MUNscn mik.olarak geri bir iilkede iktida aries mln ae LA Kae ler, skiigiik sburjuva Paris'te bilingli Re) weit mel senor ule tearm ced eM e eR res Wa ee Bia ae ee mula cae ice ogo TURD mee een eee ani ed (iim wu eera runner sani ince tr Pea RUC cnc R Rr) DUEL monica tare unt Lt emer tty Tita eam Din ta ae Teen ea ieee ests over un ae SAE Cn CNET Cr ao Ct Tame ri tetany min Mark- sizmle bir tur. *(...) ae PTL emu ce Rema Og Taine tatérliigu olarak, eRe Mg Lit) acy aydinlarin diktatérliigi olarak, hatta isci sinifi ve kiigitk burjuvazinin koalisyon hii- PUMA UMEN ne Mii me Meee rtd ORM tcae) ue ter rem it] ta Dea SH NTO NTEM TL Cap eT Tt iad gemonya kimde olacaktur? Biz isci hiikii- Tr omc o mee ONE mS Ray no eeacct need natu OE Hie PERL lmce cma aes ecu cemuiat cl e kus Cram RUSYA’DA SUREKLI DEVRIM LASILIKLA Pe Re eum ots M TL recanorg Dera g cca eA rTPA VAT Eat RO ELM TTA el cere CUR umn gL Mclean nen PUTER TURaa sig eae emt Pema eR arene eat anit Ua eccucn 2 ee Coa ene tc Pee Cetem re) anew CCM mS PROM Count intaT rn da, karsi-devrim tarafindan kaginilmaz olarak’ezilecektir. Politik yonetiminin ka- eee Tat rth Wtmuaves anne) Br sane ahaa) orig Ceti) aderine Dera eine Perma Vigev sl To eo RET Lieta ATS yatta Peruana g ime tate Tamvew ral konjonktirii ile eline gegirecegi o-devasa Caan Cama Tue CITES multe Co on oe rani S Wile) ere a iecay ae ime eclie DRM im age U LL tome Dat a: Bec CITT e RT eh TU era bildigimiz eski ¢aj 1 BON e ome ts ent len nie Peleg state Cad rin iscileri, birlesin!Lev Trotskiy Rusya'da Sirekli Devrim SONUCLAR ve OLASILIKLAR * RUS DEVRIMININ UC KAVRANISIBasim Tarihi : Mart 1990 YAYINEVININ NOTU Sonuclar ve Olasihklar, Trotskiy'in daha 1906 yhnda, Ekim devri- minden onbir yil énce, Rus devriminin toplumsal dinamiklerini ve geligme tarzim gagirtic: bir dakiklikle éngérdugi galigmasidir. Bu galigma, aym za- manda, stirekli devrim kuraminin Rusya baglaminda ilk kez biitiinsel ola- rak sergilendigi yapit olmasi agisindan da Marksist yazin iginde bityuk bir tarihsel énem tagir. 1908 yilindaki ilk Rus devriminde Petrograd Sovyeti'nin baskam olan Trotskiy, Sovyet'in 3 Arahk 1905'de Qarhk polisi tarafindan dagitilmasi ve yasaklanmasi sirasinda, éteki dyelerle birlikte tutuklanmg, Sonuglar ve Olasihktar’ Pyotr ve Pavel cezaevinde mahkemeyi beklerken kaleme al- migtir, 1905 devrimi deneyimini ayrintisiyla ele alan (ve daha sonra 1905 baghjiyla yayrmlanan) bir denemeler kitabmin uzun sonug biliimi olarak kaleme ahnan bu gahgmanin tam adi Sonuglar ve Olasihklar - Devrimin Itici Gigleri‘dir. Cahgmanin iginde yer aldih kitap 1906 yhnda yayimla- nar yayimlanmaz Carhk hitkiimetince yasaklansmgtir. Sonuglar ve Olasi- hiklar ilk kez devrimden sonra, 1919 yhnda Moskova'da bagimsiz bir kitap- gik olarak yaymlanmgtir. “Rus Devriminin Ug Kavramisi" ise, Lev Trotskiy'in, Stalin’in bir ajant tarafindan 1940 Agustosunda katlediliginden yaklagik olarak bir yi] once kaleme almis oldugu unlii bir makaledir. Trotskiy'in baglangigtaki amaci, Norveg’te siirgiinde bulundugu srada tizerinde galigmakta oldugu Lenin bi- yografisinde bu yanya yer vermekti. Ancak bu gahsmasim tamamlayamadh. lik kez Fourth International dergisinin Kasim 1942 sayisinda gikan ma- kale, Trotskiy'in Stalin biyografisinde de ek olarak yer alir. Yazinin énemi, Trotskiy'in, siirekli devrim teorisinin Rus devriminin gelisimine uygulam- ginda, Lenin ile arastnda beliren gériig birliklerini ve aynhklanm vurgula- mug olmasindan ileri gelir. "Rus Devriminin Ug Kavramgi"nin ilk Tiirkge go-virisi, Siirekli Devrim dergisinin Ekim 1978 tarihli 3. sayisinda yayimlan- mugtir, Son olarak, Kardelen Yaynnianinin bu kitabinda ve daha sonraki kitap- larinda Lev Davidovig Trotskiy'in adinin yazihg tzerinde durmak istiyoruz. Bilindigi gibi Trotskiy'in ach bu gine dek Tuirkgede en gok "Trogki" olarak ya- zilmig, ancak bu konuda genel bir kangikhk (6rnegin ilk adinin "Leo" ya da “Leon”, soy admin ise "Trotski" veya "Trotsky" diye yamlmasi) hikiim siir- miistitr. Biitiin bu yazihslar, Rusga ézel adlamn Tirkceye aktarnimasinda uyulmasi gereken kurallara ters diistikleri igin yanhgtir. Trotskiy'in ilk aci- na iligkin yanlighk, bath dillerinde “vaftiz adlan"nin her dilde bagka bagka karphklan bulunmasindan ve Tirkiye'deki gevirmen ve yayymalann, geviri hangi dilden yapplmigsa, Ruscadaki ash "Lev" olan adin o dildeki kargiigim aynen ve kaynak dildeki yanhgiyla Tirkeeye aktarmalarnindan kaynaklan- maktadir. "Trotskiy” soy adina gelince; Rusganin imlasi da - sesli harflerde, vurguya bagh olarak meydana gelen kiigtk ses degigiklikleri diginda - Tark- geninki gibi harf ve ses kargihkhjana dayandigana gire Kiril alfabesindeki harflerin, Latin alfabesi harflerinin Turk dilindeki ses karghhklan goz niin- de tutularak Turkgeye aktanlmasi gerekir, Buna gére Lev Davidovigin soyadinin dogru yazihg