Κεφάλαιο 17 

Ο ρόλος της αξονικής τομογραφίας στη 
διάγνωση και σταδιοποίηση του καρκίνου 
Χ. Πέππας 

ΕΙΣΑΓΩΓΗ  άνδρες και 25% στις γυναίκες. 
Η  Αξονική  Τομογραφία  (ΑΤ)  βρήκε  Το  προσδόκιμο  5ετούς  επιβίωσης  α‐
αρχικά  εφαρμογή  στα  τέλη  της  10ετίας  σθενών  με  καρκίνο  του  πνεύμονα  δεν 
του ’60 αρχές της 10ετίας του ΄70 στη με‐ ξεπερνά  το  10%,  ενώ  το  80%  περίπου 
λέτη των παθήσεων του Κεντρικού Νευ‐ των  νοσηλευόμενων  ασθενών  θεωρού‐
ρικού Συστήματος (Κ.Ν.Σ.).  νται μη χειρουργήσιμοι. 
Στη  συνέχεια  και  με  την  αλματώδη  Η  κυριότερη  αιτία  καρκίνου  του  πνεύ‐
τεχνολογική  πρόοδο  η  ΑΤ  έγινε  αποδε‐ μονα  είναι  το  κάπνισμα.  Στο  85%  περί‐
κτή  ως  αξιόπιστη  διαγνωστική  μέθοδος  που των περιστατικών υπάρχει ιστορικό 
με ευρύ φάσμα κλινικών εφαρμογών.  καπνίσματος. 
Σήμερα με τη χρήση των πολυτομικών  Άλλες  αιτίες  είναι  η  έκθεση  σε  ανόρ‐
Αξονικών  Τομογράφων  16‐32‐64  τομών,  γανες  ουσίες  και  σε  ακτινοβολία,  ενώ 
εκτός  του  ότι  έχει  ελαχιστοποιηθεί  ο  στους  προδιαθεσικούς  παράγοντες  συ‐
χρόνος εξέτασης – απαιτούνται μόνο λί‐ μπεριλαμβάνονται  και  χρόνιες  παθή‐
γα  δευτερόλεπτα  για  μία  εξέταση  θώ‐ σεις  του  πνεύμονα,  όπως  η  διάμεση 
ρακος‐κοιλίας  –  και  έχει  βελτιωθεί  πε‐ πνευμονική ίνωση, η φυματίωση κ.λπ. 
ραιτέρω  η  ποιότητα  της  εικόνας,  παρέ‐ Τα  κλινικά  συμπτώματα  σχετίζονται 
χονται  επίσης  και  μεγαλύτερες  δυνα‐ με την εντόπιση του καρκίνου, κεντρική 
τότητες  στην  επεξεργασία  των  δεδομέ‐ ή  περιφερειακή,  με  συνηθέστερο  σύμ‐
νων σάρωσης και στην ανασύνθεση των  πτωμα  τη  δύσπνοια  από  απόφραξη,  λό‐
εικόνων.  γω  κεντρικής  εντόπισης  ή  με  το  βαθμό 
Συνέπεια  αυτής  της  εξέλιξης  είναι  η  επέκτασης  του  καρκίνου  και  διήθησης 
κυρίαρχη θέση της ΑΤ στην καθημερινή  των παρακείμενων μορίων. 
διαγνωστική πράξη και η καθιέρωσή της  Ο  ιστολογικός  τύπος  σχετίζεται  συνή‐
ως μεθόδου εκλογής σε πολλές περιπτώ‐ θως με τα διάφορα παρανεοπλασματικά 
σεις  και  κυρίως  στη  διάγνωση  και  στα‐ σύνδρομα. 
διοποίηση του καρκίνου.  Το  10%  περίπου  των  ασθενών  είναι 
ΠΝΕΥΜΟΝΕΣ  ασυμπτωματικοί και η διάγνωση γίνεται 
Ο  πνεύμονας  είναι  το  όργανο  που  τυχαία  από  παθολογική  ακτινογραφία 
προσβάλλεται  συχνότερα  από  καρκίνο1.  θώρακα3. 
Ετησίως  καταγράφονται  πάνω  από  Ταξινόμηση 
1.000.000  νέα  περιστατικά  και  ο  ρυθμός  Ο  βρογχογενής  καρκίνος  αντιστοιχεί 
αύξησής  του  ανέρχεται  στο  3%  περίπου  περίπου στο 95% των νεοπλασμάτων του 
κατ’  έτος2.  Είναι  επίσης  η  συχνότερη  αι‐ πνεύμονα.  Το  υπόλοιπο  5%  αντιστοιχεί 
τία  θανάτου  από  καρκίνο,  32%  στους  σε σαρκώματα, λεμφώματα κ.λπ.4. 
264 
 Προέρχεται  από  επιθηλιακά  κύτταρα  μεγαλύτερες των  3 cm, είναι κακοήθους 
ή  νευροενδοκρινικά  των  μεγάλων  ή  μι‐ αιτιολογίας  στο  80%  με  90%  των  περι‐
κρότερων  διακλαδώσεων  του  βρογχικού  πτώσεων5,6,7. 
δένδρου και οι βασικοί ιστολογικοί τύποι 
είναι:  το  αδενοκαρκίνωμα,  το  καρκίνω‐
μα  από  πλακώδες  επιθήλιο,  το  μικρο‐
κυτταρικό, και το μεγαλοκυτταρικό καρ‐
κίνωμα. 
Λόγω  της  διαφορετικής  συμπεριφοράς 
και  θεραπευτικής  αντιμετώπισης  του  μι‐
κροκυτταρικού καρκίνου επεβλήθη η κα‐
τηγοριοποίηση  του  βρογχογενούς  καρκί‐
νου σε δύο μεγάλες κατηγορίες: το μη μι‐
κροκυτταρικό καρκίνωμα (NSCLC) και το  Εικόνα  1.  Μονήρης  συμπαγής  όζος  18  mm 
μικροκυτταρικό καρκίνωμα (SCLC).  στο  μέσο  λοβό,  με  σαφή  όρια  και  ελαφρώς 
λοβωτό  περίγραμμα.  Διαδερμική  βιοψία.  Ι‐
Μονήρης Όζος – Απεικονιστική Διερεύ‐
στολογική  διάγνωση:  μετάσταση  πιθανόν 
νηση  από νεφροκυτταρικό καρκίνωμα. 
Ο μονήρης πνευμονικός όζος είναι συ‐
β.  Περίγραμμα 
χνό  κλινικό  και  απεικονιστικό  εύρημα 
Τα  όρια  της  βλάβης  μπορεί  να  είναι: 
και  το  ερώτημα  που  τίθεται  πάντοτε  εί‐
σαφή  και  ομαλά,  ανώμαλα,  ασαφή  με 
ναι  εάν  πρόκειται  για  καλοήθη  ή  κακο‐
αραιή δοκίδωση, ή ακιδωτά. Τα ανωτέρω 
ήθη αλλοίωση, δεδομένου ότι όλοι οι τύ‐
σημεία, αν και δεν είναι παθογνωμονικά 
ποι καρκίνου και κυρίως το αδενοκαρκί‐
καμιάς  παθολογίας,  παρέχουν  διαγνω‐
νωμα  αλλά  και  μεταστάσεις  μπορεί  να 
στικές ενδείξεις. 
εμφανισθούν  ως  μονήρης  όζος  (εικόνα 
Οι  όζοι  με  σαφή  και  ομαλά  όρια  είναι 
1). 
καλοήθεις  σε  υψηλό  ποσοστό,  ενώ  εκεί‐
Η  ΑΤ  είναι  η  μέθοδος  εκλογής  στη 
νοι  με  ανώμαλα  και  ασαφή  ακιδωτά  ό‐
μελέτη  και  αξιολόγηση  του  μονήρους 
ρια είναι σε μεγάλο ποσοστό κακοήθους 
όζου.  Εκτός  του  ότι  προσδιορίζεται 
αιτιολογίας8 (Εικόνα 2). 
ευχερώς  η  εντόπισή  του  και  αναδεικνύ‐
γ.  Σύσταση 
ονται οι σχέσεις του με τα παρακείμενα 
Οι  συμπαγείς  αλλοιώσεις  αποτελούν 
μόρια,  αξιολογούνται  με  μεγάλη 
το  κεντρικό  διαγνωστικό  πρόβλημα.  Η 
ακρίβεια:  το  μέγεθός  του,  το 
πυκνομετρική ανάλυση είναι η σημαντι‐
περίγραμμά του, και η σύστασή του. 
κότερη  παράμετρος  στη  διαφορική  διά‐
α.  Μέγεθος 
γνωση του όζου. 
Η  πιθανότητα  κακοήθειας  αυξάνει  με 
Η  παρουσία  βρογχογράμματος  περιο‐
την  αύξηση  του  μεγέθους  της  βλάβης. 
ρίζει  τη  διαφορική  διάγνωση  στις  λοι‐
Αλλοιώσεις μέχρι 3 cm χαρακτηρίζονται 
μώξεις, στο λέμφωμα με παρεγχυματική 
ως  οζώδεις,  ενώ  οι  μεγαλύτερες  των  3 
εντόπιση και βασικά στο βρογχοκυψελι‐
cm  ως  μάζες.  Οι  όζοι  μέχρι  2  cm  είναι 
δικό  τύπο  καρκινώματος,  το  οποίο  συ‐
καλοήθους  αιτιολογίας  σε  ποσοστό  80% 
ναντάται  σε  ποσοστό  55%  περίπου. 
περίπου.  Αντίθετα,  αρκετές  μελέτες  έ‐
Σπανιότερα και σε χαμηλά ποσοστά συ‐
χουν δείξει ότι, όταν οι αλλοιώσεις είναι 
265 
ναντάται  στο  βρογχοκυψελιδικό  αδενο‐ Οι  ασβεστώσεις  αναγνωρίζονται  ευκρι‐
καρκίνωμα  και  στο  καρκίνωμα  από  νέστερα,  όταν  η  εξέταση  γίνεται  με  τε‐
πλακώδες επιθήλιο8.  χνική υψηλής ευκρίνειας (HR)11,12,13. 
Οι ασβεστώσεις όμως ανεξάρτητα από 
τη  μορφολογία  και  την  κατανομή  τους, 
χάνουν  τη  σημασία  της  καλοήθειας,  ό‐
ταν  αναγνωρίζονται  ως  αλλοιώσεις  με 
ασαφή και ακιδωτή παρυφή. 
Κατευθυνόμενη Διαδερμική Βιοψία με 
Λεπτή Βελόνα 
Όταν η αλλοίωση έχει τυπικά απεικο‐
νιστικά  χαρακτηριστικά  καλοήθειας,  δε 
χρειάζεται περαιτέρω έλεγχος. 
Εάν  τα  ευρήματα  δεν  είναι  παθογνω‐
μονικά  καλοήθειας  ή  έχουν  τυπικά  χα‐
Εικόνα  2.  Συμπαγής  αλλοίωση  με  ακιδωτή  ρακτηριστικά  κακοήθειας,  τότε  απαιτεί‐
παρυφή  και  με  προσεκβολές  στον  οπίσθιο  ται  η  λήψη  υλικού  για  κυτταρολογική  ή 
υπεζωκότα (αδενοκαρκίνωμα).  ιστολογική  μελέτη  για  διάγνωση  και 
Η  κατάδειξη  περιεχόμενου  υγρού  στο  ταυτοποίηση της βλάβης. 
πλαίσιο  αλλοίωσης  με  λεπτό  τοίχωμα  Η  ΑΤ  κατέχει  σημαντική  θέση  στη 
και  σαφή  όρια  επιτρέπει  τη  διάγνωση  διαδικασία αυτή. Παρέχει τη δυνατότητα 
κύστης9.  προσπέλασης της αλλοίωσης με μεγάλη 
Η παρουσία λιπώδους ιστού σε συμπα‐ ακρίβεια  και  λήψη  κατάλληλου  υλικού 
γή  όζο  συνηγορεί  υπέρ  αμαρτώματος,  ώστε να είναι δυνατόν να τεθεί διάγνω‐
όταν συνδυάζεται με σαφή όρια του όζου  ση.  Τα  ποσοστά  επιτυχίας  είναι  αρκετά 
και  με  παρουσία  κεντρικής  ασβέστωσης  υψηλά και υπερβαίνουν το 80%‐85%. 
ή ασβεστώσεων δίκην «pop corn»10.  Η  διαδερμική  βιοψία  φυσικά  είναι  μια 
Η  παρουσία  ασβεστώσεων  και  η  κα‐ επεμβατική  μέθοδος  και  ενέχει  τον  κίν‐
τανομή  τους  έχουν  μεγάλη  σημασία.  δυνο  της  επιπλοκής.  Η  συχνότερη  επι‐
Μπορεί  να  είναι:  στικτές  και  διάσπαρ‐ πλοκή είναι ο πνευμοθώρακας σε ποσο‐
τες,  μονήρης  και  κεντρική,  ελασματώ‐ στό  περίπου  30%.  Άλλες,  λιγότερο  συ‐
δης,  ή  δίκην  «pop  corn».  Οι  3  τελευταίοι  χνές  επιπλοκές  είναι  η  αιμορραγία  του 
τύποι  ασβεστώσεων  συναντώνται  σχε‐ πνευμονικού  παρεγχύματος  στην  πο‐
δόν αποκλειστικά σε κοκκιώματα, ενώ οι  ρεία  της  βελόνας  και  σπανιότερα  η  αι‐
διάσπαρτες  και  έκκεντρες  ασβεστώσεις  μόπτυση,  ενώ  πολύ  σπάνια  αλλά  σο‐
συναντώνται  συνηθέστερα  σε  κακοή‐ βαρή  επιπλοκή  είναι  ο  εμβολισμός  με 
θους  αιτιολογίας  αλλοιώσεις.  Εμφανί‐ αέρα.  Σπανιότατη  επίσης  είναι  και  η  α‐
ζονται στο 5% με 10% των καρκίνων, συ‐ θρόα  αιμόπτυση  που  απαιτείται  να  α‐
νηθέστερα σε όγκους μεγαλύτερους των  ντιμετωπισθεί  με  εμβολισμό  αγγείου.  Η 
3 cm. Η έκκεντρη ασβέστωση μπορεί να  λήψη  υλικού  είναι  δυνατή  τόσο  από  κε‐
σχετίζεται  με  ανάπτυξη  καρκίνου  που  ντρικές  όσο  και  από  περιφερειακές  αλ‐
ενθυλακώνει ασβεστώσεις κοκκιώματος.  λοιώσεις. 
Ευκολότερα  προσπελάσιμες  φυσικά 
266 
είναι  οι  περιφερειακές  και  ιδιαίτερα,  αν  Χωρίζεται  σε  4  ιστολογικούς  υποτύ‐
εφάπτονται του υπεζωκότα και οι μεγά‐ πους:  κυψελιδώδες,  θηλώδες,  συμπαγές 
λων  διαστάσεων  αλλοιώσεις.  Από  τις  με παραγωγή βλέννας και βρογχοκυψε‐
τελευταίες  θα  πρέπει  να  επιδιώκεται  η  λιδικό.  Πρακτικότερη  είναι  η  ταξινόμη‐
λήψη  υλικού  από  την  περιφέρεια  της  ση    δύο  βασικών  τύπων:  α)  μη  βρογχο‐
βλάβης,  γιατί  στο  κέντρο  δημιουργού‐ κυψελιδικό, β) βρογχοκυψελιδικό. 
νται  γρηγορότερα  νεκρώσεις  με  αποτέ‐ Συνδυάζεται συχνά με προϋπάρχουσα 
λεσμα  το  λαμβανόμενο  υλικό  να  είναι  χρόνια  πνευμονοπάθεια.  Εμφανίζεται 
ορισμένες φορές ακατάλληλο.  κυρίως  ως  περιφερειακή  μάζα  συνήθως 
Βρογχογενής Καρκίνος του Πνεύμονα –  μικρότερη  των  4  cm  και  εντοπίζεται  συ‐
Απεικονιστικά Χαρακτηριστικά  νηθέστερα στους άνω λοβούς. 
Τα απεικονιστικά ευρήματα του βρογ‐
χογενούς  καρκίνου  σχετίζονται  περισ‐
σότερο  με  την  εντόπιση  του  όγκου  –  κε‐
ντρική ή περιφερειακή – και λιγότερο με 
τον  ιστολογικό  του  τύπο.  Στις  περιπτώ‐
σεις  κεντρικής  εντόπισης,  σχετίζονται 
με  το  βαθμό  ενδοβρογχικής,  διαβρογχι‐
κής ή περιβρογχικής του επέκτασης. 
Έτσι,  εκτός  από  την  απεικόνιση  της 
μάζας,  μπορεί  να  προκληθεί  ατελεκτα‐
σία  υποτμηματική,  τμηματική  ενός  λο‐
βού  και  σπανιότερα  όλου  του  πνεύμονα  Εικόνα  3.  Αδενοκαρκίνωμα  αριστερού  άνω 
λόγω απόφραξης των βρόγχων.  λοβού  συνέχεται  με  τον  υπεζωκότα  και  φαί‐
Πύκνωση,  εξαιτίας  της  στένωσης  του  νεται να τον διηθεί. 
αυλού  του  βρόγχου  με  επακόλουθο  το  Αν  και  είναι  αργά  αναπτυσσόμενος 
εξίδρωμα  από  τα  τριχοειδή  αγγεία  και  όγκος,  διηθεί  σχετικά  γρήγορα  αγγεια‐
βρογχικές  εκκρίσεις,  ενώ  σπανιότερα  κούς  κλάδους  και  δίνει  σχετικά  ενωρίς 
κλάδοι του βρογχικού δένδρου μπορεί να  απομακρυσμένες  μεταστάσεις  στα:  Επι‐
διαταθούν  από  την  κατακράτηση  βλεν‐ νεφρίδια,  ήπαρ,  και  Κ.Ν.Σ.  Μεθίσταται 
νωδών εκκρίσεων και να απεικονισθούν  επίσης  σε  ποσοστό  γύρω  στο  40%  στους 
στην ΑΤ ως σωληνωτές υπόπυκνες εστί‐ πυλαίους  και  μεσοθωρακικούς  λεμφα‐
ες  εντός  του  ατελεκτατούντος  πνευμο‐ δένες. Μπορεί να διηθήσει τον υπεζωκό‐
νικού παρεγχύματος.  τα και το θωρακικό τοίχωμα (εικόνα 3). 
Σπανιότερα  μπορεί  να  εκδηλωθεί  εμ‐ Έχει  χειρότερη  πρόγνωση  από  τον 
φύσημα  του  παρακείμενου  της  μάζας  καρκίνο  από  πλακώδη  κύτταρα,  αλλά 
παρεγχύματος  λόγω  βαλβιδικού  μηχα‐ καλύτερη από το μικροκυτταρικό. 
νισμού.  Βρογχοκυψελιδικό Καρκίνωμα (ΒΚΚ) 
Αδενοκαρκίνωμα  Είναι  ιδιαίτερη  μορφή  αδενοκαρκινώ‐
Είναι  ο  συχνότερα  απαντώμενος  τύ‐ ματος  και  χωρίζεται  σε  βλεννοπαραγω‐
πος και αντιστοιχεί στο 30%‐35% του συ‐ γικό  (80%)  και  μη  βλεννοπαραγωγικό 
νόλου των καρκίνων του πνεύμονα.  (20%). Αντιπροσωπεύει το 1,5%‐5% περί‐
που  του  συνόλου  των  καρκίνων  του 
267 
πνεύμονα.  πολλαπλούς  όζους,  μάζες  ή  εστίες  πύ‐
Μπορεί  να  εκδηλωθεί  ως  μονήρης  ό‐ κνωσης  και  στα  αρχικά  του  στάδια  με 
ζος  ή  μάζα,  όπως  όλα  τα  αδενοκαρκι‐ εικόνα  θολής  υάλου,  με  διάταση  των 
νώματα, αλλά μπορεί να εκδηλωθεί και  βρόγχων, φυσαλιδώδη διαμόρφωση ή με 
με  εντελώς  άτυπα  απεικονιστικά  χαρα‐ ψευδοκοιλότητες (εικόνα 4). 
κτηριστικά, όπως συμπαγή πύκνωση, με 

