You are on page 1of 152
TURK TARIH KURUMU YAYINLARINDAN IL. Seri — No. 174 CEVDET PASA TEZAKIiR 13 — 20 Yaweavan Ord. Prof. CAVID BAYSUN | TORK TARIN KURUMU BASIMEVI—ANKARA 1960 IGINDEKILER Tezuine, No. 15, ‘272 senesi vekayvnin bakiyyes. Abdulmecid'n ikballerinden Sevfrka’m sefthat ve rezalei. — 1273 senes vekayii, Resid Page nin beyinetsadizeti. — Bolgrad meses. —~ Vikeld tebeddller Fethiye kalyons—Seray kadwlarmun irifi—Kudsde Se- lahiidéin claai yeinin ranslara terkinden gikan mesele ve Kus dduvden ginderilen mazar. Kudis'den Beylike Afi Bey’ gelen rmekrubun tercimesi-Medine’deki Mescid-i nebevinin amin rmeslesi~ Sadik Rifat Paya’am velat.—Hazines umayun'da Dulunan biz micevherhtin galindih sAyias—Girid'de goralen lntidad hidiveleri dolaysiyle Resid Page ve Kibnsh Mehmed Pa- {4 arssinda bir munakasa—Ali Paga'nan ith eemyals hake kinda.—Muhteli tinier Sultan duginleriIskodra'dak Ine sill Kosolosunum skye! dzerine Canning’ glen tlimat— Met temnictin Viyana tefireti mistesan Ihsan Bey’e Osman Devlti- se dar sele : ‘Teznine, No. og 1279 senesi vekaytinin halayyesi, Istefonaki Bey’in eglunun Bogdan beylitikaymakamlgana tyinine bass devlelerin fra — ‘Reyid Paga'mn aali, sadivete Giridt Mostafa Pago"mia tyini ve dliger tebeddiller—Alk Paga ile Rugdi Paja'non Resid Pope aley- hhinde birlesmeler—Memleketeyn meselesi ve bw homusta eereyan eden mundschat—274 senesi vekayii, Resid Paja'nin Meco ‘Tanzimat ryisetinden gekilmes, yerine Fuad Pagan tyini — Reid Paga’nin niifizuna tamamen kaybetmes, devietin A ve Fund Pasa’larm elinde kalman.— Sichk Rift Paganun Fund Par saya dr dajincest—Avusturya ile Oztaanks Devieti arasnda bit twaminat meseles—Serdar ekzeze Omer Pasa.—Reqid Paya alta sadazeti—tagiltere stiri Canning'in Londrs'ya gitmesi— ‘Reyid ve Fethi Pag/larm vel ve bu minaschetle Yusuf Kamil Pa farm fosiniye He elif imlnsse bie ikea kaleme almas.— Al Pasa'nm sadiveti Regd, Al, Puad ve Kill Pasian cenize- lexi Rakkands.—Covdlet Efendi (Papa)n0n riyisetinde arhat kamu 1 yapacak bie komsyon Korulmast.Bu kemisyona eki kaya 1 bulup getiren Sa’da Efendi ile onun msavini ve halefi Hisib Ren ‘lye diie-—ro74 conesnin krymetiqabaiyellevin Atma delay le pek hizunl bir sene oldugu.~-Komir bubrict.—Karadag mes” leer ve Danyaln dukabk iddedinda bulvamass—Swltan dic m4 vw IGINDEKILER {nleri—Cidde mes'lesi—1a75 senei vekayi'. Vike tebeddt Teri, Rati Rumayun sireti—-AbdGlmecid'in Babull'ye giderele vukelyssiddede tevbih edip taearrufhakkmda bir hati hiima> yun ir etmes—Tasarraf husigunda alman tedhiler, Kunis lh Mehmed Pags’ain Kapudina derytiga ve Matercim Rugdi Pas fuin Meclivi Tanzimat iydsetine \Ayinier—Vasifeerine 20m verilen Dmad Pasalar—Tasarrof Cikrinin_gevyemeri-—Mecivd valida tensiket.—Menkip bolunan Mehmed Alt Pagani tear Japudinn derya olmasi— Serfirke Hamm’ia iraflan,—Vefeyat. Reyid Pajaide Ali Galib Paya'nun Hogazil'ade bir denie hres neticesinde dlmesi.—-Seyhilslim Ant Elendinin vefats ve Se'dad- in Bfenai'nin megthate— Sab Seyhulisli Arif Hiknet Beyefene nin verses : 5 ‘Teznins, No. 15 Sueistan’da kang —Miralay Kusa‘nin Bogdan ve Eflak beylikerine soles Carin kardegi Grandak Kostantn'in ltan- DbuPu viySret—Abdolmeci"in gebzadelerle beraber Akdeniz 3e- hati —1276 sencsi vekayi'. Abdalmecid Sakie'ds.—Ingitere= nin Iskenderiye'ye donanma génderip Misr vis Said Pag'y toh ‘did etmesi—Garin Abdulmecid'e S. Andria nigam vermes— Padigah’m Istanbul's havta olarak dénmesi,—Kuleli val’. — [Bint medrese ve mahallee yeftalar yapstinimas ve saraya mack= ‘up gonderiimesiSarayéa ve Abdilmecid'de. tela —Tararrul hhosdsunda hatts humayun.—All Pajnin al eilipsndrete Kab- rash Mebmed Emin Pasa'sia gedrlmesi- Kadin hiyafetine dae Ruslan erkez ilkelerini ist. Hieret eden getkererin Kutshya ve Ankara taraflarma, nogaylarin Gukurova'ya yerlesti= nilmeler. —Vilkela tebidddiler.— F. de Lesepe'in. ltanbul’a igelmesi ve Suveys Kanal babsinin ontaya gikman.-—Bir ret meseles.~fngiltere mustesns, Avrupa deviever! arasinda Osmanit topraklaninm tsi komuyulmass ve Rusya'an frsattan istifideye calyarak Nis tarafindahiratyantara mesdlio yapikiyfna dir Styialar gikarmmas..—Stleyman Page’ain Rameli mifettsifine Uyinine Fransa'nin tists.— Nig ve Boena taraflarina bier mle ty gonderiimek karin.— Vaktyle Sadricam Mutereim Rist Paa'nin Romeli teftigne gitmek istemesi ve azli vukwbuldu- (Jundan buna muvaffak olamamassSadrazam Kabel Mehmed Paja'nin Resell teftyine karan vermesi ve beriberine Cevdet Blendiyi alae, ‘Tueusne, No. 16 Kibnsl tefie giderken Sadiret kaymakam Al we Haviciye ‘nani Fuad Pagalanin Gevdet Efendi’ye tlimat verdikleri— Sey8- Doan hikyesi ve yapilan ierdat—1977 senesi vekayi', Rumeli- een Bao IOINDEKILER de dolapitan yerler, Ruscuk, Zistova, Vidia, Nip, Prigtine, Kaga- nik Uskup, Koprifi, Manasur.—Cebel Lubnan'éa Dacafler ile ‘Mariniler srannds carpsma—Fusd Paga'nm fevkalide memt- yelle Suriyeye ginderiinesi—Suriye'de siddeth icriat—Sac ‘Hamin Selnik yole ile Ietanbula avdeti-AK Paya'zin Siriee tan mesclesine dir olarak kaleme ald mazbaca.—Cevdet Eten lye Tetanbol péyesi tevethi— Devietin mali sonenmin eis fedemer bir bil aldigi—Daydad’dan meal Serdar ekrem Omer Paja'ya Rumeliordust: misrligirevih edilmesi-—Omer Pagan Hersck tarafina azimeti—Teetv gvensmive rill adiaa Cevdet Bfendinin kaleme ald tegekurndmenin stieti ‘Tezxtar, No. 17 277 seneai vekayinin aksyyesi, Abdulmecie’in asta keaynneligy, Kendisini Kerstodor'den ajka hekime gostermed- i—Padiitvin ton zamanlarindaki Inrgnhgy, evhimi ve Abdti- fix Hfendden kypkulanman,—Murad Efendi ili baklanda Aediskodular. —Abdilmecid'n sjurlagmast—Hekim Zogralo’ tun Adiga ilerlemiy verem test etii.—Abdilmeciin ves fau.—Abdslasisin ein. —Cewdet Brendan culds raundsebe- fivle nazin etii tarih kan —Abdulazi'in lily alayi ve Babsi- iyi ziyaret—Mecliei Tanvimattin Meclivi vi'ya ihale.—Sir- vinieide Mehined Rigdi Efend?ain Meclei vals azahima yi ni, kendisine vert eeveih edilmesi, Cevdet Efendi'ye vax bir rcetubun.ebzet Coccee ‘Teznine, No. 18 Igkodra sancagydakilinde cikan karups gidermek igin Cev ddet Efendinin me'moren o haviliye gUnderiimes.—Bona iv flan terkie-i ma'rdzenia adret—Iskodea havalisine ve abiiye tic mufastal mildmat.—Sancagin bine, haz ve nAhiyelerinio cedvelleri—Igkodra bayraklan ile bélil-baglana gésteren ced vel—Iykodea' meclisinden vevlen umdat tlimat.—Iskodra’n mali durumunts ve vergilerini gisteren cadvel—Misr valisinin istikraz ign iain itefine cevaben yazan emie-nimed sim Kuza Beyin Memleketeyn emaretine dar meclivi veld tarafin- ddan tanzim ve Pidigih’a takdim olunaa mazbatann sire ‘Teaxtne, No. 19 Fund Paja'un sadiveti—MBli bubeansn devin ve esafin| aimeye stibar ecmemesi istanbul ahalsini dehget kapladsfy.— Havyarchamy'n kapanman ve bonada oynayarlartan bealarium tevkif edtesi—Fuad Page’ Suriye'den Istanbul’a gelerek ive Dasladigi—Fuad Paja’aun milf ve iktishd? waziyeti lth ign ka leme aldiji Hysha—Raimenin kaldmnlarak bedellerinin tives ‘gin Konsolide qkardman bakkandaki kaear-nimenin sireti— vu vur IGINDEKIEER, Karada§ cibetine dir eailst—Karadag iaydrunim tenkline ke ror verilsesi ve Derviy Pasanen musirlde Herack Kurandanlifina ‘yin olonmasi—Omer Paja'nin Vasovik tiene yapulacak hae fet igin Huseyin Avni Pasa’y cell etii.—Hureyia Avni ve Ab- i Papuan harekst.-Abdilkerim Nadir Pasa'nin kodra ch heté kemandanliina getiiimesi.—-Dervig Paga'min Hersch. tara findan harcket edip Ostok bugaziadan gegerek Iskodes cihendes 4 Abali Papa ordusu ile brleymes Serdar ekremvin bu muzat= feriyete diir Mabeyin’e telgrafndmesi—Ordunun difer harekat, ve Karadag Beyinin Serdaetarafindan yapilan teller! kabul ‘Karadaf/n ufsadifthasar —Kaimenin kaldildigina dir olan ine -nfmeni sGreti—Mie vals Sold Pas'nan Avzupa'dan para iss razctmek arctsunu Ali Paja'nsn siddetlereddctnes—Abslilein ba rctle kars hisiydt.—Fuad, All, Rigdi ve Kamil Pagtarin Dirlkte istfaye:arar vermeler.—-Rigdi ve Kitnil Pojalarda go Filen teeddid dolayniyle Fuad ve All Paj‘ignn yalne Laldias i-~Kémil Pagan saltreti abl etmesi,—Vlkeld teed. Fuad, Ali ve Kamil Paja'lar aranndakd doshugun rekabete done ag.—Fond Psfa'nmn Mecini vila siysetind kebali—Cowdet Bfendinin mesibatine dir soylenlee—Poad Page'nn tka fi bar kaanmasi-—Abdilasia"in Msi soydati ve Istanbul’a dnd ve bu mindscbetle yapian gealiiee ‘Tezntes, No, 20 ‘iya Bey'in al ve Covdet Bend nin Rosa ciheti mofeiggi- ne tayini-—Ferik Osman Pasa ile birikte Istanbul/dan hareketi, Kick Timanina, oradan Mostar's gittigi-Nevihici fee, layan serkerdesi Luka. Vokaviovig—Avusturya ve Rusya’nin a riesayt Kendilerine balamata cabjuklarr-Aailer dzerine yapilacae ate Ker! harckat hakionds.—lsyan bolgelrinin durunmil—Bu havc lideki musiéman ahilinin babidirigy ve fsilerle mucddeesi— Serdiss ckem’in askerlik balumindan hatas,—Covdet Efend?iin Bosna’da yaprimasim gerekli gordi glee 206-266 266-275 TEZAKIR-I u CEVDET TEZKIRE N. 131 Balayye-i vekaay!-i sene 1272 Saray kadinlars Otedenberi sary himayunda koje-giri itif& olup haita feraceleri bile yok sken Sultan Mahmud Hin- sini devrinde arztlanm: alsunlar deyu kendilerine biter ferice yaptmiims idi Bir buguk senedenberi kendilerine seyr ti tem kapusu agild. Hor yerde gezip yurdtmege bagladiar. Surada bburada tarld rezaletier eder oldular. Tarabyah bir galgie ermeni oflam dshi anlar ile me'lof olarak bundan dolays saraylilar peck ziyade lisana geldiler. Hele ikballerden meghire Serfiréz nam ikbal pek ziyide mergube-i pAdigahi olarak ekaeriya Yildiz kopktinde oturmakta oldugu halde garsviginde Kigtk fli deyu tma’rif olan bir ermeni ojflama urulup bu ugurda te’diyesi kabil olmyacak borclar ederdi. Gegenlerde bir gtin merkum galgics olan: Beyolu'nda bir kahvehfnede otururken bir nrvat gelip tzerine bir tabanca stkmig ve setrisne ve sakosuma dokunup gegmig. Bunun zerine Kendisinin aruk Istanbul'da durmast cain olamyacaj: mutalaasiyle familyast am Adalar’a kagardilar, Henuz bir ay miirdr ctmeden Kilgik-fesli dahi akgam dzeri Besikias’daki hanesine giderken iki kigi gelip kamalar ile kendi sini yaralamuglar. Birkag gin conra fevt oldu ve vefitmndan mux kkaddemce kendisini Serfirda Haram’m adamlars urmu olduguna iylemis olmas: Wzerine fumilyasi tarafindan Ingiltere ve Fransa ve Rusya sefiretlerine verilen araballerde “Sefirdc Hanum geri ana mechive ii. Ldkin kendisi ana bir vecile tend emai hattd Aendisnk tale spin gelen baltaclara bulamadikdedivmek igin paralar vurech def'ederé” deyu muharrer imig, Fakat sefitetlerden buna dair Babsal’ye verilen takrirlerde bu wbirat tayy olunarak diger ibarat-1 minasibe yazilmys idi, Sarayblarm bu teadletleri uuillleei ilamiyyeye macb aru hacalet olduktan bagka. bir * Bu tezkiee ile dordlinca defer baslamakindir ‘ TRZAKIR- CEVDET sene zarfinda ettikleri borslar iid yz scksen sekiz bin keseye balig olup bunun yz yiemi bey bin kesest Serfirde Hanum'm ii, Inte bu aller Devlets aliyye'nin muakharen gordaga rmigkilats méliyyeye mebde" ve mene? olmustur. Vekaayi’i sene 1275 Meclisi madrif aztsandan $inési Efendi sakals tras etmig oldugu halde meclise gelmis oldugundan rathesi ref” ile meclis 4izahgmdan tard clundu, Bunun sakalim tray etmest ise mabtela oldugu bir maraza mu’alece igin oldugu sonradan anlagild, Girid’de iki yiz kadar ehliisldm famiyalari tmassuretmekle tebdil-i mekan ettirilmeleriigin Girid valisi Veli Pasa’ya meat niet verildi Ewelce Rodos ceziresinin zelzeleden pek ziyade rahnedir oldugu havadisi alms idi. Mtedkiben Girid'de vukw’ bulan zelzelesi azimeden Kandiye'nin bi'-killiyye harab ve nice kar- yeler ma’dum venice ntfs telefolimusoldugu haber! varid old, Bir muddettenberi tebeddalat vukwu beyne’nnas séyi? olup hattd “Saferin huracaa intizér olimyormay” deyu sByleniyord, GEL p2! Gl ZIT fehvasinca reb?ilevvelin tigtmet cumartesi gid Resid Pasa def'a-i hamise olarak sadrézam oldu, Sadéretine dair sédir olan hatta hiimayunun siretidi Benim vezi madli-semtrim Resid Pasa Der-destbulunan mest’ mitkimmenin ksrti ve Blcdmle umties Decl algy?mizin hisni idévesi malecem olarak senin mallimat 2 gayritin misellem olmastcietsle hidmevi ele saddve’in ded istihdline ihéle ve teocihi nezdimizde bi't-tensib iktizése icrd Falinmag elmasiple zdtndan mé’mil ve muniazar oldugu dere kdffrd meslikin ‘don ritget ve tesviesin saris makdereteliyesin. Rabbimiz telld ve tekaddes hazel: teofkatssamedéniyyesine machar buura émin. Fig ra sene 79° Seyhalislim Arif Efendi Ali Paga tarafdarlima kaviyyen iltizim eylemig idGine mebni bu tebeddalden manfe'll oman, Vazum gelmigtr, 4 fgbu 7g tari asinds sahulen ¢3 yozilmis sonra tashih edilmigtis, ‘TEZAKIR-I CEVDET 5 Rodos adasi'ndaki cebhiine bu kerre stikadan ates alarak schrin ekser mahallini ber-hava ve zelzelenin terk etmis oldugu Asir imndr: dabi bitin bacin imha etmig ve pek cok niifus telef olmustur. Bu esnida Bolgrad mes'elesi mevati’1_ bahs u miicddele di. Soyle Li rusyalular tarafindan mukaddema mikaleme-i konferansa ibréz olunan hudud haritasinda Yeni-Bolgrad’s géster- meyip Eski-Bolgrad’s géstermisler ve ol taraftaki bulgarlarm metkez-i idaresi olmak tizere Bolgrad sehrinin Kendisine Itza mundan bahs etmekle ve Yeni-Bolgrad epeyce ma’mdr bie gehir olarak merkez-i idare olmaga silih olmagla meclisi mukaleme- de ana musiade olunmus idi. Yeni Bolgrad’m yanundaki géliin ayagiise Tuna’ya munsab oldugundan Rusyali’nun bir ayagi yine Tuna’da olmak Mam gelmigtir. Halbuki konferansta mak- sade asli Rusyalu'y: Tuna’ya munsab olan sulardan teb"id oldu gu sarahaten ilim olunmus idi. $u hale gore Rusyalu konferanst igfal igin bir hile ctmig oldugu ve bu ise maksad-s sarih-i ahde monilaz dastuga tebeyytn eyledi, Ingitere ve Avusturya devletleri konferansta iin olunan ‘maksad sartha muvatik olarak ahdin ierdsiyle Rusyalu’nun bu gilden (eb'idini iddia etmekte idler. Fransala ise bu emada Rusya tarafina mail ve mecltb bulundugundan “Rusyalilar buna hile gareziple ve ikfl niyetiyle yapmadilar. Fakat kendilerince cura beydn etmelerigle Ronferansta dak biylece rulsat verily i Maaméfih maddmki bir ranlaglk olmuy artik bunun dcerine Rusya'ya terk olunsun ve ana mukabil Yelan-adast ile Catal-adas: dali Bofdan'a iléce olunmayp doiraden dogriya Devleti aliyy'ye terk olunsun” deyu tesviyei maslahata galsip bu siret Devled ali vililes hal maslahat géralmds ise de Sadr sabik zamamnda Devlet+i aliyye’nin Ingiltere ve Avusturya politikasinda bulunda- Bu beyn olimup bunun dzerine Ingiltere ve Avusturya devlet- Jeri dahi ilevilemig ve hélen Ingilterelt'ntn donasimast Bolaz'da ve Avusturya astkiri EflaWta sebat tere bulumag olmasiyle Resid Pasa selefinin meslekinde sebat etmege meebOr id ve mu- hharcbenin itdesinden herkes havf a telag tzere ii, Fans'te bir konferans akdine karar verilmekle beyne’ cif olan kejmekey bertaraf oldu, 6 TEZAKIR-L CEVDET Bu esnida Fuad Pasa hiriciye neziretinden tif edip Resid Pasa tarafindan ikna’ma calming ise de Fuad Pasa ‘stfismda srar ediyordu. Hattd Resid Paya huztrunda esbiba micibesinden babs ettigi aurada bir Latife soylemistir. Soyle ki ol vakit vizer’ bes ciftelerinin kaganda iki tufenbli gavay balunurdy ve miittehimler ile medyunlars dahi ekseriya birer (fendi asker alup Bab- serasker?'ye gitiriir ve oradan Ideim- gelen mahille génderilir ii. Fuad Paga buralan telmih ederek “Efendi mansiba ne fidest var. Fakat iki tifeni falas: olupo dai ‘nunun ign olmateir Ki bu memlekete mitthimi ydhud medytinu biver Niferki gotariyor. Vitkeldda iki hel ve sufat daki olduundan iki tifonkti ile gidjoria”” deyn sbylemig ii, Binden-alé-zilik mAh halin yirmi ikinci pergenbe gim Sadr-r sabik Ali Paga Hariciye ntzart ve Sadra exbak Giridli Mustafa Paga Mecalisi fliyyeye me’mtir ve Riza Paja Serasker ve VAsif Paya Hassa misiri ve Darbhor Resid Pasa Dersafdet ordusu msiri oldu, Ali Pasanm Mabeyn-i himayunda me'miriyeti b?icré stirleriyle beraber Babuali’ye gelerek me’miriyeti huzira Sadr Alide dahi icra olunmus ise de ige mGbageret etmeksizin isti’fiya ibtidar eylemistir. Bumum igin Ali Pasa hakkmda teveccihei padisaht mategayyir olarak pazartesi gina Mabeyn-i himayun feriki Edhem Paga ba-rotbei valay-i veraret Mariciye nizm. ‘olup meydanda strtinilp gelmekte olan miigkilita hisieiyyeyi yine eskilere sirtitmek tzere Ali Pasa ile Fuad Pasa dahi Mecilis aliyyeye me'mar edilmislerdi. Ingilterelt ile fran devleti beyninde tehaddiis eden maba- yenetin ber-taraf edilmesiigin Iran clgsisadriizam Resid Pasa'ya mricaat edip o dahi min gayr-iresmin tavassat ederek bu ema- da lngiltere elgisi Canning ile Iran elgisi Ferruh Han’ gériistir- mee ve miizakere-i maslahata girigdirmege muvaffakolmustur. Rebf'alahirin besine’ gtmit muharvire fakir Galata mahke- mmesinde: Mekke-pAyesi fermannnt alarak terfi’-i ratbe eylemistir. Paris konferansma Paris eleisi Regid Pagazdde Mehmed Cemil Bey me’mar olmagla kendisine tallimat gittirmek tizere birdderi Salih Bey maha merkumun on figined peryenbe glint Parise azimet evlemistir. Resid Paga Otedenberi tngiltere politikasm tutup Ali ve Fuad Pasalar ise Fransa politikasma meyl ile andan ayrslmslar TEZAKIR CEVDET 7 di. Ancak bu kerre Fuad Paga'nm infistlinde Fransiz elgisi “Bis adamnigten pukarlde iyi olde. Zira bir yolancr adam idi* denis olduga isitid Resid Pasa bu kerre Saddrete geldikte Fransa ve Avustarya, seféxetleri ni-hopmud gibi bir halde iken vakelay-i sAbskaya Jae yasen ierdatca am daha canhea bulduklarmdan anim bekasom arm eder oldular ve bu esnida Devlet-aliyye'nin unis dabiliy- yesine midahale olumamast ve Resid Paja'nin igine aryl rayip half dzere birakilmas ign Ingiltere ve Fransa ve Avus- turya sefiretlerine devletleri tarafindan emir gelmig oldugu riviyet olundu ve bu strada Paris'ten alman konferans haberleri- ne nazaran ber-vech-i balé ey-i bahs u mtinfza’a olan Bolgrad Rojidan’a ilave olunacagmdan baska Yilan-adas ile Tuna'nm agandaki siir cezair ve arézi dogrudan dogruya Devleti aliyye’ye terk ohmmast hustsunda Ingiltere ve Fransa devlet- lerinin ittifak eyledikleri anlagihp bu ise fevka'l-me’mtl Devlet-i aliyye’ye misid bir karar olduguna mebni Resid Paga’ca bir Dayak muvaffakiyet addohmmustur. Rebi'ulahirin on altmer pazar git ings. hitam bulan Fethiye nam kalyon-t hiimayémun bahre tenzili mukarrer ol- magla huztru Tazim gelen zevat davet olunmuglaridi ve mukad- dema bu misitd gemt resimlerinde bi'l-ciimle mecilis ads ve medi hillefisma varmea bil-ctimle riteb-i kalemiyye ashabt vet oluna gelmiy iken bir vakittenberi ratbelerin mebziliyeti hasebiyle ashab-i resmin tekesstirtine mebni Ali Paga'nun sade retinde ritbe-i Gla simfx evvelinden ve sudtiri izm ile biz Istanbul payeilerinden agagiss jskat olunmus idagimden bu def’a dahi o ustle riayet olunmus idi, tste bu raddede med’t olan zevat Tersinesi Amire'de te- cemmi ederek tesri€i hiimAyina intizar olunurken Fethiye alyon-1 hiimayunu kendi kendiye yerinden hareket ederek si limen ray-i deryaya inivermig ve fakat birkag kigi mecrth olup birkag kisi dahi telef olarak gemiye kurban oldular. Giinki Stedenberi kalyomlarm en Gist kats havuizda yapslmaysp deryiya indirildikten sonra inga ve ikmAl oluna-gelmig iken Fete hiye’nin t@ tst kat dahi yapihp afar basmagla ve evvelce ber~ rmu'tad high desteklerden bizilantalmdikta bitytk desteklerden a ‘TRZAKIR-L CEVDET ahi biris’ inlmagla kalyona anz olan bir hareketsi hafife stir desteklesi dahi kurip deryaya inivermigti, fstanbul kadist olan Tebflirdag moftisizeade Efendi ise buralardan bi-haber olmagla sibnince kalyonu meleklerin indir- mig olmasna karar vermig ve bunu yanmdaki ba’za 2evata s6y- emis. Ba'z-a aurefi dahi “Hoet bu kaljome melekler indirmiy elinak mubtemeliir, fokat isin igine gytan dai kansas olmaader Bi brkag Aiginin lelefine sebeb oldu” demi, Bu hildlde Kibnis cezivesinde cebhiineye stika istbet etmekle ba’2-1 kesanm tele oldugu ist bar olunds. Karim muhrebesi bize buyuk bir ibret olup da kendimize geki dizen vermek Iizim gelicken bir garib sefahat kapilars acid, Gtedenberi harem-i htmayun kadinlan bir yere gap gezinez iken ol vakittenberi arabalar ile her yore gider oldular. Diledikleri sbi sefthat eder oldular. Hele manzére-i htmayun olan Se: rz Radin pek ziyade aginp tagrdi, Etwir w harekéty mfmmusa dokunur raddelere vard:. “Tahsisita himaydn masirifi rez merreye mukabil gelmediginden akdemee mahiye yirmi bin keseye iblag olundu, Halbuki Serfiréz Hanm'm bir sene zar- finda ettigi borg yiiz yimmi bin kescye bali olmus idi. Bu cihetle sardy-a humdyumun emr-i idaresi mimitin olmayacak bir merte- beye val oldu. Sultan Mahmud merhitmum zamaninda Saréy-a hamayun'un bi'l-ctmle mastrifi hig bir vakitte bin keseyi tecée vz etmez iken anclan sonra refterefteterakki bularak ber-vechi bala yirmi bin keseye iblay) ohanduiu hélde Sardy-s himayan’un aiyunu gunden gine bir stret-i fevkalddede tezAytd etmekteidi Hazinesi hassa nzin ve daméd- gchriyard olan Resid Pasa zide Ali Galib Pasa bu emada Hazine-i hassa’nm sekiz yitz bu kadar bin kese diydnu oldugu.beydniyle bir giresine bakit masim haksi ply-i sahdneye ara u ihtdr ettikte “Ipinden idare olunsun, Olur biter yoliyle gidlsin® deyu cevab-s ali side olmagin Ali Galib Pasa maztarib ve mitehayyir kalarak bu babda pederi Resid Pasa'ya miraca’at ettikien haska genclii hasebiyle guna buna Hazine- hassa'nm abvalinden bahs ederdi, Halbuki Haai- ne-i hassa nezireti tarafindan miréca’at dtedenberi ancak dok- rudan dogruya Sarfy-1 hamayun’a olup Babuli'ye miiraca’at ila meyrebsi Gs sehriyart Iai, Hele Hazinei hassa’nin ahva~ linden hariede bahs ohmmas butin bitin muhalifi tab’ hit~ ‘TRZAKIR CEVDET ° mayun idi, Binden-ala-2alik reb?ulahirin yirmi sekizinci pergen- be tind Maliye nam Muhtar Pasa aal ile yerine Ticdret nézirt bulunan Safveti Pasa Méliye nazin ve Ali Galib Paga Meclisi all-i Tanzimat azaligma me’mir edilerck yerine Muhtar Pasa Hizined hasta nizar: ve Meclisi Tanzimat azdsmdan Hekim Ismail Pasa Ticaret nfzani oldu. Birkag senelerdenberi memalikei mahrisede tedaval eden nemge mangirlarmdan memlekete killi zarar olup ale'I-husis bu esndda bank teskili tckarrtr eder gibi oldugundan mecidiye alti yiiz yirmi besten def’aten ytiz on fige tenezzdl ettiti sirada nemge mangitlant yan yanya mesela on paralif. bes paraya iniverdi, Nasa kullf mazarrat verdi ve sebeb-i aslisi lede’t-ta- harri merhum Sekib Pasa Avusturya terctimanlarmm istid’ést Azerine tahrir ettirinis oldu tezkiresi simiyye ile rubsat vermis oldugu meydana gikmagla halk anm haklinda merhum yerine rmahrum Seki Pasa demege basladilar, Bank maddesi dahi viikelay-i silife zamanmda tekarrr eylemis ise de Resid Pasa ba'zx cihetlerine iligmekle hentiz mevk?