Seyfi Say Mustafa Sabri Efendi'nin Modernistlere Cevabı

DOSYA

Mustafa Sabri
DOSYA Efendi'nin

Kadın ve Aile Konusunda

MODERNİSTLERE CEVABI
Seyfi Say

Osmanlı’nın son şeyhülislâmlarından Mustafa Sabri Efendi, XX. yüzyıl başlarında Türkiye’de güç kazanan Batılılaşma cereyanının ve
Batı hayranlığının etkisiyle ortaya çıkan İslâm’ı reforma tâbi tutma, çağdaşlaştırma ve Batı’nın yaşam tarzıyla uyumlu hale getirme
çabalarına karşı kalemiyle büyük bir mücadele vermiş bulunmaktadır. Bu çerçevede kadın hak ve hürriyetleri davasıyla ortaya çıkanların
taleplerini ve görüşlerini de tartışma konusu yapmıştır. Şeyhülislâm’a göre, kadınlara İslâm’ın izin vermediği birtakım hakları tanımak
isteyenlerin gerçek amaçları, onların zaaflarını ve kadınlıklarını kullanmak ve onları cinsellikten ekonomik menfaate kadar uzanan
bir yelpazede sömürmekten başka bir şey değildir. Böylelerinin katı ve tavizsiz örtünme karşıtlığı da, gerçek amaçlarını ortaya koyan
bir kanıt durumundadır. Kadın ve erkeği kendi fıtratları çerçevesinde eşit hale getiren İslâm’a uygun bir işbölümü yerine, onların

DOSYA
yaratılıştaki farklılıklarını yok sayan bir eşitlik davası gütmeleri de, kadınları aldatmak ve sömürmekten başka bir sonuca yol açmamıştır
ve açmayacaktır. Örtünme karşıtlığı ya da çıplaklık yanlılığı ile yetinmeyip aynı zamanda taaddüd-i zevcât karşıtlığı yapmaları, buna
karşılık zina ve nikâhsız beraberlikler konusunda herhangi bir duyarlılık sergilememeleri de, gerçek amaçlarının dörtle kayıt altına
alınan tahdid-i zevcâttan kurtulmak olduğunu, sınırsız gayrimeşru ilişki serbestliğini hedeflediklerini ortaya koymaktadır.

