You are on page 1of 6

Archivo Municipal de Tequila, Jalisco [primera parte del documento].

1) Ypan ynen altepetl santa maria magdalena xamayn ypan mitztle


Ipan inin altepe-tl Santa María Magdalena Xamayn, ipan metz-tli

En el pueblo de Santa María Magdalena Xamayn, en el mes

2) nobiembre qui hueca tonale 3 auen xehuetl de 1665 años nican o-huala topil-
noviembre quihuica tonal-li 3 auh xihui-tl de 1665 años, nican o-hualla topil-

de noviembre, que lleva el día 3, en el año de 1665. Vino aquí nuestro querido hijo,

3) tzin Thomas Nicolas quitlatlani Dios yhue litiles yuā señor rey de su
tzin Thomas Nicolas qui-tlatlani Dios i-huelitiliz ihuan señor rey de
su

Thomas Nicolás, ruega a Dios su grandeza/su poder y al señor rey de su

4) magestad yuā axca yc yaltepetl y justicia alcalde de ordinario


magestad ihuan axca yc i-altepe-tl i-justicia alcalde de ordinario

magestad y hoy a través/por medio del pueblo, su justicia y alcalde ordinario

5) o-mo-presentaro ypa tleyn o mochi ypanpa cec ne altepetl tiquela


o-mo-presentaro ipan tlein omochi[uh¿?] ipampa cecni altepe-tl Tequila

se presentó, sobre lo que sucedió, debido a que en una parte del pueblo de Tequila

6) yca señor corregidor oquitzacuili oquitzitzqui yca yjusticia auh


ica señor corregidor o-qui-tzacuili o-qui-tzitzqui ica ijusticia auh

al/con el señor corregidor, lo detuvo/encerró, lo agarró, con su justicia. Y

7) ca nili ca y-tequiuh justicia auh axca tleyn oquito yehual


textigo
ca nelli ca i-tequiuh justicia auh axca tlein o-qui[h]to yehuatl testigo

es verdad, es su trabajo del justicia. Pero hoy dijo el testigo:

8) Ca amo nile [¿?] aço tehuilia1 ynahuac dios ypampa Ye oquiça ca çan tla
Ca amo nelli ahzo tehuilia i-nahuac dios. Ipampa ye o-quiça ca çan tla-

“Que no es verdad que acaso apedreó cerca, por dios”. Por eso ya salió, sólo en vano

9) pic ytech otlame amo onca textigo auh ya mo tzitzqui yehuatl


pic i-tech o-tlami amo on-ca testigo auh ya mo-tzitzqui. Yehua-tl

1
Me parece que existe la posibilidad de que el escribano se haya equivocado (hay varias tachaduras y
correcciones a lo largo del documento), y que en realidad lo que se debió haber escrito es teilhuia, es decir,
“quejarse”, en este caso “quejarse de Dios” o “renegar”, ya que más abajo, se dice que él en verdad “ama a
Dios.
junto a él terminó, no está allí el testigo. Ya se detuvo [a él]. Él

10) quipia ytlatlacol omochihua ynformacion auh ocholo auh


ynto-
qui-pia i-tlatlacol o-mo-chihua información auh o-cholo auh in-to

tiene su pecado [culpa, falta, crimen]. Se hizo la información. Huyó. Nuestro querido

11) piltzin amo quipia tley n itlatlacole ni can ticati ytahuan


ypan to
pil-tzin amo qui-pia tlein i-tlatlacol. Nican ti-cateh i-ta[h]-huan ipan to

hijo, no tiene culpa. Aquí estamos sus padres, en nuestro

12) altepetl xamay señores altipehuaqui ypan amochantzinco


tequela
altepe-tl Xamay, señores altepe-hua-queh i-pan amo-chan-tzin-co Tequila

pueblo de Xamay,[mientras que los] señores ciudadanos [están] en su casa en Tequila

13) Yuā señor corregi maxicmatica ynin topilzi ca nili


otlatlaso ynahuac t[o]t[ecuy]o
Ihuan señor corregi[dor], ma-xi-c-mati-ca inin to-pil-tzin ca nelli o-
tlatlazoh i-nahuac to-tecuyo

