ita Ms. Pal. 1. 2. Ryck. Reg. F, Ed.
Sab. Par. Junt. Ald. Sed in unum undique omnibus cop. Ms. Naz. Ed. Lips.
1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont. undique copiis omnibus in
unum Ms. Voss. 1. in unum undique copiis Ed. pr. Grut. Freinsh. Zeu. Vetst.
—58 Lacessere aberat a Ms. Reg. F, Malliab. Sed in hoc tamen erat manu
alia ascriptum.—59 Nunc lacessere obsidione Ms. Ryck. Voss. 3. In Ed. Lips.
2. est lacescere.—60 Quæ erant sed. mil. vallo obducta Ed. Ald. Gryph. Vin.
Stad. Lugd. Pont. quae sexdecim m. v. obd. Ed. Par. 2. In Ven. Gryph. est
etiam serdecim.—61 Oppugnatione Ed. Blanc.—62 Dyrrachi Ed. Lips. 1. 3.
dirrachii Ed. Med. Par. Dyrachii Ed. Lips. 2. Dyrrhachii Ed. Freinsh. Blanc.
Duk. 1. 2.—03 Facerent Ed. Par.—64 Haec Ms. Berol. Flor. Voss. 3.—
65 Eruptione Ms. Pal. 1. Flor. Ed. Zeu. Blanc. eruptionem Ed. Lips. 1.—
66 Scene Ed. Lips. 1. 3.—67 Enituit Ms. Ryck. Flor. Ed. Blanc.—68 Scutum
Ms. Naz.—69 Quadraginta Ms. Berol. Duisb. Ed. pr. Grut. Zeu. Vetst.—

NOTÆ

dicitur media mox, qua * cuncta ani
nalia terris Somnus habet,' ut ait
Ille: usus est etiam Liv.
'Pro natura] Satis dubito utrum
istuc pro sit a manu Flori necne.
m Ferox] Hic * ferox* est, audax,
ut apud Virgil. Æn. lib. x. * Non vi
vida bello Dextra viris, animusque
ferox, patiensque pericli.' Et xui.
“ O præstans animi juvenis, quantum
ipse feroci Virtute exsuperas.'
a Dyrrachii] Macedoniæ oppidi
quod prius Epidaurus dicebatur, ad
littus fere maris Adriatici.
• Centurionis] * Centuriones * in ex
ercitu dicebantur qui singulis ordini
bus in legione praeerant. Qui ordines
centum militibus constabant.
 302 L. ANNAEI FLORI

Oricum et Gomphos,7' P et alia castella Thessaliæ7* vasta

ret.7* Pompeius adversus hæc nectere moras,* ter- [§. 42.
giversari, simul ut hostem interclusum undique inopia com
meatuum tereret,*7* utque ardentissimi ducis consenesce
ret73 impetus. Nec7° diutius profuit duci salutare [§. 43.
consilium.77. Miles7* otium,79 socii moram, principes am
bitum' ducis increpabant. Sic præcipitantibus fatis, præ
lio** snmta est Thessalia:** et Philippicis campis* Urbis,
imperii, generis** humani fata commissa sunt. Nun- [§. 44.
quam uno** loco tantum virium populi Romani,*** tantum
dignitatis fortuna vidit. Trecenta amplius millia*: hinc*
illinc, præter auxilia regum et Senatus.“ Nunquam [§. 45.

* Contra haec Pompeius moras nectebat, recedebat, simul ut hostem undique con
clusum inopia commeatuum minueret.

70 Dirreptione Ed. Lips. 1. 2. Ven.—71 Comphos Ed. Med. Pont.—72 Tessa

liae Ed. Lips. 2. thesaliæ Ed. Med. ubiqne.—73 Vastarent Ms. Naz. Voss. 3.
Edd. vett. praeter pr., ut Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Gryph. Ven. rastarentur
Ms. Ryck.—74 Sic Ms. Ryck. Voss. 1. 2. Ed. Gryph. Stad. Freinsh. Sed
terreret Mss. Pall. et Dnk. reliqui, Edd. vett., nt Lips. 1. 2. 3. Med. Par.
Ven. Vin. Lugd. Pont. teneret Ms. Flor.—75 Senesceret Ms. Voss. 2.—76 Ne
Ed. Lips. 2.—77 Concilium Ed. Par.—78 Ita Ms. Ryck. Malliab. Berol.
Duisb. Fran. Ed. pr. Junt. Ven. Grut. Vetst. Dnk. 1. 2. Sed milites Ed.
Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Gryph. Stad. Lngd. Pont. Freinsh. Zeu.—79 Ocium
Ms. Ryck. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.—80 Bello Ed. Lips. 2.—81 Thessalia
sumpta est Mss. Regg. Ryck. Flor. Fran. Malliab. functa est Th. Ed. Lips.
1. 3. Med. Par. Ven. Gryph.—82 Id est, generis Ed. Blanc.—83 Ullo Ms.
Naz. Ryck. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lngd. Pont.
Ereinsh. Zeu. Duk. 1. 2.—84 Ita Ms. Naz. Pal. 2. Toll. Fran. Voss. 2. Edd.
vett., ut Lips. 1. 3. Par. Ven. Sed P. R. Ms. Pal. 1. populus Romanus Mss.
Regg. Voss. 1. 3. Ed. Gryph. Stad. Grnt. Lugd. Pont. Freinsb. Zem. Fab.
Vetst. Po. Ro. Ms. Duisb.—85 Milia armatorum Ed. Ven.—86 Sic Ms. Flor.
Sed hinc belli, illinc Ms. Naz. Voss. 1. 2. hinc vel illinc Ms, Pal. 2. Regg. Mal
NOTAE

p Gomphos] Oppidum Thessaliæ ab Hi campi prius Pharsalici dicti sunt.

Epiro venientibus.
• Nectere moras] * Nectere ' pro,
mectebat, eleganter. Sic sæpe inde
finitos pro imperfectis reperias.
* Principes ambitum] Quasi de indus
tria moras necteret, ut diutius im
perium obtineret. Et * ambitus' hic
pro ambitione ponitur.
* Philippicis campis] In Thessalia
t Tantum ririum p. R. [populus Ro
manus] Hic errorem esse nemo non
videt. Salmas. legit populi Romani;
sed omnino delenda sunt hæc verba,
populi Rom. neque unquam illa scripsit
Florus.
u Praeter aurilia regum et Senatus]
Ridiculum est; lege sociorum pro Se
natus.

inter Pharsalum et Enipeum fluvium.

 epitoM. i.ib. iv. c A P. 2. 303

imminentis ruinæ manifestiora prodigia," fuga victimarum,*

examina in signis,* interdiu** tenebræ. Dux ipse et noc
turna imaginey theatri sui* audiens plausum in modum
planctus* circumsonare:*9 et mane cum pullo9°° (nefas!)*
apud principia' conspectus.9' Nunquam acrior [§. 46.
neque alacrior* exercitus Cæsaris9* fuit. Inde classica
prius, inde tela.* Annotatum quoque committentis aciem
Crastini9* pilum:' qui mox adacto9: in os gladio, sic inter

liab. Berol. Dnisb. Fran. Voss. 3. Ed. pr. Freinsh. Fab. hinc et illinc Ed.
Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zen. Vetst.
bellatorum hinc illinc Ms. Ryck. armatorum hinc illinc Ed. Junt.—87 Sociorum
Ed. Blanc.—88 Ita Mss. Pall. Lipsii et Duk. plerique, Ed. pr. Vin. Lugd.
Sed eramina, insignes interdum Ms. Reg. Q. insignes i. temebræ, omisso τὸ era
mina, Ms. Reg. F. examina in signes interdiu Ed. Lips. 1. eae anima: in signes
int. Ed. Lips. 3. Grypb. ex. insignes interdiu Ed. Lips. 2. Med. Par. Vem.
Stad. Pont.—89 Sic Ms. Flor. Reg. F, Edd. vett. præter pr. Sed circum
sonat Mss. Pall. et Dnk. ceteri, Ed. pr. circumsact Ms. Voss. 3. circumsonare
Ed. Par. Gryph. Lugd. circùsonuit Ed. Lips. 3. circùsonare Ed. Ven.—90 Sic
et Mss. Vim. Sed cum pullo amiculo Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par.
Junt. Ald. Ven. Gryph. Vin. Stad. Pont.—91 Conspectus est Mss. et Edd.
vett. omnes ante Freinsh. ut Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Vem. Gryph. Stad.
Grnt. Lugd. Pont. Zeu. Vetst.—92 Acrior alacriorce Ms. Voss. 1.—93 Caesar
Ed. Med. Par. 1. Caesari Ed. Par. 2.—94 Crassini Ed.Lips. 2.—95 Aductu Ed.

NOTAE

" Prodigia] Idem quod, monstra ; palmis concutiuntur, quod in luctu

quæ eveniunt, ut aliqnid portendant. fieri solet.
“ Fuga victimarum] Victimæ duce- * Cum pullo] Id est, cum veste pulla,
bantur, non trahebantur; quæ si id est, migra, quod omen infaustum
ductores sponte non sequerentur, vel apnd Romanos putabatur, qui pullo
si ex eorum manibus sese proripuis- nisi in luctu non utebantur.
sent et aufugissent, vel elapsæ ictum * Nefas] Quia cum purpura eum
fefellissent, mali ominis erat, ut con- decebat conspici.
tra boni, si ad aram sponte accele- ° Apud principia] Vide notata ad
rassent, sine tumultu ictum pertulis- lib. iii. 10.
sent, et collapsæ placide animum ex- • Inde classica prius, inde tela] Ab
halassent. exercitu Cæsaris prius classica ceci
* Examina in signis] Vide notata nere, et prius tela missa sunt: quod
ad lib. 11. 6. * Insidentia signis exa- dixit Noster, ut Cæsaris exercitus
mina.' alacritatem ostenderet.
* Imagine] Gallice diceres, Vision. • f Crastini pilum] Certe hic non pos
* Theatri sui] Quod dedicaverat sep- sum quin incogitantiæ Florum insi
tem anmis post triumphum suum de mulem, qui hæc nobis ita tradidit, ut
Asia. Illud Demetrius, qui ejus liber- plane ignorarentur, ni nos ea alii do
tus erat, ædificavit ad campum Floræ, cuissent. Hic Crastinus, qui Cæsaris
contiguum circo Flamimio. partes sequebatur, prælium commis
* Planctus] Est proprie cum pectora surus, antequam telum torqueret,
304 L. ANNAEI FLORI

cadavera repertus,9° libidinem ac rabiem, qua97 pugnaverat,

ipsa novitate vulneris præferebat.* Sed nec minus admira
bilior* s illius exitus belli. Quippe cum Pompeius [§. 47.
adeo equitum99 copia abundaret, ut facile circumventurus
sibi Cæsarem videretur, circumventus' ipse est. Nam [§. 48.
cum diu æquo Marte contenderent,* jussuque Pompeii fusus*
a cornu erupisset equitatus, repente hinc* signo dato,* Ger
manorum cohortes tantum in effusos equites fecere* impe
tum, ut illi esse pedites, hi°j venire* in equis viderentur.
Hanc stragem fugientis equitatus levis armaturæ' [§. 49.
ruina comitata7 est. Tunc terrore latius dato, turbantibus
invicem copiis, reliqua strages quasi una manu* facta* est.
Nec ulla res magis exitio fuit, quam ipsa exercitus magni
tudo. Multus in eo prælio Cæsar* fuit, mediusque [§. 50.
inter Imperatorem et militem.° Voces quoque obequitan

• Notatum quoque fuit telum Crastini pugnam incipientis, qui moae transacto in
os gladio, sic inter mortuos repertus ipsa noritate vulneris rabiem et ardorem quo
pugnaverat ostendebat.
-

Lips. 2.—96 Repens Ms. Pal. 2.—97 Que Ed. Lips. 3.—98 Ammirabilis Ms.
Fram.—99 Equitatuum Ms. Pal. 1.—1 Circumventurus Ed. Amst. operarum
peccato.—2 Contenderet Mss. Voss. Naz. Ed. pr. Lips. 2. Med. Par. Gryph.
—3 Fussus Ed. Ryck.—4 Hic Ed. Med. Par. Gryph.—-5 Facere Ed. Ven.—
6 Ii Ed. Med. Par. Vem.—7 Comita Ed. Lips. 1. 3.—8 Fctâ Ed. Lips. 1.—

NOTÆ

Cæsarem aspiciens: “ Faciam,' in-
quit, * hodie, Imperator, ut aut vivo
mihi aut mortuo gratias agas.' An-
notatum ergo est ejus pilum, quia
hæc locutus illud in hostes torsit.
8 Nec minus admirabilior] Legen-
dum nec minus admirabilis.
* Hinc signo dato] A Cæsaris exer-
citu.
'Ut illi esse pedites] Pompeii equi-
tes.
* Hi] Germani.
* Venire] Cum impetu in hostem
ruere, hic. Quod notandum.
' Levis armaturæ] Hoc est, militum
levis armaturæ.
m Quasi una manu] Ita facile facta
fuit, ut una tantnm manu facta vide
retur. Non temere hoc alibi reperies.
a Multus in eo prælio Caesar] Elegan
ter. * Multus * hic est, Pro multis,
assiduus, diligens. Sic Sallust. in
Jugurth. * Ad vigilias multus esse.'
Et infra: * Tum vero multus atque
ferox instare.'
• Mediusque inter Imperatorem et mi
* litem] Hoc est, ut Imperatoris, sic
militis, munus obibat. Et sic utrius
qne muneris particeps, et Imperato
ris et militis, medius erat inter
utrumque.
 epitoM. Lib. iv. CAP. 2. 305

tis9 P exceptæ,*° altera cruenta, sed docta, et ad victoriam

efïicax, * Miles, faciem feri:'' altera ad jactationem'' com
posita: * Parce civibus:' cum ipse sequeretur.* Fe- [§. 51.
licem utcumque** in malis Pompeium, si eadem ipsum,
quæ exercitum ejus, fortuna traxisset! Superstes'* dignita
tis** suæ vixit, ut's cum majore dedecore per Thessalica'°
Tempe' equo fugeret: ut'7 una navicula Lesbon* applicare
tur:is pulsus'9 Syedris*° in deserto Ciliciæ*' scopulo,' fu

o Ob equitantis Ed. Lips. 1.—10 Excepto Ed.Ven.—11 Jactacòem Ed. Lips. 1.

—12 Ütrunque Ed. Lips. 1.—13 Superstet Ed. Lips. 1. 3.—14 Sic Mss. Pall.
et Duk. feré omnes, Edd. vett. ut Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Vem. Gryph. Sed
dignitati Ms. Reg. F, Malliab. Ed. Ald. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Fab.
Vetst.—15 Vixit cum Mss. Ryck. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Ven.—
16 Tessalica Ed. Lips. 2.—17 Et Ms. Flor. ut cum Ms. Pal. 2. omittit Ed,
Blanc.—18 Applicaret Ms. Reg. Q, Fram. Ab Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab.
Med. Par. Ald. Gryph. Stad. Lugd. Pont. absunt verba ut una...applicaretur.
—10 Pulsis Ed. Lips. 3.—20 Sic Ms. Malliab. Sed Hedris Mss. Vin. Naz.
Flor. Berol. Duisb. Fran. Voss. 1. 2. Pal. 2. Ed. pr. Grut. Fab. Vetst. Hes
dris Ms. Pal. 1. Synedris Ms. Ryck. Edris Ms. Voss. 3. _hearis Ed. J.ips. 1.
Ber. Junt. Ven. Gryph. auris Ed. Lips. 3. A ceteris Edd. vett., ut Lips. 2.
Med. Par. abest. Larissa Ed. Stad. Lugd. Pont. Zeu.—21 cilitie Ed. Lips.

NoTae
p Obequitantis] Hoc est, circum
equitantis, huc et illuc circum ordiues
equitantis.
4 Faciem feri] Hoc est, resistentes
feri, parce fugientibus: vel hoc ideo
dixit Cæsar, ut, quod maxime ad
victoriam efficax, cum hostes oculos
ad vitamdum ictum averterent, toto
corpore patentes facile a suis trans
foderentur. Sed prius magis verisi
mile, immo et magis doctum et effi
cax. Quasi dixisset Cæsar : Fugi
entes sinite fugere, et vos ad obsis
tentes convertite.
* Adjactationem composita] Quia per
eam Cæsar se cives et amare et colere
suadere volebat, seque invitum con
tra eos tela convertere.
• Cum ipse sequeretur] Profecto
scripserat Florus, Parce ciribus, quos
ipse sequeretur, ut sensus sit, Cæsarem
dixisse: * Parce civibus,' ut eos sci
licet ipse sequeretur.
* Per Thessalica Tempe] Loca ne sum est.
Delph. et Var. Clas. Flor.
morosa ad Peneum fluvium sita in
Thessalia : * Thessala Tempe ' dixit
Horat. Horum plane mirabilem de
scriptionem vide apud Ælian. Var.
Hist. lib. iii. 1.
u Lesbon] Insulam in mari Ægæo e
regione Troadis.
v Pulsus Syedris [Hedris] in deserto
Ciliciæ scopulo] Optime Salmas. qui
legit : pulsus Syedris deserto Ciliciæ
scopulo. Syedra autem est urbs Cili
ciæ, quam * scopulum' vocat Noster,
quia maritima est, ita ut longe aspi
cientibus scopulus videatur. Quidam
libri habent: pulsus Larissa, in deserto
Ciliciæ scopulo, &c. Quod verum esse
potest. Sed Salmasii lectio magis
placet, cum idem Lucam. lib. viii. de
eadem Pompeii fuga: * Ad profugum
collecta ducem parvisque Synedris.'
Ubi quivis videt legendum, Syedris,
ut idem Salmas. monuit : quidam le
gunt Celendris, sed id manifesto fal
U
306 L. ANNAEI FLORI

gam in Parthos, Africam, vel Ægyptum agitaret: ut [§. 52.

denique in Pelusio** littore," imperio vilissimi regis,* con
siliis spadonum,' et, ne quid malis desit, Septimii* deserto
ris sui gladio trucidatus, sub oculis uxoris suæ liberorum
que moreretur. Quis non peractum esse cum** [§. 53.
Pompeio crederet bellum ? atqui** acrius multo atque
vehementius** Thessalici*° incendii cineres recaluere.*7
Et in Ægypto*** quidem adversus Cæsarem sine*9 [§. 54.
partibus” bellum. Quippe cum Ptolemæus,*° rex [§. 55.
Alexandriæ, summum civilis belli scelus* peregisset, fœ
dusque amicitiæ cum Cæsare, medio Pompeii capite,'
sanxisset; ultionem tanti*' viri Manibus quærente fortuna,
causa** non defuit. Cleopatra regis soror, affusa** [§. 56.
Cæsaris genibus, partem regni reposcebat.** Aderat puel
læ forma, et quæ duplicaretur ex illo, quod talis passa
videbatur injuriam :35 odium ipsius regis,** qui [§. 57.
P Aderat puellae pulchritudo, quæ etiam er eo duplicabatur, quod, cum talis esset,
injurium tulisse videbatur. Aderat odium in regem.
-

1. 3.—22 Ita Mss. Vin. Naz. Pall. Edd. vett. ante Ald. ut Lips. 1. 2. 3. Med.
Par. Ven. Fab. Sed Pelusiaco Ed. Ald. Gryph. Stad. Lugd. Pont. Zeu. Amst.
Duk. 1. 2. pulso Ms. Ryck. Supra Ægypton Ms. Voss. 1. 2.—23 In Ms.
Reg. Q.—2i Atquin Mss. Vin. F.d. Freinsh.—25 Varhementius Ed. Med.—
26 Thesalici Ed. Lips. 1. Med.—27 Recaluerunt Mss. Vin. et Duk. plerique,
Ed. pr.—28 egipto Ed. Lips. 1. 3. In Ven. est et aegypto quidem.—29 Sn
Ed. Lips. 1.—30 Ptolæmeus Ed. Med. Ptolomæus Ed. Lips. 2.—31 Clarissimi
Ms. Naz. Ryck. Voss. Ed. Lips. 2. 3. Ber. Sab. Med. Junt. Ald. Ven. Gryph.
Lugd. Clarissi Ed. Lips. 1.—32 Canno Ed. Ven.—33 Effusa Ms. Voss. 2. Ed.
Sab. Par. Junt. Ven.—34 Poscebat Ms. Voss. 2.—35 Injuria Ed. Sab.—

NOTÆ

* Pelusio littore] Ad Delta Nili. consedit: hinc in Ægyptum subito

* Imperio rilissimi regis] Ptolemæi,
Alexandriæ Regis.
* Consiliis spadonum] Qui plurimi
in his regionibus erant, et maxime
potentes. Curtius lib. iii. * Spado
num grex haud sane illis gentibus
vilis.'
* Septimii] L. Septimius apud Cæsa
rem vocatur.
• Et in Ægypto] Vid. ut plane ser
vat ordinem, quem supra descripsit.
* Totis viribus in Epiro Thessaliaque
transiliit.'
b Sine partibus] Pompeii scilicet.
* Partes' proprie dicuntur cives unius
Reipublicæ in factiones scissæ.
c Summum civilis belli scelus] Pom
peii necem.
d Medio Pompeii capite] Pompeii
nece mediante, conjungente fœdus
- illud amicitiæ.
e Odium ipsius regis] Repete aderat.
* Odium regis ' est, odium in ipsum
regem.
 EPitoM. Lib. iv. cAP. 2. 807

Pompeii cædem partium fato,' non Cæsari, dederat; haud

dubie idem3° in ipsum ausurus, si expedisset. Quam [§. 58.
ubi Cæsar restitui jussit in regnum, statim ab eisdem per
cussoribus Pompeii obsessus37 in regia, quamvis** exigua
manu, ingentis exercitus molem mira virtute sustinuit.
Ac primum ædificiorum proximorum atque nava- [§. 59.
lium incendio,* infestorum hostium tela summovit; mox in
peninsulam39 Pharon* subitus evasit: inde depulsus*° in
maria mira felicitate ad proximam classem enatavit, re
licto*' quidem in fluctibus paludamento,' seu fato, seu con
silio:** ut** illud ingruentibusj hostium telis saxisque pe
teretur. Tandem44 receptus a classicis45 suis, undi- [§. 60.
que simul hostes adortus, de imbelli ac*° perfida gente
-

36 Idem abestab Ed. Amst.—37 Pondei opsessus Ed. Lips. 1. Pompei opsessus Ed.
Lips. 3.—38 Quanvis Ed. Lugd. ubique.—39 In paene insulam Mss. Vin. Naz.
Ryck. Fran. Voss. 1. 2. Ed. Ber. in penninsulam Ms. Duisb. Ed. pr. impune in
sulam Ms. Pal. 1. in pone insulam Ed. Jumt. pone insulam, omissa in, Ed. Lips. 1.
2.3. Ven. pene in insulam Ms. Voss. 3. peninsulam Ed. Med. Par. in paeninsulam
Ed. Lugd. Freinsh. Zeu. ubique.—40 Pulsus Ms. Fran. delapsus Ms. Pal. 2.—
41 Rejecto Ed. Par. 1.—42 Cóncilio Ed. Par.—43 At Ed. Lips. 2.—44 Tum Mss.
Pall. Ryck. Toll. Duisb. Voss. Ed. pr. Par. Junt. Ven. tunc Ms. Fran. tamen
Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Ald. fn Ed. Med.—45 Classibus Ms. Pal. 1.—-
46 Sic Ms. Flor. Voss. 3. Ryck. Naz. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par.
Junt. Ald. Ven. Gryph. Vin. Stad. Pont. Sed dein belli ac Ms. Naz. debellatu
MIss. Vim. Pal. 1. 2. Reg. Q, Toll. Duisb. Voss. 1. 2. Fran. Ed. pr. Grut.
NOTAE

* Partium fato] Pompeium trucida sulam ' vocaverat.

vit, quia victus fuerat, et ut victoris
Cæsaris gratiam iniret. Idemque sibi
victo etiam fecisset, Pompeio victore;
et sic partium fato, non Cæsari, Pom
peii necem dederat.
s Ac primum aedificiorum proximorum
atque naralium incendio] Vide Cæsarem
in fine Bellorum Civilium. Navalia
hic sunt quæ vulgo dicimus Arsenal.
* In peninsulam Pharon] E regione
Alexandriæ, amtiquitus Insula fuit,
postea vero limus, et alia inter eam
et Ægyptum induruere, ut nnnc
AEgypto ab altera parte contigua sit:
quapropter * peninsulam ' eam voca
vit Noster, quam Homerus antea * in
* Relicto quidem in fluctibus paluda
mento] Alii dicunt non reliquisse, sed
mordicus traxisse, ne hostes spolio
potirentur. * Paludamentum ' erat
pallium insigne bellicum Imperato
rum ducumque proprium ; ejus forma
erat, ut extrema longitudiuis essent
ntrinque angusta, imis latioribus.
Color ejus eximius, et quidem e coc
co, interdum etiam album erat, sed
mon ita sæpe.
1 Ingruentibus] Qui tomboient em
grand nombre. Dictum * ingruere '
a * gruibus,* quæ se catervatim fum
dunt.
80S L. ANNAEI FLORI

justa* generi' Manibus dedit.*7 Quippe et Theodotus**

magister" auctorque*? totius belli, et ne virilia quidem por
tenta, Pothinus*° atque Ganymedes,** diversas* per mare
et terras fuga** et** morte consumti. Regis ipsius corpus
obrutum limo** repertum est in aureæ loricæs6 honore.
In Asia quoque novus rerum motus a Ponto, plane [§. 61.
quasi de industria captante fortuna hunc Mithridatico reg
no exitum,* ut a Pompeio pater," a Cæsare filius vincere
tur. Rex Pharnaces magis discordiæ nostræ fiducia, [§.62.
quam virtutis suæ, infesto in Cappadociam agmine ruebat:
sed hunc Cæsar aggressus, uno, et, ut sic dixerim, [§. 63.
non toto prælio,° obtrivit; more fulminis,57 quod uno eo
demque momento venit, percussit, abscessit. Nec vana
de se prædicatio est Cæsaris, * antes* victum hostem esse,
quam visum.'* Sic cum exteris. At in Africa cum [§. 64.
* Omnino quasi consulto fortuna serrante hoc Mithridatico regno fatum.
-

Freinsh. Zeu. Fab. Vetst.—47 Piacula dedit Ms. Flor. Voss. 3.—48 Theodotos
Ed. Lips. 1. 2. 3. Theodorus Ed. Med. Par.—49 Auctor Ed. Lips. 1. 3. Par.
Stad. Pont. autor Ed. Gryph.—50 Sic, et Potinus, Mss. Vin. Sed Photinus
Ms. Ryck. Fran. Duisb. Edd. vett. pleræque, nt Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.
Gryph. Stad. Pout.—51 Ganymides Ed. Lips. 3. Ganimedes Ed. Zeu.—52 Sic
Mss. Vin. Pall. et Duk. omines, Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Junt. Ven.
Sed dirisa Ms. Lipsii. dicersi Ed. Med. Par. Gryph. Stad. Lugd. Pont.—
53 Sic Ed. pr. Junt. Sed trasfuga Ed. Lips. 1. fortasse pro trasfuga. Certe
in Ed. Lips. 3. perperam inde factum est trãsfuga. Edd. vett. nonnullae, ut
Med. Par. Gryph. Stad. Lugd. Pont. transfugio.—54 Et omittit Ms. Lipsii.
—55 In limo Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.—56 Aurea lorica Ed.
Lips. 1. 3.—57 Fluminis Ed. Par. Gryph.—58 Aü Ed. Lips. 1. Supra Caesari
NOTAE

* Justa] Sic proprie dicuntur sacri successu præferocem, intra quintum

ficia, iuferiæ, quæ pro mortuis fiunt. quam affuerat diem, quatuor quibus
1 Generi] Pompeii. in conspectum venit horis, una pro
* Theodotus magister] Ptolemæi fligavit acie.'
pueri præceptor fuit; eum lęhetori • Non toto prælio] Quippe quod per
cam docebat, ut ex Plutarcho patet. quatuor tantum horas duravit. Hic
° A Pompeio pater] Idem Sueton. autem * non toto prælio;' alibi dixit:
in Cæsar. cap. 35. * Ab Alexandria * Ne hoc quidem justo prælio.'
in Syriam, et inde Pontum, transiit, P * Ante rictum hostem esse, quam
nrgentibus de Pharnace nuntiis; risum'] Ita rem habet Sueton. * Pon
quem Mithridatis magni filium, ac tico triumpho, inter pompæ fercula,
tunc occasione temporum bellantem trium verborum prætulit titulum :
(lego rebellantem), jamque multiplici * Veni, Vidi, Vici,' non acta belli sig
 EPIToM. lib. iv. CAP. 2. 309

civibus multo atrocius,*9 quam in Pharsalia.' Huc reli

quias partium naufragarum*° quidam furoris æstus expu
ierat, r nec reliquias diceres,°' sed integrum bellum.
Sparsæ magis, quam oppressæ vires** erant. [§. 65.
Auxerat sacramentum ipsa clades Imperatoris:' nec dege
nerabat ducum successio." Quippe satis ample** sona
bant64 in Pompeiani nominis locum Cato et Scipio. Ac
cessit copiis Mauritaniæ°* rex Juba, videlicet ut latius vin
ceret Caesar.* Nihil ergo36 inter Pharsaliam et [§. 66.
Thapson," nisi quod amplior,* eoque acrior*7 Cæsariano
rum impetus* fuit, indignantium° post Pompeium crevisse
bellum. Denique, quod alias7° nunquam ante7' imperium
ducis,7* y sua sponte signa cecinerunt. Strages a7* [§. 67.
* Huc naufragarum partium reliquias quidam furoris torrens ejecerat.
-^•^•-•-•

Ed. Lugd.—59 Acrius Ms. Ryck.—60 Naufraga Ed. Lips. 1. 3. Naufragi Ed.
Gryph.—61 Ne reliquias: sed Ed. Ven.—62 Viresdice, erant Ed. Ven.-63
Anipla Ed. Gryph.—6Â Sonabat Ed.Ven. Stad. Pont.—65 Mauritanius, et Mau
ritainus Edd. Wett. post pr. Mauritanus Ed. Med. Par. Stad. Gryph. Maurita
nius Ed. Lips. 1. 2. 3. Vem. Mauritianus Ed. Pont.—66 Ego Ed. Lips. i. 2.—
67 Amplior'ea acriorque Ms. Ryck. amplior eo acriorque Ed. Blanc. Amst.—
68 Impes Ms. Is. Vossii.—69 Indignantibus Ms. Berol. Duisb. Ed. pr.—
70 Aiit Ed. Lips. 1. aliter Ed. Lips. 2. 8. Med. Par. Gryph.—71 An Ed.
NOTAE

nificantem, sicut ceteri, sed celeriter * Videlicet ut latius vinceret Caesar]

confecti notam.'
“ Cum civibus] Catone et Scipione.
r Pharsalia] Ad campos Philippicos,
qui et Pharsalici dicti fuere, ut supra
dictum.
* Sparsæ magis, quam oppressae vires
erant] Ex Lucano lib. viii. * Sparsit
potius Pharsalia nostras Quam sub
vertit opes.'
* Aurerat sacramentum ipsa clades
Imperatoris] Clades Pompeii effece
rat, ut se arctius sacramento astrin
gerent ad bellum contra Cæsarem
gerendum.
• Ducum successio] Id est, succe
dentes duces. Cato et Scipio non
degenerabant a Pompeio.
Hæc a se dixit Florus. Gall. Juba
Roi de Mauritanie se joignit auae troupes
de Scipion, sans doute pour accroítre la
victoire de César.
" Thapson] Africæ propriæ oppi
dum.
* Nisi quod amplior] Certe hic ali
quid deest. Sententia postulat ut
legas, nisi quod ibi amplior hostium exer
citus. Nihil discriminis, inquit, inter
Pharsaliam fuit et Thapson, nisi quod
ibi major hostium numerus, eoque
acrior Pompeianorum impetus fuit.
Id antecedentia probant et sequentia.
y Ante imperium ducis] * Subito dex
tro cornu, injussu Cæsaris, tubicen a
militibus coactus canere cepit:' Hir
310 L. ANNAEI FLORI

Juba coepit. Ejus elephanti7* bellorum rudes, et nuper75 a

sylva,* consternati subito clangore: statim et in fugam
exercitus,' 7° et77 duces fortius, quam ut fugerent,7** non in
conspicua79 tamen morte omnium. Jam* Scipio [§. 68.
nave fugiebat: sed assecutis*° eum*' hostibus, gladium per
viscera exegit: et, * ubi esset,' quodam requirente; re
spondit hoc ipsum,* * Bene** se habet** Imperator.'
Juba, cum se** recepisset in regiam, magnifice epu- [§. 69.
latus est*: postero*^ die cum Petreio fugæ comite, super
que*7 mensas et pocula interficiendum se** ei præbuit.'
Ille et regi suffecit*9 et sibi :** cum interim semesi in medio

* Ejus elephanti pugnæ imperiti, et nuper e sylra extracti, subito clamore pace
facti, statim, ut et exercitus, in fugam abiere.
* Inter mensas et pocula se ei interimendum dedit.
* Ille regi satis fuit et sibi.
-

Lips. 1.—72 Ducis aberat a Ms. Berol. Duisb. Ed. pr.—73 In Ms. Ryck.—
74 Et eleph. Ed. Lips. 1. 2. 3. Par. Gryph. et eleppanti Ed. Med. in quo mox
est glamglore.—75 Nuperi Ed. Blanc. Amstel.—76 Et erercitus in fugam Ed.
Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Grt**. Lugd. Pont. Freinsh. Zeu.
Fab. Blanc. Vetst. Amst. Duk. 1. 2. In Lips. 1. scriptum est hic, ut alibi,
earertitus.—77 Sic Ms. Naz. Pal. 2. et Duk. omnes Edd. vett. omnes. Sed
nec Ed. Zeu. Blanc. Amst. e conjectura Salmasii.—78 Effugerent Ms. Ryck.
Malliab. Duisb. Fran. Voss. Edd. vett. omnes, etiam Lips. 1. 2. 3. Med. Par.
Ven. Gryph. Stad. Pont.—79 In conspicua Ed. Par.—80 Et assecuti Ed. Lips.
1. 3. Med. Par. Ven. Gryph.—81 Eum aberat a Ms. Naz. Voss. Ed. Lips. 1.
2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven.—82 Hocipm: bn Ed. Lips. 1.—
83 h3 Ed. Lips. 1.—84 Sese Ed. Freinsh. Zeu.—85 Sic Ms. Ryck. Pal. 1.
Sed epulatus, omisso est, Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Grut.
Lugd. Pont. Freinsh. Zeu. Fab. Vetst. In Amst. verba ita sunt distincta :
epulatus est. Postero die, &c.—86 Postremo Ed. Par. Ab Stad. Pont. absunt
verba postero die.—87 Super Ms. Voss. 3. Ed. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont.
Freinsh. Zeu. Fab. Vetst.—88 Ita Ms. Ryck. Flor. Malliab. Duisb. Fran.
NOTAE

tius de bello Africo. Semper autem phanti et exercitus in fugam abiere,

imperium ducis exspectabatur, ut
signa canerent.
* Et nuper a sylca] Eleganter, pro,
a sylva recepti; quapropter eos per
tempus fingere et ad bella instruere,
formare, non licuit.
a Et duces fortius, quam ut fugerent]
Nullum hinc bonum sensum elicias.
Verissima est conjectura Salmasii qui
legit, nec duccs. Hoc sensu : Ele
nec, duces ipsi fortius se gesserunt,
quam ut fugerent.
b Jam] Male qui legi volunt Nam ;
nec Jam minus a superioribus pendet,
nempe, * non inconspicua tamen
morte omnium ;' Jum enim est quasi
diceret, Premièrement, D'abord.
c Hoc ipsum] Les mêmes paroles.
d Ille et regi suffecit et sibi] Petreius
Jnbam, seque postea, interemit; alii
 EP1ToM. LIB. IV. cAP. 2. 811

cibi,9° et parentalia fercula,* regio' simul Romanoque san

guine* madebant. Cato non interfuit bello: positis- [§. 70.
que apud Bagradam9* castris,* Uticam,9** velut altera
Africæ claustra,' servabat. Sed93 accepta partium clade,
nihil cunctatus, ut sapiente dignum erat, mortem etiam læ
tus accivit.J Nam postquam filium comitesque ab9* [§. 71.
amplexu dimisit, in nocte lecto ad lucernam9: Platonis li
bro,* qui immortalitatem animæ docet, paululum% quievit:
tum circa primam vigiliam' stricto gladio revelatum manu
pectus semel iterumque percussit.* Ausi post97 hoc [§. 72.
virum medici violare" 9* fomentis. Ille passus, düm abs
cederent.99 Rescidit plagas: secutaque vis' sanguinis*
moribundas manus in ipso vulnere reliquit. [§. 78r Qu;i
* Ibi circa primam vigiliam educto gladio detectum manu pectus semel et iterum
feriit.
-

Edd. vett. omnes.—80 Sufficit Ms. Ryck. Voss. 1. 2.—90 Cyphi Ed. Gryph.
—91 Bragadam Ms. Ryck. Pal. 1. ad bragadam Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.
Ven. Grypli. Etiam in Stad. Pont. est ad.—92 Uti causa Ed. Par. 1. Nempe
scriptum erat utica. Ex hoc homines inepti fecerunt uti causa. Ed. Par. 2. ut
causa.—93 Ut causa Ed. Par. 2.—94 Ampleru, ab omissa, Ed. Stad. Pont. Fab.
—95 Lucernâ Ed. Lips. 1.—96 Docuit qui. Ms. Ryck. docet paulum qui. Ed.
Par. Gryph.—97 p9 Ed. Lips. 2.—98 Tentare Ms. Flor.—99 Ascederent Ed.
Lips. 1. 2. 3.—1 Vi Ms. Fran., nt conjecerat Gruterus.—2 Usquam prius Ms.

NOTÆ

dicunt alterum alterius mamu occisum
fuisse.
* Parentalia fercula] Eleganter*fer
cula parentalia' vocavit, hoc est, fer
cula quæ sibi pro parentalibus erant.
Les services qui leur étoient comme les
sacrifices qu'on a coutume de faire aux
morts. Et revera, cum inter cibos et
pocula occubuerint, fercula illa facile
parentalia videri poterant.
* Regio] Jubæ scilicet.
s Romanoque sanguine] Petreii.
* Positisque apud Bagradam castris]
Lego, positis enim ad Bagradam castris.
Bagradam : Africæ fluvium non longe
ab Utica.
* Eticam] Africæ urbs maritima,
juxta Carthaginem.
' Altera Africæ claustra] Carthagi
nem altera, Uticam altera, Africæ
claustra fuisse Noster intelligit.
j Mortem etiam lætus accivit] De hoc
Catone sic Horat. Od. lib. ii. 1. * Et
cuncta terrarum subacta,Præter atro
cem animum Catonis.'
k Platonis libro] Qui Phædon vo
catur.
1 Circa primam rigiliam] De vigiliis
dictum alibi.
m Violare] Usque adeo egregium
putabatur facinus propria manu sibi
mortem consciscere, ut, qui sic per
cussos a morte revocare tentarent,
eos violare viderentur.
n Secutaque ris sanguinis] Alii le
gunt, secutaque vi sanguinis; quod magis
placet.
312 L. ANNAEI FLORI

non esset usquam* dimicatum, sic arma rursus et partes:

quantoque* Africa supra* Thessaliam,5 tanto Africam su
perabat Hispania. Plurimum quantum3° favoris [§. 74.
partibus dabat7 fraternitas ducum,P et pro uno duos stare
Pompeios.* Itaque nusquam atrocius, nec tam ancipiti
Marte' concursum est. Primum in ipso ostio [§. 75.
Oceani** Varus Didiusque'9 legati conflixere: sed acrius
fuit cum ipso mari, quam inter se navibus bellum: siqui
dem, velut furorem civicum'° castigaret Oceanus,** utram
que classem'* naufragio cecidit.'* Quinam ille [§. 76.
horror, cum eodem tempore fluctus, procellæ, viri,'* naves,
armamenta's " confligerent ?* *6 adde situs ipsius formidi
* Quantus ille terror, cum eodem tempore, undae, tempestates, viri, mares, ele
menta, concurrerent?
-^-^-

Ryck. Ed. Junt. Ven. usque Ed. Lips. 3.—3 Quandoque Ed. Gryph.—4 Supe
rat Ms. Reg. Q.—5 Thessaliam fuit Ms. Naz. Pal. 2. Ryck. Voss. 2. Ed. Lips.
1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Pont.—6 Sic Mss.
Regg. Voss. Berol. Fran. Malliab. Edd. vett. omnes præter pr. Sed pluri
mumque tum Ms. Duisb. Ed. pr. plurimum quidem Ms. Flor. Ryck. Pal. 1.
plurimumque Ed. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst.—7 Addebat
Ed. Stad. Pont.—8 Hostio occeani Ed. Lips. 1. hostio oceani Ed. Lips. 2. 3.
Med. Par.—9 Varrus Didius Ed. Lips. 1. 3.—10 Ita Ms. Pal. 1. 2. Malliab.
Regg. Voss. 1. 3. Ed. Lips. 1. 3. Ber. Med. Par. Sed civium Ed. Lips. 2.
Vem. Gryph. Stad. Lugd. Pont. Zeu. Amst. Duk. 2.—11 Occeanus Ed. Lips.
1.—12 Utrumque classe Ms. Ryck. utramque classem Ed. Med. Ven. Lugd.—
13 Caecidit Ed. Ven.—14 Viri aberat a Ms. Ryck. Voss. 3. Ed. Lips. 1. 2. 3.
Ber. Et ab Ed. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Pont. absunt
verba riri, nares.—15 Scemëta Ms. Lipsii.—16 Profligerent Ed. Lips. 2.—

NOTÆ

• Plurimum quantum] Sic * Immane um, adeo ut plusquam dubio Marte,'

quantum ' dixit Horat. Alicnbi ad
verbum IIλεῖστον δαον dixit Callimach.
Gall. Tout autant qu'il se peut.
P Ducum] Pompeiorum.
q Pro uno duos stare Pompeios] Pro
Pompeio magno duos Pompeios ejus
dem Pompeii filios stare, nempe Sex
tum et Cnaeum. * Stare' grave ver
bum. Hic, in armis esse, significat.
* Nusquam atrocius, nec tam ancipiti
Marte] Idem ad verbum Vellei. lib.
ii. 56. * Sed nullum unquam atrocius
periculosiusque ab eo initum præli
&c.
• In ipso ostio Oceani] In freto quod
Hispaniam inter et Mauritaniam cur
rit, quod veluti claustrum et porta
est, qua a mari nostro in Oceanum
Atlanticum transitur.
t Varus Didiusque] Varus Pompeii
legatus, Didius vero Cæsaris. Res ex
Cæsaris Comment. nota est.
u Armamenta] In aliis legebatur,
scementa, quod manifesto ex elementa
corruptum fuit. Hic igitur malim
legere elementa, cum rò armamenta nil
 EPiToM. LI B. IV. cAP. 2. 313

nem, vergentia in unum," hinc'7 Hispaniæ, inde Maurita

miæ littora; mare et intestinum" et externum;* imminen
tesque** Herculis speculas;' cum omnia undique simul
prælio et tempestate sævirent. Mox circa obsi- [§. 77.
diones urbium utrinque* discursum est: quæ nmiseræ'9 in
ter*o hos atque illos duces societatis Romanæ poenas da
bant. Omnium postrema certaminum Munda.* [§. 78.
Hic non pro cetera*' felicitate, sed anceps, et diu triste**
prælium : ut plane videretur nescio quid deliberare for
tuna.** • Sane et ipse ante aciem** moestior non ex [§. 79.
more*s Cæsar, sive respectu*° fragilitatis humanæ, sive ni
miam prosperorum suspectam habens continuationem:*7
vel eadem** timens, postquam idem esse coeperat, quod
Pompeius.* Sed in ipso prælio, quod nemo unquam [§. 80.
meminerat,* cum diu pari Marte acies nihil aliud quam
occiderent, in medio ardore pugnantium subito ingens*9
• •, •

17 Hinc in unum Ms. Ryck. Mall.—18 Imminëtisque Ed. Lips. 1. 2. 8. Ven.

—10 Miser Ed. Lips. 1.—20 In Ed. Par.—21 Procetera Ed. Lips. 1.—22 Et
triste Ms. Ryck. Regg. Toll. Duisb. Fran. Ed. pr.—23 d' lib'tate futura Ed.
Lips. 1. de libertate futura Ed. Lips. 3. de libertate fortuna Ed. Lips. 2. Par. 1.
—24 Are Ed. Ven.—26 Exmore Ed. Lips. 1.—26 Respectus Ms. Naz. respec
tum Ms. Pal. 2. respecü Ed. Lips. 1.—27 h. conjurationem Ms. Pal. 2. hns
contiunatione Ed. Lips. 1.—28 Adee Ed. Lips. 1. adesse Ed. Lips. 2. 8.—29 In

NOTAE

aliud sonet, quam rò naves. • Utrinque] A partibus Cæsaris, et

" Vergentia in unum] Hoc est, fere
concurrentia; nam Mauritaniæ et
Hispaniæ littora fere contigua sunt.
* Mare intestinum] Mare Mediter
rameum.
* Externum] Mare Atlanticum.
Sed quid ad horrorem internum et
externum mare? Quia ipse utrius
que maris concursus atrociorem os
tendit faciem.'
y Herculis speculas] Herculis colum
mas * speculas' vocat, quod mari im
minebant. Has Hercules in Libya
erexit, cum ad Geryona tenderet, ut
ejus boves furaretur. Vide Apollod.
lib. ii.
a partibus Pompeii.
a Munda] Bæticæ urbs in inferiori
Hispania. Ex Lucano boc quoque:
* Ultima funesta concurrunt prælia
Munda.”
b Nescio quid deliberare fortuna] Hæc
verba, nescio quid, addita fuisse credi
derim.
• Postquam idem esse caperat, quod
Pompeius] Hoc est, postquam ad
idem imperii gloriæque culmen as
cenderat, quo altius me fingi quidem
poterat. Merito igitur sibi Pompeii
fatum verebatur.
o Quod nemo unquam meminerat] Le
gendum, quale nemo, &c.
314 L. ANNAEI FLORI

inter utrosque silentium, quasi convenisset:*°* hic** om

mium sensus erat.' Novissime illud** inusitatum [§. 81.
Cæsaris oculiss (nefas) post** quatuordecim** annos pro
bata veteranorum" manus gradum retro dedit.35 Quod
etsi*°' nondum37 fugerat,j apparebat tamen, pudore ma
gis, quam virtutes** resistere.39 Itaque ablegato [§. 82.
equo, similis*° furenti, primam in aciem procurrit.
Ibi prensare*'' fugientes, confirmare; per totum denique
agmen** oculis, manibus, clamore, volitare. Dici- [§. 83.
tur43 in illa perturbatione et de** extremis agitasse** secum,
et ita46 manifesto vultu fuisse,*7 quasi occupare manu**
mortem vellet;*49 nisi3° cohortes hostium quinque per trans
*

* Dicitur in ista trepidatione etiam de ultimis secum cogitasse, et sic apertum

vultum ostendisse, veluti si manu sua mortem vellet praerenire.

gens abest ab Ed. pr.—30 Convenisset Ed. Lips. 1. convenissent Ed. Lips. 2. 3.
Med. Par. Gryph. Stad. Pont.—31 Et hic Ms. Ryck. et hoc Ms. Fram.—
32 Alid' Ed. Lips. 2.-—33 p° Ed. Lips. 3.—34 XIIII. Ed. Lips. 1. 3. Par. Ven.
—35 Fecit Ms. Pal. 1. retro gradum dedit Mss. Regg. Toll. Duisb. Fran. Ed.
pr.—36 Quod si Mss. Pall. Flor. Mall. Fran. Voss. 2. 3. quod et si Ed. Lips.
1. Par.—37 Nüdü Ed. Lips. 1. nudum Ed. Ven.—38 Pudorem magis quam
rirtutem Mss. Pall. Regg. Flor. Mall. Duisb. Leidd. quatuor (apud Auden
dorp. ad Lncan. vii. 310.) Ed. pr. Ber. pudore m. q. virtutem Ms. Voss. 2. 3.—
39 Resistete Ed. Lips. 1. 2. 3.—40 Sil'is Ed. Lips. 1.—41 Pensare Ed. Lugd.
vitio operarum. In Ed. Ven. est presare : fugientes conf.—42 Agmen aberat
a Mss. Regg. Fran. Voss. 1.—43 Dr Ed. Lips. 1.—44 Et cede Ms. Ryck.—
45 Cogitasse Mss. Vin. Pal. 2. Regg. Flor. Duisb. Mall. Fran. Voss. 1. 2. Ed.
pr. quod haud dubie glossema est roù agitasse.—46 Ita omittit Ms. Ryck.—
47 Praetulisse Ed. Blanc.—48 Manu aberat a Ms. Fran. In Ms. Ryck. Duisb.
Regg. Ed. pr. est, ordine inverso, occupare mortem manu.—49 Volet Ms. Ryck.
—50 Sic Ms. Pal. 1. Flor. Ed. Ald. Sed nisi quod cohortes Mss. Duk. plerique,

NOTAE

* Quasi conrenisset] Gallice diceres, dimissi fuerant.

Comme s'ils eussent été d'accord. Pater.
' Hic omnium sensus erat] Frigidis
sima explicatio est Magistelli ali
cujus, apposita ad ea verba, quasi
conrenisset.
s Illud inusitatum Cæsaris oculis] Si
liceret, libenter legerem, illud invisi
tatum Caesaris oculis. Et sane facile
probaretur, sæpius alibi mendose in
usitatum pro invisitatum legi.
b Veteranorum] * Veterani' dice
bantur, qui post vicena stipendia
1 Quod etsi] Notanda Latinitas,
quam vitiosam esse sentio. Legerem,
Nam etsi.
J Nondum fugerat] Fugisse tamen
aperte narrat Vellei. lib. 11. 56.
* Pudore magis, quam virtute] Idem
Vellei. lib. ii. * Verecundia magis
quam virtute acies restitutæ sunt.'
1 Ibi prensare] Vide supra * Nectere
moras,' pro, Nectebat.
m Per transversam aciem] Per me
diam aciem, Pompeii scilicet, non
 EpitoM. f.ib. IV. cAP. 2. 315

versam aciem" actæ, quas Labienus" periclitantibus castris

subsidiosº miserat,° fugæ speciem** præbuissent.' P Hoc
autss ipse' credidit, aut dux cállidus** arripuit** in [§. 84.
occasionem: et quasi in36 fugientem' invectus, simul et
suorum erexit animos, et hostis57 perculit.* Nam hi,*'
dum se putant vincere, fortius sequi: Pompeiani,39 dum
fugere credunt suos, fugere coeperunt. Quanta fuerit [§.85.
hostium cædes, ira, rabiesque victoribus, sic æstimari**
potest. Hoc a prælio profugi," cum se Mundam°' recepis
sent, et Cæsar obsideri statim victos** imperasset, conges
tis** cadaveribus agger^*" effectus** est; quæ pilis jaculis
v Nisi quinque cohortes hostium, quas Labienus periclitantibus castris ad auxi
lium miserat, per mediam aciem actae, fugae similitudinem dedissent.