 
Εικόνα  4.  Βρογχοκυψελιδικό  καρκίνωμα:  συμπαγής  μάζα  στον  αριστερό  λοβό,  με  πολλαπλές 
μικροοζώδους  και  οζώδους  τύπου  διηθήσεις  του  παρακείμενου  πνευμονικού  παρεγχύματος. 
Διογκωμένοι λεμφαδένες στο μεσοθωράκιο. 

Καρκίνος από Πλακώδες Επιθήλιο  της  ατελεκτασίας  του  πνευμονικού  πα‐

Αντιπροσωπεύει  το  25‐30%  περίπου  ρεγχύματος. 
του  συνόλου  του  καρκίνου  του  πνεύ‐
μονα και σχετίζεται άμεσα με το κάπνι‐
σμα.  Ιστολογικά  χαρακτηρίζεται  από 
πλακώδη  κύτταρα  με  διακυτταρικές  γε‐
φυρώσεις  και  κερατινοποίηση  αρκετών 
κυττάρων. 
Διακρίνεται  σε  καλά,  μέτρια  και  ελά‐
χιστα  διαφοροποιημένο  τύπο.  Εντοπίζε‐
ται  τυπικά  κεντρικά  και  αναπτύσσεται 
κλασικά  στο  βλεννογόνο  των  μεγάλων 
βρόγχων, γι’αυτό και στα αρχικά στάδια   
είναι απεικονιστικά σιωπηλός.  Εικόνα  5.  Καρκίνος  από  πλακώδες  επιθήλιο. 
Αναπτυσσόμενος  δίνει  απεικονιστικά  Μάζα  στον  αριστερό  άνω  λοβό,  συνέχεται 
και  διηθεί  το  ανώτερο  τμήμα  της  πνευμονι‐
σημεία  απόφραξης  με  δημιουργία  ατε‐
κής  πύλης  και  το  μεσαύλιο  υπεζωκότα  και 
λεκτασίας  ή  πυκνωτικές  μεταστατικές 
αποφράσσει τον άνω λοβαίο βρόγχο. 
αλλοιώσεις  με  υποτροπιάζουσα  πνευ‐
Τα  όρια  της  μάζας  είναι  συνήθως  α‐
μονία  (εικόνα  5).  Αν  και  αναπτύσσεται 
σαφή  λόγω  διαβρογχικής  επέκτασης 
γρήγορα, δίνει σχετικά αργά απομακρυ‐
διαμέσου  των  περιβρογχικών  λεμφαγ‐
σμένες  μεταστάσεις,  με  αποτέλεσμα  να 
γείων. 
έχει  καλύτερη  πρόγνωση  σε  σχέση  με 
Σε  χαμηλότερο  ποσοστό  40%  περίπου 
άλλους τύπους καρκίνου. Απεικονιστικά 
το  πλακώδες  καρκίνωμα  είναι  περι‐
πολλές φορές η μάζα είναι συμπροβολή 
φερειακό.  Συνήθως  έχουν  μεγάλες  δια‐
του όγκου των πυλαίων λεμφαδένων και 
268 
στάσεις  μέχρι  και  10‐12  cm  και  συχνά  με  παραγωγή  πεπτιδικών  ορμονών  και 
παρουσιάζουν  κοιλότητες  λόγω  κεντρι‐ έχουν  σαν  αποτέλεσμα  τα  παρανεο‐
κής ισχαιμίας και νέκρωσης (εικόνα 6).  πλασματικά σύνδρομα. 
Έχει  συνήθως  κεντρική  εντόπιση  σε 
ποσοστό  75‐90%  και  αρχικά  η  επέκτασή 
του  γίνεται  από  τον  υποβλεννογόνιο 
συνδετικό  ιστό  περιβρογχικά  και  περι‐
αγγειακά.  Στη  συνέχεια,  διηθεί  μικρά 
αγγεία και λεμφαγγεία και επεκτείνεται 
σε επιχώριους λεμφαδένες. 
Είναι  ο  συχνότερος  τύπος  βρογχογε‐
νούς  καρκίνου  που  προκαλεί  το  σύν‐
δρομο της άνω κοίλης φλέβας (εικόνα 7). 

 
Εικόνα  6.  Καρκίνος  από  πλακώδες  επιθήλιο. 
Μάζα  με  περιφερειακή  εντόπιση  και  κεντρι‐
κή νέκρωση. 
Ιδιαίτερος  τύπος  είναι  ο  όγκος  Pan‐
coast,  ο  οποίος  ιστολογικά  είναι  σχεδόν 
πάντα  από  πλακώδες  επιθήλιο  και  ε‐
ντοπίζεται  στις  πνευμονικές  κορυφές 
διηθώντας  πρώιμα  τα  παρακείμενα 
μόρια,  πλευρές,  βραχιόνιο  πλέγμα,   
υποκλείδια αγγεία κ.λπ.  Εικόνα  7.  Μικροκυτταρικός  καρκίνος  πνεύ‐
μονα.  Μεγάλη  μάζα  στο  δεξιό  άνω  λοβό, 
Μικροκυτταρικός Καρκίνος Πνεύμονα  διηθεί την πνευμονική πύλη και τους λεμφα‐
(SCLC)  δένες του μεσοθωρακίου και αποφράσσει την 
Αποτελεί  ξεχωριστή  κλινική  και  ιστο‐ άνω κοίλη φλέβα. 
παθολογική οντότητα. Έχει τη χειρότερη  Σπανιότερα  έχει  περιφερειακή  εντό‐
πρόγνωση  σε  σχέση  με  τους  άλλους  πιση, είναι ιδιαίτερα υψηλής κακοήθειας 
καρκίνους  του  πνεύμονα  και  σχετίζεται  και  ορισμένες  φορές  δεν  αναδεικνύεται 
άμεσα με το κάπνισμα.  απεικονιστικά.  Διηθεί  τους  πυλαίους 
Προέρχεται από τον εν τω βάθει βλεν‐ λεμφαδένες  και  του  μεσοθωρακίου.  Α‐
νογόνο των βρόγχων και σε αντίθεση με  πεικονιστικά  τα  πρώτα  σημεία  είναι 
τον  καρκίνο  από  πλακώδη  κύτταρα  διόγκωση  της  πνευμονικής  πύλης  ή  δι‐
προκαλεί  ήπια  στένωση  του  βρόγχου,  εύρυνση του μεσοθωρακίου. Στην πρώτη 
επειδή το αναπνευστικό επιθήλιο παρα‐ διαγνωστική  προσέγγιση  το  83%  των 
μένει ανέπαφο.  περιστατικών  έχουν  λεμφαδενικές  διο‐
Αντιπροσωπεύει  το  20‐25%  των  καρκί‐ γκώσεις  του  μεσοθωρακίου  και  στις 
νων  του  πνεύμονα  και  αποτελείται  από  πνευμονικές πύλες. 
μικρά  κύτταρα  που  σε  ποσοστό  90%  πε‐ Η  πρωτοπαθής  εστία  του  πνεύμονα 
ρίπου  περιέχουν  νευροεκκριτικά  κοκκία  μπορεί να είναι πολύ μικρή ή και να μην 
269 
απεικονίζεται.  Πρώιμες  είναι  οι  απομα‐ Κ.Ν.Σ. επινεφρίδια και στα οστά (εικόνα 
κρυσμένες  μεταστάσεις  στο  ήπαρ,  8). 

