ПОЛИО ПЛУС

движење против хендикеп Udhërrëfyes për monitorim të

Konventës për të drejtat e
Publikimi Udhërrëfyes për monitorim të Konventës për të drejtat e personave me handikap është përpiluar në korniza të
projektit: Мargina Obscura – çështja e handikapit në qasjen drejt Bashkimit Evropian. personave me handikap
Qëllimi kryesor i projektit është që ta përforcojë ndikimin e sektorit qytetarë nëpërmjet zërit të Bashkuar të Organizatave
të personave me handikap, gjatë krijimit të politikave publike, sjellje të vendimeve dhe përforcimin e dialogut qytetar dhe
politik.

Qëllimi i përpilimit të këtij publikimi është që të japë pasqyrë dhe drejtime të organizatave të personave me handikap, per-
sonave me handikap, si dhe faktorëve tjerë, institucioneve dhe organizatave për të drejtat e njeriut, për mënyrën e interpreti-
mit dhe monitorimit të Konventës për të drejtat e personave me handikap

Projekti është përkrahur nga ana e Bashkimit Evropian. Botimi i këtij publikimi është përkrahur nga ana e Bashkimit Evro-
pian dhe Civika Mobilitas.
Оваа публикација е изготвена со помош на Европската Унија. Содржината на публикацијата е единствена одговорност на
“Стопанска комора на Македонија” и “Полио Плус - движење против хендикеп” и на никаков начин не може да се смета дека ги
одразува гледиштата на Европската Унија.
UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS
PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP
PËRMBAJTJA
Botues
Polio Plus – lëvizje kundër handikapit

Autorë
Dushko Vuçiq Parathënie ................................................................................................................................................ 6
Elena Koçoska Hyrje ........................................................................................................................................................... 7
Zoran Dobrash
Zvonko Shavreski KREU I PARË ..................................................................................................................................... 8
KONVENTA PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP .................................................. 8
Përkthim, lekturë dhe botim
Rojal Art Asgjë për ne – Pa Ne .......................................................................................................................... 9
Kuptimi dhe interpretimi i Konventës ...................................................................................................... 9
Përpunimi grafik teknik
Ognjen Fidanoski KREU I DYTË .................................................................................................................................... 12
MONITORIMI I KONVENTËS ..................................................................................................... 12
Tirazhi
1000 kopje
Monitorimi i së drejtave të personave me handikap .................................................................................. 13
KREU I TRETË ..................................................................................................................................... 16
Година 2018
INDIKATORËT PËR NDJEKJEN E KONVENTËS
CIP - Каталогизација во публикација PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP ........................................................................ 16
Национална и универзитетска библиотека “Св. Климент Охридски”, Скопје Indikatorët pët të drejtat e njeriut ....................................................................................................... 16
341.231.14-056.26/.36(036)
STRUKTURA KDPH ........................................................................................................................... 17
ISBN 978-608-4608-20-2
ÇËSHTJE KYÇE ...................................................................................................................................... 20
BIBLIOGRAFIA ...................................................................................................................................... 94