-i bahs t. mOzikerede idi, Bu emda iki mes'ele meveu'-1 babs @ miizakere idi. Biri bir banka yapihp da mnudmelata sarrafiyyemizin slab maddest idi ki sirttu vikelay-i sdbika zamanmda karar derecesine gel- rig iken tebeddal vuku’a gelip Resid Pasa ise bunun ba’z- g- rrituna iismeklc ta’dili husisu mizakere olunmakta idi, Digeri demityollar yapuimak tasavvuratidi ki ckser-i mecdliste mevai?-1 bbahs idi, Fransizca route yol ve banqueroute? miiflis ma'nasina ol- ‘magia Kibnish Mehmed Pasa bu kerre bir Latif sbylemig idi, SOyle Ki “banque route banque route diye dive Dealet banqueroute olnasin” dems id. ‘Vakelay-1sitbika zamanmda yapilmis olan fena islerden biti dabi bu kerre meydana gikan Salahuddin cami serifinin kilise- ye kalbi mes'elesi idi. $éyle ki akdemce franszlara Kudsi scrif'de bir kilse binastigin ruhsat verilip ancak yerinin intihaba kkalmig idi, Fransizlar Salahuddin cAmi'ini isteyip ve goya ki orasm: bir arsa-i_haliye olmak tere ifade edip keyfiyet Kudts rmutasarrifi Kémil Pasa'dan islam olmmus idi, Kamil Basa 4 Metinde 243 Gib geklindedi, 0 ‘TEZAKIR- CEVDET ise Dersadder’de iken Fransiz elgisi vastasiyle Rumeli beyler- beyiligi payesi ap buttn butin fransizlu olarak Kudis'e git- mig idi. Binden-aleyh ist'lam-1 mezkira cevaben ghy4 orast hali- yeten haliye mezbelelik oldugundan kilise ingismda mahziru yoktur deyu inhé eylemesi Gzerine arz tezkiresi dahi ana gore uydurularak irédesi bi'ttahsil fermén-1 Alf tahririnde Divan kalemi tereddid ve tasallab stireti géstermis ise de ister istemez yazdinlarak Fransiz elcisine verilmistir. Mezbelelile dedikleri mahall-i mubarek ise meshur Yusuf Salahuddin'in inga-kerdesi olan cAmi’-i serif olup minare ve sedir-i sliresi ‘meveud ve evkafi mirettep ve muntazam ve mitevellisi meydan- da idi, Hatta Kuds‘i serif’te sifi't muftisi ve Haremi serif seyhi ve ulema ve miderrisin ve sidat ve esraf ve Mescidsi aks Sahratullah- uzma c’imme ve hutebis ve sAir hademesi ve turuke aliyye mesdyihi taraflarmdan buna dair atabes ulydy-i hazret-i hilfe-penahiye bir kit'a arabiyya’L-ibére mahear gel- misti ki tercemesi xirde irid olumurt. MD Be Ya Rab isan buyardugen mekérim sicerine sona hand ve inet pledign ni'am 3 merdhim tizrine sir eric i ol nian edlitein Cell econ ce amm u dls vel-’metiic olan Deve alisye nn te ‘ydi ve saltenat-s senpyet géhénoin diedmdir, Alonde gira’ dri islém kaa ve pydar ve biyitullh olan cevémi? ve mesci:i mis amin muntazam ve berckard oldubga bu Declei ange inde rabbdniye ile mabfiz 0 masin ols énin Allahimme din. Bavded dyin ve tendegdes Dele alisy'den op Betulake mukaddesi srfin ahd list ve ma’ bei thir mnifin seksi oa led ve mies ae heb te eine ve stata ef te hademe-i meséid ve fakaré ve mutécirin era tebe aliyet mithdnee bu acl are ederim fi cemadfrnleh fh’ malk Saldhaddin Kudsigrfte ve matal- lexi Babs Huta'da‘ Baba Meryem kurbind Bin cdi? ve medreesinin binds kalim oe eve ve tell ve nexéreti Koullef Crllah Efendi celéea merit olarak bunlar Mel Salahadan’in zaman fehinden Ms mahzar tercimesi mavi bie Kida yazlt olarak defiere yapsy- ‘unger, TEZAKIR CEVDET n bu vaktadek cd becedyedlerinde olan endmir- liye ve seeds go iye ite nakyflannda mutasarrif olduklar ld bu kere of edi ve madreenin Latin eaifesne testi olunmasina dir frmdne’ Al sy ola. ve mane tuk- serif mukaddomd Idtin tdifesi yedinde olan kilise makille-i Bdb-t Hutta'da Baba Mayem kurbinde arsa olup kabl'efeth Idtin kilisei ikem e-idleu hai arsa olarak eseri bind mevetd ive de-hardb oldugu Ale metrik olduguna ve Kimsenin tasarrfinda olmadygina ve akdemce nan islam izrine bur museddsk eevdb dak gelmig idigine bind olunmius ve fransilara tstim Rslommaster. Hélbuki fronsizlar ant bu vec- hile inkd ep istldman cendbs dahi Kimsonin haberi olmaksizn gizlice anlar dilstlar: dzere olarak hakibat- hdl bu minodl signe digildir Belk mechér cdini? ve medresonin bindst meveud ve mibribtkebiri ve apis ve kapilarimn tzerinde ilid ve sir dls hadtdigysiolapanah- tartans daki bu dne dek bendegdn-a Devet-i aliye'nicin llrinddir ve ame merkum Melik Saldtuddin Kuds-i,gerif'i feth etitinde Dendegdn-s Dealeti aliyy'den clan Cérullah Eoullitf Efendi exlddinn ecddd-s ecdddina vakf eplemis olmasiyle eokafina anlar mutasarny olup imdmet ve tedis ve cibyet ve bevodbik gibi oecdif-i gedireigerfesi dai Rudi serffahdlisinden nice wend ve mesayih v0 esd ve eed belde ube lovinde olarak antar dak ced be-ced mutasarnflardr. Bu siete cém-i rnezkir Ui-raA’llah mescid olerak Molik Saldtuddin'n vakf (pledigi ech zere bu caktimize dek kaa’im elmagtur. Fakat Misir dish dvds kudsiyyei istld ettiginde asdhrini iskén iin bsla bind sina gi’ edip bind halfas ise Ratolik olmagla ol medrsei ve ct serifin ba’zr duvarlar: hedm ile taslarme alip kasla bind elms i Vabtdki eli sekie. senesinde Devleti aligye-i asmaniyye asdkiri terif ti ise de ol oakit Kudis-i serif mutasarryi dahi Mehmed Tayyar Paja olmagla herfizetkendiye arz olumup Tayyar Pasa dah ber-cech-i mesrah rerun bind kalfasomm medrese ile cdmi-i serif mechan ba'za dae varlarin: hedm eylemig oldutunu tabkik edicek ba'de'-keyf subi? ali inkd ve cami'-i serif meckirm M5 aN 18 “slay! muiinhedine olan duoarlarian hdlet-iildsina iret! ve iddesini andy aliyye-i mile keéneden istshd etmis ve ol vakit Tayyar Pasa’ nen bu istirhdia rehine Aaygizei babil olarak icrdy-i tedba zummanda irdded senigge sééur lage o dak tar ede. coli va? hile iddeedip hat haghnei Amiveden edit macktran bu temirinesarf cig sohoon dirt bin hv furusun deftrini takdim eplemis. ve defteri meckir of vakit edni'-i rmecktran masrafi olmak ize Rabil buyuradmus ia ve kezdlit Tayyar 2 TEZAKIR-L CEVDET aja medreseri mechirenin ahedr u dldt ve heresteligi mevedd oldu ifédesple sdddes rf@nygetlye olmak szere ete bindsrs dai is- tirkém edip al abit medrsei meckirenin dah rifa’tdergds olmak Weert sa’miri gin eli dokuz trikinde fermdn-s lt sdder mus i ve ginal mechir fermanlari kapdlarmn ve cémi'-i meckérun deter mestrfi- ‘onan ited olusmasina ve keel cdmi-i mezkir cb ve mibrdy ile aa'ima'l-bind mur yoksa anlar Kilda el? inka eter’ gibt harab vse madsr burasinn kgf i tabkikine inde seniye taallak epledigi sire hakikati idl necd-i Decleeialiyyede thir ol ve bu wehile ‘abkik burt sirette idsd stimme héjd bi Dele aliye 4 Shey Leal 5 Vaya buralarin fat olan MetikSaldtuddin’incéma ue medresesni kilise yopmak tzere franiclara ydhud huristvanladen Aidertifee teslim eee, Zina Condes udebiL-odcdd Kur én eri de PM pally Gl GAT gy Sl tele juny Mel ce tell Oty Laat di ee Leu 3 be el de afl EB ane Uy dae gf eee” Wl Sight bypwrmastir ve eferedmi-i mecktr babl'ifith Ailise tdi denileck olarca Asitane ale de dabé une emséli goktur ve stir Mendlikei manizye'de dahi bole hable'l-feth lise olen nice evi ve meseid vary. Frma'é-Alla ted i sass Haremeyn serifon ve ewel’Linbldeyn olan Betulah-s mukadds'de Maik Sex lauddinin Allah isin mescid eimipoldubu cd ile medrese igi ‘ahakhuk eledihte Devletsi alin bunlann Riliege tobeline rd olar amt. Mecktr cémi? ve medvesenin Pransaliza testi. hddisst vu uns a stkkines Beye mukaddes olan bendegines Dewet alise ve hebir Wt sagir ve sazt? a fakir tuner bu techile tsltmindistima? eden Affe mislimin dipdrs games gedid ve giriftérs hederi meatd dup ciimle ehli islamn kalbleri minkesir elmagte echalett hazihi tele teria mieses olan Betllak mukeddes'e ihixdmen edksfs merkin Melk Salahudéin'in suru micebince yine evcelki sthilerne tak olmak izere imi? ve medreserin hdlei esiyesine idde buvurulmasns Daleti alge’ nin ada elle e india aligysinden timid ve istrkém etmektedrler. Bu Declevi alipenin malftz. ve mieyed olmass dak ltr slakigeden mes°dl ve mutezara'd din ellahammme émin Fl emi so 3 Vine bu hustea daie Kudsi Serie Ebullatt evlédh tarafindan Beylikei-i divan-1 himayun Afif Beyefendi’ye arabiy- TEZAKIR-L CEVDET o yal ibare* bir mektub gelmekle ann dahi terciimesi zirde ityin olmur® Metis deletleri oldu izere Kaden serifde mahélle Bab Hutta'da Bata Meryem alepkisseim hurbinde hdin fétt-i merkim ue maffrin-leh cendi-r Melik Saldtuddin'in binds Kea'im ve meceid olan cdmi* ve medresesnin eoliget ve neziret ve onze tarsi Melk Salatuddin'in Kuds-i serfé feth ledigi vakitn td bu dne ek bé- cdmirei péaisiht ve bé-senadts or iye Cirullah Ebuldsf ealddinen ced booed tasargflannda oldu hdlde bu def'a mecktr cdi? ve med- resenin ldtn tdifesnetslimine dir fans dl stir alm ve manta ser ffi mkaddemé latin tdifesiyedinde olan hlise Bab Meryem burbinde ‘rsa olup ve halbuti buble fe antern yedinde bis ken ePanarsa hap srs bind mevcid ise de hardb ve met olarak kimsenin tasarnfinda elmadigina ve akderceclunan isti'kém izerine buna musaddik cevad dahi ‘elnis olmasina med op ber-miécib-i fermi antara teslin alas ser, Hilbuk efendim, fansatifesi buna ind edip ist tamun ceva dahi Kimsenin itm i haber: olmaksuzim gizlice anlar istediblr gibi obmas- sur, Yoksa hakikati hdl bu minedl tzere olmaysp bslki mecktr medrese ile cdmi'in binds mevctd ve bipih miladbe ve ebus ve kaplarnindee- Tinds Kili ve oir dts hadidiyyesiolup miftahlas dali bu da dek kul arma ellerinde olarak merhim cendl-s Malik Saldhuddin Rudi-i serif fe eit sokit bendleriniz elda-s bilan ecdé-s edd Azerinevokf elekle anlar tolivel ve neziet ve vozife terisnde muta sar op ima ve miezcinlik gibi vecdifi gedit geist sires dab Kuas-i serif ahdlisindn nice lend ve meiyih ve ef ve led bode terinde olarak anlar dabi ced boced mutasarnflardir. Elk cdri-i meckir bu waite dk Mele Saldhuddin'in calf ettigh vch deere yine smescidbulunasstur. Fakat Misr visi diyarskudsiyyey isl eiginde ‘ir hgla Bndna sr’ edip ovat Rafa ataliktdifesinden olmagla med resi ini grifin ba’ zx dorlarm eden ve taglan ah ederek gla bind lemis di. Vabtihi asthe’ Deve alisye Kude-i erie gldiler ise ol vakt ell schiz sensinde Rudi serif sdlisibulunan merkum Mefmed Tayyar Pasay heyfisetarz olan o dah cdnii gerf-i meckinun baz dwsarlaryle medresnin ber-ech-i megrth hedm alums idiini lede't~ 2 Meaiue bu kelimeden sonra, majeaken mamtir elmer yaslins ve biltbue gli. * Bu terme mavi Kigida yank olarak deftere yapatmiimst, 4 ‘TTRZAKIR-I CEVDET aki bo'de-keyf inka ve cimi’i geri megktr dwwarlrn minhen dim olan mahéllerini ta'mir ile Si di 31, Ub komdkén itydam avdtyfa Decletei alizye'de istirhdn ettiginde of vakt bu istikma kab dd bugrulara sdder olan irddeisenisge muccbince Tayyar Pasa dahi of aeckle ta’ mir edi hat ta mirinehaztne- dren sksen dirt bin harus dar para hare ve deftri mestrféte takdim ederek cin meckéran nesirif-i binkypesi olmak izere abil. bigruinug id ve sine Texyar Pasa magkir medrsenin bifiet eduek kadar taslae ve herestelilert smencd old ifdeigte uf tehyesi olmak deere iddeten binds dak inkd ve istrhdm etmekle of vakit eli dokuz tarikinde bu veckile ry’? feigesi olmak izere medrese’ merkumenin ta'miriigin dah formin-s le sar cms id ve echdlatt-hiciti bu iki fermén ile cdi serifin te mivigesi dftrinin eydlorsan ibrdcina ve edit serif mechs nibh ve cudbuitekaa’imdI-bind myds yoke fiansclarn hile Jnhdlars gibi harab arsa maydh burasan Reif ve tahtkine inde senyge sddir old hilde hakikoti hl Deoleti aliye'e zr lar ve ldo ‘abi hdyd sme hash i Devt alive ¥yjlloy Wo Vai Kurds Aerin'de mansts oan \io' dan 166 9 de lall Ol ye Wy Gi ee MON ay eral fe PILED ane Lay mivedlarans bili den Saléhiddinin chi? ve medressini file yopmak dere ldtnlre teslim eee ve eger meckir mi? ve medrese babe fh hive id denilir ite Ayasofya gibi Asitanei alie'de dai. burun emsdl-i kestrest dup sir Menilit-i osmaniye de ise habe Leth kilise olan nice cerdmi oe resid vardi. Ferma’ de-Allah telld bunlarn hableLfeth olan hdl. levine idasine Deale-i aliyye misdade bigurmaz iken sdlish'l-Ha femagni'serffim ce eeli’l-Rbletom olan Besta’ omukaddeste fatihe’ mi Salahuddin clit hakianda buna teeate emipecei clevinyti alr. Kemdl-i refed seflat ve dha islémiyyenie nds sbgydnemizde musakkak ve mecctn olduguna mebnt cdmi” ve metiesei saléhny’nin ltin tifesine testi Bddisesi Acerine arleai bidet takdimine itisdr eledigimiz rekini ilmei devletnis olde orzo hli- mizin stdd-i snizyei mlibdneye tabdinisle yu embine-i mubérckeds deadns Devic aie hakkinda olan ediyei hayriyyemizden Risedér olmantz hubs merkamctsideoletinizden......% nar efndin’. " Burada Kagidin iki santim kadar yeti kepmaytr, TRZAKIR- CEVDET 6 Elhésil mezbelelik denilen yerler Fatih Salahuddin hazretleri- rnin cami? ve medresesi olup minave ve ebniye-i stiresi mevetid olduga cimlenin ma’limu olmagla bunlarm diliseye tabviline lede’t-tegebbiis mahallindeki ehl-i islam kan aglamaga basladlar. ‘Ne gate ki verilen fermanm istirdad: kabil olmadi. Bundan dolays herkes Kamil Paja’ya la’net ettikleri sada vikeléy.i sibikays dai Janet ile yd ederler idi, Anlar ise Kamil Pasa’nm inhis: lizerine fermén-t aliyi idar ettirmig olduklar: beysnile tebriyesi zimmet ederck thmeti bitin biittin Kamil Page tzerine birakir- lardh. Nihayet Kamil Pasa Kudas mutasarnifhigmdan aal olimdu ve fi-mé-ba’d bir ist istihdam olunamadh, Air-i émrine kadar akran u emsili arasnda makdth olarak bakiyyei Omrina zillet ve hakaret ile gegirdi, Arasira fransiz seftretinden kendisinin istihdam igin tavassut olundu ise de Ammenin ‘tirdzsndan have ile artik bir taraf am istihdima cesaret edememigtic, Fi'lvaki? Salahuddin gibi bir biyok Atm ahuru olsa ana ridyet mukte- zAy-i insiniyyet iken cAmiini kiliseye tahvil ettiren hamiyyet- sizlerin istihddim goyle dursun yuzlerine bakmak eiz olmyacaga cay-i bahs u tereddad degildir. Devlet’in esi satveti Kaladi gibi erkémmim dahi evvelki sn u serefleri 7Ail oldu, Herbiri kendisine bir melee’ bulmak azere sefaretlerden birine dehalet ve iltica’ eylediler a GL) gull (15 Binden-ald-zdlik miidahelata eene- biyye alent sirette cereyin eder oldu, Devieti aliyye acma- cak bir hale geldi. Siyah gulam ve cevari yasaj bu kerre te’kid olundu, Gerakise hakkmnda eferci resmi bir yasak yok ise de Karadeniz sevahilinin muhafazas: igin Rusyalw tarafindan der- dest-i ins olan vapurlar yapilip da Karadeniz’de gezmege baslar ise artik tiseray-i gerdkise nakli dahi miigkil olacagy anlagild. Medine:i minevvere'de Mescidsi serif’ nebevi’nin muced- deden ta’mirine baslambp bu sirada ba'2 esitinin mahalleri tcbdil olunmak lazim gelmekle bu babda acib ihtilaflar auhtra gelmig syle ki motiler bir taraf ve asftb- kultd denilen firka bir taraf olmus idi. Esitin-i me’strenin yerinde ibkasi emarinde diye- ‘eck olmayup ammé hep direklere bunun ta’mimine Iizam ol- ‘madigi miftiler tarafindan beydn olunmus ise de ashéb-s kul takarm “Cimi-i srifin he’ etiilmet ildhtde kadimedir. Bir sechile bir 16 TEZAKIR-A CEVDET ver tay hab cmez” deyu sre ediyorlaridi, Bu firkanan mey- ‘dana gikmasina sebeb dahi Hasib Pasa idi ki orada vel ftikad ey ledigi kimesnelere kendi suldhinea ashdb-ginil de idi, Kaavide lisina sind olanlar dabi ashdl~ kulab dediler. Bunlarin re'sled Gifti fendi ite Ruft't Efendi idi. CifttBfendi yalnve ei kuldb- dan yini Hasib Pasa'nm itikadunca evliyécllahtan img, Amma Rufa'i Efendinatuk ve cerbezeli ve fazil bir 28t imis. Otedenberi mevaki'-i resmiyyede ibtida mafiler ve batdeha nakibillesrar siire tekaddam etmek Beldei tayyibe'nin esrifitmdan ken Hasib Paya orada iken ashabu kul firkasma shirinden ziyade rityet eder imig. Hatta Harem: serie bir oda olup orada teber. ‘ikatst seniyye hufeclumurdu, Bu kerre oluman insi"atta teberri ‘ta seniyyenin hifi igin bagka yer tchyie ve tahsis olandugun dan mezkdr oda dahi miceddeden ta’mir ve ina ile ba-berdt evladiyet vechile Rufi'? Bfendi’ye verilmis idi, Matiler ie “2h see sonra bu oda dab iti ildhtde hain oar. Hl Ruft't Bfendt bir iyi At ise de ofl sifehddandir. Orada igre eomege baslar” dey bu berdtm ref"inisterere Isba chniye-i fliyyenin ahvalini tahkik igtn Dari stra zasmdan Rasid Efendi me’mten ol cdnibe génderildikte yeine verilmig olan emir-namey simide dahi Babialinin echlinden ve dikkatsialiginden nasi tegrifite imahalliyye gézedilmeksizin ibtida Cifti ve Rufi't Bfendiler ve ba’deha Nakibulesraf ve ba’. dehit miler ve ba’dehd shire yazikp bu vechile shdas olunan tekaddim ve tcahhur ise mufiilere bad igbirdr oldugu gibi berikilere dahi badi-i gurur olarak Istanbul'ca kazanmag olduk- lars wkaddima Medine-i mimevverece dahi ytrdtmek istiyerek 465 Gills tarikasma sill ile muftlere muhilefeteclerek hey’eti cAmitin kamilen kademine zahib olimuslar ve kendilerine birtakim tarafdar peyda ederck ashab-t kuldb deyu meydana ctkmujlar fakat ckseriyet yine miler tarafinds ii Bu misilla mesilde malftilerin sed meriyibiced olmak lazamgeli ise de Istanbul'da dabi Hasib Pasa itikadinda batt vevat bulundugundan “ekli zdhir ile eli bétin iMildf eimisler”™ engi verildi, Binden-aleyh ige ehemmiyet veriliek Iasimgcldi ve seyhillislim komajmda meclivi mahstis akd ile ige bir karar veriliege tram géstida. Bu busta daie suahillinden ug laa tazbata gelmis idi, Tkish bir me'Alde olup miifiler ile taraf. i ‘TRZAKIR- CEVDET n darlan tarafindan tanzim olunmus idi, Fakat temhirde bir yeni tekaddiim ve teahhur dafiyyesi tchaddus eylemig oldugundan iki niisha olarak yapip temhfr olunmus idi, Diger bir kavast dabi ashAba kulib denilen firka tarafindan yapulanss idi, Me hum Resid Pasa bu mazbatalar icdleten fakire terceme ettirdi ve ahp seyhtlislim konaginda akd olunan meclise gétird, Bu mecliste fetva-emini Refik Efendi ile fukahédan diger ba’z-1 zevat dahi var idi. Cereyan eden mizikeratm neticesinde ikisi ortasi bit sarete karar verildi. S6yle ki vaktdi saddette olan estitin me’str oldugu gibi ashab-1 kirim zamanindaki esdtin dal me'sir idbér olumup andan sonrast derece-i- me'striyyetten tenzil edildi ve bu vechile icray-i icébi zamminda_mahilline ya- zildi. Tziha mes'ele zamnunda mezkOr mazbata terctimeleri zirde frad olunur Gumadelahirenin on alone: carganba gin meshur Rifat Paya azim-i rab-r beka oldu. Gayet zeki ve nutku selis bir 24¢ ii, Fakat pek matclevvin ve miitereddid idi. Servet ve gas yerinde hinesi agik kisiczade bir hanedana Altsin idi, Fakat gayet harfsi ch u mansp olup vakt-1 mansibiyyetinde azil korkusu ve ma’atliyyeti zam&nmda mansup olmak telagesi ile bi-rahat idi. ECimesi nefis ve leaiz olup hatté halis ve ala bug daydan ekmek gikaru bir furun isletiriridi, Bunda glkan firanca- laya Rifat-pasa firanalas: derler idi, Hanesinin tecemmiilatr ve stir levazmin ala olup bu husista dahi slir dairelere Pik idi. Resid Pasa merbum bir gece haremli selamlikhi olarak ammn yah sida musifir oldu, Ol gece fakir dahi orada bulundum, Et’imesi fevka'lAde nefis ve leziz idi ve gece igerde disarda yitz bu kadar yatak yapildi camfesi ala idi, Gece herkesin odasinda abdest legen ibrik ve havlu ve pestemalma kadar levazimat- leyliyye mittheyya idi. Elhasil ol gece buyle bu kadar kalabahgy bilé-kustir agirladilar ve her gece sofrasmda buyuk kugak bir cok misafi leri bulunup ba'zan biyle gece kalanlar dabi bulunur ve ctmlesi Dilé-taksir agirlamar idl. ee tine ak Ge entree ere ce eae 10 ‘TRZAKIR-! CEVDET Merhoma misdrinileyhin bu Kerre vefatn gecesi bitkag zt ile birlikte Fuad Pasa’nm yaninda bulunduk, Cemiyyet vakela gin boyle bir zatm eksik olduuna Fuad Paga tees eger oldukta deddim ki “Bence bumun en tes