 
Εικόνα 8.  Διόγκωση του αριστερού επινεφριδίου, λόγω δευτεροπαθούς εντόπισης από μικρο‐
κυτταρικό καρκίνο πνεύμονα. Μετάσταση στο εγκεφαλικό παρέγχυμα. 
Μεγαλοκυτταρικός Καρκίνος Πνεύμονα  γνωση συσχετίζονται άμεσα με το στά‐
Αποτελεί  περίπου  το  10%  του  συνό‐ διο  του  όγκου  κατά  την  πρώτη  διάγνω‐
λου  των  καρκίνων  του  πνεύμονα.  Ιστο‐ ση. 
λογικά  περιγράφεται  ως  μη  μικροκυτ‐ Διακρίνονται  τέσσερα  στάδια:  (Ι  έως 
ταρικό  καρκίνωμα  χαμηλής  διαφορο‐ IV). Το στάδιο Ι έχει την καλύτερη πρό‐
ποίησης.  γνωση και το στάδιο IV τη χειρότερη. 
Τα  απεικονιστικά  ευρήματα  είναι  α‐ Πρωτοπαθής Όγκος (Τ) 
νάλογα του αδενοκαρκινώματος. Διηθεί  Τ1  Όγκος  μικρότερος  των  3  cm,  περι‐
συχνότερα,  σε  ποσοστό  30%,  τους  λεμ‐ βαλλόμενος  από  πνευμονικό  παρέγχυ‐
φαδένες  της  σύστοιχης  πύλης  και  σπα‐ μα  ή  σπλαχνικό  υπεζωκότα,  χωρίς  διή‐
νιότερα,  σε  ποσοστό  10%,  τους  λεμφα‐ θηση  κεντρικότερα  του  λοβαίου  βρόγ‐
δένες του μεσοθωρακίου.  χου. 
Δίνει  απομακρυσμένες  μεταστάσεις,  Τ2  Όγκος μεγαλύτερος των 3 cm, σχετι‐
συγκριτικά  όμως  με  το  αδενοκαρκίνω‐ ζόμενος  με  ατελεκτασία  ή  μετα‐απο‐
μα πιο καθυστερημένα.  φρακτική  πνευμονία  που  επεκτείνεται 
Σταδιοποίηση του Καρκίνου του Πνεύ‐ στην  πύλη,  αλλά  δεν  αφορά  ολόκληρο 
μονα  τον  πνεύμονα.  Διηθεί  το  σπλαχνικό  υ‐
Ο βρογχογενής καρκίνος σταδιοποιεί‐ πεζωκότα.  Διηθεί  τον  κύριο  βρόγχο,  αλ‐
ται βάσει του ΤΝΜ συστήματος ταξινό‐ λά όχι σε απόσταση < 2 cm από το διχα‐
μησης.  σμό. 
Τ  πρωτοπαθής όγκος  Τ3  Όγκος  οποιουδήποτε  μεγέθους  που 
Ν  τοπικοί λεμφαδένες  διηθεί:  το  θωρακικό  τοίχωμα,  το  διά‐
Μ  απομακρυσμένες μεταστάσεις  φραγμα,  τον  μεσαύλιο  υπεζωκότα,  το 
Η  σταδιοποίηση  του  καρκίνου  του  περικάρδιο,  κύριο  βρόγχο  σε  απόσταση 
πνεύμονα  παρέχει  ένα  κοινό  πλαίσιο  μικρότερη  των  2  cm  από  το  διχασμό. 
για την αντιμετώπιση των ασθενών. Το  Σχετίζεται  με  ατελεκτασία  ή  αποφρα‐
θεραπευτικό  πρωτόκολλο  και  η  πρό‐ κτική πνευμονία όλου του πνεύμονα. 
270 
Τ4  Όγκος  οποιουδήποτε  μεγέθους  που  ΚΝΣ. 
διηθεί:  το  μεσοθωράκιο,  την  καρδιά,  με‐ Αξιολόγηση Διήθησης του Θωρακικού 
γάλα  αγγεία,  την  τραχεία,  τον  οισοφά‐ Τοιχώματος και του Μεσοθωρακίου 
γο,  σπονδυλικό  σώμα,  τον  διχασμό  της  Ανάλογα με την εντόπιση του όγκου – 
τραχείας,  έχει  κακοήθης  υπεζωκοτική  ή  κεντρική  ή  περιφερειακή  –  μπορεί  να 
περικαρδιακή συλλογή, ή δορυφόρα  οζί‐ διηθηθούν οι δομές του μεσοθωρακίου ή 
δια στον ίδιο λοβό.  τα μόρια του θωρακικού τοιχώματος. 
Διήθηση λεμφαδενικών ομάδων (Ν)  Διήθηση του μεσοθωρακίου 
Ν1  Ομόπλευροι  περιβρογχικοί  ή  πυλαί‐ Σε  αρκετές  περιπτώσεις,  όταν  η  διή‐
οι  λεμφαδένες  διηθημένοι  από  άμεση  θηση  είναι  εκτεταμένη,  τα  ευρήματα  εί‐
επέκταση του όγκου. Όλοι οι Ν1 λεμφα‐ ναι  σαφή  και  δεν  υπάρχουν  αμφιβολίες 
δένες  εντοπίζονται  περιφερειακά  του  για  την  επέκταση  της  μάζας  στο  μεσο‐
μεσοθωρακικού υπεζωκότα.  θωράκιο (εικόνα 9). 
Ν2  Ομόπλευροι  μεσοθωρακικοί  και  υ‐
ποτροπιδικοί λεμφαδένες. Οι αδένες της 
μέσης  γραμμής  (προαγγειακοί,  οπισθο‐
τραχεικοί,  υποτροπιδικοί)  θεωρούνται 
ομόπλευροι. 
Ν3  Ετερόπλευροι  μεσοθωρακικοί  ή  πυ‐
λαίοι  λεμφαδένες.  Σκαληνοί,  υπερκλεί‐
διοι λεμφαδένες. 
Απομακρυσμένες Μεταστάσεις (Μ) 
Μ1  Απομακρυσμένες μεταστάσεις. Όζοι 
στον ίδιο πνεύμονα (όχι στον ίδιο λοβό). 
Όζοι στον άλλο πνεύμονα15,16. 
Εικόνα  9.  Αδενοκαρκίνωμα  του  αριστερού 
Ο Ρόλος της ΑΤ στη Σταδιοποίηση του  άνω λοβού, διηθεί το μεσοθωράκιο. 
Καρκίνου του Πνεύμονα  Όταν όμως τα ευρήματα δεν είναι έκ‐
Η  ΑΤ  εκτός  από  τον  πρωταρχικό  της  δηλα και η μάζα έρχεται σε επαφή με το 
ρόλο  στη  διάγνωση  του  καρκίνου  του  μεσοθωράκιο, υποδηλωτικά σημεία διή‐
πνεύμονα,  με  τις  παρεχόμενες  ουσια‐ θησής του είναι: 
στικές  πληροφορίες,  βοηθά  σημαντικά  Μεγαλύτερη  των  3  cm  επιφάνεια  επα‐
στη  σταδιοποίησή  του  με  αποτέλεσμα  φής του όγκου με το μεσοθωράκιο. 
να  επιλέγεται  κάθε  φορά  η  καταλληλό‐ Εξάλειψη του στρώματος λίπους του με‐
τερη  θεραπευτική  αντιμετώπιση  και  σοθωρακίου από την παρακείμενη μάζα. 
απαντά  στο  βασικό  ερώτημα  του  εγχει‐ Πάχυνση του υπεζωκότα ή και του περι‐
ρήσιμου ή ανεγχείρητου καρκίνου.  καρδίου. 
Ανεγχείρητος  θεωρείται  ο  όγκος  όταν  Επιφάνεια  επαφής  μεταξύ  του  όγκου 
περιβάλλει  τις  κύριες  πνευμονικές  αρ‐ και της αορτής ή του περικαρδίου μεγα‐
τηρίες, την άνω κοίλη φλέβα, την αορτή,  λύτερη των 90 μοιρών17. 
την  τραχεία,  διηθεί  σπονδυλικό  σώμα  ή  Παράλυση  του  ημιδιαφράγματος  λόγω 
δίνει  μεταστάσεις  στον  άλλο  πνεύμονα  διήθησης του φρενικού νεύρου. 
ή  σε  άλλα  όργανα,  ήπαρ,  επινεφρίδια,  Περισσότερες  πληροφορίες  στη  με‐
271 
λέτη  του  μεσοθωρακίου  παρέχονται, 
όταν η εξέταση γίνεται με ταχεία χορή‐
γηση ενδοφλεβίως σκιαστικού μέσου και 
με  την  ανασύνθεση  των  εικόνων  και  σε 
άλλα επίπεδα. Με τον τρόπο αυτό, εκτός 
του  ότι  αναδεικνύονται  πολλές  φορές 
ευκρινέστερα  τα  όρια  της  μάζας  και  α‐
πεικονίζονται  καλύτερα  οι  μεσοθωρακι‐
κοί και πυλαίοι λεμφαδένες, μελετώνται 
καλύτερα  τα  μεγάλα  αγγεία  και  είναι 
δυνατή η διερεύνηση της απόφραξης της   
άνω κοίλης φλέβας.  Εικόνα  10.  Πολλαπλοί  παθολογικά  διογκω‐
Ο καρκίνος του πνεύμονα είναι το συ‐ μένοι  λεμφαδένες  στο  μεσοθωράκιο  με  αρα‐
νηθέστερο  αίτιο  που  προκαλεί  από‐ κτηριστικά λεμφαδενικού block και συμπίεση 
φραξη  της  φλέβας  και  συναντάται  σε  της αριστεράς βραχιονοκεφαλικής φλέβας. 
ποσοστό  46‐75%  των  περιπτώσεων18.  Η  Αντίθετα,  σε  πολλές  περιπτώσεις 
απόφραξη  οφείλεται  είτε  σε  συμπίεση,  βρέθηκαν  νεοπλασματικά  κύτταρα  σε 
είτε σε διήθηση ή σε θρόμβωση.  λεμφαδένες φυσιολογικών διαστάσεων 
Στην  αξιολόγηση  της  διήθησης  ή  μη  με  αποτέλεσμα  ψευδώς  αρνητικά  απο‐
των  λεμφαδένων  του  μεσοθωρακίου  η  τελέσματα. 
ΑΤ, επειδή βασικά αξιολογεί το μέγεθός  Διήθηση των Μορίων του Θωρακικού 
τους,  έχει  υψηλή  ευαισθησία  αλλά  χα‐ Τοιχώματος 
μηλή ειδικότητα.  Η διήθηση του θωρακικού τοιχώματος 
Ως  ανώτερο όριο  του  μεγέθους  φυσιο‐ συναντάται  περίπου  στο  8%  των  πε‐
λογικού  λεμφαδένα  θεωρούνται  τα  10  ριπτώσεων,  όταν  ο  καρκίνος  εφάπτεται 
mm  στη  μικρότερη  διάμετρό  του.  Λεμ‐ αυτού. 
φαδένες  μεγαλύτεροι  των  10  mm  θεω‐ Τα  ευρήματα  είναι  εμφανή,  όταν  υ‐
ρούνται  παθολογικά  διογκωμένοι  (εικό‐ πάρχει καταστροφή πλευράς ή μάζα του 
να 10).  θωρακικού  τοιχώματος,  ενώ  σε  μη  εμ‐
Αν  και  η  πιθανότητα  μεταστατικής  φανή ευρήματα αξιολογούνται: 
διήθησης  των  λεμφαδένων  αυξάνει  με  ƒ Η  εστιακή  πάχυνση  του  υποκείμενου 
την  αύξηση  του  όγκου  τους,  η  ΑΤ  δεν  του όγκου υπεζωκότα. 
μπορεί  με  αξιοπιστία  να  διαφοροδια‐ ƒ Η  επιφάνεια  της  επαφής  όγκου‐
γνώσει  διογκωμένους  λεμφαδένες  λό‐ υπεζωκότα σε έκταση μεγαλύτερη των 
γω  μεταστατικής  διήθησης  από  υπερ‐ 3 cm. 
πλαστικούς λεμφαδένες.  ƒ Η  αμβλεία  γωνία  μεταξύ  όγκου  και 
Από  διάφορες  μελέτες  έχει  διαπι‐ υπεζωκότα. 
στωθεί  ότι  πάνω  από  το  35%  διογκω‐ ƒ Η διήθηση του λίπους υποκείμενα του 
μένων  λεμφαδένων  με  διαστάσεις  μά‐ υπεζωκότα. 
λιστα  μεγαλύτερες  των  2  cm  ήταν  υ‐ Η  ΑΤ  αναδεικνύει  επίσης  εύκολα  την 
περπλαστικοί  με  αποτέλεσμα  υψηλά  ύπαρξη  πολύ  μικρών  πλευριτικών  συλ‐
ψευδώς θετικά αποτελέσματα.  λογών  και  εστιακών  παχύνσεων  του  υ‐

