tsBN 978-605-4208-50-0

ilJilililffiil[[ililIl
 Hakaret Kitabr

Edit6rler
KITABEI|I . 42I
Emine Gtirsoy Naskali - Hital Qt tn Altun

Kapak
Minyatilr / Onur Sijnmez

Diqitig Dtizen
HiilyaAgkrn

Baskt
Qahg Ofset
Davutpaqa Caddesi No:8
Topkapr - lstanbul

Cflt
Bayrak Matbaasr

Baskl
lstanbul,20l0
600 Adet

lsBN 978-605-4208-50-0

T.C.
Kiiltiir ve Turizm Bakanh!r
Sertifi ka No: 0107-321-007408

Online Sang
wwww.kitabus.com

Qatalgegme Sk. No: 54/A CalalolIuJSTANBUL KITABTl/I

KITABIl/I Tel:(0212) 512 43 28 - slt21 43 . Faks:(02t2) 513 77 26
 iQiNDEKiLER

ciRi$
Emine Giinoy Naskali ' 1

HAKARET QE$iTLEMESI
Hakaret Anlamr Olmayan Kelimelerin Hakaret Amagh Kullammr
Hilal Oyun Altun . 5

Ttirkmen Ttirkgesinde llayvan Adlanmn

Olumsuz Anlamda Kullanrmlan
Selcan Sa[hk $ahin o 25

SihAma KazA'da Hakaret unsuru Olarak Hayvanlar

Abdullah Eren o 4l

Kazakga Sovgtiler
Mesut Altun . 65

MAHKEMELIX HA.XENTT
17. Yiizyrlda Mardin Kadr Mahkemesine Yansryan Ktiftir Davalan
Mehmet Salih Erkek . 7?
 MEYDANA YANSIYAN HAKARET
Mizah Dergilerinde
"""TI"3::: Kiifiirlii Stizlerin Yazrmlan
$ehir Ytizeylerindeki'Kiitii' Sdzler
Aytanga Dener - Ipek Ozmen I 101

Ortaoyunu ve lGragiiz Metinlerinde Kullanrlan ilengler,

Sitem Stizleri, Agaglamalar GIRI9
Qifdem Krhg ' 129

Hal<aret Kitabi ktiftir, sovme, hakaret anlayrymm ve gegitlerinin

belgelenmesini, tasnif edilmesini ve incelenmesini, bu birimler arasln-
daki srnrrlarn rartqrlmasrnr, bu alanlarla ilgili inanglarrn, tarihi olay
kayrtlartnrn ortaya konmasrnr hedeflemektedir. Ktiftir, sovme ve haka-
rer; lanet ve beddua ile de iligkilidir. Bu grkrglar, kargr tarafi yok etme,
etkisiz hale getirme, zarar verrne, mat etme, susturma, deperini dtiqtir'
me arzularrnr barrndrrrr. Kiiftir, sovme, hakaret, lanet ve beddualarrn
hangi yontemlerle ve ne bigimde bir yok etmeyi, zarar verrneyi ve aqa-
lrlamayr tasavvur ettilini sorgulayabiliriz.
Hakaret addedilen kelime ve ifadeler, maddi ve manevi kiilttir or-
tammda anlam kazanrrlar. Mesela, "aslan" yakrgtrmast taldf olarak al-
,,yrlan" veya "sivrisinek" bunun aksi bir tepki uyandrrrr:
grlanrrken
hangi hayvanlar, hangi hasletler, hangi sebeple hakaret kapsamrna gi-
rer sorusunu sorabiliriz.
Hakaret kapsamrna giren kelimeler ktilttirel siiregler iginde orta-
ya grkabilir veya geligebilir. Mesela, etimolojisi ve tarihi geligimi ince-
lendipinde hakaret vasfr ragrmayan "yobaz" gibi bir kelimenin nasrl ha-
karet kapsamrna gegti$i bu olaya bir omektir.
Lanetler; kiilti.irlerin galeyanlarrdrr. Bir reddiyedir. Teskin edile-
meyen ofke ve nefretin ifadesidir. Affetmediklerimize soylenen son
sozdiir. Lanet; haksrzhla ulramrg, krzgrn, krrgrn insanrn bir tepkisidir.
Kendi imkanlarryla bagedemedifi olaylarr, tabiat iisti.i gtiglere havale
ederek adaleti aramasrdrr. Lanet, belki aynr zamanda, insantn kendini
koruma gabasr, "seni defterimden sildim, lanetleyip kendimden uzak'
lagtrrdrm, artrk bana dokunamazsrn, beni acttamazsrn" deyigidir. Hat-
ta, belki kottiltiklerden arrnma iggtidtsti, ferahlama yontemidir.
Herhalukarda, lanet de ktifrir ve hakaret de koklti ve giiglti bir ol'
gudur. Ktilttirlerin temel taglanndan biridir. Bu sebeple, ktilttirtimtizde'
ki hakaret bigimlerinin derlemesi ve incelenmesi bu koklti ve gtiglti ol-
gunun mahiyetini ortaya koyacaktrr. Kime hakaret ediliyor? Kimler
hakaret ediyor? Hangi delerler iizerinden hakaret ediliyor? (
Argo gibi, lanet gibi, ktiftirler de dilin yaramaz gocuklarr. Onun
igin sozltiklere pek alnmtyorlar. Ki.iftir ve hakaret yagryorsa gergekle
srmsrkr iligliki olduklarr igin, dil onlarr yagattrlr igin yagryorlar. Dil- HAKARET QE$ITLEN,ESI
cinin ve ktilttir tarihgisinin g6revi de bu birikimi hafizasma ve hazine-
sine kaydedip korumaktrr.
Halsret Ktah' ndayer alan yaztlar tarafi mrzdan Erkarrlmakta
olan ve intemette yaynlanan Acta Tirrcica'ntn Temmuz2009
sayrcmda yayrnlanmrgttr: Acta Tirrcica - Qevrimigi Tematik Tilirkoloji
Dergisi - Online Thematic Joumal of Tirrkic Studies ' http://www.ac-
taturcica.com/

Prof. Dr. Emine Giirsoy Naskali

istanbul 2009
 Hal<m et Anlann Olmay an Kelimelerin
Hal<ar et Amo4h l(ullantmt

Hilal Oytun Altun

Bazr ifadeler belli bir baplamda kullanrldrlrnda veya belli bir ton-
lama ile sOylendipinde hakaret ima edebilir veya bazr kelimeler toplu-
mun bazr rarihi ve ktilttirel iligkileri sebebiyle hakaret imasr tagryabilir.
Bu tip kullanrmlarrn drgrnda bu kelimeler tahkir kelimeleri delildir.
Benzeri kullanrmlar her dilde bulunur ancak, bu tip kelimeler toplum-
dan topluma depigir ve hakaret nitelikleri iginde geqtikleri baflama
gore belirlenir. Bu yazrya konu olan kelimeler hakaret anlamt tagtma-
y"rr, s"de." ballama g6re' agaprlayrcr ifade kazanan' kelimelerdir. Bu
kullanrmlard a apml ( <abdal), rnany ak ( <maniac) omeklerinde oldulu
gibi bir anlam depigikligindent sdz edilemezse de agalrlama amacryla
kullanrm srkfiklarr sebebiyle belli bir kategori olarak kabul edilebilir.
Hakaret amacryla kullanrlan bu ifadeler, insanlann kendilerine
yaklagtrrmak istemedikleri kavramlara, durumlara igaret eden kelime'

' Hil"l Oytun Altun, Marmara Universitesi Tiirkiyat Aragtrrmalan Enstittisii ArEtrr-
ma Gorevlisi, lsanbul.
I Ar,l"rr, degisikligini tasniflerinden biri kelimenin anlamtntn nitelifine gore
yaprlrr.

Bur,la,
."i1"* teniglemesi, anlam daralmasr, anlam iyilegmesi, anlam kdtulegme-
si,'dir' Stephen Utl*"''.', Pircipbs of Semantics, 2nd ed., Blackwell, oxford
195?;
stephen ull*"rrrr, Semantics; .An Introductbn m the scimce of Meaning' Blackwell'
(pejoration of
Oxiord 1962. Burada sdz konusu edilen omekler anlam kdtiilegmesi
meaning) ile karrgtrrrlmamahdrr.
6 . Hakaret Kitabr
lerdir, bu sebeple de gorelidir; krilttirden ktilttire, hatta insandan insa-
na defigebilir.l<nfir kelimesi bir dindarrn,lr:rmiimist kelimesi blr anti-
komiinistin sozltiltinde hakaret anlamr tagrr. Yine krilttirun depigmesi-
ne bafh olarak bazr kelimelerin tahkir yonii unutulur veya demodele-
Sir gdvru, gingercz gibi. Ancak bunlardan tiiretilmig deyimler vardtr ve
kelimelerin igerdikleri tahkir anlamr bu deyimlerde yagamakmdv:3 gd-
vur eTiyeti, gdvur icadt, gdvw inodr,Moslaf gdvwu, gh.unalaTtp orry ye-
mek (veya bsnak), (bir gdvur etmek, gdvur ohnak, (bir iE) edvur
Seyi)
anrcu glbi uzamok, gdvur llitsil gibi, gl,vtmm elunegini yiyen gdvurunlah-
anr galar, vb.
Tiirlqe Si)zlilL, Tiirk Dil Kurumu, Ankam 1998, C. I, s. 312'de Qingerc kelimesinin
2. anlamr "(Ktigiik g ile) s. mec. Cimri" olarak gegiyor, ancak online Gtincel Ttirk-
ge Sozluk yayrnrnda brlyle bir agrklama yoktur. (Gazete haberlerine gore bu defigik-
lik 2003'te yaprlmrgtrrr "Qingenelerin isteli doltultusunda Tiirk Dil Kurumu, 22
Arahk 2003 tarihinde "Giincel Ttirkge &izltik Qahgma Grubu"nu toplayarak, "gin-
gene" ifadesinin anlam kargrhklarrm depigtirme kararr aldr. Soz konusu karar neti.
cesinde "96z ahcr, 9i! pembe renk" anlamma gelen "gingene pembesi"nin anlam
kargrhlr "goz ahcr pembe" olarak defigtirildi.
"Palamut bahlrnrn yavrusu" olan "gingene palamudu"nun anlam kargrhlr ise "pala-
mut balrlrnrn eti lezzetli olan ktigtigti" oldu. Qingenelegrre, gtngenclqmek, gingenehk
gibi scizctiklerin kargrhlr olarak eski scizliiklerin kargrhgrnda yer alan "cimri, hasis"
gibi ctimleler ise grkarrlarak yerine "gingene gibi olmak", Qingene gibi davranmak",
"gingenelefnek igi" olarak deligtirildi. http://www.habe00.com/news-deta-
il.php?id=13769). Benzer bir 6mek "Arap" kelirnesi ile yaprlan Arap uyan& (ve1z
Arap'rn gdrii agrldr) deyimi, aynr kurumun Ttirkge Sozltigtinde (Ankara 1998, C. I,
s. 8l) bulunurken online Gtincel Tiirkge sozlukte agrlmamaktadrr.
Ti.irk Dil Kurumunun online Gi.incel Tiirkge Sdzliik'tinde bulunmayan birkag omel
"Qingene gahyor, Kiirt oynuyor" baghkh bir metinde goyle srralanmaktadrr:
"Derme gatma, pis yere "gingene gergesi" denir. Kigilerin deligik dtigiinceleri ile kar-
makarrgrk hAle getirdili durum "gingerre gorbasl', gtirtilttilti patrrtrh toplantr "ginge-
ne dtiftinti", yakasr agrlmadrk kiiftirletle dolu olan kavga "gingene kavgasr", agafrla-
nan kara kuru kigi "gingene magasr", bozuk para "gingene parasr" ile anlatrlrr. Qi!
pernbeye "gingene pembesi" de diyoruz. Yoksul kigide varhkhlara ozgii geyin bulun-
madrfrnr, "gingene Eadrrrnda musandrra ne arar" diyerek belirtiriz. Sonradan gor-
mtiglerin eline yetki gegince ne yaptrklarrnr ifade etmek igin "gingeneye beylik ver-
migler, 6nce babasnr asmrg" lafimrz vardrr. "Qingene gingeneye gatmadrkEa kasnak
boynuna gegmez" agalrhk kigilerin iyice rezil olabilmeleri igin birbirlerine girmele-
ri gerektilini vurgular. Eli srkr kigiye de arsrzca davranana da "gingene" dendifi olur.
(http://lisueb.bilkent.edu.tr&ad inl 1997 lMail 0l 59.html)
Emine Giirsoy-Naskali - Hilal Qqun Altun ' 7
)
Hakaret kavramtntn alant aynt zamanda kiiftir ve #goyla kesig'
mektedir. Argo ve ktiftir b,u yazmtn drgrnda brrakrlmrg, insani 6zellik-
lere ait, tahkir iglevi olmayan kelimelerin hakaret amagh kullanrhgla'
rr ele alnmrgtrr. Canh ve giincel kullanrmlarr tespit edebilmek amacty'
la bu yazr igin gtinttik gazeteler ve intemet siteleri taranmrytr.a
Hakaretler muhatabn fiziksel, zihinsel, sosyal (emik, smfsal, ide'
olojik, cinsel, vb.) yonlerini hedef almaktadrr. Bu tip kullanrmlar bi'
reysel ozellikler ve sosyal ozellikler olarak ikiye aynldrfrnda 96yle bir
tasnif yaprlabilir:
A. Bireysel ozellikleri hedef alan hakaretler:
1. Fiziksel ozellikler ve rahatsrzhklar
2. Zihinsel ozellikler
B. Sosyal ozellikleri hedef alan hakaretler:
1. Etnik, dini
2. ideolojik
3. Srnrfsal
Bu gahgmaya konu olan kelimeler hakaret amaqh kullanrlrrken
bazr kahplar tekrarlanmaktadrr. Ciimleye hakaret tonu katan' hakare-
ti vurgulayan bu kahplar krsaca goyle sralanabilir:
1. Agalrdaomekler arasrna goriilebilecek bu kahplardan birincisi
soru yapsrdrr: "isim+soru .lqi+ll. tekil gahrs eki" knakrrusm! vb.
Yukarrdaki gekle "ne+gahrs eki" yaprsr eklenmesiyle: "isim+soru
eki+II./IIl. tekil gahrs eki nesin/nedir" gAvw muswn nesin! , sizofren mi'
dir nedir! vb.
Yine aynr yaplya "kardegim" hitabr eklenerek: safrr mrstnl<mdeSim!
vb.
4 Bu yazrda kullanrlan orneklerin btiyi.ik krsmr haber ve forum sitelerinden ahnmqtrr.
Bu rip kaynaklarda kullanrlan imla Ttirk Dil Kurumunca belirlenmig kurallara uyul-
.mamaktadrr. Okunugu kolaylaqtrrmak amacryla ahntrlanan metinlerin imlasr Tiirk
Dil Kurumu Yaztm Krlavuzu'na (2005 Ankara, VII' basrm) uydurulmug, ancak 6zel
isimlerin imlastna dokunuhnamrgtrr.
8 r Hakaret Kitabr Emine Giirsoy-Naskeli - Hilal Oytun Altun r9
\
3. "Allah'rn+isim+lll. tekil gahrs iyelik eki" yaprsr da hakaret ka- Citce: )

hbr olarak kullanrlmaktadr: Allah'm gigkosd vb. "Yazrk kendine aydrn Ttirk liberallerine... Liberaller ciisedir."
5. Emik konulu hakaretlerde ise dilii, nhumugibi soy belirten ke- (Oray E!in, AkEam Gazetesi, 04.07.2008)
limeler tahkir amagh kullanrlan kelimeye eklenir: ermeni dalu vb.
"(Jzun Boylu Ciiceler
6. Hakaret olarak kullamlan kelimenin baqrna bagka bir hakaret
kelirnesi, ktiftir eklenerek vurgu arttrrrlmaktadrr: pis gingene! vb.
Barlara ttineyenler
?. Kelimenin bagrna "ne/ne kadar" sorulan eklenebilir: rc sol<rrtsr'
Sonradan tiireyenler
ruzl vb.
Durmadan tireyenler
Ah ciiceler ciiceler
A. Bireysel ozellikler
l. Fiziksel farkhhk ve rahatsrzhklar:' Boylarr fidan gibi
Akrl ise mercimek
Kilolu, ksa boylu, ciice veya engelli olmak genellikle istenmeyen
Cehaletse diz boyu
durumlardrr. Bu kavramlarrn hakaret olarak kullamlmasryla, temelde tiim
Ah ciiceler ciiceler
kilolu, ctice, vb. insanlara negatif bir bakq oldupu ortaya konmaktadrr.
$igko, giEman: Uzun uzun elleri
"Hem dersini gahgmamrg, hem de herkesten gigmari olan" yazaq Kararmrg ytirekleri
28 $ubat'stirecinde kulaklarrmurn gekilmesi igin Ankara'ya ga$rldrlr- Qok laf yapar dilleri
mrzl, ... iddia ediyor." (http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ha' Ah ciiceler ctceler
ber.aspxlid-92 18201 &yazarid= 148)5
llgimd$n Cem Yrlmaz'a "komik defilsin pis 9i9ko" demek geli' Bu garkryr soyledik
yor... " ( www.besiktasforum. netfforum/haberler/44Z 28' icimden-cem- Qocuklar giilstin diye
yilmaza-komik-degilsin-pis/-59k - ) Cticeler krzsrn diye
Ah ciiceler ciiceler
"Allah'm gigkosu ne olacak. Ben erkeklerin lideri olacafrm dos- :

tum senin gibi laytlarla igim olmaz." (http://forum.turk.ne{oku.asp?dd ( http ://www. birturkusoyle.comflurkuler/album-turkuler.asp ?ST=

=52822&pg=3)
Obez:
"Adam dahi matematikgi de olsa senin bel gevreni 6l9emez. Ab'
dominal obez seni." (http://www.drtus.com/modules.phplname=Fo'
rums&file=viewtopic&p=3996 1 8&highlight= ;
5 Yray" konu olan kelimeler her gegtikleri yerde kaln yazrlmqttr.
2&AID=113&ASID=2?32)
"Tek derdirn bu cticeler iilkesinde madem boylesine btiytik bir si'
vil toplum hareketi olugturulabiliyor neden bagtmtzn srkrgtrlr diper
konularda aynr giig harekete gegirilmiyor?" (http://www.radikal.com.tr
/ek-haber.php lek=r2&habemo -44 I )6
6 Y"rur,r, aynr yazrdaki bagka bir ifadesi: "ciicelere de bir agrklama borgluyum: Niye-
tim fiziksel engellilerle alay etmek de!il."
l0 . Hakaret Kitabr Emine Giirsoy-Naskali - Hilal Oytun Altun r ll

Ktyr: Cil,zzamh:
,,-K6r mtisiin? Kor bile bu kadar btiyrik aracr goriir. -sensin ktir, "ingiliz atlet Dwain Chambers, dtinya salon atletizm gampiyonasr
kor olmasan bu aracr buraya park etmezsin. -Sarhog oldupun her hdlin- takrmrna seEilmesine gosterilen tepkilerle ilgili olarak, ciizzamLymrg
den belli." (www.delilerteknesi.com/ index.php?topic=407'0) gibi gosterildi[ini soyledi." (http://www.msxtabs.org/forum/cesitli-rss-
konulari/l 14442 -cuzzamli-gibi-gosteriliyorum. htm[)
Sa$rr:
"Basrn da oyunda epey on saflardadrr bu arada; en hafifinden ya-
"Ben senden terazi istiyorum. Sen ise "stipr'irge yok, kalbur yok"
zarken '$izofrenler' demekle '$izofreni hastalarr' demek arasrnda dap-
diye sagma sapan qeyler soyltiyorsun. Silrr mrsrn, nesin?" (http://www'
lar kadar fark vardrr. 'Crizzam hastasr' ile 'Ctizzamh' arasrnda oldufu
ogretmenforum.net/mesneviden- hikayeler-t9935'0'html)
gibi..." ( http ://www.rad ikal.com. r/haber.php ?habemo = 25 3 9 7 1 & ta-
"Krz da erkek fatma: "Saflrr mrsrn kardegim" falan dedi bana'" rih=2510412008)
(http://www.netteyik.biz/showthread.php k= 1 8690 )
Sal<at:
Hasa olmak da istenmeyen bir durum oldufundan, hasahk ifade
"Ne sakatsrmz ya, linke trkladrprnda Japonca bir sayfa aqrhyor.
eden kelimelerin hakaret olarak kullanrldrfrna srkga rastlanmaktadr.
Nerden indirecelimizi nerden bilelim, tovbe tovbe." (http://www.tek-
Soyleyen amaglamasa da, yine bu tarz kullanrmda tiim hasta kigilere,
nosfer.netforum/index.php kopic= 275.0)
hatta yakrnlanna ydnelik bir tahkir mevcuttur.
"Longley ise hdld kafadan sakat!!! Bu herifhdlA basketbolu 6pre-
Hasta:
nemedi." (http://listweb.bilkent.edu.trlbasket/03/0045.html)
"flasta mrsrn oplum? Ruh hastasr mtstntz? ZekA probleminiz mi
"Adolf Hitler, Kavgam... Bu da Nutuk'la beraber okunursa arada-
var? Tiirkge anlamryor musunuz?... Annelere, babalara da sesleniyo'
ki fark ortaya grkacaktrr. Unutulmamahdrr ki bu sakat fikirli herif bi-
rum; vermeyin ufak yagta gocufunuzun eline bilgisayarr, lntemet erigi-
le btiytik onder AtaTtirk'ii takdir etmeden edememigtir." (http://www.
mini... Ufak saprklar, mini mini toplumdan uzak hasta insanlar yetig'
hunturk.netforum&-tum-turkculerin-dikkatine- I 255.0. html)
tiriyorsururz, gizli ruh hastalart bunlar..." (htcp://www'oyunsitesi'
comfforum/topic.asp ITOPIC-lD=6484 ) Ozinlu:
Hastdtkh: "KardeEim! Oztirlti miisiin, 'rar gifresi ektedir' diye kocaman yazr-

"Tv'lerdeki Hastahkh Yayrnlara Dur! Kampanyasf' (http://www'

yor orda... " ( hitp,/www.forumkral iy iz.b iz/archive/index.php/thread-
2521.html)
1 dir 1 .org/hastalikli-yayinlara-dur-diyelim.html )
,,Milletimize Ttirk demeyi rrkgrhk olarak goren bu zihniyet hasta'
hkhdrr." ( http //www.radikal-com. r/haber.php ?habemo = 2 1 2 1 1 7 ) 2. Zihinsel farkhhk ve rahatsuhklar:
,,Flastahkh bir iligki kendisi ve kargrcndakinin ihtiyaglarrnr gore' Embesil:
meyen ve destekleyemeyen durumlarda ortaya grkar." (www.fenerbah- "[Kuzey Kore] Drgigleri Bakanhlr, goriigmelerin Washington'rn
cem.ch/club/index.php?option= com-content&task=view&id= I 4?& d0gmanh[r ytiztinden stiremeyecepini belirtirken, ABD Bagkanr Geor-
Itemid=85 - 3Zk -) ge \il. Bush igin, 'En temel ahldki deperlerden yoksun siyasi embesill
dedi." (http'//www.radikal.com.tr/haber.php ?habem o= 125847 )
 . Emine Giirsoy-Naskali - Hihl Oytun Altun r 13
12 Hakaret Kitabr

idiott Moron:

"Oyle olsaydr gimdihepimiz idiot, embesil, insan krh[rndan grk' "Kanada Bagbakanr Jean Chretien, NATO'nun Prag zirvesinde
mrg tiplemeler olurduk." (http://www'aleviweb'comforum/archive/in-
ABD Bagkanr George \7. Bush igin sarf ettipi 'bu adam moron' scizleri
basrna yansryan bag sozciisii Frangoise Ducros'a sahip grkarak, istifa ta-
dex.php/t- 1 652?.html)
,,Di[er rarafran zekd seviyesi oftalamanrn altrnda olan (idiot) ap' leplelini geri gevirdi." (hcp://www.radikal.com.tr/ haber.php ?haber-
no=57647)
tal diyecelimiz insanlar ise gocuk yapmaya devam ediyorlar'"
( http://www.murekkep.org/et iket/idiot)
? "Bir olrenci bunu kargrmda soylese direk suratrna 'moron musun
arkadag, EMO'nun aErhmmr nasrl bilmezsin'de derim." (http://www.
dilekkk (11-7.2008 20:41) "Thmam sen idiotsun ama idiotlupunu
(http//www.azbo,ne{mu- teknikforum.com/viewtopic.php ?t=3 7 744 &start= 26 )
da bu kadar belli etmenin alemi yok yani..."
Spasdlc:
zik/boz-maximum/)
Bwtak: "Fetullahgr depilim... ama senin gibi spastik, komrinist, laik, din-
sizin bana yobaz, fagist demeii benim dolru yolda olduluma igarettir..."
"Htgrmla Pakdemirli'nin odasrndan grkan igbagaran, yanrnda bu- ( http ://www. zevkli.org/d inciler-bu- ulke-sizin-ese riniz - t6t 5 740p2.
,Thrafsrz kalmasr gereken genel bagkanvekilimiz resmen ta-
lunanlara, html!s=fa0f4e4a9 1daa9d4f426467 d83d6b5 1 5&amp; )
raf oluyor. Bir bunakla ufragtyoruz' diye konugtu'" (http://www'ak'
"iyivalla, para kazanan yetenekli, kazanamayan spastik!" (http//
ig
sam.com.tr/arsiv/aksam/2003/0 1 / 1 O/politika/politika6'html)
www.yilmaz-erdogan.com/huzunbaz -sevismeler-yilmaz-erdogan-kitabin-
"HIDDETI soruyor "Ne gabuk bittin" tamami-t4.html?s= 12a03aaII 534e7 54e353cb756b19bfd5&amp;)
Gtinegte buz gibi eriYiP gittin
Gegmigi elinin tersiYle ittin :Jr r,* ben Real Madrid'den bahsediyorum, sen otistik mi.
Thrihi unutan bunak mlsln sen" sin... Ben i.ilke ismi verdim mil" (http://china.goal.com/tr/Articolo.
Fikr& oguzrtirk ( http :i/www. anmloj i. com/siir/sii* iir_SQl.asp ? aspx ?Contenutold=630578)

siir-id=895178) Psilapat:
"Qattrk belaya yahu. Kardegim bunak mrsrn? Ne gizlisi' ne ajan' "Nerden bulursun boyle geyleri..Psikopat mrsrn sen ya. Seni tah-
dast, ne itiraft?" (http://www.samanyoluhaber'com/yazar-709?0'html) min etmek gok zor." (http://www.balikdostlari.comfforum/showthre-
Alzheimer: ad.php?p=51493)

"Bu siyasilerin hafizasr mr zayrf, alzheimer mr hepsi? Apo yakalan- "$imdiye kadar sahip oldulunuz en psikopat film dvdleri neler?
drprnda ikridardr ve idam cezasr vardr." (http://www.forumneuro.com/
(psikopat derken yani en olayr agmq, stra dtgt, akrl almaz ya da iilke-
haber-arsivi/3 50 1 9?'ak'partiye'serefli-olun'cagrisi'hrml) mizde yayrnlanmasr pek mtimktin olmayan ktilt filmleri kast ediyo-
rum)" (http://www.sinemafanatik.com/yabbse/index.php?board=4; ac-
tion = display;threadid= I 190?)8
? ,.ldio..".y" adh bir film hakkrnda yazrlmrg bir yazrdan: http://www.imdb.com/tit'
I B,rradaki kullanrm takdir ifadesidir.
le/tt0387808/
 . ' Emine GiirsoyNaskali - Hilal Oytun Altun
14 HakaretKitabr ' 15

$izofen'
"Bu amerika hep boyle, durduk yere panik yaratmayt seviyor, has'
ta mrdr, gizofren mi&r nedir ? (http://www. itusozluk.com/goster'php/i
+know+what+you+did+ last+summer#)
"Klzrm var ya, sen doktor olmadan once bir doktora goriin. Qtin-
kti gizofrenik hareketler sergiliyorsun. Haytr, yanrndakileri de buna
nasrl alet ediyorsun, irsi mi gizoflupunuz anlayamadrm? (http://vids'
myspace.com/index.cfm ?fuseaction= vids.Channel& ChannellD=
398178093)
Paranoyak..
"Paranoyak mrsrn nesin? Ben sadece 'sol propagandasr yapryor gi-
bi geliyor'dedim dtigtincelerimi yazmak iginde senden miisaade alacak
'defilim." (http://wwwatsizcilar.com/ forum/kemal'sunal't1 25 t 2'html)
B. Sosyal ozellikler
1. Etnik, dini:
Qingerc:
"Babamrn onca hakaretine ve'gingene misiniz siz ne bu galgr gul-
gu'nidalan arasmda attlan gamarlar goztimti yrldrrmrg sadece ofrenme-
"Sizin beyniniz gorbahk hadi bakrn dalganrza babahk bizim bura'
sr gok kalabahk Hadi lan gopar siz itsiniz ipinizi kopar Raprmla u!ra;-
ma kagar delikanh olsan kag yazar" (http: llazbiz-azbuz.com/allForums.
jsp?userld=? 7 527 Z&pageNumber=6)
Ermeni:
"Yasin Hayal'in avukan Fuat Turgut ise'Kuduz Ermeniler'diye ha-
karet etti." (htF://www.radikal.com.tr/haber.php?habemo=248535 )
"Cahil sensin mihrace denen akrlsrz Ermeni dijlii" (http:/lwww.
network5 4. com/ Forum/ 7 0688/threa d I 99 823 5 320 ilasr'99 829 65 t 3 |
o/oDD +TECELL o/oDD+
MERSo/oDDNDE+ALLAHIN +KUDRET
ETT%DD)
Ymanr:
"Ermeni diilii Tasyos'un Zaman gazetesinde salyah yaztlar yazma'
srna hig gagrrmadrm gtinkri; bu gazete de Yunan dtilti, Herktil Milas,
Ermeni dtilti Etyen Mahgupyan tarafindan da aynt salyah yaztlat yaztl'
drfrnr gordtik." (http://www.otuken.net/modules.php? name=News
&file=article&sid=4389)
Rwn:.
"Alevi'ye ktiftir eden ecdatstzlar, Osmanhyr kim kurdu, Selguklu-
yu kim kurdu, Erdebil tekkesi nedir, bir aragtrrtn sizi Rum krrmasr Er'

ye gahganlan izlemek durumunda kalmrqtrm ama stu sanki beni igten meni diilti Arap pigleri." (http://resim.urlax.netffivircik-Ali-Tel-Vur-
du-Beni-resimleri-fotografl ari-QPIxETFSUIQq. aspx )
ige sanyor ve btittin cazibesiyle igine gekiyordu tiim benligimi yavaq
yavag." (http://www.mahmutpolat.net/modules.php lname=polat) Arap

"Bir de gu akaryakrt hadisesi artrk, gingene karrsrna dondti' Bir "Kasaptaki ete so$an dopramam... Anlaltysom Ara.p olaym! Qtin-
zam yapryortar, iki gtin sonra indirim, i.ig giin sonra bir daha zarn."" kri bu yagrma geldim... Boyle laf duymadrm. (Yrlmaz Ozdil, Htirriyet
(http://www.delikanforum.net/haberler'siyaset-konusu-soru-ve'c€vap I Gazetesi, 12. 07.2008.)
'lar 5 57 6 -memura-2-simitlik-zam.html ) Bedeui:
|3

$oPar (Qingene gocu[u) : "Lakin, ben 6. yiizyrlda yagayan bir gtil bedevisi defilim, benim al-
grm, drinyam, kelime haznem, diigiinme kabiliyetim daha farkh, hatta
"Higbir basketbolcu bu ayakkabryt giymez, Amerika'daki basket'
bolcu ozentisi 250 kilotuk gopar zencilerin ayaprnda g6rebilirsiniz kat be kat daha fazla." (http://forum. seslisozluk.com/showthread.
php?t= 13091&page:2)
ama." (http://wwwhardwaremania.com/ forum/off'topic/t-t'k/birader'
ayakkabinin-sesini-kisar-misin' 74398.hmI)

