T R A N S I T I O N in/at/on/and/over/under S P A C E TMMOB Mimarlar Odası Trabzon Şubesi

BİR RETORİK OLARAK "TRANSITION": Barselona'dan

İki Pazar Yeri Örneği
TRANSITION AS A RHETORIC: Two Market Places from Barcelona
Yrd. Doç. Dr. Serap Durmuş Öztürk 1

Bu çalışmanın amacı, transition sözcüğünün retorik açılımlarına yönelik kuramsal tespitler

yapmak ve bu tespitleri iki pazar yeri projesi üzerinden örneklemektir. Mimarlıkta söylem
üretimi analizinde kullanılan bir okuma yöntemi olarak retorik, bina ölçeğinde
düşünüldüğünde mimarlık yapıları üzerinde gerçekleştirilebilecek anlam zenginliğine
sahiptir. Bu bağlamda çalışmanın yöntemini, aynı zamanda retorik sanatın bir terimi olan
transition sözcüğünü açıklamada kullanılan geçişsel (transitional) sözcüklerin mimarlık
kavramları ile örtüştürülmesi sonucu ortaya çıkan analiz oluşturmaktadır.

Pazar yerleri, kamusal-özel alan arasındaki ayrım ve işlevin gerektirdiği kullanım açısından
bireysel ve toplu davranış biçimlerine imkân tanıyan alanlardır. Gündelik yaşamın bir parçası
olarak pazar kültürü, günümüzde açık mekânlardan giderek kapalı mekânlara doğru
taşınmaktadır. Bu durum pazar yerlerinin kamusal alan olarak değerlendirilmesi gerekliliğini
de zorunlu hale getirmektedir. Barselona’da iki önemli pazar yeri olan The Encants Vells Flea
Market ve Santa Caterina Market örnekleri, mimarlık ve transition ilişkisinin retorik bir
geçiş/mesaj/çözüm içerme potansiyeline sahip olduğunu göstermektedir. Sonuç olarak
kurgulanan okuma yöntemi, seçilen yapıların transition kavramı ile ya da herhangi bir
transition olma durumu ile kurdukları ilişkiyi görünür hale getirmektedir.

Anahtar Kelimeler: Mimarlık, Retorik, Yeniden Okuma, Pazar Yeri, Barselona.

The aim of this paper is to make theoretical observations about the rhetorical expansions of
the transition word and to illustrate these findings through two marketplace projects.
Rhetoric as a reading method used in the analysis of discourse production in architecture has
a richness of meaning that can be realized on buildings. In this context, the method of paper
with the notion of architecture of transitional words used to describe the transition word,
which is also a term of rhetoric art, is the resultant analysis.

Marketplaces are areas that allow individual and collective behavior in terms of the
distinction between the public-private space and the usage it requires. As part of everyday
life, market culture is increasingly moving towards open spaces from nowadays to closed
spaces. This necessitates the necessity of evaluating marketplaces as public space. The two
major marketplaces in Barcelona, the examples of The Encants Vells Flea Market and Santa
Caterina Market show that architecture and the transition relationship have the potential to
include a rhetorical transition / message / solution. In conclusion, the reading method makes
the selected relations visible with the transition concept or with any transition state.

Key Words: Architecture, Rhetoric, Re-reading, Marketplace, Barcelona.

1 KTÜ Mimarlık Bölümü Öğretim Üyesi

62
T R A N S I T I O N in/at/on/and/over/under S P A C E TMMOB Mimarlar Odası Trabzon Şubesi

GİRİŞ

Eski ve yeni arasındaki kuvvetli bağ, yeni bir mimarlık mesajının verilmesinde her zaman
güncelliğini koruyan bir ilişkiler ağının varlığına işaret etmiştir. Bu çalışma kapsamında
mimarlıkta bir ifade biçimi olarak ele alınan retorik, transition1 kavramı üzerinden
yorumlanmaktadır. Çünkü eski ve yeni arasındaki iletişim ve etkileşim, bir okuma biçimi
olarak ele alındığında çeşitli yöntemler ve teknikler doğurabilir. Sözü edilen yorumlamalar;
Barselona’da iki pazar yeri örneğini konu edinen bir okumada, transition kavramının retorik
mesajını tartışmaya açmaktadır.

Türkçe’ye intikal, geçiş, dönüşüm, hal değişikliği, geçişim2 anlamlarıyla çevrilen transition
sözcüğü; içinde barındırdığı anlam zenginliği ile bir retorik olarak değerlendirilme
potansiyeline sahip bir kavramdır (TDK, 2016; URL-1). Bir kavramdır, çünkü fazla sayıda
anlamsal açılımlar içermektedir, etki alanı geniştir, değiştirirken dönüştürebilir. Retorik ise
etkili ve güzel konuşma sanatı olarak tanımlanır, ifade biçimi ve ikna kuvveti ile ilintilidir
(Richards, 2008). Her disiplin retoriğe ihtiyaç duyar ve her disiplin bilinçli ya da bilinçdışı
olarak mutlaka retoriği kullanır.

Retorik genellikle, karşılaştığı disiplin için bir yol haritası olma görevi üstlenmeye meyillidir.
İkna amacı içermesi ve hedef kitleye sahip olması açısından hem bir söylemi hem de bir
eylemi konu edinebilir. Aslında retorik, tıpkı mimarlık disiplininde olduğu gibi hem kuramsal
bir duruş hem de pratik bir eylemdir. Mimarlık da ister metin/söylem isterse de eylem/bina
olsun okuyucusuna/kullanıcısına bir mesaj iletir ve bir anlatıya sahiptir. Söz konusu mesajın
çözümlenmesinde ise retorik ve araçları bir yöntem olarak ele alınabilir. Bu çalışma
özelindeki çözümlemede, bu durumun örneği olarak transition kavramından ve kavramın
retorik açılımlarından yararlanılmaktadır.

Transition kavramı, yalnızca bir dönüşüm hikâyesi olarak yorumlanamayacak kadar derin;
bir geçişi temsil edecek kadar da kısa ve geçici bir alan tanımlamaktadır. Retoriğe benzer
olarak hedef kitle temalı ilerler, ancak mimarlığa benzer olarak da kullanıcısını düşünmekle
yükümlüdür. Yani transition kavramı bize, mimarlıkta sadece binanın dönüştüğü bir durumu
değil; aynı zamanda kullanıcının da yansıtıldığı (reflect) bir kavramsal duruşu anımsatır. Bu
anımsatma, bir retorik iz olarak binalarda yorumlanabilmektedir.