272 
πεζωκότα,  σημεία  που  υποδηλώνουν  τη  κότητα  στην  ανάδειξη  των  δευτεροπα‐
διήθησή του.  θών  εντοπίσεων,  ορισμένες  φορές  όμως 
Πάντοτε μπορεί να αναδείξει την επέ‐ προκύπτουν  διαφοροδιαγνωστικά  προ‐
κταση  του  καρκίνου  και  πέραν  της  με‐ βλήματα,  όταν  τα  ευρήματα  δεν  είναι 
σολοβίου  σχισμής  σε  άλλο  λοβό,  σημείο  παθογνωμονικά,  με  καλοήθεις  αλλοιώ‐
που  βοηθά  στον  καλύτερο  χειρουργικό  σεις είτε των επινεφριδίων είτε του ήπα‐
σχεδιασμό, όταν ο καρκίνος κρίνεται εγ‐ τος. 
χειρήσιμος (εικόνα 11).  Στις  περιπτώσεις  αυτές  σημαντική  εί‐
ναι  η  συμβολή  της  Μαγνητικής  Τομο‐
γραφίας  (ΜΤ)  και  κυρίως  στις  εστιακές 
αλλοιώσεις του ηπατικού παρεγχύματος 
και  πρωταρχικά  στη  διαφορική  διάγνω‐
ση  μεταξύ  αιμαγγειώματος  και  μετά‐
στασης. 
Όταν  δεν  είναι  δυνατή  η  απεικονιστι‐
κή  διαφοροδιάγνωση  των  αλλοιώσεων 
Εικόνα 11. (Ίδιος ασθενής με εικ. 9 ‐ τομή σε  και  ο  θεραπευτικός  σχεδιασμός  το  επι‐
ανώτερο επίπεδο ). Παρατηρείται τόσο η διή‐ βάλλει, τότε η ΑΤ είναι η μέθοδος εκλο‐
θηση  του  μεσοθωρακίου  όσο  και  των  μαλα‐ γής  για  κατευθυνόμενη  διαδερμική 
κών  μορίων  του  θωρακικού  τοιχώματος  με  προσπέλαση  της  βλάβης  και  λήψη  υλι‐
ασαφοποίηση του κυτταρολιπώδους ιστού.  κού για ιστολογική ή κυτταρολογική με‐
Στις  περιπτώσεις  διήθησης  του  θωρα‐ λέτη. 
κικού  τοιχώματος  και  του  μεσοθωρα‐ Σε ότι αφορά το Κ.Ν.Σ., η ΜΤ έχει κα‐
κίου, σημαντικός είναι ο ρόλος της ΜΤ.  θιερωθεί  σήμερα  ως  μέθοδος  εκλογής 
Η  ΜΤ  έχει  μεγαλύτερη  ευαισθησία  στην  ανάδειξη  δευτεροπαθών  εντοπί‐
συγκριτικά  με  την  ΑΤ  στην  ανάδειξη  σεων στον εγκέφαλο, γιατί σε ορισμένες 
διήθησης  των  μαλακών  μορίων  του  θω‐ περιπτώσεις  ενώ  η  ΑΤ  αναδεικνύει  μία 
ρακικού  τοιχώματος,  ενώ  η  ΑΤ  αναδει‐ μονήρη εστία, η ΜΤ αναδεικνύει πολλα‐
κνύει  ευκρινέστερα  τη  διήθηση  των  ο‐ πλές  μικρές  μεταστάσεις,  στοιχείο  που 
στικών δομών.  τροποποιεί  το  θεραπευτικό  σχεδιασμό 
Η  ΜΤ  υπερέχει  επίσης  της  ΑΤ  στην  που  στην  περίπτωση  της  μονήρους  με‐
ανάδειξη  διήθησης  του  μεσοθωρακίου  τάστασης  θα  μπορούσε  να  είναι  η  χει‐
και  κυρίως  στην  καλύτερη  απεικόνιση  ρουργική εξαίρεσή της. 
των  σχέσεων  της  μάζας  με  τα  μεγάλα  Ο  μη  μικροκυτταρικός  βρογχογενής 
αγγεία.  καρκίνος  δε  δίνει  συχνά  μεταστάσεις 
Ανάδειξη Δευτεροπαθών Εντοπίσεων  στον  πνεύμονα,  όταν  όμως  αυτό  συμ‐
Ο  καρκίνος  του  πνεύμονα  και  συχνό‐ βαίνει,  πιστοποιεί  απομακρυσμένη  δια‐
τερα το αδενοκαρκίνωμα δίνει μεταστά‐ σπορά  της  νόσου  καθιστώντας  τον  α‐
σεις  σ’  άλλα  όργανα  κατά  σειρά  συχνό‐ νεγχείρητο.  Είναι  κατά  συνέπεια  καθο‐
τητας:  στο  ήπαρ,  στα  επινεφρίδια,  στο  ριστική  η  δυνατότητα  διάκρισης  της  με‐
Κ.Ν.Σ., στα οστά, στους νεφρούς.  ταστατικής εστίας από τον καλοήθη όζο. 
Η  ΑΤ  έχει  υψηλή  ευαισθησία  και  ειδι‐ Δυστυχώς  η  μέθοδος,  εκτός  και  αν  υ‐
πάρχουν  πολλαπλοί  όζοι  που  κατευθύ‐
273 
νουν  υπέρ  των  δευτεροπαθών  εντοπί‐ σθεί απεικονιστικά, τότε απαιτείται δια‐
σεων, δεν είναι σε θέση να δώσει τις πε‐ δερμική βιοψία (εικόνα 1)19,20. 
ρισσότερες  φορές  σαφή  απάντηση  στο 
ΗΠΑΡ 
πρόβλημα αυτό. 
Κακοήθη Νεοπλάσματα 
Πνευμονικές Μεταστάσεις 
Τα  πρωτοπαθή  νεοπλάσματα  του  ή‐
Οι  πνευμονικές  μεταστάσεις  αντιπρο‐
πατος είναι λιγότερο συχνά από τις δευ‐
σωπεύουν  τα  συνηθέστερα  νεοπλά‐
τεροπαθείς  εντοπίσεις.  Μπορεί  να  ανα‐
σματα  και  συνήθως  προέρχονται  από 
πτυχθούν από τα ηπατικά κύτταρα από 
αιματογενή διασπορά καρκίνου του: μα‐
τα επιθήλια των χοληφόρων, από τα εν‐
στού,  νεφρού,  έσω  γεννητικών  οργάνων 
δοθηλιακά κύτταρα ή τα λεμφικά. 
–  όρχεος,  γαστρεντερικού  σωλήνα, 
Τα  περισσότερα  κακοήθη  νεοπλάσμα‐
ρινοφάρυγγα, θυρεοειδούς αδένα. 
τα  του  ήπατος  είναι  επιθηλιακής  προ‐
Οι  μεταστάσεις  συνήθως  είναι  πολ‐
έλευσης,  όπως  το  ηπατοκυτταρικό  καρ‐
λαπλές  οζώδεις  αλλοιώσεις  και  σπανιό‐
κίνωμα  και  το  χολαγγειοκαρκίνωμα, 
τερα  μάζες  με  σαφή  όρια  και  αγγειοκε‐
ενώ  σπανιότεροι  είναι  οι  όγκοι  μεσεγ‐
ντρική  κατανομή.  Είναι  συνήθως  περισ‐
χυματικής  προέλευσης,  όπως  το  επιθη‐
σότερες  στην  περιφέρεια  του  πνευμονι‐
λιοειδές  αιμαγγειοενδοθηλίωμα,  το  αγ‐
κού  παρεγχύματος  και  στους  κάτω  λο‐
γειοσάρκωμα. 
βούς  (εικόνα  12).  Όταν  αιμορραγήσουν, 
Το  πρωτοπαθές  λέμφωμα  και  άλλα 
ασαφοποιούνται τα όριά τους. 
σαρκώματα  είναι  σπάνια  και  αντιπρο‐
σωπεύουν  περίπου  το  1%  των  νεοπλα‐
σμάτων του ήπατος. 
Ηπατοκυτταρικό Καρκίνωμα (ΗΚΚ) 
Το  ΗΚΚ  είναι  το  συχνότερο  κακόηθες 
πρωτοπαθές  ηπατικό  νεόπλασμα  και 
συνήθως  παρουσιάζεται  σε  ασθενείς  με 
χρόνια παρεγχυματική ηπατική νόσο. 
  Στην  Ασία  και  στην  Αφρική  πολύ  συ‐
Εικόνα  12.  Πολλαπλές  δευτεροπαθείς  εντο‐ χνά  συνδυάζεται  με  κίρρωση  από  ηπα‐
πίσεις και στους δύο πνεύμονες από καρκίνο  τίτιδα  Β,  ενώ  στη  βόρεια  Αμερική  και 
αγνώστου  πρωτοπαθούς  εστίας.  Διαδερμική 
στην  Ευρώπη  η  συχνότερη  αιτία  είναι  η 
βιοψία όζου του δεξιού πνεύμονα. 
αλκοολική κίρρωση21. 
Ασύνηθες  εύρημα  είναι  η  μονήρης 
Άλλες αιτίες που συνδυάζονται με αυ‐
δευτεροπαθής  εντόπιση  του  πνεύμονα 
ξημένο κίνδυνο ανάπτυξης ΗΚΚ είναι η 
και πολλές φορές αποτελεί δύσκολο δια‐
ηπατίτιδα  C  και  η  δευτεροπαθής  κίρρω‐
γνωστικό  ερώτημα.  Στις  περιπτώσεις 
ση στα πλαίσια αιμοχρωμάτωσης. 
αυτές  έχει  μεγάλη  σημασία  η  συγκριτι‐
Τέλος, στην αιτιοπαθογένεια του ΗΚΚ 
κή  μελέτη  διαφορετικού  χρόνου  εξετά‐
δεν πρέπει να παραγνωρίζεται η πιθανή 
σεων. Το ερώτημα απαντάται, εάν η αλ‐
ευθύνη  ποικίλων  περιβαλλοντικών  πα‐
λοίωση αποτελεί νέο εύρημα και έχει τα 
ραγόντων,  όπως  χημικών,  τοξικών,  με‐
χαρακτηριστικά  της  μετάστασης.  Όταν 
ταβολικών κ.λπ. 
το  πρόβλημα  δεν  μπορεί  να  διευκρινι‐
Το  ΗΚΚ  μπορεί  να  είναι  μονήρες,  πο‐
274 
λυεστιακό  και  σπάνια  διάχυτα  διηθητι‐ κεντρική  ουλή30,  ενώ  σπάνια  τα  ΗΚΚ 
κό.  μπορεί  να  παρουσιάζουν  λιπώδη  μετα‐
Οι  εκτεταμένοι  όγκοι  τείνουν  να  είναι  μόρφωση  και  μπορεί  να  αναδειχθεί  κα‐
καλά  διαφοροποιημένοι  και  έχουν  σχε‐ λύτερα με ΜΤ παρά με ΑΤ31. 
τικά  βραδεία  εξέλιξη,  ενώ  οι  διηθητικοί  Απεικονιστικά Ευρήματα 
τείνουν  να  είναι  χαμηλής  διαφοροποίη‐ Τα  ευρήματα  με  ΑΤ  ποικίλλουν  και 
σης  και  αναπτύσσονται  σχετικά  γρήγο‐ εξαρτώνται όχι μόνο από τις διαστάσεις, 
ρα.  την  ιστολογική  σύσταση  του  όγκου  και 
Το  πολυεστιακό  ΗΚΚ  μπορεί  να  απο‐ το βαθμό αγγειοβρίθειας, αλλά και από 
τελείται από πολλαπλές μικρές εστίες ή  την  τεχνική  πραγματοποίησης  της  εξέ‐
από μία μεγάλη κυρίαρχη μάζα με μία ή  τασης με ΑΤ. 
περισσότερες  μικρές  εστίες  δορυφορι‐ Η  εξέταση  πραγματοποιείται  προ  και 
κά22.  μετά  την  ενδοφλέβια  χορήγηση  σκια‐
Οι  ασθενείς  με  μεγάλους  όγκους  πα‐ γραφικού  και  λαμβάνονται  τομές  στην 
ρουσιάζουν συνήθως αυξημένα επίπεδα  αρτηριακή  και  φλεβική  φάση  ή  και  κα‐
ορού  α  φετοπρωτεΐνης,  ενώ  σε  ασθενείς  θυστερημένα. 
με  μικρούς  όγκους  η  α  φετοπρωτεΐνη  Στις  εικόνες  χωρίς  σκιαγραφικό,  στις 
συνήθως  παραμένει  σε  φυσιολογικά  ε‐ περισσότερες περιπτώσεις το ΗΚΚ απει‐
πίπεδα.  κονίζεται  ως  υπόπυκνη  εστία  με  σαφή 
Το ΗΚΚ είναι αγγειοβριθής όγκος, αι‐ όρια  (εικόνα  13),  ενώ  σ’ένα  μικρό  ποσο‐
ματώνεται από την ηπατική αρτηρία και  στό  είναι  ισόπυκνη  με  το  ηπατικό  πα‐
έχει την τάση να διηθεί τις αγγειακές  ρέγχυμα. 
δομές και συνηθέστερα την πυλαία απ’ 
ότι τις ηπατικές φλέβες. 
Οι  φλεβικές  διηθήσεις  συναντώνται 
συνηθέστερα  σε  χαμηλής  διαφοροποίη‐
σης  και  μεγάλων  διαστάσεων  όγκους 
και έχουν κακή πρόγνωση23,24. 
Η  αρτηριοπυλαία  επικοινωνία  είναι 
χαρακτηριστικό  εύρημα  του  ΗΚΚ  και 
αναδεικνύεται  καλύτερα  με  την  αγγειο‐
γραφία,  αλλά  είναι  δυνατόν  να  αναδει‐
χθεί τόσο με την ΑΤ όσο και το ΜΣ25,26,27. 
Οι  όγκοι  μεγάλων  διαστάσεων  έχουν 
συχνά  ανομοιογενή  ιστολογική  σύστα‐  
ση,  παρουσιάζοντας  υπόστρωμα  δίκην  Εικόνα 13.Υπόπυκνη εστία με σαφή όρια στο 
μωσαϊκού που μπορεί να εκτιμηθεί τόσο  δεξιό  λοβό  του  ήπατος.  Διαδερμική  βιοψία 
ιστολογικά όσο και απεικονιστικά.  και λήψη υλικού. Η ιστολογική μελέτη έθεσε 
Το  υπόστρωμα  αυτό  αντιπροσωπεύει  τη διάγνωση του ΗΚΚ. 
συρρέοντες  μικρούς  όζους  με  μεταξύ  Όταν  το  ΗΚΚ  είναι  ισόπυκνο,  μπορεί 
τους  διαφραγμάτια  και  συνύπαρξη  μι‐ σε  ορισμένες  περιπτώσεις  να  αναγνω‐
κρών περιοχών νέκρωσης28,29.  ρισθεί  είτε  από  την  παρουσία  υπόπυ‐
Ορισμένες  φορές  μπορεί  να  υπάρχει  κνου  ορίου,  το  οποίο  αντιπροσωπεύει 
275 
την  κάψα  του  όγκου,  είτε  από  εστιακή  γραφικού35,22. 
ύβωση της παρυφής του ήπατος. 
Σε  ορισμένες  περιπτώσεις  η  μάζα 
μπορεί  να  προβάλλει  εκτός  των  ορίων 
του  ήπατος,  δίδοντας  ψευδώς  την  εντύ‐
πωση εξωηπατικού όγκου. 
Όταν υπάρχουν εστίες νέκρωσης ή λι‐
πώδους  μεταμόρφωσης,  αυτές  απει‐
κονίζονται  υπόπυκνες  στα  πλαίσια  της 
μάζας.  Αντίθετα,  η  πρόσφατη  αιμορρα‐
γία  απεικονίζεται  ως  υπέρπυκνη  εστία. 
Ασβεστώσεις  συναντώνται  στο  3%  με 
10% των περιπτώσεων32,33,34.
Εικόνα 14β. Δυναμική μελέτη, αρτηριακή 
Το  ΗΚΚ  αναδεικνύεται  ευκρινέστερα 
φάση. Η εστία απεικονίζεται ομοιογενώς υ‐
και  μελετάται  καλύτερα  με  την  ΑΤ  με 
πέρπυκνη. 
ταχεία  χορήγηση  ενδοφλεβίως  σκια‐
γραφικού. 
Στην αρτηριακή φάση η αλλοίωση συ‐
νήθως  απεικονίζεται  εντονότερα  υπέρ‐
πυκνη από το παρακείμενο ηπατικό πα‐
ρέγχυμα  λόγω  έντονης  πρόσληψης  του 
σκιαστικού  μέσου,  επειδή  αγγειούται 
από την ηπατική αρτηρία  (εικόνες 14α – 
14β  –  14γ),  ενώ  η  κάψα,  όταν  υπάρχει, 
είναι υπόπυκνη. 