16 .'Hakaret Kitabr
"lstanbul Barosu'nun ikincisini dtizenledigi Cumhuriyet Hukuku
Paneli'nde Cumhurbagkanr Gtil ve egi Hayrunnisa Giil'e haksret ige'
ren sozler sarf edildi. "Qankaya'ya Arap bedevi krhkh bir egle birlikte
bir adam grktr ve Qankaya'yr ele gegirdi." (httpt//www.haberT.com/ha-
ber/200806 2 5/Barodan-Cumhurbaskanina-hakaret.php ) mit..." (http://www.minare.netforum/haber-dunyasi/alin-size-bir's-da'
"...krsa bir zaman 6nce tilkemize ziyarct igin gelen' gtil bedevisi
Suud krah Abdullah,... bu soyu krrrk giil bedevisinin..." (http://www.
hunturk.net/forum/k-turk-askerinden.bedeviye'adamlik'dersi'
2933.0.htrnl)
Kitrt: ( '
"Qrinkri ttim pis Ktirtler, Ttirklerin kafasrnr bu gekilde uyugturup
saman altrndan su yiirotiirler. Pis Kiirtlerin tamama yakrnr haindir."
( http,//www.frmtr.com/guncel/ 1 13 I97 2 - dtpli-ahmet-turk.pkkya- te'
ror-orgutu-diyemem- 6.html )
Yahu.di, S abetay, Sriryani, Silonist;
"Atatiirk'ten sonra baktn bizi yonetenlerin soy alaglanna hemen
hemen hepsi bozuk, ya Ermeni tohumu ya Yahudi tohumu ya Sabe.
tay ya mason ya Stiryani! ! " (http://www.forumturkiye.com/showthre-
ad.php?t=7636)
"BugrF TBMM'de bulunan Trirkiye israil Dostluk Grubu da bu
sinsi Siyoriist planlarrn piyonlandrr. Ama herhAlde Ozkoktinde bir Ya-
hudi tohumu bulunan Ertu!ruIOzkok gunlan yazryor:..." (http://www.
millicozum. comfcontent/ v iew I I 6 | 82 | )
"Siz egek misiniz yoksa yahudi dolleri mi?" (http://www.otu'
ken.net/modules.php? name=News&file=article&sid=2879)
G dvur, l<hfir, dhui7, imonxT, kinpsrT:
"fJlan gerefsiz kontdrakula, g6vur musun nesin. Alzrnr bozma,
camiyi katma ige.... zekAnda problem mi var senin gAvur tohumu! Yo'
ni git yazma bir daha bu gruba. Fenerbahge'nin senin gibi gAvur taraf'
tara ihtiyacr yok. (http://mashable.hi5.com/friend/ groupl77052-
I 7744655 en erbah ce A N I Z 7o 2 B A M I N lo/o ZBSo/o 2 5 C3
-F -AN
Yo2584o/o25C2o/o25B0KERo/o2B--topic-html)
Emine Giirsoy-Naskali - Hilal Oytun Altun o 17
,,ulan kahpe herif sen kimsin. Ulktictilere laf edersin, dinsiz ki.
tapsrz herif..." (http://www.zevkli.org/dinciler-bu-ulke-sizin-eseriniz.
6 I 52 4 Opl.html ls = faOf4e 4 a9 I daag d4 f 426 + 67 d83 d6b 5 1 5 &amp ; )
"Ama suE otelcide degil ki kardegim, adam givurlulunu sergile-
ha-gavur-memleketindeyim-sanki't 1 4 1 92.0.html)
"CHP'1i olmugsa ne olmuq bagtmua kral mr olmug bu mendebur
haysiyetsiz utanmaz ahlaksrz dinsiz imansrz herif." (http://www.saman-
yoluhaber.com/detay.php?type=haber&id= 104166&tumu=1)'Yo-
rumlardan-
"saldrnyor kAfir kahpenin dolii." (http://tr.truveo'com/SAlDl'
RIYOR.KAFO/OC4YOBOR'KAHPENO/OC4OIOBON'DO/OC3O/O96LO/OC3O/O
9C-1id1282r427734)
"Laiklik KAfirliktir, $eytan da Laik idi." (http://tr'truveo'com/
Laiklik-Kafirliktir- o/oc5 o/o gEeytan-D a-Laik-o/oc4%B0dilid/3 1 6i040
683)
"Benimle gok samimiyiz diye tanrgtrrdrlr komgusuyla ikili konug'
ma esnasrnda o qahsn laik, kAfir bir goriige sahip oldupunu anladtm."
(http://www.habereditor.com/news- detail'php ? id= 449 52) -Yorumlar'
dan-
Bazen bir kelime dripedriz hakaret olarak delil de istenmeyen bir
durumun 6me!i olarak kullanrlrr:
Afrikah
,,Acr bir 6mek verirsek, dibimizdeki Yunanistan'da bile biz Tiirk-
leri Arap veya Afrikah zanneden insanlarrn bulundupunu hayretle
duyduk. Hiiniyet gazeresinin bir Cumartesi ekinde yer alan bir haber'
de, Yunanh kimyager ve gair Yani Bozoki; 'Egimde Ttirkler hakkrnda ba-
geri bir Arap veya Af'
zr onyargrlar varrh. Ba:rlan ona Ttirkleri kalmrg
rikah gibi anlatmrglar. Egimdeki bu fikri deligtirinceye kadar hayli u[-
ragtlm' diyor." (http://wwwausturkiye.net/devam-yazi'asp?idyazi=375)
,lAma ben kiiltr.irtimden uzaklagrp bir ulak goztiyle bakrlacaksam
hatta hAld barbar damgasr yiyeceksem, Avrupa'ntn i$gisi olacaksam
18 t Hakaret Kitabr
Afrikah gibi yagarrm daha iyi ! " (http://www.turkforum.net/showthre-
ad.php?t=25537)
2. ideolojik:
Karqrt ideolojik gortigliiler birbirlerini diigman gorebilir ve bu dtig-
manhk hisui ile ideolojinin adr bir hakaret kelirnesine dontigttiri.iltir.
Boyle oldufu igin tamamen sdyleyenin bulundupu gruba gore kelime,
hakaret sayrlu veya sayrlmaz. Evrensel olarak hakaret anlamt tagryan
fagist, vl<q, gibi kelimeler bunlardan farkhdrr.
"- Akrlh konug lan. $eriat sevdahsr.
- Konugmazsam ne olur lan laik, kemalist, komiinist, ulusalcr se-
ni..."' (http:/ln r*-. zevkli.org/dinciler-bu-ulke-sizin-eserin iz-t615240
p2. html ?s = fa 0f 4 e4a9 I daag d4f 42 64 67 d83d 6b5 1 5
"- Ama senin srfatlarrnr sayabilirim: Safcr,
Fethullacr, Dinci, Somtirticti ve de geri zekAh.
- fetullahgr de[ilim.. ama senin gibi spastik, komiinist, laik, din-
sizin bana yobaz, fagist demesi benim dolru yolda olduluma igarettir..."
(http:/iwww.zevkli.org/dinciler-bu-ulke-sizin-eseriniz-t6 I 524Ap
2.html ?s=fa0f4 e4a9 ldaa9 d4f426467 d83 d6b5 1 5 &amp; )
"Programrn baglamasrndan 15 dakika once, konserin verildili yer-
den birkagtm.otede, yani Giingoren'de cesetler pargalandr; kol bacak
havaya uguftu. Bu laik, ateist, agnostik, aczmendi mtisveddelerinin
de umurunda olmadr." (Ali Bulag, Zaman Gazetesi,30.07.2008)
"KAfir Kemalistler 1939' da Ayasofu a'yr camiden miizeye gevirdi-
ler ve hdlen miizedir.... KAfir Suriye rejimi, kafir Kemalist rejimini or-
nek ediniyor!" (http://www.hilafet.com/ dergi/H130-139lHl35-I361
haber.htm)
"Yeni nesil tilkticri genglerin %95'nin fetosgu olduluilrn farkrn-
da olmak rzdrrap verici bir durumdu. Ben ise gu an gevremde fetogEu
ollnayan tek kigiyim diyebilirim." (http://www.hedefturan.com/modu-
les.php lname =Forums&file =viewtopic&t= 1 2767
Emine Gtirsoy-Naskali - Hilal Qtun Altun r 19
"Baykal ve CHP yoneticileri gibi dostlarrnrz (!) varken kanah be-
dava Fetocu-Unakrtana kaptrrmadrprmrza dua edin." (http://www.
turktime.com/default.asp?page=haber &id=23 182) -Yorumlardan-
"Fagist AKP'nin Fettoshcu polis destekli I Mayrs terorii: Cop, gaz,
basrngh su ve tekme bayramr." (http://www.devinecookingreci-
pes.comivideo/-sl5 nEMgV0s/istanbul- cumhuriyet.mitingi.harb iye-
marsi.html)
"Allah Tiirk Millerine hainlik eden, Milleri ktifre gotiiren bu za-
valh Fetullahgrlarr kahretsin. Allah bu masonik pagavralarla hareket
eden saprklarrn .oyunlarrnr bozsun." (http:/iwww.otuken.net/modu-
les.phpl name=News &file=article&sid=4389)
"Thyyip Erdopan isterse dtinyanrn en kotti yonetimini sergilesin,
& amp; ) isterse batrrsrn tilkeyi. 75 milyon oyum olsa hepsini olene kadar Thy-
yip Erdopan'a vermezsem ulusalcr olayrm:)" (http://www.haber7.
Fagist, Yobaz, Gerici,
com/haber/20080709/Ahmet-Hakan-Gaza-gelme-Latif-Abi. php )
Yorumlardan
"Azrnhk arayanlar analarrna babalarrnr sorsunlar. Bunlar, gimdi-
lerde libog, bu gekilde AB'ye girersek finog olacak zatlardrr."
( http ://www.delikanforum.net/haberler-siyaset-konusu-soru-ve-cevap'
lar/Z353 B-simdiki-libos-ab-de-finos.html)
"Emin Qolagan, "Thkkeli Libog" namryla maruf yazarin, bir do-
nem MiT igin ajanhk yaptrpnr, Suriye'de rejim muhalifleriyle i$birli-
!i iginde devlete hizmet ettilini yazdr." (http://www.medyakro-
nik.net/arsiv/polemik-003.htm) (Fatih Altayh, Hrirriyet Gazetesi,
15.06.2000)
"Gontilliiler yanagrnca yerinden doprulan adam baqladr ba[rrma-
ya: "Anargistler, defolun buradan..." (http,//arsiv.sabah.com.tr/
1999l0Bl30lv04.htm)
'
"Siz 12 Eyltil'ri hig mi duymadrnrzl 12 Eyltil'rin rengi kara, mesul-
leri krzrl idi. Katrksrz mason, insanhk diigmanr agafrhk Yahudilerdi.
(http://www.otuken.net/modules. php ?name =News&file=article&
) sid=2879)
20 r Hakaret Kitabr
"Allah belalannr versin pis masonlar." (http://www'bydigi'nedil'
ginc-konula r I 17 7 4?5.kuran-yasaklansina-onlarca.suc-duyurusu.html
3. Srnrfsal
Yukarrdaki kullanrmlarrn yanl srra farkh sosyal ozellikler de haka'
rete konu olmaktadrr.
Kr;t'ri, 01, uneln, mmaba, besleme:
"samimiyetsiz, avantact, arsu, koylii, gdrgtisiiz, muhteris ve Srtkr
Abileri'nden bir selamr bile esirgiyorlar." (http://www.aksam.com'tr/
yazar. asp?a=83239, 10,1 1 )
,,sen boyle ktiylti kadrnlan gibi megggelllehler dersen, boyle padi-
qahlar, pagalar filan (hem de benim yanrmda) bu gocuk da seni parma'
prnda firrl finl dOndtirtir tabii." (AyEa $en, Radikal Gazetesi, 05.07.
2008)
,,Bir siire sonra baba evinin sultanr loO0altrnhk krz horlanmaya
baglamrg, o asil, o hanrm gelinin adr "ag krzrna, gorgi.isiiz ktzlna" dOntig'
mtigttir." (http://www.erzurumlu.ne tl Yazil549lzekiye-comakli/bir'tur'
kunun-oykusu.html)
,,Yener'in gurbetgi gruplarr 'Amele' diyerek agaprladrprnr da sozle-
rine ekleyen Ors ile $en, gunlan sOylediler: 'Hande Yener, 11 Mayrs'ta
Hannovecde gergeklegecek konsere 'Gurbetgi amelelerle aynt sahne-
ye grkmam'diyerek aynr gtin Adana'dan.lstanbul'a ugmut ve lstanbul
Atatiirk Havalimanr'ndan kagmrgtrr. Bahane olarak da kendisinden
6nce grkacak alt gruplarr Avrupa'da yagayan Ttirkler oldupu igin'Gur'
betgi ameleler'olarak tanrmlamq ve bu gruplarla aynt sahneye Erkma-
y".ugrru soylemigtir." (http://www.nehaber'com/haberx/569441 l9l
gurbetci-ameleler.htm )
"Sanki bizim polis maraba, onu yonetenler de bey paga veya a!a"
Olur mu boyle bir zihfiiyet?" (http://blog.milliyet'com'tr/Blog'aspx?
BlogNo=119219) ':
"... len besleme, seni muhatap alanda kabahat, Allah'rn bebesi'"
( http ://www. raparsiv. acom/modules.php ?name =Forums&file =viewto-
oic&P=122161
Emine Giirsoy-Naskali - Hilal Qtun Altun o 2l
Bu kelimelerin hakaret heline gelmesinin temelinde insanlartn
)
kendilerine o gekilde hitap edildiginde rahatsrz olmast yatmaktadrr. Bir
omek:
"Halka en yakm oldufu nokta, 1965 segimlerinden once, mer-
hum Mehmet Ali Aybar'rn radyo konugmalannda hdlA kulaklarrmda
gmlayan "rrgatlaaaar, marabalaaaar" seslenigi olmugtu!" (Engin Ardrg,
Sabah Gazetesi, 30.07.2008)
Cinsel rollerle ilgili kelimeler de hakaret amagh kullanrlmaktadrr.
bu tip kelimelerde dilin erkek lehine, kadn ve egcinsele aleyhine igle-
digi gortilmektedir: Kanktbkh benzeri ifadeler bu kategoride deferlen-
dirilebilir:
"Bu karr krhkh herifler, Yrldrrrm abiye aracrlarla haber yollaya'
rak; "Cuma Ali neler yazmg. Ak Partide adam yok" dedi demigler."
(http://www.ereglimedya.com/index.php?islem =yazar&id=92)
Medeni durumla ilgili kelimelerden dul bir kadrn veya geq bir yag-
ta eylenmemig bir krz olmak da genel olarak istenilmeyen durumlarrn
adlarr olarak muhatabr aqaprlayrcr amagh kullanrlmaktadr, dullun, ev'
del<.a.Ims (ktil, krzkurusu, vb.
"Ttirkiye'nin AB'den gordiilti negatif tavtrla htzla "evde kalmrq
krz kurusu psikolojisi"ne itildigi agrk." (http://arsiv.sabah.com.tr
12006| LZ I I0 | vazI628 -30. I 42.html)
Bireysel ve sosyal ozelliklerin drgrnda diler sozltik alanlartndan
bazr kelimelerin de hakaret ainagh kullanrldrfr goriili.ir, bunlarrn bagrn-
da da bu yazrnrn girig krsmrnda belirtildi$ gibi hayvan adl4rr gelmek'
tedir. Hayvanlarrn bir krsmt bazt yonleriyle insanlar tarafindan sevim'
siz bulundupundan bazt hayvan adlarr hakaret amaglt kullanrlmaka-
'
drr.
e ,Egcinsellik'le ilgili kelimeler hemen hemen biitiin dillerde bir agalrlama ifadesi ola-
rak kullanrlmaktadrr. Bu 9ok yaygrn olan egcinsellile hakaretamiz bakrg giiniimiizde
elegtirilmeye baglanmrgtrr. Eqcinsellife kargr olanlar igin "homofobik", "transfobik"
kelimeleri, bazen hakaret tonunda, kullanrlmaktadrr. Feminizm kargrtlarr igin ve er-
kek egemen zihniyeti elegtirel tonda "cinsiyetgi/sexist" tabirleii kullanrlmakmdrr.
1.2 r Hakaret Kitabr Emine Giirsoy-Naskali - Hilal Qrun Altun . 23

Nadir olmakla birlikte bazr 6zel isimlerin de hakaret olarak kulla' daha yriksek bir yere koymaktadrr. Toplumsal bilingaltrnda, '6teki'ol-
nrldrpr-birkag omek bulunmaktadrr: maktan kagnma gtidtisti, insani farkhhk ve zaaflarla alay edilmesi
"Konuqmanrn devamnda Komiircii, "(...) Vallahi kendimi ikide utancrndan daha baskrn goninmektedir, ancak bu sosyal psikolojinin
bir anlatacafrm, 'ben casus delilim, ben kimse igin gahqmryorum, kim- alanrna giren bir konudur. Bu yazr igin taranan dmeklerde, yag ve e!i-

seye haber gotrirmtiyorum, gazeteci defilim ya normal insani konugu-

tim seviyesi drigtrikge insani ozelliklerin hakaret olarak kullanrmrnrn
yorum stirekli', ama bir gey, tamdrm mt ve bir gey daha sezdim, ee Meh- arttrfr; epitim seviyesi y0kseldikge bu kullanrmlarrn giderek azaldrfr,
ancak yok olmadrpr tespit edildi.
met'le hepsi gortigriyorlar... Kczban g67iikiiloru7. B aydrr bir gey yok-
mug gibi davrantyoruz... 8 gtin 6nce Eemberin hepsini tamamladrm ve Yazrda deferlendirilen omeklerin alfabetik listesi goyledir:
benim igin onemli olan btittin cevaplar ahndr bitti... Ekip, ekip olarak
g izofren" diyor. " ( http :i/www. bakterim.com/yurt' ic i-h abetler l I 17 7 7 6'
Bireysel ozellikler Sosyal Ozellikler

gazeteci- guler-komurcu-bunlarin'heps i'sizofren.html ) Fiziksel Zihinsel Etnik, dinl Ideolojik Srnrfsal

"Ti.irbanh Krz, beslemeydi. Kemalist Diiq'tin Kezban'tydr. Bagnt Ctice Alzheimer Afrikah Agnostik A9
agrp salon-salomanje hayata gegebilecek rafinelife erigmedili siirece Ctizamh Bunak Arap Anargist Amele
'beslemelere has meggalelerle'yeniyetmeligini (ve eriqkinlipini) ortiilti Hasta Embesil Bedevi Dinci Besleme
Hastahkh idiot Fethullacr, Fetocu, Evde kalmrg krz
mortiihi gegirebilirdi." (Perihan Mafden, Radikal Gazetesi, 14.06. Qingene
Kor Moron Ermeni Fetoggu, Fettoshcu, kurusu
2008)
Obez Otistik Kurt Fetullahgr, Irgat
"Senin sosyal fobilerin mi var... mtizikse mtizik.'. iprenq ya da de' Orutl i Paranoyak Rum Kemalist Karr krhkh
lil sana ne, kdmil misin sen... yok yok sazan" (http://www.geyiq.com/ Sa[rr Psikopat Sabetay Komonist K6ylii
forum/hastasyyym/hastay m' onaa'327 3 B.html )
y Sakat Spastik Stiryani Laik Maraba
$igko, gigman $izofren $opar Libog
"sitede yaztlanlarr kaynak belirtmeden word'e aktarrp "fw: turk
Yahudi Mason
astronot ve houston! cok komikkkk!" diye arkadaglanna yollayan pes-
Yunan Sapcr
payedir, hemzemindir, hrncaldrr, ulugtur."l0 (www.sourtimes.org)
Siyonist
Birey, muhatabma ofkesini ifade etmek, kargrsrndakini ktigrimse' Dinsiz Ulusalcr
mek igin, en yakrnrnda, kendinden daha zayrf gordtiltintin srfatlannt GAvur
kullanabilecelini, iginde yagadrlr toplumdan oprenmekte ve yine ona lmansz
Kdfir
ofretmektedir. $oyle ki;hasn, kdr, a1, gingene, vb. toplumun onde ge-
Kitapsrz
lenleri depillerdir. Bu tip ozellikler kolektif bilingaltrnda'olumsuz' ola-
rak bellenmiqtir, sanki toplum bireye "bunlar gibi olma" demektedir'
Birey bunlarr hakaret olarak kullandrkga kargrsrndakini'oteki'legtir'
mekte, kendini hem muhatabrndan, hem de hakarete konu ettilinden

10
Bu ifade, siteye erigim tarihimiz olan 20.07.2005 rarihinden daha sonra kaldrillmrg-
trr. $u an sitenin en alt boltmtindeki uyarr metninde bu ifade yer almamaktadrr.
 T tnkmen T inkge sinde Hay v an Adlmtrun
Ohtmsuz AnlnTnda Kullnntmlnn

Selcan Sa![rk'

GiriE
Farkh bir anlagma bigimi saplamak iizere aynr meslek veya toplu-
luktaki insanlann ortak dildeki kelimelere Ozel anlamlar vermek, bazr
kelimelerde defigiklik yapmak, dilin lehgelerinden, eskimig ofelerin-
den ve yabancr kokenli bigimlerinden de yararlanmak suretiyle olug-
turduklarr, herkesge anlagrlmayan kelime ve deyimlerden olugan ozel
dil;r genel olarak teklifsiz, kaba vb. geqitli konugma bigimleriz olarak
ranrmlanan argonun, Tiirk dilinde 3 temel iizerine kuruldupu belirti
lirrs
(1) SozcuEiin baph bulundugu dildeki anlamrnr depigtirmek yo-
luyla yani sozciilti mecazlagtrmak yoluyla;
(2) Argo sozciilti yabancr dilterden aynen veya Ttirkgeye uygun-
lagtrrrlarak almak yoluyla;

" Dr. G. Selcan Salhk, Ankara Universitesi Dil ve Thrih-Cofrafi,a Fakriltesi Qafdag
Ti.irk Lehgeleri ve Edebiyatlarr Boliimti Aragtrrma Gdrevlisi, Ankara.
I Korkmaz, Zeynep, GtanqTeim6 Sd?hz!i:i, Genigletilmig 3. baskr, Tiirk Dil Kuru-
mu yayrnlarr, Ankara 200?, s.24.
2 Berke Vardar (yonetiminde), Ag*lamal Dirhilim Tenmbrt Sdd*gu, ABC Kicabevi,
lstanbul 1998, s. 26.
3 Ferit Devellioflu, T*k Argo Sdzlrigu, 5. baskr, Bilgi Yayrnevi, Ankara l9?0, s. 39.
26 . Hakaret Kitabr
(3) Yabancr veya baElt bulundupu dilden uydurma, yakrgttrma ve-
ya benzetme yoluYla.
Ferit Devellioflu, bu rig temelden birincisini agrklarken Ttirkiye
Ttirkgesinde ahapot, engut,bilductn, galul, nrek gibi 6meklerde hayvar
adlarrndan kurulan argo lcullanrmlarr bu birinci gruba dahil eder. Bu
hayvanlar kimi zaman goriiniigleri, duruglan, bakrglarr kimi zaman ka-
rakter ozelliklerine gclre insanlara benzetilerek, adlan zamanla kumaz-
hk, tembellik, saflrk, bayafrhk vb. insana Ozgii soyut, gopu zaman
olumsuz kavramlan nitelemek iizere metaforlagtrrrlmrg ve yine insan'
lar igin kullanrlmaya baglanmrgtrr.
Dilbiliminde argo ile benier bir kavram olarak pejoratif "kotiileyi-
ci, olumsuz', anlam kavramr ile de kargrlagrlmakndrr. Pejoratif, bir kav-
ramr konilUk, bayalrhk de[eri katarak belirten oleler igin kullanrlan
asafilay:r;- sozcuklera geklinde tanrmlanrr. Bu gahgmada hayvan adlarr.
nrn dofrudan argo olarak kullanrlmalannln yanl srra olumsuz anlam-
lar ifade etmek rizere pejoratif kullanrmlarrna da dikkat gekilecektir.
Ttirkiye Ttirkgesinde hayvan adlanntn olumsuz anlamh, argo kul-
lanrmlarrnr bugtine kadar hizrrlana gelen argo sozltiklerimizden5 tespit
ermek mtimktindtir. Bu. argo sozltikler gostermektedir ki, Ttirkiye
Tiirkgesinde angttt,brldwcm,l<ckkk,kerl<cnezgibi kuqlardan rnc)uk,hindi,
adek,l<nzgibi ktimes hayvanlann a; kegi, ktt&n, irlek, akaz gibi btiytik ve
ktigtik baglayvanlardan, ay', gal<nJ,geyik gibi yaban hayvanlartna ve
l<cfal, sazan, nskwnrugibi bahk adlarrna varlncaya kadar pek gok hay-
van adr argo kullanrma sahiptir.
. Ttirkiye Ttirkgesi argosunda kullanrlan hayvan adlarrna, Halil Er-
soylu'nun "Tiirk Argosunda Genel Dilin Hayvan Adlarrndan Yararla-
nrlma" adh makalesinde genig yer verilmiqtir. Ersoylu, gahgmasrnda
hayvan adlarrnr I. Karada yagayan hayvanlar, II. Suda yagayan hayvan-
4 Vardat s.28.
age.,
t Devellioglu, age.; Hulki Aktung, B*}ik Argo Sazli;ltt (Tanldaryh), Genigletilmig 5.
baskr, Yalr Kredi yayrnlarr, lstanbul 2008. vd. Tiirkiye TUrkgesinin argo xizltikleri
Safol,
.Argo Sdzltikleri", TtirkKiihitrttnde Argo, SOTA yayrnlarr,
iEin bk. Gtilden
Haarlem- Hollanda 2Cf]2, s.73'93'
Emine Gtirsoy-Naskali - Hilal Oytun Altun . 2?
lar, III. Hayalde yaqayan (mitolojik) hayvanlar olarak temelde rig srnr-
fa ayrrmrg, karada yaqayan hayvanlan da kuqlar ve karada yagayan di-
per hayvanlar olarak ikiye ayrrmayl uygun gormtigtiir.6
Konunun Trirk lehgeleri ile ilgili olarak kargrlaqtrrmah bir gekilde
deperlendirmelerinin gok fazla yaprlmamrg oldupu gdrtlmektedir. Bu
galqmada, Trirkmen Ttirkgesindeki hayvan adlarmrn olumsuz anlam-
h kullanrmlan tizerinde detayh olarak durulurken Ttrklye TrirkEesi de
goz Onrine ahnacaktrr.
1. Trirkmen Tiirkgesinde Hayvan Adlarrnrn Olumsuz Anlamda
Kullanrmlarr:
Hayvan adlarr tarihsel Trirk dilinden g{intimi.ize olumlu-olumsuz
gok gegitli mecaz anlamlar yriklenmiglerdir. Kaggarh Dio,dn'rnda, bir
kadrn do[um yaptrfrnda ebeye tilkri miitogdt azuban mi? "tilki mi do!.
du yoksa kurt mu?" diye soruldupunu kaydeder.? Bu soru Divan'da, do-
pan gocufun oplan mr yoksa krz mr oldulunu 6lrenmek amacryla soru-
lurken, krz gocuk utangaE, gekingen ve kurnaz tilkiye, erkek gocuklarr
ise cesur kurda benzetilirler.8 Bugrin bu soru Trirkmen Trirkgesinde bir
geyin neticesinin olumlu mu, olumsuz,mu oldulunu olrenmek amacry-
la Gurt m tilki? "Kurt mu, rilki mi?" geklinde srkga sorulmaktadrr.e
Tiirkmen Tiirkgesinde bu soru erkek tarafi adrna krz istemeye giden sox
aydtctya, yani gortictiye de vazifesini yerine getirdikten sonra sorulur.
Goriicii, krz tarafiyla gortigrip olan biteni erkek tarafrna anlatmak igin
gittifinde erkek tarafi sorar: Gzrtmwtfi, tilki?. Soz aydrcr cevap olarak
Gurtltuuz derse bu iglerin yolunda gitti[i anlamna gelir.ro Burada
6 H"lil Ersoylu, "Ti.irk Argosunda
Genel Dilin Hayvan Adlarrndan Yararlanrlma",
T*kKibiirunde Argo, SOTA yayrnlarr, Haarlem- Hollanda 7002, s.315-340.
?
R. Dankoff, J. Kelly, Mahmad al.Kaigai's DiudnLugdri't-Turft, I, Harvard Univer-
siry Press, 1982, s. 216.
8
4gJ.
9
Berdi Sanyev, "Tiirkmencedeki Nezaket Kurallarrnrn Mitli, Kiilrtjrel ve DiI Ozellik.
leri", lll. Ululararuy^flrkDilKurultayt 1996, Ttirk Dil Kurumu yayrnlan, Ankara
1999, s. 1012.
G. Selcan Sallrk, "Ttirkmen Diipiin Gelenefi", ModzmTiirkliik Arasurmalan Dergi-
si, C. 3, S. 2, Haziran 2006, s,74.
28 r Hakaret Kitabr Emine Gttsoy.Naskali - Hilal Qtun Altun r 29

igaret
Ttirk mitolojisinde onemli bir rol [stlenen kurt olumlu sonuca Bir diper omekte dtinyada btittin iyiliklerin, kanunun, gelenek ve
ederken, dlki olumsuz sonuca igaret etmektedir. Ttirk dilinin tarihsel goreneklerin yok olmasrndan, sadece insan artrklarrnrn, insan krhprn-
tnrqz "do' da dolaqanlarrn (hayvanlann) kaldrklanndan gikdyetle gdyle denil-
kaynaklarrnd an Kutndgu Bilrgde de arslan, esri "kaplan" '
lgnl tilkit"ktzl
muz", bdri "kurt", kipek, ad7"ayt", kutuT"yaban st[lrt", mektedir:
tilki", riar bu6Y a "deve aygrrr/erkek deve", sa*|z7an "saksa[an"' k4y4 gatla,n teg til<crler, gtbun teg sorarlar
gibi hayvan
lguzgunt"kaya kuzgunu", 1ll4n, gadan "aktep", Qtbwt"sinek" lapek teg it:rerln $aywn wayt
adlarr ile yaprlmrg benzetmelere rasdanmaktadr: "Onlar akrep gibi sokarlar, sinek gibi kanrmr emerler i kopek gibi
Omefin kottiltik ile ilgili olarak; havlarlar, hangisine yetigeyim." (KB, 6601)
isit i$ke Yat1na satlo' lglga lSUt Kutad4u Bilrg'den getirilen yukandaki omeklerde kottiltik yrlana
isizkk Ytlan oI sini akge l<'or benzetilirken, aslan ytirekli, cesur; kaplan ve kurt gtiglii, kuvyetli; do-
.,Kotii arkadaga yaklagma sana zarar getirir; kottiltik yrlandrr, dik' muz inatgr, ayr azrlr, yaban srfn ve erkek deve kinci, tilki hilekar, sak-
sapan ihtiyath, kuzgun keskin gozlti; sokmasr ile akrep, kan emmesi ile
kat et, seni sokar." (KB, 1297)
sinek ve havlamasr ile kopek ise zararh hayvanlar olarak gdriilmekte-
Birkumandandabulunmasrgerekenvastflarrnsayrldrprdizelerde; o"ttt;uru
I<crek siibaltrPbubir $A P'b$ kavimlerinin en eski zamanlardan beri en gok kullandrklarr
Jag.l,(n liizursabu tiiTse Yon$ takvim sistemi olan,rr dolayrsr ile Ttirkmen ktilttirtinde de yagayan on
J ac.da kin ar slan Y ilr eki ker ek iki hayvanh Tiirk takvimi de Ttirkmenlerde kimi hayvan adlanna
lS*rEw&n esri bileki l<erek olumlu ya da olumsuz yaklagrmrn tespitine yardrmcr olabilir. Ttirkmen
n ryLz teg titimlig btm teg ki4i Tiirkleri arasrnda miqe adr da verilen bu on iki hayvanh takvim siste-
ad'fiaYu azgnr $uwz tcg 6gi minde hangi yrLn verimli, hangi yrhn kurak, hangi yrhn krg aylarrnrn
pana aQtbolsa lgrnl tillcii teg getin olacalrnln ayrrt edilmesi esas alnrken, hayvanlarrn beden yapr-
'titir bugran ka 69 siirse l<eg
teg larr, yagayrg ozellikleri, nitelikleri ve biidin bunlarla ilgili halk inanrg-

sa!+z$anda s$alf ketek wtsa iiz larr takip edilmektedir. Buna gore omefin it yrh igin halk arasrnda it
twsakoz ytlt ek, dor4zyb or geklindeki inang hdkimdir. Bahkyrh, bahprn suda
laYa $uz&mt tegYva$
yaFmasr sebebiyle suyun bol oldufu, verimli yrl olarak algrlanrrken; y-
..Dugmanakargrseferegrkmakveordununhareketiniidareede.
gerekir/'Onun lnr yh yrlanm kumu yalamasrndan ottiri.i kurak gegecek yrl olarak al.
bilmek iiirr/ k,rm"rrdanrn 9u birkaq vasfa sahip olmast grlanmaktadrr. Bicin "maymun" yrh da yrlan yrh ile benzer kabul edilir.
kaplan penge'
yiirepi h"rpt. aslan yi.irepi gibi / ve dbviigiirken de bilepi Trirkmenler arasrnda esasen bicin "maymun", tovEan "tavgan", talak"ta-
ayr gibi azrh
,t ,rit ot *trdrr/ O do*.,, gibi inatgr, kurt gibi kuvvetli / vuk', yrlan yrllarr zor gegen, alrr yrllar olarak kabul edilmektedirler.r2
.rf"b"r, srfrrr gibi kinci olmahdrr / Aynr zamanda ktrmut tilki gibi hi'
lekAr olmah/ deve aygrn gibi kin ve o9 gtitmelidir /
Kendisini saksa'
ll
daha ihtiyatlt tutmah; gdztinii kaya kuzgunu gibi
uzaklara Ee- Turan, Osman, On ikt Hayuanb Tink Takuimi,2. Baskr, Ottiken Yayrnlarr, Istanbul
fandan 7004, s.32.
virmelidir." (KB, 2309-23 13) t2
Gurbanov, O., T. Tokgayerr, S. $ammakoq A. Eminov, TiirknenkandakiHayuanla-
nq Atlrrnlruq Ugd;Ili Sazlagi (T*knwrye-R*sga-Latince),lhm, Aggabat 199?, s. I 10.
30 . Hakaret Kitabr Emine Giirsoy-Naskali - Hilal Oytun Altun o 31

Thrihsel kaynaklardan gi.intimiize dolru gelindipinde' Tiirkmen dortltikte ise kopek ve tilkiye olumsuz yaklagrm soz konusuyken, aslan

Tiirkgesinin heniiz tam olarak haztrlanmrq bir argo sozlilltintin mevcut tercih edilmektedir:
olmadrlr gonilur. Bununla birlikte bu tiir kullantmtn bazt dmekletine Nmrwrde yiiT wsaq iSiq $ayvmaT
Tinl,,men DiliniqSozlrigi'nde (1962) rastlamak miimkiindtir: itlen snnak islenbir zdt eymtloz
Doryr.z: f . iri gdvdek, kalm uektsa ayakh, gift toynakhhayan 2 ' So' Tilki uzwt gtinde 6nn toJurmnz
"Sa-
ginghakmund.e ulntilyan siiz: Miintmedirl golmdan stpflwrrq dnnull Yegdin og hem boka Eire yil7 wsarl
(TDS' 265 )'
p *; rn kw tulamazsm, damuz" B' Kerbab ay eu' Ayl4r "Namerde bagvursan igini kayrrmaz/Kopekten kemik istesen bir
"Lind"n
ESek: 1 . KIyaIW f anilryosmdan bolu krsa, kulnl<lm uzun hnJvan '
2 gey ayrrmaz/ Tilki uzun gtinde kendini (bile) doyuramaz/ Ag da olsa as'
(TDS' 822)'
Soclme, beddrn: OI-a til1s eSek ekeni! "Tunbir eEeluniS!" lana bagvursan yegdir."r5

. yvau memelilzr
it: 1 ev halua.n 2 . Tiksindirici, hain:
farnilyostndan Trirkiye Ttrkgesinde yukarrda saydrlrmrz dmnu7, esek, it', dlki gibi
Siz adarngitprru litiren, Jffncthk i)qin yallarryan bir
npar o'rymtZ itler! B' hayvan adlanntn yanl srra gal<al, xgant, sfftlan, yrlan gibi hayvan adlan
Kerbab ay ev - Ay gtth Adim (TDS' 3 44 ). da mecaz anlamlarryla argoda kullanrlmakta ve bu kullanrm omekleri'
2' ne hem sandart dilin sozltiklerinde hem de argo sozhiklerinde rastlan-
Ti}ki: 1. Kapek soJwdan, uwtkuJruklu, memeli, ywauhayvan
Ol tiirys tilkidir "O qok hilel<nrhrlyalanct&r" maktadrr. Ttirkmen Tiirkgesinin standart tiirtine ait Tiakmen Diknir1
Qok hilzkar, yalartct insan:
(TDS,649). Scizlagi'nde ise bu hayvan adlartnrn g6gme mant "mecaz anlam" igeren
argo kullanrmlanna rastlanmamakta, bu hayvan adlarr ile ilgili madde
Xvlll.yy.klAsikTtirkmenedebiyatrnrnenOnemligairiMahdum.
iEin baqlarrnda sadece Tool. "zooloii" ktsaltmast dtigtilerek temel anlamlan-
kulu,nun Divan'rnda dahi bu hayvan adlarr olumsuzlupu anlatmak nrn verildili gortilmektedir.
kullanrlrrlar
Trirkmen Ttirklerinde hayvan adlanna olumlu veya olumsuz an-
Toryz boluP stnln nanaz lsol
^l*
gtYanlar
lamlar ytiklenmesi durumuna Ttirkmenlerin ad verme gelenekleri de
"Zetsatxntl (mru Ytlan, rgrk tutar. Tiirkmen Trirklerinin ad verme gelenekleri ile ilgili rivayet-
D oluban dn g kimin bohn Y ar anlm ler hangi hayvan,adlanna olumlu, hangi hayvan adlarrna olumsuz yak'
kamr yr- lagrldrprnr anlamamtza yardtmct olur. Bu rivayetlerden biri goyledir:
"Domuz olup siiriiliir namazl brrakanlar/ ZekAt vermeyen
lan, gtyan dolu dap gibi olur yarenler'"l3 "Bir rivayete gdre bir yetigkine, dofdufunda anasr-babasr Egek
adrnr vermiglermig. Bu kigi gocuklupunda kendisine takrlan bu addan
krlmayanlarr domuza benzetir-
$air yukarrdaki dizelerinde namaz rahatsrzhk duyuyormug. Onu 14 yagrnda evlendirmigler. 15 yagrna gel-
dapa
ken, ,ekat vermeyenleri ise tizerinde ytlan ve gryanlar barrndrran
dorytzdut dilinde Nevruz bayramrna yakrn bir zamanda adrnr deligtirmek iste'
benzetir. Divan'da gegen bir diper dizede ise $ybetkeS sfiteti
Aqalrdaki miq. Kansr da onun bu istepini anlayrp, kendisine daha iyi bir isim se-
ha$dnta denilerek grybei eden insan domuza benzetilmigtir' gip almasr konusunda onunla konugmuq, ancak Egek kartstntn sozr.inii
dinlememig. Nevruz bayramtntn kutlandrlr yerde toplanan yaghlara
Universitesi'
ti
Hayati Yrlmaz, Mohdumkuh f\udnt (inceleme'Metin'Diin)' Ankara meramlnr anlattrfrnda, onlar bu meselede Egek'in karrsr ile konugtuk'
Anabilim Dalr, Ba-
so,v"r gir."'r"' Enstiti.isi.i Qaldag Ttirk Lehgeleri ve Edebiyatlarr
srlmamrg Doktora Tezi, Ankara 2005, s' 170'20-'' 44'
l4 ogr., ,. 76- zo24l4bl6.
age., s. 1o5ro5/53, 298. '5

r Emine Giirsoy-Naskali - Hilal Oytun
J2 Hakaret Kitabr
tan sonra bir gey diyebileceklerini soylemigler. Qtinkti kaideye gore ev'
lenen delikanh veya geng krz adrnr depigtirmek istedifinde, onun yeni
adrna karrsrnrn ya da kocastnrn da razt olmast gerekirmig. Egek kibirli
bir gekilde kendi erkeklifini one stirerek bu konuda kanstna danrgma-
ya gerek olmadrlrnr sdylemig. Bunu duyan yaghlar'Magallah, anne-ba-
basr buna ad koyarlarken tam da layrk oldufu, kendisine uygun bir adr
koymuglar. Onlar btiyudi.iliinde bunun egek gibi kendi hayat arkadagr-
nr dahi hesaba katmayan bir'hayvan'olup yetigecelini bilmig olmah-
lar. Gelin biz de hakikatten uzaklaEmayaltm bunun yeni adrnt Thyharr6
koyahm' demigler ve Egek adrnr Thyhar'a gevirmigler. Thyhar nevmz
bayramrnda evine mutlu bir gekilde donmog. Kansr sormug:
- Adrnr depigtirdiler mi? Yeni adtnt ne koydularl
Yeniyetme gururla:
- Thyhar, demig.
Kartst:
- Vah alnt kara. Bir de yeni ad koydular diyorsun. Adrna Tayhar
koydularsa, aradan bir yrl geger lakin sen yine de onceki Egek olursun,
diyen karrsr bu gergepe 0ziilmiig."r?
Bu rivayette inatgr yapmtyla dikkat geken egek/tayhar'tn bu ozel'
lili inatEr, burnunun dikine giden insan roltindeki Egek'e aktanlmryttr
ve hog gortilmeyen bir huy olan inatgrhk hayvan adr olan egek adrna
pejoratif anlam yiiklemigtir.
Bir bagka Ti.irkmen rivayetinde ise olumlu goriilen ve insanlara
ozel ad olarak konulan hayvan adlannn omeklerine rastlamak miim'
ktindiir. Rivayete gore:
"Bir gezgin konar.gdgerlerin yagadrlr bir koyde saygn bir ailenin
evine misafir olur. Ev sahibinin adt iner, karstnrn adr da Maya'drr. On'
lar misafiri iyi bir qekilde aprrlarlar. Misafir onlartn ailesi ile tanrylp' 90'
cuklarrnrn adlarrnr sorar. Ofullarrnrn adlanntn Arslan' Bars' Gaplan,
t6 T"yh"r' iki-tig yagrndaki egek.
r? Ar"rb"y C)rdyev, Adat, Ruh yayrnlarr, Aggabat 1995, s.28'79
Altun o 33
Mo:cek; kulartnrn adlannm Keyik, Maral, Ceren oldulunu olrenir'
Misafir iginden 'iner ile Maya'dan bOyle hem yrttcilar hem de nazik
hayvanlar da dolabiliyormug' deyip, eler bunlar gocuklannn adlannt
Kogek, Torum, Nergiz, Dtinekr8 diye koysalar gok daha uygun olacak'
mrg diye diigiinmiig."re
Rivayette gegen aslan, l*pl*r, (diSi) geyik,m6:cekyanikwt gibi ya'
ban hayvanlannrn yanl srra Tiirkmenler igin neredeyse evcil hayvan
srartistinde olan ve her geyinden faydalandrklan devenin cinsiyetine
ve yagna g6re aldrpr gegitli adlar gozler ontine serilmektedir:
iner: Tek horgtiglti erkek deve.
Maya: Tek horgtiglu digi deve.
Ko;ek: Bir yagrna gelmemig deve yavrusu'
Torwn: Bir yagrnda deve Yavrusu'
Nergrz: (<iner) iner gibi krz.
Bununla birlikte Ttirkiye Turkgesin aigosunda "iri yart, uzun boy-
lu adam; aptal, salak"2o anlamlanna gelen ve "bu kadar da olmaz' gok
abarttrn" anlamrndaki yk deve ibaresinde de geqen decre adrnrn Tiirk-
men Turkgesinde de benzer argo kullanrmlara sahip oldufu belirtil-
mektedirzr.
Ti.irkmen Ttirklerinde deve gibi genel olarak olumlu yaklagrlan
bir diler evcil hayvan kapektk. Ti.irkmenlerde kopek, hemaytkiir "hi.
maye edici, totem hayvan" (TADS, 139) olarak kabul edilmekte ve
kurt ile benzer saygryl gormektedir. Nitekim kopek ile kurdun yakrnb
pr tarihsel Ttirk dilinde DivAnti Lugat'it-Tiirk'te gegen gu atasoztinde
de gorrilmek tedft: landn bifi uhsa, iivdii it, bagn tmastn "Bozktrda kurt
l8
Diirrek: lnci tanesi, inci taneli.
l9
Oriiyev, age., s. 28'79.
z0
Aktung, age., s.92.
2I
Tirrkmen Tiirkgesinin sozli.iEiinde dzue sozciipiiniin argo kullanrmtna rastlanma-
makla birlikte, irk"r" Universitesi, Dil ve Thrih-Colrafya Faktiltesi, Qaldag
Ttirk
Lehgeleri ve Edebiyatlarr Bolumti 6lretim iiyelerinden Dog. Dr. Berdi sarryev
(Ttirkmenistan), hayvanrn adrnrn Tiirkmen Ttirkgesinde de Ttirkiye Tiirkqesinde-
ki ile benzer argo kullanrma sahip oldulunu ifade etmektedir'
34 o Hakaret Kitabr Emine Gi.irsoy-Naskali - Hilal Oytun Altun o 35

ulusa, (onun duygulartnr paylaqtrlr igin) evde kdpepin ciferi srzlar" Grqbermek: (Kug vermek) Yalan soylemek, aldatmak (TDS, ZO9)
(Dankoff-Kelly, 55?). Bu sayede kopek sdzciipti "kopek gibi cant srkr,
Gusyinek: (Kug ytirek) Korkak, giigsriz (TDFS, 131).
dayanrkh gocuk" (TADS, 139) anlamlannda insanlar igin ozel ad ola'
TovSan yrirek: (Thvgan ytirek) Korkak (TDFS, 322).
rak kullanrlabilmektedir: 20. yrizyrl Ttirkmen halk gairi Ata Kopek
Mergen gibi. Kopek Mergen, Kopekmrrat adlanntn yanr slra itbay, it' Y tlant q yi gr ercni nar ptz, olam hinini 11 agTtnla gd gtir : Y r lan m ifre nd i,
can, iralmaz (TADS, 130) gibl adlar da Tiirkmen Ttirklerinde gocuk- !i nane ininin apzrnda yegerir (TDFS, 239) krq. TTii. insanrn sevme-
lara konan adlardrr. digi giil bumunun dibinde biter. :

Ttirkmen Ttirkleri arastnda ayrrcaite, gmnca'da gergry etmeli diil.