Edd. vett. reliqui, ut pr. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.—51 Præsidio Ms.
Ryck. Naz. Ed. Ber. Sab. Par. Junt. Ald. Gryph. Stad. Pont. psidio Ed.
Lips. 1. 2. 3. presidio Ed. Med. Ven.—52 Spem fuge Ed. Lips. 1. 3. spem
fugae Ed. Med. Par. Videlicet scriptum erat spem. Sed speciem fugae Ed.
Lips. 2. Ven.—53 Sic et Ms. Flor. Mall. Fran. Voss. 2. Ed. Lips. 3. Sed aut
et Edd. vett., ut Lips. 1. 2. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont. Freinsh. Zeu.
—54 Callilidus Ed. Lips. 1.—55 Attribuit Mss. Pall. Regg. Duisb. Fran. Voss.
3. Edd.vett. omnes, ut Lips. 1.2.3. Med. Par.Ven. tribuit Ms. Voss. 1. ut tribuit
Ms. Voss. 2.—56 In omittunt Mss. Duk. omnes, præter Flor. Edd. vett. omnes
ante Vinetum, Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.—57 Ita Mss. Pall. Duk. plerique,
Ed. pr. Sed hostes Ms. Ryck. Voss. 2. 3. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.
Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Fab.Vetst. Amst.—58 Ii Ed. Ven. hii Ed.
Lips. 1. 2. 3.—59 IN Pópeiani Ed. Lips. 1. unde Pompeiani Ed. Lips. 2. 3. Med.
Par. Ven. Gryph. Stad. Pont. et Pompeiani Ed. Lugd.—60 Eristimari Ms.
Duisb. Ed. pr. Ald.—61 Sic Ms. Pal. 2. Ryck. Ed. Junt. Ven. Sed Munda Mss.
Vin. Pal. 1. Naz. Regg. Duisb. Fran. Voss. 1. 2. Ed. pr. in unda Ms. Voss. 3.
munde Ed. Lips. 1. 3.Tmidae Ed. Med. Par. Mundæ Ed. Gryph. Stad. Grut.
Lugd. Pont. Zeu. Vetst.—62 Statim victos obsidere Ms. Ryck.—63 Sic Ms.
Naz. Ryck. Voss. 3. Ed. Lips. 1. 3. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Sed
NOTÆ

Cæsaris: probant sequentia. * Et quasi in fugientem] Scribe, in

* Labiemus] Pompeii legatus. fugientes.
° Subsidio miserat] Id est, ad sub
sidium. Pour les soutenir.
P Fugæ speciem præbuissent] Quippe
per transversam aciem suam trans
euntes, ut periclitantibus castris, quæ
a tergo erant, auxilium ferrent, terga
hostibus obvertebant, et sic fugere
videbantur.
“ Ipse] Cæsar.
• Et hostis [hostes] perculit] Alii le
gunt, et hostis perculit, ut ad animos
referatur.
• Nam hi] Cæsaris milites.
u Sic aestimari [eristimari] potcst.
Hoc a prælio profugi] Hic errorem
esse nemo non videt. Lege igitur:
sic existimari potest, quod a prælio pro
fugi, &c. Pater.
316 L. ANNAEI FLORI

que confixa, inter se tenebantur: foedum etiam inter [§. 86.

barbaros ! Sed videlicet" victoriam° desperantibus Pom
peii liberis, Cnæum prælio profugum, crure saucio,°? de
serta et avia petentem, Cesonius* apud Lauronem oppidum
consecutus, pugnantem (adeo°9 nondum desperabat)7°* in
terfecit.7' Sextum fortuna in Celtiberiam7* interim7* [§. 87.
abscondit; aliisque post Cæsarem bellis' reservavit.
Cæsar in patriam victor invehitur. Primum de [§. 88.
Gallia triumphum transmiserat* Rhenus,74 et Rhodanus,73 et
ex auro captivus Oceanus:* altera7° laurus Ægyptia:77*
tunc in ferculis* Nilus, Arsinoë,* et ad simulacrum7* ig
-•^-^-

ex congestis Ms. Pal. 1. 2. et Duk. ceteri, Ed. Grut. Lugd. Freinsh. Zeu. Fab.
Vetst. congest9 Ed. Lips. 2. congestis undique Ed. Stad. Pont.—64 Ager Ed.
Lips. 1. 3. Med. Par.—65 Confectus Ms. Ryck. Ed. Ven. factus Ms. Flor.—
66 Victoriam abest ab Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. At Ven. desperantibus ric
toriam, ordine inverso.—67 Sauctio Ed. Lips. 1.—68 Sic Mss. Vin. Pall. et
Duk. omnes, Ed. Med. Par. Ven. Sed Cenonius Ed. Lips. 1. 2. 3. Ald. Gryph.
Grut. Lugd. Zeu. Vetst. Cesennius Ed. Stad. Pont.—69 Adeo abest ab Ed.
Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Gryph.—70 Sic Mss. Pall. et Dnk. plerique. Sed
desperaverat Mss. Voss. Ed. Lugd. adeo non desperarerat Ed. Stad. Pont. Zeu.
Vetst. In Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Gryph. est pug
mantem, nondum desperantem. Etiam in Ven. est desperantem.—71 Sic etiam
Ed. Lips. 1. 2. 3. Grut. Zeu. Fab. Vetst. Sed interficit Ms. Ryck. Ed. Ber.
Sab. Med. Par. Ven. Gryph. Amst. Duk. 1. 2.—72 Celtiberia Ed. Lips. 1. 3.
Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont. Celtiperiam Ed. Lips. 2.—73 Iterum Ms.
Flor. ut conjecerat Lipsius.—74 Rhemus Ed. Lips. 2. Renus Ed. Lugd.—
75 Rhodanus, et omissa, Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Lugd.
(in qua est Rodanus) Pont.—76 Sic Ms. Mall. Voss. 1. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber.
Sab. Med. Par. Juint. Ald. Sed alterum Ed. Stad. Grut. Zeu. Vetst.—77
Egiptia Ed. Lips. 1. 2. 3.—78 Simulachrum Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.—
NOTAE

* Agger] Suggestus e terra et arbo fra.

rum truncis, quem paulatim attolle * Transmiserat] Proprie. Gallice
bant, et versus urbem producebant; diceres, Auroit fait passer derant les
nt ex alto et ex plano cum hostibus, yeux des Romains.
qui pro muris stabant, manum conse a Ex auro captirus Oceanus] Captivus
rerent. Oceanus ex auro factus. Jam alibi
* Sed ridelicet] Hæc ad superiora monui veteres in triumphis urbes,
non habent anaphoram : * sed' est montes, flumina, maria denique, quæ
transitio. sibi subjecerant, ex auro, argento, vel
x Adeo nondum desperabat] Si enim ære repræsentare fuisse solitos.
omnino desperasset, lubens mortem * Altera laurus Ægyptia] Elegantis
oppetiisset, nec pugnasset. sime hic * triumphus,' * laurus,' * cur
* Aliisque post Cæsarem bellis] Nem rus,' pro eodem sumuntur. * Altera
pe contra Augustum. Vid. cap.7. in laurus Ægyptia;' hoc est, secundus
 EpitoM. LiB. iv. CAP. 2. 817
nium79 ardens Pharus.* Tertius de Pharnace*° cur- [§. 89.
rus,**' et Ponto. Quartus** Jubam** et Mauros,*4 et bis*s
subactam ostendebat Hispaniam. Pharsalia, et Thapsos,*°
et Munda nusquam.* Et quanto majora erant, de quibus*7
non triumphabat!** * Hic aliquando*9 finis armis fuit. [§. 90.
Reliqua9° pax9' incruenta: pensatumque clementia9* bel
lum.' Nemo cæsus imperio9* præter Afranium9*j (satis9;
-

79 Ignis Ms. Ryck.—80 Pharnacis Ms. Pal. 1. Pahrnace Ed. Lips. 2.—81 Cur
sus Ms. Naz. Regg. Voss. 1. 2. rursus Ms. Duisb. Fran. Ed. pr. Librarius
Ms. Ryck. a Pharus transierat ad Pharsalia.—82 Quarto Ed. Ven.— 83 Jubam
Ed. Par.—84 Maurus Ed. Gryph.—85 Hic bis Mss. Pall. et hic Ms. Reg. Q,
Flor. Mall. Voss. 1. 2. Fran. Ed. Vin. Lugd. his Ms. Voss. 3. Ed. Gryph.—
86 tharsos Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. tapsos Ed. Ven. Thapsus Ed. Stad.
Pont.—87 deq'b Ed. Lips. 1.—88 Triumphabatur Ms. Flor.—89 Aliqn Ed.
Lips. 1.—90 Hic aliqu...Reliqua aberant a Mss. Vim. Regg. Voss. 1. Fran.—
91 Pars Ed. Par.—92 Clementiam Ed. Ven.—93 Imperio Cæsaris Ms. Voss. 1.
94 Affranium Ed. Lips. 1. 2. 3.—95 Cui satis Ed. Lips. 1. 2. 3.—96 Ignorerat
NOTAE
triumphus Ægyptius fuit, de Ægypto. crum ignium, nisi itidem et ad simu
• Tunc in ferculis] * Fercula* sunt lacrum aquæ ardere posse diceretur.
quæ in pompa ferebantur; quo no Neque.est quod quis dicat per * ig
mine comprehenduntur simulacra op nes' sic absolute parva illa sidera
pidorum, Deorum, spolia hostium, significari, ut apud Horat. * Velut
coronæ, machinæ, et alia. Sueton. inter ignes Luna minores.' Nam hic
in Cæsar. cap. 37. * Pontico trium alia plane res est. Quin et sic supra
pho inter pompæ fercula trium ver locutus est Florus, lib. 1. 2. * Focum
borum prætulit titulum : * Vemi, Vestæ virginibus colendum dedit, ut
Vidi, Vici.'* Sic * Fercula ludorum,' ad simulacrum coelestium siderum
* Fercula sacrorum,' id est, quæ in custos imperii flamma vigilaret.'
ludis, vel sacris, ferebantur. f Tertius de Pharnace currus] *Tertius
° Arsinoë] Ægypti urbs ad simum currus,' hoc est, tertius triumphus.
Arabicum, quæ nonnullis Cleopatris s Pharsalia, et Thapsos, et Munda
dicitur. nusquam] Nusquam, inquit, inter
• Et ad simulacrum ignium ardens triumphos, Pharsalia, Thapsos, Mum
Pharus] De Pharo supra dictum : in da, visebantur, videlicet quia ibi con
ea fuit turris, seu specula, ubi noctu tra cives pugnatum est.
ignis incendebatur, quem nautæ se h Et quanto majora erant, de quibus
querentur. Quare hic Noster dixit non triumphabat] Nempe Pharsalia,
ad simulacrum ignium ardens Pharus, Thapsos, et Munda; nam ibi atrociora
quia sic repræsentata fuit. Sed ego fuere prælia.
hunc Flori locum mutilum esse con 1 Pensatum clementia bellum] Gallice
tendo, et legendum, et ad simulacrum diceres, La guerre fut recompensée par
ignium cælestium ardens Pharus. Igni la clemence.
bns enim cœlestibus Pharum compa J Nemo caesus imperio præter Afrani
rat, non ignibus : nam ridiculum sit um] Sed alii ejus imperio occisum
dicere quidpiam ardere ad simula fuisse non putant. Sueton. in Cæsar.
818 L. ANNAEI FLORI

ignoverat semel)%* et Faustum Syllam97' (didicerat gene

ros* timere)" filiamque Pompeii cum patruelibus" ex Sylla99
(hic posteris cavebatur).° ItaqueP non' ingratis civi- [§. 91.
bus omnes unum* in principem congesti honores: circa
templa imagines;* * in theatro distincta radiis corona;'
suggestus* in curia;* fastigium in domo;* mensis in coelo;"
-

apud Ilerdam semel Ms. Voss. 3. ignoverat sel' Ed. Lips. 1.—97 Fasti, Syllam
Ed. Lips. 1. 3. Med. Par.—98 Sic Mss. Pall. Toll. Duisb. Fran. Voss. 1. Ed.
Stad. marg. Sed generosum Ms. Naz. Ryck. Voss. 3. Ed. Lips. 2. 3. Ber.
Sab. Med. Par. Ald. Gryph. Lugd. generosi, timer Ed. Lips. 1. gemerum Ed.
pr. Vem. Stad. Grut. Pont. Zeu. Vetst.—99 Cum pridib' er illa Ms. Ryck.
cum patruelibus er illa Ms. Reg. Q. cum patruelibus illis Sylla Ms. Voss. 2. Pro
Sylla, Silla Ed. Lips. 2. illa Ed. Ven.—1 Nunc Ed. Ven.—2 Usum Ms. Naz.
Abest τὸ unum ab Ed. Par. In Ed. Stad. Pont. est omnes honores unum in prin
cipem congesti.—3 In circo tensa; imagines Ed. Blanc.—4 Sugestus Ed. Lips. 3.
NOTAE

cap. 75. * Nec ulli perisse nisi in cette facon il assuroit le repos de la
prælio reperientur, exceptis duntaxat posterité : dum scilicet Syllæ liberos
Afranio, et Fausto, et L. Cæsare ju cædit.
vene; ac ne hos qnidem voluntate p Itaque] Refer ad snperiora. Pen
ipsius interemtos putant.' satum clementia bellunm. Nemo caesns
* Satis ignoverat semel] Hæc sunt imperio præter Afranium. Itaqne non
includenda parenthesi: Nemo caesus ingratis civibus, &c.
imperio præter Afranium et Faustum “ Circa templa imagines] Idem est
Syllam, nam satis ignoverat semel, &c. quod ait Sueton. in Cæsar. cap. 70.
Hi enim, nt ex Sueton. et aliis patet, * Simnlacra juxta Deos.'
post impetratam veniam rebella * Distincta radiis corona] Instar nu
vere. minum quæ cum corona radiis dis
' Et Faustum Syllam] Cui neptis tincta repraesentantur, ut et hodie fit
Caesaris nupserat. Et sic Cæsaris in sanctorum capitibus. Per * radios'
progener fuit, nom gener. Sed generi autem splendor significatur, qualem
momine progeneri etiam continentur. jacere solet solis jubar, aut stellarum
m Didicerat generos timere] Per * ge fulgor.
meros' Pompeium, cui filia, et Faus • Suggestus in curia] Per * sug
tum, cui neptis Cæsaris nupserat, in gestum ' hic intelligi puto sedem au
telligit. ream reliquis altiorem, de qua Sueton.
* Filiamque Pompeii cum patruelibus] cap. 76. * Sedem auream in curia et
Refer ad rò Nemo cæsus præter, &c. pro tribunali.'
Sed hic ab Hirtio diversus noster abit, t Fastigium in domo] * Fastigium in
apud quem * Pompeiae cum Fausti domo ' Cæsaris, proprie erat ipsa do
liberis Caesar incolumitatem suaque mus altitudo anterior, quæ in acumen
omnia concessit.' * Patrueles ' autem pyramidale surgebat ad instar trian
Pompeiæ vocat ex Fausto Sylla libe guli; Graece &eròs et áérœua dicitur:
ros, quos * consobrinos ' potius vo meminit Aristoph. Illud autem tem
care debuerat. plis Deorum proprium fuit.
° Hic posteris carebatur] Gallice, De • J1ensis in cælo] Hoc est, * Appel
 EpitoM. LI b. iv. cAP. 2. 819

ad hoc* Pater ipse patriæ," perpetuusque Dictator:" novis

sime, dubium an ipso volente,° oblata pro Rostris ab Anto
nio Consule regni7 insignia.* Quæ omnia, velut [§. 92.
infulæ,*» in destinatam morti victimam congerebantur.
Quippe clementiam principis vicit* invidia: gravisque erat
liberis ipsa beneficiorum9 potentia.* Nec diutius [§. 93.
dilatio donata est: sed Brutus et Cassius,° aliique'° patri
cii,'' consenserunt'* in cædem principis. Quanta [§. 94.
vis fati!* manaverat late conjuratio : libellus etiam Cæsari

—5 Hæc Mss. Regg. Flor. Voss. 3. Ed. Stad. Pont.—6 An ipso 'volente ab
erant a Ms. Voss. 2.—7 fgni Ed. Lips. 1.—8 Insule Ed. Lips. 3. Par.—9 Èftc.
Ed. Lips. 1.—10 Aliisque Ed. Med.—11 Patres Ms. Pal. 2. Reg. Q, Mall.
Voss. 1. Fran. patritii Ed. Grypb.—12 Consensere Mss. Regg. Flor. Mall.

NOTAE

latio mensis e suo nomine,' ut ha hostia ad aram, Lanea dum nivea cir
bet Suetom. Est mensis Julius, qui cumdatur infula vitta, Inter cunctan
antea * Quintilis' dicebatur, quod tes cecidit moribunda ministros.' Has
quintus esset dum Mars anno dabat infulas alibi vittas tantum vocavit.
initium. Dixit autem Florus * imcoelo,' Æn. lib. ii. * Vos aræ ensesque me
quia menses per cursum siderum diri fandi, Quos fugi, vittæque Deum, quas
guntur, quod in coelo fit: idque ad hostia gessi.'
majorem Cæsaris gloriam. * Vicit] Hoc est, invidia potior
" Pater ipse patriae] Sic ante Cæsa fuit clementia Caesaris. Clementia
rem Cicero dictus fuit, ob assertam a Cæsaris invidiam effugere non potuit.
Catilinæ conjuratione Rempublicam. • Gravisque erat liberis ipsa beneficio
" Perpetuusque Dictator] Quod con rum potentia] Potentia beneficiorum,
tra leges erat. Dictaturæ enim im quam Cæsar præ manibus habebat,
perium semestre duntaxat fuit, et odiosa erat et gravis hominibus libe
nunquam in annum prorogatum inve ris, quia beneficia Cæsaris servitutis
nias, nisi per extremam Reipublicæ $uæ pretium esse pntabant. Les béné
necessitatem factum sit. Erat autem fices, dont César disposoit, étoient odieux
dictator summus in urbe, et omnino aur Romains, amis de leur liberté, parce
primus; quippe qui omnia arbitrio qu'ils croyoient que par leur moyen Césur
suo gerere potuerit. achetoit leur servitude.
* Regni insignia] Diadema scilicet. b Brutus et Cassius] Hi conjuratio
Quod tamen repulit, atque in Capito mis duces fuere. M. Brutum quidam
lium Jovi Optimo Max. misit. ex Servilia et ipso Cæsare genitum
* Infulae] Fascia erant in modnm pntarunt.
diadematis, unde vittæ laneæ depen c Quanta vis fati] Quam inelucta
debant, qnibus caput victimarum re bile fatum est! Manaverat late con
dimiri solebat. Virgil. Georg. iii. juratio, nec tamen Cæsar eam vitare
* Sæpe in honore Deum medio stans potuit.
320 L. ANNAEI FLORI

datus* eodem die: nec perlitare'* centum victimis potue

rat:*** venit in curiam's tamen, expeditionem Parthicam
meditans. Ibi in curuli sedentem eum Senatus inva- [§.95.
sit: tribusque'° et viginti vulneribus'7' ad terram datus est.
Sic ille, qui terrarum orbem civili sanguine impleverat, tan
dem ipse sanguine suo curiam implevit.

CAP. III.
CÆSAR AUGUSTUS.'

PopULUs Romanus, Cæsare et Pompeio trucida- [§. 1.

tis, rediisse* in statum pristinæ libertatis* videbatur:
et redierat, nisi aut Pompeius* liberos,° aut Caesar [§. 2.
hæredem* reliquisset: vel, quod utroque perniciosius* fuit,
sis non collega quondam,' mox æmulus Cæsarianae^ poten
tiæ, fax et turbo sequentis7 sæculi,** superfuisset9 Antonius.

Duisb. Fran. Voss. 1. 2. Ed. pr.—18 Pereclitare Ed. Lips. 1. periclitare Ed.
Lips. 2. 3.—14 Poterat Ed. Stad. Pont.—15 Curia Ed. Lips. 2.—16 Tribus
Ed. pr.—17 Vulueribus Ed. Lips. 1.
1 Sic et Ed. Lips. 1. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Sed Bella cirilia sub Caesare
Augusto Ms. Ryck. Reg. F. Prafatio in gesta post Julium Caesarem Ms. Reg. Q.
Cæsar Octarianus Ed. Stad. Pont.—2 Redisse Mss. Duk. multi, Ed. pr. Lugd.
Freinsh. Zeu. Blanc.—3 â pomp. Ed. Lips. 1.—4 Pernitiosius Ed. Lips. 2.
Ven.—5 Ei Ms. Voss. 3.—6 Cæsariae Ms. Naz.—7 - tbo sqntis Ed. Lips.
1. trabo sequentis Ed. Lips. 3.—8 Secundi Ed. Med. Par.—9 Swpervix

NOTAE

d Libellusetiam Caesari datus] Sueton.
* Libellum insidiarum indicem ab ob
vio quodam porrectum libellis ceteris,
quos sinistra manu tenebat, quasi mox
lecturus commiscuit.' Libellus est
quod nos dicimus, Un placet.
* Nec perlitare centum victimis potue
rat] Idem habet Sueton. * Pluribus
hostiis cæsis, cum litare non posset,
introiit curiam.' * Litare' autem et
* perlitare ' dicebatur, cum prospero
eventu sacrificabant, et cum læta
exta victimam Deo gratam esse præ
ferebant. Graeci ra^^uepeiv dicunt.
' Trilus et viginti rulneribus] Hoc
factum est anno Mundi 3906. ante
Ch. Nat. 42. ab Ur. Cond. 709. die
15. Martii.
CAP. iii. Hoc Caput vere ad Au
gusti gesta Proœmium dicas.
• Pristinae libertatis] Quam olim
habuerant fugatis regibus.
* Liberos] Sextum et Cnæum Pom
peios.
• Haeredem] Augustum.
d Collega quondam] Nam cum Cæsare
Consul fuit Antonius.
• Sequentis saeculi] Hoc est, sequen
tis regni, nempe Augusti.
 EpitoM. Lib. iv. cAP. 3. 321

Quippe dum Sextus* paterna repetit,'° trepidatum [§. 8.

toto mari:* $ dum Octavius''* mortem patris ulciscitur,
iterum fuit movenda Thessalia:' dum Antonius** [§. 4.
varius ingenio, aut** successorem Cæsaris'* indignatur
Octavium, aut amore's Cleopatræ desciscit in regem:' nam'°
aliter salvus esse non potuit,* nisi confugisset ad servitu
tem. Gratulandum tamen in tanta perturbatione est, [§. 5.
quod potissimum ad Octavium Cæsarem'7 Augustum sum
ma rerum rediit: qui sapientia'* sua atque solertia percul
sum'9 undique et perturbatum*° ordinavit imperii corpus.
Quod ita haud*' dubie nunquam coire et consentire [§. 6.
potuisset, nisi unius præsidis** nutu, quasi anima et mente,
• Tumultuatum fuit per totum mare.
----

isset Ms. Flor.—10 pfha fpetit Ed. Lips. 1.— 11 Octarianus Ms. Reg. Q.
Octari Ed. Lips. 1. 3.—12 Anthonius Ed. Lips. 8.—13 ät Ed. Lips. 1.—
14 Caesare Ed. Lips. 1. 2. 8.—15 â amor Ed. Lips. 1.—16 Nam omittunt Ed.
Blanc. Amstel.—17 Caeralem Ed. Med.—18 Sapia Ed. Lips. 2.—19 Percus
sum Mss. Regg. Fran. Pciulsum Ed. Lips. 1—20 Ac perturbatum Mss. Regg.
Fran. Ryek. Berol. Duisb.Voss.s. Ed. pr. Lips. 2. 3. ac ptöatum Ed. Lips. 1.
atque perturbatum Ms. Flor. Mall.—21 Ut Ed. Lips. 1. 3. Num pro ät, h. e.

NOTÆ

f Sextus] Sextns Pompeius. igitur legendum suspicor: dum Anto

* Toto mari] Vide cap. 8. infra. nius varius ingenio, aut successorem Cae
b Octarius] Cæsar Augustus. saris indignatur Octavium, aut amore
1 Iterum fuit movenda Thessalia] Vide Cleopatrae desciscit in Regem, P. Rom.
cap. 7. aliter salr • esse non potuit,nisi confugis
5 Aut amore Cleopatrae desciscit in set ad serritutem. Hoc est, Populus
regem] Hoc est, aut amore Cleopatræ Romanus: prima litera P deleta, ex
in regem declinat, hoc est, se regem reliquis Rom. imperiti librarii fecere
facere conatur, nt Regina Rex ipse nam. Certum puto. Talis autem
frueretur. Idem est quod dicit infra sensus est: Dum Antonius secundus
cap. 11. de eodem Antonio: * Totus haeres prælatum sibi Octavinm dolet,
in monstrnm illud, ut mente, ita animo vel dum insano amore Cleopatræ
quoqne desciverat.' totus in Regem degenerat, ut populus
* Nam aliter salrus esse non potuit] Rom. salvus esset, et ne in manns
Quis salvus esse nom potuit, nisi ad Antonii caderet, illi ad servitutem
servitutem confugisset ? Antonius ? confugiendum fuit ; hoc est, Regem
At jam in regem desciverat. Quid pati necesse habuit, nempe Augu
igitur ? Mutilus locus, quod quivis stum, qui nepos Cæsaris fuit ex so
facile viderit. Aliquid dubio procul rore.
excidit post desciscit in Regem. Sic
Delph. et Vur. Clas. Flor. X.
822 L. ANNAEI FLORI

regeretur.*** Marco Antonio, Publio** Dolabella** [§. 7.

Consulibus,' imperium* Romanum*7 jam ad Cæsares**
transferente fortuna," varius et multiplex civitatis motus*9
fuit: quodque in annua coeli3° conversione** fieri [§. 8.
solet, ut mota sidera** tonent,* ac suos flexus tempestatess
significent; sic cum* Romanæ dominationis, id est,35 hu
mani generis,° conversione penitus intremuit, omnique ge
nere*° discriminum, civilibus, terrestribus, ac navalibus
bellis, omne imperii corpus agitatum est.*

° Quod procul dubio nunquam ita conrenire et consentire potuisset, nisi guberna
retur unius præsidis imperio, quasi anima et mente.
* Quodque in annua caeli mutatione fieri solet, ut sidera emota tonent, ac revolu
tiones suas per tempestates aperiant ; sic cum mutatione Romanæ dominationis, hoc
est, humani generis, totum inperii corpus omni genere discriminum, civilibus, ter
restribus, ac navalibus bellis fuit agitatum.
-

aut ?—22 Praesidiis Ed. Lips. 3.—23 Ageretur Ms. Reg. Q.—24 Et publico
Ed. Lips. 1. Par. et P. Ed. Med. et Publio Ed. Lips. 2. 3. Ven. Gryph.—
25 Dolobella Ed. Lips. 1. 2. 3. Par. Ven. Gryph. ubique. Do. Ed. Med.—
26 Communes imperator Rom. Ed. Par.—27 Romanumi abest ab Ed. Stad.
Pont.—28 Cesars Ed. Lips. 1.—20 Motus ciritatis Ed. Lips. 1. 2. 3. Med.
Par. Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont.—30 Cæli abest ab Ed. Stad. Pont.—
31 Commersione Ed. Ven.—32 Sydera Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.
nbique.—33 Suo flexu tempestates Ms. Reg. Q, Flor. Berol. Ed. pr. Lips. 1.2.
3. Med. Par. 2. Ven. suo fluru tempestates Ms. Duisb. suo flexu tempestas Ed.
pr. suo flexu tempestate Ms. Reg. F. suo fletu tempestates Ed. Par. 1. suo flexu
tempestatem Ed. Gryph.—34 Ita Ms. Naz. Regg. Voss. 3. Sed in Mss. Duk.
plerique, Ed. pr. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu.Vetst.—35 i. Ed. Lips. 1. 2.
s.—36 Gener Ed. Lips. 1.
NOTÆ

' Marco Antonio, Publio Dolabella anno et in manus Caii Cæsaris et

Cons.] Anno quo Caesar cum Marco
Antonio Consul fuit, ipse Cæsar, in
Parthos cogitans, sibi Dolabellam,
si abiisset, Consulem substituit; sed
a conjuratis interfectus, aliter quam
putaverat in Dolabellam consulatum
suum tramisit.
m Imperium Romnanum jam ad Caesa
res transferente fortuna] Nam eodem
Octavii Augusti Cæsaris imperium
fuit.
n Ut mota sidera tonent] Hic * si
dera' pro sole: ex annua enim solis
mutatione tempestates et tonitrua
oriri veteres pntabant.
• Id est, humani generis] Quasi to
tum, qua patebat, orbem imperio Ro
mani tenuissent.
 EpitoM. Lib. IV. CAP. 4.

CAP. IV.

BELLUM MUT IN ENS E.

PRiMA civilium motuum causa testamentum" [§. 1.

Cæsaris fuit, cujus secundus* hæres Antonius,* prælatum
sibi Octavium furens, inexpiabile contra adoptionem* acer
rimi juvenis susceperat bellum. Quippe cum intra [§. 2.
decem et octos annos* tenerum,° obnoxium, et opportunum7
injuriæ juvenem” videret,* ipse plenæ9 ex commilitio'°
Cæsaris* dignitatis,*** lacerare** furtis hæreditatem,'** ipsum
insectari probris, cunctis'* artibus's cooptationem'° Juliæ
• Ipse plenus dignitate ob commilitium Caesaris.
- -

1 Cä testm Ed. Lips. 1. causn testiù Ed. Lips. 3. In Par. est fuit causa
test. Caes.—2 Sed's Ed. Lips. 1.—3 Auton. Ed. Par.—4 Adopationem Ed.
Lips. 1. adotione Ed. Ven.—5 X. et VIII. Ed. Ven.—6 Tenerum et Mss.
Toll. Ryck. Duisb. Fran. Voss. Edd. vett. præter Ald., ut Lips. 1. 2. 3. Med.
Par. Ven. Stad. Zeu.—7 Oportunum Ed. Lips. 1. 2. 3. Par. 1.—8 Vidert Ed.
Lips. 1. viderunt Ed. Lips. 2.—9 Sic Ms. Naz. Ryck. Flor. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber.
Med. Par. Junt. Sed ipse plene Ms. Pal. 2. ipsa plane Ms. Voss. 3. ipse
plane Ed. Sab. Stad. Lugd. se plene Mss. Vin. Pal. 1. Duk. reliqui, Ed. pr.
Ald. Gryph. se plane Ms. Voss. 1. Ernst. se plenae Ed. Grut. Vetst.—10 Ex
cùnilitò Ed. Lips. l. 3. et convitiis Caesaris dignitatem et furtis hæreditatem la
cerare Ed. Stad. Lngd. Pont.—11 Dignitatem Ed. Lips. 2. Med. Par. Gryph.
Stad. Pont.—12 Sic Mss. Vin. et Duk. Edd. vett. præter Ald. Sed et - la
cerare Ed. Ald. Grut. Vetst. laceraret Ms. Naz. Voss. 3. Ed. Lips. 1. 2. 3.
Ber. Sab. Med. Par. Junt. Vem. lacerate Ms. Ryck. Pal. 2.—18 Furtis here
ditatem lacerare Mss. Voss. Ernst. Ed. Ald. Grut. Vetst. Amst. et furtis haere
ditatem laceraret Ed. Gryph. et furtis hereditatem lacerare Ed. Stad. Pont.
Pro furtis, furiis Mss. Vin. Pal. 2. Regg. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.
—14 Sic Mss. Regg. Pall. Naz. Sed et cunctis Mss. Dnk. plerique, Edd. vett.
omnes, ut Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont.
Zeu. Vetst.—15 Sic Ms. Naz. Pall. Ryck. Sed artibus cum Mss. Duk. ceteri,
Ernst. Ed. pr.—16 Ita Ms. Naz. Edd. vett. præter pr. ut Lips. 1. 2. 3. Med.
NOTAE

CAP. iv. Bellum Mutinense] Anno dicebatur, ut patet ex Dione: quan

Mundi 3907. ante Ch. Nat. 41. ab Ur. quam et provectiori ætati * pueri
Cond. 710. Coss. C. Vibio Pansa et nomen datur sæpius apud Virgil. et
A. Hirtio. Horatium. -

* Intra decem et octo annos] Cum • Ex commilitio Cæsaris] Quod cum

Floro consentit Eutrop. sed tunc jam
fere annum xix. impleverat.
* Juvenem] Non solum * juvenis,'
quod et de natu grandioribus dicitur,
sed etiam * puer' tunc temporis vulgo
Cæsare consulatum gesserit. Con
sules * commilites' vocat, quia per
eos bella gerebantur.
a Lacerare furtis hæreditatem] Anto
nius HS. septies millies, ab Augusto
:321 I,. A N N AEI FLO RI

gentis inhibere'7 non desineret:'* denique'9 ad oppri- [§. 3.

mendum*° juvenem palam arma moliri: et jam** parato ex
ercitu in Cisalpina Gallia resistentem motibus suis Deci
mum** Brutum obsidebat:** Octavius Cæsar, ætate [§. 4.
et injuria favorabilis,* et nominis majestate,' quod sibi in
duerat, revocatis ad arma** veteranis, privatus** (quis cre
deret?*) Consulem aggreditur:** obsidio*7 Mutinæ liberat
Brutum:* Antonium exuit castris. Tum quidem [§. 5.
etiam manu pulcher' apparuit: nam cruentus et saucius
aquilam,) a moriente signifero traditam, suis** humeris in
castra referebat.
-

Par. Gryph. Freinsh. Fab. Sed cooptionem Ed. Ven. adoptationem Ms. Pal.
2. Ryck. Regg. Ed. Stad. Pont. adoptionem Mss. Vin. Toll. Duisb. Frau.
Voss. Ernst. Ed. Amst. Duk. 1. 2. quum adoptionem Ed. pr. Grut. Zeu.Vetst.
—17 Cum inh. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—18 Sic
Mss. omnes, etiam Ernst. Edd. vett. Sed desinet Ed. Lips. 1. desinere Ed.
Blanc.—19 Denique abest ab Ed. Blanc. hic, sed translatum est post rò jure
nem.—20 Depremendum Ms. Naz. diprimendum Ms. Ryck. deprimendum Edd.
vett. praeter pr. ut Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Ven.—21 Moliriet pa
rato Ed. Lips. 1. moliri et purato Ed. Lips. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad.
Pont.—22 Dacium Ed. Par. 1. Decium Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. 2. Ven.
Gryph.—23 Obsideret Ed. Stad. Pont.—24 roma Ed. Lips. 1.—25 Priratis
Ed. Lips. 1. 3.—26 Aggredit ? Ed. Lips. 1.—27 Ita Ms. Naz. Flor. Mall.
Regg. Voss. 2. Ed. Ber. Sab. Med. Par. Sed obsidiòe Ed. Lips. 1. obsidione
Ed. Lips. 2. 3. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst.—28 Sire
Ed. Lips. 3.
NOTÆ

ad Opis ædem depositum, occupavit. fuisse.

Vid. Vellei. lib. II. 60.
• Ætate et injuria farorabilis] Hoc
est, qui propter ætatem et injuriam,
quam pati videbatur, favorem mere
retur.
* Et nominis majestate] Nam Au
gustus * Cæsar' salutatus fuerat.
s Quis crederet] Incredibile enim
est hominem privatum contra Con
sulem, totius fere reipub. viribus
subnixum, stare ausum fuisse. Sed
cur eum Noster * privatum * vocet,
non video, cum ex Cicer. Sueton. et
aliis constet eum comparato exer
citui pro prætore præesse jussum
* Brutum] Decimum Brutum.
1 Pulcher] Id est, fortis, ut snperins
monui.
} Aquilum] Idem habet Suetonius
in August. cap. 10. * Atque in media
dimicatione, aquilifero legionis suæ
graviter saucio, aquilam humeris sub
iisse, diuque portasse.' Quod mirum
videbatur, cum certum sit signa mili
taria tanti fuisse ponderis, ut iis por
tamdis vix valentissimi humeri suffi
cerent. Nec tantus erat ea ætate
Octavius, nt tanto oneri, sine magno
conatu, par esse posset.
 EPiToM. Llb. IV. CAP. 5. 325

CAP. V.*

BELLUM PERUS1NUM.*

ALTERUM bellum concitavit agrorum divisio,* quos [§. 1.

Cæsar* veteranis in castris* * pretium militiæ persolvebat.
Semper alias* Antonii* pessimum ingenium Fulvia,7 [§. 2.
gladio cincta virilis militiæ, uxor* agitabat. Ergo depulsos
agris colonos incitando, iterum* in arma ierat.* Hic9 [§. 3.
vero jam non*° privatis,'' sed totius* Senatus suffragiis
judicatum hostem Cæsar** aggressus, intra Perusiæ'* *
muros redegit, compulitque ad extrema deditionis* turpi et
nihil non experta fame.
- -

1 In Ed. Ald. Gryph. Stad. Pont. Caput hoc rejectum est post Bellum Phi
lippense.—2 perusium Ed. Lips. 1.—3 Disio Ed. Lips. 1.—4 Cae. Ed. Med.
—5 In castris absunt ab Ed. Blanc.—6 Ita Mss. Pall. Naz. et Duk. plerique,
Edd. vett. Duk. omnes. Sed alias Lucii Antonii Ms. Reg. F, Voss. 2. Ed.
Stad. Lugd. Pont. Zeu. L. Antonii Ed. Gryph. alit Antonii Ed. Lips. 1.
aliter Antonii Ed. Lips. 2. 3. Med. Par. Ven.—7 Fulria abest ab Ed. Lips. 1.
3. Med. Par.—8 Erat Ed. Ven.—9 Hinc Ed. Freinsh.— 10 Non abest ab
Ed. pr.—11 Privatus Ms. Berol. Mall. Voss. 3. Ed. pr. Primatus Ms. Pal. 2.
—l2 Caesari Ed. Ven.—13 Perusine Ed. Par.

NOTAE

CAP. v. Bellum Perusinum] Anno c Virilis militiæ, [militiæ] uror] Du

Mundi 3909. ante Ch. Nat. 39. ab
Ur. Cond. 712. Coss. L. Antonio et
P. Servilio Vatia Isaurico 11.
* Quos Caesar reteranis in castris]
Hæc corrupta sunt, neque enim in
castris agros militibus dividebat Au
gustus. Lege igitur: quos Caesar re
teranis patris pretium militiae persolre
bat. Et re vera Julii Imperatoris
veterani erant. Pater.
° Semper alias Antonii] Graviter hic
Florus lapsus est, qui hoc bellum
Marco Antonio tribuit, quod alii
omnes de Lucio Antonio marrant.
Neque est quod quis dicat Florum de
Lucio sensisse; nam voces uror, et
iterum, quæ sequuntur, contrarium in
dicant. Fulvia enim Marci, non
Lucii, uxor fuit.
bito am hoc Latine dici possit, uxor
virilis militiae. Lege itaque ririlis au
daciae uror; est enim imitatio Sal
lustii, ubi de Sempronia agit : * Quæ
multa sæpe virilis audaciæ facinora
commiserat.'
d Iterum] Hoc probat Florum de
M. Antonio sentire: nam is prius bel
lum, nempe Mutinense, conflavit.
Vide Notam quæ superiorem proxime
antecedit.
* Hic verojam non priratis, sed totius]
Immo et superiori bello Senatus suf
fragio hostis judicatus fuerat.
f Perusiae] Tuscorum mediterranea
urbs est intra Thrasimenum lacum et
Tiberim.
s Eatrema deditionis] Vide caput
13. lib. ii.
326 L. ANNAEI FLORI

CAP. VI.

TRIUM viRATUs.'

CUM solus etiam gravis paci, gravis Reipublicæ [§. 1.

esset Antonius,* quasi ignis incendio Lepidus accessit.
Quid* contra duos exercitus necesse* fuit venire* in cruen
tissimi foederis* societatem ?" Diversa omnium vota. [§. 2.
Incendit** Lepidum divitiarum cupido,7 quarum spes ex
turbatione Reipublicæ: Antonium ultionis* de his, qui se
hostem judicassent: Cæsarem inultus9 pater, et Manibus
ejus'° graves Cassius et Brutus' agitabant.* In hoc [§. 3.
. *. Diritiarum cupiditas, quarum spes eae turbatione Reipub. orta erat, Lepidum
incitabat ; Antonium, rindictæ de his qui se hostem judicarerant ; et Caesarem,
pater inultus, et Cassius et Brutus patris sui Manibus onerosi.
- -

1 Bellum Viratus Ed. Par.—2 Auton. Ed. Par.—3 Quod Ms. Pal. 1. quia
Ed. Lips. 2. Gryph. Stad. Pont.—4 Ncce Ed. Lips. 1.—5 Ut cruentissimi riri
faederis Ms. Naz. ne cruent. f. Ms. Pal. 1. in cru. riri f. Ms. Ryck. Reg. F,
Herol. Duisb. Voss. Ed. pr. in cruentissimi riri sceleris Ms. Fran. icru. faed. Ed.
Lips. 1.—6 Sic Ms. Voss. 8. ut conjecerat Freinshemius: etiam Ed. Amst.
Dnk. 2. Sed rota incendia Mss. Pall. et Dnk. plerique, F.dd. Duk. veteres
praeter Par. et Ald. ut Lips. 1. (in qna tamen est icedia) 2. 3. Ven. Duk. 1. 2.
tota incendia Ms. Ryck. nota incendia Ed. Med. Par. Gryph. Grut. Lugd.
Freinsh. Zeu.Vetst. voto incendia Mss. Regg. Ed. Ald. Städ. Pont.—7 Ita
Ms. Naz. Ryck. Voss. 3. Ed. Ald. Sed cupidum Mss. et Edd. vett. reliqui,
ut pr. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.—8 Sic Ms. Ryck. Reg. F, Mall. Berol.
Duisb. Fran. Voss. 2. 3. Ed. pr. Sed ultio Ms. Reg. Q, Flor. ultióes d' eis
Ed. Lips. 1. ultiones de eis Ed. Lips. 2. 3. Med. Par. Ven. ultiones de his
Ed. Gryph. Stad. Grut. Pont. Fréinsh. Zeu. Lugd. Fab. Blanc. Vetst.—

NOTÆ

CAp. vi. Triumviratus] Eodem anno
quo bellum Mutinense. De quo vid.
cap. 4.
* Quid contra duos exercitus necesse
fuit renire] Sic distinguenda sunt hæc
verba: Quid contra duos exercitus?
Necesse fuit venire in cruentissimi faede
ris societatem. Quasi diceret: Quid
Caesar contra duos exercitus, Lepidi
scilicet et Antonii, potuisset ? Ne
cesse fuit igitur ut cum iis cruentis
simum fœdus iniret. Mirum quantum
hic locus torsit interpretes, qui non
viderunt, his ita distinctis, planissi
mum sensum effici.
b In cruentissimi faederis societatem]
Triumviratus scilicet.
e Dirersa omnium rota. Incendit
[nota incendia] In Edit. Stadii, Dirersa
omnium roto incendia. Salmasius, tota
incendio. Quod nihil est. Scilicet
non viderunt istud, incendia, huc per
incogitantiam librarii scriptoris tra
ductum e superioris periodi parte,
ubi scriptum est, * quasi ignis in
cendio,' &c. Legendum: Dirersa
 epitoM. lib. iv. cAp. 6. 327

velut foedus* pax inter tres duces componitur. Apud Con

fluentes''' inter Perusiam'* et Bononiam* jungunt manus,
et exercitus'* consalutant.'* ° Nullo bono'* more Triumvi
ratus invaditur:' oppressaque'° armis Republica,'7 redit
Syllana proscriptio:**j cujus atrocitas nihil in se minus
habet,* quam numerum centum quadraginta'9 senatorum.
Exitus*° foedi,** truces, miserabiles,' toto terrarum [§. 4.
orbe fugientium. Pro** quibus quis** pro dignitate** rei
-

9 Ultus Ed. Lips. 1. 2. 3.—10 Ict? Ed. Lips. 1. 2. 8.—11 fluetes Ed. Lips.
1. 2. 3.—12 Mutinam Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Jnnt. Ven.—
13 Exertitus Ed. Lips. 1.—14 Consultant Mss. Egnat. Mall. Ed. Ber. Sab.
Par.—15 Sic Mss. Vin. Pall. et Duk. Edd. vett. omnes, ut pr. Lips. 1. 2. 3.
Ber. Sab. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Freinsh. Pont. Sed nullo more Ed.
Vin. Grut. Lugd. Zeu. Vetst.—16 Oppressa Ed. Par. Gryph. Stad. Pont.—
17 Resp. Ed. Lips. 2. Pro armis, ab his Ed. Lips. 1. 2. 3.—18 Reddit Sylla
na proscriptâ Ed. Lips. 1. 3. rediit S. pr. Ed. Lips. 2. Ven.—19 CXL. Ed.
Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.—20 Exitii Ed. Lips. 1. 2. 3.—21 Faedos Ed.
Lips. 2. Ven.—22 Non pro Ed. Med. Par.—23 Equis Ed. Ven.—24 Ita Mss.
Pall. et Duk. Ed. pr. Sed indignitate Mss. Egnat. Ed. Lips. 2. Med. Par. 1.
Junt. Ald. Vem. Gryph. Stad. Lugd. Pont. In Ed. Ber. Sab. est fugientium
pro indignitate rei immiscetur Caesarem. Ed.Lips. 1. 3. fugientium pro idignitate rei
NOTAE

omnium vota. Nil verins. Delendum Crassi, Cæsaris, et Pompeii. Qui

itaque incendia. Pater. Triumviratus fœdere rupto de oppri
* Et Manibus ejus grares Cassius et menda republica cogitavere. Hic
Brutus] Defunctorum Manes ultione autem * nnllo bono more' est, nulla
placari et placida quiete componi bona consuetudine.
putabantur. Passim apud veteres. 1 Oppressaque armis republica, redit
* In hoc velut foedus] Gall. diceres, Syllana proscriptio] Ut Sylla, post
Sous cette condition. In hoc fœdus, ut Rempublicam Marii et Cinnæ armis
scilicet omnes singulorum causam oppressam, ingentem illam proscrip
quasi suam amplecterentur; et sic tionis tabnlam proposuit, sic Cæsar,
Lepidns sibi opes pararet, Cæsar et Lepidus, et Antonius, post eam armis
Antonius, Cassium et Brutum prior, suis prostratam, rursus eandem pro
Senatum posterior, ulciscerentur. scriptionem excitavere. Unde patet
' Apud Confluentes] Juxta fluvios oppressam Rempublicam proscripti
qui in unum locum confluebant. Sed onis semper cansam fuisse.
quis fuerit is locus incertum est. * Cujus atrocitas nihil in se minus
Nam nimium distantes sunt et Perusia habet] Hoc est, quæ usque atrox est,
et Bononia, ut aliquid certi statnatur. ut nullum minus caput contineat,
s Bononiam] Galliæ Togatæ urbem ; quam numerum centum quadraginta
hodie Bologna. Senatorum. Gallice diceres, Dont le
* Et exercitus consalutant] Quod pa moimdre article est de cent quarante
cis et concordiæ signum erat. Sénateurs.
* Nullo bono more Triumviratus in 1 Miserabiles] Non est quod vulgo
vaditur] Alludit ad triumviratum dicimus, Misérables, sed, Dignes de
328 L. ANNAEI FLORI

ingemiscat,**" cum Antonius*° Lucium Cæsarem*7 avuncu

lum suum, Lepidus Lucium Paulum** suum fratrem,*° pro
scripserit?*° Romæ capita cæsorum proponere** in [§. 5.
Rostris jam usitatum erat: verum sic quoque* civitas la
crymas** tenere non potuit, cum recisum** Ciceronis caput*
in illis suis RostrisP videretur:34 nec aliter ad videndum eum,
quam solebat ad audiendum, concurreretur.33 Hæc [§. 6.
scelera in Antonii Lepidique tabulis. Cæsar percussoribus
patris contentus fuit. Haec36 quoque, nisi multa*7 fuisset,
etiam** justa cædes haberetur.“
CAP. VII.

BELLUM cAssii et BRUTI.'

BRUtUs et Cassius sic Cæsarem,* quasi Tarqui- [§. 1.