Retorik ve transition arasında kurulan kuramsal ilişki, mimarlığın bu iki durum için bir
uzlaşma alanı olduğu varsayımını desteklemektedir. Mimarlıkta söylem üretimi analizinde
kullanılan bir okuma yöntemi olarak retorik, bina ölçeğinde düşünüldüğünde mimarlık
yapıları üzerinde gerçekleştirilebilir. Tam da bu noktada çalışma Barselona kentine ait iki
pazar yeri yapısını, bir retorik ya da bir transition örneği olarak tartışmaya açmaktadır.
Kamusal mekân ve özel mekân arasında bir geçiş ve bağ örneği olarak pazar yerleri;
rehabilitasyon projesi olarak ele alınmaları açısından retrospektif, çağdaş yorumlara imkân
tanıması açısından ise prospektif bir duruş sergilemektedir.

1 Sözcük anlamlarının tümünü birden kasteden transition sözcüğü, yazı boyunca ingilizce hali ile kullanılacaktır. Bu nedenle
yazar, herhangi bir anlam tercihi yapmamıştır.
2 Transition sözcüğü, güz okulu kapsamındaki konuşmasında Prof. Dr. Şengül Öymen Gür tarafından ‘geçişim’ olarak çevrilmiştir.

63
T R A N S I T I O N in/at/on/and/over/under S P A C E TMMOB Mimarlar Odası Trabzon Şubesi

Pazar yerleri, kamusal-özel alan arasındaki ayrım ve işlevin gerektirdiği kullanım açısından
bireysel ve toplu davranış biçimlerine imkân tanıyan alanlardır. Gündelik yaşamın bir parçası
olarak pazar kültürü, günümüzde açık mekânlardan giderek kapalı mekânlara doğru
taşınmaktadır. Bu durum pazar yerlerinin kamusal alan olarak değerlendirilmesi gerekliliğini
de zorunlu hale getirmektedir. Bir tasarım problemi olarak pazar yerleri; alışveriş, birey-
toplum ilişkisi, kamusal-özel alan vb. gibi konulara hizmet eden bir mesaj kaygısı taşıyabilir.
Mimarlığın vermek istediği mesaj ve hedef kitlenin bu mesaja ne derecede ikna olduğuna
yönelik çıkarımlar ise, retorik okuma yoluyla ortaya konabilir.

Transition Kavramının Retoriği

Bir kavramın retoriğini araştırmak, onun öncelikle kelime anlamı ile işaret edebileceği
açılımları düşünmeyi gerektirir. Çünkü sözcükleri retorik olarak değerlendirmek, içinde
barındırdığı anlamları ile bir ikna sergilemek demektir. Tanımlarında yer verildiği üzere
transition kavramı, bir geçiş/mesaj/çözüm içerme durumuna işaret etmektedir (Lanham,
1991). Söz konusu mimarlık disiplini olduğunda ise transition, farklı tasarım problemleri ve
kuramsal görüşler içerisinde karşımıza çıkmaktadır.

Mimarlıkta transition kavramı; görsel, işlevsel, anlamsal, biçimsel, izlenimsel, karşıtlık

yaratan, kamusal, özel gibi sayısız ayrımla tanımlanabilir. Bu tanımlamaların önemli bir
bölümü; mekân, kent ve bunlara bağlı olarak birey-toplum davranışları üzerinden
tartışılmaktadır. Örneğin De Certeau, uzam ile mekân arasında önemli bir ayrım yaparak;
mekânın kurallı olduğuna uzamın ise değişken olduğuna ve durağan bir uygunluk içinde
olmadığına işaret etmiştir (Rodeghiero and Bassanese, 2014). Augé’nin (2008) ‘yok mekân’
kavramı ise, mimarlıkta yersizlik-yer olmama fenomenini anlamak için yer duygusunu
kavratmakla başlar. La Varra’nın ‘post-it city’ kavramı, sistemin çizdiği şehir sınırlarından
uzaklaşıp kentlere yeni bir bakış getirme gerekliliğini hedeflerken (URL-2); Burgess’in (1925)
kentsel alan kullanımına yönelik diyagramında bir geçiş bölgesinin (transitional zone)
konumlanmış olması kenti zonlar halinde kavramsallaştırmıştır (Şekil 1).

Şekil 1. Burgess’in kentsel zonları ve transition zonu. (Burgess, 1925: 55; http://www.s-
cool.co.uk/gcse/geography/settlements/revise-it/urban-morphology)

Sözü edilen isimlerle birlikte aslında, transitional spaces (geçici/geçişken mekânlar) olarak
bilinen kavramın mimarlık literatürüne girişi sağlanmıştır. Kentleşme ve kentçilik, bir dizi
önemli soru ile bu geçiş mekânlarını kodlama imkânı sunarken; aslında kentin bugün sahip
olduğu ve gelecekte sahip olabileceği rollerin değerlendirmesini yapmakla yükümlüdür

64
T R A N S I T I O N in/at/on/and/over/under S P A C E TMMOB Mimarlar Odası Trabzon Şubesi

(Rodeghiero and Bassanese, 2014). İç ve dış arasındaki ilişkiye referans verme yolu olarak
transition durumu; geçirgen mekânlar, akışkan mekânlar ve sürekli mekânlar gibi tasarım
konseptleri ile mimarlık literatürü boyunca gündeme gelmiştir.

Geçici/geçişken mekânlar, planlanmış kente esnek bir yanıt olarak değerlendirilebilir; resmi
olandan farklılaşan sosyal etkileşim modellerini kapsayabilir ve kentsel dönüşümün
öngörülemeyen sürecini yönetmede önemli bir rol oynayabilir (Rodeghiero and Bassanese,
2014: 12). Geçici/geçişken mekânlar, kentleşmenin yeni bir formu olarak düşünülebilir;
özgürlüğün tekrar mümkün kılınabileceğini gösterebilir (Rodeghiero and Bassanese, 2014).
Çünkü transition sözcüğü, bir durumdan diğer duruma geçişe işaret ederken esasında
karşıtlıklar arasındaki geçişi de içermektedir. Söz konusu geçiş ise, bugün-geçmiş-gelecek
dizisinde ortaya çıkabileceği gibi, bugünün devamı olarak da gündeme gelebilmektedir (Peran
et al., 2008).