Tekerlemelerde:
it saklamak dovletliligitl alamaa "Kopefe de karncaya da beddua etme-
meli. Kopek beslemek devletliligin/zenginlifiin alametidir" diyen halk Yolbar s biTi 11 apmrz" A sl an b iz i m b tiy tigrimtiz,

inancr da mevcuttut (THI,22). G aplan biTiq gaprmTKap lan bizim kaprmrz,

Kopekler biz insanlarrn en sadtk dostu ve hizmetkAn olarak gortil' Aybinn alanagtmtT, Ayr bizim ahmaprmrz,
dtiklerinden Ttirkiye Trirkgesinde de bu duruma atfen birine yalvarrr- Torynok bi7ir1 toy Erm7, Bok bocepi bizim dtigrinctimi-iz
ken ya da birinden rsrarla bir gey isterken amiyane bir tabirle "kulun,
Gwtbiirl gutanrl, Kurt bizim dtinrinimriz
kopefin olayrm, kaprnda kdpelin olurum" gibi ifadeler kullanrlmakta-
drr. Ancak kopefin iyi bir huy olarak algrlanabilecek bu sadrkhfr in- $asalbiin sadrmtz, Qakal bizim eflencemiz
sanlar soz konusu oldu[unda yalakahk olarak algrlanabilmekte ve Tiir' Ytlonbizin sanqrmrl, Yrlan bizim kamgrmrz
kiye Ttirkgesinde kr;pek sozctilii pejoratif anlam ytiklenmektedir. TouSan binn mqt caEmrl, Thvgan bizim kiigrlgtimiiz
Turkmen halk edebiyatr iirtinlerinden deyimlerde, tekerlemelerde Suvulgan biyirl suulugmrz Kertenkele bizim gahgkanrmrz" (THAS,
gegen hayvan adlarrntn incelenmesi de bunlardan hangilerinin olum' 100- 101 )
lu hangilerinin olumsuz anlam tagrdrprnrn tespitine rgrk tutmaktadrr:
Yukarrda yer alan deyimlerde ve tekerleme omelinde gonildtipri
Deyimlerde: iizere hayvanlar kimi zaman goriinilgleri, duruglan, bakrglarr kimi za-

Ayr dostLg: (Ayr dostlufu) Qrkara dayah ytizeysel dostluk (TDFS' man da karakter ozelliklerine gdre insanlara benzetilmektedirler. Or-
21) (krg. TTii. "Koprtiyii gegene kadar ayrya dayr.demek") ne[in ayr ahmak insana benzetilirken, yrlant drg gonimigii sebebiyle bir
kamgrya benzetilebilmektedir. Yaradrhgtan tirkek ve telagh olup, bir
D o : ( Domuzu gamurda
r7n batgada bas bas ) Bir kimsenin/dti$manrn
gaflet anrnt yakalamak (TDFS, 166). insan gordr.iklerinde gok gabuk kagabilen kug, tavsan gibi hayvanlann
adlarr ise korkaklkla bir anrlrr olmuqtur. Egek laf sdz dinlemeyen yapr-
Dorkuq agr niirne garax ndme: (Domuzun akr ne karsr ne) Al biri'
sryla inatgrhlr nitelerken, islamiyette eti haram kabul edilen domu7,
ni vur otekine, hlgblr ige yaramaz (DS, 78) islAmiyeti kabul etmig diler kavimlerde oldufu gibi Trirklerde de sevil-
Esecln gilagrna yaxn okan yalr; (Egelin kulalrna Yasin okuyor gi- rireyen ve adr kotri anlamda kullanrlan bir hayvan olmugtur.
bi). Kargrdakinin kendine soyleneni dinlememesi (TDFS, 385 ).
Ttirkiye ve Tiirkriren TtirkEelerinde domuzun bir diler adr da hrn-
Goyun derisine giren md:cek (Koyun derisine giren kurt) igten pa- zr Ar. Ainzir)'drr, TikmTti. hrnnr (THAS, 80); TTii. hrnzrr: 1. Do-
(<
zarhkh, ikiyrizh.i insan (TDFS, 9B). muz2. mec. Katr ytirekli, gaddar 3. mec. Genellikle hoga giden davra-
36 r Hakaret Kitabr Emine Ctirsoy-Naskali - Hilal Oytun Altun r 3?

nr! ve durum igin gaka yollu soylenen soz (TS-1, 98?)' Ttirkmen Tiirk- o Burada standart Tiirkmen Ti.irkgesindeki hayvan adlarrntn
g"ri.d. hayvan adlarrnm go[unun domuz Omelinde "1d"4 gibi Arap' cilumsuz anlamda kullanrmlan tespit edilmeye gahgilrrken, yu'
Omepin
i" u.y" Farsgadan gegmig ahntr adlarrna(<F'rastlanmaktadrr'
(TDS' 727)'
karrda bahsi gegen Tiirkmen hayvan adlarr sozltiftintin yant st-
*l (.F. mar) "ytlan; (TDS, 429),hrs hrrs) "ayr" ra, Tiinkmen Dilinitl Scirhigi'nden, klAsik donem Ti.irkmen gairi
Tiirkmen
Bu adlar sozltikte kcine "eskf' ibaresi ile verilmekle birlikte Mahdumkulu'nun Divan'rndan, Ttirkmen halk edebiyatr iiriin-
htrs bolup
atas6zlerinde halen yagamaktadrrlar: 'Htdtr' diyip Ja1qonvm' leri olan rivayet, deyim, atasozii ve tekerlemelerden faydalanrl-
gildt"Htzn diyip yaprgtrftm, ayt olup grktr" (TDS' 727)' mr$trr. Bu kaynaklardan Tttrl<men Dilinit1 Sozh,igi'nde ktmi hay-
Ttirkiye Ttirkgesinde hileci, d{izenbaz insanlar igin kullanrlan van adlarmrn argo kullanrmlarrnrn scigr.ing hakmunde "sdvme
(Aktung, 2008: 7?) gal<nh iseTtirkmen Ttirklerinin sempatik bulduk- hiikmtnde" ibaresi ile verildifi gortilmiigtiir.
larr dtigtintilebilir. $agal sagal sah beg (THAS, 100) ifadesinde
de adr
o Her ktilttirde farkhhk gostermekle birlikte, domuz, inek, karga,
g.g.r, L,, hayvan Ttirkmenler arasrnda daima keyif ve ellence ile 6z' bit, pire, sinek, srgan, yrlan gibi eti yenmeyen veya legle besle-
gi.ilmeyi andr'
leglegtirilmigtir. Bu durum hayvanrn tabiatta grkardrpr, nen, kendisi pis ve gdrtiniigii girkin pek gok hayvan adt, gahrs
ran sesinden ottirti olabilir. Hayvanrn adr Tiirkmen Tiirkgesinde,
Tiir'
adr olarak kullanrlmamaktayken;zz giig, kuvvet ve saygrnhla sa-
gelen, ga-
kiye Ttirkge sinde anmtd,rniyisini ayiar yer atasoziine kargrLk hip olduklarr dt4tintilen kimi hayvanlar ile kug familyasrndan
vmtn yr "kavunun iyisini gakal
goettstru Sagal yer" (THAS' 103) ata'
ozellikle kaprcr kuglann adlan insanlara verilebilmektedir.
klasik edebi-
sozunJe de kullanrlmaktadrr. Yine bu hayvantn Ttirkmen Ttirklerde de arslan, bufra, lagin gibi hayvanlartn adlarr insan-
yatr eserlerinde, destan ve rivayetlerde gegen bir difer adr ceneb lara verilmekte ve bu isimler lnnorific narnas "saygrdeper ad'
(THAS,79)'dir. lar"23 geklinde nitelenmektedirler. Tiirkmen Ttirkgesinde de er.
Kendisindenkorkulanoslan,l,nplangibiyrrtrcrlaraiseherzaman kek gocuklanna cesur ve g0glti olmalart niyetiyle Arslan, Bivri
saygrylaveadetatedirginlikleyaklagrlrr:strbalnsEirbolm..aslanyavru. "kurt", Yolbms "aslan", Mi):cek"kurt", Gog "kog"; krz gocuklarr-
,,, olur" (THAS, 103); krg' fiti' krntenifryinekwtolw lkwdun na narin, nazik olsun diye Ceren,Mmal, Keyik, Bilbil "btilbtil",
^rl"r,
oplukuzu.ohruz. Kakilik "keklik", Sona "suna", TovSan "tavgan", Tofi "papafan"
gibi hayvan adlan verilmektedir. (bkz. TADS)
3. DePerlendirme
an'
r Kopek omepinde goriildtigii [zere, ortak ktilture sahip olmakla
Sonug olarak Ttirkmen Ttirkqesinde hayvan adlanntn olumsuz birlikte Ttirkiye ve Trirkmen Ttirklerinde aynr h'ayvan adrna
bulunulabilir:
lamda kulianrmlarr ile ilgili olarak 9u delerlendirmelerde farkh olumlu veya olumsuz anlamlar yiiklenebilmektedir. Bu'
o Tiirkmen Tiirkgesinin hentiz bir argo sozliiptintin mevcut olma' nunla birlikte kurt, ortak Ttirk kiiltiirtiniin bir pargasr olarak fi'
ise bir
yrgr briytik bir elsik ve bu eksifin bir an once giderilmesi gtirlegmektedir. Burada gegen Gurt nu till'il ifadesi ise Ttirkmen
gorev olarak kargtmua grkmaktadrr' Buna kargtn Tiirkmen TtirkEesinin tarihsel Ttirk diline yakrn durugunu sergilemektedir.
ad'
itirkgesinde haztrlanmrg, Turkmenistan'da yaqayan hayvan
s.zliifii, gi'
l".,rri' tig dilli (Ttirkmen Tiirkgesi.Rusga-Latince) Osman Kibar, TitrkKirhilrilndp AdVerme, Kigi Adlan Uzerinde Bir Tasnif De'nemesi,
rigkrsmrndahayvanadlarrnnkullanrmalanlartileilgiliveri. Akga! yayrnlarr, Ankara 2005, s.69.
len aydrnlatrcr bilgiler ile son derece faydah ve heniiz Ttirkiye 23
R. Dankoff, J. Kelly, Mahmad al-Kafl1ari's Dio,tdn Lugdti't-Turk, Ill, Harvard Univer'
Ti.irkgesi igin gergeklegtirilmemig bir gahgmadrr' sity Press, 1985, s.76215a
 Emine Gitsoy-Naskali - Hilal Oytun Altun o J9
38 . Hakaret Kitabr

Kara, Mehmet, Ahmet Karadofan, Twkmen Tilrl<1esi'Tinkile Twlgesi Deyim'

IGsaltmalar:
ler Sazlil|ti, Qaflar Yayrnevi, Ankara 2004.
k.g. : Kargrlagttnnrz.
Kibar, Osman ,Tiirk Kiittiniinle AdVerme, Kisi Adbrt Uzerinde Bir Tanif De'
TTii. : Ttrkiye Ttirkgesi. nemesi, Akga! yayrnlarr, Ankara 2005.
TikmTti. : Ti.irkmen Turkgesi. Korkmaz, Zeynep, Gramer Terimlzri Sazli.tEi), Genigletilmig 3. baskr, Tiirk Dil
DS : TinkmenTml,4esi.TiirkiyeTinkgesiDeyimlerSdzltg,. Kurumu yayrnlarr, Ankara 2007.
KB t KurndguBikg. Oreyev, Arazbay, Adat, Ruh yaytnlart, Aggabat 1995.
TADS : Tinkmen Adan AtlarmtrlDusiirdinigli Sdzhel. Sallrk, G. Selcan, "Trirkmen Dtigtin Gelenefi", ModernTiirklilk Ara4nrmala'
TDFS r Tii,rkmenDiknirlFrazeologrkSdzltgr nDerglsi, C.3, S. 2,Haziran 2006, s. ?1'85.
TDS z TinkmenDilininsdzliigt. Sapol, Gtilden, "Argo Sozliikleri", Ttnk Kukininde Argo, SOTA yayrnlart,
THAS z TiukmeniswndakiHayvanlanrl AtlatmtrlUgdilli Sozhigt' Haarlem- Hollanda 2007, s.73'93.
THI : TinkmenHalklnmlan. Sarryev, Berdi, "Tiirkmencedeki Nezaket Kurallarrnrn Milli, Kiiltiirel ve Dil
; Ozellikieri " , ill. lJluslmarasr Trnk DiI Kurulny ,1996, Ttirk Dil Kuru-
TS T'int<lesdzltk.
mu yaytnlart, Ankara 1999, s. 1011-1018.
Turan, Osman , On iki Hayvanh TtnkTakuimi,2. Baskr, Otiiken Yayrnlarr, is-
Kaynaklar
tanbul 2004.
Aktunq, Hulki, Bayi;k Argo Sciz&;$; (Tanrklanylo), Geniglecilmig 5' baskr, Ya-
TtnkEe Sazlitk, II C., 9. baskr, Tiirk Dil Kurumu Yayrnlan, Ankara 1998'
pr Kredi yaytnlart, lstanbul 2008.
GoEmrradov, 8., T urkmen Halk h mlan, Magarrf, Aggabat I 995.
Altayev, S., G. Agrlovan, S. Giiciikov (Red.), Twlonen Dilinirl FraTeola$k
Vardar, Berke ( yone t im inde ) Agrkll0nah D ilbilim Terimbri S 6 zliiEu, ABC K ita-
Sozltigr, Ihm Negriyatr, Aggabat 1976.
bevi, istanbul 1998'
Arat, Regid Rahmeti, KumdguBilig, I'Metin,Tiirk Dil Kurumu yayrnlarr, An-
Yrlmaz, Hayati, Mohdwnkuh Divtuu (inceleme'Metin'Dizin), Ankara Universi-
kara 1979.
resi, Sosyal Bilimler Enstittisii Qafdas T0rk Lehqeleri ve Edebiyatlafl
Arat, Regid Rahmeti, KumdguBilig,II'Qevii, Tiirk Dil Kurumu yaytnlan, An- Anabilim Dah, Basrlmamrg Doktora Tezi, Ankara 2005'
kara 1974-
Arat, Regid Rahmeti, Kutad,gu Bitig, Ul'inileks, Tiirk Dil Kurumu yayrnlarr,
Ankara 1979.
Ataniyazov, S.,Tinlunen Adam AtlannrtlDi$iinlilriSk Scilir;ig, Aggabat 1992'
Dankoff, R., J. Kelly, Malunad a|'Kaigari's Diuan Lugaa't-Tirrk, I-ll'lll, Har'
vard University Press, 1982'1984'1985.
Devellio[lu, Ferit, Trirk Argo Sazlugu,5. baskr, Bilgi Yayrnevi, Ankara1970'
,,Tiirk Argosunda Genel Dilin Hayvan Adlarrndan Yararlanrl'
Ersoylu, Halil,
ma",TinkKtlt*inAe Argo, Editorler: E. Gtirsoy-Naskali, G' Sapol,
SOTA yayrnlart, Haarlem-Hollanda 2002, s. 314'340'
Gurbanov, O., T.'Tokgayev, S. $ammakov, A. Eminov, TinkmenisnndakiHay'
uanlonrl Adannrrl U gdilli Sazlugt (Twkmenge'Rusqa'Laance), Ihm, A9'
gabat 1997.
Hamzayev, M. Y., Ttnkmen Dilinifi Sdzhigr, izdatelctvo Akademi Nauk Tirrk-
menskoy SSR, Aggabat 1.962.
 Sihkmq Kazd' da Hal*aret Urcwu Olarak Hayvanlm

Abdullah Eren'

"Bulrndar ciumilcsen sag olastfi dayircben

Vacibii'I-l<ntl olarn ey bahul<-i azlem aknpek

Sihdm-r Kazd, Nef i'nin bakrg agrsryla; kottiler tizerine atrlmrg ka-
za oklanna benzeyen hicviyeleriyle, -yoneldifi Alemin bir yanstmast
olarak, her ne kadar'bu kubbede hog bir sadfi'brrakmasa da- adma ya'
krqrr bigimde varhlnt stirdiirmektedir. Fakat felek, yayrnr Riistemane
gekip kotriler dlemine oklar yafdran ve bu oklarr zaman zaman kendi-
ne dofrultan; kolladrlr zalimlere hakaret etme ciiretini(!) gosteren 9a'
iri, bu eserin sahibini vurmakta gecikmemigtir.
Hakaret, kigi, grup, karakter, nesne, kavram, davranrg vb. hakkrn-
da edep ve nezaket srntrlartnt ihlal edecek gekilde saldrt, satatma ve
alaya alma tarztnda, g6ri.in0g, karaker, soy vb. ile ilgili olarak olugtu-
rulan incitici tavtrlartn genel adrdrr. Hakaretlerde genel gaye intikam
almak, muhatabr ozmek ve ktigtik dtigtirmektir.
Hakaretler beden dilinden, gegitli nesnelere kadar geniq bir alan'
da; alaydan ktifre kadar deligik bigimlerde ve derecelerde ortaya konu-

* Yrd. Dog. Dr. Abdullah Eren, ordu Universitesi Fen Edebiyat Fakiiltesi Turk Dili
ve Edebiyatr Bohimu, Ordu.
42 . Hakaret Kitabr
tabilir. Yeri, kullanrm gayesi ve olugturdufu e&i bakrmrndan giilme,
susma, tiikiirme, oturma, el hareketleri, resim, bitki, hayvan ve daha
birgok unsura hakaret ozelligi ytiklenebilir.
Hakaretlerin btiytik bir krsmr soz yoluyla gergeklegtirilir ve gofu
zaman abartt yonti afrr basan benzetmelere dayantr. Toplumda bu ben'
zetmelerin golu deyimlegerek anonim bir htiviyet kazantr ve zihinler-
de agair yukart aynr gafr4rmlan yapar' Mesela 'oktiz herif ifadesi kul'
lanrlarak yaprlan bir hakarette 'oktiz'iin kargrhfrnrn ileri derecede ka-
bahk ile duygu ve anlayrg bakrmrndan yoksunluk oldu[u, 'gam yarma-
sr' ile iri ctissenin kastedildlli herkes tarafindan bilinir. Hakaret sozle-
ri temelde, gergek veya yakrgttrma stfatlann abartrst veya vurgulanma-
lgeveze'gibi doprudan; bazen
srna dayanrr, bazen 'ahlakstz', 'kalleg' ve
de 'gulsuz', 'kahn kafah' ve 'qom aprzh' gibi deyim ve 'kAfir', 'pislik' ve
'kahpe' gibi benzetmeye dayah ifadelerle oluqturulan dolayh anlatrm'
lar geklindedir.
Toplumlarda hakarete kargt olumsuz bir tavrr sergilenir. Din, ah'
lak ve gorgii kurallarr hakaret etmeyi hog karqrlamaz. Buna paralel ola'
rak, aynr durum edebiyatta da goriiliir. Boyle olmakla birlikte, hakaret
ifadeleri Ttirk Edebiyatrnda bagta hicviyeler olmak iizere gegitli ttrler
igerisinde doprudan veya dolayh biglmde yer almaktadr.r
Diva4 giirinde hakaret ifadeleri en yaygn biEimde rakip ve Tahit
gibi olumiuz tipleri hedef alrr. Divanlarrn ozellikle gazel ksrmlarrnda
bu tiplerle ilgili olarak yaprlan yergilerde geytan, kapek, damuz, eSek gi'
bi varhklar zikredilerek yaprlan hakaretler adeta stradanlagmrgtrr. Bu'
nunla birlikte divanlardaki yergilerdekinaye, ta'riz, istihza, istidrak gi'
t Hi.iuL ilgili olarak Tahirii'l-Mevlevi (Tahir olgun) ve Hoca Neg'et'in gortigleri bir
y6ntiyle, hakarete gostetilen repki olmasr agrsrndan dikkat gekicidir. TAhirti'l-Mevle-
vt, hicviyeyi 'rezillikleri agrklamak ve rezilleri teghir igin yazrlan yazrlar' olarak tarif
eder ve bu tiirdeki eserlerde edebe riayet etmek gerektilini vurgular. Aksi takdirde so'
viilmtig ve rezil etme yerine rezillik yaprlmrg olunacalrnr belirtir (bk. Thhi*'l-Mevleqi,
EdebiyatLftgaa,hzl. Kemdl Edip Ktirkgtioglu, Enderun Kitabevi, istanbul 1994, s. 53,
54.). Hoca Neg'et hiciv ve mizahr girkef olarak nitelendirir ve bunlara benzer ttirlerde
giirler yazmaktan gekinmek gerektipini soyler. (bk. Ahmet Mermer, Neslihan Kog Kes'
kin, Eski Trrk Edebiyaa Terimlen Srjzltigr, AkEa! yayrnlarr, Ankara 2005' s. 4O).
Emine Gi.irsoy-Naskali - Hilal Oytun Altun o 43
bi soz sanatlarrnrn yardrmryla hakaretten ziyade ntikte ve mizah on
plana grkar.2 Nezaket srnrrlarrnrn iyice ihlal edildigi, ktiftir dolu man.
zumeler mecmualarda yer alrr. Bu mecmualardahicviye, hezl, niikte,la-
tife, S elv engiz v e s er giizeStnnneler bir araya getirilmigtir. 3
Bu ttirler igerisinde dzellikle hicviyeler mtistehcenlik, ktiftir ve ha-
karet bakrmrndan oldukga ileri seviyededir. "Divan gairleri, hitfunu bek.
ledikleri kimseleri nasrl mribala[alarla ovmriglerse, sevmedikleri, yahut
zarar gordrikleri kimseleri de o nispette yermiglerdir. Bunlar, yermekte
miibalalaya kagmakla kalmamrglar, yererken afrz dolusu kiifretmekten
de gekinmemigler ve bu vadide ktifrun son haddine varmrglardrr."a
Hicviyelerde, yerilen kigiler srk srk olumsuz kavram, gahm, varhk
vb. ile il4kilendirilir ve bunlar igerisinde hayvanlar onemli yer tutar.
Trfli'nin Nef i hakkrndaki mrsrar;
U IenA diismeni knzir Yeid ibn-i Ye.id
"Alimler drigmanr domuz, Yezid o$lu Yezid"
FAzrl Paga'nr n ZiydPaga hakkrndaki beyti;
Bir lapek disli teres hkin-i din ii deplet
Devletin nhn ii niom aTgunudur ol l<hfir
"O kAfir bir kopek digli teres, din ve devlet haini; devletin ekme-
pi ve nimetleri ile azmrgtrr."
Osmanzade TAib'in Ndbi ile hemgehrileri igin yazdrpr beyit:
Henqehrilerin th o l<ndm l<esreti var kim
Ndbf nin eui Simdil<aar hirurwbenzer
"Hemgehrileri o kadar kalabahk ki Ndbi'nin evi gimdi katrr hanr-
na benzer."
Bu soz sanatlarrnrn kullanrmr ile ilgili olarak bk. Mine Mengi, 'Divan $iirinde Yergi
Amaglr Sdz Sanatlarr', Diuan $ilri Yanlan, Akgap yayrnlarr, Ankara 2000, s. 8l-90.
Metin Akkug, "Eski Tnrk Edebiyarrnda Hiciv", Osmanlt Edebgan Arostvmaht, Fen-
Edebiyat Faki.iltesi yayrnlarr, Erzurum 2000, s. 61.
A. Srrrr Levend , Di'tan Edcblatt Kelimeler ox Remizler Mawuilar ue Mefumtktr, En-
derun Kitabevi, 4. baskr, istanbul 1984, s. 511.
44 . Hakaret Kitabr Emine Giirsoy-Naskali -, Hilal Oytun Altun o 45

bu tarz kullanrmlarrn sadece bir kaqrdrr.5 Sih6m-r KazA hakaret bakrmrndan yo[un bir muhtevaya sahiptir.

Eski Ttirk Edebiyatrnda hiciv denince ilk akla gelen gair Nef i ve
ilk akla gelen eser SihAm'r KazA'drr. Nef i bu eserinde kendisine kotri-
Itifti dokunan ve Osmanh'nrn kotiiye gidiginden sorumlu tuttupu dev-
let adamlarrnr ve bunlarla itigkisi bulunan kigileri, bir krsrm sanatgr'
ziimreleri ve daha birgok kigiyi hicveder.
Hicvettipi kigiler kargrsrnda dik ve korkusuz bir tavrr sergiler, ken-
disine yaprldrfrnr drigtindi.ifii haksrzhklar kargrsrnda savunma depil sal-
drn konumundadrr. Devlet adamlannr hicvederken korkusuz ve act-
masrz bir gekilde krhE kullanan gighi bir savaggr, diper gahrslart, ozel'
$air, yer yer kufrun en ileri derecelerine varacak gekilde muhatabna
hakaret eder. Hakaretlerde cinsel sapma, namussuzluk, dinsizlik, pislik,
nesebin bozuklufu, fesathk, girkinlik gibi ithamlar srk srk soz konusu
olur. Ithamlar onemli olgiide, muhatabr eScinsel, l<odm salctst, dtSkt,
teytan, deu, gulryabani gibi unsurlara benzetmek suretiyle gergeklegtiri-
lir. Bu tarz anlatrmlarda eEek, kopek, dnmuTgibi hayvanlar srkhkla bag-
vurulan hakaret unsurlartdtr.
Nef i'nin muhatabrnr yererken hayvanlart kullanmasrnrn baghca
sebebi, ondaki insanhk drgr olarak gordri$ti karakter ve davranqlardtr.

likle gairleri hicvederken ise avryla oynayan canavar gibidir' Hayvan kullanmak suretiyle yaprlan hakaretler muhatabrn akrl ve id-
rakten yoksunlulu, kabiliyetsizligi, kottili.igr.i, zarar vericilifi, utanmaz-
SihAm.r KazA'da6 genel gaye muhatabr rezil etmek, intikam almak
hpr, geref ve namustan uzak olugu, bolazrna dtigktinltigti, vticudunun
ve had bildirmektir. Nef i, eserinde, tabiat itibarryla zalim, agafrhk ve
girkinligi ve pislili gibi yonlerini vurgulamaya ydneliktir.
cahil, gortiniig itiba'yla ilreng ve meymenetsiz drigmana'dil kr[cryla',?
,helak edici zehir gibi olan sozleriyle',8 'kazA oklarrna benzeyen mlsra' $air, sahip oldupu karakter ve sergiledili davranrglarla insanhktan
lan ve griglti tabiatrnrn hamleleriyle',e 'katliam yaparcastna'ro saldtrtr. difer mahlublara da-
grkmrg oldupunu dtigtindrigti kigi igin hayvan ve
Bu saldrn ona gore tamamen hakhdrr ve gazahtikmtindedir: yah hakaretleri nigin yaptr[rnr ima edercesine bir beyitte okuyucuya
gunlan soyler:
i' tikhdrmrca gazd eyledtnn in1aallah
(l'3-55) "inanctma Baslayun vasftna oI zdkm-i bi-pervdnuft
Hakbilin yok yere benkimsey sdgmem akapek
A kopekl Allah bilir, ben kimseye yok yere BoJle mel'tru ohn mt gtniffiizinsdnufl (l-5-Il-I2)
gore ingallah gaza ettim.
s6vmem.", "O utanmaz zalimin ozelliklerini anlatmaya baglayayrm, -ki- insa-
5 nrn boyle melunu olur mu gorii+."
Al,nt,la, ve konuyla itgili bagka ornekler igin bk' age', s' 511-517'
6 Bu galrgmada Sihim'r Kaz6'nrn, Metin Akkug, Neff ue Sihdma Kaz6' Akgap
yayrn-
ahnmqtrr' Kitapta, Siham'r Kazd met' SihAm-r Kaz6'da hakaret unsuru olarak eSek, l<npek, domuy, may-
1"r,, Arrk"r" 1998, adh kitaptaki metni esas

ni biri,Kasideler, Krta-i Kebireler, Terktb-i Bendler, Teci-i Bendler'; dileri'Krta

ve mun, aJt, beygir, fil, tilki, swtlfir, beh -l<nplma benzer bir canaq)ar- ,
goJ<al,
ahntr olan ve dip'
Rtibailer' olmak tizere iki ana boltmde verilmigtir. Bu kitaptan kegi, geyik, sfiw, akbaba, kuTgwt, boykut, larasa, wuk, udck, Ieylek,
nu-
norlarda atrfta bulunulan ifade, rnrsra, beyit ve dOrtltiklerle ilgili olarak yaprlan
(I- ikincisi ugtinciisii timsah, oJuep,l<nplumba[ave ejderlw olmak iizere yirmi beg adet hayva-
maralandrrmada ilk numara veya II-) ana bOlti'mti, rnanzume,
ise beyit numaraslnl gostermektedir. iki rakamdan olugan numaralandrrmalarda
ilk na yer verilmigtir.
olugan
rakam ana boltim, ikincisi dortliik numarasrdrr. Dort rakamhlar, bentlerden
manzumeler igindir ve ikinci numaradan sonra.gelen Romen rakamt manzumenin
bent numarastnt, son rakam beyit numarasrnr igaret etmektedir' Egek
7 rr-2.
8 II,5t. SihAm-r KazA'da muhataba hakaret edilirken en yaygn kullanrlan
e II-r. hayvan egektir. Egek genel itibanyla; akrlsrzhk, anlayqsultk, cahillik,
r-z-52. kabahk, yemeye drigkr.inhik, kadrn drigktinltigri, namussuzluk, upursuz-
'o

46 o Hakaret Kitabr
luk, kottilrik ve rezillik ile ballantrh olarak bagvurulan bir hakaret un'
surudur.
Egek zikredilerek yaprlan hakarette gok defa akrl ile idrakten yok-
sunluk ve cahillik esas ahntr. Egeklik tabiatna sahip olanda akrl olsa
bile o yine de delilerin bagrnda gelir.tr Anlayrgsrz kigi egek gibi olmak'
la birlikte eqekler boylelerinin yanrnda bilgin sayrlrr:
Bir hnn va:r ki l<cndiden mollh
Kolwgmfu; Mutaw ek gdrinitr (I- 6. 42)
"Bir ege[i var ki, koltufunda Mutawel'i gortiniir, ondan daha
molladrr."l2
H61 boyleyken bu ttir insan cahillipinin farkrnda deEildir, kendi-
sini zamanrn mrikemmeli gonir. Bundan da kottisti bu Ozellikleri tagr'
drpr hAlde, zamanenin gofu bu egefi asnn en faziletli hocasr kabul
eder.l3 Sozleri eqek antrmasr gibi manastzdrr ve ahde vefa gdstermez.
ilimden nasipsiz oldufundan ciiniipken imamhk yapar. Fakat ashnda
bunu bile yapacak kadar bilgisi yoktur.r4 Cahillik onu dinsizlerin bagr
yapar:
Ey tabtb-i miineccim-i clhil
Hak bu kim nnf a- sekl-i miibhemsin
j
't12 I-6.7.
Bu beyit Ekmekgizade Ahmet Paga hakkrndadrr. Egek, onun mtilazrmr igin yaprlmq bir
beruetmedir. Kitap ragryan egek benzetmesi genel itibanyla; bilgisi olmasrna ralmen
bunu davranrglarna yanslamayan, okumug cahiller igin yaprlrr. Bu beruetme bir
Kur'an ayetinde goyle yer almaktadrr: "Kendilerine Tevrat yi.ikletilip de sonra onu tagr-
mayanlarrn durumu, kitaplar tagryan egepin durumu gibidir. Allah'm ayetlerini yalan-
layanlarrn durumu ne kotiidtir. Allah zalim toplumu dolru yola iletmez." (Cuma-5)
Mutavvel, Arap Edebiyatr ile ilgili meghur bir kitapttr. Bu eser, egekle birlikte zikre'
dilerek cahillik timsali, ulursuz ve rahatsrz edici ses sahibi olan egelin bile muhata-
ba gore daha bilgin ve belagat sahibi oldulu anlatrlmak istenmig, boylece cahillik
miibalalanrn guliiv derecesi ile ifade edilmigtir' Bunun yanr stra 'mutavvel' kelime-
sinin 'uzatrlmq' anlamr dikkate ahndr[rnda; beyitte, egelin cinsel organtna igaret
edildigi ve gairin bu gekilde, 'molla geginen bu miilazrmrn egekligi apaqrk ortadadrr.'
demek istedigi de soylenebilir. Aynr kigi hakkrnda benzer ifadeler igin bk. Malmrn.
'3 r-6-43,r-6-44.
'a II-tt5, II-tto.
Emine Gtirsoy-Naskali - Hilal Oytun Altun I 47
Seyyid iseff dc ey har'tbahtek
Seyyid-i miilhidhnt dlemsin (ll'64) '
"Ey cahil mrineccim tabipl Hak bu ki anlagrlmaz, acayip, mtnafrk
birisin. Ey upursuz egek! Seyit isen de Alemdeki dinsizlerin seyidisin."r5
$air, muhatabr dinden-dofruluktan sapma derecesinde had safha-
lara ulagmanrn bir ifadesi olarak, Deccal'i slrtlna ahp krrk giinde drin-
yayr dolaqacafrna ve olalaniistii ozelliklere sahip olduluna inantlan
eqe[e benzetir:
Senl<ndm har da olw mt'ocabd dmYada
Har sin awnth hart D eccdl ib teqt' em a lap ek ( l'3 -5 3)
"A kopek! Acaba dtinyada senin gibi egek var mrdrr? Ancak -srra'
dan bir eqek defil- Deccal'in eEefi ile denk bir egeksin."
O, zaten egek olmasa da Deccal'in egefine seyis olur veya o eqefin
peginden giderek Deccal'e uyar. Fakat buna gricti yoktur, yakalandrpr
'berg' illeti onu kuvvetten diiqiirmiigttir:
Tiiq.fink olsa ohn& hcua Deccdle har'bende
Veh bers dfer)n alms teninde kalrnamrs kuvvet (l'I4-4)
"Gticii olsa Deccal'in egeline seyis olurdu' Fakat berg afeti -abraq
hastahfr- sebebiyle vticudunda kuvvet kalmamtg."r6
15
Egegin dinsizlik, miinafikhk ve ugursuzluk ile ilgili olarak zikredilmesinde onun gey-
tanla olan mt.inasebeti esas ahnmlgtlr: Nuh peygamber tufandan once hayvanlarr
gemiye bindirirken; egek srra kendisine geldiEi halde, geytan kuyruluna asrldrlr igin
gecikir. Bunun iizerine Nuh ona "Gir ya mei'un!" diye seslenir. Boylece geytan da
onunla birlikte gemiye biner. (Hikaye iEin bk. iskender Pala, AruiklopedikDivan$i-
ii Sbzliifil,3. baskr, Akga! yayrnian, Ankara 1995' s.237'233.). Aynca, egek anrr-
masr ile ilgili "Merkebin anrrmasrnr igittilinizde de geytan(rn genin) den Alldh'.a sr-
geytan
lrnrnrz (ve: E0zti bi'llahi mine'9-geytAni'r-racim, deyiniz)' Qiinkii merkep
gorrntig (de oyle anrrmrg) drr. (Sahih-i Buhdri Muhnsort Tecrid-t Safih Tercemesi ue
1981, s. 67') me-
$erh;, C. IX, Diyanet igleri Baqkanhlr yayrnlart, 6. baskr, Ankara
alindeki bir hadis de bu miinasebeti vurgulamaktadtr.
16
B"yitt" gegen 'har-bende' ifadesi; seyis anlamrna gelmekle birlikte -'bende' kelime-
sinin ba{lr, kulvek'le gibi anlamlanndan hareketle- egefin yedeli, srpasr, hizmetEi-
si ve kolesi olarak da delerlendirilebilir.
,Berq
Afeti' bir cilt bozuklulu olan abrag hastahlrnr karqrlamakla birlikte, afuon miip-
telahfrr anlamrna da gelir.
48 . Hakaret Kitabr Emine Giirsoy,Naskali - Hilal Oytun Altun o 49

Bu ahir zaman egepine kargrhk baalartnm egeklipi veya egekle Egek olarak vasrflandrnlan kiqi kaba ve agaprhktrr, gereften mah-
baplantrsr, mitolojiye gore hayvanlan kstrn krsrm yeme ve yiik tagtma rumdur.2o Oyle kahn kafah ve bolazrna dtigktindtir ki 'haysiyet' kelime-
igin srnrflandrran iran htiktimdan HugengrT tarafindan tescillenmigtir. sini duysa yem zanneder:
Bazrlarrnrnki ise isa Peygamberrs zamantndan kalmadrr: N e T*k idrdki yok i7' dnt yok bir l<alnbdn hsrdvr
Deqtlet ile birbirinden farh var ise eger Yenitr s anur' alef gibi orfiilsa nAm-t hayiy y et (l - 1 4 -3 )

