Οικονομικό Δελτίο Alpha Bank - 113

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ
ΔΕΛΤΙΟ
Greece and the State:

PrometheuS Bound? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . σελ. 3
the economic criSiS in the liGht

of GloBal macroeconomic
imBalanceS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . σελ. 19
Η ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ:

ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ ΤΗΣ ΧΡΕΟΚΟΠΙΑΣ ΣΕ
ΡΙΖΙΚΕΣ ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΓΙΑ ΜΙΑ
ΝΕΑ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΠΟΡΕΙΑ . . . . . . . . . . . . . σελ. 38
ΒΑΣΙΚΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ . . . . . . . . σελ. 62
TPIMHNIAIA ΕΚΔΟΣΗ / ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010 / ΤΕΥΧΟΣ 113

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010 • ΤΕΥΧΟΣ 113
Το "Οικονομικό Δελτίο", πέραν του πληροφοριακού χαρακτήρος του, απο-

βλέπει στη συμβολή της Alpha Bank σε επίκαιρους οικονομικούς προβλη-
ματισμούς. Τα κείμενα του συντάσσονται κατά κανόνα από τα στελέχη
της Διευθύνσεως Οικονομικών Μελετών της Τραπέζης.
Επιτρέπεται η αναδημοσίευση με την παράκληση να αναφέρεται η πηγή

και να στέλνονται στον εκδότη τα σχετικά δημοσιεύματα.
Tριμηνιαία Έκδοση της Alpha Bank A.E.

Υπεύθυνος σύμφωνα με το Νόμο:
M. E. Μασουράκης
Σταδίου 40, 102 52 AΘHNAI
Επιμέλεια / Παραγωγή:
ALPHA BANK 2 OIKONOMIKO ΔEΛTIO

Greece
and the State:
PrometheuS
Bound?*
The political economy Once upon a time, there was a small country called Greece. Actually,
of the Greek state according to a self-gratifying anecdote, the location was so beautiful that
God, when parcelling out land to various nationalities, had kept it aside for
Once upon a time, there his own retirement! The Greeks arrived late so they could not properly enter
was a small country the allotment process and started pleading for God’s own place to call
called Greece. Actually, home. God was finally persuaded and granted them their request. Much
according to a self- later, this same practice was referred to as ‘derogation’ – that is, securing
gratifying anecdote, the some exception from, or delayed application of European Union (EU) direc-
location was so beautiful tives and regulations. This attitude has defined Greek–EU relationships, as
that God, when parcelling the Greeks have always been vigilant in cushioning their way of life against,
out land to various usually imaginary, threats arising from European integration. In fact, Greece
nationalities, had kept it was the only EU country that adopted the euro with a two-year delay as
aside for his own Greeks were not ready at the prescribed time. Ever since Eurozone entry in
retirement! 2001, they have lived, beyond their means, happily thereafter – to the cha-
grin of their partners. Following a period of fiscal profligacy, which peaked
in 2009 with catastrophic consequences for the economy, Greece is now
again making use of a unique EU–International Monetary Fund (IMF) crisis
support mechanism, especially concocted for Eurozone countries with no
access to market funding [sic]. A very long trip has finally come to an end.
And this is the beginning of a new era. This time around, Greece has no
option but to change its ways.
What this paper intends to do is to probe how an underachieving state can
mess things up for a country with an enviable record of economic
Ever since Eurozone performance. I always thought that reinventing government in Greece
entry, the Greek economy would push potential output well beyond the 4% real GDP growth achieved
has boomed on the back yearly on average since the early 1990s. It was actually then, after a period
of macroeconomic and of political and economic instability in the 1980s, that a serious effort of
structural adjustment and adjustment was undertaken with the objective of bringing Greece to the
the easy money condi- core of Europe. This success, which entailed substantial efforts in industrial
tions prevailing restructuring, privatisation, financial liberalisation and fiscal consolidation,
worldwide, with Greek was crowned by the admission of Greece to the Eurozone club. Ever since,
GDP growth at least 2 the Greek economy has boomed on the back of macroeconomic and struc-
percentage points higher tural adjustment and the easy money conditions prevailing worldwide, with
than in the rest of the Greek GDP growth at least 2 percentage points higher than in the rest of
Eurozone. the Eurozone.
Despite all this success, a dichotomy unfolded between the dynamism of
the private sector and the backwardness of the state. The latter was unable
to adjust to developing trends in the global economy – hostage, to a certain
*by Michael Massourakis, extent, of well-entrenched interest groups, be they labour unions in the
World Economics, public sector or business interests in traditional and/or low-productivity,
Vol. 11, No. 2, low-value-added industries. These groups felt threatened by the challenge
April-June 2010 of competition forces sweeping the globe, and saw their interests better

protected by an omnipresent and omnipotent state. The state in Greece has
the status of deity in the popular imagination. A God that, alas, is not omni-
scient and definitely not in a position to lead the society forward. The politi-
cal class, on the other hand, the stewards of the state, cultivated this idea in
every way possible as their interests lie with the glorification and the aggran-
Every decision is taken at the disement of the state. The result is that every decision is taken at the centre,
centre, with local communities with local communities constrained institutionally and financially to take
constrained institutionally and charge of their lives, in a vicious circle where control breeds dependency,
financially to take charge of dependency brings reliance on mediation, with politicians fostering further
their lives, in a vicious circle control in a loop that is difficult to break.
where control breeds A majority of the population looks to the state for economic help, be it com-
dependency, dependency pensation because of earthquake damage, be it education and employment
brings reliance on mediation, for their children, be it support in old age, be it health insurance, be it pav-
with politicians fostering ing a road in their village, etc. Some even subscribe to simplistic paternalis-
further control in a loop that is tic theories that whatever happens to them is not the result of their own
difficult to break. The current decisions to work, save, get education, etc., but rather the sinister result of
debt crisis awakening will, it is powerful outside forces like the rich, the markets, the great powers, Ameri-
hoped, exert a profound can imperialism, etc. The current debt crisis awakening will, it is hoped,
formative impact on how the exert a profound formative impact on how the society is to function in the
society is to function in the years to come.
years to come.
Political debate in Greece most of the time takes the form of who is to blame
for, rather than how to improve, the situation. Political parties consider each
other as incompetent and corrupt and, once elected to power, they repeat
old patterns. War cries of ‘Where is the money?’ or ‘Who took the money?’
or ‘Why is there no money?’ pollute political discourse. In October 2009, a
new government came to power in Greece following elections. In a monu-
mental error of judgement, the new socialist government announced that
the budget deficit in 2009 was more or less double the outgoing govern-
ment’s estimate, surprising negatively the markets and Greece’s European
partners, without announcing at the same time a concrete plan to remedy
the situation. This was done in an effort to take revenge against the previous
government’s similar attempt back in 2004 to discredit the then outgoing
socialist government, again restating deficits upwards in previous years so
as to show quick improvement in the budgetary front. In the intervening five
years, the conservatives managed to run the boat aground by failing to take
advantage of extremely favourable economic conditions to redress the long-
standing inefficiencies of the Greek economy. In 2009, under the influence
of two national elections and the uncertainties and discontinuities created
by the international financial crisis and the ensuing global recession, public-
sector finances were seriously mismanaged, with tax evasion, new hirings
and budgetary transfers to special groups going through the roof. On top of
this disaster, the new government decided to take the familiar road to per-
form kitchen sinking operations so as to discredit the conservatives and to
perform miracles with budgetary adjustment subsequently. However, they
failed to take into account the reaction of the markets this time around. And
this was the catalyst pushing the situation out of control as there has been
an instant loss of credibility. The rest is history.
Of course, old-style politics is not but a symptom of the rather shaky struc-

tural edifice of the Greek economy. The real culprit must be sought else-
The state has damaged where. The state has damaged performance and perverted incentives, forc-
performance and perverted ing Greece to a lower than potential trajectory. No theoretical discussion
incentives, forcing Greece to a can match up to the scale and scope of the Greek state’s intervention in the
lower than potential trajectory. economy. This goes well beyond the usual provision of basic services and
Welfare can be significantly protection from market failure into regulating almost every single aspect of
raised if inefficiencies are the Greek economy. In what follows, I intend to tell a story of recklessness,
lifted. of how distorted and rigid an economy can become by maximising the ben-
efits for insiders, rent seekers and others who align the state to their service
with scant, if any, regard for the rest of the population or future generations.
I intend to give the reader a panoramic tour of Greek state inefficiency,
sampling state intervention in all its glory in almost every aspect of econom-
ic policy and every sector of economic activity. My goal is to support my
position that welfare can be significantly raised if inefficiencies are lifted
through a programme of privatisation, market liberalisation and deregula-
tion – a programme that is long overdue and urgently needed if Greece is
to overcome its debt predicament.
The state as a hindrance There is no better way to ponder the weight of the Greek state than to look
to competition into the number of employees in the public sector and, more importantly,
the sectors of activity in which they are employed. Table 1 shows that 22%
of the labour force is employed in the wider public sector (and this does not
include the clergy). This is a staggering figure, especially if one takes into
consideration that core government (public administration, services to the
public and social security administration), where only civil servants are
employed, represents only 38% of the total. This means that 62% of public-
sector employees are employed in activities that, potentially, could be pri-
vatised! The figure may be reduced somewhat if the provision of basic edu-
cation and health services to various means-tested income groups is con-
sidered. But this still leaves a huge amount of public-sector employees
working in areas where higher-quality services could be offered with greater
efficiency by the private sector.
Given that 73% and 64% of the people employed in education and health,
respectively, are government employees, one should probe a little deeper
into those two sectors. There is a myth in Greece of ‘free education’ and
‘free health’, in the sense that all levels of education and health are avail-
able free of charge to the population if one chooses to go to a state school
or hospital. However, the reality is that the public system operates in such a
way so as to require parents almost universally to pay considerable
Tertiary education in Greece
amounts of money to prep schools or individual teachers so as to bring the
can be provided only by state
students up to par for the exams. Similar issues have emerged in the provi-
universities, with a ban on
sion of hospital services, where additional payment is sometimes required
private universities, and
to expedite service from hospital administrators and doctors, usually by
therefore effectively on
people who think this is the normal procedure.
competition, imposed by the
Constitution. The result is that Tertiary education in Greece can be provided only by state universities, with
Greek universities function as a ban on private universities, and therefore effectively on competition,
government agencies of low imposed by the Constitution. The result is that Greek universities function
productivity and service. as government agencies of low productivity and service. The performance

of students, professors and schools is poorly evaluated. Students can study
practically for ever with no penalty or without attendance requirements.
Finally, any linkage between university research and business applications
is condemned as suspect and inappropriate. Private institutions of higher
learning do exist but do not possess the status of the university, and their
degrees are not recognised in the same way. And, of course, thousands of
Greeks who study abroad face, on their return, an uphill battle to have their
qualifications certified by a system that considers itself superior. Neverthe-
less, education is highly valued. Learning foreign languages is a must.
According to The Global Competitiveness Report 2009–2010, from the
World Economic Forum, Greece ranks 43rd among 133 nations in higher
education and training, with an overall score of 4.4 (out of 7). The United
States ranks 7th with a score of 5.6. Despite this huge quality differential,
Greece ranks on par with the US in terms of the quality of its maths and sci-
ence education (4.5), with ranking in terms of gross secondary and tertiary
enrolment being higher in Greece than in the US. If only these students had
a better alternative to work with than this mediocre state system of educa-
tion! Still our children are among the best educated, irrespective of the
quality of Greek schools – or maybe because of it – as parents make sacri-
fices to support their children’s futures. But Greece cannot absorb them all,
so increasingly they are seeking employment abroad.
table 1: Greece – Participation of public-sector employees by activity
Public-sector employees (000s) As % of total employees

Total employees (000s) 1,022.1 22
Public administration 222.9 100
Services to the public 155.7 100
Social security administration 13.5 100
Education 233.8 73
Health 130.4 64
Banks 37.9 46
Electricity 30.8 91
Social support services 17.3 62
Sanitation 17.1 85
Telecoms 17.0 56
Hospital care in Greece is
Libraries, museums, etc. 12.1 91
predominantly provided by
Postal services 10.7 54
poorly run, corruption-prone
Water 10.3 97
state hospitals, around which
Labour and employer unions 8.9 84
a nexus of private-sector
Trains 8.2 80
suppliers and health providers
R&D 5.6 69
make a comfortable living.
Sports 3.7 31
Private hospitals cater
Radio and TV 3.5 28
primarily to higher-income
Other activities 82.4 2
segments and thrive in a
Source: National Statistical Service of Greece, 2008.
no-competition environment,
with public hospitals losing Hospital care in Greece is predominantly provided by poorly run, corrup-
customer business almost tion-prone state hospitals, around which a nexus of private-sector suppliers
constantly to expensive private and health providers make a comfortable living. Private hospitals cater pri-
hospitals. marily to higher-income segments and thrive in a no-competition environ-

ment, with public hospitals losing customer business almost constantly to
expensive private hospitals. Administrators appointed in public hospitals
possess no real executive powers and operate with no budget constraints
or business plans, only to perpetuate mismanagement, with performance
impossible to evaluate and/or compensate. Revenues come primarily from
state-controlled health insurance funds on the basis of prices fixed at inap-
Social security funds for old propriately low levels by a debt-ridden state, which adds to the general mal-
age and health insurance are aise of the system.
exclusively state controlled Furthermore, social security funds for old age and health insurance are
and run, relying on ever exclusively state controlled and run, relying on ever increasing government
increasing government subsidies for survival. Social security contributions – whenever they are
subsidies for survival. There is paid, by employers and employees to the tune of about 40% of gross
little or no relationship wages – are still not enough to cover generous entitlements and benefits,
between the pensions granted including early retirement. There is little or no relationship between the pen-
and life-time contributions! sions granted and life-time contributions.
The state in Greece is instrumental in limiting competition in a variety of eco-
The state in Greece is nomic activities that warrant special attention. More specifically, competition
instrumental in limiting is compromised by the perpetuation of the protection status of the so-called
competition in a variety of ‘closed professions’. A non-exhaustive list may include: road haulage opera-
economic activities that tors, taxi drivers and other road passenger transport operators, hairdressers,
warrant special attention. More beauty technicians, farmers’ market vendors, bakers, doctors, dentists, vets,
specifically, competition is pharmacists, midwives, physical therapists, opticians, psychologists, speech
compromised by the therapists, dieticians, civil engineers, architects, electricians, plumbers,
perpetuation of the protection maintenance technicians, machine operators, lawyers, legal counsellors,
status of the so-called ‘closed notaries, assessors, auditors, insurance brokers and agents.
professions’. These are These are professions that are protected by pervasive regulations through
professions that are protected barriers of entry and various tax and other privileges. These tend to distort
by pervasive regulations competition and lead to suboptimal welfare outcomes by raising the cost of
through barriers of entry and setting up new businesses. Such restrictions take the form of practice
various tax and other licensing, setting of administrative prices and the creation of artificial
privileges. demand for the services of professionals.
Some characteristic examples concern the technical professions as well as
lawyers and notaries, where their fees are uniformly set at high levels and
not on the basis of cost and quality considerations. In the technical profes-
sions, licences to practise a wide range of tasks are granted only to those
with specified educational attainment. This often means that tasks that could
be performed by individuals of lesser education are reserved for highly qual-
ified professionals. Moreover, the setting of a floor for the fees of civil engi-
neers, architects and so on adds substantially to building costs and busi-
ness operating costs, reducing welfare. In the case of lawyers, it is a legal
requirement that lawyers be present in various stages of market transac-
tions, such as the signing of contracts, artificially generating fees; further
restrictions are imposed with respect to the requirement that a trial in a cer-
tain geographical area should be conducted by employing only lawyers
licensed to perform duties in that particular area, raising costs still further.
Moreover, the profession of notary is one of the most regulated in Greece,
as the number, the level of fees and the geographical jurisdiction of notaries
are all strictly prescribed by law. For example, notaries’ fees in real estate

transactions are set at 1.2% of the value of the property transferred.
Restrictions on licences and fees are also found in transportation-sector
services. These often lead to unwarranted rents for insiders, thereby distort-
ing competition. In the case of the trucking business, the state intervenes in
a variety of ways with regulations regarding the number of licences that
may be issued at any one time, as well as upper and lower bounds on the
fees that truckers may negotiate for their services. There are two kinds of
licence: for own use – that is, obtained by companies wishing to transport
their own (and only their own) products; and for hire – that is, obtained by
operators who wish to hire their trucks to others. Truck licences for hire are
heavily regulated, bought and sold in the market, with their number having
remained fixed at 36,495 units since 1976. This market is segmented
beyond imagination: licences are issued for local transport (that is, within a
prefecture – Greece has 54 prefectures), national transport (between pre-
fectures) and international transport (from and to Greece, and within or
between EU countries). Truck licences for own use are normally issued on
demand, although there are limits to how many licences are issued per
company, their numbers being always a bone of contention between own-
ers of truck licences for hire and the government. This is primarily the case
regarding fuel trucks, whose licences are mostly in the hands of individuals.
This system condemns companies in Greece to own and operate, at great
cost and inefficiency, their own fleet of trucks without having the possibility
of outsourcing distribution to specialised transportation companies, which
simply do not exist.
In the case of taxi drivers, though, it is generally acknowledged that there is a
need for licensing and regulation; uniform regulated prices, usually at low lev-
els, do not acknowledge differences in quality and service. This tends to hin-
der the formation of taxi companies, which can bring higher efficiency and
scale benefits. Moreover, restrictions exist not only in the case of taxis but also
of renting cars with a driver (limos), with adverse consequences for tourism.
Another example is provided by pharmacists, who operate with a fixed profit
margin of 35%. Furthermore, they are legally prohibited to offer discounts, and
uniform hours of operation are legally set at 45 hours per week. Moreover, the
number of pharmacies allowed in a given region is determined on the basis of
the density of the population, which arguably creates an unfair advantage for
those already in the business. Also there is no allowance for supermarkets to
employ pharmacists and operate units within the store for selling prescription
drugs. Overall, the profession of pharmacist is a pretty lucrative one.
More generally, there is a great gamut of regulations aiming at harmonising
commercial practice. Usually, the justification lies with the protection of small
business units disregarding consumer interests and efficiency losses for the
economy at large. Not only are store opening and closing hours strictly regu-
lated, but stores are not allowed to offer discounts, except twice yearly in
specified periods. Moreover, to protect smaller businesses, regulation limits
the floor size for larger retailers in certain geographical areas. Nothing com-
pares, of course, with the limits imposed on supermarket bakery operations,
in an effort to protect independent bakers. For even selling one loaf of bread
in a bake-off arrangement (baked on site from frozen dough) and up to

3000kgs, a supermarket is obliged to set aside a minimum floor space for
bakery operation of 44m² (32 m² for production and 12 m² for sales).
The state’s meddling in economic affairs in Greece of course goes beyond
One of the key hindrances to ‘closed professions’. One of the key hindrances to growth is the lengthy,
growth is the lengthy, and and therefore costly, procedures affecting the ease of doing business in
therefore costly, procedures Greece. Productivity can actually be raised substantially if red tape is
affecting the ease of doing reduced, and pervasive distortions and rigidities in labour and product mar-
business in Greece. ket are eliminated. Comparative information on the ease of doing business
Productivity can actually be in Greece and the US is contained in Table 2. Greece ranks 109th of 183
raised substantially if red tape countries in the World Bank Study and is ranked last among EU countries.
is reduced, and pervasive It is evident from casual observation of the data in Table 2 that, in the areas
distortions and rigidities in considered, the government’s bureaucracy and market regulations may
labour and product market are imply substantial costs to the conduct of business in Greece. Recently the
eliminated. government announced measures to shorten the steps, and reduce the
costs involved, in starting new businesses. Apart from this welcome initia-
tive, however, in most other areas, constraining practices remain in effect.
table 2: Greece (Gr) and uSa (uS) - ease of doing business rank
GR US GR US
EASE OF DOING BUSINESS (rank) 109 4 Paying taxes (rank) 76 61
Payments (number per year) 10 10
Starting a business (rank) 140 8 Time (hours per year) 224 187
Procedures (number) 15 6 Total tax rate (% profit) 47.4 46.3
Time (days) 19 6
Cost (% of income per capita) 10.9 0.7 Trading across borders (rank) 80 18
Min. capital (% of income per capita) 21.4 0.0 Documents to export (number) 5 4
Time to export (days) 20 6
The Greek state’s idea of Dealing with construction permits (rank) 50 25 Cost to export (US$ per container) 1.153 1.05
support has been protection, Procedures (number) 15 19 Documents to import (number) 6 5
protection, protection. The Time (days) 169 40 Time to import (days) 25 5
Cost (% of income per capita) 50.7 12.7 Cost to import (US$ per container) 1.265 1.315
result has been detrimental to
all industries involved, with the Employing workers (rank) 147 1 Enforcing contracts (rank) 89 8
exception of shipping. The Difficulty of hiring index (0-100) 44 0 Procedures (number) 39 32
Rigidity of hours index (0-100) 67 0 Time (days) 819 300
latter could pick up and go (or
Difficulty of redundancy index (0-100) 40 0 Cost (% of claim) 14.4 14.4
rather sail) to set up business Rigidity of employment index (0-100) 50 0
elsewhere. Redundancy costs (weeks of salary) 24 0 Closing a business (rank) 43 15
Time (years) 2.0 1.5
Registering property (rank) 107 12 Cost (% of estate) 9 7
Procedures (number) 11 4 Recovery rate (cents on the dollar) 44.2 76.7
Time (days) 22 12
Cost (% of property value) 4.0 0.5
Source: Doing Business 2010, World Bank, IFC.
The state as a hindrance Greece is all about location. Traditional industries in Greece, such as agri-
to economic development culture, energy, tourism and shipping, are all intimately related, as far as
their development is concerned, to the natural endowments of the country.
Of course, a reliance on nature to bring growth should be supported with
proper policies. The Greek state’s idea of support has been protection, pro-
tection, protection. The result has been detrimental to all industries involved,
with the exception of shipping. The latter was able to escape the suffocating
embrace of the Greek state simply because of its mobility. It could pick up
and go (or rather sail) to set up business elsewhere. Restrictions on crew

Today only one in four Greek- numbers, composition and so on were circumvented by Greek-owned ships
owned ships carries the Greek registering in other jurisdictions rather than raising the Greek flag and suffer
flag. Actually, Greek shipping, the consequences. Today only one in four Greek-owned ships carries the
operating with no restrictions Greek flag. Actually, Greek shipping, operating with no restrictions whatso-
whatsoever internationally, has ever internationally, has performed miracles in developing one of the most
performed miracles in formidable commercial fleets in the world, currently being number one. The
developing one of the most success of Greek-owned shipping is well documented, and a tribute to
formidable commercial fleets unfettered competition combined with skills acquired throughout history, as
in the world, currently being Greece has been a seafaring nation since ancient times.
number one. Even though merchant shipping escaped unscathed the shackles of the
Greek state, its cousin, coastal shipping, operating largely within Greek ter-
ritorial waters, has not had the same fortune. Up to 2005, coastal shipping
was operated under a quasi-central-planning system, where the gov-
ernment determined sea routes, selected companies to service particular
islands, and set prices, frequency of service and months of operation, boat
staffing numbers, etc. It is interesting to note that in a 1996 law the number
of customer service crew as well as the staff composition of the boat’s
kitchen was set as a percentage of the ship’s tonnage. In this framework,
the right to run a high-traffic, profitable, sea route allocated monopolistically
to particular operators also included the obligation to service loss-making
routes. As a result, the cost of operating the system was borne by the sum-
mer tourist, who had to pay prices set to recover all kinds of hidden and
unrelated costs resulting from the support of Greek coastal shipping. More-
over, only domestic companies were allowed to operate (cabotage), staffed
with Greek-only or Greek-speaking-only personnel with set wages and ben-
efits. One can only imagine the kinds of deals, compromises and horse
Even though merchant trading taking place among all parties involved. Cabotage was nominally
shipping escaped unscathed lifted in 2002 and EU operators were allowed to participate in the ‘improved’
the shackles of the Greek procedures for allocating routes to particular companies. In order to oper-
state, its cousin, coastal ate, however, they had to comply with higher staffing requirements with
shipping, operating largely Greek or Greek-speaking crew, in effect preserving cabotage. Further liber-
within Greek territorial waters, alisation took place in 2006, but substantial restrictions remain that hinder
has not had the same fortune. competition and discourage investment in the sector. Moreover, even
A customer of a US cruise ship today, non-EU cruise ships are allowed to pick up passengers in Greek
cannot start their cruise of the ports only if they discharge them in non-Greek ports. What this means, in
Aegean islands from Athens effect, is that a customer of a US cruise ship cannot start their cruise of the
because, if they do, they Aegean islands from Athens because, if they do, they cannot return to Ath-
cannot return to Athens. ens. This epitomises the unbearable capacity of regulation to constrain
economic activity in a desperate attempt to protect Greek seamen’s jobs,
while not allowing the creation of other jobs elsewhere in the economy.
Greek seamen are highly skilled and valued in the shipping industry, so
restrictive regulation is difficult to comprehend.
This brings us naturally to a discussion of Greek tourism. Greece has failed
to take advantage of one of the best real estate locations on Earth. Tourism,
one of Greece’s major export industries, remains undeveloped primarily
because of deficiencies and distortions in its zoning laws and building
codes. For decades, it was impossible to develop large residential com-
plexes in areas outside city limits. Even today, the law restricts building to
no more than 200 m² per 4,000 m² plot. So, in an area, say, of 200,000 m²

one could build 50 housing units of 200 m² each, but they have to be sepa-
rate. They cannot be located in one part of the plot so that other facilities
(e.g. pools, tennis courts, fitness centres) can be built in another part of the
plot so as to create a commercially viable, protected community operation
of high quality. Moreover, major developments would face excruciating
licensing procedures from the authorities governing archaeology, the mili-
tary, forestry, zoning, and so on, which, at the end of the day, would force
investors to abandon any hope due to long delays and undue restrictions
that would render any project barely economical.
Since 2008, a new law has provided for the development of ‘complex and
integrated tourist infrastructure of mixed use’, meaning building complexes
combining four- or five-star hotels, recreational facilities and so on, and vil-
las for sale. Already there are two world-class integrated complexes being
built in the Peloponnese, in the areas of Costa Navarino and Porto Heli, of
which more are needed if Greece is to move upscale in terms of its tourism
services. The law provides that the plots should be larger than 150,000 m²
and cannot be located more than 600 m above sea level or on islands with
Greece is one of the most an area of less than 90 km². Moreover, in the 30 islands where such devel-
beautiful, relatively unspoilt opments are allowed, there are further restrictions as to their size. All this,
and undeveloped locations, though moving in the right direction, still smacks of compromise as to the
with a coastline as long as that interests of big hotels/small hotels, big construction companies/small con-
of all of Europe put together (if tractors, national interest/local interest, and so on. Still the law does not
one includes the islands), a allow the construction of any major housing project unless there is a hotel
temperate climate, and a rich present in the complex. This is an absurd requirement, of course. A more
history and culture. However, it liberal law is urgently needed if Greece is to become a country of domicile,
lacks the infrastructure to work and pleasure for high-income individuals. European baby boomers
become the ‘Florida of will be retiring in increasing numbers in the 2010s. Greece is one of the
Europe’, especially in the most beautiful, relatively unspoilt and undeveloped locations, with a coast-
areas of transportation, health, line as long as that of all of Europe put together (if one includes the
education and housing. islands), a temperate climate, and a rich history and culture. However, it
lacks the infrastructure to become the ‘Florida of Europe’, especially in the
areas of transportation, health, education and housing. To further develop
All efforts should be directed the tourism industry away from a ‘three months in the summer’ proposition,
towards exploiting the only what is needed is to build state-of-the-art infrastructure in ports, airports,
major viable asset for Greece highways, housing developments, hospitals, universities, golf courses, ath-
– that is, location, location, letic facilities, and summer and winter sports venues, as well as improved
location. Greece’s future as a transportation links via boats, planes, hydroplanes and anything else imag-
tourist destination of high inable. All efforts should be directed towards exploiting the only major via-
quality is intimately linked to ble asset for Greece – that is, location, location, location. Greece’s future as
real estate development. This a tourist destination of high quality is intimately linked to real estate devel-
cannot succeed, however, opment. This cannot succeed, however, unless foreign direct investment is
unless foreign direct facilitated, and private domestic and foreign entrepreneurship is allowed to
investment is facilitated, and develop the opportunities. Shielding small and local interests from competi-
private domestic and foreign tion gets us nowhere.
entrepreneurship is allowed to For tourism to thrive, a good transportation infrastructure is needed too. In
develop the opportunities. Greece, the ports and airports have traditionally been owned and managed
Shielding small and local by state-controlled entities and enterprises. The port authorities’ monopolis-
interests from competition gets tic profits have been stagnating, with no investments undertaken to
us nowhere. increase capacity and traffic. Last year, however, China’s COSCO was