bigimi "Trotskiy"dir. Yanhgin koklegmesini dnlemek igin bundan béyle biz de kurala uyacafnz. ICINDEKILER SONUCLAR VE OLASILIKLAR KITABIN 1919'DA MOSKOVA'DA YAYIMLANAN YENI BASKISINA ONSOZ.. SONUCLAR VE OLASILIKLAR..... I. Rusya'nin Tarihsel Geligmesinin Ozellikleri. Il. Kentler ve Sermaye. III. 1789-1848-1908.. IV. Devrim ve Proletarya. V. Proletaryamn Iktidan ve Kéylaluk.. VI. Proleter Rejimi. VII. Sosyalizmin On-artlani. VIII. Rusya'da Bir Iygi Hiikiimeti ve Sosyalizm.. IX. Avrupa ve Devrim. X. Iktidar Mitcadelesi RUS DEVRIMININ UC KAVRANISI RUS DEVRIMININ UC KAVRANISL....SONUCLAR VE OLASILIKLAR Ceviren Orhan KOCAKKITABIN 1919'DA MOSKOVA'DA YAYIMLANAN YENI BASKISINA ONSOZ Rus Devrimi‘nin karakteri, Rus devrimci hareketindeki gegitli ideolojik eZilimlerin ve politik érgiitlerin gruplagmala- rim belirleyen temel sorundu. Bu sorun, olaylarin gelisimiyle pratik bir nitelik kazandigi andan itibaren, Sosyal-demokrat hareketin kendisinde bile ciddi anlasmazliklara yol apmista. 1904'den baglayarak bu aynbklar iki temel alum bigimini ald: Mensevizm ve Bolsevizm. Mensevizm'e gére, devrimimiz bir burjuva devrimi olacakti, yani devrimin dogal sonucu olarak iktidar burjuvaziye devredilecek ve burjuva parlamenterizmi- nin kosullar yaratulacaktir. Bolgevik bakis agisi ise, yaklasan devrimin burjuva karakterinin kagwmilmazhgm kabul etmek- le birlikte, devrimin gérevinin, proletarya ve kéyliligiin dik- tatérligu yoluyla bir demokratik cumburiyetin kurulmasi ol- dugunu ileri striyordu. Mengeviklerin toplumsal analizleri son derece yiizeyseldi ve 6ziinde «tahsilli» dar kafalilarm tipik ydntemi olan kaha ta- rihsel benzestirmelerden (analojilerden) oluguyordu. Ne Rus kapitalizminin geligerek her iki kutbunda da olaganiistii celig-10 RUSYA'DA SUREKLi DEVRIM kiler yaratmasi ve béylece burjuva demokrasisinii tinti hi lige indirgemesi, ne de sonraki olaylarin getirdizi < peed culussun, bagina gegerek kapitalist geligme igin parlamenter ve miimkiin oldugu élgade de demokratik kogullan yaratacak bir shakiki», bir «gergek» demokrasi pegindeki yorulmak bil- mez Mengevik arayiglan engelleyebild. Mensevikler her za- ve her yerde burjuva demokrasisinin geligme i. ini aradilar ve bulamadiklan yerde de bunlare Kendilen inate ler, Her tiirlii «demokratik» bildiri ve gésterinin inemini abar- tirken, proletaryanin giiciinii ve miicadelesinin basari olasi- liklarim da kigiimsediler, Rus Devrimi'nin, tarihin yasalari tarafindan zoruntu kilindagi iddia edilen «megru» burjuva ka- rakterini kamitlamak amaciyla, bu énder burjuva demokrasi- sini bulup gkarmak igin dyle gilgin bir gaba igine girdiler ki, énderlik yapan bir burjuva demokrasisinin bulunmadigi Dev. rim'in kendisi gelip ¢atinca, bizzat Mensevikler, az ya da cok bagariyla bu burjuva demokrasisinin gérevlerini tistlendiler. Hig bir sosyalist ideolojiye, hig bir Marksist suf hazirhjh- na sahip olmayan kiictik burjuva demokrasisi de, Rus fee nin kogullarinda, Subat Devrimi'nin «inder» partisi roliindeki Menseviklerden farkh davranamazd herhalde. Burjuva de- mokrasisi i¢in herhangi bir ciddi toplumsal temelin bulunma- yigi, sonunda Menseviklerin de kuyusunu kazdz: gok kisa bir sire iginde kendilerini tiikettiler ve Devrim’in sekizinci ayin- da simf miicadelesi tarafindan saf dig: edildiler. Buna kargilk Bolgevizm, Rusya'da devrimci burj - mokrasisinin iktidar ve giictine inane falan Tae bagindan beri, isgi simfimn yaklasan devrimdeki belirleyici énemini kabul ediyordu; gu var ki, Bolgevikler, énceleri bu Devrim'in programim milyonluk kéyli kitlelerinin gikarlariy- la suurh tutuyorlard, Rusya'da proletaryanin, kéyliiler olma- dan ve kéyliilere karsi Devrim'i sonuna kadar gotiiremeyecesi agikta. Bolgevikler'in Devriminin burjuva-demokratik karak- SONUGLAR ve OLASILIKLAR iL terini (belirli bir ana kadar) kabul etmelerinin nedeni buy- du. Devrim'in i¢ giileri ve olasihklanmin degerlendirilmesin- de, bu satarlarin yazan o dénemde Rus is¢i hareketindeki bu iki ana akima da bagh degildi. O swrada aldhg tavar gdyle dzet- lenebilir: Dolaysiz gérevleri bakimmdan bir burjuva devrimi olarak baglayan Devrim, kisa bir sire iginde gii¢hii sumf gata- malaria yol agacak ve ancak, iktidan ezilen kitlelerin basin- da durabilecek tek simfa, yani proletaryaya devretmekle en son zafere ulasabilecektir. Proletarya ise, bir kez iktidara ge¢- tikten sonra sadece kendini bir burjuva demokratik program- la simrlamak istememekle kalmayacak, bunu yapmak elin- den de gelmeyecektir. Ancak ve ancak Rus Devrimi'nin Avru- pa proleter devrimine déniigmesi halinde Devrimi sonuna ka- dar gétiirebilecektir. O zaman, Devrim'in ulusal sinirhhkla- nyla birlikte burjuva demokratik programm da agilacak ve Rus igci sumfinin gecici politik egemenligi uzun sireli bir sosyalist diktatorliige déniigecektir. Ama Avrupa'mn hareketsiz kal- mast halinde, burjuva