edeek citi bigle bir agik kinenin kopanmasid Ki ficmd-ba'd aplmamak ize kapand. Vala oflu Rauf Beyefndi pederinin makamina haa’im olwr. Ldkin Digle bir ddiveyi ide edemez. Zird bandon sonra zaméve biple yelere misd'adeetniycetr ve Itonbulda mead olan ag héneler ep bipe apiimamak dzere kapansa gorchir. Iyte benim Istanbul'ca en ziyhde leessif igi knfiger budur”. Fuad Pasa bu sbatend takait et Ba'dehé arasra bunu sdylerdi ve {l-vaki? dedigimiz gibi oldu, Fuad Paja’nm vefaunda yine Ali ve Miah Mustafa ve Kamil Pagalar’m daireleri Kuiside idi, Andan sonra anlar dabi kapandi ve Istanbul'da bayle hanedan evleri kalmadh. Sanki Istanbu! bit gizel ba¥ge olup bu daireler dahi ann gizel cigekleri id, Bu sigekler bid hazan ile soldu, Istanbul giz mevsiminde yalm Yesillkten ibaret bir cayrr gibi oldu, Elhisi! Rifat Paga'nin ter. cemesi hali mufassalan tarihe kayd olunmaga s4yandie. Ofla Rauf Beyefendi’ye mUrdca’at ile ikmali himmeti bergizide-i fanlinelerine menuteur. Gelecek mevsimei baharda musammem olan sir-i hima yunda ber-mu’tad vizerdnm heday4 takdim etmelesi liar gelip hAlbuli vuzerdda evvelki iktér olmadigi gibi nezd-isarrafands dai ftibarlan kalmadigindan bir haylisinin rezilet goster- meleri melhiz ve ciimlesi murtarib iken wyn-1 kerdmet kabilin- den olarak bu kerre heday& takdimi resmi taraf padisdhfden aly ohmnmagla vizerd manbasit olmuslardw Bu esnida Hazine kethudast Mehmed Bey emanat- mite berrike Azcrindeki mOcevher&ts ahz sitkat ctmig. ve buton acin izini gayb etmek zere emanat sardy-1 hamayundaki kuyuya ve ba'zilanm Saray-burmu'ndan akindiya aumiy deyu hl islam arasinda her tarafta bie kil d kaal zuhdta geldi, Rum Jar beyninde dahi hazret-i Yabya'nim basin tas ki murassa olarak Hazine’de mahfuz imig bu kerre zayi oli ve Kostantin'in Fasih’c teva’ olunan seyfi ki eméres zabt u rabta Istanbul img © dahi iz8'a edilmi gibi sézler sbylenir oldu, Bu havadis herkeve bated endige ve hatta Zat SAhdne'ye dahi badii telase oldu, Binden-aleyh cumide'ssdniyenin on dokuzuncu giimit Mehmed ‘TEZAKIR-L CEVDET » Bey hanesinden kaldinhp Saray-1 htimayun’da habs edildi ve KAffe-i vazer& TopkaprSarayr’na davet ve ihzar clunarak ema- nat: miteberrike ziyaret ettirildi. Eméndttan higbir seyin vay? olmadifn gOraldi, Fakat Mehmed Bey Sultan Murad’in ingickerdesi olan cm?’ serfi kaldnmas ve surre ile geen ip ve drt gibi bo'z-t zevitidi bohgalar ile kuyuya ve denize atms oldugu anlagds. Ne gare ki beyne'n-nas pek fend siretie erdcifin Cekewviiniine sebeb oldu. Meger igin sure u hikmeti bu imig ki Hazine kethudas. Gtedenberi Enderun agalarmmn eskilerinden intihab ve ta'yin oluna-gelmig iken Mehmed Bey ustii attkaya muhalif olarak haricden getirilip Hazine kethudast nasb ile folarm anerine fos cleak falar gage giihion bag Mehmed Bey hod-re'y ve hod-pesend bir adam olup agalar ise ceski gordp bildiklerinden ayrilmaz bir eema’at olmalariyle Meh- med Bey'in Adet-i kadimelerine mubdlif etvar u girdarmdan nichosnud olduklarn halde Mehmed Bey Hazine-i himaydn'y tathir etmek tizcre birtakim zevaidi def? etmek kaydiva dllgerek “Fler sene sure ile gelen iti ve anlarin bez sargilan gibi seyler brikip falyor bunlart ne yapmals” deyu saray hacelerinin birinden lede’s- sual o dahi “Kuguya yihud denize attomale” demis. Mehmed Bey dahi bunlarm ba’asim kuyuya ve ba’zasim denize atwermig Jyte bunun tzerine saray ajalani amm aleyhine Jayam ile taraf taraf guft & giya badi ve béyle giekin havadisin zuhdruna mi- eddi olmuslar. Binden-aleyh recebin ikinci cumartesi giinti Meh= med Bey milebbeden kal’e-bend olmak tizere vapur-1 mahstis ile Kibriva génderildi, Alemde rahat ister isen “det etme ddete nuhdlefet etme” deyu sdylenen séatin surr w hikmeti bu bibda dahi zahir oldu. Girid’de morted olan ve olmakta bulunanlar haklarmda cegergi tebdil-imekiin ettiilmek us ittihaz olummug_ ise de bunun arkas igleyip kil t kaal dahi tekessir eyledinden bu bibda ittihizt lizim olan usthin istifsirma dar Girid vali Veli Paga’dan varid olan tahrirat isbu mah recebin om besinci perjenbe giimt Jardat oludukta ma’hud islahat fermanina nakli keldm ohmmagla Seyhalislam Arif Efendi “Masclod sarige asla 4 Bu clmleden vonra hayiye olarsk “ov bu sai Sulton Gitsd dati Fala” sbacesi Yass ite de sonra silt 0 ‘TEZAKIR- CEVDET tagayyiir etmedi. Yine te’hir cezd kabilindendir. Yaimz mukaddemd mihteatlern tid igi in sii tami ound, Bun nazar ge de aris yok” demekle Sadrteam Resid Pasa “Nazar sede bun Jarin farks yok imis. Bununla an-astl islémdan olanlarin irtiddcina dahi ir apn apg oldaginda dati gabe vor mdir ve bu male ypler bu fermanden sone zukir ebmigor mut” demig bumun twerine Kibnsh Mehmed Pasa “Zeniret oldufindan ndjt bu yola mechtriyyet hast lds” deyicek Resid Paga “Sizin indinizdehi caret benim indinde amisellem defildir” demetin Kabrsl: Mehmed Pasa tekrar keldma fifa ile “Ditoa-i Aorupa ol vakit bize eer sic bu suser-i ma’izeyihen- Ailifinizden ord etmexiseniz soma knferasta miele lunar ve akde idhdl kalinur demigler idi* dedikte Resid Pasa “Burada sifferd ile akd alunan maclsler konferans del miydi ve soma akde girmedi mi. Hem de dort gin caret var demesile bu makdle wns mi? azcama_ yr ri. Bile solerde eps haom bulnp da vd: hal olmak erm gelirdi” demekle miibahaseye arrz olan harareti def? igin Misirl: Kamil Pasa “Hfendim, Rifat Pasa'mn bu babda bir sizii vardsr ki eer paphrgima soler iy ise ma’ zn de gaderalim ki anlar da hissedéra me- ‘err olsunlar ve eferfona ise anlar da bu foalitan hisse-mend etme ‘egil miyic der ii. Lakin bu hususlarda hatd ola, Herne ise yine hep Umidimiz fendimizdendir, Yine ierd?étinda ba’z-s mertebe ta’dil olursa sigden olur” deyu Resid Pasa’y: yumusatmastir. Bu sirada Fuad Pasa ba'za mertebe ceva sadedinde olrmig je de nihdyet aciz kala ve bu mecliste Ali Paga bulunmadigene dan ablan itiraz taylarma hep Fuad Paga hedef olarak pek ziyide skalmy ve fena strette bozulmustur, Resid Pasa. ye elma gz ile “Bir see akdem Vipana’dabi Bonfransa dah hse tiyan imtiydedte sic var id amd alms intivdct-s mechebiye idk Sonrakihararda bir de intiyéed-s politiboye gts. Iste bu fnathlar dp bu Uifizdan zur cimedi mi Fuad Paya dediktc Fuad Pasa “Burl andan oldu. Ancak dit eas davel-i Aorupa hendi mipdnelerinde Aararlagtrlar ii” dermekle Resid Pasa “Ya ben aara bu hakle da sermon: ki ize dir oan gyi hig bize srmadan kavarlagralar” dernig ve Fuad Pasa “Anlar bize eer siz buna riza gistermez iseniz biz kendi sendimize ak sulk elerie” dedikte dabi Resid Pasa “Yok cengi be saber afc sult de beraber etmek ahde abt elunmas ii. Buna demelri 4ildfn abd ofur™ dey cevab vermis ve Fuad Yaga dai siktit eumigti. Maamafih yine mebhtstn-anh olan meselenin iste TEZAKIR CEVDET a Jil saltamat ihlal etmemis oldugunu nfzikine ve hakiméne isbit igin “Aorupa'ca daki ba’ zx deletler katlilik e protean gibi tumir-x mezhebiyye iddidariyle diger devletler tebdalanin hubs rmechebielerine Ranshklan. ue bu yolda siz siyedikleri carts” dedikte Gividli Mustafa Pasa “oct ammd anlay ahd allonda degilir. Biz fee manlynz. Ad ile baghyrz. Cebren yaptrdrlar” deyu mukabele eylomigtic. Ali Paga pek siyade istibdda mAil oldugundan bu misilla mizikeratta ma'zilini bulimdurmak istemeadi, Hatta mebadi rmuharebede ig yz kgiden mirekkep olarak meclisi umduniler kd olummasina ftiréz eylerdi. Oyle Ug yz kigiden mirekkep ‘meclisi umémi akdi miinasib olmasa bile biyle umdi-s mu'aze zamada esr kavimden kimese ile m(izakereye tenezzil etmiyerek ug bes kisi ile hod be-hod béyle hukuk-1 milletten olan mevadd-: cesimeye karar vermek dahi pek yolsuz ve bi- yk cesiret idi. Sonunda biyle itirdzéta hedef olarak hacdlet gckmeleri umatir-t tabi'iyyedendis, Ali Pagabu def'aki sadaretinden heniz az) olunmamyy ‘ken bir gece meclisinde bulundum. Béyle kalabalke meclise ‘i i cerh sirasmnda “Cendb.t Hak bu millet ve memebatin beg ale Kgigetovd etmis. Antar hall @ akd-s umirs decetedivermeidie” dedikte fakir bu mertebe istibdadi sevmedi- imden sult ettim. Sukitumdan hilaf re'yde bulundugumn anlach, Ta’abbits eyledi. Fuad Pasa anu kadar istibdtda mail defil idi, Lakin bu misilla hususlarda gfresiz ana momasit eylerdi Receb-i muazzamm yirmi bitincl garjanba. gina Sami Pasa’ya Maarifi umimiyye nezareti ve Meclis vAlé adsmdan Sevket Beyefend'ye ritbe-i veziretle Meclisi Tanzimat dais ve De'ivi nazim Omer Gemal Bfendi’yi Meclisi vald AzAlijy ve Velik Efendiye De’avi nezareti ve Meclisi val Aztsmdan Mumtaz, Efendi'ye rlthe-i bald ve uhdesi aciziye Meclisei Tan- zimat Azalyin tevcih buyuruldu. Ol vakte kadar Mecliti alii Tanzimat &abgi vikela ma’ zallerine ve dier ba’z- vozerA ve suddra mahstis ve mamhasit fken fakir Mekke-i mikerreme payesinde bulundugum bale | | a TEZAKIR.t CEVDET. ‘Han hazretlerinin ba’z-1esbabdan dolay: haklct fciztde derkir olan tevecctth:i mabstsu olmasa bunu mevki'i icrdya getirmel: kaabil degil idi. Hatt methum Resid Pasa sifthen bu ceveihats kenlerinden itn ederken fir dai Meclsi Tansimat Azalugina ta’yinimi teak ettikte “Kashi hep biyle ehliyeli zétlar inthddetsnie” dey buyurmusturs sige E41 A or Meclisi Tanzimat odast daire-i himéyunda bir odadir ki mukaddem& burasi Meclisi mafrif odasi iken Meclisi ali ‘Tanzimat’m tegkilinde Meclisi mafrif baska mahalle kaldinie larak buran Meclis Tanzimat odast ittibiz olummmus idi. Fakir miderrisinden oldugum halde Meclisi maasif azdlyma me’mur oldugtumda Tesrifatt efendi bu odaya getirmig idi, Fakat ol vakit Meclis'te binigsiz oturamaz idik. Bu cihetle yazm sicaktan epeyce zahmet gekerdik, Bu kerre Mekke-i mikerreme payellerinden bulundugum hilde Meclisi alii Tanzimat azAligiyle yine bu odaya gelip eski yerime oturdum. Fakat binigleri gikarmak Adee oldugundan hemen binigi ikarp ve hafifee oturup ige mibaseret eyledim ve ol gan zamanm bizi bir sidelik yoluna gétiirmekte ‘oldugimu pek guzel anladim. Mab-1 merkumun yirmi dérdtinct cumartesi gaint dahi Resid Pajazdde Ahmed Cell Bey uhdesine rutbe-i vezAretle Meclisi Tanzimat azaligi ve birdderi Salih Bey uhdesine rathe-i bala tevcih buyuruldu, Meclis- Tanzimat re*isi Kibrish Mehmed Pasa’nm bu vukwitt Tesrifaterdan drenmesi kendisine gayet sgiram gelerek hin icrada hiddetinden saranp solardi. Resid Pasa’nm maksadi dabi ant bu vecbile tamek idi, $4bamin ikinci cumartesi_ guna Ingiltere donanmas: Dersaddet pts-gahmdan fekkei lenger edip git. Hilal in oglu ve damader sehri- yri Ali Galib Pasa taraf sébsineden tercih buyurularak Hariciye neziiretine getirilmistir. Ol vakit ie Ali ve Fuad Paga'lardan baska Hariciye necretine s4yan zevat yok idi ve Ali Galib Paserun tecrlbe ve melekesi bu makamm idéresine kafi dexil idi, Bind cneleyh umn hirciyye iserinin afirge Kamilen pedernin Ika’dede fcr buyurulan str-1 htmayunun tafsilau bi't-tabkik sebt-i ceridedi vekayi? kilmmak himmet-i behiyye-i fizalinelerine TEZAKIR- CEVDET 3 ‘mufavvezdir, Fakat bir iki fikra-iicméliyye bervech- ti beyan olu- Sule ki akdemee bed cem*iyyeti bir mikdar masrafla ‘ancak kadmlarm mukaddem ve muahhar etmig olduk- Tart deynlerinin mikdn tg yue bin keseye balig oldugu ma’a’t-te™ cssiifistilmekte idi ve bu. kerre on iki gtin miimted olan stir hu- mayun sahthen fevka’l-ade olup amma mikdara mesérif dahil hadd ihsidan haricdir. Edhem Pasa’nm sultant igin yapilan velime cemiyyeti egergi hafifce tutuldiyse de yine zariri mesarifi alliyyeye mubtéc olarak borg tistine borg edilmektedir. Muah- hraren diger sultanlarin dai velime cem’iyyetleri icra olunmak ‘ere bulundugundan Hazine-i hassa’nm dtiyfna agip tagacagt cihetle ale'l-umim ma’adinin maktiven frenklere ilzamiyle ‘buna _karghk tedariki tasaveur ve tezekkiir olunmakta idis Ly Bylo Lely, Bir ma’den-i ma’limu hudtd= muayyenesiyle bir sahsa yyhud sirkete ihale ve ilzdm etmek bir emr-i ma’ktil olarak her yerde cari olan muamelat-1 adiyyedendir, Amma ale’lumam Memilikei mahrise’de bulunan ma’édini bu resimden olarak sirket-i ecncbiyyeye maktii’n ilzam etmek memleketin bir his- se-i gayiasmm satmak gibi né-ma’ktil ve né-megri’ bir keyfiyet olduguna mebnt bundan dolays Resid Paga'y: sevenler dahi Kendisine giyaben ttirlz eder oldular. Bosna eydletinde méltezimlerin vaki olan taYaddiy&tindan dolays bu esnida Ingiliz konsolosu tarafindan Ingiltere’ye gin- derilen sikayet-nAme tizerine Ingiltere devleti Haticiye neziiretin- den Ingiliz.elcisi Canning’ gelen ta’limatta “Hal bisle gider ve Jristyanlar hakkinda ta’addiytt cringe dod eder ise Dele nin em itkemete ibtidarsizhgt yakanvakitte 6?-ctmle dol nazerinda testim olunsa gerktir” deyu yazilms ve “Mukaddend da Trkistén'm itll ta'ohid lund ise de fd milletin ve filén familyann hikiimdarlie te’min obumadi” gibi birtakim sézler dahi Ingiltere vitkelasmdan isitilmistir ve Viyana scfaret mistesart buhmap akd-i musildha emdsmda maslahatgtzir olan Thsan Bey ol aralik gifiliginde mukim olan prens Metternich ile gértis- dukte Mettemich “Ben Deoletsi aliyye’nin saktien dostu ve hagr- Aye ve bursa butens asdsadtaisbdt dl een din, Musaldha geet sire kesb eli, Decleti aligg’ce terakki icin burn gibi bir cake first olamaz. Ammd aksine harcketolundugtakirde dati Bunun gibi fera oakit By ‘THZAKIR- CEVDET lac. Bu mitsdadeli py iki senaye kadar taimtn ederim. Bu middet 2urfinda ecbdbs erate teebbitsolurmaz ie frsat fect olay” demnig oldugu mii mumaileyhin lisinmdan igtdmigti, Metternich’in sé muvatiks hal ve maslahat idi ve andan sonra Cendbst Hak bize pek ok seneler firsat verdic Ne gare ki biz adam olup da istfade edemedik ve belki ol vakit bitin bik tin fentiga yz tuttuk, Mukaddemd Resid Pasa damad pasalar ile ugragir ken muahharen kendisinin yetigtirmiy oldut Ali ve Fuad Pasalar ancan ayrilip Resid Pasa Gtedenberi Ingiltere pol tikasma mail iken anlar Fransez poitikasim iltizdm eylediler ve iki taraf dabi yekdigere galebe igin her turli vesdile teyebbis cederek birbirleriyle ugragmaga basladslar ve hazinenn bir para borg etmesine ra olmyan Sultan Abdulmecid Han hanes. lerinin vaciduna 2a’f u futor geldigi gibi muttasif oldie ahs aka hasenesine dahi za’fgelerek seccddenin drt ucunu saliver, di ve havassa vakelasimin béyle yelediferiyle ugrasmasindan wea. up herigitabatine biraku ve hazinelerin bir sGretlfevka’l-Adede texiyid-i daytmuns hig kayd etmez oldu, Elhéstl en siydde ist fide olunacak ey firsatta bir garip girive-i gaflet ve dalalete gidildi. Bu hillerden dolay: ashabet dikkate hayret elverdi, Ba’z-1 ashab-1 ibret dahi eB tale he alse lye Lily beytinihasbsshAl olarak okurdu, Bu babs! yazariken hime hakikatetye dai fdr geld ve burada bu teolnenior hires veri efendim. Fi 18 haciven cee 95 TEZKIRE N. 14 Balayye-i vekaayi'-i sene 1273 Frausa imparatoru Napoléon Cin mes'elesi gibi ba'za hue sisatta Ingilizler ile mattefik ise de Memleketeyn’in ittihady mes'elesinde dahi Rusya politikasma muvafik olarak iki tarath * Astinda vein zardretivle (241. yazslousue, ‘THZAKIRA CEVDET 2s bir politika kllanmakta idi ve herkangt tarafa agsa-diger tarafi tehdid edebilecek bir hilde idi ve Memlcketeyn meselesinde Avusturya devleti Ingilterela ile muttefik olarak Memleketeyn- in birleymesiniistemiyordu, Devlet+i aliyye dahi anlar ile bilik- te id Istefanald Bey’in hatrigin Bogdan beyligi kaymakarnhigma ta'yin olunan off ise Kendlisine mahremane olarak yazilimys olan evrdki ba’ziam dusirmtig we ba’zisu galdirmig ve ba’asinin derecesi chemmiyetini takdir edemedigi cihetle me'alini Ketm etmeyip vaciba'ihff olan ba’z-t serairi devleti agyira duyur- tnus olmagla bundan dolaya Devleté aliyye bir mevkasi miskilde kali ve bu seyler Fransa ve Rusya devlctlerine ser-rigteisikayet oldu. Halbuki Bodan'da intihab maddesi icra olumup ittihadm Lilafi zubtr edeceBi anlagidy gibi Dersadder'te Fransiz elgisi Mésy Thouvenel "Bu intihdb yolsuz olde, Ke'n-lem-yehin himine eamulan il trk- sere ed giderin’ deyu iddid ve stra Tayi cyledi. ingittere ve Avusturya elsleri dah. emen divanan teski- liyle iktizismm ierdsim iddi’A etmeleriyle Devleti aiyye dtgar-, hhayret ve tereddiid oldu, Bunun dzerine Resid Page iksi ortasim: bulmak dizere bir stiret meydana koydu. Séyle ki inti- aban makstd olan teshil-i divin hustsu b?t-te hir intihébm yollu olup olmachgmm tabkiks Paris konferansina ihile ohommak tedbirini der-miyan eyledi ve bunu gig hal ile Ingiliz ve Avus- turya elglerine kab ettvfp ve anlardan aldifa nim muvafakats tamama sayip isf bitirdim zannederken Fransiz elgis yine inad ve israr etmekle Resid Pasa artuk makama sadarette paydar olamay:p hemen fd-iadhanm birinei git azl ile yerine Giridli Mustafa Paga sadrazam ve Resid Pasa Meclis Alli Tanzimat reisi ve Ali Pasa Hariciye nazar ve Ali Galip Pasa Evkal hi- mayun ndzin ve Hasib Paga Safveti Pasa yerine Maliye ndaar: ve “Meclisi val ézdsmdan sabrkan Cie valisi Kamil Pasa serasker oldu ve bu tebeddilt ancak Resid Paga'nin rele olup ma’nen sadrizam yine kendisi idi ve saddret lafizdan ma’ndya nakl olunup neifiz yine Resid Pasa’ Gerek fransizlarm ve gerek slirinin Rasdi Pasa hakknda hharmet ve ri’ayetleri ziyide oldugundan hey’et cedideye daha rayide kuvvet verilmek tzere Rigdi Paga seraskerlite getirilmis olia daha ziyade yakipk alreh. Lakin Ragdi Pasa ile Ali Pasa % TEZAKIR- CEVDET Resid Paya aleyhine mittefiku'l-kelime olduklarmdan Resid Pasa anlann birlesmesini istemediBi cihetle kendi re'yine tabi bir serasker bulmak tzere hilaf's me'mal olarak Kamil Pasa’y: seraskerlife sevk etmiy idi, Halbuli seraskerlik iginin niifz-a sadaret altmda bulunmas dtedenberi muhili€i mizde-s humdyun ‘ken simdi ma’nevi sadrazam olan Resid Pasa'nm taht n0firun da bulunmas makrin- tabsin-i pilgaht clamyacagh derkar idi, Binden-alf-zalik bu hey’eti cedidenin cok vakit bekast me'mél degildi. Fakat bu sirada Kémil Pasa: muvakkaten olsun hatsrma gelmedik bir mansb-aliye neyl ile neye ugradigem kendisi dab bilmedi. Halbuki ol vaktin hukmance makamm dolduramayip sgend riz sonra az ile yerine Rsdi Pasa serasker oldu, Bu cihetle hey'eti vokelada Resid Paganm hila€girdnt kuvvet bulda ve diyebiltim ki ol zaman Resid Pasa sadaret-i ma’neviyyeden dahi ra’ ve salut oldu ve bir de Resid Paga kendi eliyle kendi ma- kamma getirmis oldugu Giridli Mustafa Naili Pasa’ya glicenip Mustafa Pasa ise makama sadarete geldigi gibi Resid Pasa'un rukabasna arz-1 hults igin gialice Resid Pasa’yt kadh 1 zemm eder oldugu miteakiben anlasilds. Halbuki akib-i tebeddilatea Fransa sefireti bay-lerctmant Outrey derakab Ali Pasa'ya sidip eski iddiatarma tekrar etmekle tebedddlata vakia Frarea elgisinin aztmetini ug gun te*hirden baka bie sey'i maid olmadi ve Bolgrad mes'elesinde oldugu gibi bu hustsda dahi Franea ve Angiltere devletleri beyninde bie sOret verilmek melhiz oldigum- ddan bu tg gin zarfinda Avrupa'dan bir telgraf vartduna inna olunuyordu, Franauzeleisi salt ghintne kadar imhl edecegini A Paga'ya va'd etmig olmasiyle pazartesi gin bayram rikabi ve ferdast reclis megveret akdi musammem iken pazartes! gina bas-ter- ciiman Outrey't Ali Paga'ya génderip yarina kadar muntazir oldugu cevabs: kat vardd etmer ise hemen bandirasim indivip azm-i rah edecegini beyan eylemis oldugundan rikab avdetinde bi-cumle vakela dogeu Kapudan Paganin sAhil-hanesinde saat dokuzda bi'lictima” gece saat dokuza kadar miimted olan mil- zakerenin neticesinde Memleketeyn beylerinin Dersaddet’e celbivle intihab maddest tahkik lnmak Gaere verilen arse macebince Frans elgisne bir it’a takrirverild ise de yine ka- bal etmeyip ferdést gunt saat bire kadar intizar ile ba'deho ‘TEZAKIR-L CEVDET ” bandirasim indirerek kat’-1 mUndsebat- politikayye edece dirmekle carganba gecesi sthil-hiine-isadr-14zamfde meclisi mes- ‘veret akd olunarak sabableyin saat on bire dek miimted olan mii= zakerenin neticesinde tara sahineden Napoléon’a ndme-i hii- mayun yazilarak Kendisinin sm: ikmél olunmak stretine karar verilip of vechile Fransiz elgisine takrir génderilmis ise de elei bbunu daihi kabiil etmeyip igbu garsanba gtind vakt- mu’ayyen-i merkumda bandirasm indirdikten sonra vapur ile ved4? zamnimda Mabeyn-i hilinayun’a gidip ba’deht yine Tarabya’daki sefaret- hhdmesine avdet etmesiyle akyam Azeri Mabeyn-i htimayun’ Hakkt Bey dahi bil-mukabele seffrethaneye gin- beyan ederken bu sirada devletinden almig oldugu ta'limat- mahstisa mécebince en sonrakitakririnde tellifs abt olunmadl hhalde bandirasin: indirip kat’ muémelat edeceini beyan et- ii ve Frans elgisi Kat’ mudmelat- politiayye ettkien son- ra sekiz gin oturmak tzere kendisine Imparator tarafindan ta! limat- eeditle gitmis oldugu Ingiltere vikelisttarafindan Lon. dra’daki Devlet-i aliyye elise iffde olmup o dahi bu kerre b&- telgraf keyfiyeti Babiali'ye bildirdi ve Ingiltere vikeldsimn Dev- Jeti aliyye sefirine “Deole-éaligye Fransalutyu memnun mee galy- sin, Lakin esdso dokunulmasn” demig olduklant mabremane haber alma. Bu vukwats gayrs milayimenin huddsuna sebeb bu ol- rmustur ki mukaddema diveli erba’a murabhaslan “Bofdon'm mri int golouz olde” deyu istika edip bumun