In Greece, the ports and granted rights to operate a docking station in the port of Piraeus, in the
airports have traditionally been midst of fierce opposition from the trades unions fearing competition, and
owned and managed by state- eventually marginalisation, if customers were to prefer the modern facilities
controlled entities and and better service of the Chinese operator. As regards airports, with the
enterprises. As regards exception of Athens airport – a model operation run by the company that
airports, with the exception of built it – all other airports are run by the government in a similar fashion to
Athens airport – a model the ports. As in the case of coastal shipping, flights to low-traffic destina-
operation run by the company tions are subsidised, with the government granting rights to land to one of
that built it – all other airports the two or three operating airlines usually for one flight per day at fixed low
are run by the government in a prices. In the summer, even if there is demand for more daily flights, the air-
similar fashion to the ports. To lines are not allowed to put on more flights or raise prices, as this would
complete the story of the upset the delicate balance of allocated business between coastal shipping
transportation infrastructure, companies and airlines, or would upset the locals. This is all nonsense, of
trains and buses, urban and course. Simply, the government has no clue as to how to run the airports,
intercity, are heavily regulated. how to promote traffic, how to make investments in air strips, in airport facil-
The result of operating with no ities, and so on. Finally, efforts to introduce hydroplanes to service certain
income constraint and no cost islands or coastal areas have been effectively thwarted by the established
recovery is the usual one: high boat and airplane operators, while a foreign company that set out to exploit
operating costs, low hydroplanes on a pilot basis went bankrupt and closed down operations.
transportation volume. To complete the story of the transportation infrastructure, trains and buses,
urban and intercity, are heavily regulated. With respect to trains, the gov-
ernment not only owns the tracks but runs the trains as well, although the
market is, in theory, liberalised. The story here is simply ludicrous in terms
of business operations and management efficiency. Not including deprecia-
tion, the business incurs an operating loss of about € 1 billion a year and
has a debt of around € 10 billion. The trains and station facilities are below
par, and the transportation load suboptimal. The government simply lacks
the entrepreneurship and management skills to turn this operation into a
commercially viable business. Urban transport is another example of the
debacle of having the government run businesses. The result of operating
with no income constraint and no cost recovery is the usual one: high oper-
ating costs, low transportation volume, pervasive use of private cars and
taxis raising air pollution to high levels, buses that are not well maintained,
Although Greece has abun- infrequent and indifferent service, and so on.
dant solar and wind power Energy is a sector where production and distribution is predominantly,
endowments and, therefore, is though not exclusively, in the hands of the government. And this has pri-
an ideal location for solar and marily been the reason behind lost opportunities, investment delays and
wind energy production, the great inefficiencies. More than 50% of electricity production comes from
contribution of renewables to domestically mined lignite, 30% from burning imported fossil fuels, 10%
electricity lags behind that of from hydropower and, among the rest, only 3% from renewables, expected
countries like Germany (4.5%) to reach 20% by 2020 at the expense of lignite. Although Greece has abun-
and Spain (8.9%). The reason dant solar and wind power endowments and, therefore, is an ideal location
is that the government had not for solar and wind energy production, the contribution of renewables to
until very recently developed a electricity lags behind that of countries like Germany (4.5%) and Spain
fully workable system of (8.9%). The reason is that the government had not until very recently devel-
production incentives and oped a fully workable system of production incentives and location guide-
location guidelines so as to lines so as to provide the stable environment required for investment. And,
provide the stable environment of course, Greece never entered into the manufacturing of solar panels and
required for investment. wind turbines, as there was no local industry to absorb the supply.

Production of renewable energy is supposed to be promoted in Greece via
sales to the national grid at prices covering the higher cost of production.
Prices guaranteed to solar and wind power producers of electricity are cur-
rently set at about € 450/MWh and € 90/MWh, respectively. Similar
arrangements are made for producers utilising geothermal, hydro power,
biomass and biogas technology. The Public Power Corporation (PPC), the
state-controlled entity producing electricity using non-renewables, prices
electricity at € 65/MWh, roughly 60% of the price electricity is sold for in
most other EU countries. This is primarily a function of using cheap lignite
(a high-polluting carbon ore extracted from PPC-owned mines) and not pay-
ing for the associated environmental cost. Cheap electricity may be good for
the economy but, at the same time, discourages investment in power plants
with higher costs of production, like renewables. With current electricity pric-
es in Greece, no investment outside the PPC can take place either using
conventional energy sources or renewables, without extensive government
subsidies or a rise in the cost of electricity to the consumer. As renewables
cannot be trusted to come on stream quickly enough to deal with capacity
constraints developed over years of delays, the most likely course of action
is for PPC, alone or with a partner, to continue investing in modern low-pol-
luting power stations using lignite or other kinds of clean carbon.
Over the years, the many layers of bureaucracy have been a major hin-
drance to attracting fresh investment interest in the energy sector, causing
undue delays. A new draft law on renewables tabled recently for debate in
parliament seems to cut down the time needed to obtain licences from
years to months, especially for small investments. However, in the area of
big renewable projects (e.g. offshore wind parks and pump-storage hydro
plants) additional bureaucratic obstacles seem to have been imposed that
risk putting off for many years investments of about € 12 billion for offshore
wind parks in the pipeline.
Finally, with respect to Finally, with respect to agriculture, Greece’s climate and soil are ideal for
agriculture, Greece’s climate cultivation of high-quality produce and other crops. Family farms may be
and soil are ideal for small in size and short in entrepreneurship but this may not be a formidable
cultivation of high-quality constraint as long as incentives and rewards are in place to mobilise farm-
produce and other crops. ers. The industry has, however, been corrupted by subsidies and govern-
Family farms may be small in ment transfers, mostly in the context of the bungled EU Common Agricul-
size and short in tural Policy. Since 2003 there has been a moving away from subsidies
entrepreneurship but this may based on production to income support. This support is based on acres
not be a formidable constraint owned, cultivated or not, multiplied by a per-acre subsidy received over a
as long as incentives and reference past period, with special regimes applying for specific products
rewards are in place to cultivated. This is a transitional phase leading to the abolition of most kinds
mobilise farmers. The industry of direct income support planned from 2013 onwards. The emphasis there-
has, however, been corrupted after is to be placed on new cultivations/new methods of production, bridg-
by subsidies and government ing the gap between demand and supply. Although some farmers have
transfers, mostly in the context already turned towards new types of cultivation, which are in demand (e.g.
of the bungled EU Common mushrooms, asparagus, biological cultivation of fruits and vegetables, bio-
Agricultural Policy. fuel plants), most farmers are either unable or unwilling to extricate them-
selves from traditional surplus cultivations. Thus, the probability is high that
they will experience a decline in their incomes down the road. This is the

perfect setting for unrest, of course. Every January, protesting farmers
block the main highways of Greece for days, asking for more financial sup-
port from a cash-strapped government constrained at the same time by EU-
wide policies. In this setting of dependency, a multitude of highly political
agricultural cooperatives and associations lobby the government, not about
production and investment initiatives for new crops but, unfortunately,
about distribution of soon to disappear income supports.
The reader must by now have formed a fairly good idea as to the depths of
inefficiency plaguing the Greek economy, and the dire need to change
everything through structural reform, deregulation and privatisation.
The Greek state IMF involvement in the support package for Greece would be instrumental
in the reformatory in ushering in a new era in the field of structural reform. Indeed, the IMF’s
Memorandum of Understanding, dated 3 May 2010, contains significant
IMF involvement in the support changes in the institutional framework aimed at freeing the economy from
package for Greece would be the yoke of the Greek state. All these initiatives are expected to boost the
instrumental in ushering in a competitiveness of the Greek economy. They are absolutely necessary if
new era in the field of the ‘competitiveness gap’ with other economies is to be bridged. To high-
structural reform. Indeed, the light the issue, the competitiveness differential between Greece and the US
IMF’s Memorandum of is depicted in Table 3. Certain components of competitiveness referring to
Understanding, dated 3 May the institutional framework, and product and labour market flexibility indica-
2010, contains significant tors, are referred to so as to demarcate the road left to be travelled if
changes in the institutional Greece is to become an efficient world-class economy. Progress has been
framework aimed at freeing slow in the past because good times and easy money tend to hide ineffi-
the economy from the yoke of ciencies and shortcomings, which become apparent in more difficult times.
the Greek state. All these Greece has entered a brave new world with the activation of the ‘ultima ratio’
initiatives are expected to EU–IMF € 110 billion three-year support package. A substantial part of the
boost the competitiveness of imposed conditionality concerns, as expected, fiscal adjustment. The Greek
the Greek economy. They are government has already adopted a major tax reform bill with a view to tackling
absolutely necessary if the tax evasion, and a pension reform bill is in the pipeline. The support package
‘competitiveness gap’ with contains specific commitments in the area of social security such as:
other economies is to be
• raising the retirement age of female government-sector employees to 65
bridged.
by 2013 starting in 2011 (so as to equalise it with that of male employees)
• raising from 37 to 40 years by 2015 the minimum period of social security
contributions so as to be entitled to a pension
• raising the minimum age of early retirement to 60, while reducing eli-
gibility
• restricting the list of so called hazardous and unsanitary occupations
entitled to early retirement
• automatic raising of the retirement age on the basis of changes in life
expectancy
• granting of a basic pension to all above 65 on the basis of income criteria
and of a supplementary pension in line with life-time contributions
• limiting disability pensions.
With respect to the national health system, emphasis will be placed on

improving the management of prescription drugs, which will favour the use
of generics and will include an electronic system of tracking prescriptions
issued by doctors. At the same time, hospital management will be upgrad-
ed by strengthening budgetary discipline and control.
table 3: Greece (Gr) and uSa (uS) - ease of doing business rank
RANKING (out of 133 countries) 71 2
TOTAL SCORE (out of 7) 4.0 5.6
Institutions 3.83 4.81
Property rights 5.0 5.5
Intellectual property protection 4.1 5.4
Diversion of public funds 3.1 5.0
Public trust of politicians 2.4 3.4
Judicial independence 3.7 5.3
Favouritism in decisions of government officials 2.7 3.4
Wastefulness of government spending 2.7 3.3
Burden of government regulation 2.4 3.4
Efficiency of legal framework in settling disputes 3.2 4.6
Efficiency of legal framework in challenging regulations 3.2 4.3
Transparency of government policymaking 3.9 4.9
Business costs of terrorism 5.3 4.4
Business costs of crime and violence 4.9 4.6
Organised crime 5.6 5.3
Reliability of police services 3.9 5.9
Ethical behaviour of firms 3.5 5.5
Strength of auditing and accounting standards 4.9 5.3
Efficacy of corporate boards 4.2 5.2
Protection of minority shareholders’ interests 5.0 5.0
Goods market efficiency 4.09 5.13
Intensity of local competition 4.9 5.9
Extent of market dominance 3.8 5.5
Effectiveness of anti-monopoly policy 4.1 5.4
Extent and effect of taxation 3.3 3.6
Total tax rate (profit tax, labor tax and other taxes), of profits (hard data) 47.4 42.3
Number of procedures required to start a business (hard data) 15 6
Days required to start a business (hard data) 19 6
Agricultural policy costs 3.2 3.9
Prevalence of trade barriers 5.1 4.9
Tariff barriers (hard data) 1.1 1.7
Prevalence of foreign ownership 4.9 5.3
Business impact of rules on FDI 4.1 4.9
Burden of customs precedures 4.1 4.6
Degree of customer orientation 4.5 5.7
Buyer sophistication 3.7 4.7
Labour market efficiency 3.80 5.76
Cooperation in labour-employer relations 3.6 5.0
Flexibility of wage determination 3.1 5.8
Rigidity of employment index, 0-100 (worst) scale (hard data) 51 0
Hiring and firing practices 3.0 5.4
Firing costs, in weeks of wages (hard data) 24 0
Pay and productivity 3.1 5.1
Reliance on professional management 4.0 5.9
Brain drain 3.0 6.0
Female participation in laboru force, ratio (hard data) 0.71 0.85
Source: Doing Business 2010, World Bank, IFC.

Labour laws are to be overhauled with a view to imposing an annual ceiling
on hours worked so as to effectively reduce overtime pay, increasing the
2% monthly limit on redundancies and reducing redundancy compensa-
tion, keeping the nominal minimum wage fixed at current levels for three
years, lowering the minimum wage for youth and the long-term unem-
ployed, and promoting part-time work. Moreover, wages will be allowed to
be set at lower levels than those negotiated at industry level and to be
linked to productivity at company level. According to current practice, in
case of disagreement in wage bargaining negotiations, one of the two par-
ties can ask for mediation, with the decision of the mediator being obligato-
ry for both parties. It is now proposed that resort to mediation can be effect-
ed only if both parties consent to that end.
To facilitate the setting-up of To facilitate the setting-up of new businesses, the government intends to lift
new businesses, the restrictions in services – in particular tourism, retailing and education – in
government intends to lift terms of, for example, quantitative and geographical requirements, legal
restrictions in services – in requirements, equity participation requirements, and setting of minimum or
particular tourism, retailing and maximum fees. Moreover, the government is expected to recognise the
education – in terms of, for occupational qualifications of individuals from other EU countries wishing to
example, quantitative and work in Greece, in the context of the transposition into Greek law of the EU
geographical requirements, ‘Services’ Directive, aiming to facilitate freedom of establishment for provid-
legal requirements, equity ers in other, and provision of services between, member states. Finally, ini-
participation requirements, tiatives are being undertaken to reduce tax-related restrictions on M&A
and setting of minimum or activity, to simplify the custom clearance of exports and imports, and allow
maximum fees. this activity to be carried out also at the level of big companies or industrial
zones instead of custom houses, and, last but not least, to reduce the red
tape involved in starting a business.
In levelling the playing field, In levelling the playing field, the commitment is to liberalise certain ‘closed
the commitment is to liberalise professions’, specifically that of lawyers (lifting minimum fees, bans on
certain ‘closed professions’. advertisement and geographical restrictions), pharmacists (lifting restric-
tions on number of pharmacies and the minimum profit margin), notaries
(lifting restrictions on number of notaries, minimum fees and geographical
restrictions), and, finally, architects, engineers and auditors (abolishing min-
imum fees).
Finally, the liberalisation framework includes road haulage operators by lift-
ing entry barriers and minimum guaranteed prices. The government has
already tabled a draft bill that aims to liberalise the sector. However, it is not
aggressive enough if one judges by its welcome reception on the part of
With respect to the operation of the very same people it intends to inconvenience! According to this draft
the railroads, the changes legislation, new licences will be issued at a fee more or less equal to what is
include the closing down of the current market price of licences, with a view to adjust it downwards in
loss-making routes as well as future – if and when … This scheme compares rather poorly to the liberali-
unloading real estate and other sation attempted in Italy, with the government giving a new licence free of
assets in an effort to rationalise charge to all the people who already had a licence, instantly effectively dou-
operations and return to bling the number of licences in the market without protest.
profitability. Other measures With respect to the operation of the railroads, the changes include the closing
include the full liberalisation of down of loss-making routes as well as unloading real estate and other assets
the electricity and natural gas in an effort to rationalise operations and return to profitability. Other measures
sectors. include the full liberalisation of the electricity and natural gas sectors.

The support package contains nothing about privatisations or management
of the state’s real estate holdings. I will, therefore, try to sketch out some
elements of this process because it is part of shaping the future of Greece.
The government’s privatisation programme will involve, probably, selling
additional stakes of various sizes in state-controlled entities. Table 4 lists all
major state holdings for companies listed on the Athens Stock Exchange,
which potentially could be fully privatised if the government takes the bold
decision to relinquish control.
Also, the government is considering offering long-term concessions for com-
mercial exploitation in exchange for private-sector participation in invest-
ments in infrastructure. Also, the government plans to privatise ground-han-
dling services at regional airports, rail stations and other venues.
The Greek state is also the 100% owner of ports, airports, the Salonica
International Trade Fair, the Olympic Games venues, Hellenic Railways, the
Athens Horse Racing Track and numerous real estate holdings, under the
auspices of two state property management companies: Tourist Real Estate
(ETA) and Real Estate Management Company of State Holdings (KED).
There are hundreds of pieces There are hundreds of pieces of prime land that can be tapped for tourist
of prime land that can be development all over Greece. Although there is no concrete valuation infor-
tapped for tourist development mation for all these properties, the figure suggested of € 300 billion seems
all over Greece. Although there to underestimate their potential value. This figure is based upon a newspa-
is no concrete valuation per interview with Mr. V. Maglaras, Head of Corporate Development of KED
information for all these (the real estate management company of the Greek state) whose estimates
properties, the figure of the tax assessed value of more than 71,000 properties is € 272 billion.
suggested of € 300 billion As this figure is substantially less than the market value of the properties,
seems to underestimate their Alpha Bank estimates that the probable value could be more than € 300 bil-
potential value. lion, although the actual valuation study has not been released (Report in
Kathimerini Daily of 24 January 2010). To take advantage of dormant oppor-
tunities, the government is also considering the commercial promotion of
the west coast of Athens (Glyfada), the east coast of Athens (Marathon–Nea
Makri–Rafina), the coast between Neo Faliro and Microlimano in the Athens
port of Piraeus, as well as several major office buildings in Athens.
table 4: Greece – State holdings (>€ 100 million) of companies listed

on the athens Stock exchange
State holdings (%) Value (€ million)
Electricity 51 1.585
Oil Refinery 34 888
Natural Gas 65 975
Athens Water 61 440
Salonica Water 74 152
Athens Port 74 278
Salonica Port 74 111
Athens Airport 55 550
Lotteries 34 1.627
Postal Savings Bank 34 429
Agricultural Bank of Greece 77 1,365
Source: Hellenic Republic, Stability Program, 2010–2013.

Finally, one major project that could unleash the full potential of the com-
mercial utilisation of state properties is the 1.8 million-acre old Athens air-
port at Ellinicon, which was vacated in early 2000s when the current Athens
airport at Spata was built. This is a unique property of great value in the
Mediterranean, being a coastal area in the middle of Athens that could
potentially be put to good use by developing an integrated complex with
parks, marinas, athletic facilities and residential areas. Unfortunately, it is
unutilised and, due to government indecision and lack of funding, will
remain so unless the government opts to auction this jewel to private inves-
tors for development. Its land value is estimated at about € 4 billion.
Overall, Greece will emerge stronger and more resilient than ever if all these
structural reforms are implemented. I am confident that Greece will adjust
much faster than predicted in the support package if more emphasis is
placed on privatisation, and especially on taking advantage of the real
estate endowment of the country. The potential is huge. The cost of inac-
tion should not be underestimated.
Epilogue The political class in Greece has failed the Greek people miserably. The
political class in the Eurozone, through action or inaction, has condemned
the fiercely independent Greeks to austerity and submission, under the
banner of community solidarity. With the Greek budget on the skids, an
issue of misreporting in 2009 was blown out of all proportion, eventually
becoming an issue of stability for the euro, requiring € 110 billion to fix –
and who knows how much more if there is contagion.
Whatever may be said about the Greeks, one thing is certain: their inge-
nuity, endurance and adaptability cannot be denied. This is clearly seen in
their dominance of world shipping. When outside Greece, Greeks usually
It is high time that Greeks have excel. It is high time that Greeks have a state commensurate with their abili-
a state commensurate with ties and aspirations. Greeks are ambitious, resourceful, competitive and
their abilities and aspirations. pragmatic. They are hard workers and risk takers, ready to move (even to
other countries) to improve their lives. They love and seek out opportunity.
So, the current restructuring taking place in the Greek economy and soci-
ety is a step in the right direction. Archimedes, proud of his prowess in the
mathematics of levers, once said: ‘Give me a place to stand, and I shall
move the Earth!’ Paraphrasing this, I would say: ‘Give Greeks a state that
functions, and they will work miracles!’ Of course, nobody will give Greeks
a state. They have to look inside and find the strength and courage to rein-
vent themselves. Because they are the state.

The economic
crisis in The lighT
of global
macroeconomic
imbalances*
Introduction In this paper we argue that the current global economic crisis will not be
properly understood without explaining the impact of global macroeconomic
imbalances (GMI) as the major factor behind its eruption and propagation
The current global worldwide. We specify GMI as the rapid growth, over 2001-2007, of large
economic crisis will not current account (CA) surpluses in the world creditor economies (CEs)
be properly understood including China, Japan, Germany, Switzerland and a number of other
without explaining the emerging economies, which were reflected in equally sizeable CA deficits in
impact of global the world debtor economies (DEs), including the USA, the Eurozone (except
macroeconomic Germany and Netherlands), the United Kingdom and a large number of
imbalances (GMI) as the emerging economies, especially in Central and Eastern Europe.
major factor behind its
These GMI reached unprecedented proportions by 2007, triggering a crisis
eruption and propagation
first in the financial sector of the USA, the major global DE, which was
worldwide. We specify
promptly diffused to the financial sector and the real economies worldwide,
GMI as the rapid growth,
including the major CEs. The process of recycling of CEs surpluses into the
over 2001-2007, of large
financial systems of DEs, supporting their domestic demand expansion
surpluses in the world
through over-borrowing by households and governments, and thus sustain-
creditor economies (CEs),
ing the exports of CEs, eventually reached its limits. Once deleveraging by
which were reflected in
households and governments in DEs began, in the wake of the financial cri-
equally sizeable CA
sis, CEs could no longer sustain their export-led growth falling also into
deficits in the world
recession and making the crisis global.
debtor economies (DEs).
The scant importance placed on the role of GMI in precipitating the 2007-
2009 financial and economic crisis has resulted in a timid and probably
inadequate global macroeconomic policy response: Firstly, the incompati-
bility of monetary policies followed by the FED and the ECB in the period
between August 2007 and July 2008 led to the abnormal appreciation of
the Euro and the surge of oil and other commodity prices, precipitating the
unprecedented decline of the world economy in H2 2008 and H1 2009.
Secondly, there are still signs of a destabilizing persistence by some major
CEs on policies aiming at real exchange rate undervaluation as a tool for
*by Demetrios K. Maroulis, the eventual recovery of their economies via net exports. Thirdly, the poli-
Manager, Economic cies of monetary and fiscal stimuli applied in the wake of the crisis in CEs
Research Division, were either inadequate, as domestic consumption in these countries barely
Alpha Bank grew in H1 2009, or directed mainly towards investment and aid in trad-
Georgios Anastasiadis, ables, or even investment in valuable raw materials (as in the case of
adjunct Professor, China), thus increasing further their existing excess production capacity.
American College Overall, the unprecedented financial crisis and the ensuing global reces-
of Thessaloniki, sion of 2007-2009 has contributed to the dampening of GMI, as the CA defi-
International Journal of cits of the US and many other DEs have shrunk in the first half of 2009 and
Economics, Vol. 4, No. 1, at the same time the large CA surpluses of the CEs have been contained
June 2010 (See also IMF, October 2009). For example, in the Eurozone the trade bal-

ance registered a surplus of € 9.1 billion in January-July 2009, compared
with a deficit of € 21.3 billion in January – July 2008. This, however, was
achieved despite the fact that the combined trade surpluses of Germany
and Netherlands (the main CEs of the Eurozone) was down from € 123.3
billion in January-July 2008 to € 76.9 billion in January–July 2009. In fact,
The extraordinary the main rebalancing force behind this adjustment has been the inordinate
monetary and fiscal fall of domestic demand in DEs, due to the credit crunch, and the conse-
policy measures applied quent fall in the price of oil. Until Q2 2009 this fall in DEs’ domestic demand
since September 2008 for and imports implied a substantial decline of CEs’ exports and the fall in their
boosting domestic external goods and services balance. Moreover, in H2 2008 and H1 2009,
liquidity and aggregate domestic demand was stagnant or even falling in the CEs as well, thus,
demand in CEs and DEs bringing these countries and the world economy into the deep recession
have proved quite experienced in this period.
successful in bringing the In this respect, of particular importance is also the situation developing in
economies out of the the world economy in H2 2009 onwards. Initially, there is an important boost
recession and to give to global growth originating from the slowdown or reversal of the falling
them a positive GDP trend in stocks. Moreover, the extraordinary monetary and fiscal policy mea-
growth from Q3 2009 sures applied since September 2008 for boosting domestic liquidity and
onwards. However, this aggregate demand in CEs and DEs have proved quite successful in bring-
growth is being based on ing the economies out of the recession and to give them a positive GDP
different foundations in growth from Q3 2009 onwards. However, this growth is being based on dif-
DEs and CEs. ferent foundations in DEs and CEs, as follows:
a) In DEs, this positive growth is being achieved at the expense of further
substantial increases in their public sector indebtedness and the possible
In the USA and in some premature termination of their households’ deleveraging process. Moreover,
other DEs domestic in the USA and in some other DEs domestic demand based positive GDP
demand based positive growth may again lead to negative net export growth and to negative contri-
GDP growth may again bution of the external sector on GDP growth. Concerning the DEs of the
lead to negative net Eurozone (Spain, Italy, Portugal and Greece), which are also burdened by
export growth and to an appreciating currency, it is evident that the room for fiscal expansion in
negative contribution of most of them is rather limited, while the existing domestic credit restrain, the
the external sector on on going households’ deleveraging process and the negative contribution
GDP growth. to GDP growth from their net exports, may actually prevent their GDP from
turning to positive growth in the following quarters.
All the major CEs, b) All the major CEs, including Germany, China and Japan have also imple-
including Germany, China mented domestic demand stimulus measures, which, however, have not
and Japan have also implied an essential increase of their private consumption and have not pre-
implemented domestic vented a significant fall in their imports. In fact, most of these measures are
demand stimulus designed primarily in order to provide support to their internationally trad-
measures, which, able goods sectors, with little consideration for domestic consumption,
however, have not which in any case is being tested by rising unemployment. Overall, in the
implied an essential CEs positive growth in Q3 will again be based excessively on positive net
increase of their private export growth due to the domestic demand stimuli applied by DEs.
consumption and have Thus, it is possible that the expected recovery in CEs and many DEs from
not prevented a Q3 2009 onwards will be mainly due to the expansionary monetary and fis-
significant fall in their cal policies in some major DEs (namely the US and the UK) and it will most
imports. possibly be accompanied by a new exacerbation of GMI. To the extent that
this takes place, it will also carry with it the risk for the world economy to