Birey ve toplum davranışları üzerinde transition kavramı izleri sürüldüğünde, gündelik

yaşamın ve yaşam tarzlarının araştırıldığı konular gündeme gelmektedir. Transition
kavramının retorik açılımında yer alan geçiş/mesaj/çözüm anlamları, bu bağlamda birey
davranışının değişimine de referans olabilmektedir. Bireyin davranışı konusunda önemli
tespitleri olan Benjamin (1969), kalabalık içindeki yalnız bireye vurgu yaparken bireyin bir
flaneur olarak avare olduğunu iddia etmiştir. Gündelik yaşam, toplumu ve onu şekillendiren
süreçleri anlamaya yarayan bir ortamdır (Lefebvre,1991).

Geçicilik (transitoriness) kavramına vurgu yapan Benjamin (1969), konutlarda çelik ve cam
kullanımından kaçınıldığına değinirken; geçici amaçlara hizmet eden pasajlarda, marketlerde,
pavyonlarda ve istasyonlarda kullanıldığına vurgu yapmaktadır. Bu mekânlar, avare insanlar
için emniyetli bir mimarlık sunmaktadır. Böylelikle mobil ve avare bireyin belirlediği
geçicilik, eski ve sakin bireylerin devam ettirdiği geleneksel süreklilik arasındaki durum; bir
gerilim ve tezat oluşturmaktan ziyade bir geçiş ve uyumlanma sürecine doğru evrilmiştir.
Dolayısıyla mekân, kent ve birey-toplum düzeylerinde yer alan transition kavramının;
mimarlıkta negatif bir etki bırakmaktan ziyade çok farklı anlamsal ilişkiler barındırdığından
zengin bir duruş oluşturduğunu söylemek yanlış olmayacaktır.

Mimarlıktaki açılımların yanında retorik terimler sözlüğüne göre transition, farklı fikirleri
birbirine bağlayan bir sözcük veya ifade olarak tanımlanmaktadır (Lanham, 1991). Yalın
olmamasına rağmen, özellikle açıklayıcı ve tartışmacı yazımda kullanılır. Transition,
etkileyici bir biçimde bir fikirden başka bir fikre geçişe işaret eder (Richards, 2008; Kennedy,
1994). Yaygın olarak kullanılan ve transitional (geçişsel) kelimeler olarak adlandırılan ifadeler
aşağıdaki gibi sıralanmaktadır (Lanham, 1991; Kennedy, 1994)1:
 For example (örneğin)
 Similarly (benzer olarak)
 Furthermore (üstelik, ayrıca)
 In addition (ek olarak)
 Consequently (sonuç olarak)
 Neverthless (yine de, buna rağmen)
 Likewise (aynı şekilde)
 On the contrary (aksine, tersine)

1 Bu ifadeler, retoriğin özgün ve dilsel doğası gereği İngilizce olarak kullanılmıştır.

65
T R A N S I T I O N in/at/on/and/over/under S P A C E TMMOB Mimarlar Odası Trabzon Şubesi

Retorikte transitional (geçişsel) kelimeler, açıklama ve tartışmada kullanılmaktadır. Bu

nedenle açıklamaya ve tartışmaya imkân veren sözcüklerden oluşur. Retorikte tartışmaya
açılan konunun,
 ikna edici olma özelliğinin güçlenmesinin, örnekleme kullanımıyla genişlemesinde
(for example),
 diğer konular ve durumlarla ortak yönlerinin belirlenmesinde (similarly),
 yaklaşım ve gerçekleştirilme açısından detaylandırılmasında (furthermore),
 katkı sağlayacak niteliklerinin arttırılmasında (in addition),
 hedeflenen sonuca etkili bir biçimde ulaşmasında (consequently),
 çelişkilerine/farklılıklarına rağmen uzlaşmaya varılmasında (neverthless),
 özgün çözüm arayışlarındaki benzerliklerin keşfinde (likewise),
 biçimsel olarak sunulmasındaki farkların ortaya çıkarılmasında (on the contrary),
etkili ve önemlidir.

Retorik bir dışavurum olarak transition kavramı, eski ve yeni arasındaki ilişkinin farklı teknik
veya görünümlerle ortaya konduğu ve bazı durumlarda bir arada kullanıldığı iki pazar yeri
projesinde yeni bir mimarlık okuma biçimi olarak ortaya konmaktadır. Söz konusu mimarlık,
kullanıcı deneyimini önemseyen, ancak bu deneyimin sadece kişisel değil kamusal bir
deneyim olarak sunulmasını da teşvik eden bir mesaj içerir. Bu durumun özelden kamusala
intikal eden bir retorik olduğu söylenebilir. Mevcut yapılı çevre ve yeni tasarım arasındaki
bağı kurmak, yeni bir mimarlık mesajı verir. Bu mesaj, yapılı çevreye yaklaşım konusunda
mimarlığın yeni bir ifade biçimine geçişi olarak yorumlanırken; uygulamada bir çözüm
önerisi olarak da ortaya çıkabileceğinin ispatıdır.

Kent ve Dönüşüm: Barselona’da Pazar Yerleri

Mimarlıkta kent ve dönüşüm konuları kapsamında ülkeler arası farklı politikalar

benimsendiği bilinmektedir. Örneğin Batı’da ve Türkiye’de dönüşüm, farklı algılama
biçimleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Özellikle Batı’da, dönüşüm konusunda rehabilitasyon
(iyileştirme) projelerinin rolü oldukça önemlidir. İspanya’nın kentsel planlamada köklü ve
yerleşik bir geçmişe sahip olduğu bilinmekle birlikte, bu geçmiş özellikle 19. yüzyıl kaynaklı
hâlihazır planlar ile kentin yapısını oluşturmaktadır.

İspanya, Avrupa Topluluğu entegrasyon sürecini bir kentsel dönüşüm projesi olarak ele
alarak; kent ekonomisi, kent kültürü, kent politikaları ve kentli olma halini yeniden
yorumlamaya başlamıştır (Kostof, 1993). Barselona’nın 1992 yılında olimpiyat kenti seçilmesi,
kentsel dönüşüm planının uygulanması ve genişletilmesi sürecini önemli ölçüde
hızlandırmıştır (Erkal, 2006). Söz konusu sürece bağlı olarak kazanılan yapılanma ile kentte
simgesel binaların inşa edilişinde artış gözlenmiştir. Barselona’daki kentsel projelerin bütünü,
1999 yılında RIBA tarafından Altın Ödüle layık görülmüştür. Bu durum Barselona'nın kentsel
tasarım ve mimarlığı bütünleştirmedeki başarısını ortaya koyarak, uluslararası platformda
örnek bir kent haline gelmesini sağlamıştır.