tizerine emr-i | intihabin_orada. on bes giin te’hiriyle bu milddet zarinda yapr Jacak usti tanzimiyyey! havi ferman- ali gonderilmek streti meclisi vikelida karar-gir olup bu stret hent arz ile irade- seniyyesiistihsil olummadan min-gayri-resmin olarak Frannz elcisine beyan olunup o dahi telgraf ile Imparator’a arz etmig idi. Hlbuki bu karar az ile irhdes!istbsAl olimacagi sada Ingiliz ve Avusturya elsileri buna reddederek on bes gima sckiz gine tenzil ettirdiler ve bu hilélde yapilan sirets tanzimiyyenin bate mabillorine tngitere vo Avusturya ve ba'art mahllerine Fransa ve Rusya elgileri fra ederck gend ruz marr edip bu esvida ise Fransiz elgsine impatatorundan gelen tlimatia 0 ‘TEZAKIR-E GEVDET “Decletsi alge nin gindercegt emir bt-garezdne ie lance thir 26 imbdli Fransa dealt tarzipe kéfiye add eder” deyu mindesic olmagla Frans elgisi bunu Babrali'ye beyan ile bu babda arz tesekktir dahi etmis idi. Ne gare ki bu strada Ingiliz elgisi Cane ning’e devletinden almig oldugu ta’linéta gre Fransiu'nun imhali tarziye-i kaflye add eyledigi beyn olummagla ve tanzimiyye ile sekia gn dahi marr eylemis bulunmagla ark bir geye ihtiyée kalmad. “Hemen emrei intihdba baglanson”™ deyu Camning isrir edip Frans elgisi ise devlctinin tarziye iflye add eyledigi ber-minvél-i mubarrer kendisinin arz etnig oldugu sfretin cevabi oldugumu iddia ederck Fransa’dan ve Ingiltere’den gelmig olan isbu haberlere iki taraf kendiiye mu- vilik sfirette ma’nd verdiklerinden ve hakikat-i hilde iki elgi afr, yangma gkigtiklarmdan beyne'l-vakelé. misivere olun- dukta Avrupa’dan isticvab ve istiknah- keyfiyet olunmak azere Babsilfce bes gin te’hire karar verilmig ikem Ingiliz ve Fransiz elgileri “Tehir akde mindfiir. Aorupa’ya karge agur mes'iliett nasil Uzerinize alacaksmez” dey yaygara edip hata bunun tizerine ol vakit sadrézam bulman Resid Pasa'nin yalismda meclisi mey- veret min’akid olarak algama kadar strmag idi ve ol gin Ingiliz ve Avusturya eleileri dahi yalrya gelerek baska odada oturmala- riyle Resid Pasa gah meclisi miivere ve gah anlarm yanmna giderek miibéhase ve mitzakere ile meygul bulunmus idi Meclisi mesveretin metice-i muzakeratunda “Séret tanzt- ming irslinden ferdgetedelim ammé Ingiliz ve Avustrya eileri Aora- pe'dan geleck mesiligeti dzerlerine alacablorma déir bize bir sened versinler” denilip anlar dahi ol vechile bir sened vermisler id Fakat devletce bes gin tehire karar verilmig iken bumun geri alnmast devletin istiklaline dokunur bir keyfiyet idi ve bu televviin ve tereddud Fransalu’ya ser-rigter sikayet ve Rusyalu'ya baisi gematet oldu. Resid Pasa bu hususta sebat etmeliydi ve in bu gekle girmest Istanbulda her istedigini yapmak daiye- sinde bulunan Camning’e Resid Pasa’nin her vechile ittibain- dan neget eyledi¢i ma’lim olmagla andan sonra. Fransiz Daya kat’ muimele-i politikayye etmig gibi bir tavirla buluna- rak bas-tercemanmi bile Reyid Pasa’ya_gindermez olup lazam- gelen evraks bir kavas ile ganderir oldu, Bu hilalde ise Bogdan’da intiha vakti gelerek icra olummus bulundu. ste bunun tzerine TRZAKIR-I CEVDET 2» Fransiz elgisi devletinden aldaga ta’limat cedide uzere intihab hhemen fesh ile keen-lem-yekiin hikméne konulmast teklif ve ila terkei sefiret edip gidece¥ini beytn edicek Ingiliz ve Avusturya clgileri yumusayrp vermis olduklars senedin dahi ftidesi olmya- cai ve Avrupa‘ca gérinen mer'dliyetin Devleti allyye'ye aid olacagt gelip grtindil. Bunun dzerine Resid Paya balada beyin olundugu tzere divanin tesklite'hir olunup da emr-i intihdbm yoll veya yolsuz oldugu tabkik olunmak sGretini der-miyan eylediyse de Fransiz elcisi buna raza olmaysp ale'Latlak intihabm feshini istemelle ber-vech-i bald vidkela tebdil olundiyse de bu ddahi bir seyi mafid olmayup Frans elgisi kema-fi'esibik iddi- fda israr etmegin kaymakamlarm Dersaidete celbiyle mus hikemelerinin ierfsi ve ba’dehd mxAme-i husmdyun irsali stetleri der-miyan olunup bu dahi mafid olmayup ber-vechd megeth Fransiz eleisi bandirasm indivip kat'a mufmele-i politihayye ctmig idi, “lntihdbin feshi sireti Devlet-ialigy?’nin istkldline do- ‘unur” deyu Tngiliz ve Avusturya elgilesi tarafindan iffde olune soagla Babuali ol ska ihtiydr edememi id, Lakin buras meclise mahsusta der-miyan ohmdukta Seyhilistim Arif Efendi: “Ata. added bes gin thir haklonda verdigimiz karéra anlar tags etre Boras itbldle mandft degil mi ii Her bri kendi menfataler iin bir sre der-mipén edivor. Biz dene yapacagimzs gagrdtk dedikte buma ahi bir cevab veren olmads, Umdi-a hariciyyemiz béyle muh tel ve masevves clup uni dahiliyye ise bactin busin yz ‘stane buralolmy idi, Halbuki gardibden olarak tdi adhA ala. yinda Sovket Pasa ile Kayseriyeli Ahmet Paja. Sultan-Abmed meydaninda tekaddiim ve te'ahhur gavgas: etmisler id, Kapue ddan Pasa sahil-hénesindeki mecliste dahi ba’zilar beyninde miirir tegrifit igin muréraza vukw'a geldit isidilmiyidi Ber-vechei bala Fransiz eleisi kat muhibere-i politikayye cderck ig bir fend hile gelmigiken bu kerre Imparator Napoléon Londra’ya gidip Ingiltere laraligeiyle gdrtigmis ve Franatz lee sinin if'ara cedide muntazir olmasi ve emr-i cedid gelmedikge Istanbul'dan hareket ctmemesi igin kendisine ta'limat gelmiy oldugundan efkéra ammeye insirdh gclip hattd mecidiye altun yitz otuz altya kadar eskims iken def'aten yirmi aloya tenezztl ‘yledi. Zirh Tmparator‘un Londra’ya gitmesi Memlcketeyn iii dabi bir husn-i sdretle tesviyesine mukaddime olacagi me'mili kav! ici, 30 TRZAKIR CEVDET Vekaayi’-i sene 1274 Fillvaki" Imparator Londra’ya vardikta Memleketeyn’in ittihach daiyesinden ve teskil olunacak divinlarm buna dair rely vermesinden feragati Ingiltere devletine va'd edip bu va'din mahreméne tutulmasna karar verilerek beri taraftan dabi hemen fesh-i intihaba muvafaket olundugundan ig bitmekle muharremin dokuzuncu gunti stferay-i erba’a bandiralarm sgekerck tecdid-i minasebat edip BabsAli ile Franz sefareti ara- sndaki mubayenet asin: dai ber-taraf olmugtur, Stra himayun esasmda taraf geyhtlislamiden verilmis olan pusula macebince karfha-i himayundan olmak sixetiyle sidir olan irdded seniyye macebince sudiira ikinei ritbeden ve Istanbul-payelileriyle Mekke-payellerinden me'mtriyyette bu- Junanlara Ugined ratbeden birer kit'a Mecfdi nigfmt isan buyrulmagla muhamemin onuxcu gtind gidilip Seyhtlislim Efendi'den niganlar alndi, Mukaddem& Meclisi madrif a2ahg- nha me’mariyyet-i acizanemde igtinei riitheden bir it’a murassa” nigan verilmig idi, Muahharen bu niganlar kémilen topland:, Ba cihetle nigansiz kalmus idik. Bu kerre Meclis ali-i Tanzimat Aza mundsebetiyle yine dgtinet rutbeden bir kia nigina nail oldum. Fakat murassa’ degil id. Balada beyan olumdugu tzere Resid Paga bu kerre mecbt- ren sadaret’ten cekilip ve kendisi gin Meclivi alii Tanzimat riyésetini ihtiyar edip teskil ettigi hey'etei vkeld ile devleti claltmdan idare etmek emel ve timidinde idi. Zaman ise buna miisaid degildi ve mitealoben Riigdi Pasa’nm seraskerlifi amin tertibini sagirdh ve rukabésn Fransa seffreti kuvvetiyle ana galebe saldi ve otuz tg gin Meclis-i Tanzimat riyasetinde bulunduktan sonra azl ile yerine Fuad Pasa Meclis-i Tanzimat re'isi oldu, Yine hilalei muharremde Fethi Paya azl ile yerine Hasta miei bulunan Vasif Pasa Tophiine migiri ve Mihimmate harbiyye nzint ve ami yerine dahi Selim Paga Hassa magiri olmustur. Resid Pasa mesalih-icestme ile devlette isbét- viletd etmis ve pek baiydk san kazanms biyuk bir 28t idi. Ancak rukabisina ats esifilden birtakim adamlan iltizim ederck anlar ile dev- leti ire etmek gihi haga gikmayacak bir yola gltmig idi ve bu sadftetinde pek gok ritbeler verip riteb-i kalemiyye ve mtilkiyye- yi mebatiletmis idi ve bu sadaretinde Hazine-i hassa’nin dilyue ‘TEZAKIR« GEVDET a nnuna iki yz bin keseden ziyéde zam ve ilave vuku’ buldu. Bu cibetlerle Resid Pasa haylice lisina geldi. Elnfsil Reyid Pasa bu devlette kat kat haysiyyet kazanmy iken her sadaretten infish- linde bir kabuiu soyularak azametiginma hayliden hayli nakise geldi. ‘Mukaddemce Ali Pasa'nm az ve mieflaben Fuad Pasa'nm isti'fiya mecbtiiyeti hususlarmm sebeb-i hakikisi Fuad Paga’nn lisinmdan bu vechile mesm( fakir olmugtur ki Zata sahane Ghragan sahil-saraymm yikihp da miceddeden yapalmasim arzu dip bu hustisu kendilerine ifde ettikte iki dahi “Angéallah H zine-i hassa’min ali inticam buldubta daha éldsim yoparsinz, Amina sindi mizdyakass cardi” demeleri twerine Ali Paga’nm azli ve Fuad Pasa'nm dahi bi'istfa cekilmesi Haaim gelmis di. $u hale nazaran Ali Pasa’nm azliyle Resid Pasa’mn bu def'aki sadareti ricerred str-1 himayymlarm tantanalica ierést ve Caragam s raymm yikabp yapilmas: garezine mebai imig, Halbuki Hazine- hhassa'nm eski ve yeni borclarinsn tesviyes icin iatikrzalaaxm gelen mebaligin Maliye hazines celtesi tarafindan te'minine Salvett Paya muvafakat etmedigi gibi akdemce ana halef olmak tzere Regie Pasa tarafindan Méliye neziretine intihib olunan Hasib Pasa dahi muvafakat edemedi ve bagka bir ire dahi bulu- rnamads. Bu cihetle Reyid Pasatnn nezd-i gihanede dahi ev- velki chemmiyeti kalmadi. Mukaddemit mesriheye nazaran ijte ol vakit Resid Paya devel savims oldu ve Devlet ma’nen Ali ve Fuad Pasalar elinde kkaldi ve otedenberi Ali Paga birinci ve Fuad Paga ikinci olarak geliyor ise de Fuad Pasa'nm cerbezei nutku ve farta zekis hasebiyle atide Ali Paga'ya tekaddium edecetni ashiba diltkat daha ol vakit istihréc ediyordu. Hatt merhum Rifat Raga bir gin “Ne dersin Resid Paja'ya kim helef olw deya lede’s-sual Raul Bey"*Belli ya Ali Pasa” decikte “Tok ple degl” diyerck Fuad Pasa'nin zckévetinden ve efkir ihtirdiyyesinden babs ederck “Resid Pasa'ya half olacak Fuad Pag’ dir. Fakat Resid Pasa gibi dl cond defildr ve gayet miidéhindir. Hatté simdi Zati Sikdne cafenp da kendisne kak givelim dese “herémet buyurdunue efendim ski amblar eokil isle bir carif ham yaptrcel” digoch gel bir aouk ihtind? ve tif eder” demig olduga Rauf Beyefend?nin listnindan mesm@’dur. Biz yine sadéde gelelin, a ‘TRZAKIR- CEVDET Bu emada Hariciye nezareti dairesince pek girkin hadise zuhtra gelmigtir ki simdiye kadar Haiciye nezéretinde boyle bir fena ig vuku'a gelmeyip oradan suddr eden ifidat hep sahih ve dolirw olmak tzere bilinip bellenmis idi. Hadise budur ki mukaddema Nemge ticcarmdan birinin Tunus'ta fulin hace ram kimsede Kull alacag: olup merkumu Tunus vilis kat) ile emvalini masidere eylemis iddgtinden avusturyalular ol acirin rmaktilsi merkumds olan alacafunmn tazminini ida ve ba babda 1198 tarihinde korsanlar haklanda tarafa Deviets aliyye'den Avusturyalu’ya verilmig olan senede istinad etmisleridi, Halbuki bu sened korsanlardan Nemge tecar sefainine zarar erigrse Devleti aliyye tarafindan tazmin olimacagima dairdir. Bu da'va ise AdetA tickret igi ol senede temas eder yeri yoktur. Lakin bu huss igin Ali Galib Paga’nin taht-riysetinde olarak bir komis- you teskil olaup Haiciye mustegars Nardin Bey ile Kabat Efendi ve Avusturya sefireti mastesart Weiss! aza id. Beharof? znam rfis-ima'rf dahi komisyona gelip giderdi, Bizim komisyon- daki yadigtrlar bu isin ol senede temas edip ctmedigini dastin- mediklerinden yahud isin yurtimesini tizdm ile tecdhl ve te. sgafill yoluna gittiklerinden tazminatim ta'yin-i mikdin cihetine sarfa efkar eder olmuglar idi, Mutedlaben Ali Galib Pasa Hariciye ndzin olicak komisyon igine daha germiyet ile bakarak Hazine-i celile'den avusturyalulara yirmi sekiz bin kese tazminat verilmek tzere bir lava mazbata tanzim ve temhir olunmul id Gegen sene ramazininda bu mazbata meclisi mahstis+ vilkelada Jede'laraa ol vakit mecilisi alyeye me’mdr ve hilen sad- razam bulunan Giridli Mustafa Paga sened lakardisim: anlayama- yap ol tacir-i miiddeiye verilmis bir tabvil zannederck “(iki send var simalie dek nisin istememig” demesi beyne'T-huzzdr milli hhanide olmus idi, Lakin Mustafa Paga handeye seza is, sir huz- zar dahi itaba mistahak idiler. Zirh scned-i mezkir mecliste ‘okunmus iken birisi dikkat edip de “Bu sened korsandara mahsuster, Mesei'ss baks olan da'vdya ta’alliku yoktur® diyen olmayup esisen tazmini kabil edivermisler idi. Yalmz Maliye nzani “Bu kadar ‘para nasil veri” dey bitaz soylenip igbu merkezde kalmms idi, 4 Metinde bu kelime Gly qellindedie, * Metinde bu kelime iy,l2 yeklindedir, TEZAKIR-I CEVDET 38 Halbuki bunun tzerine Noriiddin Bey carafindan tazminatn meclit-i vikelada kabil olundufuna dair Avusturya sefiretine bir kita ilm-u haber veri ii Bu made hentiz mevki'i icrdya gelmeden ber-vecksi bala Ali Galib Pasa azl ile Ali Paga Hariciye nezdretine geldikte rmebalig-i merkumenin itdsma mdména’at edip Asvusturya sefé- retini on tg bin keseye ikna’ eylemig oldugumu gegen gin mecli mahsusta beyin etmekle herkes kendisine tesekktir etmigtir. Lakin garibdir ki bu tenzilat ne cihetle vuku’a geliig ve ast tarafi kimlere verilecek imig burasma soran olmamauir. §u kadar Ai Ali Galib Pasa pek mahcib olmus ve gayet kiighk dagmastar. Komisyon ais ale'Lhusus Nortddin Bey bundan dolays giib- he altunda kaldilar ve mukaddema yine nemgeltlere dair Selanik komisyomumdan dahi Noriiddlin Bey" hayli rigvet aldsia vean- da dahi vasita-1 rigvet merkum Beharof oldugu gayi? olda ve of vakit Beharof Ali Galib Pasa’ya dahi bir torba aleun getiriniy ise de kabal etmedigini Ali Galib Pasa stiylemis idi ve Beharof bir rQldetten beri Ali Galib Pasa dairesine mitereddid olup ancak ani migarinileyhe tavsiye ile dairesine getiren dahi Naruddin Bey idi, Binden-ala-zalik Nortddin Bey'in tohmeti hemen taht mubékemeye almmak derecesinde idi, Ali Galib Pasa her ne kadar bir sey almamig ve almiyacak olsa bile o dabi bu hususta sibhe altmda kalmy idi ve Beharof gu kadar bin kese komisyon hey'etine verecegini sefarete soylemig. ve tenzllata vaki'a iste anlara verilecek akge oldugu anlagilmisir. Kabtli Bfendi komisyonun bunda hatasm iti raf ile beraber kendisi dahi bihide si zann altmda kale idan dolays asin te'esif ile tebri’edi zimmete galipyordu. Bu kerre Ali Pasa huss mezktre dair yazdirm oldugu arz teakiresinde mezkir senede binéen meblaiea meckumun itdss lazamm geimes ise de madam ki Haxiciye mistegani Nordin Bey tarafindan bu akgenin verilecefi beync’Lvakela karar-gir olduguna dair bir sened verilmig esas madde tasdik olunmus demek oldugundan ciresiz asl ana akgeyi vermek lézim gelip ancak arada vasita olan tAcirin karbonu gu kadar kuruga almast siietinden ferégat olunarak on sekize hesab olunmasina sefaret Faz oldugundan ve ihtiydten 2amm ettiklen akgenin dahi simdl verilinesi Lézam gelmiyeceginden on ag bin kesenin verilmesi st ‘TRZAKIR-L CEVDET Jazum gelecegi dere edilmigtir, Bu strette Narttddin Bey ol sened sefirete nicin vermis ve vasa olan ticir ki Beharof olmalidir an arada dolasman neye mebnidit ve ihtiyat akges denilen rgvetler nerelere verilecek imig buralarnm tabkilyle icrdye iktizalan zimmetsi hiktimete borg kalmistr. Bagdad vilisi Gorlukla Resid Paga'min vefft haberi bu kerre Dersaidet’e vasl oldu. Bagdad’ pek guzel idave ediyord ve andan sonra Bagdad’a ol ayarda bir vali gitmemiy oldu- Sunda erbabst vukuf mawefike'l-Kelimedirs “le B1Z>5. Gene uz Bagdad vildyetine mands lede't-taharri Nasmk Paga'ya tcklif olundu ise de kendisi Cidde'ye azimet tzere oldugun- dan Haremeyn igine Bagdad valilini tercih ma’nismdan itiréz ile arg hahiy ve ragbet etmedi. Serdar-i ckrem Omer Paga musilahadan beri Bagdad vali liginiisterdi. Lakin kendisine pek te emniyet olunamazdh, Gonki Omer Pasa Aravutluk ve Kardistan muhdrebelerinde ve ba’ dich Bosna’da sohret alarak knmandaca mehareti mlsellem fse de umar- mélkiyyeye vukufu olmadigimdan bulundut yer- Jerde umara milkiyyeyi ihlal ve memleketin ilerigelenlerini perigin ede-geldiginden umtr-1 mUlkiyyede istihdam mindsib gorlimayordu ve bir de Omer Pasa damid: padigihi Mehmed Ali Pagn’ya gatarak anm mudvenctiyle Karaday’s feth edecerim deyu Deviet’in basma bir Karadag mes‘clesieikarmas oldugundan esti politiyyede dah kendisine giivenilemiyordu. Kaldt ii Kanm seferinin bidéyetinde erg ihtyatsrziihasebiyle Tuna’ de tarafinda bukman ctz'tasikir ilamiyyeyi cehlike hilinde bulendurmas iken eh iskimin kava fennei harb ikizismdan fein olarak aki? ola-gelen jdamita muftites! ve hustsiyle sishinecilerimizin mehdre-i Kamilesi rusyalularin inhizdmina bidi olarak Omer Paga’nin sti tedbiri gan u gohreti eib ve ba‘dehti Kalafat yakasna asker imrar cylemek tedbiri begenil- mekle Sibarm mitcb olarak uhdesine serdar ekremlik ratbesi tevcih buyurulmas ise de ma¥yyetinde on iki bin svn asileei nizamiyye ve on alt bin bageboruk stvarisi olup bag-bozaklans nizdmiyye alaylarina taksim ve hisn-i idare ederek yirmi sekiz bin stivariyi imal ile hayliceiggormek kaabiliken bast-bozuklan ‘dare edemeyip asker ise ag Kalicak buldugu yerden mece’nen yem ve yiyecek almaga mecbir oldugundan igbu bast-bozuk ‘TRZAKIRI CEVDET 35 savarisi kurd abilisinden cebren ekmek ve arpa almaga ve bir (araftan dahi dagulmaga baslaysp Omer Pasa tarafindan dabi “Bunlar akdlige ta’addé edgor” dey dagalmalarma sa'y olunmagla ‘bw kadar savini dagilarak orduy-s hémayumsn bie birydk kuvvet- ten mabrum kalmasi ve rusyalular Magin'den mirtr ile bir ugun hat Uzere hareket ettiklerinden bu hattm kang tarafi sarpilsa epeyce if gérmek kabil iken Omer Paja’nm buyle bie harekete cesiret edememesi ve Silistite’nin teslimine emir ver- nig iken Silistire ayn ve esrafindan Ibrahim Aga’nm cyvikat ve tergibat tzerine mahstr olan asker ve ahili b'Littihad hod beshod fedakarine madafa’a ederek rusyalulan biytk inhizama dite venihayet Silistire'nin seldmet ve halisima sebeb olmalar le kendisinin asker ve abali nazarinda kigik dugmesi ve badcht Kinm’a gittikte asikir-i muvine ile bslikte Sivastapol’a gidip de san kazanacak ve asakir-i islimiyyenin ginm artiracak hare- letler edecedine Géaleve'ye sokulup bthfde imrira vakt ile askeri giirliumesi ve nihayet Istanbul’a gelip Batum’a gitmek fazeze Sivastapol'a gittikte asilie-i mictetikanm tamam. vakti huctmuna tes&daf etmig ve Pélisier tarafindan kendisine “Bir ‘gin sabret. Yarenki hitcundan soma bitin donanmays size veririg. Derkal askerinizi Anadolu’ ya imrér ediverinsinic dey libs stretinde taabhid olmmus iken “Anadolu ednibi hemi” deyu hemen Kirim’dan kalkyp Batum tarafina azimet etmekle ferdist olunan hictim ile vuku'a gelen Sivastapol* muzafferiyetinde Devle allyye sancaginm bulunmamast ve Batum tarafindan gegtkte dogru Ardahan yoliyle gitmek Iazim gelip hatt® anm bu tarikle hareket edeceyi mutdléas: tzerine rusyalular Kars dzerinden muhfsara toplarm Kaldiemislar iken syed ki rusyalular Kars’ burakip da kendi tizerine gelirler deyu o yoldan sarts nazar ede- ek hig dilgman ya) goremiyecek bir uzun yoldan harcket cttigi rusyalularm maltmlan olcak tekrar Kars tzerine gulla- narak Kars kal’asm istila etmeleri hustsitr Omer Pasa’nan askerlikge olan golret ve ‘tibirina dahi hayliden bayli nakise {getirmig id, Pakat Ingilzlertarafindan tasahbub veiltizim olun- makta idi, Her ne hal ise bu kerre Narmk Paga’nn ber-vech-i Ala ragbet etmiemesi tzerine Bagdad valiligi Omer Pasa whde- sine tefviz buyrulmustur. + Motinde Sivatool! ckunacale yeklde yarkmri, 36 ‘TEZAKIR CEVDET Saferin yiesni ikinei cumartesi gi saat sekizde Abdaline- cid Han hazretleri Resid Pasa’nm Emirgin’da vak’ sthil-hanes Jerinin verdsmdaki kasrx tesrif ve akgam tagmma kalarale gece saat iki buguktan sonra avdet buyurdu. Abdiilmecid Han haze retleri mukaddema bir defa merhum Husrev Paga’nin davetine sitmis ve bir Kerre de sadra eshak Rauf Pasa’nun sahil-hinesini teyrif etmis idi. Bundan baska vukeladan kimemenin hine ve sabil-hanesine gittigi yoktur. $uraya buraya tepiflerini mebedl buyurmazlards. Bindenaleyh. bu kerre Resid Paga’umn sahil nesini teseifleri Resid Pasa haklmda rukabis clan vokelay-1 haaraya karg. biytk san u iftihin micib oldu, Abdalmecid Han hazretleri iki def'a hekim-bag: Abdalhak Efend?nin Bebel teki yahsina tesrif buyurmustut, Vikeldy-1 hazira ise Hazine- hasia’nm bir buguk milyon keseye balig olan daiytmumu ditintp imesilihei stire ile ugragmaga gendan vakitleri yok id. Darb. hhane sergileri yade altmis nokseniyle karma bagladi ve yine bu hey'ct-i vikelamn mukaddemki iddvelerinde tahsist hi mayun egergischriye yirmi bin keseye iblag olunmas idi. Anca derdest-i ins olan ebniye-i hassa igin gehriye sekiz bin kesest tahsis olunup bakisi dahi daytinun gOzestesine karsihk olmagla Saray-a hamAytn'un idaresine bir sey kalmyordu, Ihlamur kgkleri hen hitam bulmadan Giraan saraya yuklip mic ceddeden Kargir olarak yapsimak zere fdi. Gegen’ sence hitam bulan Kugtksu kasrina nazive olarak ayniyle bir kas ahi Goksn'da yapihyordu, Fmdikli'da Edhem Paga ile Mahmud Paja’nan sultantarigin bir kargir saray yapilmakta ve itmasm inteal olunmakta idi ve Fndskli'éa Adie Sultan saray1 mitced- deden ing olunmakta olduitu gibi Fama Sultan jgin dab mtlceddeden bir sitdiye ve Babi’ssaide derimunda muhterik