relapse into another painful global recession, as soon as the over-indebted
DEs attempt to reverse their deteriorating fiscal position.
A better balanced global A better balanced global policy response from creditor and debtor coun-
policy response from tries is needed for the orderly rebalancing of their economies as a pre-con-
creditor and debtor dition for the re-entry of the world economy into a new path of sustainable
countries is needed for satisfactory growth. In this process CEs should use their huge international
the orderly rebalancing of assets, accumulated over the period of high CA surpluses, in order to boost
their economies as a pre- growth through: a) a robust expansion of their domestic consumption,
condition for the re-entry social spending and infrastructure investment, and b) a substantial contri-
of the world economy bution to facilitating the financing of the debtor emerging economies under
into a new path of the auspices of the IMF. On the other hand, advanced and emerging DEs,
sustainable satisfactory especially those that have recently experienced a surge in their state sector
growth. indebtedness (e.g., due to extensive interventions for bailing out financial
institutions), should start pursuing policies aiming at reducing domestic
over-indebtedness and improving their international competitiveness. As
soon as they have succeeded to get out of the recession the DEs should
aim at making net exports the major contributor to economic growth over
the next years, as part and parcel of the process of raising their domestic
savings and reducing their CA deficit and eventually their net international
investment position.
GMI as analyzed The debate on GMI before 2007 has primarily focused: a) on the growing
before the financial US current account deficit vis-à-vis the rising surpluses in developing econ-
and economic crisis omies, b) on the factors behind the generation and expansion of the US
deficit and the corresponding surpluses in the CEs, and c) on arguments
for or against the sustainability of the CA deficit in the US and some emerg-
ing DEs.
In fact, the growing US external deficit was considered as the key manifes-
tation of GMI while the deficits of other advanced DEs and more importantly
those of emerging DEs were hardly considered. The Eurozone as a whole
was considered as a CE, placing Germany and the Netherlands, the major
European CEs, in the same basket with Spain, Portugal, France, Greece
and others, that have been major DEs, especially since the beginning of the
decade. In this respect, as it was pointed out by The Economist (August 8th
2009), for much of 2008, a stock phrase in the monthly press statements by
the ECB’s Governing Board was that “the euro area does not suffer from
major imbalances”. This claim was based on the fact that until September
2008 the Eurozone’s CA was roughly in balance. But this was mainly due to
Germany’s huge CA surplus, which was being offset by the huge CA defi-
cits of Spain, France, Italy, Greece and Portugal. Finally, regarding the
overall surplus of the developing world, the DEs of Central and SE Europe
were bundled together with the group of emerging CEs like China, South
Korea, Singapore, India, Russia and others.
On these grounds, GMI were seen as constituting a paradigm change from
the traditional economic development model where emerging economies
would rely on external deficits while advanced countries would be capital
exporters. In this traditional context, GMI could not have been perpetuated
since, especially in the case of developing economies, external deficits

above a certain threshold would sooner rather than later prove unsustain-
able forcing a mix of price and income adjustment. Such episodes have
been described in detail by Krugman (2008) regarding emerging markets in
both Asia and Latin America. He presents the various episodes leading to
the buildup of unsustainable external deficits in the case of developing
economies like Mexico over the period 1990-1994 and those of SE Asia,
Russia, Brazil and Argentina in the 1990s that invariably fed into domestic
economic bubbles, which eventually and unavoidably burst.
The fact that GMI over recent years were seen as being the manifestation of
the external deficits incurred by advanced economies vis-à-vis emerging
markets surpluses, taken as separate groups, had split the economists into
two camps. One was arguing that these imbalances would display a higher
degree of sustainability in terms of magnitude and duration since it was the
creditworthy advanced economies that maintained the deficits. The other
camp concentrated on the double deficits of the US and maintained that a
dollar or a broader financial crisis in the US and other DEs was unavoidable
or overdue (Krugman, 2007).
Εconomists were split Moreover, the economists were also split into two camps on the subject of
into two camps on the the direction of causation between the CA deficit and the capital account
subject of the direction of surplus in the US and other DEs. The first camp analyzed the US CA deficit
causation between the as being a domestic US economic imbalance driven by US macroeconomic
CA deficit and the capital policies and causing the US capital account surplus and the imbalances
account surplus in the US worldwide (Krugman 2008, Roubini and Sester 2004, Obstfeld and Rogoff
and other DEs. 2004). The second camp considered the US CA deficit as a reflection of a
savings glut situation developing since 1998 in some key advanced and
emerging CEs supported by the explicit policies of real exchange rate pro-
tection by a number of internationally important CEs, all leading to huge CA
surpluses through FX interventions and reserve building or/and through
extensive carry trade paradigms (Bernanke 2005).
The domestic origin view The domestic origin view argued that the consistently expansionary macro-
argued that the economic demand management policies followed by the FED and the US
consistently expansionary government since 2001 (Obstfeld and Rogoff, 2000, 2004) caused the rap-
macroeconomic demand idly ballooning US CA deficit and the simultaneous fall of its national sav-
management policies ings rate. The latter declined by 3.5 percentage points of GDP below its
followed by the FED and long-term average over 2005-07, while over the same period personal sav-
the US government since ings as a percentage of disposable personal income hovered around 1.5%,
2001 caused the rapidly from 5% over 1995-1998. These developments were mainly due to fiscal
ballooning US CA deficit policy and in particular the swing of the US budget into deficit since 2001 in
and the simultaneous fall combination with the abnormally low interest rate policy followed by the
of its national savings FED over 2002-2006. The latter constituted the driving forces of the overt
rate. indebtedness of US households, the housing bubble and the eventual
financial crisis. In fact, according to this view, the financial crisis may be
considered as the final manifestation of the unsustainability of US policies,
which had in any case caused the GMI in the first place. In this scenario,
the US capital account surplus was seen as a consequence of the CA defi-
cit. Monetary, exchange rate and incomes policies in China, Japan and
Germany were seen as accommodating the financing of the huge US CA
deficit.

The main weakness of the domestic origin view for the explanation of the
US CA deficit was specified in the fact that the increasing budget and
household deficits were not followed by rising long term interest rates as
one would expect, despite the dramatic decline in the US household sav-
ings rates (Roubini and Sester, 2004). Furthermore, low long term rates
implied the lack of inflationary expectations despite the easy monetary
It could be that the stance until June 2004. Finally, foreign investors and central banks were
paradigm change in the happy to continue financing the US CA and budget deficits; despite the low
world economy since the US long term rates and the widely published analyses regarding the evident
outset of the 1990s unsustainability of the US CA deficit and the imminent dollar problem.
implied the possibility that In fact, to many economists the reverse causality in the CA deficit – capital
macroeconomic account surplus relation became much more appealing. It could be that the
developments in the US paradigm change in the world economy since the outset of the 1990s
economy were in fact implied the possibility that macroeconomic developments in the US econo-
caused by financial my were in fact caused by financial inflows from the rest of the world, with
inflows from the rest of the increasing surpluses of the US capital account causing the ballooning
the world, with the CA deficits. This would also imply that the large US investment (including
increasing surpluses of housing)-savings gap was largely the result of a rapidly rising savings-
the US capital account investment gap outside the US. This argument was actually put forward by
causing the ballooning Bernanke (2005) and was mainly based on the observation of the rising sav-
CA deficits. This would ings rates: a) in China, Germany and some other Eurozone countries as well
also imply that the large as Japan, in view also of the expected future needs arising from their ageing
US investment (including populations, b) in other Asian economies as an aftermath of the Asian crisis
housing)-savings gap was of the late 1990s and, finally, c) in oil producers, that tried to build up sav-
largely the result of a ings which could be used in periods of world recession and low oil prices.
rapidly rising savings- The 1998-2000 emerging markets crisis also generated investment aversion
investment gap outside in many of these economies encouraging reserve accumulation and/or the
the US. export of savings (including the practice of the carry trade) by the CEs of SE
Asia to the DEs and chiefly the US. These observations formed the basis for
the Savings Glut explanation of the US CA deficit (Bernanke, 2005), which in
conjunction with the recycling of CA surpluses of CEs to the US (Bretton
Price and wage inflation Woods II mechanism analyzed bellow) helped explain the continuing
remained subdued in the increase of the US CA deficit on the one hand and the maintenance of low
US helping justify the US long and short term interest rates on the other.
FED’s low short-term Paul Krugman (2007) recognized that “a savings glut outside the US could
interest rate policy that explain why the US was running such a large CAD, and could provide sup-
contributed to the rising port to the view that a large deficit for an extended period makes sense in
indebtedness of US economic terms”. In fact, price and wage inflation remained subdued in the
households. Low inflation US helping justify the FED’s low short-term interest rate policy that contrib-
and subdued inflationary uted to the rising indebtedness of US households. Low inflation and sub-
expectations in the US dued inflationary expectations in the US were in turn the result of cheap
were in turn the result of imports from CEs with undervalued currencies and persisting low and fall-
cheap imports from CEs ing real effective exchange rates (REER), as was primarily seen to be the
with undervalued case of China. In fact, the saving glut countries facilitated the persisting
currencies and persisting high rate of capital inflows into the US and other DEs and supported the
low and falling real real value of DEs currencies, especially the Dollar. Therefore, expansionary
effective exchange rates, policies and household indebtedness in the US were mainly in response to
as was primarily seen to the huge net capital inflows from the saving glut – real exchange rate pro-
be the case of China. tection countries.

The undervaluation of CEs currencies hypothesis (real exchange rate
protection) was analyzed accurately by Dooley, Folkers-Landau and Gar-
ber (2003), who observed that the international monetary system in the
2000s had entered a new era (‘Bretton Woods II’) in which major central
banks, mainly in Asia, could be counted upon to buy dollars in order to
maintain more or less fixed exchange rates. Moreover, by selecting the dol-
lar, the currency of the main DE, as the anchor currency, the dollar-peg
countries and in particular China secured that their currencies would be
fluctuating at an increasingly undervalued rate vis-avis the rest of the world.
The motives of the The motives of the Chinese, Japanese, German and other CEs policy mak-
Chinese, Japanese, ers in pursuing economic growth through continuous gains in international
German and other CEs competitiveness and the rapid expansion of their internationally traded
policy makers in pursuing goods sectors, at the expense of their non-tradable goods sectors, are well
economic growth through analyzed and documented in the literature (Dooley, Folkers-Landau and
continuous gains in Garber, 2003 and 2004). For the case of Germany, in particular, the percep-
international tion that what is good for exports is good for the economy is widely record-
competitiveness and the ed. That is why a typical (German) response to a faltering economy is to
rapid expansion of their trim manufacturing costs, including wages, in order to keep exports keenly
internationally traded priced against other countries (The Economist, August 8th, 2009).
goods sectors, at the
Concerning the above argument, let’s remind ourselves that Bretton Woods
expense of their non-
I was very successful in promoting strong global growth between1958-68
tradable goods sectors,
before encountering problems until its final demise in 1971 in the face of
are well analyzed and
large US external deficits. Concerning the Bretton Woods II analysis of the
documented in the
US CA deficit, Paul Krugman (2007) has asked the following question: “can
literature.
we really count on the Reserve Bank of China, in particular, to seek ever-
larger dollar hoards over the long term?” His answer is unambiguously no!
In fact the same answer is implied when Dooley and Garber (2006)
rephrase the above question as follows: “Is the Revised Bretton Woods
(RBW) system at the point in its development as the Original Bretton Woods
(OBW) was in 1958 or 1968 or 1971?” Dooley and Garber themselves pro-
vided extensive arguments to support that the RBW in 2004 stood where
OBW was in 1958, implying that GMI were sustainable and strong global
growth was here to stay. In contrast, Eichengreen (2004) seemed to favour
1968 as the most appropriate comparison to 2004, while Frankel (2005)
favoured 1971. The eruption of the profound financial crisis, in August 2007,
which started in the US, as the major DE, and swiftly impacted the major
CEs even to a greater degree than it did most of the DEs, shows that the
appropriate date of correspondence between RBW and OBW in 2004 was
in fact 1968. Nevertheless the key fact is that the consensus amongst ana-
lysts pursuing the above line of argument was that the world macroeco-
nomic regime existing in the mid 2000s was indeed unsustainable. The only
disagreement was about the timing of the expected crisis.
In fact, some economists were not ready to subscribe to the argument for
the unsustainability of GMI that existed in the mid-2000s. The overt focus in
analyzing GMI via the US CAD, in conjunction with the fact that imbalances
kept growing without visible adverse consequences, contributed to the ten-
dency by some analysts and policy makers to seek explanations able to
rationalize the GMI and to ameliorate the feeling of urgency for designing

and applying measures aiming towards international rebalancing. For
example, Gourinchas and Rey (2007) drew attention to the important fact
that despite the unambiguous position of the US as a net debtor, US inves-
tors abroad, up to 2007, earned higher rates of return on their assets than
those earned by foreign investors in the US. This implied that the annual
increase in the net international indebtedness of the US was actually lower
than the annual CA deficit. On top of that Hausmann and Sturzenegger
(2007) developed the so called “dark mater” argument, which questioned
whether the US was actually a net international debtor, as it could be esti-
mated using the prevailing yield curves that the value of its investments
abroad (the present value of all future income arising from these invest-
ments) was higher than the value of the investments of foreigners in the US
economy. Therefore, the need for policy action for international rebalancing
became even weaker. Finally, western financial systems were perceived as
enablers of a superior financial intermediation process for developing coun-
try savings, given the presence of an asset shortage in emerging markets
(Caballero, 2006). This process also entailed the partial recycling of these
savings back to the senders in the form of FDI, hence sustaining economic
modernization of emerging economies via export growth (Dooley et al.,
2006).
Despite their seeming Despite their seeming sustainability, the threat to world economic stability
sustainability, the threat to posed by the rapidly deteriorating GMI over the period 2001-2007 and the
world economic stability need for coordinated policy actions towards global rebalancing were recog-
posed by the rapidly nized by the IMF and the countries considered to be the main contributors
deteriorating GMI over to these imbalances, namely China, the Euro Area, Japan, Saudi Arabia,
the period 2001-2007 and and the United States (IMF, World Economic Outlook, September 2002).
the need for coordinated This group of countries formed the Multilateral Consultation (MC) group in
policy actions towards 2006, under the auspices of the IMF, declaring the group’s shared respon-
global rebalancing were sibility in resolving the imbalances and their implied protectionist risks. As a
recognized by the IMF foretaste, the IMF, using its Global Economic Model, had prepared in 2005
and the countries a number of alternative scenarios regarding the unwinding of imbalances,
considered to be the that highlighted the need to increase US savings via fiscal consolidation
main contributors to and for reforms boosting domestic demand in Europe, Japan, oil producing
these imbalances, namely countries and also in Asia, where exchange rate flexibility and financial
China, the Euro Area, reform would also be required. In the light of such policy actions, it was
Japan, Saudi Arabia, and stressed that the rebalancing of the world economy would take place pro-
the United States. vided that each country’s economic policy actions should not only be bene-
ficial from a domestic perspective, but also have positive spillovers for the
world economy as a whole.
The rebalancing of the
world economy would However, the participants to the MC process decided that imbalances con-
take place provided that stituted primarily a medium-term problem and it would be unwise to risk a
each country’s economic disruption of the still-benign global financial conditions through a rush
policy actions should not rebalancing effort. This proved to be a recipe for doing nothing and in prac-
only be beneficial from a tice allowed for the further exacerbation of GMI. Hence, no concrete action
domestic perspective, was undertaken until the eruption of the financial crisis in July 2007 and
but also have positive appropriate coordination in the macroeconomic front was rather absent
spillovers for the world even during the rapid diffusion of the crisis. In fact, even during the wake of
economy as a whole. the 2008 recession the major CEs, Germany and China, concentrated their

fiscal aid programs in support of their main exporting industries while their
consumption and imports continued on a rapidly falling trend. At the same
time, they took issue with the governments of major DEs, namely the United
Kingdom and the USA, for their extensive fiscal stimulus measures, even
though these were undertaken in order to alleviate the deepest recession of
the last 70 years.
One explanation for this attitude relates to the aforementioned CEs fear that
their own assets in the major debtor countries (accumulated during the built
up of GMI), would lose value, following the observed surge of default risks
in the DEs. However, this loss of value will be unavoidable if DEs are not
allowed to export their way out of the present crisis (Martin Wolf, Financial
The CEs should be taking Times, and June 9, 2009). For this to happen, the CEs should be taking the
the leading role by leading role by substantially increasing their consumption both through a
substantially increasing reduction of their domestic savings rates and the partial liquidation of their
their consumption both international net creditor positions. In the following section we present a
through a reduction of more systematic analysis of the international setting leading to the built up
their domestic savings of GMI over 2001-2007, pointing out the role played by both CEs and DEs.
rates and the partial It is evident that surging GMI were policy related in the context of an unsus-
liquidation of their tainable global economic policy environment comprising the overstretching
international net creditor of the two distinct economic development models; the one followed by
positions. CEs, namely the international competitiveness – current account surplus
(ICCAS) growth model, and the other followed by DEs, namely the domes-
tic demand – current account deficit (DDCAD) growth model.
Creditor and debtor We specify GMI as the rapid growth, over 2001-2007, of large CA surplus-
countries and GMI es by the world CEs, which were reflected in equally sizeable CA deficits
by the world DEs. Most prominent amongst the CEs since 2001 have
been China, Japan and other Asian economies as well as Germany, Swit-
zerland, Holland, Sweden, Canada, the economies of Middle Eastern oil
producers and Russia. The most prominent DEs have been the USA, the
United Kingdom (UK), the Eurozone (except Germany and Netherlands),
Australia, Eastern Europe (including Turkey) and the Baltic States.
For most developing DEs (e.g. Eastern Europe and some Latin American
countries), the financing of their huge CA deficits was facilitated through
the intermediation of major financial institutions from the key world finan-
cial centers of New York, London, Frankfurt and Tokyo, as well as the
minor banking centers of Sweden for the Baltic States and those of Aus-
tria, Italy and Greece for SE Europe and others. For example, according
to the OECD, total assets of Austrian banks in the countries of Central and
Eastern Europe are estimated at $ 267 billion. In Diagram 1 we present
the combined surpluses of various categories of CEs, as well as the com-
bined deficits of various categories of DEs. The GMI accumulating over
2001-2007 had some particular characteristics, which distinguish them
from other periods of equally important imbalances. These characteristics
can be summarized as follows:
In the camp of CEs an important role is played by large developing
countries, namely China, India, Malaysia, Philippines, Brazil, Argentina
and Russia. In fact, the emerging and developing economies as a whole

(IMF definition) recorded a CA surplus of $ 714.4 billion in 2008, com-
pared with a CA deficit of $ 465 billion in the advanced economies in the
same year. However, a large number of developing and emerging econo-
mies are actually running big CA deficits and are included in the DEs.
Also, some big advanced economies, notably Japan, Germany, Canada
and others are substantial and consistent CEs, while others, notably the
US, the UK, Spain, Italy, Greece and Australia are important DEs. There-
fore, the CE-DE division does not coincide with the advanced – develop-
ing countries division, notwithstanding the higher overall surpluses of
developing and emerging countries. Ben Bernanke (2005) has indicated
that over the period 1996-2003 the US CA deficit increased by $ 410 bil-
lion, of which only $ 22 billion was offset by increased CA surpluses in
other industrial countries, while developing countries CA surpluses
accounted for $ 293 billion and the rest was statistical discrepancies.
However, it would be more appropriate to say that the increasing CA sur-
pluses of the creditor developing economies were the counterpart of the
increasing CA deficits of both the debtor industrial economies and the
debtor developing economies (which were plenty).
Diagram 1. current account balances in Des and ces
Source: OECD
The world’s CA imbalances grew rapidly in the period 2001-2007 and reached
much higher levels than in any previous period (Diagram 1). Moreover, had
the financial crisis not erupted in July 2007, these CA imbalances would have
continued to grow leading eventually to a crisis in the absence of concrete
policies towards rebalancing. As a background to the creation of GMI over
2001-2007, in the next section we provide an account of the key economic
and policy developments for the main CEs and DEs around the world.
Economic policy in China’s entrance into the WTO in 2001 on the one hand opened the
countries pursuing the world economy to cheap Chinese exports and on the other opened the Chi-
ICCAS growth model nese market to huge inflows of FDI from all around the world. Both exports
and FDI inflows were boosted in China by the application of the ICCAS
growth model. China’s exchange rate and domestic incomes policies
implied a continuous devaluation of its real effective exchange rate (REER),
with respect to relative unit labor costs, even from its already low level in
2001. In the last years there has been extensive academic and political dis-
cussion about whether China has been unfairly manipulating its exchange
rate or its domestic monetary system and income policies, in order to pre-

There has been extensive vent effective balance-of-payments adjustment or gain unfair competitive
academic and political advantage vis-à-vis the rest of the World (Goldstein, 2004). The fact is that
discussion about whether China pegged its currency to the depreciating dollar securing a continuous
China has been unfairly depreciating trend for its effective exchange rate despite its rapidly increas-
manipulating its ing CA surplus. China’s monetary authorities supported the Yuan/Dollar
exchange rate or its peg through extensive interventions in the foreign exchange markets, which
domestic monetary resulted in a dramatic build up of its foreign exchange reserves. Moreover,
system and income they followed a restrictive incomes policy keeping wage growth well below
policies, in order to productivity gains hence sustaining a falling trend of China’s relative unit
prevent effective balance- labour cost (ULC) vis-à-vis its main trading partners. Finally, the monetary
of-payments adjustment authorities sterilized the expansionary monetary consequences of rising
or gain unfair competitive reserves by issuing Chinese debt to domestic financial institutions and citi-
advantage vis-à-vis the zens, thereby mobilizing domestic saving and using the proceeds to buy
rest of the World. The fact US Treasury securities and other assets. Thus domestic Chinese savings
is that China pegged its have been channelled away from local uses and into the international capi-
currency to the tal markets (Bernanke, 2005).
depreciating dollar
securing a continuous Diagram 2. chinese exchange rate policy
depreciating trend for its
effective exchange rate
despite its rapidly
increasing CA surplus.
Source: Reuters
The result of these policies is shown in Table 1. In the early 2000s, China’s
ULC was very low (competitive) relative to trading partners. This competi-
tive advantage increased further at least up to 2006, mainly due to the
exchange rate policy analyzed above (Diagram 2). China changed slightly
its exchange rate policy from July 20, 2005, proceeding with a 2.1% appre-
ciation of the Yuan against the dollar and then a gradual upward (appreciat-
ing) shift until July 2008. Since then, the fixed CNY/USD parity has been
reinstated. The total appreciation of the Yuan against the USD in the 4-year
period from July 2005 to July 2009 reached 17.4%. In the same period the
Yuan has also appreciated against the Euro by 5.3%. However, considering
the still rising Chinese CA surpluses (even during the first five months of
2009), it is evident that the Yuan is still substantially undervalued.
The 1998-2000 emerging markets crisis contributed to a drastic change
in the policy stance of many emerging economies, especially in South
East Asia, that shifted their economic growth model from DDCAD until
1998, to an ICCAS model. Large CA surpluses and holdings of big foreign
exchange reserves have been considered as insurance against potential

future financial instability and a precondition to ensuring sustainable eco-
nomic growth in the environment of increasingly globalized markets. This
belief was engulfed by many emerging markets, including relatively large
economies like S. Korea, Thailand, Indonesia, Malaysia, Russia, Brazil and
Argentina. The result was the high CA surpluses presented in Table 2, as
well as the surge in their foreign exchange reserves. In some cases, the CA
surpluses ware aimed at reducing external debt burdens with funds coming
from a combination of reduced fiscal deficits and increased issuance of
debt to domestic residents (Bernanke, 2005).
Table 1. china’s current account surplus and its building up

of foreign exchange reserves
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
CA Surplus (in billion US $) 20.5 17.4 35.4 45.9 68.7 160.8 253.3 371.8 426.1 440.0
CA Surplus (% of GDP) 1.7 1.3 2.4 2.8 3.6 7.2 9.5 11.0 10.0 10.3
Reserves (in billion US$) 168.9 216.3 292.0 409.2 615.5 882.5 1069.5 1531.3 2134.5 2652.5
REERULC 100.0 104.3 101.89 95.2 92.7 92.48 94.0 99.0 107.0 105.0
Source: International Monetary Fund, IFS.
Table 2. current account surplus of some emerging economies in the 1990s

(in billion Us $)
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Argentina -9.0 -3.8 8.7 8.1 3.1 3.0 4.9 4.3 4.4 3.2
Indonesia 8.0 6.9 7.8 8.1 1.6 0.3 10.9 10.5 0.5 -1.9
Korea 12.3 8.0 5.4 12.0 28.2 15.0 5.4 5.9 -6.4 20.8
Malaysia 8.5 7.3 8.0 13.2 15.1 20.7 26.2 28.7 38.8 27.3
Russia 46.8 33.9 29.1 35.4 59.5 84.4 94.3 76.2 102.3 6.0
Thailand 9.3 5.1 4.7 4.8 2.8 -7.6 2.2 14.0 -0.2 1.6
Total 75.9 57.5 63.8 81.5 110.2 115.8 143.8 139.7 139.5 57.0
Source: International Monetary Fund, World Economic Outlook Database, April 2009.
Diagram 3. s. Korea's exchange rate policy
Source: Reuters
The new policies relied on international competitiveness improvements and

export led growth. Moreover, an important characteristic of most emerging
CEs following the dramatic deterioration of the September 2008 financial cri-
sis was the substantial depreciation of their currencies in terms of both the

dollar and the Euro. As a result they gained competitiveness, especially
with respect to the Eurozone, Japan and even the US. As shown in Dia-
gram 3, S. Korea operated at a competitive REERULC for the whole period
after the 1999 crisis and gained even more in terms of competitiveness in
2008, following the nominal devaluation of the won.
Germany, as a leading ICCAS country: The highly restrictive fiscal and
incomes policies over 2002-2008 kept the Euro quite undervalued for Ger-
many, despite the fact that it was at the same time highly overvalued for
most other Eurozone economies. Over this period, real wages and real pri-
vate consumption registered an average annual growth rate of 1.7% and
-1.3% respectively compared to the Eurozone averages of 2.8% and 1.4%.
Since the beginning of In other words, since the beginning of the decade, Germany relied primarily
the decade, Germany on net exports, which contributed for just over half (0.93 percentage points)
relied primarily on net of its 1.8% average GDP growth over the period 2005-08. Similar develop-
exports, which ments were recorded in Netherlands. Therefore, GDP growth in Germany
contributed for just over relied heavily on domestic demand growth in the economies of its main
half of its 1.8% average trading partners, namely in the rest of Eurozone, Central and Eastern
GDP growth over the Europe, the USA and the rest of the World. German exports grew at an
period 2005-08. average rate of 16% in the period 2002-2008, while imports (including oil)
Therefore, growth in grew by 15.7%. Domestic demand growth in Germany was mainly due to
Germany benefited investment (that is, in boosting productive capacity for exports) given that
heavily from domestic private consumption growth was negative.
demand expansion in its
main trading partners, Diagram 4. competitiveness indicators (reerUlc) of various oecD countries
namely in the rest of
Eurozone, Central and
Eastern Europe, the USA
and the rest of the World.
Table 3. germany’s current account surplus and competitiveness
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