kargi devrimi Rusya'da emeki kitlele- rin hiikiimetine boyun egmeyecek ve tlkeyi gerilere firlata- caktur, hem de bir demokratik ig¢i ve kéylii hiiktimetinden cok gerilere. Bu yiizden, bir kez iktidan kazandiktan sonra, burju- ya demokrasininin simrlan iginde kalamaz proletarya. Sii- rekli devrim taktiklerini benimsemek zorundadir, yani Sos- yal Demokrasinin asgari ve azami programlan arasindaki en- gelleri karmak, giderek daha radikallegen toplumsal reforml: ra gitmek ve Bati Avrupa’daki devrimden hemen ve dogrudan destek aramak zorundadir. iste bu tavir, ilk olarak 1904 1906'da yazilms olan bu gahgmada gelistirilmig ve dine sur tl misttir. Yazar, 15 yilhk bir dénem boyunca siirekli devrimun yori acisim siirdirirken yine de sosyal-demokrat. hareket 1 inde micadele halindeki hizipleri degerlendiriginde hataya dug miistiir, Her ikisi de burjuva devrimi noktasmdan harekot of12 RUSYA‘DA SUREKLI DEVRIM tikleri i¢in, bunlann aralarmdaki farlahklarin bir béliinmeyi hakh gikaracak kadar derin olmayacagim diisgiinmiistiir. Ayn zamanda da, olaylarin gésterecegi gelisimin, bir yandan Rus burjuva demokrasisinin giigstizliigiinii ve énemsizlizi, ébix yandan da proletaryanin kendini bir demokratik programla simrlamasinin nesnel olanaksizhgim agikea kanitlayacagam ummugtur. Bunun, hizip aynliklarmin dayandija temeli orta- dan kaldiracagim diigiinmiistiir. Gégmenlik déneminde her iki hizbin de diginda duran ya- zar, gercekte Bolseviklerle Mensevikler arasindaki anlasmaz- hk ¢izgisi boyunca, bir yanda bikiilmez devrimeilerin, dbiir yanda ise gittikee daha oportiinist ve teslimiyet¢i unsurlarin gruplasmakta oldugunu pek iyi degerlendirememistir. 1917 Devrimi patlak verdigi zaman, Bolsevik Partisi, ileri iggilerin ve devrimei aydinlann biitiin iyi unsurlanm birlestiren, giig- lu, merkezilegmig bir érgiit halindeydi ve-belli bir ig miicadele- den sonra- genel uluslararas: durum ve Rusya’daki sinif iligki- leriyle tam bir uyum iginde, iggi simfinin sosyalist diktatorlii- gine yénelen taktikleri agikea benimsedi. Mensevik hizbe ge- lince, daha énce de séyledigim gibi, o artik tastamam burjuva demokrasisinin gérevlerini tistlenecek kadar olguniasmisti. Bugiin okura bu kitabin yeni baskisum sunarken, yazann amaci, sadece, kendisinin ve yillarca Bolsevik Partisi'nin di- sinda duran bagka yoldaslarin 1917'nin baginda kaderlerini bu partinin kaderiyle biriestirmelerini mimkiin kilan teorik ilkeleri anklamak degil (biyle bir kisisel anklama bu kitabm yeni baskasi igin yeterli bir neden olamazc)), aym zamanda, proletarya diktatérligiinin gerceklegtirilmesinden gok dnce, Devrimin éniindeki gérevin politik iktidann ig¢i sumfi tarafin- dan ele gecirilmesi olabilecegi ve olmasi gerektigi sonucuna variImasini saglayan analizi, Rus Devrim'nin itici guglerinin toplumsal tarihsel analizini hatrlatmaktrr. 1906'da yazilan ve ana ¢izgileriyle daha 1904’te tasarlanan bu brosiirti simdi de yay:mlayabiliyor olugumuz, Marksist teorinin, burjuva de- SONUCLAR ve OLASILIKLAR 13 mokrasisinin Mengevik vekillerini degil, isgt sinifinin dikta- térligiinii gerceklestiren partiyi destekledigini yeterince ka- nitlamaktadir. Bir teorinin nihai dleiisti deneydir. Marksist teoriyi dogru olarak uygulamis oldugumuzun en tartigma gitiirmez kanita, gu anda kataldigumz olaylarin ve hatta bu olaylara katihs yon- temimizin bile, temel cizgileriyle 15 yal éncesinden gériilmiig olmasidir. Kitaba bir ek olarak, 17 Ekim 1915'de Paris'te Nase Slo- va'da pkmus, «[ktidar Miicadelesi> baghkh bir makaleyi de ya- yunhyoruz. Bu makale bir polemik amaci gidiyordu ve Men- seviklerin liderleri tarafindan «Rusya daki Yoldaglara» gén- derilen programatik «Mektup»un bir elestirisiydi. Bu yazida, 1905'ten sonraki on yil iginde sumf iligkilerinin gdsterdizi ge- lismenin Menseviklerin burjuva demokrasisi umutlanm daha da beyhudelestirdigzi ve tabi bu yizden Rus Devrimi'nin kade- rinin her zamankinden daha fazla proletarya diktatérligi: 80- rununa bagh oldugu sonucuna varmistik... Aradan gegen bii- tin bu yillarin fikir savaglanndan sonra Ekim Devrimi'‘nin «maceraciligindan» séz edebilmek icin gergekten ahmak ol- mak gerekir! Menseviklerin Devrim kargisindaki tutumlarmdan sbz ederken simdilerde Martov'un, Dan‘ ve Tsretelli' ‘nin «teori- lerinde» kendi teorik ve politik giriayligiinin ifadesini bulan Kautsky'nin Mengevik yozlasmasina deginmemek elde degil- dir. Ekim 1917'den sonra Kautsky'den duyduk ki, politik ikti- darm ig¢i simfi tarafindan ele gecirilmesi Sosyal-demokrat Parti‘nin tarihsel gérevi olarak ilmeliyse de, Rus Komii- nist Partisi iktidara Kautsky'nin saptadigi kapidan ve Ka utsky'nin saptadsg: zaman tarifesine gére gelmed iit igin, Sov. yet Cumhuriyeti, diizeltilmek tizere Kerenskiy’ Pseretelly'ys ve Cernov’a teslim edilmelidir. Kautsky'nin gerici ve ukala elestirisi, ik Rus Devrimi sirasinda