Εικόνα 14γ. Φλεβική φάση. Η εστία απει‐
κονίζεται αδρά υπόπυκνη. 
Ευρήματα με Μαγνητική Τομογραφία 
Χαρακτηριστικά  ευρήματα, αν  και  δεν 
υπάρχουν  πάντοτε,  είναι  η  κάψα,  τα  ε‐
σωτερικά  διαφράγματα  και  η  κεντρική 
ουλή. 
Εικόνα  14α.  Απλή  ΑΤ.  Μικρή  υπόπυκνη  Στις  Τ1  ακολουθίες  το  ΗΚΚ  μπορεί  να 
εστία με σαφή όρια στο ηπατικό παρέγχυμα,  έχει  χαμηλής–ενδιάμεσης  ή  υψηλής  έ‐
που παρουσιάζει βαθμό λιπώδους διήθησης. 
ντασης  σήμα,  ενώ  στις  Τ2  ακολουθίες, 
Στις εικόνες, στα 5 με 10 λεπτά από τη  στο  90%  των  περιπτώσεων,  έχει  σήμα 
χορήγηση  του  σκιαγραφικού,  περιοχές  υψηλής έντασης. 
ίνωσης  ή  η  κάψα  και  τα  διαφραγμάτια  Η  κάψα,  όταν  υπάρχει,  αναδεικνύεται 
παραμένουν  συνήθως  υπέρπυκνα  λόγω  με  χαμηλό  σήμα  στην  περιφέρεια  του 
παρατεταμένης κατακράτησης του σκια‐ όγκου  στις  Τ1  ακολουθίες,  ενώ  στις  Τ2 
276 
ακολουθίες  μπορεί  παρομοίως  να  έχει  καρκίνωμα που εξορμά από το επιθήλιο 
χαμηλό  σήμα  ή  να  απεικονίζεται  σαν  των  μικρών  κλάδων  των  ενδοηπατικών 
διπλή  περιφερειακή  ζώνη,  με  δύο  στρώ‐ χοληφόρων.  Είναι  το  δεύτερο  σε  συχνό‐
ματα,  ένα  εσωτερικό  με  χαμηλό  σήμα  τητα πρωτοπαθές κακόηθες νεόπλασμα 
που αντιστοιχεί στον ινώδη ιστό και ένα  του ήπατος και αντιπροσωπεύει περίπου 
εξωτερικό  με  υψηλό  σήμα,  το  οποίο  α‐ το  10%  του  συνόλου  των  πρωτοπαθών 
ντιστοιχεί  σε  συμπιεσμένους  αγγεια‐ ηπατικών νεοπλασμάτων. 
κούς  ή  και  σε  νεοσχηματισμένους  κλά‐ Η  ΑΤ  έχει  υψηλή  ευαισθησία  στην  α‐
δους του χοληφόρου δένδρου36.  νάδειξη του χολαγγειοκαρκινώματος. 
Η  κεντρική  ουλή,  όταν  υπάρχει,  έχει 
χαμηλής  έντασης  σήμα  στις  Τ1  ακολου‐
θίες, ενώ στις Τ2 μπορεί να έχει χαμηλής 
ή υψηλής έντασης σήμα30 (εικόνες  15α – 
15β – 15γ). 

Εικόνα  15γ.  Στις  Τ2  ακολουθίες,  η  μάζα  εμ‐

φανίζει  έντονα  ανομοιογενές  και  σχετικά 
υψηλής  έντασης  σήμα.  Η  κεντρική  ουλή  πα‐
ρουσιάζει έντονα υψηλής έντασης σήμα ενώ 
η κάψα ελέγχεται με χαμηλό σήμα. 
Η  αλλοίωση  απεικονίζεται  ανομοιο‐
γενώς υπόπυκνη και με ασαφή όρια  (ει‐
Εικόνα 15α. Σε ΑΤ, μεγάλων διαστάσεων 
ΗΚΚ με σαφή όρια και κεντρική ουλή.  κόνα 16). 