CA Surplus (in billion US $) -32.6 0.4 40.6 46.3 127.9 143.8 178.8 250.3 235.3
CA Surplus (% of GDP) -1.7 0.0 2.0 1.9 4.7 5.1 6.1 7.5 6.4
REERULC 100.0 99.7 98.4 100.7 98.6 96.2 94.3 94.1 93.8
Countries applying the ICCAS model through the policy of carry trade:
In the cases of Japan and Switzerland, currency undervaluation, as shown
in Diagram 4, was mainly maintained through the policy of carry-trade. This

In the cases of Japan and trade was encouraged by almost zero interest rates in Japan and Switzer-
Switzerland, currency land that favoured borrowing in Yen and Francs and investing the pro-
undervaluation, was mainly ceeds in higher interest rate countries. Such countries were advanced
maintained through the DEs, as the US, Eurozone, UK, Australia as well as the emerging DEs like
policy of carry-trade. This those in Central and Eastern Europe. The carry trade was facilitating a
trade was encouraged by huge amount of capital inflows and, hence, substantial CA deficits in the
almost zero interest rates above DEs as a counterpart to the respective CA surpluses of CEs like
in Japan and Switzerland Japan and Switzerland. Particularly for the case of Japan, the role of eco-
that favoured borrowing in nomic policy is central in sustaining the carry-trade since it is the Central
Yen and Francs and Bank that provides ample and cheap financial resources to the domestic
investing the proceeds in banking system, which recycles them abroad at relatively low risk. In fact,
higher interest rate the reversal of carry trade was the main factor behind the collapse of
countries. countries like Iceland, a small country with population of about 200 thou-
sand harboring financial institutions with assets (boosted mainly by carry
The reversal of carry trade) of more than 800% of its GDP. Moreover, the interbank Yen market
trade was the main factor was the main source for bank financing in S. Korea and other neighboring
behind the collapse of countries. These banks were brought to near collapse following the rever-
countries like Iceland, a sal of carry trade after September 2008. Finally, the reversal of carry trade
small country with for the Swiss Franc (CHF) resulted in a substantial appreciation of the
population of about 200 CHF, prompting direct intervention of Swiss Central Bank (SNB) to con-
thousand harboring tain it. The SNB left interest rates at the record low of 0.25% in June and
financial institutions with has tried to cushion the impact of the economic downturn by intervening
assets (boosted mainly in foreign-exchange and Swiss corporate-bond markets.
by carry trade) of more
In the case of oil and natural gas exporting countries the observed
than 800% of its GDP.
surge of their current account surpluses in the period 2002-2008 was
mainly due to the spectacular increase in the price of oil and the resulting
In the case of oil and transfer of global income in their favour. More specifically, the CA surplus
natural gas exporting of Middle Eastern countries (IMF definition) surged from $ 29.9 billion in
countries the observed 2002, to $ 341.6 billion in 2008.
surge of their current Therefore, global imbalances were exacerbated by: a) the persistent pursu-
account surpluses in the ance of policies that sustained highly undervalued real effective exchange
period 2002-2008 was rates (REER) by China, Japan, Germany, Switzerland, Sweden and most of
mainly due to the the emerging economies in Asia and Latin America and b) surging oil pric-
spectacular increase in es in the case of petroleum exporting countries. The result was the persis-
the price of oil and the tence of high external surpluses and the accumulation of foreign exchange
resulting transfer of reserves by CEs, which in turn resulted in a massive boost to global liquidi-
global income in their ty. The mechanism was the sterilization of CEs surpluses, either through
favour. the creation of substantial capital account deficits (Germany, Japan), or
through the placement of their massive foreign exchange reserves (China)
in financial assets at the financial systems of major advanced DEs. In turn,
the financial institutions of advanced DEs channeled this liquidity, which
was expanded further through securitization, both within their domestic
economies and also towards the financing of the large CA deficits of many
emerging DEs. In most cases these deficits were caused by the inflows of
liquidity either in the form portfolio investment or credit made available to
the domestic banking systems to finance housing and consumer booms as
in the case of most Eastern European economies or to governments to sus-
tain sizeable deficits as in the case of Greece.

Current account deficit These economies have been growing through the rapid expansion of
countries: Bubbles and domestic demand, incurring sizable current account deficits, facilitated
the financial crisis through capital inflows. The accumulation of excess liquidity in the
advanced financial centers enlarged the external deficits of DEs and con-
tributed to the maintenance of their interest rates as well as their risk
The accumulation of spreads across asset classes at very low levels.
excess liquidity in the In the cases of the US and UK, the chief recipients of capital inflows,
advanced financial imbalances were further exacerbated with the advent and development of
centers enlarged the subprime lending practices for mortgage and other loans as well as the ris-
external deficits of DEs ing leverage via derivative and securitized financial products reflected in the
and contributed to the massive leverage ratios of shadow financial institutions (investment banks,
maintenance of their hedge funds, money market funds, etc). The excess demand prevailing in
interest rates as well as DEs, in the period 2001-2007, did not become manifest in rising inflation
their risk spreads across since cheap imports from CEs with undervalued currencies bridged the
asset classes at very low excess demand gap. Low inflation and the implied low interest rates at both
levels. the short and long ends of the yield curve became the norm in the US as
well as in most DEs, fueling the aforementioned domestic credit expansion.
Diagram 5. interest rate policy by the main central banks
Source: Βloomberg
The effect of an earlier In this situation the effect of an earlier tightening by the Fed, cannot be
tightening by the Fed, unambiguously determined even today (see Diagram 5). For example, an
cannot be unambiguously earlier increase of short term rates would not necessarily have resulted in a
determined even today. corresponding increase of long term rates and the arrest of the housing
For example, an earlier bubble. In fact, it could have instead attracted even higher capital inflows
increase of short term implying even lower long term rates. Central Banks of CEs would have con-
rates would not tinued to buy US bonds pushing their prices up and lowering their yields. In
necessarily have resulted fact, it was the abnormally low long term interest rates that determined
in a corresponding mortgage and in particular subprime loan rates. It is worth noting that since
increase of long term the collapse of the equity boom in 2001, portfolio capital inflows were over-
rates and the arrest of the whelmingly directed towards the US securities market and Central Banks,
housing bubble. especially from Asia, were the dominant investors (Eichengreen, 2006).
Although capital inflows to the US by foreign private entities remained dom-
inant, the share of Central Bank money after 2004 increased from an aver-
age of 4% to more than 20% of the total (Report to the President, 2009).In
this situation, private investors had no other choice but to follow the world’s
Central Banks. These Central Banks were (and continue to be even today)
the main supporters of the US dollar, despite the fact that a number of

Central Banks found that economists were predicting a dollar crisis (Krugman 2007). Central Banks
in the trade-off between found that in the trade-off between accepting low yields and sustaining an
accepting low yields and export-led growth strategy, the later was in their favour. The 2007-2009
sustaining an export-led financial crisis proved them wrong.
growth strategy, the later The financial crisis demonstrated that the global economic boom, which
was in their favour. The was generated via GMI, was unsustainable. US household debt had
2007-2009 financial crisis reached 98% of GDP in 2007 and their net savings (savings minus housing
proved them wrong. The investment) stood at -6.0% of GDP, with gross national saving at 13% of
financial crisis GDP. In contrast, gross national savings stood at more than 50% of GDP in
demonstrated that the China (with private sector savings at 40% of GDP), in excess of 27% of GDP
global economic boom, in Japan and at 25% of GDP in Germany. It was these large savings that
which was generated via flooded DEs financing their credit boom and housing bubbles. As the Fed
GMI, was unsustainable. rate reached 5.25% in mid-2006 it triggered the decline in the subprime
housing market, leading to a surge of subprime foreclosures, to bankrupt-
cies of real estate hedge funds, and the collapse of overleveraged financial
institutions. The crisis soon spread to private consumption and investment
and was further exacerbated by the financial meltdown in key global finan-
The deleveraging cial centers. The deleveraging process, which in varying degrees took
process, which in varying place across DEs around the world, deprived surplus economies of the
degrees took place ability to sell their exports dragging them down into what became a global
across DEs around the economic crisis. This deleveraging process is also taking place in most of
world, deprived surplus the Eurozone member states, excluding Germany and the Netherlands that
economies of the ability have sustained persistent CA deficits (Table 4).
to sell their exports
dragging them down into Table 4. current account deficit in the eurozone’s Des
as a percentage of gDP
what became a global
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
economic crisis.
France 1.9 1.4 0.8 0.6 -0.6 -0.6 -1.0 -1.6
Italy -0.1 -0.8 -1.3 -0.9 -1.7 -2.6 -2.4 -3.2
Spain -3.9 -3.3 -3.5 -5.3 -7.4 -8.9 -10.1 -9.6
Greece -7.2 -6.5 -6.6 -5.8 -7.5 -11.1 -14.1 -14.4
Portugal -9.9 -8.1 -6.1 -7.6 -9.5 -10.1 -9.5 -12.0
Ireland 0.0 -1.0 0.0 -0.6 -3.5 -3.6 -5.4 -4.5
Slovak Republic -8.3 -8.0 -5.9 -7.8 -8.5 -7.1 -5.4 -6.3
Slovenia 0.2 1.1 0.8 -2.7 -1.7 -2.5 -4.2 -5.9
Cyprus -3.3 -3.7 -2.2 -5.0 -5.6 -7.5 -11.6 -18.3
Source: International Monetary Fund
However, the effect of the crisis was even more pronounced in the
case of DEs in the Eastern Europe: A significant change in attitude took
place in these countries over 2003-2007, as domestic credit expanded at
unprecedented speed with consumer and real estate lending taking the
lead despite concerns by international institutions that lending in foreign
currency, as was the case for around 60% of total loans (primarily to non-
hedged borrowers), constituted a significant risk from potential exchange
rate instability. This was more so, given the rising CA deficits and the key
role of pegged exchange rates to the Euro in sustaining confidence and low
inflationary expectations. Even so, the mostly foreign owned domestic
banks in these countries continued to extend credit at relentless rates, with

their loan/deposit ratios often exceeding those in their home economies.
Ample global liquidity contributed to foreign banks’ rapid expansion of their
activities in Eastern Europe in 2002-2007. As the crisis struck, most of these
economies faced a substantial shortage of financing and their economies
dived into negative growth, requiring bail outs by the IMF and the European
Union. Major European institutions from Italy, Austria, Germany, Sweden
and other countries found themselves overexposed to Eastern Europe.
The alleged causes of The main events leading up to the 2007-2009 global crisis are well known by
the financial crisis and now. However, the great danger in the present environment of international
the role of GMI politics is for world leaders to continue avoiding the issue of GMI in their dis-
cussions regarding the design of a new international financial architecture
The great danger in the following the financial crisis. In fact the G-20 leaders have highlighted the fol-
present environment of lowing two issues as the main threats to a world wide economic recovery: a)
international politics is for Protectionist measures taken by individual governments which may lead to
world leaders to continue a substantial contraction in international trade and capital movements. b)
avoiding the issue of GMI The application of uncoordinated reforms in the financial systems which
in their discussions would impede international capital flows and investment. Concerning pro-
regarding the design of a tectionist measures it would be naïve to concentrate attention to specific
new international financial export subsidies or import impediments in favour of domestic products and
architecture following the to neglect the importance of exchange rate protection policies in building up
financial crisis. the GMI. Concerning the current debate for designing and implementing
reforms on various aspects of the financial system in order to avoid future
financial crises, the role played by existing regulation and supervision in the
financial system in causing and propagating the current financial crisis
should be properly specified, taking also into account the catalytic effect of
GMI. In the present section we try to place the alleged causes of the finan-
cial crisis into proper perspective, analyzing them in the context of the inter-
national macroeconomic environment prevailing in the 2000s.
The consensus view regarding the main culprits contributing to the financial
and economic crisis focuses chiefly on the following Issues: a) The prob-
lematic functioning and regulation of the financial system and in particu-
lar the insufficient regulatory framework applied in recent years, coupled by
an evident lack of regulation enforcement and supervision, as well as by the
insufficient (or non-existing) self-regulation of financial institutions and the
adverse effects of the application of International Financial Reporting Stan-
Both the Fed and the
dards (IFRS) in times of exceptional market volatility. b) The expansionary
ECB have argued that the
(bubble generating) macro-economic policies followed by the US FED
developments in the U.S.
and the US government. c) The insufficient functioning of the market
subprime market were
mechanism in the context of globalization.
only one aspect of a
much larger and more Concerning the problematic functioning and regulation of the financial
encompassing credit system, it is generally accepted that the US subprime debacle triggered
boom whose impact the crisis. Moreover, both the Fed and the ECB have argued that the devel-
transcended the opments in this market were only one aspect of a much larger and more
mortgage market to affect encompassing credit boom whose impact transcended the mortgage mar-
many other forms of ket to affect many other forms of credit and financial instruments. Aspects
credit and financial of this broader credit boom over 2002-2006 included widespread declines
instruments. in underwriting and bank lending standards, breakdowns in lending over-

sight by supervisory authorities and rating agencies, increased reliance on
complex and opaque credit instruments that proved fragile under stress
and unusually low compensation for risk-taking. Therefore, when examining
the causes for the current financial crisis particular attention has focused on
the following issues:
a) The overexpansion of subprime, Alt-A and other categories of mortgages
as well as of the markets in which the related securitised debt was traded.
This overexpansion appears to be the result of mismanagement and under-
estimation of credit and liquidity risks by commercial and mortgage bank
lenders, investment banks (The Wall Street), institutional and other inves-
tors, rating agencies and by Central Banks in the US, Europe and all
around the world. All these categories of financial institutions (considered
as the most sophisticated in the world) contributed to the crisis either
through mismanagement or underestimation of risk, or even because of the
pro-cyclical behaviour and management bonuses’ structure of modern
financial institutions. All existing categories of financial institutions were
involved in this debacle and none of them could foresee and prevent the
looming crisis.
b) On the weak regulatory system and the apparent failure of the supervis-
ing authorities to contain or halt the unsustainable practices of commercial,
investment banks and the multitude of shadow banking institutions (hedge
funds, SIVs, money market funds, and others). The regulatory system was
weak because we had been living in an era of deregulation (some say that
it was actually competitive international deregulation) and self-regulation.
Therefore, in the absence of appropriate regulation and supervision (with-
out regulation there can also be no supervision), and when self regulation
It would be very difficult proved to be a chimera, everything crumbled to pieces. However, it would
for anyone to argue that be very difficult for anyone to argue that financial regulation in the 2000s,
financial regulation in the although admittedly not perfect, was less strict and less sophisticated than
2000s, although in previous decades. In fact, since 1978 the international financial commu-
admittedly not perfect, nity has been working hard in order to calibrate and strengthen this regula-
was less strict and less tory structure. The new systems may still have some important disadvan-
sophisticated than in tages, as the pro-cyclical nature of mark to market accounting and the
previous decades. In fact, Basel capital requirements, which were well known to the regulators before
since 1978 the the present crisis. The crisis helped to point out their importance, once
international financial more, especially for financial institutions which were affected by the crisis,
community has been mainly due to the implied malfunctioning of the money and capital markets.
working hard in order to But these important disadvantages were not sufficient to bring down the
calibrate and strengthen international financial system as a whole.
this regulatory structure. Even if we were to accept that all the above issues contain more or less sig-
nificant elements of truth, one would still need to explain why all these dis-
turbing developments had to happen coincidentally in the crucial period
over 2002-2006 in the most advanced and sophisticated financial system in
the world. Actually, international investors (including a multitude of Central
Banks and Governments) have been rewarding this financial system with
their trust, as they have been willing to invest their surplus savings mainly in
these institutions. Didn’t they know that these institutions were poorly regu-
lated and supervised?

Concerning the role played by macroeconomic policy mainly in the US,
post-crisis, most analysts focus overwhelmingly on the Fed’s monetary poli-
cy over the period 2001-2007 emphasizing its inability to arrest the exces-
sive domestic credit expansion, to prevent the build up and eventual burst
of the housing bubble. Overall the Fed is considered responsible for the
fast rising indebtedness of businesses and households. Some analysts also
consider the Fed’s policy as responsible for the exacerbation of global
imbalances, namely the big external deficit of the US in conjunction to the
huge external surpluses of many creditor countries. We have already indi-
cated above that the FED’s policy in the period 2002-2007 was based on
the presence of low inflationary expectations as implied by the low long
term interest rates. It is conceivable that a substantially more restrictive
monetary policy by the FED in this period could have prevented the overex-
pansion of the housing bubble, most possibly at the expense of a US and a
For the world economy to world wide recession. In fact, for the world economy to have continued on
have continued on an an acceptable growth path the policy initiative should have been undertak-
acceptable growth path en by the CEs, preferably in coordination with the US and other DEs.
the policy initiative should
Concerning the insufficient functioning of the market mechanism in the
have been undertaken by
context of globalization, it seems that the major reason for the delay in the
the CEs, preferably in
manifestation of the normally expected market adjustments was that they
coordination with the US
were being put on hold by economic policies that were intended to serve
and other DEs.
the national interest but in the process led to the accumulation of GMI,
especially given the powerful global position of many of the embroiled
In the end it was the economies as price makers. In the end it was the creation of an unsustain-
creation of an able global policy environment that led to the crisis rather than an inherent-
unsustainable global ly dysfunctional global market mechanism. The BWII mechanism was a key
policy environment that factor in many CEs that are in a position to affect market outcomes given
led to the crisis rather the characteristically dominant role of the state in these countries in allocat-
than an inherently ing resources. The carry trade in Japan and Switzerland has been a useful
dysfunctional global mechanism leading to the undervaluation of their currencies and was
market mechanism. implemented through the ample access to Central Bank credit at minimal
Therefore, state policies interest rates. Also, Germany’s export boom was based on the application
aimed to surpass market of appropriate policies since 2001, according to which the government pro-
outcomes lead to moted investment in internationally traded goods mainly at the expense of
bottlenecks and crisis domestic consumers, as a substantial reduction of corporate taxation was
situations as the one we facilitated by an inordinate increase of the VAT rates by 3 percentage points
are experiencing now. in January 2007. Moreover, it is quite telling the fact that the share of wages
to GDP in Germany has declined substantially from 54% in 2001 to 48% in
2008, with a major impact on competitiveness at the expense of domestic
consumption (Economist, August 6, 2009). Finally, the drive to export led
growth at all costs in China and other SE Asia countries has led to the
aforementioned accumulation of international reserves and a huge excess
capacity in international traded goods industries. Therefore, state policies
aimed to surpass market outcomes lead to bottlenecks and crisis situations
as the one we are experiencing now.
Epilogue In recent months, there has been a gradual change in perceptions assign-
ing a primal role to GMI as a factor behind the crisis and hence the need for

a global policy framework for their resolution as a pre-requisite for the
resumption of sustainable growth (Portes, 2009, Martin Wolf, June 9, 2009).
It is indicative that in the Report to the President (2009) the massive capital
inflows into the US and other advanced markets are seen to be directly
related to the financial meltdown due to the underestimation of risk across
markets and the resulting uncertainty about its distribution across coun-
tries. Such analyses are indeed accurate in pinpointing the primal macro-
economic cause of the crisis and the implied economic policy consequenc-
es, notwithstanding their general character of not identifying fully the key
mechanisms and players involved. In particular, an underlying presumption
in the inevitability of the crisis due to the over-deterministic nature of global
forces, prevailing in some of these studies, implies an underestimation of
the importance of the negative interaction of economic development strate-
gies in CEs and DEs in both contributing to the crisis and also failing to
take a proactive stance in order to avert it.
More importantly, the Group of 20 rich and developing nations in Pittsburgh
USA agreed, in September 2009, to back a U.S.-led push for rebalancing
the global economy by smoothing out huge surpluses in ICCAS countries
such as China, Japan and Germany and large deficits in big DDCAD coun-
tries such as the United States. The new US government is now determined
to ditch the U.S. borrow-and-spend DDCAD model and embrace a growth
model relying more on domestic savings and investment as household and
The G20 leaders agreed public sector deleveraging continue. However, for this to happen, countries
to work together to such as China, Japan and Germany must also restructure their pure ICCAS
assess how their models and concentrate their growth effort not only on exports but also in
macroeconomic policies boosting domestic demand. Indeed, the G20 leaders agreed to work
mesh and to evaluate together to assess how their macroeconomic policies mesh and to evaluate
whether they are whether they are “collectively consistent with more sustainable and bal-
“collectively consistent anced growth” for the world economy. According to the G-20 communiqué,
with more sustainable countries with significant CA surpluses pledged to strengthen domestic
and balanced growth” for sources of growth and by the same token, countries with big CA deficits
the world economy. pledged to support their domestic private savings. In this respect, the rate
According to the G-20 of private savings in the USA that has already increased to 4.9% in Q2 2009
communiqué, countries from 1.2% in Q1 2008 is expected to rise even more in the following quar-
with significant CA ters. Therefore, while previous attempts towards a coordinated global rebal-
surpluses pledged to ancing were put aside by the main countries involved, as not urgent or
strengthen domestic directly applicable, this time around the possibility of success is more prob-
sources of growth and by able as the policies to alleviate GMI constitute the only feasible path for
the same token, countries both CEs and DEs to get out of the current recession. In DEs, deleveraging
with big CA deficits for the household sector and fiscal adjustment for the public sector are
pledged to support their almost certain over the following years, leading to a substantial reduction in
domestic private savings. their CA deficits. Should the latter be forthcoming, CEs will have no alterna-
In fact, the alternative tive but to sustain a satisfactory growth through a substantial boost of their
would be a long lasting domestic demand, leading to a reduction in their CA surpluses. In fact, the
world recession. alternative would be a long lasting world recession.

Η ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ
ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ
ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ:
ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ
ΤΗΣ ΧΡΕΟΚΟΠΙΑΣ
ΣΕ ΡΙΖΙΚΕΣ
ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΕΣ
ΑΛΛΑΓΕΣ ΓΙΑ ΜΙΑ ΝΕΑ
ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΠΟΡΕΙΑ*
Εισαγωγή Το δημοσιονομικό πρόβλημα στην Ελλάδα έχει τρεις συνιστώσες: Μακρο-

πρόθεσμα, η ταχεία γήρανση του πληθυσμού οδηγεί σε δυσμενείς δημοσι-
ονομικές προοπτικές καθώς δημιουργούνται πιέσεις για αυξήσεις των
δαπανών για συντάξεις και των δαπανών που συνεχίζονται με την παροχή
υγειονομικής περιθάλψεως και φροντίδας. Μεσοπρόθεσμα, ο πολιτικός
κύκλος δημιουργεί πιέσεις για αύξηση των αμοιβών και της απασχολήσε-
ως στον δημόσιο τομέα πέραν των δυνατοτήτων της οικονομίας, με τη
χρηματοδότηση των δαπανών αυτών να γίνεται όχι μέσω της φορολογίας
(λόγω φοροδιαφυγής) αλλά μέσω προσφυγής σε δανεισμό, κυρίως από το
εξωτερικό. Βραχυπρόθεσμα, τέλος, η δημοσιονομική εκτροπή του 2009
και ο μη έγκαιρος και αποτελεσματικός χειρισμός της κρίσεως στην
αγορά των ελληνικών ομολόγων που επακολούθησε είχαν ως αποτέλεσμα
την υιοθέτηση από τη χώρα μας ενός προγράμματος μέτρων δραστικής
μειώσεως του δημοσιονομικού ελλείμματος και σημαντικών διαρθρωτικών
παρεμβάσεων. Το πρόγραμμα αυτό συναποφασίσθηκε με την συνδρομή
των αρχών της Ζώνης του Ευρώ και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου
στο πλαίσιο ενεργοποιήσεως ενός διακρατικού χρηματοδοτικού μηχανι-
Η σημερινή δημοσιονομική σμού € 110 δισ. που παραμένει σε ισχύ για όσο διάστημα η Ελλάδα δεν
αναπροσαρμογή που θα έχει πρόσβαση στις αγορές για δανεισμό μέχρι και το 2012.
επιχειρείται είναι μία πρώτης Στο κείμενο που ακολουθεί υποστηρίζεται ότι η σημερινή δημοσιονομική
τάξεως ευκαιρία για να αναπροσαρμογή που επιχειρείται είναι μία πρώτης τάξεως ευκαιρία για να
αντιμετωπισθούν οι αντιμετωπισθούν οι διαρθρωτικές παθογένειες της ελληνικής οικονομίας.
διαρθρωτικές παθογένειες της Μόνον έτσι μπορεί να επανέλθει η χώρα σε τροχιά ισχυρής οικονομικής
ελληνικής οικονομίας. αναπτύξεως και ευημερίας σε μονιμότερη βάση.
Γήρανση, μετανάστευση, Η δημοσιονομική κρίση στην Ελλάδα εκδηλώθηκε σε εκρηκτική μορφή το

αγορά εργασίας 2009-2010. Η ανισσοροπία, όμως, στα δημόσια οικονομικά της χώρας
και κοινωνική ασφάλιση προϋπήρχε. Χωρίς τη λήψη δραστικών μέτρων για την διόρθωση της ανι-
σορροπίας ήταν θέμα χρόνου το πότε θα μετατρεπόταν σε πραγματική
κρίση. Αυτό δείχνουν και οι προβλέψεις για τις μακροπρόθεσμες δημοσιο-
νομικές προοπτικές της Ελλάδος εάν δεν γίνονταν μεταρρυθμίσεις στο
ασφαλιστικό σύστημα και στην αγορά εργασίας.
Σύμφωνα με προβλέψεις του ΔΝΤ που έγιναν τον Αύγουστο του 2009, σε
* Από την παρουσίαση
ανύποπτο δηλαδή χρόνο, ακόμη και με έλλειμμα 5,0% του ΑΕΠ το 2009, η
σε εκδήλωση της Τραπέζης,
Ελλάδα, χωρίς δραστική μεταβολή πολιτικής, ευρισκόταν ήδη σε πορεία
που πραγματοποιήθηκε στις κατακόρυφης αυξήσεως του δημοσίου χρέους, που θα διαμορφωνόταν
28 Ιουνίου του 2010, στο 153% του ΑΕΠ το 2019 και στο 230% του ΑΕΠ το 2029 (Διάγραμμα
στο ξενοδοχείο Athens Hilton 1). Επίσης, το έλλειμμα της γενικής κυβερνήσεως θα υπερέβαινε το 20%