olan mahaller ing kanmakta idi, Bu ebniyenin insisiyle beraber duydnun tesviyesine dahi bir gare bulunsa bile saray kadimlarinan israfits fevka’lAdelerine bir béyle devlet daha olsa tahammiil edemiyecegi derkr olduitundan vakelay-s devlet diighr~ endige ve hayrer idler. Rebivilevvelin dérdancit pergenbe guint Resid Paga det’ ‘dise olarak sadrizam ve Riza Pasa serasker oldu ve Fethi Pasa * Bu cmfe metnin iginde dedil sphife kenavindadir, ‘THZAKIR-L CEVDET ” yine makam- aslisi olan Tophine masrligine getrilip Vat ‘Pasa dahi Hlassa migrligine fide buyuruldu, Sinan Pasa besdef"a Sadaret’e gelmiyidi. Alu defa Sadaret’e gelmck ibtida Resid Pasa'da vuku’ buldu. Hilala reb?Glahirde halkim ‘tirtzauna bidiba’za tevethat ier buyuruldu, Séyle ki HAviciye misteya Neruddin Bey’in liecl?l-muhikere Meclisi valdya gikariimas iam ikem Azd- Inkla Meclis valaya me’mattr oldu. Ali Pasa bu vechile Héiciye nezareti dairesinin lekesini izle etti. Lakin Meclisi valA zie sandan ba’zaa zevat “Burast mattekinine mierinine ma'c@ midir. Bu adam iginize girmai nimisanuca dolunyer” deyu soylenmede basladitar. Hialbuki Hriciye mustesarhgma daki mokaddema sirkati emvali miriyye ile mottchim olan Tersine mistesan Arif Bfendi gecirldi. Bu stiretle minhil olan ‘Tersine mbstesar- liga Amedci Said Efendi ta’yin olunup amin yerine dahi mer- humm Rifee Pasa-zade Rauf Beyefendi medi oldu, Bu hilalde zabtiye magiri Lezet Paga flc’eten vefat etmekle ‘Yanya valisi Mehmed Pasa liyakat ve ehliyetine mebni Zabtiye milsgiri oldu ve istikamet ile ma’rdf olan Dar- stra reisi Rifat Pasa Yanya vAliltiyle ize olunarak Serasker Paga'mn sevk u talebi izerine mukaddeméa sirkat ile mittehim olan Zarif Mus- tafa Paga Dar gra riyasctine getirildi, Bu hilalde Avrupa’da méliyece bie bubran vuku’ buldu. Avrupa sarraflarmm pek bilytklerinden nicesi mflis old Bunun isin meydanda ag sebeb gbrilldyordu. Bu ag sebcbin birisi belli birincisi Amerika’da ba’at kumpanyalarm iflisa. ke masidir, Bu dahi Amerika sarraflarmm servet ve kudretleri fev- lnde ve ftibarlarmm tahammtl edemiyecegi derecede ‘kum- panyalar teskili ve demiryollars insist gibi Bayt islere eikasma- larmdan neg'et oylemigti. Fakat Amerika reisi"-ctimharunun “Sed Bir muhirbe cur ederse Ameria’da ziydde nakidbulunsun” deyu her tarafta olan mikudun toplanmas fikrine digmesi dabi bu husisa yarchm etmis oldugu dabi mervi idi, Sebeb-i sani sinlilerin afyon istimal ve itirdam terk eylemeleriyle Ingilia~ lerin ticéreti tazyik edilmis olmasidi. Sebebsi sflis Hind mes'e- lesi zuhar ile Ingiltere devictinin hayli nikuda ihtiydeidir. “Maliyece Devlet-ialiyy’'nin abel ie migecoegoldugundan Ao rupa’nn ighu butrdo-t mdlisi Memdlitei osmanigeye data ziydde 38 ‘TEZAKIR- CEVDET okunabilecey citetlesimdiden baz tasarnuftasa'y olunmas:elzemdir. Buna geek Sultan Abdalmecid’e ve geek vdkeldana heydn et” dey Ingiltere Hariciyenazin tarafinelan Caning’e ta"timat gelmis ol- dugiuna mebni o dahi Babidli'ye beysn ettikten baska huztirs ha mayuna giip Zéta Sahane’ye dahi arz eylemigtir, Hlbuki Ce yafan sibs hedminden doy tebrikzmninds Canning wuzir-t hiimayuna cikup “Tahtadan olan ebniyeye pare sarf etmek Bid ivi mde Sarg gape te ok clarak ingé oluwmatidir® deyu Crragan sarayinim miceddeden yapilmak Gzere hedminin muhassendtindan bahs tiny ic Simdi ta'fimats macebince ansn ziddina olarak tasarrufita 1? yet olunmasim tavsiye ve nasibat eylemigtir ve ‘yakimda Canin Imovalaten Londsve deck angundan bh ae ae amminda li-eclt-ta"dm Sadrazam Resid Pasa’nm slhilchine- sine geldi, Fakir dahi sofrada bulundum, Resid Pasa sofvada su nutku frdd eyledi”. “fngiltere dale-i fahimesinin hdew bilemecis ulunan sefii Lard Stradford de Redcliffe cnalarvun deodnes dfigets lemenntsin’ der-migdn elerim ve bu edtn Dersudette nitddet’ ikametine de Devletoialing’nin Ingiltere deoletple olan mindsets hlisesinin {eryid ve istikrdrina kami ebliyel ve makére ile mavaffa olmas seb iletle citmlemizin sihrdnizetine kei istibbak eplemesi mieibei mem tne oldegu mislld buradan yakinda vk’ azimeti misteleimeifeder lan mevdddandsr. Bu keder seri mgérinnileyhin az oakitte buraya ave dimidigle Kesb-i hiffet etmektedi?” Canning buma teyekkir ett. ten sonra fakize hitaben ““Vok'antnis Efendi efer bu nuthu taribinize biplee kayd etmee isenic size heldl cimem” dedi. Vakit ddahi “Buna tarihe aisle dere ederim ve tarihimiz basta bir nishae sin: kendisine gonderiin’” deyu cevab verdim, Bima dabi mabstsen tesekkur etti ve gend rz sonra Londra’ya git Canning kendi devletinin ntftaimu diveli sdirenin nt na faik géstermek igin her tUrld esbaba tesebbiis eylerdi ve but batrda Resid Pasa dahi kendisine masdid idi, Bu cihetle Cann birkag Fransz elgisinin az] & tebdiline sebeb oldu. Lakin ba keyfiyet Fransz imparatorumin gayretine dokumdu, Nihayet odahi artuk Dersadet’ichi elesin’ bkada ssrdr ederek Canning ile ugragmaga karar verdi. Ana dahi Ali ve Fuad Paya nmviik idi, $u halde artk Caming’in Istanbul'da istimrdst mOshil ol- duguna nazaran bu gidisi muvakkat stiretivle ise de artik Istan- ‘TRZAKIR-L CEVDET. 39 buPa avdet etmemesi melhtir- kav! ii Resid Raga’nin bu def"aki sadiretinde Franti elgit kendisine gelmedi, Fakat miyinclerin- deki mubayenete sebeb olan Canning ber-vech-i bala Londra'ya sitmiy oldagumdan Hariciye maaan Ali Pasatnmn tavassuryle bunlan bargtrimalarina karar verld ve reby'élabirin kine cumartesi gimii akgam: Ali Pasa tarafmdan Fransiz elgisine bir riyifer tertib olondu, Bu ziydfete yalnoz havassa vakela buland By vesile ile Resid Paya dahi Franz elgisyle gdrtgop bangs Veteyat Bu sene dahil ve haricde bitytiklerden ve mesahirden pek cok vefeyat vuku'a geldi. Galiba fakirin dahi baytk adamlar ile alfet ve ihtilitam ziyade olduguna mebni bu yshn mestibin- den hissedira clem it keder oldum. Sdyle ki Lofga meclisi iddresi Azismdan Istabla amire payeltlerinden pederim Ismail Ata gegen sene Dersaddet’e gelip gértigildtkten sonra hace serif maksadiyle cinib-i Hicka’a gitmis idi. Edy fariza- hace ettikten sonra avdetinde Yenbu'dan Kusayr'a gap nebr- Niffde kayik ile gelirken Circe nam kasabanm bir merhale dst tarafnda vaki? Bulyena nfhiyesinde saferin sckizinel giini azim-i dar-s beka olmagla kayiktan gikaribp nébiye-i merkume- de defn edilmis oldugu haber-i hizn-eserini rebf'ilewelin gur- resi olan pazartesi gin Dersaddet’e gelen hidmetkin Hac. Ahmed getirmitir. Hac Ismail Aga Lofga’nm esrafs vilcthun- dan bulunan Hact Ali Efendi'nin ogludur. [gbu Hact Ali Bfendi ile kiigik birdderi olup kiighk Huseyin Pasa’nin ordu ile Pasban- oflu tzerine hareketinde Vidin kal’ast harieinde kurgun ile sehid olan Sitleyman Bayrakdér haklarmda Térih-i Acizinin yedinei cildinin on ikinci sahifesinde ba’z1 ma’ltimat oldugu gibi dokuzuncu cildinin 233, sahifesinde Ali Efendi’nin ba’z-1 ahvali minderiedir. Oralara miréca’at buyurula, Ali Efendi ile Suleyman Bayrakddr Yularkiran-oilu deyu ma’ruf olan Ahmed Aga'nm ofullanidir ve Ahmed Aga Lofea miiftisi IsmAil Bfendi’nin ofl olup 0 dabi Yularkiran Ahmed Aga’nm ofludur i fi'lasl karkkiiseli bir sergerde olup Sultan Ahmed asrmda Rusya gars Buysk Petro ile Beltses vesirin miyénelorinde vale? bulan meshur Prut muharebesinde bulunup ba'dehth Lofea’ad tavattun eylemigtir, ” TEZAKIR-E CEVDET Resid Pasa bu def"aki sadaretinde her tarafla bansgtz, Mug- bert'Lhtur olduga kimseleri fy ett, Sumumla bununla ugras- maktan vaz-gecti. Herkes bu hal ittihéd igtimalden istifide olunmak emeline dasta, VikelA dai sk saya tanzim-i wndra devlete baslads, Kendisinin giragea hislan ve bir vakitten, beri rakibleri olan Ali ve Fuad Pagalar dahi ittihad ve ietifaka mail oldular. Anlar ile Resid Paga arasma tokun-inifak ilka ede-gelen ler mahcdb kaldilar. Meger Reyid Pasa'nim béyle tebdtls shval ve ablak etmesi halktan ve devletten bir halallik dilemek imig Ki cumAdeldlémn on besinci ve kanunei ewelin yirminci cuma sind na-mizac oldu, Tabiblerilletin esti. nazi oldugunu an- layamayrp niatle nevazil muflecitiyle tedbir eder oldulan CumAdeldlanm yirmi birinci pergenbe gint sabableyin fakiti saBinp evkafin islahdtna dair Fuad Pasa’ya ifade olummak Sacre ba’a vesdyd iffde ettigi sada sudtrdan birinin Evkat neziretine getirlebileceyini dahi ilive-i kelam etti, Ben dahi Babiali'ye gidip bu verdydy: heniz Fuad Pasa'ya ifade etigim evanda Resid Pasa sihil-hinesinden mahstisen génderiliiy clan bir usak gelip Resid Pasa’man veféts haberini getirdi, Hemen Haxiciye nézini Ali Pasa’nm yanina vardum. Sadrazamin vel haberini verdim. Ba'deht bir kayiga binip yaltya gittim, F?'- vaki? Resid Paja’ya bir siddetli nd. gelip saat altsy1 on dakika gegerek testim-i rah eylemiy oldugunu anladum. Pederimden iyide ana agladim, Garibdir ki hayatmda kendisini soyme- yenler bile vefZoma azim te'essuf etmiglerdir, Perdis cuma gind na’ vapur ile Képri’ye indirildi, Kendisinin abval ve ma'ld- sndtina vars olan iki vezird fetinet-semir ki Ali ve Fuad Pasa. lardir ikisi dabi birlkte olarak cendzesini Kopribagr'ndan isthe Dal ettiler. Ibtda Ali Pasa tabiitu altma girmnege segirdince ‘orada bulunan diger vakela ve me’murin ve stir nasa pek act te’sir eyledi, Ciimlesi aflamaga baslads, Vilkela ve me'murin ve stir nés tGbdtuna tajrmak dzere biribirine girdi. Bu hil ise es. nay-irahda bulunan mileli stireye bile te'sr ederek sunt nasin Kimi gozlerinden eslsi tehassiir ve kimi yuclerinde Asar-a te'essif ve te'essir magthede olunuyords, Resid Paja’nm ol aarda ne Diiyak adam oldugu iste ol gun herkese ma’lim oldu. Efahimn tulemédan meshir Temimi Rfendi dahi Resid Page, ebhutda Wye Coley lone Ge dedi, Elhdsl Resid ‘Pasa hayatmdan THZAKIR-L CEVDET a viyade vefitunda muhterem olarak elden ele tabi ile Bayezid cfm? gerifine goturdldi. Ba'de-salat?l-cum’s cenize-snainaz Johndi ve lede"e-tezkiye her tarafta “Allah raknet ejlesin. Hayir- her Devlet bir zdt idi, Asrimsz. bir bith adam gaib ett” yolla sézler sBylendi ba'dehd oradan tehyi'e oliman tirbesine defn ohindu; finaly “ies ale di ie Posartesi gind kehveci-basisi Huseyin Aga efendisine aglar iken menzilen vefat etti, Efendisinin yanma gitti ale ih in, Resid Paga’nm terceme-i halini ber-tafil cem’ ile ceridesi ve- kaye yazmak bimmeti ber-giizide-iftaalinelerine mufavvezdir. Bir iki gin sadret tevethi te’hir olunup pazartesi gin Ali Pasa Sadrizim ve Fuad Pasa Hariciye nézari ve Kubrsli Mch- med Pasa Meclisi Tanzimat reisi oldu, Igte bu hilalde Avustur- ya devletinin meshur maresalt Radetzky’nin vefat eyledigi dabi siti Fethi Paga hayli senelerden beri mylea sadre mabteld olup hatta cattn igilen odada duramazeh. Bir vakitten beri ziyidece na-mizic olarak cumadeldhirin selhi olan pazar gecesi fixim-i dara beka oldu. Migirim-ileyh merhum Resid Paya ile gah mittehidane ve gth mutchalifine birlikte manstb ve ma'zal ve gih yek-digere miisibakat ederek mukbil ve makbiil ola-gelip niihayet Resid Pasa rlei rekinel devlet ve 0 mtstegir- salta- nat olduklant halde Resid Pasa’y1 vefitanda dahi ta’kib eylemig- tir, Amin vefétu Resid Pasa’nm vefitt kadar devletin politikaca rengini tebdil etmediyse de mevki'i pek ndaik ve mihim oldugan- dan velit Saltanat seniyye'ce vekayi-i mihimmedendir. Fethi Pasa’nm vefits akabinde Evkafs himiyun nfzan boulunan dimadaa gehriyast ve Resid Paga-zade ALi Galib Paga askeri_me’méiriyetlerinden bir_me’miriyet istid’an zimnmda Mabeyn-i hiimaytin’a bir tezkire yanp Tophne masitligini telmih eylemis. Damad sehriyéni ferik Edhem Baga dabi Top- hane misirligi igin istid’A cttirmis. Fethi Pasa-zide Mahmud Pasa dahi cé-nisin olmagi kaviyyen emel ederek bunun igin Mabeyn-i hamdyun’ca sy 1 amel etmekte bulinmuy ii ‘Damad pasalanin bu tesebbiisleri cocukluk idi. Zird Fethi Paga’y1 Abdilmecid Han hazretleri kendisine miistesar ve harem huméyun’un mOsavere-i abvaline varinca mabrem-i esrar edin- « ‘TRZAKIR-E CEVDET mig ve am zat himayunlarma himt gibi bilmis idi, Binfen- ald-zalik Fethi Pasa’nm mevki' Adi bir manstb deiilidi ki taleb ve istid’& oluna. Fakat dimad pasalar acemililleri hasebiyle bayleistidalarda bulundular. Zéts Sahane ise highirine kulak asmayip bu babda kendisine takdim olunan tezkireleri yurtmyy atmig ve Tophine mosirligini serasker sabik Mehmed Rigel Pasa'ya teveih ctmigtir. Riiydi Pasa'ain bu me’mdiyeti tzerine Ali Galip Pasa tesrifatca ne mevkr'de bulunacagam: Babualfden sual ettkte “Are olunda. Hentz exdbr gkmadi” cevabany aldcktan sonra Mabeyn-i humayun Bag-katibi Hakka Bey'den sual ettir- dikte o dahi kendiliginden olmak azere “Rigdi Paya iy def'a se- raskelik etmiy- ve sind daki mazhar-s tcc’ pdiyihi bubunmug elduguna nazaran bana kalirsa kendileri ana ridyet buywrmaledirlar®™ emis. Bu iki mabhem cevab uzerine AK Galib Paga'ya zuhd-1 irddeye intiziten bu haha selamiiga gitmemek veyéiud gidip te Rugdi Pasa’nm dnine ditserek ami kendisine takdim edivermek sam gelirken Galip Pasa selambiga gidip Rusdi Pasa'ya geri almastigin sbylece bir tekifetmi ise de Raga Paga neziket yollu ileri giderek geri kalmama olmasiyle Ali Galip Pasa dahi anin arkasinda kalmis oldugu hilde Zat2 §ahine gikup da ata bin- digi anda Rasdi Pasa’yileride gbricek iahdr-i gine cebin ederek ve "Or kere serasherli etmis bi zatatakaditm ne demektir™ diyerek hhemen Riigdi Pasa’nm geri kalmasins emr etmckle yaver-i mah> sis gidip Rugdi Paga'ys geri alms ve bu keyliyet dai Galib Pa- sa'ya bir nev kuighldik iris eylemigtir. Ol vakit beyne’l-me'- miirin terifita riayet pek mhim bir keyfiyet idi, Ale'Mhustis Gali Pasa’nm pek merakt idi. Gara‘ib-i vuku'éttanchrki Sultan Abdulmecid Han hazret- Jeri mukaddemce alem-i ma’nada kendisi Tophine meydanm- da iken iki kuyruklu yildizin bitsi pave pare ve digeri hey’etiyle uigeagana gdrmus, Resid Pasa’mn veldtindan sonra Sadaret rikabmda bu ro'yay1 vikelaya takrir ederek “ite birt kt Digeri dah kim blir kimair” demig ve Fethi Paga’nin keyifsizliginde istfsira gidenler gelip de “Dunden bugiin daha iyicedir dedilje” endi ri’yasma itimaden “fyidir anmd ilecehtir® dermis, Hey’etiyle diisen yildiz, Pethi Pagan haline mutdbik olduge gibi pare pire digen yildiz dahi Resid Paga’nm halini muvadikur ki ha'iz oldugu meziyénim her pargas: bir tarafia kaldi ve en biiyuk ‘TuzAKint CEVDET 8 pargalarma Ali ve Fuad Pagalar varis oldu, Bu rttyay: ibtida Kamil Pasa'dan isittigimde dedim ki “Bunun riydy sahtha ol- dugunde sibhe yoktar. Merkumlann hula terceme-ihdlerini sid. Gini Raga uldsclareblei he" etindinde mat raf ve ma’ time olmazan imedérlar izerinde harcket edip bu isi dahi dple harcket-i ma'rife ve smuntazama ize bulunmaclar ii.” Kamil Pasa dedi ki“‘Bu teythi conide-isekagye yacar ise iki sinin dati tercemesi Rdllerine déir bagka sey yozmaga htcet kalmaz”. Kamil Pasa asrimizda metrik hikemine girmig olan tara-i kadim tizere muhassendta lafziyye ve shir sandy’-i bediiyye ile meghtin olan mingeats severdi. Bu yolda Resid ve Fetbi Pagalarm velit- Jani hakkanda fikraci Atiyoyi kaleme almsy: Resid Pagani gim-nara-s gydbaté Leabbi foyfiyi adem ve ak- Lémei hat olanelsinesihatkdan madrid * a5 pl gle Ch Cam St lmasina Fei Pasa hased ve tarik-idmed dei nefesini dyh- sadn sed etinele verésnca revin ve dari’d-darb-t_dingéda taksim edemediler Aalige-i magup-iikbal a idbén pitt nds-r ebed-karbrda icdbe etmck nail adie gibi deh oldu ay Loi ge yt be Kimi Pasa bu fikrayi kirfat ettikten sonra “Guat y lust den marie laPnet_midir” dedim “Ne gabuk hisdb edip buldur dedi, “Resid Paga’nn pok cok litfi indyetin’ girdle. Habkinda ‘bu misilldt’ bird kllonmanezLdyikdegilir” dedien. “Garac sandy’ bedi icssir yoksa saminé degildir” deyu itizir eyledi. Lakin ‘Kamil Pasa’mn Resid Pasa'dan gormtiy oldugu efindiliklere na- zaran hakkinda fena sz sbylemete lisint varmamak lézim gelirdi. Kaldi ki bade'l-vefitkimese hakkanda la'net etmek céiz olmaz, Zira Ahiretteki hali bilinmez. Ma'amafih Resid Paga’nn ber- vechi bald keyfiyyetsi defni hum-i hatime ile gittigime dell olabilir. Bir cok vakit sonra Kamil Paga’nm dahivefitunt gor- baal + Meshur arab sti Zukeye b.ebi Stlmi'em asides) moallakasn- dan bir mre’ olup ars ve beytn eames gud eS on, gk Jy ad 3 lens Sl om isd ooh 530 demic olyp net (cs!) kliresnin.ebeed “ TEZAKIR-E CEVDET dak, Cendazesipek sansiz idi. Yalimdan vapur ile Uskudar’a gecirldi, AhbEb ve yarénmm gogu cenézesinde bulunamedi, Abval‘i uhzeviyyesini Allal’dan baska kimesne bile Andan ee. vel Fuad Paya Italya’da velit edip cendzesi sandik ile Derealdete getitldi ve vapurdan pek sanh olarak turbesine goturtlda, OL sn aleyhinde ba’z-1kesintarafindan sole siylenmekle beraber lede'ttcekiye “Aliah okscme efvtsin” divenler dah gok ich Ba’deht Ali Pasa vefat ettikte cenaze namazt ‘Yeni-cami’de Jaluup Stleymaniye camifnde defn olunda. Lakin garibdir 1 rutezziner biribirini yanhy anlamagla bir distst snag le namadi. Hele cimi’-i serif igindeki cemaat yoliyle cendee naz mazmi Lulsmadular, Fakir dahi cimi” iginde ‘dim, Condos Japismdan gikap tezkiyede bulunmak tzere segircim, Kalabali, di. Cenazenin yanuna kadar varamadim, Yenikapt Mevlevihas nesi seyhi Osman Efendi ug def'a “Bu zatt nas blinsinis” dey sordu ve arada “Bayi bir 241 idi. Delete cok gel idnetler ip diyedurdu, Kimeme tarafindan la ve na'am bir covab aude cimedi. Etrafinda bu kadar mOte'alhkau var idi, Cundesinin nutku cutuldu. Bir cevab veremediler. Boyle eakiyede stkoct tam ile mukabele olundugunu grmedik ve higbirtarshte vuku uunu abi isitmedik. Bir adamin beraber yagadie millet iginde menfir olarak Ahurcte gitmesi akraba ve abbabma ne mestcbe ratessir olacaga muhti- beyan depildin. Zaten efits ammeye dokunacak tavr w migvisda bulune makian momkin mertebe sakumyordum ve oldukea kab mmeyi celb edebilecek hal u haiekete galpyordum All Paya cendzesinde halkin boylezike-ihayrile yéd etmek Adet olan yente ini gordkten sonra ark efkares Ammeye mugayir hal u hareketten be-gayet hav wihivds nae coldum ve millet islamiyyede cari olan teskiye ustlimil ars 6 ‘hikimetini ol gin laytkiyle anlayabildim; dil py 3 al thin, Mukaddema bir ardzi kanum-ndmesi tert ve tangim olune tak tzere Beylikgi ddiresinde tepkil olunan komsyonun riydee Ui ubded aciaiye ihdle buyrulmus dai. Komisyonun Aaaer data Defic kant emini merhum Arifi Efendi ve Divanct humayuan kesedan merhum Tahsin Efendi ve mimeyyiat olan kanunce So’da Benet ile ol vakit madcrnsinden bulunan ve, swale hharen vezir ve ba’deht sadrazam olan Sirvant-ulde Mehmed TRZAKIR- CEVDET 6 Rasdi Efendi idi, Komisyona asil serméye veren Sa’d& Efendi ki Sultan Stleyman zamanmdan beri araai hakkinda yaprlmis olan Kanunlari kuyfdundan gikanip cuz’ cuz’ komisyona verdi, Bunlar Komisyonca ebvab ve fustle taksim olunarak ve icab-1 vakt & hale gore ba’zilan ta’dil ve liaum gériilen ba’z-1 mevidd-1 kanuniye dahi ilave olumarak bir kantn-néme lyihast tanzim olundu ki hala Disur’da miinderic olan ardzi karunendime-i lil néyina'dur. 1sbu kanun-ndme layihass hitame reside olarak ter- hhir olunmak dzere iken Sa'd4 Efendi daira-i darw’n-na’im ve komisyonca bi’isei te’esstfi azim oldu, Asrimizda yeni yetigen kittaba benzemeyip Divan kaleminde Dek eskivakilerdon beri ees ctmigterbiye-i sahibacikalemiy- ye siyesinde yetigmis gayet edb ve salih ve mitevekkil ve kaani Dir 2at iffet-vesim idi. Sahthen hifiz kavinin ve kuyid-1 kalem olup bu yolda kalemce her ne ma’lmat aransa anda mev- cfd idi, Sanki bir mecmmu’asi nefise-i kuyid idi, Binden-ald-2alik bu kerre vefatn Babuali'ce zayiattan ma’ddd oldu. Akrabasindan muavini makammda bulunan Hsib Efendi ustil-i kalem iktiza- smica yoliyle kendisinin yerine ta’yin olundu, Meger bu dahi ann gibi bir ahiret adam: imig ki ibtidé me’miiriyeti_ kabal cetmedi. Lakin zabiu olan kesedar Tahsin Efendi’nin emri tizere kanuna mubalif hareket etmemek tizere me'mériyeti kabiile mecbir oldiyse de me’mariyet-i cedide hasebiyle bi't-tabi? maigt riyide olmak lizum gelip halbuki “Gorecafim ig yine erelki ig dderecesindedir. Fazlasins kabil ctmem. Zird simdi beytimdl-i milimt- nin muzdyakast var imis. Fazla sey alsrsam beyttmal icrdr etmig ole rum. Benim eski maésim bana kafidir” deyu tebeddil-i me’moriyyet hasebiyle zamme maas. ve mimeyyialige maksts olan hasilét kabflden istinkaf eyledi. Halbuki “Bu mads ve lt et aks bir yey olmayup me'mdrizete maksus oldugundan ba'dehd diger’ bu te nate aa molar dey hain alls. yee zamm1 lézim gelen maas ile hasilati kendisi kabdl etmeyip kese- darda terakum etimck ve kaydiye veyahud bagka bir hidmet ve emek mukabili ittihiz edilmeyip fakat z4biti olan kesedar tarafindan arabk aralik kendaye atiyye stretiyle verilmek siwretine gig fl ile ira olundu. Sa’d Efend?’nin bila veled vefatiyle hanesi mahldl oldu. Hasib Efendi’nin hanesi dahi mukaddema Aksaray harikmda mubterik olmagla 46 TEZAKIRI CEVDET kira Kégelerinde dolaymakta imip. Hasib Efendi'ye cinibsi miriden atiyye siretiyle bir mikdar sey ihsan buyrularak ve hazine-i evkafea dahi milstadelice tutularak bu atiyye ile ol hanenin Hasib Efendi'ye verilmesi kalemce