‫ ﺳﻴﻔﻲ ﺻﺎي‬/ ‫رد اﻟﺸﻴﺦ ﻣﺼﻄﻔﻰ ﺻﺒﺮي أﻓﻨﺪي ﻋﻠﻰ رأي اﻟﺤﺪاﺛﻴﻴﻦ ﻓﻲ اﻟﻤﺮأة واﻟﻌﺎﺋﻠﺔ‬
‫اﻟﺸﻴﺦ ﻣﺼﻄﻔﻰ ﺻﺒﺮي أﻓﻨﺪي أﺣﺪ ﺷﻴﻮخ اﻹﺳﻼم اﻟﻤﺘﺄﺧﺮﻳﻦ ﻓﻲ اﻟﻌﻬﺪ اﻟﻌﺜﻤﺎﻧﻲ ﻧﺎﺿﻞ ﻧﻀﺎﻻ ﻣﺮﻳﺮا ﺑﻘﻠﻤﻪ ﺿﺪ ﻣﺤﺎوﻻت اﻟﺘﻐﺮﻳﺐ اﻟﺘﻲ اﻛﺘﺴﺒﺖ ﻗﻮة‬
‫أﻛﺒﺮ ﻓﻲ ﻣﻄﻠﻊ اﻟﻘﺮن اﻟﻌﺸﺮﻳﻦ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ذﻫﻨﻴﺔ اﻻﻧﺒﻬﺎر ﺑﺎﻟﻐﺮب اﻟﺘﻲ ﺣﺎول ﻓﻴﻬﺎ اﻟﺒﻌﺾ إﺧﻀﺎع اﻹﺳﻼم ﻟﻺﺻﻼح واﻟﺘﺤﺪﻳﺚ واﻟﺘﻄﻮﻳﻊ ﺣﺴﺐ ﻣﺎ‬
.‫ وﻓﻲ ﻫﺬا اﻹﻃﺎر ﻧﺎﻗﺶ اﻟﺸﻴﺦ اﻟﻤﻄﺎﻟﺐ واﻵراء اﻟﺘﻲ ﺧﺮج ﺑﻬﺎ أوﻟﺌﻚ اﻟﺬﻳﻦ ﻳﻄﺎﻟﺒﻮن ﺑﺤﺮﻳﺔ اﻟﻤﺮأة وﺣﻘﻮﻗﻬﺎ‬.‫ﻳﻼﺋﻢ ﻃﺮﻳﻘﺔ اﻟﺤﻴﺎة اﻟﻐﺮﺑﻴﺔ‬
،‫وﺣﺴﺐ ﺷﻴﺦ اﻹﺳﻼم ﻓﺈن اﻷﻫﺪاف اﻟﺤﻘﻴﻘﻴﺔ ﻷوﻟﺌﻚ اﻟﺬﻳﻦ ﻳﺴﻌﻮن إﻟﻰ ﺗﻤﻜﻴﻦ اﻟﻤﺮأة ﻣﻦ ﺟﻤﻠﺔ ﻣﻦ اﻟﺤﻘﻮق ﻟﻢ ﻳﺴﻤﺢ ﺑﻬﺎ اﻹﺳﻼم‬
‫ وﻣﺎ‬.‫إﻧﻤﺎ ﻫﻮ اﺳﺘﻐﻼل ﺿﻌﻔﻬﻦ وأﻧﻮﺛﺘﻬﻦ وإﺧﻀﺎﻋﻬﻦ ﻟﺴﻠﺴﻠﺔ ﻣﻦ اﻻﺳﺘﻐﻼل ﺗﺘﺮاوح ﺑﻴﻦ اﻻﺳﺘﻐﻼل اﻟﺠﻨﺴﻲ واﻻﻗﺘﺼﺎدي وﻏﻴﺮﻫﻤﺎ‬
‫اﻟﺨﻠﻘﻴﺔ‬ ِ ‫ وإن ﻣﻨﺎداﺗﻬﻢ ﺑﻤﺴﺎواة ﺗﺘﺠﺎﻫﻞ اﻟﻔﺮوق‬.‫ﻋﺪاؤﻫﻢ اﻟﺸﺪﻳﺪ وﺗﻌﺼﺒﻬﻢ ﺿﺪ ﺣﺠﺎب اﻟﻤﺮأة إﻻ دﻟﻴﻞ ﻋﻠﻰ أﻫﺪاﻓﻬﻢ اﻟﺤﻘﻴﻘﻴﺔ ﺗﻠﻚ‬
‫ ﻟﻢ ﺗﺆ ّد‬،‫ﺑﻴﻦ اﻟﻤﺮأة واﻟﺮﺟﻞ ﺑﺪﻻ ﻣﻦ ﺗﻘﺎﺳﻢ اﻷدوار ﺑﻴﻦ اﻟﺮﺟﻞ واﻟﻤﺮأة ﻛﺠﺎء ﺑﻪ دﻳﻦ اﻹﺳﻼم ﺑﺸﻜﻞ ﻳﺘﻨﺎﺳﺐ ﻣﻊ اﻟﻔﻄﺮة اﻟﺒﺸﺮﻳﺔ‬
‫ وﻟﻢ ﻳﻜﺘﻒ ﻫﺆﻻء ﺑﻤﻌﺎداة اﻟﺤﺠﺎب واﻟﺘﺸﺠﻴﻊ ﻋﻠﻰ اﻟﻌﺮي ﺑﻞ‬.‫وﻟﻦ ﺗﺆدي إﻻ إﻟﻰ ﻧﺘﻴﺠﺔ واﺣﺪة وﻫﻲ اﻟﺘﺤﺎﻳﻞ ﻋﻠﻰ اﻟﻤﺮأة واﺳﺘﻐﻼﻟﻬﺎ‬
‫ وﻫﺪﻓﻬﻢ اﻟﺤﻘﻴﻘﻲ ﻓﻲ ذﻟﻚ ﻫﻮ اﻟﺘﺨﻠﺺ ﻣﻦ‬،‫إﻧﻬﻢ ﻧﺎﺻﺒﻮا اﻟﻌﺪاء ﻟﺤﻖ ﺗﻌﺪد اﻟﺰوﺟﺎت وﺗﻐﺎﺿﻮا ﻋﻦ اﻟﺰﻧﺎ واﻟﺘﻌﺎﻳﺶ دون ﻋﻘﺪ ﻧﻜﺎح‬
.‫ واﻟﺴﻌﻲ وراء ﺗﺤﺮﻳﺮ اﻟﻌﻼﻗﺎت ﻏﻴﺮ اﻟﻤﺸﺮوﻋﺔ ﺑﻴﻦ اﻟﺠﻨﺴﻴﻦ إﻟﻰ ﻣﺎ ﻻ ﻧﻬﺎﻳﺔ ﻟﻪ‬،‫ﺗﺤﺪﻳﺪ اﻹﺳﻼم ﻟﻌﺪد اﻟﺰوﺟﺎت ﺑﺄرﺑﻌﺔ‬

M. Sabri Efendi’s Response to Modernists on Women and Families / Seyfi Say

One of the last Shaykhu’l-Islam in the Ottoman era, Mustafa Sabri Efendi, fought hard with his writings in the early 20th
century against the westernization movement in Turkey, the efforts to reform and modernize Islam and assimilate it to the
western culture. Within this framework he has debated the demands and views of those who championed the cause of
women's rights and liberties. According to the Shaykhu’l-Islam, the true intentions of those wishing to grant women certain
rights not permitted by Islam is no other than taking advantage of their weaknesses and exploiting them in all aspects
ranging from sex to financial gain. Their rigid and uncompromising objections to the Islamic dress code (purdah) make their
true intentions evident. Their concept of equality which ignores the inherent differences between men and women rather
than a division of labor that makes them equal in relation to their creations has yielded no results other than the deception
and exploitation of women. In addition to being against purdah and in support of nudity, their stance against polygamy
while not displaying any sensitivity against adultery or concubine indicates that their true intentions are doing away with
monogamy and having an unlimited number of extramarital relationships.

RIHLE Nisan-Haziran 2011 25