του ΑΕΠ μετά το 2020, με τις πληρωμές για τόκους να απορροφούν άνω
Ήταν γνωστό, πολύ πριν την του 10% του ΑΕΠ. Συνεπώς, ήταν γνωστό, πολύ πριν την εκδήλωση της
εκδήλωση της τρεχούσης τρεχούσης κρίσεως, ότι τα δημόσια οικονομικά της χώρας δεν ήταν βιώσι-
κρίσεως, ότι τα δημόσια μα. Ότι ακόμη και εάν δεν είχαμε κρίση στην αγορά του δημοσίου χρέους
οικονομικά της χώρας δεν το 2010, χωρίς τη λήψη δραστικών μέτρων και μεταρρυθμίσεων, η κρίση
ήταν βιώσιμα. Ότι ακόμη και θα εκδηλωνόταν αργά ή γρήγορα. Επιπλέον, ήταν επίσης γνωστό ότι η
εάν δεν είχαμε κρίση στην κύρια αιτία του επερχόμενου δημοσιονομικού εκτροχιασμού ήταν βασικά
αγορά του δημοσίου χρέους το διογκούμενο έλλειμμα του Ελληνικού Συστήματος Κοινωνικών Ασφαλί-
σεων (ΕΣΚΑ), σε συνδυασμό με τις τάσεις γηράνσεως του ελληνικού πλη-
το 2010, χωρίς τη λήψη
θυσμού και της εθνικής αποταμιεύσεως. Οι δυσμενείς δε επιπτώσεις
δραστικών μέτρων και
αυτών των τάσεων στα δημόσια οικονομικά της χώρας διογκώνονταν από
μεταρρυθμίσεων, η κρίση θα
την πλήρη ανελαστικότητα της εγχώριας αγοράς εργασίας, ιδιαιτέρως
εκδηλωνόταν αργά ή
στον δημόσιο τομέα.
γρήγορα.
Διάγραμμα 1. Μακροχρόνιες δημοσιονομικές προοπτικές 2010-2060:
Χωρίς μεταρρυθμίσεις.
Πηγή: ΔΝΤ, Αύγουστος 2009.
Διάγραμμα 2. Γήρανση του Διάγραμμα 3. Ποσοστό γονιμότητος

πληθυσμού. (παιδιά/γυναίκα).
Ποσοστό των άνω των

65 ετών στο σύνολο του
ενεργού πληθυσµού,
15-64 ετών.
Ποσοστό των άνω των
80 ετών στο σύνολο του
ενεργού πληθυσµού,
15-64 ετών.
Πηγή: Υπουργείο Οικονομικών. Πηγή: «The 2009 Ageing Report», Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Διάγραμμα 4. Προσδόκιμο ζωής Διάγραμμα 5. Ποσοστό

στην γέννηση (άνδρες). συμμετοχής ενεργού πληθυσμού
15-64 ετών (γυναίκες).
Ελλάδα ΕΕ-15 Ελλάδα ΕΕ-12
Πηγή: «The 2009 Ageing Report», Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Η γήρανση του ελληνικού πληθυσμού στις επόμενες δεκαετίες θα είναι
ταχεία, με το ποσοστό του πληθυσμού ηλικίας άνω των 65 ετών στο σύνολο
του εργαζόμενου πληθυσμού να αυξάνεται από 27,8% το 2008, στο 48,2%
Το 2060 θα αντιστοιχούν το 2040 και σε 57,1% το 2060. Το 2060 θα αντιστοιχούν λιγότεροι από 2
λιγότεροι από 2 εργαζόμενοι εργαζόμενοι για κάθε άτομο άνω των 65 ετών, ενώ σήμερα αντιστοιχούν 4
για κάθε άτομο άνω των 65 εργαζόμενοι. Η γήρανση του πληθυσμού αφορά τις περισσότερες ανεπτυγ-
ετών, ενώ σήμερα αντιστοιχούν μένες χώρες, εντούτοις από το Διάγραμμα 2 είναι εμφανές ότι στην Ελλάδα
4 εργαζόμενοι. το φαινόμενο αυτό είναι εντονότερο, καθώς το ποσοστό των υπερηλίκων
άνω τον 80 ετών σε σχέση με τα άτομα άνω των 65 ετών, που διαμορφόνω-
νταν στο 20,7% το 1995 όταν στην ΕΕ-15 ήταν ήδη 25%, ανήλθε στο 24,2%
το 2010, προσεγγίζοντας το αντίστοιχο ποσοστό στην ΕΕ-15 που ήταν
27,6%. Όμως, έως το 2060 το ποσοστό αυτό στην Ελλάδα θα υπερβεί το
αντίστοιχο της ΕΕ-15, φθάνοντας το 42,6% έναντι 41,3% της ΕΕ-15.
Το φαινόμενο της γηράνσεως οφείλεται κυρίως: α) στην τάση μειώσεως
του ποσοστού γονιμότητας σε 1,41 παιδιά ανά γυναίκα (Διάγραμμα 3),
ενώ η σταθεροποίηση του πληθυσμού απαιτεί 2,1 παιδιά ανά γυναίκα, β)
στην τάση ταχείας αυξήσεως του προσδόκιμου ορίου ζωής (Διάγραμμα
4), και γ) στην επιβράδυνση των μεταναστευτικών ροών. Πιο συγκεκριμέ-
να, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμούσε το 2008 (πριν δηλαδή να εισέλθει η
οικονομία σε ύφεση που οδηγεί σε μείωση ή και αντιστροφή των μετανα-
στευτικών ροών), ότι η καθαρή εισροή μεταναστών στην Ελλάδα θα συνε-
χισθεί κατά περίπου 30-40 χιλ. ετησίως στην περίοδο έως το 2060 (Διά-
Διάγραμμα 6. Δημογραφική εξέλιξη του πληθυσμού της Ελλάδος.
Πηγή: ΕΛ. ΣΤΑΤ., «The 2009 Ageing Report», Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

γραμμα 6). Χωρίς αυτή την εισροή, η γήρανση στη χώρα μας θα ελάμβανε
πολύ μεγαλύτερες διαστάσεις.
Γενικά η γήρανση του πληθυσμού μπορεί να περιορισθεί ή να αποτραπεί
από την καθαρή εισροή μεταναστών. Ωστόσο, στην Ελλάδα δεν φαίνεται
να υπάρχει σαφής και εφαρμόσιμη μεταναστευτική πολιτική προς αυτή την
κατεύθυνση. Δεν υπάρχει νόμιμη εισροή μεταναστών αλλά κυρίως λαθρο-
μετανάστευση και εισροή ανειδίκευτης εργασίας. Στην Ελλάδα, δεν υπάρ-
χει μεταναστευτικό ρεύμα φοιτητών, ούτε εισροή εξειδικευμένων εργαζο-
μένων και επιστημόνων. Επομένως, η γήρανση στην Ελλάδα είναι μάλλον
δύσκολο να μπορεί να περιορισθεί με τη μετανάστευση, με βάση τις ισχύ-
ουσες πολιτικές, παρά τις αρνητικές επιπτώσεις που ασκεί η γήρανση στην
ανάπτυξη της οικονομίας αλλά και στα δημόσια οικονομικά της χώρας.
Διάγραμμα 7. Επιπτώσεις της γηράνσεως του πληθυσμού

στον δυνητικό ρυθμό αυξήσεως του ΑΕΠ. (% μεταβολή)
Όσον αφορά την ανάπτυξη, με δεδομένο τον ρυθμό αυξήσεως της

παραγωγικότητας της εργασίας, η γήρανση μειώνει τον ρυθμό αυξήσε-
ως του ΑΕΠ, διότι μειώνει το εργατικό δυναμικό και την απασχόληση.
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ο ρυθμός αυξήσεως του ΑΕΠ
στην Ελλάδα αναμένεται να είναι 1,0%-1,5% στην περίοδο 2025-2060
(Διάγραμμα 7). Ο χαμηλός ρυθμός αναπτύξεως και η πτώση της απασχο-
Η Ελλάδα μπορεί να αποφύγει
λήσεως, με τη σειρά τους, δεν επιτρέπουν την αύξηση των φορολογικών
τη μείωση της απασχολήσεως
εσόδων και επιδεινώνουν τη δημοσιονομική κατάσταση.
έως το 2030, αφενός μεν με
μία ολοκληρωμένη Το ερώτημα που γεννάται είναι εάν μπορούμε να αποτρέψουμε τις ανωτέ-
μεταναστευτική πολιτική και ρω αρνητικές επιπτώσεις της γηράνσεως στην απασχόληση και την ανά-
αφετέρου με την αύξηση του πτυξη. Για τις επόμενες δύο δεκαετίες η απάντηση είναι θετική. Η Ελλάδα
ποσοστού απασχολήσεως μπορεί να αποφύγει τη μείωση της απασχολήσεως έως το 2030, αφενός
των νέων ηλικίας 15-29 ετών, μεν με μία ολοκληρωμένη μεταναστευτική πολιτική και αφετέρου με την
των γυναικών, και των αύξηση του ποσοστού απασχολήσεως των νέων ηλικίας 15-29 ετών, των
ηλικιωμένων άνω των 55 ετών, γυναικών, και των ηλικιωμένων άνω των 55 ετών, που είναι κατηγορίες
που είναι κατηγορίες πληθυσμού στην Ελλάδα με ποσοστό συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό
πληθυσμού στην Ελλάδα με πολύ χαμηλό. Για να αυξηθεί, όμως, το ποσοστό απασχολήσεως απαιτεί-
ποσοστό συμμετοχής στο ται η ελαστικοποίηση και η εκλογίκευση της αγοράς εργασίας αλλά και η
εργατικό δυναμικό πολύ εκ βάθρων μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού συστήματος, όπως προβλέ-
χαμηλό. πεται (όχι κατά σύμπτωση) από το Πρόγραμμα Σταθερότητος.

Το δημοσιονομικό κόστος Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις εκτιμήσεις της το 2009, υποθέτει ότι δεν θα
της γηράνσεως υπάρξει μεταρρύθμιση της αγοράς εργασίας και του ασφαλιστικού συστή-
ματος στην Ελλάδα. Επομένως, θεωρεί ότι η αύξηση των ποσοστών απα-
σχολήσεως και της παραγωγικότητας στις επόμενες δεκαετίες θα είναι
ελάχιστη ή μηδενική. Με αυτά τα δεδομένα, εκτιμά ότι η γήρανση του πλη-
θυσμού στην Ελλάδα θα οδηγήσει σε αύξηση των δημοσίων δαπανών για
συντάξεις κατά 12,4 π.μ. του ΑΕΠ στο 24,1% του ΑΕΠ το 2060, από 11,7%
του ΑΕΠ το 2007, όπως φαίνεται και από το Διάγραμμα 8. Η Ευρωπαϊκή
Επιτροπή επίσης, εκτιμά μία αύξηση των δαπανών για υγειονομική περί-
θαλψη κατά 1,4 π.μ. του ΑΕΠ και αύξηση των δαπανών για μακροχρόνια
φροντίδα κατά 2,2 π.μ. του ΑΕΠ. Συνολικά, εκτιμάται ότι η γήρανση στην
Ελλάδα θα συμβάλλει σε αύξηση των δημοσίων δαπανών κατά 15,6 π.μ.
του ΑΕΠ, πολύ μεγαλύτερη από οποιαδήποτε άλλη χώρα της ΕΕ-27. Αυτές
τις υποθέσεις χρησιμοποιεί το ΔΝΤ για να καταλήξει στην προαναφερθεί-
σα εκτίμηση ότι η εξέλιξη του δημοσίου χρέους στην Ελλάδα στις επόμε-
νες δεκαετίες θα είναι εκρηκτικά αυξητική (Διάγραμμα 1).
Διάγραμμα 8. Δαπάνες για συντάξεις και υγεία ως ποσοστό του ΑΕΠ.
Ελλάδα ΕΕ-12
Το φαινόμενο της γηράνσεως του πληθυσμού δεν είναι ελληνικό φαινόμε-

νο. Αφορά όλες τις ανεπτυγμένες χώρες (Διάγραμμα 9). Εντούτοις, σε
πολλές ευρωπαϊκές χώρες οι επιπτώσεις της γηράνσεως στις δημόσιες
δαπάνες έχουν ήδη περιορισθεί δραστικά με κατάλληλη προσαρμογή των
παραμέτρων εισφορών και παροχών των Συστημάτων Κοινωνικής Ασφαλί-
σεως, με αποτέλεσμα να προβλέπεται μεν διόγκωση, αλλά όχι εκτίναξη
στα ύψη, εκτόξευση, του δημοσιονομικού κόστους της γηράνσεως, όπως
δυστυχώς, προβλέπεται για την Ελλάδα (Διάγραμμα 10). Πιο συγκεκριμέ-
Μέχρι και την πρόσφατη να, έως το 2060 η αύξηση των δημοσίων δαπανών για συντάξεις στην
ασφαλιστική μεταρρύθμιση, ΕΕ-27 εκτιμάται μόνο στις 2,5 π.μ. του ΑΕΠ ενώ στην Ελλάδα στις 12,4 π.μ.
στην Ελλάδα δεν είχε του ΑΕΠ. Μέχρι και την πρόσφατη ασφαλιστική μεταρρύθμιση, στην Ελλά-
πραγματοποιηθεί η δα δεν είχε πραγματοποιηθεί η προσαρμογή του ασφαλιστικού συστήμα-
προσαρμογή του τος στα δεδομένα που προέκυπταν από τη γήρανση του πληθυσμού. Το
ασφαλιστικού συστήματος σύστημα εξακολουθούσε να έχει τα χαρακτηριστικά που συνέβαλαν στον
στα δεδομένα που δημοσιονομικό εκτροχιασμό, όπως: α) Η θεωρούμενη εγγύηση του κρά-
προέκυπταν από τη γήρανση τους για πληρωμή όλων των συντάξεων. β) Τα πολύ χαμηλά όρια συνταξι-
του πληθυσμού. Το σύστημα οδοτήσεως. γ) Η υψηλή εισφοροδιαφυγή και η ανυπαρξία κινήτρων για
εξακολουθούσε να έχει τα μακροχρόνια ασφάλιση. δ) Το υψηλό ποσοστό αναπληρώσεως των συντά-
χαρακτηριστικά που ξεων με πολύ ασθενή διασύνδεση των παροχών με τις εισφορές του κάθε
συνέβαλαν στον εργαζόμενου. ε) Η κατακόρυφη άνοδος των δαπανών των ταμείων σε ένα
δημοσιονομικό εκτροχιασμό. σαθρό σύστημα υγειονομικής περιθάλψεως. στ) Η πολιτική αυξήσεων των

συντάξεων από το κράτος στο πλαίσιο της ετήσιας εισοδηματικής πολιτι-
κής με ποσοστά υψηλότερα από την αύξηση των μισθών, κ.ά.
Διάγραμμα 9. Οι άνω των 65 ετών ως ποσοστό του ενεργού πληθυσμού (15-64 ετών).
Διάγραμμα 10. Δημοσιονομικό κόστος γηράνσεως* (15-64 ετών).

Γενικά, σε χώρες με τόσο
έντονη τάση γηράνσεως του
πληθυσμού όπως η Ελλάδα, οι
μελλοντικοί συνταξιούχοι δεν
μπορεί να βασίζονται στους
μελλοντικούς εργαζόμενους
για να εξασφαλίσουν τις
συντάξεις τους. Στα
συστήματα αυτά απαιτείται
συγκέντρωση ικανοποιητικής
συνταξιοδοτικής
αποταμιεύσεως ήδη από την
τρέχουσα περίοδο. Αντί
αυτού, όμως, στην Ελλάδα
έως σήμερα είχαμε
υπερβολικά μεγάλο δημόσιο
χρέος.
Η μεταρρύθμιση Αυτά τα χαρακτηριστικά του ασφαλιστικού συστήματος το καθιστούσαν

του ασφαλιστικού εμφανώς μη βιώσιμο. Ήδη, οι πληρωμές για συντάξεις ανέρχονταν στο
συστήματος 12,0% του ΑΕΠ το 2009 και ήταν υπερβολικά υψηλές σε σχέση με πολλές
άλλες χώρες. Γενικά, σε χώρες με τόσο έντονη τάση γηράνσεως του πλη-
θυσμού όπως η Ελλάδα, οι μελλοντικοί συνταξιούχοι δεν μπορεί να βασί-
ζονται στους μελλοντικούς εργαζόμενους για να εξασφαλίσουν τις συντά-
ξεις τους. Στα συστήματα αυτά απαιτείται συγκέντρωση ικανοποιητικής
συνταξιοδοτικής αποταμιεύσεως ήδη από την τρέχουσα περίοδο. Αντί
αυτού, όμως, στην Ελλάδα έως σήμερα είχαμε υπερβολικά μεγάλο δημό-
σιο χρέος. Για τους ανωτέρω λόγους, οι πρόσφατες δραστικές μεταρρυθ-

μίσεις του ασφαλιστικού συστήματος και της αγοράς εργασίας ήσαν απο-
λύτως αναγκαίες και αναμένεται να συμβάλουν καταλυτικά στη διόρθωση
των δημοσιονομικών ανισσοροπιών.
Διάγραμμα 11. Δημοσιονομική προσαρμογή, 2010- 2030: Μετά τις

μεταρρυθμίσεις στο ΕΣΚΑ και την αγορά εργασίας.
Η μεταρρύθμιση του
ασφαλιστικού συστήματος
συνίσταται στην
ορθολογικοποίηση των ορίων
συνταξιοδοτήσεως και των
ποσοστών αναπληρώσεως
Πηγή: Πρόγραμμα Σταθερότητος, Προβλέψεις Αlpha Bank.
των συντάξεων, και στην
ουσιαστική αποκατάσταση Πιο συγκεκριμένα, η μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού συστήματος συνί-
της διασυνδέσεως των σταται στην ορθολογικοποίηση των ορίων συνταξιοδοτήσεως και των
εισφορών και των παροχών ποσοστών αναπληρώσεως των συντάξεων, και στην ουσιαστική αποκατά-
των ασφαλισμένων, με σταση της διασυνδέσεως των εισφορών και των παροχών των ασφαλι-
ενίσχυση των κινήτρων για σμένων, με ενίσχυση των κινήτρων για ένταξη των εργαζομένων στο
ένταξη των εργαζομένων στο ασφαλιστικό σύστημα. Το νέο ασφαλιστικό σύστημα θα συμβάλλει στην
ασφαλιστικό σύστημα. αύξηση των εισφορών και των συνταξιοδοτικών αποταμιεύσεων και θα
μειώσει την επίπτωση της γηράνσεως του πληθυσμού στην αύξηση των
δημοσίων δαπανών για συντάξεις στις 2,5 π.μ. του ΑΕΠ, αντί για τις 12,5
π.μ. του ΑΕΠ, όπως προαναφέρθηκε. Όπως φαίνεται και από το Διά-
Τα μέτρα για την
γραμμα 8, αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση των δαπανών για
ελαστικοποίηση της αγοράς
συντάξεις από 24,1% του ΑΕΠ, στο 14,2% του ΑΕΠ, περίπου δηλαδή στο
εργασίας οδηγούν σε αύξηση
αντίστοιχο επίπεδο δαπανών για συντάξεις στην ΕΕ-12, που είναι 11,5%
του δυνητικού ρυθμού
του ΑΕΠ.
αναπτύξεως της οικονομίας.
Τα μέτρα για την ελαστικοποίηση της αγοράς εργασίας οδηγούν σε απο-
κατάσταση της δυνατότητας των εργοδοτών να προσλαμβάνουν εργαζό-
Οι ανωτέρω πολιτικές, σε
μενους σύμφωνα με τις ανάγκες τους, δυνατότητα των εργαζομένων για
συνδυασμό με μία
παραγωγική απασχόληση, αύξηση των ποσοστών απασχολήσεως και του
συντονισμένη και
εργατικού δυναμικού, αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας, και,
συστηματική προσπάθεια
επομένως, αύξηση του δυνητικού ρυθμού αναπτύξεως της οικονομίας.
στον τομέα των
ιδιωτικοποιήσεων και της Οι ανωτέρω πολιτικές, σε συνδυασμό με μία συντονισμένη και συστημα-
αποτελεσματικής τική προσπάθεια στον τομέα των ιδιωτικοποιήσεων και της αποτελεσμα-
διαχειρίσεως της δημόσιας τικής διαχειρίσεως της δημόσιας περιουσίας, μπορούν να συμβάλουν
περιουσίας, μπορούν να στη μείωση του ελληνικού δημοσίου χρέους από 133% του ΑΕΠ το 2011,
συμβάλουν στη μείωση του περίπου στο 105% του ΑΕΠ το 2020 και κάτω από 80% του ΑΕΠ το 2030
ελληνικού δημοσίου χρέους (Διάγραμμα 11). Εάν δε ο ρυθμός αυξήσεως του ονομαστικού ΑΕΠ απο-
από 133% του ΑΕΠ το 2011, δειχθεί υψηλότερος από τον πολύ χαμηλό ρυθμό που προβλέπεται από
περίπου στο 105% του ΑΕΠ την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στη δεκαετία του 2020 (3,6% ετησίως), τότε το
το 2020 και κάτω από 80% δημόσιο χρέος της Ελλάδος ως ποσοστό του ΑΕΠ μπορεί να μειωθεί
του ΑΕΠ το 2030. κάτω του 60% του ΑΕΠ από τα μέσα της δεκαετίας του 2020.

Δημοσιονομική Την τελευταία δεκαετία ζήσαμε μία περίοδο ταχείας οικονομικής αναπτύ-
προσαρμογή, ξεως (Διάγραμμα 12) που οδήγησε σε θεαματική αύξηση του επιπέδου
ύφεση και αβεβαιότητα ευημερίας, ξεπερνώντας την Ισπανία και την Πορτογαλία (Διάγραμμα 13).
για το μέλλον Ο ρυθμός αναπτύξεως ήταν περίπου 2 π.μ. κατά μέσο όρο υψηλότερος
από ό,τι στην Ευρωζώνη και ακόμη και πέρυσι, που το ΑΕΠ στην Ευρωζώ-
νη μειώθηκε κατά -4%, στην Ελλάδα η πτώση ήταν μόνο -2%. Η ανάπτυξη
αυτή δεν ήταν τυχαίο φαινόμενο. Στηρίχθηκε σε επενδύσεις, και μάλιστα
όχι τόσο σε κατοικίες όσο σε υποδομές και εξοπλισμό (Διάγραμμα 14). Με
την έλευση όμως, της διεθνούς χρηματοοικονομικής κρίσεως και την απώ-
λεια εμπιστοσύνης μέσα σε ένα περιβάλλον αυξανόμενης αβεβαιότητος
που επηρέασε τις επενδύσεις, η πορεία αυτή ανακόπηκε.
Η ελληνική οικονομία ευρίσκεται σήμερα σε ύφεση καθώς η χώρα μας υλο-
Βραχυπρόθεσμα αναμένεται ποιεί ένα τιτάνιο έργο δημοσιονομικής προσαρμογής. Βραχυπρόθεσμα ανα-
σημαντική συρρίκνωση του μένεται σημαντική συρρίκνωση του διαθεσίμου εισοδήματος καθώς επενερ-
διαθεσίμου εισοδήματος γούν οι περικοπές μισθών, συντάξεων και απασχολήσεως και η επίπτωση
καθώς επενεργούν οι της αυξημένης φορολογικής επιβαρύνσεως είτε στα εισοδήματα είτε μέσω
περικοπές μισθών, συντάξεων των τιμών των προϊόντων. Δυστυχώς, με τη χώρα μας να μην έχει πρόσβαση
και απασχολήσεως και η στις αγορές, η δημοσιονομική παρέμβαση γίνεται κατά τρόπο άτακτο και
επίπτωση της αυξημένης αντιαναπτυξιακό. Σε αυτή την κατάσταση εκτάκτης ανάγκης δεν υπάρχει η
φορολογικής επιβαρύνσεως πολυτέλεια η οικονομική πολιτική να οδηγεί σε άριστο αποτέλεσμα. Αντιθέ-
είτε στα εισοδήματα είτε μέσω τως, η φορολογική πολιτική στη σημερινή συγκυρία, έχει καθαρά φοροει-
των τιμών των προϊόντων. σπρακτικούς στόχους, χωρίς να λαμβάνεται μέριμνα ώστε να μην επιβαρυν-
Δυστυχώς, με τη χώρα μας να θεί δυσανάλογα η οικονομική δραστηριότητα.
μην έχει πρόσβαση στις
αγορές, η δημοσιονομική Διάγραμμα 12. ΑΕΠ: Eτήσια ποσοστιαία μεταβολή σε σταθερές τιμές.
παρέμβαση γίνεται κατά τρόπο
άτακτο και αντιαναπτυξιακό.
Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ., Eurostat

Η δε πολιτική περικοπής δαπανών υλοποιείται χωρίς να υπάρχει το περιθώριο
χρόνου να αξιολογηθούν οι επιπτώσεις στη λειτουργία του δημοσίου τομέα
Κυρίαρχος στόχος είναι να και της οικονομίας. Κυρίαρχος στόχος είναι να διατηρηθούν οι μόνιμες θέσεις
διατηρηθούν οι μόνιμες θέσεις εργασίας και να εξακολουθήσει το ασφαλιστικό σύστημα να καταβάλει
εργασίας και να εξακολουθήσει συντάξεις και στο μέλλον, αν και μειωμένες, σε όσο το δυνατόν περισσότε-
το ασφαλιστικό σύστημα να ρους δικαιούχους, δεδομένης της αυξανόμενης γηράνσεως του πληθυσμού.
καταβάλει συντάξεις και στο Ταυτοχρόνως, υπό από την πίεση του διεθνούς παράγοντος επιτηρήσεως
μέλλον, αν και μειωμένες, σε της ελληνικής οικονομίας, επιχειρείται απελευθέρωση της αγοράς εργασίας
όσο το δυνατόν περισσότερους και των «κλειστών επαγγελμάτων» καθώς και παρεμβάσεις εξορθολογισμού
δικαιούχους, δεδομένης της του κράτους μέσω ιδιωτικοποιήσεων, συμπράξεων δημοσίου και ιδιωτικού
αυξανόμενης γηράνσεως του τομέα, παραχωρήσεως εκμεταλλεύσεως δημοσίων εγκαταστάσεων σε ιδιώ-
πληθυσμού. τες κ.ο.κ., σε μία προσπάθεια να μειωθεί το κόστος παραγωγής και να αυξη-
θεί η απασχόληση και τα εισοδήματα μακροπρόθεσμα.