-

concedente Caesare arunc.—25 Ingemescat Ms. Naz. ingemiscatur Ms. Ryck.

non ingemiscat Ed. Ven. Gryph. Stad. Lngd. Pont.—26 Anthonius Ed. Lips. 2.
—27 Concedente Caesare Mss. Vin. quidam, Ed. Gryph. Stad. Pont.—28 Lw
tium Pauli. Ed. Lips. 1. 3. Ab Ed. Lips. 2. abest rò Lucium, post Antonius.—
29 Fratrem suum Ms. Ryck. Toll. Duisb. Fran. Ed. pr. suum frem Ed. Lips.
1.—80 Proscripserint M«. Ryck. Berol. Duisb. Ed. pr. proscripserunt Ms. Flor.
Fran.—31 Ponere Ms. Flor. Pal. 2. proponer Ed. Lips. 1.—32 Citas lachrias
Ed. Lips. 1. civitas lachrimas Ed. Lips. 8. cir. lachrymas Ed. Par.—33 rscis
sum Ed. Lips. 1. rescissum Ed. Lips. 2. 3. Med. Par. Ven. Stad. Pont.—
34 Videret Ed. Lips. 1. 2. 3.—35 Concurreret Ms. Berol. Duisb. Ed. pr. Ce
terum in Ed. Stad. Pont. eum rejectum est post τὸ audiendum.—36 His Ms.
Naz. Pall. Ryck. Reg. Q, ROuisb. Fram. Ed. pr.—37 Invita Ms. Voss. 3. in
ulta Ed. Lips. 2. ulta Ed. Gryph.—38 Etiam aberat a Ms. Pal. 2. Ryck.
Mall.
1 Brutii Ed. Lips. 1.—2 Caium Caesarem Ed. Lugd.—3 Regü Ed. Lips. 1.
NOTAE

compassion. olim ipse Cicero defenderat, recisum

m Quis pro dignitate rei ingemiscat] fuit.
In aliis legitur, quis pro dignitate rei P In illis suis Rostris] Ad augendam
non ingemiscat. Sed prior lectio magis invidiam, in illis Rostris, pro quibus
placet, et est fortior. tam sæpe insontes defenderat, et in
* Verum sic quoque] Hoc est : Sed, reos peroraverat, ut illa ipsa sibi uni
quamvis usitatum fuerit in rostris propria viderentur.
cæsorum capita cernere, tamen civi “ Nisi multa fuisset, etiam justa caedes
tas a lacrymis temperare non potuit, haberetur] Cædes quæ justa sit, si
cum ibi Ciceronis caput vidit. nimia, fit injnsta. Sic Ovid. de Ponto
• Recisum Ciceronis caput] A Popilio lib. 1. EI. 8. * Nec prius abscessit,
Centurione, quem in causa capitis merita quam cæde nocentum Se nimis
 EpitoM. LiB. IV. CAP. 7. 329

nium* regem,* depulisse regno videbantur: sed libertatem,

quam maxime restitutam voluerunt, illo ipso parricidio per
didere.** Igitur, cæde perfecta,3 cum veteranos Cæsa-[§. 2.
ris, nec immerito, timerent, statim e Curia* in Capitolium
confugerant.7 Nec illis ad ultionem deerat animus, sed
ducem non habebant.** Igitur cum appareret, quæ [§. 8.
strages Reipublicæ immineret, displicuit ultio cum Consu
lis9 abolitione decreta.* Ne tamen publici doloris [§. 4.
oculos ferrent, in provincias ab illo ipso, quem occiderant,
Cæsare datas,* Syriam et Macedoniam, concesserant.'°
Sic vindicta Cæsaris dilata potius, quam oppressa est.
Igitur ordinata magis ut poterat, quam ut debebat,'' [§. 5.
Respublica,*** relicto ad Urbis'* præsidium Lepido, Cæsar

—4 Perdiderunt Ed. Stad. Pont.—5 £fcä Ed. Lips. 1.—6 Statim curia Ms.
Naz. Ryck. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Med. Par. Ven. statim curiam Mss. Regg.
Fram. statim caeriam Ms. Voss. 1. 3.—7 Sic Mss. Pall. Ryck. Flor. Mall. Edd.
vett. præter pr. Sed confecerunt Ms. Voss. 1. 3. confecerant Mss. Regg. Fran.
confugerunt Ed. Gryph. Freinsh. Zeu.—8 Hebant Ed. Lips. 1.—9 Consulis,
omisso τφ cum, Mss. Regg. Mall. cum consulibus Ms. Voss. 1. consensu con
sulis Ed. Stad. Pont. Blanc.—10 Sic Mss. Toll. Ryck. Duisb. Fran. Voss. 1.
2. Edd. vett., in his Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Sed concesserunt Ed.
Gryph. Grut. Lugd. Freinsh. Zeu. Fab. Vetst.—11 Debebat, omisso τφ ut,
Ms. Reg. Q. ut decebat Ms. Ryck. Voss. 3. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med.
Par. Junt, Ald. Ven.—12 Inter triumviros res. p. Ms. Ryck. in triumviros resp.
NOTAE

ulciscens, extitit ipse nocens.' d Displicuit ultio cum Consulis aboli

CAP. vii. Bellum Cassii et Bruti] tione decreta] Nemo est qui hæc im
Anno Mundi 3908. ante Ch. Nat. 40. telligat. Legendum est, Displicuit
ab Ur. Cond. 711. Coss. L. Munatio ultio, senatusconsulto caedis abolitione
Planco et M. Æmilio Lepido 1r. decreta. Nam revera, secundo die
* Quasi Tarquinium] Alludit ad Bru- post interfectum Cæsarem, ex Cice
tum et Collatinum, qui Tarquinium ronis sententia Senatusconsultum
Superbum regno fugavere. factum fuit de amnestia sancienda.
° Illo ipso parricidio perdidere] Nam Vide Epit. Liv. 116. et alios. In qui
Roma fugere coacti fuere. busdam Edit. legitur consensu consulis.
* Nec illis ad ultionem deerat animus, Quod et corruptum est.
sed ducem non habebant] Pudendum et * Ab illo ipso, quem occiderant, Caesare
foedum dictu, ut Brutus et Cassius datas] Non a Cæsare, sed ab ipso
ducem non habuerint. Quem ducem, Senatu post interfectum Cæsarem
quos duces optassent ? Nullos ; ne- Bruto et Cassio provincias fuisse
que enim ipsis duce opus erat, qui datas invenio.
tantum in scientia militari possent. f Ordinata Resp. [in Triumviros
Corrige igitur, exercitum non habebant. Repub.] Latinum non est, nec un
Pater. quam erit. Scribo, per Triumviros.
 3:30 L. ANNAEI FLORI

cum Antonio in Cassium Brutumque succingitur. Illi [§. 6.

comparatis ingentibus copiis, eandem illam, quæ fatalis
Cnæo Pompeio fuit, arenam* insederant.** Sed nec tum
imminentia cladis destinatæ's signa latuere.*^* Nam [§. 7.
et assuetæ cadaverum pabulo volucres' castra, quasi'7 jam
sua,' circumvolabant: et in aciem'* prodeuntibus obvius
Æthiops'9* nimis aperte ferale*° signum fuit. Ipsique [§. 8.
Bruto per noctem, cum illato*' lumine ex more aliqua se
cum agitaret,** atra quædam imago** se obtulit: et, * quæ
esset,' interrogata:*** Tuus,' inquit, * malus genius.'' Hoc**
dixit,*° " et sub oculis mirantis evanuit. Pari in*7 [§. 9.
••

Ms. Naz. Ed. Ber. i triumriros resp. Ed. Lips. 1. 2. 3. in triumviros republica
Mss. Duk. reliqui, etiam Mall. (in quo tamen ascriptum erat res) Edd. vett.
pleræque, ut Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont. Freinsh. Zeu. in
triumriros rei publicae Ed. pr.—18 Orbis Ed. Lips. 3.—14 Eadem illaque....ha
reman insiderant Ms. Ryck. Pro arenam, harem. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.
Ven. Lngd. Freinsh. Amst. Duk. 1. 2. Pro insed. Ed. Par. 1. insid.—15 Im
minentis cladis destinata Ms. Naz. a manu correctrice. Ed. Blanc. imminentia
e cladis destinata Ms. Ryck.—16 Latuerunt Ms. Ryck. Regg. Toll. Fran. Ed.
pr. latuer Ed. Lips. 1.—17 qi Ed. Lips. 1.—18 Et omittunt Ed. Lips. 1.2.
3. Med. Par. Ven. Stad. Pont. et in acie Ed. Gryph.—19 Æthiops obrius Ed.
Stad. Pont.—20 Fatale Ms. Pal. 1.—21 Allato Ed. Fab. Blanc.—22 Agitare
Ed. Par.—23 Ymago Ed. Lips. 2.—24 Interrogatus Ed. Freinsh.—25 Ohe Ed.
Par.—26 Dicto Ms. Voss. 3. Aberat a Ms. Naz.—27 Dari in Ms. Ryck. pa
NOTAE

s Eandem illam arenam] Philippicos non homines in armis stetissent, sed

Campos, ubi Cn. Pompeius a Cæsare
victus: cap. 2.
* Sed nec tum imminentia cladis desti
natae signa latuere] Dele imminentia,
quod ridiculum est de signo. At im
minentis ab aliquo studioso ascriptum
fuerat supra vocem destinatae, quasi
explicatio scilicet; id deinde corrup
tum est, et intra textus verba, ut fit,
receptum. Salmasii V. CI. sententiam
refellere nil necesse est, qui legit:
Sed nec tum imminentis cladis destinata
signa latuere. Ibi enim corruptionem
non tollit, sed in aliud verbum trans
fert.
i Volucres] Vultures.
j Castra, quasi jam sua] Quasi in iis
cadavera jacuissent.
* Obrius Æthiops] Ferale signum
fuit Æthiops, ob nigrum colorem, qui
luctui proprius est.
1 * Tuus,' inquit, * malus genius']
Singulis hominibus suos præesse De
os, qui * Genii' vocabantur, putabant
veteres; malum alterum, alterum bo
num, qui eos per totum vitæ decur
snm, vel ad bona bonus genius, vel
malus ad mala, deducebant.
m Hoc dixit] In libro D. Nazarii,
quo usus est Salmas. abest τὸ dixit.
Recte; nam inquit et dixit tam pro
pinqua non bene sonant. Et elegan
tius hoc secundum dixit subintelligi
tur.
 EPITOM. LI B. 1 v. c A P. 7. 881

meliora præsagio in Cæsaris castris omnia** aves" victimæ

que promiserant:* sed nihil illo*9 præsentius,*°° quod*'
Cæsaris medicusP somnio admonitus est,** * ut Cæsar cas
tris excederet, quibus capi imminebat:'** ut factum est.
Acie namque commissa, cum pari ardore aliquamdiu [§. 10.
dimicatum foret; quamvis** duces non essent præsentes,**
quorum36 alterum' corporis ægritudo, illum*7 metus* et ig
navia subduxissent, staret** tamen pro partibus invicta for
tuna et ultoris,* et qui vindicabatur;' 39 primum adeo anceps
fuit, et par utrinque*° discrimen, ut exitus prælii docuit.*
• Æquali sed feliciori præsagio in castris Caesaris aves et victimæ omnia promi
serant.
^ Nam incepto prælio, cum pari libidine per aliquod tempus pugnatum esset, et,
quamvis duces non essent praesentes, quorum alterum morbus, alterum metus et igna
via prælio subtraxerant, invincibilis fortuna et vindicis, et ejus qui vindicabatur,
staret tamen pro partibus, statim dubium fuit, et par ex utraque parte periculum, ut
finis prælii docuit.
-

rum Ms. Reg. Q. Parti Ed. Lips. 1. 2. Partim Ed. Lips. 3.—28 Omina Ed.
Lips. 1. 2. oia Ed. Par.—29 Illo abest ab Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Sed
hoc Ed. Lngd.—30 Præstantius Ed. Ven.—31 Quam Ed. Gryph. cum Ed.
Stad. Pont.—32 Est omittunt Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Vem. Gryph.—33
Cäpi immiebat Ed. Lips. 1. capi imminebät Ed. Lips. 2. campi imminebant Ed. Lips.
8.—34 Sic Ms. Ryck. Sed et quävis Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Gryph. Stad.
Grut. Lugd. Pont. Freinsh. Fab. Vetst. Duk. 1. 2.—35 Essent tum præs. Ed.
Stad. Pont. essent tiic pntes Ed. Lips. 1. es. tunc praesentes Ed. Lips. 2. 3. Med.
lPar. Ven. Gryph.—36 Cum Mss.TRegg. Mall. Berol. Duisb. Fram. Ed. Lips.
1. 2. 3. Med. Par. Gryph. cum hinc Ms. Ryck. Ed. Junt. Ven. hinc Ms. Voss. 3.
—37 Alterum Ms. Ryck.—38 Starent Ms. Duisb. Fram.Voss. 1. 2. Ed. pr. stulat
Ed. Stad. Pont.—39 Sic Ms. Naz. Ryck. Mall. Berol. Duisb. Edd. vett., in
his pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Sed rêdicabatur Ed. Ven. vindica
bantur Mss. Duk. reliqui, Ed. Grut. Vetst. vindicabuntur Ed. Lugd.—40 Utrù
que Ed. Lips. 1. 2. Med. utrumque Ed. Par. utrunque Ed. Lips. 3. Gryph. In
Ed. Blanc. legitur locus totus sic : et qui vindicabatur, ut eritus prælii docuit.
NOTÆ

* Aves] Ex quorum volatu, gestu, 4 Quorum alterum] Octavium.

gustuve futura præsentiebant. r Illum metus] Antonium. De quo
° Praesentius] * Præsens' sæpe apud Plutarch. Sunt qui scripserunt non in
bonos auctores pro favente reperias. terfuisse praelio Antonium, sed post pug
Ut hic * præsentius' est, faventius, nam, consectantibus jam hostem suis,
quod certius demonstret faventes supervenisse. Sed in Annalibus eum
Deos. pugnæ interfuisse, et fortiter pugnas
P Quod Cæsaris medicus] In aliis est, se, immo et Cassium vicisse invenies.
quum Caesaris; quod Latinum esse vix • Ultoris] Octavii.
puto. Legendum arbitror: Sed nihil * Et qui vindicabatur] Julii Cæsaris.
illo præsentius quam quod Caesaris me Subintelligendum, ejus.
dicus, &c. Pater.
332 L. ANNAEI FL0RI

Capta sunt hinc" Cæsaris castra, inde" Cassii. Sed [ §. 11.

quanto efficacior** est fortuna, quam virtus! et quam verum
est, quod moriens efflavit,** " * Non in re, sed** in verbo**
tantum, esse virtutem !'* Victoriam illi prælio error dedit.*
Cassius, inclinato cornu suo,** cum,*° captis Cæsa- [§. 12.
ris*7 castris, rapido impetu recipientes se** videret equites,*?
fugere arbitratus, evadits^ in tumulum:* inde pulvere [§. 13.
et strepitu, etiam*' nocte vicina, eximentibus gestæ rei**
sensum, cum speculator quoque in id missus tardius re
nuntiaret,** transactum de partibus ratus,* uni de** proxi
mis auferendum præbuit caput. Brutus cum in Cassio [§. 14.
etiam suum animum perdidisset,* ne quid ex constituti fide

• Cassius fugato cornu suorum, cum videret equites Brnti furenti impetu rede
untes e Caesaris castris, quæ ceperant, eos fugere putans, ascendit in tumulum.
4 Putans omnino actum esse de partibus suis.
----

Primum adeo anc. f. et p. v. discrimem. Capta, &c.—41 Quanta. efficatior Ed. Lips.
1. 3. quarto efficatior Ed. Par. Etiam in Lips. 2. est efficatior.—42 Ubi ories
qfflarit Ed. Lips. 1. 3. ubi oriens afflarit Ed. Med. Par. Ven. ubi oriens efflarit
Ed. Lips. 2.—43 Non residet Ms. Reg. Q, Fran. Voss. 1. 2. Ed. Lips. 1. 2. 3.
Med. Par.—44 Sed et in verbo Ms. Naz. Reg. F, Berol. Duisb. Ed. pr. Ald.
Ceterum in Ed. Ber. Sab. Par. est: rerum est, ubi oriens afflavit non residet in
verbo tantum, &c. Ed. Junt. Ven. v. est ubi oriens qfflarit non resedit turbo. Vic
toriam.—45 Ita Ms. Ryck. Sed suorum Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.
Gryph. Stad. Lugd. Pont. Freinsh. Zeu. Duk. 1. 2.—46 Et Ms. Ryck.—
47 Cæsaris aberat a Ms. Ryck. Ed. Blanc.—48 Si Ms. Ryck.—49 Equites
videret Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont. Freinsh.
Zeu. Amst. Duk. 1. 2.—50 Erasit Ms. Pal. 2. Flor. Mall.—51 Et jam Ms.
Mall. Fran. Ed. Blanc.—52 Rei gestae Mss. Regg. Toll. Ryck. Duisb. Frau.
Ed. pr.—53 Enuntiaret Ms. Naz. Ryck.—54 Ex Ms. Ryck. Ed. Lips. 1. 2. 3.

NOTAE

" Hinc] A parte Cæsaris et Antonii. Brutus Augusti, Antonius vero

" Inde] A parte Cassii et Bruti.
" Quod moriens efflarit] Adde,
Brutus.
* * Non in re, sed in rerbo tantum,
esse virtutem'] Hoc est, virtutem non
rem, sed nomen esse. * Aut virtus no
men inane est,' Horat.
* Victoriam illi prælio error dedit]
Quomodo se in eo prælio res habue
rint, oculis subjiciendum arbitror,
nam inde hujusce loci intelligentia
pendet.
Cassii castra devicit; Cassius antem
cum videret Brutum revertentem, et
eum fugere putaret, se ipsum intere
mit. Brutus paulo post iterum
pugnavit, et victus, ipse etiam sibi
manus intulit.
* Cum in Cassio etiam suum amimum
perdidisset] Brutus et Cassius con
venerant, ut mortuo altero alter etiam
moreretur. Et mortuo Cassio, in eo
jam suum animum Brutus perdiderat.
 EPITOM. Li b. iv. c A P. 8. 83:8

resignaret' (ita enim par superesse** bello convenerat)* ipse

quoque uni comitum suorum3° confodiendum præbuit la
tus.37 Quis sapientissimos viros non mireturs* * ad [§. 15.
ultimum non suis manibus usos ? nisi sis9 hoc quoque ex6°
persuasione defuit,*** ne violarent manus, sed in abolitione
sanctissimarum** piissimarumque*** animarum judicio suo,
scelere alieno,64 uterentur.

CAP. VIII.

BELLUM CUM SEXTO POMPEIO.'

SuBLATis percussoribus Cæsaris supererat Pom- [§. 1.

* Ne quid er constituti faedere remitteret.
-

Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont. Zeu.—55 Ita enim persuperesse Ms. Naz.
ita enim superesse Mss. Pall. Ryck. et Duk. omnes, Ed. pr.—56 Suorum abe
rat a Ms. Fran. At in Mall. erat sociorum, sed inductum tamen.—57 Sic
Mss. Pall. Sed praebuit latus, omisso r@ confod. Ed. pr. Grut. Vetst.—58 n.
mir. Ed. Lips. 1.—59 Sic et Ed. Ven. Sed nisi hoc Ms. Ryck. Voss. 2. 3.
Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Med. Par. Gryph. Stad. Lugd. Pont. Zem.—60 Et Ed.
Ven.—61 Non defuit Ms. Pal. 2. Edd. vett. Duk. ut pr. Ber. Sab. Med. Par.,
etiam Gryph. Stad. Lugd. Pont. Zeu. nò defuit Ed. Lips. 1. 2. 3. Ven.—
62 Oblacòe sciss. Ed. Lips. 1. oblatione est etiam in Lips. 2. 3.—63 Ita Ms.
Vin. unns, Mss. Pall. et Duk. omnes, Ed. pr. Sed piéntissimurumqne Edd.
vett. ceteræ, ut Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Vem. Gryph. Stad. Lugd.
Pont.— 64 Al. sc. Ed. Gryph.
NOTÆ

* Ita enim par superesse bello conre plices, qui m'admirera, sed qui ne s'éton
nerat] Multi ad hunc locum mnlta nera ?
dixere: at nemo (dicam libere) quic • Nisi si hoc quoque ex persuasione de
quam attulit, quod se mihi probare fuit] Hoc est : Nisi manibns suis
possit. Legendum est: pariter enim uti noluerunt, propter persuasionem
superesseconrenerat. Quod dico,pariter, Stoicæ sectae, quæ sibi manus inferre
idem est ac si scribas, utrumque super prohibet. Nisi si hoc (manibus suis
esse, non alterntrum; et hoc signifi uti, scilicet) illis defuit ex persuasi
cat pariter. Unde autem isthæc cor one.

ruptio ? Ex Ita par: sic somniculosi a Piissimarum] In Ed. Stadii pientis

interdum erant veteres Librarii. De
Salmasii conjectura piget dicere.
Quis enim ferat pracsupcresse? Istuc
puto esse monstrum, nunquam alias
in Latio visnnm.
“ Quis non wirctur] Cave sic ex
simarum, quod Latinissimum est.
CAP. viii. Bellum cum Serto Pom
peio] Anno Mnndi 3912. ante Ch.
Nat. 36. ab Ur. Comd. 715. Coss.
Appio Claudio Pulchro et C. Norba
mo Flacco.
 3:34 L. ANNAEI FLORI

peii domus. Alter juvenum* in Hispania occiderat, alter*

fuga evaserat: contractisque infelicis belli reliquiis, cum
insuper* ergastula armasset, Siciliam Sardiniamque habe
bat.* Jam et classe medium mare insederat, o quam [§. 2.
diversus a patre! Ille Cilicas extinxerat:* hic secum pira
tas navales agitabat.** Tanta* mole belli penitus* [§. 8.
in Siculo freto juvenis oppressus est:* magnique famam
ducis ad Inferos secum tulisset, si nihil7 tentasset ulterius:*
nisi* quod magnæ indolis signum est, sperare semper.9
Perditis enim rebusprofugit, Asiamque*° velis'' petit;'* [§. 4.
venturus ibi in manus hostium, et catenas, et, quod miserri
mum est'* fortibus viris, ad hostium arbitrium sub percus
sore'* moriturus. Non alia post** Xerxem'° s misera
-

1 Cum Ser° Pópeio Ed. Lips. 1.—2 Super Ed. Zeu.—3 Hebat Ed. Lips. 1.
—4 Hic se piruta naralis agitaret Ms. Naz. hic cum piratas narales agitaret Ms.
Pal. 1. Reg. F, Duisb. Fran. Voss. 1. Ed. pr. hic cum se piratas narales agi
taret Ms. Pal. 2. Mall. hic se Diruta navalibo agitaret Ms. Ryck. hic cum secum
piratas narales agitaret Ms. Flor. Berol. hic cum p. n. agitarat Ms. Reg. Q. hic
secum p. m. agitaret Ms. Voss. 2. Ed. Lips. 1. 2. 3. (in quibus tamen est pyra
tas) Ber. Sab. Junt. Ven. hic pirata navalis agitaret Ms. Voss. 3. hic secum
pyralas n. agitarat Ed. Med. Par. Ald. Etiam in Blanc. est agitarat.—
5 Tamen Ms. Reg. Q.—6 Petitus Ms. Naz.—7 Si Ed. Lips. 2. omittit.—
8 Nihil nisi Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.—9 Sperafgs Ed. Lips. 1.—10 asiä
Ed. Lips. 1. 2. 3.—11 Velis aberat a Ms. Berol. Duisb. Fran. Reg. Q, Voss.
1. Ed. pr. In Ms. Reg. F, erat manu secunda additum.—12 Petiit Ms.
Berol. Duisb. Fran. Ed. pr.—13 Est aberat a Mss. Regg. Mall. Fran.—
14 Ita Ms. Naz. Voss. 3. Edd. vett. præter pr. Sed percussoribus Mss. Pall.
Ryck. et Duk. reliqui, Ed. pr. percussór Ed. Lips. 1.—15 p° Ed. Lips. 3.—
NOTÆ
• Alter juremum] Cn. Pompeius. quod postremo confnsum sit. Qui
Vid. cap. 2. supra. aliud melius dispexerit, illi favebo ;
* Alter] Sextus Pompeius, de quo sed valde metuo, ut cuiquam necesse
hic agitur. habeam favere. Pater.
c Ille Cilicas extinxerat] Vide lib. e Tanta mole belli penitus in Siculo
1ii. cap. 6. freto jurenis oppressus est] Lego, Tota
4 Hic secum piratas navales agitabat] mole. Fortasse hinc aliquid exciderit.
* Piratæ navales' qui sint, et qua ra Certe verisimile est.
tione ab aliis piratis differant, haud f Si nihil tentasset ulterius] Hoc est:
equidem scio, nisi si et novos pira Si ab Augusto victus cedendo tem
tas, terrestris generis scilicet, inve pori se ad altera bella reservasset,
nias. Itaque pro piratas navales facile neque in Asiam aufugisset, ubi in
putem scriptum a Floro fuisse archi fuga deprehensus turpiter occisus
piratas, quod quispiam interpretari est.
studens apposuerat latrones navales; s Post Xerxem] Qui post pugnam
 EpitoM. Li b. iv. cAP. 9. 335

bilior fuga. Quippe modo'7 trecentarum quinquaginta

navium dominus** cum sex septemve'9 fugiebat, extincto
prætoriæ navis*° lumine,° annulis*' in mare** abjectis,** *
pavens atque respectans,**J et tamen non** timens** ne
periret.*

CAP. IX.

BELLUM PARTHICUM DUCE VENTIDIO."

a.

* QUAMvis* in Cassio et Bruto partes sustulisset; [§. 1.

'*
ἐ in* Pompeio totum partium nomen abolesset: nondum ta
ar*
men ad pacis stabilitatem profecerat Cæsar, cum scopulus,
3*
et nodus, et mora* publicæ securitatis superesset Antonius.
Nec illes defuit vitiis,° quin periret,* immo omnia [§. 2.
expertus7 ambitu* et luxuria, primum hostes, deinde cives,*
• Nec stetit per vitia quin ille periret.
-

16 Xersem Ed. Lips. 1. 3. Med.—17 Mâ Ed. Lips. 1.—18 Dns Ed. Lips. 1.
—19 Septe ve Ed. Lips. 1.—20 Prætorio n. Ms. Naz. prætorio lumine Mss.
Vin. quidam, Reg. Q, Fran. Voss. 1. 2. praetoriae navalis lumine Ms. Ryck.—
21 Ann. Ed. Med. Par. Ven. Cett. anul.—22 Mar Ed. Lips. 1.—23 Oljectis
Ed. Ven.—24 rspectans Ed. Lips. 1.—25 tn n Ed. Lips. 1.—26 Metuens Ed.
Stad. Pont.
1 Duce Ventidio absunt ab Ed. Lips. 1. 2. 3.—2 Sub retidio quamvis Ed. Lips.
1. 2. quo Vetidio quamvis Ed. Lips. 3. quanris Ed. Par.—3 Et in Ed. Stad.
Pont.—4 In ora Ed. Lips. 1. 2. Med. Par. in hora Ed. Lips. 3.—5 Nec unus
Ms. Ryck. Pal. 2.—6 Vitiis defuit Mss. Regg. Mall. Duisb. Fran. Ed. pr.
defuit unus Ed. Lips. 1. 3.—7 Erpertus animo amb. Ed. Ven. exp. unus aunb.
NOTAE

cum Græcis ad Salaminem, victus et qui ipsum retraherent.

profugus, una navicula Hellespontum
trajecit, innumerabilium copiarum et
mavium modo dominus.
* Ertincto prætoriæ maris lumine] In
prætoriis navibus lumen accendeba
tur, quod reliquis præluceret, ut eæ
eundem cursum sequerentur. lllud
autem Pompeius jussit extingui, ne
quo fugeret indicaret.
' Annulis in mare aljectis] Ne cap
tus agnosceretur.
3 Respectans] Gallice, Regardant der
rière lui; ut videret an mitterentur
* Et tamen non timens me periret]
Quasi diceret Noster: Pompeius suæ
navis lumen extinxit ne fuga pro
deretur, annulos abjecit ne captus
dignosceretur; nec tamem, cæcæ bo
minum mentes ! quod sibi timendum
erat, timuit. Non enim timuit ne
periret, cum revera ibi ipsi pereun
dum fuerit.
CAP. 1x. Bellum Parthicum duce
Ventidio] Eodem anno quo inceptum
bellum superius.
^ Ambitu] Hic pro ambitione poni
3:36 L. ANNAEI FLORI

tandem etiam* terrore sui* sæculum liberavit. Parthi [§. 3.

clade Crassiana* altius'° animos erexerant: civilesque po
puli Romani discordias'' læti acceperant: itaque ut prima**
affulsit'* occasio,' non dubitaverunt et** erumpere, ultro
quidem invitante Labieno: qui missus a Cassio [§. 4.
Brutoque (quis'* furor scelerum!) solicitaverat'° hostes'7 in
auxilium : et illi Pacoro'* duce, regio'9 juvene, dissipant*°
Antoniana præsidia. Saxa*' ° legatus, ne veniret in [§. 5.
potestatem, a gladio suo** impetravit.** Denique** ablata**
Syria,*° * emanabat*7 latius malum, hostibus sub auxilii
specie** sibi' vincentibus, nisi Ventidius, et hic*9 legatus
-

Pd. Lips. 2.—8 em Ms. Ryck.—9 Ita Ms. Flor. Ed. Stad. Freinsh. Sed totum
t're Ms. Ryck. terre Ms. Ber. Duisb. Fran. Voss. 2. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Med.
terræ Ed. Par. Ven. Gryph. Grut. Lugd. Wetst. Ceterum in Ed. Stad. Pont.
verba quamris in Cassio...saeculum liberarit Capiti superiori adjuncta snnt.—
10 Altius abest ab Ed. Zeu.—11 Motus Ed. Stad.—12 Primum Ms. Ber.
Duisb. Fran. Ed. pr. patria Ed. Lips. 3.—13 Adfulsit. Sic Ms. Naz. et Dnk.
plerique, Edd. vett. ante Gruterum: nisi qnod in Ed. Lips. 1. 2. 3. Med.
Par. Ven. Gryph. Stad. Lngd. Pont. est affulsit. flurit Ms. Pal. 1. qffluxit
Ms. Pal. 2. Ryck. Reg. F, Mall. effulsit Ms. Voss. 2. 3. Ed. Grut. Zen. Vetst.
affuit Ms. Reg. Q.—14 Sic et Ed. Freinsh. Fab. Sed et omittunt Ms. Ryck.
Ber. Duisb. Fran. Voss. 3. Edd. vett. ut Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.
Stad. Grnt. Lugd. Pont. Zeu. Vetst. Amst. Dnk. 1. 2.—15 Qui Ms. Naz.
Voss. 2. Ed. Lips. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Ald. Gryph. Stad. Pont. q Ed.
Lips. 1.—16 Sic Ed. Lips. 1. 3. Cett. soll.—17 Hostem Ed. Ven.—18 Pacaro
Ed. Lips. 1. 3. pacato Ed. Med. Par.—19 rgio Ed. Lips. 1.—20 Disputant
Ms. Naz. Reg. F, Mall. Duisb. Fran. Voss. Ed. pr.—21 Sic Ms. Naz. Pal. 1.
2. Duk. pleriqne, Ed. pr. Stad. et ceteri. Sed Xara Mss. Vin. Reg. F, Voss.
1. Saga Ms. Ryck. cara Ed. Lips. 1. 3. Casca Ed. Med. Par. Ven. Gryph.
Grut. Lugd. Zen. Vetst. Cascha Ed. Lips. 2.—22 Suo aberat a Ms. Voss. 1.
2.—23 Impetrarerat Ed. Stad. Pont.—24 Deinde Ms. Pal. 2. Reg. F, Mall.
Ber. Duisb. Fram. Ed. pr.—25 Oblata Ed. Lngd.—26 Suria Ed. Stad. Pont.
ubique.—27 Emanavit Ed. Lips. 2.—28 Spe Ed. Lips. 1. 3. Par. 2. spem Ed.

NOTAE

tur. Sic initio cap. 11. * Furor An- * Saxa' vocabatur. Hic, ne in manus
tonii, quatenus per ambitum non im Labieni et Pacori caderet, se ipsum
teriret, luxu et libidine extinctus interemit : alii ab hostibus interfec
est.' tum narrant.

* Primum hostes, deinde cires] Pri e Ablata Syria] A Labiemo et Pa

mum Parthos, deinde Romanos, tan coro.

dem sæculum terrore sui liberavit.
Vide cap. 11.
c Clade Crassiana] De qua vid. lib.
111. cap. 11.
“ Saxa] Antonii legatus Decidius
f Sibi] Hoc est, in usum et utilita
tem suam, non vero Cassii et Bruti.
Sic lib. 1. cap. 16. * Bellum Samniti
cum Pop. Rom. sibi gessit.'
 epiToM. LiB. iv. cAP. 10. 337

Antonii, incredibili felicitate et Labieni copias, ipsumque

Pacorum, et omnem Parthicum3° equitatum, toto*' inter
Orontem*** et Euphratem sinu33 late cecidisset. Viginti [§.6.
amplius millium** fuit:* nec sine consilio ducis: qui**
simulato metu adeo passus est hostem* castris succedere,'
donec, absumto37 jactus spatio,** adimeret usum sagitta
rum.”39 Rex fortissime dimicans cecidit. Mox cir- [§. 7.
cumlato*° ejus per urbes, quæ desciverant, capite,** Syria
sine bello recepta.** Sic Crassianam cladem Pacori cæde
pensavimus.**

CAP. X.

BELLUM PARTHICUM CUM ANTONIO.'

Expertis invicem Parthis atque Romanis, cum [§. 1.

Crassus atque Pacorus utrinque* virium mutuarum* docu
° Qui simulans metum fugiendo usque eo hostem castra sua subire passus est,
donec, consumto jaculandi spatio, usum sagittarum adimeret.
-

Med. Par. 1.—29 Hinc Ed. Lips. 1. 2. 8.—30 pticum Ed. Lips. 1.—31 Toto
aberat a Ms. Ryck. Pall. Regg. Mall. Duisb. Fran. Voss. 1. 2. Ed. pr. Sed
totum Ms. Voss. 3.—32 Orontam Ed. Freinsh.—33 Sinum Ms. Pal. 2. Voss. 1.
2. Reg. Q, Fran. Atum Ms. Ryck.—34 Militü Ed. Lips. 2.—35 Quippe qui
Ed. Stad. Pont.—36 Hostem abest ab Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Grypb.—
37 Assúpto Ed. Lips. 1. assumpto Ed. Lips. 2. 3. Med. Par.—38 Spacio Ed.
Lips. 1. 2. 3. Par.—39 Sagitarum Ed. Lips. 3.—40 Circumlato Ed. Par. 1. cir
cülato Ed. Par. 2.—41 q desinerät capte Ed. Lips. 1. Etiam in Lips. 2. est
desinerant. At Lips. 3. desirerant. Ed. Stad. Pont. quæ defecerant.—42 Recepta
fuit Ed. Pont. recepta sit Ed. Stad.—43 Pagoriae depensarimus Ms. Naz. Pa
jorie depensarimus Ms. Voss. 1. Pagorie dispensacimus Ms. Fran. Pro pensav.
piar. Ms. Pal. 2.
1 Anthonio Ed. Par. 2. B. Parthicum Antonii Ed. Stad. Pont.—2 Mutuarum

NOTÆ

& Orontem] Syriæ fluvium. ' Castris succedere] Sic apud Virg.
* Viginti amplius millium fuit] Hinc * Succedere stabulis,' * Succedere
certe aliquid ætas aut incnria abstu tectis,' pro, tecta et stabula subire.
lerit; neque enim ratio, nec struc CA p. x. Bellum Parthicum cum An
tura sermonis, ut aliter sentiam, si tonio] Anno Mundi 3914. ante Ch.
nunt. Sensus esse debuit, et his qni Nat. 34. ab Ur. Cond. 717. Coss.
dem verbis conceptus: Viginti am L. Gellio Poplicola et M. Cocceio
plius millium ea clades fuit. Idque cur Nerva.
jam primum non omnes viderint, • Cum Crassus atque Pacorus utrin
haud equidem video. Pater. que] Parthi Crassum, Pacorum Ro
Delph. et Var. Clus. Flor. Y
88S L. ANNA£I FLORI

menta fecissent, pari rursus reverentia3 * integrata* amicitia;

et quidem ab ipso foedus Antonio* cum rege percussum.*
Sed immensa* vanitas hominis, dum7 titulorum cupi- [§. 2.
dine Araxem et Euphratem* sub imaginibus suis legi9 con
cupiscit:'° ° neque causa,'' nec** consilio, ac ne** imagi
naria quidem belli indictione,'** quasi hoc quoque ex arte
ducis esset, obrepere;**' relicta repente* Syria'7 in Parthos
impetum facit. Gens'* præter armorum fiduciam [§. 8.
callida'9 simulat trepidationem, et in campos fugam.* Hic*
statim quasi victor sequebatur: cum subito, nec magna'

abest ab Ed. Stad. Pont.—8 WTerentia Ed. Lips. 1.—4 Integra Ed. Par.2.
Stad. Lugd. Pont.—5 Antonio fædus Ms. Pal. 2. Ryck. Regg. Toll. Duisb.
Fran. Ed. pr.—6 Inm. Ed. Lips. 1.—7 Tü Ed. Lips. 1. 3. cü Ed. Lips. 2.—
8 Euphraten Ed. Lips. 3.—9 Labi Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Vim. Stad.
Lugd. Pont.—10 Concupiss3 Ed. Lips. 1. concupisset Ed. Lips. 2. 3. Med. Par.
Ven. Gryph. Stad.—11 Cá Ed. Lips. 1.—12 Neque Ms. Voss. 1. 2. Duisb.
Ed. pr. Par. 1. Stad. Pont.—13 Nec Ms. Fran.—14 Ita Ms. Naz. Ed. pr.
Sed condictione Ms. Pal. 1. Ryck. Flor. Mall. Fran. Ed. Lips. 1. conditione
Ms. Pal. 2. Voss. 1. 2. Ed. Lips. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont. con
ditâe Ed. Lips. 2.—15 Ita et Mss. Pall. Sed in Ms. Reg. F, Ber. Mall. Duisb.
Fran. Voss. 3. Ed. pr. Grut. Lugd. Vetst. est ex arte ducis præriperet. In Ms.
Reg. Q prorumperet. In Reg. F a manu secunda esset obrepere: ut erat in M*.
Flor. Voss. 1. 2. Edd. vett. Etiam in Ryck. erat obrepere, sed omisso tô esset.
—16 Repetente Ed. Lips. 1. 3.—17 Siria Ed. Lips. 2.—18 Quæ gens Ed. pr.
Grut. Zeu. Vetst.—19 Sic Ed. pr. Ven. Abest ab Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.

NOTÆ

mani interfecerunt; et sic Crassus et
Pacorus et Romanarum et Parthi
carum virium experimenta dederunt.
b Pari reverentia] Par fuit reveren
tia, quia utrimque paria damna ac
cepta fuerant.
• Cum rege percussum] Quem regem
intelligat Florus non video; nam Pa
corum Ventidius occiderat, et cum
Phrahate, qui post Pacorum in reg
mum electus fuit, nusquam foedus per
cussum invenias. De Orode Pacori
patre intelligendum esse certum est.
° Ararem et Euphratem sub imagini
bus suis legi concupiscit] Tituli devic
tarum gentium, locorum, fluviorum
statuis ascribebantur.
* Ac ne imaginaria quidem belli tw
dictione] Vid. notata ad lib. iii. cap.
11. * Ne imaginario quidem jure.'
f Obrepere] Hic est, subito in nec
opinantes impetum facere.
s Et in campos fugam] In pugna
Parthi fugam simulant, ut insequen
tes, et sic adversus vulnera incau
tiores, inversis sagittis facilius trans
figant. Virgil. Georg. lib. iii. * Fi
dentemque fuga Parthum, versisque
sagittis.'
* Hic] Antonius.
' Nec magna] Legendum immanis,
id et res et sequentia probant: * im
manem' enim esse oportuit, quæ vel
ut nimbus erupit, et sagittis duas
legiones operuit.
 EPITOM. Lib. iv. CAP. 10. 889

hostium*° manus, ex improviso,*' et jam** in fessos** via

sub** vespere,** velut nimbus, erupit: et, missis undique
sagittis, duas legiones operuerunt. Nihil acciderat [§. 4.
in comparationem** cladis, quæ*7 in posterum diem immine
bat,** nisi intervenisset Deum miseratio.*9 Unus ex clade
Crassianaj Parthico habitu castris adequitat, et salute La
tine data, cum fidem ipso*° fecisset,* quid immineret, edo
cuit: * jam affuturum** cum omnibus copiis regem: [§. 5.
irent retro,* peterentque montes: sic quoque' hostem for
tasse non defore:' atque ita secuta** est minor vis hostium,
quam imminebat. Affuit tamen : deletæque reliquæ [§. 6.
copiæ forent, nisi urgentibus** telis in modum grandinis,
quadam forte,* quasi docti,*** procubuissent in genua
milites; et, elatis3° super capita scutis, cæsorum speciem
præbuissent. Tum Parthus arcus inhibuit. Deinde [§. 7.
-

Gryph. Stad. Lngd. Pont.—20 Hostium aberat a Ms. Voss. 1. 2. Fran.—21 In

proriso Ed. Lips. 1. 2. 3.—22 Etiam Ed. Par. Ald. Ven. etiâ Ed. Lips. 1. 3.—
23 Insessos Ed. Lips. 1. 2. 3. omittit in Ed. Ven.—24 Sua Ed. Ven.—25 Ves
pera Ed. Stad. Pont.—26 Comparatione Ms. Ber.—27 Gladii qui Mss. Regg.
Duisb. Fran. Voss. 1. 2. Ed. pr.—28 Imminebant Ed. Ven.—29 Dei miseratio
Ms. Reg. Q, Voss. 1. 2.—30 Ipse Ms. Ryck. Pal. 2. Mall. Ber. Dnisb. Fran.
Ed. pr. Ven. Gryph.—31 Sic Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Grut. Vetst.
Cett. adf.—* rtro Ed. Lips. 1.—32 Facta Ms. Reg. Q, Pal. 2. Mall. Ber.
Duisb. Voss. 1. 2. Ed. pr.—33 Urguentibus Ms. Naz.—34 Sic Ms. Ryck.
Naz. Pal. 2. Vin. quidam, Toll. Voss. 2. Ed. Ber. Med. Par. Junt. Ven. Sed
sorte Mss. Vin. alii, Duk. ceteri, Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Sab. Ald. Gryph. Stad.
Pont.—35 Ita Mss. Vin. omnes, Naz. Pall. Reg. F, Flor. Mall. Voss. 3. Edd.
Duk. vett. præter pr. Sed docti, omisso rò quasi, Mss. reliqui, Ed. pr. Grut.
Lngd. Zeu. Vetst. si docti Ms. Reg. Q. quasi docte Ed. Lips. 1. 2. 3. Gryph.
—36 Claris Ed. Gryph.—37 Rursus quum se Romani Mss. Toll. Duisb. Fram.

NOTÆ

1 Unus eae clade Crassiana] Romanus,
qui clade Crassiani exercitus a Par
this captus fuit : is cnm fortunam
non animum mutasset, accessit nocte
ad stationem Romanam, prædixit
que ne destinatum iter peterent, sed
diverso sylvestrique pervaderent.
Vellei. lib. II.
* Cum fidem ipso fecisset] Latinitas
jubet ut legas, Cum fidem eo ipso fe
cisset. Eo ipso fidem fecit, quod La
tine locutus est.
1 Sic quoque] Hoc est: Et quamvis
montes peterent, tamen fortasse et
hostes affuturos.
m Quadam forte, [sorte] quasi docti]
Id ex sorte potius quam militari sci
entia evenisse vult Florus. Sed quo
modo id factum fuerit, scire non li
cet : forsan qnidam ex militibus, dum
per prærmpta fugiebat, cadens, cly
peum supra caput extulit, sicque in
gruentia hostium tela vitavit, quod
reliqui annotantes imitati sunt.
340 L. ANN AEI FLORI

Romani cum se rursus 7 extulissent, adeo res miraculo fuit,

ut unus ex barbaris miserit vocem: “ Ite et beneº valete
Romani: merito vos victores gentium" famaº loquitur, qui
Parthorum tela fugistis.'º Non minor ex aqua postea, [S. 8.
quam ab hostibus clades.º Infesta primum sitiº regio:
tumº quibusdam salinacidisº fluvius infestior:ºº novis
sime, quia jamº ab invalidis et avide hauriebantur,º noxiae
etiamº dulces fuere.º Mox et ardoresº per Arme- [S. 9.
-

Ed. pr. cum se rursus Romani Ms. Ryck.–38 Bn Ed. Lips. 1.–39 Ita Ms.
Pal. 2. Mall. Sed vict. fama gent. Mss. reliqui, Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.
Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Freinsh. Zeu. Fab. Vetst. Duk. 1. 2.–
40 Ita Ms. Flor. Mall. Reg. Q, Voss. 3. Naz. Pal. 2. Edd. vett. omnes praeter
pr. Sedfudistis Ms. Pal. 1. fugitis Ms. Ryck. fertis Mss. Duk. reliqui, Ed.
pr. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst.–41 Ita Mss. Vin. Pal. 2. Ed. Stad.
Freinsh. Fab. Duk. 1. 2. Sed ercepta clades Ms. Naz. Ryck. Ber. Duisb.
Voss. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Grut. Zeu. Vetst. accepta clades
Ms. Pal. 1. Ed. Gryph. recepta clades Ms. Flor.-42 Sui Ms. Pal. 2.–43 Sic
Mss. Duk. plerique, Ed. pr. Lips. 3. Sed cum Ms. Naz. Ryck. Ed. Lips. 1. 2.
Ber. Sab. Med. Par. Ven.-44 Ita Ms. Reg. F, Toll. Voss. 1. Sed salmacidis
Ms. Pal. 2. Ryck. et Duk. plerique, Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par.
Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Freinsh. Zeu. Fab. Vetst. Salmadicis
Ms. Fran. Salmatides Ms. Voss. 3. Salmassidis Ms. Reg. Q.–45 Infestor Ed.
Lips. 1. 3. Pro fluvius, fluviis Ms. Mall.-46 Novissimeque etiam Ms. Naz.
norissimeque jam Mss. Vin. Pal. 1. Voss. 2. 3. Ed. Grut. Lugd. Freinsh. Vetst.
novissime quia Ms. Ryck. Ed. Blanc. morissime qui jam Ms. Pal. 2. Toll. Duisb.
Fran. Voss. 1. Ed. pr. novissimeque qui Ms. Regg. novissimeque cum id Ed. Sab.
novissime que cum jam Edd. vett. aliae, ut Lips. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.
Stad. Pont. novissieque cum jam Ed. Lips. 1. novissimeque quum Ed. Zen –
47 Sic Mss. Regg. Sed hauriebatur Ms. Pal. 2. et Duk. ceteri omnes, Ed.
r. Lips. 1.2. 3. Ber. Sab. Med. (in quo est auriebatur) Par. Ven. Grut. Fab.
etst. Duk. 1. 2.–48 Sic Ms. Naz. Edd. vett. praeter pr. Sed cum moriae
etiam Mss. Pall. Toll. Regg. Duisb. Fran. Voss. 2. 3. Ed. pr. Vin. Grut.
Lngd. Freinsh. cum maar etiam Ms. Ryck. cum moria Ms. Voss. 1.–49 Sic
Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Sed dulces fiere Ms.
Naz. dulces fere Ms. Ryck. dulces fluere Ed. Blanc. dulces fieret Mss. Pall.
Mall. Fran. Voss. 2. Ed. pr. Vin. Grut. Lugd. Freinsh. Fab. Vetst. dulces fie
ret Mss. Regg. dulces fierent Ms. Flor. Ber. Voss. 3. dulcis fierent Ms. Duisb.
NOTE

º Merito vos victores g. f. [f. g.] Freinshem. tum quibusdam Salinacidis

Dura transpositio: melius in aliis le
gitur, Merito vos victores gentium fama
loquitur.
º Tum quibusdam sal. [Salmacidis]
fluvius infestior] Cave fidem habeas
Ortelio, qui hoc loco deceptus flu
vium, nomine Salmacis, in Parthia
creavit. Omnino corruptus hic locus.
Lege igitur ex Salmas. in Solin. et
fluriis infestior; novissime, cum jam ab
inralidis et avide hauriebantur, norice
etiam dulces fuere. Sensu aperto et
facili. Salinacidis autem, a Salinis.
Quanquam non video cur omnino
Salmacidis rejiciatur; recte enim Sal
macidus a “Salme, quod ab tºun,
salsugo, muria, et “acidus dici pos
Sit,
 EpitoM. lib. IV. cAP. 11. 341

niam, et nives per Cappadociam,** et utriusque coeli subita**

mutatio pro pestilentia fuit. Sic vix tertia parte de [§. 10.
sedecims* legionibus reliqua,P cum argentum** ejus passim
dolabris concideretur:35 8 et subinde3° inter moras* mortem
a gladiatore suo efflagitasset37 egregius imperator;* tandem
perfugit** in Syriam. Ibi$9 incredibili quadam mentis ve
cordia*° ferocior*' aliquanto factus est: quasi vicisset,
qui** evaserat.'

CAP. XI.

BELLUM CUM ANTONIO' ET CLEOPATRA.

FURoR Antonii, quatenus* ambitu* non interiret, [§. 1.

luxu* et libidine* extinctus est. Quippe post Parthos cum
------

Voss. 1.—50 Cardores Ed. Ven.—51 Cappadotiam Ed. Lips. 1. 2. 3.—52 Subita
aberat a Ms. Reg. F, Duisb. Fran. Ed. pr.—53 XVI. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med.
Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—54 Sic et Ed. Ven. Sed argenti Ed. Lips. 2.
Etiam ab Ed. Lips. 1. 3. Ber. Sab. Med. Par. Ald. Gryph. abest rò ejus.—
55 Concideret Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.—56 Sub inde Ed.
Lips. 1.—57 Flagitasset Ms. Naz. Pal. 1. Ryck. Flor. Edd. Duk. vett. omnes,
etiam Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont.—58 Profugit
Mss. Toll. Ryck. Duisb. Fran. Voss. 2. 3. Edd. vett. omnes, ut pr. Lips. 1. 2.
s. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont.
Zeu. Vetst.—59 Sic Mss. Regg. Toll. Fran. Ed. Stad. Freinsh. Sed ibique
Ms. Duisb. Voss. Ed. pr. Grut. Vetst. ubi Ms. Ryck. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber.
Sab. Med. Par. Junt. Ald. Gryph. Vin. Lugd.—60 Væcordia Ed. Freinsh.
Blanc.—61 Ferotior Ed. Lips. 2.—62 Quo Ed. Lips. 2.
1 Bellum Actiacum cum Ant. Ed. Stad. Pont.—2 qi Ms. Ryck. i. e. quasi.
—3 Per ambitum Ms. Ber. Duisb. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par.
Junt. Ald. Ven. Gryph. Freinsh. Fab.—4 Et luxu Ed. Lips. 1. 2. 3. Med.