5
 PARATHËNIE
Miratimi dhe hyrja në fuqi e Konventës për të drejtat e personave
me handikap (KDPH) dhe Opsion protokolli tregojnë në ndryshimin
e thellë në praktikumin e kalimeve drejt çështjes së handikapit. Në
Konventën, fokusi nuk është më në “parregullsinë” e shqyrtuar të
personalitetit, me dëmtim të kuptuar si mungesë ose sëmundje.
Konventa e shqyrton handikapin si “patologji e shoqërisë”,
meqenëse shoqëria nuk është inkluzive dhe nuk përshtatet në ndry-
shimet individuale. Shoqëria patjetër që të ndryshojë, e jo personi,
ndërsa Konventa për të drejtat e personave me handikap është ud-
hërrëfyes për ndryshim të këtillë.
Monitorimi i të drejtave të njeriut mund të luajë rol kryesor në
përkrahjen e shteteve që në mënyrë efikase ta implementojnë Kon-
ventën për të drejtat e personave me handikap të jenë më të vetëdi-
jshëm dhe më proaktiv për të drejtat e tyre.
Polio Plus ishte e nxitur të tregojë në çështje dhe indikatorë kyç
për të drejtat e njeriut për personat me handikap për shkak bren-
gosjes se masat për cilësi të shërbimeve dhe të drejtave bëhen gjith-
një e më shumë burokratike / sipërfaqësore dhe të privuar nga përm-
bajtja e rëndësishme cilësore dhe kuantitative.
Çështjet kyçe të parashtruara do të munden të paraqesin mbledh-
je të rëndësishme të informatave për shkallën deri te e cila qytetarët
me handikap e gëzojnë të drejtën ose lirinë e caktuar dhe ndihmojnë
në informimin e prioriteteve për aksion dhe përfaqësim. Po ashtu, të
6 7
njëjtët në mënyrë potenciale do të bëhen informatë bazë e raporteve
qeveritare dhe joqeveritare deri te Komiteti pranë OKB për të drejtat
e personave me handikap në lidhje me harmonizimin e Maqedonisë
me KDPH.
Polio Plus tregon në dobinë potenciale për të drejtat e njeriut si
vegla edukative, politike për përfaqësim.
Puna e të drejtave të njeriut kërkon përgatitje, shkathtësi dhe njo-
huri teknike që të mundet në mënyrë efikase të ballafaqohet me atë.
Ky publikim jep sqarim të paradigmës se KDPH, në korniza të saj,
i mbron të drejtat e personave me handikap dhe propozon drejtime
për monitorimin e tyre, ndërsa jep edhe këshillë të dobishme për
punët të cilët duhet ti kenë parasysh kur bëhet fjalë për persona me
handikap.
Ky publikim do të ju ndihmojë personave të kyçur në moni-
torimin e të drejtave të njeriut, në mënyrë efikase ta inkuadrojnë
perspektivën e personave me handikap në aktivitetet e tyre, por jo
vetëm nëpërmjet integrimit të tyre në monitorimin e përgjithshëm,
por edhe nëpërmjet kushtimit të vëmendjes së veçantë edhe të moni-
torimit të situatës në lidhje me gëzimin e të drejtave të personave me
handikap si element i sistemit të së drejtave të njeriut.
HYRJE
Qëllimi kryesor i këtij publikimi është që ti promovojë të drejtat Që tu ndihmohet aktiviteteve për promovimin e të drejtave të
e njeriut të personave me handikap. Që të lehtësohet realizimi i personave me handikap dhe kreatorët e politikave të përputhen me
këtij qëllimi, parashihen një varg resursesh për palë të ndryshme të KDPH, siguruam hyrje të shkurtë dhe pasqyrë të KDPH, si edhe
prekura, ndërsa një numër i madh nga këto veç më janë krijuar. çështjet inicuese për secilin nga nenet e saj.
Kjo vepër është ende larg përfundimit, por edhe në këtë fazë, Shpresojmë se kjo do ta inkurajojë dhe do ta lehtësojë njohjen
këto drejtime do të kishin paraqitur vegël të dobishme për analizën dhe zbatimin e shpejtë të së drejtave dhe lirive themelore të njeriut
e çështjeve dhe zhvillimin e politikave, por edhe do ta lehtësojë të shënuara në KDPH në Maqedoni.
zbatimin e principeve për të drejtat e njeriut për personat me hand-
ikap.
Drejtimet për të drejtat e njeriut të paraqitura në këtë publikim
janë diçka për të cilat vazhdimisht punohet. Drejtimet janë prezan-
tuar në kontekst të KDPH nga e cila edhe janë marrë.
Qëllimi tjetër i këtij publikimi është promovimi i vetëdijes dhe
kuptimit të Konventës për të drejtat e personave me handikap, e cila
është zhvillim më i rëndësishëm potencial në historinë e lëvizjes për
të drejtat e personave me handikap.