Kent planlaması ve kentsel dönüşüm konularının birlikte düşünüldüğü bu bütüncül tasarım

yaklaşımı, araç kavşak noktalarının bile birer kamusal alan olarak tasarlanmasını sağlamıştır.
Bir amfi-park olarak tasarlanan Glories kavşağı, yaya dolaşımının sürekliliğinin taşıt
dolaşımından bağımsız olarak görülmediği bir bütünlük örneğidir (Erkal, 2006: 68) (Şekil 2).

66
T R A N S I T I O N in/at/on/and/over/under S P A C E TMMOB Mimarlar Odası Trabzon Şubesi

Şekil 2. Glories kavşağı ve amfi-park görünümü (https://www.toposmagazine.com/in-transition/)

Kentin dönüşüm süreci, planlanması ve tasarımı dışında; pazar yerlerinin bu süreçlerden nasıl
etkilendiğine ve tarihsel süreçte kent marketlerinin gelişimi konularına değinmek gereklidir.
Kamusal marketler, Ortaçağ’dan bu yana Avrupa kentlerinin şekillenmesi arkasında yer alan
itici bir güç olarak karşımıza çıkmaktadır (Fava et al., 2010). Aslında alışveriş merkezleri,
büyük mağazalar, süper marketler, alışveriş bölgeleri vb. gibi yeni perakende öncülerinin
planlama tarihi; kamusal marketlerin tarihinden daha ilgi çekicidir. Çünkü Ortaçağdan
günümüze kent marketleri, özellikle kamusal ve özel alanlar arasında değerli bağlantı
noktaları olarak görülmüş ve planlanmıştır (Morén-Alegret, et al., 2016). Kentlerin ekonomik
yönetimlerinin sağlanmasında marketlerin düzenlenmesi, yönetim planın bir parçası olarak
görülmüştür. Avrupa’da 18. yüzyılın ikinci yarısından itibaren değişimlerin birbirini izlemesi
ile marketlerin organizasyonu ve biçimi gözle görülür bir şekilde etkilenmiş; 19. yüzyılın
ikinci yarısının sonunda market modernizasyon süreci, Batılı ülkelerde daha yaygın olmak
üzere yerel düzeyde çeşitlenmeler göstermeye başlamıştır (Fava et al., 2010: 6).

İkinci dünya savaşı sonrasında ise ekonomik açıdan gelişmiş ülkeler, kamusal market
sistemindeki erozyonu deneyimlemek durumunda kalmıştır (Fava et al., 2010). Bu durum ile
birlikte İspanya’da, kamusal market sistemi varlığını sürdürmekle kalmayarak önemli ölçüde
de genişleyerek yaygınlaşmıştır. Bu durumun en göze çarpan ve gözde örneklerinden birinin
Barselona kenti olduğu iddia edilebilir. 19. yüzyılın sonuna kadar Barselona kenti, önemli bir
kamusal market sistemi olarak inşa edilirken; ikinci inşa dalgasında marketlerin bir kentsel
planlama aracı olarak kullanıldığı önemli bir örneği teşkil etmiştir (Fava et al., 2010). 20.
yüzyıl boyunca da, kentteki market sistemi büyümeye başlayarak kentin karakterini
güçlendirmiştir.

Kamusal mekân ve pazar yerleri arasındaki ilişkide, marketlerin en önemli hedefleri arasında;
pazar aktivitelerinin yoğunluğunu azaltmak, sağlıksız ortam oluşumuna imkân vermemek ve
alışveriş aktivitesinin bıraktığı estetik olmayan tüm durumları ortadan kaldırmak sıralanabilir
(Fava et al., 2010). Geçiciliğin (transitoriness) modernleşme durumu olarak görülen büyük
açıklıklı mekânlar, çelik ve cam mimarisi ile tarihsel süreç boyunca farklı işlevsel ihtiyaçlara
da cevap vermiştir. Barselona’daki inşa edilmiş ve tasarlanmış bu alanlar, ad hoc (geçici,
plansız, özel amaçlı) mekânlar olarak adlandırılmıştır (Şekil 3).

67
T R A N S I T I O N in/at/on/and/over/under S P A C E TMMOB Mimarlar Odası Trabzon Şubesi

Şekil 3. Sant Josep Marketi, Barselona (http://www.barcelonabook.com/mercat-de-la-

boqueria.html)

Bu çalışma kapsamında konu edilen ve Eixample (The Encants Vells Flea Market) ve Sants
(Santa Caterina Market) bölgelerinde yer alan iki pazar yeri örneği, önemli sınırlarla çevrili
bir alan olmaları ve her kuşak kullanıcı için kamusal alanların yoksunluğunu bir problem
olarak görmeleri açısından ortaklıklar barındırmaktadır (Şekil 4). Bu nedenle her iki yapı birer
transition örneği olarak değerlendirilebilir.

Şekil 4. Eixample ve Sants Bölgelerinde Yer Alan İki Pazar Yeri Örneği (Google Earth
görüntüsü üzerinden üretilmiştir, Foto: Serap Durmuş Öztürk, 2014)

Mimarlıkta Bir Yeniden Okuma Önerisi: The Encants Vells Flea Market ve
Santa Caterina Market

Transition kavramının retoriği incelendiğinde, birçok mekânsal duruma referans verdiği fark
edilmektedir. Kavramın retoriği, içerdiği geçişsel sözcükler açısından bir mimarlık okuması
için araç olarak kullanılabilir. Bir retorik olarak transition kavramı ise, mimarlık analizi

68
T R A N S I T I O N in/at/on/and/over/under S P A C E TMMOB Mimarlar Odası Trabzon Şubesi

kavramları1 ile eşleştirildiğinde; aşağıdaki tabloda yer verilen karşılıklarda birbirleri ile ilişki
içinde olabilmektedir (Tablo 1). Transition kavramının retoriğinin araştırılmasında ve
mimarlık disiplini ile ilişkilendirilmesinde bir yöntem öneren tablo, yaygın olarak kullanılan
geçişsel (transitional) sözcüklerin açıklamaları ve örnekler ile karşılaştırmaları
değerlendirmelerin yapılmasında bir rehber olarak görülebilir.

Tablo 1. Mimarlıkta Yeniden Okuma Önerisi: Pazar Yerlerinde Retorik

Retorikte transition, bir fikirden diğer fikre bağlantı veya aynı fikrin farklı biçimlerde temsili
olarak yorumlanmaktadır. Bu bağlamda pazar yeri örnekleri, aynı kentte ve bulunduğu
bölgenin ihtiyaçlarına cevap verecek nitelikte farklı çözüm önerileri ile birer transition örneği
olarak karşımıza çıkarlar. Tabloda birinci ve ikinci sütunda yer alan kavramlar, görsel
karşılaştırma tabloları yoluyla bir araya getirilerek yöntem önerisini desteklemektedir (Tablo
2-9).