Εικόνα  15β.  Στη  ΜΤ,  στις  Τ1  ακολουθίες  η 

μάζα ελέγχεται με σχετικά χαμηλής έντασης 
σήμα,  με  ανάδειξη  κάψας,  ενώ  η  κεντρική  Εικόνα  16.  Εκτεταμένη  υπόπυκνη  περιοχή 
ουλή  έχει  εντονότερα  χαμηλής  έντασης  σή‐ του ηπατικού παρεγχύματος με ασαφή όρια. 
μα.  Διαδερμική  βιοψία.  Η  ιστολογική  μελέτη  έ‐
θεσε τη διάγνωση του χολαγγειοκαρκινώμα‐
Ενδοηπατικό Χολαγγειοκαρκίνωμα  τος. 
Το  χολαγγειοκαρκίνωμα  είναι  αδενο‐
277 
 Προσλαμβάνει  ανομοιογενώς  και  ε‐ ρώδεις  κύστεις,  αιμαγγειώματα,  χολικά 
ντονότερα στην περιφέρεια το σκιαστικό  αμαρτώματα,  μυκητιασικής  αιτιολογίας 
μέσο.  Σύνηθες  εύρημα  είναι  οι  διατετα‐ αποστημάτια. 
μένοι  κλάδοι  των  χοληφόρων  περιφε‐ Οι  μεταστάσεις  συνήθως  είναι  πολ‐
ρειακά  της  βλάβης37,38  και  ο  περιβρογχι‐ λαπλές  και  είναι  σχετικά  υπόπυκνες  σε 
σμός  της  πυλαίας  που  οδηγεί  προοδευ‐ σχέση  με  το  ηπατικό  παρέγχυμα  στην 
τικά σε λοβαία ατροφία του ήπατος37,39. ΑΤ, ενώ παραμένουν υπόπυκνες και με‐
Μεταστάσεις  τά  την  ενδοφλέβια  χορήγηση  σκιαγρα‐
Το  ήπαρ  είναι  το  δεύτερο  σε  συχνότη‐ φικού (IVC) (εικόνα 17). 
τα  όργανο  που  προσβάλλεται  από  απο‐
μακρυσμένες  μεταστάσεις  μετά  τους 
πνεύμονες.  Ο  έλεγχος  του  ήπατος  είναι 
απαραίτητος  για  την  κλινική  αξιολόγη‐
ση  πολλών  ασθενών  με  γνωστό  καρκί‐
νο. 
Τα απεικονιστικά χαρακτηριστικά των 
μεταστάσεων τόσο στην ΑΤ όσο και στο 
ΜΣ  ποικίλλουν  και  εξαρτώνται  από 
πολλούς  παράγοντες,  όπως  την  ιστολο‐
Εικόνα  17.  Πολλαπλές  δευτεροπαθείς  εντο‐
γική  σύσταση  της  αλλοίωσης,  την  αγ‐ πίσεις  σε  όλη  την  έκταση  του  ηπατικού  πα‐
γειοβρίθεια  και  τις  διαστάσεις  της,  από  ρεγχύματος  από  μικροκυτταρικό  καρκίνο 
την  ύπαρξη  νεκρώσεων,  ίνωσης,  ασβε‐ πνεύμονα.
στώσεων ή αιμορραγίας στο πλαίσιο της  Μπορεί  να  προσλάβουν  και  κυρίως 
αλλοίωσης.  στην περιφέρειά τους το σκιαστικό μέσο. 
Από  διάφορες  μελέτες  έχει  διαπιστω‐ Αναδεικνύονται  ευκρινέστερα  στην  αρ‐
θεί  ότι  ασθενείς  που  δεν  πάσχουν  από  τηριακή φάση. 
γνωστό  καρκίνο,  η  πιθανότητα  μια  μι‐ Στις καθυστερημένες λήψεις, μετά 10‐
κρή  ηπατική  αλλοίωση  του  ήπατος,  μι‐ 15 min ορισμένες μεταστάσεις μπορεί να 
κρότερη  των  15  mm,  να  παριστά  μετά‐ παρουσιάζουν υπέρπυκνη κεντρική ε‐
σταση, είναι πολύ χαμηλή. Αντίθετα, σε  στία με υπόπυκνη περιφέρεια, λόγω κα‐
ασθενείς  με  γνωστό  καρκίνο  η  τυχαία  τακράτησης του σκιαστικού μέσου. 
ανάδειξη  εστιακής  αλλοίωσης  του  ήπα‐ Αγγειοβριθείς  μεταστάσεις  μπορεί  να 
τος  μπορεί  να  σχετίζεται  με  δευτεροπα‐ γίνουν  ισόπυκνες  στην  ανακατανομή 
θή  εντόπιση  σε  ποσοστό  50%  περίπου  του  σκιαστικού  μέσου  με  αποτέλεσμα 
των περιπτώσεων40.  να  είναι  δυσδιάκριτες.  Τέτοιες  μεταστά‐
Αν  και  οι  πολλαπλές  εστιακές  αλ‐ σεις μπορεί να προέρχονται από: νεφρο‐
λοιώσεις  του  ηπατικού  παρεγχύματος  κυτταρικό  καρκίνο,  καρκινοειδές,  σάρ‐
συνηγορούν  υπέρ  μεταστάσεων,  είναι  κωμα,  μελάνωμα,  όγκο  επινεφριδίου, 
γνωστό  ότι  και  καλοήθεις  ηπατικές  αλ‐ καρκίνο μαστού41. 
λοιώσεις μπορεί να είναι πολλαπλές και  Μεταστάσεις  από  τους  προαναφερό‐
το στοιχείο αυτό θα πρέπει να λαμβάνε‐ μενους  όγκους  αναδεικνύονται  ευκρινέ‐
ται  σοβαρά  υπόψη  στη  διαφοροδιάγνω‐ στερα  στην  αρτηριακή  φάση,  γιατί 
ση.  Σ’αυτές  περιλαμβάνονται  απλές  ο‐
278 
προσλαμβάνουν  το  σκιαστικό  μέσο  και  sign)46. 
απεικονίζονται  υπέρπυκνες42.  Ασθενείς  Τόσο η ΑΤ όσο και η ΜΤ έχουν υψηλή 
με  γνωστό  αγγειοβριθές  κακόηθες  νεό‐ ευαισθησία  80%  με  90%  στην  ανάδειξη 
πλασμα  θα  πρέπει  να  ελέγχονται  προ  δευτεροπαθών  εντοπίσεων.  Η  ΜΤ  υπε‐
και  μετά  την  ενδοφλέβια  χορήγηση  ρέχει  όμως  της  ΑΤ  στις  μονήρεις  δευ‐
σκιαγραφικού  και  με  λήψη  τομών  στην  τεροπαθείς εντοπίσεις. 
αρτηριακή και φλεβική φάση41.  Τέλος, η ΑΤ αποτελεί τη μέθοδο εκλο‐
Η  εξέταση  χωρίς  την  ενδοφλέβια  χο‐ γής  στη  χρήση  ραδιοσυχνοτήτων  (RF) 
ρήγηση σκιαγραφικού είναι επίσης πολύ  για  καταστροφή  του  ΗΚΚ  ή  την  έγχυ‐
χρήσιμη,  γιατί  μπορεί  να  αναδειχθούν  ση  αλκοόλης  στην  αντιμετώπιση  με‐
αποτιτανώσεις  που  συχνά  παρατηρού‐ ταστάσεων. 
νται  σε  μεταστάσεις  από  βλεννώδες  ΝΕΦΡΟΙ 
καρκίνωμα  του  παχέος  εντέρου,  αλλά  Η  αρχική  αξιολόγηση  ασθενών  με  αι‐
μπορεί  να  βρεθούν  και  σε  μεταστάσεις  ματουρία  ή  με  άλλα  κλινικά  σημεία  που 
από  καρκίνο:  μαστού,  θυρεοειδούς,  ωο‐ υποδηλώνουν  ύπαρξη  νεφρικής  μάζας, 
θηκών, πνεύμονα, νεφρού43,44.  γίνεται  με  ενδοφλέβια  ουρογραφία  και 
Η  διαφοροδιάγνωση  μεταξύ  μεταστά‐ υπερηχοτομογραφία (US). Η ΑΤ όμως εί‐
σεων  και  καλόηθων  αλλοιώσεων  του  ναι  η  καθοριστική  εξέταση  στις  περι‐
ήπατος  τις  περισσότερε  φορές  είναι  εύ‐ πτώσεις  αυτές,  εκτός  εάν  η  μάζα  έχει 
κολη.  Στις  άλλες  περιπτώσεις  και,  όταν  τυπικά χαρακτηριστικά κύστης στην US. 
δεν  τιθεται  διάγνωση  με  τις  απεικονι‐ Ασθενείς  με  γνωστή  κακοήθεια  που 
στικές μεθόδους, η ΑΤ βοηθά καθοριστι‐ μπορεί  να  δώσει  μεταστάσεις  στους  νε‐
κά  στην  κατευθυνόμενη  διαδερμική  φρούς  ή  έχουν  ψηλαψητή  μάζα  στη  νε‐
βιοψία  και  στη  λήψη  υλικού  για  κυττα‐ φρική  χώρα  μπορεί  να  εξετάζονται  από 
ρολογική και ιστολογική μελέτη.  την αρχή με ΑΤ. 
Με  τη  ΜΤ  οι  μεταστάσεις  απεικονίζο‐ Με  ΑΤ  θα  πρέπει  επίσης  να  εξετάζο‐
νται  με  σήμα  χαμηλής  έντασης  στις  Τ1  νται και οι ασθενείς με εμμένουσα αιμα‐
ακολουθίες  και  υψηλής  στις  Τ2  ακολου‐ τουρία  και  με  αρνητική  ενδοφλέβια  ου‐
θίες.  Εξαίρεση  αποτελούν  οι  αιμορραγι‐ ρογραφία και υπερηχοτομογραφία. 
κές  μεταστάσεις  από  μελάνωμα,  οι  ο‐ Όταν η ΑΤ πραγματοποιείται πριν και 
ποίες  μπορεί  να  παρουσιάζουν  υψηλής  μετά  την  ενδοφλέβια  χορήγηση  σκια‐
έντασης σήμα και στις Τ1 ακολουθίες45.  γραφικού,  έχει  σαφώς  υψηλότερη  ευαι‐
Οι  μεταστάσεις  συνήθως  είναι  ανο‐ σθησία  συγκριτικά  με  τις  άλλες  δύο  με‐
μοιογενείς  και  με  ασαφή  όρια.  15%  με  θόδους47,48. 
25% έχουν κεντρική εστία με σήμα υψη‐ Σήμερα  ένας  μεγάλος  αριθμός  νεφρι‐
λής  έντασης  λόγω  κεντρικής  νέκρωσης  κών  μαζών  ανακαλύπτονται  ως  τυχαία 
(«target»  sign)  στις  Τ2  ακολουθίες.  Περί‐ ευρήματα  σε  ασθενείς  που  υποβάλλο‐
που  το  50%  των  μεταστάσεων  από  καρ‐ νται σε ΑΤ ή US για άλλους λόγους, λό‐
κίνο  του  παχέος  εντέρου  παρουσιάζει  γω  της  ικανότητας  των  μεθόδων  να  α‐
κεντρική  εστία,  η  οποία  έχει  χαμηλότε‐ ναδεικνύουν  πολύ  μικρών  διαστάσεων 
ρης  έντασης  σήμα  σε  σχέση  με  την  πε‐ νεφρικές  αλλοιώσεις.  Ο  τρόπος  αντιμε‐
ριφέρεια  που  παρουσιάζει  υψηλότερης  τώπισης των αλλοιώσεων αυτών αποτε‐
έντασης σήμα στις Τ2 ακολουθίες («halo»  λεί σήμερα σοβαρή πρόκληση49. 
279 
 Αν  και  έχει  διαπιστωθεί  ότι  πολλές  χών:  του  νεφρικού  περιγράμματος,  του 
συμπαγείς νεφρικές μάζες είναι νεφρικά  νεφρικού  παρεγχύματος,  του  πυελοκα‐
καρκινώματα50,51,52,  αμφισβητείται  εάν  λυκικού συστήματος, του λίπους του νε‐
ένα μικρό νεόπλασμα πρέπει να αντιμε‐ φρικού  κόλπου,  καθώς  και  στα  χαρα‐
τωπίζεται με ριζική νεφρεκτομή.  κτηριστικά αυτού καθ’εαυτού του όγκου. 
Δεν  είναι  σαφές  ακόμη  εάν,  εξαιρώ‐ Τα  διαγνωστικά  κριτήρια  είναι  τα  πα‐
ντας ένα μικρό low‐grade νεφρικό καρκί‐ ρακάτω: 
νωμα,  επιμηκύνεται  το  προσδόκιμο  επι‐ 1. Ο  όγκος  προκαλεί  ύβωση  του  νεφρι‐
βίωσης του ασθενούς και ιδιαίτερα εάν ο  κού  περιγράμματος.  Επειδή  το  RCC  ε‐
ασθενής είναι υπερήλικας ή πάσχει από  ξορμά  από  το  φλοιό,  είναι  συνήθως  πε‐
άλλη σοβαρή ασθένεια.  ριφερειακό  στο  94%  των  περιπτώσεων. 
Τα τελευταία χρόνια στις απεικονιστι‐ Όταν εξορμά από το φλοιό πλησίον της 
κές μεθόδους διερεύνησης των νεφρικών  πύλης, προβάλλει στο νεφρικό κόλπο. 
μαζών προστέθηκε και η ΜΤ. Η μεθοδος  2. Η  πυκνότητα  του  όγκου  συνήθως  δια‐
έχει  σχεδόν  την  ίδια  ευαισθησία  με  την  φέρει  από  εκείνη  του  φυσιολογικού  νε‐
ΑΤ  και  είναι  αξιόπιστη  εξέταση  στη  με‐ φρικού παρεγχύματος. 
λέτη  των  νεφρικών  μαζών.  Έχει  σαφή  Στην  εξέταση  χωρίς  την  IVC  πολλά 
ένδειξη  στις  περιπτώσεις  των  ασθενών  RCC  έχουν  πυκνότητα  παραπλήσια  του 
που  παρουσιάζουν  αλλεργία  στα  ιω‐ φυσιολογικού νεφρικού παρεγχύματος ή 
διούχα  σκευάσματα53,54.  Στις  περιπτώ‐ έχουν  ελαφρά  ανομοιογένεια  υφής  (ει‐
σεις αυτές η ΜΤ θα πρέπει να αντικαθι‐ κόνα 18). 
στά  την  ΑΤ  για  καλύτερη  αξιολόγηση  Οι  μικροί  όγκοι  είναι  ομοιογενώς  ισό‐
απροσδιόριστων  αλλοιώσεων  που  βρέ‐ πυκνοι με το νεφρικό παρέγχυμα, ενώ οι 
θηκαν σε εξέταση US.  μεγάλες  μάζες  παρουσιάζουν  έντονη 
Νεφροκυτταρικό Καρκίνωμα (RCC)  ανομοιογένεια  της  υφής  τους,  λόγω  κυ‐
Το RCC είναι το συνηθέστερο νεφρικό  ρίως κεντρικών νεκρώσεων. Οι αιμορρα‐
νεόπλασμα και αποτελεί το  3% περίπου  γικοί  όγκοι  είναι  υπέρπυκνοι.  Οι  ασβε‐
του συνόλου των κακοηθειών. Οι ηλικίες  στώσεις  είναι  συχνές  στο  RCC  και  ανα‐
που  προσβάλλονται  συνηθέστερα  είναι  δεικνύονται  στην  ΑΤ  στο  25%‐30%  των 
50‐60  ετών  και  η  αναλογία  ανδρών‐ περιπτώσεων. Η παρουσία τους αυξάνει 
γυναικών είναι 2:155.  με την αύξηση του μεγέθους του όγκου. 
Το  προσδόκιμο  5ετούς  επιβίωσης  έχει  3. Οι όγκοι προσλαμβάνουν διαφορετικά 
αυξηθεί από το 52% το 1979 στο 56% στο  το  σκιαστικό  μέσο  απ’ότι  το  φυ‐
διάστημα 1983 μέχρι 1989.  σιολογικό  νεφρικό  παρέγχυμα.  Ουσια‐
Η  ευαισθησία  της  ΑΤ  στην  ανάδειξη  στικά  όλα  τα  RCC  προσλαμβάνουν  το 
νεφρικών  μαζών  μέχρι  3  cm  είναι  πολύ  σκιαστικό  μέσο  αλλά  ασθενέστερα  απ’ 
υψηλή και υπερβαίνει το  94%, ενώ η ευ‐ ότι το νεφρικό παρέγχυμα. Οι μικροί κα‐
αισθησία  της  US  ανέρχεται  στο  79%  και  λώς  διαφοροποιημένοι  όγκοι  τείνουν  να 
της ενδοφλέβιας ουρογραφίας στο 67%56.  προσλαμβάνουν  ομοιογενώς  το  σκια‐
στικό μέσο (εικόνα 19). 
Απεικονιστικά Ευρήματα 
Μετρίου  μεγέθους  όγκοι  εμπλουτίζο‐
Η  διάγνωση  του  RCC  με  ΑΤ  και  ΜΤ 
νται  σχετικά  ανομοιογενώς,  με  απo‐
βασίζεται  στην  αναγνώριση  διαταρα‐
τέλεσμα  να  απεικονίζονται  εντονότερα 
280 
ανομοιογενείς,  μετά  τη  χορήγηση  σκια‐ κοήθειας.  Αυτό  εν  τούτοις  είναι  συχνό 
γραφικού απ’ότι προ της χορήγησης  (ει‐ μόνο στους μεγάλους όγκους, ενώ οι μι‐
κόνα 20).  κροί  όγκοι  σε  ποσοστό  80%  έχουν  σαφή 
όρια57. 

 
Εικόνα 18. Νεφροκυτταρικό καρκίνωμα δε‐
ξιού νεφρού. ΑΤ χωρίς IVC. Ανομοιογενoύς 
υφής και με σαφή όρια μόρφωμα.
Εικόνα 20. ΑΤ με IVC. Ο όγκος προσλαμβάνει 
ανομοιογενώς το σκιαστικό μέσο και ασθε‐
νέστερα συγκριτικά  με το νεφρικό πα‐
ρέγχυμα. 
5. Ψευδοκάψα  είναι  δυνατόν  να  αναδει‐
χθεί  στην  ΑΤ  και  ΜΤ.  Όταν  υπάρχει,  το 
τοίχωμα  ενός  καθ’υπεροχή  κυστικού 
R.C.C. απεικονίζεται παχύ και ανώμαλο. 
Μπορεί  επίσης  να  υπάρχουν  πεπαχυ‐
σμένα  διαφράγματα  που  προσλαμβά‐
νουν το σκιαστικό. 