NOTAE

p Sic vix tertia parte de sedecim le
gionibus reliqua] Velleius tamen scri
bit, haud minus quarta parte mili
tum, calonum, servitiique desidera
tum fuisse.
• Dolabris concideretur] Ut osten
dat quantum argenti Antonius ibi
perdidit, id ab hostibus dolabris con
cisum fuisse dicit.
* Inter moras] Gallice diceres, De
tems em tems.
* Egregius imperator] Ironice.
* Quasi vicisset, qui eraserat] Hanc
Antonius fugam suam, quia vivus
exierat, * victoriam' vocabat.
CAP. xi. Bellum cum Antonio et Cleo
patra] Anno Mundi 3919. ante Ch.
Nat. 29. ab Ur. Cond. 722. Coss. Au
gusto Cæsare iii. et M. Valerio Mes
sala.
• Quatenus amb. [per ambitum] non
interiret, luacu et libidine] Vid. cap. 9.
* Omnia expertus ambitu et lnxuria,
primum hostes, deinde cives, tandem
etiam terrore sui sæculum libera
wit.'
 342 1L. ANNAEI FLORI

éxosus arma in otio* ageret, captus amore Cleopatræ,

quasi bene* gestis rebus, in regio se sinu reficiebat.
Hæc mulier Ægyptia,7° ab ebrio* imperatore,* pretium [§. 2.
libidinum Romanum imperium petit. Et promisit Anto
nius: quasi facilior? esset Partho Romanus. Igitur [§. 8.
dominationem parare, nec tacite: sed patriæ, nominis,
togæ, fascium oblitus,* totus in'° monstrum illud* ut mente,
ita animo' quoque et cultu,** desciverat. Aureum in manu
baculum;'** ad latus acinaces;'** purpurea vestis ingenti
bus obstricta'* gemmis; diadema aderat, ut regina rex ipse
frueretur. Ad primam** novorum motuum famam [§. 4.
Caesar a Brundisio'° trajecerat, ut venienti bello occurreret:
positisque in Epiro castris, Leucadem'7 insulam, montem

Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—5 Ocio Ed. Par.—6 Bi Ed. Lips. 1.—7 egip
tia Ed. Lips. 1.— 8 Pro ebrio, Ebrio Ed. Lips. 1.—9 Felicior Ms. Duisb.—
10 Ita Mss. Pall. Ed. Ald. Sed ut Mss. Regg. Voss. Duisb. Ryck. Ed. pr.
Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ven.—11 Istud mente jam animo q et
cultuque Ms. Voss. 3. Etiam in Ed. Lugd. Zeu. est istud. Pro et culta,Tul
tuque Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—12 Bacculum Ed.
Lips. 1.—13 Acinacis Ms. Naz. Ed. Stad. Pont. ac in acie Ms. Duisb. Voss.
3. Ed. pr. et in acie Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. acinace Ed.
Grut. Lugd. Vetst. Aberat a Ms. Ryck.—14 Obstructa Ms. Pal. 2. ostricta
Ed. Lips. 1. astricta Ed. Ven.—15 PriiiTi Ed. Lips. 1. 3. primum Ed. Par.
Ven.—16 brundusio Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Grypb. Stad. Pont.
Duk. 1. 2.—17 Castris in epyro Leucadâ Ed. Lips. 1. 2. 3. castris in epyro Lew
cade Ed. Med. Par. castris in Epyro Leucadem Ed. Ven. castris in Epiro Leu
eadem Ed. Gryph. Lugd. Pro Leucadem, Leucatem Mss. Regg. Vin. Leuca
dam Ms. Naz. Ryck. Toll. Duisb. Voss. 2. 3. Fran. Pal. 1. 2. a manu secunda,

NOTAE

b Haec mulier Ægyptia] Tò hæc hic
ad contemtum positum est.
c Ab ebrio imperatore] Ebriosum
fuisse Antonium, et eo ipso male au
diisse, mnltorum testimonio patet.
a Sed patriæ, nominis, togae, fascium
oblitus] Patria, nomen, toga, fasces,
ad exaggerationem posita sunt. Et
videtur Florus respexisse ad illud
Horatii, Od. lib. iii. 5. * Anciliorum,
nominis, et togæ Oblitus, æternæque
Vestæ.'
e In monstrum illud] Regem scili
cet, qui tunc temporis pro monstro
Romanis erat.
* Ut mente, ita animo] * Mens' quan
doqne pro animo sumitur, sed hic
nil aliud est quam, voluntas simplex
et sola; animus vero est, ipsa in
, doles. Sic Terent. Andr. act. 1. sc.
1. * Mala mens, malus animus.'
s Aureum in manu baculum] Hæc
apud Ægyptios Regum insignia.
* Acinaces] Persarum et Medorum
gladii acinaces vocabantur. * Medus
acinaces,' Horat.
 EPIT0M. LIB. IV. CAP. 11. 348

que Leucaten,*** et Ambracii'9 sinus) cornua, infesta*° classe

succinxerat.* Nobis quadringentæ amplius naves, [§. 5.
ducentæ** non minus hostium: sed numerum magnitudo
pensabat.* Quippe a senis in novenos** remorum ordini
bus:' ad hoc** turribus, atque tabulatis" allevatæ,** castel
lorum et urbium specie, non sine gemitu** maris, et labore
ventorum ferebantur:* quæ quidem** ipsa moles exitio fuit.
Cæsaris naves a triremibus in senos, non*7 amplius, [§. 6.
ordines creverant: itaque habiles in omnia, quæ usus pos
cebat; ad impetus, et recursus, flexusque capiendos,**
illas graves,*9 et ad omnia præpeditas, singulas plures
adortæ,3° missilibus simul, tum** rostris, ad hæc** ignibus
jactis, ad arbitrium dissipavere. Nec ulla re magis [§. 7.
hostilium copiarum apparuit magnitudo, quam post victo

• Classe inimica insederat cornua Ambracii sinus.

° Nam a semis ordinibus remorum in novenos crescentes, insuper turribus atque
tabulatis elatae, quasi castella et urbes ferebantur, non sine labore ventorum et ma
ris gemitu.

Ed. pr. Ber. Laucadam Ms. Voss. 1.—18 Leucatem Ms. Ryck. Ed. pr. Med.
Par. Junt. leucatæ Ed. Lips. 1. 2. 3. Leucatem Ms. Fran. Leucantem Ms. Voss.
8. Leucadem Ed. Gryph. Stad. Pont.—19 Ambratii Ed. Lips. 2.—20 Infesta
abest ab Ed. Amst.—21 CCCC....CC. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.
Gryph. Stad. Pont.—22 Nonenos Ed. Lips. 1. 3.—23 Hec Ed. Lips. 1. 2. 3.
hæc Ed. Med. Par. Ven. Gryph.—24 Elevatæ Ms. Ryck.—25 Genitu Ed. Par.
—26 7 quam Ed. Lips. 1. que quidam Ed. Lips. 3.—27 Nec Ms. Berol. Duisb.
Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. TSab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph.—28 Fa
ciendos Ms. Ber. Duisb. Ed. pr.—29 Gravis Ed. Med. Par. Ven.T graveis Ed.
Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Vetst. Amst. Duk. 1. 2.—30 Adoratæ Ms.
Naz.—31 Cum, omisso rj simul, Ms. Fran. Ed. pr. simul cum Ed. Grut. Lugd.
Zeu. Vetst. Amst.—82 Ita Ms. Ryck. Flor. Berol. Regg. Sed hoc Ed. Lips.

NOTÆ

* Leucatem] Montem et promonto Augustus quadringentas naves habe

rium in Leucade insula. Virg. Æn.
viii. * Fervere Leucaten auroque ef
fulgere fluctus.' Veteres pro Leuca
tem habent Leucadam, ut bene Salmas.
Leucada autem pro, Leucas, ut * Per
sida' pro, Persis ; * Elida' pro, Elis;
* Chalcida' pro, Chalcis, &c.
3 Ambracii sinus] Supra Acarna
niam.
* Sed numerum magnitudo pensabat]
bat, Antonius vero ducentas, sed
harum magnitudo illarum numerum
æquabat. De magnitudine navium
Antonii, vid. Dion. lib. xlix.
' A senis in novenos remorum ordini
bus] A trinis in denos, ait Plutarch.
et Dio, a quaternis in denos. Hi au
tem ordines remorum alii supra alios
collocabantur.
• Tabulatis] Gallice, Des étages.
344 L. ANNAEI FLORI

riam. Quippe immensa** classis, naufragio belli facto,**

toto mari ferebat;35 Arabumque,*° et Sabæorum," et mille
aliarum gentium Asiæ spolia, purpuram aurumque in ri
pam37 assidue mota ventis maria revomebant.*** Prima [§. 8.
dux fugæ regina, cum aurea puppe veloque purpureo, in
altum° dedit.39 Mox secutus Antonius: sed instare vesti
giis Cæsar.P Itaque nec** præparata*' in Oceanum [§. 9.
fuga, nec munita præsidiis** utraque Ægypti** cornua,*
Parætonium*** atque Pelusium, profuere: prope** manu

e Maria ventis agritata assidue in ripam revomebant purpuram aurumque, spolia

Arabumque et Sabæorum, et mille aliarum gentium Asiae.
-

1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Grnt. Pont. Freinsh. Zen. Fab. Blanc.
Vetst.—33 Inmensa Ed. Lips. 1.—34 Fracta Ms. Ber. Duisb. Ed. pr.—35 Ita
Ms. Naz. Pal. 1. Ryck. Regg. Fran. Sed ferebatur Ms. Pal. 2. Toll. Duisb.
Voss. Ed. pr. Lips. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad.
Grut. Lugd. Pont. Zeu. Fab. Vetst. Duk. 2. ferebat Ed. Lips. 1.—36 Arabum
Ms. Pal. 2. Arabum sabaeorumque et mille Ed. Blanc.—37 Aurum q inripam
Ed. Lips. 1.—38 Remorebant Ed. Par. 1. Ven. Vetst.—39 Sic Ms. Naz.
Voss. 3. Sed se in altum tulit Ms. Ryck. se in altum dedit Ed. Lips. 1. 3. Par.
Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont. Freinsh. Zeu. Duk. 1. 2.—40 Neque Ms.
Pal. 1. Regg. Flor. Mall. Voss. Fran.—41 Sic Ms. Naz. Ryck. Ed. Lips. 1.
2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ven. Sed parata Ms. Pal. 1. Vin. Ed. I.ugd.
Zeu. aperta Ms. Pal. 2. Berol. Duisb. Ed. pr. Grut. Vetst.—42 A praes. Ed.
Ven.—43 Nili Ms. Berol. Duisb. Ed. pr.—44 Parethonium Ed. Lips. 1. 2. 3.
Med. Par. Gryph. parhetonium Ed. Ven.—45 Propere Ed. Stad. Pont.—

NOTAE

n Arabumque, et Sabæorum] Arabes sulam se recepisse.

et Sabæos in Antomiana classe fuisse “ Itaque nec præparata in Oceanum
testatur Virgil. Æn. lib. viii. * Omnis fuga, nec munita præsidiis utraque Æ
Arabs, omnes verterunt terga Sa gypti cornua] Hic etiam Noster falsus
bæi.' est, qui in fuga mortuum Antonium,
• In [Se in] altum] Abundat rò se, cum jamjam caperetur, Cleopatram
neque illud agnoscunt meliores libri. vero a Cæsare captam putat, ante
* In altum dare' quid sit, docti sciunt. quam in Ægyptum perveniret, ab ipso
Monuit Salmas. Horatio deceptus Ode supra. Nam
p Sed instare vestigiis Caesar] Hoc ex Dione et aliis certum est post pug
ex Horatio desumsit Noster: Od. nam Actiacam quosdam milites a Cae
lib. 1. 37. * Mentemque lymphatam sare ad Antonium et Cleopatram in
Mareotico Redegit in veros timores seqnendos missos fuisse, sed non as
Cæsar, ab Italia volantem Remis secutos; eosque Alexandriam perve
adurgens.' Sed uterque ibi falsi nisse.
sunt. Nam ex Sueton. et aliis patet r Paraetonium] Urbs Ægypti mari
Cæsarem ab Actio statim Samum in tima versus Occidentem.
 eP1ToM. LI B. iv. cAP. 12. 345

tenebantur.* Prior ferrum occupavit Antonius. Regina ad

pedes Cæsaris provoluta tentavit oculos ducis: frustra.
Nam pulchritudo intra* pudicitiam principis*7 fuit.'
Nec illa de vita, quæ** offerebatur, sed de parte regni, [§. 10.
laborabat. Quod ubi desperavit a principe,*9 servarique*°
se triumpho vidit, incautiorem** nacta custodiam, in Mau
soleum** se (sepulcra regum sic vocant") recipit: ibi** [§. 11.
maximos, ut solebat, indutas* cultus, in differto*: odoribus
solio," juxta suum se collocavit Antonium:* admotisque*°
ad venas serpentibus," sic morte,37 quasi somno, soluta
est.58

CAP. XII.

BELLA ADVERSUS GENTES EXTERAS.*

Hic finis armorum civilium : reliqua adversus [§. 1.

* In sepulcro odoribus repleto juxta suum se Antonium composuit.

46 Inter Ms. Voss. 1. infra Ms. Voss. 3. Sarisber. 8. 10. Ed. Vetst. in Ed.
Ven.—47 Principi Ms. Pal. 1. Reg. F, Mall. Berol. Pal. 2. Caesaris Ms. Pal.
1. Reg. F, Duisb. Fran. Voss. 3. Ed. pr. e glossemate.—48 Qua Ed. Par.—
49 Apricipe Ed. Lips. 1.—50 Privarique Ed.Ven.—51 i cautiore Ed. Lips. 1.
-52 mauseolü Ed. Lips. 1. 3. Med. Par.—53 Sic Ms. Naz. Pal. 1. 2. et T)uk.
fere omnes, Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Sed recepit ibi Ms. Flor.
Voss. recepit ubi Ed. Ald. Gryph. Stad. Lugd. Pont. Zeu.—54 Indi ut solebat
inducta Ms. Pal. 2. ut sol. inducta Ms. Ryck. Voss. 1. 2. Maximocultu Ed.
Med. Par. Gryph. Stad. Pont. male. Siê enim et Plinius Ep. 2. 20. 11.
* Coëgit mulierem aperire tabulas, ac sibi tunicas, quas erat induta, legare.'
-55 i diff. Ed. Lips. 1. in disserto Ed. Ven.—56. Admotis Ed. Stad. Pont.—
57 Sic morte aberant a Mss. Voss. Duisb. Ed. pr. Grut. Zeu.Vetst. Etiam ab
Lips. 2. abest rò morte.—58 Est aberat a Mss. Voss. Ed. pr. Grut. Freinsh.
Vetst. Amst.
i Bella...erteras absunt ab Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.—2 Districtio

NOTAE

* Prope manu tenebantur] Falsum: u Sic vocant] Ægyptii scilicet.

vid. Not. superiorem.
* Intra pudicitiam principis fuit] Hoc
est, minor fuit pudicitia principis.
Vide notata ad lib. 1. cap. 3. * Faci.
mus intra gloriam fuit.' Legebat Sal-
mas. intra pudicitiam principi fuit. Sed
non placet.
* Solio] Hic * solium' significat lo
culum quo mortui conduntur, ut
apud Q. Curtium et Plinium.
* Admotisque ad venas serpentibus]
Aspidum morsu periisse creditum
est.
346 L. ANNAEI FLORI

exteras gentes: quæ, districto* circa mala sua imperio, di

versis* orbis oris emicabant.* Nova quippe pax: [§. 2.
necdum* assuetæ frænis servitutis tumidae gentium inflatæ
que cervices ab imposito nuper jugo resiliebant.* Ad [§. 3.
Septemtrionem conversa ferme plaga ferocius: agebat: No
rici, Illyrii,° Pannonii, Dalmatæ,7 Mysi,* Thraces et Daci,
Sarmatæ9 atque Germani. Noricis animos dabant [§. 4.
Alpes'° atque nives, quo bellum'* non posset ascendere :
sed omnes illius cardinis* populos, Brennos,'* Senones'*
atque Vindelicos,° per privignum'* suum, Claudium's Dru
sum,* perpacavit.** Quæ fuerit'7 callidarum'* gen- [§. 5.
tium feritas, facile'9 vel mulieres ostendere; quæ,*° defi
* Reliqua bella adversus gentes erteras fuere, quar, imperio circa mala sua dis
tracto, diversis terrarum finibus erumpebant.
° Et colla gentium túmida et infiata, nondum fraenis assueta, ab imposito nu
perjugo deflectebant.

Ed. Ven.—8 Dirersi Ed. Lips. 3. Par.—4 Nec dü Ed. Lips. 1. Par.—5 Ferotius
Ed. Lips. 1. 2. 3.—6 Illyrici Ms. Fran. Voss. 1. 2. Ryck. Mall. Berol. Duisb.
Ed. pr. Par. illirii Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. ubique.—7 Delmatae Ms. Naz. hic
et mox §. 10.—8 Maesi Ms. Mall. Mysi vel Marsi Ms. Voss. 1. Mesi Ed. Lips.
2. Mysii Ed. Gryph. Stad.—9 Sarmates Ms. Naz.—10 Alpes dabant Ms. Naz.
-11 Et in nives b. Ms. Naz. et mires quo b. Mss. Toll. Ryck. Duisb. Fran.
Ed. pr. _atque nives, quod Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Lugd.—
12 Ita Ms. Pal. 2. et Buk. plerique, Edd. vett. omnes. Sed Berenos Ms.
Pal. 1. Brenos Ms. Ryck. Brénos, Ed.Ven. Brenuos Ms. Fran. Breunos Ms.
Voss. 1. 2. Naz. Ed. Stad. Pont. Brennones, et Breunos, Mss. Vin.—13 Sic
Mss. Toll. Ryck. Sed sennones Ed. Ven. Sennos Ms. Pal.2. Scemnos Ms. Naz.
Pal. 1. Regg. Duisb. Fran. Voss. 1. 2. Ed. pr. Senos Ms. Flor. Voss. 3. Seno
nes, et Scenos, et Scennos Mss. Vin.—14 Perprirignum Ed. Lips. 1.—15 Clau
dium aberat a Mss. Regg. Voss. 1. 2. Fran.—16 Perpacarit sed Cæsar Augus
tus Ms. Voss. 1. pacavit Ed. Lips. 1. 8. Med. Par. Ven. Gryph. placavit Ed.
Lips. 2.—17 Fuit Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.—18 Albidarum Ms. Naz.
Ryck. Alpinarum Jord.—19 Facile aberat a Ms. Voss. 1.—20 ofide* 7 Ed.
NOTAE

* Illius cardinis] Gallice, De ce cli- acer plus vice simplici.'

mat.
* Atque Vindelicos] Gentem Cisal
pinam, non longe ab Helvetiis. Hu
jusce Augusti victoriæ, per Drusum,
meminit Horat. Od. lib. iv. 14. ad
Augustum: “ Vindelici didicere nu
per Quid Marte posses: milite nam
tuo Drusus Genaunos, implacidum
genus, Brennosque veloces, et arces
Alpibus impositas tremendis Dejecit
e Per privignum suum, Claudium D.]
Tiberii Claudii Neronis uxorem Li
viam in sextum mensem gravidam
Augustus sibi duxit, quæ post tres
menses Claudium Drusum Neronem
peperit, qui sic privignus fuit Au
gusti.
a Perpacavit] Anno Mundi 3935.
ante Ch. Nat. 13. ab Ur. Cond. 738.
 EPITOM. LI B. IV. CAP. 12. 347

cientibus telis, infantes ipsos afflictos humo*' in ora mili

tum adversa miserunt. Illyrii** quoque sub Alpibus [§. 6.
agunt, imasque** valles earum, ac** quædam quasi** claus
tra, custodiunt,* abruptis** torrentibus impliciti :**7 in hos
expeditionem** ipse sumsit,' fierique pontes imperavit.*9
Hic se et aquis et hoste turbantibus, cunctanti ad [§. 7.
ascensum militi scutum de manu rapuit: et in via*° primus,
tunc agmine** secuto, cum Illyricus** multitudine pontem**
succidisset,* * saucius** manibus ac cruribus,36 * specio
sior*7 sanguine, et ipso periculo augustior,** terga hostium
* Illyrii etiam sub Alpibus vivunt, et extremas earum valles, veluti quædam
claustra, habitant, abruptis torrentibus impediti.

Lips. 1.—21 Adflictos humano Ms. Naz. et in marg. eadem manu, adflictos in
humane. Sed qfflictos humi Jord. Ed. Lugd. collisos humi Oros. et Frec.—
22 Illyrici Ms. Ryck. Mall. Berol. Dnisb. Fran. Ed. pr. Par. ut §. 8.—
23 Unusque Ed. Ven.—24 Sic Mss. Toll. Ed. Fab. Sed ad Ms. Reg. F, Pall.
Duisb. Fran. Voss. Ed. pr. Vin. Grut. Lugd. Freinsh. Vetst. et [Ms. Naz.
Ryck. Edd. vett. reliquæ, ut Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.
Duk. 1. 2. quædam, simpliciter, Ms. Reg. Q.—25 Quasi aberat a Ms. Pal. 2.
—26 Abruptis quibusdam torrentibus Ms. Reg. Q.—27 Implicati Ms. Naz. Ryck.
Voss. 3. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Jnnt. Ald. Ven. Stad. Pont.
—28 Expeditó; Ed. Lips. 1.—29 Sic Mss. Vin. Naz. Regg. Voss. Fran. Sed
potentem imp. Ms. Ryck. pontes et aquis imperavit Ms. Duisb. Toll. Pal. 2. Ed.
pr. pontem et aquis imp. Ms. Pal. 2. pontè imper. Ed. Lips. 1. 2. 8. Med. Par.
Ven. Gryph. Lugd.—30 Invia Ed. Lips. 1. 8. Med. Par. iniria Ed. Lips. 2.
—-31 Fuit in agmine et sequuto Ms. Voss. 3.—32 Lubricus Ms. Pal. 2. INaz.
Flor. Voss. 3. subruptus Jord. Illyricis Ms. Ryck. illiricus Ed. Lips. 1. Par.
1. Illyricus Ed. Par. 2.—83 Puti Ms. Naz. et emendatum sputi.T Sed pons
Ms. Pal. 2. Flor. ponte Ms. Voss. 3.—34 Succedisset Ms. Naz. sed correctum
erat succidisset. Ed. Blanc. quum subruptus multitudine pons succidisset.—35 Sau
ciis Ms. Ryck. Duisb. Voss. Fd. pr.—36 Pedibus Ed. Lips. 2.—37 Ita Ms.
Fran. Toll. et Jord. Sed speciosiore Ms. Ryck. Pal. 1. 2. Regg. Duisb. Voss.
Ed. pr. Lips. 1. 3. Med. Par. Ven. (in quo tamen scriptum est spetiosiore)
Grut. Fab. speciosior e Ms. Naz. speciosior et Ed. Vetst.—38 Ang. Ed. Lips. 3.
NOTÆ
e Custodiunt] Hoc est, habitant. cus; unde ipse sic verba ordinavit:
Sic Horat. de Diama : * Montium cum lubricus pons multitudine succidis
custos nemorumque Virgo:' quod ea set. Nil verius. Succidisset autem
in montibus perpetuo maneret: ex ita hic usurpatur, ut apud Plautum,
Callimach. Græci eodem sensu di * Genua mihi succidunt :' quale ali
cunt φυλάσσ€tv, érußλéreu»: Homer. quid apud Lucretium est.
Callimach. * Saucius manibus ac cruribus] Idem
* Ipse sumsit] Augustus 8. ann. Sueton. in August. cap. 20. * Dalma
ante pugnam Actiacam. tico (bello) etiam vulnera excepit;
s Cum Illyricus multitudine pontem una acie dextrum genu lapide ictus,
succidisset] Illud falsum est et ridicu altera autem et crus et utrumque
lum. Optime in libris antiquis, qui brachium ruina pontis consaucia
bus usus est Salmasius, legitur lubri tus.'
348 L. ANNAEI FLORI

percecidit.39 Pannonii duobus saltibus, ac tribus [§. 8.

fluviis,*° Dravo, Savo, Istroque,** vallabantur:**' popu
lati** proximos, intra ripas se recipiebant: in hos doman
dos* Vibium** misit:) cæsi sunt in utrisque fluminibus.
Arma victorum non ex more46 belli* cremata; sed [§. 9.
capta sunt; et*7 in profluentes data: ut ceteris, qui resis
tebant,** victoria sic*9 nuntiaretur.3° Dalmatæ ple- [§. 10.
rumque sub sylvis agunt:** indes* in** latrocinia promtis
simi. Hos jam quidem Marcius**' incensa urbe [§. 11.
Delminio*** quasi* detruncaverat:" postea Asinius Pollio*7*
-

—39 pcidit Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. præcidit Ed. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.
—40 Sic Mss. et Edd. vett. omnes. Sed duobus acribus fl. Mss. Jord. fluriis,
simpliciter, Ed. Blanc.—41 Saco, omisso rj Istroque, Mss. Regg. Mall.
Duisb. Voss. Ed. pr. Satoque, omisso r6 Istroque, Mss. Jord. Pal. 1. 2. Ed.
Blanc. Savo Histroque Ms. Berol. Fran. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.
Gryph. Grut. Lugd. Freinsh. Zeu. Fab. Vetst. Dnk. 1. 2. Saro Chistioque
Ms. Ryck. Savo Christio Ms. Flor.—42 Valantur Ms. Pal. 1. 2. callantur Ed.
Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—43 ppl'ati Ed. Lips. 1.—
44 Domando Ed. Lips. 1. 2. 3.—45 Sic Ms. Mall. Voss. 3. Sed Vinnium Mss.
Vin. Naz. Vimuum Ms. Pal. 1. Mumium Ms. Pal. 2. Verinium Ms. Ryck.
Vinium, Vinnium, Junium, Urbium, Mss. Duk. reliqui. Duennium Jord. Ur
bium Ed. Par.—46 Ermore Ed. Lips. 1.—47 Et omittit Ms. Flor.—48 rsiste
bant Ed. Lips. 1.—49 Sic abest ab Ed. Vetst.—50 Remunciaretur Ed. Zeu.—
51 Agebant Ms. Ryck. Flor. Voss.—52 Inde abest ab Ed. Lips. 1. 2. 3. Ven.
—53 Ad Ed. Gryph. Stad. Pont.—54 Martius Mss. Vin. quidam, Ed. Par.
Ven. Marius Ed. Gryph.—55 delirinio Ed. Lips. 1. 2. 3. Delrinio Ed. Ven.
—56 Quasi abest ab Ed. pr.—57 Pollo Ed. Par.—58 Armis, agris Ed. Lips.

NOTAE

' Pannonii duobus saltibus, ac tribus gentium arma ignibus dare.

fluriis, Dravo, Saro, Istroque, calla
bantur] In aliis : duob. salt. ac fluv.
Dravo, Saroque vallabantur, nulla Istri
facta mentione : et melius. Dravus
et Savus Pannoniae fluvii, qui in Da
nubium incnrrunt.
5 Vibium misit] Multimodis hnjus
ducis nomen corruptum fuit; quare
facile viris doctis assentior, qui le
gunt Tiberium, nam facile TIB in
VIB potuit degenerare: et in An
nalibus Tiberium Pannonios sube
gisse reperies, anno Mundi 3940.
ante Ch. Nat. 8. ab Ur. Cond. 743.
* Ea: more belli] Fuse docet Livius
Romanis usitatum fuisse, devictarum
i Marcius] Caius Marcius Figulus,
qui cum Cornelio Lentulo Lupo Con
sul fuit anno Mundi 3794. ante Ch.
Nat. 154. ab Ur. Cond. 597.
m Delminio] Delminium urbs Dal
matiæ ad Septemtrionem.
n Detruncarerat] Recte : nam Del
minium Dalmatarum caput.
• Asinius Pollio] Anno Mundi 3910.
ante Ch. Nat. 38. ab Ur. Cond. 713.
Quo tempore Consul fuit Pollio cum
Domitio Calvino, et de Dalmatis
triumphavit. Meminit Horat. Od.
1. ii. 1. * Et consulenti, Pollio, curiæ;
Cui laurus æternos homores Dalmatico
peperit triumpho.'
 epitoM. Lib. iv. CAP. 12. 849

gregibus, agris, armis,** mulctaverat,** (hic secundus*

orator,)P sed Augustus perdomandos Vibio°*' mandat:**
qui efferum genus fodere terras coëgit, aurumque [§. 12.
venis repurgare:** quod, alioquin** gens omnium cupidissi
ma,35 studiosa diligentia anquirit:** ut illud in usus suos
servare°7 videatur. Mysi*** quam feri, quam truces [§. 18.
fuerint, quam ipsorum etiam barbari barbarorum, horribile
dictu est. Unus ducum, ante aciem postulato°9 [§. 14.
silentio, * Qui vos,' inquit, * estis?” Responsum7° invi
cem: * Romani gentium domini.' Et illi:7' * Ita,' in
quiunt,7* * fiet,75 si nos7** viceritis.' 75 Accepit omen" Mar
cus7° Crassus." Illi statim ante aciem immolato77 [§. 15.
equo concepere votum, * ut cæsorum extis ducum et lita
rent et vescerentur.' Deos audisse crediderim :" nec tu
••••••••••••

1. 2. 3. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Freinsh. Zeu. Fab. Blanc.
Vetst. Duk. 1. 2.—59 Sic Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Grypb.
ubique.—60 Scd's Ed. Lips. 1. Ab Ed. Stad. Pont. Zeu. absunt verbâ hic
secundus orator.—61 Sic Mss. Dnk. plerique. Sed Vinnio Ms. Voss. 2.
Ubio Ms. Naz. Jubio Ms. Pal. 1. 2.—62 Mendat Ed. Par.—63 Repugnare
Ed. Lips. 1. 2. 3. Par. 1.—64 Alioqui Ed. Gryph.—65 Cupidissimia Ed.
Lips. 2. cupitissima Ed. Lips. 3.—66 Sic Ms. Voss. 2. 3. Ed. Vin. Stad.
Lugd. Sed adquirit Ms. Naz. Reg. F. acquirit Mss. Duk. ceteri, Ed.
pr. Lips. 1. 2. 8. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. acqrit Ed. Lips. 1. con
{√ Ed. Zeu.—67 Serrari Ed. Gryph.—68 Misi, Mysi, Missii Mss. et Edd.
uk. vett. 9mnes. . Mysi Ed. Lips. i. 3. Misii Ed. Med. Par. Mesi Ed. Lips.
2. Mysii Ed. Gryph. Stad. Pont.—69 Aciem imolato equo concepere votum pos
tulato Ms. Ryck. e §. 15. In Ed. Ven. est ostulato.—70 Risi, Ed. Lips. 1.—
71 Et illi aberant a Ms. Reg. Q.—72 Ille...inquit Jord. Frec.—73 Fiet erat
in Ms. Naz. Pal. 1. Ryck. Flor. Aberat a Mis. Pal. 2. Mall. Berol. Duisb.
Pran. Voss. Ed. pr. Stad. Pont. Zeu.—74 Vos Ed. Lips. 8.—75 Vinceritis
Ed. Ven. viceretis Ed. Par.—76 Martius Ed. Lips. 1. 2. 8. Med. Par. Ven.—
NOTÆ
P Hic secundus orator] Unde tam si nos viceritis.” Quod a Floro alienis
putidum additamentum huc irrepsit, simum puto.
non video.
“ Accepit omen] Proprie : nam omen
“ Vibio] Hic iterum scribendum est, cum, quod ex alicujus ore ortum
puto Tiberio. Is enim Dalmatas sub est, id nos præsagium accipimus; ut
egit anno sequenti post devictos hic Crassus omen accepit, quod hos
Pannonios. tes dixerint, * Si nos viceritis.”
* Anquirit] Hoc est, inquirit, vel " Marcus Crassus] Marcus Licinius
circnm quærit. Crassus Mysos vicit anno Mundi
* Mysi] Mysi vel Moesi intra Ma. 3921. ante Ch. Nat. 27. ab Ur. Cond.
cedoniam et Danubium. 724.
** Ita,' inquiunt, * si nos] Rescriben " Deos audisse crediderim] Ironice.
dum ait Salmas. * Ita,' inquiunt, * fiet,
350 L. ANNAEI FLORI

bam* sustinere potuerunt. Non** minimum terroris [§. 16.

incussit barbaris Domitius79 centurio,' satis barbaræ,*° effi
cacis tamen apud paris** homines stoliditatis, qui, focu
lum** gerens super cassidem,* suscitatam** motu corporis
flammam, velut ardenti capite, fundebat. Ante hos* [§. 17.
Thracum maxime** populus* desciverat.** Ille barbarus et
signis militaribus, et disciplina, armis etiam Romanis, as
sueverat:** sed a Pisone* perdomiti, in ipsa captivitate ra
biem ostendere:*7 quippe, cum catenas morsibus tentarent,
feritatem suam ipsi puniebant.* Daci montibus in- [§. 18.
hærent. Cotisonis*** regis imperio, quoties*9 concretus
* Domitius centurio, homo stultitiae satis barbaræ, sed tamen efficacis apud ho
mines barbaros, qui foculum gerens super galeam, &;c.
-

77 Imolato Ed. Lips. 1. 8. Ven.—78 Nec Ms. Ryck —79 Sic Mss. Regg. Sed
Chonidius Ms. Naz. Pal. 2. Voss. 1. 2. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Gryph.
Chomidius Ed. Ven. Domidius, et Domidius, Mss. Vin. Domidius Ms. Fran.
Canidius Ms. Berol. Duisb. Ed. pr. Conidius Ms. Pal. 1. Voss. 3. Ryck. Comi
tius Ms. Flor.—80 Barbarie Ed. Lips. 1. 2. 3.—81 Sic Ms. Flor. Berol. Sed
pares Mss. ceteri, Edd. omnes ante Græv. ut pr. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med.
Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Freinsh. Zen. Fab.
Vetst. Amst.—82 Poculü Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. focü Ed. Gryph.—
83 Succitatâ Ed. Lips. 1. 3.—84 Ante asse regum maxime dicitur Ms. Naz. lite
ris majusculis, apud hos maxime Thracum Ms. Pal. 1. 2. Lips. Ryck. apud hos
Thracum maxime Ms. Voss. 3. Toll. apud hos maxime stragum populos Ms.
Duisb. Ed. pr. ante hos maxime Thracum Ms. Flor. ante hos Thr. marimus p.
Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Pont.
Zeu.—85 Desciverant Ms. Naz.—86 Assuerat Ms. Fran. Mall.—87 Oiidef Ed.
Lips. 1.—88 Contisonis Ms. Pal. 1. Conscisonis Ms. Duisb. Consosonis Ms. Fram.
Conscisionis Ed. pr.—89 Quoties Ed. Lips. 1. 3. Ven. quotiens Ed. Lips.2. Med.

NOTAE

* Tubam] Sonitum tubæ. b A Pisone] L. Piso Thracas perdo

* Domitius centurio] Qnis fuerit Do
mitius, ignotum est. Alii legunt Do
midius, Domidius, vel Cronidius.
* Ante hos] Falsum; nam multo
post Mysos Thraces rebellarunt, ut
patet ex Annalibus.
• Thracum maxime populus] Hic er
ror est: quid enim istuc maxime? In
Edit. Stadii, maximus populus; quod
ipsum et Herodotus scripsit, et vere,
sed non secundum recentiorum scrip
torum sententiam.
mnit, anno Mundi 3939. ante Ch.
Nat. 9. ab Ur. Cond. 742.
• Ipsi puniebant] Dum se frustra
catenas mordendo macerabant.
d Cotisonis] Hunc Daciæ regem fe
cit Noster, Horatium secutus, Od.
lib. iii. 8. * Occidit Daci Cotisonis
agmen.' Suetom. vero Getarum re
gem vocat; sed Plinius scribit, Getas
Romanis Dacos fuisse dictos. Jus
tin. etiam Dacos Getarum sobolem
vocat.
 epitoM. Lib. iv. CAP. 12. 351

gelu9° Danubius junxerat9* ripas, decurrere** solebant, et

vicina9* populari. Visum est Cæsari Augusto gen- [§. 19.
tem aditu difficillimam94 summovere. Misso igitur Lentulo,*
ultra ulteriorem repulit ripam : citra præsidia constituit.
Sic tunc9s Dacia% non victa, sed summota atque dilata est.
Sarmatæ patentibus campis inequitant:97 et hos per [§. 20.
eundem Lentulum prohibere* Danubio satis fuit. Nihil
præter nives, rarasque99 sylvas habent.' Tanta barbaries*
est, ut pacem non intelligant.3 Germaniam* quoque [§. 21.
utinam vincere tanti non putasset!** magis turpiter amissa
est, quam gloriose acquisita:* sed quatenus sciebat [§. 22.
patrem suum Cæsarem, bis trajecto ponte7 Rheno,** quæ
sisse bellum, in illius honorem* concupiit9 facere provin
ciam. Et factum'° erat, si barbari tam vitia'* nostra,'
quam'* imperia, ferre'* potuissent.'* Missus in eam [§. 23.

Par. Grut. Lugd. Freinsh. Blanc. Vetst.—90 In gelu Ed. Gryph. imperio Ed.
Lips. 1. 2. 3. Med. Par.—91 Vinxerat Ms. Naz. Pall. Voss. 1. 2. Ed. Lips. 3.
Par. virerat Ed. Lips. 1. 2. Med.—92 Discurrere Ms. Pal. 2. Mall. Duisb. Fran.
Voss. 1. 2. Ed. pr. Stad. Pont.—93 Viciniam Ms. Naz. Pall. Mall. Duisb.
Fran. Voss. 1. Ed. pr. vicinam Mss. Regg.—94 Difficillimo Ms. Mall. Berol.
Duisb. Fran. Ed. pr. difficilimâ Ed. Lips. 1. 2. 3. difficiligam Ed. Blanc.—
95 Sic hinc Ed. Gryph. si tunc Ed. Stad. Pont. a quibus libris mox abest τὸ
sed.—96 Datia Ed. Lips. 1. 3.—97 Injetât Ed. Lips. 1. injetant Ed. Lips.
2. inquietant Ed. Gryph.—98 Prohiber Ed. Lips. 1.—99 Pruinasque et s. Jord.
ratasque Ed. Lips. 1. 3.—1 hnt Ed. Lips. 1.—2 Barbarie Ed. Blanc. barbaria
Ed. Lips. l. 2. 3. Med. Par. Vem. Gryph. Stad. Pont.—3 Intellgant Ed.
Lips. 1.—4 Germaniam, &c. Hæc usque ad extremum librum in Ed. Lips.
1. 3. sejuncta a superioribus leguntur, cnm hoc titulo : Bellum contra germa
nos.—5 Putassent Ed. Gryph.—6 Acquisitum Ed. Lips. s.—7 Ita Ms. Flor.
Reg. Q. Sed bis transvectum pontem Ms. Naz. Voss. 3. Ryck. Ed. Ber. Sab.
bis trãspectü póte Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. bis transrecto ponte Mss. Duk.
ceteri, Ed. pr. bis transacto ponte Ms. Pal. 1.—8 Renum Ms. Ryck. Rheni Ed.
Gryph. Stad. Pont.—9 Concupit Ed. Ven.—10 féTi Ed. Lips. 1. facta Ed.
Blanc.—11 Vicia Ed. Par.—12 Nostraque Ed. Par.—13 Sic Ms. Naz. Pal. 2.
Regg. Mall. Duisb. Berol. Fran. Sed facere Ms. Pal. 1.—14 Maluissent Ms.
NOTAE

* Lentulo] Quis ipse fuerit Lentu- * In illius honorem] Ne scilicet eos

lus incertum est. Facile crediderim videretur contemnere, contra quos
fuisse Cn. Cornelium Lentulum au- tot annis Caesar bella gesserat.
gurem, qui consul fuit anno Mundi ' Vitia nostra] Injurias, avaritiam.
3936. ab Ur. Cond. 739. Sic apud Tacit. alicubi: * Frisii pa
' Putasset] Augustus. cem exuere, nostra magis avaritia
s Bis trqjecto ponte Rheno] Vid. lib. quam obsequii impatientes.'
iii. cap. 10.
852 L. ANNAEI FLORI

provinciam Drusus,j primos'5 domuit Usipetes:* inde'6

Tenctheros'7 percucurrit,** et Cattos.'9' Nam" Marcoma
norum*° spoliis insignibus“ quendam editum tumulum in
tropæi modum** excoluit. Inde validissimas na- [§. 24.
tiones, Cheruscos,**° Suevosque,** P et Sicambros,*** pari
ter aggressus est: qui, viginti** centurionibus incrematis,*
hoc velut sacramento*7 sumserant** bellum, adeo certa vic
toriæ spe, ut prædam*9 in antecessum*°' pactione*' divise
rint.** Cherusci equos, Suevi aurum et argentum, [§. 25.
Sicambri captivos elegerant: sed omnia retrorsum.* Vic
tor namque** Drusus equos, pecora, torques eorum, ipsos
-

Pal. 1. Regg. Duisb. Mall. Berol. Fran. Ed. pr.—15 Primo Ms. Berol Ed.
pr.—16 fi Ed. Lips. 1.—17 Ceteros Ms. Ryck.Duisb. Fran. Voss. 1. 2. Ed. pr.
Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Tenchtheros Ed. Vetst.
Tencatheros Ed. Gryph. Tencteros Ed. Zeu.—18 Sic Ms. Naz. Flor. Berol. Ed.
Lips. 1. 3. Sed percurrit Ed. Lips. 2. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Grut.
Lugd. Pont. Zeu. Vetst.—19 Tactos Ms. Naz. Ryck. Voss. 1. 2. Ed. Lips. 1.
2. 3. Med. Par. Ven. sactos Ms. Duisb. Ed. pr. cactos Ms. Fran. datos Ms.
Voss. 3.—20 marcemanorü Ed. Ven. marcomanorum Ed. Lips. 1. 2. 3. Med.
Par.—21 Trophei modn Ed. Lips. 1. trophei modum Ed. Lips. 3. Med. Par.
Ven. trophaei modum Ed. Gryph. Stad. Grut. Pont. Freinsh. Vetst.—
22 chruscos Ed. Lips. 3.—23 Suevos Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.
Stad. Pont.—24 Stcabros Ed. Ven.—25 XX. Ed. Lips. 1. 3. Med. Par. Ven.
—26 Concrematis Ed. Stad. Pont. Zeu. interceptis Ed. Ven.—27 Sacro Ed.
Ven.—28 Sumpserat Ed. Par. Ven.—29 Preda Ed. Med.—30 Anticessum Ms.
Naz. Pal. 2. Duisb. Fran. Voss. 1. Ed. pr. Lips. 1. 3. anticensum Ms. Ryck.
antecessus Ed. Med. Par. anticessam Ed. Lips. 2. aiicessi Ed. Ven.—31 Pac
tione aberat a Ms. Voss. 1. 2.—32 Sic Ms. Naz. Pall. Flor. Ed. Lips. 1. 2. 3.
Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Sed dividerent Ed. pr. Stad. Grut.
NOTAE

3 Drusus] Claudius Drusus, An- est. Immo et ad Albim tropæa ista,

gusti privignus (vid. supra) in Ger
maniam missus anno Mundi 3938.
ante Ch. Nat. 10. ab Ur. Cond. 741.
Et ibi quarto quam bellum gessit an
no periit.
* Usipetes] Germaniæ populi non
longe a Rheno.
' Cattos] Catti Germaniæ populi,
iidem qui Saxones, ut volunt.
m Nam] Est transitio.
^ Murcomanorum spoliis insignibus]
Marcomani Germaniæ populi, quos
ad Albim coluisse ex Tacito colligere
de qnibns loquitur Florus, a Druso
fixa fuisse testatur Dio alicubi.
• Cheruscos] Germaniæ populos.
Lnnebulgenses putat Junius.
P Suecosque] In media Germania
fere.
q Sicambros] Sicambri Germaniæ
populi ad latus Rheni degentes.
* In antecessum] Hoc est, ante tem
pus. Gallice, Par avance. Sic lib.
111. cap. 21.
* Retrorsum] Hoc est, aliter ac ipsi
putaverant evenere.
 EPiToM. Lib. iv. cAP. 12. 353

que præda** divisit,' et vendidit. Præterea in tute- [§. 26.

lam provinciarum** præsidia atque custodias3° ubique dis
posuit, per Mosam" flumen, per Albim,37 " per Visurgim.** *
Nam per Rheni quidem ripam*9 quinquaginta amplius cas
tella* direxit. Bonnam et Gesoniam*° ' cum*' pontibus
junxit, classibusque firmavit. Invisum** atque in- [§. 27.
accessum in id** tempus* Hercynium** saltum patefecit.**
Ea denique in Germania pax erat, ut mutati homines, alia
terra,*° coelum ipsum mitius*7 molliusque** solito, videre
tur. Denique non*9 per adulationem, sed ex meritis, [§. 28.
-

Pont. Zeu. Vetst.—33 Nanque Ed. Lips. 2. Par.—34 Prædam Ed. Blanc.—
35 Provincie Ed. Lips. 1. 3. provinciæ Ed. Med. Par. Ven. Gryph. prorintie
Ed. Lips. 2.—36 Provitias Ed. Lips. 1. 2. Med. prorincias Ed. Lips. 3. Par.
Gryph.—37 Alabium Ms. Ryck. Albium Ms. Duisb. Ed. pr. Alpium Ms. Fran.
Albin Ed. Lips. 3. Zeu.—38 Visurgiam Ms. Fran. insurgiam Ed. Lips. 1. 3.
Med. Par. Isurgiam Ed. Ven.—39 Nam in reni quidem ripa Ms. Ryck. et in
reni qu. ripa Ms. Flor. per Rh. qu. ripam, omisso τφ nam, Ms. Mall. Ed. Lips.
2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont. In Ed.
Lips. 1. est isurgiâ : perrhei q. r. —40 Sic Ms. Ryck. et Duk. plerique, Ed.
pr. Ald. Sed Bonam et Gesogiam Ms. Naz. Bomam et Gesoniam Mss. Pall.
Bonnam et Gemosiam Ms. Voss. 2. Ed. Ber. Sab. Jnnt. bonâ et genosià cù Ed.
Lips. 1. 2. 3. Med. Ven. bonam et genosiam cum Ed. Par. Bonnam et Geroniam
Ms. Voss. 1. Bonnam et Gessomiam Ms. Voss. 3. Bononiam et Gesoriacum Ed.
Vin. Stad. marg. Grut. Lugd. Zeu. Vetst. Amst. Bonnam et Geldubam Ed.
Stad. Pont. Fab. Bonnam et Moguntiacum Ed. Blanc.—41 Cum omittunt
Ed. Zeu. Blanc.—42 Sic Mss. Vin. et Duk. Edd. vett. omnes, excepto Ald.
Sed inrium Ed. Ald. Gryph. Stad. Grnt. (qui tamen in notis ait se rece
pisse inrisum ex Ed. pr.) Lugd. Pont. Zeu. invitum Ed. Vetst.—43 Ad id
Ms. Ryck. per idem Ms. Berol. Duisb. Ed. pr. in, omisso id, Ms. Mall.
Fran. id, omissa Praep. Ms. Voss. 3.—44 hirciniù Ed. Lips. 1. 2. 3. Par.
hyrcinium Ed. Med. hercinium Ed. Ven. quo in libro paulo ante est fer
navit.—45 Patefacit Ed. Lips. 1. 3.—46 Terra nati Ed. Ven.—47 q3 assue
verät add. Ed. Lips. 2.—48 Moliusque Ed. Lips. 1. 3.—49 7 Ed. Lips. 1.
NOTÆ

* Præda divisit] Hoc est, in præ in Germanos et Gallos essent subsi

dam.
v Mosam] Mosa Galliæ Belgicæ flu
vius, qui per mediam Bataviam in
mare incurrit.
* Albim] Fluvium in extrema Ger
mania, ad Cimbricam Cbersonesum
fere.
* Visurgim] Germaniæ flnvium, qui
in Oceanum aquas evolvit : ab Ovi
dio * Isturgis' dicitur.
* Quinquaginta amplius castella] In
iis octo legiones locavit, ut commune
Delpk. et Var. Clus.
dium. Ceterum hæc castella sunt
origo urbium quæ hodieque in Galli
ca Rheni ripa visuntur.
* Bonnam et Gesoniam [Geldubam]
Oppida ad Rhenum sita. Apud alios
aliter legitur hic locus. Sed melio
rem lectionem repræseutavimus.
* Invisum atque inaccessum in id tem
pus] In eo tamen Cæsar hostem quæ
sivit. Supra lib. iii. cap. 10. * Sed
non penetravit.'
Plor. Z
354 L. ANNAEI FLORI

defuncto ibi fortissimo juvene,* ipsi,*° quod nunquam

alias,*'* Senatus cognomen ex provincia* dedit. Sed [§. 29.
difficilius est provincias obtinere,**° quam facere:** viribus
parantur,** jure** retinentur. Igitur breve id gau- [§. 30.
dium.*° Quippe Germani victi magis, quam domiti, erant:
moresque nostros magis, quam arma, sub imperatore Druso
suspiciebant:57* postquam veros* ille defunctus,*9 [§. 31.
Vari Quintilii*° libidinem' ac superbiam haud secus, quam
sævitiam,** odisse coeperunt. Ausus** ille agere conven
tum:* et in castris jus dicebat,*** quasi violentiam** bar
barorum** et° lictoris virgis, et præconis voce, posset inhi
- -

—50 Ipse Ms. Pal. 2. Voss. 1. et Mall. a manu prima. Ed. Blanc. defuncto
ibi fortissimo jureni, quod, &c. Etiam in Zeu. est jureni.—51 Sic Mss. om
mes. Sed alias alteri Ed. Vin. Lugd. In Ms. Pal. 2. erat ipse quidem non
alias senatus. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. aliter. Ed. Ven. Gryph. Stad.
Pont. alteri.—52 Retinere Ms. Ryck. Berol. Duisb. Ed. pr.—53 Facile Ed.
Par.—54 Paratur Ed. Lips. 1.—55 Brevi Ed. Lips. 3.—56 Gaudium fuit Ed.
Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont.—57 Suscipiebant Ms.
Naz. Ryck. Flor. Voss. 3. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Grypb. Stad.
Pont. susceperant Mss. Duk. ceteri, Ed. pr. Grut. Lugd. Zeu.Vetst.—58 Ve
ro abest ab Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—59 Defunc
tus est Ms. Ryck. Flor. Fran. Mall. Ed. Lips. 1.2.3. Med. Par. Vem. Grypb.
Stad. Lugd. Pont.—60 Sic Ed. Lips. 1. 2. S. Med. Par. Ven. Gryph. Cett.
Quinct.—61 Sceritiam Ms. Ryck.—62 Ausus rero Ed. Stad. Pont.—63 Sic Ed.
Stad. Pont. Freinsh. Fab. Blanc. Sed in castos ita se direxerat Ms. Naz. in
castris se dirererat Mss. Duk. plerique, Edd. vett. præter Ald. etiam Grut.
Lugd. Vetst. Duk. 1. 2. in castris se dixerat Ms. Ryck. Fram. Ed. Ald. in castris
direxerat Ed. Gryph.—64 Violentiü Ed. Lips. 2. violenciam Ed. Lips. 3.-65 Et
NOTAE

• Fortissimo jurene] Claudio Drn sub imperatore Druso suspiciebant] Id

so, qui collapsus equo crus fregit, et est, reverebantur. Male in aliis sus
obiit. cipiebant; nam etsi suscipere mores Ro
° Quod nunquam alias] An vult nun manorum suum sensum habere possit,
quam alias Germanici cognomen re arma Romanorum suscipere nemo bomo
portatum fuisse ? An nunquam alias intelligat.
devictarum gentium nomen mortnis * Libidinem] Avaritiam hic inter
Senatum dedisse ? Posterius magis pretor.
placet. Et verum est. s Ausus ille agere conrentum] Gallice
* Cognomen ex prorincia] * Germani diceres, Tenir les états.
cus' vocatus fuit. Ovid. Fast. 1. * Et * In castris jus dicebat] Pessime in
mortem et nomen Druso Germania aliis et in castris se derererat, quod
fecit.' viri docti in jus dicebat mutavere.
a Obtinere] Hic est, fortiter tenere, Sed his etiam error remansit; nam
ita ut eripi nequeat. legendum, et in castris jus dicere.
* Moresque nostros magis, quam arma, Nunc res plana est.
 EpitoM. LiB. iv. c AP. 12. 355

bere: at illi, qui jam pridem rubigine obsitos°7 enses, [§. 82.
inertesque quærerent* equos, ut primum togas,' et sæviora
armis jura viderunt, duce Arminio°9 arma corripiunt:
cum interim tanta erat Varo pacis fiducia,7° ut ne [§. 83.
prædicta quidem, et7* prodita per Segestem7* unum princi
pum7* conjuratione commoveretur.7* Itaque impro- [§. 34.
vidum,75 et nihil tale metuentem, improviso adorti,] cum
ille, (o securitas!)7° ad tribunal citaret,* undique invadunt,
castra rapiunt,77 tres legiones opprimuntur.7* Varus [§. 85.
perditas res eodem, quo Cannensem diem79 Paulus,' et fato
est et animo*° secutus. Nihil illa cæde per paludes [§. 36.

barb. Ed. Med. Par.—66 Sic Ms. Voss. 1. 2. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Ald. Ven.
Sed Mss. reliqui, Ed. pr. Sab. Par. Junt. omittunt et.—67 Ita Ms. Pal. 2. Flor.
Mall. Ed. Stad. Pont. Blanc. Duk. 1. 2. Sed oblitos Mss. et Edd. reliqui, ut
Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Grut. Lugd. Freinsh. Zeu. Fab. Vetst.—
68 Inertesque ererent Ms. Naz. inertesque mererent Ms. Pal. 1. 2. Ed. pr. inertes
que maererent Ms. Berol. Mall. inertesque maererent Ms. Duisb. Voss. 1. 3. Ed.
Zeu. Blanc. Dnk. 1. 2. inertesque merente Mss. Regg. inertesque merent Ms. Fran.
inertesque haberent Ms. Ryck. Flor. inertesque cernerent Ms. Voss. 2. Ed. Lips.
1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. 2. Junt. Ald. Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont. in
ertesque cemerent Ed. Par. 1.—69 Armenio Mss. Vim. Mall. Duisb. Fran. Voss.
2. Ed. pr. Armiuio Ed. Lips. 3.—70 Fidutia Ed. Lips. 1. 3.—7 1 Præd. quidem
et absunt ab Ed. Lips. 1. 2. 3.—72 Segestu Ed. Lips. 1. 2. 3. segestâ Ed. Par.
2. segestæ Ed. Med. Par. 1. Sergeste Ed. Ven.—73 Sic Mss. Duk. plerique,
Ed. pr. Sed unum principem, ducum Mss. Vin. Ed. Stad. Pont. unum princi
pem, conj. Ms. Fran. unum ducü Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Vem. Gryph.
Lugd.—74 Sic Mss. Pall. Naz. Voss. 3. ' Sed moreretur Mss. Duk. ceteri,
Ed. pr. moneretur Ms. Duisb.—75 In providum Ed. Lips. 1.—76 Quum ille ad
secures et Ms. Duisb. Ed. pr.—77 Undique castra inradunt Ms. Reg. Q. und.
invadunt, castra intercipiunt Ms. Fran.—78 Opprimunt Ms. Flor.—79 Eodem
die, quo Cunnensem cladem Ms. Reg. Q. Pro Cannensem, canese Ed. Lips. 1.
canensem Ed. Par.—80 Et fato et animo est Ed. pr.—81 Sic Mss. Regg. Voss.