The Encants Vells Flea Market örneği; ikinci el ve modern bitpazarı ve eskici olarak
bilinmektedir. Mimarlık ofisi b720 Fermín Vázquez Arquitectos tarafından projelendirilen
Encants, 35.440 metrekare alana inşa edilerek 2013 yılında tamamlanmıştır. Santa Caterina
Market ise, 1997-2005 yılları arasında yapımı tamamlanan diğer bir önemli örnektir. Enric
Miralles ve Benedetta Tagliabue mimarlar tarafından tasarlanan pazar yeri, bir rehabilitasyon
uygulamasıdır.

Retorikte tartışmaya açılan bir konunun ikna edici olma özelliğinin güçlenmesinde kullanılan
örneğin (for example) sözcüğü, mimarlık analiz kavramlarından bağlam (context) ile
eşleşebilmektedir (Tablo 2). The The Encants Vells Flea Market örneğinde, kentsel dönüşüme
uğramış proje alanına doğrudan müdahale ile yeni bir bina tasarlanırken; Santa Caterina
Market örneğinde mevcut yapının rehabilite edilmesi yoluyla mevcut yapıya zıt bir

1Seçilen mimarlık analizi kavramları, “The Elements of Modern Architecture, Understanding Contemporary Buildings” adlı
kitaptan yararlanılarak tespit edilmiştir. Ayrıntılı bilgi için bkz. Radford, A., Morkoç, S., Srivastava, A., 2014.

69
T R A N S I T I O N in/at/on/and/over/under S P A C E TMMOB Mimarlar Odası Trabzon Şubesi

biçimlenme esas alınmıştır. Yani iki farklı bağlam ve iki farklı yorum biçimi
örneklenmektedir.

Tablo 2. Pazar Yerlerinde Retorik Okuma: For example-Context

The Encants Vells Flea Market örneğinin içinde yer aldığı Plaça de les Glòries, barındırdığı
ilişkili alt sistemlerin çeşitliliği ile büyük bir transitional (geçişsel) mekân olarak
düşünülebilir. İlk kez 1859’da Cerdà’nın planında karşımıza çıkan Plaça de les Glòries, 1999’da
işlevini dönüştürmek için imar planının revize edilmesiyle bir değişim geçirmiştir
(Rodeghiero and Bassanese, 2014). İlerleyen yıllarda kent için bir giriş kapısı olmaya başlayan
alan, 2005 yılında Jean Nouvel’in Agbar Tower binasının inşa edilmesiyle birlikte sembolik
binaların inşa edildiği bir alan olma özelliği kazanmıştır (Rodeghiero and Bassanese, 2014).
2013 yılında ise yeni pazar yeri tamamlanarak kullanıma açılmıştır. Yeni yapıda inşa edilen
büyük strüktür, büyük ölçekli mekânlar sunması yoluyla tarihi ve bağlamsal değeri olan tüm
alanları birbirine bağlama görevi üstlenmiştir.

Santa Caterina Market örneği ise, Barselona’nın geleneksel Gotik bölgesinde yer almaktadır.
Yüksek yapı yoğunluğunun hakim olduğu bölgede, yapının konumlandığı alan yaya aktivitesi
için önemli bir düğüm noktası olarak ele alınmıştır. Alan, 5-9 kat arasında değişen eski
yerleşim blokları tarafından çevrelenmiştir. Yapı kentsel alanın iyileştirilmesinde önemli bir
bölüm olan Ciutat Vella bölgesinde konumlanmaktadır (URL-3). Mevcut yapıya yapılan
müdahale, kentsel doku üzerinde yer alan komşulukları da önerilen strüktür ile aerodinamik
bir biçimde ilişkilendirmeyi hedeflemektedir (URL-3). Strüktür içeren ve mevcut binanın
çeperlerinin ötesine uzanan yeni çatı, bağlamın örneklenmesinde sıra dışı bir uygulamadır
denebilir.

Retorikte tartışmaya açılan bir konunun diğer konular ve durumlarla ortak yönlerinin
belirlenmesinde kullanılan benzer olarak (similarly) sözcüğü, mimarlık analiz kavramlarından

70
T R A N S I T I O N in/at/on/and/over/under S P A C E TMMOB Mimarlar Odası Trabzon Şubesi

bağlantı (connectivity) ile eşleşebilmektedir (Tablo 3). Kent ile ilişki kurma biçimindeki
benzerlikle, bağlantılar yoluyla ortaya konmuştur. Her iki örnekte yer alan benzerlik, kent ile
olan bağlantının dev bir örtü yoluyla sağlanmış olmasıdır. Kullanıcılar, örtüler yoluyla
fiziksel ve algısal olarak yapıya davet edilmektedir. The Encants Vells Flea Market örneğinde
aynalı dev örtü, kullanıcılarının yansımalarını kent ile paylaşmaktadır. Santa Caterina Market
örneğinde ise bir kanopi olarak tasarlanan renkli örtü, kullanıcılarının kolaylıkla yapıyı
algılayabilmesinde ve kamusal alanına davet etmesinde etkili bir elemandır.

Tablo 3. Pazar Yerlerinde Retorik Okuma: Similarly-Connectivity

The Encants Vells Flea Market örneğinin büyük örtüsü, askıda gibi duran bir ayna düzlemdir.
Yaklaşık 25 metre yüksekliğindeki örtü, görkemli bir kent simgesi olması yanında,
kullanıcılarını gün ışığı ve yağış gibi iklimsel şartların etkilerinden koruyucu bir görev
üstlenmektedir. Ayna düzlem, kent ve kentli arasında görsel bir bağlantı kurarken, yapı ve
ziyaretçi arasında da farklı algısal değişimlere imkân veren bir yanılsama sunmaktadır.
Örtünün alt yüzeyinde yer alan eğimler ve yükseltiler; yapının, işlevin, kullanıcının, mekânın
ve dolayısıyla kentin yansımasını sağlayan bir mekânizma görevi görmektedir.

Santa Caterina Market örneği ise, caddeye uzanan kanopi yoluyla Barselona katedrali ile olan
görsel bağlantıyı güçlendirmektedir. İddialı örtü tasarımı, mevcut binanın bağlamına ve her
iki yöndeki hareket rotalarına imkân tanımaktadır. Yapının arka tarafında oluşturulan geniş
kamusal alanda, yapının geleneksel ahşap pencere detayına atıfla modern bir kurguda ele
alınan cephe tasarımını kullanıcılarına sunmaktadır. Ön ve arka cephenin davetkâr duruşu,
ziyaretçilerin yapıyı kentin önemli bir bağlantı noktası olarak görmelerinde etkili olmaktadır.