O hau DeccA.l ii bu lwr-bende-i Ht4eng idi (l'4'B) "Ne Ttirk! Akh ve anlayrgr bulunmayan namussuz bir egektir. Hay-
"Ulagtrklarr paye itibarryla bunlar arasrndaki tek fark birinin Dec- siyet kelimesi anrlsa, alef -yem, saman- gibi yenir -bir gey- zanneder."
cal'in egeli, diperinin Hugeng'in egepinin seyisi olmastdtr."
Haysiyetsizlilin -namussuzlulun, gerefsizlifin- egek zikredilerek
S ana nisbetlc. lwr- ender - har iken V ey si de ele ahndr[r mrsralarda srkhkla, Nef i'nin 'Kirli Nig6r' dedipi donemin
Yarasur dcnse hart'i si-i Mery em a kapek (I-3 - 52) kadrn qairlerinden Geredeli Nlgar devreye girer. Kirli Nigdr 6yle ma-
haretlidir ki mtifttiyti bile egek eder:
Sana nispetle -seninle yakrnhlr mtinasebetiyle- eqe[in
"A kopek!
AlAsr olan Veysi'ye, Meryemo[lu isa'ntn egefi dense yaragtr." Nege miift$i eSek enn$ o bir cAdhdur
Safia ne ey hart lh-yeflwm i) sersem akopek (I-3-35)
Bu beyitlerden anlagrlacalr iizere gaire gdre 'egeklik bAk?dir', kah-
"O, nice mtifttiyii egek etmig bir cadrdrr. Ey anlayrgsrz, sersem egek,
cr bir karakter ozellifidir. Bununla birlikte gair, bir beyitte, insanlartn
a kopek! Sen de ne oluyorsun ki?"
gordtikleri muameleler kargrsrnda eqeklik durumunun deligkenlik arz
edebilecelini ifade eder. Bazt insan kendisine verilen telkinle egeklik' Kirli NigAr, ozellikle miiftii ve mollalarr kendine hedef seger veya
ten kurtulurken, bazrsr gordtilti ihsan ile egeklegir: bu tiir kadnrn oyununa onlar gelir. $air bu durumu, 'mriftii ve molla
Mfisdbegt etli har iken sohberilfi hrshn defilim ki beni egek etsin.'2l diyerek ifade eder.
Bir hrka ile Fa'i6-i rindi h$ etdtin (lI-104) Egeklikle itham edilmekten, Kirli Nigdr ile ballantrsr bulunan di-
"sohbrdtin Musa Bey'i egek iken insan etti. Bir hrrka ile rint ler kigiler de payrnr alrr. Nef i, bu ballantrdan hareketle Bahsi'nin
FA'izi'yi egek ettin."le kahpe teftigine memur oldulunu, o kadmn btiytisti ile egeklegtipini ve
elinden gelse o kahpeyi srrtrna ahp gezdirecepini s6yler.2z Benzer bir
durum Gtircti Mehmet Paga igin de soz konusudur; gair, o'kirli fahige'yi
'Berg'in bir diler anlamlarr arzu ve goni.il istefidir, dolayrsryla bu kelime gehvetle
Paga'nrn slrtrna bindirip teghir etmek hevesindedir.2s
ilitkilendirilebilir. Bundan hareketle viicutta meydana gelen zayrflr!rn cinsel bozuk'
. lula da dayandrrrldrlrnr s6ylemek mtimki.indtir. Egek tabiath olanlann iyilikle mtinasebeti olamaz. Qtinkti bunlar
t7 Hug".,g hakkrnda bilgi igin bk. Dursun Ali T6kel, Divan$iirindeMinlajikL)rcurlat,
upursuz, karaktersiz ve kabiliyetsizdir.24 Bu ttrden bir insanrn sadaret-
Akga! yayrnlan, Ankara 2000, s. 176.
11
lr" p.yg"mberin bebekken annesiyle birlikte bir eqele binip Kudts'e geldifi, dini
yaymak igin yine bir egele binerek yolculuk yaptrlr rivayet edilir. (bk. Pala, age., s' 20
r.z-37, r-5 -63, r- r-24, I- 14- 18.
233.) 2t r-3-39.
19
B.yitt.'bey'asalet, alrrbaghhk ve anlayrghhk gostergesi olarak kullanrlmrg;'diinya z7 rr-16,II-17, II.r8.
iglerine aldrrmayan' anlamtna gelen 'rint'e ise berdugluk, gdrgtisiizli.ik, fakirlik ve ag- 23
gdzli.iltik anlamlan yiiklenmigtir. Bu qekilde, egeklikten kurtulma ve egeklegmede ki- r-3-3r.
2a
qilerin mizag, asalet ve konumlartntn 6nemli faktdrler oldulu ima edilmigtir. II-tt3, II-6t.
50 r Hakaret Kitabr Emine Ciirsoy-Naskali - Hilal Oytun Altun r 5i

te bulunmasr Osmanh'ya yakrgmaz'25 insanhk makamtn ytiksekligi ile ozellikle Giirc[ Mehmet Paga'ya mahsus krlnrr. Eserde Giircii Paga hak-
olgiilmez. Baga gegmekle egek adam olmaz. Anlayrgr krt, ahmak bir eqe' krnda 'kopek' redifli altmrq dort beyitlik bir manzume yer almaktadr.
lin devlet yonetiminde bulunmasr btiyiik yanhghktrr: Nef i'nin, kopegi ozellikle Giircri Paga'ya mahsus krlmasnrn sebe-
Sadra a'lAda gdriip olhart AAem sanmafi bi, bu kiginin kendisine acrmasrzca saldrrdrlrnr dtigtinmesidir. $air, Pa-
G*cintin yestehidi)r yerine ...& $tli (II'114) ga'nrn kendisini yok yere tig defa azlettifini ve onun ytiziinden 6liim
fermanrnrn grktr[rnr soyler.ze Giircii Paga'yr 'dururken beni tekrar ni-
"O eqepi sadarette gdnip insan sanmayln. GiircU'niin drqkrsrdrr,
gin incittin, kudurup beni yine rsrrdrn'3o diyerek saldrrganhk ve inciti-
yerine...dr gitti."
cilik bakrmrndan azmrg-kudurmuq kopekle ozdeglegtirir ve kendisini
G idcr siin bu har t eblth'firibi s afut dtu dndan
incitmesine karqrhk bu 'kopek' redifli hicvlyeyi yazdrfrnr ifade eder.]r
Geginsim yerine bir dsafu pA'ktze'iz'dru (l'2'55)
Kopek tabiath olan kigi, insan deferi bilmez. Kaprsrna varanr ku-
"-Padiqah- bu ahmak aldatan egeli sadaret makammdan azletsin. duz it gibi dalar.3z Ag gozltidrir, bagkalarrnrn elinde bulunanr krskanrr
Yerine temiz anlayrqh bir veziri gegirsin." ve firsatrnr buldufunda, anrnda kapar,

Boyle insanlarla arkadaghk edilmemelidir. Onlarla iyi iligkileri Bu qok gardu bafta devletle yagmh-y mansbda
bulunanrn kendisi de egektir.26 $air boyle birini -Gtircii Paqa'yr' met' Koca scnnson gibi kap& eLiimdenbir dilim ndru (l-Z-38)
hetmekle egeklik yaptrftnr,z? fakat daha sonra tovbekAr olup onu hic- "Bu memuriyet bollulunda bana saadetle bir dihm ekmefi gok
vetmek suretiyle intikam alarak bu durumu telafi ettilini soyler: g'ordii, koca samson33 gibl elimden kaptr."
Heleben ti'ib oldumhicv ibhemintiklm aldtm
Kopeklik alametlerinden bir diferi de bagkalarr tarafindan krgkrr-
Eger Veyst o hnfil<'de l<ahusa Jine erzdnt (l'Z'48)
trlmaya mtisait olmaktrr. Giircii PaEa'yr krgkrrtrp gairin iizerine salan
"Ben tovbekdr olup hem hiciv ile intikam aldrm' Eler Veysi o Kirli NigAr'drr:
egeklikte devam ederse, yine layrfr bu." Sofira tuydwn seni ol fdhiSe kuSkwdugnt
i
Egek 96kil itibarryla, girkinlik anlatrmt ile ilgili olarak zikredilir. Hak belhstn vere ol fdhisey hem a kapek (l-3-29)
Giircii Paqa'ntn a!zr; pis gdriini.igii ve geniglili ile bostana benzer. Qtirii' "A kopek! Sonra seni o fahigenin krgkrrttrprnr duydum. Hak o fa-
miig digleri ise bu bostana korkuluk olarak dikilmig eqek baqr gibidir.zs higenin de belasrnr versin."
t4
Bu saldrn kargrsrnda sessiz kalmak mi.imkrin degildir. $air kendi-
Ktipek sine saldrnlmasr sebebiyle dil krhcrnr Eekmiq, hicvetmek suretiyle Pa-
SihAm-r KazA'da kopek zikredilerek yaprlan hakaretler rnuhatabrn
ze
genellikle saldrrganhk, krncrhk ve hasar vericilik y6nrine dayandrnlrr ve r-z-24,1-3-t7.
ro r-3-z}, r-3-27.
rt I-3-60.
25 12
l-4-15. r-z-J6,r-s-]J-zg.
r-r3-20, II-58, II-28. 13
'6 Surnro.,/ra*sun, savagta veya kavgada kullanrlmak tizere kullanrlan iri kopeklere
27 verilen addrr.
r-z-40,fi-43.
28
r-z-r5. ra r-3-6r.
52 . Hakaret Kitabr Emine Giirsoy-Naskali - Hilal Oytun Altun r 53

qa'yr Adeta bagtan ayapa yaralam{trr. Fakat buna rapmen o, hAlA sapa-
saflam durmaktadrr:
Q'ak gak ennig ilen tig'i zebAnile seni '
Kande buldun o kalar ya'reye merhem akapek
"A kopek! Dil krhcrm seni parga
nerede merhem buldun?"
Bu tip insan soysuz, cahil, agaprhk, goniil ehlinin diigmant, $eytan'
larrn, kAfirlerin ve agalrhk kigilerin dostu, din yoksulu, mi.inaftk, me-
lun ve cehennemlik bir kopektir.s5 Boyle insanrn devlet kademelerin-
de bulunmasr ozellikle sadrazam olmasr osmanh igin 'musibet" 'm3-
,ihanet'rir.36 Osmanh'nrn kottiye gidigi ve gegitli cephelerde
rem', ve
yenilgiye upramasr hep bu btiytik fitneler grkaran, gizliden gizliye dev-
leti satan, edepsi2, hain kopek yiiziindendir.si Saltanatrn namusunu
ayaklar altrna afip nice insanrn 6liimiine sebep olanlar boyle insanlar-
dtr,
Pdynhl eylediniT saltananfr r nnt hem
Yok yere olh telef ol l<alm ddem akapek (l-3-8)
"A kopek! Saltanatrn rrzrnr gifnediniz, hem o kadar insan -sizin
y0ztintizden. yok yere telef oldu."
Giircii Paga bu kadar giinah ile sa! kalrrken, gair kendisine 'katli
vacip' hi.ikmii verilmesine anlam veremez, buna 'gAvur kadrsrnrn bile
razr olamayacaprnr' soyler ve felefe sitem eder.38 BOyle birini hicvet'
mek, katle miistahak olmak igin gegerli bir sebep olamaz.3e Devletin
yeniden dtizene girmesi igin asrl o kopepin katledilmesi gerekir:
'Addahnsa eger esbdb+ nizdrn't devlet
Senil<.atl eiemedin cilmleden ewel alapek
3 5 r.3 -2?., r.3 -2, t - 5 -rr-zo, t-3 - t 4, r- 5 -lv -3 4, r - 3'37, r'3'13.
36 II-3, r-3-3,r-3-4.
3? r-3.6, r.3-ro, r-3-7, r-3-9.
38
r.3-r5,t-3-t6.
3e
r.3-r7.
"A kopek! Eper devlet nizami igin tedbirler stralansa, seni katlet-
mek hepsinden once gelir."
(l'3'26) Fakat ig bununla bitmez. Bu kopelin gok yemekle viicudu dev gi-
bi olup a[rrlagtrfr igin tabutunu file ytiklemek gerekir. O murdar legi
parga etmigken, o kadar yaraya
insanlar gekemez;ao ashnda fillerin gekebileceli dahi gtiphelidir,
Filkr de gel<emeTse ne 'acep l"ASefii kim
Var mtbir sencileyin dtv-i miilnhlwm akapek (I-3'25)
"A kopek! Legini filler de gekemezse gagrlacak gey mi? Senin gibi
semizlemig bir dev -daha- var ml?"
Domuz
Domuz kullanrlarak yaprlan hakaretlerde genel itibarryla, domu-
zun pislili ve haramhft esas altnrr. $air; muhatabrnr pislik, dinden
uzakhk, nesepteki belirsizlik ve pisbopazhk yontinden ele alrrken bazen
' domuz olarak nitelendirir, bazen de domuzla yan yana getirir.
Hig kimse domuz gibi olan biriyle upragmak istemez. Qtinkii bu tip
insan kendisi pis oldulu gibi etrafina da pislik bulagtrrrr. Boyle birini
drigtinmek dahi zihinde domuz kanr gibi pis bir etki brrakrr. Bu pislik
mahgere kadar ortadan kalkmaz:
Sorundabayle bir lunzir ile dt4di ser'i l<hrum
(l'7'51)
Ki gtkrwz dhmen-i erdiseden thlwsre dekl<'o.nt
"sonunda igim boyle bir domuzla ulraqmak oldu; ki onun kanr fik'
rimin etepindei ta mahfere dek gtkmaz."al
Domuz eti, Mtisltiman igin haramdr. Fakat ag gdzlii ve melun
(l'3'12) olan kigi haram-helal gOzetmeden dniine geleni hrrs ile yer. Bu hrrs
ona yaban domuzunu bile anrnda yutturabilecek derecededir,
N r-3.24.
4l K"r,rn mahgere kadar kalmasr, 'kan giitmek' anlamtna da gelir. $air boylece Giircti
Paga'ya olan giddetli diigmanhprnrn mahgere kadar devam edecefini anlatmak iste'
migtir.
54 . Hakaret Kitabr
Tanw' bir mertebe zdunda mel'turufi ki htrstnlon
Yudm & kuyrugmAan bulsa ger htfua bey dbdr.ti (l'Z -L I)
,.Melunun tabiatrnda aggozltiltik o derecededir ki; eper yaban do-
muzu bulsa, hrrs ile, kuyrupundan yutardr."42
Domuzu yemek gibi yetigtirmek de dinen sakrncalrdrr ve Mtislti'
man iEin agafrlayrcr bir durumdur. Bir beyitte gair, Giircii Paga'yr is-
lam'dan uzak olmanrn bir gostergesi olarak -devqirme oluquna da iqa-
retle- domuz gobanr olarak nitelendirir ve nesebinin karrgrkhlrnr, bo-
zuklulunu da vurgulayarak boyle birinin islam devletinde vezir olma-
srnln uygunsuzlupunu g6yle dile getirir:
Vezir'i millk'i islhrn ohnagaliytk mdw mAan
Tofiu7 gobanr Gilrct Ermenisi Tiirl<i Q'ingAnt (I'2'9)
,,Domuz gobanr, Ci1rcti Ermenisi, Tiirk
Qingenesi olan birinin is.
lam iilkesine vezir olmasr laytk mtdrrl"a3
onun kadar btiytik devlet diigmanr olmasr miimkiin degildir. Pa-
digahrn o domuzu azli veya katlettirmesi gerekir:
Sen kadar di4men'i dpqtletmi olw ahm{r
Ne anur sakanatufr sdhibibilsem akapek (l-3'11)
"A domuz, a kopekl Senin kadar devlet dtigmanr mt olur' Saltana-
tn sahibi:niEin bekliyor bilmiyorum.)"
42 .Dorrru, yemek'haram yemenin, ,domuzu kuyrufundan yutmak'haram yerken gos-
terilen aidrrmazhlrn, acelecili!in ve pisbolazh!rn bir gostergesidir'
Beyitte 'melun' kelimesi kullanrlarak muhatabtn kendisinin de domuz olarak nite-
etti-
lendirildigini soylemek miimkiindiir. Domuz, bir Kur'an ayetinde Allah'rn lanet
anlatrmrnda gOyle yer alrr: "De ki: Allahkatrnda,'kesinleqmig bir ceza ola-
[i kigilerii
.rk'tu.rdr^ daha kottistjnti haber vereyim rni? Allah'rn kendisine lanet ettifi, ona
kargr gazaplandrlr ve onlardan maymunlar ve domuzlar krldrlr ile taluta
tapanlar; i9-
yoldan daha gok sapmrqlardrr." (Maide-60)
,. builrr,^y.rl"ri d"hu ko,ti ve dtimdi.iz
,Hrrs' (_) kelimesinin, 'ayr' anlamrna gelen hrrs (-)'a benzerlili mtinasebetiyle
Gtircii Paga'nrn aynr zamanda ayrya benzerli!inin ima edildigi de soylenebilir.
4l Do-u, gobanLlr lslam'a aykrrrLlrn ve aqalrhk olmantn bir gostergesidir. $eyh-i
krza gontil verip domuz gobanr olmasr geklinde
s".,'u., udl, birinin bir Hrristiyan
meqhur bir hikAye vardrr. HikAyenin ozeti igin bk' Pala, age', s' 517' 573'
Emine Gtirsoy-Naskali - Hilal Oytun Altun . 55
Maymun
SihAm-r KazA'da maymuna hareketli olugu ve goriinttisii esas ah-
narak yer verilir. $air, bir beyitte Ekmekgizade Ahmet Paga'nrn mtila-
zrmr ile ilgili olarak'uyuz egek' ve 'maymun'u birlikte zikrederek komik
bir tezat ve goriintii ortaya koyar:
' Bir uyuThar millhzrmt qtar kim
$ekli meymitn Qengek gdriniu (l-6-22)
"Bir uyuz egek miilazrmr var ki, gekli gengeli goriinen maymuna
benzer."44
Bunun yanr slra bazen'maskara'kelimesi ile muhataba ima yoluy-
la maymun yakrqtrrmasr yaprldrfrnr soylemek mtimkiindrir:
Srkkt-i zdn Kegig Tagt ile dcng\leng
Kendi anrmaki 'aceb mashara-i gdpiik ii geng (l-16-3)
"Viicudurlun alrrhfr Kegig Dalra5 ile denk iken boyle hrzli ve krv-
rak bir maskara olmasr tuhaftrr."
Ayr, Beygir, Fil
Ayr karakter bakrmrndan anlayrystzltk, hamhk, ahlaksrzhk, kot{i
tabiathhk, agalrhk ve kabahk; soy bakrmrndan bozukluk; gekil bakr-
mrndan iri ciisse kargrLfr olarak kullanrlan bir hakaret unsurudur. $a-
ir boyle birini methetmekle dtiqttilti hatayr ve onun devlet kademleri
iqerisindeki yerinin uygunsuzlupunu gdyle ifade eder:
Ki ne idrdki uar ne ri4di qtar ne hiisn-i ahlhkt
Hig insdn medh eder mibdyle lurst gengelist?ru (l-2-41)
'Qengeli gor0nen maymun', cinsel organr gdrtinen maymuna igaret etmekle birlik-
te; 'gengel' kelimesi ile -'gengeli' ifadesini 'gengeli' olarak okumanrn miimki.in ol-
masr mtinasebetiyle- aynr zamanda muhatabrn bedeninin zayrflrfr vb kamburlufiu,
hareketlerinin krvrakhlr kastedilmig olabilir. Bu kelime 'orman' anlamtna da gel-
mekle, beyitte galrrgrm yoluyla 'orman kagkrnr've 'orman gibi fijyli.i olmak' deyim-
lerinin ifade ettili anlamlar da soz konusu edilebilir.
45
Kegig Da!r, Uluda!'rn eski ismidir. Muhatabtn ciissesinin irili[ini vurgulamak igin
zikredilmigrir. Beyitte ozellikle'Kegig'Da!r zikredilmekle, muhatabrn dini bakrmdan
sapkrnhlrna dair ima yollu bir itham da sciz konusu olur.
56 o Hakaret Kitabr
"Ne anlaytg, ne olgunluk, ne de giizel ahlakr var' insan hig boyle
bir orman ayrslnl metheder mil"
Hidrnet.i devlete sd'ir viizerAlut gdrelet
Bir fwamiyekoca ayryt aldzm aknpek (l'3'5)
(A kopek! senin gibi bir siitri bozuk koca ayryr devlet hizmetinde
diper vezirlerden ileri gortirler! -Ne kotti bir durum."
Beygir ve fil vticudun dev gibi olmasr ve girkinli[i soz konusu
oldupunda zikredilen hayvanlardrr. $air, Giircti Paga'yr 'bir yulan,
bir de semeri eksik' fil heybetli beygir olarak nitelendirir ve olapa-
niistti briytikltifti ve gerli oluguyla Deccal'in egefi olmaya namzet
gosterir:
Ne div efsdn yokbir bdtsr'i fil'peyl<cr kim
HartDeccAld* dnrdum eger okaydt palilm (l'2'2)
"Bu dev oyle yularsrz, fil surath'heybetli bir beygirdir ki; eler se'
meri olsaydr,'Deccal'in ege[idir.' derdim."a6
Tilki Qakal, Srrtlan, Bebr
Tilki kaltabanhk, diizenbazhk, hilekarhkla birlikte zikredilen bir
hayvandgr. Dervig Ali adh bir kigi bu ozelliklerle bir tilki tiirii olan
,karsak'a benzetilir.4? Tilkiye benzetilen bir diler kigi Frrsati'nin baba'
srdrr. $air, annesine de gakal yakrytrmasr yaparak Frrsati'yi 'k6pek ta-
biath sarr slrtlan' olarak takdim eder:
$il<ol-i nfrdedilr mkler pedzr rfibAhur afio
'Acep mi son satlankendi olsa ollapek stret (I'14'I5)
,Yularsrzhk' ele gegmenin ve zapt edilmenin gtigliigtiniin bir ifadesidir; Deccal'in
egelinin olalaniistti giiciine ve hrzrna igaret eder'
,Fil.peyker' ifadesini geytan ile iligkilendirmek de mtimktindtr: Muhyiddin Ara-
bi'nin, $ecertti'l-Kevn adh eserinde yer verdili bir hadiste geytanrn kafasrmn btiytik
bir fil kafasrna benzedili anlatrhnaktadrr. (Muhiddin-i Arabl, $eceretri'l'Kevn, gev.
Abdutkadir Akgigek, 2. baskr, Alperen yayrnlarr, Ankara 2005' s' 149')
t-16.5.
Emine Giirsoy-Naskali - Hilal Qtun Altun o 5?
"Anasr gakal babasr tilki olan o kopek tabiathnrn san slrtlan 01.
masr gagrlacak gey mil"a8
Bebr, Kdm0s-r Trirki'de; "Hindistan ve Afrika'da yagayan, kapla.
na benzer ve ondan btiyi.ik yrrtrcr bir canavar" olarak tanrmlanrr. Si-
hAm-r Kazd'da muhatabm yabanilifi ve hayvani yonii anlatrlrrken zik.
redilir:
Ana nisbet seg-i saLhhne bebr-i Berberistar$
Afia nisbethar4 gfindn u mi'is-i Ahfi-yr tebbet (l-14.I2)
"Mezbaha kopefi, Berberistan canavan, anlran egek, Tibet kegisi
hep onu anlatan srfatlardrr."ae
Kegi, Geyik, Srlrr
Kegi, Frrsati ile Itri igin yaprlan bir benzetmedir. Frrsati igin yapr-
lan benzetmede inatgrhk ima edilir: Nef i giir sahasrnda kendini cana-
vara benzetir, Frrsati ise bu canavar kargrsmda ayak diremesi miimktin
olmayan teke htikmtindedir.5o Itri igin yaprlan kegi benzetmesinde mi-
48 tFrrsati'
ile srrtlan arasrnda -mahlasrn anlamrna binaen- srrtlanrn bagka hayvanlarrn,
ozellikle aslanlarrn, avladrklarrnr kaprp karnrnr doyuran'frrsatgr' bir hayvan olmasr
bakrmrndan da ilgi kurulabilir.
Srrtlan ile birlikte sarr rengin zikredilmesi, Frrsati'nin benzinin sarrhlrnr anlatmak-
la birlikte bu durumun kryafet ilmine gcire karakterdeki bir takrm olumsuz ozellikle-
rin belirtisi olarak kabulti ekseninde de deferlendirilebilir. Sarrgrn insan igin Ak'
gemseddinzade Hamdullah Hamdi, Kryafetnamesinde, 'Kalbi sahte, d6nek; igi hrya-
nettir.' der. bk. Amil Qelebioglu, "Kryafet llmi ve AkgemseddirvAde Hamdullah
Hamdi ile Erzurumlu lbrahim Hakkr'nrn KryAfetndmeleri", Eski Tr.irk Edebiyad AraS-
frrnalarl, Milli Egirim Bakanhfr yayrnlarr, isranbul 1998, s. 238.
Beyit gtintimiiz Ti.irkgesine aktarrlrrken'tebbet'kelimesinin, esas ahnan metindeki
dipnotta bulunan 'tiybet' kargrhlr kullanrlmrgtrr. md'is kelimesi ltigatlerde buluna-
madrfrndan onun yerine, bu kelime ile benzerlili bulunan, vezin ve anlam olarak
da beyte uyan md't -kegi. kelimesi tercih edilmigtir.
Beyitte egek-kopek, bebr-Tibet kegisi dortlusiiyle olugturulan leff ii negrde; k6pek ve
egek'evcillik', bebr ve Tibet kegisi 'yabanilik'yoniinden ili;kilendirilmb; farkh kr-
talarda bulunan iki memleket de zikredilerek, muhatabrn hayvanhgr Adeta btitiin
dtinyadaki hayvanlan kapsayacak gekilde yansrtrlmak isrenmigtir.
Il.93.
 . Emine Giirsoy-Naskali - Hilal Oytun Alun r 59
58 Hakaret Kitabr

Baykug, ulursuzlulu ve viranelerde bulunmasr ydniinden Megrebt

zah alrr basar. $air, kahpe olarak nitelendirdifi Bahsi'yi, kegiye benzet-
igin zikredilir:
tipi ltri'ye bindirip teqhir etmek niyetindedir.sl
MeSrebt gldt ey ldve- n*dr-t bt-nw'nh
d.
Geyik, kartstnt ktskanmayanlar igin yaprlan bir benzetmedir' $air,
Bekle. yarun seni Rfima gdtitritr mahdfurufr
Frrsari'nin baqrndaki hacamat gigesiyle boynuzlu geyile benzedifini ifa-
YuvoJansaft n' ola ol \firc -i vtrdnufida
de eder.52
Hemdemi sercilnyinb:umr olur tttmufi (ll-39)
Srfrr, Ekmekgizade hakkrnda ktifiir igeren bir beyitte yer alrr' $a'
"A deyyus, ey manasu sagmahklar soyleyen Megrebi! Ollunun se-
ii bu qahsrn namussuzluk sOz konusu oldufunda kurbanhk srlrr gibi uy-
ni yanrnda Anadolu'ya gotiirmesini bekle. O virane evinde yuvalan-
sal oldulunu soyler.5]
san ne olur ki? Ufursuzun hemdemi, senin gibi, baykug olur."

Akbaba, Kuzgun, Baykug, Yarasa Tavuk, Ordek, Leylek

Akbaba ve kuzgun dtinya mahna tamah eden, devlet iglerini ken- Thvuk, Kirli Nigar iEin -btiytik ihtimalle birden gok erkekle bir-
di grkarlanna kullanan kigiler igin yaprlan bir benzetmedir. Bu tip in- likte olmasr diigi.incesine binaen- yaprlmrg benzetmedir. $air, 'o tavu.
sanlar,dtinyaya, ddeta bir lege konmug akbaba ve kuzgun gibi sarrlmrg' pu' hicvetmek sebebiyle, 'gairlik tabiatmm bulanmasrndan've 'nazrm
ttr.'54 incisini boyle bir kahpeye ktipe etmekten' dolayr olumsuz bir durum
ortaya grksa da bunun kendisine noksanhk getirmeyece[ini soyler.55
Yarasa cahil, kabiliyetsiz, anlayrgsrz kigiler igin kullanrlan bir ben-
zerme unsurudur. $air, Alemi aydrnlatan gi.inege benzettipi giir kudreti' Ordek,'bir beyitte garlatan tabiath kigiler igin, '$agkrn ordek gole
ni anlamayrp inkar edenleri tabiatr karanftklara alqm4, rgtktan nefret krgrndan dalar.' atasoziini.i galrrgtrracak gekilde kullanrlrr.56
eden yarasalara benzetir: Leylek, bog konugmaya dayah olarak zikredilen bir hayvandrr.
Tab'ums miir*ir olan firl,a'i huffAS't nilfid Nef'i, kendisine faydasr dokunmadrfrnr dtigtindti$i babasrnr bog sdzle-
rinden,ve giirdeki kabiliyetsizlilinden dolayr leylekle iligkilendirir:
;$em'-i htrstd'i cihhn'thba nege yuf derler
Bize incinmesiin oI sibilcni,'tit serdhn Peder bu mlsral l<.endi slylemiEdi bilin
OtIe eht-i dil'i niltuvrettiSe yf dnrler (ll-43) Minhre iistine laklak grl<ar yapar hilne (l-l.l+) "Bu mrsrar kendi soy.
"Thbiatrma mtinkir olanlar, Alemi aydrnlatan giineg meqalesine lemigtir bilir: "Leylek minare tisttne grkrp .laklak ile- ev yapar."
,yuh'diyen yarasa mbiath firkadandrr. o kafilenin bagr bize incinme-
sin, -ashnda- oyle kaba ve cahil tarza sahip olup gontil ehli geginen ki- Timsah, Akrep, Kaplumbafa
gilere 'yuh'denir." Timsah benzetmesi ile yaprlan hakarette pisbo[azhk ve gigmanhk
esas ahnrr. $air, Giircii Paga'yr kamr gigmig, a[zrndan i$reng kokular ge-
len bir timsaha benzetir.5T
5t r.15-r4
55
52 rr-27.
II-98. 56
53 r-lz-14.
I.8-8. 57 r-z-r4.
5a fi-34.
60 o Hakaret Kitabr Emine Giirsoy-Naskali - Hilal Qtun Altun r 61

Akrep ve kaplumbafa yiiriiyiig baktmrndan zikredilmeleri itibarry' Sonug

la ortakhk arz eder. Akrep, ahlaken dtigtik kadrnlarrn yi.iriiyiigiiyle ba!' SihAm-r Kaz6, Adeta bir hesaplagma ve savag meydanrdrr. Nef i bu
lantrh olarak kullanrlan bir hakaret unsurudur. $air, bir beyitte eserinde soz silahrnr biittin gtictiyle harp edercesine ve en aclmaslz le'
Nev'izade'yi utanmaz bir kahpeye benzetirss ve ardrndan onun yiiriiyii- kilde kullanarak muhatap edindi[i kigiyi rezil etmeye, geref ve haysiyet
qtinde kahpelere ozgii eda bulundulunu ima igin; kuyrulunu ktvtrma' bakrmrndan yrkmaya gahgrr; bunun igin de srkhkla hakaretlere bagvu-
sr, yukanda tutmast miinasebetiyle akrebi zikreder: rur. Bu hakaretler ona g6re hakh bir mticadele igin sarf edildiginden,
Tuahmlciri o pes-i perdeden etmig inl<At toplumdaki zararh insanlara dikkat gekmesi ve kottilerle miicadele ara'
y'r,nsrl 6zge bu reviS khnseye ol<reb degiil A (l'15'6) cr olmasr bakrmrndan'kutsal bir gayeye yoneliktir.

"Olmaz ya, rutahm, kahpeligini, inkAr eder gibi olmug; bu kahpe-
lere ozgii, akrebe benzer tarzdaki yiir0yiiq ondan bagka kimseye ait de'
lil a!"5e
Kaplumbala yavag ve ytik tagryanlara has bir vaziyette yiiruyen bir
hayvan olmak munasebetiyle zikredilir. $air, gemi direpine benzettipi
hicvine kargrhk, Giircii Paga'yr bu direlin saplandrpr bir kaplumbala
olarak tasawur eder ve bu hdlde 'Frengisranl ve Berberistan'r dolag.
srn.'s diyerek onu Aleme nasrl teghir ve rezil ettigini anlattr.
Ejderha
Ejderha tehlike, kOttiltik ve azgnhflrn bir ifadesi olarak Gtircii Pa-
ga hakkrnda yaprlan bir benzetmedir. O ejderhAnrn kuyrufuna basrp
harekete gegmesine sebep olan Kirli Nigar'drr. $air bu durumu, Kuyru'
kuy-
erfibasrrraNigdrd uiiw eiderhinufi"Ey NigAr! Uyuyan ejderhanrn
ruluna basma" veKuyrugmbas&btr uyrn eidrrhhnufil<nsd ile "Bilerek,
uyuyan ejderhanrn kuyrupuna bastt"6r msralanyla dile getirir'
58
I-r5.5.
59 ,akreb'
kelimesi beyi*e 'pek yakrn' anlamnr da kargrlamakla birlikte, kast edilen
anlam itibarryia tevriyeli olarak kullanrlmrgtrr,
& r-2-56.
6r t.3.io, II.zo.
Nef'i, hrisrana ve yenilgiye ulratmak istedigi muhatabrnrn hem
karakter hem de gekil bakrmrndan olumsuz yonlerini karikadirize eder
ve bunu yaparken, onemli olgiide hayvanlardan faydalanrr. Hayvanlar
hakaret unsuru olarak, bir insanda bulunmamast gereken ozellikleri
belirgin bir gekilde yansrtma ve bu yolla agaprlama iglevi goriir; muha'
tabrn akrl ve idrakinin bulunmayrgr, kottiltigti, nesebinin belirsizligi ve
viicudunun girkinligi ekseninde yofunlagrr.
SihAm-r Kaz6'da hakaret gayesiyle hayvanlar igerisinde en gok
egek, kopek ve domuz zikredilir. Genel itibarryla, eEek anlayrgsrzhlrn
ve cahillifin; kopek acrmasrzltk ve saldrrganh[rn; domuz pislik ve din-
sizlipin birer simgesi durumundadrr. Di$er hayvanlar da agalr yukan
benzer anlamlarr ytiklenmektedir. Hayvanlarla ilgili anlamlandrrmalar
muhatabrn geqitli yonlerinin miibalalah bir gekilde anlattmrnr sallar
ve tegbihlerde benzetme yonii iglevi g0rtr'
Eserde hicvedilen kigilerin ozelliklerinden hareketle adeta kotti-
ltik, ahlaksrzhk, yabanilik ve vatrgilik bakrmrndan idealize edilmig bir
hayvanlar Alemi manzaratl ortaya konulmugtur. $air bu manzara tize-
rinde hAkim bir konumda yaymt sonuna kadar gerer ve ara srra felele
do$rultarak hiicuma girigir.
Bu manzarada siretlerin -huy ve mizaglann- gegitlililinin ve bu
gegitlilikte kottiltik alanlartntn kesigmesi ve benzegrnesinin bir yansr'
masr olarak suretler daima hareketli ve defigkendir.'Kargmtna grkanr
dalayan kudurmug kopek; fahigeler soz konusu oldupunda egek, dinden
sapma durumunda domuz, yeme hususunda ayr vb. olup maceradan
maceraya atrlrr, gekilden gekle girer. $air bu hareket ve depigkenlik ige-
62 o Hakaret Kitabr .
Emine Gtirsoy-Naskali - Hilal Qtun Altun 63

risinde kahramanr etkili bir bigimde teghir ve rezil edecek hakaretleri Muhiddin-i Arabt, $ecereni'I-Kevn,gev. Abdulkadir Akgigek, 2. baskr, Alpe-
yer yer s6vgiilerle ig ige srralar. ren yayrnlart, Ankara 2005.
Hakaret ve sovgiiler SihAm-r KazA'yt, her ne kadar edebt olmak' Pala, lskender, Ansiklopedik Dvan $iiri Sdzlii!u,3. baskr, Akga! yayrnlart, An-
tan uzaklagttrmry olsa da, bir yoniiyle toplumun goz ardr edilemeyecek kara 1995.
argo ktiltiirtini.in omeklerini sergileyen bir metin hdline getirir. Bu or- Sahfu-iBuhafiMuhtasonTecrid-i SarihTercemesi r.'e $erhi, C. IX, Diyanet igleri
Bagkanhlr yayrnlan, 6. baskr, Ankara 1981.
neklerin Nef i gibi kudretli ve htinerli bir gairin kaleminden grkmrg ol-
Tdhirii't.Mevlerf , EdebiyatLfigau,hzl. KemAl Edip Ktirkgrioglu, Enderun Kita-
masr esere ayrr bir htiviyet kazandtrr.
bevi, istanbul 1994.
Eser, yazrldrlr donemin Osmanh toplumundaki bazr ahlaki ve si- Tokel, Dursun Al|Diuan $iinnd€ MinlnjikUrcurlm, Akga! yayrnlart, Ankara
yasi aksakhklarr sergilemesi ye bunlar kargrsrndaki tepki tarzlanndan 2000.
bir yansrma olmasr, bir takrm kotti omeklerden hareketle ideal insan
tipi hakkrnda bazr onermeleri ima ermesi yonlerinden de onemlidir.
Sihdm-r KazA, Nef i'nin bakrg agrsryla; kottiler tizerine atrlmrg ka'
za oklanna benzeyen hicviyeleriyle, -y6neldi[i Alemin bir yansrmast
olarak, her ne kadar'bu kubbede hog bir sadA' brrakmasa da- adrna ya'
krgrr bigimde varft[nr siirdiirmektedir. Asrrlar boyunca elden ele dola-
gan, giiniimiizde dahi gok bilinen bu eser iizerindeki gal*malarrn sayt-
sr arttrkqa, onun bagta hiciv olmak tizere mizah, dil, folklor, sosyoloji
ve tarih gibi gegitli sahalardaki yeri ve zenginlikleri daha belirgin bir
gekilde ortaya konulmug olacakttr.

Kaynaklarl
Akkug, Metin, "Eski Tiirk Edebiyatrnda Hiciv", Osmanb Edebtyaa fuastwma'
lan, Fen-Edebiyat Fak0ltesi yaytnlart, Erzurum 2@0, s. 47'67 '
Akkug, Metin, Nefi ue Sihdm+ Ka1d, Akga! yaytnlart, Ankara 1998'
Hamdi ile
Qelebioglu, Amil, "Kryafet llmi ve Akgemseddinzflde Hamdullah
Erzurumlu ibahim Hakkr'nrn KrydfetnAmeleri", Eski Tink Edzbiyaa
AralnmtoJon, Milli Efitim Bakanhpr yayrnlan, lstanbul 1998, s' 225'
267.
Levend, A. s rrn, Diuan Edebilaa Kelimelzr v e Remizlcr Marmunlar v e Mefhum-
Icr, Enderun Kitabevi, 4' baskr, lstanbul 1984'
Mengi, Mine, 'Divan $iirinde Yergi Amaqh Soz Sanatlarl , Divan SiiriYanl*
n, AkeaE yaytnlan, Ankara 2000, s' 81'90.
Mermer, Ahmer, Neslihan Kog Keskin, Esh Tiirk Edebiyaa Terimlcri sduhidii,
Akga$ yayrnlarr, Ankara 2005.
 Kazal<ea Sontguler

Mesut Alrun

KazakEadaki sovgii ifadeleri genel olarak diger Ttirk lehgelerinde

kullanrlan sovgiilErle benzerlikler gostermektedir. Bu benzerlikleri sov'
gii amacryla.kullanrlan fiiller, sovtilen unsurlar, sovgiiden etkilenmesi
amaglanan organlar ve sdvenin ifade ettipi eylemi gergekleqtirecek
olan organ adlarrnda gormek mi.imkiindiir. Birgok dilde oldulu gibi
Kazakgada da sovguler btiytik 6l90de ataerkil ktilttirtin karakterini yan-
srtmakta ve gofu zaman cinsel iEerikli mesajlar taqrmaktadrr'
sovyet doneminde Rusganrn diler orta Asya Ttirk halklarrnrn
dili tizerindeki etkisi Kazakga igin de gegerliydi. Bu sebeple aynt an-
lamda olan Kazakga ve Rusga ktiftirler bir arada kullanrlmrqtrr. Bu du'
rum bugtin de devam etmektedir.
Kazakgadaki sovgii daparcrpr, bagta Ttirkiye Ttirkgesi olmak rizere
diger Trirk lehgelerine gdre daha krsrth g.ibi goriinse de mevcut sovgii-
lerin kullanrm srkh[r oldukga ytiksektir. Oyle ki gtindelik yaqamtn vaz'
gegilmez bir pargasr.hdline gelmig olan bazr sovgiiler toplumun her ta-
t
bakasrnda rahathkla duyulabilir.

Mesut Altun, Aragtrrmacr, Uniwersyret Jagiellonski lrutytut Filologii orientalnej,

Krakow.
Bu galrgmarla ele ahnan s6vg0ler yazar taraftndan 1996.2cf,.2 yrllarr arasrndi Kaza-
kisran'ia derlenrnigtir. Kazakga sovgtilbr tizerine yaztlmrg iki kitap bultrnclufiunu tes-
pit ettik, ancak bu kitaplara ulagma imkAnrmtz olmadr:
66 . Hakaret Kitabr Emine Giirsoy-Naskali - Hilal Qtun Altun e 67

l. Siivg&lerde srk kullanrlan fiiller - $egeri a.rJ "Ananrn a.r!"