bi't-tezekkiir komis- yyona ifide olundukta derhal Fuad Pasa'nm yamnda gittim. Keyfiyeti fide ve reca ettim. Musiade ederek “Hemen indi med! odasindan bir efendi ager. Bu hinenin bedeli cdnibei miriden erilip haztnetom beyninde maksibu ierdolunmak dzeve bir arz techies! Jezdir” deyu buyurdu, Ben de komisyona gelip keyfiyeti ifade cutim. Hemen Hasib Efendi’ye tebsir olundukta “Hazinenin bigle vaktei muchyakasinda héne bedeli almak yaksgmaz. Hem de Malye haztnesi hdnenin degeini vormez. Eskafin bende hats kalr” dcyu bunu bir vechile kabtl etmiyecegine kasem ederek cel fe'l-kalem cevab vermistir. Asrimzda yetisen gengler iginde bu tGrlé adamlar qkmaz oldugundan garaib-i valo’atdan olmak tizere itmab-1 makal_olundu. Darilmesevi muallimi Tevfik Efenditnin dahi bu esntda vofdts urefa ve ziefay-i acra macib-i te'essif oldu, Bu zatm yeri de bos kaldi. Meclisei vila dzésindan Salih Pasa dahi bu csnida ve- fatext. Kendisini yetmis yaginda olmak tizere haber verirdi.Hal- bbuki mir alem Mchmed Bey-ride Emin Bey'in ofa Emin Bey’in vefat ise 1196 tarihinde idugi seng-i mezarmdan ma’ltim di, Akdemce Yemen valisi Suni Pasa’nin dahi vefat eylemis oldugu haber alind:, Hilal-i ramazincr gerifte dahi Celaluddin Pasa velit etmitir. Yenigeri vak’asinda an dahi Aga-Hseyin Pasa gibi hizmeti sebk etmiy bir 24tts. Hayli vakitlerden beri ‘mitekaiden Uskiidar’da ikamet tzere idi. Elhasl bu sene pek gam-nak bir sene olup Afak dahi enfts ile mitendsib idi, $oyle ki agustos iginde havalar bozulup ol vakitten beri boruk dilzen giderek kandi ewvelin yirmisinde kar vyaimaga. basladi ve pek siddetli soguklar oldu, thtiyar adamlar bayle sedid ve medid kay girmedik derler idi ve e¥ergi altmms bbes tarihinde dahi bir siddetli kay oldiyse de bu kadar sirmedi. end ruz zarfinda alp satomy ii. Bu sene ise eyyime sele tg ay Kadar miimted oldu ve cemerat yerine kusbast karlar dig ta, Nihdyet subatin yirmisinde karlar yagmura mabeddel oldu. Avrupa’nin ckscr mahallerinde dahi sith bayle sedid oldu. Erzu- rum’da ise bi'lakisbusene kas olmadi; JtyeVi gu ph l dye Slee ‘TRZAKIR-I CEVDET a Esbab- mesrtthadan nasi bu sene cok kimesneler velit etti, Hele zaifi’-bimye olanlarm ekseri dayanamayrp gitt Bi-hikmeti‘llahi teala bu sene komar dahi gayetkahtu gala ‘were olduguncan halkm kémirstizlukten dolay1 ceksigi zahmet ve mesakkat kazbil-i tarif degildir. Guinki mukaddema kémarin yz kiyyesine kirk kuru narh verilmig idi. Bu senelerde ise yev- miye pahal oldugundan kémiir yerinde pahah glup yuz kiyyesi lark kuruga olmak tizere verseler komtirciler mutazarrm olacak- larmdan vaktiyle sikayet ve narhm biraz daha kabartilmasim: rica etmisleridi. Ebtid4 Sehr-eménetinden dayanshp ba’dehd ig Meclis-i valaya dist. Orada milzakere ve milbahase ile stirin- cemede kald>. Bu strada ise kémtirciler bu ticéretten vazgecip hatta dkizlerini bile satmislar idi, Mevsimi sita geldi. Kor buhmmaz oldu, Daire-i askeriyye dahi vaktiyle ber-mu'tad askerin komiirimi tedérik etmemis oldugundan tagralardan aha- ii Istanbul icin gelen kémirdi cebren gevirip almaga baslads. Bu dabi bir mertebe daha muzayakay1 istilzam eyledi. Bunun tizcrine kémtirin yz Iayyesi kirk bes ve ba’deht elli kuruya satil mak tizere rubsat verldi ise de Kémtrtin tozu bile bulunmaz oldu. Nihayet dil» all fehvasmea narh kaldinld ise de bunt vaktiyle yapmah idi. $imdi ise havalar pek sert olup bir tarafa med sd kaabil olmadigindan narhm kaldanilmasi gelecek sene jgin mufid olup bu sene bi't-tabi’ faidesi gorilemedi, Komurin her loyyesi tiger kurujasatildi. Belki ba’zan bakkal diikkin- Jarmda gialice onar kuruga kadar satildnia oldu, Eger bir ay evvel ath kaldiniimss olsayd bu muzayaka gckilmezdi, Asi! kusur Meclis-i vAld ile daire-i askeriyyede iken oralara bir sey denile- meyip ancak bigére sehremini Hisamiddin Bfendi'nin azliyle hhalka tesliyet verildi. Yerine Osman Efendi gehremini oldu. Garibdir ki Osman Efendi’nin sehremini olduigu gtintin ferdist havalar bir parca agilds ve mukaddemce edilmis olan tedarikatin asirmdan olmak tzere ol giin birkag kayik komdr geldi. Halk dahi Husamiddin Efendi'nin gedmet-i kademinden bahs eder oldu, Ma’amafih erkina deviet ve Saltanatta deiél. Devieti Istanbul'u idareye bile liyakat ve iktidar olmadigindan “Ex ftasis olan Ramat isnt dah sdir mecadd-s mithimmedek islerine benzelti= ler” dcyu halk itiriz eylerdi.. Mart evailinde hilaf' mu'tad ola- rak havalar kisyis tizere olup cebr-i noksan yolunda eméreler 4 TEZAKIR- CEVDET. gérulir iken nevrtwz-1 sulténide yine havalar bozuldu. Hayli kar yagdi fakat mevsimin tahammeld olmadigmdan bir iki gin zarfinds eri, Tsbu yetmig dort senesi s@bémimin yirmi beginci ve martun yirmi dokuzuncu cumartesi gin bir oflumuz diinyaya geld Bayk pederim Hac Ali Efendi’nin ismiyle tesmiyesi iatinisib gorildd. Sadicr Fuad Pasa olup o dahi Sedad ile tahallasunu tensib edcrek Ali Sedad deyu teamiye edildi ve ol giin ZAte Suthine Bab seraskeriyitegrifedip neforde-askeriyyenin sehriye imadslarma onar kurus zamm ile otuzar kurusa blag buyruldy. Onbagilann ve gavuslarm madglanma dahi bu veehile zamm calle ve mukaddema ytizbagiar ile malézimlere biraz sey zammm clunmus idi. Bu kerre yozbasidan miralaya kadar olan zAbieanan madslarna dahi birer mikdar sey zamm buyruldu. Sardya hamdyunun mesarifi fevka’LAdesine nazaran askerin maagétina ahi bu vechile zamm olmmak kaa’idesitendsibe w’ayet demek fdi, Lakin Hazine bu mebaligi nereden tedarik edecek burast his edilmiyor ve muvazene-i maliyye gozedilmiyor idi, Hiléli gewvalde Fethi Pasa-zAde Mahmud Paga ile Mish Ahami Pasa’nm sultanlan tezvic olunacagindan maha merku- mun on ‘ginde stra humdyuna bed? olimacajima dai arife stint Babrli’ye indde-i seniyye geldi, Boyle muzayaka-i méliyye arasinda str humayun vuku'n ise vakeléy1 sasalate. Ba emida vikelay-i Devlet’ peksiyade iggal eden mevaddet cesimenin baslicast Karadag mes’elesiidi. Oteden beri Karaday’- da metropolid makaminda bir reis rihdint bulunurdu. Muah hharen Danyal dukahk ve deylik iddiésma diismisttir ve Kara- dag bir kisede yatur bir yilan iken bunun kuyraguna basp da meydana bir Karadai mes'elesi gikaran dimad-s gehriyact Mehmed Ali Pasaile Serdar-a ekrem Omer Pasa idi ve rusyalu- Jar Karadagla'yu hor vechile sahibet ve himiye ettklerinden Dagka Danyal Bey gegen sene Parise gidip Imparator ile gértge- ek her nazilsa anim his tevecctlhtini kazanunisidi ve karadag ular vice tecdviz ile ba’z1 maballeri istilé eyledillerinden ‘Werlerine sevici asker oluumaga Iuyim olundukta Rusya ve Fransa sefiretleri tarafindan asikitin iédesi teklif olundu. Bu siiret ise hnknk-r Saltanate teniyye’ye dolumur bir keyfiye fdtiginden ve Avusturya sefirinin resmen ve Ingiltere ve Prusya Tezaxint CEVDET ” sefirlerinin dahi kendililerinden olarak min-gayri resin “Ka- rade memélif-i Dest aliyyden olmasiple Devlet ale am istedigi {gibi terbige ele, Buna bir torafin midéhaleye habla yoktar® demelesi dahi kuvet- Kalb oldugundan Ali Pasa Rusya ve Fransa sefi- retlerinin tekliflerine kaviyyen kargs olarak cevab-1 redd vermig ii. Mu’ahbaren Ingiltere'den ve Prusya'dan telgraf ile haberler clip sefaretleri Babidli'ye teblig evtiler. $oyle ki “Ditel-ierba'a Karadag’t Devle-i aliye’ye gifutmiyecehterdir. Bu hyfiet Baris hone feransinda bud ba’ deh bir micliste stylgilsin. Ancak ol vabte kadar ‘imesnenin burns kanamasin. Drolet alizye hemen asdbirini geri geksin? deyu takrir ettiler. Bunun tzerine Ali Pasa yumusak davranmak lazim geldi. Fakat hemen askerin i&desi dahi pek barid olaca- dondan “Danyal askerini gesin de bizimiler de gkilsi” deyip bu stirete stferéyr ir2a ederek ol vechile mektublar yazilds, Ancak bu mektublarin vustilinden akdem tarafeyn asikiri tesidat ile ‘mubarebe vuku'a geldigi haber almmagla hemen mudyede yerinde tekrar tahrirat yazildh. Ingiltere devletinin Karadai, hakkmda mutald’as Devleti aliyye'nin mubifazai hukukuna ve avusturyalularn efkirma muvafik olmak lézm gelirken ‘muhalif bulunmalan micerred Frans imparatoruna mamé- sit kabilinden olmak gerck ii. Gnki bu esntda Ingileere devleti mamkin mertebe Imparatora misrtinileybin wlifine calipyordu, Rusyalular tacear vapuru deyu lede'|-ikti2d muhércbede kullamlabilmek dzere seksen lat'a vapur yapsp isletmek Gzere= dirler. Tedacikat- sfireleri dabi buna makystir. Polikaca hal- leri dahi ma’lmdur. Elbésil Knnm mubBrebest Rusyalu'ya bic i-i intibth oldu. Bizler ise hal-i bi-kaydi ve gaflette kaldle ve pek garib sefahatlere daldik Sebi halin yini gevwalin tiginet pesjenbe gin stra huméytna bed’ olundu. hdmi Paga’ya Vanikbyu’ndeki Muse tafa Pasa yalst ve Mahmud Pasa'ya Emirgin'da Gisidli Mustafa Pasa yalis: hazielandh, Halbuki Karadag'da valu’ bulan bez mmieti askerfyye tizerine Girid'in shill havalsi fiir émameyi tahcliy etmekte oldugu halde bayle sir w siirtr diiyeleri enzir-a ‘eniimda pek girkin gorimuyordu. Sewvdlin yirmi birinci persenbe aud Ceile Sultan ile Mahmud Faga'nm ve yirmi sckimine, pessenbe gin Mumire Sultan ile Hhami Paga’nan aifaflan ier 50 ‘TRZARIRA CEVDET Islmds. Bu cihetle sti hasnayun tamam iki hafta mimted oldu ve evvelki stra hiimayunlardan daha tekellifla oldu. Vikelé sadirlarmdan t4 Dolmabahge’ye kadar yolun iki tarafina mes'a- toler dizildi. Gegen sene oldugu gibi bittin sabralar gadilar ile doldu ve gadirlar kanddil ile mazeyyen olup giinde bes dela senlik toplan atlur idi. Vikela ve me’murinin sfhil-héne kapr- Jari dahi kandiller ile mizeyyen idi, Esbab-1 ays a tarab mokem- ‘mel olup geb & riz calgilar calimar ve canbaalar oynar idi. Gegen sene oldutu gibi-bu sene dahi vulkeld gadirlar piggdlundaki kandilleri her gim gojaltmakta birbiriyle yan ederlerdi. Kandil ve fenerlerin adedi ba'zilarmda altusar yiize ve ba’zlarmda sekizer dokuzar yiize bilig oldu ve bu sene fazia olarak gadirlari nane gimen désediler. Ba’zilari dahi limon ve cigek saksilar ile tezyin eylediler. Kandil ve fenerler diyelim ki meg’aleden azmis olsun. Gimen dahi hayme ve sahraya yakisir bir seydie. Amma saksilar ile gadirlar beyninde hig tenasub olmaysp | bunlar hane ve sthil-hane tecemmalaundandir, Béyle miitendsib ol- ‘mayan geyler ablakm haric eznisbet bir hile gelmi olduklarims iar ederdi, Ali Pasa'nm ‘srt himaytina dair tarz-1 kude- maya takliden konferans me'miriyetiyle Paris'de bulunan Fuad Posa’ya yazms oldugu mektab- letafet-isibun bir stireti buraya tahrir ile dere olunur’, Meclis-i vali azdsindan Kayseriyeli vezir Ahmed Pasa Girid’e me’mar olup matiyyetine dahi Ticiret muavini Remzi Efendi ve Meclis-i alici Tanzimat terciimam Kostaki Efendi ta'yin olundu. Cumlesi birlikte Girid’e gittiler. Mukaddema dimad pasalara sfat- askeriyye verilip bu cihetle Ali Galib Pasa sclamliga giderdi. Gegende Edher Pasa ve Mahmud Pasa ve iihami Pasa ritbei vezdretle Meclisi valdya me’mir olduklarnda dmadlar selamliga:gelmekten afv olunduklarma dair irade-i seniyye sicir oldu. Galib Paga'nm buna pek cam skids. Yazlak mecidiye alun zilka’denin altines cuma gtint yz elli dg kuruga ve ferdis yz elli yediye kadar gkt.. Tuccar ve cafe saskmbik geldi. Fakat akgam iizeri yz lark sekize kadar tenezail etmekle badii tesliyet oldu. Zilka'de- nin yiemi birinei cumartesi gin ri’Qs imtihanma bed? olundu. * Bu etimlede iret edilen ve ayzs bir kifida yarilarak deflere yapii= ‘unldijeanisplan mektup sure: kesbolmustur, ‘TZAKIR-A CEVDET st Pergenbe gant hitam buldu. Imtihana giren otuz yedi kisi ohup on sli cts aab ve mutadema imdhanarda bar asilzldegina dahi elden ris verile-gelmigiken bu kerre anlara His verilmedi. . ul g slya 9.5953} Oltias > (oD veramca bu hilalde Devlet'in basina bir de Gidde gaa'lesi geldi. $ayle ki bir gemiye ingilz.ya isla sancags gekilmek maddesinden dolay: Cidde abst bi'|-ieti- ‘ma ingiliz konsolosunu idém ettikten baska fransiz konsolosunu dabi familyasiyle beraber fdim ve Cidde'de bulunan yirmi iki Kadar hunstiyan ticcani katl-i Am etmigler. Ingiliz konsolesu pek fend bir adam olup her ise midahale ederek etmedigi feniliklar yok idi. Bu cihetle miistahikkini bulda denilebilir ise de “Fransiz konsolosu yeni gitmig bir seyden haberi yok bir gicel adam Imig” deyu anm familyasiyle beraber idm olunduguna herkes te'essif etmistir. Bu val’ada Gidde valisi Namak Pasa Mekke'de bulmup icdleten asker ile Cidde'ye gelmigtiz. Lakin mu'ah- hharen gemileri gelip Cidde'yi topa tutmustur. Hazines hassa’aun giddet-i murdyakan hasebiyle mukadde- smd tertib oliman eshiim yani havi'im-i iridiyyenin rub'y mikdart ‘karilims idi. Ancak Hasib Pasa azl ile yerine Safveti Pasa Ma- liyendzar1 oldukta bakisini gikarmaga ceshret edemedi. Guinki bu stret Haine hassa’nm duiytnunu bir takrible Maliye hazine- sine deve i tahmil demek idi, Halbuki el-hilett-hazihi yirmi yerde ebniye-i hassa insdati var kadimlanin ve Sultanlarin etmek- te olduklan: borglara ise cihamin altunu bir yere gelse kiffiyet ctmiyecegi derkai idi. $u hilide middmki Hazine-i hassa Méliye hazinesine atka verip dayand. Ant da dUstrecei geip gortmd. Devletsi aliyye'nin ftibér- malis butt bitin mah olma merte- besine geldi. Yualak mecidiye aleunu yae altos kuruga kadar ike {flds emareleri gdrtnuip herkes ne yapacagom sasurdh. Bu esmada sary homayun igin tlecar ve sarraffindan bir mikdar akge istikraz olundu, Ancak ylzde lark bes kurus raddelerinde Faiz oldugu ma’lim olicak bitin bitin. itibar- maliye halel geld, ‘Akdemce Fuad Pasa Paris konferansina me'mdr olup gitmig ve Mahmud Nedim Pasa Hariciye nezireti vekiletine ta’yin edilmig idi. Fuad Paga'nin bir me'mariyyet hafiyyest dahi “Avrupitda bir isikraz akd ile ums miliyyeyi yoluna koymak su idi, Lakin sefahat ve isfat kapilan bu mertebe agik 2 ‘TEZAKIRA ChYDET cldogu hide inka figetolmayp belt 6 dai Harned caleye bie bit gan tall cereien haces can aines NA ehimetsaGindl tern ame mane eae Be esr io hava wakes Wiscte es lsd mahstista bir komisyon tegkil ile bunun bir varesine bakilmasi iin nmmanda br lita aoe oe takin simu, Banden Zasshi hata adh mutpedeade takes nese ae clarak ord ve mdyedey inl rye ees da Kubo Mehmed Paga ziyade sdylenip “Ripleufak tk solr 1 ana Bata ge santo Ee tlt tye yak lar” be on lyin merle br meice da seni ane Zi Sihineye mais ldakt. Mebacs Pate 9 clap “Hina nna Sey cage ei een pudana deja Mened Al Pa es tee a ie tindge yolundamthuremis slinging est ae itka ile AU Paga takin: dughrmek istemiy ise de kangen i teen cma Bu hilalde Ingiltere ve Rusya ve Avusturya sefirederine inmates olarak matchtivlanedl bige e Iinde “Alina git mame, Boag wane me allan Hinks nhs weil bao aie tery” dyn mine ny Ba i fi si Baba oil cabal ie hse a pendhive clb ie kt mens ety CHC x Aacic Bfnyi is eect ini YR heh oh ne oldu. By snaale gute «palace yale ak ai Doruldu, Iyte bu sirada Divusadde ages: tarafs paaiyehionn Monie Sen's sonderp stua ats Piihin Amar tts Tek ye ta aes gebi deyu haber goneimele jek dee sie tt ket kadar ey hema eld ao Vekaayi'-i sene 1275 ‘Tarafa Sahine’den Mehmed Ali Paga?ya habes widip soyle Ki oglu Edhem Pasa'nin zevcesi Refi’a Sultan'm kethudist Egref ‘TRZAKIR CEVDET so fendi azli emr-olundu, Bir gin sonra pref Efendi hinesinde habs ile ba’dchit hesabina bakslmak dzere kapisina karakol kondu, Bir gin sonra yani muhaeremin sckizinc! seh glint: Top- Fane miisirligi Seraskerlige ilhak ohmarak Rasa Pasa Mec dliyyeye me'mir kinds. Iki birlkte Mabeynei himiyin’a celb ile huztir- himayunda me'mériyyetieri icra buyraldugu sirada Zata Sahdne evvelce anlar ile Babiali'ye ginderilmek fizere hazirlamas olduigu hate hondydinu anlara kardat etinis ve “Banu kendim kaleme aldom, Sona telyiz etm, Bagka kimesnenin dahl oktwr” dems, Babrai'de alay ter olunup Serasker Pasa tniformasivle ve Raye Paga yalnz niginile olduklan balde Sarevi hatt-1 biméyun Hosbel-fedb sis-s himéyuntarmizdan dalayt cult bulan din dan baska hiléfs nedy-i mildkénemiz olarak mita'allika-s sdhdnemiz laraflardan tasarrufsucluk ve kayidsiclik siveti gistrilerek bates sbayadt rukw’ bulmakta oldugu mesmé’umuc olup bundan biple Rbffci smite allkat-s séhdncmizin tatsisatlarsle iddre olunarak andan fazla ir gine masraflarr vubw? buimasna kat'é nzémiz olmadifindan ger tebeant Devleti aliyyé’mizden ve. gerck hdricden highir kimsenin Aer ne waht olursa olsun matlubuma destres olurim meldhazassleistoi- len geleri gtirmege mechtriyeltri olmadsgs bagkaca hats Mimdyinu- rmucle dab flén olunacak ise de ighu intde-i seniyemizi beetle ha- dame ve me'mirine iftie edip ySyed bildfi hareketinde bulumanlar olur ise anim dah int Restribmck ve tedbina gire habs i t'dib etrilmek ve ‘bunlara daivUdyenkati? tabkihat ve tedkikatierd olunmak Ideum geldifine den Serasker Riza Pasa'nan bu husisa ta’yini nezdimizdetenstb olun- aus ve bindberin mindsbet-i mecki ingest cikeile Tophinei émiremiz nigrligiiddresinin bizzdt SeraskerlifeiUhdkle miigdrtnilehe ‘desi e Tophdnesi dmisemiz miséri Mehmed Paga daki mitchayyizén-swike- Vamzdan bulundugundan anon dahi meciise me miriyeti minds gorinip amlgérin-ileyhind cel ile me’mirigetlri BP Licrd Babul mize ginderilmig eldugundan ve maydrin-ileh Serasker Poga ile Mélige ve Haines hassa ndsirlart Pogalar hemen Bi'Litimd’ miizdterei mastahata milbdgeret derek ve habka makrin olan ve nice sebeblerden dolay fkis bulunan 5 TEZAKIR- CEVDET lyin tedtik olanarak deftriernin tenet ve vakten mine'eakat bu rmalzle se7 vuku’ bulmamase esbabirin bekembdl bulunmas dali irdde-i abies iteksndon budagendan eran debs ale sidan Mubarremin on yedinei gin Abdilmecid Han hazretleri Babrali'ye teprif buyurdu. Kemél-i mchabeti sahine ve bie tavrs neriméne ile attan inip kimseye iltifit etmiyerek, ner dabandan lap daire-i hamayunlanna girdi. Viikela diigir dehget olarak birer biter nerdibandan lap Mec Tanzimat odasma girdiler, Sadrazam Ali Paga'y1 o kadar dehget istilA cetmig idi ki dizlerinin bagi cbattkip nerdubam gug hal ile gke, Sadrézam hte hamayona eelb ile haylice hati musihabet olunduktan sonra Kapudana derya Damad Mehmed Ali Pasa vve Serasker Pasa dahi igeri girdiklerinde Refi'a Sultan’mn altims bbin Kese akge borcundan bahisle Zita Sahdne size baslaysp Mehmed Alt Paga'ya hitdben “Son dunu Bilin. Nigin méni™ al. nadia” dedikte Kapudan Pasa “Haterin yok” demi ise de “Ket. diudése olacak Eref atirs senin adaman defil midir. Ar sen thud eimedin mi” doya rouiheze buyurmagla beraber “Sig bundarya- ‘pyporsunuz td i ben kederle seyim deyu. Lakin Abdilmecid dtgmantorn. Sinderir de sonra gider” deya buyurmus. Mehined Ali Pasa eyman-1 galiza ile ZAt4 Sahdne’yi inandirmak istedikte Zita SAhane gazaba gelip “Senin jeminlerine de inansimac. Mukaddemd saftalan da ayaklandtran sen degil misin” dey buyurup buna cevaben ‘Mehmed Ali Pasa ‘Bex anlar tart etmedim, Def” atin’ [éeyui] tebrived zimmet edecck oldukta dahi Zac Sthine: “Sona dle demck diger. Schrt Hafiz Efendi gelip de Efendim Seyhitstim fendi ini Rabi payinice arzne ubidiyet eder. Efindimiz. mevak etmesin. Fildn ve fldneistemiyorlar. Birkag kiginin azi nash ile dahi baslsp biter deditte eer sen anlar ile birlikte olmasaydsnsenin ismini daki phd ederier id. Ganki mukarrit deg idin niin sein ismini yd etmediler”™ deyu ilzam buyurmustur ve “bu sirada o Hayreddin Pasa hingtrt senin adamn degil miydi. Sonra benim menfirum Emir-icahur Mustafa Pasa'yt zabtize milgfri etmek istedin” deyw tevbih eyledikten sonra “Sen Aziz Efendie dah torafdérsin. Anna itihdd ve itiftha meyden + bu meinden sonra “/ye hats Aimiyina eevibon maken-s Sedireten {akan olen tarird alt seid hayes meveud ise de taknei hie! bulunduge, ve deftere yapyinidig anlaplan Kagid kayb olmagtur. ‘TEZAKIR-1 CEVDET 55 dulmak igin mukaddemd beni Adalar seydhatine tei ile gotren sen aagil misin. Hedin herif sen din i device ve pdisdhena hdinsin. Hem ikaatilrn, Aorupa’dadielloderler bi det var, Ben de senine biretabanca alip harp kargya gtkalim. Dibirimize tabanca atalom. Seni nefy eden palraz Resid Pasa degil idi. Ben bu bdbda mittefthidim. Sen makamina ‘mi gitenivorsun, Makaman muhéfaca cimalisin” dedikten sonra Sadrézam’a hitaben “Sen nasi sadrdzam olacaksin. Boyle sejlere bakmayorsun. Make alvrar da adams kogucerirler. Mes'liyet altindasin? deyu tekdir buyurdugu sada stir dimad ve pasalar gelmis olduklarindan “Sultanlar gece mehtablarda gezermis. Benim gece meh- tabda gezer hizim yohtur. Anlan da red edecegim. Bu heriflerinharekdte artk némisuma dokunur old” deyu dahi tekdir ettikten sonra ig- lerinden hassaten Ali Galib Paga'ya igfret ile ‘Bu borg maddesine Abtidd bu Kistebek kxyafett hevif sebeb oldu. Buna bir vakit Haztne-i hasta ndzsr etmigdik. Bana Fatima Sulta’enotuz bin keseabgelié borg defterinigisterdi, OL vakit babasinn fesédindan korkuyordum. O cthennem oldu kutulduk, Lakin bu babasindan mifsid olacak” dey tekdir etmigtir. Bu sirada Mehmed Ali Pasa’ys “Hltin ker” deyu sebb ettikten sonra mectis odasma tesrif ile taht-t htmayun- arma cilds ettikte Mazlum Bey géziine iligmekle kemal-i mehé- betle: “Haydi nar sigle meclise gelsiner” deyicek