NOTAE

1 Togas] Quas in jurisdictione in licet corruptns hic locus. Lege igi

duebant Romani.
1 Itaque improvidum, et nil tale me
tuentem, improviso adorti] Miror ne
minem vidisse vocem improviso hinc
removendam esse, quippe quæ ex
improvidum nata est; videlicet expli
catio scholastica apposita in textum
recepta est.
* Cum ille, (o securitas!) ad tribunal
citaret] * Citare' absolute positum
meminem adhuc vidisse puto. Vide
tur: cum illos, et post adorti ponenda
est major distinctio ; sic : adorti.
Cum illos, o securitas ! ad tribunal ci
taret, undique invadunt. Pater.
' Eodem, quo Cannensem diem Paul.
lus] Id est, secutus est exemplum
Pauli, qui Cannensi die post amis
sum exercitum sibi mortem consci
vit, quod Varus imitatus est. Conti
git hæc clades anno decimo nono post
mortem Drusi.
356 L. ANNAEI FLORI

perque sylvas cruentius: nihil insultatione barbarorum in

tolerantius,*' præcipue tamen in causarum patronos.
Aliis oculos, aliis manus, amputabant: unius os** [§. 37.
sntum,** recisa prius lingua, quam in manu tenens barba
rus: “Tandem,' inquit, * vipera, sibilare desiste.' Ip- [§.38.
sius quoque Consulis" corpus, quod militum pietas humi
abdiderat, effossum. Signa et aquilas duas adhuc barbari**
possident:" tertiam signifer prius, quam in manus hostium
veniret, evulsit;** ° mersamque*° intra baltei sui latebras?
gerens, in cruenta palude sic latuit. Hac clade fac- [§. 39.
tum,*7 ut imperium, quod in littore Oceani non steterat,** in
ripa Rheni fluminis*9 staret.” Hæc ad Septemtrionem.
Sub Meridiano tumultuatum magis, quam bellatum, [§. 40.
est. Musulanios9°* atque Gætulos,* accolas9* Syrtium,'
Cosso" duce, compescuit: unde illi * Gætulici'9* nomen.9*
-

Naz. Ed. ßer. Sab. Par. Ald. Gryph. Freinsh. Fab. Sed intoleratius Ms.
Pal. 2. intolerabilius Mss. Duk. plerique, Ed. pr. Lips. 2. Junt. Ven. Stad.
(;rnt. Liigd. Pont. Zeu. Vetst. itollerantius Ed. Lips. 1. 3. Med.—82 Hos Ed.
Med.— 83 Situ Ed. Lips. 2.—84 Et barb. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.—
85 Erulsis Ms. Naz. et supra correctum erulsum. Ed. Zen. arulsit.—86 Mer
sitque f.d. Lips. 1. 3. Par.—87 Factum est Ms. Voss. 3. Ed. pr.—88 Non steterat.
Ità Mss. et Edd. vett. omnes.—89 Flumis Ed. Lips. 1.—90 Musulamos, Musula
mos, Misulanos, Musilianos Mss. Duk. Misulanos, et Musulanos, Mss. Vin. Musu
lanas Ed. Lips. 1. 2. 3. Musulamos Ed. Med. Par. Musulamias Ed. Vem.—91 Ac
collas Ell. Pär. 2.—92 gettulici Ed. Lips. 1. 3. getulici Ed. Med. Par. Ven.
Gryph. ut ante Getulos.—93 Cognomen Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.

NOTAE

u, Consulis] Vari. Sed is Proconsul, sam fluvium siti.

non Consul, fuit.
* Adhuc barbari possident] Dio ta
men et Tacitus ambas istas aquilas a
Romanis recuperatas fuisse tradunt.
• Erulsit] Quippe hastæ acumini
infixa haerebat, ut mos fuit.
P Intra baltei sui lat.] Hinc patet
aquilas non ita magnas fuisse.
q In ripa Rheni fluminis staret] Hoc
est: Hac clade factum est ut impe
rium ad Oceanum extendi prohibi
tum flumine Rheno terminaretur.
r Musulunios] Musulanii vel Misu
1anii Africae propriae populi ad Amp
• Gaetulos] Africæ populos infra
Mauritaniam.
t Accolas Syrtium] Sic Virgilium
secutus est Florus, qui Syrtes Gætu
las vocat. Nam falsum est Gaetulos
ad Syrtes degere, quippe qui medi
terranei sunt, et infra Mauritaniam.
u Cosso] Cosso Cornelio Lentulo,
qui Consul fuit cum Calpurnio Pi
sone Augure anno Mundi 3949. post
Ch. Nat. 2. ab Ur. Comd. 752. A
devictis Gætulis Gætulicus dictus
est.
 EpiToM. Lib. iv. cAP. 12. 357

Latius victoria patet. Marmaridas* atque Gara- [§. 41.

mantas" Curinio9** subigendos dedit. Potuit et ille redire
* Marmaricus,'* sed modestior in æstimanda95 victoria fuit.
Ad Orientem plus negotii9° cum Armeniis:97 huc [§. 42.
alterum* ex Cæsaribus,9° nepotibus suis, misit. Ambo??
fato breves:* sed alter inglorius. Massiliæ' quippe [§. 43.
Lucius* morbo solvitur: in Syria3 ° Caius ex vulnere,* cuum
Armeniam ad Parthos se subtrahentem recipit.3 Armenios,
victo rege^ Tigrane,* in hoc unum servitutis genus7 Pom
peius assueverat,** ut rectores a nobis acciperent. Inter
missum ergo jus per hunc9 recuperatum, non incruento, nec
inulto'° tamen, certamine. Quippe Domnes,''* [§. 44.
-

Stad.—94 Sic Mss. Vin. Pal. 2. Ryck. Regg. Mall. Berol. Duisb. Fran. Voss.
1. 2. Ed. pr. Sed Quirino Ms. Flor. Pal. 2. Jord. Frec. Cirino Ms. Voss.
3. Quirinio Ms. Pal. 1. Turmio Ed. Lips. 1. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Lugd.
Turinio Ed. Lips. 2. Furnio Ed. Stad. Pont. Zeu.—95 Inestim Ed. Lips. 1.—
96 Negocii Ed. Lips. 1. Par.—97 Armenis Ms. Duisb. Voss. 3. Ed. pr. Lips. 1.
2. 3. Med. Par.—Gs Cesar ex nep. Ed. Lips. 1. 2. 3. Cæsar eae nep. Ed. Med.
Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—99 Ambus Ed. Ven.—1 Massiniae Ms. Naz.
Massinie Ms. Duisb. Ed. pr. Massune Ms. Fran. marime Ms. Pal. 2.—2 Lu
£ius Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.—3 Ita Mss. Vin. Pall. et Duk. omnes, Ed.
pr. Sed in Lycia Ed. Ber. Sab. Junt. Ald. Gryph. Stad. Pont. Inlitia Ed.
Lips. 1. 3. in licia Ed. Lips. 2. Med. Par. Ven.— 1 Volnere Ms. Duisb. et hic
et s. 44.—5 Recepit Ed. Gryph. Stad. Pont.—6 Victoria de Ms. Fran.—
7. Servitutis CH. Pomp. Ms. Ryck. servitutis Gneus Pomp. Ms. Voss. 1. 2. ser
ritutis G. Pomp. Ms. Fran.—8 Assuefecerat Ed. Stad. Pont. asseruerat Ed. Ven.
—9 Per hunc aberant a Ms. Fran. Voss. 1. 2.—10 Multo Ms. Ryck. Voss. 1. 2.
Ed. Stad. Blanc. Duk. 2.—11 Domnes Ms. Voss. 1. Ed. Lips. 2. dones Ed. Lips.
NOTAE

* Marmaridas] Marmaridæ sunt qui b In Syria] In Armenia, non in

Marmaricam, a Nilo usque ad Cyre
nem, vel Syrtem majorem, incolunt.
" Garamantas] Libyæ populos in
tra Gætuliam et montes Æthiopicos.
* Curinio] Quis fuerit ille Curinius
fateor me ignorare; forsan Q. Quiri
nius sit, cujus sæpe Tacitus memi
nit.
* Redire * Marmaricus'] Id est, Mar.
marici cognomen reportare.
* Alterum] Caium Cæsarem, Juliæ
Augusti filiæ ex Agrippa filium, et
sic Augusti nepotem.
* Ambo fato lreres] Major vigesimo
tertio, minor vigesimo secundo ætatis
anno, mortem obiere.
Syria, vulneratus fuit, ut habent om
nes historici; et multo post, dum Ita
liam repetebat, in Urbe Syriæ (Li
myram vocant) morbo periit anno
Mundi 3953. post Ch. Nat. 4. ab Ur.
Cond. 756. cum ante annum et men
ses quinque frater Lucius obiisset.
c Victo rege Tigrane] Vide lib. iii.
cap. 5.
d Pompeius assueverat] Legendum
arbitror ustrinarerat. Non quod ne
sciam rò assuererat esse significationis
activae ; sed quod non victoribus mos
est, ut victos assuescant, sed ut eos
astringant.
* Domnes] Alii * Addon.' Sed Pa
358 L. ANNAEI FLORI

quem rex' Artaxatis** præfecerat, simulata proditione,

adortus virum intentum libello, quem, ut thesaurorum ra
tiones'* continentem, ipse porrexerat, strictus ac recrea
tus'* ex vulnere in tempus.** Ceterum barbarus [§. 45.
undique infesto exercitu oppressus, gladio, et pyra,'° in
quam se percussus immisit,'7 superstiti** etiamnum'9 Cae
sari satisfecit. Sub Occasu pacata fere omnis*° [§. 46.
Hispania, nisi quam*' Pyrenæi desinentis scopulis inhæ
rentem citerior** alluebat Oceanus.**3 8 Hic duæ validissi
mæ gentes, Cantabri* et Astures,' immunes** imperii agita
bant. Cantabrorum et pejor,** j et altior,*° et magis [§. 47.
pertinax in rebellando animus fuit; qui non contenti liber
* Nisi ea quam interior Oceanus ambibat impositam saris Pyrenæi montis.

1. Dominationis Ed. Med. Par.—12 Sic Mss. Vin. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med.
Par. 2. Veu. et ceteri. Sed Ariaratis, Artarates, Arsaces Mss. Vin. alii.
ariaratis Ed. Par. 1. Artarates Ed. Gryph.—13 Röne Ed. Lips. 1. rönem Ed.
Lips. 8. Ven. rationem Ed. Med. Par. ratione Ed. Lips. 2.—14 Sic Ms. Reg.
F. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Sed stricto ac recreato Ed. Ven. strictos arre
creatus Ms. Naz. et emendatum strictus ac recreatus. Sed stricto sarre creatus
Ms. Voss. 1. strictus serre creatus Mss. Vim. stricto sarre cruentus Ms. Berol.
Duisb. Ed. pr. stricto inde recreatus Ms. Pal. 1. 2. stricto inde ac recr. Ms.
Flor. Mall. stricto ferro cruentus Ms. Ryck. Ed. Gryph. stricto ferro cruentat
Ms. Voss. 2. ferro cruentus Ms. Voss. 3. strictus sed recreatus Ms. Reg. Q, Ed.
Lugd. stricto recreatur Ed. Blanc. stricto ferro cruentat rulnere in tempus Ed.
Stad. Pont. Fab. stricto ferro cruentat rulnere in tempore Ed. Grut. Zeu. Vetst.
Ceterum ab Ms. Fran. aberant verba: strictus... tempus.—-15 In tempore Mss.
Vin. Voss. 1. 2. Duisb. Reg. Q. in timpore Ms. Berol. Ed. pr. Grut. interem
tus Ms. Voss. 3. Ab Ms. Mall. aberant.—16 Pira Ed. Lips. 2.—17 imissit
Ed. Lips. 1. 3.—18 Superstiti abest ab Ed. Med. Par. Vetst.—19 Ita Ms.
Naz. Flor. Mall. Sed etiamnunc Ms. Fran. etiam Caesari non Ms. Ryck. Berol.
1)uisb. Ed. pr. etiam non Mss. Vin. Pall. Voss. Regg. Ed. Stad. Grut. Lugd.
Vetst. etiam Caesari Edd. vett. ceteræ, ut Lips. 2. Ber. Sab. Med. Par. Junt.
Ald. Ven. Gryph. eet Caesari Ed. Lips. 1. 3.—20 Sic Ms. Flor. Berol. Duisb.
Ed. pr. Grut. Freinsh. Sed pacata erat o. et pacata erat fere o. et pacata fere
erat o. et pacata fere omnis erat Mss. Duk. ceteri. pacata erat omnis Ed. Gryph.
Stad. Pont. pac. fere erat omnis Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.
Lugd.—21 Quod Ed. Lips. 2.—22 Citerior aberat a Ms. Berol. Duisb. Ed. pr.
—23 Occeanus Ed. Lips. 1.—24 imunes Ed. Lips. 1.—25 Sic Ms. Berol. Ed.
Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Jnnt. Ald. Ven. Sed prior Mss. reliqni,
Ed. pr. Gryph. Vin. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Vetst.—26 Alterior Ed.
NOTAE
terculus * Addnum' vocavit. h Cantabri] Hispaniæ Septemtrio
f Rer] Rex Parthorum. malis populi.
s Citerior alluebat Oceanus] Ocea- * Astures] Hispaniæ popnli supra
nus Gallicus, sed qui et * interior' Galliciam, e regione Cantabrum.
dici posset. J Pejor] Male in aliis prior.
 EPITOM. LIB. IV. cAP. 12. 359

tatem suam defendere, proximis etiam imperitare tentabant,

Vaccæosque,*7* et Curgionios,**' et Autrigonas,*9 " crebris
incursionibus fatigabant. In hos igitur, quia vehe- [§. 48.
mentius agere nuntiabantur,*° non mandata expeditio, sed
sumta est.° Ipse venit Segisamam:*'° castra posuit: inde
partito** exercitu totam in diem** amplexus** Cantabriam,
efferam gentem, ritu ferarum, quasi indagine, debellabat.35 P
Nec ab Oceano quies, cum infesta3° classe ipsa quo- [§. 49.
que terga hostium cæderentur. Primum adversus Canta
bros sub moenibus Belgicæ37* præliatus est.** Hinc*9 fuga
in eminentissimum Vinnium*°' montem, quem*'* maria'

Par.—27 vacceosque Ed. Par. Gryph.—28 Curmogos Ms. Naz. Berol. Duisb.
Ed. pr. Curinogos Ms. Pal. 2. Ryék. Ed. Ven. Curgonios Mss. Regg. Voss.
Flor. Ed. Med. Par. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Freinsh. Fab. Blanc.
Vetst. Duk. 1. 2. Turgonios Ms. Mall. Surgonios Ms. Fran. eurinogos Ed.
Lips. 1. 2. 8. Gurgonios Mss. Vin. Curgonicos Ed. Zeu.—29 Auricomas Ms.
Ryck. Voss. 3. Aurigonas Mss. Duk. ceteri, Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.
Ven. Gryph. Lugd. ' Freinsh. Zeu.—30 Nunciabatur Ed. Lips. 1. 3. Par.
£'j|;: Sic Ms. Duisb. Regg. Voss. 2. Ed. pr. Med. Par. Stad. Pont.
Fab. Blanc. Amst. Duk. 1. 2. Sed Segissamam Ms. Naz. Secusamam Ms.
Flor. Mall. Sagisamam Ms. Berol. Sagisama Ed. Lips. 1. 3. Segisaniam Ms.
Fran. Ed. Lips. 2. Pagisamam Ms. Voss. 1. secus a man Ms. Voss. 3. Sagesa
mam Ed. Griit. Lugd. Freinsh. Zeu. Vetst. Sugesama Ed. Gryph. Sagesuma
Ed. Ven. In Ed. Blanc. est ipse ad Segisamam castra posuit, omisso τφ
venit.—32 Perdito Ms. Reg. Q, Fran. Voss. 1. 2. et lib. vet. Is. Vossii.--
33 In diem aberant a Ms. Reg. Q. Sed indiam Ed. Par. 1. inde jam Ed.
ßtad. Pont. Zeu. indidem Ed. Blanc.—34 Complerus Ed. Stad. Pont.-
35 Debellat Ms. Pal. 1. debellarit Ms. Reg. Q.—36 Ab inf. Ms. Ryck.—
37 Sic Mss. Pall. Vin. Edd. vett. Sed sub hostibus manibus Belgicae Ed. pr.
sub moenibus Vellicae Ed. Stad. Pont. Zeu. Blanc.—38 Pugnatum Ms. Ryck.
pugnatum i Ms. Voss. 3.—39 Hic Ed. Med. Par.—40 Junium Ms. I'yck.
Medullium Ms. Fran. et supra scriptum Numium. Sed Vinium Ed. Par.
Vindium Ed. Stad. Pont.—11 Sic Mss. PaII. Sed qua Ms. Naz. Berol.
NOTAE

* Vaccaeos] Vide lib. ii. cap. 7.
i Curgionios] Populos in Hispania
Tarraconensi. Fortasse ab urbe Kovp
^yóvuov, quam in illo tractu nominat
Ptolemæus. Veteres libri habent
Curmogos, forsan et corrupte pro
Turmodigos.
m Autrigonas] Hispaniæ Tarraco
nensis populos. Hodie Navarræ reg
num esse volunt.
a Sed sumta est] Ab Augusto scili
cet. Anno Mundi 3924. ante Ch.
Nat. 24. ab Ur. Cond. 727. Et post
quinque annos ad finem perducta.
o Segisumam] Alii Vaccæorum, Can
tabriæ alii, urbem faciunt. In Can
tabria potius fuisse crediderim.
p Debellabat] Legendum debellat.
q Sub naenibus Belgicae] Nescio an
in Hispania urbs reperiatur, quæ
Belgica dicta sit. Libenter legerem,
sub maenibus Belgidae; nam Belgida
Celtiberorum urbs est.
r Vinnium] Montem Hispaniæ Tar
360 L. ANNAEI FLORI

prius Oceani,** quam arma Romana ascensura esse credi

derant.** Tertio Aracillum**" oppidum magna vi repugnat.
Captum tamen postremo fuit. Medulli montis obsi- [§. 50.
dio** (quem perpetua quindecim millium* fossa compre
hensum cinxit) undique simul adeunte Romano, postquam
extrema barbari vident, certatim igne,*7 ferro inter epulas,
venenoque, quod ibi vulgo ex arboribus taxeis** exprimi
tur,/ præcepere*9 mortem: seque pars major a captivitate,
quæ*° videbatur,' vindicavere.** Hæc per Antis- [§. 51.
tium,** * Furnium,33 * Agrippam,' legatos,** hybernans in

/ In obsidione Medulli montis (quem fossa perpetua quindecim millium passuum

clausum undique vallacit, Romano milite simul adeunte) postquam ultima rident
barbari, certatim mortem occupavere, igne, ferro inter epulas, et veneno, quod ibi
communiter ex taris arboribus exprimitur.
-

Duisb. Ed. Lips. 1. 3. Med. Par. Gryph. Zeu. quia Ed. pr. q maria Ms. Ryck.
Ed. Lips. 1. 2. quo maria Ed. Ald.—42 Occeani Ed. Lips. 1.—43 Sic Mss.
Pall. et Duk. omnes. Sed crediderat Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.—44 Sic
Mss. Regg. Toll. Pal. 1. Duisb. Fran. Ed. pr. Sed Arachillum Mss. Vim.
Aracilum Ms. Ryck. Arracilium Ms. Voss. 1. 3. Dracillum Ms. Voss. 2. Arra
cillum Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. 2. Ven. Grypb. Stad. Pont. Freinsh. Zen.
Lugd. Blanc.—45 Captum tamen. Postrema fuit Medulli m. obs. Ed. Junt. Pro
Medulli, Meduli Ms. Ryck. in Edulii m. obsidione Ed. Stad. Pont. in Medullii
obsidione Ed. Zeu. in Edulii m. obsidio Ed. Blanc.—46 XV. miliü Ed. Lips.
1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.—47 Igni Ed. Par.—48 Sic Mss. Vin. Pall.
et Duk. omnes, Ed. pr. _ Sed taaeis Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt.
Ald. Vem. Gryph. Stad. Lugd. Pont. Zeu.—49 Præcipere Ms. Naz. percepere
Ms. Ryck. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. præripere Mss. Vin. Voss. 1. 2. Fram.
Fd. Stad. marg. percipere Ed. Ven.—50 Quam Mss. Regg. qua Ed. Blanc.—
51 Vindicarerunt Mss. plerique, Ed. pr.—52 Antestium Mss. Vin. Fram.—
53 Firmum Ms. Ryck. Mall. Duisb. Fran. Voss. 1. 2. Firmù Ed. Lips. 1. 2.
3. Med. Par. Ven. Firmium Ms. Berol. Voss. 3. Ed. pr. Gryph. Furium Ed.
Stad. Pont.—54 Legatos et Agrippam Ms. Ryck. Mall. Duisb. Fran. Ed. pr.
legatum et Agrippam Ms. Voss. 3. legatos Agrippam Ms. Berol. Flor. et Agrip
pam legatos Ed. Junt. Ald. Ven. Agrippam, omisso tô legatos, Ms. Reg. Q.

NOTÆ

raconensis : cujus pars ad Pyrenæos
pertingere dicitur.
• Quem] In al. qua. Unde Salmas.
fecit quo. Sic supra : * In nives quo
bellum non posset ascendere.'
t Maria] Poëtice pro aquis.
u Aracillum] Oppidum in Canta
bria.
* Quæ videbatur] Videbatur, nec
talis erat. Quis enim nisi barbarus
Augusto servire * captivitatem' vo
cet ?
" Antistium] Caium Antistium vo
cat Vellei. lib. ii. cap. 91.
x Furnium] Meminit Dio, lib. i.iv.
* Agrippam] M. Vipsanium Agrip
pam.
 EP1ToM. LI B. i v. c A P. 12. 361

Tarraconis35 maritimis Cæsar accepit. Ipse præ- [§. 52.

sens56 hos deduxit montibus: hos obsidibus astrinxit:57
hos sub corona* jure belli venumdedit.** Digna res [§. 53.
lauro, digna curru* senatui visa est: sed jam59 Caesar tan
tus erat, ut posset triumphos contemnere. Astures6° [§. 54.
per idem tempus ingenti*' agmine a montibus suis descen
derant: nec temere** sumtus, ut barbaris,° impes:65 * posi
tis** castris apud Asturam35 * flumen, trifariam diviso^° ag
mine, tria simul Romanorum castra aggredi parant.37
Fuisset et** anceps, et cruentum, et utinam% mutua [§. 55.
clade certamen,* tunc tam7° fortibus, tam7' subito, tam
cum consilio venientibus, nisi Trigæcini7*' prodidissent :75

Agrippâ legatos Ed. Lips. 1. 3.—55 Taraconis Ed. Lips. 2. Med. Par. 1. tra
conis Ed. Par. 2. Terraconis Ed. Pont. Tarratiôis Ed. Lips. 1. 3.—56 Ph$ Ed.
Lips. 1. 2. Ven. præsagus Ed. Zeu.—57 Adstrinaeit Ed. Lips. 1. 2. 3. Med.
Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—58 Vendidit Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven.
Gryph.—59 Et jam Mss. Pall. Ryck. Flor. Mall. Voss. 3. Fram. Ed. Stad.
Lugd. Pont. et, omisso jam, Ed. Lips. 1.2.3. Med. Par. Vem.—60 Austures Ed.
Lips. 1.—61 i genti Ed. Lips. 1.—62 Tinuere Ed. Lugd. timere Ms. Burdig.—
63 Sumpta...spes Mss. Pall. et Lips. sumptus...spes Ms. Flor. subtus...impares Ed.
Gryph. nec tenuere suos ut barbari impares Ed. Stad. Pont. Pro impes, etiam
Ms. Mall. Berol. Voss. 1. 2 Duisb. Ed. pr. Sed impares Ms. Burdig. Ryck.
Voss. 3. Regg. Ed. Lips. 2. Ber. Ald. Lugd. impare Ed. Sab. Par. pare Ed.
Med. inspexit Ms. Fran. impetus Ed. Lips. 1. Junt. Grut. Zeu. Fab. Vetst.
Duk. 1. 2. Ab Ed. Ven. absunt verba nec temere sum. ut b. impes.—64 Sed
positis Ms. Naz. Pall. Lips. Voss. 2. 3. Ed. Sab. Junt. Stad. Grut. Pont.
Freinsh. Zeu. Fab. Vetst. Amst. Duk. 1. 2. et positis Mss. et Edd. vett. re
liqui, ut Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Lugd.—65 Sic Ed. Ald.
Gryph. Vin. Stad. Grut. Lugd. Zeu. Fab. Vetst. Sed Scuram, Scurram, Scu
riam Mss. et Edd. vett. Dnk. Scuram Mss. Vim. scurâ Ed. pr. Lips. 1. 2. 3.
Ven. Sturam Ed. Med. Par.—66 Indiriso Ed. Lips. 1. 3. in diriso Ed. Par.
—67 Sic Ms. Naz. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Freinsh. Sed
parabant Mss. ceteri, Ed. pr. Stad. Grut. Lugd. Pont. Zeu. Fab. Vetst. l)uk.
1. 2.—68 Mss. Regg. Ryck. Flor. Mall. Duisb. Fran. Voss. Ed. pr. Lips. 1. 2.
3. Ber. Med. Par. et omittunt.—69 üt Ms. Ryck. ultimum Ed. Stad. Pont.
Zeu.—70 Tunc tamen Ms. Naz. tunc cum tam Ms. Pal. 1. Flor. cum tam Ed.
Ald.—71 Etia Ed. Lips. 1. 2. 3. etiam Ed. Med. Par. Gryph. et Ed. Ven.
—72 Drigaecini, Drigecini, Drecini, Dridecimi Mss. Duk. drigecini Mss. Vin.
Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. 1. Ven. Dirigecini Ed. Par. 2. Brigarcini Ed.
Stad. Pont. Trigecini Ed. Gryph.—73 Prodisset Ed. Lips. 1. 3. prodissent
- NOTAE

* Sub corona] Venales servi coro- c Impes [Impetus] Ex veteribus li

mam gestabant. bris antiquam vocem impes restituit
• Curru] Triumpho. Salmas.
* Ut barbaris] Hoc est, ut solent d Asturam] Fluvium apud Astures.
barbari, qui impetum pro virtute ha- • Et utinam mutua clade certamnem]
bent. Legitur in aliis Edit. (et ultimum mu
362 L. ANNAEI FLORI

a quibus præmonitus Carisius,* cum exercitu adve- [§. 56.

niens oppressit7* consilia: sic quoque tamen7s non incru
ento certamine. Reliquias fusi exercitus validissi- [§. 57.
ma7° civitas Lancia77* excepit: ubi adeo7* certatum79 est,
ut, cum*° in captam urbem faces** poscerentur, ægre** dux
impetrarit** veniam,** * ut victoriæ Romanæ stans potius
esset, quam incensa, monumentum.'* Hic*s finis* [§. 58.
Augusto bellicorum certaminum fuit: idem*7 rebellandi
finis Hispaniæ. Certa mox fides, et æterna pax; [§. 59.
cum ipsorum ingenio in pacis partes promtiore,** tum*°
consilio Cæsaris, qui fiduciam*° montium timens, in quos
se recipiebant, castra sua, sed quæ in plano erant, habitare
et incolere9' jussit. Ingentis esse consilii illud ob- [§. 60.
servari coepit.9*J Natura95 regionis circa se omnis aurifera,
-

Ed. Lips. 2. Med. Par.—74 Adrenit oppressi sed Ms. Naz. adr. oppressisset
Ed. Lips. 1. 3. Par. Gryph.—75 Sic Γι quoque Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.
Ven. Gryph. Stad. Pont.—76 Validissimi Ms. Naz. Duisb. Voss. 3. Ed. pr.
Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Ven. Gryph. Stad. Pont.—77 Lancea Ms.
Voss. 1. Ed. pr. Lips. 2. 3. Ber. lácea Ed. Lips. 1. quo in libro paulo ante
est exertitus.—78 Sic Mss. Duk. fere omnes, Ed. pr. Sed ubi cum loci Ms.
Naz. ubi tum loco Ms. Flor. ubi loci adeo Ed. Lips. 1. 2. 8. Ber. Sab. Med.
Par. Junt. Ald. Vem. Gryph.—79 Pugnatum Mss. Regg. Ryck. Toll. Duisb.
Fran. Voss. 1. 2. Ed. pr.—80 Cum abest ab Ed. Lips. 1. 3. Gryph.—
81 Fasces Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. 1. Ven. Gryph. falces Ed. Par. 2.—
82 Ægrae Ed. Ven.—83 Impetrarerit Ms. Pal. 2. Ryck. Fran. Ed. Junt. Stad.
Pont. Zen. Fab. Blanc. impetravit Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Gryph. Grut.
Lugd. Wetst.—84 Veniam aberat a Ms. Flor.—85 His Ed. Stad.—86 Finis
abest ab Ed. Zem.—87 Id est Ms. Mall. i. Ms. Fram.—88 Promptior: Ed.
Lips. 1. 2. 3. Med. Par.—89 Et cum cons. Ms. Ryck. Duisb. Voss. 2. 3. Edd.
Duk. Vett. etiam Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph.—90 Fidutiâ Ed.
Lips. 1.—91 icoler Ed. Lips. 1.—92 Sic Ed. Gryph. Vin. Stad. Grut. Pont.
Freinsh. Zeu. Fab. Vetst. Duk. 1. 2. Sed in gentis esse consilium illud obser
rari caput consilio Ms. Naz. Ed. pr. ingentis esse consilii illud obs. caput consi
lio Ms. Ryck. Reg. Q, Flor. ingentis esse consilium illud obs. capit consilio Mss.
Regg. Fran. a manu prima: sed manus alia correxerat cepit Ms. Voss. 1.
ing. esse consilium illud obs. capitis consilio. Ms. Voss. 2. 3. img. esse consilium
illud obs. capit consilio. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. ingentis esse
consilium illud observari caput. Ed. Junt Ald. Ven. ingentis esse consilii illud

NOTAE

tua clade certamen); quae lectio melior
altera est.
* Trigæcini] Hispaniæ populi. Sed
eorum incerta positio.
* Carisius] Meminit Dio, lib. liv.
h Lancia] Hispaniæ urbs in Astu
ria.
i * Ut victoriae Romanae stans potius
esset, quam incensa, monumentum'] Ex
genio Rhetoricæ artis lego, ut cle
 rPiTOM. LiB. IV. cAP. 12. 363

miniique,* et chrysocollæ,9*' et aliorum colorum ferax.

Itaque9s exerceri solum jussit." Sic Astures et latentes%
in profundo opes, suas atque divitias, dum aliis quærunt,
nosse coeperunt. Omnibus ad Occasum et Meri- [§. 61.
diem pacatis gentibus, ad Septemtrionem quoque duntaxat97
intra Rhenum atque Danubium, item ad Orientem intra
Cyrum9** et Euphratem; illi99 quoque reliqui,° qui immunes
.
?f

;
£?
imperii erant, sentiebant' tamen magnitudinem, et victorem
gentium populum Romanum* reverebantur.* Nam [§. 62.
-

obs. caput.—93 Ná Ed. Lips. 1.—94 Croceo colore Ms. Voss. 2. ceruso colore
Ms. Voss. 3. chrysocolæ Ed. Par. chrusocollæ Mss. Vin.—95 Igitur Ms.
Ryck. Berol. Duisb. Ed. pr. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. Stad.
Pont.—96 Ut lactantes Ms. Voss. 1. elactantes Ms. Voss. 2. ut latentes Ms.
Ryck. Berol. Duisb. Voss. 3. Edd. vett. præter Ald. latentes, omissa et,
Ed. Ald. Gryph. Stad. Pont.—97 Duntaxai abest ab Ed. Lips. 2.—98 Intra
et Cyrum Ms. Ryck. intra Ecirum Mss. Toll. intra Etirum Ms. Voss. 1. 2.
intra Ecyrum Ms. Pal. 2. Naz. intra Scirum Ms. Pal. 1. intra Eurum Ms.
Voss. 3. Fran. Duisb. Ed. Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ven. in
tra Nilum Ed. Ald. intra Taurum Mss. Regg. Ed. Gryph. Stad. Grut. Lugd.
Pont. Freinsh. Zeu. Fab. Vetst. intra Tigrim Ed. pr.—99 euphratem : mili
Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Euphratem nisi Ed. Par. 2. Ven. Euphr. Ni
lum Ed. Gryph. im quo libro post rò reliqui repetitur τὸ quoque.—l Senciebant
Ed. Lips. 2.—2 Victoriam gentium Populi Romani Mss. Duk. plerique, Ed.
Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. (in qna est P. R.) Gryph. Stad. Pont.—3 Rever
NOTÆ

mentiae Romanæ stans potius esset, quam
incensa, rictoriæ monumentum. Hoc
elegantiores homines legent, et, puto,
í probabunt. Pater.
fí 1 Ingentis esse consilii illud observari
[]
carpit] Hæc verba nihil sunt quam
** mere barbara balbuties ; neque ist
* • Exerceri solum jussit] Nam prius
haec a Floro. Alia conjicit Salmasius,
e*
sed quæ nemo unquam probaverit.
£
! * Aurifera, miniique] Vide lib. xliv.
p. cap. 1. Justin. ubi fuse de Hispania:
s. * Nec summæ tantum terræ laudanda
. bona, verum et abstrusorum metallo
rum felices divitiæ....Minii certe nul
la feracior terra. In hac cursus am
nium....plerique etiam divites auro,
quod in balucibus vehunt.' Et 8.
* Regio cum æris ac plumbi uberrima,
tum et minio, (legendum minii,) quod
etiam vicino flumini nomen dedit.
Auro quoque ditissima, adeo ut eti
am aratro frequenter glebas aureas
exscindant.”
Crysocollæ] * Crysocolla' est hu
mor qui per venas auri fluit; eo au
rum alligatur, agglntinatur: a Græco
xpvoròs, et κολλdw agglutino.
non exercebatur, ut ex Justino cer
tum est. Sed iis, si quando fulgure
terra proscissa erat, quæ in his locis
assidua res est, detectum aurum velut
Dei munus colligere permittebatur.
a Cyrum] [Taurum] Armeniæ ma
joris montem ad Euphratem. Legit
Salmas. intra Cyrum et Euphratem.
Sed cur vulgata lectio rejiciatur,
hand equidem video.
• Illi quoque reliqui] Legendum om
mino, illae quoque reliquæ, quae. Nam
364 L. ANNAEI FL0RI

et Scythæ misere* legatos,P et Sarmatæ," amicitiam* pe

tentes. Seres' etiam,° habitantesque sub ipso sole Indi,
cum gemmis, et margaritis, elephantes7 quoque inter mu
nera trahentes, nihil magis, quam longinquitatem viæ im
putabant,* quam quadriennio* impleverant: et9 ipse homi
num color* ab alio venire coelo'° fatebatur. Parthi [§. 63.
quoque, quasi victoriæ poeniteret,'' rapta clade Crassiana
ultro signa'* retulere.'* " Sic ubique cuncta'* atque [§. 64.
continua totius generis humani aut pax fuit, aut pactio.
Aususque'* tandem Cæsar'° Augustus, septingentesimo ab
Urbe condita'7 anno," Janum'* Geminum claudere,'9 * bis
-

tebantur Ed. Par.—4 Schyte misef Ed. Lips. 1. 2. 3.—5 Amicicia Ed. Lips. 1.
—6 Et Ed. Lips. 1. ein Ed. Lips. 2.—7 Elephantos Ms. Flor. Berol. Duisb.
Voss. 1. Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Stad. Pont. Blanc.—8 Quadrien
niit, omisso quam, Ed. Lips. 1. 2. 8. Med. Par. Ven. Gryph.—9 Sic Ms.
Ryck. Sed et tamen Mss. reliqui, Edd. vett. omnes, ut Lips. 1. 2. 3. Med.
Par. Ven. Gryph. Stad. Grut. Lugd. Pont. Freinsh. Zen. Fab. Vetst. Dnk.
1. 2.—10 Ab a. v. caelo Ed. pr. Sed ab illo p. cælo Ms. Pal. 2. Ryck. Fran.
ab alio v. sole Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par. Ven. Gryph. eos ab al r. sole Ed.
Stad. Pont.—11 Pertineret Ed. Lips. 1. 3.—12 Signa ultro Mss. Regg. Ryck.
Flor. Mall. Duisb. Fran. Ed. pr.—13 Rettulere Ed. Par. Ven. Zeu.—14 Una
Ed. Blanc.—15 Ansusque Ed. Lips. 1.—16 Cuius Ed. Med. Par. 1. Ven.
Cryph. Casus Ed. Par. 2.—17 Ab Urbe condita aberant a Ms. Voss. 1.—
18 Janum abest ab Ed. Lips. 1. 2. 3.—19 Cluade Ed. Lips. 1. claudere Ed.

NOTÆ

de gentibus hic agitur. tavit etiam quod non laqueo strangu

P Scythæ misere legatos] Idem Sne latam in Gemonias abjecerit.' Il lui
ton. 21. * Qua virtutis moderationis faisoit sonner fort haut, lui rouloit faire
que fama Indos etiam ac Scythas, passer pour une grande grace, de ce qu'il
auditu modo cognitos, pellexit ad ne l'aroit pas fait étrangler, et jctter
amicitiam suam Populique Romani après dans les Gemonies.
ultro per legatos petendam.' Scy t Et [tamen] ipse hominum color]
thæ sunt qui ad ultimam Septemtrio Ridiculum sensum hic efficit vox ta
mis plagam versus Orientem degunt. men, quæ delenda vere est.
“ Sarmata] Remotiores illos Sar u Ultro signa retulere] Aliter ta
matas intellige, qui ultra Rham fluvi men Sueton. cap. 21. * Parthi quoque
um degunt. et Armeniam vindicamti facile cesse
* Seres] Ii sunt qui supra Sinarum runt, et signa militaria, quæ M. Cras
regionem colunt. so et M. Antonio ademerant, repos
* Nihil magis, quam longinquitatem centi reddiderunt.'
viae imputabant] Gallice diceres, Ne * Septingentesimo ab Urbe condita
faisoient riem sonner si haut que, &c. anno] Qui potuerit Augustus Jannm
Nam ea vis est verbi imputare. Sic claudere anno septingentesimo ab U.
apud Sueton. in Tib. cap. 53. * Impu C. non video, cum tunc Julius Cæsar

.
 EPITOM. LIB. IV. cAP. 12. 365

ante se clausum;*° sub Numa rege,* et victa primum Car

thagine.*' ' Hinc conversus ad pacem, pronum in [§. 65.
omnia mala, et in luxuriam** fluens saeculum** gravibus
severisque legibus multis coërcuit. Ob hæc tot [§. 66.
facta** ingentia * Dictator perpetuus,'* et * Pater patriæ,'*
dictus.** Tractatum etiam in Senatu, an, quia condidisset
imperium," * Romulus' vocaretur:* sed sanctius et reve
rentius visum est nomen * Augusti,'* ut scilicet*° jam
-

Lips. 3. Med. Par. Vem. Gryph. Stad. Lugd. Pont. Zeu.—20 Ante reclusum
Mss. Vim. Regg. Voss. Fran. ante se clausum Ed. Lips. 1. 2. 3. Med. Par.
Ven. Gryph. Stad. Lugd. Pont. Zeu.—21 Cartagine Ed. Lips. 2.—22 Luarum
Ms. Voss. 3. luxurien Ed. Blanc.—23 Scl'm Ed. Lips. 1.—24 Fcâ Ed. Lips.
1.—25 Dictus aberat a Mss. Vin. Ryck. Reg. Q, Mall. Duisb. Fran. Ed. pr.
Lips. 1. 2. 3. Ber. Sab. Med. Par. Junt. Ven.—26 Scilicet abest ab Ed. Lips.

NOTAE

adhuc esset in vivis, et annos tantum
movem natus ipse Cæsar Augustus.
Videlicet hic amnorum numerum se
cutus est Florus, quem initio propo
suit. Nam a Romulo usque ad Cæsa
rem Augnstum annos totidem, non
amplius, interesse voluit. Locum ip
sum vide. Ceterum primo ab Au
gusto Janus clausus fuit anno ab U.
C. 723. post devictum Antonium.
Secundo, ab U. C. 728. cum ex bello
Cantabrico Romam redisset. Tertio,
anno ab U. C. 743. post Dalmatas a
Tiberio snbactos.
" Junum Geminum claudere] Quod
pacis et bona fide cessantium armo
rum fuit indicium. De Jano alibi
dictum est.
Bis ante se clausum] Idem Sueton.
cap. 22. * Janum Quirinum, semel at
que iterum a condita urbe memoriam
ante suam clausum, in multo breviore
temporis spatio, terra marique pace
parta, ter clausit.'
* Sub Numa Rege] A quo is mos
claudendi Jani inventns est: is eum
clausum tenuit per annos 43.
y Et ricta primum Curthagine] An
no ab U. C. 519. Coss. T. Manlio Tor
quato et C. Attilio Bulbo. Vid. lib.
11. cap. 3. * Peracto Punico bello
tunc primum post Numam clausa
fuit porta Jani. Sed statim ac sine
mora patuit.'
* * Dictator perpetuus'] Sed hunc ho
morem fortiter repulit, tribunicia po
testate contentus, ut patet ex Anna
libus.
a * Pater Patriae'] Patris Patriæ
cognomen universi repentino maxi
moque consensu detulerunt ei, ut ha
bet Suet. Ovid. docet ei hoc cogno
men Nonis Februariis datum fuisse :
* Sancte Pater Patriae, tibi plebs,
tibi curia nomen Hoc dedit,hoc dedi
mus nos tibi nomen eques.' Quomo
do autem illi datum fuerit, fuse mar
rat Sueton. cap. 58.
* Condidisset imperium] Hoc est, ex
integro restituisset, renovasset. Vid.
lib. i. cap.3
e * Romulus' vocaretur] Idem Sue
ton. cap. 7. ' Angusti cognomen as
sumsit Munacii Plancisententia, cum,
quibusdam censentibus * Romulum'
appellari oportere, quasi et ipsum
conditorem urbis, prævaluisset ut
* Augustus' potius vocaretur.'
366 L. ANN aet floRt EpitoM. Lib. iv. CAP. 12.

tum,*7 dum colit terras, ipso nomine et titulo consecrare

tur.as •

1. 2. 3.—27 Tum omittunt Ms. Voss. 1. Ed. Lips. 1. 2. S.—28 Consacraret Ed.
Lips. 1. In Ms. Reg. Q, post verbum hoc scriptum erat ab librario religioso
Amen. Ed. Lips. 2. Finis. Ed. Par. Romanæ Historiæ per L. Florum quam ele
gantissime in Compendium redactae Finis.

NOTAE

d Sed sanctius et rererentius visum * ut ipso nomine et titulo' (Augusti,

nomen * Augusti'] Rationem reddit
Sueton. cap. 7. * Quod loca quoque
religiosa, et in quibus augurato quid
consecratur * augusta' dicuntur. Ab
auctu, vel ab avium gestu gustuve.'
scilicet)* consecraretur,' quippe quæ
* augusta' dicuntur ea religiosa, et
Diis consecrata sunt.
• Consecraretur] Vide Notam supe
riorem.

Et inde est quod subjungit Noster :

 EXCERPTIO N ES

C H R O N O L O G I C AE

A D F L O R U M,
Ita concinnatæ, ut prior cifra librum, altera caput, tertia
versum, tibi ostendat.

AUCTORE JO. FREINSHEMIO.

a. Ch. N. A. U. C.

Italiæ cultores primi Aborigines

fuere, quorum rex Saturnus:
post hunc tertio loco Faunus,
sub quo
1230 Ewander in Italiam venit 1, 1. 9. 480 Gedeon Israëlis judex moritur.
1221 471 AEetas Ponticis gentibus impe
rat 3, 5. 1.
1181 431 Troja capta.
1179 Æneas in Italiam venit 1, 1. 9. 429 Agamemnon occiditur.
Lavinium conditur 1, 1. 4. Jeptha, Ebzan, Elon, Abdon,
Israëlem judicant.
1 140 Alba condita 1, 1. 4. 399
882 132 Dido Carthaginem condit 2, 15.
17.
793 Amulius Numitorem regno pel 43
lit 1, 1. 4.
776 Romulus nascitur 1, 1. 1. 26 Usias rex Judæ.
Zacharias, Sallum, Menahem,
reges Israëlis.
2 Ezechias rex nascitur. Micha
752 Amulium deturbat 1, 1. 5.
Propbeta.
750 Roma condita 1, 1. 7. cujus ita
primus rex ROMULUS reg
mat per annos xxxvii.
747 Raptus Sabinarum 1, 1. 10.
3(58 EXCERPTIONES CHRONOLOG ICÆ

A. Ch. n. An. U.
746 Spolia opima prima 1, 1. 11. 4
743 Sabini, ex hostibus, Romæ ci 7 Pekah, rex Israëlis, incurrit in
ves fiunt 1, 1. 14. Judæam.
Hierosolyma obsidetur.
Romulus Veientes vincit 1, 1. 29 Salmanassar expugnat Sama
11. riam.
713 Romulus moritur l, 1. 16. 37
712 NUMA POMPILIUS, secum 38 Nahum Propheta.
dus rex Romanorum, pacifice Ezechias, Manasses, reges 'Ju
regnat per annos xliii. 1, 2. dæ.
TULLUS HOSTILIUS, tertius 81
rex Romanorum, regnat per
annos xxxui. 1, 3. 1.
664 Pugna Tergeminorum 1, 3. 3. 86
662 Alba diruta 1, 3. 9. 88
644
106 Tarentus conditur 1, 18. 2.
Ammon rex Judæ.
637 ANCUS MARCIUS, quartus 113
rex Romanorum, regnat per
annos xxiiii. 1, 4.
624 Ostia condita 1, 4. 2. 126
Josias rex Judæ.
G1 3 TARQUINIUS PRiscUs, 137 Josias moritur: succedunt filii.
quintus rex Romanorum, reg Nebucadnezar Hierosolymam
nat per annos xxxviii. 1, 5. venit.
599 Tusci vincuntur 1, 5. 5. 151 Daniel interpretatur Nebucad
nezaris somnium.
Jeremias vaticinatur.
162 Galli in Italiam veniunt 1, 13.
5.
SERVIUS TULLIUs, sextus 175
rex Romanorum, regnat per Ezechiel vaticinatur.
annos xi.iiii. 1, 6.
563 Census instituitur 1, 6. 3. 187
Jechonias olim rex Judæ car
cere liberatur.
TARQUINIUs sUPERBUs, 219
rex Romanorum ultimus, reg Cyrus Judæos restituit.
nat per annos xxv. 1, 7. 1.
Templum reficitur.
226
Suessa Pometia capitur 1, 7, 5.
231 Septem Persæ regnum Magis
eripiunt 3, 5. 1.
Gabii urbs capitur 1, 7. 7. 235 Darius rex Persarum.
Haggæus et Zacharias vatici
nantur.
514 Capitolium conditum 1, 7. 8. 236 Babylon opera Zopyri capitur.
50{j Imperium regibus abrogatur, 214
cum durasset annos ccxliiii.
1, 7. 11.
 AD FLORU M. 3{59

A. Ch. N. An. U.

Consulatus origo 1, 9. 1. Bellum Ionicum geritur.

Brutus filios securi percutit 1,
9. 5.
Porsena Romam obsidet 1, 10. 1.
Horatius, Mucius, Cloelia, cla
rent 1, 10. 3.
Brutus et Aruns Tarquinius mu
tuis vulneribus cadunt 1, 10. Pythagoras moritur.
8.
493 Posthumius dictator I.atinos 257
vincit 1, 11. 2.
491 Plebs secedit in Sacrum mon- 259
tem 1, 23. 1.
490 Corioli capiuntur, unde Coriola- 260
nus 1, 11. 9.
489 261 Darius exercitum mittit contra
Athenienses 2, 8. 2.
488 Coriolamus exulat 1, 22. 3. 262
482 Spurius Cassius interficitur ob 268
affectatum regnum 1, 26. 4.
481 269 Xerxes montem Athon perfodit
2, 8. 2.
476 Fabii privatum bellum cum Vei- 274
entibus gerunt 1, 12. 1.
470 Volerone duce fracti cos. fasces 280
1, 22. 2.
408 Appii exercitus non vult vin- 282
cere 1, 22. 2. Artaxerxes, rex Persarum.
Esras Hierosolymam venit.
448 Decemviri creantur 1, 24. 1. 302
446 Decemviratus tollitur 1, 24. 3. 304 Nehemias Hierosolymam venit.
Herodotus historiam scribit.
425 Spolia opima secunda 1, 12. 9. 325 Thucydides historiam scribit.
410 P. Posthumius Albns trib. mil. 340
consulari potestate lapidatur Bellum Siculum cum Athenien
a militibus 1, 22. 2. sibus.
Dionysius major, Siciliæ tyram
mus.

401 Veii obsessi 1, 12. 8. 349

Stipendia incipiunt ibid.
399 Hyematur sub pellibns ibid. 351 Artaxerxes Mnemom, rex Per
satum.