Διάγραμμα 13. Κατά κεφαλήν ΑΕΠ ως ποσοστό του μέσου όρου
στην Ευρωζώνη.
Πηγή: «Statistical Annex of European Economy», European Commission, Spring 2010.
Διάγραμμα 14. Επενδύσεις ως ποσοστό του ΑΕΠ.
Πηγή: «Statistical Annex of European Economy», European Commission, Spring 2010.
Αλλά δυστυχώς και πάλι, τα βήματα προόδου που γίνονται είναι μικρά
και άτολμα και γίνονται χωρίς πεποίθηση για την αναγκαιότητα και χρη-
σιμότητά τους. Έτσι, διαμορφώνεται σταδιακά ένα συνονθύλευμα ετερό-
κλιτων παρεμβάσεων οικονομικής και διαρθρωτικής πολιτικής, σε ένα
κλίμα γενικευμένης απαισιοδοξίας για το μέλλον του τόπου. Το κλίμα
αυτό επηρεάζει αρνητικά τις προσδοκίες καταναλωτών και επιχειρήσεων,
πράγμα που οδηγεί σε εμβάθυνση της υφέσεως καθώς μειώνονται ή
αναβάλλονται οι καταναλωτικές και οι επενδυτικές δαπάνες.
H πορεία δημοσιονομικού Όπως φαίνεται από το Διάγραμμα 15, η επιδείνωση των δημοσιονομικών
εκτροχιασμού και υπήρξε αλματώδης στη δεκαετία 1980-1990. Είχαμε τεράστια αύξηση
επαναφοράς σε του δημοσίου χρέους μέχρι το 1993 οπότε και σταθεροποιείται. Στη
ισορροπία δεκαετία 1990-2000 δημιουργήθηκαν σημαντικά πρωτογενή πλεονάσμα-
τα (έως και 5 π.μ. του ΑΕΠ) στην προσπάθειά μας να ενταχθούμε στη
Ζώνη του Ευρώ (ΖτΕ). Εντούτοις, μετά την είσοδό μας στο Ευρώ το
2001, ξεκίνησε και πάλι η χαλάρωση της δημοσιονομικής πολιτικής (Διά-
γραμμα 15). Αντί να διατηρήσουμε τα πρωτογενή πλεονάσματα, αρχίσα-
με να ξοδεύουμε χωρίς να μαζεύουμε φόρους. Με το κόστος του χρήμα-
τος δεθνώς σε πολύ χαμηλό επίπεδο, ο δανεισμός αυξήθηκε κατακόρυ-
φα. Και έτσι φθάσαμε στο σήμερα.

Η τελευταία δεκαετία Η τελευταία δεκαετία σημαδεύτηκε από μία πρωτοφανή διόγκωση των κοι-
σημαδεύτηκε από μία νωνικών μεταβιβάσεων και σημαντική υστέρηση των εισφορών της κοινω-
πρωτοφανή διόγκωση των νικής ασφαλίσεως καθώς και μία κατακόρυφη αύξηση των καταναλωτικών
κοινωνικών μεταβιβάσεων και δαπανών για αμοιβές προσωπικού και κρατικές προμήθειες χωρίς ανάλο-
σημαντική υστέρηση των γη αύξηση των φορολογικών εσόδων.
εισφορών της κοινωνικής
ασφαλίσεως. Διάγραμμα 15. Εξέλιξη δημοσιονομικών μεγεθών.
Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ., Τράπεζα της Ελλάδος.
Διάγραμμα 16. Κοινωνικές μεταβιβάσεις.
Διάγραμμα 17. Εισφορές κοινωνικής ασφαλίσεως.
Πηγή: European Economy, The Economic Adjustment Programme for Greece, Eurostat,
Government Finance Statistics.
Αναλυτικότερα, οι κοινωνικές μεταβιβάσεις αυξήθηκαν κατά 142% την

περίοδο 2000-2009, όταν ο πληθωρισμός αυξήθηκε κατά 32% και το
ονομαστικό ΑΕΠ κατά 74%, ενώ το 2010 και τα επόμενα έτη, παρά την
προβλεπόμενη μείωση λόγω περικοπών, θα εξακολουθήσουν να αυξά-
νονται με κάποιο πιο συγκρατημένο ρυθμό. Έτσι, το 2010 υπολογίζεται

ότι οι κοινωνικές μεταβιβάσεις θα ξεπερνάνε το 20% του ΑΕΠ όταν
στην Ευρωζώνη των κοινωνιών ευημερίας είναι 18% (Διάγραμμα 16).
Από την άλλη πλευρά, η αύξηση των εισφορών κοινωνικής σφαλίσεως
δεν ήταν ανάλογη καθώς αυξήθηκαν μόλις 78% την αντίστοιχη περίο-
δο, στο ήμισυ δηλαδή από ό,τι οι κοινωνικές μεταβιβάσεις ενώ παρα-
μένουν σταθερές στα € 28 δισ. τα επόμενα έτη εξαιτίας της υφέσεως
και παρά τις προσπάθειες πατάξεως της εισφοροδιαφυγής (Διάγραμ-
μα 17). Ένα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι, ενώ οι εισφορές κοι-
νωνικής ασφαλίσεως ως προς το ΑΕΠ έμειναν αμετάβλητες μεταξύ
του 2000 και 2010 και στην Ελλάδα και στην Ευρωζώνη (παρόλο που
στην Ελλάδα είναι χαμηλότερες κατά 3,3 π.μ. του ΑΕΠ), οι κοινωνικές
μεταβιβάσεις αυξήθηκαν στην Ευρωζώνη κατά 1,8 π.μ. ενώ στην Ελλά-
δα κατά 5,5 π.μ. του ΑΕΠ.
Διάγραμμα 18. Αμοιβές προσωπικού.
Διάγραμμα 19. Κρατικές προμήθειες.
Αντίστοιχη απόκλιση παρουσίασαν οι δημόσιες δαπάνες σε σχέση με τα

φορολογικά έσοδα. Την περίδο 2000 και 2009 οι αμοιβές προσωπικού στο
Δημόσιο αυξήθηκαν 106% (αυξήσεις μισθών και προσωπικού) (Διάγραμμα
18) όταν οι αμοιβές προσωπικού σε όλη την οικονομία αυξήθηκαν μόλις
81% την ίδια περίοδο, ενώ η τεράστια αυτή αύξηση των αμοιβών σε πραγ-
ματικούς όρους δεν συνοδεύθηκε από ανάλογη βελτίωση της ποσότητας
και της ποιότητας των παρεχομένων δημοσίων υπηρεσιών.
Παράλληλα, οι κρατικές προμήθειες αυξήθηκαν κατά 68% με τα τελευταία
τρία έτη να έχουμε πολύ μεγαλύτερες αυξήσεις σε σχέση με τα προηγούμε-
να έτη (Διάγραμμα 19) ενώ οι δημόσιες επενδύσεις αυξήθηκαν μόλις κατά
24% την περίοδο 2000-2009. Από τα Διαγράμματα 18 και 19 φαίνεται ότι ως

Διάγραμμα 20. Έμμεσοι φόροι.
Διάγραμμα 21. Άμεσοι φόροι.
Διάγραμμα 22. Αμοιβές προσωπικού ως ποσοστό των άμεσων

και έμμεσων φόρων.
Διάγραμμα 23. Κοινωνικές μεταβιβάσεις ως ποσοστό των άμεσων,

έμμεσων φόρων και των εισφορών κοινωνικής ασφαλίσεως.

ποσοστό του ΑΕΠ είμαστε περίπου στο ίδιο επίπεδο με την Ευρωζώνη στις
αμοιβές προσωπικού και κρατικές προμήθειες δηλαδή ξοδεύουμε αναλογι-
κά περίπου τους ίδιους πόρους για την παραγωγή δημοσίων υπηρεσιών.
Εντούτοις, δεν απολαμβάνουμε και του ίδιου επιπέδου υπηρεσίες, τα ίδια
νοσοκομεία, τα ίδια πανεπιστήμια, τις ίδιες κοινωνικές υπηρεσίες κ.λπ.
Από την πλευρά των φορολογικών εσόδων παρατηρείται σημαντική υστέρηση
καθώς, το 2000-2009, το ονομαστικό ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 74% όμως οι φόροι
αυξήθηκαν μόνο κατά 42% (Διάγραμμα 20), αποτυπώνοντας την έντονη φορο-
διαφυγή. Από τα Διαγράμματα 20 και 21 διαπιστώνουμε ότι στους έμμεσους
φόρους η απόσταση που μας χωρίζει από την Ευρωζώνη δεν είναι μεγάλη. Οι
άμεσοι φόροι, όμως, στην Ελλάδα υπολείπονται κατά 3,6 π.μ. του ΑΕΠ, γεγο-
νός που σημαίνει ότι υπάρχει πεδίον λαμπρόν να αυξηθούν τα έσοδα, μέσω
πατάξεως της φοροδιαφυγής στον φόρο εισοδήματος. Παρόλα αυτά, το Πρό-
γραμμα προβλέπει ότι την περίοδο 2010-2013, οι έμμεσοι φόροι θα αυξηθούν
κατά € 4,7 δισ. ενώ οι άμεσοι φόροι μόνο κατά € 2,8 δισ. αφού η πάταξη της
φοροδιαφυγής σε περίοδο υφέσεως είναι εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση, αφή-
νοντας μεγαλύτερο περιθώριο για την αύξηση των έμμεσων φόρων.
Tο δημοσιονομικό πρόβλημα Είναι προφανές από τα ανωτέρω ότι το δημοσιονομικό πρόβλημα έχει τρεις
έχει τρεις βασικές συνιστώσες: βασικές συνιστώσες: α) την απασχόληση και τους μισθούς στον δημόσιο
α) την απασχόληση και τους τομέα, β) τα ελλείμματα της κοινωνικής ασφαλίσεως και γ) την φοροδιαφυ-
μισθούς στον δημόσιο τομέα, γή, που δημιουργούν ένα εκρηκτικό κοκτέιλ υπέρογκων δαπανών σε σχέση
β) τα ελλείμματα της με έσοδα που δεν υπάρχουν.
κοινωνικής ασφαλίσεως και γ)
Οι αμοιβές προσωπικού το 2000 ήταν 45% των άμεσων και έμμεσων φόρων,
την φοροδιαφυγή, που
όσο είναι στην Ευρώπη σήμερα (Διάγραμμα 22). Το 2009 το 45% έγινε 65% και
δημιουργούν ένα εκρηκτικό
το 2010, οι περικοπές το επανέφεραν στο 54% όταν στην Ευρωζώνη είναι 45%
κοκτέιλ υπέρογκων δαπανών
(Διάγραμμα 22). Εξακολουθεί δηλαδή να είναι 9 π.μ. πάνω από την Ευρωζώνη,
σε σχέση με έσοδα που δεν
ακόμη και μετά τις περικοπές (Διάγραμμα 22). Το Πρόγραμμα οδηγεί τον λόγο
υπάρχουν.
αυτό προς τον ευρωπαϊκό μέσο όρο το 2012 με πάγωμα προσλήψεων, μισθών,
μείωση προσωπικού κ.λπ. σε συνδυασμό με την πάταξη της φοροδιαφυγής.
Αναφορικά με τα ελλείμματα της κοινωνικής ασφαλίσεως, παρατηρούμε ότι
το 2000 οι κοινωνικές μεταβιβάσεις ως ποσοστό των φορολογικών εσόδων
και των εισφορών για την κοινωνική ασφάλιση ήταν 41% στην Ελλάδα και
36% στην Ζώνη του Ευρώ, 5 π.μ. μεγαλύτερες από τον μέσο όρο της Ευρω-
ζώνης ενώ το 2010 έφθασαν στο 45% στην Ευρώπη (αύξηση 9 π.μ.) αλλά
στην Ελλάδα έφθασαν στο 61% (αύξηση 16 π.μ.). Και αυτό μετά τις πρό-
σφατες περικοπές των συντάξεων. Το 2009 ο λόγος αυτός ήταν στο 65%
(αύξηση 20 π.μ. από το 2000) (Διάγραμμα 23). Η κατάσταση αυτή δεν ήταν
δυνατό να συνεχισθεί. Παρόλα αυτά, τα επόμενα έτη, ο λόγος αυτός είναι
αδύνατον να πέσει κάτω του 60%, παρά την πάταξη της φοροδιαφυγής και
τις περικοπές συντάξεων, επιδομάτων, αύξηση ορίων ηλικίας κ.λπ.
Η δημοσιονομική Προκύπτει, λοιπόν, ότι τα προγούμενα χρόνια υπήρξε υπέρμετρα υψηλή

προσαρμογή αύξηση αμοιβών-συντάξεων-προμηθειών χωρίς να υπάρχουν οι αντίστοιχοι
και οι πιθανότητες μη δανειακοί πόροι χρηματοδότησεώς τους. Συνεπώς, το να διορθωθεί η
επιτυχίας της κακοδιαχείριση και να επιστρέψουμε στο επίπεδο των εισοδημάτων του
2007-2008, είναι απολύτως εφικτό και χωρίς μεγάλες κοινωνικές αναστατώ-
σεις. Γι' αυτό αισιοδοξούμε για την επιτυχία του Προγράμματος. Κι ας μη

λησμονούμε ότι η βάση από την οποία ξεκινά η προσαρμογή είναι τεχνητά
Το 2009, θα μείνει στην διογκωμένη. Το 2009, θα μείνει στην ιστορία ως ένα έτος όπου η φοροδια-
ιστορία ως ένα έτος όπου η φυγή και οι κοινωνικές παροχές εκτινάχθηκαν στα ύψη παρά την επιβολή
φοροδιαφυγή και οι έκτακτης εισφοράς και τη μηδενική αύξηση μισθών στους υψηλόμισθους
κοινωνικές παροχές δημοσίους υπαλλήλους, σε μία απέλπιδα προσπάθεια να αντιμετωπισθεί η
εκτινάχθηκαν στα ύψη παρά παγκόσμια κρίση και, ταυτοχρόνως, να κερδηθούν και οι εκλογές. Και όχι
την επιβολή έκτακτης μόνον είχαμε κακοδιαχείριση στο εννεάμηνο Ιανουαρίου-Σεπτεμβρίου, που
εισφοράς και τη μηδενική επιβαρύνθηκε και από τις δύο εκλογικές αναμετρήσεις, αλλά και η νέα
αύξηση μισθών στους κυβέρνηση που προέκυψε από τις εκλογές του Οκτωβρίου, άφησε το τελευ-
υψηλόμισθους δημοσίους ταίο τρίμηνο του 2009 στην τύχη του. Δεν έγινε ουδεμία προσπάθεια την
υπαλλήλους, σε μία απέλπιδα περίοδο εκείνη να συγκρατηθούν οι δαπάνες και να αυξηθούν τα έσοδα,
προσπάθεια να διότι το 2009 ήταν για τη νέα κυβέρνηση μία χαμένη χρονιά, που ούτως ή
αντιμετωπισθεί η παγκόσμια άλλως θα χρεωνόταν στην απελθούσα κυβέρνηση. Και, βεβαίως, ελήφθη η
κρίση και, ταυτοχρόνως, να απόφαση να φορτωθεί το 2009 και προηγούμενα έτη με όλες τις δαπάνες
κερδηθούν και οι εκλογές. που αφορούσαν σε αποφάσεις της προηγούμενης κυβερνήσεως και που
Aλλά και η νέα κυβέρνηση που δυνητικά θα μπορούσαν να έχουν επιβαρύνει τα επόμενα έτη. Αντιθέτως,
προέκυψε από τις εκλογές του έσοδα που θα μπορούσαν να είχαν εισπραχθεί το 2009 καθυστέρησαν να
Οκτωβρίου, άφησε το εισπραχθούν ώστε να επηρεασθεί αρνητικά το 2009 και θετικά το 2010.
τελευταίο τρίμηνο του 2009
στην τύχη του. Διαγραμμα 24. Δαπάνες της γενικής κυβερνήσεως ως ποσοστό του ΑΕΠ.
Διαγραμμα 25. Έσοδα της γενικής κυβερνήσεως ως ποσοστό του ΑΕΠ.
Πηγή: European Economy, The Economic Adjustment Programme for Greece.
Το αποτέλεσμα όλων των ανωτέρω παραγόντων ήταν ότι το έλλειμμα

διπλασιάσθηκε μέσα στο 2009 σε 13,6% του ΑΕΠ το 2009 από 7,7% του
ΑΕΠ το 2008. Καταλαβαίνει, συνεπώς, κανείς ότι ξεκινήσαμε την προσαρ-
μογή από μία εξαιρετικά υψηλή βάση ελλείμματος το 2009. Οπότε, η απλή
επαναφορά της δημοσιονομικής διαχειρίσεως σε φυσιολογικό επίπεδο
από τις υπερβολές κακοδιαχειρίσεως του 2009 είναι λογικό να συνεπάγε-
ται ταχεία αποκλιμάκωση των ελλειμμάτων, χωρίς αυτό να μειώνει στο

παραμικρό βεβαίως και τη συμβολή όλων των σημαντικών μέτρων που
λαμβάνονται το 2010.
Ένας από τους κυριότερους Ένας από τους κυριότερους λόγους για τον οποίο το Πρόγραμμα θα υλο-
λόγους για τον οποίο το ποιηθεί παρά τις αντιξοότητες, είναι ότι η κοινή γνώμη κρατάει στάση επι-
Πρόγραμμα θα υλοποιηθεί φυλακτικής συναινέσεως. Αναγνωρίζουν πλέον οι περισσότεροι πολίτες ότι
παρά τις αντιξοότητες, είναι το σύστημα εργασιακών σχέσεων στο δημόσιο τομέα καθώς και το φορο-
ότι η κοινή γνώμη κρατάει λογικό και το ασφαλιστικό σύστημα όπως είχαν διαμορφωθεί, δημιουργούν
στάση επιφυλακτικής μεγάλες στρεβλώσεις, πλήττοντας σε τελική ανάλυση την οικονομική και
συναινέσεως. Αναγνωρίζουν κοινωνική ευημερία. Στον δημόσιο τομέα απασχολούνται άνθρωποι που
πλέον οι περισσότεροι πολίτες αμείβονται για περισσότερες ώρες από όσες δουλεύουν, και άνθρωποι που
ότι το σύστημα εργασιακών δουλεύουν πολλές ώρες χωρίς να αμείβονται επαρκώς, μία και πρέπει να
σχέσεων στο δημόσιο τομέα πληρωθούν όλοι. ‘Εχουν δε εξασφαλισμένη δουλειά δια βίου με ωράριο
καθώς και το φορολογικό και εργασίας που αφήνει χρόνο και για ανάληψη πρόσθετων επαγγελματικών
το ασφαλιστικό σύστημα δραστηριοτήτων. Αμοιβές και συνθήκες απασχολήσεως που δεν συνδέο-
όπως είχαν διαμορφωθεί, νται με τη συνεισφορά τους στην παραγωγική διαδικασία ενώ επηρεάζο-
δημιουργούν μεγάλες νται και από εξω-οικονομικούς παράγοντες. Κατά δεύτερο λόγο, το φορο-
στρεβλώσεις, πλήττοντας σε λογικό σύστημα δεν μαζεύει τα έσοδα για να καλύψει τις ανάγκες του κρά-
τελική ανάλυση την οικονομική τους όπως έχουν διογκωθεί τα τελευταία έτη. Αλλά και ό,τι μαζεύει, το
και κοινωνική ευημερία. μαζεύει με την υπέρμετρα υψηλή φορολόγηση της οικοδομής και των εισο-
δημάτων από μισθούς και την προκλητικά χαμηλή φορολόγηση όλων των
υπολοίπων. Και δεν έχουμε αναφερθεί καν στη στρέβλωση των κινήτρων
για εργασία και αποταμίευση, ή στον έντονα αντιαναπτυξιακό του χαρακτή-
ρα, καθώς ο φοροεισπρακτικός σκοπός κυριαρχεί και εκμηδενίζει οποιοδή-
ποτε αναπτυξιακό περιεχόμενο. Το ασφαλιστικό σύστημα, τέλος, δεν έχει
τους πόρους για να καλύψει τις πληρωμές για συντάξεις, σε έναν πληθυ-
σμό που γερνάει με ταχύ ρυθμό, στα παράλογα υψηλά επίπεδα που έχουν
διαμορφωθεί δεδομένης της περιορισμένης συνταξιοδοτικής αποταμιεύσε-
ως. Πέραν των άλλων, το ασφαλιστικό υποφέρει και λόγω της επεκτάσεως
του συστήματος για να καλυφθούν και ασφαλισμένοι με λίγες ή καθόλου
εισφορές, καθώς και λόγω της πρόωρης συνταξιοδοτήσεως, της εισφορο-
Όσον αφορά την υλοποίηση διαφυγής και της κακοδιαχειρίσεως των πόρων και των περιουσιακών στοι-
αυτού καθ'αυτού του χείων των ταμείων. Συνεπώς υπάρχει σήμερα στην κοινωνία η επίγνωση ότι
Προγράμματος, η το εργασιακό σύστημα στο Δημόσιο, το φορολογικό και το ασφαλιστικό
προσαρμογή είναι σύστημα είναι άδικα και αναποτελεσματικά και, συνεπώς, κάτι πρέπει να
εμπροσθοβαρής έτσι ώστε η αλλάξει. Εξ ου και ότι οι κοινωνικές αναστατώσεις, που θεωρούνταν δεδο-
επιτυχής υλοποίηση του μένες, δεν φαίνεται να έχουν λάβει μεγάλες διαστάσεις.
Προγράμματος να αρχίσει να Όσον αφορά στις πιθανότητες υλοποιήσεως αυτού καθ'αυτού του Προ-
δημιουργεί θετικές εκπλήξεις γράμματος, πρέπει να σημειωθεί ότι προβλέπονται μέτρα ύψους € 42 δισ.
για τις αγορές μάλλον από το 2010 έως το 2013 για να δημιουργηθούν τα πρωτογενή πλεονά-
ενωρίτερα παρά αργότερα σματα που να καλύπτουν τις πληρωμές τόκων έτσι ώστε να σταθεροποιη-
στην περίοδο προσαρμογής. θεί το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ και να αρχίσει να μειώνεται. Τα μισά
Αυτό θα επιτρέψει την από αυτά, € 22 δισ., αφορούν στο 2010 (Διαγράμματα 24 και 25). Διαπι-
ταχύτερη επάνοδο της χώρας στώνουμε ότι η προσαρμογή είναι εμπροσθοβαρής έτσι ώστε η επιτυχής
μας στις διεθνείς αγορές και υλοποίηση του Προγράμματος να αρχίσει να δημιουργεί θετικές εκπλήξεις
θα μειώσει το κόστος για τις αγορές μάλλον ενωρίτερα παρά αργότερα στην περίοδο προσαρμο-
δανεισμού του Ελληνικού γής. Αυτό θα επιτρέψει την ταχύτερη επάνοδο της χώρας μας στις διεθνείς
Δημοσίου. αγορές και θα μειώσει το κόστος δανεισμού του Ελληνικού Δημοσίου.
Τα € 22 δισ., των μέτρων που αφορούν στο 2010 δεν είναι υποσχέσεις για
το μέλλον. Τα μισά από τα € 22 δισ. ήταν ήδη στο Πρόγραμμα Σταθερό-

τητος που ανακοινώθηκε τον Ιανουάριο (αν και περιελάμβαναν και λογι-
στικές προσαρμογές σε κάποιο βαθμό). Τα άλλα μισά ήταν συμπληρωμα-
τικά μέτρα που ελήφθησαν τους επόμενους μήνες. Αυτό σημαίνει ότι
είχαν όλα ήδη ληφθεί στο α' εξάμηνο του έτους και, αργά ή γρήγορα, θα
αρχίσουν να εμφανίζονται ως μείωση του ελλείμματος. Ήδη, το έλλειμμα
του τακτικού προϋπολογισμού είναι μειωμένο στο οκτάμηνο Ιανουαρίου-
Αυγούστου κατά 32,2% (Διάγραμμα 26). Καθώς αρχίζουν να αποδίδουν τα
μέτρα, θα δούμε ακόμη πιο θεαματικούς ρυθμούς βελτιώσεως. Ας μην
ξεχνάμε ότι τα πιο σημαντικά και οδυνηρά μέτρα ελήφθησαν από τον
Μάρτιο και μετά και συνεπώς δεν έχουν επηρεάσει στον μέγιστο βαθμό
τα στοιχεία, πράγμα που αναμένεται να γίνει στη συνέχεια. Οποιεσδήποτε
καθυστερήσεις στην είσπραξη εσόδων αναμένεται να εξομαλυνθούν
καθώς θα περνά ο χρόνος. Και δεν έχει τόση σημασία εάν αυτό δεν επι-
τευχθεί με ακρίβεια εντός του 2010. Έχει μεγαλύτερη σημασία ότι η βελ-
τίωση έχει δρομολογηθεί και θα γίνει.
Πρέπει, εδώ, επίσης να σημειωθεί ότι τα μέτρα αυτά των € 22 δισ. είναι
πολύ μεγαλύτερα από αυτά που απαιτούνται για να μειωθεί το έλλειμμα
από τα € 32 δισ. το 2009 σε € 19 δισ. το 2010 όπως προβλέπει το Πρό-
γραμμα Σταθερότητος. Συνεπώς, υπάρχουν σημαντικά περιθώρια έτσι
ώστε να εξασφαλισθεί η επιτυχία της δημοσιονομικής προσαρμογής το
2010. Ο στόχος για έλλειμμα 8% του ΑΕΠ το 2010 θα υπερκαλυφθεί. Τα
μαξιλάρια είναι αναγκαία καθώς η προσαρμογή φέρνει ύφεση και κανείς
δεν μπορεί να είναι σίγουρος πως θα αντιδράσει η οικονομία στα μέτρα
που λαμβάνονται. Συνεπώς, ο συντηρητικός χαρακτήρας του Προγράμμα-
τος είναι δείγμα σύνεσης και, όπως προαναφέρθηκε, μεγιστοποιεί την
πιθανότητα επιτεύξεως των στόχων και, συνεπώς, την πιθανότητα θετικών
εκπλήξεων όσον αφορά στις αγορές, που ειρήσθω εν παρόδω, καραδο-
κούν για το πρώτο στραβοπάτημα. Η υπερκάλυψη του στόχου, βεβαίως,
δεν θα πρέπει να φέρει εφησυχασμό και να ατονήσει η λήψη περαιτέρω
μέτρων. Οποιαδήποτε υπερκάλυψη του στόχου το 2010 θα πρέπει να
θεωρείται προίκα για τα επόμενα έτη.
Διάγραμμα 26. Εκτέλεση Τακτικού Προϋπολογισμού (Κεντρ. Κυβ.).
Πηγή: Υπουργείο Οικονομικών, Προβλέψεις Alpha Bank.
Μακροοικονομικές Το Πρόγραμμα προβλέπει μείωση του πραγματικού ΑΕΠ κατά -4% και
υποθέσεις και -2,5% το 2010 και 2011 αντιστοίχως. Ένα πρόγραμμα που ενσωματώνει
σταθεροποίηση του υποθέσεις για μεγάλη ύφεση είναι πιο αξιόπιστο, καθώς δημιουργεί την
δημοσίου χρέους αίσθηση στις αγορές και τους αναλυτές ότι η επίτευξη των στόχων επιτυγ-
χάνονται με τη λήψη μέτρων και όχι μέσα σε ένα ευνοϊκό οικονομικό περι-