Εικόνα  19. Ανασύνθεση των εικόνων σε στε‐
φανιαίο  επίπεδο.  Ανάδειξη  συμπαγούς  με 
αδρά  ανομοιογενή  υφή  και  σαφή  όρια  μορ‐
φώματος  στον  άνω  πόλο  του  δεξιού  νεφρού 
(RCC). 
Οι μεγάλων διαστάσεων όγκοι συνή‐
θως παρουσιάζουν περιοχές νέκρωσης, 
που δεν προσλαμβάνουν το σκιαστικό 
μέσο54 (εικόνα 21). 
4. Τα ασαφή όρια του όγκου με το νεφρι‐
κό  παρέγχυμα  είναι  ισχυρό  σημείο  κα‐ Εικόνα 21. Μεγάλων διαστάσεων RCC με 

281 
σαφή όρια και μικρές εστίες νέκρωσης.  σθησία  για  τους  μικρούς  νεφρικούς  ό‐
6. Έμμεσα  σημεία  ενδεικτικά  κακοή‐ γκους συγκριτικά με την ΑΤ με IVC. 
θειας  είναι:  η  επέκταση  στη  νεφρική  Στην πλειονότητά τους τα μικρά RCCs 
φλέβα,  η  λεμφαδενοπάθεια,  η  διήθηση  έχουν ίδια σχεδόν ένταση σήματος τόσο 
παρακείμενων μορίων  στις  Τ1  όσο  και  στις  Τ2  βαρύτητας  εικό‐
Σχεδόν  όλα  τα  RCC  παρουσιάζουν  ο‐ νες.  Βασιζόμενοι  μόνο  στις  Τ1  και  Τ2  α‐
ρισμένα  από  τα  παραπάνω  κριτήρια,  κολουθίες  24%  περίπου  των  νεφρικών 
ενώ  μόνο  ένα  μικρό  ποσοστό  νεφρικών  μαζών  παραμένουν  απροσδιόριστες60. 
μαζών  παραμένουν  σήμερα  απροσδιό‐ Όταν  όμως  γίνεται  χρήση  Gd‐DTPA,  η 
ριστες.  ΜΤ έχει ακρίβεια ανάλογη της ΑΤ. 
Η  ΑΤ  έχει  μεγάλη  διαγνωστική  ακρί‐ Στις  περιπτώσεις  που  οι  όγκοι  παρα‐
βεια,  πάνω  από  το  95%.  Το  ποσοστό  α‐ μένουν  απροσδιόριστοι  απεικονιστικά, 
κρίβειας  της  μεθόδου  αυξάνει  ελαφρώς  το  follow‐up  βοηθά  στη  διαφορική  διά‐
με τη χρήση των πολυτομικών Αξονικών  γνωση,  γιατί  τα  RCCs  αυξάνουν  σε  δια‐
Τομογράφων58,59.  στάσεις  πολύ  πιο  γρήγορα  απ’ότι  οι  κα‐
Η ΜΤ χωρίς την ενδοφλέβια χορήγηση  λοήθεις  αλλοιώσεις  με  ρυθμό  0,5  cm/έ‐
Gd‐DTPA  έχει  πολύ  χαμηλότερη  ευαι‐ τος. 
Πίνακας 1. Σταδιοποίηση κατά Robson και ως προς Τ.Ν.Μ. σύστημα61 
Robson  Επέκταση του όγκου  ΤΝΜ 
Ι  Ο όγκος εντοπίζεται στα όρια του νεφρικού παρεγχύματος  T1 
(μικρός, ενδονεφρικός)   
Ο όγκος εντοπίζεται στα όρια του νεφρικού παρεγχύματος  T2 
(μεγάλος όγκος) 
ΙΙ  Ο όγκος επεκτείνεται στο περινεφρικό λίπος αλλά επί τα εντός  T3a 
της κάψας του Gerota 
ΙΙΙ Α  Ο όγκος επεκτείνεται στη νεφρική φλέβα ή στην κάτω κοίλη  T3b 
ΙΙΙ Β  Ο όγκος διηθεί επιχώριους λεμφαδένες  N1‐N3 
ΙΙΙ C  Ο όγκος διηθεί επιχώρια αγγεία και λεμφαδένες  T3b, N1‐N3 
IV A  Ο όγκος διηθεί παρακείμενα όργανα (εκτός των επινεφριδίων)  T4 
IV B  Μεταστάσεις σε απομακρυσμένα όργανα  M1a‐d, N4 
Η  διαδερμική  βιοψία  υπό  ΑΤ  ή  US  του  νεφρού  και  το  85%  μέχρι  95%  είναι 
μπορεί  να  είναι  χρήσιμη  ορισμένες  φο‐ καρκίνωμα  του  μεταβατικού  επιθηλίου 
ρές.  Γενικά  η  διαδερμική  βιοψία  του  νε‐ (TCCA), το 10% είναι εκ πλακωδών κυτ‐
φρικού  καρκινώματος  είναι  περιττή,  δε‐ τάρων και το 1% μόνο είναι αδενοκαρκι‐
δομένου  ότι  η  διάγνωση  τίθεται  με  τις  νώματα62. 
απεικονιστικές  μεθόδους.  Ενδείκνυται  Η  αιματουρία  είναι  το  συνηθέστερο 
στις περιπτώσεις, όταν οι όγκοι θεωρού‐ σύμπτωμα  και  μπορεί  να  συνοδεύεται 
νται  ανεγχείρητοι,  φαινομενικά  κακοή‐ από  ήπιο  άλγος  και  απώλεια  βάρους, 
θεις, μη ταυτοποιημένοι ή όταν υπάρχει  συμπτώματα μη ειδικά. 
υποψία μετάστασης ή λεμφώματος.  Η  ουρογραφία  ή  US  και  η  ανιούσα 
Καρκίνωμα Ουροθηλίου (Urothelial  πυελογραφία  είναι  συνήθως  οι  πρώτες 
Carcinoma)  εξετάσεις  επί  υποψίας  όγκου  του  ουρο‐
Είναι  ο  δεύτερος  σε  συχνότητα  όγκος  θηλίου.  Οι  κυτταρολογικές  εξετάσεις 
282 
μπορεί  να  είναι  διαγνωστικές,  αλλά  δε  πιστεύεται  ότι  εξορμά  από  τη  νεφρική 
βοηθούν στον εντοπισμό της αλλοίωσης.  κάψα  ή  το  τοίχωμα  ενδονεφρικού  αγ‐
Η  ΑΤ  χρησιμοποιείται,  όταν  υπάρχει  γειακού κλάδου. 
απόφραξη  του  αποχετευτικού  συστή‐ Άλλες  σπανιότερες  μορφές  είναι  το 
ματος ή όταν χρειάζεται να γίνει διαφο‐ ινοσάρκωμα,  λιποσάρκωμα  και  το  ρα‐
ροδιάγνωση μεταξύ καρκίνου και άλλων  βδομυοσάρκωμα. Τα απεικονιστικά τους 
αιτίων  που  προκαλούν  έλλειμμα  πλή‐ χαρακτηριστικά είναι παρόμοια με εκεί‐
ρωσης του απεικονιστικού συστήματος.  να του RCC. 
Η  ΑΤ  μπορεί  να  θέσει  διάγνωση,  όταν  Λέμφωμα 
υπάρχει έλλειμμα πλήρωσης της πυέλου  Περίπου  το  5%  των  ασθενών  με  λέμ‐
ή  του  ουρητήρα  ή  παρατηρείται  εστία  φωμα  θα  παρουσιάσουν  νεφρική  προ‐
μαλακού  ιστού  στα  πλαίσια  του  πυελο‐ σβολή στην πορεία της νόσου. Τα νεφρι‐
καλυκικού συστήματος (εικόνα 22).  κά  λεμφώματα  είναι  συνήθως  ασυ‐
Στην  εξέταση  χωρίς  IVC  το  TCCA  α‐ μπτωματικά  και  ανακαλύπτονται,  όταν 
πεικονίζεται  ως  μαλακός  ιστός  με  πυ‐ γίνεται  απεικονιστική  αξιολόγηση  των 
κνότητα  10‐40  UH,  ενώ  οι  λίθοι  έχουν  ασθενών  με  γνωστό  λέμφωμα.  Το  non‐
πυκνότητα  75‐500  UH,  σημείο  που  βοη‐ Hodgkin λέμφωμα είναι πολύ πιο συχνό 
θά  να  διαγνωσθούν  μη  ακτινοσκιεροί  απ’  ότι  η  νόσος  Hodgkin  (92%  έναντι 
λίθοι.  Οι  αιμορραγικοί  θρόμβοι  αποτε‐ 8%).  Το  πρωτοπαθές  νεφρικό  λέμφωμα 
λούν  το  δυσκολότερο  διαφοροδιαγνω‐ είναι σπανιότατο. 
στικό πρόβλημα, έχουν συνήθως πυκνό‐ Η  ΑΤ  έχει  μεγαλύτερη  ευαισθησία  σε 
τητα  50‐60  UH  και  δεν  προσλαμβάνουν  σχέση  με  την  US  και  είναι  η  μέθοδος  ε‐
το  σκιαστικό  μέσο,  σε  αντίθεση  με  το  κλογής  για  την  αξιολόγηση  και  παρα‐
TCCA  που  προσλαμβάνει,  αν  και  σχετι‐ κολούθηση  του  λεμφώματος  της  κοιλί‐
κά ασθενώς το σκιαστικό μέσο63.  ας.  Συνήθως  υπάρχει  κατά  συνέχεια  ι‐
στού  διήθηση  από  οπισθοπεριτοναϊκές 
λεμφικές  μάζες  της  νεφρικής  πύλης  ή 
του παρεγχύματος. 
Οι  πολλαπλές  εστιακές  διηθήσεις  συ‐
ναντώνται  στο  31%  των  περιπτώσεων, 
ενώ οι μονήρεις σε ποσοστό 23% (εικόνα 
23). 

Εικόνα  22.  Εστιακή  αλλοίωση  από  μαλακό 

ιστό διηθεί τη μέση καλυκική ομάδα  του δε‐
ξιού νεφρού. Καρκίνωμα ουροθηλίου. 
Άλλοι Νεφρικοί Όγκοι 
Το  σάρκωμα  είναι  αρκετά  σπάνιο  και 
αντιπροσωπεύει  το  1%.  Το  λειομυοσάρ‐
κωμα  είναι  ο  συνηθέστερος  τύπος  και 