KREU
KONVENTA PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP
Konventa për të drejtat e personave me handikap (KDPH) është
kontratë ndërkombëtare për mbrojtjen dhe promovimin e të drejtave
njerëzore të qytetarëve me handikap KDPH[ Teksti i OKB Konven-
ta për të drejtat e personave me handikap me të gjitha materialet
shoqëruese duke përfshirë edhe listën e nënshkruesve dhe shteteve-
anëtare është i kapshëm në: http://www.un.org/esa/socdev/enable/
rights/convtexte.htm ] dhe Protokolli fakultativ drejt saj, u miratuan
në OKB me 13 dhjetor 2006, u hapën për nënshkrim me 30 mars
2007, ndërsa hynë në fuqi me 3 maj 2008.
Jo vetëm që është akti i parë i detyrueshëm në domenin e së dre-
jtës ndërkombëtare për të drejtat e njeriut në shekullin e 21, KDPH
është njëra nga konventat për të drejtat e njeriut të cilat e paraqesin
esencën e së drejtës ndërkombëtare për të drejtat, por paraqesin edhe
pranim zyrtar të handikapit si çështje e të drejtave të njeriut në sferën
ndërkombëtare, gjegjësisht është instrumenti i parë për të drejtat e
njeriut i cili e mishëron qasjen drejt së drejtave njerëzore të handika-
pit. KDPH jep rekomandime të qarta, drejtime morale dhe politike
për ndryshim pikërisht me natyrën e saj hibride, gjegjësisht përfshin
spektër të gjerë të së drejtave, si të atyre qytetare, politike po ashtu
edhe ekonomike, sociale dhe kulturore dhe paraqet standard më të
lartë për mbrojtjen e të drejtave të personave me handikap.
8 9
01
Të drejtat e njeriut janë një përmbledhje e të drejtave dhe
lirive themelore të njeriut të cilët ju takojnë të gjithë njerëzve
pa dallim se kush janë, çfarë janë dhe prej nga janë. Ata i
përkasin dinjitetit bazë njerëzor i cili patjetër të jetë i siguruar
nga ana e shteteve.
Ato njohin se secili ka vlera të barabarta, ka të drejtë të
vendimit personal dhe duhet ndaj secilit njeri të sillen në
mënyrë të drejtë, me dinjitet dhe respekt.
Principi i barazisë para gjyqit paraqitet si e drejtë fondamentale e
njeriut. Gjegjësisht, të jetë i trajtuar në mënyrë të barabartë në paj-
tim me natyrën e tij njerëzore. Kjo e drejtë mbështetet në njërën nga
vetitë themelore të natyrës njerëzore, në fakt, qeniet njerëzore si per-
sonalitete kanë vlerë të barabartë në vetë veten, ndërsa jo jashtë vetes
në ndonjë vlerë tjetër dhe janë qëllim vet në vete.
Personat me handikap për fat të keq ende në mënyrë primare shi-
kohen si “objekte” për përkujdesje ose për trajtim mjekësor sesa si
“pronarë” të së drejtave.
UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS
PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP
Vendimi që të sillet një instrument i këtillë
universal për të drejtat e njeriut, specifik për
personat me handikap ishte që të avancohet,
mbrohet dhe mundësohet gëzim i plotë dhe
i barabartë i të gjitha të drejtave dhe lirive
themelore njerëzore nga ana e qytetarëve me
handikap në bazë të barabartë me të tjerët.
Në bazë, Konventa thekson se personat
me handikap i gëzojnë të njëjtat të drejtsa të
njeriut sikurse edhe gjithë të tjerët dhe se per-
sonat me handikap janë të aftë që ti mbajnë
jetët e tyre si qytetarë të plotfuqishëm të cilët
munden të japin kontribut të rëndësishëm në
shoqëri, nëse ju jepen të njëjtat mundësi si
edhe të tjerëve.
ASGJË PËR NE – PA NE
Zhvillimi i Konventës përfshinë, në nivel
më të lartë, përfaqësues të shoqërisë qytetare
dhe atë organizata të personave me handikap
(OPH). Përfaqësim aq të madh nuk ka pa-
sur për miratim të asnjë Konvente tjetër për
të drejtat e njeriut ose çfarëdo qoftë procesi
tjetër në historinë e OKB.
Ky nivel i lartë i pjesëmarrjes të OPH re-
flektohej jo vetëm në cilësinë e tekstit të Kon-
ventës në shumë sfera, por edhe në theksimin,
në vetë Konventën, se personat me handikap sonave me handikap dhe janë pikë bazë esen-
dhe organizatat e tyre patjetër të jenë të përf- ciale fillestare për interpretimin e Konventës.
shirë në zhvillimin e politikave dhe pro- Ata paraqesin bosht themelor i cili, nëpërm-
grameve, si dhe në implementimin dhe mon-
itorimin në nivel vendor dhe ndërkombëtar.
jet secilit nen të shënuar në vetë Konventën,
monitoron dhe ndjek realizimin e ligjeve,
Kjo qasje “partnere” në zhvillimin e KDPH politikave, strategjive, programeve, sikurse
ka implikime të vazhdueshme dhe të rëndë- secili aksion tjetër të cilin e ndërmerr secili
sishme ndaj të gjitha aspekteve të implemen- aktor në shtet.
timit të KDPH.
KUPTIMI DHE INTERPRETIMI I
KONVENTËS
Për shkak qasjes hibride dhe zhvillimore,
shpeshherë tek të drejtat e personave me han-
dikap më shumë se një e drejtë është e prekur.
KDPH tregon se personat me handikap kanë
të drejtë të të gjitha të drejtave qytetare, poli-
tike, ekonomike, sociale dhe kulturore, të
cilat veçse janë përmbledhur në tetë Konven-
ta kyçe.
Për shkak definimit dhe orientimit të së
drejtave të personave me handikap, KDPH
është kontrata e parë ndërkombëtare për të
drejtat e njeriut e cila formulon tetë principe
të përgjithshme, edhe pse janë në dispozitë
të veçantë (neni 3). Këto principe janë me
rëndësi esenciale për të drejtat e njeriut të per-
 UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS
PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP

10 11

MONITORIMI I KONVENTËS
Në nivel nacional, neni 33 i Konventës për-
cakton tre mekanizma të cilat janë të rëndë-
sishëm për implementimin dhe monitorimin e
të njëjtës.
E para, shtetet patjetër që të caktojnë një ose
më shumë pika kontakti në Qeveri për punët
lidhur me implementimin;
E dyta, shtetet patjetër që të kenë para-
sysh formimin ose caktimin e mekanizmave
për koordinim në korniza të qeverisë, që ti le-
htësojë aksionet në sektorët dhe në nivele të
ndryshme; dhe
E treta, shtetet patjetër që të formojnë ose
caktojnë kornizë e cila përfshinë një ose më
tepër mekanizma për promovim, mbrojtje dhe
monitorim të realizimit të Konventës.
Në nivel ndërkombëtar, në pajtim me nenin
34 është formuar Komitet për të drejtat e per-
sonave me handikap pranë Kombeve të Bash-
12
KREU 02
kuara. Komiteti është i përbërë nga ekspert të
pavarur në të cilin një pjesë e tyre janë persona
me handikap, gjatë së cilës është ruajtur prin-
cipi “Asgjë për ne, pa ne”. Komiteti ka disa
funksione.
E para, në bazë të raporteve periodike nga
shtetet dhe palët tjera të interesuara, Komiteti
kyçet në dialog konstruktiv me shtetet për re-
alizimin e Konventës dhe për çështjet të cilat
përmbajnë konkluzione dhe rekomandime për
veprime të njëpasnjëshme, që ta avancojnë dhe
përforcojnë realizimin.
E dyta, Komiteti organizon ditë për disku-
tim dhe debatim të përgjithshëm të cilat janë të
hapura për publikun. Në këto debate diskuto-
het për të drejtat dhe dilemat të cilat dalin nga
Konventa.
E treta, Komiteti jep deklarata autoritare,
të njohura si komente të përgjithshme, që ti
rrisë përfitimet specifike të Konventës ose
gjëra specifike të cilat dalin nga realizimi i
Konventës. Gjegjësisht, nëpërmjet këtyre ko-
menteve të përgjithshme. Komiteti e sqaron dhe
jep interpretime të disa neneve ose dilemave të
cilat dalin nga Konventa.
E katërta, Opsion protokolli e autorizon
Komitetin që të pranojë ankesa nga individë,
të cilët paraqesin shkelje të cilësdo qoftë dis-
pozitë të Konventës nga ana e shtetit i cili e
ratifikon Opsion protokollin. Komiteti mundet
ti paraqesë shqyrtimet e tij qëkur do ta shqyr-
tojë ankesën në frymën e komenteve nga shteti
përkatës.
E pesta, Opsion protokolli i jep të drejtë
Komitetit dhe mundësi që të realizojë hetim
dhe gjurmim në shtetin nëse merr informata të
besueshme të cilët tregojnë në shkelje brutale
ose sistemore të KDPH.
UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS
PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP
Personat të cilët i monitorojnë të drejtat e
njeriut, duhet të jenë të vetëdijshëm për ata
mekanizma dhe për funksionin e tyre.
Monitorimi dhe realizimi i të drejtave
të personave me handikap
Raportet e shteteve, institucionet nacionale
për të drejtat e njeriut, organizatat e personave
me handikap dhe grupe tjera të shoqërisë
qytetare dhe zyrat e OKB me mandat në fuqi/
përkatës, do të kontribuojnë në sigurimin se të
drejtat e njeriut, të garantuara me Konventën,
janë shndërruar në aksion dhe në jetën reale
të personave me handikap. Para se të merren
parasysh modalitetet e mbikëqyrjes/moni-
torimit, është e rëndësishme të kihet në mend-
je këto faktorë të cilët do të udhëheqin me të
gjitha aktivitetet mbikëqyrëse.
А. ROLI QENDROR DHE PËRF-
SHIRJA E PERSONAVE ME HANDIKAP
NË MONITORIM
Personat me handikap dhe organizatat e
tyre reprezentues ishin pjesë përbërëse në
formulimin dhe negociatat gjatë miratimit të
Konventës për të drejtat e personave me hand-
ikap, nën moton: “Asgjë për ne, pa ne!”.
Ky princip është mishëruar edhe në vetë dis-
pozitat e Konventës, duke kërkuar nga shtetet
anëtare “që të realizojnë konsultim të përafërt
me” dhe “në mënyrë aktive ti përfshinë” per-
sonat me handikap në proceset e marrjes së
vendimeve të cilat u përkasin tyre (neni 4 (3))
Konventa kërkon edhe që “shoqëria qytet-
are”, veçmas personat me handikap dhe orga-
nizatat e tyre, të përfshihen dhe plotësisht të
marrin pjesë në procesin e monitorimit” (neni
33 (3)).
Kjo ka një lidhshmëri logjike, edhe me pro-
cesin, edhe me esencën/rëndësinë praktike.
Nga aspekti i procesit, personat me handikap
patjetër që të përfshihen në aktivitetet e mon-
itorimit, për shembull ashtu që do të ketë per-
sona me handikap në mes atyre të cilët do ta
bëjnë monitorimin.
Në kuptimin praktik/esencial, zëri dhe për-
voja e personave me handikap patjetër që të
jenë në qendër të raporteve të monitorimit,
me qëllim të shqyrtimit të faktit e personat me
handikap janë ekspert për situatën e tyre.
E rëndësishme është, po ashtu, të siguro-
het se përpjekjet për monitorim të situatës me
të drejtat e njeriut për personat me handikap,
nuk do të kontribuojnë kah margjinalizimi i
mëtutjeshëm i njerëzve në korniza të grupit të
veçantë. Monitorimi për të drejtat e personave
me handikap patjetër që të fokusohet, edhe
ndaj të gjitha llojeve të handikapit, dhe ndaj
gjithë shoqërisë. Kjo do të thotë se monitorimi
patjetër që të kyçë femra, meshkuj, vajza dhe
djem, me mbulim të spektrit të plotë të llojeve
të handikapit – duke i përfshirë edhe ato me
handikap fizik, mendor, intelektual ose sen-
zorë – dhe nga të gjitha prejardhjet socio –
ekonomike dhe etnike, grupe të moshuara dhe
sfera të jetës. Për shembull, duhet të prekë dhe
ti përfshijë edhe të varfrit, të pastrehët ose ata
të vendosur në institucione.
B. PËRCAKTIMI DHE HARTIMI I
“BARTËSVE TË OBLIGIMEVE” DHE
TË ORGANIZATAVE PARTNERE
Hap i parë i rëndësishëm, i atyre të cilët
janë të angazhuar në monitorimin e të drejtave
të njeriut të personave me handikap, është që
ti përcaktojnë dhe hartojnë aktorët e ndryshëm
13
 UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS
PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP

në procesin e monitorimit. Edhe me më rëndë-
si, personat të cilët monitorojnë, patjetër që ti
përcaktojnë “bartësit e obligimeve” përkatës/
të rëndësishëm, duke i përfshirë ministritë dhe
trupat rregullatorë në nivel nacional dhe lokal.
Gjatë procesit të monitorimit me rëndësi të
madhe është që të përfshihen të gjitha person-
at me handikap në pajtim me KDPH, si dhe të
përfshihen organizatat e personave me hand-
ikap në sferën e cila monitorohet.
Për shembull, duhet pasur parasysh se disa
nga këto organizata kanë anëtarë të handika-
pit të ndryshëm. Disa sërish, paraqesin persona
vetëm me një lloj të veçantë handikapi, p.sh.
me dëmtim shikimi ose me handikap psiko
– social, ose sërish, grup i veçantë njerëzish,
p.sh. femra me handikap, veteranë lufte.
Personat të cilët e bëjnë moni-
torimin është mirë të jenë persona
me handikap, për shkak të principit
“Asgjë për ne, pa ne” dhe për shkak
procesit të ngritjes së kapaciteteve të
personave me handikap dhe organiza-
tave të tyre.
Personat të cilët e realizojnë monitorimin
do të duhej, po ashtu, të themelojnë partner-
itete edhe me faktorët tjerë duke i përfshirë
edhe universitetet, institucionet hulumtuese,
organizata për të drejtat e njeriut, sindikata etj.
C. REKOMANDIME TJERA TË CILAT
DO TA MUNDËSOJNË QË RAPORTI TË
JETË EFIKAS
Raporti paralel ose raporti nën hije do të
duhet ta paraqesë fotografinë e saktë për atë se
si Konventa për të drejtat e personave me han-
dikap zbatohet në nivel nacional. Çështje kyçe
duhet të identifikohen nëpërmjet konsultimeve
me organizatat kyçe dhe individë. Do të duhet
që ta ndjekin strukturën e drejtimeve të Komite-
tit për njoftimin e shteteve-nënshkruese, ndërsa
me këtë Komitetit do ti ishte mundësuar që më
mirë ti krahasojë dhe kundërshtojë informatat
e dhëna. Raporti nuk duhet që të japë vetëm
komente të raportit të shteteve nënshkruese,
por Komitetit ti paraqitet qëndrimi i shoqërisë
qytetare nga ana e organizatave të personave
me handikap, si dhe ta plotësojë raportin e
shteteve-nënshkruese në pjesët në të cilat nuk
ka informata të mjaftueshme.
Raporti paralel duhet të orientohet kah ajo
që të jetë gjithëpërfshirës, por i kufizuar në
theksimin e çështjeve kyçe dhe të tregimit
të çështjeve kryesore në lidhje me zbatimin e
Konventës. Raporti duhet të japë rekomandime
të qarta, konkrete për atë se si më mirë të zba-
tohet Konventa në nivel nacional.
Rekomandimet duhet të jenë të shkurta dhe
të radhitura sipas prioriteteve, ndërsa do të
duhet të propozohet edhe kornizë kohore për
zbatimin e tyre. Raporti duhet të japë informa-
ta për atë se si ma mirë të kyçen organizatat e
personave me handikap në procesin nacional
të ndjekjes, dhe si ata munden të ju ndihmojnë
shteteve – nënshkruese në zbatimin e rekoman-
dimeve.
Informatat e shkruara duhet ti përkrahin
hulumtimet, statistikat dhe të dhënat, ndërsa
duhet të përmbajnë referenca të qarta. Kur nuk
ka informata të mjaftueshme, kjo do të mundet
të theksohet si mënyrë me të cilën mundet të
avancohet ndjekja efikase e zbatimit të Kon-
ventës. Për informata në raportin paralel duhet
të shfrytëzohet spektër i gjerë i burimeve, siç
janë:
• Legjislacioni, rregulla dhe raporte të intervista me personat me handikap, si
qeverisë për zbatimin e tyre; dhe dëshmimet e tyre, fokus grupe dhe
• Dokumente strategjike të qeverisë; anketa.
Raporti duhet të reflektojë përvoja të per-
• Statistika e qeverisë;
sonave me handikap në shtetin. Zëti i raportit
• Buxheti i qeverisë; nuk duhet të jetë i atillë që të mund të llogaritet
se është për më tepër politik dhe nuk duhet të
• Kumtesa deri te publiku nga qeveria
dhe citate nga përfaqësuesit qeveritar; përmbajë qëndrime subjektive. Qëllimi është
dialogu konstruktiv e jo konflikti. Nga ana
• Procesverbale të seancave të kuvendit/
tjetër, mos u përmbaheni nga ajo që ti shfaqni
trupave ligjdhënëse;
problemet dhe të propozoni masa konkrete të
• Praktika vendore gjyqësore; cilat duhet të ndërmerren.
• Hulumtime të shpallura (qeveria, sho-
qëria akademike dhe qytetare, institutet
nacionale për të drejtat e njeriut), libra
dhe javore;
• Raporte të cilat i shpallin organizatat
e personave me handikap dhe shoqatat
profesionale të cilët punojnë me per-
sonat me handikap;
• Të dhëna dhe hulumtime të agjencisë të
KB, organizatave ndërkombëtare;
• Raporte të mediumeve dhe hulumtime
kyçe dhe studime të rasteve për prak-
tikën dhe zbatimin, duke përfshirë edhe