Sigr,iw "S.kmek"
-Yob tvoy matl (Rus) "Ananl s.keyim!"
iteriiw "sokmak, s.kmek"z Sovtilen kigiyi, organlarrnr dolrudan hedefleyen sovgiiler:
Kazakgada bu iki sdvgii fiilinin yanr srra daha farkh kullanrmlara - kllenge l<oa$m! "Kellene y.ra[rm!"
da rastlanabilir.
- Katinge lanfim! "G.tiine y.ra!rm! "
T tEuwI T grp beriiw "Trkmak"
- Mtytfidt sigeyinl "Beynini s.keyim! "
- Koraprmnt latifige nptp beremin! "Y.raprmr g.ttine rrkarrm!"
- Kdtifi& srgeyin! "G.riinii s.keyim!"
$$mtw "Qrkarmak" - Konfiyru jeysifi ,l "Y.rafrmr yersin! "
- A.fi(ru) gt{ararrun! "A.rnr grkarrrrm!" - Koafrmrufi basm j ey sifi,! "Y. ralrmrn ba9 rnr yersin ! "
BtrS etkiTiiw "Hagrrt, gactrt ettirmek; sivri bir gey sokarak yrrtmak" Cinsel igerikli olup da eylem belirtilmeksizin doffudan organ ad-
lan verilerek ifade edilen sdvgiiler:
- A.ffi(nt) brg etkiTemin! "A.rnr yrrtanm!"
-Kotakt "Y.rak!"
2. Siivtilen kiginin hedef ahnan deferleri ve sciviilen unsurlar - Kotnkdff bax! "Y.raprn baEr! "
Sovtilen kiginin deperlerine ydnelik sovgtiler daha gok aile fertle- - Kdtj "G.t!"
rini ve yakrn akrabayr hedef almaktadrr. Diper Ttirk lehgelerinden
farklr olarak Kazakgada sov{ilenin krz kardeglerine (liarmdas, sifiili, ap-
- Pizdetst+ (Rus) "A.crk!"
ge) yonelik bir kullanrma rastlanmryor.3 -Huy! (Rus) "Y.rak!
Bazr sovgiiler, soviilen kigiye buyruk geklinde ifade edilir.
- $egefr(nin) a.m sigeyin! "Ananrn a.rnr s.keyim!"
-Kun! "Defol!"
- Etna(nin) awnnga itereyin! "Babann afzma sokayrm ! "
- logal! "Defol!"
- Atastn a laptnet! "Atasrna lanet ! "
- Jap aw7tfi&l "Kapa geneni!"

MEghur Jtisip Kdpeyev, Kazakan Bokaur Sazderi ( Bu eser iizerinde Sbrsenbi D0vitov -Kdtifidi krJ "G.tiimi krc!" ('otur oturdulun yerde'anlamrnda)
gahgmrgtrr.);
Alaelew Seydimbek, Kazakafi Bbpil Sirden.
- Pagol na huy! (Rus) "S.ktir gitl"
2 Karakg" sdvgiilerde kullanrlan bu iki fiile kargrhk Tiirkiye Ttirkgesinde kullanrlan - idf nahul! (Rus)."S.ktir git!"
sdvgi.i fiilleri g6yledir: S.lcmek, koymak, soknak, glsnak, gegirmek, becermek, dtiv
mek, uwmak, diirtmek, ll.ll'ynak, gdrnlek,l<akrwk, ub.
Kigilere hakaret amagh (alaycr, krigtik dtigtinicii, agafrlayrcr) sov-
3 Kazakgadan furkh olarak diger Ttirk Lehgelerinde'krz kardeglere'yonelik bazr s6v-
gtler gok yaygrndrr.
gi.i <imekleri:
- Bacrnr s.keyim! (Turkee)
- lmkl "Deli!"
- Gr1lru s.keyim! "Krzrnr s.keyim!" (Tiirkmence)
. Doflanru s.keyim! "Kardegini s.keyim!" (Ttirkmence) I Bu sdz srkhkla cogkulu bir takdir ifadesi olarak kullanrlrr.
68 o Hakarer Kitabr Emine Gtirsoy-Naskali - Hilal Oytun Altun r 69

- Jelep "Orospu!" - Hiuny! "Kumaz!'

- Jezdktel "Fahige!" (/ez: sivri) * Pohuy! (Rus) "S.ktir et!"

- Pwt! "Fahige!" Kazakga hayvan adlarr da hakaret amagh sovgii olarak kullanrl'
maktadtr.
- Anl<aw! "Salak!"
-Mantbet! "Kro/Mago!" - itj "lt!"
- Ofibaflan! "Kotii niyetli!" - igakt "Egek!"
- Jel<swm! "Sevimsiz!" - $a\<alt "Qaka[!"
- Samdrkl "Kotti niyetli!" -Malt "Mal!"
- Afr! "Yaban hayvant!" (gorgtisiiz anlamrnda)
- Satkm! "satrlmtg, hain!"
- Ment!" "Pig!" -Haywan! "Hayvan!"

- Bunk! "Yaramaz! Aylak! Kotii niyetli." - Zver! (Rus) "Vahgi hayvan!" (ilkel, gorgtisiiz anlamrnda)
- Mddeniyetsrl! "Medeniyetsiz! " (Gorg0stiz anlamrnda) -Kazyolt (Rus) "KeEi, davar!"
" (edepsiz/terbiyesiz anlamrnda) -Baran! (Rus) "Koyun!"
- KorgensizJ "Gorgtistiz !

UJatstz! "lJtanmaz!" -Pewht (Rus) "Horoz!" (ibne anlamrnda)

-
Aynca Kazakistan'daki azrnhklart ve komgu ktilttirleri yeren' ya'
Rusgadan ahntr sovgiiler de giinliik hayatta yaygn olarak kulla-
bancr dtigmanhlr igeren sovgiiler de dikkate deler niteliktedir.5
nrlmaktadrr.

- Psihi "Saprk!" - Yewey ! "Yahudi!" ("kumaz, hilekar" anlammda)

- Tatnrin! "Thtar! " ("kumaz, hilekar" anlamrnda)
-TuPoyt "Ahmak!"
- Durakt "Deli!" - Sart,l "Ozbek!" ("tiiccar; hilekdr" anlamrnda)
-Koja! "Hoca!" (Kazak olmayan, azrnhk)
- Bardakt "Pasaklt!"
-Tsigan! "Qingene!"
- Dalbayobt "lbne!"
- Sul<a! "OrosPu!"
- Blet! "OrosPu!" 5 Ko*gu ktilttrleri yeren Kazakga sovgiiler gibi Rusga, Ktrgtzca, Ozbekge ve Tiirk'
- Patsan! "Qomez!" mencede de Kazaklara yonelik sdvgiiler g6r0lebilir:
- Krrgrzca burnundan konugan anlamrnda Marl<a Kauk! "Stimtiklu Kazak!" deyi-
- Pidmaz! "G.tveren!"
mi vardtr.
- Goluboy! "Homo!" - Ruslar kendi aralarrnda konugurken Kazaklarr luer "Vahgi hayvan" diye adlandr'
rrrlar.
- Ozbekgede "Ruslagmak istersen once Kazak olman laztm" mealinde; Tiirkmen-
Bu sovgii ozellikle trafik polisleri igin kullanrlrr cede ise "Kazak s.ken yaglanmaz" anlamtnda bir deyim bulunmaktadrr.
 Emine Gtl,rsoy-Naskali " Hilal Qtun Altun r 7l
70 r Hakaret Kitabr

Jel<sunn! "sevimsiz!"
3. Deyimlegmig siivgiiler
Jelep "Orospu!"
- Adarmtft l<6ti kuws boftan ion kuwsaberedi!
Iezaltse! "Fahige!"
"lnsanollunun g.tii oyuk ya, devamh oydurmak ister!"
Jrndr! "Deli!"
- B eri l<arasan betifini, an larasan kotifiiu sigeyinl
Koja.l "Hoca!"
"Beri baksan suratlnt, geri baksan g.ttinii s.keyim!"
Kotokt "Y.rak!"
- Adna dosl<n, dva saskal (Rus)
KlrgensiT! "Gorgris0z ! Edepsiz ! "
"Bir rahra, iki givi!" (KtiEtik gogiislti bayanlarla alay etmek ama-
Kd[! "G.t!"
cryla)
Mall "Mal!"
- Tvaya jena naya jena, maya jerw tuaya sesrra! (Rus)
Mambet! "Krro, mago!"
"Senin karrn benim kartm, benim kartm senin krz kardegin!"
Md.deniy etsizl "Gorgtisiiz ! "
Oftbapan! "Kotii niyetli! "
Stivgii listesi6
Prrt! "Fahige!"
1. Kazakga kelimelerle yaprlmrg olanlar
SarrJ "Ozbek!"
Fiiller:
SatkrnJ "Satrlmq, hain!"
iteraw "Sokmak, s.kmek"
Sumkk! "Kotii niyetli! "
Sigrirl "S.kmek"
$dftdll "Qakal!"
TEuw I Ttpp beriiw "Jftry16["
Tatarin! "Thtar!"
isimlir:
UJatsrz! "utanmaz!"
-AfiJ "Yaban hayvanr!"
Afil<aw! "Salak!"
Kelime gruplarr ve comleler:

Bunk! "Yaramaz! Aylak! Kotri niyetli." - A.fi(ru) bwt etkizeminl "A.rnr yrrtarrml"
Haywan! "Hayvan!" - A.fi(ru) Etflaromtn! "A.rnr grkarrrrm!"
igakl "qek!' - Admnfi l<iti kuws bol{an son kuwuaberedi! "insanoplunun gJri
oyuk ya, devamh oydurmak ister!"
it! "it!"
- Atannalafurctt "Atasrna [anet!"

Bu listede yer alan sovgii ve hakaret kelimelerinden pek az bir krsmr Qel<swm, uyat'
- Bcri l<arasan fuafini, an larasan kbdrulri sigeyin! "Beri baksan su-
sr1, krirgensil, vb.) Kazak Tilinifi Sdrdtgi, Almatr 1999 veKazakTilininFrazeologiyahk
ratrnr, geri baksan g.tiinii s.keyim!"
Si,zdigr, Almatr 1977, gibi temel sozliiklerde yer alrnaktadrr. Kazakga sovgii ifadeleri
igin sdrdrkke eflbegm sozder "sozltikte yer alamayan sozler" tabiri kullanrlrr.
- Etnn("in) awrnga itereyin! "Babanrn apzrna sokaytm!"
72 o Hakaret Kitabr Emine Giirsoy-Naskali . Hilal Oytun Altun . 23

- JaD awnff&! "Kapa geneni!" Pizdeut "A.crkl"

- Jopal! "Defol!" Psih! "Saprk!"

- Kellenge l<nafim! "Kellene y.raprm!" Su/<aJ "Orospu!"

Tsigan! "Qingene!"
- Koa(tmrujeysifrJ "Y.rafrmr yersin! "
Tupoy! "Ahmak!"
- Kotn$tmrufibastn jeysifr! "Y.rafrmrn bagmr yersin!"
-Konkaft basr! "Y.ra[m bagr!" Yewey! "Yahudi!"
Zver! "Hayvan!"
- Kdtifidi krt -"G.ttin[ krs! "
Kelime gruplarr ve ctimleler:
- Kdtifili sigelinl "G.ttinii s.keyim! "
* Kdtifige l<onBm! "G.tiine y.ra[rm!" - Adno dasl<a, dva saslcal "Bir tahta, iki givi!"

-Kwt! "Defol!" - idt nahuy! "S.ktir git!"

- Ment! "Pig!" . - Pa;ol nahuy! "S.ktir git!"

- Mtyfidt sigeyin! "Beynini s.keyim " !
- Pohuy! "S.krir et!"
- $egeff a.rJ "Ananrn a.r!" - Tvaya jerw maya jena, maya jena tvaya sesna! "Senin kann be-
nim karrm, benim karrm senin krz kardegin!"
- $egef,(nifi) a.m sigeyin! "Ananrn a.rnr s.keyim!"
-Yob any mat!'lAnanr s.keyim!"
2. Rusgadan ahntr olanlar
Baran! "Koyun!"
Bardnkt "Pasakh!"
Blet! "Orospu!"
Dahayobt "ibne!"
Durakt "Deli!"
Gatuboy! "Homo!"
Hitnl! "Kumaz!"
Hzyl "Y.rak!
Kazyol! "Kegi, davar!"
Pauan! "Qoinez!"
Petuh! "lbne!"
Pidaraz! "G.tveren!"
MAHKEMELIK HAKARET
 17 . YnTytlda Mardin Ka& Mahl<'emesine Yanstyan
Wiu Daq,talnn

Mehmet Salih Erkek

$iddet genel anlamda fiziksel, psikolojik ve cinsel giddet olmak

iizere tige aynlmaktadrr.t Psikolojik giddet duygusal bir saldrrrdrr. Soz-
crikler yoluyla giddet uygulama gegmigten bugi.ine devam ede gelmig
bir olaydrr ve en az fiziksel giddet kadar yaygrndrr. Kargrdaki insanda
agafrlanma, egitsizlik, utanma, duygusal olarak yaralanmp, eziklik, gti-
vensizlik, yrlgrnhk oluyuran bu sozciikler kiiftir ve hakaret s6zctikleri
olarak kargrmua grkmaktadrr.z ilkel toplumlarda ktifrtin ilk formlarr
sosyal ve dinl kurumlarrn tahribi olarak ortaya glkmrytr ve tanrtlartn
isimleri saygrsrzca kullanrldr[rndan bu tarz ifadeler kesin bir gekilde ya-
saklanmrgtrr. Hemen sonrastnda ise ktifriin bir ba5ka formu mtistehcen

Mehmet Salih Erkek, Dicle Universitesi Ziya Gokalp Egitim Fakiiltesi Thrih E[iti-
mi Anabilim Dah Aragtrrma Gorevlisi, Diyarbakrr.
Michaud'a g<ire ise en genig anlamda giddet, "kaqrhkh iligkiler ortamtnda taraflar-
dan biri veya birkagr, do!rudan veya dolayh veya dalrnrk olarak dilerlerinin bir ve'
ya birkagrnrn bedensel btittinltiltine veya torel (ahlaki /manevi) buttinltiftine, mal'
larrna, simgesel ve sembolik ktilttirel deferlerine, oranl ne olursa olsun zarar vere'
cek lekilde davranmastdtr." Yves Michaud, $idd"r,gev. Cem Muhtaro$lu, iletigim
yayrnlarr, lstanbul 1997, s. 8.
Birgok filolog konugmanrn ktifre yakrn ciimlelerle bagladrfrnr dtigtinmektedir. Ash-
ley Montagu, The Anatomy of Swearing University of Pennsylvania Press' Phila-
delphia 2001, s. 5-7.
78 . Hakaret Kitabr
kelimeler kullanrlmasr kiifreden kiginin yaralaytcr kancast olarak orta'
ya grkmqtrr.l
insanlarrn ktifrederken hedef aldftlarr varhklan iig temel grup al-
trnda toplayabiliriz:
1- K.iginin kutsal deferlerine kargr yaprlan ktiftir
2- Kiginin mahremiyetine kargr yaprlan kriftir
3- Dofrudan kigiye veya kiqiligine kargr yaprlan ktiflir
Asfuna bakrlrrsa bu 0E olguya kargr yaprlan saldtrrla' birbirinden
ayrrmak zordur. Ama genel olarak kutsal deflerler iEerisine kiqinin
inandrpr dine, tanrtsrna, kutsal kitabrna, inanglartna, kutsal mekAn ve
egyalartna, gegmigine, vatantna' bayra[na, milletine ve buna benzer
deperlerine yaprlan ktiftirler girerken, mahremiyete karqr yaprlan kti'
ftirler igerisine kiginin anne, baba, kardeg, e9, gocuk, ecdat ve akraba-
larrna, dost, arkadag, agiret, cemaat, toplumuna, cinsiyetine ve cinsel
tercihlerine yaprlan ktiftirler girmektedir.
Kiifre mahremiyete bir saldrn olarak baktrlrmrzda krzgrnhk ve o0
ke anrnda kiginin igerisinde biriktirdigi enerjiyi bu gekilde mtstehcen
sozlerle ifade ettipini gortiriiz. $urasr kesindir ki ktiftirler eril kimlikli-
dir. Qtinkti kiginin fiziksel gtic0 kargrsrndakini alt etmeye yetecekse fi'
ziksel giiciiyle, yermeyecekse cinsel giici.inii gostererek kargrsrndakini
yaralamaya gahgrr. Bu suretle kiginin hasmr hemcinsiyse bu cinsel gti-
ciinti onun tizerinde gosteremeyecefi igin (bazr omekler harig ki o ifa-
deler de kiiftir olarak sayrlmaktadrr) hasmrndan gok herhangi bir ka-
drn yakrnr -ki en fazla ana, krz kardeq ve eg- rizerinde cinsel bir gtig gos-
I nefyi qeklinde zina isnadrdrr.6 Eski hukukumuzda iki Eeqit iffete iftira
Insanlarrn neden ktifrettikleri tam olarak agrklanamasa da bazr bilim adamlarrnca
onlarr bu davranrga iten temel sebep dolalarrnda var olan giddet duygusudur. Ktif'
retmek, kfifreden Ligintn zayrlftpr olarak g6r6lmektedir. Qtinkti kigi kendisinden da'
ha biiytik gtiglerc kargr korunma iggiidtisiiyle fiziksel bir tepki veremedili durumlar-
da sriziti olarak o kiEiye zarar verme yolunu tercih etmektedir, daha dolru bir ifade
ite psikolojik olarak kargrsrndakine giddet uygulamrg olmaktadrr. Hem de bu psiko'
lo;il giddet igeren s<izler kiginin en saygr duydulu varhklarr iizerine yaprlrr ki boyle-
tilte iizitset !idd.,,.ndaha fazla etkili olur. Netice olarak gidderin temelinde can
yakma dt4iincesi vardrr. age., s. 1.
Emine Gi.irsoy.Naskali - Hilal Qtun Altun r 79
terisi yaprlmrg olmaktadrr. Tabiatryla bu durum kiginin mahremiyetine
saldrn oldu[u igin dzellikle dopu toplumlarrnda en btiyiik hakaret ola-
rak kabul edilmektedir.
Sosyal anlamda hog gortilmeyen bir davranrg formu olin ktiftir
kargrsrnda toplum ve egemen iktidar tarafindan birtakrm yaptrnmlar
uygulanmrqtrr. ilkel toplumlarda krifreden kigi ile konuqmama, yalnrz
brrakma, toplum veya yaFm alanr dqrna gtkarma, bedensel cezatrar ve
hatta oliim gibi yaptrnmlar uygulanrrken, devlet mefhurnunun doprna-
sr ve kanunlarrn yaprlmasryla birlikte bu davranrgrn cezasl cinsine go-
re belirlenmigtir. Semavi dinlerde de ktifrir etmek uygun bir davranrq
olarak g6nilmemig ve yasaklanmrgtrr.
isl6m Hukuku ve Osmanh Kanunlan AErsmdan Ktiftir
islam hukukunda suElar iig krsma ayrrlmaktadrr. Birinci ktstrn sug-
lar ki bunlar gahsa karqr iglenilen suglar olan katil (cinayet'tin nefis)
yani bir kimseyi oldiirmek veya bir kimseyi Eeqitli gekillerde yaralamak
(cerh) suglarrdrr. ikinci krsrm suglar ise Kuran tarafindan gosterilmig
olup, Allah'a kargr iglenen suglan kapsamtna almaktadrr. Bunlar, hlr'
srzhk, zina, garap igme, kazif veya zina iftirasr, yol kesrne, irtidat veya
ridde denilen isldm dinini terk etmek gibi suglardrr. UErincii grup sug-
lar ise hakkrnda ayet ve hadis bulunmayan ve ceza takdirinin hdkirne
brrakrldrpr tazir gerektiren suglardtr.a
Gortildtigti i.izere zina iftirasr ve hakaret islAm ve Osmanh huku-
kunda kazif terimiyle kargrlanmaktadrr. Kazif "bir kimseye tayir ve
getm maksadryla zina isnat etmek veya nesebini nefyetmek"s olarak ta-
nrmlanirken bir dlger tanrmda "iffetli bir insana agrkEa veya nesebin
ve s6vme sugu mevcuttur. Birincisi ta'zir cezast gerektiren sovmelerdir.
ilhan Akbulut, "islAm Hukukunda Suglar ve Cezalar", Ankara Unittersitesi Hukuk
Fakttltesi Dergisi, Ankara 2003, C. 52, S. I, s. 167-168.
)
Fethwd-ytHindiyye, C. iV gev. Musmfa Efe, Akqa! yayrnlan, Ankara bty, s' 56.
6
Sahir Erman, Hakoret ve Soq.,me Cilrilmleri, 2. baskr istanbul 1989, s. 17.
80 . Hakaret Kitabr
ikincisi ise had cezasr gerektiren sovme ve iftira sugudur.T Kadr, huzu'
runda davah vd davactntn beyanlartnr dinleyerek olayrn ta'zir mi yok'
sa had rni gerektirdiline karar verir. Th'zir cezalartna dmekler vermek
gerekirse Mtisltiman bir kimseye dinsiz, Yahudi, taharetsiz, kAfir gibi
sdzlerle hakaret etmenin cezasr taz'irdir. Musltiman olmayan bir kigi'
nin Mtisltimanlarrn kutsal saydrklan qeylere k6tti muamelelerde bulun-
malan (caminin duvartna tebevvtil etmek, kelime-i qahadetin yazrh
oldulu duvart ttimden kirletmek) ta'zir ile cezalandtrtltr. Zimminin bir
Miishiman'rn sakalna hakaret etmesi ya da islAm'a lanet etmesi ta'zir
ile cezalandrrrlrr. Bir imama soziine giivenilmez ve ufursuz diye haka'
rette bulunan zimmi ta'zir edilir. Ttim bu hakaretler lslAm dinine yo'
nelik olmasr y6ntiyle cezalandrnlmtgttr.s
islArn hukukuna gore bir kiginin annesine, kartstna cima lafzryla
hakarette bulunmak ta'zir ile cezalandrnltrken, dinine ve imantna ha'
karet tazir-i gedid ve hapisle cezalandrnltr. Hakarette bulunan bir kigi-
ye hakarete ulrayanrn aynt sozlerle kargrhk vermesi durumunda haka'
ret eden ta'zir edilmez. Yani, islAm hukukuna g6re, hakaret davastntn
aErlabilmesi igin hakarete ufrayantn hakaret edene kargrhk vermeme'
sinin gart oldulu anlagrlmaktadrr.
islAm dini had cezasr verirken ta'zir cezastna gore gok daha hassas
davranmrgtrr. Qtinkti kigiye iffetsizlik isnadr btiytik bir gtinahtrr. islAm
hukuku bu-isnadrn ispatrnl gok giiglegtirmigtir. Dort qahit bunu gdzle-
riyle tam ofarak gordtiklerini beyan etmelidirler. ikrarda ise tanrlrn bu
durumu dort defa ikrar etmesi, hdkirn reddettikge ikrannt tekrarlama-
sr lazrmdu.e Namuslu bir kigiye zina isnat edlp de ispat edemeyenler ise
miifteri durumuna diigerler ve Kuran'tn htikmiince hadd'i kazf'a yani
80 sopaya tAbi tutulurlar.ro Eger bu kigi kulsa 40 defnek vurulur. Miis'
7 lar da do!rudan dopruya kadrlara bildirilirdi. Kadrlar orduyla birlikte
H"lil Cin, Ahmed Akgtindtiz, TiirkHukukTarihi, C.l, Osmanh Aragtrrmalarr Vak-
fr, lstanbul 1995, s. 313.
8 Or.ru. Mennan, Kasik Danem Osmanlr Toplumundt Sug Ba[Iammdn OsmanL Sosyal
Tmihinin Ders Kitaplarmda incelenmesi, Dokuz Eyttil universitesi Elitim Bilirnleri
Enstitiisii Yayrmlanmamrg Yulaek Lisans Tezi, izmir 2003, s. 48.
9 Akbrlu,, agm., s. l?5.
r0 N0, S0resi 4. Ayet. (Knr'ana Kerim'in Tt;rlge Anlam (Meal ue Sdzliik), hzl. Ali
lag, Prnar yayrnlarr, istanbul 1983, s. 346.)
Emine Gtirsoy-Naskali - Hilal Oytun Altun e 81
liirnan olmayanlara kargr iglenmig olan kazf suglannr ise yargrg m[na'
sip bir dille cezalandrrrr.rr
Mardin Kadr Mahkemesine intikal Eden Ktiftir Davalarr
Bir isldm devleti olmasr sebebiyle Osmanlt hukukunun ana kay.
naflrnr "qer'i hukuk" tegkil etmektedir. Bunun yantnda varhlrnr devam
ettiren bir diler hukuk da "6rfi hukuk"tur. Osmanh hukuk sisteminin
bu iki temel iizerine kuruldufu, uygulamalara bakrldr[rnda agrkga or-
taya grkmaktadrr. $er'i hukukun bilinmesi ve uygulanmasr igin ilmiye
tegkilatr kurulmug, nihayetinde bu kurumun yetigtirdigi icraya yetkili
kigiler doprudan padiqahrn fermanryla merkez ve tagrada hakanrn tem-
silcisi olarak "kaza" iqlerini ytirtitmi.iglerdir. Hukuk diliride "kazA", kiEi-
ler arasrnda vuku bulan anlaqmazhklart ve dtigmanhklarr ortadan kal-
drrma. igi olarak kullanrlmaktadrr.r2 "Kazi" kelimesi ise bu kelimenin
ism-i faili olup "hAkim" demektir.
Kadrlar her geyden once bulunduklarr bolgenin hukuki iglerinden
sorumlu idiler. Cinayet, yaralama, hrrstzltk, gasp, tehdit, tecaviiz, ki.i-
ftir, zina ve benzeri gibi ta'zir veya had cezasr gerektiren suglar hakkrn-
da yargrlama yetkisi kadrnrn salahiyetindeydi. Bunun yanl srra bugrin
noterlerce ytirtiti.ilen vekAlet, borglanma, alacak tahsili, mukavele,
mr.ilk ahm-satrmr gibi akitler ile medeni hukukun kapsamtna giren ni-
kAh, boganma, nafaka, miras iglemleri, vasi tayini, her ttirlti vakrf, mu-
kataa, trmarlarrn murakrbr idiler. Kadrlar ayni zamanda belediye hiz-
metleri de gortirlerdi. Esnaf teftigi, narh belirlenmesi ve kontrolii, in-
hisar ve istifgilifin onlenmesi gibi sorumluluklarda kadrnrn tizerinde
bulunurdu. Yine bolgenin asayig ve emniyetinden kadrlar sorumluydu.
lar. Merkezden yaztlan fermanlar, hatt-r htimayunlar, beratlar ve yasak-
sefere grkmaya memur edilirlerse menzillerin tespiti, ordunun iagesinin
ll
Cogkun Ugok, "Osmanh Kanunnamelerinde islAm Ceza Hukukuna Aykrrr Htiktim.
ler", AnkaraUnivercitesi,HukukFakuhesiDergisi, Ankara 1946,C.lll, S. 2-4, s. 136.
Bu-
t2
Ebul'ulA Mardin, "Kadr" maddesi, islam Ansiklopedrsi, C. VI, Milli EEitim Bakanhgr
yayrnlarr, istanbul 1977, s. 47.
 82 .r Hakaret Kitabr
temini, asker kagaklannln respiri ve hkibi iglerini de yiinitrirlerdi. Bri-
tiin bu sayrlan vazife, salahiyet ve ilgi alanlan haiicinde kadrlar, halk-
la daha gok ig ige olduklarrndan, yangrn, zelzele, getin kU fartlan, ku-
rakhk, Ramazan ve bayramlarn ilanr gibi mevzularla da tabii olarak il.
gileniyorlardr. Bu sebeple kadr sicillerinde bu nevi meseleler de yer al-
mrgtrr.l3
$er'i mahkemelerde mahkemenin bilgisi dihilinde tutulan ve res-
mi statti tallyan her ttirhi kayrrlarrn toplanmrg oldu[u defterlere yaygn
adryla "ger'iye sicilli" denilmektedir. $er'iye sicillerine "kadr defterle-
ri", "mahkeme defterleri", "defatir-i ger'iye", "qahit defteri",l4 "zablt
defterleri" denildili gibi krsaca "defter" de denilmekteydi.r5 Bu defter-
ler 15. yr.izyrhn ilk yarrsrndan baglayarak 20. yi.izyrhn ilk geyrefine ka-
darki zaman dilimi iglnde Osmanh mrihi ve iktisadr ile siyasi, sosyal ve
hukuki hayatrnr yakrndan ilgilendirmektedir. Bu ozelli[i ile Osmanh
ktiltrir tarihinin temel kaynaklarrnrn bagrnda gelmektedirler.
1515 yrhnda Osmanh Devleti topraklarrna katrlan Mardin bu ta-
rihten itibaren Diyarbekir vilayetinin bir livasr olmuq, XVIII. yiizyrhn
baglarmda Baldat ve XIX. ytizyrl ortalarrnda ise bir siire Musul'a ba!-
lanmrg olmasrna rafmen Cumhuriyet donemine kadar Diyarbekir'e
bafh bir kaza merkezi olmugtur.r6
Mardin kadr mahkemesine ait olan ger'iye sicilleri incelendilinde
yukarrda ziRredilen kadrnrn gorev ve sorumlulufunda bulunan konu-
larla ilgili hemen her ttirlii belge gegidine rastlanmaktadrr. Biz bu ga-
hgmada bu belge gegitleri arasrnda ktiftir/sovme ile ilgili olan belgeler
t' C"hid Baltacr, "$er'iyye Sicillerinin Thrihsel ve Kiihi.irel Onemi", Osmanlt ArSiule-
ri ue OsmonLt Aro4armalan SempoTyumu, Ti,irk-Arap iligkileri lncelemeleri Vakfr, ls-
tanbul 1985, s. 127.
la Abd.rll"h Martal,
"lzrnir Kadr Sicillerindeki Kiilriirel Mirasrmrz", Kebikeg Ankara
1996, S. 4, s.73.
t5 K.rr".r
Ziya Thg, "Argiv Malzemesi Olarak $er'iyye Sicilleri ve Tagra Universitele-
rinde Thrih Aragtrrmalarr", I. MiUi Argiv $firasr, Devlet Argivleri Genel Mtidtirliigt
yayrnlarr, Ankara 1998, s. 178.
16
N.i"t Goyiing, WL YuTyilaMardin Sarcap, Ttirk Tarih Kurumu yayrnlarr, Anka-
ra 1991, s.3547.
Emine Giirsoy-Naskali - Hilal Qtun Altun r 83
iizerinde bir degerlendirme yapmak ve buradan hareketle Mardin'de
toplumsal hayatta ki.ifur olgusunun ne denli yaygn oldupunu ve insan-
lann boyle bir durumla kargrlagtrklarrnda bu durumu mahkemeye inti-
kal ettirme srkhklarrnr inceleyecepiz
Bu gahgma srrasrnda Mardin ger'iye sicilleri igerisinden 13 defter-
deki belgeler incelenmigtir. Yaprlan bu inceleme neticesinde Mardin
mahkemesine intikal etmiq iki adet ktifiir davasrna rdstlanrlmrqtrr. Kti-
ftir olayr belgelerde "getm" mbiriyle kargrlanmaktadrr. Bu davalardan
ikisinde de kendilerine kiifredildilini ileri siiren kiqiler mahkemeye
bagvurmuglardrr.rT Her iki ktifiir olayr da gehir merkezinde cereyan et-
migtir.
ilk ktiftir davamrz 248 numarah Mardin ger'iye sicil defterinden-
dir. 20 $aban 1100 (9 Haziran 1689) tarihli bu davada, Mardin sakin-
lerinden allaf (zahireci) Seyyid Mustafa bin Numan, bir giin evvel Go-
lasiye mahallesi kiziri Hanna veledi Sefer adh zimminin kugluk vaktin-
de dtikkdnrna gelerek kendisi dtikkanda yok iken guval hususunda
kendisine "dinsiz" diye ktifrettllini ve kendisinden davacr oldufunu
beyan etmig, Hanna veledi Sefer ise "hAgA ve kella" diyerek Mustafa'ya
kiifretmedilini soylemig ve iddiayr reddetmigtir. Mustafa'dan iddiasrnr
dofrulayacak tanrk gostermesi istendipinde Mustafa tanrk gostereme-
diginden davadan men olunmugtur.rs
Gortildtlgri iizere bu davada ktifredilmesine sebep olan gey guval-
drr. Nedeni belgede "guval hususunda" diye kapah olarak belirtilm'e-
mesine ralmen muhtemelen Hanna guvaldan kaynaklanan bir neden-
den dolayr zahireci Mustafa'ya sinirlenmig ve kiifretmigtir. Eper arala-
nnda ticari bir iligki varsa akla ilk olarak hemen guvaln delik, eski,
kugrik veya pahah olabileceli geliyor ya da Hanna Mustafa'ya guval
satryorsa alacak-verecek konusunda bir anlagmazhk grkmrq olabilir.
Bu dava anlagrldrlr gibi Seyyid Mustafa bin Numan'rn gahit gos-
terememesi nedeniyle sonugsuz kalmrgtrr. Fakat dikkat gekici nokta
t7
Mardin $er'iye Sicili (Bundan sonra M$S) 748, s.9, belge 41, M$S. 248, s. 15, bel-
ge 67.
MSS 248, s. 9, bl.4l.
84 r Hakaret Kitabr
Mustafa'nrn Hanna'nrn kendisine dtikkdnda olmadrlr bir anda krifret-
tipini beyan etrnesidir. Mustafa dtikk6nda olmadrfrna gdre Hanna'nrn
ktifrettilini ona biri veya birilerinin sdylemig olmasr lazrmdrr ve bu ki-
gi veya kigiler olayrn dolal olarak gahidtdir. Bu agrdan bakrhnca Mus-
tafa'nrn iddiasrna gahit bulamamasr mtimkrin de!i[ gibi goriintiyor. Hig
olmazsa Mustafa, bu olayr kendisine aktaran kigiyi qahit gosterebilirdi.
Bu durumda akla iki olasrhk geliyor; ya olayr aktaran kigi ya da kigiler
qahit olmak istemedi ya da olay mesnetsiz bir olaydrr.
ikinci ktifrir davamrz yine 248 numarah defterde yer almaktadrr.
Fakat bu dava bir krifi.ir davasr oldupu kadar aynr zamanda bir yarala-
ma davasrdrr. 10 Ramazan 1100 (28 Haziran 1689) tarihinde Mardin
sakinlerinden Hacr Hriseyin bin Hacr Ali, Tirffahi (Ehnah) Koyrl sa-
kinlerinden Hasan bin Seyyid Han'rn koyden gehre koyun getirip
bunlarr on giin vade ile kasaplara sattlglnl, sattrlr mahn vadesi doldu-
lunda kasaplardan koyunlannrn hakkrnr istedifini kendisinin kasap
bagr olmasr hasebiyle Hasan'a "bag i.isttne, bugtin sabreyle hakkrnr ta-
mamryla sana teslim eylesinler" dedigini, bunun tizerine Hasan'rn
hiddet ile iizere gelip "melun oplu melun" ve "it ollu it" diyerek ken-
disine krifrettipini ve elinde tuttupu defnek ile sa! eline vurup yara-
ladrprm beyhn edip hakkryla sual olunmasrnr talep etmig, Hasan ise
cevabrnda Hacr Ali'ye ktifretmedilini beyan edip suglamayr inkAr et-
migtir. Fakat Mardin ahalilerinden Hiiseyin bin Mehmed ve Abdur-
rahman blh Musa'nrn qahadetiyle Hacr Ali'nin dofru soyledili anla-
grlmrytrr.re
ilk
davaya nazaran bu dava daha ayrrntrh olarak mahkemeye
yanslmr$ bir davadrr. Olayrn ticari bir muamele srrasrnda meydana
geldigi beyanlardan anlagrlmaktadrr. Yine yukarrdaki davanrn aksine
krifrun nedeni daha agrk ifade edilmiqtir. Sattrpr koyunlann parasrnr
gtintinde alamayan veya paraslnr alacalr yalnrz sabretmesi gerektili
sdylenilen Hasan hiddetlenerek kendisine bu s6zti sdyleyen Hacr
Ali'ye "melun ollu melun" ve "it oflu it" diyerek kiifretmig, hiddeti
bununla da geqmeyince elindeki delnek ile Hacr Ali'nin sap elini ya-
'n M$s 248, s. r5, bl. 62.
Emine Giirsoy-Naskali - Hilal Oytun Altun r 85
ralamrgtrr. Bu olayda da suglama yonlendiiilen kigi yani Hasan bin
Seyyid Han iddiayr reddetmig fakat yukarrda ki olayin aksine Hiiseyin
bin Mehmed ve Abdurrahman bin Musa Hacr Ali lehine gahidik yap-
mrglardn
Olayrn neticesi sabit olmasrna kargrn ne yaztk ki belgeden Ha'
san'a'ne gibi bir ceza verildipini dlrenemiyoruz. Hele hele Hasan bu
kiifrii ve yaralama olaynt Ramazan ayr igerisinde icra etmigtir. Genel
olarak Mardin qer'iye sicillerinde yer alan bu tiir sug davalannda veri-
len cezalar belgede yer almamaktadrr. Bu bizim agrmrzdan davantn en
son agamasrnrn karanhkta kalmasr anlamtna geliyor.
Sanrrrz tizerinde durulmasr gereken konulardan birisi de Mardin
ktifil davasr yer almaktadlr soru-
qer'iye sicillerinde neden bu kadar az
sudur. Bu soruya verilecek en oncelikli ve en basit cevap Mardin top'
lumunda ktifiir olgusunun gok yaygm olmadrprdrr. Boyle bir cevabrn
doEruluEunu genel olarak Osmanh toplumunda ktifnin ne derecede
yaygm oldulundan hareketle teyit edebiliriz. Osmanh toplum hayatrn'
da ktifrrin ne derecede yaygrnhk arz ettifini ofrenebilecelimiz Eok az
kaynak vardrr. Bunlardan birisi donemin dilini yansrtan edebi tirtinler'
dir. Osmanh gairleri ve nesir yazarlart arasrnda ktiftir ne derecede yay-
grndrr? Burada hakaret ve krifrirlti ibareler kullanan biri giirde biri de
nesir alanrnda iki kigi akla gelmektedir. Ozellikle hiciv sahasrnda Os-
manh klasik doneminin en meghur simast olan Nef i'nin giirleri ince-
lendiginde birgok kriftirlti ibare yer almaktadrr. Nesir alannda ise Ni'
yazi Mrsri Efendi hatrrlarrnda birgok kiifiir gormekteyiz.
Ktifriin toptumda ne derece yaygrnhk arz ettifini olrenebilecefi'
miz bir diler kaynak ise -bir sug kabul edildigi igin- ger'iye sicilleri ola'
caktrr. Ozellikle bizim inceledipimiz belgelere yakm donemlerde acaba
diler merkezlerin ger'iye sicillerinde ktifur davalan ne stkltkta yer al-
maktadrr? $er'iye sicilleri r.izerine yaprlmrg ve yayrnlanmrg olan gahg-
malar incelendifinde birEok ktifiir davasr gori.ilmektedir. Ozellikle
Kayseri, Ankara, Bursa, Afyon, Tiabzon gibi merkezlerin ger'iye sicil-
lerinde ktifur ile ilgili gok sayrda davaya rastlamaktayrz. O hAlde top-
lumda bu derecede yaygn olarak kullanrlan ktifnin Mardin toplumun'
da kullanrlmadrfrnr soylemek gok do!ru olrnasa gerek. Mardin kadr
 86 r Hakaret Kitabr
mahkemesine bu denli az sayrda ktiftir davasr gelmesinin Mardin'in
toplum yaprsrndan kaynaklanan bir takrm nedenleri olmahdrr.
Oncelikle gunu belirtmekte fayda var ki ktiftir olaylannm mahke-
meye intikal etmemesi demek toplumda kriftir olaylannrn vuku bulma.
drpr anlamrna gelmez. Kiqinin veya kigilerin boyle bir olayla kargrlaq-
trklarrnda bu durumu mahkemeye tagrmalarr olayrn aleniyet kazanma-
slna ve toplum tarafrndan duyulmasrna neden olacaktrr. Boyle bir du.
rumda kutsal deferlerine, kigili[ine ve en onemlisi de namusuna saldr-
rrlmrg olan kigi daha gok yaralanacaktrr. Bu durumda kigi karqrlagtrfr
bu olayr mahkemeye tallmaya gok istekli davranmamrg ve hukuki yo-
lu denemek yerine farkh bir takrm yollarla bu sorunu halletmiq olabi-
lir. llk akla gelen goztim yolu kiginin ktifreden kigiyle kavga etmesi,
onu yaralamasr ve hatta daha ileri giderek oldtirmesidir.
Mardin'in toplumsal yaprsr, gtiglii akrabahk ve aqiret ba!tran da
ktiftir olaylarmn mahkemeye intikalini engelleyen bir etken olabilir.
Aynr agirete veya akraba grubuna ba$h olan insanlarrn birbirine kuftir
etmesi demek; ortak kutsal deperler ve namusa kiifredilmesi anlamrna
gelecepi igin boyle bir olayla kargrlagrldrlrnda agiret yaprsr iEinde olay
Eoztimlenmig ve btiytimeden onlenrnig de olabilir.
Sonug"-
Qahgmamrzda Mardin kadr mahkemesine intikal etmig olan top-
lam iki adet ktifiir davasr incelenmigtir. Bu davalardan ilkinde kiginin
kutsal de[eri olan dinine, ikincisinde ise dolrudan kiqilipe kargr bir sal.
drn yaprldrlr goriilmrigttir. Bu davalardan birincisinde mahkeme dava-
cryr gahit getiremedili iEin davadan men ederken ikinci davada ise da-
vacr gahit gosterdifi igin dava kabul edilmiqtir. Fakat belgeden bu fiile
kargrhk olarak ne gibi bir yaptrrrm uygulandrlr ofrenilemer,nektedir.
Bu iki kiifur olayrndan bir tanesi Mtisltimanlar arasrnda vuku bu-
lurken bir tanesinde davacr Miislim, dava edilen ise gayrimtislimdir.
Belki de davacrnrn bu olayr mahkemeye ta$rmaslnrn nedeni bir gayri-
mtislim tarafindan kendisine "dinsiz" denilerek ktfredilmesini iEine
sindirememig olmasrdrr. Yine her iki dava incelendifinde bu fiili iqle-
imine Giirsoy-Naskali - Hilal Oytun Altun o 87
yen veya \ledigi 6ne siirtilen kigilerin ve fiile maruz kalan kigilerin er-
kek ve toplumun her kesiminden -koylii, esnaf, muhtar- oldupu goriil-
mektedir.
$urasr rpuhakkak ki bir toplumda ktifrir olaylarrnrn mahkemeye
intikal etme srkhfr o toplum hakkrnda bize bir takrm ongoriiler yapa-
bilme gansr verir'. Mardin gehri ozelinde dava saylslnrn bu kadar az ol-
yapnm srkr baflarr igerisinde kigilerin mahke-
masr sanrnz toplumsal
meye bagvurmasr durumunda olay aleniyet kazanacalrndan boyle bir
yolun pek de tercih edilmemesiyle agrklanabilir.
Kaynaklar
Akbulut, ilhan, "lslam Hukukunda Suglar ve Cezalar", Anl<ara Universitesi
HukukFaktiltcsi Dergdsi, Ankara 2003, C. 52, S. 1, s. 167-181.
Baltacr, Cahid, "$er'iyye Sicillerinin Thrihsei ve Kiiltiirel Onemi", Osmanft
Argivbri ve Osmar$ ,\raSdrmolan SempoTyumu, Ttirk-Arap lligkileri ln-
celemeleri Vakfi, lstanbul 1985, s. 127'130.
Cin, Halil, Ahmed Akgundtiz, T *k Hul<uk Turihi, C. I, Osmanh Aragtrrmala-
rr Vakfr, Istanbul 1995.
Ebul'ult Mardin, "Kadr" maddesi, islam Ansr.klopedisi, C. Vi, trrtilli Elitim Ba'
kanlrlr yayrnlan, lstanbul 1977, s.42-46.
Erman, Sahir, Ha/<are t ve Sihtme Ciiriirnleri, 2. baskr, lstanLul 1989.
FetAvi.-yr Hindryye, C. IY Eev. Musafa Efe, Akg! yayrnlarr, Ankara tarilsiz.
Goyting, Nejat, XVI. YiisyrldaMardin Sarrca&, Turk Thrih Kurumu yayrnlarr,
Ankara 1991.
Kocacrk, Faruk, "$iddet Olgusu IJzerine", CwnhurQeclJniueritesi, ikt*adi ve
idrr:iBibmlrr Dergisi, 2001, C. 2, S. 1, s. 2-?.
Kl;n'anaKerim'inT*lrpe Anlamr (Meol ue Siizliik),hzl. Ali Bulag, Prnar yayrn-
lan, lsanbul 1983.
Mardin $er'iye Srcillm 248.
Martal, Abdullah, "lzmir Kadr Sicillerindeki Ktilttirel Mirasrmlz", Kebil<eg,
Ankara 1996, S. 4, s.73-79.
Mennan, &nur, Klasik Datem Osmanlr Tophnrunda SW BaElanwda Osmanlr
Sosyal Tarihinin Ders Kitnplarmdt ircelemwsi, Dokuz Eyltil Universite-
si Elirim Bilimleri Enstittisti, Yayrmlanmamrg Ytiksek Lisans Tezi, lz-
mir 2003.
88 r Hakaret Kitabr

Michaud, Yves, $id&t, gev. Cem Muhtaroflu, lletigim yayrnlarr, 1997 istan-
bul.
Montagu, Ashley, The Anammy of Swearing, University of Pennsylvania Press,
Philadelphia 2001.
Thg, Kenan Ziya, "Argiv Malzemesi Olarak $er'iyye Sicilleri ve Thqra Univer-
sitelerinde Tarih Aragtrrmalan", I. Milli Argiu $firasr, Devlet Argivleri
Cenel Mrid0rltilii yayrnlan, Ankara 1998, s. 178-186.
Ugok, Cogkun, "Osmanh Kanunnamelerinde lslAm Ceza Hukukuna Aykrrr
Hi.ikilmler", Anl<nra Oniuersitesi Hukuk F oktiltesi Dergui, C. III, S. 2-4,
Ankara 1946, s. 125-146.