Retorikte tartışmaya açılan bir konunun yaklaşım ve gerçekleştirilme açısından

detaylandırılmasında üstelik, ayrıca (furthermore) sözcüğü, mimarlık analiz kavramlarından
yaklaşım & eylem (approach & movement) ile eşleşebilmektedir (Tablo 4). Yapıya yaklaşım ve

71
T R A N S I T I O N in/at/on/and/over/under S P A C E TMMOB Mimarlar Odası Trabzon Şubesi

eylem ilişkisinde, her iki örneğin gerektirdiği biçimde çözümler üretilmiştir. The Encants
Vells Flea Market örneğinde pazar eyleminin kamusal bir aktivite olduğu inancı temel
alınarak, kesintisiz bir ticari alan sunma fikri öncelikli hale gelmiştir. Santa Caterina Market
örneğinde ise yapı, kullanıcıların kamusal alanlara ulaşmaları için tasarlanan bir geçiş
mekânıdır. Pazar yeri işlevini sürdüren yapı, kullanıcıların alışveriş geleneğini korurken
çeşitli kamusal aktivitelerin (sergi, dinlenme, gezinti vb.) yer aldığı yeni bir eylem biçimini
de kullanıcılarına sunmaktadır.

Tablo 4. Pazar Yerlerinde Retorik Okuma: Furthermore-Approach & Movement

The Encants Vells Flea Market örneğinin mevcut açık hava pazarı Els Encants’ın devamı
niteliğinde geliştirilen bir fikir olduğu bilinmektedir. Doğaya açılan eski pazar yeri, yeni inşa
edilen yapıda da aynı yaklaşımla ele alınmıştır. Yapının tasarımı, ticari bir merkez olma
modelini reddederek; ticari alanın sürekli olma düşüncesini esas alan bir yaklaşımda
kurgulanmıştır (URL-4). Bu kurgu eğimli düzlemler ile birbirini sarmalayan, sonrasında da
bir döngü oluşturarak tezgâhlara ve küçük marketlere bağlanan bir prensiptedir (URL-5).
Böylelikle kent için önemli bir bağlantı noktası olan yapı, yatay gezinti kurgusu ile bir yaya
caddesini anımsatmaktadır.
Santa Caterina Market örneğinde ise, dış mekândaki granit zeminin yapı içerisine kadar
devam ettirilmesi ile kamusal-özel mekân arasındaki ayrımın kaybolmaktadır. Bu noktada
kamusal mekânın yapı içinde, ya da yapının kamusal mekân içinde olduğu algısı iki türlü de
geçerli hale gelmektedir. Kullanıcılarının sadece uzaktan bakmadığı, içinden geçerek
benimsediği bir kamusal pazar olarak yapı; arka alanında yer alan meydan ile markete
erişimdeki stratejik noktaları daha etkili ve etkin bir biçimde bağlamayı hedeflemiştir.

Retorikte tartışmaya açılan bir konunun yaklaşım ve gerçekleştirilme açısından

detaylandırılmasında ek olarak (in addition) sözcüğü, mimarlık analiz kavramlarından eski

72
T R A N S I T I O N in/at/on/and/over/under S P A C E TMMOB Mimarlar Odası Trabzon Şubesi

market & cadde uzantısı (old market & streetscape) ile eşleşebilmektedir (Tablo 5). Eski market
ve cadde uzantısı ilişkisinde, her iki örneğin gerektirdiği biçimde çözümler üretilmiştir. The
Encants Vells Flea Market örneğinde, yakın çevredeki sembol nitelikli yapılar ve tanımlanmış
kamusal mekânlar planlanmıştır. Santa Caterina Market örneğinde ise, yeni yapı mevcut bina
korunarak rehabilite edilmiştir.

Tablo 5. Pazar Yerlerinde Retorik Okuma: In addition- Old market & Streetscape)

The Encants Vells Flea Market örneğinin büyük aynalı örtüsü, eski pazar yerinin çaprazındaki
alanda konumlandırılmıştır. Hemen yakınında olan Torre Agbar ile karşışıklı halde
konumlanan yeni yapı, ziyaretçileri için önemli yapıların vistasını da sunmaktadır. Tam da
bu nedenle yapı, hem kenti izleyen hem de kent tarafından izlenen, hatta ayna örtüsü ile
kenti yansıtan bir kurgudur. Yapı aynı zamanda, pazar eyleminin doğasına uygun hareketli
aktivitelerin yansımasını kamusal alana sergileyen bir arayüzdür.

Santa Caterina Market örneğinde ise; yapı yüksekliği, yapı uzantısı (çatı örtüsü), çevre binalar
(konut dokusu) ve Barselona katedrali ile uyum söz konusudur. Uzun kenarında 12 adet, kısa
kenarında 7 adet kemerden oluşan eski market, yeni yüzüyle hem kamusal bir mekân
öngörmekte hem de aynı anda katedralin ziyaretçilerini karşılamaktadır.

Retorikte tartışmaya açılan bir konunun yaklaşım ve gerçekleştirilme açısından

detaylandırılmasında sonuç olarak (consequently) sözcüğü, mimarlık analiz kavramlarından
eski & yeni (the old & the new) ve plan & kullanım (plan & use) ile eşleşebilmektedir (Tablo
6). Her iki projede de eski ve yeni arasında kurulan ilişki, planlama ve kullanım konularında
farklılıklar içermektedir. Böylece eski olanın sadece eski kalması ile çözümlenmediği, yeni
olanın ise bulunduğu bağlamı yadsımadığı başarılı örnekler ortaya konmuştur.

73
T R A N S I T I O N in/at/on/and/over/under S P A C E TMMOB Mimarlar Odası Trabzon Şubesi

Tablo 6. Pazar Yerlerinde Retorik Okuma: Consequently-The old & The new, Plan & Use

The Encants Vells Flea Market örneği, kullanıcılarına çağdaş ve devingen bir biçim sunarak
kamusal aktiviteleri içerisinde barındırdığı bir işlev öngörmektedir. Eski pazar yeri projesinin
üçgen planına referansla, kare döşemenin katlanması yoluyla plan kurgusu oluşturulmuştur.
Yapı, açık planlama anlayışı ile kamusal bir tavır sergiler. İşlevi gereği bölüntüsüz olarak
tasarlanan zemin kat planı, ikinci el eşyaların satıldığı geniş bir alan olarak planlanmıştır. Üst
kat planında depolama alanları, bir üst katta ise yeme-içme mekânları tasarlanmıştır. Yapı
ayrıca iki toprak altı düzeye sahiptir. İlki marketin lojistik ihtiyaçları için kullanılırken,
ikincisi kamusal bir otoparka sahiptir (URL-4).