14 15

INDIKATORËT PËR NDJEKJEN E KONVENTËS PËR TË
DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP
INDIKATORËT PËR TË DREJTAT E
NJERIUT
“Indikatorët” sigurojnë informata konkrete
për situatën ose gjendjen me ndonjë ngjarje, ak-
tivitet ose rezultat. Me indikatorët për të drejtat e
njeriut sigurohen informata konkrete për shkallën
deri te e cila “gëzohen” (“janë arritur” ose “janë
realizuar”) të drejtat dhe liritë themelore të nje-
riut në kontekst të caktuar. Në nivel më kryesor
janë përfshirë informatat për vetë prezencën ose
mungesën e situatës ose gjendjes, por këto indika-
torë në pjesë më të madhe i përkasin shkallës deri
te e cila ka arritur situata ose gjendja e caktuar.
Në vitet e fundit, kishte një numër të madh përp-
jekjesh të rëndësishme që të zhvillohen indika-
torët për të drejtat e njeriut në një varg kontekstesh
në nivel ndërkombëtar dhe rajonal. Këto iniciativa
kanë tendencë të një numri të madh qëllimesh të
16
KREU 03
ndërlidhura mes veti të cilat përputhen dhe të cilat
përfshinë:
• Demistifikim dhe konkretizim i të drejtave
dhe lirive të njeriut që të lehtësohet zbatimi
i tyre aktiv;
• Identifikimi i standardeve për realizimin të
cilët duhet të arrihen gjatë implementimit
të programit, veçmas në sferën e zhvillimit
ndërkombëtar;
• Identifikimi i kritereve objektive për vlerë-
simin e harmonizimit të shteteve me nor-
mat e të drejtave të njeriut dhe shfrytëzimin
e tyre gjatë monitorimit dhe evoluimit të
strategjisë, politikës, programit dhe projek-
tit;
• Zhvillim i veglave për përfaqësim për pro-
movim të harmonizimit me normat për të
drejtat e njeriut.
Megjithatë, zhvillimi i indikatorëve për të dre-
jtat e njeriut nuk është pa sfida të rëndësishme
metodologjike. Disa nga këto sfida janë:
• Përmbajtja potenciale subjektive e nor-
mave për të drejtat e njeriut (vëllimi dhe
thellësia e normës mundet në shkallë të
dukshme të dallohet);
• Normat për të drejtat e njeriut i përmba-
jnë elementet e “procesit” dhe “rezultatit”
(“mjete” dhe “qëllime”) dhe ato duhet të
dallohen;
• Ekzistojnë nivele të ndryshme të detyri-
meve të lidhura me detyrimin e shtetit “që
ti respektojë, mbrojë dhe përmbushë” të
drejtat njerëzore të qytetarëve me hand-
ikap (ose në rast të KDPH, për “promov-
imin,. Mbrojtjen dhe sigurimin e” të dre-
jtave njerëzore);
UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS
PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP
• Të drejtat qytetare dhe politike janë lëndë e
kërkesave të ndryshme për realizimin e të
drejtave ekonomike, sociale dhe kulturore
(“i drejtpërdrejtë” përkundër realizimit “pro-
gresiv”), ndërsa kjo sërish nga ana tjetër
ndikon në kriteret për realizimin lidhur me
secilën nga grupet e së drejtave;
• Indikatorët nuk janë vetë përcaktues (në kup-
tim të zbatimit të këtij publikimi). Zbatimi i
tyre kërkon identifikim dhe ndarje të buri-
meve kuantitative dhe cilësore të të dhënave
dhe zhvillim të kornizës për realizimin e in-
terpretimit të këtyre të dhënave;
STRUKTURA E KDPH
Konventa për të drejtat e personave me handikap
përmban 50 nene, ndërsa Opsion Protokolli i saj
përmban 18 nene. Edhe pse në mënyrë formale nuk
është ndarë në pjesë, Konventa është e përbërë prej
llojeve të ndryshme të dispozitave. Struktura e plotë
e Konventës është paraqitur ne tabelën 2.
17
 UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS
PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP

18 19
 UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS
PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP
QËLLIMI NENI 1

20 21
 DETYRIMET E
PARIMET THEMELORE PËRGJITHSHME /
NENI 3 NENI 4 THEMELORE

22 23
 UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS
PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP

24 25
 UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS
PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP BARAZI DHE
NENI 5 MOSDISKRIMINIM

26 27
 UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS
PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP

28 29
 FEMRAT ME HANDIKAP FËMIJË ME HANDIKAP
NENI 6 NENI 7

30 31
 UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS
PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP
NGRITJA E VETËDIJES
NENI 8

32 33
 UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS
PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP
QASJA
NENI 9

34 35
 UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS
PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP
E DREJTA E JETËS
NENI 10

36 37
 GJENDJET E RREZIKUT PRANIMI I BARABARTË
DHE KATASTROFAVE PARA LIGJIT
HUMANITARE NENI 11 NENI 12

38 39
 UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS
PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP

40 41
 UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS
QASJE DERI TE PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP
TË DREJTAT NENI 13

42 43
 LIRIA DHE SIGURIA LIRIM NGA TORTURA DHE
E PERSONAVE BRUTALITETI, TRAJTIM
ME HANDIKAP NENI 14 NENI 15 JONJERËZOR OSE
NËNÇMUES DHE DËNIM

44 45
 LIRIMI NGA DHUNA, UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS
EKSPLOATIMI DHE PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP

KEQPËRDORIMI NENI 16

46 47
 UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS MBROJTJA E
PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP
INTEGRITETIT TË
NENI 17 PERSONALITETIT

48 49
 UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS
LIRIA E LËVIZJES DHE E PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP
PËRKATËSISË NACIONALE NENI 18

50 51
 JETË E PAVARUR DHE UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS
PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP
PËRFSHIRJE NË
BASHKËSI NENI 19

52 53
 UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS
PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP
LËVIZJA PERSONALE
NENI 20

54 55
 LIRIA E SHPREHJES DHE UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS
PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP
MENDIMIT DHE QASJES
DERI TE INFORMATAT NENI 21

56 57
 UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS
PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP RESPEKTIMI I
NENI 22 PRIVATËSISË

58 59
 UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS RESPEKTIMI I SHTËPISË
PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP
DHE FAMILJES
NENI 23

60 61
 UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS
PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP

62 63
 UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS
PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP
ARSIMI
NENI 24

64 65
 UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS
PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP

66 67
 UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS
PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP
SHËNDETËSIA
NENI 25

68 69
 UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS
PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP

70 71
 UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS
HABILITIMI DHE PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP
REHABILITIMI NENI 26

72 73
 UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS
PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP
PUNËSIMI DHE PUNA
NENI 27

74 75
 UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS
PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP

77
76
 UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS STANDARDE PËRKATËSE
PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP
TË JETËS DHE
NENI 28 MBROJTJES SOCIALE

78 79
 UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS
PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP

80 81
 PJESËMARRJE NË UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS
PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP
JETËN POLITIKE
NENI 29

82 83
 UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS PJESËMARRJE NË JETËN
PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP
KULTURORE, REKREACION,
NENI 30 ZBAVITJE DHE SPORT

84 85
 UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS
PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP

86 87
 UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS STATISTIKA DHE
PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP
MBLEDHJA E
NENI 31 TË DHËNAVE

88 89
 BASHKËPUNIMI UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS
PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP
NDËRKOMBËTAR NENI 32