kafalarin: yorinuy ve Ki utsky'nin 1905-1906 yillarindaki yazilarim ekuniy alan yo14 RUSYA'DA SUREKLI DEVRIM daslar igin daha da umulmadik bir olay olsa gerekir. O sirada Kautsky, simf miicadelesinin tilke icinde ulagtign diizey ve ka- Pitalizmin tim uluslararan durumu yiiziinden Rus Devri- mi'nin bir burjuva demokratik cumhuriyetle sona eremeyece- &ini, kagumilmaz olarak proleter diktatérligiine gitmek zorun- da oldugunu (stiphesiz, biraz da Rosa Luxemburg'un hayrh etkisi altinda) iyice anlamisti ve kabul ediyordu. O yillarda Kautsky, cogunlugu sosyal demokratlardan olusan bir is¢i hi. kimetinden séz ediyordu yazlarinda. Simf miicadelesinin gercek seyrini, politik demokrasinin degigen ve yiizeysel bile- simlerine bagimh kilmay: diigiinmiiyordu bile. O dénemde Kautsky, devriminin milyonluk kéylti ve kent- sel kiigiik burjuva kitlelerini ilk kez canlandiracajam, hareke- te gecirecegini ve bunun da birdenbire degil, derece derece, ta- baka tabaka olacagim, dyle ki proletarya ile kapitalist burju- vazi arasindaki miicadele en iist noktasina geldiginde, genig koylii kitlelerinin hala cok ilkel bir politik gelisme diizeyinde bulunacagi ve oylarim, kéylii suafinmn dnyargilarim ve gerili- gini yansitan orta yoleu politik partilere verecegini anlamist. O dénemde Kautsky, devrimin mantijn tarafmdan iktidara el koymaya itilen proletaryanin, bunu keyff olarak belirsiz bir vakte erteleyemeyece$ini, giinki bu feragatle proletaryamn. sadece kargi-devrime zemin hazirlams olacagim anlamisti. O dénemde Kautsky, bir kez iktidari aldaktan sonra proletarya- nin, devrimin kaderini, heniiz uyanmamus, en bilingsiz kitlele- rin her an degigebilen ruh hallerine bagimh knlamayacagim, tam tersine, kendi ellerinde toplanan politik iktidan, aym geri ve canh kéylii kitlelerini aydinlatacak ve érgiitlendirecek ¢ok gucli bir aygita dinistirecegini anlamisti. Kautsky, Rus Devrimi'ni bir burjuva devrimi olarak gérmenin ve biylece onun gérevlerini smlandirmanm, diinyada neler olup bittizi- ni hig anlamamak demek olacagimu anlamisti, Rus ve Polonyal devrimei Marksistlerle birlikte o da, Rus proletaryasnnin, ikti- dan Avrupa proletaryasindan daha énce ele gecirmesi halin- de, hakim sinf konumuny, mevzilerini nzla burjuvaziye ter- SONUCLAR ve OLASILIKLAR 15 ketmek igin degil, Avrapa'daki ve biitiin dinyadaki proleter devrimine mae bir yardim sunmak igin kullanmak zorunda kalacajim hakh olarak kabul ediyordu. Kautsky de, biz de, bii- tin bu dinya capindaki beklentileri, kéylilerin Kasim ve Ara- lik 1917'de sizde Kurucu. Meclis sepimlerinde hangi partiye oy vereceklerine bagimh kilmiyorduk. Bugin, 15 yil énce anahatlan gizilen bi beklentilerin ger- ceklestigi bir dénemde, dogumu burjuva demokrasisinin poli- tik nifus kiitiigiine kaydettirilmedi diye, Rus Devrimi'ne bir niifus ciizdam: vermeyi reddediyor Kautsky. Inamlmaz degil mi! Marksizmin akla sigmaz bir algaltahgi! ig gekinmeden di- yebiliriz ki, fkinci Enternasyonal'in giiriyisii, en biyitik teo- risyenlerinden birinin Rus Devrimi tizerine bu bayagi yargi- sinda, 4 Agustos 1914'te savas kredileri lehinde kullamlan oy- dan daha da ugursuz bir ifadesini bulmustur. Kautsky on yillar boyu, toplumsal devrim diisiincesini sa- yunmus ve gelistirmisti, Ama bugin. devrim bir gergek oldu- #unda, onun kargisinda dehget iginde geriliyor. Rus Sovyet ik- tidarmmn kargisinda dehgete diigiiyor ve Alman Komiinist pro- letaryasimin giiglii hareketine kargi déigmanca bir tavir aliyor. Kautsky, havasiz, kapali dersanesinde yillardan beri égrenci- lerine babhari anlatup duran, ve en sonunda, égretmenlik haya- timun aksaminda agik havaya gikinca bahar tamyamayan, of- keye kaplan (bu 6gretmenin éfkeye kapilmasi miimkiinse eer) ve baharin ashnda bahar defil, dogadaki bir diizensizlik olduguny, giinkii dogal tarihin yasalanna aykirt bir bigimde meydana geldigini kamtlamaya cahsan bir bagégretmeni an- diniyor. Iscilerin en yetkili bilgicleri bile dinlemeyip, baharin sesine giivenmeleri ne kadar iyi! Bizler, Marx'mn égrencileri, Alman isgileriyle birlikts, dev- rimin bahanmn tamamiyle toplumsal doganin yasalarina wy gun olarak ve aym zamanda Marksist teorinin de ynanlariny16 RUSYA’DA SUREKLI DEVRIM uygun olarak geldigine inanmaya devam ediyoruz, giinkii sea sians, bir bagégretmenin tarihin iistiine gikan degnezi ‘egil, gergekte cereyan eden tarihsel stireci: toplumsal analizidir. trecin arag ve yollaranin __ Her iki gahgmanm -1906 ve 1915 tarihli cahgmalarm- me- tinlerini de hic degistirmeden, oldugu gibi baktum. [Ik basta, metni giiniimiize uygun bir hale getirmek igin notlar eklemeyi diisintiyordum, ama metinleri bir kez daha gézden gecirirken bu tasaridan vazgeemek zorunda kaldim. Aynntilara inmeyi tasarlayinca, kitabin hacmini iki katina gukarmak zorunlu olacakti, oysa bugiin boyle bir sey icin vaktim yok; ayrica, biyle «iki kath» bir kitap, okur igin de pek elverighi olmayacaktur. Da- ha énenlisi, temel sonug ve uzanblanyla kitaptaki diigiinceler zincirinin, giintimuziin kogullanna cok yaklastagimi diigiinii- yorum; bu kitapla daha yakmdan tamgmak vahmetine L katla- nan okur da, sunulan diigiinceleri, iginde bulundugumuz dev- rim'in verileriyle kolayca btitilestirebilecektir. 