392 Falisci Camillo se dedunt 1, 358

12. 3.
Fidenæ conflagrant ibid.
391 Veii capti, 1, 12. 9. 359
- Plato philosophatur.
386 Camillus exulat 1, 22. 4. 364
385 Roma CAPTA 1, 13. 14. 305
Delph. et Var. Clas. Flor. 2 A
370 EXCERPTION ES CHR0N0L0G1CAE

A. Ch. N. An. U.
Pax tota Græcia.
384 Camillus finitimos vincit 1, 13. 366
19.
Xenophon bistoriam scribit.
379 M. Manlius de saxo Tarpeio 371
dejicitur 1, 26. 8. Aristoteles nascitur.
362 C. Licinius Stolo senatui con 388
sortium consulatns extorquet
1, 26. 4.
355 Galli vincuntur ad Anienem 1, 395 Philippus M. rex Macedoniae.
13. 20. inde Torquatus.
313 Galli vincuntur in agro Pontino 407 Templum Dianæ Ephesi com
ibid. inde Corvini. flagrat, dum Alexander nas
citmr.
Dionysius Corinthi.
337 Campani comcedunt in ditionem 413
Romanorum 1, 16. 2.
Unde natum bellum Samniti
cum, quod duravit annis cir
citer l.
33 1 Manlius filium contra imperium 416 Alexander M. rex Macedoniæ.
pugnantem occidit 1, 14. 2.
332 Rostra nomen accipiunt ex spo 418
!iis Antiatibus 1, 11. 10. Darius, Persarum rex, interfi
citur.
Hierosolyma capitur a Ptole
maeo.

Agathocles, Siciliæ tyrannus.

317 Clades Caudina 1, 16. 9. 433
Theophrastus philosophatur.
316 Papirius Sammitibus jugum re 434
ponit 1, 16. 12.
307
443 Lysimachia condita 2, 8. 7.
305 Saltus Ciminius penetratus 1, 445 Demetrius Poliorcetes, rex A
17. 4. siæ.
303 Decius Mus se devovet 1, 17. 457
7.
Demetrius Poliorcetes, rex Ma
cedoniæ.
288 Curius Sabinos vincit 1, 15. 2. 462
Hoc anno bello Samnitico fi
nis impositus, cum durasset Pyrrhus, rex Macedoniæ.
amnis L. 1, 16. 8.
284 Plebs secedit in Janiculum 1, 406
25. 1.
Ptolemæus Philadelphus, rex
AEgypti.
281 Dolabella Gallos vincit 1, 13. 460
21. Regnum Tuscorum finitum.
 A D FLORU M. 371

A. Ch. N. An. U.

279 Bellum Tarentinum 1, 18. 471

278 Pyrrhus Tarentimis auxilio ve 472 Ptolemæus Ceraunus, rex Ma
nit 1, 18. 6. cedoniæ.
Pugnat cum Romanis ad Hera
cleam 1, 18. 7.
276 Iterum ad Asculum 1, 18. 9. 474 Galli in Asiam veniunt, unde
Gallogræcia 2, 11. 3.
273 Postremo in Arusinis campis 477
1, 18. 11. Aratus Phænomena scribit.
Fabricius censor Rufimum no Sacra Biblia translata per Lxx.
tat 1, 18. 22. interpretes.
266 Picentes vincuntur 1, 19. 2.
264 Sallentini vincuntur 1, 20. 1. 486
263 Volsiniensium servi puninntur 487
1, 21. 3.
Hoc modo Italia faeta Romano
rum 2, 1. 2.
262 Romani in Siciliam navigant 2, 488
2. 5. Antigonus, rex Macedoniæ, Gal
Unde matum bellum Pumicum los vincit. Nicomedia con
primum, quod duravit annis ditur. Zeno Stoicus mori
circiter xxiv. tur.

258 C. Duillius Nepos cos. Poenos 492 Antiochus Theos, rex Syriæ.
navali prælio superat 2, 2. 7.
Cn. Cornelius Scipio Asina
cos. capitur a Pœnis 2, 2. 11.
257 L. Cormelius Scipio cos. in Sar 493 Ptolemæus Philadelphus cum
dinia et Corsica Poenos vincit Antiocho bellum gerit.
2, 2. 15.
A. Atilius Calatinus cos. in Si 494
cilia Pœnos vincit 2, 2. 12.
M. Atilius Regulus cos. bellum 496
in Africam transfert 2, 2. 17.
Xanthippus Regulum vincit 2, 497 Antigonus Athemas capit.
2. 23.
L. Cæcilius Metellus procos. 502 Aratus Sicyonius, dux Achæo
rum.
Poenos cædit 2, 2. 27.
Regulus pacem cum Poenis dis
suadet 2, 2. 24.
247 P. Claudius Pulcher cos. clas 503 Ptolemæus Euergetes, rex Æ
sem amittit 2, 2. 29. gypti.
243 M. Fabius Buteo Cos. Poenos 507
cædit 2, 2. 30.
239 C. Lutatius Catulus cos. primo 511 Attalus Pergamenum regnum
bello Punico finem imponit constituit.
2, 2. 33. Duravit autem an Arsaces Parthorum regnum
nis xxiv. constituit.
235 Q. Fulvius Flaccus cos. Ligures
vincit 2, 3. 5.
372 EXCERPTION ES CHRONO LOG 1 C AE
A. Ch. N.
233 Janus clausus 2, 3. 1.
232 Ligures Romanis bellum faci
unt 2, 3. 2.
228 Teutana legationem Rom. vio
lat 2, 5. 3.
227 Illyrii vincuntur 2, 5. 4.
226
225 Saguntus fœdere Romanorum et
Poenorum in libertatem exci
pitur 2, 6. 4.
223 L. Æmilius Pappus cos. Gallos
vincit 2, 4. 3.
221 C. Flaminius Nepos cos. Gallos
vincit 2, 4. 4.
220 M. Claudius Marcellus cos. de
Viridomaro Gallo opima re
fert 2, 4. 5.
217 Saguntus deleta 2, 6. 6.
Romani, legatione Carthaginem
missa, dedi postulant Anni
balem 2, 6. 7.
216 Annibal Alpes transit 2, 6. 9.
Unde bellum Punicum
cundum, quod duravit annis
circiter xvi.
Cn. Scipio in Hispaniam mit
titur 2, 6. 36. 2, 17. 6.
P. Cornelius Scipio, post Afri
canus, prætextatus adhuc,pa
trem servat 2, 6. 10.
215 Annibal Sempronium vincit 2,
6. 12.
Et C. Flaminium Nepotem cos.
ui. 2, 6. 13.
P. Scipio procos. in Hispaniam
venit 2, 6. 30. 2, 17. 6.
Q. Fabius Maximus dictator
Annibalem cunctando mace
rat 2, 6. 27.
211 Clades Cannensis 2, 6. 15.
An. U.
Annibal patri jurat ad aram se
bostem pop. Rom. futnrum
2, 6. 2.
517
518
522
523 Demetrius,rex Macedoniæ, Phi
lippi pater, moritur.
Carthago Hispana conditur, de
qua 2, 6. 30.
Seleucus et Antiochus fratres,
Syriæ reges, moriuntur.
Antigonus Tutor, Macedooiæ
rex, Spartam occupat.
Philippus, rex Macedoniæ pen
ultimus.
Philippus cnm AEtolis bellum
gerit. Antiochus cum Pto
lemæo.
Philippus Peloponnesum occu
pat.
534 Attalus cum Gallis contra A
se chæum pugnat.
Carthaginiensium classis ad re
cuperandam Siciliam missa
vincitur.
Hiero, rex Syracusamus, Roma
nos juvat.
Cn. Scipio in Hispania classem
Carthaginiensium capit, et
Mandonium Hispaniæ regu
lum vincit.
Antiochus vincitur a Ptolemæo.
Philippns urbes aliquot Paeo
num occupat, et cum Illyriis
bellnm gerit.
530 Antiochus Achæum bello per
sequitur.
 AD
A. Ch. N.
Annibal Capuam occupat 2, 6.
21.
Ad Nolam vincitur a Marcello
2, 6. 29.
213 Iterum.
Sardi vincuntur a T. Manlio, ut
alii, sive, ut Noster, a Grac
cho 2, 6. 35.
Philippus legatos de societate
mittit ad Ammibalem 2, 7. 4.
Scipiones Asdrubalem vincunt
2, 17. 7.
212 Tib. Sempronius Gracchus
procos. Poenos in Lucania
cædit 2, 6. 30.
Marcellus Annibalem ad Nolam
tertio vincit 2, 6. 29.
Marcellus in Siciliam mittitur
2, 6. 33.
210 Syracusæ captæ 2, 6. 33.
Scipiones cæsi 2, 6. 36.
209 Annibal cnm exercitu Romam
contendit 2, 6. 42.
Capua recipitur ibid.
P. Cornelius Scipio, mox Afri
canus, cum proconsulari im
perio in Hispâniam mittitur
2, 6. 37.
208 AErario deficiente privati opes
suas reip. conferunt 2, 6. 24.
207 Fabius Tarentum recipit 2, 6.
42.
206 Attalus cum Romanis contra
Philippum bellum gerit 2, 2.
8. -
205 Asdrubal occiditur 2, 6. 40.
202 Scipio in Africam trajicit 2, 6.
55.
200 Annibal Italia decedit 2, 6. 56.
FLO RU M. 873
An. U.
Asdrubal in Hispania Carpesios
vincit.
Prusias, rex Bithyniæ, Gallos
cædit.
537 Antiochus Achæum Sardibus
obsidet.
Hiero, rex Siciliæ, moritur.
Hieronymus, rex Siciliæ, cum
Carthaginiensibus fœdus init.
538 Hieronymus, rex Siciliæ, inter
ficitur. Saguntus restituitur.
Philippus Aratum veneno tol
lit.
Achæus occiditur ab Antio
cho.
Annibal Tarentum occupat.
Centenium et Fulvium vincit.
Antiochus Ptolemæi præfectos
ex Syria pellit.
Valerius Lævinus contra Phi
lippum res gerit 2, 7. 6.
512 Lævinus cos. Siciliam provinci
am facit.
Scipio Carthaginem novam una
die expugnat 2, 6. 39. 2, 17.
7.
543 Philippus cum Romanis varia
fortuna bellum gerit.
544 Marcellus cos. insidiis Anniba
lis interficitur.
Philopoemen Machamidam La
cedæmoniorum tyrannum oc
cidit.
Scipio Hammonem Poenorum
ducem capit.
Ptolemæus Epiphanes rex AE
gypti.
Scipio Syphacis castra incendit.
Vermina Syphacis filius vinci
tur.
374 EXCERPTIONES CHRONOL0G1CAE
A. Ch. N.
Vincitur a Scipione 2, 6. 61. et
ita finitur bellum Punicum
secundum, postquam durave
rat annis circiter xvi.
100 Scipio vocatur Africanus 2, 6.
11 et 37.
Athenienses a Romanis anxili
um petunt adversus Philip
pum 2, 7. 4.
108 Philippus in sepulcra et templa
Atheniensium sævit ibid.
106 T. Quintius Flaminius cos. Ao
um penetrat 2, 7. 10.
105 Philippus vincitnr ad Cynoce
phalas 2, 7. 11.
194 Quintius Boeotos compescit 2,
7. 12.
193 M. Porcius Cato Celtiberos vin
cit 2, 17. 9.
Quintius Nabin vincit 2, 7. 12.
100 Antiochus in Græciam trajicit
2, 8. 8.
189 Mam. Acilius Glabrio cos. An
tiochum pellit 2, 8. 12.
188 Æmilius Regillus praetor clas
sem Antiochi vincit 2, 8. 12.
187 M. Fulvius Nobilior cos. Am
braciam obsidet 2, 9. 2.
185 Cn. Manlio negatur triumphns
2, 11. 2.
170 Perseus cum Philippo patre in
Hæmum montem ascendit 2,
12. 4.
178 A. Posthumius Albinus
Ligures exarmat 2, 3. 5.
177 Tib. Sempronius Gracchus Cel
tiberos vincit 2, 17. 0.
176 M. Manlius Vulso cos. castris
exuitur ab Istris 2, 10. 2.
175 C. Claudius Pulcher cos. rem
gerit contra Istros 2, 10. 4.
168 Africani filius Africanum mino
rem adoptat 2, 15. 12.
An. U.
Carthaginienses pacem petunt,
et impetrant a Scipione.
551 Philippus navali prælio vincitur
ab Attalo et Rhodiis 2, 7. 8.
552 Plautus poëta moritur.
554 Cato prætor sortitus provinci
am Sardiniam, ab Ennio ibi
dem Græcis literis instituitur.
555 Attalus rex Pergamenus mori
tur. Succedit Eumenes.
556 Antiochus Lysimachiam instan
rat.
557 Annibal ad Antiochum venit 2,
8. 5.
Græcorum libertas in Nemeis
proclamatur 2, 7. 14.
560 Philopoemen cum Nabide bel
lum gerit.
561 P. Cornelius Scipio Nasica cos.
Boios vincit.
562 Antiochus vincitur a Scipione
2, 8. 14.
563 Cn. Manlius Vulso cos. Gallo
græcos vincit 2, 11.
Bononia colonia deducta.
565 Africanus accusatur Romæ.
Antiochus occiditur. Succedit
Seleucus.
571 Fulvius Flaccus prætor Celtibe
ros vincit.
cos. 572 Ptolemæus Epiphanes moritur.
Succedit Ptolemæus Philo
metor.
573 Philippus, rex Macedoniae, mo
ritur. Succedit Perses.
574 Vestæ ignis extinctus.
575 Gracchus Sardos vincit. Selen
cus moritur. Succedit Anti
ochus Epiphanes.
582 Salondicus, belli Hispanici con
citor, opprimitur 2, 17. 13.
 AD
A. Ch. N.
167 Q. Marcius Philippus cos. ii.
Macedoniam irrumpit 2, 12. 5.
166 Anicius prætor Gentium vincit
2, 13.
L. AEmilius Paulus cos. ii. Per
sen vincit 2, 12. 7.
164 L. Æmilius Persen in triumpho
ducit 2, 12. 12.
157 M. Fulvius Nobilior procos.
Ligures domat 2, 3. 5.
154 C. Marcius Figulus cos. ii. Dal
matas vincit 4, 12. 11.
150 Carthaginienses exercitum con
tra fœdus comparant 2. 15. 3.
149 L. Licinius Lucullus cos.
Hispania res gerit 2, 17. 11.
147 Bellum Punicum tertium inci
pit 2, 15.
Carthago obsidetur 2, 15. 11.
146 Q. Cæcilius Metellus Andris
cum vincit 2, 14. 5.
145 Scipio, contra leges cos. factus,
obsidionem Carthaginis urget
2, 15. 12.
144 Metellus Achæosvincit 2, 16. 3.
Triumphat de Andrisco 2, 14. 5.
Carthago diruitur 2, 15. 16.
Corinthus diruitur 2, 16. 5.
143 Q. Fabius Maximus Æmilianns
cos. contra Viriatum mittitur
2, 17. 17.
FLORUM. 875
An. U.
Antiochus Ægypto inliiat.
583 Ennius poëta moritur.
Antiochus Alexandriam obsi
det.
584 Popilius legatus ad Antiochum.
Antiochus Hierosolymam occu
pat.
Polybius in Italiam venit.
586 Jndas Maccabæus legem defen
dit.
Antiochus moritur. Succedit
Antiochus, ejus filius, tutore
Lysia.
593 Terentius poëta moritur.
Judas Maccabæus interficitur.
Succedit Jonathas.
596 Jonathas et Simeon Amaraeos
per insidias caedunt.
Jonathas pacem facit cum Bac
chide.
600 Demetrius occiditur. Succedit
victor Alexander.
Andriscus Pseudo-philippus
captus Romam dedncitur.
in 601 P. Cornelius Scipio Æmilianns
siugulari certamine hostem
superat 2, 17. 11.
603 Andriscus, custodiam elapsus,
occupat Macedoniam.
Cato Censorius moritur.
604 Prusias, Bithyniæ rex, a filio
Nicomede interficitur.
Masinissa moritur.
605 Critolaus legatos Romanorum
violat 2, 16. 2.
606 Metellus appellatur Macedoni
cus 2, 17. 10.
Viriatus in Lusitania duces Ro
manos cædit 2, 17. 15.
Alexander, Syriæ rex, interfici
tur. Succedit ei Demetrius.
Ptolemæus Philometor moritum
ex vulnere. Succedit Ptole
mæus Physcon.
607 Jonathas Demetrio auxilium mit
tit contra Antiochenos.
376 EXCERPTION ES CHR0N0LOGICAE
A. Ch. N.
141 Q. Cæcilius Metellus Macedo
nicns res in Hispania gerit 2,
17. 10.
139 Q. Pompeius Rufus cos. turpe
foedus cum Numantinis icit
2, 18. 4.
138 Viriatus a suis interficitur 2,
17. 17.
136 Dec. Junius Brutus cos. in His
pania res gerit 2, 17. 12.
135 C. Hostilius Mancinus cos. foe
dus cum Numantinis icit 2,
18. 6.
133 Eumus Serwile bellum concitat
3, 19. 4.
Hypsæus prætor a servis vinci
tur 3, 19. 7.
132 P. Cornelius Scipio Africanus,
cos. ii. contra Numantinos
mittitur 2, 18. 8.
131 Tib. Sempronius Gracchus le
ges seditiosas promulgat 3,
14.
130 Numantia diruitur 2, 18. 14.
M. Perperna praetor ovans de
servis Urbem ingreditur 3,
19. 8.
129 Aristonicus Asiam occupat 2,
20. 4.
P. Licinius Crassus Mucianus
cos. ab Aristonico capitur 2,
20. 5.
M. Perperna cos. Aristonicum
vincit capitque 2, 20. 6.
127 Man. Aquilius cos. reliquias
Asiatici belli conficit 2, 20. 7.
123 Massilienses queruntur de Sa
lyis 3, 2. 3.
M. Fulvius Flaccus cos. contra
Salyos proficiscitur 2, 3. 5.
Ad. tJ
Tryphon Demetrium pellit.
Jonathas occiditur. Succedit
Simon. Simon cum Demetrio
foedus imit.
609 Simon arcem Sionis capit.
611 Tryphon, Antiocho pupillo ne
cato, Syriæ regnum invadit.
612 Antiochus Sedetes ejecto Try
phone Syriam occupat.
614 Tryphon interficitur.
615 Joannes Hyrcanus, Simonis fi
lius, Cendebeum vincit.
Brutus Gallæcos vincit 2, 17.
12.
617 Simon, Ethnarches Judæorum,
occiditur.
Antiochus Hierosolymam obsi
det.
618 C. Fulvius Flaccus cos. contra
servos in Siciliam mittitur.
619 L. Calpurnius Piso Frugi servos
vincit.
G20 P. Cornelius Scipio Africanus
triumphat de Numantinis 2,
18. 17.
621 Census actus Romæ: censa
civium Romanorum 313823,
præter pupillos et viduas.
Antiochus Sedetes occiditur.
623 Ptolemæus sorori filium, quem
ex ea sustulerat, membratim
concisum mittit.
Alexander Zebina Syriæ reg
num invadit.
627 Antiochns Gryphus regnum Sy
riæ vindicat.
Alexamder Zebina interficitur.
Polybius moritur.
 AD
a. Ch. N.
121 C. Gracchus seditiosas leges
fert 3, 15.
Q. Cæcilius Metellus cos. ad
versus Baleares mittitur 3, 8.
119 Cn. Domitius Ahenobarbus pro
cos. Allobroges vicit 3, 2. 4.
118 Q. Fabius Maximus Æmilianus
procos. Bituitum vincit 3,
2. 5.
113 Jugurtha fratribus insidias
struit 3, 1. 8.
112 C. Porcius Cato cos. vincitur a
Scordiscis 3, 4. 4.
111 Didius Thraces vincit 3, 4. 5.
110 Jugurtha fratrem Adherbalem
necat 3, 1. 5.
M. Livius Drusus cos. Scordis
cos vincit 3, 4. 5.
100 L. Calpurnius Bestia cos. con
tra Jugurtham mittitur 3,
1. 7.
108 Jugurtha Romam venit 3, 1. 8.
A. Posthumii Albini exercitns
corrumpitur a Jugurtha 3,
1. 9.
107 Q. Cæcilius Metellus cos. com
tra Jurgurtham proficiscitnr
3, 1. 10.
106 Metellus Thalam capit 3, 1.
11.
105 C. Marius cos. Capsam capit 8,
1. 14.
Jugurtham et Boccluum reges
vincit 3, 1. 15.
103 Bocchus Jugurtham Syllæ tra
dit 3, 1. 17.
Marius Jugurtham in triumpho
ducit 8, 1. 17.
102 C. Marius cos. 11. adversus Cim
bros movet 3, 3. 5.
101 Lucius Licinius Lucullus cas
tris exuitur a servis 3, 19.
11.
FLORUM. 377
An. U.
620 Aquæ Sextiæ, quarum mentio
3, 3. 7. conditæ.
Carthago colonia deducta.
631 C. Gracchus interficitur 3, 15. 5.
632 Antiochus Cyzicenus fratri de
regno controversiam movet.
Ptolemæus Physcon moritur.
637 M. Aemilius Scaurus cos. Li
gnres vincit.
638 Antiochus Cyzicemus a fratre
Grypho vincitur.
630 Cimbri vagantur 3, 3. 1.
640 Antiochus Cyzicenus exercitu
reparato Gryphum vincit.
641 Magna pars Urbis conflagrat,
una cum æde Magnæ Ma
tris.
642 M. Minucius cos. in Thracia
res gerit 3, 4. 5.
Samaria exscinditur a Joanne
Hyrcano.
643 M. Junius Silanns cos. vincitur
a Cimbris 3, 3. 4.
644
645 Metellus triumphat ex Numi
dia, et appellatur Numidicus.
L. Cassius Longinus cos. vinci
tur et occiditur a Cimbris,
Pompeius Magnus nascitur.
647 Cn. Manlius cos. et Q. Servilius
Cæpio procos. vincuntur a
Cimbris s, 3. 4.
Joannes Hyrcanus pontifex mo
ritur. Succedit Aristobulus,
qui pontificatum in regnum
commutat.
648 Aristobulus Judæorum rex mo
ritur. Succedit Alexander.
649 C. Lucilius, Satyrarum scriptor,
moritur.
378 EXCERPTION ES CHR0N0L0GICAE
a. Ch. N.
100 C. Marius cos. iiii. Teutonos
cædit 3, 3. 7.
09 Man. Aquilius cos. cum servis
debellat 3, 19. 11.
C. Marius cos. v. Cimbros cæ
dit 3, 3. 14.
98 C. Marius cos. vi. Saturninum
fovet 3, 16. 2.
Metellus Numidicus exulat 3,
16. 2.
92 P. Rutilius damnatur repetun
darum 3, 17. 3.
90 M. Livius Drusus leges fert 3,
17.
89 Interficitur 3, 17. 9.
88 Bellum Sociale exoritur 3, 18.
P. Rutilius Lnpus cos. vincitur
ab Italis 3, 18. 12.
87 L. Sylla vincit Samnites 3, 18.
14.
86 Bellum civile Mariamum oritur
3, 21.
85 L. Cornelius Cinna cos. Urbe
pellitur 3, 21. 9.
Marius et socii Urbem occu
pant 3, 21. 13.
84 Sylla Mithridaticos vincit 3, 5.
11.
81 Sylla redit in Italiam contra
Marianos 3, 5. 11. 3, 21. 18.
80 C. Marius, Marii filius, cos.
opprimitur 3, 21. 23.
Pontius Telesinus opprimitur.
ibid.
77 Ap. Claudius Pulcer cos. in
Thracia res gerit 3, 4. 6.
An. U.
650 Archias poëta Romam venit.
652 Saturninus occiditur 3, 16. 7.
C. Julius Cæsar nascitur.
Ptolemæus Lathurus a matre
regno pellitur.
Alexandrum Judæum vincit.
658 Antiochus, Cyziceni filius, Se
lencum regno Syriæ exuit.
Antiochus, Seleuci frater, occi
ditur.
660 Alexander, rex Judæorum, vi.
m. eorumdem occidit.
661 Alexander, rex Judæorum, l
m. eorumdem occidit.
662 Alexander, rex Ægypti, ma
trem occidit.
Alexander, rexJudæorum,Pha
risæorum seditionibus premi
tur.
663 Demetrins Eucærus capitur a
Parthis.
664 Cives Romani in Asia jussu
Mithridatis occiduntur 3, 5.
7.
665 C. Marius cos. vii. moritur 3,
21. 17.
Cicero Moloni Rhodio rhetori
dat operam.
666 Athenæ captæ 3, 5. 10.
C. Sallustius Crispus, Historiæ
Romanæ princeps, nascitur.
660 Templum Delphicum incendi
tur a Thracibus.
Capitolium conflagrat.
670 L. Licinius Murena bellum Mi
thridaticum renovat.
Sylla Tribunorum potestatem
minuit.
Ptolemæus Lathurus moritur.
Succedit Ptolemæus Auletes.
673 Cicero Athenas navigat, An
tiocho philosopho operam da
turus.
 AD FLORUM.
A. Ch. N.
P. Servilius Vatia cos. Isauros
vincit 3, 6. 4.
76 M. Æmilius Lepidus cos. civile
bellum movet 3, 23.
75 Cn. Pompeius contra Sertorium
mittitur 3, 22. 5.
74 C. Scribonius Curio cos. in
Thracia res gerit 3, 4. 6.
72 M. Antonius vincitur a Creten
sibus 3, 7. 3.
71 C. Licinius Lucullus Mithrida
tem vincit ad Cyzicum 3, 5.
16.
Spartacus cum gladiatoribusbel
lum pop. Romano facit 8, 20.
70 Cn. Cornelius Lentulns Clodia
nus cos. vincitur a Spartaco
3, 20. 10.
69 Sertorius interficitur a suis 3,
22. 9.
C. Cassius Varus procos. vinci
tur a Spartaco 3, 20. 10.
66 Q. Cæcilius Metellus in Cretam
mittitur 3, 7. 4.
65 Pompeio bellum Piraticum de
cernitur 8, 6. 7.
64 Pompeius contra Mithridatem
proficiscitur 8, 5. 21.
M. Terentius Varro triumphat
de Thracibus 3, 4. 6.
63 Pompeius. in Iberos, Albanos,
&c. movet 3, 5. 28.
62 Proficiscitur in Syriam 3, 5. 29.
61 Pompeius Hierosolymitanum
templum intrat 3, 5. 30.
Catilinæ conjuratio discutitur
4, 1.
379
An. U
Sylla sponte dictaturam depo
nit.
674 Alexander, rex Judæorum, mo
ritur. Succedit uxor Alex
andra.
675 Cicero e Græcia Romam redit.
676 Capitolium restituitur.
Cicero quæsturam petit.
Nicomedes, Bithyniæ rex, mo
ritur, hærede relicto pop.
Rom.
678 Sertorius cum Mithridate fœ
dus init 3, 22. 4.
670 Ariovistus, Germanorum rex,
in Galliam transit.
Pompeius prospere res gerit
contra Sertorium 3, 22.
680 Lucullus Mithridatem in Pom
tum fugat.
681 Mithridates in Armeniam fugit.
Virgilius nascitur.
Alexandra, Judæorum regina,
moritur : filins ejus minor
Aristobulus fratre dejecto
succedit.
684 Lucullus Nisibim capit.
Triarius Mithridatem vincit.
685 Mithridates Triarium ingenti
clade afficit.
Cicero præturam petit.
686 Pompeius Mithridatem noctur
no prælio vincit 3, 5. 23.
Lucullus ob magnificentiam et
luxuriam Xerxes togatus ap
pellatur.
687 Hyrcanus Aristobulum fratrem
obsidet Hierosolymis.
688 Cicero consulatum petit.
689 Mithridates moritur 3, 5. 26.
Augustus Cæsar nascitur.
Julius Cæsar fit Pontifex Maxi
mus.
Lucullus triumphat.
3S0 EX CERPTIONES CHRONOLOGICAE
a. Ch. N.
60 Metellus Creticns appellatur 3,
7. 6.
57 Julia, Cæsaris filia, Pompeio
nubit 4, 2. 13.
56 Cæsar Helvetios et Ariovistum
vincit 3, 10. 2 et 11.
55 Item Belgas 3, 10. 4.
54 Et Venetos 3, 10. 5.
53 Rhenum transit 3, 10. 14.
In Britanmiam trajicit 3, 10.
16.
52 M. Crassus in Parthos movet
3, 11. 3.
Cæsar iterum in Britanniam
trajicit 3, 10. 18.
51 M. Crassus interficitur 3, 11. 9.
Julia Pompeii conjux moritur
4, 2. 13.
Caesar ponte facto Rhenum pe
netrat 3, 10. 15.
50 Cæsar media hyeme in Galliam
redit 3, 10. 22.
Cæsari conceditur absenti pe
tere consulatum 4, 2. 16.
49 Cæsar consulatum more majo
rum petere jubetur. ibid.
47 Caesar Brundisii Pompeium ob
sidet 4, 2. 19.
46 Cæsar Pompeium vincit 4, 2.
48.
45 Et Aegyptios 4, 2. 60.
44 Item Jubam regem et Scipionem
4, 2. 65.
Caesar triumphat 4, 2. 88.
An. U.
690 P. Clodius uxorem Cæsaris vio
lat.
Helvetii de invadenda Gallia
deliberant 3, 10. 2.
693 Messala Corvinus orator nasci
tur.
Titus Livius nascitur.
694 Cicero exulat.
Clodius Pompeium insidiis pe
tit.
695 Cicero redit.
696 Orationem habet pro Sextio,
&c.
697 Gabinius Ptolemæum regno
pulsum restituit.
Alexander, Aristobuli filius, Ju
dæam subigere tentat frus
tra.
698 Gabinins Nabathæos vincit.
Romam reversus accusatur, pri
mum a Cicerone, mox defen
ditur: damnatur tamen.
699 Cassius superstites cladis Cras
sianæ in Syria colligit 3, 11.
11.
Labienus, Cæsaris legatus, Tre
viros vincit.
Cicero creatnr Augur.
Clodius occiditur a Milone.
700 Lucretius poëta per furorem
manus sibi infert.
Cicero libros scribit de finibus.
701 Cicero in provinciam Ciliciam
proficiscitur.
Censa civium capita 320000.
703 Scribonius Curio Siciliam oc
cupat pro Caesare 4, 2. 22.
Occiditur in Africa 4, 2. 34.
704 M. Caelius et Milo occiduntur.
705 Cicero Cæsari obviam progre
ditur.
706 Cicero orationes habet ad Caesa
rem pro M. Marcello et Q.
Ligario.
 A E)
A. Ch. N.
Creatur dictator perpetuus 4, 2.
91.
43 Cæsar ad Mundam Pompeii li
beros vincit 4, 2. 78.
42 Interficitur 4, 2. 95.
Amnestia decermitur 4, 7. 3.
41 Brutus et Cassius in provincias
suas abeunt 4, 7. 4.
Cæsar Octaviamus Antonium ab
obsidione Mutinæ repellit 4,
4. 5.
Triumviratus Cæsaris, Antonii,
et Lepidi 4, 6.
Cicero occiditur 4, 6. 5.
40 Cassius et Brutus pereunt 4, 7.
13. et 14.
39 L. Antonius cos. obsidetur ab
Augusto Perusiæ 4, 5. 4.
36 Ventidius Pacorum occidit 4,
9. 6.
Bellum cum Sex. Pompeio ex
oritur 4, 8.
34 Pompeius Sicilia pellitur 4, 8.
4.
Antonius rem male gerit in Par
this 4, 10. 3.
33 Sex. Pompeius occiditur 4, 8. 5.
32 Octavius vulneratur in Illyriis
4, 12. 7.
30 Bellum civile inter Caesarem et
Antonium 4, 11.
29 Pugna Actiaca 4, 11. 6.
28 Antonius et Cleopatra se peri
munt 4, 11. 9. et 11.
FLORUM. 3S1
an. U.
Herodes Galilææ præficitur ab
Antipatro patre.
707 C. Caninius in paucas horas cos.
fit.
708 Octavius Romam venit.
Sex. Pompeius bona paterna
repetit 4, 3. 3.
709 C. Trebonius, unus ex percus
soribus Cæsaris, a Dolabella
interficitur.
Cassius Judæam spoliat.
Ovidius nascitur.
Antipater, Herodis pater, inter
ficitur.
710 Sextus Pompeius Siciliam oc
cupat 4, 8. 1.
711 Pacorus Hierosolymam occu
pat.
Antigonus patruo Hyrcano au
riculas præcidit, ne receptum
haberet ad pontificatum.
714 Asinius Pollio Dalmatas vincit
4, 12. 11.
Augustus Liviam ducit.
Herodes Hierosolymam capit.
M. Vipsaains Agrippa Gallos
vincit.
716 Lepidus triumvir ab Augusto
omni po*entia exuitur.
Hyrcanus, qui hactenus apud
Parthos commoratus erat, ad
Herodem venit.
717 Pannonii vincuntur 4, 12. 8.
718 Antonius Artavasdem, Arme
miæ regem, dolo irretitum
capit.
Sallustius moritur.
720 Herodes cum Arabibus bellum
gerit.
Atticus, amicus Ciceronis, mo
ritur.
721 Agrippa Bogudem, Maurita
miæ regem, occidit.
722 Catullus poëta moritur.
382 EX C E R PTION ES CH RONOLOGICAE
a. Ch. N. An. U.
27 M. Crassus Mysos vincit 4, 12.
14.
25 Octavius appellatur Augustus
4, 12. 66.
24 Augustus Cantabros bello petit
4, 12. 48.
His post quinquennium perdo
mitis, tota denique pacatur
Hispania, cum in ea dimica
tum esset Romanis per annos
cc. circiter, 2, 17. 5.
23 C. Antistius Cantabros vincit
4, 12. 51.
Templum Jani clauditur 4, 12.
64.
20 Cantabri semet ipsos perimunt
4, 12. 50.
17 Indorum legatio ad Augustum
venit 4, 12. 62.
Parthi signa reddunt 4, 12.63.
13 Drusus Rhætos vincit 4, 12. 4.
9 L. Piso Thracas vincit 4, 12. 17.
8 Drusus Cattos et Sicambros
superat 4, 12. 24.
7 Drusus mortuus Germanici cog
nomine honestatur 4, 12. 28.
An. Ch.
2 C. Julius Cæsar oos. vulneratur
in Armenia 4, 12. 44.
3 Lucius Caesar moritur 4, 12. 42.
C. Cornelius Lentulus Cossus
Gætulos vincit 4, 12. 40.
10 Quintilius Varus occiditur a
Germanis 4, 12, 31.
Ægyptns provincia facta per
Equites Rom. administratur.
723 Augustus triumphat.
Senatum purgat.
725 Herodes Mariamnem,conjugem
suam, occidit.
726 Cornelius Gallus poëta, præses
Ægypti, mortem sibi conscis
cit.
Herodes Alexandram socrum
interficit.
727 Terentius Varro Salassos vincit.
M. Vinicius Germanos superat.
730 Pantheon ab Agrippa ædifi
catur.
Virgilius moritur.
733 Herodes templum instaurat.
Augnstus Caium et Lucium ne
potes adoptat.
Horatius Carmen Sæculare
scribit.
737 Cyzicenis libertas redditur.
Drusus Frisios smbigit.
741 Drusus, Rheno et Lupia trans
missis,ad Visurgim usque pro
cedit.
742 Claudius imperator nascitur.
Tiberius Juliam, Augusti filiam,
uxorem ducit.
743 Tiberius Dalmatas et Panno
nias subigit.
Herodes filios suos interficit.
750 Jesus Christus nascitur. He
rodes moritur.
752 Tiberius ex secessu Rhodiensi
Romam redit.
753 Asconius Pædianus floret.
Athenodorus, philosophus Stoi
cus, floret.
Tiberius in Germania res gerit.
760 Pannomii rebellant ducibus Ba
tonibus.
 AD FLORUM. 328:3

Atque hæc Chronologica ex accuratissimis temporum et annalium scripto

ribus adjecimus, ut essent unde quæ prius, quæve'posterius eorum, quæ ab
hoc auctore memorantur, gesta sint, citra laborem cognosceres. Addidimus
autem ex alienis quoque historiis, sacris præcipue, notissima quæque, ut ad
aliquod instar synchronismi memoria certius confirmaretur. Ea quidem quæ
eodem tempore evenerunt, statim e numerorum suorum regione; alia inter
id spatium, quo gesta sunt, annorum numero non accurate signato. Tempora
autem ipsa, ad annos ante natum Salvatorem, item ab Urbe condita, retuli
mus : qui tamen aliquot fere nensibus discrepant, quin et ipse conditæ Urbis
annus controvertitur. Sed hæc non utique magnum, in hoc proposito, quo
rerum apices non exquirimus, impedimentum afferent. Sicut nec istud, quod
æra Christiana non plane respondet receptæ consuetudini.
LUCIUS AMIPELIUS

EX BIBLIOTHECA

C L. S A L M A S I I.

CUM NOTIS DUKERI.

Delph. et Vur. Clas. Flor. 2 B

 TYPOGRAPHUS

B E N IG N O L E C T O R I.

“ CUM in eo strenue laboremus semper, ut aut Editionem

reliquis castiorem adornemus, aut nova quaedam addamus,
quibus et existimationi nostræ et Auctori recte consulatur,
consuetæ in bonos Scriptores curæ nostræ ne nunc quidem
defuimus. Quo enim auctior et ornatior fieret hæc, quam
nunc publicamus, Editio Flori, Lucium Ampelium adjeci
mus; Auctorem, ob res, quas tractat, varias, vulgoque
vix cognitas, non contemnendum: eoque magis commen
dandum, quod ex Bibliotheca Nobilissimi CL. SALMAsii,
Viri, dum viveret, Incomparabilis, in lucem proferatur.
Propter affinitatem vero argumenti, quia multa de Romanis
attingit negotiis, et propter styli concinnitatem, rerumque
adeo plurimarum, quas aliunde non liceat sumere, novita
tem, visus est idoneus, qui Floro comes adderetur, atque
in ejus comitatu lucem publicam usurparet. Sed de hoc
Auctore judicium Clarissimi Viri SALMAsii, ita disserentis,
audiamus:
* Quis ille fuerit, quo tempore vixerit, juxta me scire di
cam cum ignarissimis, si mihi eripias, eum esse quem sus
picor, cujus meminit Sidonius Apollinaris in Excusatoria
ad Felicem, his versibus:
Sed ne tu mihi comparare tentes,
Quos multo minor ipse plus adoro,
Paulinum, Ampeliumque, Symmachumque,
Messalam ingenii satis profundi.
388 PRAEFATI0

Recenset in sequentibus plures, qui circa illam ætatem

fuere, viros ingenio, doctrina, et eloquentia celebres. Sed,
cur ille Ampelius hic noster non erit? Dices; Quæ ratio
nos cogit ita cogitare, præter idem nomen ? Certe alia
etiam sunt, quæ hanc suspicionem augeant. Eo ævo vix
isse constat quo Cæsares Augusti adhuc in Occidente im
peritabant. Ita enim ipse scribit eo capite, quo tangit quas
commutationes status populi Romani habuerit: * Donec
exortis bellis civilibus inter Cæsarem et Pompeium, et op
pressa per vim libertate, sub unius Cæsaris potestatem re
dacta sunt omnia. Ex eo perpetua Cæsarum dictatura
dominatur.' Doctum præterea hominem fuisse, ac disertum
politumque, ut erat eorum temporum captus, nec indignum
testimonio illo et elogio Sidonii, apparet ex ipso hoc ejus,
quod damus, scripto. Notavit porro Sirmondus ad eum
Apollinaris de Ampelio locum, se olim a P. Pithoeo audi
visse, L. Ampelii ad Marinum fragmenta quædam prolixi
oris operis extare Divione in Bibliotheca S. Benigni, et
præfationem etiam sibi ostendisse. Codex Jureti,' quo
usus sum, nescio an ex Bibliotheca S. Benigni Divionensis
fuerit; et potest fieri ut ita sit, qui sciam multos ex ea Bib
liotheca libros aliquando utendos accepisse eundem claris
simum Juretum. Exemplar tamen illud vetus non ad
Marinum, sed ad Macrinum, habuit inscriptum, quod prae
fationis vicem huic Ampelii opusculo præfixum est, ἐπιστο
x£iov. An fragmentum sit majoris operis, cujus hæc Epi
tome videatur esse, ne id quidem possum affirmare. Veri
similius tamen, si conjecturæ locus sit, arbitrarer, non aliud
opus prolixius auctorem fuisse meditatum, cum id vulgavit.
Mos quippe fuit eruditorum illius sæculi, quo literæ jam in
barbariam ibant, ejusmodi doctrinarum et historiarum sec
tari et affectare compendia. Quibus tum vacabat evolvere
integra Veterum scripta, ut pauci admodum numero erant
qui id possent, cum et ipsos paucissimos esse scirent, quos
NOTAE

1 Ex Jureti Bibliotheca se accepisse Ampelium scribit ad Solin. p. 610.

 AD I.ECTOR EM. 889

cura legendi et discendi tangeret, quæ fusissime ab antiquis

tractata fuerant, ipsi contrahebant, quia fastidio sui tempo
ris, vel potius inertiæ, rem se gratam facere intelligebant.
Lecturos quippe sua non aliter habuissent. Ut autem
præcipuus est finis eorum qui aliquid literis mandant quod
victurum opinentur, famam apud populum, quo docti vide
antur, mereri, idque unum aucupantur; totum id pendere
cum cernerent a gustu et judicio lectorum, satis facere eis
conabantur. Alia via id obtineri non poterat, quam ut scri
beretur quod legere aliquis dignaretur. Nam pro captu
legentium, ut fata libri habent, ita et librorum auctores.
Hinc desidia nata est scribentium ex ignavia studentium.
Imperitia deinde ex eodem fonte ebulliit. Qui docti eo
tempore videri volebant, et qui id nomen ex merito habere
etiam poterant, cum antiquos scriptores jacere viderent, ob
grandiora operum volumina, quæ reliquerant, remedium
aliquod ex necessitate quæsierunt, quo illos vulgo traderent
noscendos, seque eadem opera notos in vulgus darent. Nec
uno modo omnes in eo negotio versati sunt, ut id quod cap
tabant consequerentur. Quidam ipsos auctores in epito
men redegerunt, ipsis auctorum verbis servatis, aut paulum
immutatis. Alii breviaria quædam proprio stylo confece
runt, ex variis scriptoribus excerpendo quod in rem videre
tur. Nonnulli quasi centones consarcinarunt ex pluribus
scriptoribus qui rem eandem tractabant, alia ab his, alia ab
illis sumendo, ac corpus unum, hinc inde collectis alienis
membris aut membrorum particulis, condiderunt. Ita Di
gesta contexuit Tribonianus, ex plurimis Jurisconsultorum
commentariis et scriptis. Alii per locos communes diges
serunt quicquid præclari in auctoribus occurrebat, et sub
certos ac generales titulos, quæ ex variis defloraverant,
congesserunt. Hoc modo universam Historiam Græcani
cam concerpsit Constantinus Porphyrogeneta. Cujus
laboris beneficio aliquot fragmenta Polybii, ac Nicoiai
Damasceni, et aliorum, nobis, tanquam ex incendio erepta,
servata sunt in duobus titulis, quos ab injuria temporum
vindicavit eruditorum curiositas, uno τερ) τg*73tiây, altero
390 PRAEFATIO

regi áperij; xaì xaxtxg. Quartum et eorum genus fuit, quj, ad

privatum studiorum usum, inter legendum laudabilia loca
ad oram notabant, quæ ἀgaia et xgijaipa Graeci Critici ap
pellant, eaque etiam interdum, ut firmius memoriæ inhære
rent, describebant. Nec insignes tantum sententias pleri
que in adversaria sua referre soliti, sed etiam, ut iidem Cri
tici loquuntur, άλοι τά xaraßarâ, si historiam aliquam egre
giam continerent, aut luculentam alicujus loci, rei aut per
sonæ descriptionem. Quinimmo, et consueverant multi
studiosi, si quem auctorem legerent, retento lectionis ordine,
quicquid ex eo judicarent excerpendum, in codicem suum
regerere, et sibi servare. Unde factum, ut hæc in bibliothe
cis privatorum reperta, sæpe a librariis pro integris aucto
rum operibus descripta fuerint, ac ad posteritatem, aliis
subinde ea excipientibus ac describentibus, propagata.
Ita conservatus est elegantium nequitiarum curiosis Petro
nius Arbiter. Quod enim ex ejus Satyrico habemus, mera
excerpta sunt alicujus studiosi, qui quæ ad gustum suum
in illo auctore invenerat, eodem quo opus legebat ordine,
adversariis suis commendavit ac commisit. Qui putant, a
monachis sic eviratum esse, vehementer errant. Qualis
hæc castratio foret, quæ, resectis a reliquo corpore mem
bris, vel potius ipso corpore abjecto, solas pudendas par
tes reliquisse videatur? Certe, quæ desiderantur, vix videri
possunt salaciora ac nequiora fuisse his quæ relicta sunt.
Immo ista^nullam procacitatis et protervitatis Ürsp3ox}v vel
ipsis lenonibus usurpandam reliquam faciunt. Sed his ex
cerptorum concinnatoribus facile ignoscendum, si quid ea
causa detrimenti passa est Resp. literaria. Non enim hoc
propositum videntur habuisse, ut excerpta, quæ ad usum
suum exscripserant, posteris legenda, loco auctorum ipso
rum, substituerent. De reliquis, quibus apparet hanc animi
mentem fuisse, ut pro auctoribus legerentur, quos compi
laverant, videndum, an omnino hi extra culpam. Nonnemo
certe eos accusat, reosque peragit illius incuriæ quæ tot
praeclaros nobis abstulit scriptores. Ego vero Epitoma
tores, et omnes ejusmodi Breviariorum compositores, et
 AD LECTOR EM. 391

compilatores centonum, non adeo literis censeo nocuisse ut

autumant nonnulli. Quod enim ita existimant, eos in causa
fuisse, cur ipsis auctoribus, quos abbreviarunt et excerp
serunt, careamus, ego in alia sum sententia. Ea secordia
fuit illorum temporum, quibus barbari literatum et Roma
num orbem inundare coeperunt; ut, nisi extitissent qui nobis
has tanquam ex naufragio tabulas servarunt, certum sit,
nihil prorsus ex illorum monumentis ad nos fuisse perven
turum. Atqui præstat hæc qualiacumque nos habere,
quam nihil. Malo certe, quod ad me attinet, eos majore
sui parte esse deperditos, quam si toti funditus periissent.
Qui reliquias sanctorum corporum consectantur, ac studiose
religioseque eas requirunt, satis habent si vel uno ossiculo
potiri queant. Beatiores certe se judicarent, si totum cor
pus aliunde nancisci possent. Hoc cum non liceat, saltem
eo, quod licet, contenti sunt. lta ergo nos affectos esse
oportet erga illas veterum reliquias scriptorum, quæ nobis
remanserunt, gratiamque illis habere, nisi maxime ingrati
velimus esse, per quos eæ hoc qualicunque modo ad nos
salvæ fuere transmissæ. Hoc autem Ampelii Opus ex
eorum genere est, quæ a plerisque tum solebant conscribi
et edi. Non Epitome est, non fragmentum longioris Ope
ris, sed veluti collectaneum rerum toto Orbe memorabilium,
ex variis auctoribus brevitate summa, sed qualem in omni
bus ea tempora expetebant, compilatum. Memorialem eum
se librum scripsisse in paucis illis verbis, quæ vice præfa
tiunculæ præfixit, profitetur. Quos libros Memoriales ea
ætas vocaverit, non latet viros doctos qui versati sunt in
monumentis illius ævi. Non dissimili genio, etsi dissimili
argumento, scriptus Theodori Manlii liber de rerum natura,
causisque naturalibus, de astris, et aliis ejusmodi, qui ad
huc in Bibliothecis extat, manu exaratus et pedestri ser
mone compositus. Is est Theodorus Manlius, cujus con
sulatum celebravit carmine Claudianus, ut et opus ipsum.
Inde occasionem arripuit vir quidam doctissimus, transcri
bere illud Manilio, sive Manlius sit, cujus hodie Astrono
micon habemus, ut idem sit Manlius ille Claudiano lauda
392 PRAEFATIO AD LECTO REM.

tus. Nos alibi pluribus pugnavimus rationibus, et quidem

invictissimis, non posse ita esse, cum tot argumenta sint,
quibus probari queat, eum Manilium vixisse sub Augusto.
Exemplar porro, unde Ampelium descripsi, ab imperito
librario vitiosissime scriptum fuisse indicare hic debeo, ne,
qui tam multas adhuc superesse in eo mendas animadvertit,
nihil a nobis, quoad emendationem, præstitum esse arguere
possit. Non pauciora in illo codice errata fuere, quam
verba. Quæ potuerunt sine magno negotio et citra nimiam
libertatem castigari, ea correximus omnia. Plurima tamen
etiam reliquimus, quæ facillimum erat restituere, et mutari
tuto poterant; sed intacta ideo prætermisimus, quia tantum
nobis licere noluimus, et non tanti visa sunt nonnulla eorum,
ut scripturam veterem solicitandam putaremus. Fatendum
est, et non pauca haberi, quæ sine ope melioris Codicis vix
a quoquam possint emendari.'
** Huc usque SALMAsiUs. Accipe igitur, quisquis es,
LEctor, hunc, quem tibi hic sistimus, Auctorem, non ele
gantem minus, quam brevem: atque conatus nostros, ad
Reip. literariæ bonum destinatos, adjuva; hoc, atque aliis
e Typographia nostra quotidie prodeuntibus, in omni Eru
ditionis genere, libris, in studiorum tuorum commodum,
utere, fruere. VALE.”
 LUCIUS AMIPELIUS

MACRINO SUO S A L.

Volenti tibi omnia nosse scripsi hunc Librum memoria

lem, ut noris, quid sit mundus, quid elementa, quid orbis
terrarum ferat, vel quid genus humanum peregerit.
CAP. I. DE MUNDO.

Mundus est universitas rerum, in quo omnia sunt, et

extra quem nihil, qui Græce dicitur x6ap.og. Elementa
mundi Iv. Ignis, ex quo est coelum. Aqua, ex qua mare
oceanum. Aër, ex quo venti, tempestates. Terra, quam
propter formam ejus orbem terrarum appellamus. Coeli
regiones sunt quatuor: oriens, occidens, meridies, septem
trio. Coelum dividitur in circulos quinque: Arcticum et
Antarcticum, qui ob nimiam vim frigoris inhabitabiles sunt:
Æquinoctialem, cui subjacet regio quæ catacecaumene
dicitur, neque incolitur, ob nimiam vim ardoris: Brumalem
et Solstitialem, sub quibus habitatur: sunt enim temperatis
simi, per quos obliquus circulus vadit, cum xii. signis, in
quibus Sol annuum conficit cursum.
CAP. II. DE DUODECIM SIGN IS.