βάλλον. Είναι δύσκολο, όμως, να συμφωνήσει κανείς με το μέγεθος της
υφέσεως που προβλέπεται στο Πρόγραμμα. Η ανάκαμψη θα αρχίσει μάλ-
λον ενωρίτερα. Ενδεχομένως, στα μέσα του 2011, και όχι του 2012 όπως
προβλέπει το Πρόγραμμα, θα εμφανισθούν τρίμηνα με θετικό ρυθμό ανα-
Ενδεχομένως να υπάρξει μία πτύξεως. Ενδεχομένως να υπάρξει μία ισχυρότερη ανάκαμψη των επενδύ-
ισχυρότερη ανάκαμψη των σεων από ό,τι στο Πρόγραμμα που προβλέπει πτώση των επενδύσεων
επενδύσεων από ό,τι στο κατά -12% και το 2010 και το 2011. Μία τόσο μεγάλη μείωση των επενδύ-
Πρόγραμμα που προβλέπει σεων σημαίνει ότι δεν υλοποιείται τίποτα όσον αφορά επενδύσεις σε υπο-
πτώση των επενδύσεων κατά δομές, ότι δεν απορροφώνται τα € 24 δισ. των πόρων που είναι διαθέσιμα
-12% και το 2010 και το 2011. για την χρηματοδότηση του ΕΣΠΑ μέχρι το 2013-2015, ότι δεν γίνονται
συμπράξεις δημοσίου–ιδιωτικού τομέα, ότι δεν παραχωρούνται προς
εκμετάλλευση αεροδρόμια, λιμάνια κ.λπ. με αντάλλαγμα επενδύσεις, ότι
δεν αξιοποιείται καθόλου η ακίνητη περιουσία του Δημοσίου, ότι η κυβέρ-
νηση δεν προσπαθεί να προσελκύσει μεγάλες επενδύσεις στη χώρα, ότι οι
επενδύσεις σε κατοικίες που μειώθηκαν τα δύο τελευταία έτη θα συνεχί-
σουν να μειώνονται εφέτος και του χρόνου, κ.ο.κ. όλα αυτά σημαίνουν δύο
χρόνια περαιτέρω επενδυτικής απραξίας ενώ το περιβάλλον θα βελτιώνε-
ται εντυπωσιακά. Και όχι μόνο από τη μείωση των ελλειμμάτων αλλά και
από όλες τις άλλες διαρθρωτικές αλλαγές που προβλέπονται, όπως η
απελευθέρωση της αγοράς εργασίας, των κλειστών επαγγελμάτων, η
άρση του cabotage, ιδιωτικοποιήσεις, κ.λπ.). Στη διετία 2010-11 αναμένε-
ται συνεπώς ότι θα υπάρξει μείωση του ΑΕΠ αλλά όχι τόσο δραστική όσο
προβλέπεται στο Πρόγραμμα (Πίνακας 1).
Πίνακας 1. Μακροοικονομικές υποθέσεις, 2010-2012.
Πρόγραμμα Alpha Bank

ετήσια ποσοστιαία μεταβολή 2009 2010 2011 2012 2010 2011 2012
ΑΕΠ -2,0 -4,0 -2,6 1,1 -3,0 -1,0 1,8
Ιδιωτική Κατανάλωση -1,8 -3,8 -4,5 1,0 -2,7 -2,5 1,6
Δημόσια Κατανάλωση 9,6 -8,2 -8,0 -6,0 -10,5 -5,0 -4,0
Επενδύσεις -13,9 -11,4 -11,8 0,8 -7,4 0,9 5,9
Εξαγωγές -18,1 1,5 6,1 5,7 1,5 2,0 4,1
Εισαγωγές -14,1 -10,3 -6,6 -1,5 -8,1 -4,5 2,2
Ανεργία 9,5 12,0 14,7 15,2 11,9 12,8 13,0
Πληθωρισμός 1,2 1,9 -0,4 1,2 4,5 1,2 1,5
Πηγή: European Economy, The Economic Adjustment Programme for Greece, Προβλέψεις Alpha Bank.
Επίσης, η πρόβλεψη του Προγράμματος για πληθωρισμό 1,9% το 2010 και

αρνητικό πληθωρισμό -0,4% το 2011 είναι εξωπραγματική (και ήδη έχει
γίνει διόρθωση). Ο πληθωρισμός εφέτος κατά μέσο όρο θα διαμορφωθεί
σε 4,5%. Ήδη, τον Ιούλιο ο πληθωρισμός ήταν 5,4%. Το 2011, βεβαίως, ο
πληθωρισμός θα υποχωρήσει και κάτω του 1% για πάρα πολλούς μήνες,
εκτός και εάν συνεχίζονται οι αυξήσεις των τιμών λόγω αυξήσεως της
φορολογίας ή εξυγιάνσεως δημοσίων επιχειρήσεων, όπως έγινε εφέτος.
Ο χαμηλός ή και αρνητικός πληθωρισμός που προβλέπεται είναι, μαζί με
τους αρνητικούς ρυθμούς αυξήσεως του ΑΕΠ, απαραίτητες προϋποθέ-
σεις για να οδηγηθεί ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ στο 150% το 2012, πριν
αρχίσει να μειώνεται. Με ελαφρά ισχυρότερους ρυθμούς αναπτύξεως και
υψηλότερο πληθωρισμό (υποθέσεις Alpha Bank), σε συνδυασμό με την

υπόθεση ότι το έλλειμμα θα μειωθεί και κάτω του 7% του ΑΕΠ το 2010,
προκύπτει ότι το χρέος προς ΑΕΠ σταθεροποιείται το 2011 λίγο πάνω από
130% του ΑΕΠ, όταν εμφανίζεται και πρωτογενές πλεόνασμα για πρώτη
φορά (Διάγραμμα 27). Συνεπώς, τα πράγματα δεν είναι και τόσο δραματι-
κά όσο εμφανίζονται στο Πρόγραμμα. Το γιατί επέλεξε το ΔΝΤ η σταθερο-
ποίηση του χρέους να επιτυγχάνονταν σε επίπεδο χρέους προς ΑΕΠ
150%, μπορεί να εξηγηθεί με πολλούς τρόπους. Ο πλέον προφανής είναι
να δημιουργηθεί πίεση ώστε η κυβέρνηση να παραμείνει σε επαγρύπνηση
για να μην καμφθεί η προσπάθεια δημιουργίας σημαντικών πρωτογενών
πλεονασμάτων. Μόνον, έτσι θα μπορέσει να ξεφύγει η χώρα από τη
δυσμενή κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει σε σχέση κυρίως με τη
μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα του συστήματος κοινωνικής ασφαλίσεως.
Από την άλλη πλευρά, η ανακοίνωση και μόνο, ενός λόγου χρέους προς
ΑΕΠ στο 150% δημιούργησε την εντύπωση στην αγορά ότι η κατάσταση
δεν είναι βιώσιμη, μιας και προϋποθέτει τη δημιουργία μεγάλων πρωτογε-
νών πλεονασμάτων για πολλά έτη, ίσως και πάνω από τις κοινωνικά απο-
δεκτές αντοχές της χώρας μας.
Διάγραμμα 27. Χρέος και πρωτογενές πλεόνασμα ως ποσοστό του ΑΕΠ.

6
Χρέος 4
2
0
-2
-4
-6
-8
-10
-12
-14
Πηγή: Κεντρικές Τράπεζες, Εθνικές Στατιστικές Αρχές, Eurostat, ΔΝΤ, Bloomberg, Alpha Bank.
Γιατί η Ελλάδα Όσο εφαρμόζεται το Πρόγραμμα Σταθερότητος με συνέπεια και επιμονή, η

δεν θα πτωχεύσει Ελλάδα δεν πρόκειται να πτωχεύσει. Για να γίνει κάτι τέτοιο, η κυβέρνηση
θεωρητικά θα πρέπει να εγκαταλείψει την προσπάθεια της δημοσιονομικής
προσαρμογής κάτω από την ενδεχόμενη κοινωνική κατακραυγή που ξεση-
Όσο εφαρμόζεται το κώνουν τα μέτρα. Αλλά κάτι τέτοιο μάλλον δεν διαγράφεται στον ορίζοντα.
Πρόγραμμα Σταθερότητος με Η κυβέρνηση, εκούσα άκουσα, εφαρμόζει το Πρόγραμμα διότι, με τη χώρα
συνέπεια και επιμονή, η εκτός αγορών, δεν μπορεί να κάνει διαφορετικά. Θα βοηθούσε, βεβαίως,
Ελλάδα δεν πρόκειται να εάν πίστευε πιο ενεργά στο Πρόγραμμα που η ίδια εφαρμόζει. Θα βοηθού-
πτωχεύσει. σε, επίσης, εάν και η αντιπολίτευση στήριζε το Πρόγραμμα αντί να υπόσχε-
ται ανατροπές εάν γίνει ποτέ κυβέρνηση. Με τη στάση τους αυτή δημιουρ-
γείται, έτσι, ένα έλλειμμα νομιμοποιήσεως του πολιτικού συστήματος που
αρνείται να οικειοποιηθεί τις αλλαγές, μήπως και χάσει την παραδοσιακή
του πελατεία. Εντούτοις, λόγω συγχρωτισμού με τις πραγματικές δυνάμεις
της προόδου και της αλλαγής, τις δυνάμεις της προσαρμογής δηλαδή, κάτι
καλό θα προκύψει στο τέλος και για το πολιτικό μας σύστημα. Ήδη,
πάντως, η κυβέρνηση πέρασε τις αλλαγές στο ασφαλιστικό και την αγορά
εργασίας και αντιμετωπίζει πλέον το άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων

και τα ελλείμματα των ΔΕΚΟ.
Μία πτώχευση της Ελλάδος ή μία αναδιάρθρωση του χρέους της, ενδέχεται
να έχει καταστροφικές συνέπειες, όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά κυρίως για
την Ευρωζώνη. Για την Ελλάδα, μία πτώχευση σημαίνει ότι εν μία νυκτί προ-
σαρμόζονται οι πρωτογενείς δαπάνες (δηλαδή χωρίς τους τόκους που παύ-
ουμε να πληρώνουμε) στα έσοδα που εισπράττει το κράτος. Και, βεβαίως,
χάνεται η πρόσβαση για ένα μεγάλο διάστημα στις αγορές, καθώς οι επεν-
δυτές χάνουν μέρος ή το σύνολο των χρημάτων που είχαν επενδύσει σε
ελληνικά ομόλογα και δεν είναι διατεθειμένοι να ξαναδανείσουν την Ελλά-
δα. Και στις δύο περιπτώσεις, όμως, το πρόβλημα μετατίθεται στις ευρωπα-
ϊκές τράπεζες και ασφαλιστικά ταμεία που κατέχουν ομόλογα του Ελληνι-
κού Δημοσίου. Σε μία περίοδο αναιμικών ρυθμών ανακάμψεως εφέτος και
το 2011 λόγω της δημοσιονομικής προσαρμογής σε πολλές χώρες ταυτό-
χρονα, τυχόν ζημίες των τραπεζών από μία ενδεχόμενη αναδιάρθρωση του
ελληνικού χρέους δεν είναι εύκολο να απορροφηθούν. Και, βεβαίως, για να
έχει νόημα η ελάφρυνση του ελληνικού προϋπολογισμού από μία αναδιάρ-
θρωση του χρέους, θα πρέπει να είναι σχετικά μεγάλη. Συνεπώς, το πρό-
βλημα για το χρηματοοικονομικό σύστημα θα είναι αναλογικά μεγάλο. Το
Τυχόν αναδιάρθρωση του κυριότερο, όμως, είναι ότι τυχόν αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους θα
ελληνικού χρέους θα έθετε σε έθετε σε κίνηση ένα ντόμινο που θα έπληττε και άλλες χώρες της Ευρωζώ-
κίνηση ένα ντόμινο που θα νης με δημοσιονομικά προβλήματα όπως η Πορτογαλία, η Ισπανία, η Ιρλαν-
έπληττε και άλλες χώρες της δία, η Ιταλία, το Βέλγιο, κ.λπ., με απρόβλεπτες συνέπειες για το Ευρώ. Η
Ευρωζώνης με δημοσιονομικά διάλυση της Ευρωζώνης είναι ένα ενδεχόμενο πάνω στο οποίο οι αγορές
προβλήματα όπως η αρέσκονται να στοιχηματίζουν για να κερδίσουν. Συνεπώς, ακόμη και για
Πορτογαλία, η Ισπανία, η πρακτικούς λόγους επιβιώσεως της Ευρωζώνης, η αναδιάρθρωση του ελλη-
Ιρλανδία, η Ιταλία, το Βέλγιο, νικού χρέους πρέπει πάση θυσία να αποφευχθεί. Και σε αυτό συμφωνεί
κ.λπ., με απρόβλεπτες σήμερα όλη η Ευρώπη. Και γι'αυτό μας στηρίζει με τα € 110 δισ. Και γι’
συνέπειες για το Ευρώ. αυτό θεσμοθετήθηκε και το Χρηματοδοτικό Πακέτο Στήριξης των € 720 δισ.
για χώρες που θα αντιμετωπίσουν προβλήματα παρόμοια της Ελλάδος.
Η περιπέτεια της Ελλάδος και ο κίνδυνος γενικεύσεως της κρίσεως και σε
άλλες χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου, κατέδειξε την αδυναμία των κοινοτι-
κών διαδικασιών περί υπερβολικού ελλείμματος να οδηγήσουν σε ελεγχό-
μενη επαναφορά της δημοσιονομικής ισορροπίας. Κατέστη σαφές ότι όταν
ένα κράτος-μέλος της Ευρωζώνης χάνει παντελώς την αξιοπιστία του, όπως
συνέβη με την Ελλάδα, η Ευρωζώνη αντιμετωπίζει την κατάσταση ad hoc,
χωρίς επαρκή συντονισμό και ξεκάθαρη διαδικασία λήψεως αποφάσεων. Η
Αυτό που θα μείνει ως δημοσιονομική κρίση στην Ελλάδα υπέσκαψε την εμπιστοσύνη των αγορών
παρακαταθήκη της κρίσεως στην Ευρωζώνη και ανάγκασε και άλλες ευρωπαϊκές χώρες να υιοθετήσουν
στην Ελλάδα είναι ότι θα μέτρα λιτότητος, καθώς οι αγορές έχουν γίνει πλέον πιο ευαίσθητες σε
αλλάξει μία για πάντα το τοπίο θέματα δημοσίου χρέους και κινδύνου κρατικών ομολόγων. Εξαιτίας της
περί δημοσιονομικής Ελλάδος, ακόμη και η Ιαπωνία προσπαθεί να κάνει κάτι για το τεράστιο
πειθαρχίας. Έχοντας χρέος που έχει. Συνεπώς, το οικοδόμημα που προωθείται σήμερα για την
επίγνωση ότι μπορεί να χαθεί αντιμετώπιση κρίσεων παρομοίων με αυτήν της Ελλάδος είναι απαραίτητη
η πρόσβαση στις αγορές, οι προϋπόθεση για την ενίσχυση της συνοχής της Ευρωζώνης και σε τελική
ελληνικές κυβερνήσεις στο ανάλυση της σταθερότητας του Ευρώ. Η Ελλάδα ήδη λειτουργεί στο
μέλλον θα είναι εξαιρετικά αυστηρό δημοσιονομικό πλαίσιο που θα προβλέπει grosso modo το νέο
προσεκτικές και θα οικοδόμημα. Αυτό που θα μείνει ως παρακαταθήκη της κρίσεως στην Ελλά-
αποφεύγουν καταστάσεις δα είναι ότι θα αλλάξει μία για πάντα το τοπίο περί δημοσιονομικής πειθαρ-
δημοσιονομικής εκτροπής. χίας. Έχοντας επίγνωση ότι μπορεί να χαθεί η πρόσβαση στις αγορές, οι

ελληνικές κυβερνήσεις στο μέλλον θα είναι εξαιρετικά προσεκτικές και θα
αποφεύγουν καταστάσεις δημοσιονομικής εκτροπής. Άλλωστε, μία τέτοια
κατάσταση θα είναι σχεδόν αδύνατο να προκύψει δεδομένων των διαδικασι-
ών που δρομολογούνται. Έτσι, οι αλλαγές που έρχονται είναι προς το καλύ-
τερο και, σε τελική ανάλυση, προς το συμφέρον μας.
Η Ελλάδα δεν πρόκειται, επίσης, να αποχωρήσει, οικεία βουλήσει ή μη, από
την Ευρωζώνη. Πρώτον, διότι κάτι τέτοιο δεν προβλέπεται από τη Συνθήκη,
και, εάν γινόταν, θα έθετε σε κίνηση κεντρόφυγες δυνάμεις που θα διέλυαν
την Ευρωζώνη και θα κατέστρεφαν το Ευρώ. Δεύτερον, και το κυριότερο, δεν
μας συμφέρει εμάς τους ίδιους να φύγουμε από το Ευρώ διότι τότε θα προ-
κύψει υποτίμηση και πληθωρισμός, σε καθεστώς μάλιστα άκρατου λαϊκισμού.
Η διάλυση της Ευρωζώνης δεν συμφέρει ούτε την Γερμανία που θα δει το
νόμισμά της να ανατιμάται κατακόρυφα θέτοντας σε κίνδυνο την εξαγωγική
της μηχανή που είναι ο κινητήριος μοχλός της οικονομικής της αναπτύξεως.
Αν κάτι κρατάει την Ελλάδα σήμερα, αυτό είναι η δέσμευση των Ευρωπαίων
να προασπίσουν με κάθε θυσία το Ευρώ. Αυτό εκφράζεται όχι μόνο από τη
δική μας δέσμευση να εφαρμοσθεί το Πρόγραμμα Σταθερότητος, αλλά και
των άλλων μελών της Ευρωζώνης να ενισχυθούν χώρες με αποκλίνουσες
Η Ευρωζώνη είναι μία αρραγής συμπεριφορές μέσω χρηματοδοτικών διευκολύνσεων. Η Ευρωζώνη είναι μία
και συνεχής διακριτική αρραγής και συνεχής διακριτική συμφωνία με σύντομο αλλά επιτυχημένο
συμφωνία με σύντομο αλλά παρελθόν και μέλλον που προδιαγράφεται ευοίωνο. Δεν θα πρέπει να ξεχνά-
επιτυχημένο παρελθόν και με ότι για μία δεκαετία ζήσαμε σε μία Ευρώπη χωρίς πληθωρισμό και με
μέλλον που προδιαγράφεται χαμηλά και σχετικώς σταθερά επιτόκια. Δεν πρέπει, επίσης, να ξεχνάμε ότι το
ευοίωνο. Δεν θα πρέπει να Ευρώ είναι ο προπομπός της κοινής ευρωπαϊκής μας μοίρας, που δεν μπορεί
ξεχνάμε ότι για μία δεκαετία να είναι άλλη από την πολιτική ενοποιήσεως της Ευρώπης, όταν το ενιαίο
ζήσαμε σε μία Ευρώπη χωρίς νόμισμα θα μας έχει φέρει κοντύτερα ως λαούς. Οι δυσκολίες που αντιμετω-
πληθωρισμό και με χαμηλά και πίζει σήμερα το Ευρώ δεν είναι παρά παιδικές ασθένειες που θα ξεπερα-
σχετικώς σταθερά επιτόκια. σθούν καθώς συσσωρεύεται μεγαλύτερη εμπειρία και σφυρηλατούνται απο-
τελεσματικότερες διαδικασίες δημοσιονομικής πειθαρχίας. Η Ευρώπη θα
εξέλθει από αυτή τη δοκιμασία όχι μόνο σοφότερη αλλά και ισχυρότερη.
Το δημοσιονομικό μας πρόβλημα δεν το δημιούργησε το Ευρώ. Αν μη τι
άλλο, το Ευρώ μας προστάτευσε έως σήμερα από τις επιπτώσεις της απεί-
θαρχης δημοσιονομικής πολιτικής που ακολουθήσαμε τα τελευταία έτη.
Είναι κοινή πεποίθηση ότι εάν είχαμε τη Δραχμή σήμερα δεν θα είχαμε απο-
φύγει τον υψηλό πληθωρισμό, τα υψηλά επιτόκια και την υποτίμηση. Όσοι
μιλούν σήμερα για επιστροφή στη Δραχμή βαυκαλίζονται με την ιδέα ότι μία
υποτίμηση θα ήταν κάποια εναλλακτική λύση στα προβλήματα που περνά-
με. Διότι, πρώτον, πολλές φορές στο παρελθόν δοκιμάσαμε την υποτίμηση.
Ουδέποτε, όμως, είχαμε βελτίωση της ανταγωνιστικότητας σε μόνιμη βάση
καθώς η υποτίμηση δημιουργεί πληθωρισμό και υποσκάπτει αργά ή γρήγο-
ρα την όποια βελτίωση και δεύτερον, το πρόβλημα της ανταγωνιστικότητος
σήμερα δεν είναι τόσο πρόβλημα μειώσεως των μισθών, όσο πρόβλημα
άρσης των διαρθρωτικών δυσκαμψιών της οικονομίας. Και αυτό είναι θέμα
πολιτικής βουλήσεως και όχι θέμα επιλογής νομίσματος.
Τέλος, η εφαρμογή του Προγράμματος Σταθερότητος προϋποθέτει την
ύπαρξη ενός εύρωστου τραπεζικού συστήματος. Οι ελληνικές τράπεζες λει-
τουργούν με βάση τη μακροχρόνια σταθερότητα και συνέχεια του συστήμα-
τος. Ασκούν μία συντηρητική πολιτική δανειοδοτήσεων, προασπίζοντας

Το τραπεζικό σύστημα δεν ταυτοχρόνως τα συμφέροντα των καταθετών τους. Το τραπεζικό σύστημα
κινδυνεύει. Ακόμη και εάν δεν κινδυνεύει. Ακόμη και εάν ανέκυπταν δυσκολίες, υπάρχει πρόβλεψη για
ανέκυπταν δυσκολίες, υπάρχει απεριόριστη παροχή ρευστότητος από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.
πρόβλεψη για απεριόριστη Και, βεβαίως, έχει θεσπισθεί, στο πλαίσιο της συμφωνίας με το ΔΝΤ, και ένα
παροχή ρευστότητος από την ειδικό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας για την αναπλήρωση κεφα-
Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. λαίων σε τράπεζες εφόσον πληγούν από μεγάλες επισφάλειες, σε περίπτω-
Και, βεβαίως, έχει θεσπισθεί, ση εμβάθυνσης της υφέσεως πέραν αυτής που έχει προβλεφθεί. Συνεπώς,
στο πλαίσιο της συμφωνίας με δεν δικαιολογούνται υστερίες, φημολογίες και συμπεριφορές που θέτουν
το ΔΝΤ, και ένα ειδικό Ταμείο υπό αμφισβήτηση τις ελληνικές τράπεζες.
Χρηματοπιστωτικής
Σταθερότητας για την Διάγραμμα 28. Δάνεια προς τον ιδιωτικό τομέα ως ποσοστό του ΑΕΠ.
αναπλήρωση κεφαλαίων σε
τράπεζες εφόσον πληγούν από
μεγάλες επισφάλειες, σε
περίπτωση εμβάθυνσης της
υφέσεως πέραν αυτής που
έχει προβλεφθεί.
Πηγή: Thomson Datastream, Credit Suisse, Capital Economics, Alpha Bank.
Διάγραμμα 29. Ιδιωτικό και δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ (2009).
Πηγή: Thomson Datastream, Credit Suisse, Capital Economics, Alpha Bank.
Οι ελληνικές τράπεζες είναι Οι ελληνικές τράπεζες είναι νοικοκυρεμένες. Ένας από τους λόγους, που
νοικοκυρεμένες. Ένας από δεν επηρεάσθηκαν από την παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση είναι ότι
τους λόγους, που δεν έδειξαν σχετική αυτοσυγκράτηση όσον αφορά στην παροχή δανείων προς
επηρεάσθηκαν από την την πελατεία τους την εποχή του φθηνού χρήματος, όπως φαίνεται στο
παγκόσμια χρηματοοικονομική Διάγραμμα 28. Το χρέος των ιδιωτών προς το τραπεζικό σύστημα στην
κρίση είναι ότι έδειξαν σχετική Ελλάδα είναι πολύ μικρότερο από ό,τι είναι στην Ευρωζώνη. Αλλά ακόμη
αυτοσυγκράτηση όσον αφορά και εάν προστεθεί το δημόσιο στο ιδιωτικό χρέος, η Ελλάδα έχει μικρότε-
στην παροχή δανείων προς ρο συνολικό χρέος από ό,τι χώρες όπως η Ολλανδία, η Ιρλανδία, η Ισπανία
την πελατεία τους την εποχή και η Πορτογαλία (Διάγραμμα 29). Τέλος, όπως φαίνεται από τoν Πίνακα
του φθηνού χρήματος. 2, η έκθεση των ελληνικών τραπεζών σε δανειακά κεφάλαια (δηλαδή η
διαφορά καταθέσεων και χορηγήσεων) είναι σχετικά μικρή στην περίπτω-
ση των ελληνικών τραπεζών ενώ είναι πολύ μεγαλύτερη στη Ζώνη του
Ευρώ. Επίσης, οι ελληνικές τράπεζες έχουν υψηλά κεφάλαια ως ποσοστό

των σταθμισμένων για κίνδυνο στοιχείων ενεργητικού, έχουν δηλαδή
υψηλή κεφαλαιακή επάρκεια.
Πίνακας 2. Ελληνικές Τράπεζες: Ισχυρή κεφαλαιακή και καταθετική βάση.

2009 2010
ΖτΕ Ελλάδα ΖτΕ Ελλάδα
Κεφαλαιακή Επάρκεια 11,5% 13,2% 11,2%* 13,0%*
Καταθέσεις/Δάνεια 74,3% 93,7% 74,6%** 81,3%**
* Mάρτιος 2010.
** Ιούλιος 2010.
Πηγή: «Έκθεση με την χρηματοπιστωτική Σταθερότητα», Ιούλιος 2010, Τράπεζα της Ελλάδος,
Monthly Bulletin, August 2010, ECB.
Διάγραμμα 30. Άσκηση προσομοίωσης ελληνικών τραπεζών

σε κατάσταση κρίσης, Ιούλιος 2010.
Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος.
Πρέπει, τέλος, να σημειωθεί ότι σε άσκηση προσομοιώσεως για το πώς θα

συμπεριφερθεί η κεφαλαιακή επάρκεια των ευρωπαϊκών τραπεζών σε
περίπτωση εξαιρετικά δυσμενών συμβάντων, η επάρκεια βασικών κεφα-
λαίων (Τier 1) των ελληνικών τραπεζών διατηρείται σε σχετικά ικανοποιητι-
κό επίπεδο εάν αναλογισθούμε το περιβάλλον κρίσεως στο οποίο λειτουρ-
γούν σήμερα οι ελληνικές τράπεζες. Σε κάθε περίπτωση, με την εξαίρεση
της Αγροτικής τα κεφάλαια της οποίας πρέπει να αυξηθούν, οι πέντε
μεγαλύτερες ελληνικές τράπεζες εμφανίζουν δείκτη κεφαλαιακής επάρ-
κειας άνω του ελαχίστου επιθυμητού ορίου του 6% που είχε τεθεί από την
Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (Διάγραμμα 30). Συνεπώς, παρά την κρίση,
οι ελληνικές τράπεζες εξακολουθούν να είναι ισχυρές και φερέγγυες.
Επίλογος Στο σημερινό πλαίσιο της δημοσιονομικής προσαρμογής δεν υπάρχουν

δυνατότητες να ενισχυθεί η ζήτηση. Δεν μπορεί στη σημερινή συγκυρία να
ασκηθεί πολιτική ενισχύσεων με την κλασσική έννοια. Ο παραδοσιακός
Στο σημερινό πλαίσιο της «αναπτυξιακός χαρακτήρας της οικονομικής πολιτικής» απλά δεν υπάρχει
δημοσιονομικής προσαρμογής σήμερα. Δεν υπάρχουν λεφτά για κίνητρα, φορολογικά ή επενδυτικά. Δεν
δεν υπάρχουν δυνατότητες να υπάρχουν λεφτά για να συνεχίσει η κυβέρνηση να επενδύει σε μη συγχρη-
ενισχυθεί η ζήτηση. ματοδοτούμενα έργα. Δεν υπάρχουν λεφτά για αναπτυξιακές εταιρίες της
τοπικής αυτοδιοικήσεως. Δεν υπάρχουν λεφτά για να στηρίζονται κλάδοι
εργαζομένων ή επαγγελματιών ή εταιρίες που δοκιμάζονται στην κρίση.
Είναι η πρώτη φορά που μία ελληνική κυβέρνηση υποχρεώνεται να κάνει το
αντίθετο από ό,τι εθεωρείτο μέχρι σήμερα άσκηση οικονομικής πολιτικής.