12 Mart 1919, Kremlin L. TROTSKiy 17 SONUCLAR VE OLASILIKLAR Rusya'da Devrim, Sosyal Demokratlardan baska herkes igin beklenmedik bir sekilde patlak verdi. Marksizm, Rus Dev- rimi'nin kagimlmazhgini, kapitalist geligsme ile fosillesmig mutlakiyetin giicleri arasindaki geliskinin sonucu olarak pat- lak vermek zorunda oldugunu, cok dnceleri haber vermisti. Marksizm, yaklagan devrimin toplumsal karakterini de énce- den degerlendirmigti. Onu bir burjuva devrimi olarak nitelen- dirirken, Marksizm, devrimin dolaysiz nesnel gérevlerinin, «bir bitin olarak burjuva toplumunun geligmesi icin normal kogullarm» yaratilmasi olduguna igaret ediyordu. Marksizmin hakh gktigi gortldii; bunun artik tartigilmasi ya da kamitlanmasi gerekmiyor. Marksistlerin kargisinda simdi bagka tirden bir gérev var: gelismekte olan devrimin i¢ isleyiginin analizi yoluyla, devrimin énindeki "olanaklan” or- taya gikarmak. Bizim devrimimizi, 1789-93 ya da 1848 olayla- niyla dylece ézdeglestirmek budalaca bir hata olur. Liberaliz- min besin kaynagi olan tarihsel benzegtirmeler, toplumsal analizin yerini alamaz.18 RUSYA'DA SUREKLI DEVRIM Rus Devriminin hayli kendine ézgii bir karakteri vardir; bu bizim tiim toplumsal ve tarihsel geligimimizin kendine éz- git egrisinin sonucudur, ve éniimiizde de yeni tarihsel olasihk- lar agmaktadir, 19 IL Rusya'nin Tarihsel Geligmesinin Ozellikleri Rusya’'daki toplumsal geligsme ile éteki Avrupa iilkelerin- deki (bu ilkeleri, Rusya'dan farkh olup da, kendi iglerinde or- tak olan ézellikleri agisindan bir araya getiriyoruz) teplumsal geligmeyi kargilasturirsak, Rus toplumsal geligmesinin bagh- ca dzelliginin, onun gorece ilkelligi ve yavashi oldugunu séy- leyebiliriz. Burada bu ilkelligin dogal nedenleri iizerinde durmayaca- Zz; ama olgunun kendisi tartagsmasiz bir gergek olarak ortada durmaktadir: Rus toplumsal yagamu, daha yoksul ve daha il- kel bir ekonomik temel tizerine kurulmustur. Marksizm, iiretici gticlerin geligmesinin toplumsal tarih- sel siireci belirledigini 6gretir. Ekonomik tophwJuklarin sinif- larin ve estate'lerin® ortaya gikmasi, ancak bu geligmenin bel- li bir diizeye erigmesiyle miimkiindiir. Ishdltimiiniin geligmesi (*) Estate; kapitalizm éncest toplumlardaki ana kesimler; kapitalizm éncesi toplumlann siniflan da denilebilir. Feodal tophamun tig estate’ lar, rahipler ve «igtined estate» olan halkh. Burjuvazi, iggiler vo kiyliler bn aligtinctt estate» e dahildiler. (Cevirenin notu).20 _ RUSYA'DA SUREKLI DEVRIM ve daha uzmanlagmig toplumsal islevlerin yaratulmasiyla be- lirlenen estate ve sf farkhlagmasi, niifusun dogrudan mad- di tiretimde galigan kesiminin kendi tiiketiminin tistiinde bir artik tretmesini gerektirir: Uretici olmayan sumflar ancak bu artiga el konulmasiyla dogabilir ve bigimlenebilirler. Dahasi, bizzat dretici simflarm igindeki isbéliimt: de, tarnmda, tarxm disi niifusa tarimsal tiriin aktmlmasim saglayan bir gelisme diizeyinde miimkiin olur. Toplumsal geligmenin bu temel da- yanaklan, daha Adam Smith tarafindan ak bir sekilde for- miillendirilmisti. Bu yiizden de, tarihimizin Novgorod dénemi, Avrupa Orta Cagimn baslangicina raslarsa da, ekonomik gelismenin dogal- tarihsel kogullara (daha elverissiz cofrafi konum, seyrek nii- fus) bagh olan diigiik hiz1, smzflarm olugma stirecini frenlemig ve ona daha ilkel bir karakter vermistir. Eger sadece ig egilimierin etkisi altinda ve yaltilmis bir halde kalsaydi, Rus topiumsal gelismesi nasil bir bigim alabi- lirdi? Bunu kestirmek giigtiir. Sadece bunun biyle olmadigim séylemek yeter. Belli bir ig ekonomik temel tizerine kurulmus olan Rus toplumsal yaganu, her zaman kendi dig toplumsal-ta- rihsel cevresinin etkisi, hatta baskis: altunda kalmugtar. Ilkel bir ekonomi temeli izerinde biiyiiyen Rus devleti, da- ha yiiksek ve daha dengeli zeminler iizerine kurulmus deviet orgitleriyle iligkilere ve catigmaya girdi. Ortada iki olanak vardh: ya Rus devleti, Altinordu devletinin kendisiyle girigtigi mniicadelede yenik diigtiagii gibi, bu devletlerle miicadelesin- den yenik gikacak ve yokolacak, ya da ekonomik iligkilerin ge- ligmesi iginde onlar gegecek ve yaltalmis bir devlet halinde massedebileceginden cok daha fazla hayati giucti kendi iginde alabilecekti. Ne var ki Rusya’nin ekonomisi, birinci olasihga meydan vermeyecek kadar gelismisti: devlet cékmedi, ekono- mik gii¢lerin giddetli baskisi altinda biiytimeye baglad. Demek ki, asl sorun Rusya'mn dért bir yanindan diigman- larla kusatalmg olmasi defildi. Sadece