Signa sunt in coelo duodecim. Aries beneficio Liberi,

quod, is cum exercitum in Indiam per Libyam duceret per
loca sicca et arenosa, cum aquæ inopia esset, et exercitus
394 LU CII AMPELII

ejus siti affligeretur, aries eis aquam demonstravit; et ob id

a Libero Jovis Ammon est appellatus, eique fanum magni
ficum fecit, ad eum locum ubi aquam invenit. Quod abest
ab Ægypto et Alexandria millia passuum novem.* Ob eam
rem a Jove petiit, ut in sidera reciperetur. Alii putant,
eum esse, qui Hellen et Phryxum vexerit. Taurus beneficio
Jovis, quem Jupiter a Neptuno fratre per gratiam abduxit,
qui sensum humanum figura Tauri continebat, isque Jovis
jussu Europam Agenoris filiam, Sidonia* alludens decepit,
et eam Cretam deportavit. Ob eam rem Jupiter in sideri
bus eum dignatus est immortali memoria. Gemini, qui
Samothraces nominantur esse, quorum argumentum nefas
est pronuntiare præter eos, qui in his præsto sunt. Alii
Castorem et Pollucem dicunt, quod hi principes mare tutum
a prædonibus præstitissent. Sunt qui dicant Herculem et
Theseum, quod similia athla sint adepti. Cancer, Carcinus,
receptus beneficio Junonis, quod ejus jussu, cum Hercules
missus esset ad Hydram Lernaeam, quam nos Excetram
dicimus, interficiendam, Carcinus ingressus, Herculis pedes
et crura lanians, incommodiorem faciebat eum, quam ipsa
Excetra. Idque malum Hercules difficillimum habuit, Car
cinumque Cancrum ob id factum Juno sideribus est dignata.
Leo, Leon,* qui educatus est Nemeæ, Junonis consilio ad
Herculis interitum missus, in terra Argiva diu spelunca
latitavit, quem Hercules dicitur interfecisse cum Molorcho
hospite suo, cujus clavam ei tributam tum principio est
adeptus, qua Leonem interfecit, ejusque pellem postea pro
tegumento habuit. Ob id factum Junoni odio esse coepit,
Leonemque coelesti dignitate est honorata.* Virgo, quam
NOTÆ

1 Novem] Hoc corruptum est: in Rufin. 287. et alii. Vid. Barth. ad

nam sex dierum itinere a Mareoti pa-
lude abfuisse colligitur e Curtio.
Freinsh. ad Cnrt. iv. 7. 15.
2 Sidonia] Sidoniam, Heins.
3 Leo, Leon] Leo Cleonaeus, Idem.
Sic Auctor Fpistol. Paridis ad (Enon.
vs. 46. Lucan. iv. 612. Claudiam, i.
Claudian. et Cellar. 11. Geogr. Ant.
13.
4 Est honorata] Pro, honoravit.
Plura hujusmodi vid. ap. Salmas. ad
Solin. p. 38. Add. quæ ad Flor. ii.
17. 11. annotata sunt.
 LIBER MEMORIALIS. 395

nos justitiam dicimus, fuit cum hominibus. Sed postquam

homines malefacere coeperunt, Jovis eam inter signa posuit.
Sunt qui Erigonem Icarii filiam Atheniensem dicunt, cujus
patri Liber vinum dedit, ut hominibus ad suavitatem* daret.
Quibus dedit, ebriati sunt, et lapidibus eum occiderunt.
Canis, qui cum illo erat, vidit hominem* occisum, et cum
ululatu ad Erigonem rediit, quem ut moestum et singularem
vidit, solicita proficiscitur cum eo. Venere ad locum ubi
Icarius jacebat. Vidit corpus patris. Magna lamentatione
in Hymetto monte sepelivit. Ipsa vero se suspendit laqueo.
Canis ad pedes ejus discumbens diutius, et sine alimentis
deficiens, post aquam anhelans in puteum se projecit. Tum
Liber a Jove petiit, quod suo imperio deficerent,7 ut inter
siderum cursus poneretur Virgo. Icarius autem Arcturus
nominatus est, cujus stella cum exoritur, continuas tempes
tates facit. Canis, Canicula. Libra quam Græci Zygon
appellant, virile nomen est adeptus. Is omni clementiæ
justitia Mochos dictus ; qui primus dicitur libræ pondus
hominibus invenisse, quæ utilissima mortalibus æstimantur,
ideoque in numerum stellarum receptus est, et Libra est
dictus. Scorpius, qui dicitur ad perniciem Orionis in insula
Chio in monte Pelenæo* voluntate Dianæ natus. Orion
autem dum venatur, visa Diana, stuprare eam voluit. Illa
Scorpionem subjecit, qui eum vita privaret. Jupiter et
Scorpionem et Orionem inter sidera recepit. Sagittarius,
Crotopi filius, nutricius? Musarum, quæ Musæ semper dile
xerunt eum, quod plausu et lusu sagittarum eas avocaret.
Alii Chironem dicunt, quod justus et pius, doctus, hospi

NOTAE

5 Ad suaritatem] Videtur descrip- terat.

tum ex Hygino Fab. cxxx. Ubi forte 8 Pelenaeo] Pelinæo, vel Pelinnato :
nihil mutandum est. Salmas. ad Solin. p. 607. Bochart.
6 Hominem] Dominum Heins. Hy Chanaan. 1. 9.
gin. 11. Poët. Astronom. 4. * Ululans, 9 Crotopi filius, nutricius] Leg. Cro
ut videretur obitum domini lacry tom, Euphemes nutricis. Muncker. ad
mari.'
Hygin. Fab. ccxxiv. Non credo
7 Deficerent] Forte defecerant : eum voluisse tolli voccm filius, quæ
nempe, quod illis causa mortis exti cur delcri dcbeat, nulla causa est.
396 LU CII AMPELII

talis fuerit. Ab eo Æsculapius medicinam, Achilles ci

tharam, et alia multa. Capricornus, cui nomen Pan. Quo
tempore Python'° speluncas incolens in monte Tauri,
AEgyptum profectus est ad bellum, Pan se in capræ figu
ram convertit. Igitur Dii immortales, postquam Pythonem
digna poena affecerunt, Pana astrorum memoria decorave
runt. Aquarius, qui putatur esse Ganymedes, dicitur
Deucalion Thessalus, qui maximo cataclysmo cum uxore
Pyrrha solus evasit, et hic pietatis causa inter sidera locatus
est. Pisces, ideo pisces, quia bello Gigantum Venus per
turbata in piscem se transfiguravit. Nam dicitur et in
Euphrate fluvio ovum piscis in ora fluminis columba'' ad
sedisse dies plurimos, et exclusisse deam benignam et
misericordem hominibus ad bonam vitam. Utrique me
moriæ causa pisces inter sidera locati.

CAP. III. DE SIDERIBUS.

Praeter duodecim signa, potentissima sidera in coelo.

Septemtriones duo, major et minor, qui nunquam mer
guntur: ideoque navium cursus regunt, quorum alter Cy
nosura dicitur. Bootes, idem Arcturus. Orion, qui mag
nitudine sua dimidiam coeli obtinet partem. Pliades, quæ
Latine Virgiliæ dicuntur. Hyades, quæ a nobis Suculæ
dicuntur, quarum ortus et occasus a nautis et ab agricolis
observantur. Canicula, cujus vis præcipue Solstitio est.
Stellæ potentissimæ in coelo sunt septem, Saturnus, Sol,
Luna, Mars, Mercurius, Jupiter, Venus, quæ a Græcis
planetæ, a nobis erraticæ dicuntur, quia ad arbitrium suum
vagantur, et motu suo hominum fata moderantur. Item
adverso cursu contra coelum feruntur.

NOTAE

10 Python] Typhon, et mox Typho- p. 199. et Hygin. Fab. cxcvii. ubi

nem, pro Pythonem. Heins. et Munc- Munckerus mon male pro adsedisse
ker. ad Hygin. Fab. cxcvi. emendat insedisse, e Scholiaste Ger
11 Columba] Adi Salmas. ad Solim. manici.
 LIB ER MEMORIA LIS. 397

CA p. 1v. QU i BUs pARti bUs sed EANT XII. S1GNA

DUODECIM VENTORUM.

Aries, in Africum. Taurus, in Circium. Gemini, in

Aquilonem. Cancer, in Septemtrionem. Leo, in Thrasciam.
Virgo, in Argestem. Libra, in Zephyron. Scorpius, in
Africum. Sagittarius, in Austrum et Africum. Capricor
nus, in Austrum. Aquarius, in Eurum et Notum. Pisces,
in Eurum.
CAP. V. DE VENTIS.

Venti fiunt ex aëris motu et inclinatione. Sunt autem

generales quatuor. Eurus, idem Apeliotes, idem Vulturnus,
ab oriente. Ab occidente, Zephyrus, idem Corus, idem
Favonius. Aquilo, Boreas, Aparcias idem, a septemtrione.
Notus, idem Libs et Auster, et Africus, a meridie. Hi sunt
quatuor generales: ceteri speciales adscribuntur. Ut Iapyx
Zephyro, qui ab Iapygio Apuliæ promontorio flat. Leu
conotus Noto, cum serenior flat. Caurus Aquiloni, cum
vehementior Gallias perflat. Item Etesiæ, qui statis diebus
flant per æstatem.
CAP. VI. DE ORBE TERRARUM.

Orbis terrarum, qui sub coelo est, quatuor regionibus

incolitur. Una pars ejus est, in quanos habitamus. Altera
huic contraria, quam qui incolunt, vocantur Antichthones.
Quarum inferiores duæ ex contrario harum sitæ, quas qui
incolunt, vocantur Antipodes. Orbis terrarum, quem nos
colimus, in tres partes dividitur, totidemque nomina. Asia,
quæ est inter Tanain et Nilum. Libya, quæ est inter
Nilum et Gaditanum sinum. Europa, quæ est inter fretum
et Tanain. In Asia clarissimæ gentes: Indi, Seres, Persæ,
Medi, Parthi, Arabes, Bithyni, Phryges, Cappadoces,
Cilices, Syri, Libyi.** In Europa clarissimæ gentes, Scy
thæ, Sarmatæ, Germani, Daci, Moesi, Thraces, Macedones,
NOTHE

12 Libyi] Fort. Lydi, vel Lydii ; aut Lycii.

:30S LU CII A MPE LI I

Dalmatae, Pannonii, Illyrici, Graeci, Itali, Galli, Spani.**

In Libya gentes clarissimæ, Æthiopes, Mauri, Numidae,
Poeni, Getuli, Garamantes, Nasamones, Ægyptus.'* Claris
simi montes in orbe terrarum; Caucasus, in Scythia.
Emodus,** in India. Libanus, in Syria. Olympus, in Mace
donia. Hymettus, in Attica. Taygetes in Lacedæmonia,
et Citheron Eleon'^ in Boeotia. Parnassus, Acroceraunia,
in Epiro. Mænalus, in Arcadia. Apenninus, in Italia.
Eryx, in Sicilia. Alpes, inter Galliam et Italiam. Pyrenæus,
inter Galliam et Spaniam. Atlas, in Africa. Calpe, in freto
Oceani. Clarissima flumina in orbe terrarum : Indus, Gan
ges, Hydaspes in India. Araxes, in Armenia. Thermodon
et Phasis, in Colchide. Tanais, in Scythia. Strimon et
Hebrus, in Thracia. Sperchios, in Thessalia. Hermus et
Pactolus, auriferi.'7 Mæander et Caystrus, in Lydia. Cyd
nus, in Cilicia. Orontes, in Syria. Simois et Xanthus,
in Phrygia. Eurotas, Lacedæmone. Alpheus, in Elide.
Ladon, in Arcadia. Achelous et Inachus, in Epiro. Savus
et " Danubius, qui idem Ister cognominatur, in Moesia.
Eridanus et Tiberinus, in Italia. Timavus, in Illyrico.
Rhodanus, in Gallia. Iberus et Betis, in Spania. Bagrada,
in Numidia. Titron, in Getulia. Nilus, in Ægypto.
Tigris et Euphrates, in Parthia. Rhenus, in Germania.
Clarissimæ insulæ in mari nostro undecim: Sicilia, Sardi
nia, Creta, Cypros, Euboea, Lesbos, Rhodos, duæ Baleares,
Eubusus,** Corsica, Gades. In Oceano ad orientem, Ta
probane. Ad occidentem Britannia. Ad septemtrionem
Thyle. Ad meridiem, Insulæ Fortunatæ. Præter has in
NOTAE

13 Spani] Pro, Hispani: ut * Spa- ta.

mia,' pro, Hispania. Vid. Casaub.
ad Spartian. Adrian. 1. Salmas. ad
Capitol. Auton. Philos. 1. et Cerd. ad
Virgil. ix. Æn. 582.
14 Ægyptus] Cur non Ægyptii? ut
cetera omnia.
15 Emodus] * Hemodus' apnd Me
lam iii. 7. Qui hic * Taygetes,' aliis
est * Taygetus,' et plural. * Tayge
16 Eleon] Fort. Helicon Heins.
Etiam et loco motum, et Cithaerom et
Helicon legendum puto: ut mox,
* Thermodon et Phasis,' et alia. Ex
cidit etiam nomen regionis, in qua
Parnassus, quae Phocis est.
17 Auriferi. Maeander] Distinguo,
auriferi, Maeander.
18 Eubusus] Ebusus; Perizon.
 LIBER MEMOR l ALIS. 899

Ægæo mari, Cyclades duodecim:'9 Delos, Gyaros, My

conos, Andros, Paros, Pharos, Tenedos, Cythnos, Melos,
Naxos, Donusa. Praeter has Sporades innumerabiles; ce
terum celeberrimæ : Ægina, Salamina, Coos, Chios, Lem
nos, Samothracia. In Ionio Echinades, Strophades, Ithaca,
Cephalenia, Zacynthos. In Adriatico, Ciriteæ*° circiter
mille. In Siculo Æoliæ' viii. In Gallico Stoechades tres:
in Syrtibus Cercina, et Menynx, et Girrha.*
CAP. VII. DE MARIUM AMBITU.

MARE, quo cingimur, universum vocatur Oceanum. Hoc

quatuor regionibus irrumpit in terras. A septemtrione, vo
catur Caspium. Ab oriente, Persicum. A meridie, Arabi
cum, idem Rubrum et Erythræum. Ad occasum, Magnum
mare, idem Atlanticum, quod commerciis totius generis
humani peragitur.3 Hoc intrat in fretum Gaditanum inter
duos montes clarissimos Abinnam* et Calpen, ob impositas
Herculis columnas. Dein latissime simul et longissime
fusum medium terrarum orbem inundat, et nomina acquirit.
Balearicum, quod Hispaniam alluit. Gallicum, quod Gallias
tangit. Ligusticum, quod Liguribus infunditur. Tuscum,
Tyrrhenum, idem inferum, quod dextrum Italiæ latus cir
cuit: Hadriaticum, idem supremum,3 quod sinistrum Italiæ

NOTÆ

19 Duodecim] Deest una in enu
meratione. Oudendorp. ad Obseq.
Cap. c. post * Myconos' supplet Ci
molos. Et mox pro Pharos, Tenedos;
legit Olearos, Tenos; vel Syros, Te
nos. Add. Muncker. ad Hygin. Fab.
cclxxvi.
20 Ciritea] Cratea legendum sus
picor, quas in Adriatico memorant
Scylax pag. 17. et Plin. iii. H. N.
ult. Neque tamen has mille fuisse
credibile est. Itaque fortassis scrip
serat Crateae, et circiter mille aliae.
Plin. l. d. * Illyrici ora mille amplius
insulis frequentatur.'
1 Aeolia] Plinius, Mela, aliique
* septem.' Sed vid. Cellar. 11. Geogr.
Ant. 12.
2 Girrha] Girba, puto: quæ apud
Jul. Honorium et Æthicum * Girbe '
est. Sed si de hac loquutus est, ex
una Menynge duas fecit; nisi legas,
et Menynx, quæ et Girba; vel, et Me
nynr: eadem Girba. Nam * Menynx'
deinde * Girba' dicta est. Vid. Or
tel. Thesaur. Geogr. et Cellar.
3 Peragitur] An peragratur?
4 Abinnam] Aliis * Abyla.' Vid.
Salmas. ad Solin. p. 203.
5 Supremum] * Superum ' vocant
alii omnes.
400 LUCII AMPELII

latus circuit. Siculum, in quo Sicilia. Creticum, in quo

insula est Crcta. Ionium et Ægæum, quæ Achaiam, ean
dem Peloponneson, simul ambiunt; ut interveniente Isthmo
pæne insulam faciant. Myrtoum et Icarium, quæ adhærent
Ægæo mari, illud a Myrtilo, hoc ab Icaro cognominata.
Euxinum, Ponticum, quod ingenti sinu Scythis infunditur.
Hellesponticum fauce transmissum, inter duas celeberrimas
urbes, Seston Asiæ,° Abydon Europae. Tanaiticum, quo
Asia alluitur. Ægyptium ab AEgypto, Libycum a Libya
cognominatur. Syrticum, a duabus Syrtibus, reciprocis
æstibus retorquetur.
U AP. VIII. MIRACULA MUNDI.

MiRAcuLA quæ in terris sunt. Ab Apollonia Athaman

tia7 millia passus quinque, in monte Nymphæo, ibi ignis est,
et de terra exit flamma. In silva Panis symphonia in op
pidum auditur. Item sub eo monte in campo lacus aquæ
pleni, unde pix exit,* et bitumen. Cum manibus sup
plodas, pix alte attollitur, et quasi ab aqua bullescit. Am
braciæ in Epiro in pariete sunt picti Castor et Pollux et
NOTAE

6 Seston Asia] Immo Seston Euro-
pae, Abydon Asiae.
7 Athamantia] Hoc corruptum
credo. Athamania vicina erat Æto
liae, et remotior ab Apollonia, quam
ut hæc in Athamania poni possit.
Fortassis aliquid de Taulantiis scrip
serat. Nam Apolloniam in Taulan
tiis, vel certe in Taulantiorum fini
bus, fuisse constat e Ptolemæo, Stra
bone iii. p. 326. et Aristotele r. 0av
aaor. àxovoru. Quamquam etiam de
Amantibus dixisse potuit, quos Apol
loniam accolere scribit Plin. iii. H.
N. 23.
8 Unde pir erit] Hoc pro miraculo
memorant cum alii, tum Ælian. xiii.
V. H. 16. Kal èv roìs mλmor(ov aùrjs
xaplous àorpdxtov έστιν άpvxth, kaì rìu
πλά τὸν αὐτὸν ἐκ τῆς γῆς άvar€λλονσα
τρόπον, δv xal ai m^eiora, m ryal r&v
ύδατων. In hoc loco, quem corrup
tum esse apertum est, interpretando
miror se torsisse Viros Eruditissimos,
quum præsertim ante oculos habue
rint Aristotelem, e quo Ælianus hæc
prope ad verbum descripsit. Verba
xal τιμπλά ita supplent, xal rurλέ
τὴν δρυκτην ή άσφαλτοs, et implet fodi
nam bitumen. Atqui àpvxth non est
substantivum, sed adjectivum ver
bale, ut dicunt Grammatici. Legen
dum est ex Aristotel. 1. d. primum,
άσφαλτόs èατυ δpvxrh, est bitumem fos
sile, quod etiam Palmer. 1. Graec. An
tiq. 27. 28. et Scheffer. in Ind. Æli
ani viderunt. Deinde pro rurA£
substituendum est r{ααa, pir. Nam
ita Aristoteles: 'Ev Tfi 'AroAAwvfq;
φασι γίγνεσθαι άσφαλτον δpvxTijv, και
τ{ασαν.
 LIBER MEMORIALIS. 401

Helena, manu Autochthonis, et nemo invenire potest quis

pinxerit. Arcis in Epiro, quod Ippaton appellatur: ibi
pons magnus columnatus duplex, quem Medea ædificari
imperasse fertur. Ibi picta sunt gubernacula Argonauta
rum, quæ coepta navis; ibi Jovis templum Hyphonis,9
unde est ad Inferos descensus ad tollendas sortes. In quo
loco dicunt, duo qui descenderunt, Jovem ipsum videre.
Leucade mons; unde se Sappho dejecit propter virum: in
summo monte fanum est Apollinis, ubi sacra fiunt. Et, cum
homo inde desiluit, statim excipitur lintribus. Sicyone in
Achaia, in foro ædes Apollinis est. In ea sunt posita Aga
memnonis clypeus et machæra, Ulyssis chlamys et thoraci
um, Teucri sagittæ et arcus, Adrasti arca, quam deposuit,'°
in qua quid sit, ignoratur; sed et olla ærea, in qua Pelias
coctus dicitur. Item Palamedis cithara. Marti autem quo
que corium remi Argonautarum, et gubernaculi brachia,
cauculus quem Minerva sortita est. De Orestæ cervice
una proci parasiti palla pendet: quam si quis halitu affla
verit, tota patefit. Penelopæ tela: ibi de terra'' oleum
scaturit. Argis Inachiæ Junonis templum magnifice orna
tum, quod Asylum vocant. Olympiæ templum Jovis
nobile ; ubi athletæ initiantur. Corintho balænæ costa est
magna secundum mare, quam homo complecti non potest.
Eodem in loco fanum est Veneris; in quo vas marmoreum
Laidos. Boeotiæ lacus sacer; ubi Amphiaraus devoratus
in eo lacu est. Urceus fictilis fractus pendet, testa inter se
composita, unde autem pendeat, non apparet, nisi a vento
moveatur. Athenis Minervæ ædes nobilis, cujus ad simi
stram Clypeus appositus, quem digito tangit. In quo Clypeo
medio Dædali est imago, ita collocata, quam si quis imagi

NOTÆ

0 Hyphonis] Sub hoc latere nomen Marsyæ, pro Marti. Deinde Ossa de
Trophonii suspicatur Oudendorp. ad Orestae cervice. Perizonius: calculus,
Obseq. cap. cx. quem Minerva sortita est de Oresta.
10 Deposuit] Heinsius legebat, 11 Ibi de terra] Ibidem de terra.
quam Medea deposuit. Idemque, et Heins.
Muncker. ad Hygin. Fab. clxv. mox
Delph. et Vur. Clus. Flor. 2 C
402 LUCII AMPELII

nem e Clypeo velit tollere perit totum opus, solvitur enim

signum. Ipsa autem Dea habet hastam de gramine. Ilio
lapis quadratus, ubi Cassandra fuit alligata, quem si ante
tangas aut fricueris, lac demittit: ex altera autem parte si
militer si frices, ac si sanguinem remittit.** Juxta autem
mare, qui locus Rhoete's vocatur, ibi est Achillis et Patrocli
vultus, et flumen Scamandras. Epheso Dianæ fanum nobi
lissimum, maximum, pulcherrimumque orbis terrarum. In
troitu dextra sinistra postes marmorei monolithi, longi
cubitis xx, qua super templum ascensu sunt cxL. millia.
Samo in templo Junonis scyphus factus ex hedera, cujus
capita foras iv. arietina magna, cornibus miræ magnitudinis
contortis. Pergamo ara marmorea magna, alta pedes X L.
cum maximis sculpturis. Continet autem gigantomachiam.
Rhodo signum Dianæ marmoreum pulcherrimum, quod stat
sub divo coelo, nec, cum pluit, aqua tangitur. Argyro est
fanum Veneris super mare: ibi est lucerna super candela
brum posita, lucens ad mare sub divo coelo,'* quam neque
ventus aspergit, nec pluvia extinguit. Sed et Herculis
ædes antiqua; ibi columna pendet's cavea ferrea rotunda,
in qua conclusa Sibylla dicitur. Ibi jacent ossa balænæ,
quasi lapides quadrati. Marmesiæ*6 apud Sipilum columnæ
sunt iv. inter has columnas est victoria ferrea, pendens sine
aliquo vinculo, in aëre ludens. Sed quotiens ventus aut
pluvia fuerit, non movet. Ædis Dianæ'7 Epheso, quam
NOTAE

12 Ac si sanguinem remittit] Est ac catur cælo hic glossema esse. Sed

si sanguinem remittat. Periz.
13 Rhæte] Rhæteon : Salmas. ad
Solin. p. 610. Idemque cultum ex
ponit imaginem ore vel pectore tenus
in clypeo. Sed Heinsius et Perizo
nius pro vultus, conjecerant tumulus,
et hic Scamandros, pro Scamandras.
14 Sub dico cælo] Sic ante, * quod
stat sub divo.' Isidorus xvi. 4. hanc
fabulam memorans dicit, * lucernam
sub divo sic ardentem.' Hinc Munc
kerus ad Lactant. Fab. xiv. 4. suspi
Caper in lib. de Orthograph. p. 2446.
Grammatic. Putschii veteres * sub
divo coelo * dixisse scribit. Pro as
pergit Munck. ibid. legit dispergit.
15 Ibi columna pendet] Fort. ibi e
vel a columna pendet. Muncker. l. d.
in columna.
16 Marmesiæ] Magnesiae apud Sipy
lum: Voss. ad Vellei. i. 4.
17 Ædis Dianæ] Hoc, et quæ dein
de usque ad * Agartus' scribuntur,
pæne iisdem verbis in Hygino Fab.
 LIBER MEMORIALIS. 403

constituit Amazon. Ibi et sepulchrum Icari stertentis quasi

dormiat, miræ magnitudinis, ex orichalco et ferro. Rhodo
Colossi signum Solis altum super columna marmorea cum
quadriga. Columna vero habet cubitos centum. Cypro
signum Jovis Olympii æreum, facies ex auro, quem fecit
Phidias in cubitis centum quinquaginta, et lata cubitis
sexaginta. Domus illic** Cyri regis ædificata lapidibus
candidis, et nigellis, auro vinctis: ubi sunt columnæ diversis
coloribus, et innumerabiles lanceæ ferreæ, fenestræ ex
argento, et tegulæ ex lapide prasino. Murus intus medio
Babyloniæ, quem Memnon ædificavit lapide cocto,'9 id est,
calce et sulfure, ferro intermixtus ut suntjuncturæ. Latitudo
ejus cubitis xxx. altus cubitis cxxx. cingitur millia pas
suum xxx. Hunc cepit Semiramis, filius ejus perfecit.
Pyramides in Ægypto, quas ædificavit. Agartus oppidum:
ibi est Nilus fluvius ære factus, plexilis in cubitis ccc.
cujus facies smaragdo limpido, brachia ex ebore magno,
cujus aspectu et bestiæ terrentur. Athenis signum Jovis
Olympii, Alexandriæ flumen Nilum maxime colunt.
CAP. IX. QUOT FUERE JovEs, vEL ALii IN Loco
DII DEAEQUE.
Joves fuere tres. Primus in Arcadia Ætheris filius,*°
cui etiam Ætherius cognomen fuit. Hic primum Solem
procreavit. Secundus abinde in Arcadia, qui Saturnius
cognominatur, qui ex Proserpina Liberum patrem procrea
vit primum victorum. Tertius Cretæ, Saturni et Opis filius,
optimus maximusque est appellatus. Martes fuere duo.

NOTAE

ccxxii. et Vibii Sequestris Appen gin. l. d. mavult lutere cocto: sic Vi

dicula legi, observavit cl. Hesselius
ad Vibium.
18 Domus illic] Immo in Ecbata
nis. Hygin. Fab. ccxxiii. * Domus
Cyri regis in Ecbatanis, quam fecit
Memnon lapidibus variis et candidis,
vinctis auro.'
19 Lapide cocto] Muncker. ad Hy
bius: deinde Muncker. ut sint junc
turae. Fort. ubi sunt juncturae. Vel
ut pro, ubi, ut sæpe apud alios. Vid.
Gifan. Ind. Lucret. Stat. ad Catull.
c. x. et lxiii. et Cerd. ad Virgil. v.
Æn. 328.
20 Ætheris filius] Vid. Cic. 111. de
N. D. 21. et ibi Davies.
404 LUCII AMPELII

Primus ex Enoposte,' ut eum Homerus ait, et noster est

Mars Leucarpis et aliter Marsenius. Secundus ex Jove et
Junone. Soles fuere quinque. Primus Jovis filius. Se
cundus Hyperionis. Tertius Nini* filius, cui Ægyptus est
consecrata. Quartus qui et Rhodi natus est, cujus etiam

Zemintus* est filius. Quintus Colchi filius,* ex quo Circe et

Medea et Phaëthon nati sunt. Volcani fuere quatuor.
Primus Crios et Joppe natus. Secundus Nili filius.6 Ter
tius Saturni et Junonis.7 Quartus in Sicilia Miletis* filius.
IMercurii iv. Primus Coeli et Diei filius. Secundus Jovis
et Croniæ9 filius, vel Proserpinæ. Tertius Croni*o filius et
Maiæ, qui est inventor lyræ. Quartus Quilleni'' filius;
qui Ægyptiis literas et numerum dixit. Apollines quinque.
Primus Vulcani et Minervæ. Secundus ex Corybante.
Tertius, Jovis filius ex Latona. Quartus, Sileni filius in
Arcadia. Quintus,** Ammonis filius, in Libya natus. Dianæ
iii. Prima, Jovis vel Croni filia ex Proserpina, quæ est
NOTAE

1 Enoposte] Hoc nomen in Homero
legi non puto. Matrem ejus * Enyo”
quidam tradiderunt apud Phurnut.
de Nat. Deor. c. xxi. et Schol. parv.
Homeri in Il. E. 333. De Marte
* Leucarpi* et * Marsenio* quoque
nihil apud alios inveni. Leucaspis
convenire Marti posset, qui * Chal
caspis' est Pindaro, et * Marmes
sus' Lycophroni. Vid. Girald. His
tor. Deor. Syntagm. x.
2 Nini] Cicer. l. d. * Tertius Vul
cano, Nili filio,' natus. Sic quoque
Arnob. iv. p. 135.
3 Zemintus] Forte Zmintheus re
scribendum. Muncker. ad Hygin.
Fab. cvi.
4 Colchi filius] Cic. * Quintus, qui
Colchis fertur AEetam et Circen pro
creavisse.' Arnob. * Quintus Scy
thici Regis, et versipellis habetur
Circæ pater.'
5 Crio] Cic. l. d. c. 22. * Coelo.'
6 Nili filius] Cic. ib. c. 23. * In
Nilo natus.* Ita Gruterus cum Vic
torio. Sed rectius alii Nilo mafus.
Nam sic ipse Cic. paullo ante *Vul
cano Nili filio.* Vid. Casaub. et Me
nag. ad Diog. Laërt. Prooem.
7 Saturni et Junonis] Cic. * Tertius
ex tertio Jove, et Junone.*
8 Miletis] Idem : * Quartns Me
nalio natus, qui tenuit insulas prop
ter Siciliam.'
9 Croniæ] Id. * Alter Valentis et
Phoronidis F.”
10 Croni] Id. et Arnob. *Jove ter
tio natus et Maia.*
11 Quitleni] * Quartus Nilo patre.*
Id. et Arnob. Cyllenii hic legit
Muncker. ad Fnlgent. Mythol. 1. 24.
e Servio ad Virg. Iv. AE. 577. et
Schol. Statii ad iii. Th. 483. quam
quam ibi, et ad Albricum cap. xxu.
vulgatum quoque retineri posse pu
tat.
12 Quintus] Sic et Clemens Alex
andr. Protrept. p. 17. ex Aristot.
Vid. Bochart. Phal. 1. 2. Cicero
tantum quatuor numerat.
 LIBER MEMORIALIS. 405

Liberi soror. Secunda, Jovis et Latonæ, Apollinis soror.

Tertia, quæ vocatur Ops,'* de Glauco. Æsculapii tres.**
Primus, Apollo dictus, Vulcani filius. Secundus, Lai filius.
Tertius, Aristeti et Alcippei filius. Veneres iv. Prima,
Hacdeliºs et Diei filia. Secunda, quæ ex spuma nata esse
dicitur, et Aëris et Oceani filia. Tertia, quæ Vulcano
nupsit; quæ cum Marte se miscuit: unde Cupido natus
esse dicitur. Quarta, Cypri et Syriæ*° filia, quam Adon
habuit. Minervæ quinque. Prima, Vulcani filia, unde
Athenarum est civitas. Secunda, Nili filia, quam Ægyptii
colunt. Tertia, Jovis filia, quæ in fecillis rebus'7 se exer
cuit. Quarta, Solis filia, quadrigas junxit. Quinta, Pal
lantis et Titanidos filia. Hæc patrem occidit, pro suæ
virginitatis observatione, qui ejus cupidus fuit. Unde et
Pallas dicta est. Liberi quinque. Primus ex Jove et
Proserpina. Hic agricola, et inventor vini: cujus soror
Ceres. Secundus Liber ex Merone,'* et Flora, cujus no
mine fluvius est Granicus. Tertius de Cabito,'9 qui regna

NOTAE

18 Ops] Cic. * Tertiæ pater Upis se proditum est.'

traditur, Glauce mater. Eam Græci 17 In fecillis rebus] In bellicis rebus.
sæpe Upim paterno nomine appel Cic. l. d. c. xxi. * Qui genuisse Mi
lant.' nervam dicitur, quam principem et
14 Æsculapii tres] De duobus pri inventricem belli ferunt.' Arnob. iv.
mis aliter Cic. de tertio, * Arsippi et p. 137. * Quæ usum excogitavit ar
Arsinoae F.' Pro Alcippei Perizonius morum.” Clemens l. d. rhv roAéμου
conjecerat Alcippes. Sed quærendum eôpéru. Sed Arnob. et Clemens hanc
est, an quisquam veterum Alcippen Saturni filiam faciunt. In bellicis hic
matrem Æsculapii fuisse dicat. Alii jam ante emendarat Muncker. ad
eum Apollime et Arsinoë filia Leucip Albric. cap. viii. Et sic deinde
pi, alii Apolline et Coronide filia etiam Davies. ad Cic. 1. d. Paullo
Phlegyae natum prodiderunt: v. Apol post Muncker. legit, quæ quadrigas j.
lodor. iii. 10. 3. et Pausan. ii. 26. Et Davies. pro Solis filia, Jovis filia.
Gronovius ad Cic. l. d. hic in alteru 18 Merone] Melone: Muncker. ad
tro nomine errorem esse putat. Mihi Hygin. Fab. clv. et ad Fulgent. ii.
in utroque videtur esse. Mythol. 15. i. e. Nilo, cujus filium
15 Hacdeli] Caeli Perizon. et Da eum facit Cic. l. d. c. xxiii.
vies. ad Cic. qui * Coelo et Die ' ma 19 Cabito] * Caprio:' Cic. l. d. c.
tam dicit. 23. Gronovius non dubitat, quin et
16 Cypri et Syriæ] Cic. * Quarta ibi et hic legend. sit Cabiro. Sed vid.
Syria Tyroque concepta, quæ As Davies.
tarte vocatur, quam Adonidi nupsis
406 LUCII AMPELII

vit in Asia. Quartus ex Saturno et Semela,*° dicunt.

Quintus Nisi et Hesionae' filius. Hercules sex. Primus
Jovis et Ætheris filius. Secundus Nili filius, quem prin
cipem colunt Ægyptii. Tertium* conditorem loci sui Hel
lenes* dicunt. Quartus Croni filius, et Cartheres,* quem
Carthaginienses colunt, unde Carthago dicta est. Quintus
Joab* filius, qui cum rege Medorum pugnavit. Sextus Jovis
filius ex Alcemena, qui Atlanta docuit.
CAP. X. DE IMPERIIS.

IMPeRiA ab ineunte ævi memoria fuerunt septem. Primi

rerum potiti sunt Assyrii, deinde Medi, postea Persae, tum
Lacedæmones, dein Athenienses; post hos inde Mace
dones, sic deinde Romani.
CA P. XI. R EGES ASSYRlORUM.

NiNUs Rex ; qui primus exercitu prope totam Asiam sub

se redegit, et clarissimam urbem nominis sui condidit
Ninon. Belus Rex, Jovis filius, cujus posteri primum*
Asiæ regnaverunt: per Ægyptum Libyæ, per Darium7
Europæ. Semiramis, Circetis* nymphæ filia, a columbis
educta, uxor Nini regis. Cujus post mortem regnum Nini
ampliavit:9 armis Indiam quoque prospera expeditione
tentavit. Hæc urbem pulcherrimam omnium, quæ unquam
fuerunt, Babylona constituit, supra flumen Euphraten. Sar
NOTAE

20 Saturno et Semela] * Jove et Lu 4 Croni filius, et Cartheres] Carthre

na' Id.
1 Nisi et Hesionae] * Niso natum et
Thyone:' Id. e quo Munck. hic emen
dat Thyonae, probante Daviesio. De
Thyone etiam Diod. Sic. iii. p. 117.
2 Tertium] Cic. 1. d. c. 16. * Ter
tius est ex Idaeis Digitis.' * Idæos
Dactylos' vocant Graeci, quorum
unus, Hercules nomine, primus Olym
piæ ludos instituisse dicitur. Pau
san. i. Eliac. 7. et Diodor. v. 230.
3 Loci sui Hellenes] Fort. Ludi sui
Elei dicunt: e Pausam. l. d.
res: Perizon. Cic. * Jovis et Asteriæ,
Latonæ sororis, qui Tyri maxime
colitur ; cujus Carthaginem filiam fe
runt.'
5 Joab] Id. * Quintns in India' na
tus, * qui Belus dicitur.'
6 Primum] Per Ninum. Nam Ni
nus Beli F. Perizon.
7 Per Darium] Per Danaum. Id.
8 Circetis] Dercetis: Muncker. ad
Hygin. Fab. ccxxv.
9 Ampliarit] Distingue: ampliarit
armis. Indiam. Perizon.
 LIBER MEMORIA LIS. 407

danapalus, qui ob nimias delicias et luxuriam perdito regno,

ne in potestatem hostium veniret, cum exoletis suis venenum
bibit, et igni subjecto cum regia sua conflagravit.
CAP. XII. REGES MEDORUM.

ARsAcrs,*° primus Rex, qui eversas Assyriorum opes

luxuria Sardanapali transtulit,'' eosque justissime rexit.
Astyages, vir fortis et justus, qui per insidias victus a Cyro
est, et dissolutum est Mediæ regnum.
CAP. XIII. " RRG ES PERSARUM.

CYRUs rex fortissimus, qui majore parte Asiæ subacta,

Europam quoque irrupisset, ni a Tomyre Scytharum regina
victus oppressusque esset. Cambyses, filius æque Cyri;
qui, cum Lxx. millia hominum subegisset in Ægypto, et
regem ejus Amasin, Æthiopiam'* profectus, magna parte
militum per famem amissa, irritus rediit. Urbem tamen ibi
condidit Meroën. Is, quia Apin sacrum bovem interfici
jusserat, ira Deorum ex equo præceps super gladium suum
ruit, extinctusque est. Darius rex, unus ex septem Persis,
hinnitu equi, regnum assecutus, cum ccLxx. millibus Eu
ropam transivit. Victus ab Atheniensibus ducenta millia'*
apud Pseudomarathona decessit. Xerxes, Darii filius,
cum recessisset pater ejus, aliquantis navibus armatis mili
tibus in Europam transivit. Contabulato** Hellesponto, et
forato Atho monte, nequicquam aliud egit, quam ut Athe
nas incideret mari. Victus a Lacedæmoniis et Atheniensi
bus, in Asiam rediit, ibique suorum fraude interfectus est.

NOTAE

10 Arsaces] Arbaces: Perizon. 14 Contabulato] Puto tollendam

11 Transtulit] Transtulit in Medos : esse distinctionem, quæ est ante hanc
Id. vocem, et legend. in Europam transi
12 Æthiopiam] Ferri potest. Sed vit, contabulato Hellesponto, et forato
et negligi potuit in, quod erat in fine Atho monte. Perizonius quoque, dis
vocis præcedentis. tinctione maxima post monte posita,
18 Ducenta millia] Ducente Miui sequentia ita constituerat: Nec quid
ade: Perizon. De * Pseudomara quam aliud egit, quam ut Athenas in
thone' nihil scio. cenderet. Mari rictus.
408 LUCII AMPELII

CAP. XIV. DUCES ET REGES LACEDAEMONIORU M.

EURYsteNes et Procles gemini, qui genus ab Heraclidis

deducentes primis, parte regna regnaverunt.'s Lycurgus
legumlator, cui Lacedæmonii principes Græciæ per annos
septem invisi'° fuerunt. Theopompus et Polydorus Reges,
qui Messenium bellum xx. annis gesserunt. Othryades vir
bellator, qui Messenio bello, quo centeni, id est,'7 quin
quageni, concertaverunt, et trophæum suosanguine scripsit,
tertiusque'* Messenio bello, ex oraculo Apollinis, dux ab
Atheniensibus per ludibrium missus, poenateas vota,'9 mili
tum animos concitavit, ut tam diuturnum prælium victoria
consummarent. Leonidas, dux Persico bello, qui cum tre
centis Lacedæmoniis apud Thermopylas totam vim Persici
belli morte sua ac suorum obtinuit. Pausanias, qui Persico
bello Mardonium præfectum Xerxis cum pedestribus copiis
apud Asopum Boeotiæ flumen debellavit: mox proditionis
a rege suspectus*° idem Mardonius, ideoque accusatus, in
asylum Minervæ confugit, etibi fame confectus est. Leander*
dux, qui dominantem toto mari classem Atticam apud
AEgeos primus* oppressit, et victis Atheniensibus xxx.
NOTAE

15 Primis, parte regna regnaverunt] 19 Poemateas vota] Poëmate suo ita

Primi Spartae regnaverunt. Meursius
de regno Lacedæmon. c. ix. et Peri
zon. Eurysthenes cnm aspiratione
scribi neminem fugit. Sic mox tro
phaeum, et alia hujusmodi contra rec
tam rationem scribendi, quæ ab ipso
Auctore proficisci potuerunt.
16 Invisi] Fort. innisi: Periz.
17 Id est] Videtur excidisse utrim
que, ante * quinquageni.' Periz. quo
tercenteni, infesto utrinque agmine con
certarerunt. Wass.
18 Tertiusque] Tyrtæusque. Meurs.
Miscell. Lacom. ii. 2. Berneccer. ad
Justin. iii. 5. Heins. ad h. 1. Wass.
ad Sall. Ju. xii. et Bentl. ad Horat.
A. P. 402. Tyrtæus,qui Perizon. Hoc
præfero; nam hinc nova periodus in
choanda videtur.
Meurs. Heins. et Bentl. ad Horat.
A. P. vs. 402. Periz. Poëmate noto:
Bern. Pede altero claudo Wass. Hein
sius putabat etiam emendari posse
paeane suo.
20 Idem Mardonius] Dele Murdo
nius: nisi erraverit ipse Ampelius.
Nam hæc acciderunt Pausaniæ. Pe
riz. Errasse Ampelium etiam Ou
dendorp. ad Obsequent. c. cx. putat.
Mihi Mardonius non videtur ab Am
pelio esse.
1 Leander] Lysander Periz.
2 Apud Ægeos primus] Apud AEgos
pot. Id. Sed Latini fere ubique * AE
gos flumen,' non* AEgos potamon ' di
cunt. Apud Ægospotamos Oudendorp.
ad Frontin. ii. 1. 18.
 LIBER MEMORIA LIS. 409

tyrannos imposuit. Xanthippus, vir Lacedæmoniorum

fortissimus, qui bello Punico primus* Carthaginiensibus
dux missus Regulum cepit. Agesilaus, cujus inventum est,
in hostili, quam in sua terra, pugnare; ideoque in Asiam
missus, vastata ea, cum jam Regi immineret, revocatus
Athenienses apud Crotonem* vicit. Postea apud Corinthios
flevit, quod decem millia Græcorum occisa cognovisset,
nec voluit Corinthum delegares cum posset.
CAP. XV. CLARISSIMI R EGES ET DUCRS ATHENIENSIUM.

Cecrops rex, qui urbem condidit Athenas, et ex suo

nomine Cecropidas appcllavit cives. Idem fabulose, quia
indigena fuit, ab inguinibus serpens fuisse narratur. Erich
thonius rex, qui mysteria Eleusinæ constituit. Celeus cum
Euboleo* sacerdote, filiabusvirginibus ministris, Treptolemo
frugum praefecto; qui fame laborantem Græciam circum
lato frumento restituit. Pandion rex, qui filias suas Proc
nen et Philomelam Thraciæ regibus tradidit, ut barbaras
sibi gentes affinitate sociaret. Theseus, Ægei filius, qui
Minotaurum interfecit. Demophontes, ejus filius, qui cum
Græcis Ilium expugnavit. Codrus rex, qui pro salute et
victoria patriæ, secundum oraculum Apollinis, bello Pe
loponnesio se devovit. Pisistratus, vir fortis et sapiens,
qui adversus principes populari causa tyrannidem invasit,
eamque justissime administravit. Armodius et Aristogei
ton, homines plebeii, qui Hippian et Hipparchum Pisistrati
filios sæve dominantes facta conjuratione oppresserunt,
ideoque ut conservatoribus divini honores eis sunt consti
tuti. Miltiades dux, qui i.xxx. millia militum Persarum
Darii regis, præfectis Date et Tisapherne,7 in saltu Mara

NOTAE

3 Primus] Melius primo. Unde * Eumolpidæ * ap. Athenienses.

4 Crotonem] * Coroneam :' Xe
moph. iv. Græc. 3. C. Nep. Ages. 4.
et alii.
5 Delegare] Delere: Periz.
6 Cum Euboleo] Forte Eunolpo.
Vid. Meurs. Eleusin. c. ii.
7 Date et Tisapherne] * Dati et Ar
tapherne :' Herodot. vi. 94. vii. 74.
C. Nep. Milt. 4. Suid. in 'irrtas.
Perperam Idem in δι*£*iora, Adtus
410 LUCII AMPELII

thonio superavit. Aristides Dicæos, qui hoc agnomen

moribus est consecutus, ob id ipsum exilio mulctatus est.
Cimo dux, qui Persico bello Xerxis copias, pedestres simul
atque navales, in ipsa Asia apud Eurymedonta flumen uno
die vicit. Alcibiades dux, vir genere, copia, opibus, illus
tris; qui propter detruncatos nocte Mercurios reus factus
ad Lacedæmonios confugit Peloponnesi* bello, et, cum
fecisset eos superiores, afflictorum civium misertus, rediit
in patriam, et dux creatus, iterum victores Athenienses
fecit. Thrasybulus, qui triginta Magistratus Lacedæmo
nios tyrannidis dominatione sævientes facta conjuratione
afflixit, et libertatem Atheniensibus reddidit. Conon dux,
qui omnes Lacedæmoniorum copias apud Cnidum insulam
cepit, et imperium maris Athenis restituit. Dion, qui octo
onerariis navibus Dionysium regem Siciliæ centum rostra
tas habentem, dum in Italiam abest, regno expulit, occupa
tis Syracusis. Hiphicrates, rei militaris peritissimus, qui
arma habiliore pondere et modo fecit. Phocion, qui vir?
bonus cognominatus est, neque ulla pecunia a Philippo po
tuit solicitari ut ad eum discederet. Qui admonentibus
amicis, ut liberis suis consuleret, Si boni, inquit, erunt, hic
agellus eis sufficiet: si mali, nihil. Chabrias dux, qui gla
diatoria arte pugnare militem docuit: Cypron et Naxon et
omnes Asiaticas insulas Athenis adjunxit, et circa Thion'°
navali bello occidi maluit, quam abjectis armis enatare.
Demetrius Phalereus, vir bonus existimatus, ideoque ob
insignem justitiam statuis ccc. est honoratus, quas ei pro
libertate posuerunt in facie** publica.
NOTAE

•cal 'Apráßa£os, e Schol. Aristoph. ad mine Bonus est appellatus.” Et Ari

Equit. 778.
8 Peloponnesi] Peloponnesio, vel Pe-
loponnensi.
9 Vir] Nihil opus erat hoc addito.
C. Nep. Phoc. 1. * Ex quo cogno
stid. 1. * Ut unus cognomine Justus
sit appellatus.'
10 Thion] * Chion.' Id. Chabr. 4.
11 Facie] An arce? Perizon.
 - - - - LIBER MEMORIA LI §. 411

CA P. XVI. REGES MACEDONUM.

PhiLippUs, Amyntæ filius, primus Macedonum obtinuit

Thraciam, redegitque in suam potestatem : et, cum transire
in Asiam vellet, sub ipso belli apparatu in theatro a Pau
sania est interfectus. Alexander Philippi et Olympiadis
filius, ex urbe Pella Macedoniæ cum XL. millibus militum
in Asiam transisset, Darium regem Persarum primum apud
Granicum flumen, tum apud Issum Ciliciæ, tertio apud
Arbela, tribus præliis,'* triginta peditum legionum, equitum
bis mille falcatorum curruum vicit. Mox regem Indorum,
et omnes Asiæ gentes sub potestate sua redegit, et nobilis
simas urbes Asiæ cepit, Sarbactran,'* Susa, Babyloniam,
ubi etiam defunctus, dubium vinolentia an veneno, cum
tamen prius et Africam peragrasset usque ad Jovem Am
monem, et Oceanum primus omnium navigasset. Philip
pus, qui post Alexandrum Macedonem septimo gradu
Macedoniæ regnavit, invictus in Græciam cum sæve domi
naretur, a Sulpicio consule in Phocide victus est, mox a
Flaminio'4 in Macedonia, Thessalia apud Cynocephalas, ubi
dato obside filio Demetrio regni parte mulctatus est. Perses
Philippus,** Philippi filius, cum maximis copiis'° Macedoniis
esset, et cum impetum in Græciam fecisset, cum inanibus'7
elephantorum simulacris a Marco** consule apud Scyriam
NOTAE

12 Tribus præliis] Freinsh. ad Philippi filium.'

Curt. iv. 9. 4. Apud Arbela, tertio
prælio, trecenta peditum regiorum M.
equitum C. M. bis mille f. c. v. Non
dum ita sanatus est locus.
13 Sarbactram] Non inveni, qui hanc
memoraverit. Forte Ecbatana, vel
Zariaspam, quod alterum nomen urbis
Bactrorum erat.
14 Flaminio] Sic et inf. aliquoties,
pro * Flaminino.' Et mox * Cynoce
phalas' pro, * Cynoscephalas.'
15 Philippus] Hoc fortassis smper
vacuum, et a sequenti * Philippi'
ortum est. Sic cap. xliv. * Persem,
16 Cum marimis copiis] Cuper.
Exerc. ii. c. 5. de Elephant. in
Numm. cum cum marimis copiis. Si
quid mutandum esset, potius tolle
rem cum ante * impetum.'
17 Cum inanibus] Hoc quid sit,
Idem e Polyaeno iv. 20. et Diod.
Sic. 11. 74. exponit : quod etiam ante
viderat Bochart. Hieroz. P. 1. l. 2.
c. 25.
18 Marco] Marcio : Cuper. ib. et
Freinsh. ad Flor. ii. 12. 5. Pro Scy
riam porro legend. est Ascuridem, vel
Ascurida. Vid. ad Flor. l. d.
412 LUC11 AMPELII

paludem victus, praecipitatis in mare thesauris, profugit;

mox ab AEmilio Paulo tota Macedonia fugatus, Samothra
cam confugit in asylum: unde, data fide cum se Paulo
commisisset, ante currum ejus in triumphum productus,
mox libera custodia in Albano consenuit. Pseudophilippus,
vir plebeius et degener, cum ex similitudine formæ Philippi
filium se persuasisset, et Macedonas in bellum excitasset,
inter initia tumultus comprehensus, sub custodia missus est
Romam, ubi cum ex custodia aufugisset, concitata rursus
Macedonia, Thraciam bello recepit. In arce regni paluda
tus jus dixit: mox a Cæci filio'9 Metello ingenti prælio
victus, cum profugisset in Thraciam, a regibus deditus, et
in triumphum deportatus.
CAP. XVII. REGES ET DUCES ROMANORUM.