Santa Caterina Market örneğinde ise; eski pazar kasabasının strüktürünü geri kazanmak
isteyen bir yaklaşım sergilenmektedir. Yeni pazar, çatı strüktürü ile eski yapıya bir yanıt
niteliğindedir. Yapıyı aşan boyutlardaki örtü, eski cepheye egemen olmak yerine duvarların

74
T R A N S I T I O N in/at/on/and/over/under S P A C E TMMOB Mimarlar Odası Trabzon Şubesi

üzerinde binaya değmeyen bir izlenim vermektedir. Çatı uzantısı, yeni konstrüksiyon ve
sokak arasındaki bağı güçlendirmektedir. Arka duvar ise, apartman bloğuna biçimsel olarak
yanaşırken yeni apartmanlara karşı da farklı bir temsiliyet sunmaktadır. Market planı 3 yönde
kamusal girişe sahiptir. Alışveriş ve yeme-içme mekânları ile planlama, çeşitli rota seçenekleri
yoluyla yaya hareketini güçlendirmiştir. Serbest planlama yoluyla oluşturulan mekânsal
kurgu, oluşturduğu kamusal alan etkisi ile farklı kullanım biçimlerine imkân tanımaktadır.

Retorikte tartışmaya açılan bir konunun yaklaşım ve gerçekleştirilme açısından

detaylandırılmasında yine de, buna rağmen (neverthless) sözcüğü, mimarlık analiz
kavramlarından malzeme analizi (material analyses) ile eşleşebilmektedir (Tablo 7). Her iki
örnekte kullanılan malzemeler, tasarımın özgün doğasına uygun biçimde ve nitelikli
gerekçelerle seçilmiştir.

Tablo 7. Pazar Yerlerinde Retorik Okuma: Neverthless-Material Analyses

The Encants Vells Flea Market örneğinde, öncelikli malzeme sorgulaması çarpıcı çatı örtüsü
üzerinden yapılmaktadır. Örtü, farklı yüzey alanları ve metrekarelere sahip şeritlerle
düzenlenmiştir. Her bir şerit, farklı açılarla üçgen yüzeylere bölünmüştür. Şeritlerde
kullanılan aynalar/yansıtıcı yüzeyler, çelik strüktür yoluyla taşınmaktadır. Dev örtüyü
taşıyan zarif taşıyıcılar, iç mekân kurgusunu değiştirmeyecek biçimde ince kesitli
malzemeden yapılmıştır.

Santa Caterina Market örneğinde ise; renkli çatı yüzeyi seramik karolardan oluşturulmuştur.
Barselona’da Gaudi’nin mirası olan dokulara yerel bir referansla, yapı üst yüzeyi
renklendirilmiştir. Yapının arka cephesi, ahşap ve cam yüzeylerden oluşmaktadır. Yapının
mevcut malzemeleri dışında, yeni tasarlanan arka cephe ve çatı örtüsünde çağdaş malzemeler
kullanılmıştır.

75
T R A N S I T I O N in/at/on/and/over/under S P A C E TMMOB Mimarlar Odası Trabzon Şubesi

Retorikte tartışmaya açılan bir konunun yaklaşım ve gerçekleştirilme açısından

detaylandırılmasında aynı şekilde (likewise) sözcüğü, mimarlık analiz kavramlarından
strüktür & detaylar (structure & details) ile eşleşebilmektedir (Tablo 8). Projelerin iddialı
geometrileri, elbette ki başarılı strüktür kurgularına ve detay çözümlerine dayanmaktadır.

Tablo 8. Pazar Yerlerinde Retorik Okuma: Likewise-Structure & Details

The Encants Vells Flea Market örneğinde büyük örtüyü taşıyan çelik kolonlar, strüktürün
taşıyıcı sistemini oluşturmaktadır. 45 adet zarif çelik çubukla taşınan örtü yanında, kat
döşemeleri betonarme taşıyıcılar ile desteklenmiştir. Dikdörtgen şeritlerin farklı yönlerde ve
açılarda bükülmesi ile oluşturulan örtü, aynı zamanda yapısal bir eleman olarak görev
yapmaktadır.

Santa Caterina Market örneğinde ise; beton direkler ve kolonlar strüktürün taşıyıcı sistemini
oluşturmaktadır. Ana strüktür çeliktir. Çatı strüktürünün tüm yükü, 2 beton ayak tarafından
taşınmaktadır. Çatıyı oluşturan çelik dalgalı tonoz, girişleri tanımlayan ve aynı zamanda
yapısal olarak görev yapan bir eleman olarak tasarlanmıştır. Bir dizi düzensiz ahşap kemerden
oluşan eski yapının strüktürü, çeşitli kesitlerdeki çelik kirişler tarafından desteklenmektedir.

Retorikte tartışmaya açılan bir konunun yaklaşım ve gerçekleştirilme açısından

detaylandırılmasında aksine, tersine (on the contrary) sözcüğü, mimarlık analiz
kavramlarından çatı formu (roof form) ile eşleşebilmektedir (Tablo 9). Seçilen örnekleri özgün
kılan en önemli ögelerden biri olarak çatı formu; bir örnekte aynı ancak farklı kotlarda ele
alınmış yüzeylerin bükülmesi/katlanması yoluyla oluşturulurken, diğer örnekte yüzeylerin
serbest akışlı kavislerle organik hale gelmesi yoluyla oluşturulmuştur.

76
T R A N S I T I O N in/at/on/and/over/under S P A C E TMMOB Mimarlar Odası Trabzon Şubesi

Tablo 9. Pazar Yerlerinde Retorik Okuma: On the contrary-Roof Form

The Encants Vells Flea Market örneğinde çatının bükülmüş/katlanmış formu, kentin
mirasının bir anlamda yansıtılarak gözler önüne serildiği bir felsefe ile ortaya konmuştur.
Çünkü dev ayna; kenti, bağlamı, kullanıcıları, aktiviteleri ve eylemleri yansıtan bir arayüzdür.