Mazlum Bey havi telds ile gelip vakeldy: davet etti. Ibtida Sadrézam hatt-1 himayun elinde oldugu halde gelip sAiri dahi arkasmdan viirdd ile Hariciye nazri vekili Mahmud Nedim Pasa hatt- hima- yanu okudu, Hatta htimayfinun sireti budue! Benim vectri meélt-semtrim Gimleye ‘mali oldugu dzere udr-r maligye her trl ttindya sdytn bir madde-i haydtnge oldugu hdlde bir milddetten bere avériz-s rite cddideden ndsf tasarruft sahthaya bakilamsyarak delete ve millge elzem olen ssldhdt-muktée oldulare mastrife hazinenin oakti olamamasindan delay geri kalmag te bingok Uicumsuc sarfivyét ce lelefit ve atdyd ve madydt Biyle ndfP? ve midsmir. masraflarin yerini tutraz mémairind devlet iktidérlarman fecknde seféhate dalarak hhazine-i deoleti bir de anlar rerdr eplemis olduklarina ve Sale lanat-s seniyyemizin teedyd-i seket @ sa'ddeti ve deste haldftimize veda lad ven Otte tebe slduemizin dshyis ras ve ome c4 hmtyun surest ayrt bie kAdida yas olarak metne ilave 56 ‘TRZAKIR-I CEVDET tiedret ve cie@alerinin ihthsdloivesdil-iteraKhisi ile hustled seret i ma’ miriytineedimizde akdemi o?mélolduguaa binden mu’ ahharen ba'z-1 ikeldmizdan mirekke olarak trth olunan mecisei mahsista Deleei liga? mizin sldhes umdr-s mélinyesi ve masdrifai umdmiyyenin telef i serefen kurtulyp véviddtin mecrdy-i tabitsi ki devete mélen idmet eden umn nds isi mubdfaca ve refth i emnizes ve saddeti madds- leridir. Oralara saxfi ve sir asldhdt-s milhisyenin itméma tegekhir olunmakta olmasirle bi-aonildhi tedld dsdr-s fe'liyesi. bartben mit fede olunacafs me'mil olarak Hazines hassamica did alan bates inn hak u inshfatefikan tedkiki ve bundan Diple mesdrif'i waka. sinun bir honed tasarruf yoluna komulmase zamninda ittizdy-i alin ierdsiyle batd-ecin sardys séhénemiz ve sultan saraylarma esyd bey’ scdenlerin ve ake ikrdz eleyenterin alacaklan wechen mind l-vicih Rabi! olunmsyacage Serasher Pasa’nan bu hustsa me'mr oldugetariiten {ibd re tlocdr-seenebrye ile kéffrieondfa tldn olunmustur. ste tasarrfit-s makstsa maddesinds ferk’l-gaye bizedt ikdém ve ibtimdm etmeklit indimizde kat'iyyen “maukarrer oldugu misilld sarfiydtm ciket-i umie mippesinde dali i'Leimle vakelé me'mirinei Deceti aligge’miz taraf- larindan hakitaten ve sabthen tasarnufét-e kdmileye becl-i mechid lunmasy inde kaye sdhdnem iktizdindan oldeundan.efergi bu Jeldan zere kadar tesémilh eden olur ise hazreti Alla’ gaceb W than buna dug olacagina gibhe olmadekian baska 0 mislldiar haklornda deoltioizin hay w stldmtiigin Kantinen dahiegeda-i itd ile ms? émele elunmase karar-girelmagla ve erkdn-s detein kady i haysiyeti binla- stam ihtisdn-acAhirt ile olmayip deoletin tezdytd-i sn u seaketi ile ‘ds! olacagindan ve Oyle bikie selere hazine-i devote bér me vdridts makaltine saefu ita mini olmak kt sadkat ve catan-perertvlma- digindan cllenin hadd a hdline gire edtca dahi bir hin ‘dire pola ‘utulmast gem Dulunamagla isbu irdden seniyyemiz herkeseilén oluncun, Hak tedlé hazreteri cimleyi muvaffak buyura émin. Fi ry mshrrom sen 275 Batts hamayun okunduktan sonra Sadrézam Ali Pasa “Efendimiz bu hatt-s himdyunlarins ssdér ile kerdmet buyurdular” yolunda tesekkr etmek istediyse de gayet sikilarak yey nes deyua nazilcine isidilir isidilmez bir mutuk rad eyledi. Miiteakiben Kabrish Mehmed Pasa “Dayle bir tenbthat-r Kavinysye mud idih. Efentiniz berdmet bigurdular” dey sbyledi, Zat-1 SAhine ise bu TRZAKIR.I CEVDET 3 esnida tahttan inip [Mecls] odasmda gezinmekte idi, DePaten taht gikarak gOrinddkte Sadrazam temennd edip stirleri dahi ana peyrev olarak meclis odasindan gualdt. Stir sencler gibi hf edilen Meclisi Tanzimat ve Meclis val mazbatalarimin Jardatine meydan. kalmads. Meclis odasindan gililip me’mdrin ber-anutad icrdy-i resm-i tes’ igin Meclivi Tanzimat daizesi tarafina giderken ber-minval-i sAbik hatte, homayémun kar atinden evvelce vik? olan tekdirat ve tevbihattan Meclis vila tarafindakiler bchaber olduklarmdan Zita Sahane'nin. Mazlum Bey'e gazObane “Siyle meclise gelsinlr” demesi ve ba'dehts maz- batalar okmmaksian qikilmast gay ki teyifutglarin vaktiyle vakelaya haber vermemesinden nisi ZAt.i §Ahdne taka culisun- da vukelinn hiricde bulunmas: hasebiyle gazebnak olmasima ham! olunarak kimi Tepifates Eend?nin azline re'y verir ve kimi “Anis ne habahati var. Vaktigle bap-mndbeynci TeprfattEfend'ye haber vermelyai” deyu ma’zir gory velhsil kimi karaluya kubur sikar kimi karanbkta nigan abv idi, Halbuki Tansimat sofasina gelindikte Hunkar odasinda girdle biydimege baglads. Meger ki Sadrazam ve Serasker ve Kapudan Pagalar tekrar buztre hamayuna celb olunup izihata ibtidér olunmus olmasiyle bir tarafian Zéta §ahdne savta cehr ile Kapudan Pasa’ya itib-imiz hitdblar eder ve bir tarafian Kapudan Pasa tebsi'e zimmet zammuda galiz galiz.yeminler eylerdi, Bu halde Kabrish Mehmed Pasa odadan qiap ugaklan dari ihre ve kapslan sedd eutvd Vikela ve sudir ve ckser-ime'mdrin Meclisi Tanaimat katib- lerine mahsus odada ve stiri Meclis-i valé tarafinda ve surada burada kaldi, Vakeld mezkir odada sandalyalar tzerinde oturup sudirdan ve ratbe-i bala ashabmdan ba’ailart yerde kalarak ko- usta oturur gibi oturdular. Bizler dabi bunlarm iginde idik Bo'alars dahi ar okuyacak strette vokeldya moteveccihen diz tzerinde ve ba’zlan diger tarafa miteveecihen biribiri dze- rine oturdular ve bizler kap1 dibinde bulmduguruzdan Hane kar odasinda vaki olan mubiveratin ekserin’ istiyor idik. Bu anubdvere yarum saattan ziyéde mmtedd- oldu. Nihayet gazabei sthaneye biraz stktinet geldi “Simdize kadar olanlars af etn’ deyu Mehmed Ali Paga’ya izhdra molayemet buyurmalass fering “Efendi hulunuen démad paylarin younda ahi thdty bayarmas idiniz, Afomes anlar yonnda dak ifade bayuranz” dey 56 TEZAKIR4 CEVDET reed eylemig oldugundan Serasker Pasa silift'zzikr odaya gelip Miliye nézin ile Hazine-i hassa ndziry Mubtar Paga’ya isiretle anlar. ve arkalarndan damad pajalan katar edup mecbaha gotirtr gibi buzira hamayana gotirds. Lyte ol vakit dimad pasalann ytzleri renkten renge giriyordu. Bu vechile dimad pagalar huzir-r humayuna dubéllerinde Zita §4hdne Maliye nazarina hitdben “Refi'a Sultor'sn borainda Mehmed Ali Paga’nan lati var can ederdim, Ancak fk gok yeminler ile bend inandird. LAkin Junlarn cites’ némissuzdue” deyw diger damad pagalara igaret buyurmustur. Ba'dehd damad pagalar gikip Maliye ve Hazinei hhassa nazirlani biraz meks ettikten sonra anlar dahi giktlar, Bir aralsk Maliye nézir ile Hasib Paga huztrs bimyOna iste- nilip vardiklaninda Zata $Ahdne Hasib Pasa’ya “Sen nigin geldin”™ © dahi “Efendimiz. ferman buyurmagsunue” dedikte “Hayir ben seni istomedim. Méliyeye dir sietimitz var. Hazinei hassa. nézinm istemis idin’” dedikten sonra sen digan git diyetegi sirada “Hon sen mutta! beni Mélige ndzir et dope igeri techie yazsyorsun. Liydkatize {igintbilmivor musua, Bovelti def edaki necdrctinde Hazine'nin alti fiskine getrdin, Seni Mélige ndzin edceh detilin” deyu buyurimus oldugundan gy Hasib Pasa Muhtar Pasa yerine yanbihikla safiniliss zann olunduysa da hakikat-i hilde tara s4haneden gatirilims ve mahsOsen bu sbaler kendisine soylenmek tzere bu stret tami buyurulmay oldugu bas seve hakayikynitan Iste bu arbedcletden sonra Zit $éhiine gulup ve bir tarafa nigih etmiyerek ve binek taginda eglenmiyerck t& Babyali hav Tine kadar ip yerden suvdrd semend:i ila olarak sary imayunlarna avdet buyurduklarmda gurib-1 semse_birka Aakikakalm id O1 gum Ameo Han harsetler Baby testif buyuracagy hengémda birdderi Abdlaziz. Efendi’yi huzt- una celb ile ana taht saltanats teklif etikte ayaklarma kapamp “Aran efendim senin ne getigind ben girdyorum, iif uw merhamet Suguru, Bana bu tehlificimeyin’ deyu stink ile te'minden kaviyye Nermis ida ve akdemce Serasker Riza Paja Zata $ahdne'ye “Vitel seni haP etmek isterter. Lakin mddim ki kuvveiasherinye ede. Korkma anlann climlesini bir Rimi kana nfp ederi?” demelo Zata Sabine subheye zéhib olup Tophane’nin Scraskerlige Ithaka dabi hey'et-i vakclamn en Korkung bir uzvu olan Riigdi | } { ‘TEZAKIR-1 CEVDET 8 aga elinde Tophane’nin bulunmamas mutilé’asima_mebnit oldugu ve bu arbedelerden sonra Zat- $ahine bir gin mecbar ve meftin oldugu Serfiréz Hani ki bu sefahat ve isaflar ast anin sebebi hep 0 id. Anan odasina gittikte oda kapisim agma- digndan Hiinkar pek ziyade dil-teng olarak cebren kaprysaghrip “Nigin ogmyorsun” deyw suil buyurdukta “Rizd Paya gibi br herf bicim tedib ve terbiyemize me mir olmus. Bu sirtie biz edebsiz imisiz ddomek olayor. Edebsiz olantar biyleedebsigl daki edebiti” demesiyle ‘Zhta Sabane “Ne yapayum. O kadar herf tizerine het et. Garesiz byl bir sivetetagebbts ldcam geldi. Bir middetik biplegitsin. Ser ana dakma” deya itizdr buyurdugu mervidir, Lakin ba’z-1 vikeladan lede’s-sual anlar bu rivayats inkar ettiler. Ber-minval-i megrih pergenbe gina Babrali’de makerreren “Nomussuz” deya hitb ve ithb olunanlarm artk me'mériyet- lerinde bekalan uyamayacagt derkar ise de Mehmed Ali Pasa Kendisni afy ettirmig oldugundan kapudankikta kalrmg olmak itikadda ii, Halbuki ferdas. selambk yerinde asla yiiziine bakilmad: ve ol gece anin ve stir damad pagalarm infisdllerine dair Mabeyn himayun baskatibi Hakka Bey tarafndan kendi- lerine biter tezkire gitmigtir. Ferdas: cumartesi giimit kapu- danbigm Meclisi Tanzimat retsi Kibrish Mehmed Pasa'ya ve Meclis Tanzimat riyasetinin Mehmed Rudi Pasa’ya teveih olunduguna dair Babsaliye bir kat’a hatta htimayum ile geldiler. Sareti hateahomayun medlicsemirim Kapudans sébuk Mekmed Ali Paga’nn yerine Mectisei Tanzima reisi Mehned Pasa ve arin yerine dahi meclivi mecktr riydsctine Mek- ‘med Riigdi Pos chil ve ba girindifinden ve Ticdret naan saat Ali Galib Paga’nin serine dab bir mindsib zétintihad olunmak tzareoldu- Gundan msdn ileyhind Mehmed Pasa ve Mehmed Raigdi Pasa celb ile rme’niviptieri ierd Aslmarak Bdixdl’mize ginderilmis olmagla keyfivet ilén olunsin, Rabbimiz tedld ve tekaddes hagreteri- muoatfak bya arin.” Fi ig m see 1275 “‘Mandsib zét kim ofa” deyu herkes duginmekte olup Ekse~ ans Ismail Paga ise pek ziyAde amide dagmt idi. Ancak hak- 6 TEZAKIRA CEVDET fonda Serasker Paja'nm teveccth olmadigmdan erbibe Yukuf anm Ticdret mezAretine gelemiyecegini istihrie ctmig- ler idi, Bir giin sonra Ticaret nezireti Hiviciye needneti vekili Mahmud Nedim Pasa'ya tevcih Duyruldu, Pakat Fuad Paga’nm Avrapa’dan avdetine kadar Hariciye misteyint Avif Efendi Ticdret nezfreti vekiletine ta'yin edildi ve anin yerine Kabulf Biondi Hasiciye mustegin vekili oldu, Mahmud Nedim Pasa Meciii alt Tanzimat ztsindan bulundugu hélde Hariciye vekili olmak hasebiyle mazbatalarm tembirinde Ismail Page Scrine takdim olundugundan Ismail Pasa fala ta'yin olumah ‘eazbatalara mihi basmamis ve Mahmud Pasa'nin takaddts ‘mind kabal etmemis idi. Bu kere kendisinin matmahes nazar olan Tickret nezdretine Mahmud Pasa me'mat olicak pek ziyide Dozuldu. Mehmed Ali Paga ipsiz kaldigi cihetle IncirkoyiPne ve shir yerlere gidip dolaymakta ise de yine vekarma halel geti. mez idi, Amma sdir damad pasalar gocukluk dlemine debi ler. Geceleri efrécts nds gibi sandatlara binip later seydiyle tmesgul oldular. Sal: gant bi'Letimle salatin kethulany sel ile Yerlerine kudemay-i rical-i devlev’ten biter 28t ta'yin buyruldy, Saray kadsnlarunun arabaya binmemeleriigin Serasker Rica Pasa’ zm fataydaki arabalar: birbirine zenci ile baglamy oldu isi. Mukaddem ‘ejkil olunan vikeld komisyonunda bey. gif teleriterk etmek ve elmas zi gubuk kullanitmamak gibi eticly- yat ile ugrasimakta olduju duyuldu, Halbuki boyle tedabind ciz'iyye méliyenin yarasma merhem olamuyacagi cimlenin ‘a'imu idi, Fakat bu misillu sicler ile vtkeld Hinkér’s mali Yenin muhatarasmi anlatmak isterler idi ve Hinkar'in bu kaday ileri gidecegini hig ummazlar idi. Hiinkar ise ber-minval-i sabik feovka'l-me’mil ileri giderck mes'tliyeti bitin butan vukelanm Aerine birakti. Bunun tzerine vikela tasarruf ve idare bust funda o aitbette jeri gitmek laaim geldi, Hillbuki o kadar pek ilesi gitmek mugkil idi. Geri durmak dahi mes'dliyet alunda ezilmek demek olacaii cihetle n-kaabil idi. Binjen ald-salik erbaba dikkat keyfiyyetsi ierdita intici ediyorda, Ma’amatih Devleti aliyyc'nin bayle tasurruf yoluna girmesi Avrupa'ca hidsni te'siri miicih olmugtur ve ietifakats partbeden eterae Fuad Paga’nmm bey milyon lira intikeAama mavaffak oldubu har TEZAKIR-1 CEVDET a beri ba-telgraf varid olmaifla inbisie1 azimi istileam eyledi ve alan dsmege basis. Kigt Fuad Papa bu ige muvaiak clas yaydh, Biz bu sila ile kendimizi bivaz toplardsk, Istikraz olumup da hazineye viis'at gelince yine sefahate dalacagimiz derkiir idi ve dyle de oldu, Vikela komisyonunun karart ve ann dzerine sicor olan ferméne sehriyri mOcebince saferin ikinci cumartest giinii Sadrézam ve sdir vikelA besgifteleri terk ile tiger ciftelere bindiles. Istanbula indiler ve Bab:Aldeki afjalarm ve kavaslanin birazt terk ve ibka ie sfirleri hinelerine gimderildi. Ol vakit azaskerler ile ratbe+i bald ashibr dérder cifteye binerdi. Bu Kerve rutbed bila ashabma kadar tg gfteye ve andan asagist iki gilteye binmek ve kezdlik baldya kadar arabaya binip andan asagilartasla arabaya binmemek ve fakat haremleri tek beygili arabaya binmek us0l itihéz olunup zabuyeye ve stir makamlara tezkireler génderildi, Lakin ol gin Zit-1 S&hine Topkapr sarayie na gelip Sadrazam’ istedi. Lede’l-milakat “Bey giftler bir mitd- eton ber debi saltanat ve delet imine girms siz de zahmet geker- sini trkoluamasin, Hem bizi bu hdl gtinen bey piftlerdeilir,bagha sylerebakmals. Bthide ere maés verip adam kullanmamal ve meclslri teakib einek gibi sole bakmal®” deyw buyurmus olduiundan ferdést pazar giint yine bes giftelere binildi. Halbuki bu ¢ifte havadisi tccar tarafindan telgraflarla Avrupa’ya yazilmiy ol- dugundan istikriz hisseleri digmiig oldugu haberi teleraf ile almdh ve bumun tizerine altun dahi birkag kurus frladt. Bu hildlde bir kuyruklu yildiz zubtr ett. Fakat dubb- bere karib olmala aksamdan saat ikiye kadar garbbi simt olarak gortntip ba'deha gurab eder ve sabaha karp saat sekizden sonra sarki simali ve daha biiytk olarak gérindrda, Bu cibetle nis amt iki kuyruldw yildiz zannederlerdi, Melhame_meral Inlarr bumun ahkémm istiheéca kalkasblar ve her gehr-irtimide kuyruklu yildizlarm abkam baska olup bu ise agustosun evhi- rida gériindgi gibi eyltl iginde dahi gdrtinmekle iki gchrin ab- ims mahlit oldugundan abkim merakblan kangik tasavvurdta daldilar ve “Mongtafun Devsaddet’e geld vakit bir kugruln liz sirinniy ve cxférs sébikada dak tobe cluamuy? deya ish’ clunmakta ve ba’zilan bunun ahkammdan ve istihrécats shire- «den istilal ile Istanbul iginde bir fenalsk auhar edecegine bayags inanmakta idiler. a TEZAKIR-« CEVDET Saferin yirmi aginen gunti Meclisi valé’m tenkthaty iera buyruldu ve qikan azaya keyfiyet tezkineler ile bildiildi. Diger me'méiyeti olup da bi'litibar Meclisi valé azasmdan clanian ve midivim dzédan bir haylisi gkarldi ve ekserisinin musi? madglant kendilerine ma’ztliyet mast olmak fzere burabilds Fakat ba’zilarma nostftan ziydcte verildi. Ezctmle Rec&i Efendi. nin maas-t aslisi on bey bin kurus iken on bin ve Tahir Bey’in Yyedi bin besyiiz kurus iken alti bin ve Emin Mublis Efend?nin ‘maasi on bin iken sekiz bin kurug ma’zdliyet.madgitahsls edildi, Hilbuki maaslarm ésrii Kesilmek mukarrer olduguna navaran bunlanin zararlart pek az oldu. Ba'dehi Meclisi Tanzimat’tan Dede Pasa tam madsiyle sikarild:. Meclii ndfia buttin batin ilga edildi, Ancak Sadsnon madjlan ubdelerinde ibka buyruldu, Meclisi vald tenkthae ier’ Glundugu giintn aksams Recdi Efendi bed-mest oldugu halde Sadrisam Ali Pasa’ni yalisna gidip keyithaliyle afzia geleni stylemig ve “Ziver Efendinin ian sice taal igin ve filémn Dan suman ipin ve filam iat bunun ipin oldu. Benden ne istersinic oy Alla dan korkmazlar” deyip nihayet “Seni kuyraklu yldcrn ednete ne haodle atin’ diyerek Kallap avdet eylemis idi. Seyhilislam Avif Bfendi-zade Sidchk Bey dahi Meclisi vali?dan thre olunmus oldugu cihetle gezdigi yerlerde vikeléy: zemm t seb etmekte iit Ziver Efendi’nin ibkast kidem ve istikametine mebn‘ oldubu hlde “Sadhdzam’a hardbti seb oldu. Réif Efendinin ibhan dali Sat. rdzam’a mensibizgeti kadimesinden ndgtdir ve Fabriddin Efindnin ibkan galgia-base Necib Bey'in kayin pederi olmasina mebntdis. Osman Efendi'sin ibkast dahi dalkacublugu sdyesindedi” diyerck ihrac lv, nanlar her yerde vikelémm zemaiminden bahs eder oldulan Maliye meclisinde Gmer Faiz Efendi'nin durmast dabi Sadr. zam’a dalkavukluk etmekte olmasmna mebnt idiifi baytk ada. Jarin agzandan isitimekte id. Ba’zslarn dahi “Zéts Sahdn wldhat Grune dtmadlarie fedd ei. Vikeld ise dalaruklarndan goyemedier” Yyollu sézler sSylemekte ve bu sézleri semi htmaytina kadar fal evlemekteidiler. Vikelaislahata baslayip agur eft ile gitmekie: olduklar: halde bu sézier antarm epeyce haysiyet ve itibarlarima dokunuyordu. Kimemeye bir sey denilemiyordu ve bu tefevvi aun igude haksz sézler var ise de bir haylicesi daht hath, ii Ibka olunaniarm iginde gikanlardan daha degersizleri var TEZAKIR- CEVDET 6 i Zar Sahtnesn merios hath ie mePped vibe smekten ibazet id Vakeldnin bayle ie gates. kanghrm folimduia tzere Avrupa'ea akd-i istikr’z olumarak hazineye vist gelmigolmasmndan dolayaZat Sahanetenkihat husGsunda gevjeml il. Bidyet emirde Hunks’ felavde sat ve sider eri gies terine veld ai ada Bair ve gone Balanayp ve bir gab eth etmeyip hemi sat ee ya prams olsycblar bu nada habitat: bale hale bidet et olurlardh, Lakin kemali acz ti hayret ile uzun waadiya malahaza ve mutili’aya dabp komisyonda dahi ba’z-1 mertebe cihet ve taraf gozcterek muzékere ile imrara vakt edip bu sada ise refte refteefkarssahine degigmete basladh. Endertm- homayun ricdlinden birivakeldys Ha gin “Za Sd’ nin micda malin, den slr barr bmae,Baads ne ppb, rae deyu evvelce ihtar etmig imig. Lakin anlar ajar davranip firsatt ile mittehem ve makdah olduklan halde Zata Sahéne dai Semis Adile Slonim este tra dayanamayep ze Mehmed Ali Pasa'yakdemce bs kadar eis ve tera etn iken zebi"dlevvelin on tgdined gant kapudanbiga ide ve Kibris Mch- med Pasa'y: Meclisd allye’ye me'mar buyurdu ve iki bieikte hhatt1 hmayun ile Babal?ye gelip ol gin ise Sadiizam'n ya- lusinda Karadag’a dair konferans cldugendan,Sdriar Bib zelememig olduia cihetle hatta hiimaytmun kiréati em- Finge Bab eine hayet eve. Nibayet Kamil Pasa Sadr zam yerinde durdu. Hatta himayamu laréat etirdi. Vokela hhentz miliye mecisinin tenkihauyle mesgul ken Mcbined Al asd iapudan oluvermes Zt SAbine'nn pek sat ve siddet ile baslams oldugu tenkiat ve islahattan rie’atine dela- Jet etmekle viel hayret ve tereddiidde kalarak ne yapacaklarint saprdilar ve bundan dolays beyne’n-nds Kila kal tekewun edip sefarctler tarafindan dabi Babydl’ye protestokibkh tiéalar vulw buldu. Hunkar ise hemsiresnin hati hos eigi gibi kerimeleri- ania hatrlarina riayeten diger dimad pagalan dabi kaysrmaga recbar ii, Binden-aleyh Mehmed Ali Pasa’nin kapudanhigm- dan tg gin sonra Sadrdzam's celb ile Ali Galib Pasa'nin Tiedret ot TEZAKIR-A CEYDET neziretine ve diger damad paalarm dahi meclslere me’mar cetera agukn Sadvdzan ba’ merebe ll kal tee eylemig olmasindan bahisle bu hustsun biraz te’hitini arz ve tedbir edip ZAta Sahane dahi “vet ben de isitiyorum ba'z mer, tebe oe elma” dey bun tehisine misdade buyurd ulevvelin yirmi dordiinett pazar gun Fuad Pasa Istanbuta ged, Vapurdan gap sbdda yabna git, Ba'dcea Babsili'ye gelip Sadrézam ile ctz’t musihabetten sonra Mabeyn-i himaytna azimet etti, Huzir himdyiina dubtl ile Franz imparatoru tarafindan kendisine tevai? olunan némeyi takin ctmigtir. Ba ndmede ibtida . .