RoMULUs, qui urbem condidit. Numa Pompilius, qni

sacra constituit. Tullus Hostilius, qui Albam diruit.
Ancus Martius, qui leges plurimas tulit, et Hostiam colo
niam constituit. Servius Tullius, qui primum censum egit.
Priscus Tarquinius, qui insignibus magistratus adornavit.
Tarquinius Superbus, qui ob nimiam superbiam regno pul
sus est.

CAP. XVIII. CLARISSIMI DUCES ROMANORUM.

BRUtUs, qui pro libertate publica liberos suos interfecit.

Valerius Publicola, qui propter eandem libertatem adver
sus Tarquinios bellum exercuit. Idem jus libertatis dando
populum ampliavit. Manlius Torquatus, qui ad confir
mandam castrorum disciplinam filium suum interfecit.
Quintius Cincinnatus, idem Serranus,*° cui aranti dictatura
delata est. Camillus, qui, Senonum gente deleta Gallorum,
incensam ab eis urbem restituit. Fabii duo; quorum alter
una pugna Etruscos, Samnitas, Umbros, Gallosque sube
NOTÆ
10 A Cæci filio] A Caecilio: Pe. versari Scholiastem Persii ad 1. Sat.
riz. 78. observat Perizon. Animadv. Hist.
20 Idem Serranus] In eod. errore c. 1. p. 22.
 LIBER MEMORIALIS. 418

git, Libertinos e tribubus repurgavit, ideoque Maximus

cognominatus: alter Fabius Hannibalem mora fregit, ex
quo Cunctator est cognominatus. Papirius Cursor; hic
Samnites, qui Romanos sub jugum pugnando miserant,
victos ignominia pari affecit, et a velocitate Cursor est ap
pellatus. Curius, cum in foco rapas torreret, offerentibus,'
Malo, inquit, in fictilibus meis et aurum habentibus impe
rare. Fabricius Luscinus, qui Cornelium Rufinum consu
larem virum senatu amovit, luxuriæ et avaritiæ damnatum,
quod decem pondo argenti possideret. Claudius Marcel
lus, qui Annibalem primus in Campania prælio vicit, idem
que docuit, in bello quomodo equites sine fuga cederent.
Scipiones duo; quorum alter prior, Africanus, qui Anniba
lem et in eo Africam debellavit; alter Scipio Numantinus,
qui Carthaginem et Numantiam diruendo, in hac Africam,
in illa Hispaniam fregit. Quintus* Nero, qui, Annibale in
Apulia relicto, venientem ab Hispania Hasdrubalem exce
pit, copiasque ejus uno die apud Metaurum flumen devicit,
qui sese cum Annibali* junxisset, dubitari non potest, paria
eis præstaturum non fuisse. Paulus, qui cum Macedoniam
vicisset, et Græciam liberasset, et opulentissimum trium
phum reportasset, inter ipsos triumphi dies, amissis duobus
liberis, pro concione dixit, gratias se agere fortunæ, quod in
suam potius domum, quam in remp. saevisset. Duo Me
telli; quorum alter Macedonicus, devictis Macedonibus;
qui Contrebiam inexpugnabilem Hispaniæ civitatem, jussis
testamenta scribere, et vetitis redire nisi vicissent militibus,
occupavit ; alter Numidicus, victa Numidia; qui cum per
niciosas reip. leges ferret Apuleius tribunus plebis, totus
que senatus in eas jurasset, maluit in exilium ire, quanm
jurare. Hujus filius, Pius cognominatus est, quod patrem*
NOTAE

1 Offerentibus] Hæc descripta vi- 3 Qui sese cum Annibali] Qui si se

dentur ex Aur. Vict. c. xxxiii. de
Vir. Ill. e quo supplendum est, legatis
Samnitium aurum offerentibus, Malo,
inquit, haec in fictilibus meis esse.
2 Quintus] Livio et aliis * Caius.*
cum Annibale : Perizon. et Freinsh.
ad Flor. ii. 6. 50. Idemque mox, pa
rem eis P. R. futurum non fuisse.
4 Quod patrem] Perizonius his no
tam apposuerat, tanquam suspectis.
 414 LUCII AMPELII

in exilium secutus est. Gaius Marius, qui in Africa Numi

dis, in Gallia Cimbris Teutonibusque superatis, a caliga
pervenit usque septimum consulatum. Sylla, qui bello
civili victoria perpotitus, Romanum primus invasit impe
rium, solusque deposuit. Sertorius, qui proscriptus a Sylla
cum in exilium profugisset, quam brevissimo tempore prope
totam Hispaniam redegit in suam potestatem, et ubique ad
versante fortuna insuperabilis fuit. Lucullus, qui Asiacæ
provinciæ spoliis maximas opes est consecutus, et ædificio
rum tabellarumque pictarum studiosissimus fuit. Pom
peius, qui Armenios sub rege Tigrane, Ponticos sub rege
Mithridate, Cilicas toto mari dominantes, intra quadragesi
mum diem vicit, et magnam partem Asiæ inter Oceanum,
Caspium, Rubrumque* victoriis suis triumphisque peragra
vit. Gaius Cæsar, qui Gallias Germaniasque subegit, et
primus Romanorum navigavit Oceanum ; in quo Britan
niam invenit, et vicit. Julius Cæsar Augustus, qui perpa
catis omnibus provinciis exercitus toto orbe terrarum dis
posuit, et Romanum imperium ordinavit. Post cujus con
secrationem perpetua Cæsarum dictatura dominatur.
CAP. XIX. ROMANI QUI IN TOGA FUERUNT 1LLUSTRES.

MAN1Us* AGRiPPA, qui dissidentem populum senatui

colligavit atque conciliavit. Appius Cæcus, qui pacem
Pyrrhi diremit, ne populus, qui suis parere noluerat, sub
externis regibus regeretur. Tiberius Gracchus, qui Scipi
onem Asiaticum, quamvis inimicum haberet, non est passus
a tribunis in carcerem duci, quod diceret7 nefas, ibi esse
Scipionem, ubi captivi illius adhuc alligati tenerentur. Hic
est Gracchorum pater, qui in tribunatu, cum agrariis legibus
seditiones excitarent, interfecti sunt. Decimus Brutus

NOTAE

Et aliter scribunt Appian. 11. Civ. Vid. etiam infra cap. xlvii.
373. Aur. Vict. c. lxiii. et Val. M. 6 Manius] Menenius.
v. 2. 7. 7 Diceret] Perizonio placebat du
5 Caspium, Rubrumque] E Floro ceret. Mihi nihil mutandum videtur.
111. 5. 31. e quo addi potest mare. Vid. Liv. xxxviii. 57. et 60.
 L1TBER MEMORIALIS. 415

Calæcius,* qui Gracchum9 generum*° agrariis legibus Reip.

statum turbantem cum Opimio consule oppressit. M. Bru
tus, qui Pompeii partes secutus, mox a Cæsare restitutus,
in mortem ejus conjuravit, quod affectare nomen regium
videretur. Lucius'' Drusus, qui agrariis legibus promulga
tis, summum pro eo** favorem consecutus, ne promissa per
ficeret, per insidias a Philippo Cons. domi suæ interfectus
est. Lutatius Catulus, qui Lepidum acta Syllæ rescindere
volentem admoto exercitu'* Italia fugavit, et solus omnium
sine sanguine bellum civile confecit. Cato Censorius, qui
totiens accusatus est, quoad vixit, nocenteis accusare non
destitit. Hic est omnium rerum peritissimus, et, ut Sallust.
Crispo videtur, Romani generis disertissimus Cato. Cato
Prætorius, qui bello civili partes Pompeii secutus mori ma
luit, quam superstes esse reip. servienti. Scaurus, qui
vetuit filium in conspectum suum venire, quia bello Cypri
co'* deseruerat. Scipio Nasica,'* quia non rite inauguratus
Consul videretur, consulatu se abdicavit, et domitis Dal
matis oblatum a Senatu triumphum repudiavit, statuasque,
quas sibi quisque in publico posuerat, in censura sua
sustulit. Censuit in Senatu tamen, Carthaginem non esse
delendam : propterea optimus'° judicatus. Cornelius Ce
NOTAE

8 Calaecius] Callæcius, inf. c. xxvi. 13 Admoto exercitu] An admoto ur

vel Callaicus, ut recte cap. xxiii. v.
Freinsh. ad Flor. ii. 17. 12.
9 Gracchum] C. Gracchum: Heins.
ad Vell. ii. 2.
10 Generum] Sic rursus c. xxvi.
Sed errat. Ab Opimio occisus est
C. Gracchus : hujus autem uxorem
fuisse Liciniam constat e Plutarcho ;
ad quam in l. 66. pr. D. Solut. ma
trim. pertinet disputatio JCtorum
de dote Liciniae. Bruti Callaici filiam
Ti. Graccho nuptam fuisse quidam
tradiderunt apud Plutarch. sed ple
rique App. Claudii.
11 Lucius] Lirius.
12 Pro eo] Forte P. Ro. vel, p.
Ro. pro eo: i. e. Populi Romani.
bi erercitu ? nt hoc ad Lepidum refe
ratur, e Flor. iii. 23. 5. Sed sic rur
sus infr. c. xxvii.
14 Cyprico] * Cimbrico:' Val. M.
v. 8. 4.
15 Nasica] Ex Aurel. Vict. cap.
xliv. Sed de triumpho repudiato
falsum est. Vid. Pigh. ad A. U. 591.
595. et 598.
16 Optimus] Confundit patrem cum
filio, quemadmodum et Aurel. Victor,
cujus errorem notavit Pigliius. Nam
plane certum est, patrem Nasicæ, de
quo superiora illa refert Ampelius,
optimum judicatum fuisse. Eundem
autem Carthaginem non delendam
censuisse, etiam alii prodiderunt.
416 LU C1I AMPELII

thegus, qui fratrem suum Cethegum, quod cum Catilina

conjurasset, morte mulctandum censuit. Tullius Cicero,
qui in consulatu suo Catilinæ conjurationem fortissime op
pressit.
cAP. xx. QUi PRo sALUTE s E oBTULERUNT.

HorAtiUs trigeminus,'7 qui adversus Curiatios Albano

rum; qui de summo imperio dimicaverunt. Fabii, qui tre
centi, cum omnes patriciæ stirpis essent, bellum Veiens
peculiariter sibi depoposcerunt. Mucius Cordus, qui igni
bus manus imposuit. Horatius Cocles, qui ponte rescisso
Tiberis armatus transiit navitans.** Trecenti sub Calpur
nio Flamma contra Poenos; qui in Siciliensi saltu, mortuo'?
exercitu, populum Romanum liberaverunt; ut plane ccc.
Lacedæmoniorum apud Thermopylas gloriam adæquarent.
Duo Decii; quorum alter Latino bello, alter Samnitico,
Diis manibus se devoverunt. Fulvius*° Pontifex ; qui, urbe
a Gallis Senonibus incensa, se aliosque senes Diis manibus
devovit. Regulus; qui tormenta Carthaginiensium maluit
pati, quam ut inutilis pax cum eis fieret, aut ipse juris
jurandi fidem falleret. Curtius; qui se in hiatum terræ im
misit, cum ex oraculo, quod optimum essetin urbe Romana,
NOTÆ

Hoc propter rationem temporis pa mox tolli qui post * Albanorum.* In

rum probabile quidem videtur Ru Inscriptione etiam legendum, Qui
perto 111. 8. ad Pompon. de O. J. pro salute populi, vel Pop. Rom. s. o.
Sed ea non omnino repugnat. Nam 18 Naritans] Hoc valde insolens
potnit ab A. U. 550. quo optimus ju est, nec puto, quemadmodum * navi
dicatus est, cum nondum esset quæ ta” et * nauta,' sic etiam * navito' et
storius, ut scribit Liv. xxix. 14. vi * mato' dici.
tam produxisse usque ad A. U. 603. 10 Mortuo] Freinsh. ad Flor. 11. 2.
qui præcessit obsidionem Carthagi 13. legit moritur. Sed hoc parum
nis: quemadmodum et ipse Cato, prodest ad purgandum locum. Nam
contrariæ sententiæ auctor, qui, nihilominus nulla est sententia in his,
cum A. U. 549. quæsturam gessisset, exercitu Romanum liberaverunt. Ma
decessit A. U. 604. Manilio et Cen lim mortui exercitum Populi Romani
sorino Coss. quo obsidio Carthaginis liberaverunt. Vel, morte sua exercitum
inchoata est. Itaque firmiora argu P. R. l.
menta quærenda fuerant Ruperto. 20 Fulvius] Fabius : Periz. Ani
17 Horatius trigeminus] Sententia madv. c. v. in fin.
postulat legi: Horatii Trigemini, et
 LIBER MEMORIALIS. 417

posceretur. Spurius Posthumius; qui a Pontio Telesino,

Samnitum duce, sub jugum missus cum exercitu, auctor
fuit rumpendi foederis, seque hostibus censuit esse deden
dum. Gaius Metellus' pontifex, ardente templo Vestæ,
Palladium extulit, et oculos amisit.
CAP. XXI. QUI SPOLIA OPIMA RETULERUNT.

RoMULUs de Acrone Ceninensium* rege. Cossius Cor

nelius de Larthe Tolumne Veientium rege. Claudius Mar
cellus de Virodomaro rege Gallorum.
CAP. XXII. QUI PROVOCATI AB HOSTIBUS MANU
CONTEN D ERUNT.

MALL1Us Torquatus; qui Gallo torquem detraxit, eum

que sibi circumdedit. Valerius Corvinus; qui a Gallo
provocatus cum pugnaret, corvus galeam ejus insedit, et
hostem perturbavit. Scipio Æmilianus, cum esset legatus
ab Lucullo imperatore apud Intercatiam Vaccæorum ur
bem, provocatorem barbarum occidit. Lucius Opimius,
sub Lutatio Catulo Consule, in saltu Tridentino provocato
rem Cimbrum interfecit.

CAP. XXiii. QUI PRO RoMANus3 GENTES sUPERAveRUNT.

SciPio Africanus, Scipio Numantinus, Scipio Asiaticus,

Mummius Achaicus, Servilius Isauricus, Brutus Callaicus,
Paulus Macedonicus, Metellus Creticus, Cæsar Germani
cus, Cæsar Dacicus.

cAP. XX1V. QUOT iLLUSTRES SCIPION ES QUI MAGNIS

REBUS GESTIS COGNOMINATI SUNT.

Scipio magnus Africanus, qui vicit Annibalem. Scipio

minor Numantinus, qui Numantiam et Carthaginem diruit.
Scipio Asiaticus, qui de Antiocho triumphavit. Scipio
NOTÆ

1 Gaius Metellus] Aliis * Lucius.' 8 Qui pro Romanis] Lemma non est
2 Ceninensium] Caeninensium. Et rectum. Fort. Qui quod p. R. g. s.
mox, Cossus, et Larte Tolumnio. ex eo cognominati sunt. Perizon.
Delph. et Var. Clas. Flor. 2 D
418 LU C 1 1 AMPELII

Nasica, qui a Senatu vir optimus est judicatus. Scipio,

qui occiso Pompeio partes restituit, et victus se interfecit.
CA P. XXV. SECESSIONES PLEBIS.

SecessioN es plebis a partibus* fuerunt quatuor. Prima

secessio propter impotentiam foeneratorum, cum in montem;
plebs armata secessit. Secunda propter impotentiam De
cemvirum, cum interfecta filia sua Virginius Appium et to
tam ejus factionem in Aventino monte circumvenit, effecit
que ut abdicato magistratu accusati atque damnati variis
suppliciis punirentur. Tertia propter matrimonia plebei, ut
ne patriciis nuberent, quam Canuleius concitavit in monte
Janiculo. Quarta secessio in foro, propter magistratus, ut
plebei Consules fierent, quam Sulpicius Stolo* concitavit.
CA P. XXV I. SEDITIONES.

SeditioNEs in urbe quatuor. Prima seditio, Tiberii

Gracchi ; quem, de judiciariis et agrariis legibus statum
civitatis moventem, Scipio Nasica facta manu in Capitolio
oppressit. Secunda seditio, Gracchi7 fratris ejus; quem ob
similes largitiones novos motus excitantem Opimius Consul,
cum Decimo Bruto Callæcio socero ejus, convocatis ad
pileum servis, in Aventino monte oppressit. Tertia seditio,
Apuleii Saturnini Tr. Pl. et Glauciæ Consulis; quos, comitia
in campo cædibus perturbantes, Marius in Capitolium per
secutus obsedit, et conficiendos fustibus saxisque curavit.
Quarta seditio, fuit Livii Drusi et Quinti Cæpionis, cum
ille Senatus* equestrem ordinem adsideret. Præcipua tamen
ad motus excitandos fuit causa, quod Drusus civitatem
omnibus Italicis pollicebatur; sed tum a Philippo Consule
in domo sua interfectus.

NOTÆ

4 A partibus] A Patribus: Periz. 5 Sulpicius Stolo] Confundit duos

et Heins.
5 In montem] Videtur excidisse sa-
crum. Totum caput descriptum est e
Flor. 1. 23. seqq. cum quo in nonnul-
lis errat.
generos Fabii, et unum e duobus fa
cit. Freinsh. ad Flor. 1. 26. 2. et Pe
riz. Animad. c. 1. p. 21.
7 Gracchi] Vid. ad Cap. xix.
8 Cum ille Senatus] Cum ille Sena
 L 1 B i. R M EM0RIA LIS. 419

CAP. XXV 1 1. QUI ADV ERSUS PATRIAM N£FARIA

IN IERE CONSILIA.

CoRioLANUs, ob asperiorem annonam in exilium actus,

Volscorum exercitu admoto patriam expugnare voluit; sed
Veturiæ matris precibus victus, tum ab exercitu suo con
fusus9 est. Marcus Melius,*° frumentaria largitione cum
videretur,** jussu Quintii Cincinnati dictatoris a Magistro
equitum in rostris** occisus est. Spurius; cum Agrariis
legibus factione dominationem pararet. Manlius Capitoli
nus, cum pecunia conturbatores liberaret, suspectus regni
affectati de Tarpeio Saxo præcipitatus est. Catilina cum
in cædem Senatus, in incendium urbis, direptionem ærarii
conjurasset, et in id facinus Allobrogas solicitasset, ab
Cicerone in Senatu accusatus, ab Antonio in Apulia'* de
bellatus est.

cAP. XXVIII. QUI R EGEs vEL DUcEs cUM ROMANIS

BELLA G ESSERUNT.

PoPULUs Romanus sub Romulo pugnavit cum Sabinis,

prius'* propter virgines raptas. Sub Tullio cum Albanis.

NOTAE

tum, hic equestrem ordinem adsereret. riis legibus, factione dominationem pa

Perizon. Adi Flor. 111. 17. 4.
9 Confusus] Confossus, puto. Liv.
ii. 40. * oppressus est.' Aur. Vict.
xix. * occisus est.'
10 Marcus Melius] * Spurius Mæli
us' Livio et aliis.
11 Videretur] Uteretur Freinsh. ad
Flor. i. 26. 7. et Periz. Niteretur
rare, jussu Q. C. d. a M. e. i. r. o. est.
Marcus Manlius....Hæc descripta sunt
e Flor. 1. 26. 7. cnjus omnia exem
plaria Mss. quum ibi corrupta sint, fa
cile adparet, nec Ampelium hunc
meliora habuisse, et frustra operam
sumi in hoc loco conjecturis sanan
do. -

Heins. Et Perizon. paullo post facti
onem et dominationem. Rupertus 1. 5.
ad Pompon. de O. J. totum locum
ita constituit : Spurius Melius, quum
frumentaria largitione, agrariis legibus,
factione dominationem parare videretur,
jussu Q. C. d. a M. e. i. r. o. est. Mar
cus Manlius....Vel, Sp. Melius, quum
frumentaria largitione videretur, agra
12 In rostris] Liv. iv. 14. et Flor.
1. d. * in foro.' Rupertus per prolep
sin dictum putat, pro, in eo loco, ubi
postea Rostra fuerunt.
13 Apulia] Etruria Freinsh. ad
Flor. iv. 1. 11.
14 Prius] Perizonius conjiciebat
primis. Tullo, non Tullio, scribendum
nemo ignorat.
420 LUCII AMPELII

Pontius Telesinus, dux Samnitum; qui ad Caudinas fur

culas Romanos sub jugum misit. Pyrrhus, Rex Epirota
rum; qui pro Tarentinis bellum cum Romanis gessit, vasta
taque Campania ad vicesimum ad urbem'* pervenit, mox a
Curio et Fabricio victus in patriam concessit; et cum
Achaiam armis sub se redegisset, Macedoniam quoque
Antigono regi eripuisset, dum Argos expugnat, occisus est.
Omnium Græcorum sapientissimus, et militaris disciplinæ
peritissimus fuit. Annibal; qui novem annorum patrem in
Hispaniam secutus, minor annorum quindecim'° imperator
factus; triennio in Hispania vicit, et eversione Sagunti
rupto foedere, per Pyrenæum et Alpes in Italiam venit, Sci
pionem ad Ticinum, Tiberium Claudium'7 apud Trebiam, .
Flaminium apud Thrasymenum, Paulum et Varronem apud
Cannas, Gracchum in Lucania, Marcellum in Campania,'*
superavit.
CAP. XX1X. STATUS PoPULi ROMANI QUAS COMMUTA
TION ES HABUERIT.

PopU lUs Romanus primum sub regibus fuit. Deinde,

post superbiam Tarquinii, et illatum Lucretiæ stuprum,
expulsis regibus, tutelam sui Consulibus Tribunisque com
misit. Deinde tribunitiis seditionibus agitatus, abdicatis
omnibus magistratibus, Decemviros, legum ferendarum et
Reip. constituendæ causa, paravit. Horum quoque domi
nationem et libidinem detestatus, rursus ad Consules rediit.
Donec, exortis bellis civilibus inter Cæsarem et Pompeium,
et oppressa per vim libertate, sub unius Cæsaris potesta
tem redacta sunt omnia. Ex eo perpetua Cæsarum dicta
tura'9 dominatur.

NOTAE

15 Ad urbem] Ab urbe lapidem 18 In Campania] Marcellus semel

Heins. v. Flor. 1. 18. 24. et inf. cap. ab Hannibale in Apulia, non in Cam
xlv. pania, victus, ac deinde in eadem per
16 Quindecim] * Qninque et vigin- insidias interfectus est. Liv. xxvii.
ti :' C. Nep. Hannib. iii. 12. 25. et seqq.
17 Claudium] Erat is *Ti. Sempro- 19 Dictatura] Sic in fin. Cap.
mius Longus.' XVmi.
 LIB ER MEMORIA LIS.

CAP. XXX. INITIUM REGN 1 MlTHRIDATIS.

CYRUs, Rex Persarum primus, imperium Medis ademit.

Duos filios reliquit, Cambysen et Smerden, Horum Cam
byses, defuncto patre,*° quod major esset, Smerden in solio
sedentem, capite coelum pulsare per somnium videns, oc
cidendum eum curavit ipse: et deinde,' revertens ab Æthi
opia, rebus perfractis,* cum in Ægyptum venisset, incolas
que ejus loci lætantes advertisset; ratus, illos adversis suis
insultare, Apin in femine vulneravit, eodemque ictu occidit.
Interim Magus quidam Smerdes, Patibiatæ* frater, abutens
nomine ex formæ* similitudine, filium se Cyri professus,
regnum Persicum invaserat. Quod ubi Cambysi nuntiatum
est, regredi in patriam maturans, oblitus est gladium, quo
Apin interfecerat, vaginæ reddere. Quod cum conaretur
efficere, femen suum vulneravit, et eam partem, qua Apin
vulneraverat. Ex eodem vulnere in paucis diebus obiit.
De cujus morte postquam certior nuntius ad Persas venit,
Potanes Pedimam$ filiam suam, qua cum Smerdes consue
tudinem habebat, edocuit, ut, cum ille sopitus esset, utrum
aures tectas comis haberet, periclitaretur. Sciebat enim, a
Cyro Smerdi Mago ademtas aures. Ille° falsum esse Smer
den confirmavit. Tunc septem nobilissimi Persæ inter se
conjuraverunt. Eorum nomina hæc sunt, Potanes, Hy
danes,7 Aspatines, Saphernes, Megaboius Gobies, Darius.

NOTAE

20 Defuncto patre] Hic excidisse 3 Patibiatae] * Patizithæ :' Id. iii.

regnavit suspicabatur Perizonius. Et 61. 63. -

apertum est hujusmodi aliquid desi 4 Ex formæ] Et formæ: Periz.

derari. 5 Potanes Pedimam] Otanes Phaedy
1 Curavit ipse: et deinde] Idem le mam. Ex Herod. iii. 68.
gebat, curavit. Ipse deinde. Vel, Ip 6 Ille] Illa: mam loquitur de filia
se etiam deinde. Otamis.
2 Rebus perfractis] Fortassis puta 7 Potanes, Hydanes] Horum nomi
vit hic Scriptor, hoc æque dici posse, na in Herodot. l. d. c. 70. sunt :
ac * rebus fractis.* Suspicor tamen * Otanes, Hydarmes, Aspathines, In
scriptum fuisse rebus infectis. Nam taphernes, Megabyzus, Gobryas, Da
irriti fuerunt conatus Cambysis ad r1us.

versus Æthiopas. Herodot. iii. 25.

422 LUCII AMPELII

Deinde, Mago Smerde interfecto, constituerunt, uti, excepto*

posthac Potane, ex illis regnaret cujus equus primus in
loco, quem delegissent, hinnisset. Tunc Hiberes,? agaso
Darii, equum domini ad locum prædictum duxit: illic alia
equa ab suo initur. Tunc equus Darii magnum hinnitum
dedit. Ita Darius regnum obtinuit. A quo Artabanes'°
originem ducit; quem conditorem regni Mithridatis fuisse,
confirmat Sallustius Crispus.
CAP. XXXI. REGES PARTHORUM.

SeleUcUs, Alexandri Macedonis amicus. Hujus post

mortem Abarrida, frater ejus,'' jussus Babylonem obtinere,
finitimos sub se redegit, unde Nicator est appellatus, et tres
validissimas urbes constituit, Abarridam, Seleuciam, Laodi
ciam. Arsaces forma et virtute præcipuus, cujus posteri
Arsacidæ cognominati sunt; qui pacem cum Sylla impera
tore fecit. Orodes; qui foedus cum Cn. Pompeio percus
sit, Crassum cum legionibus apud Carras funesta clade
delevit. Pacorus ; qui filium** suum ejusdem nominis misit
in Syriam, ut Romanas provincias popularetur; atque ipse
a Ventidio legato Julii Cæsaris occisus est.
C A P. XXXII. R EG ES CAPPADOCIAE ET ARM ENIAE.

TIGRAN Es, qui jam scriptus est;'* qui tertio Punico

bello'* perdomuit sub Mancino Cons. et Scipione AEmiliano.
NOTÆ

8 E.rccpto] Ibid. c. 83. 13 Scriptus est] Cap. xviii.

9 Hiberes] * CEbares:' ibid. c. 85.
10 Artabanes] Vid. ad Flor. iii.
5. 1. -
11 Abarrida, frater ejus] Ab Arri
daeo fratre ejus: Perizon. Vellem tam
bene emendare potuisset, quod mox
dicitur de urbe Abarrida.
12 Pacorus; qui filium] Pacorum fi.
lium. Sed errare videtnr ipse Auctor.
Perizon. Hoc verius est. Nam ver
ba ejusdem nominis non admittunt con
jecturam. Etiam perperam Venti
dium facit legatum Julii Cæsaris, qui
fuit Antonii.
14 Tertio Punico bello] In hoc ca
pite omnia, sive ipsius Auctoris,
sive aliorum vitio, falsa vel pro
digiose corrupta sunt ; exceptis his,
quæ de Timoleonte traduntur. De
Tigrame rursus cap. xLvi. Freim
shem. ad Flor. iii. 5. 27. pntat Am
pelium secutum esse- Auctorem ali
quem, apud quem corrupte scrip
tum fuerit Tigranem tertio Punico
bello perdomitum, pro tertio Pontico
bello. De * Bello* quæ scribit, per
tinent ad Brennum, Ducem Gallo
rum, quem templum Delphicum vo
 . LIBER MEMoRiALis. 423

Bellus, Rex Armeniæ; qui cum impetum in Græciam fecis

set, et Pythii Apollinis templum incendisset, tempestate et
frigore exercitum amisit. Polycrates, Rex Cappadociæ;
qui somniavit Solem et Lunam uri: qui a præfecto Darii
regis occisus est. Epaminon,'* ejus filius, Rex; qui Thebas
Græcorum pugnando vicit. Periander Rex, qui Corinthi
regnavit; omnia terra et mari Romanis subjugavit. Timo
leon, qui Corinthi fratrem suum regnantem interfecit. Idem
et Dionysium Siciliæ Regem expulit, neque ipse ab offeren
tibus regnum accepit, sed arcem quoque demolitus est. Hic
cum convitia mala audiret, ait, Tota vita mea id egi, ut
omnes liberi essemus.

CA P. XXXIII. R EGES ASIÆ ET PERGA M I.

EuM EN es Carduenus'6 Philippi Alexandri armiger belli

cosissimus, sed parum prospera fortuna usus; adeo tamen
terribilis, ut vivente eo nemo ausus sit Rex appellari.
Antiochus jam scriptus est. Eumenes alius, qui Romanos
Macedonico bello juvit cum milite suo. Attalus, qui pro
Romanis sæpe pugnavit. Nam testamento'7 suo populum
Romanum hæredem fecit.

CA P. XXXIV. REG ES PONTI ET BITHYNIAE.

PHARNACEs, Rex Bithyniæ, filius Mithridatis; qui bello

civili, quod in Pharsalica gestum est, milite patris sui
Syriam invasit, et adventu Cæsaris, antequam in congres
sum ejus veniret, ipso terrore nominis sui victus refugit in
Pontum. Prusias Rex, amicus populi Romani ; ad quem
[NOTAE

luisse diripere, vel e Justino notum erat.

est. De somnio non Polycratis, sed 16 Carduenus] Cardiamus: Freinsh.

filiæ illius, vid. Herodot. iii. 124. ad Curt. x. 10. 1. In his, quæ se
15 Epaminon] Heinsius et Perizon. quuntur, videtur scribendum, addita
emendaverant Epaminondas. Ego ne copula, Philippi et Alexandri.
que hunc neque illum puto filium fu 17 Nam testamento] Tandem testa
isse Polycratis. Fortassis tamen de mento. Sed errat. Perizou.
Epaminonda Thebano aliquid dix
424 lUcii. AMpelii

Annibal victo Antiocho confugit, et, cum a Rege exposce

retur per legatos, veneno se liberavit. Nicomedes, socius
et amicus populi Romani, in cujus amicitia prima ætate
Cæsar fuit. Qui moriens testamento et ipse Pop. Rom.
hæredem dimisit.

CAP. XXXV. REGES ALEXANDRIAE.

Post mortem Alexandri Macedonis regnaverunt Alexan

driæ Ægyptum'* octo Ptolemæi nomine, multi clarissimi
viri. Ptolemæus Euergetes; qui Alexandrum apud Ozy
dacras'9 objecto clypeo protexit. Ptolemæus, filius Phila
delphi,*° literatissimus; qui plurimos libros Græcos scripsit.
Ptolemæus Soter; qui ingenti classe Rhodios vicit. Ptole
mæus Tryphon;' qui seditiosos in theatro sagittis occidit,
alios flammis dedit. Hujus filius Cypris* pro Romanis
multa bella gessit, adversus Garamantas et Indos. Ptole
mæus, Pupillus dictus; qui Pompeium tutorem a Senatu
accepit, donec pubesceret, et postea civili bello Pontino*
interfectus est.

CAP. XXX VI. DUCES ET REGES CARTHAG1NIENSIUM.

HANNo et Mago; qui Punico bello Cornelium Cons.

apud Liparas* ceperunt. Hamilcar; qui Boccor* cognomi
NOTAE

18 Ægyptum] Per Ægyptum: Heins. 5. ext.

19 Ozydacras] Oxydracas. Vid. 2 Cypris] Fort. Grypus : Perizon.

Freinsh. ad Curt. ix. 4. 26. Nam va
rie traditum est. Sed qui, præter
hunc, * Euergetæ * cognomen Ptole
mæo Lagi tribuerint, non scio.
20 Ptolemæus, filius Philadelphi] Si
historiæ rationem habere voluit, de
buit scribere : Ptolemæus, «jus filius,
vel, Ptolemaei filius, vel denique, Pto
lemæus, filius illius, Philadelphus. Sed
multis locis aberrat a veritate his
toriæ.
1 Tryphon] Quæ de hoc scribit,
conveniunt in Ptolemaeum, qui aliis
est * Physcon.' Vid. Val. M. ix. 2.
Sed nullus hoc cognomine inter Pto
lemæos memoratur. Tota periodus
non nisi una litura emendari potest.
Sequentia quoque partim falsa, par
tim corrupta sunt.
3 Pontino] Heinsius et Perizonius
conjiciebant a Pothino. Malim Pom
peiano: ne omnimo videatur repug
nare historiæ. Hæc conjectura de
betur Freinshemio ad Flor. iv. 2. 60.
quod antea non videram.
4 Liparas] Sic etiam Florus ii.
2. 9.
5 Boccor] Barcas: Perizon.
 LIBER MEM0RIALIS. 425

natus est, primo Punico bello magnam partem Hispaniæ

sub imperium Carthaginiensium redegit, relictis filiis qua
tuor, Asdrubale, Annibale, Hamilcare, et Magone. Asdru
bal, frater Annibalis; qui secundo Punico bello, cum ingen
tibus copiis ab Hispania veniens, antequam se fratri con
jungeret, a Claudio Nerone expoliatus° est.
CA P. XXXVII. R EGES NUMIDIAE.

SYPHAx; quem Scipio Africanus victum in triumphum

traxit, regnoque ejus imposuit Masinissam. Masinissa
Rex ; qui Scipionem adversus Carthaginem et Syphacem
equitatu adjuvit. Ab eo, inter præmia commilitii, Numi
diæ regno donatus est. Jugurtha; qui scriptus est.7
CAP. XXXVIII. REGES MAURITANIÆ.

JUBA Rex; qui Curionem legatum Cæsaris oppressit:

mox, occiso Pompeio, Catonis et Scipionis partes firmare
conatus, cum se in regiam recepisset,* post magnificam coe
nam interficiendum se dedit. Juba, rex literatissimus;
qui Cæsaris Augusti jussu regnavit, et magnificentissimam
urbem Cæsaream condidit.

CAP. Xxxix. QUI ADVERSUs PoP. ROM. ARMA SUMSE

RUNT.

TATius, Rex Sabinorum ; qui occupata arce Tarpeia in

ipso foro cum Romulo decertavit, et interventu Sabinarum
pacem cum Romulo fixit. Mettius Suffetius, Rex Albano
rum ; qui, contra foedus, a Fidenatibus destitutus, et jussu
Tulli Hostilii deligatus ad currum, et in adversa? actis
equis, laceratus est. Porsenna, Rex Etruscorum; qui
Romanos ad Janiculum obsedit, propterque Tarquinios.

NOTÆ

6 Exspoliatus] Fort. superatus, vel 8 Cum se in regiam recepisset] Vid.

ersuperatus. ad Flor. iv. 2. 69.
7 Qui scriptus est] De bello Jngur- 9 Adversa] Arersa, vel diversa :
thino est Cap. xviii. Sed Jugurthæ Perizon.
nomen non legitur in superioribus.
426 1LUCI I AMPELII

Tiridates; qui Corbulone Consulari viro victus et restitutus

est.

CAP. X L. BELLA C1VILIA QUOT.

CiviLi A bella quatuor mota sunt in urbe a Romanis.

Civile bellum primum Sulpitius Tribunus excitavit, quod
subscriptam'° provinciam Mithridaticam Sylla in Marium
transferre noluisset. Secundum bellum Lepidus contra
Catulum, ob metum Siciliae'' exspoliatæ. Tertium bellum
Cæsar et Pompeius. Belli species magis, quam causa
fuit, negatus a Senatu Cæsari consulatus. Ceterum utri
usque æmulatio et cupiditas imperii occupandi. Nam,
cum secundum mores legemque majorum dimisso exercitu
venire in urbem Cæsar deberet, et docere Senatum de rebus
a se gestis, atque ita triumphum consequi; simulans se
gratiam timere Pompeii, negavit se missurum exercitum,
nisi consularibus comitiis ratio absentis sui posita'* fuisset.
Quamobrem hostis a senatujudicatus, statuit id bello vindi
care. Ac sic non consulatum modo ac triumphum, sed to
tum Populi Romani imperium redegit in suam potestatem.
Quartum bellum Cæsar Augustus adversus complures
duces: contra Pompeium juvenem bona paterna repeten
tem: mox adversus Cassium et Brutum in ultionem inter
empti patris: deinceps adversus Antonium et Cleopatram
ultro bellum patriæ inferenteis.
CAP. XLI. QUOT GENERA BELLORUM.

BELLORUM genera sunt quatuor.'* Gentile; quod cum

NOTAE

10 Quod subscriptam] Quod sibi bile est de Sylla egisse Auctorem.

ereptam prorinciam M. S. i. M. trans.
ferri noluisset. Freinsh. ad Flor. iii.
21. 6. Perizonius pro noluisset scrip
serat voluisset, cetera intacta relique.
rat. Ita legendum foret, quod ereptam
p. M. Syllae i. M. transferre voluisset.
Vid. inf. c. xlii.
11 Ob metum Siciliæ] Freinsh. ad
Flor. iii. 23. 1. metu Syllae. Proba
Sed quid faciemus verbo exspoliatae?
12 Posita] Proposita : Perizon. Ni
hil tentandum arbitror.
13 Quatuor] Et tamen tantum tria
enumerat. Si Florum sequi voluit,
quem et cap. præcedenti et deinde
sæpe ante oculos habuit, a *Servili'
distimguere debuit * Gladiatorium.'
Vid. Flor. III. 19. et 20.
 I,IBER MEMORIALIS. 427

externis geritur ; ut Romani cum Latinis, Athenienses cum

Lacedæmoniis. Servile; quod Romami adversus fugitivos
gesserunt, et contra duces eorum, Spartacum, Crixum, et
OEnomaum. Civile; quo inter se certant, sicut Marius'*
et Sylla, Cæsar et Pompeius, Augustus et Antonius.
CAP. XL1I. ORDO BELLI MARIAN I.

IN ExpLebiLis honoris'* Marii cupiditas decretam Syllae

Ponticam provinciam voluit eripere per rogationem Sulpicii
tribuni plebis. Sylla indignatus continuo ad exercitum
porrexit, et eum urbi admovit; et in patriam ingressus,
Capitolium occupavit. Quo terrore victus Senatus, Mario
totique factioni ejus interdixit. Profecto deinde in Asiam
Sylla, Marius exul'° cum profugisset, ac primum Minturnis
in palude latuisset, tum conjectus in carcerem evasisset,
interim Cinna et Octavius in urbe essent; ob hoc, occa
sione data, Marius redit, et se cum Cinna adjunxit, victis
Octavianis partibus. Septies consul creatus sævissimis
cædibus totam urbem funestavit. Sylla interim victo Mithri
date in urbem reversus, prope totam Italiam in armis inve
nit, sub juvene Mario, Marii filio: sed omnes ejus copias
partim in Etruria ad Sacriportum, partim ad Collinam
portam prostravit; et reliquias adversariorum eorum, qui se
dediderant, in villa publica trucidavit. Qui diffugerant, in
tabula proscripsit, jure permisso ut interficerentur.
CAP. XLIII. ORDO BELLI INTER CAESAREM ET POMPEIU M.

CÆSAR, et Pompeius, et Crassus, inita societate, impe

rium Romanorum possidebant. Cæsar Gallicos, Crassus
Syriacos exercitus habebat. Pompeius, horum viribus
fretus, in Senatu dominabatur. Post Crassi mortem apud
Parthos Musus'7 Barbarus Asculanus, Quintus Lutatius
Catulus. -

NOTÆ

14 Certant, sicut Marius] Fort. cer- Freinsh.

tant cives, sicut Marius. 16 Erul] Heinsius addiderat Ita
15 Honoris] * Honorum ' Flor. uii. lia.
21. 6. quem hic descripsit. Vid. ibi 17 Musus] Superiora e Flor. iv. 2.
42S LUCII AMPELII

CAP. XLIV. DE BELLO MACEDONICO.

PopULUs Romanus cum Macedonibus bellum ter gessit.

Sub Flaminio Consule regem eorum Philippum vicit. Sub
Paulo Persen Philippi filium. Sub Metello Macedonico
Pseudophilippum. Primi belli causa, quod de injuriis
Macedonum Græci querebantur. Secundi, quod foedus
cum patre suo percussum ruperit Perses. Tertii, quod
falso nomen regum Macedonum Pseudophilippus invasit.
CA P. XLV. DE VARIIS CLADIBUS POPU LI ROMAN I.

Etrusco bello; cum Porsenna rex Janiculum obsedit.

Gallico bello; cum Galli Senones, exercitu apud Alliam
deleto, urbe incensa, Capitolium obsederunt. Tarentino
bello; cum Pyrrhus ad vicesimum lapidem totam Campa
niam populatus accesserat. Punico bello; cum Annibal,
Cannensi exercitu fuso, ad tertium lapidem castra posuit.
Cymbrico bello; cum Cymbri Tarentinas** Alpes occupa
verunt. Servili bello; cum Spartacus, Crixus, et CEnomaus
gladiatores, populata prope Italia, cum ad incendendam'?
urbem pergerent, in Lucania a Crasso, in Etruria a Pom
peio Consule,*° opprimuntur.
CAP. X LVI. DE TRIBUS PUNICIS BELLIS.

PopULUs Romanus cum Carthaginiensibus' dimicavit.

Primum Punicum bellum navalibus copiis gestum est.
Causa motus prætendebatur duplex. Altera, quod Cartha
ginienses Tarentinis adfuissent. Altera, quod Mamertini
adversus Poenos auxilium poscerent. Cæterum, revera
præmium fuit Siciliæ et Sardiniæ possessio, fertilissimarum
NOTAE

descripta sunt: hæc unde sumta sint cendendam: Heins.

non liquet. Sed mutila et corrupta
esse apertum est.
18 Tarentinas] Taurinas Heins. Tri-
dentinas Perizon. Ita supr. c. xxii.
et Flor. iii. 3. 11.
19 Cum ad incendendam] Una ad in
20 Pompeio Consule] Immo ante
quam Consulatum gesserat. Plu
tarch. Pomp. et Crass.
1 Cum Carthaginiensibus] Ter cum
Carthaginiensibus.
 LIBER MEMORIA LIS. 429

insularum. Appius Claudius bellum in Siculo freto com.

misit; Manlius et Regulus in ipsa Africa profligaverunt;
Duillius Consul apud Liparas* insulas; Lutatius Catulus
apud Ægates, mersis hostium classibus, consummaverunt.
Secundum Punicum bellum longe omnium cruentissimum
fuit. Causa, quod Annibal contra foedus Saguntum ever
tisset. Prima clades hujus belli apud Listernum,* vulne
rato Patre Scipione ; quem Publius Scipio, nondum pubes,
protexit ac liberavit. Secunda clades apud Trebiam, vul
nerato Flacco* Consule. Tertiaapud Thrasymenum, vastato
Plaminii exercitu. Quarta apud Cannas, deletis duobus
exercitibus Pauli Consulis morte, Terentii fuga Varronis.
Postea vero quatuor duces Punici belli gloriam sibi vindi
cant. Fabius sive Cunctator; qui imminentem urbis exci
dio Annibalem mora fregit. Marcellus; qui primus Anni
bali apud Nolam restitit, et inclinatam ejus aciem pæne
ictus* cruciavit. Claudius Nero; qui venientem ab Hispania
Asdrubalem cum ingentibus copiis, priusquam se Annibali
jungeret, excepit, et ingenti prælio vicit. Tertium Punicum
bellum majoris gloriæ quam operis fuit. Nam, Manilio
Consule, inchoatum excidium Carthaginis Scipio Æmilianus
consummavit; una cum Tigrane* cum incensa Carthagine
totius Africæ urbes7 in perpetuum repressit, quod contra
foederis pactionem Carthaginienses reparassent classes, et
arma finitimis intulissent.

cAP. xLvii. UsQUE iMPeRiUM TRAJAN 1 QUi victi sUNT

Et per Quos, cciv.*
PeR Flaminium Consulem Macedonas vicit sub rege

ΝOTAE

2 Liparas] Sic etiam Florus ur.
2. 9.
3 Listernum] Ticinum conjicit
Freinsh. ad Flor. 11. 6. 10. vid. supra
cap. xxviii.
4 Flacco] Ti. Sempronio Longo.
Vid. ad c. xxviii.
5 Paene ictus] Penitus: Heins. Cru
ciavit quoque corruptum esse arbi
tror. Fort. trucidavit, vel prostravit,
ut c. xlii.
6 Tigrane] Cap. xxxii.
7 Urbes] Vires: Heins.
8 ccIV.] Non intelligo, quo hoc
pertineat.
4:30 LUCII AM P EL 11

Perse9 bellantes. Per Scipiones Africanos, Carthaginien

ses. Per Paulum'° Consulem, Persen in Syria vicit regem
Antiochum. Per Scipionem, Æmilianum Celtiberos et
Numantiam. Per eundem Scipionem,'* Lusitaniam et
ducem Viriatum. Per Decimum Brutum, Galliam.** Per
Mummium Achaicum, et Corinthum et Achæos. Per
Fulvium Nobiliorem, Ætholos et Ambraciam. Per Marium,
Numidas et Jugurtham. Per eundem, Cymbros et Teutho
nes. Per Sillam, Ponticos et Mithridatem. Per Lucullum,
item eosdem Ponticos et Mithridatem : item Cilicas'* pira
tas, et Armenios cum rege Tigrane, et plurimas Asiacas
gentes. Sub hoc enim ad Indicum Oceanum et Rubrum
mare usque pervenit. Per Caium Cæsarem, Gallias et
Germanias. Britanniam sub hoc duce non tantum vidit,
sed etiam navigavit Oceanum. Per Cæsarem Augustum,
Dalmatas, Pannonios, Illyricos, Ægyptios, Germanos,
Cantabros, totumque orbem perpacavit, exceptis Indis,

NOTAE

9 Perse] Philippo. Nam mox se- Anim. Histor. c. x.

quitur Persen a Paulo victum : quod
et supr. c. xvi. et xliv. et ibid. Phi
lippum a Flaminino victum, ipse dix
erat. Pro bellantes Heinsio placebat
rebellantes. Hoc probari posset, si
hic recte scriptum esset Perse.
10 Per Paulum] Freinsh. ad Flor.
ii. 8. 1. Per Paulum Consulem Per
sen; in Syria vicit regem Antiochum
per Scipionem. Per Scipionem Æmili
anum...Heinsius quoque distinctionem
posuerat post * Persem.” Dubito an
post * Persen ' scriptum fuerit Per
Scipionem, idque propter adfinitatem
vocis præcedentis exciderit. Nam
ita toto capite nomina Ducum ponit
in principio periodi.
11 Per eundem Scipionem] Tribuit
* Scipioni,' quod debebat * Caepioni:'
nam Lusitani a Q. Servilio Cæpione
victi sunt. Causa erroris fuit, quod
scribæ pro Carpione sæpe posuerunt
notius nomen Scipionis. Perizon.
12 Galliam] Galliciam: Heins. Vid.
Flor. ii. 17. 12.
13 Item Cilicus] Freinsh. ad Flor.
iii. 5. 21. post * Mithridatem ' exci
disse quædam putat, eaque hunc in
molum supplet: Per Pompeium, item
eosdem Ponticos et Mithridatem, item
Cilicus piratas. Nomen Pompeii desi
derari ex ipsa re, et iis, quae supr.
c. xviii. scribuntur, manifestum est.
Sed puto sufficere, si, quæ desunt, ita
suppleantur: Per Pompeium, eosdem,
item Cilicas piratas. Heinsius per
Pompeium posuerat post Tigrane;
quod mihi melius videtur legi in ca
pite periodi. Idem pro Asiacas lege
bat Asiaticas. Ita sane loquuntur
probati Scriptores. Sed tamen sic
quoque supr. c. xviii. Et fortassis
putarunt quidam sic posse dici, ut ab
* Adria,' * Adriaticus ' et * Adria
cus.'
 Ll B E R MEMOR 1 AL1S. 4:31

Parthis, Sarmatis, Scythis, Dacis, quod eos fortuna Trajani

Principis triumphis reservavit.

C AP. X LVIII. DE COM1TIIS.

Comiti A dicuntur a comitatu et frequentia, quod Patres

et Classes ad suffragia vocantur, creandorum magistratuum
vel sacerdotum causa. Comitiorum autem triplex ratio
est. Hæc curiata, hæc tributa, hæc centuriata dicuntur;
quia hæc per curias, et per tribus, et per centurias expli
cantur. Si translatitium sit et solitum, de quo populus,
curiatis transigitur. Si amplius, tributis. Si in summo
discrimine est, tum miles ad suffragia vocatur,'* et Comitia
centuriata dicuntur.

CAP. X LIX. DE POPULI ROMAN I D1STRIBUTIONIBUS.

ANtiquissiMA Populi Romani distributio triplex est,

quam Romulus fecit: in regem, in senatum, in populum.
Qui populus in tres tribus dividebatur; Titiensem, Luce
rem, Ramnetem. Sequitur Populi Romani distributio sub
Servio Tullio rege; qui eum in tribus, classes, centurias,
divisit. Ab iteratione's census, ut optimus et locupletissi
mus quisque in suffragiis, id est, in Populo Romano pluri
mum valeret. Et tertia divisio est in Patronos et cliente
las, qua inferiores superiorum se fidei committebant.

CA P. L. DR REBUS PUBLICIS.

RERUM PUBLicARUM tria genera sunt; Regium, optima

tum, populare. Aut enim sub regum sunt potestate; ut
Seleucia Parthorum. Aut Senatus; ut Massilia Gallorum.
Aut se ipsi regunt; ut Athenienses solebant. Est et quar

NOTÆ

14 Miles ad suffragia vocatur] *Ex- Vid. Gronov. 1. Observ. i.

ercitum imperare,' et * exercitum ur- 15 Ab iteratione] Hoc nihil est.
banum convocare,' dicunt Veteres. Fort. institutione.
4:32 LU CII AMPELII LIBER MEMORIALIS.

tum genus, quod Romani'° commenti sunt; ut ex his

tribus unum efficerent. Nam et regiam potestatem Consules
habent, et plebs habet suffragiorum potestatem.
NOTAE

16 Romani] Immo dudum ante eos quæ in Republ. Romana fuerint par
Spartani, aliique. Sequentia muti- tes Senatus.
lata videntur: nam debebat addi,
--★ → → → → →→→ ---- ！！ ！！ ！！ ） ■ ■■ ■ ■■ - - - - - - - -. ：-） ---- - ~~ ， →
#
|-
<
?
O
#-
|×
(…)
|-
©
|-
|-
ſă
>
5

-
El' * T^ en