MEYDANA YANSIYAN HAKARET

 Mizah D er g1lerindr. e
o't

internette Ktifmlu S ozl.erin Yaumlan

Aysel Goneg

"Argo, krifur ya da cinsellik... Bunlar sokakta ve yaqamda oldupu

siirece mizahta ve karikattirde de olmah... Sokaktakl insanlar Lordlar
Kamarasrndaymrg gibi konugmuyorlar. Ustelik biz Tiirklerin de argo ve
ktiftirle arasr oldukga iyi... Var olan bir komipi yakalayrp, bunu yagat-
mak ve desteklemek adrna kiiftir ya da argo gerekiyorsa kullanmaktan
da kagrnmamah..."l
Mizahta, ozellikle mizahi dergilerde yer alan karikattirlerde; kaba,
argo, mtistehcen veya ktiftirlti kelimelerin birtakrm yaprsal depigimlere
ufradr[r, bagka bir deyigle yazrm kurallartna ayktrr olarak yazldtpt gdz'
lenir. Bu galrymanrn amacr, sOzti gegen alanlarda kural drgr yazlm veya
sdylemlerin hangi gekillerde olugtu[unu Ornekler tizerinden gdster'
mektir. Elbette konusunu gelenekler, toreler, toplumsal sistem, yone'
timler ve iktidarlar etrafinda gekillenen adaletsizliklerden alan ve bun'
larr elegtiren mizahtan,2 kendi soylemi iginde yazrm kurallarrna tam bir

Aysel Gtineg, Marmara Universitesi Ttirkiyat Aragtrrmalart Enstitiisii Ttirk Dili

doktora dlrencisi, Isunbul.
Can Barslan, "Kapak", Radikal gazetesi Kiap eki,06.08'2004.
Artun Avcr, "Toplumsal Elegtiri Soylemi Olarak Mizah ve Gtilmece"
bat 2003, S. 166, s. 80-96.
92 . Hakaret Kitabr Emine Gursoy.Naskali . Hilal Oytun Altun o 93

uygunluk gosrermesi beklenmemelidir. Yazrm kurallarr drgrna grkrl-
makla halka agrk yayrnlarda ktiftirlti, kaba ve mtistehcen sozlerin ale-
nen yazrmr sansi,irlenmekredir. Diler yandan anlattlan, anlanlmak is.
renen gey; igerdili ktiftirlti, kaba ve m1stehcen sozlerin afrrftprndan
sryrrlarak yumugak ve sevimli btr hale getirilmektedir.
Genel dilde yer alan ktiftirlti, mi,istehcen ve kaba sozler halkrn bii-
yiik gopunlupu tarafindan bilinir. Sozlii veya yazrh olarak kigi ya da ki'
Mizahta Argo, Kaba, Kiifiirlti, Miistehcen Siizlerin Kural Dryr
Yazrmlan
Burada kural drgr ifadesi ile kast edilen, genel dilin yazrm kuralla-
rrna aykrrrhktrr. Diler bir deyigle mizaht alanda bir nevi kendi ozel ku.
rallannr olugturan ve genel dilin kurallannr yrkan bir soylemin varh.
prndan bahsermek miimkiindtir. Stizti edilen aykrrrhklar gu gekillerde
kargrmua grkmaktadrr:

gilere hakaret amagh soylendipinde insanlar arasnda dargmhklara, l. Kelimeden iinlii ya da tinliiler atma:
tart$malara, kavgalara, hatta cinayetlere yol agabilir ya da sdyleyeni Kaba veya ktiftirlti kelimenin ilk tinltistintin yerini tek bir nokta-
hukuki sorunlarla kargr kargrya gerirebilir. Qo[u zaman ktiftirle karrgtr. lama igaretine brraktrfr g6rtiltir:
nlan argo ise kuralct ve otoriter yaklagrmlarrn olmad{r bir orEmda, - .ntrrknasr bigiiifl (Uylcusuz, 2009)
ozgiirliik ve serbestlik diirriisilyle gekillenmigtir. Dile mizahi bir agrhm
- .nrctk soru (Hayean, 2OO5)
kazandrrr ve dilin yararrcl yoniidtir. Herkesge anlagrlmamast da onu
- s.k knfah (Uykruuz, 2009)
ozel bir dil yapar. Bu nedenle argo kelimelerin yazrm kurallarrna uygun
oldulu gdriiltir. - gtl<nr (Penguen)
gibi yazrlmayan, - s.lcdr (Koril@ze)
Qahgmanrn kapsamma giren omekler ise oldulu Cit

birtakrm depigimler gegirerek kastettifi ifadeden de tamamen uzaklaq- - g.titknlkmak (Pmgrcn)

mayan ktiftirler ve kaba kelimelerdir. Bu de[igimler ortak birtakrm - y.nak gik oldu (Pengtrcn) - Unstiz ikizleEmesi de goriiliiyor.
noktalar etrafinda (kelimeden ses atma, kelimeye ses ekleme, kelime- - Sorsaydrn sdylirdin *msk! (Konil<aze)
deki btr veya birkag sesi defigtirme... ) gOriildtipii igin srntflandrrtlarak
Bazen herhangi bir igaret konmadan tinltiniin kullanrlmadrpr olur:
verilecektir.
- OrsW grcuu (Pengum)
Kural drgr yazrm dmekleri 1982-2009 yrllarr arastnda grkmrg olan
-Mmall.r1fular (Pengucn)
gegitli mizah dergilerinde n (Atmaca, Frt, Gtrgr, Hayuut, Htbv, Itman,
- Sktn git; sktiri boknn (Penguen)
Manyak, Okuz, Penguen l)ykusuz), kigisel karikatiirlere yer veren bazt
intemet sitelerinden (www.komikaze.net' www.erdilyasaroglu'com, Ya da kelimeden birden fazla iinliintin atrldrlr olur:
www.karikaturdunyasi.com), intemet ortammdaki sozltik sitelerinden - Skrr! Al ynlmrlvmenl (I*nart,2008)
(hte://sozluk.sourtimes,org, www.itusozluk.com, www.uludagsozluk" - .na.layiiml (Okii<,1998) - Omekte m tins0zii de atrlmrytr.
com) alnmtgttr. Ayrtca, 12-71yag arahprndaki bazr genqlerle inteme-
- Skn yal (O,<iiz, t998)
tin sohbet programlarrndan biri olan MSN'de ktiftirlti ve miistehcen
sdzlerin ne gekilde yazrldrlrna dair yaprlan soylegilerden de birkag kul- 2. Kelimedeki bir sesi depigtirme:
lanrm tespit edilmigtir.
Qolunlukla kelimenin herhangi bir yerindeki bir sedasrz tinstiztin
sedah kargrhliyla ya da sedah tinsi.iziin sedasu kargrhlryla depigtirilme-
si geklinde gorillur:
94 . Hakaret Kitabr Emine Gtirsoy-Naskali - Hilal Oytun Altun ' 95

- Sikrl yok mut. (Qykusuz,2009)' 9-j depigimi - orsbu (Penguen) - Unltilerin attlmllst, iinstiz de[igimi
- ipne (Penguen), Hangi ipnenin evladt ata lm bunu! ($ebek, 1997) - Tiglgtiniz (Komil<aze) - Unsiiz defigimi
- b-p dePigimi - Unsiiz tekrart, tinstiz attlmast, iinlii
orrspu gocuu (Komikaze) -
- Nnw nganm (Penguen) I Zikilen tmaf (Pengtten) ' s-z deligimi atrlmasr
- Fmdtg gadar giid uansa gelbrnal (Ixmnn, 2008) ' t-d deligimi - hassiktir (Penguen) - tinsiiz tekrart,
Bazen depigen sesler arastnda yukarrdaki gibi bir iliqki sqz konusu - mcunlsrgryi! (Penguen) - Unstiz attlmast
olmayabilir: - Hastir veya Hasltir "Ha siktir ordan!" (Pengrcn)
- De sinirin gidinl (Pengzn), Simr lan! Sen o alnnlm gibi siasebiliyo
- Ahal Bwilar Gominis ntaminil'.. (Olaiz,1997)
musun'! (Grrgr, 2007) - k-t depiqimi

- Dotnnlen... (Penguen\ ' g-d defigimi 5. Metatez:

- Ne! Anan! Tanap yedikt (Ixmon, Temmuz 2008) ' y-t deligimi - (1990 Hrbr) s ile k'nin yer
Anaa... insan bash att .. ilsniiiiir!.. -
- Anctk ap.zh doktor midemde mal<.as wluuru'tgl (I*man, Mart 2008); depiqtirmesi
A:rlrrw kodu{umwt... (Halqton, 2005)' m-n depigimi - b ile n'nin yer depigtirmesi (Penguen)
inbe -
- Mtgaytm iEine ya... (Grrgr, 2007) 's-m depigimi
(Le' 6. Mizah argosu:
- Tabi abi! 2278'e de nk JazrJon, senin yenne nkiyorlatmrs bilel
man,7008) - s-x dePigimi Ozellikle gizgili mizaha 6zgti miistehcen ifadelerin ana dilden
- peTemenk - v-m dePigimi
farkh bir bigimde kargtlanmastdu:

- ime - b-t defiqimi Qiiksen: Aynr erkekle birlikte olan kulann birbirine gore durumu
(hemgeri'den benzetmeyle) (P enguen)

3. Eksiltili ifadeler: Hihtanr: Egcinsel erkek (ibne kelimesinden ti.iretilmigtir.) (Pen-

Mizahi soylemde hatta grinltik yagamda ktiftirlti ciimlelerin miis- cl,,en)

tehcen knrmlarr sdylenmeyebilir ya da.yazrlmayabilir: Sl<ertmek: Cinsel edimde erkelin eylemi. (Penguen)
- Ben o l*El*t" tnn... (PenPen) Kutleruneme: Kamera ile meme sozciiklerinin birlegimiyle olug-
- Anarv awadmr... (Penguen) muqtur: "Evimin kaptlmw ilk kez sinn kuneramemelerinize agmak isayo'

- Anmu! (Penguen) rwn" (Penguten)

D tm ilk: " N e b akryo sun lan diim ilk!" g ib i ctimle lerle kar ikattirlerde
- Hay sokaytm senin glbihakime! (Pengen)
kargrmrza grkan srfat.

4. Kelimede birden fazla ses olayr gortilebilir: Horoz bugufu: Orospu gocupu anlamnda kullanrlan kelirne gru-
Bazen bir kelimede ses dtigmesi, se's ttiremesi, ses defigmesi gibi bu.
olaylar bir arada bulunabilir:
96 r Hakaret Kitabr Emine Gtirsoy-Naskali 'Hilal Oytun Altun o 97

7. Telaffi.rzunyazllmasl: I 0. Krsaltmalarrn kullanrlmast:

Ktiftirlti, kaba ve miistehcen ifadelerin yazrm kurallanna aykrrh-
!r, bazen de konugma dilinin yazrya doktilmesiyle gorulebilir:
- skim (Paryrcn) | sl<cceem (Pengusr.)
- Eggo{'lueggek (P ensucrL)
- Amupaa godupuuum (Pengenl
- t.ttaa sarryurlar (Penguen)
- Osrncan di mi?., I ortoosspttuu, lcrraa ydi (Komilaze)
" Sadece karikatiir dergilerinde depil; MSN sdhbetlerinde, Ekgi
S6zliik ve benzeri sitelerde, sanal onamdaki forum veya oyun sitelerin-
de yazrlanlal denetleyen bir mekanizma varsa s6zii edilen kelimeler
yazanlar tarafmdan otosansiirle krsaltrlrr. Bu krsaltmalar yukarrdaki Or'
neklerde de gOrtildtipti gibi birkag harften olugmaktadrr ve bir kelime
gibi okunamamaktadrr. Yaztya yonelik olugturulan krsaltmalar golun'
lukla birden fazla kelimenin bag harfleriyle olugmaktadrr.
- Aq, a.q., anrk, a.k., amtxkm, onnam, amq

. Mmr skiim (Penguan) - Nkfiis: Fenerbahge taraftanna kargr soylenen ve pankartlarda ya'

- Orcnzbu, orsnsbuutaaaa (Komil<aze) zrlan bir ksaltmadrr: "Ne kadar Fenerli varsa oltisiinii dirisini s..." an-
lamrna gelir.
8. Ses diremesi: - Sie: "siktir git!" anlamrna gelen ve golunlukla MSN diyalogla-
Bazen kelime bagrnda "h" riiremesi dikkat geker: rrnda g6rtilen ksaltma.

- "hrmnla Ez)drnt'r "lwrnma sogaytm" - Yt g .Ya bir siktir gir!'r demek olan eksisozltik ve benzeri sozltik
sitelerinde srkca kullanrlan krsaltma.
- horonzbu: "orospu"
- Bsg: "Bir siktir git!" anlamrnda kullanrlan ksaltma.
9. Yazrma sadrk kalmmasr:
Her zaman ktiftirlti ifadelerin veya kaba sozlerin yazrm deligiklipi- Sonug
ne ulramadgr da dikkat geker:
Yukarrda srralanan omeklerin say$l ve bigimleri giinden giine de'
- ibnele'eer (Perrstrcnl
ligmekte ve artmaktadrr. Kullanrcrlarrn o an igin kullandrpr bir
yazrm

- K;rgmat<a$ak (Peneuen) deligiklili gayet sevimli, kullanrth ve anlagrlabilir gortiltirse gabucak

yaygrnlagabilmektedir. Ktiftirlti, kaba ve mtistehcen sozler sadece gaze-
- Catlelcler (Pensuen)
te ve dergilerde defiil golu zaman inremet dilinde de sansiirlenmekte-
- ToSok gegvk (Penguen)
dir. Ashnda inremet tizerindeki krsrtlamalann golunda site sahipleri-
. Gltin kocamon / Sanlci gdtiin temiz (Komil<nze) nin tutumu ve yaklagrmlarr belirleyici olmaktadrr.
- Babarn 6Wii arr'c:/l'l (Konil<aze) ' Bu gahgmanm kapsamtndaki omekler; Ttirkgede ortmece/edebi-
- Gathik ypnw! (Kornil<aze\ kelam veya hiisnfl tabir ya da ofemizm olarak bilirren anlattm bigimle.

-.Bok sadyar (Pen1urrr)

- Srgak (Pengucn)
- Sen tam pu;tmutsun lan!
rinin bir nevi kiigiik ve daha kolay bir uygulamayla, anlamak igin dii-
giinmeyi gerektirmeyecek bir pratiklik iginde gosterilmesi geklinde
agrklanabilir. Ttirkgede "soylenmesi kaba, girkin veya sakrncah g6rii.
(|smn,2008) len nesnelerin, kavramlann, bagka kelimelerle daha uygun ve daha
 98 o Hakaret Kitabr Emine Gtirsoy-Naskali - Hilal Oytun Altun r 99

edepli bir bigimde anlatrlmasr" anlamrna gelen tirtmece/edebikelam Hrbr, S.37, 11 Ocak 1990.
ile Yunanca kokenli "ri{emizm (euphemism)" kelimesinin Tiirkge kar- Lemon, 19 Mart 2008; 9 Temmuz 2008.
grhlr olan ve "sert veya kaba kelimeler yerine, yumugak, nazik soz kul- Manlak, Htirriyet eki.
lanmak" anlamrna gelen htisnii tabir kavramlarr vardrr. Kaba bir soz Okaz, S.38, Temmuz 199?; S.45, $ubat 1998.
olan krg yerine otltran yer, &Skt yerine def-i hacet gibi bir kargrhk bul- $ebek, No: 21, $ubat 1997.
mak ortmece/edebikelam omepidir. 1960'h yrllarda Batrh olmayan iil- UykusuT, Ocak 2009/05
kelere uluslararasr literattirde "a1 gelig miS iilkebr (undcr-dcvebped cowtt-
ries)" denirken bu iilke vatandaglannrn incinmemesi igin hiisnti tabire internet siteleri
bagvurulmug ve tabir "geliSmekte olnn UIkeIer (deuelnping counrry)" gek- Erdil YaSar oplu www.erd ilyasaroglu.com
linde degigtirilmiqtir.3 Efu i ScizL;iJ< http://sozluk.sourrimes.org
G iltE el T itrke S ii zlitk www. tdk. gov. rr
Otosanstir amagh yazrmlarda edebikelam ve hiisnii tabirde oldulu
gibi sozti edilen kavramr daha nazik ve kibar kelimelerle anlarmak, itii Sazluk www. irusozluk.com

kimseyi incitmemek dolrudan sozkonusu defildir. Ancak bu tip uygu- Komil<aze www. kom ikaze. ne t
lamalarda otosansiire upramrg omekler (aq, ybsg, hibnat6r...) okura Ksril<atiir D iiny osr www. kar ikaturdunyas i. co m
P enguen www.penguen. com
daha hog ve sempatik gelmekte, okuru giildiirebilmektedir. Bir yandan
da him yazana hem de okura iginden geldigi gibi ifade ozgtirltilri de U luda{ Sa zli* www. uluda gsozluk.com

vermektedir.

Kaynaklar
Avcr, Artun, "Toplumsal Elegtiri Soylemi Olarak Mizah ve Gi.ilmece", Birikim,
$ubat 2003, S. 166, s.80-96.
Barslan, Can, "Kapak" , Radiknl gazetzsilfilrnp eki,06.08.2004.
Uslu, Sami, "Hrisnii tab ircilik",,Sakary a Rehbeim, 04.I2.2005.
http://wwwsakaryarehberim. com/others/yazi.php lxnumber} =9 I

Dergiler
Atmoca,S. l, Ocak 1982; S. 2, Ocak 1982; S.3, Ocak 1982; S. 4, Ocak l98Z;
S.6, $ubat 1982; S. 8, gubat 1982.
Frc, S. 51, Arahk 2000-Ocak 2001.
Grrgrr, S. 1357, Alustos-Eyltil 1998; Nisan 2002; Afusros 2007.
Hayvan, Haziran 2005.

3 Sami Uslu, "Htisnti tabircilik", Sat<nrla Rehberim, http://www.sakaryarehberim.com

/others/yazi.php lxnumber2 = 9 I
 $ehir Y iizeylenndeki' Kdti/ Sorler

Aytanga Dene
lpek Ozmen'.

lstanbul sokaklarrnda yol alrrken kargnua grkan binanrn bir ko-

gesindeki levhaya iligtirilmig veya duvar pargalanna tist iiste yazrlmry,
mahallelinin gop attrlr yeri ve zamanr'elegtiren' gegitli sozler ile kargr-
lagrrsmu. Yazrh'uyan'lar, kigileri bu noktalara gdp brrakmaktan vaz ge-
girmek igin elden gelenin yaprldrlr izlenimini verir. Qop atma srkhlr-
na ve miktarna gore ifade defigmektedir. Once gerilimi dtigtik bir us-
lupla hatta bazen 'ltitfen' diyerek rica edilir ya da kargrdaki kigiyi daha
az rahatsrz edecek bigimde gan, gersf gibi kigisel deperler sorgulanrr.
Duruma gore, uyanyr giiglendirmek gerektipinde s6zler bazr gekillerle
desteklenir ve toplumda zaman zaman hakaret etme amacryla kullanr-
lan kimi hayvan adlan ile vurgulama yaprlrr. ($ekil 1) Eler faydasr ol-
miusa son gareye bagvurulur ve en btiytik hakaret olarak kabul edilen
cinsel tavra iligkin yorumlar yaprlarak engelleme yolu denenir.

Dog. Dr. Aytanga Dener, lstanbul Teknik Oniversitesi Mimarhk Faktiltesi, Istanbul.
lpek Ozmen, lstanbul Teknik Univenitesi Mimarhk Faktiltesi Ytiksek Lisans Og-
rencisi, lstanbul.
C. Noble, Ciry Space: A Semiodc and Vis ual Eplarction of Grffiti and Public Spcce in
Vancouver, 2004, www.cityspacemovie.com
102 r Hakaret Kitabr
$ekil l: Selamsrz Mahallesi, Usktidar 2008 (Aytanga Dener)
"Buraya ig...yen kop...k cehenneme gitsin!",
"Yerlere tiiktrene 6liim!",
"Aygekirdefi kabuklarrnt buraya sagantn ...",
"Hah silkeleyen...dir."
Bu tarafimrzdan uydurulmug seslenigler de gehirde safhk agrsrndan
tehdit olugturan ve g6rsel rahatsrzfik veren bagka davrantglan elegtir-
mek igin kullanrlabilirdi. Ancak istanbullularrn gop dokme kargmmda,
gehir yilzeylerine yaztp gizerek gosterdikleri'duyarlt' tavrln' gevreye ve-
rilen difer zararlar igin de gegerli oldupu soylenemez. Hemen her ma-
hallede, neden yalnrzca kirlilik yaratan unsur olarak gopten soz edildi-
[ibilinmez. Aynt zamanda koktuiu igin mi? Birbirinden oldukqa fark-
I toplumsal gruplarrn yagadrlr semtlerde, yiizeyler iizerine karalanan
bu ttr, bazen ofkelendiren, bazen utandrran kimi zaman da giiliimseten
garip, sagma veya ahlak drgr olarak nitelenebilecek yazr ve gekillerle bir
,iletigim kurulmak' istendipi onadadrr. Kigilerin kendilerini ifade et-
mek ve bagkalarryla baflantr kurabilmek igin nigin boyle bir ydntemi
kullandrklarr ve neden gehrin bazr noktalannda daha etkin olduklan
sorgulanrp tartrgrlmast gereken bir konudur.
Emine Gtirsoy-Naskali - Hilal Qtun Altun o 103
Kamusal MekAn ve iletigim
$ehia iginde yagayanlarla yaprlanrp si.irekli deligen, etiin ve bti-
yrik bir organizma gibidir. insanlar arasrndaki toplumsal, kiilnirel ve
ekonomik ili$kiler yagama belirli bir dtizen getirmektedir. Bugiin gehir
mekdnr, deliqik iligkiler ve uygulamalar gergevesinde, ozel, yan ozel,
yan kamusal ve kamusal olarak bigimlenmigtir.r Ozel a[an, modem ka-
pitalist roplumun bir rirtintidtir. Kigilerin mtilk sahibi olmasr ozel ve ka-
musal kargrthfnr ortaya grkarmrg ve kamusal mekAn devlet, sivil top-
lum ve pazar iligkileri baplamrnda yaprlanmrgtrr.2 Kamusal mek6nda
kigilerin yabancrlarla, diger bir deyigle 'oteki' ile kargrlagtrlr bilinmek-
tedir. Gergekte gok farkh gruplar bir araya gelmekte ve egsiz deneyim-
ler edinilmektedir.3 Thraflar arasndaki iletigim deligik yollardan safla-
nrr ve sozlti- yazrh dilin drgrnda da pek gok unsur, kigilerin kargrlarrn-
dakini anlama ve anlatma edimi i.izerinde etkili olur. iletigimin kurul-
masrnda, geqitli duyuru panolan, yazr ve gekil igeren yasal ve yasal ol-
mayan igaretler kadar gehir yiizeylerine hAkim olan renk, bigim, mal-
zeme ile kigilere ait egya ve tavlr da dnemlidir. Hatta Htiseyin i. Tagkr-
ran giinltik kullanrlan dil drgrnda, mimari bigimlerin de bir dil olugtur-
dulunu belirterek J. Christophe Bailly'nin Paris igin soylediklerini ak-
tarrr; "Paris, en tistrin drizeyde bir drizyazrdrr. Uzerinde anltlarln giirsel-
liginin bir tarih ya da olayr aktarrr gibi gergevelendili bir soz dizimine
ve ozhi bir sanat sozltiltine sahip gok btiyrik bir romandrr. Yoldan ge-
qen herhangi bir kimse bu romanrn kahramanrdrr ve kendi isteline go-
reyazar, istedifi neyse onu aktarlr."4
Bu yorum bir kez daha, gehir ve gehirli arasrnda, kogullara bafh
olarak nasrl ozgiin bir iligki kuruldulunu anlatrr. Kugkusuz kigilerin
kendi ozellikleri ve birikimleri de bu etkilegimin stireg ve sonucu tize-
rinde belirleyici olmaktadrr. Yine benzer bigimde Wu Hung, gehirle
iletiqim kurma gabasrna omek olarak, Qinli ressam Zhang Dali'nin
I Lor, N. Smith, (eds.), The Politics of NY 2006.
a
S. Public Space, Routledge,
L. W. Dijkstra, "Public Spaces: A Comparative Discussion of the Criteria for Pub-
lic Space", Consrrucrioru of Urban Space, editor: R. Hutchinson, JAI Press, Connec-
ticut 2000.
l0,l r Hakaret Kitabr
Italya'daki s0rgtin yagamrnda baglattrlr ve 1995 yrhnda tilkesine ddn-
dtikten sonra Pekin'de devam ettipi "Diyalog" adh projeden sdz eder.
ZhangDali ptisktirtme boya ile gehrin deligik yerlerine 2@0'den fazla,
kocaman dazlak kafa profili gizmigtir. Bu onun gehirle iletigime ge9-
mek, gehre ilitkin hergeyi, var olma durumunu, yap$mr olrenmek
amacryla baglattrpr bir gahgmadr. Portreler birbirinin tekran olmasma
kargrn gizildili yerle nasrl bir iletigime gegecepi ressamrn kontrolti dp
grnda kalmrg, sonug bazen bagarrh bazen de bagarrsrz olmug ancak pro-
je gergek bir mekinsalhk ve zamansalhk kazanmrytr.s Boyle farkh de-
neyimler gehir-insan iletigimini gtiglendirip derinlegtirirken dilin ge-
gitlenerek zenginlegmesini, alt ki.ildirlere ait farkh dillerin olugmasmr
saflamaktadrr.
IGmusal MekAn ve Giig iligkiteti
Valeria dppel'e gore gehiq kimlik igaretlerinin ve kolekdf anla-
mrn demokratik mekdnlarda goriintiilenip sergilendipi yerdir.6 Lewis
Dijkstra da dopru bir kamusal mekdn igin demokrasi ve hoggorulti bir
toplum gerektilini soylemektedir.? Ancak demokratik ve kapsayrcr
(davetkdr) goriinmesine kargrn gehir mekAnr, toplumun gtiglii ve seg-
kin kigileri tarafindan belirlenmekte ve belirli bir fiziksel, sembolik dti-
zen gehirlilere dayatrlmakadrr. Kamusal mek6nlar toplumsal gticiin
ifade edildifi ve toplumsal iligkileri bigimlendiren bu gticiin benimse-
tildipi yerlerdir.s Bir bagka bigimde soylendilinde gehir, gtig miicadele-
sinin yaprldrpr sembolik bir sahadrr. Orgiitleme giictine sahiptir ve in-
sanlann ait olma ya da yalnrzhk duyulannt iireten bir ortam olarak ig-
ler.e
J. C. Bailly, Paris,loVilh et ses Projets, Babylone, Paris 1988; l. H. Thgkrran, Yarr
Mhnmilnin (in&, Yapr Kredi, lstanbul 1997,s.22.
W. Hung, "Zhang Dali's Dialoguet Coversation with a City", Public Culune, Duke
University Press, V. l2 N. 3, Fall 2000, pp.749-768.
Valeria Appel, Clwro Art: Tlwusand Voices in the Ciry, Tide, London 2006,
www.edit.revue.com
I Dijkstra, agm.
9
Low, Smith, age.
Emine Giirsoy.Naskali . Hilal Oytun Altun o 105
Ote yandan gehrin'geleneksel olarak gegitlililin, kultiirtin ve
ekonomik zenginlilin htiktim siirdiigu bir yer oldupu diigi.incesi son
yrltarda deligmigtir. Artrk eskiden gtindemde tu$lan gehrin "farkh in-
sanlan ve gegitli erkinlikleri banndran ve hog gdren demokratik
alan" olma durumundan sdz edilemez. Qolunlukla tartqmah, ses geti-
ren ve gehir deneyiminin onemli bir pargasr olan kamusal gergeklik
konusu bir kenara itilmigtir. Kamusal mekdn yeniden bigimlenmig ve
ticaret, ttiketim ve politik gozetimin 6n plana grktrpr merkezler hf,li-
ne gelmigtir. Yeni liberalizm, ozellikle rrk/etnik, ulusal ve cinsiyet
farkhhklarrna dayanan toplumsal aynmlln, keskinlegtirmigtir. Bu du,
rum krsmen anti-teror polftikalarrnm sonucudur. Kamu emniyeti ve
yurdun gtivenlipi konusu dramatik bir hal almqtr. Kamusal alanrn
denetimi, yeni liberalizmin merkezi stratejisidir.ro Sug unsurunun ve
'6reki'ne kargr duyulan korkunun azaltilmasr igin mal-ig sahipleri ve
yetkililerce, 6zel gtivenlik gtiglerinin gdrevlendirilmesi ve g6zetimin
artrrrlmasryla kamusal mekAnlann askerilegtirilmesi, gerekli gitriil,
mektedir.rr
$ehirde, bir yanda sosyal-mekAnsal di.izen ballamrnda dengenin
gtigltiden yana kaymasr, kogullann giderek getinlegip acrmasulagmasr,
baskilarrn artmasr bir yanda da kalabahk iginde kaybolma, umursamaz-
hk bireysel baganlarrn basrrnlmasr ve belirli bir kimlik olarak 6n pla-
na grkmanrn zorlagmasr durumu, direnme, kargr koyma ve birlik olug-
turma gabalannrn ortaya grkmasrnda gerekli zemini olugturmaktadrr.
Michel Foucault'ya gore, disiplin uygulayan modem yonetimlerde, gi.ig
teknoloj ileri, yani gticiin dayatrlmasrnr normallegtiren kurumlar (aske-
riye, hapishane ve okul) bedeni yok etmek yerine disiplin igine sok-
maya gahgrrlar. Gtig teknolojileri birgok y6nden etkin olarak gtinliik
ue yaFma srzmr$rlr ve her yerdedir. Kolektif kimlik ve giicti simgeleyen
sernbolleriyle ona kargr koymak giigtiir ama olanalcsrz da de[ildir. Ttim
lo Appel,4ge.
t' Loo Smith, age.; Noble, 4ge.l S. Zukin, Landscap,s of Power: from Denoit m Dimey
Worlul, Berkeley University of Califomia Press, CA l99l; S. Zukin, The Culwres of
Cicie.s, Blackwell, MA 1995.
106 . Hakaret Kitabr
bireylerin aynr bigimde, belirli bir davranrq kaLbr igine girdipi soylene-
mez.t2 Ekonomik olarak griglti olmayanlar, etnik-krilttirel, dinsel ve po-
litik bakrmdan azmhkta olanlar, demokratik soz hakkr olmayanlar ile
cinsiyet ve yag agrcmdan ayrrmcrhk gorenler dayantgma gostererek za-
yrflrklannr yenmeye, kendilerini anlatmantn bir yolunu bulmaya gah-
grrlar. Bu ttirden sesler kendilerini kamusal mekAnlarda duyururlar. So-
kaklar, toplumsal kargrlaqma, politik kargr koyug, hakimiyet.direnme
ve haz-endige yerleridir.rs Sokaklar bir diizenin egemenlifinin, sokak-
lar huzursuzlu[un, isyarun ve diizensizlilin gostergesidir.14 Buralarda
birgok iglev yan yana gelir ve yeni yagam bigimleri desteklenir.r5
Alt Ktilttirler ve Ortak Diller
Farkh nedenlerle aralarrnda yakrnhk olan ancak aznltkta kalmrg
kigi ve gruplar yagadrklarr krilttirel ortamr yorumlayarak ona kargr bir
duruq geligtirirler. Alt ktilt,.irler, bu kargrthk iginde ortaya grkar. Bir alt
ktiltrir grubu riyesi olan gengler de onlarr birbirlerine yaklagtrran bap-
lan gtiglendirmek ve toplumdaki aksakhklara tepki gdstermek iizere
bir araya gelirler. Ornelin farkh bir iislubu ve tipografik deleri olan
duvar yazrlarr olarak tanrmlanan "grafiti" sokak getelerince ses duyur-
mak ve etkin olduklarr kendi bolgelerinin stntrlartnt gizmek amacryla
yaprlmaktadrr. Grafiti sanatgrlannrn amaglart baqka ttirhi bir soztin,
tercihin, ygFm ve diinyanrn olabilecepini gostermektir. $ehirdeki tek-
dtizelile, kurumsal ve yerlegik olana muhalefet ederek (www.trrap.
com) farkh sesleri tanrtlrlar. Bu yolla gehrin kimseye ait olmadrlrnr ya
da tersine herkesin alanr oldulunu anlatmak istemektedirler.r6
t2 Nobl.,
oge. Zukin, Landscapes of Pouer: from Deroit m DisneyWarld; Zukin,
Cukures of Cities.
13
M.Foucaulr,DisciplhvandPunish:Thebirthoftheprison,VintageBooks,NYlgg5;
School Walls as Batcle Groundst Technologies of Power, Sace md ldentitl,
A. Staiger,
PaedngogicaHistorica, V. 41 N. 4&5, 2005, pp. 555-569.
ra N. Fyf., (ed.), Images of theSneetplanning, i.dentity andcontrolinpublic space, Rout-
tt f.H:Xi:K',rn, oo.ourr. Producing/conru,oi.,g M.a.ing on the street", Ima-
ges of the Street planning, identity and control in public space, editor: N. Fyfe, Routled'
ee, NY 1998, pp.768-279.
Altun'
Emine Giirsoy-Naskali - Hilal Oytun 107
grup drgrnda kalanlarca ttimoyle anlagtlamayan
Alt ktitttir iiyeleri,
kendilerine ozgi.i diller geligtirirler. Boylelikle gofunluk tarafindan kul-
lanrlan, ahgageldilimiz dillerde oldupu gibi ortak bir ktilttirun geligip
zenginlegmesi, geligtirilen anlam ve deferler aracrhfryla iiyelerin ileti-
gim kurabilmesi ve deneyimlerin paylagrlmasr saplanrr. Ayrrqa bu ttir
diller yabancrlara kargr kurulan birligin bir gdstergesi, dili bilenler ara-
srndaki dayanqmanrn bir bagka bigimde ifadesidir. Sozciikler, yalnrzca
sozli.iklerdeki anlamlar ile ezberledilimiz geyler defiildir ve onun otesi-
ne geEerler. Sozciikler aracrhpryla kigiler belirli bir bigimde gormeye,
diigtinmeye ve eylemde bulunmaya yonlendirirler.tT
Bu anlamda onemli bir rolti olan argonun "belli bir toplulufun
iletigim aracr, gifreli dili ama aynt zamanda da o toplulufun zeka ve ya-
ratrcrhfrnrn, ktilttir zenginlilinin de onemli bir gostergesi oldufu" ifa-
de edilmektedir.ls Argo dilin hantallagmrg kurallarrna bagkaldrrma ve
duyulan heyecan, nefret ve ofke gibi duygularr dtga vurma amactyla
kullanrlmaktadrr. Kigilere iElerini dokme, rahatlama firsatr tantrken
ghlnk yagamrn tek dtizelifini de niiktelerle krrmrg olmaktadrr.le
$ehrin farkh ytizeylerinde kargrmtza grkan duvar yaztlannrn bir
krsmr, argo gibi mahalle ve semrlerde yaprlanan alt ktilttirlerin dili ola-
rak kabul edilebitir. Grafiklerle desteklenen ve herkesin bir bakrgta an-
layamadrpr soz konusu "dil"lerin gorsel yanr gtighidtir. Yazrlann bir krs-
mr hakaret amacryla sdylenen soz ve gekilleri de igermektedir. Ozellik-
,kotti' sozler iEeren yazrlarrn gehirde yagayanlarr, rahatsu etti-
le boyle
!i agrktrr ki yazrlma amaglan da budur. Kigi veya gruplar krgkrrtrlmak
istenmektedir. Bu durumun sosyoktilttirel sorunlara, etnik ve politik
gatrgmalara veya cinsellipin baskrlanmaslna dayah nedenleri olabilir.
The
16-.
ryre, age.
l7 Appel, age.
18
;. Rob..tsorr, "Listening to the Heartbeat of New York Vritings on the Wall",9/l I
In AnlencanCuhure,N., Lincoln, Y. S. (eds.), Altamira Press, Denzin 7@3'pp' 67'
85.
r9 Arrl".r, Argo Kitabr, Kitabevi, lstanbul 2004, s. 3; Emel Kefeli, "Edebiyat Argo ilig'
kisi", Tr;rk Killuntinde Argo, editorler: E. Giirsoy-Naskali, G. Salol, SOTA yayrnla'
n, Haarlem.Hollanda 2002, s. 169-182.
G(.eka h{ Jr mJe FrLml{ LLL !,l1Fd ga,deininc mah< {il.
mr[k 1+qw(ro.o'n) ve d'kk LLr Lnuui noltn!r tcl,lmeliedr
Duu vllinrtr' o:e(litr hl.a n llnnLn llurruLNr,. *htr
'arde
.m'i ri r ' I'd ' oi"
.'ul
' 'l l'. !l
'n"
6 ,lq! ixr[L d anrHarrn]Lrlmekklu Rn srdqrn inlrluk 4rii1l
ve hqls! {luvri }uu dr !d.n $r3lirtind. hd !nn\Ju
rar [un] oi,rktt (rsqri:dlv r!.n) Anatli t nr [im olduEtr-
oubLnDorb,ln$i rqviDrIrrimbilmro:su Llar ] l6tL3n!ltrLld
Dlnir bortrba dirunuL.re EJrLn nutrc n( kulk'l bnnn'
drn y!1J'!L 6!6\led.$L L9erl. y.r v. r^rn l<iJL rbnltu bu,l\
k, ohoolm^d'iL Dl!n. pn lii Lrd',teliLLer nlelenJi!LnJc r!r,
k\il.r hakli'nd. L,ilqiedLnilb sJLnLLoncy(qive Frhrr Fh ' algt
uo, !r ydd, L. e t ilemeke olduir snnm6 gsctd dnonl i rLula rd r
'
Bu baiLxnJ! ltrprlan l)l kr$'m, shtr v€ Fhtrl,F ha[u Ln|cnpetr
riacnhaLr*Looup,Li![mipurLr]vakalamrcabn'.rI LiJ!6uLu