283 
Εικόνα  23.  Διήθηση  του  νεφρικού  παρεγ‐ 7. Siegelman  SS,  Khouri  NF,  Frank  FP,  et  al. 
χύματος  σε  αμφότερους  τους  νεφρούς  στα  Solitary  pulmonary  nodules.  CT  assess‐
πλαίσια non Hodgkin λεμφώματος.  ment. Radiology 1986; 160:307 
Τέλος,  μπορεί  να  παρατηρηθεί  διό‐ 8. Zeurewich CV, Vedal S, Miller RP, Muller 
NL.  Solitary  pulmonary  nodule:  High 
γκωση και των δύο νεφρών, χωρίς εμφα‐
resolution  CT  and  radiologic  correlation. 
νείς διακριτές μάζες. 
Radiology 1991; 179:469 
Μεταστάσεις  9. Pugatch RD, Gale ME. Obscure pulmonary 
Προέρχονται  συνήθως  από  το  βρογ‐ masses:  bronchial  impaction  revealed  by 
χογενές  καρκίνωμα,  καρκίνο  μαστού,  CT AJR 1983; 141:909‐914 
παχέος  εντέρου,  μελάνωμα,  όρχεις,  έσω  10. Ledor K, Fish B, Chaisse L, Ledor S. CT di‐
γεννητικά όργανα.  agnosis  of  pulmonary  hamartomas.  CT 
1981; 5:343‐344 
Συνήθως  βρίσκονται  σε  ασθενείς  με 
11. Webb  WR.  Radiologic  evaluation  of  the 
γνωστό  καρκίνο.  Εν  τούτοις,  πρωτοπα‐
solitary  pulmonary  nodule.  Am  J  Roent‐
θές  νεφρικό  καρκίνωμα  μπορεί  να  ανα‐ genol 1990; 154:701 
πτυχθεί  σε  ασθενείς  με  γνωστή  κακοή‐ 12. Im  JG,  Gamsu  G,  Birnberg  FA,  et  al.  CT 
θεια  άλλου  οργάνου.  Στις  περιπτώσεις  densitometry  of  pulmonary  nodules  in  a 
αυτές  επιβάλλεται  να  γίνει  διαφοροδιά‐ frozen  human  thorax.  Am  J  Roentgenol 
γνωση μεταξύ πρωτοπαθούς βλάβης και  1988; 150:61 
μετάστασης.  13. Fiastro  JF,  Newell  JD.  Quantitative  com‐
Τα  απεικονιστικά  ευρήματα  με  ΑΤ  μπο‐ puted  tomography  evaluation  of  benign 
solitary  pulmonary  nodules.  JCT  1987; 
ρεί  να  είναι  χρήσιμα,  αρκετές  φορές  ό‐
11:103‐106 
μως  απαιτείται  διαδερμική  βιοψία  και  η 
14. Muller KM. Lung cancer: morphology. Eur 
ΑΤ αποτελεί τη μέθοδο εκλογής66. Resp Mon 2001; 17:34‐47 
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ  15. Mountain CF. A new international staging 
1. Parker  SL,  Tong  T,  Bolden  S,  Niigo  PA.  system  for  lung  cancer.  Chest  1986; 
Cancer  statistics,  1996  (A  Cancer)  Clin  89(Suppl):225‐233 
1996; 46:5‐27  16. Mountain CF. Revision in the international 
2. Parkin DM, et al. Int J Cancer 1999; 80:8271  system for staging lung cancer. Chest 1997; 
3. Rosado‐de‐Christenson  ML,  Templeton  111:1711‐1717 
PA,  Moran  CA.  Bronchogenic  carcinoma:  17. Glazer GM, Orringer MB, Gross BH, Quint 
radiologic–pathologic  correlation.  Radio‐ LE.  The  mediastinum  in  non‐small  cell 
graphics 1994; 14:429‐446  cancer:  CT  and  surgical  correlation.  AJR 
4. Heitznan  ER.  Bronchogenic  carcinoma:  1984; 142: 1101‐1105 
Radiologic  pathologic  correlations.  Semin  18. Quint LE, Francis IR. Radiologic staging of 
Roentgenol 1977; 12:165‐174  lung cancer. J Thorac Imaging 1999; 14:235‐
5. Naidich  OP,  Zerhouni  EA,  Siegelmans  S.  246 
Pulmonary  nodule.  In:  Computed  tomo‐ 19. Τσιτουρίδης Ι, Στρατηλάτη Σ, Μοριχοβή‐
graphy  of  the  thorax;  pp.  171‐199.  Raven  του  Π,  Παπαποστόλου  Π,  Παπαγε‐
Press 1984.  ωργίου  Χ.  Ο  καρκίνος  του  πνεύμονα.  Α‐
6. Sagel  SS,  Glazer  HS.  Lung,  pleura,  chest  κτινολογική  διερεύνηση,  απεικονιστικά 
wall.  In:  Lee  JKT,  Sagel  SS,  Stanley  RJ:  προβλήματα, σελ. 28‐99, Θεσ. 2003 
Computed  body  tomography  with  MRI  20. Joseph  K.T.  Lee,  Stuart  S.  Sagel,  Robert  J. 
correlation; pp. 295‐385. Raven Press, New  Stanley,  Jay  P.  Heiken.  Computed  Body 
York 1989  Tomography  with  MRI  correlation,  pp. 
354‐377, Lippincott‐Raven, 1998 
284 
21. Craig  JR,  Peters  RL,  Edmonson  HA.  Tu‐ phologic  findings.  Radiology  1992;183: 
mors  of  the  liver  and  intrahepatic  bile  819‐825 
ducts  (second  series).  Atlas  of  tumor  pa‐ 32. Freeny  PC,  Baron  RL,  Teefey  SA.  Hepato‐
thology,  vol  fascicle  26.  Washington,  DC:  cellular  carcinoma:  reduced  frequency  of 
Armed Forces Institute of Pathology 1989  typical  findings  with  dynamic  contrast‐
22. Okuda  K,  Peters  RL,  Simson  IW.  Gross  enhanced  CT  in  a  non‐Asian  population. 
anatomic  features  of  hepatocellular  carci‐ Radiology 1992; 182:143‐148 
noma  from  three  disparate  geographic  ar‐ 33. Itou Y, Araki T, Furui S, Tasaka A. Differ‐
eas. Proposal of new classifycation. Cancer  ential diagnosis of hepatic masses on com‐
1984; 54:2165‐   .  puted  tomography,  with  particular  refer‐
23. Stevens  WR,  Johnson  CD,  Stephens  DH,  ence  to  hepatocellular  carcinoma.  J  Com‐
Batts KP. CT findings in epatocellular car‐ put Assist Tomogr 1981; 5:834‐842 
cinoma:  correlation  of  tumor  characteris‐ 34. Teefey SA, Stephens DH, James EM, Char‐
tics with causative factors, tumor sise, and  boneau  JW,  Sheedy  PF  II.  Computed  to‐
histologic  tumor  grade.  Radiology  1994;  mography  and  ultrasonography  of  hepa‐
191:531‐537  toma. Clin Radiol 1986; 37: 339‐345 
24. Mathieu  D,  Grenier  P,  Larde  D,  Vasile  N.  35. Itai  Y,  Ohtano  K,  Kokubo  T,  et  al.  CT  of 
Portal  vein  involvement  in  hepatocellular  hepatic  masses:  Significance  of  prolonged 
carcinoma:  dynamic  CT  features.  Radiol‐ and  delayed  enhancement.  AJR  1986; 
ogy 1984; 152:127‐132  146:729‐733 
25. Itou U, Furui S, Ohtomo K, et al. Dynamic  36. Itoh  K,  Nishimura  K,  Togashi  K,  et  al. 
CT  features  of  arterioportal  shunts  in  Hepatocellular  carcinoma:  MR  imaging. 
hepatocellular  carcinoma.  AJR  1986;146:  Radiology 1987; 164:21‐25 
723‐727  37. Choi  BI,  Han  JK,  Shim  YM,  Baek  SY,  Han 
26. Okuda K, Musha H, Yamasaki T, et al. An‐ MC. Peripheral cholangiocarcinoma: Com‐
giographic  demonstration  of  intrahepatic  parison  of  MRI  and  CT.  Abdom  Imaging 
arterio‐portal  anastomoses  in  hepatocellu‐ 1995; 20:357‐360 
lar carcinoma. Radiology 1977; 122:53‐58  38. Fan ZM, Yamashita Y, Harada M, et al. In‐
27. Merine  D,  Fishman  EK,  Zerhouni  EA.  trahepatic  cholangiocarcinoma:  spin‐echo 
Spontaneous  hepatic  hemorrhage:  clinical  and contrast‐enhanced dynamic MR imag‐
and CT findings. J Comput Assist Tomogr  ing. AJR 1993; 161:313‐317 
1988; 12:397‐400  39. Yamashita  Y,  Takahashi  M,  Kanazawa  S, 
28. Choi BI, Takayasu K, Han MC. Small hepa‐ Charnsangavej  C,  Wallae  S.  Parenchymal 
tocellular carcinomas and associated nodu‐ changes  of  the  liver  in  cholangiocarci‐
lar  lesions  of  the  liver:  Pathology,  patho‐ noma:  CT  evaluation.  Gastrointest  Radiol 
genesis  and  imaging  findings.  AJR  1993;  1992;17:161‐166 
160:1177‐1187  40. Jones EC, Chezmar JL, Nelson RC, Bernar‐
29. Okuda  K,  Musha  H,  Nakajima  Y,  et  al.  dino  ME.  The  frequency  and  significance 
Clinicopathologic features of encapsulated  of small (≤ 15 mm) hepatic lesions detected 
hepatocellular  carcinoma:  a  study  of  26  by CT. AJR 1991; 158:535‐539 
cases. Cancer 1977; 40: 1240‐1245  41. Bressler EL, Alpern MB, Glazer GM, Fran‐
30. Rummeny  E,  Weissleder  R,  Siroui  S,  et  al.  cis  IR,  Ensminger  WD.  Hypervascular  he‐
Central scars in primary liver tumors: MR  patic metastases: CT evaluation. Radiology 
features, specificity and pathologic correla‐ 1987; 162:49‐51 
tion. Radiology 1989; 171:323‐326  42. Holle  H  MD,  Jeffrey  RB,  Nino‐Murcia  M, 
31. Kadoya  M,  Matsui  O,  Takashima  T,  Jongensen MJ, Harris DP. Dual‐phase heli‐
Nonomura  A.  Hepatocellular  carcinoma:  cal  CT  of  the  liver:  value  of  arterial  phase 
correlation  of  MR  imaging  and  isto‐ scans  in  the  detection  of  small  (≤  15  mm) 
285 
 malignant  hepatic  neoplasms.  AJR  1995;  1.5‐T  MR  imaging  with  nonenhanced  and 
164(4):879‐884  gadolinium‐enhanced fat‐suppressed spin‐
43. Bernardino  M.  Computed  tomography  of  echo  and  breath‐hold  FLASH  techniques. 
calcified liver metastases. J Comput Assist  Radiology 1992; 182:425‐430 
Tomogr 1979; 3:527‐530  55. Wingo PA, Zong T, Bolder S. Cancer statis‐
44. Scatarige  JC,  Fishman  EK,  Saksouk  FA,  tics 1995. CA Cancer. J Clin 1995; 45:8‐30. 
Siegelmu  SS.  Computed  tomography  of  56. Warshauer DM, Mc Carthy SM, Street L, et 
calcified  liver  masses.  J  Comput  Assist  al.  Detection  of  renal  masses:  sensitivities 
Tomogr 1983; 7:83‐89  and  specificities  of  excretory  urography  / 
45. Premkumar  A,  Sauders  L,  Marincola  F,  et  linear tomography, US and CT. Radiology 
al.  Visceral  metastases  from  melanoma:  1988; 169:363‐365 
Findings  of  MR  imaging.  AJR  1992;158:  57. Birnbaum  BA,  Bosniak  MA,  Krinky  GA, 
293‐298  Cheng D, Waisman J, Ambrosino MM. Re‐
46. Wittenberg J, Stark DD, Forman BH, et al.  nal  cell  carcinoma:  correlation  of  CT  find‐
Differentiation  of  hepatic  metastases  from  ings  with  unclear  morphologic  grading  in 
hepatic  hemangiomas  and  cysts  by  using  100  tumors.  Abdom  Imaging  1994;  19:262‐
MR imaging. AJR 1988; 151:79‐84  266 
47. Amendola  MA,  Bree  RL,  Pollack  H,  et  al.  58. Curry NS, Reinig J, Schabel SI, Ross P, Vu‐
Small renal cell carcinomas: resolving a di‐ jic I, Gobien RP. An evaluation of the effec‐
agnostic  dilemma.  Radiology  1988;  tiveness of CT vs other imaging modalities 
166:637‐641  in  the  diagnosis  of  atypical  renal  masses. 
48. Warshauer DM, MCCarthy SM, Street L, et  Invest Radiol 1984; 19:447‐452 
al.  Detection  of  renal  masses:  sensitivities  59. Weyman  PS,  Mc  Clennan  BL,  Stanley  RJ, 
and  specificities  of  excretory  urography/  Levitt  RG,  Sagel  S.  Comparison  of  com‐
linear tomography, US, and CT. Radiology  puted tomography and angiography in the 
1988; 169:363‐365  evaluation of renal cell carcinoma. Radiol‐
49. Curry  NS.  Small  renal  masses  (lesions  ogy 1980; 137:417‐424 
smaller  than  3  cm):  Imaging  evaluation  60. Housepian  DM,  Levy  H,  Amis  ES, 
and management. AJR 1995; 164:355‐362  Newhouse  JH.  MR  evaluation  of  renal 
50. Curry  NS,  Schabel  SI,  Betsill  Wl  Jr.  Small  space‐occupying  lesions:  diagnostic  crite‐
renal  neoplasms:  diagnostic  imaging,  ria. Urol Radiol 1990; 12:74‐79 
pathologic  features  and  clinical  course.  61. Robson CJ. The results of radical nephrec‐
Radiology 1986; 158:113‐117  tomy for renal cell carcinoma. J Urol 1969; 
51. Levine  E,  Huntrakoom  M,  Wetzel  LH.  101:297‐301 
Small renal neoplasms: clinical, pathologic  62. Baron  RL,  Mc  Clennan  BL,  Lee  JKT,  Law‐
and imaging features. AJR 1989; 153:69‐73  son  TL.  Computed  tomography  of  transi‐
52. Ozen  H,  Colowick  A.  Freiha  FS.  Inciden‐ tional‐cell  carcinoma  of  the  renal  pelvis 
tally  discovered  solid  renal  masses:  What  and ureter. Radiology 1982; 144:125‐130 
are they? Br J Urol 1993; 72:274‐276  63. Gatewood  OMB,  Goldman  SM,  Marshall 
53. Rofsky  NM,  Weinreb  JK,  Bosniak  MA,  FF, Siegelman SS. Computerized tomogra‐
Libes  RB,  Birnbaum  BA.  Renal  lesion  phy  in  the  diagnosis  of  transitional  cell 
characterization  with  gadolinium‐ carcinoma  of  the  kidney.  J  Urol  1982;127: 
enhanced MR imaging: Efficacy and safety  876‐887 
in  patients  with  renal  insufficiency.  64. Pollack  HM,  Banner  MP,  Amendola  MA. 
Radiology 1991; 180:85‐89  Other  malignant  neoplasms  of  the  renal 
54. Semelka RC, Shoenut JP, Kroeker MA, Mac  parenchyma.  Semin  Roentgenol  1987; 
Mahon  RG,  Greenberg  HM. Renal  lesions:  22:260‐274 
controlled  comparison  between  CT  and  65. Reznek  RH,  Mootoosamy  I,  Webb  JAW, 
286 
Richards  MA.  CT  in  renal  and  perirenal  66. Houda  H,  Coffman  CE,  Berbaum  KS,  Bar‐
lymphoma:  a  further  look.  Clin  Radiol  loon  TJ,  Masuda  K.  CT  analysis  of  metas‐
1990; 42:233‐238  tatic neoplasms of the kidney., Acta Radiol 
1992; 33:39‐44 
 
 
 

287