bu, durumu agiklama- SONUCLAR ve OLASILIKLAR 21 ya yetmeyecektir. Gergekte bu, belki ingiltere'nin diginda, bii- tin éteki Avrupa tikeleri icin de gecerlidir. Bu devletler, varo- lus icin verdikleri kargilikl miicadelelerde agagi yukan aym ekonomik temellere dayamiyorlardi ve dolayisiyla devlet ér- giitleri de o kadar giiclt bir dig bask altinda degildi. Kirim ve Nogay Tatarlarma kargi miicadele, son derece bi- yuk bir kuvvet harcanmasim gerektirmisti. Ama hig kugkusuz Fransa ile Ingiltere arasindaki Yizyil savasi'nda harcanan ¢a- badan daha fazla degildi bu. Eski Rusya’y: atesli silahlar kul- lanmaya ve daimi Streltsi birliklerini yaratmaya iten, Tatar- lar degildi; daha sonra soyluluk temelinde siivari ve piyade kuvvetleri kurmaya iten de Tatarlar degil, Litvanya, Polonya ve Isvec'in baskisiyda. Bati Avrupa’mn yarattigi bu basincin sonucu olarak, dev- let, artak iriiniin istisnai élgide biiyiik bir pargasim yutuyor- du, yani olusmakta olan ayricalikh sumflarin surtandan geg¢ini- yor ve biylece onlarin zaten yavas olan geligmelerini frenliyor- du. Ama hepsi bu de#ildi. Devlet ciftcinin «gerekli tirtin»iine de el koyuyor, onu yasama araclanndan yoksun birakuyor ve tize- rinde yerlegmeye daha vakit bile bulamadajn topraktan kag- mak zorunda birakiyordu; béylece, nifusun artmasim ve tire- tici giiglerin gelismesini engelliyordu. Bu sekilde, devlet, artkk iiriiniin olaganiistii derecede biiytik bir bélimtnii yuttugu dl- side, estate'ler arasindaki zaten yavag olan farkihlagma sii- recini engelliyor, gerekli wriiniin dnemli bir parcasina el koy- dugu dlgiide de, dayandizi o ilkel tiretim temellerini bile tahrip ediyordu. Ama varolmak, ig gormek ve dolayisiyla toplumsal iiriiniin kendisi igin gerekli olan parcasina el koyabilmek igin de, dev- letin hiyerarsik bir estate'ler érgitlenmesine ihtiyaci varda. Iste bu nedenle, bir yandan kendi geligmesinin ekono- mik temellerini zaypf diigiriirken, bir yandan da bu temellerin geligmesini hiikimet tedbirleriyle zorlamaya galigiyor ve -bii- tin dteki devletler gibi- estate'lerin bu gelismesini kendi yara-22 RUSYA'DA SUREKLI DEVRIM nina cevirmeye cabahyordu. Rus kiiltur tariheisi Milyukov, bunda, Bata Avrupa'mn tarihiyle tam bir zithk bulmaktadir. Oysa burda bir zithk yoktur. Orta Caglann, birokratik mutlakiyete déniigen estate'ler monarsisi, belirli toplumsal gikar ve iligkileri pekistiren bir devlet bigimi olugturuyordu. Ama bir kez ortaya giktzktan son- ra, bu devlet bigiminin de, yalmz alt estate'lerin degil, aym za- manda ist estate'lerin gkarlariyla gatismaya giren kendine ait (hanedan, saray, biirokratik) gikarlan vardi. Halk kitlele- riyle Deviet drgiitii arasindaki vazgecilmez «ara duvar mey- dana getiren hakim estate'ler, devlet'e baski yapuyorlar ve kendi gkarlarim devlet'in pratik faaliyetinin igerigi haline. getiriyorlard:. Aym zamanda devlet iktidar da, bagimsiz bir gic olarak, ist estate'lerin :karlanna kendi gériis agisindan bakyordu. Onlarin ézlemlerine kargi bir direne gésteriyor ve onlan kendine tabi kilmaya calisiyordu. Devletle estate'ler arasindaki iligkilerin tarihi, giiglerin kargihkh iligkilerine bagh olarak, bu gizgi izerinde geligmisti. Temel gizgileri bakimmdan dzdeg olan bir sire, Rusya'da da meydana gelmistir. Devlet, geligmekte olan ekonomik gruplari kullanmaya, onlar1 kendi ézel mali ve askeri gikarlanna bagimh kailmaya galignmstir. Hakim ekonomik gruplar da, dogup biiyiirlerken, kendi iistiinluklerini estate ayncahklan biciminde perginle- mek amaciyla kullanmaya calignuslardir deviet'i, Bu toplum- sal giigler cekismesinde, devlet iktidan, Bati Avrupa tarihinde oldugundan ¢ok daha kazangh gikmstar. Deviet iktidan ile ist. toplumsal gruplar arasinda, gahsan kitlelerin surtundan, onla- rin zararina yapilan hizmet miibadelesi (ki haklarin ve yi- kimliliklerin, gérevierin ve ayncaliklann dagitaminda ifa- desini bulmugtur), Rusya’da soyluluga ve ruhbanlara Bat Av- rupa'nin Orta Cag estate-monarsilerinde oldugundan daha az kazang saglarmgtir. Bu tartgmasiz béyledir. Yine de, Mil- yukov'un yaptign gibi, Bati'da estate’lerin devleti yarattifam, SONUCLAR ve OLASILIKLAR 23 x ikti ‘leri i mkarlari oysa Rusya'da devlet iktidarinin estate leri kendi Q dogrultusunda yarattigim sdylemek sok biiyitk bir abartma, éledyt timden kagirma olur. Estate'ler, devlet tedbirleriyle, yasayla yaratilamaz. Su ya da bu toplumsal grubun, devlet iktidarmin yardumyla, ay- ricahkh bir estate olarak bicimlenebilmesi icin, daha dnce bii- tin toplumsal avantajlariyla birlikte ekonomik bakamdan ge- ligmig olmasi gerekir. Estate'ler, daha énce saptanmus bir riit- beler silselesine gére, ya da Légion d ‘Honneur yasasina gire yoktan varedilemez. Bitim kaynaklanyla birlikte devlet ikti- dan, daha yiiksek ekonomik formasyonlan: ortaya gikaran te- mel ekonomik siirece sadece yardim edebilir. Yukanda