R! dL\ioceJeoyoL rli{rl lknrLdi ktrni6u DritLmu\!p t. r ii !Ji<h. !ir--s..isD r)

u!,i llk qaDida Fo Fnr, ool< sFtrlln DLn?ma i rndr d(.
clod.Nk, ropluNaLlap' !e netinqL.nsl* [rLL Lulurn ]ctleline- Ytu ikirD DsntrL olanli kebuL tJil.b,le.ek nolhJiuafF s'
hu 6tr1'lnt cLc !ln{ L4LltrgrrLNrr n trys{n ol!!|i' J[i[nrL q- J!nJ$ rErion! Jxhr tok qrfiL e!,iLLkl, s:,1-b'l--r$,' Lr".'
triBu3iuqh.shdn*lt!Lylasditrlo,r!li1rcec Lkl,k{iLeror&
"
. Po- {.4 .G
ladLC' se{al'lol: b'linen rnn{LnJcn Ln N \*m!L ile E '(4,nJ& !.4 -o r' ! -l .ln ?dl r L

livc dollld lolxl !Lan[ krtrl]nL,j b' c{ckooJu i{L$ird Dlan

',v r'.lF - " 1r u
gdmLlrir BrsinCenekeok4,Janrarll'oLlugusoreCesoruhn Llli
scdrx i ii La, bil'nen F.l^s,r krLn liu*ntrLr oLx.aEL dqoail-
n, b,., r'd , r ' 'l r'!
A!.rh beliLcMlti bi.h cliaLida hutq t,qndddc F Fn
saplxfld h,klihJar o-llklerrL Fnnbn, rlml, Ltr L- o{hnmr
lL
l"'..e, I-
rll]tui,4rr N\anun rNr slL l.u klq Juvr lri,ftle ]c'L'. 7e
r", Z.s Onc'. F?bl , P6 Euia '! O:or. cL) \ig Gr Lle
110 o Hakaret Kitabr
"Teneke Mahallesi"nde ise bir kag farkh igerikten yine geng er-
kekler arasrnda bazr gruplaqmalarrn oldufu anlaqrlmrgtrr. "Nigantaqr
Genglik" gibi mahalle genglik grubu/Eetesi adrnrn veya gengler &raslo.
da yaygrn cep telefonu ile atrlan mesajlarda yaprlan krsaltmalarr dti-
gtindiiren'MTN", "ONR" ya da "MRT'M", "llTH'M" gibi erkek isim-
lerinin ve bu gruplara ait oldupu tahmin edilen sevda sozlerinin ve fut.
bol takrm adlarrnrn yazrldrlr gortilmtigtrir. Buradan bu semtlerde yaqa-
yan kigiler arasrnda var olacalr dtigtiniilen ttirde bir geligkinin yagan-
madrlr kanrsr edinilmigtir. "Teneke Mahallesi"nin artrk eskisi gibi bir
gecekondu mahallesi olmayrp ytiksek konut bloklannln yer aldrfr, ka-
labahk bir semt hAline geldigi ve bir taraftan da genigleyerek $igli'ye
baplandrlr dtigiintlldtigtinde grkan sonug anlamhdrr.
Bu on aragtrrmadan sonra, "koto" sozler igeren duvar yazrlannrn
gehrin daha tenha yerlerinde, ailelerin yagadrfr alanlann drgrnda kalan
ve gonil0p yakalanmadan yazrlabilecek, bakrmsrz "arka sokak"larrnda
bulunabileceli dtigrintilmiigttir. Bu bakrg aEnryla,
1. Mezarhk gevresi (Usktidar-Karaca Ahmet Mezarhpr),
2. Yagama alanlarr, drigtik gelirli kigilerin oturdupu gecekondu ve
Roman mahalleri (Kadrkoy-Yeni Sahra, Emniyet Mahallesi ve Beyler-
beyi arasr, Usktdar-selamsrz Roman Mahallesi, Anadolu ve Afri-
ka'dan gogen fakir ailelerin yagadrpr Thrlabagr),
3. igyerleri gevresi, g0ndriz igleyen ama gece kapanan ve rssrzlagan
alanlar (Eminonii-Tahtakale)
4. Tien yolu gevresi, hat boyunca uzanan istasyonlarrn gevrelerin-
de yer alan semtler (Kumkapr, Samatya, Cankurtaran, Cerrahpaga) ele
ahnmaya karar verilmigtir.
Sozti edilen alanlarda, tarama gahgmasr yaprlmrg ve bulgular fo-
toiraflarla belgelenmigtir. Qrkan sonuElar birkag grupta toplanarak lis-
te hAline getirilmigtir. (Ek 1) Qevre temizlik diizeni, Alr ktiltur-genE-
lik gruplarr dayan4ma ve/veya gatrgmasr, 'Askerlik gbrevi', 'Etnik po-
litik farkhlagmalar've 'Cinsellik' baghklanna ek olarak'Di[er' adr al-
trnda nerede yer alabilecepi kararlagrrrrlamayan sdzlerden bir grup
olugturulmugtur.
Emine Giirsoy-Naskali - Hilal Oyrun Altun . I l1
Qevre temizlik diizeni:
Yazrnrn bagrnda da belirtildipi gibi, incelenen hemen hemen ttim
semtlerde, kamusal mekAnlarda uygun olmayan yerlere gop atrlmasrna
ilitkin giddeti depigen uyarr yazrlanna rastlanmlgtrr. Bina kogeleri, du-
var onleri, gegme baglarr veya bog ve baktmstz kalmrg bir alan goplerin
gizlice brrakrlma ahgkanhlrnrn edinildigi yerlerdir. Kokudan ve pislik-
ten brkanlarrn bazen kibarca "Ltitfen gop dokmeyin" diyerek veya
"Neden boyle yapryorsunuzl" diye sorgulayarak, bazen hakaret etmek
amacryla "gerefsiz" olmakla suglayarak bazen de "Buraya Eop dokenin
a..." veya "Buraya gop atan i..." bigiminde ktifrederek sorumlulart vaz-
gegirmeye gahgtrlr ancak baqarth olamadrlr anlagrlmaktadrr. Sozlerde
yere gore anlamh bir farkhlagma yoktur. Ote yandan Usktidar-Selam-
srz Mahallesi'nde (gofunlukla Roman vatandaglarrn yagadrpr bilin.
mektedir) kargrlagtrfrmrz levhadaki egek benzetmesi (huysuz, inatgt, st-
radan bir hayvan olarak deferlendirilen egek bir hakaret olarak kulla-
nrlmaktadrr) bir egek resmi ile gtiglendirilmeye Eahgrlmrgtrr. Mahalle
sanatqrsr tarafindan oldukga yaratrcl bir bigimde ele ahnmrg olan bu
uyan, karikatrir tadr da tagrmaktadrr. Egepin apzrndan grkan bir balon-
da ifade edilen "Hadi beraber dokelim" ciimlesi dolayh bir anlatrm ile
qop atan kiginin de egek oldufu veya egekle arkadag oldufunu belirt-
mekte ve gizli bir mikte hissettirmektedir.
Alt ktlttir genglik gruplarr dayarugma ve/veya gatl$masr:
Qegit aErsrndan en zengin sdzler bu grupta yer almaktadrr. Geng-
lerin olugturduklan grup veya mahalle geteleri ve genglerin golunluk-
ta oldufu futbol takrmr taraftarlarrnrn mahalle ya da yaganan bolge te-
melinde olugturduklan gruplar bu baghk altrnda delerlendirilmigtir. Bu
gruplarrn zaman zaman belirli bir diinya gdrtigti dolrultusunda politik
bir tavrr da sergiledipi bilinmektedir.
Son yrllarda istanbul sokaklarrnda renk ve iislubu ile dikkat geken
duvar yazrlanna daha srk rastlanrr oldu. Kugku ve merakla bakrlan ama
bir ttirlti tiimtiyle anlaqrlamayan ve gorselli[i ile on plana grkan bu ya-
zrlarrn neden ve kim tarafindan yazrldrfrnr bilmek isteyenler olabilir
rtu Frlrri a.rdLn$1 l..L L.i Li' k lr r!pk,. n olLrrLl.! k{kLlr
Ll

d!.'lili'nr d,l.n. bu !rtLh' serCeddr oluFi bx! enrL^r n hol,!

im rn *!l{ lrhnek u:.r. yi:milb ! ilLiunr Yai n l.rLmrl
D-llllLen. ( Ue'i ve F.inl.ni k nllL.. ditL*le h!tlend,iLnJ!
rnrt :1,,,: hrl<Li' oH!q! :nl.\ I r rtr rh a,lir e,l,ln i hrJ-
l(Lc ' Ln,. riLmr so.(liL.r li rtr . * bif, 'nsd{ k,,LlanLl 5!rLr f{, GJ . r ,L$' usiA( q !.,rr
drltmJr& turrILaanh,nl.rhLLnrL !'i*rar oo!1.h'.hio
ItrLrrrl{L !!n!!$dJ! A.l\u!L r,L.uL.d rrhi,n nr I sdrilcm. gcL- BuL,lr rn$qjflle,rlJi ,vili iurLib rdN l]olrvu KnJ
.r 1[]r{ M..rn!Ln,o J(rrL tul^kL "N. F-r , lK(ukrt] ollrtr
Cnnn, on B{L'o *6tui,l'\t hol!n J!vri,tr[] !G
^Lmrnli
te,etr l(lern !.,r11& nogiohr LL. {0Li r linl^odr r['n\\s6nl]
rL a^nDle roltrLks qLsF (lL,worlrrLrnbncllu!!!(o!
uJlndinl{L !l oLllh Jl Jx, rill) !. rLrr qi, Mrhnl!'J!LL io!!lt |rk,nLn J!'r sLru.l,i\
I t",1,., ''lh. co: (Siill) rqtr Si6r, ullirlle! rL' llrr'rLd. S'gnF,
gdrt,lll1li. irhfn trlLr vc n,pLun5LLL rpL i{l'L!{, l.r[usi iiid ll{ir TR . En n lLriir l.a ftrl l(unl.fl.rrli \i!;r'. '.1:u'
nrolrLnJ!loiunLeiri!Lsdrul,rrjr!l,(Jdoorg nm'.l'trl.l!1.Lri
rrnr.iiL crlunuunt,h rLiil,Lri(\tu n!!dli,LL,h,,i.\r.
rupN Ll; Iiqi,nri.le, rrCi 5! fi lonnl ]1. kr! l.ur,r ,,lJ tlrL vc nin L nlm r rlrni
!dr[i aL [( h' $faml!, ]k n.
n,ro\riL rrsur^ntr rrnJr bL,runJu[1!r.]uuni! !.LL
nak. el r n,ir,k. rlr !!ihrl,oLl tr,klsi, iretL, JinNk r! h{!i{ hil "L! !l
d4.nhinacrlori khr nqlrub,,LhLlurc6ulrdliuLLenullr J,ii iki lJsLLml,Lrr.ltr llrsr B'l( ti.rltuLlllLL lruLr
R.D $r('h' n n hiF^n ktrhLui k!.Jilu,nL Juv{Ln! Fr r.ueli {Je! Lnqor" abirknu Jh i mu rLl n'kt$t .trabn t'[ !lu] '
r3Ce dn.Ltsl ne. l5nnhL,l duvi,fn,l! TrlLyc oF F+dLu ar ! ikr,ltr A!.ik hsicrr Li i n *1,(lrle€ rmL,i,Ll{ni l$$ttr
mrgLt indio cea'ni ve s^goF K!n{ s sLor{ v! tulqLu F{l cr B! Cis Rli FrLlqL).orlqnc Lrn gL orn ):rirlo!'
'n.knl,
i {Lnrdul,n Yir!.{I'nil n [uni lunnLr r.]tu Jur.trl. rh.r'
sd:lfr, v{ tn.knd'L S^n{LL m (urrrL d.n grnql{ iLvJLllE !.
rngLyr gor rnl nlx h'lLL lnrLrr l,Lsnimillli! a! "(trhtr1{L\LJ( L,lm.li !,l hrt$c t(lernJc n.rmLLllr lrLlliFn rt ilrl'Ll '
e.larnr I tuh ,ld{m kun^tbJulu oitlli!lc lncl{in!irsoJ.r !s-N JoinF: truli iloaL!, knli jll{ii gouo!ourr oLLn!'
I ilL v hda ve rtrn nia5ro.l{LnJ bu lllt!run ,;1qL si LrDrh\LLr rrJ! {li LrrLo r rel-l{& qitulnr[r!Jt (rilsLlri !] Lurltr g^Lc
L
r l i.,
thnorrN[]pLJuodvL[L/a] itrL [na,/rw!lrorn ien'ryhLr- ., . , l r ,"
fup/l,Lplqi llLluu F.NdoB]n-irt hrol. brt.,//r. rtk'FJ,^ {s/
ol(lu.luklJ! J'l 1t$n raqboJlkr hurL{o' {h! [Fikn-
Jr BuliLLLu+406nde !h, .'ran ld,'Lin['!tLnr&LlLi't
l.L l,.rrlsLLLf rrl{! 6LLg, rs,lnrlG r. r{r!rlnikIrJtr cdrrr't

s "fl L l.(!hmiLnlL'lhrLiqLqil rFcLk.tr RnrL!!( inl oJcF

nL !! liL:l.u!!k htr ulll \ l,nLj oLrrriJtr X!rLLso' uliik.
 I
.1,D.! Li, !!nL{'r{ r! g JLr, ratr sih, 3D,!!L tlto[L{Ls rnttrn,,\,, (i- L.(lll,|oi|trj*,djuq'UNi
h$*lri lnnlrn Dtlin rlJul.i trkl, h bLlinlr !r\Lqn\ y! luar,rln li,imr.LnlNo n I .rv ri *r'r Trk ll\rnir o nu.
j!!!nL IH vr !r]i:Li I u\uir *
L)L
'r !^: in tr!rLonq..$.n(l,U iDJe. n(h.,ai.[ilNL, i' .r rl.u ildr{nrlii!!n,i.! r.(|.,r'Nl' 1.'Jlj)
Ll rin\LuL ,,r,r rr\ (Lr Jt t,ul,ti ., \r,,1, iL ,,,Li\ tn.,h J I IF! n,nu.LLL . !.L,k,r L iLsL rl..it. nl., ro, q!1.,qi. n
aaddr.re. Lr,D,1,,t iJ,!u,L!iu.tr.n.l!a{rinituLLrt,. rLtr ,rlu rro \,ritu li,ll \L o. iL, J'.u'l! l.(L l,! r( rLLf 'lr.Lf
.t :\\ .,.! iY$ s,,LTi,ll sliJi \*,, r E ! r I r. N | '.I o ( ! . L

t, I tr \rr[.LL nin,, go](Lor l.u rnrL l|r. n a,h !, J 4r ni,l -

l,.Ln LuoL:n.Llh, ! {,Llr so:li,Drurql\ !lu!L! r!nll
!, nli tl lr]{ r r n,r!rl..,, $fJ a a! (!n! o rl,iuu,,L
tr J,ru\ ls,rene r,I6mJr J$i!tL{,0 !$ dtt\Ll, LLrlri.J, .rl!, J$(l.l.n,aL hLlrD.ltrJr
,lur lr,f, D:Llrnlr rJc &!. l{nL Su{
_,,1i.]lriralr$rlr'
.n,,lJ(i( rLrjLLd,lir,,L Taf..,rr.1., r q,LIqr. x'lif i,'
sILr' (+q! rif ih,l,.|1,.1
ri nr..:-!lru n l.,[tu .,1,rrl,1r
.r,lnsL *![! r i"r'.,r.] I N,r [l I L, rrllf , I !1,,] ) !l
r !:LllLn, (!ir, ilir rrlrl{ .,:lI:,. .i \" lL- ,!1,.
\ir,( {,,ru(r! r,Jr \ . lrLl,L o .Lr! trll,l,! q'!l,l! I N
,rli: rihi+-Lqr([(nrl,!'i,:]ri,lrrq,ltLilLl l\L\l!HiL
J r:,.1 Li Jruri(.,rilrn] lir.rl.!(rl lrliuNLqi
r.f,rl TILL{!,,1,o . \1{fn Tl1 'r! n -stri n J! 1trlL
J,r.nr, ),1. rl{L),l,rl ri..! q.i! l.NrL, ulfrlN rllrr

nr iri 1ri,r,(i Lr..rs,,ir( \n.N 1trtl! Dhnhr!,xi Lrf.LLr!.1! rxr:s!Nr,r

J. LrLwLinLN (r,L!r hrli rorli m(rLu li(LLrx,lLi,
_Tnln ll!\lo. L Uslqi rlnc, Xhr r'lLi. r !,t,.ull'
I r:r,r r.u.LllL r, 3.,:{' [( !.l| ! qnr,,
Turrni re sLrL.,{qr.!r ](!!LL.]ri, rnuJri.,[n $]r $}1,.t.i,r. !L!,..1 frnr\, Jlrr, , . ,
\ rrL:,],oLJ , asr!,,I!s,,,i
,.11\r., r!i,,L r rr.L.4r.r, ll \ ! r\l ),. r. r,,u 1!,! ra.Li. E h!
l.!r'i lllr nla Dl, li ||.j ] Ii.LL
rF r.!i!i,r ur.\L!! . , :,,, rl
r! Irr .l r!,1 1: ,ulnqqf lil
!,r r nJtr .if i.,, ) r,.r,LLr! U, ruL r, -rLq:! {,1, i,:lr
116 . Hakaret K'mbr
drr: "...krza onem verenin, giizel diye kagarla grkantn, para igin arkada-
frnr satanrn, kral olsa tahtrnr, mafua olsa mekAnnt S!K!Y!M!" (http//
ultraslaneg.azbuz-com/blo glyazil). Sitelerine mahalle ve gevresinde ar-
kadaglarryla gekilmig, otobtis duralrnr g6steren fotopraflar ve hava fo-
toprafi, kroki gibi gorsel malzeme de eklenmigtir. Bu yolla bu gi.iglii bir-
liktelilin ne riir bir mekAnda yagandrlrna iligkin fikir verilmek isten-
mektedir.
Duvar yazrlarrndan okundupu biglmiyle poptiler futbol takrmlan
etrafindaki taraftarlar da gruplar halinde Orgiitlenmig durumdadrr. Be-
giktaghlar "Qargr", Galatasarayltlar "Ultraslan", Fenerbahgeliler "Ka.
narya" adr verilen gruplarr kurmugtur. Rap ktiltiirtinun bu elegtirel tav-
nnm benzeri bir diper alt ktilttir olan ve istanbul'da dolup Ttirkiye'de
yaygrnlagan "Qargr" grubunda goriilmektedir. "Qargt her geye kargt",
"Qargr alayna gider" gibi sloganlar bu grubundur. "Qargt" grubu Begik-
tag gargrsrndaki "Begiktag Spor Kultibti" taraftarlartntn bir araya gelme-
siyle olugmug, futbol maglarrnda hep bir arada oturup agtrklan elegti-
rel pankartlarrn televizyonda goriilmesiyle yaygrnlalmrgtrr. Ayrrca fut'
bol kargrlagmalarrnrn oldupu bagka gehirlere topluca seyahat edip du-
varlara izler brrakmaktadrrlar. Artrk farkh sosyal, ktilttirel gevrelerden
ve etnik kimliklerden, hatta gat$an politik ve ideolojik alanlardan in-
sanlar Qargr grubu adr altrnda toplanmrg durumdadrr. Genel olarak
muhalif bir gonintim ve soylem Qargr grubunun ozellipidir. Grindemde
olan her triflti olaya kargr muhalif bir g<ir0E sergilerler. Bu gortigleri ge-
rek duvar yazrlannda gerekse pankardarda dile getirirler. Trpkr Qargr
gibi Galatarasaray taraftarlarr da il, ilgelerde Ultraslan org0tlenmesi
igindedir. Hatta taraftarlar iilke gapnda, "ultrAslan-UgAk" gibi grup-
larr kurmaktadrrlar. Sanal ortamda da taraftar toplamak, gtiglerini pe-
kigtirmek amacryla sayfalar dtizenleyen grup, diperlerine gozdalr verme
niyetini hazrrladrklart ve bir video paylagrm sitesinde yayrnladrklan vi-
deoda "Hey hey yine de hey efeler hey!..." tiirkiisti eglifinde goyle an-
latmaktadu: "Biz Soyledik, bizleri sokala dokmeyin diye... Hergey bir
gecede oldu... Biz higbir zaman yrlmadrk bu yoldan... igimizdeki nefret
yiiztimrizden okunuyordu... $imdi indik sokaklara, ahkam kesenlerin
gimdi k...glarr terliyor... Kegke bizi dinleseydiniz. Hig olmaz ise sokapa
grkabilirdiniz... Bizler bir arma altrnda, para delil, onur ve geref mtica-
Emine Gtinoy-Naskah - Hilal Oytun Altun e I l7
delesi igin buradaytz" (UltrAslan-UgAk duvar yazrlarr). Farkh takrm-
lan tutanlar ise birbirlerine cinsellik igeren "Pig", "i...", "Biz s...mig Fe-
nerbahgeliyiz", "Alaylna gider" gibi hakaretler eden gruplar, "Akrlh ol
Qargr burada" gibi uyarrlar da yapmaktadrlar.
Askerlik gdrevi:
Bilindipi gibi askere alnma donemlerinde yaptlan u[urlamalar
genglerin onemli bir boltimtintin yagamrnda onemli yer tutmaktadu.
$ehrin kalabahk caddelerinde, drizenlenen arabah turlarda, Ttirk bay-
raklanna btirtinen gengler balrrrp galrrarak muhafazakar-milliyetgi
politik gdniglerini deligik slogan ve simgelerle anlatmaktadrrlar. Bu
onemli gorevi yerine getiren kahramanlarrn adlan ve dofum tarihlsri
"198713 Pig...", "87/4 Kug Alemin Krah" bigiminde gehrin duvarlan-
na yazrlarak 6zlem, endige, dile getirilmektedir.
Etnik ve politik farkhlagmalar:
?0'li ve 80'li yrllarrn tersine duvarlar tizerinde, etnik ve politik
farkhhklarr vurgulavan gok sayrda yazr bulunmamaktadrr. Thrlaba-
gr'nda, Yeni Sahra'da ve Usktidar'da rastlanan ve siyasi partileri des-
tekleyen veya onlara kargr gOriig belirten yaztlar yantnda, Thrlabagr ve
Karaca Ahmet Mezarhk duvarlan iizerinde "Ktirt" ve"Zaza" sozleri gd-
rulmektedir. Ancak hakaret etmek ve/veya ayrrmcrhft vurgularpak
amacryla mr yoksa duyulan sevgi ve ilgi nedeniyle mi yazrldrlr belli de'
!ildir.
Cinsellik:
Cinsellik konusunda yaganan sorunlar duvarlarda kendini hisset-
tirmektedir. Bu tiir sdzlere her yerde rasdama olanalr vardtr. Bazt kere
sevgiliye doprudan soylenemeyen sozler gehir ytizeylerine herkesin go'
recepi bigimde yazrlmakta bazr kere duygusal krrrkhlclar, "Bir kavanoz
regel bu giinler de geger", "Sen beni istesen de..", "Bir tek sen alla
Gozde!", "Seni seviyorum sensiz hayat yerin dibine batstn agktst"; "Se-
ninki sevmek ise benimki ulrunda olmektir" diyerek anlatrlmaktadrr.
 o,c riodio .nrll'iLn kNJrkL kjle hnLlk hxlq{ dmel
''
. t,,1n, rLlir, _,.,,,
e biladi Ka!p.r.v.ds..', Ka{l' ri LLqdill! b{l' rlrLuoll
,i ? r''r" .' . 'LuL L L ,n L'
nt '..,r..srd",l.t ..,rt ,.u,.
n m L.E.:sL uk Ftr k.8iL.i ! r: ab alrlrlin:m\.r\nrc
. -. ir"b ! ot-" - it tr ,
r, \., 1t-..,
, r m. trm,t '."rt
lr, ,r I ,r,t t . l
,n.r dr o .. l, d, v4 0 '1.. L a
$tri r Krd!nun luffti, !&. ro r^!4F r!id)
(!ek,r6) T p rlJir" b! r!tr lGldLu n

tulLL 6tr Li(mn olL suuLr Dia.. sdne€de'le 6'li[tc a]srll v. nr

' ',. "'" '11 - "' " 'l'
u,l'!,'1.'.
qiilLik lio \mr, F\'na vtvey^ so6!l rc'l' [au, stul ilel\im a,;'
rticLlLgNh reGnocclLL. *tniLtmeyer ilaJc cJil L! oLui Yrma d

[rLLi, lin, rman k\i v! srupli. kendilerioi anlenu]!!i\rltLn

,'i - r .,, t.,u,-,- t ., r 31. 4-- b,.n. r"
e'"e 'll
t.trr 6 krtuisNvrnir.i!1
.,,. .,...1 I

QoEu Juvu llns, E{els lir&yr Eclemtdcn lE5km eio,n

r{nrr rft I irt{irrndi, hrirr drrdi
s{htrrutrrsinde
" I'd"/-r'
h(
"
'I 'r .., ",!
'
,j4 \;I r C"r \ ,i . .t, rr
.i[iJ4lJi LLii[Jdnu, otr!lt!uL !L!iLn 1{cl n]yL!nn!lft Jr "w!LL!r h.. [iFi-N d.ni ! !-!htd
,NIoKrra]\hm.t'. BLr! r fr& e fr,D Kr(r.r ni
rxrF,r.rd ltrltrri,ri rc Nd ^Lrn(
u;rn' ls.lil T) si6, siiil( Jc []
iire, rjL(an,dNinJirn e. Iiir,li qul!itrdcr I,M!rrclbf *]: ! ohhln ioe!.o',i5A did r. i
120 o Hakaret Kitabr
dikge yeniden yazrlan sozler sinir bozucudur. Ktiftir, hakaret anlamma
gelen sdzciik ve gekilleri de igeren yazrlar gopu'zaman mahalle teme-
linde, dayanrgma olugturmak ve seslerini duyurmak amactyla bir araya
gelen genglet tarafindan soz konusu alanda giiglerini karutlamak iieere
yazrlrr. Bir anlamda bu, yerel alt kiilt0rlere ait bir dildir ve toplumsal
bazr sorunlara'igaret eder. Kamusal alanlann yeniden di.izenlenmesi
gtindeme geldiginde, gifreler gdztilerek okunmaya ve anlagrlmaya gah.
grlmahdrr.
lsanbul'da sokaklar farkh dillerin olugup geligmesine tanrkhk
eder. Bir binanm bog,kalmrg, kdtti renkli, srkrcr yan duvarr, eskimig bir
ahgap eve gekilmig epreti bir perde, yol boyunca uzayrp giden anlamsu
bir duvar, tuhaf bigimli dolal gaz kutularr, terkedilmig bir araba, alabil-
diline yiikseldlmig itici bir okul duvarr ya da gehrin ortasnda gorsel ve
fiziksel agrdan "garplcl" bir snu olugturan parmakhkh mezarltk duva-
rr, yazrlar igin "do!al" bir ortam olugturmaktadrr. Soi konusu yazrlar,
gehirlilere sunulan kamusal mekdndaki olumsuzluklarrn yart bilingli
bir elegtiriii olarak kabul edilmelidir. Fakirlik, bakrmsrzhk, iyi yonete-
meme, dopru kararlar alamama sonucunda gehrin ortak alanlarnda or-
taya grkan nitelik dtistikltigri kigiler tizerinde srkrntr yaratmakm, kigiler
ise duruma direng gostererek tiim sosyal mek6nsal tepkilerini yine ay-
nr alanlardaki farkh ytizeyleri kullanarak bagkalarrna anlatmaktadrrlar.
"Kdtti" sozler ise uyandrrdrlr geligkili duygular ile, ifade edilmek iste.
nen dtigtincenin, yaprlan elegtiri ve uyarrnm giddetini artrrmakta ba.
zen de ahgrlmamrg bir renk katarak gehir kiiltiiriine bir bagka boyut ek.
lemektedir.
Emine Gtirsoy.Naskali . Hilal Oyon Altun r l2l
IGynaklar
Appel, V., Ghetm Art: Thousutd Vorces in rlw City, Tide, London 2006, www.
edit-revue.com
Arslan, M., Argo Krtabr, Kitabevi, lstanbul 2005.
Bailln J. C., Pards, laVilh et ses Projets, Babylone, Paris 1988.
Tagkrran H. 1., Yazr ueMilnmi'tinighdc,Yapr Kredi, lstanbul 1997.
Cresswell, T., "Night Discourse Producing/Consuming Meaning on the Stre-
et" , Images of the Steet planning, identity and control in frublw space, edi-
tor: N. Fyfe, Routledge, NY 1998, pp.268-279.
Dilkstra, L. \il., "Public Spaces: A Comparative Discussion of the Criteria for
Public Space", Constnrcrio'ns of Urban Space, editor: R. Hurchinson,
JAI Press, Connecticut 2000.
Foucault, M., Discrpline and Punish: Tlw Urk of the yisur, Mntage Books, NY
1995.
Fyfe, N., (ed.), Irnqges of ke Stteet phnning, identity ond conttol in p$lb space,
Routledge, NY 1998.
Hung, \7., "Zhang Dali's Dialogue: Coversation with a City", Public Culwre,
Duke University Press, y. l2 N. 3, Fall 2000, pp.749-768.
Jyrkinen, M., The Oryanisation of P olicy Meets tlv Cotmercialisuion of Sex CIo-
balLinlages, Policies, Technalagies, Publications of Sweedish School of
Economics and Business Administration, Helsinki 2005.
Kefeli, E., "Edebiyat Argo lligkisi, Trirk Kiilttiriinde Argo", editdrler: E. Gtir-
soy.Naskali, G. Salol, SOTA yayrnlarr, Haarlem-Hollandi 2002, s.
169-182
Lo*, S., N. Smith, (eds.), 2006, The Politics d Public Space, Routledge, NY
2006.
Noble, C., Citl Space: A Sernionc ffidvLtual Erplorarion of Graffiti atd, Public
Space in Vancouuer, 2004, wwwcityspacemovie.com
Robertson, J., "Listening to the Heartbeat of New York \0Tritings on the
\07a1[', 9/I I In AmericanCultwe, N., Lincoln, Y. S. (eds.), Altamira
Press, Denzin 2003, pp. 67-85.
Staiger, A., School rflalls as Batt)e Grounds: Techwlogies of Powa, Sace and
Idcntity, PaedagogicaHiswica, V. 41 N. 4&5, 2005, pp.555-569.
Thgkrran, H. l.,Yan ueMimari, Yapr Kredi, Istanbul 1997.
Zukin, S., Inndscapes of Pouter: fromDetroitmDin'ey World, Berkeley Univer-
sity of Califomia Press, CA 1991.
Zukin, S., The Culnaes of Cities, Blackwell, MA 1995.
122 . Hakaret Kitabr
Emine Giirsoy-Naskali - Hilal Oytun Altun r 123

http://www.trrap.com Kumkapr

htp ://ultraslaneg. azbuz.com hlogl y aziI "Neden boyle yapryorsunuz"

http ://tr. wikipedia.org/wiki/Graffiti
htp://www.lforum.net/rap-hiphop/hiphop-kulturu-rapin'dogusu'5552.html
hrtp://tr. wikipedia.org/wiki/C eza o/o28mo/oC3o/oBCzisy eno/o?9
Ek-t
Qahqma kapsamrnda, kiiftir ve beddua igeren duvar yaztlartntn, dtigtik ge-
lirli insanlaln yagadrlr bakrmsrz mahallelerde, geceleri tenhalagan ticaret
alanlannda, tren israsyonlarrnda, mezarhk gevresinde yolunlagtr!r dtigtintile.
rek, istanbul, Anadolu Yakasr'nrn; Usktidar ilgesi, Selamsrz Mahallesi, Emni'
yet Mahallesi, Zeynep Kamil, Beylerbeyi, Karaca Ahmet Mezarhpr, Yeni Sah-
ra, Sultantepe bolgeleri ile Avrupa Yakasr'nrn; Teneke Mahallesi, Thrlabagr,
Eminonii, Tihtakale, Cankurtaran, Kumkapr, Yenikapr, Samatya, Kocamusta'
fapaga, Cerrahpaga bolgelerinde tarama yaprlmrg ve yaztlar konulanna gore st'
nrflandrrrlarak agafrdaki liste olugturulmugtur'
Qevre temizlik diizeni
Usktidar-Zeynep Kamil
"Buraya gop doken gerefsizdir", "Qop dokenler gerefsizdir", "Giintinde at-
mayan gerefsiz!"
Karaca Ahmet Mezarhk Duvarlart
"Qdp atan got", "Salt Pergembe g6p giini.i"
Selamsrz Mahallesi
Alt ktilttir Genqlik Gruplarr Dayanrgma ve/veya Qatrgmasr
Usktidar-Zeynep Kamil
"Bam!ll Reis", "Asla vazgegmell! Batu", "Bam, Sdt Bsr"
Karaca Ahmet Mezarhk Duvarlarr
"No Fear", " ( Kurukafa-oitim simgesi) Warning"
Usktidar
"Wick3d Dolukan", "Delil", "RAP... Ceza Mc...tant ve Rapivizyon"
Emniyet Mahallesi
"Zivana, $izfo GFB, "Zivana- $izfo- Aras", "Emniyet genglik, Fuck"
Emniyet Mahallesi-Beylerbeyi
"Ceza", "Ceneme U!rat", "Kahpe Qamhcall', "Alayrna isyan, Burhaniye
Genglik, Top Usktidar Ana...", "Gay Uskudar Qargr", "bopaz'rn amcrklarr",
"Heamzreal", "Beylerbeyi alayrna gider", "Tiavesti Beykoz", "ibne Uskridar gi-
remez", "Herkes gider biz kalrrrz", "Kahpe Usktidar 1908", "Beylerbeyi infaz",
"Krral"
Selamsrz Mahallesi
"Pisko geliyo", "Okan gider adr kalrr, Bu alem onu iyi tanrr", "Selamsrz
Genglik", "alayrna gider", "Salak gocuklar Yazan krzlar, $eyma-Merve (kalp
ieinde) kanka aynlmaz ikili", "Cell", "mahkum", "crew", "Miccheckh-+Ek-
rem, Soso-+Furkan", "Cewdeath Cell AXJ", "Mahkum, Mahkum axi-(0)N"

"Buraya gop atan eggekollu eggektir, Hadi beraber dokelim (eqelin alzrn' Selamsrz Mahallesi-Uskiidar, Qocuk Parkr
dan) Yaprhg tarihi: 4. 6. 1986, Yenileme nrihi: 6. 7. 2008 deligen bir gey yok" "The Criz", "Pig Upur", "Pashal", "BuJrak", "Sacanisr", "Mezarcr The
Yeni Sahra end"

"Buraya gop atanrn anastnt sik" Sultantepe

Eminonii-Valide Han "Ritmix", "faga", "negter", "Yagasrn kottihik", "Selmanala Qegme grkma-
zr", "Oliim mele!i", "Azrail", "tikilere oltim"
"Buraya gtip atan ibne", "Orospu gocr'rpu -igeyen ibne"
Yeni Sahra
Thrlabagr
"Ltitfen gop atmayrn", "Qop atma- temiz tut", "Buraya gop atanrn...?", "Egkrya", "Azrail", "Hayalet, Sagopa, Miqrop TR", "Emin Rap'grlar",
"Atmaca, Kopuk", "Baro, 8 Kafadar Qakal", "Rock"
"Buraya gop dokenin anastnt..."
124 . Hakaret Kitabr r
Emine Gtirsoy-Naskali - Hilal Oytun Alun 125