Η κυβέρνηση πρέπει, λοιπόν, να ανακαλύψει και να συμμορφωθεί στη νέα
πραγματικότητα. Ότι αφού δεν μπορεί πλέον να δανείζεται για να ξοδεύει,
δεν έχει άλλη επιλογή παρά να απελευθερώσει τις τεράστιες αναπτυξιακές
δυνάμεις της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, εγχώριας και ξένης. Το αναπτυξιακό
περιεχόμενο της οικονομικής πολιτικής κρύβεται πλέον στην απελευθέρωση
της ελληνικής αγοράς και στην έκθεσή της στις δημιουργικές δυνάμεις του
διεθνούς ανταγωνισμού.
Η ελληνική οικονομία έχει Η ελληνική οικονομία θα ανακάμψει όταν οι επιχειρηματίες, οι εργαζόμενοι
τεράστιες αναπτυξιακές και οι καταναλωτές πιστέψουν ότι όλα αυτά τα μέτρα και οι διαρθρωτικές
προοπτικές αρκεί να αλλαγές οδηγούν σε ένα καλύτερο αύριο, σε μία ισχυρότερη οικονομία. Μία
απελευθερωθούν οι δυνάμεις οικονομία όπου η ζήτηση προκύπτει μέσα από την παραγωγική διαδικασία
της ιδιωτικής πρωτοβουλίας εύρωστων επιχειρήσεων ανοικτών στον διεθνή ανταγωνισμό που δημιουργεί
από την ομηρία που ασκεί το εισοδήματα και αποταμιεύσεις, και όχι από τα δανεικά των ξένων και την
κράτος. Χρειάζεται ένα κράτος κατασπατάληση τους μέσω εν πολλοίς μίας αυθαίρετης και αναξιόπιστης
με μικρότερη αλλά δημοσιονομικής διαχειρίσεως.
αποτελεσματικότερη Η ελληνική οικονομία έχει τεράστιες αναπτυξιακές προοπτικές αρκεί να
παρέμβαση στα οικονομικά απελευθερωθούν οι δυνάμεις της ιδιωτικής πρωτοβουλίας από την ομηρία
πράγματα. Δεν χρειάζονται που ασκεί το κράτος. Χρειάζεται ένα κράτος με μικρότερη αλλά αποτελε-
ούτε επιδοτήσεις ούτε σματικότερη παρέμβαση στα οικονομικά πράγματα. Δεν χρειάζονται ούτε
αναπτυξιακοί νόμοι ούτε επιδοτήσεις ούτε αναπτυξιακοί νόμοι ούτε σχεδιασμός σε κεντρικό επίπεδο.
σχεδιασμός σε κεντρικό
Στην Ελλάδα, όταν διαπιστώνεται υστέρηση σε σχέση με τις άλλες χώρες
επίπεδο.
π.χ. στην εισαγωγή νέων τεχνολογιών, το κράτος συνήθως δίδει κάποιου
είδους κίνητρο για να ωθήσει τους επιχειρηματίες προς την επιθυμητή
κατεύθυνση και μετά επαναπαύεται νομίζοντας ότι έχει κάνει ό,τι πρέπει
από την πλευρά του. Δεν αντιλαμβάνεται ότι δεν είναι σε θέση να ορίσει
ποιες τεχνολογίες θα πρέπει να προωθηθούν. Δεν αντιλαμβάνεται ότι οι
επιχειρηματίες τελικά είναι εκείνοι που θα επιλέξουν τις τεχνολογίες που
Η οικονομική πολιτική στην τους συμφέρουν, αρκεί να μην υπάρχουν άλλα εμπόδια στη δραστηριότη-
Ελλάδα έχει παραδοσιακά τά τους. Συνήθως, οι νέες τεχνολογίες είναι ενσωματωμένες σε ξένες
τρεις στόχους: προστασία, επενδύσεις που εμποδίζονται στην Ελλάδα από ένα θεσμικό πλαίσιο εργα-
προστασία και προστασία. σιακών σχέσεων και φορολογικών ρυθμίσεων που είναι απαγορευτικό.
Προστατεύεται συνήθως το
Η παροχή αναπτυξιακών κινήτρων δεν μπορεί να αποδώσει τα αναμενόμε-
μικρό, το παλαιό, το ντόπιο, το
να αποτελέσματα όταν διατηρείται ένα απαρχαιωμένο θεσμικό πλαίσιο
τοπικό, η δραστηριότητα
«προστασίας». Η οικονομική πολιτική στην Ελλάδα έχει παραδοσιακά
χαμηλής προστιθέμενης αξίας
τρεις στόχους: προστασία, προστασία και προστασία. Προστατεύεται
και παραγωγικότητας.
συνήθως το μικρό, το παλαιό, το ντόπιο, το τοπικό, η δραστηριότητα
χαμηλής προστιθέμενης αξίας και παραγωγικότητας. Δεν είναι τυχαίο,
βεβαίως, ότι αν και έχουν ξοδευθεί δισεκατομμύρια, δεν έχουμε ακόμη την
«επιθυμητή» παραγωγική δομή. Θα πρέπει συνεπώς να αρθούν οι πολιτι-
Η επόμενη τριετία θα είναι κές προστασίας που πνίγουν την ελληνική οικονομία και να ανοίξουν οι
δύσκολη ιδίως για τις αγορές στα ιδιωτικά κεφάλαια που θέλουν να κάνουν επενδύσεις χωρίς
επιχειρήσεις που επιδοτήσεις και διαπλοκές. Εάν δεν μπορούμε να βοηθήσουμε τις επενδύ-
«βολευόντουσαν» έως σήμερα σεις, τουλάχιστον ας μην τις εμποδίζουμε.
με το φθηνό χρήμα, την Η επόμενη τριετία θα είναι δύσκολη ιδίως για τις επιχειρήσεις που «βολευ-
πρόσβαση στον κρατικό όντουσαν» έως σήμερα με το φθηνό χρήμα, την πρόσβαση στον κρατικό
προϋπολογισμό, την προϋπολογισμό, την προστασία από τον ανταγωνισμό κ.λπ. Το κακό είναι
προστασία από τον ότι όλο το πλέγμα προστασίας που υπάρχει για δεκαετίες έπρεπε να είχε
ανταγωνισμό κ.λπ. οδηγήσει ήδη σε υποκατάσταση εισαγωγών, κάτι που δεν έγινε. Και δεν

έγινε διότι δεν μπορούσε να γίνει. Αυτό συμβαίνει όταν οι επιχειρήσεις εθί-
ζονται στην προστασία και δεν εκτίθενται στις δυνάμεις της παγκόσμιας
αγοράς. Το μέλλον ανήκει στις επιχειρήσεις, μικρές ή μεγάλες, που προ-
σφέρουν ποιότητα και λειτουργούν στο διεθνές ανταγωνιστικό περιβάλλον.
Δημιουργούνται σήμερα συνθήκες για μία ισχυρότερη ελληνική οικονομία.
Το ασφαλιστικό θα σωθεί. Το μέγεθος του κράτους θα συρρικνωθεί και οι
παρεμβάσεις του στην οικονομία θα εκλογικευθούν. Η παραοικονομία θα
συρρικνωθεί και θα συλλέγονται φορολογικά έσοδα ικανά να καλύψουν
χωρίς ελλείμματα μικρότερες και πιο αποτελεσματικές κρατικές δαπάνες. Η
αγορά εργασίας θα φέρνει λιγότερα εμπόδια στην αύξηση της απασχολή-
σεως και τα παιδιά μας θα βρουν δουλειά και θα φύγουν επιτέλους από τα
σπίτια μας. Ενδεχομένως, δεν θα πρέπει να ξενιτεύονται όσοι σπούδασαν
και θέλουν να βρουν ανάλογη εργασία. Τα «κλειστά επαγγέλματα» θα ανοί-
ξουν, αυξάνοντας την ευημερία των υπολοίπων εξ ημών. Ο ανταγωνισμός
θα επικρατήσει παντού και θα οδηγήσει σε καλύτερα οικονομικά αποτελέ-
Η χώρα μας οδεύει προς μία σματα όχι μόνο για τις ιδιωτικές εταιρίες αλλά και για τους δημόσιους
οικονομική αναγέννηση που θα φορείς.
έρθει εφόσον συνεχίσουμε να Όλα αυτά περιλαμβάνονται στο Πρόγραμμα Σταθερότητoς που εφαρμόζε-
πορευόμαστε στην οδό της ται. Και, μάλλον, θα πραγματοποιηθούν. Αυτό, όμως, που δεν μπορεί να γίνει
μείζονος προσπάθειας, της είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο να εξαλείψουν
εργατικότητας και της τη διαφθορά, να επιβάλουν την αξιοκρατία, να μορφώσουν τα παιδιά μας, να
αποταμιεύσεως. Δεν πρέπει να τους βρουν δουλειά, να μας φτιάξουν πανεπιστήμια, νοσοκομεία κ.λπ. Όλα
φοβόμαστε τις αλλαγές. Είναι αυτά πρέπει να τα κάνουμε μόνοι μας και αυτές είναι οι τεράστιες προκλή-
αναγκαίες. Καμμία κοινωνία σεις μπροστά μας. Η χώρα μας οδεύει προς μία οικονομική αναγέννηση που
δεν μπορεί να λειτουργεί χωρίς θα έρθει εφόσον συνεχίσουμε να πορευόμαστε στην οδό της μείζονος προ-
να αποταμιεύει. Καμμία σπάθειας, της εργατικότητας και της αποταμιεύσεως. Δεν πρέπει να φοβό-
κοινωνία δεν μπορεί να ζει με μαστε τις αλλαγές. Είναι αναγκαίες. Καμμία κοινωνία δεν μπορεί να λειτουρ-
δανεικά. γεί χωρίς να αποταμιεύει. Καμμία κοινωνία δεν μπορεί να ζει με δανεικά.

BAΣIKA 1. ΠΡOΪOΝ ΚΑΙ ΖΗΤΗΣΗ
(εκατοστιαίες μεταβολές, σταθερές τιμές)
OIKONOMIKA
MEΓEΘH
2009 2010 2011 2012 2013
ΑΕΠ -2,0 -4,0 -2,6 1,1 2,1
Ιδιωτική Κατανάλωση -1,8 -3,5 -4,5 1,0 1,1
Δημόσια Κατανάλωση 9,6 -9,0 -8,0 -6,0 -1,0
Ακαθάριστες Επενδύσεις Παγίου Kεφαλαίου -13,1 -7,3 -7,0 -2,6 1,1
Εγχώρια Τελική ζήτηση -2,5 -5,5 -5,9 -0,7 0,8
Εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών -14,1 -10,3 -6,6 -1,5 1,5
Εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών -18,1 1,3 6,1 5,7 7,3
Πηγή: European Economy, The Economic Adjustment Programme for Greece, August 2010
2. ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΕ ΚΥΡΙOΥΣ OΙΚOΝOΜΙΚOΥΣ ΔΕΙΚΤΕΣ

(εκατοστιαίες μεταβολές ή όπως διαφορετικά ορίζεται)
2009 2010 2011 2012 2013

Αποπληθωριστής Ιδιωτικής Κατανάλωσης 1,3 4,6 2,2 0,5 0,7
Παραγωγικότητα Εργασίας -0,8 -0,4 0,5 0,1 0,5
Κόστος εργασίας
6,3 -0,6 -0,4 0,0 -0,4
ανά μονάδα προϊόντος (1995=100)
Κατά κεφαλή αμοιβές εξηρτημένης εργασίας 5,5 -1,0 0,1 0,1 0,1
Έλλειμμα Γενικής Κυβέρνησης (% ΑΕΠ) -13,6 -7,8 -7,6 -6,5 -4,9
Χρέος Γενικής Κυβέρνησης (% ΑΕΠ) 115,1 130,2 139,8 144,4 145,3
3. ΙΣOΖΥΓΙO ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ ΠΛΗΡΩΜΩΝ

(σωρευτικά στοιχεία σε εκατ. Ευρώ)
2009 2010
2008 2009
6μηνο 6μηνο
Εμπορικό Έλλειμμα -44.048,8 -30.760,3 -15.363,0 -15.266,1
-Εισαγωγές 63.861,7 46.078,3 22.803,5 23.059,2
-Εισαγωγές χωρίς καύσιμα και 41.165,8 31.289,9 15.520,9 14.165,0
πλοία
-Εξαγωγές 19.812,9 15.318,0 7.440,5 7.793,1
-Εξαγωγές χωρίς καύσιμα και 13.976,5 11.483,1 5.597,5 5.321,9
πλοία
Ισοζύγιο Αδήλων Συναλλαγών 13.342,0 6.073,7 1.772,4 878,5
Ισοζύγιο Αδήλων Συναλλαγών/ 30,3 19,8 11,5 5,8
Εμπορικό Έλλειμμα (%)
-Ταξιδιωτικό Συνάλλαγμα 11.635,9 10.369,1 3.158,8 2.783,9
(εισπράξεις)
-Μεταφορές (εισπράξεις) 19.188,3 13.552,2 6.731,7 7.724,7
-Εισπράξεις από την ΕΕ 8.920,7 5.661,1 3.563,9 2.716,1
Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών -30.706,8 -24.686,4 -13.590,6 -14.387,6
με κεφαλαιακές μεταβιβάσεις
Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών με 12,7 10,4 5,7 6,0
κεφαλαιακές μεταβιβάσεις (% ΑΕΠ)
6,158 6,048.8
Αφίξεις Τουριστών (' 000) 6.473,9 6.803,2
(7μην) (7μην)
Καθαρή επενδυτική θέση -179.182,4 -201.209,0 … …
Καθαρή επενδυτική θέση (% ΑΕΠ) 74,9 118,0 … …
Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, ΕΛ. ΣΤΑΤ. και ΥΠΑ.

4. ΑΠΑΣΧOΛΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΕΡΓΙΑ
(εκατοστιαίες μεταβολές)
2009 2010 2011 2012 2013

Πληθυσμός 0,5 0,3 0,2 0,2 0,2
Ενεργός πληθυσμός (15-64 ετών) 0,9 0,5 0,4 0,4 0,4
Συνολική απασχόληση -1,2 -2,6 -3,0 -0,4 0,8
Ποσοστό ανεργίας 9,5 12,0 14,7 15,2 14,8
5. ΝOΜΙΣΜΑΤΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ ΚΑΙ ΕΠΙΤOΚΙΑ

(στοιχεία τέλους περιόδου) 2008 2009 2010
Καταθέσεις επιχειρήσεων και νοικοκυριών* 15,2 4,6 -9,5 (7ος)
Πιστωτική επέκταση προς τον ιδιωτικό τομέα* 15,9 4,2 2,0 (7ος)
(α) Επιχειρήσεις 18,7 5,1 2,8 (7ος)
(β) Νοικοκυριά 12,8 3,1 1,1 (7ος)
Καταναλωτική πίστη 16,0 1,8 -0,5 (7ος)
Στεγαστικά δάνεια 11,5 3,7 1,9 (7ος)
Χρέος νοικοκυριών στις εγχώριες τράπεζες (% ΑΕΠ) 48,2 49,9 50,0 (7ος)
Χρέος νοικοκυριών στη Ζώνη του Ευρώ (% ΑΕΠ) 59,4 63,9 66,5 (7ος)
Επιτόκιο καταθέσεων από νοικοκυριά έως 1 έτος 5,36 2,10 3,71 (7ος)
Επιτόκιο χορηγήσεων βραχυπρόθεσμων δανείων
προς επιχειρήσεις 6,94 5,60 6,60 (7ος)
Επιτόκιο καταναλωτικών δανείων 8,76 8,18 10,88 (7ος)
προς νοικοκυριά έως 1 έτος
Επιτόκιο στεγαστικών δανείων (άνω των 10-ετών) 4,71 4,62 4,31 (7ος)
Σύνολο καταναλωτικών δανείων (με επιβαρύνσεις) 11,59 11,19 12,07 (7ος)
Σύνολο στεγαστικών δανείων (με επιβαρύνσεις) 5,54 3,56 3,96 (7ος)
Απόδοση 10-ετούς ομολόγου
(α) Ελληνικού Δημοσίου 5,23 5,77 10,4 (7ος)
(β) Ζώνης του Ευρώ 2,95 3,39 2,7 (7ος)
(γ) ΗΠΑ 2,21 3,83 2,9 (7ος)
* ετήσιες εκατοστιαίες μεταβολές
6. ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙO
(εκατοστιαίες μεταβολές, στοιχεία τέλους περιόδου)
2008 2009 2010 (Αύγ.)

Γενικός Δείκτης ΧΑ -65,50 22,93 -36,94
FTSE 20 -66,12 20,68 -41,47
FTSE 40 -69,66 37,54 -36,51
FTSE 80 -60,03 1,19 -34,38
FTSE 140 -66,39 21,86 -40,78
Τράπεζες -73,97 40,13 -47,78
Τηλεπικοινωνίες -52,78 -13,53 -49,35
Βιομηχανία -64,89 19,73 -9,37
Κατασκευές -59,30 38,97 -37,41
Χρηματιστηριακή Αξία (% ΑΕΠ) 27,8 34,8 25,1
Πηγή: Alpha Finance.

7. ΔΕΙΚΤΕΣ OΙΚOΝOΜΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙOΤΗΤΑΣ
(σωρευτικά στοιχεία, ετήσιες εκατοστιαίες μεταβολές)
2008 2009 2010
Βιομηχανική Παραγωγή -4,0 -9,3 -5,8 (6μηνο)
-Μεταποίηση -4,7 -11,2 -4,7 (6μηνο)
-Παραγωγή κεφαλαιακών αγαθών -7,4 -21,7 -24,8 (6μηνο)
-Ορυχεία-Λατομεία -4,5 -11,5 -3,6 (6μηνο)
Νέες Παραγγελίες στη Βιομηχανία -1,9 -27,9 2,8 (6μηνο)
Παραγωγή Σκυροδέματος -15,0 -24,6 -12,6 (7μηνο)
Παραγωγή Τσιμέντου -3,1 -21,4 -8,8 (7μηνο)
Βαθμός Χρησιμοποίησης
75,9 70,5 72,8 (7μηνο)
Εργοστασιακού Δυναμικού
Δείκτης Υπευθύνων Προμηθειών
50,4 45,3 43,0 (8ος)
στη Μεταποίηση (PMI)
Όγκος Οικοδομών (άδειες) -17,1 -27,6 -22,4 (5μηνο)
Όγκος Λιανικού Εμπορίου (εκτός
-1,4 -9,3 -0,1 (6μηνο)
καυσίμων & λιπαντικών αυτ/των)
Χονδρικό Εμπόριο (σε αξίες) 9,4 -8,9 5,4 (3μηνο)
Εισπράξεις ΦΠΑ 5,0 -9,1 0,5 (7μηνο)
Αυτοκίνητα ΙΧ για πρώτη φορά σε
-7,0 -17,4 -33,4 (8μηνο)
κυκλοφορία
Τιμές Διαμερισμάτων (σύνολο χώρας) 1,7 -3,7 -3,8 (6μηνο)
Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος και ΕΛ. ΣΤΑΤ.
8. ΔΕΙΚΤΕΣ OΙΚOΝOΜΙΚΩΝ ΠΡOΣΔOΚΙΩΝ

(μέσα επίπεδα περιόδου)
2008 2009 2010 (Ιούλ.)

Δείκτης Οικονομικού Κλίματος
93,4 70,6 66,3
(1990-2008=100) (Σύνολο χώρας)
Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών
91,9 72,1 75,8
στη Βιομηχανία (1996-2006=100)
95,3 65,5 46,1
στις Κατασκευές (1996-2006=100)
Στις Κατοικίες 36,7 46,1 32,5
80,7 80,5 50,8
στο Λιανικό Εμπόριο (1996-2006=100)
97,8 70,1 64,1
στις Υπηρεσίες (1998-2006=100)
Στα Ταξιδιωτικά Πρακτορεία 61,7 71,1 55,3
Στα Ξενοδοχεία - Εστιατόρια 68,4 79,4 77,8
Πηγή: Έρευνες Οικονομικής Συγκυρίας ΙΟΒΕ.
9. ΠΛΗΘΩΡΙΣΜOΣ
(ετήσιες εκατοστιαίες μεταβολές, στοιχεία τέλους περιόδου)
2007 2008 2010 (Αύγ.)
Δείκτης Τμών Καταναλωτή τέλος περιόδου (ΔΤΚ) 2,0 2,6 5,5
-Δομικός ΔΤΚ 3,4 2,0 3,6
-Αγαθά 0,0 2,3 6,7
-Νωπά Οπωροκηπευτικά 8,1 -7,1 6,1
-Υπηρεσίες 4,6 3,1 4,0
-Ενοίκια Κατοικιών 3,9 3,6 2,3
Εναρμονισμένος ΔΤΚ 2,2 2,6 5,6
Εναρμονισμένος Δομικός 3,4 1,8 3,9
Εναρμονισμένος ΔΤΚ στη Ζώνη του Ευρώ 1,6 0,9 1,6

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

ALPHA BANK
Σταδίου 40 - 102 52 ΑΘΗΝΑΙ

Οικονομικό Δελτίο Alpha Bank - 113

Uploaded by

Document Information

Original Description:

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Οικονομικό Δελτίο Alpha Bank - 113

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ

Greece and the State:

the economic criSiS in the liGht

Η ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ:

ΒΑΣΙΚΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ . . . . . . . . σελ. 62

TPIMHNIAIA ΕΚΔΟΣΗ / ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010 / ΤΕΥΧΟΣ 113

Το "Οικονομικό Δελτίο", πέραν του πληροφοριακού χαρακτήρος του, απο-

Επιτρέπεται η αναδημοσίευση με την παράκληση να αναφέρεται η πηγή

Tριμηνιαία Έκδοση της Alpha Bank A.E.

ALPHA BANK 2 OIKONOMIKO ΔEΛTIO

ALPHA BANK 3 OIKONOMIKO ΔEΛTIO

ALPHA BANK 4 OIKONOMIKO ΔEΛTIO

ALPHA BANK 5 OIKONOMIKO ΔEΛTIO

table 1: Greece – Participation of public-sector employees by activity

Public-sector employees (000s) As % of total employees

ALPHA BANK 6 OIKONOMIKO ΔEΛTIO

ALPHA BANK 7 OIKONOMIKO ΔEΛTIO

ALPHA BANK 8 OIKONOMIKO ΔEΛTIO

ALPHA BANK 9 OIKONOMIKO ΔEΛTIO

ALPHA BANK 10 OIKONOMIKO ΔEΛTIO

ALPHA BANK 11 OIKONOMIKO ΔEΛTIO

ALPHA BANK 12 OIKONOMIKO ΔEΛTIO

ALPHA BANK 13 OIKONOMIKO ΔEΛTIO

ALPHA BANK 14 OIKONOMIKO ΔEΛTIO

ALPHA BANK 15 OIKONOMIKO ΔEΛTIO

ALPHA BANK 16 OIKONOMIKO ΔEΛTIO

table 4: Greece – State holdings (>€ 100 million) of companies listed

ALPHA BANK 17 OIKONOMIKO ΔEΛTIO

ALPHA BANK 18 OIKONOMIKO ΔEΛTIO

ALPHA BANK 19 OIKONOMIKO ΔEΛTIO

ALPHA BANK 20 OIKONOMIKO ΔEΛTIO

ALPHA BANK 21 OIKONOMIKO ΔEΛTIO

ALPHA BANK 22 OIKONOMIKO ΔEΛTIO

ALPHA BANK 23 OIKONOMIKO ΔEΛTIO

ALPHA BANK 24 OIKONOMIKO ΔEΛTIO

ALPHA BANK 25 OIKONOMIKO ΔEΛTIO

ALPHA BANK 26 OIKONOMIKO ΔEΛTIO

Diagram 1. current account balances in Des and ces

ALPHA BANK 27 OIKONOMIKO ΔEΛTIO

ALPHA BANK 28 OIKONOMIKO ΔEΛTIO

Table 1. china’s current account surplus and its building up

Table 2. current account surplus of some emerging economies in the 1990s

Diagram 3. s. Korea's exchange rate policy

The new policies relied on international competitiveness improvements and

ALPHA BANK 29 OIKONOMIKO ΔEΛTIO

Source: International Monetary Fund, IFS.

Table 3. germany’s current account surplus and competitiveness

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

ALPHA BANK 30 OIKONOMIKO ΔEΛTIO

ALPHA BANK 31 OIKONOMIKO ΔEΛTIO

Diagram 5. interest rate policy by the main central banks

ALPHA BANK 32 OIKONOMIKO ΔEΛTIO

ALPHA BANK 33 OIKONOMIKO ΔEΛTIO

ALPHA BANK 34 OIKONOMIKO ΔEΛTIO

ALPHA BANK 35 OIKONOMIKO ΔEΛTIO

ALPHA BANK 36 OIKONOMIKO ΔEΛTIO

ALPHA BANK 37 OIKONOMIKO ΔEΛTIO

Εισαγωγή Το δημοσιονομικό πρόβλημα στην Ελλάδα έχει τρεις συνιστώσες: Μακρο-

Γήρανση, μετανάστευση, Η δημοσιονομική κρίση στην Ελλάδα εκδηλώθηκε σε εκρηκτική μορφή το

ALPHA BANK 38 OIKONOMIKO ΔEΛTIO

Πηγή: ΔΝΤ, Αύγουστος 2009.

Διάγραμμα 2. Γήρανση του Διάγραμμα 3. Ποσοστό γονιμότητος

Ποσοστό των άνω των