belir- tildigi gibi, Rus devleti ulusun giiclerinin gorece biiytk bir bé- luiminii tiiketerek toplumsal kristallegme siirecini engelliyor, ama kendi amaglari igin de bu stirece ihtiyag duyuyordu. Dola- yisiyla, daha farkhlagms Batih gevresinin etkisi ve baslasi al- tinda (bu bask: askeri-devlet érgiitimiin arachgiyla aktarili- yordu), devlet de, ilkel bir ekonomik temel iizerinde toplumsal farkihlagmamn gelismesini zorla saglamaya gabalryordu, Da- hasi, toplumsal-ekonomik formasyonlarm zayufhgmin, sonucu olan bu zorlama gereginin kendisi bile, devletin, korucuyuluk yaparken, giictinti ist siniflarin gelisimini kendi arzusuna go- re dizenlemek igin kullanmaya galigmasim dogal Jalmistir. Ama bu yonde biiyiik bir bagan kazanmaya giden yolda, dev- Jet, daha Gnce de gérdiigiimiiz gibi toplumsal yapimn ilkelligi- nin sonucu olan kendi zayifligimin ve érgiitlenmesindeki ilkel- ligin kendisi igin bir engel haline geldigini gormiagtitr. Demek ki, Rusya'mn ekonomik kogullar tizerinde inga edilmig olan Rus devleti, daha yiiksek bir ekonomi temeli iize- rine kurulmus olan dost ve daha gok da dligman komgu devlet érgiitlerinin baslasiyla ileriye dogru itilmekteydi. Belli bir an- dan -ézellikle onyedinci yizhn sonundan- itibaren deviet bi- tiin giiciiyle tilkenin dogal ekonomik geligmesini buzlandirma- ya galigmigtir. Yeni el sanati dallari, makineler, fabrikalar,240 RUSYA'DA SUREKLI DEVRIM biytik sanayi, sermaye, deyim yerindeyse, dogal ekonomik govdeye yapay bir sekilde asulanmaya cahgihyordu. Kapita- lizm, devletin dogurdugu bir gey gibi gériniiyordu. Bu agidan, biitiin Rus biliminin devlet cab: i __Bu lan, i gabasinm ya bir arini oldugu, ulusal cehaletin givdesine yapilan vapay bit agi oldugu sdylenebilir. “ ; Rus ekonomisi de, Rus diigiincesi de, Bati'mn daha gelig- mig diigiince ve ekonomilerinin dogrudan baskis: altanda ge- lig igtir. Ekonomik kogullarin dogal ekonomi niteliginden Stiri, yani dig ticaretin yetersiz geligmesi yiiziinden, dteki wl- kelerie Rusya arasmdaki iligkiler devletin damgasim tagnyor- du; dolayisiyla bu iilkelerin etkisi, kendini dogrudan ekono- mik rekabette ortaya koymadan énce devletin varhgh icin veri- len amansiz bir miicadelede ifadesini buluyordu. Bati ekono- misi, Rus ekonomisini devlet aracihgiyla etkiliyordu. Daha iyi silahlanmig diigman iilkelerin ortasinda varolabilmek igin Rusya da fabrikalar kurmak, denizcilik okullan agmak, tahki- mat tizerine ders kitaplan yaymmlamak zorunda kahyordu. Ne var ki, eger bu ugsuz bucaksiz tilkenin i¢ ekonomisinin genel gidigi de bu yénde olmasaydh, eger ekonomik kogullarin gelig- mesi genel ve uygulamah bilimler igin bir talep dogurmamig olsayd, devletin bitin gabalan sonugsuz kalirds. Kendi seyri iginde dogal ekonomiden para-meta ekonomisine dogru gelis- mekte olan ulusal ekonomi, devletin tedbirlerinden ancak kendi geligmesine uygun diisenlerine, bunlar da ancak kendi- sine uygun digtikleri oranda cevap veriyordu. Rus sanayii- nin, Rus para sisteminin ve devlet kredilerinin tarihi, bu géri- gin en aguk kamtlandir. , (*) Okullann da en aztndan fabrika kadar deviet'in «yapay» bir driin oldugu- nu anlamak igin, deviet'le okul arasindaki ilk iligkilerin karakteristik sizgilerini hatirlamak yeter. Devlet‘in egitim konusundaki gabalan, bu «yapayhga» ortaya koymaktadir. Okulu asan égrenciler, zincire vurulu- yorlardh, Butiin okul zincire vurulmustu. Okumak, bir hizmet cegidiydi. Ofrencilere tcret édeniyordu, vs., vs., (Trotskiy'in notu). SONUCLAR ve OLASILIKLAR 25 «Sanayi dallarimn gogunlugu (metal, geker, petrol, igki ve hatta tekstil sanayii)» diyor Profesér Mendeleyev, «hiikiimet tedbirlerinin dogrudan etkisi altnda, hatta kimi zaman bi- yiik deviet siibvansiyonlannin yardimyla, ama ézellikle de devlet her zaman bilingli olarak koruyucu politika izledigi igin, ortaya gikabilmislerdir. Ugiineti Aleksandr'in hikimdarhgi zamanunda, devlet bu politikaya agikca kabul etmistir... Devle- tin tist kademeleri, koruyuculuk ilkelerini biitiinityle kabul ederken, bir bitiin olarak eZitimli sumflarimzdan daha ileri olduklarim géstermiglerdir.» (D. Mendeleyev, Rusya’nm An- lagmasina Dogru, St. Petersburg, 1906, s. 84). Sinai koruyuculugun bu gok bilgili évgiiciisii, devletin poli- tikasinm, smai giicleri gelistirme kaygisiyla degil, tamamen parasal ve kismen de askeri-teknik diigiincelerle belirlendigi- ni eklemeyi unutuyor. Bu yiizden, koruma politikasi, gogu za- man, sadece sinai geligmenin temel gikarlarina degil, cegitli ig adam. gruplannin ézel mkarlarina bile ters diigmiigtiir. Orne- gin, pamuklu dokuma tezgah sahipleri, «pamuga konulan yiiksek vergilerin, pamuk ekimini tegvik etmek amaciyla de- Bil, surf mali kazanglar yéztinden stirdiriildugini» agikea be: lirtmislerdir. Nasil estate'lerin «yaratlmasinda» hiikiimet, hergeyden énce devietin hedeflerini gézetmigse, sanayiyi