Tarlabagr Kumkapr
"Serseriler:Engin-Vino, Salih-Zosco, Camo-Pitbul, Bekir-Ayr, ...-Esmer, "GS''
...-Kogero, Qiko-Saprk, ...", "Baro, Faga", "(Ay-yrldrz figLirii) Ya sev ya gir!,
Kozanostra Omerta"
Cinsellik ile ilgili duvar yazrlarr
"Teneke Mahallesi" l9 Mayrs Mahallesi
Karaca Ahmet Mezarhk Duvarlan
"Niqantagr Genglik, MR? MTN- ONR- FfH", "MRT'M -ONR'M-
F|H'M- BRK'M", "dj akman" "Kahrolsun sutyenler memelere ozgiirltik", "Sen beni istesen de...',,
"Okuyana girsin", "Fu...k B'den sonra", "MemO, Mem(kadrn cinsiyeti simge-
Kumkapr
si)g", "Yamur(kadrn cinsiyeti simgesi)l'
"Ceza", "Serseriler a$lamaz, serseriler aglarsa susturamazsrn inanki..."
Uskridar-Zeynep Kamil
Cankurtaran t'Sex
timet'
"samet utku", "Beykoz"
Uskudar
Cerrahpaga
"Ananr... Erkeksen teke tek", "Some time sex", "Seni seviyorum agkrsr",
"BY-pass", "Kurtitatar alayrna gider"
"Kan pezevengi", "Etek giy",."Teke tek gel ben bostayim O.C.", ,'Yarram,',
"Kagarh tost", "Agkim, Agkito", "Seni seviyorum"
Thraftar sloganlan Emniyet Mahallesi
Karaca Ahmet Mezarhk Duvarlarr "Fck"
"ibne-> Galaasaray 1905", "Oley oley Uluaslan", "GS"€- Egil ko- Emniyet Mahallesi-Beylerbeyi
pek-;FB", "Biz sikilmig Fenerbahgeliyiz"
"Orosbu gocu[u", "Ananrn amr", "Bizim sevdamrz bagkalarrnrnkine ben-
Uskridar zemez Beylerl Usktidar"
"$ampiyon Cimbom" Selamsrz Mahallesi
Emniyet Mahallesi-Beylerbeyi "Elveda", "Oplan arkadagrm", "Bir tek sen alla Gozde"
.
"En btiytik Cim Bom", "GFB 1907 Yifit" Sultantepe
Selamsrz Mahallesi
"Can$r Bidanem"
"Pig gargr Fener, Akrlh ol Qargr burada", "Qarqr duvara kargr", "GFB Me- Yeni Sahra
zarcl', "Qargr", 'Jilet BJK", "Azrail GS", "Fiko GFB (Ytiz simgesi)"
"K=M Seni seviyorum Kader", "Omriq Top Samet, Emrah", "Agkrm
Sultantepe
Crazy Omer", "Seni seviyorum sensiz hayat yerin dibine batsrn agkrsr, Halil,',
"Qmtr" "Seninki sevmek ise benimki uprunda olmektir", "Kaderimsim"
Ienr Sahra Thrlabalr
"BJK Barrg cinga(l)", "BJK Rrdvan Tol", "Tiabzon Spor" "Bugiin de olmedik (Kalp simgesi ve iginde iki ader soru igareri),', ,,Sik"
Teneke Mahallesi Teneke Mahallesi
"BJK", "FB", "GS" "Aqr[rm, Seni seviyorum"
126 o Hakaret Kitabr Emine Gtirsoy-Naskali - Hilal Qtun Altun ' 127

Tahtakale "TKP Yagasrn Mi...", "Tek onder Atattirk"

"Mehmet Dofam agrk aqrktm" Emniyet Mahallesi-Beylerbeyi
Kumkapr "ilker Reis"
"Seni Seviyorum Se..." Yeni Sahra
Samatya "Tiirk (Tiirk bayrafr), Ttirkiye", "MHP (MHP amblemi- 3 hilal)", "(Ay
"gt.ih-im zuzu", "gt.ili.im nerdesin", "zuzu", "giiliim", "biricigim", "Orosppu yrldrz) Ttrkiye, Dofag, Musty, Cansev, Onur, Asya", "Serkan Reis", (MHP hi-
Rrdvan" Ial-kurt simgesi), Saadet Partisi amblemi
Kocamustafapaga Tarlabagr

"AMCK", "top badik" "AKP'yi istemiyoruz", "A.K.P. istemiyorum", "Zaza", "Frrat Mardin"
Cenahpaga Teneke Mahallesi

"bir kavanoz regel bu giinler de geger" "Kaan Ozkan Reisler"

Cerrahpaga
Askerlik Gdrevi ile ilgili duvar yazrlarr
"OSS'ye hayrr- DEVLIS"
Usktidar-Zeynep Kamil
"1987 13 Pig ... Son Nefes", "O qimdi asker izmir-Yeni Foga 27.1I.2007" Diler duvar yazrlarr
Usktidar Karaca Ahmet Mezarhk Duvarlarr

"O qimdi asker" "inek", "Lanet Olsun Sana", "Kader, Carrusca, coni", "Gawslz bok", "Ve-
fasrz, Gamsrz, Qilekeg", "Biitiin Karaca Ahmet'e selam, Krl Memo", "Dayt Os-
Karaca Ahmet Mezarhk Duvarlart
man", "serseri Osman", "Qavug Osman", "Wellcome to Karaca Ahmet", "No
"Serseri Osman, gimdi asker"
Uzayh (9op adam/insan figiirti)", "Qtlgtn..., Pig Halim, Azrail", "Falgata, Nal-
Selamsrz Mahallesi gacr Hasan", "Kasatura"
"87/4 Kug Alemin krah,8712 Yilir., 8714 Aykan, 89/? Evren, Aykan bize Usktidar
Krrkalag kavunu getir"
"Kug Erkan, Pig-bijon Ahmet, Pilot Baha ", "touble Math"
Yeni Sahra
Emniyet Mahallesi-Usktidar
;86\ 1, Erding, 86\ 1 Ferdi, 85\ 4 Rrza", "87/3 Ertuprul Baba"
"Qakal Kadir"
Samatya
Yeni Sahra-Kadrkoy
"86\3 Ferdi", "86\3 Ferdi ar"
"serkan Krral, Cem, Engin, "Rock YM", "Haydar Ala Yaylasr", "Dikkat
kopek var", "Yetim", "8\ Z.Hed...."
Etnik Farkhlagmalar ve politik gtirtiglerle ilgili duvar yazrlan
Karaca Ahmet Mezarlrk Duvarlarr
Tarlabagr
"Kiirt", "Halim Reis", "Ktigiik rersler" "Tilki Ctineyt, tamirci, gofben'teyp", "Kurt grktrmr yazrya meydan kalrr
Uskridar jazrya"
128 r Hakaret Kitabr

Nigantagr
' 'Jerk", "Zeus", "Zeus one", "Fabl", "Pars", "Bufer", "Omer", "Ozone"

Teneke Mahallesi
"oz isot", "bask", "none", "rode", "stone", "Sus!!", "Rioff elit", "sofor",
"aleko", "alek", "M.K", "Burada ... metin uca", "Feto", "Fethicik", "oleyy"
Thhtakale
"saat 1?:48 7-ll 2007 sana bi soru sokacam. M.ALI", "18.5.2007 saat
6:30 da gelmiq ve diikkanrn ontinti maalesef temizledi. Qok tizgriniiz. Kenzohr', O r tao y unu v e Kar agd z Metinlerinde. Kullonrlon
"12.4. M.Ali mal getirdi", "Tombik Hasan", "Thhsin Moruk", "Deli Kadir",
Derbeder Ahmet", "Dofan Mehmet", "Pig"
ilengbr, Sitem Siizlen, Asafilamalar
Sirkeci Tien
"Enayi"
Kumkapr Qipdem Krhg

"Mazlum", "karpuzum var", "skn crew" (altgegit)

Soz Kom{inde S azctikledn Etkisi
Cankurtaran
Halkrmrzrn eplence yagamrnda onemli bir yeri olan Ortaoyunu ve
"ORK", "STAG RAG", "mute"
Karagoz, bir gosteri sanatr olarak gtilmece / mizah anlayrgtmur, kurgu-
Samatya
suyla, hareket ve soz komiliyle ytizyrllardrr gok etkilemiqtir. Ozelikle
uferdl', "izzet"r "avdo",
"item", "Goktu!", "Qrgrr" Antik donemden beri komedyada komik olanrn temel kaynapr olan
Kocamustafapaga soz ve hareket komipinin saplanmasndar temel bir oge olan bilerek
"timeless", "Pigler", "GFR Aykut", ('$ekil Bey", "btlish", "ihsan", "ayl" yanhg anlamanrn yanrnda aErk sagrk sozlerin ve hareketlerin kullanr-
mrnda kimi zaman erotik / pomografik yansrmalar goriilse de gelenek-
Cenahpaga
sel tiyatromuzun oyun dilinde kullanrlan ktifiirlerin, olumsuz sozlerin,
"Brrb", "coco tatem", "giqo orhan"
sitemlerin, ilenglerin, agafrlamalarrn, s6z komifini olugturmada onem-
li bir iglev yiiklendiflini hepimiz biliyoruz.2
Karagoz ve Ortaoyunu metinlerini inceledilimizde, ozellikle, Ka-
ragoz'tin diliyle bi.ittinlenen, halkrn anhk krzgrnhklarrnr, ofkelerini di-

Dr. Qildem Krhg, Yagar Universitesi lletigim Fakultesi Gorsel iletigim Tasarrmr Bo-
Itimti Oyetim Gorevlisi, lzmir.
Moissej Kagan, Gtizellik Bilimi Olmak Estenk ue Sanat, Qev. A. Qahglar, Altrn Kitap-
lar, Istanbul 1982, s. lB0- 194; Sevda $ener, Ya;amrn Krnlma Nokrasrnla Dram Sa-
narr, Yapr Kredi Bankasr yayrnlarr, istanbul 1997, s. 124- 143.
Metin And, DiinyaLo ue Bizde Gi;Ige Oyunu, Ttirkiye i9 Bankasr yayrnlarr, Ankara
1977 , s. 327 - 355.
l30 o Hakaret Kitabr Emine Giirsoy-Naskali - Hilal Qtun Altun o 131

le getiren, ilenglerin, sitemlerin, agafrlamalann, ktiftirlerin vb. sdz
gruplannln, hemen hemen tamamlnln benzer sdzciiklerden olugtulu
ve kimi komik benzetmelerle, soz oyunlanyla dolu oldu[u dmekleri-
mizde kolayca anlagrlacaktrr. Dilimizin zenginlilinin tipik bir gosterge-
si olan, Karagoz'rin ya da Kavuklu'nun dilinde, s6z komilini yaratan
soz sanatlanyla stislenmig soz gruplarr, halkrmrzrn bilingaltrnrn dryavu-
rumu olurken anlamsal gafrrgrrAlarla da kriftirlerden ilenglere, yrlrnla
soz, siyasal bir taglama ve bogalma aracr olarak kullanrlmrq, eplenerek
dqa yansryan duygular, kahkahalarla brittinlegirken toplumsal elegtiri
dozu da padigahtan vezirlere, kadrdan biittin yoneticilere, hrrsrza,
suza yonelik yaprlan sert elegtirinin hemen herkesge benimsenmesini
saflamrgtrr. Sevingten ofkeye, korkudan nefrete, Trirkgenin bug{ine
depin pek iglenmeyen, halkrmrzrn bilingaltrnrn da akranmr olan bu sdz
gruplannrn dilimizin anlatrm olanaklannrn ve sozciiklerimizin, deyim-
ierimizin kullanrm zenginlilinin kanrtlandrr ve bu yazrda gegen omek-
ler anlambilimsel, kdkenbilimsel delere sahiptir.
kullanrldrfrnr goriiyoruz.) , Ananu eSekler kovalayo,Vay anastn saffiE7mln
herifi!,OPlan peTevengl,Vay piskin pezevenk uay, Hay kulaptnal<urSun ak-
stn, Hay zeq)zekkdpo{Iu, He) akhnla tepe asap gel, 4r7op kerata! , itiban-
nakapek Def ol Sttralan, iskembe sLtrat\L! Vay fitnekutusuhenf
srgsrnl ,a
vay! , Hay g\Tiinirn bebefi gtknn, herif!, Hay bww yapm herifin iki gdzii
kor olsun! , Seni gldi idare fitili, mwn bacakh herif seni! , Hay mecTup k6-
pek hay, Vay kuyu gengeli kryafetli herif , Ne zannetttn, a nrtakoz? , Dilini
esel<nnlmt soksun, P azar iti. . bekm biti, nrtnboz, Kahbe nallan. . .
Karagoz, tartrgma yokken bile, laf arasrnda sevmedili insanlara bu
u!ur- tiir laflar soyler: KARAGOZ- Sen kansma, eblemgits beyimf A htydnet
kapoplu!,Vay anastnr satupmtnherifi vay! , Kegi suratlt!.. gekhnde uzayrp
giden bir liste olufturabiliriz.
Yine hemen her oyunun baqlangrg krsmrnda, Karagoz'i.in, Haci-
vat'rn tiim sozlerini garpttttfr, yanhg anlayrp ona ktzarak, onu agaprla-
drpr, beddua ettigi gonihir. Omefin, Ters Evlenme oyununda, Muhoue'
re'de;

"I{ACIVAI U sekh Karagi)z!

Karcgoz Metinlerinde Kullanrlan Sitem Siizleri,
KARAQOZ- Uselr.a babandtr!"6 diyerek birbirlerine soylenerek
Agalrlamalar ve ilengler
oyuna baglarlar.
Genel olarak Karagoz oyunlannda, oyunun komik kiqisi olarak
Bununla blrlikte ozellikle Bitiq boltimiinde Karagoz yine Haci.
gortilen Karagoz'iin, Ortaoyunu'nda ise Kavuklu'nun, oyunlarda ileng
vat'rn iyi niyetle soyledili ttim sozleri yanhg anlayarak ya da bilerek ve
sozlerini, benzeri sdz gruplannr en Eok kullanan, soyle-
"ga$rlamalan, isteyerek garprtmakta ve Hacivat'a ilenglerde bulunmaktadtr. Bu
yen oyun kigileri oldupu gonilmektedir. Ozellikle soz oyunlarr ile yapr-
ilengler, agalrlamalar aynt zamanda da komik ogeyi ortaya grkaran soz
lan komikliklerdeki aga[rlama ya da ileng sozlerine bolca baq vuruldu-
komiklikleri olarak da karqrmrza grkarlar. Omelin, A{ahk oyununun
lunu kolayca dmekleyebiliriz. Omelin; "kopeoflIu, koca tokmnk sensin, bitig krsmrnda;
semerdenbozmal<alak, seni gidi aQak, yiiksek, ortakatherif seni vb. soz-
ler, Karagozce garprtrlarak, bilerek yanhg anlagrlarak komiklik igin, 'H ACNAT. iyi misin KmagdT? G egmiS ola!

hem de Karagdz'rin kargrsrndaki insana soyleyecefinden geri kalmaya- KARAGOZ - Milteveffakargalnr giirunii oya! (vrnur)"
cafr gergefini kanrtlamak igin srk srk kullanrlmaktadrr. Karagoz'iin vurmasl iizerine Hacivat; "Karag67 elin ayaBn ktnlsm,
Karagoz'tin kullandrlr, agafrlamalarr, ilengleri burada yineleyecek yiyecek ekmekbulanw" gibi halk dilinde gok kullanrlan beddualarr stra-

olursak; "Bok oplubok" ,3 Vay babantn a;t&na (Bir gok oyunda bu soziin
4 age., s. 69.
5 age., s.90.
3 C.ud.t Kudret, Karagoz, C. 3, Bilgi Yayrnevi, istanbul 1992, s. 137. 6 ---I
age.,s. Ll
 132 . Hakaret Kitabr Emine Gtirsoy.Naskali - Hilal Oyon Altun o 133

lar.? Bu durum aynr zamanda halkrn iEinden grkmrg, halkr guldi.iren bu
gosteri sanatrnln, halk diline ve ktltiirrine olan yakrnlrprnrn gosterge-
si olmasr bakrmrndan da onemlidir. Yine bir oyunda;
'H^CNAT. Ey Kmag67, gegmis oln!
IGRAGOZ. (Vmn) Sinsilesini sansar bogals diye kargrhk vermek-
redir.
Karagoz'iin ilenglerinden nasibini alan ya da onun tarafrndan aqa-
prlanan elbette sadece Hacivat defildir. Karagoz'iin kargrsrndaki he-
men hemen ttim oyun kigileri bu agafrlanmal-ara ufrarlar. Ama ozellik-
le bir kigi.vardrr ki Karagoz onunla kargrhkh Eekigmeden duramaz. Bu
kigi, Karagoz'i.in karrsrdrr.
Karagoz'de, sadece Karagoz'tin kansr depil, kadrn kahraman ola-
iak birkag oyun drgrnda, zennelerin de birbirlerine ve Karagoz'e, haka-
rete varan olumsuz sozleri rahatga soylediklerini, birbirlerini agaprla-
drklarrnr goniriiz. Omefin, "Al<azl<afahlacac$tm" , El m di4man gay-
reti, Kix olmusibetherif , Herif xuJ $imdt a!4m ywunm, Kol parahkhe-
nfsin, Senin ci{uinl<n4 para eder, Haydi gok dtrlanma, mwtdar musibethe-
rif
Bu omekler, agaprlamalarrrr, ilenglerin sadece bir kaErdrr. Ozellik-
.le, $airlik oyununda Karagoz'tin ve kansrnrn \o4ugmalarr, agalrlama.
nrn, ilenmenin, soz komifini saflamadaki yerini gOstermesi agnndan
gtizel bir omektir:

Karagoz'le karrsr, hemen hig anlagamazlat. Karagoz'tin kansr, drr-

' (KzARAQOZ'Cw (...)
I(ARISI- Senin gibikoca, sat;tmn telirden
dtrct, kocasrnln para srkrntrsna bakmadan agrrr isteklerde bulunan, gok. Elinfun geleni ar&nakoyma, Sebele nraymunuherift
kocasrna "herif', "a!7tnr ytrffim", "kafont, gdrinii patlnfinm" , "mltrdar", IGRAQOZ - diizgn kuktay
$ebele maJmmusensin, l<an!
"nutsibet herif', "ko1 parahk herifsin" diye seslenen alzr bozuk, kocasrna
KARAqOZ'tlt I KAntS I - Omrtin giinin l<ar ar stn siimiiklil herif !
saygrsr olmayan bir kadrndrr. Aynr gekilde Karagoz de kansrna bu ttir
girkin sozler soyler. Birbirlerine pek saygrlan yoktur.e . KARA$0Z. Utan gokl<abmma, tenesir horo4,rkatnkt

Oyunlardaki kargrhkh ilengler, kimi zaman ktittirlti sdzlere kadar KARAqOZ'tllV KARISI. Haydi Ewadnn, ktrk eqt l<cdisi,IzS yiyici
uzansa da bu tartrgmalar, komik ogeyi olugturan gekigmelerden biri o1- gajak!
maktadrr. Karagoz'tin karrsr, ozellikle Karagoz'e gok krzdrlrnda, onu IGRAQOZ. Q,ok dvlnma munda1 musibet!
aga[rlamaktSn ve beddualar etmekten geri kalmaz: Bayak Eulenme
KARAQOZ'UN KARISI- Musibet de seruin, Trundar da sensin,
oyununda Karagoz'iin kansr, onu eve almaz ve tartl$ma baglar:
g aplak l<nr gax herif ! " I o
'KARAQOZ'LN KARISI. Orrvtin gitniin l<armstn! Benim adtm Bu omele dikkat ettilimizde, her soz bitigine, uyakh olarak bagka
yok mu?" diye kocasrna soylenmeye baglar. Kadn, kendisine "karr"
bir agaprlama s6ziiniin getirilmeye gahgrldrfrnr gortirtiz. Burada amacln
denmesinden, Karagoz de "herif'denmesinden rahatsudrr. Bu sozleri
sadece agalrlama olmaktan gok, olabildipince soz oyunuyla, gtiltinglti-
hakaret olarak algrlarlar. Oysa, "herif've "kan", ikisinin de en gok kul-
pii saflamayr, komifi arttrrrnayr amagladrlr ortaya grkmaktadrr.
landr[r sozlerdir.
Burada dikkatimizi geken.bagka bir konuda; kadrnlarrn oyunlarda
gok rahat bir bigimde, bu ktiftirlti sozlere bagvurabilmeleridir. Ozelikle
?
age., s. 137. Karagoz'tin kansrnrn afzrnrn bozuklufunu yansltan diyalog dmekleri-
8
age., s. 93. (Fakat bu iki bitig soziine bir 9ok oyunda aynen bu gekliyle rasrlamakta- ne bakarak kadrnlarrn 9ok rahat konugtuklarrnr gagkrnhkla goniyoruz.
yrr.)
Qigdern KrlrE, GelenekselTurkTiyatrosundaZenneler, Kitap Yayrnevi, isranbul 200?,
s. 101- 102.' to Kudr",, age., s. 138.
134 . Hakaret Kitabr Emine Giirsoy-Naskali - Hilal Oytun Alon r 135

Hatta erotik / pomografik ozellikli dil, kadrn erkek sohbetlerinde ken- KARASOZ - Merhaba, ciperim!
dini kimi zaman agalrlama ya da kriftir olarak gostermektedir. A$9I- Cilerini kapekler dalasun!" t3

Karagoz'rin de kansrnr, oldukga aga[rlayan, ahlakga gok dtigrik

Bu sozler aynr zamanda halkrn kullandrfr ileng sozleridir. Bir acr,
gosteren sozctikler soylemekten gekinmedi[i oyunlar vardrr. Tiim oyun
krzgrnhk anrnda halkrn ilengte bulunarak soyledifl bu sozler, golge
boyunca kansrna bu sdzleri soylemekten gekinmez. QeSmerL oyununu
oyununa ya da ortaoyununa geldiginde tiplerin ve sdylenigin etkisiyle
ozellikle ornek olarak gosterebiliriz.
komik bir anlam da kazanrrlar.
Karagoz, diper oyun kigileriyle, ozellikle givesi farkh olan tipleri
Yine Srinner oyununda, Hokkabaz ve Yardak'rn, Karagoz'e soyledi-
siirekli yanhg anlayarak ya da onlara krzarak ilenglerde bulunur, onla-
!i sozler, ilengten gok, aqaflrlama ve ktiftir doludur. Omefin;
rr kimi zaman ktifurlti sozlerle agafrlar. Karagoz bunu yaparken kargr-
srndaki kigiler de ona bu gekilde yanlt verrnekten gekinmezler. Kimi
HOKKABAZ, YARDAK. Seni yidi utanmaz, arlanvnaT, algak,

zaman da bu kargrhkh atrgmalara ktittirhi sozler de karrgrr. Bu ilengten Juzsuz, xnnuklu, mmdar, edepsiT, kudtumuS, uJuzkerata, peTeuenk dey-
yusu! Tu! Tulta
Eok kargr tarafi agafrlama, onu krzdrrmaya gahgmaya varan bir noktaya
gelir. Omepin, $airlilc oyununda, Kayserilinin kimi zaman krifre varan Bununla birlikte Hacivat'rn da yer yer bu aga[rlamalar, ilengler
sozleri buna bir omektir. Yine, Yahudi'nin; "Vay ka.demsizoplukafum- konusunda Karagoz'den kalrr yanr yoktur. O da Karagdz'e krzdrfrnda
siy" , "Qelebi; Ulan erzel kdpek, sesini kes , simdi a!7tru bwnunu tersine ge- bir gok olumsuz soz srralayabilmektedir. Ve ikisinin gatrgmasr oyun
viririm!.. Tu1t" "Bakkal'rn; Oca!'t baan!", Laz'rn1 Gazant patlaanum! iginde de golu zaman hareketli noktalardan biridir. Senimaymwt seni! ,
Adam ol qdpek\" sozleri gibi. Yine Abdal Bekgi oyununda; Onu herkes bilir echel kapekt , A menhas.. ufrnsu7, Behey ebleh! Bultle,
Seni musibet Qingene seni.. Hacivat'rn soyledi[i sozlerden bazrlandrr.
QELEBI - N asrl ede cepiT? Q enen tutulsun!
KARAQOZ- Senin tutulsun, koca taynu! (nyma: puSt) Yine Hacivat, kendi egini ovmek, Karagdz'tin egini yermek igin
olumsuz sdzler ku[anmaktan Eekinmez;
QELEBL- (IJ sul usul Zervre' nin euine gelir.) Kimse bakryar mu acaba?
HACNAT. iSvebd4m, nkzeninim, haman bohgalmtnt hanrlsr, mst
11aPg6z. (Oksiniir) Oha, ahat
tara{t toplm; senin o Svfintr, yelLoT, sinniiklii, menlebur krum bohqakut
QELEBL. Vay milsrcskt herif , geber! (minteskt: vikudu su mplams) ardh anlii omuzuna ahr, yolareudn olw.Is
KARAG6Z- Sen geber, inek!12 . Yine Karagoz ve Hacivat'rn oyun igindeki gekiqmeleri yer yer ki.i-
ASgthkoyununda; Karagoz ve algr, karqrhkh konugmaya baglarken, ftir[i sozlere kadar uzanrr. ./{grlrk oyununda;
yine oyundaki yanhg anlamalar nedeniyle ve krzgrnhkla aqgr da sdyle- ' HACNAT - B unlar a inan&n mr Tannettin, ko c q ahnak?
nir:
KARAGOZ. Koca tokmok sensin, semerden bozma kahnk! (Haci-
"KARAGOZ- Haciqtat'tn sdyledifi herif bu olacak. - Merhaba 96- uat'a tokat.)"16
zlrm!
A$9I- GOriln Qtksrn! 13
og.., C. l, s. 150.
14
Kudr.t, age.,C.3, s. 104- 105
rr Cerdet Kudret, Karcgcir, C. 2, Bilgi Yayrnevi, istanbul 1969, s. IO- 4?. '5 Kudr.r, age., C. 1, s.68.
12
C.,rd"t Kudret, Karagoz, C. 1, Bilgi Yayrnevi, istanbul 1992,s.83. t6 age., s. 744.
136 o Hakaret.Kitabr Emine Giirsoy-Naskali - Hilal Oytun Altun o l3Z
:

*HACNNI. Amenhfist Bunlan lhkwdt diye mi sdyliiyarsunt Bwilar Bu kadrnlar aynr zamanda mahalle ortasrnda kavga etmekten ge-
adea saqna. Karytdnkini hayuan mr sandtn? (Karagdz'e nl<at atar) kinmeyen, aprzlarr bozuk tiplerdir. Qegmz oyununda Kavuklu'nun ka.
KARA$OZ- Afedersin, dyb sandtm, koca,esek! (Hacic)at'a nl<et rrsrnln ve PigekAr'rn krzrnrn kavgalarr Kavuklu'nun ve Pigekdr'rn da
atst)Dt7 arasrnr bozar.

Ttim bu omeklere baktrfrmrzda, Karagoz oyunlarrndaki ilenglerin 'I. ZE INE- Duydum!Kendimi dc gt4 zabt etam, azl<alhboEaryu
gopu yerde halkrn sOyleyiginde de yer etmig olan sitemler oldulunu gd- aalarokam. Bunak herif , ktTtntn rezaletlerini gdrmilyor da aleme iftiralar
riiyoruz. Fakat zaman zaman kargrmua grkan, cinsel imalar ve krlfurltl ediyor. Ben Simdi gidrr ona gtzelbir ders veirim. (PiSel<hr'm Jarnna gider.

sozler, sitem etmekten gok, agaprlamak, yermek, ktigtik d0giirmek, krz. II: Zenne'ye hiwben) Baru balcsona a dtifinii Inyla! ,\leme ifara eunek,
ten utan mtJor musunl
drrmak amacrnl da taqrmaktadrr. Bu durum kimi zaman rahatsrzhk ve.
ren bir duygu yaratsa da, donem igin, oyunlarda komik oge olarak kul- II. ZENNE . Aoa! $u l<nrt lunrun zoruna bakt G elmiS barw gaayor.
lanrlmrgtrr. I. ZENNE. Bak Stlhgat
II. ZENNE, $rllrl seruin. Nnnt nplat
Ortaoyunu ve Metinlerinde Kullamlan Sitem Siizleri,
Agaf,rlamalar ve Beddualar
I. ZENNE. Toplarnayacartrm, ne oloraktruS bal<nytm!
Ortaoyunu'nda da trpkr Karagoz'de oldufu gibi, oyun komili Ka-
niSffAn.
(Gelprek.) Haydi, def of hnadan! Yimwnd"alel<e uar,
benimktnmdaleke yokt
vuklulnun scizlerinde ve onunla atrgan kimi tiplerin, bu tartrymalar sr-
rasrnda soytedili sozlerde ilengleri, agaprlamalarr gormekteyiz. I(Aytt(LU . (Gelerek.) Lekelenmemis yeri l<almantSa ondnt.

Yine trpkr Karagoz'de oldupu gibi, k6po{lu ki;pek, elinin karu gibi
gokga kullanrlan agafrlamalar vardrr. Ortaoyunu metinlerinde gegen;
"kiir olast herif' , "Allah hepi5inin belasw versin, erkek dr{il mi!" , "genen
tutulsffi herif ' , "mendnbur lvrift , " seni aQok l<6pek seni" , "l<art l<art" , "ba-
balmbaSmil toplalacak" , "morstk senin anandtr" , "horoTlrcrif' vb. soz-
lerin Kargozrde kullgnrlan bir gok siqem ve agaprlama soztiyle aynr ol-
dupu dikkat gekicidir.
Bunun yanrnda, oyun iginde bu sozleri kullanan kigilerin gofunun
kadrn olmasr da dikkat geken bir diger konudur. Karagoz ile en gok
benzedikleri ozellik, Zenneler ile Kavuklu arasrnda gegen kimi zaman
ktifre varan konugmalar, agafrlamalardrr. Zenneler, Kavuklu ile gekigir-
ken, kimi zaman da bagka erkekler yiizr-inden kavga ederken, birbirle-
rine; grrfintr vb. demekten gekinmezler.
PI$EI(AR- Hodi orolan, edepsiT! (Hepsi birbirleriyln l<nuga eder-
ler.)""
Bunun yanrnda ozellikle kayarto ve Kavuklu arasrnda srirekli bir
gekigme ve bununla birlikte agaprlama vardrr.
"KAyARTO. (igeriden.) Aaa! iki g\zilkar olari-seni! Sen l<clsenl<Bl-
cilci var, oraya gitsen e l<afir! Bwaln" iSin ne?
KAWKLU. UIan,lapoglu, sen de mi l<.anEryorsun? iryallah yerin
dibine kmtstrsm da, alcm de sendenkurtulw, kdr fellah!
KAyARTO. Seni genesi krstlasrca seni! Utarup mlnrmadanbir debu.
raya gelmiS, dleminl<nptlann gahyor d"akeLi onyor. Defol oradan! Alinal-
Iahkafanabir gii\ilml<aynar su dbkersem o zaman akhnbaEma gelir. Defol
brnoLant!"te

18
C"rrdet Kudret, Orra @unu l,lnkrlap Kitabevi, istanbul 1994, s 222.
r7
age., s. 146.
le age., s. 301.
138 . Hakaret Kitabr
Emine Giirsoy-Naskali - Hilal Qtun Altun . 139

Ve yine bagka bir oyunda;

KAVUKLU, ismail, yetiS! Arap'm bebast tuttu. (Diikltundm fffla-
"KAyARTO - Binm fikir , ismail Ef endi , bu eq)den ginnek.
y etiS! " 20
g arak kagar. ) isnail,
PI$EKAR. Yani, efendim, dhar bir mahalle mi nakilbuywularak.? Kadrnlar ve erkekler arasrnda gegen bu gekigmelerden bagka, yine
KAyARTO- Oyb olacak, ismailEfendi. Ferahi aydrnhkbir yer isti- Karagoz'de oldupu gibi diler tipler ve Kavuklu arasrnda da bu tarz aga.
Joruz. lrlamalara, ahlara rasthyoruz.
KAVUKLU- Aaa! Sen 61le yerlerde degil, sen kendine gdre bir yer Ozellikle Ciice ve Kavuklu arasrnda gegen atrymalar ise yer yer
bulmahstn. ktifrirlerin oldulu bir gekigmeye domigtir.
KAyARTO- A! A! A! A1oI, oradobir sey hvhyor. Kopekmi o, go- COCE. Yntu! Enayi pilakisi. Netameli seninbabandtr, KaTda{h!
cuklarl l
KAVUKLU. [Jlan, v ay kapollu r ezillz
KAVUKLU- Evet. Hem de gobankapeg, hacr marstk!
Bu omek bile tiim o ktiftirlti sdzler iginde en az agaprlama barmdr-
KAYARTO- Marstk sensin iskele babas! ran bir omektir.
KAVUKLU. Safa geldin, bgwn garkh Ey.iip vapuru! Bu inceleme Eergevesinde, Ortaoyunu'nda, Karagoz'deki gibi ero-
KAYAR TO - AIimaIIah, y enma gelir s em gdr in s in"t Ey itp v ap w unu. tik / pomografik ozelliklerin, soylemlerin one gok grkmadrfr, goze
kammlt$nbir garpmadrfr, bu trir soz gruplarrnrn, soz oyunlarrnrn daha az kullanrldr-
KAVUKLU. Haydi oradan, kocammxk! Sen goyle
kenannda" strant bekle . U lan, sen de kendini adam hesabuta mt koy uy or sw't, !r gori.iltiyor. Karagoz oyunlarrnda, kriftirlerden ilenglere dikkat geke-
torluk kalhru/ cek denli yopun bir kullanrm goze garparken, Ortaoyunu'nda daha yi.i-
zeysel imalarla, daha "terbiyeli" sozlerle gegigtirilmig gibidir. Bu duru-
KAyARTO' Ay, kuguk hantm, f ena oluy or um! B en bu kap efin ulu-
mun olugmasrnda en btiytik etkenin, Karagoz'0n bir golge oyunu olu-
mastna day anamay acafrm, b ab almrm b asrma iiSilSecekler.
gu; Ortaoyunu'nun ise seyirciler kargrsrnda oynanmasl gergefinin ya-
I. ZENNE. Amnn, Ban, senin de iSin yok da, girkefe ta.t mt aalor- rattrlr sonug olarak dtigtintilebilir.Yine de Ortaoyunu'nda, Acem, Ktil-
sun! j hanbeyi, Kayserili gibi tiplerin oldukga alrr ktifiirler ettikleri, gok ko-
KAyARTO. Aaa! ,\yol, bakson a, insana ne sdyliiyor. tti ilenglerde bulunduklarrnr gorebiliriz:
KAI/UKLU- UInn, kapoglu, ben sana dakundwnmu? ACEM- HAII kopeh uSaP, Simdi deden gdziinil s.kem hnat (s. I 66)
IGyARTO - AUah! Allah! AJII, sen kwu fosul:1e misin? IGySERiLi- Sanga dirim, hey a{a, bagma musallat m geldin!? Ce-

KAVUKLU - H ay v, ay Sel<adtntm. hennem olup gidinlik! (s. 168)

KAyARTO- itaht it<i gdriat kh olsun insallthl Hig erkekten Ayge BUYUCU HOCA. Vay, cahil ii cilhelhrun cehliyle tecaluul ennis he-
Kadrn ohn mu? rif! "Hidletimi apu|v.tna gtkannaAan Stnolan def ol!" diyorum. (s. 195)
KAWJKLU- Qils, sersem! I(AySERiLi- it o{Iu itin xfaant kim gdrdilki gardaslik. (s. 199)
KAyARTO- "Qiis" diye senin bqbana derler. '\y, fena oluyorum!
(Acayip Sekiller alctrak, sar'a tutmus gibi sadalar gtkararak, Koc.)uklu'ru.1rL 20
C"ud.t Kudret, Ortaoyanu I, Tiirkiye ig Bankasr yayrnlarr, Ankara 1973, s. 401
ilrerine hiicum eder.) 2' ogr.,r. l14- 115.
140 . Hakaret Kitabr Emine Giirsoy.Naskali - Hilal Oytun ettu., . t+t

Ortaoyunu'nda kullanrlan bu ileng sozleri, agafrlamalar trpkr Ka- Kaynaklar

rag6z oyunlannda oldupu gibi, halkrn krzgrnhfrnrn, ac$rnln oyun igin- And, Metin, DinJaAa ue Bizdc Galge Oytnu, Tiirkiye ig Bankasr yayrnlan,
de biraz daha komiklegtirilerek, abartrlarak yansrmasrdrr. Gtinltik ya- Ankara 19??.
gamda kullanrlan ve artrk srradanlagan kimi sozleriir beddua etmekten Kagan, Moissej, Giizellik Bilimi Olarak Estc.tik ue Sanar, Qev. A. Qahglaa Altrn
gok, o anhk krzgrnhlr dile getirmeyi amaglayan sdzler oldupu da g6rtil- Kitaplar, lstanbul 1982.
mektedir. Krlrg, Qildem,Gelenel<selTitkT\atroswrlaZenneler, Kitap Yayrnevi, lstanbul
2007.
Kudret, Cevdet, Karagdz, C. l, Bilgi Yayrnevi, lstanbul 1992.
SonuE Kudret, Cevdet, Karagiiz, C. Z, Bilgi Yayrnevi, lstanbul 1969.
Halkrn seyirlik eglence anlayrgr iginde onemli bir yeri olan Kara- Kudret, Cevdet, Karagdz, C. 3, Bilgi Yayrnevi, istanbut 1992.
goz ve Ortaoyunu metinleri, halkrn ktilttirtinii de, yagam tarzrnr da Kudret, Cevdet, OrmOyunu I, inkrlap Kitabevi, istanbul 1994.
yansltan onemli bir yere sahiptir. Kudret, Cevdet, O'rtaoyunu I, Ttirkiye lg Bankasr yayrnlarr, Ankara 1973.

Acrnrn yolun yagandrfr, ofkenin acryla bilendi[i durumlarda in- $ener, Sevda, Yasamtn Knlma Noktasrnda DT am Sarwa, Yapr Kredi Bankasr ya-
yrnlarr, Istanbul 199?.
sanm bir anlamda iEini rahatlatmak igin soyledili ilengler, ahlar, kimi
zaman agalrlamaya varan s6zciikler, bu iki gosteri alanrnda da, oyun
yapnrnln bir etkisi olarak daha abartrh, siislenerek ve komedi Ogeleriy-
le birleqtirilerek kullanrlmrgtrr.

Qo!"u yerde bir s6z komili olarak kargrmrza grkan bu sozler, birebir
halkrn kullandrpr ilenglerdin Gdnln kar olswt, genen krsrlsrn,.... gibi
ilengler yaganan srkntrnrn kargr tarafta da yaganmasr igin Allah'tan
dilenen sitem sozleridir.
Bununla birlikte bu iki ttirde, zaman zaman bu sozlerin agafrlama
seviyesinin 6ldukg" dtigti.ifii, ktiftirlti sozlerin kargrhkh yangtrlr bir
noktaya gelmigtir. Yine de tiim bunlarrn iginde bu sdzler eflenceyi, ko-
mediyi yaratan, soz oyunlanna dayah komik bir yan olarak kullanrl-
maktadrr. Orada bir sitem, bir ah olmaktan gok komiklik yaratan te-
mel ogeler olarak kargrmrza grkmaktadrrlar.