Santa Caterina Market örneğinin dalgalı çatı formu ise, birbirinden farklılaşan çeşitli renkler
ile Barselona mimarisinin küçük bir modelini temsil etmektedir. Çatı formunda kullanılan
serbest akışlı kavisler, kolonlarda da kullanılmıştır. Çatı düzleminin metaforik ilhamı, pazarda
satılan sebze ve meyve renklerinden gelmektedir. Meyve ve sebzelerin dokusu, altıgen karolar
içinde 66 farklı renkte ve renk geçişleri ile düzenlenmiştir.

Sonsöz

Transition sözcüğünün retoriğinin araştırılmasından hareketle kaleme alınan bu çalışma,

pazar yerleri için transition konusunun retorik olarak irdelenmesinde bir okuma önerisi
sunmaktadır. Söz konusu okuma önerisi, retorikte geçişsel (transitional) olarak adlandırılan
sözcüklerin, mimarlıkta çeşitli analiz kavramları ile bağdaştırılması yoluyla kurgulanmıştır.
Bu doğrultuda çalışmanın alternatif bir analiz yöntemi önerdiği ve bina okumalarında
kuramsal bir çerçeve önerisi sunduğu söylenebilir.

Barselona’da iki önemli pazar yeri olan The Encants Vells Flea Market ve Santa Caterina
Market, kurgulanan okuma yöntemi ile değerlendirildiğinde yapıların transition kavramı ile
ya da herhangi bir transition olma durumu ile kurdukları ilişki daha net görülmüştür. Her iki
örnek de, geçişsel sözcükler açısından ortaklıklar ve farklılıklar barındırmaktadır. Bu nedenle
buradaki amaç, bir yapının diğerine üstünlüğünü ortaya koymak değil; aksine farklı tasarım

77
T R A N S I T I O N in/at/on/and/over/under S P A C E TMMOB Mimarlar Odası Trabzon Şubesi

problemlerine benzer yaklaşımlar veya benzer problemlere farklı yaklaşımlar

sunulabileceğinin retorik bir gösterge olduğunun temsil edilmesidir.

Kaynaklar

 Augé, M., (2008). Non-places: Introduction to An Anthropology of Supermodernity,

Verso, London.
 Benjamin, W. (1969). “Paris: Capital of the Nineteenth Century”, Perspecta, 12, 163-172,
The MIT Press.
 Burgess, E. W., (1925). The growth of the city. An introduction to a research project. In
Robert E. Park, Ernest W. Burgess & Roderick D. McKenzie (Eds.), Chicago: University of
Chicago Press.
 Erkal, N., (2006). “İspanya Kentlerinde Güncel Kentsel Dönüşüm Projeleri ve Barselona
Örneği”, Dosya-01, kentsel dönüşüm tartışmaları-1, Ankara, s. 66-69.
 Fava, N., Guàrdia, M., Oyón, J. L., (2010). “Public versus private: Barcelona’s market
system, 1868–1975”, Planning Perspectives, 25:1, 5-27, DOI: 10.1080/02665430903421718
 Kennedy, G. A., (1994). A New History of Classical Rhetoric, Princeton University Press,
New Jersey.
 Kostof, S., (1993). The City Shaped: Urban Patterns and Meanings through History,
Bulfinch, Boston.
 Lanham, R. A., (1991). A Handlist of Rhetorical Terms, University of California Press,
London.
 Morén-Alegret, R., Mas, A., Wladyka, D., (2016). “Inter-Group Perceptions and
Representations in Two Barcelona Neighbourhoods: Poble Sec and Sagrada Família
Compared”, in Inter-group Relations and Migrant Integration in European Cities, F.
Pastore, I. Ponzo (eds.), IMISCOE Research Series, Springer, p. 89-121.
 Radford, A., Morkoç, S., Srivastava, A., (2014). The Elements of Modern Architecture,
Understanding Contemporary Buildings, Thames & Hudson Ltd, London.
 Ramoneda, J., (2008). The city of present continuous, in: Peran, M. et al., Post-it city.
Occasional urbanities: CCCB-Diputació deBarcelona, Barcelona, p.196.
 Richards, J., (2008). Rhetoric, Routledge, London and New York.
 Rodeghiero, B., Bassanese, S., (2014). “Transitional Spaces For Transitional Identities. The
Plaça de les Glòries Case Study in Barcelona”, EURAU 2014, Composite Cities, November
12-14, 2014, Istanbul, Turkey.
 TDK, 2016. Türk Dil Kurumu, Güncel Türkçe Sözlük.
 URL-1, Oxford Dictionary, https://en.oxforddictionaries.com/definition/transition [Erişim
Tarihi: 18.08.2016]
 URL-2, Post it city, http://www.ciutatsocasionals.net/textos/arqueopostit/postit.htm
[Erişim Tarihi: 04.09.2016]
 URL-3, https://en.wikiarquitectura.com/index.php/Santa_Catarina_Market [Erişim
Tarihi: 08.08.2016]
 URL-4, http://www.archdaily.com/453829/mercat-encants-b720-fermin-vazquez-
arquitectos [Erişim Tarihi: 12.07.2016]
 URL-5, 2013. http://www.designboom.com/architecture/david-cardelus-captures-
twisted-roof-of-barcelona-flea-market-11-26-2013/ [Erişim Tarihi: 12.07.2016]

78
T R A N S I T I O N in/at/on/and/over/under S P A C E TMMOB Mimarlar Odası Trabzon Şubesi

Tablo Kaynakları

 Tablo 2. Serap Durmuş Öztürk, 2014

http://www.archdaily.com/453829/mercat-encants-b720-fermin-vazquez-arquitectos
http://space72.blogspot.com.tr/2012/08/santa-caterina-market.html
 Tablo 3. Serap Durmuş Öztürk, 2014
 Tablo 4. Serap Durmuş Öztürk, 2014
http://www.metalocus.es/en/news/santa-caterina-market-embt
 Tablo 5. Serap Durmuş Öztürk, 2014
http://www.metalocus.es/en/news/santa-caterina-market-embt
 Tablo 6.
http://www.archdaily.com/453829/mercat-encants-b720-fermin-vazquez-arquitectos
http://www.metalocus.es/en/news/santa-caterina-market-embt
 Tablo 7. Serap Durmuş Öztürk, 2014
http://www.metalocus.es/en/news/santa-caterina-market-embt
 Tablo 8. Serap Durmuş Öztürk, 2014
http://www.archdaily.com/453829/mercat-encants-b720-fermin-vazquez-arquitectos
http://www.metalocus.es/en/news/santa-caterina-market-embt
 Tablo 9.
http://www.archdaily.com/453829/mercat-encants-b720-fermin-vazquez-arquitectos
http://www.metalocus.es/en/news/santa-caterina-market-embt

79