90 91
 IMPLEMENTIMI
NACIONAL DHE RAPORTE NGA
NDJEKJA/MONITORIMI NENI 33 NENI 35 SHTETET ANËTARE

92 93
 BASHKËPUNIMI NË MES
SHTETEVE – ANËTARE KONFERENCAT E
DHE KOMITETIT NENI 37 NENI 40 SHTETEVE

94 95
 UDHËRRËFYES PËR MONITORIM TË KONVENTËS
PËR TË DREJTAT E PERSONAVE ME HANDIKAP
BIBLIOGRAFIA

Degener, Theresia. Disability as a subject of international human rights: law and comparative discrimination law. In The human rights of persons
with intellectual disabilities: Different but equal. By Herr, S., L. Gostin and H. Koh, eds. Oxford, Oxford University
Press, 2003. pp. 151–184.
Quinn, G. and T. Degener. Human rights and disability: The current use and future potential of United Nations human rights instruments in the
context of disability. New York and Geneva, United Nations, 2002. (HR/PUB/02/1) Available at: http://www.ohchr.org
_____ It’s about ability: Learning guide on the Convention on the Rights of Persons with Disabilities. New York, UNICEF, 2009. Available at:
http://www.unicef.org

Disability Rights Promotion International. Phase I report: Opportunities, methodologies, and training resources for disability rights monitoring. United Nations, Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights and Inter-Parliamentary Union. From exclusion to equali-
Toronto, Disability Rights Promotion ty: Realizing the rights of persons with disabilities. Handbook for parliamentarians. Geneva, United Nations, 2007.
International, 2003. 70 p. Available at: http://www.yorku.ca Прирачник за парламентаци – Македонска верзија Достапна на www. polioplus.org.mk

Human rights. Yes! Action and advocacy on the rights of persons with disabilities. By Lord, J. and others. Minneapolis, Human Rights Resource
Center, University of Minnesota, 2007. (Human rights educations series topic book 6) Available: http://www.umn.edu United Nations. Convention on the Rights of Persons with Disabilities:Advocacy Toolkit. 2008. Available at: http://www.ohchr.org

Katipunan ng Maykapansanan sa Pilipinas, Inc. and Disability RightsPromotion International. Monitoring the human rights of persons with dis- United Nations official documents (available at: www.ods.un.org)
abilities; Preliminary report Philippines. 2009.
Available at www.yorku.ca/drpi/resources.html United Nations. General Assembly. Thematic Study by the Office ofthe United Nations High Commissioner for Human Rights onenhancing
awareness and understanding of the Convention onthe Rights of Persons with Disabilities. (A/HRC/10/48)
Linqvist, B., M. Rioux and R. Samson. Moving forward: Progress in global disability rights monitoring. Toronto, Disability Rights Promotion
International, 2007.
Available at: http://www.yorku.ca

Oliver, Michael. The politics of disablement. Basingstoke, Macmillan, 1990.

96 97
 Agjencia për bashkëpunim edukim dhe zhvillim – ACER
Polio plus – lëvizja kundër handiklapit

Polio Plus është organizatë maqedonase multietnike, multikonfesionale qytetare e personave me dhe pa handikap ecila punon në Agjencia për bashkëpunim edukim dhe zhvillim është organizatë zhvillimore joqeveritare, joprofitabile në Bosnjë dhe Hercegovinë. Qël-
lidhje esenciale dhe realizimit të plotë të së drejtave dhe lirive themelore të personave me handikap. limi kryesor i agjencisë është që të iniciojë dhe ta përforcojë përparimin dhe prosperitetin e shoqërisë.

Misioni jonë është përforcimi i besueshmërisë të personave me handikap dhe krijimin të shoqërisë me mundësi të barabarta për Misioni i ACER që të sigurojë zhvillim dhe programe të cilët do të kontribuojnë drejt zhvillimit social, ekonomik dhe kulturor të qytet-
të gjithë. arëve, bashkësive të tyre dhe shoqërisë në tërësi.

Misionin e realizojmë nëpërmjet përfaqësimit dhe lobimit për ndryshime dhe menaxhim të legjislacionit, arsimit, punësimit dhe Vizioni i ACER është shoqëria moderne, kulturore dhe e prosperitetit ekonomik themeluar në principet e së drejtës, barazisë, tolerancës
jetës së pavarur të personave me handikap nga njëra anë, si dhe ngritjes së vetëdijes publike, afirmimit të kreativitetit të tyre dhe dhe respektimit të ndërsjellë. Secili anëtar në shoqëri është qytetarë aktiv në ndërtimin dhe përmirësimin e bashkësisë.
kontribut në bashkësi nga ana tjetër.

“Polio Plus nuk udhëton vetë”. Misionin tonë e realizojmë së bashku me faktorë tjerë të shoqërisë. Kontakt

Prvog Krajishkog korpusa 102

Kontakt
78 000 Banja Luka, Bosna dhe Hercegovina
Telefon / Faks +387 51 961 370
Polio Plus – lëvizje kundër handikapit
Е- posta office@aced.ba
Bulevar Avnoj 64 lokal 2
1000 Shkup
Telefon/faks: +389 2 2400 544
Телефон / Факс : +389 2 2400 544
Е- posta: polioplus@polioplus.org.mk