You might also like

• Eserler Cilt 10 Agustos-Aralik 1927 J.V. Stalin

  

  Document178 pages

  Eserler Cilt 10 Agustos-Aralik 1927 J.V. Stalin

  ALİHAYDAR ERDEM

  No ratings yet
• Eserler - Cilt 16 - Mayis 1945-Aralik 1952 - J.V. Stalin

  

  Document214 pages

  Eserler - Cilt 16 - Mayis 1945-Aralik 1952 - J.V. Stalin

  ALİHAYDAR ERDEM

  No ratings yet
• Stalin Komunizmdir-Insanliktir KSG Yayinlari PDF

  

  Document54 pages

  Stalin Komunizmdir-Insanliktir KSG Yayinlari PDF

  ALİHAYDAR ERDEM

  No ratings yet
• • Magazines
  • Podcasts
  • Sheet music
• Stalin 15 Parti Kongresi Sayfa 136 216

  

  Document43 pages

  Stalin 15 Parti Kongresi Sayfa 136 216

  ALİHAYDAR ERDEM

  No ratings yet
• Eserler Cilt 1 1901-1907 J.V. Stalin

  

  Document191 pages

  Eserler Cilt 1 1901-1907 J.V. Stalin

  ALİHAYDAR ERDEM

  No ratings yet
• Stalin J.T. Murphy 1945

  

  Document165 pages

  Stalin J.T. Murphy 1945

  ALİHAYDAR ERDEM

  No ratings yet
• Stalin 15 Parti Kongresi Sayfa 136 216

  

  Document43 pages

  Stalin 15 Parti Kongresi Sayfa 136 216

  ALİHAYDAR ERDEM

  No ratings yet
• Stalin-Eserler Cilt 10 Agustos-Aralik 1927

  

  Document178 pages

  Stalin-Eserler Cilt 10 Agustos-Aralik 1927

  ALİHAYDAR ERDEM

  No ratings yet
• Stalin J.T. Murphy 1945 Bilim Ve Sosyalizm

  

  Document166 pages

  Stalin J.T. Murphy 1945 Bilim Ve Sosyalizm

  ALİHAYDAR ERDEM

  No ratings yet
• Stalin-Eserler Cilt 2 1907-1913

  

  Document186 pages

  Stalin-Eserler Cilt 2 1907-1913

  ALİHAYDAR ERDEM

  No ratings yet
• Stalin 15 Parti Kongresi Sayfa 136 216

  

  Document43 pages

  Stalin 15 Parti Kongresi Sayfa 136 216

  ALİHAYDAR ERDEM

  No ratings yet
• Stalin-Eserler Cilt 1 1901-1907

  

  Document191 pages

  Stalin-Eserler Cilt 1 1901-1907

  ALİHAYDAR ERDEM

  No ratings yet
• Sosyalist Ekonominin Meseleleri - J. Stalin - Sol

  

  Document75 pages

  Sosyalist Ekonominin Meseleleri - J. Stalin - Sol

  ALİHAYDAR ERDEM

  No ratings yet
• Stalin 15 Parti Kongresi-Sayfa 136-216

  

  Document33 pages

  Stalin 15 Parti Kongresi-Sayfa 136-216

  ALİHAYDAR ERDEM

  No ratings yet
• Diyalektik Ve Tarihsel Materyalizm

  

  Document46 pages

  Diyalektik Ve Tarihsel Materyalizm

  marla1083

  No ratings yet
• Stalin LeninizminIlkeleri

  

  Document106 pages

  Stalin LeninizminIlkeleri

  ALİHAYDAR ERDEM

  No ratings yet
• Stalin-BKP (B) - in 1941-1945 BYS - Ndaki Rolu

  

  Document35 pages

  Stalin-BKP (B) - in 1941-1945 BYS - Ndaki Rolu

  ALİHAYDAR ERDEM

  No ratings yet
• Stalin-15 Parti Kongresi-Sayfa 136-216

  

  Document3 pages

  Stalin-15 Parti Kongresi-Sayfa 136-216

  ALİHAYDAR ERDEM

  No ratings yet
• Stalin-Diyalektik Ve Tarihi Materyalizm

  

  Document17 pages

  Stalin-Diyalektik Ve Tarihi Materyalizm

  ALİHAYDAR ERDEM

  No ratings yet
• Stalin DiyalektikVeTarihselMateryalizm

  

  Document23 pages

  Stalin DiyalektikVeTarihselMateryalizm

  ALİHAYDAR ERDEM

  No ratings yet
• Stalin-SBKP (B) 'Deki Sag Sapma Uzerine

  

  Document55 pages

  Stalin-SBKP (B) 'Deki Sag Sapma Uzerine

  ALİHAYDAR ERDEM

  No ratings yet
• Stalin-SBKP - B - XV. Parti Kongresi-2-19 Aralik 1927

  

  Document69 pages

  Stalin-SBKP - B - XV. Parti Kongresi-2-19 Aralik 1927

  ALİHAYDAR ERDEM

  No ratings yet
• Stalin-SBKP - B - XV. Parti Kongresi-2-19 Aralik 1927

  

  Document69 pages

  Stalin-SBKP - B - XV. Parti Kongresi-2-19 Aralik 1927

  ALİHAYDAR ERDEM

  No ratings yet
• Stalin-SBKP (B) 'Deki Sag Sapma Uzerine

  

  Document55 pages

  Stalin-SBKP (B) 'Deki Sag Sapma Uzerine

  ALİHAYDAR ERDEM

  No ratings yet
• Stalin Sovyet Ekonomistleriyle Bes Gorusme 1942 1952

  

  Document168 pages

  Stalin Sovyet Ekonomistleriyle Bes Gorusme 1942 1952

  ALİHAYDAR ERDEM

  No ratings yet
• Stalin-SBKP - B - XIV. Parti Kongresi-18-31 Aralik 1925

  

  Document48 pages

  Stalin-SBKP - B - XIV. Parti Kongresi-18-31 Aralik 1925

  ALİHAYDAR ERDEM

  No ratings yet
• Stalin SBKP (B) Tarihi Kisa Ders - 1938

  

  Document327 pages

  Stalin SBKP (B) Tarihi Kisa Ders - 1938

  ALİHAYDAR ERDEM

  No ratings yet
• Stalin Sonyazilar

  

  Document55 pages

  Stalin Sonyazilar

  ALİHAYDAR ERDEM

  No ratings yet
• Stalin-SSCB'de Sosyalizmin Ekonomik Proplemleri

  

  Document56 pages

  Stalin-SSCB'de Sosyalizmin Ekonomik Proplemleri

  ALİHAYDAR ERDEM

  No ratings yet
• Stalin-Ulusal Sorun Ve Leninizm 18 Mart 1929

  

  Document52 pages

  Stalin-Ulusal Sorun Ve Leninizm 18 Mart 1929

  ALİHAYDAR ERDEM

  No ratings yet