“Karadag aldisisizin 1'iyetnizdi, Anlara merhamet lzmesi hdldendir” meali dere olunduktan sonrs uslahat bahsine nakli kelém olunarak “Memlekstinicin istndbone we asldhdta ihtidiam bilmes defilic. Tegebbasat dai pok yolandads, Fakat byl xplerin vakte muh olduge dahi ma'timdur.Insallah yolina iver” deya yazalmus idi, Karadag ig fi-asil mizdea homayuma mogayir di. Tegebbastt-islhiyeden dahi nedamet ile vaz geqi- mis Sidi. Binden-aleyh Fuad Pasa islahiia dair akdemce wsdar buyrulmug olan hates homayunlann Avrupa’ea hisn te’sirin. deat ahsile bayli staler s6yleyip Zata SAhdne ise ald cevab eumbercksaded here nakit elim edicek Fuad Page gos Fuad Pasa'nn akd eylemis oldugu istikrazda kaaimenin held ey olde mba bundan aces duyinuna bir fide olamyacagi cihetle istikede isi dahi Zax $ahanc’ce micib-i memndniyet olacak bir sey degil ici. Bu cihetle vikeldy-i hdzaradan gendan hosnud olmadigi derkar ise de yerlerine koyacak bagka bir hey’et yok idi ve egergiibtiday-i saltanatinda oldugu gibi Riza Pasa’nm elinc teslimei umér etmek isterdiyse de Riza Pasa mizdc-ihimayénu sdirinden Ala billed ve Vaikeldnin yek-digeriyle ugrasmasma devletin halei hdzur: mi. sid olmayup Maliye hazinesinn acigina karghk bulmak ‘mitskil iken Hazine-i hassanin nf-mahdod olan masdsifin’ kere glamak kaabil olamiyacajh vazshattan idi. Binden-ald-zalik Zata TRZAKIR-L CEVDET 6s 1a Hanim Hiinkar igin:"Riea Pasa’ dan rufsatteckresi almiy mi*de- snip bu sz dglndn beyninde bir sr iken gle GV jyle pa febvdsinca guyd’ buldu, Hatta ba’z gazetelerde dahi buna tel~ mik yolunda fikralar dere edildi, Htinkar bu sirrm suyd’umu Tahsin Aga'dan bilerek derhal am azi etmekle yerine Hay- riiddin Aga Darussadde aast oldu, Zat Sahine bu kanya pek iyéde meftim ve mecbir idi. Ol fettésienin dahi etmedii kal- madi, Masfrifine Hazinesi hassa deiil cihinm hazdini com’ olunsa Kiftyet etmez idi, Zat $4héne kendisini bundan alam: yap bu cihetle stir kadmlar nazarmda kendisini mattehim gibi add ederek anlara dahi bir sey diyemiyordu, Anlar dabi bir bitiyle inddina yaniga gikar gibi israféta diisop Hazine-i has- sa'yt ifldsa gikardilar. Maliye hazinesinin taahhtidi altmda olarak eshm kaa‘imeleri kesildi, Hentz rubu’ mikdar gikar gtk- mar. az kaldi ki Maliye hazinesi dahi iflésa gika-yazdi, Bunun ‘zerine baktsi evr olundu, Fuad Paja’nm akd ettigiistikedzdan ahi Hazine-i hassa ditytmuna faide olmadi. ZAtei SAbéne ise para icin pek ziyade mkalmakta idi, Hatta gegende saray amelesi ‘gin gig hal ile tedarik olunabilen on bes bin keseyi alarak bes bin kescsini gdtirup kendi cliyle Serfirdz Hanmm’a vermis ve stir kadmlara dabi hakk- suktt olarak beser yz kese isan buyurmus oldugu istihbar olundu. Bu esnida Zatx Sahane Ali Pasa’nm rchavetinden babs ile Kabrish Mebmed Pasa’nm Sadaret’e getirilmesi hustsunu RizaPa~ se’ya agtikta “Efendi simdikinin ne kabdhati vor.Vikelénsa ier git- imasi Efendimizin lindedir. Tarafa sdhdnenizden hinmet buyrulduga dle bu dai dilhdh-s sdhinenize teofk-i hareket oper. Hii hdewa nazaran kim olsa biyle olur” demesi azerine kendisine Sadaret'i teklif ettikte “Efendim ulumuz bitin bitin pogaoraya dinerin ‘fides: olmaz” deyu cevab vermis ve derhil gelip vuku'. bali Sadrizam’a bildirmis idi, Zét-. §ahfine dabi busun dzerine Riza Pasa igin “Bu herife yz oermesin. Hakarele kullansi dey hhaber gondermis idi, Bu cndda Mahmud Pasa’nn Cidde vali- ligine ta'yini tasavvur olunmug iken bunda tereddid vukw’a gelip Riza Pasa dabi bunu firsat ittihdz ederck Maliye nézars Safvett Pasa’nin rakibi olan Hasib Pasa'y: Istanbuldan def” cimek Gaere “Haib Paya'nmn ma'idmat-r sdbskan varie. Pek dtd Gidde cist olur® deya Zat-r $Ahane’ye ilka eylemig oldugunu 6 THZAKIR CEVDET Hasib Pasa istima’ edicek “Ben pek ihiyér oldu. Ark tayalara side mecdlim kalmads, Lakin Safett Pagan Ciddeiginpok mindsis™ oldugunu bir takribite carats padigahiye isma? ettirmigtin, Vir keld boyle yek-digerin defiyle meggul olup sefine-i saltanat ise bir karinin hevasiyle batmak emfrelerini géstermekte olduguna te’essif etmemek kaabil degil idi. Allah aslah eyliye. Hazincsi mAliyyeden Hazines hassa’ya ceste ceste ta'vizen iid yus yirmi bin kese kadar akge verilmiy oldugundan Miliye Darines! muzdyakaya digar olarak her ay bayinda verilegelen aatslar ayin yirmisinden sonra verilmege baslads, Vakeld gece. Jeri ba’z-1 mevadda zariviyye igin akc meclisedip saat ona kas dar miztkere ile meygul olduklari hide bir ¢are.bulanadan dajphilar idi ve matmaha enziir hep Hazine-i hassa dilydnunun tesviyesi hustisn olup shir mesiib-i mohimme muattal gibi burakilmis id. te gu halde damad schriyirt Edhem ve Mah: mud ve hdmi Pagalarm ugt birden zétlerine masts olmak wore Mecisi vila fzdlugina me’mdr oldular. Paris seiri Resid Paga-ziide Mchmed Cemil Bey'in Paris'e azimeti te'ahhur etti ve “Ba’z-t riadyete nazaran gelmigectk imi. Hélouki Imparator’un mizdcina nazaran ve bu esndda "Dealeesaliye ile Fransali’nun yek-difere yaklasmakta bulunduklaria binden Kibrsls Meimed Pasa gibi bir haysiyeli zdtin Paris seftri nasb clara Inparater'as memniniyetni micib ve Deolesi aline'ce ba'e find ddlié ou” deyu Fransa’nin muvakkaten Paris'te bulunan fstan- bul elgisi Thouvenel tarafindan seférete tahtirat gelmi. Halbuki mukaddem& Zée-1 $éhane’nin Ksbrish'y: sadrazam etmek iste- dit ve Riza Pasa’nin mani’ oldugu az gok teressh ederck Kib= niltnin kulagina dahi vasil oldugundan bu esndda Kendisince bir eseri ikbal umarken Paris seftreti Ialardhm ipidfcee may. me'iz ve bu keyfiyet micerred kendisini Itanbuldan ihr icin viikeld tarafindan tasn? olunmus bi halet oldugana 24hib olmuy. tur. Binden-alé-eilik Mabeyn-i hamaydn’a davet olunup taraf Bimfyundan kendisine Paris sefareti teklif ve giderse. bat daytinun tesviye olunacage ifide buyraldukda “Beni Paris's sie ainderecckisniz ale rre'sive-ayn, Nerege gindersenizgiderim ve fer ikeld gindermek ister ise anlar sizgle bir yee gitmen’” dedikien fonra vikela aleyhinle pek gok sozler soyleyerck aveet eylemis- tic. Soyledigi sézler ayniyle mazbat dedildir. Fakat raviynes ‘TEZAKIR- CRVDET a ahbar- hafiyyeden istiraak olunduuna gore “Kapida Sadrdeam wok. ds sefdreter linden. Vaeld kendi mattfleri olan Rigdi ‘Posey: Bébidltye getirmek ipin beni bir sanvatle Meclisi Tongimat ipdsetnden attier ant refs dttiler. Fuad Paya'nan Paris'te pisedigi igleritemizlemek igin beni gindermek isteler. Bunlar ise kaabili tse almaynp ben ezilirim, Eger beni czmek muréd ise burada eziniz. Oraya gondermege hdcet yok. Riga Page Mehmed Ali Paga Safeett Paga ise turdimen irstdiriar. Kendi heslerin doldurmaktan bagka bir so dtn- smezler” demis olduia mervidir. Her ne hal ise Z4t-1 $ahAne nezaketi hasebiyle Kabrahya stiretiinbisit géstermig oldagundan o dahi pek minbasie kd ve gend rz, miinbasit gortinddginden ikbaleperestéran-iasir he- men ziyaretine se¥irti, Hakikati hal ise ber-aks idi. Soyle ki Zata Shane fi'-asl kendisine kalben mugher oldugu hilde bu kerre viki* olan etwara serbézdnesi tzerine biddetlenerek “Bu havi Reyid Paya gibi Renisind bana cebren mi ullandirmak stor” deyu buyurmus idi. Binden-aleyh cumadeléhirenin yirmi ye- inci pazartesi gtinti Meclis lye me’mtiriyetinden afvine dir sadir olan iradesi seniyye ba-tezkire taraf' sad Aliden kendi- sine bildirildi ve yetmi bes bin kurug Mecalis liye me'mtxi- yeti maagndan altmss bin kuru kendisine ma’ziliyet maas. olmak dzre tabsis buyruldu. Sebriye altrmy bin kurug dolgun bir mats di. Ancak Kibrish’nin sekiz bin keseye bali olan aya nunun giizestesi Sniine cekilmez bir sel gibi teraktim ctmekte idi, Halbuki Paris seffretini kabal etmig olsayd: bunun besbin kkesesi verilecek ii. $u hale nazaran sefaretten imtind?i kendisinee rmiicib-i mazarrat oldugu biistibahdir. Hila-i sébanda bende ve caker ve hakei pay ve sitdde ve atebe ve kul ve kéle laflarinin tahrirattan tay olunmast igin irdde-iseniyye sidux oldu, Bu hilalde ebniye-i hassa amelesi saray-1 ‘humaydnu ihita ederek para igin gagirigmak gibi bir girkin sey vukw’ buldu. Bunun tizerine Zat-1 $ahane bi'l-ctimle ebniye-i hrassay1 ta'til ile ebniye muhassesitt olan dart bin keseyi ebniye diiyinunun tesviyesine havale ettirdi, Bir milddetten beri kittab ve 2ibitina aklém ve belki rilstesirdin renkli ve yakast devrik setreler ve sakolar giymege baslamuslar idi, Bu gtinler © makule etvar-1 sefthanenin men‘ 6 ‘TRZAKIR- CEVDET. igin sidir olan irdde-i seniyye macebince mecélis ve akldanda okunmak tizere cinib-i tegrifattan miizekkere yazilds Besinci kacin olup bed-huylutu hasebiyle taraf-1 sahaneden ct selase ile tatlik buyrulmus olan Bezmi Hanim zilka’de evailinde erkana haxb reisi Ressam Tevfik Pasa’ya nikth olundw, Gértilmemis ve isidilmemis bir keyfiyer oldugu cihetle herkese pek girkin gérdnda. Bu esnida Eraurum sehri bir sedid zelzele ile harab ve pek cok adamlar telef olmagfla maicib-i esefolmugtur. tala Veleyat Isbu yetmis bes senesi muharreminin yirmialusmda Ders- vekili Hoca Yahya Bfendi sinnisektenc karib oldubt hile hatin ders hayateyledi. Merhura Deli Emin Efendinin me'auslaranden olup 28t-fecail-simats medineilme bab ve medériade mutedavil olan ulm diyyede sezivira hitiba DESI fa id Akrfma olan Imamm-zide ve Akgehili Omer Rfendi ve Antakyeli Said Efendi gibi fuhGlei wlemann heb arkasma alas, ‘Kart Jahukda yetisen Vidinli ve Giri ve ba’deha Hafiz Seyyid Efendi gibi mate'abhirin dahi minkariz olup bunlardan yalmz. bir Sehei Hiliz Elendi kaldi. O dahi son can ile bulumuyor. Bihdel akrins monkariz olmus gayet zcki ve midekkik bir 28¢ olup evahur4 Smriinde kuti sifiyye mitdle’asyle evkatgizay olarak sir ebb ilmiyyeden vaz gecmisidi. Bir vakitten beri tarike, limiyye inkiriza yi, tatup meakiri-estini ulema vefatetikee yerleri bos kaldigs gibi bu dahi yerini bos koyup gitti, Akjehitli ner Elendi'den sonra Ders vekaleti Hoca Yahya Efendiye tei olundliyse de umir- danya ile ugragmags sever bir zitldua- fundan kabOl ctmedigi ciheile Sehr! Hate Ders vehi oldw Mu'abharen Hafiz Efendi Haces gehtiyart olcak yine Yahya Efendi kabdl ctmemelde merhum Vidinli Mustafa Efendi Des vekili clup 0 dahi Abdillaziz Efend’ye hoca oldukta Yergogt Hafiz Ali Efendi Ders vekil oldiyse de anun bir veil kadar telus. yz ve kiftyeti olmadiindan talebenin inzibima halel geld Kinm mubarebesi esismnda zuhira gelen sofialar vaitannn bir schebi dahiigce bu huststur. Bu vak’a tzerine Auif Hikmet Bey avi ile Arif Efendi geyholilam oldukta her ie ettiyse et Yahya Efendi’yi kandinp Ders vekdletini kabdl ctiedi ve eergi | | i ‘TEZAKIR-A CEVDET 6 Hoca Efendi bu mislld isler ile ugragmaktan mitteneffir olarak ara sira afiam rec ederdi. Ancak Arif Efendi dahi her vakit ani biter siretle avuturdu, Sidi hocalar iginde ol ki'bda adam kalmadi. Nagar beyne'ttalebe Kezibi diye ma’rif olan Akjchirlt Hasan Efendi Ders vekili oldu. Beyit aiaT asl ols cle BAT OLS y led, ols ‘Ara sira Hoca Yahya Efendi'ye gidip msthabetiyle terri ve telezzi ederdim. Bir gin ust-i flohdan subhe ettigim ba’z- resiili hilletmek tzre kendisine arz ettim. Dedi ki “Ayatit- ‘phneihtivarikvaktinds Ad's okutmu. Bizim Hoca Emin Efon- Gi ile Masanmif Efendi dati ty dirt oy kadar dersine devdm etmigler. Bir gun iksi Bistibte misdhabet ederen Emin Efendi of dersi tez- Ker ile Musonnif Efendi'e hitdben usi-i fikhs ldyuyle tail ede- medi ise de hig olmazsa bu fern ilir tle bir zdte mild old ve asi fil ne demek oldu anladse denis. while naceran uss fish Hstanbul dan Ayakl-bitaphane ile gitmis, Ben bu il hakkele blir bir zéte dah mildktolmadsm ve bu ilim eslfimezdan bize tends et medi, Vék'd ustlei filahdan hayli Ritdblar okwup okutduk, Lakin dw ilimde meleko ve tésarrfa mdi ofmadik? Dimads sebriyéri Ali Galib Pasa rebflewvelin yieminei cuma gina araba ile Baylk-dere'ye ve andan Find-suyu'na gidip orada akgam taimm ettikten sonra gece saat dérde karib avdet ile Baytk-dere'ye gelisken arabasi devrilmek gibi bir muha- tara savudurarak Buytledere’ye gelip te gifte kayige rakiben avdet etiig ve havantn magentim ve kayikgtlarin sarhog olmast hascbiyle Yeni-kty'tin tst tarafinda vaki? tabye hizisinda kayik bir ingiliz vapuruna gatyp devrilmis oldugundan pek ala yazgeg olan hamlacis. Paga’ys gikarmak isteyip ancak Pasa ana pek suka sariimsy oldugundan iksibirlikte batmislr. Bu arada Sevki nam ujagi dai beraber gark olmus. Diger usaf Halil yizmek bildiginden batmayip vapurun lag tarafindan sarkan bir ip dai cline gegmekle kurtulmastar. ; Kethidast Hakki Bey ile diger iki kayikgr dahi devrilip deyu tekdie buyur- rus oldugundan tebeddili sadaretten sonra Riza Pasa ol ir nameyi ahp Kibrih’ya gotirmilg ve 0 dahi beyne’n-nas bait memddhiyeti olan mesleki kadimini terk ile bu sadaretinde ituihdz eyledigi meslek-i cedid tizere am matluba muvatik olacale sirette tashih ettirmis oldugu mervidir. Her ne hAl ise mozkir {lan-namenin ta’birati tagytr ile baska strete konularak ve belki Dotan batin hassast almarak tashth olunup baska bir fldn-nme ea ‘TEZAKIR-Y CEVDET meydana ¢iktr ve nisah-i adidesi negti ile lan olundu, Sadr-a cedidin bu yola dokilmesinden muvaffak olamyacaga ba'za ukalé tarafindan istidlal lalinds, Zikr olunan ila i zirde irad olunur, renin sdreti Dan-ndme Giratenin ma’ luau ki wre edebe muh her tilt hal a hareketten auhifazani nefsebndy-iegerden her ford bir bilytk fartcac zimmet old ju misilld herkes idl a ealddinan ve kendisine rte all olanlarin trem muhéfazaya sara mashasdl-i iMidér etmek dahi lewécimr hamigyet ve instnipetden olmasile ve her kavim ve milletin sertat ve deine gore uhifaza-i te hustsunda bir usil ve tartkolypgertati garréy-sisldmipye- de muhdfacai sre edeb hazipyesinin evvlki derecesi mestiriyes madde-i rikimmesi bulurmasiyle bu babda olan emre itibd? eht-i islém gin farteaci diydnettr. Halbuki bras vaktton beri tdfieinisodndan ba’ alan ilgfi sil ve ddet ince yasmaklar tutarak ve gina-gin mindsbetsiz solerden ferdcelr giverch apik sapth tilt tirla hey'et ve kydfetler ile sokaga stkmakta ve seir yerlerinde erkehlerle kari durarak. bir lakim nugayir-i gerd edeb ctodr ve harekdt vue getirmekte olup bu hdl sgerek serfati mutakhara ve gorek dab milietce menki ve merdid aldugundan basha her familyay hardbedeceksirettesefthati micib olmak {adi Bindenaleyh bandon bisle her kim olersa olsun sokaga gukon ha anlar igerisi sepilmiyecek sirette yagmak tutup Liyihayl srl bir hdlde bulunacablarder ve arkalarina givecelleri ferdsleri guhadan ve séir suka cinsinden ve Ankara sae ve sofundan ve bunlara mumdsil eplerden olacakter ve ferdclerin etréfe. daki igleme ve surma misilld bir takum Mazumsuz v€ masrafls sevlr ile tezyin olunmyyacakter ve sdde gorap ile sokaga gikslmayp gedik ve buna mitmdsil edthdne ayakkab givilcektir 1 bir sey alma igin garg ve pazara gitiblerinde dlkkén ve mingacalarin ‘niinde durarak alacaklan. esydy alip zinkdr igerize girmipeceKlerdir ve seyir yerlerinde erbeklre mahsis olan mahdllere gitmeyip tdifeci nistya maksds olan yerlerde duracaklardir oe zikrolunan sete mubdlif ve ser i addia mugayir etvdr u harekdt zubira geivnter t'dib olunacaktir ve ‘haremler hdl w deeclerinden zipdde arahalara binmeyip ve harem ara~ Sacigna yakymaz tact u heytte arahacr hullanmyyacaklardir ve srkekdrin ahi her hdtw mahdlde wz ede muktazyzydtina ridyetetmeler Udzsmeden olmasyle anlar dahi sarge ve pazarda ve sdir geedikleri TEZAKIR-I CEVDET ry smahdllrde ve husisiyle seyir yerlerinde ehl-i wzéne ve edtbdne davrana- caklardsr ve huldf-sedeb hareket eden ve seyr yerlerinde alenen Gteds beride tarp igret eylipenterin dahi ta'zirdt-s Udmesi icrd Flinacakter. Husi- sites merkume berominodl-i mukarrer karar-gér olarak aled-diadim ice sina irdde-i seniyyei hazret-i mildkéne mite allt buyralmas olmagla Aofiget cimlenin ma’timu olmak igin tlén alundu, 17 rR lar sone 1398 Dagistan’da yirmi seneden beri Rusya deviet ile ugragan Seyh S4mil Efendi Ia-yenkati? rusyalular ile cenk etmekte iken ‘Karnm mubirebesi esndsinda mubérebeden el gekmig idi. Ger- Keesler dahi Rusyalu ile mutareke etmiggesine terkei muharebe ctmnigler idi. Rusyalu ise ba’de'L-musiléha memalik-i Kafkasya ‘izerine kuvvetli hiictim ederek Seyh SAmili tazyik ile akdemce fant teslime mecbar etmig idi, Bu eanfda Hocabey'e gotardlap andan dahi Petersburg’a gottirdlecefi ve ondan sonra her ti rafdan Cerkesistan’ ihata ctmekte oldugu isitldi, Eger Cebel ‘Kafkas ahilisi esndy-i muharebede geregi gibi gahp gabalamss olsaydilar konferansda b?t-tab? anlar dai mevzt' babs olarak hirriyetlerini mubafaza edebilecek bir stirete rabt olun- malari me'mil-i kavi idi, Ma’amafih ingilizler yine bunlara dair bahs agmak istediler ise de yalniz kaldiklarindan bir sey yapamadilar. Gtinki Anadolu cénibine Rusyalu’nin tahattis Hindistan tariki olmak hasebiyle yalmz ingilialerin mutAla’asina mugayir olup Fransa politikasma dokunmaz idi ve Fransa im- paratora Rusya tarafina meyl ile musilahays ta’cil ctmis id Binden-aleyh Kafkas mes'elesi meydana konulamads, lye Rusyalu bbundan istifide ederek Dagistan’s zabt_u istild etifi gibi Ger- kesistan's dahi ihata ve tazyika kemalsi germiyet ile mabéderet eyledi ve Kuban boyundaki gerakise ve nogaylara “tediginiz tarafa gidinic” deyu ruhsat vermekle gegen senc giz mevsiminde bir gok gerkes ve nogay bahren Istanbul’a gelerck hanlarda jskin olundular ve mevsim-i sit marriyle mevsim-i baharda nogaylar Adana eyaletinde vaki” Qukur-ova'ya ve gerkesler Katahya ve Ankara taraflarma génderildiler. Bu yazm dabi peyderpey gelen nogaylar Adana canibine ve gerkesler orta kola gonderilip iskin olunmak tizere sevk olunmuslardir. Hazine'nin boyle mazayeka zamanmda iskin- muhécirin hustsu dahi 90 ‘TEZAKIRA CEVDET masirifi kalliyyeyi micib olarak bu dahi Hazine’nin yuktnd aipelagermakayds, Rebf'alahirin on dérdiinct pergenbe guna sayfiyelerden Istanbul'a nakl olunmustur. Sadr cedid Kibrsh Mehmed Pasa ma’agatin kat’ u tenziliyle mesgul olup ancak hendiz buna bir karai verilmeden ba’za teveihita karar verildi, Syle ki Meclisi vala refsi Kamil Pasa dteden beri her tarafa temayil eder ve miiteneffizine midahene eyler bir zat olduiu halde ge- gende bi'-ctmle vokelé Kulei kislasmda hfzir iken “Biz orth Lendinici iritiak, Az! olunnalynz, Pédigah dahi imam’ mistimin alup goluye hareketetmelide” diyerck Riza Pasa'ya bakip “Bura- larans Ejendimi’ze anlatmak saddkattr ve siylememeh ildnetir” demig ‘olmast Uzerine aruk beyne'Lvikela perde-i hick miirtef’ olup Alas! tefevvuhden ictinah ede-geldikleri lakardilar meclisde alenen mevaii'a bahs olarak Ali Paga'nan bu yolda hayli ile gitmesine sebeb olimus idi. Riza Pasa ise muktezay-i hal it mevkii fefbmea bu makule mikilemat ve mUzakerits mabremane olarak Zat-1 $ahanc’ye arz ede-geldigi cihetle Kami] Pasa hak- Janda igbirdr- shane peyda olmug idi. Kabrsl dahi zéten Kendisini sevmezil, Bingen-aleyh rebi’ dlahirin on dokuzuncu sal ginit Kamil Pasa azl ile yerine Safvett Pasa Meclis-i vala reisi ve anim yerine Mabeyn-i htmayun Masraf nizirt Riza Efendi Ev- kat himayun niizin ve amin yerine dabi Kemal Efendi Masrat nats oldu. om ‘Cumleden evvel Hariciye ndzirs Fuad Pasa’nin azline intizdr olunurken ana dokunulmads. Giinki ol vakit Hiriciye nezAreti Ali ve Fuad Pasa beyninde inhisir-a akli ile minhasir gibi. idi ve Riza Pasa zaten All Pasa’yr ziyade severdi, Lakin mukaddem& Saréy-1 humaytinun Maliye hazinesine devr olunan diyamundan fazla olarak sonradan zubtir eden ytz yirmi bin keselik kadar daytnunun puslasins Ali Pasa’ya takdim cttikte kabdl etmedic inden Riza Paga hal mevki'i fedbinca pek ziyde sikilarak bunun gibi baz hustisicin tesviyesiigin bir el-degigtirmege mec- bar olmagla Kubnish'y: Sadaret’e sovk etmig idi, Lakin ma’nen sadrazam kendisi olup ntftz kendi yedinde oldugu halde Ali Pasa'yi Hiiciye nestertine getiemek isterdi. Fuad Paga buralare rm ihsts eylerdi ve Riza Paja ile aran iyi olmaysp Kibnislrdan dahi hisn-i muamele girmiiyor idi, Hatta Paris sefaretine Veli- TEZAKIR-| CEVDET 0 yliddin Pasa’mn nasbim asia Kendisi ile mUztkere etmiyerck Fransa elgisinden ba’de’l-istimaac arz tezkivesini Amedei Efendi ye asmarlayp Fuad Pasa miisveddesini gérmtis ve lede’larz hhemen iradesi dahi gk idi, Halbuki Kibnisht Fransiz elgisinin ifadesini layilayle anhyamamis olduguna mebni resrmen Fransa devletinden istifsar ve istimaac edilmiyerck ber-vech-i bAld arz edilivermis ve keyfiyet bé-telgraf Paris’e ihbar olundukda Veli Paga’nin kabiil ohmamryacadi cevab: geimi olmasiyle Fuad Pasa bu cevab: Kubnilr'ya irae ettikte pek ziyade bozulmus ve sgayet cirkin bir iy olmus idi. Gend riz sonra Ticdret nezarcti muavini Remai Efendi az] ie yerine Maarif nezareti mistesar Salih Efendi nasb olun- du ve Maarif mistesarhgr ilga kohneh, Bunu dahi gerek Fuad Pasa ve gerek reisler ba’de'L-icra duydular. Hlbuki bu makule igleri sadrézamlar Hariciye nazin ve reisler ile. bi'l-mtizakere fcr etmek Adet idi. Su hallere bakarak Fuad Pasa Haricive nezaretinden ist’ ile Girid valiliintisti’& eyledi. Kibrish bun- dan telag etti. Zir& anun tizerine Ali Pasa’nn nezarete gelmesi tabi'lidi. Kibrisl ise Ali Paga’dan ise Fuad Paga’y: kendisince daha chven gérttyordu. Hele taraf sihaneden dahi Fuad Pasa’= nin ist'fisi kabdl edilmiyerek ibka buyruldu. Bu emda Lesseps Dersadet'e geldi. Yine Siveys kanal bahsi meydana gikt, Fransiz imparatoru bu isin husiltind ii- zim eylediinden red ile ceva vesilmek miite’assir ve miis@’ade streti Ingiltere politikasma mugayir oldugundan vikela hayrette kahp gece gtindiz akd-i meclis ederek miizakerat ile mesgul oldular. Cumadelilanin yirminci guna Hariciye mastesin Arif Efendi Meclisi vala Az4ltayle gilup yerine Kabat Efendi rtis- tesir oldu ve Paris sefiri Resid Pasa-zide Mehmed Cemil Beyelendi &zAlikla Meclisi Tanzimat’a me’mar oldu, Paris sefaretine dahi Vefik Efendi'nin me'm@iyeti arz ile irddesi aks idi, Halbuki akdemce Paris sefaretine Vefik Efendinin me’mariyeti igin ber-ma’tad Fransa devletinden istimac etmek fizere Paris'te Devieti aliyye maslahatgtizan. bulunan Agob Efeudi'ye yauiliy ise de henaz cevabr gelmemis idi. $a hale ire cevab viiridundan evvel icrést kaabil olamiyacagindan ol gin Vefik Efendi?nin Babsaliye dveti lazim gelmez iken diger-

You might also like