Y señor corregidor, sepa que nuestro querido hijo, en verdad amó a nuestro señor/agradeció a
nuestro señor

14) dios ypampa tleyn tiaxca oquihuica auh axca ya neca


oquitlatlanile
dios i-pampa tlein ti-axca o-qui-huica auh axca ya nican o-qui-
tlatlanile

dios. Por eso, el hermano mayor lo acompañó [lo llevó]. Hoy ya aquí pidieron a Dios,

15) al[cal]de ordenario ymahuistocatzin Feli samora ynocihuatl ompa o


alcalde ordinario y-mahuis-toca-tzin Feli[pe] Zamora ino[n] cihua-tl ompa o-

al alcalde ordinario, que se llama con honor Felipe Zamora, que a esa mujer, allá

16) quitzacua corregidor axca ya oquimati y-tatzin ompa ytoca


altepetl
qui-tzacua corregidor axca ya o-qui-mati i-ta[h]-tzin ompa i-toca altepe-tl

la encerró el corregidor. Ahora ya supo su padre[está] allá, se llama el pueblo

17) San Franco ystlan ya ompa yahui topilhuan quihualecazqui yno


San Fran[cis]co Ixtlán, ya ompa yahui to-pil-huan qui-hual-ehca-z-queh in no

San Francisco Ixtlán, ya allá fueron nuestros hijos, llegarán [con] esa [mi¿?]

18) cihuatl ca tribotario yca mo ypilhuā quen hualicazqui amo moca


cihuatl ca tributaria ica i-pil-huan quin hualehca2-z-queh amo mo-ca-

mujer, que es tributaria, con sus hijos después los harán venir, no dejarán

19) huaz ci3 amo señores anquepalihuisqui yehuante ompa


yauhuilo
hua-z-queh amo señores an-qui-palehui-z-que[h] yehuantin ompa yau-huilo

los señores ustedes no ayudarán [¿?], ellos allá se han ido

20) Ma ypampa dios amo polihuiz ynon cihual yn tlacamo quiniquiz


señor
Ma i-pampa dios amo polihui-z inon cihua-tl intlacamo qui-nequi-z señor

Quiera dios, por eso, que no desaparezca la mujer, de otra forma, quiera el señor

21) corregidor quica huaz ynon cihuatl quimatiz audencia tley ca


corregidor qui-cahua-z inon cihua-tl qui-mati-z audiencia tleyca

corregidor que deje la mujer, que conozca audiencia, con el fin¿?

22) ypampa tribotario ynon ciuatl señor ma ypampa dios ma ximotlachial-


ipampa tributario inon cihua-tl señor ma ipampa dios ma-xi-mo-tlachialti-can
porque tributario esa mujer-ABS señor Opt-Imp-Ref-MIRAR-pl
Por ser tributaria esta mujer, señor, que por eso Dios los haga mirar

23) tican maxemo tizcahuican ca tley ya quimochihuiliz justicia ca


ma-xi-mo-tezcahui-can ca tlein ya qui-mo-chihu-ili-z justicia ca
Opt-Imp-Ref-MIRAR-Pl en el espejo que ya O-REF-APL-HACER-Fut justicia ca
Que se miren en el espejo, que ya se hará justicia,

24) Amo yez tlacatoles [¿?] ca milahuac nican otic chihuaqui


totlatoltzin
Amo ye-z tlacatiles ca melahuac nican o-ti-c-chihua-queh to-tlatol-
tzin

No irá a tratarlos bien, es recta, aquí hicimos/asentamos nuestra respetada palabra

25) Santa Maria Magdalena Xamayn mane matimacaz cihuatl señor co-
Santa María Magdalena Xamayn mane ma-ti-maca-z cihua-tl señor co-

En Santa María Magdalena Xamayn, aunque tú des a la mujer señor co-

2
Este verbo podría ser ehcahuia, que es el causativo de ehco, “llegar” (Karttunen, 1983).
3
Como posibilidad, tal vez es –qui/queh.
26) rregidor auh ynon textigo oquitotihuilia ci anima ma xictlacaquil-
rregidor auh inon testigo o-qui[h]to-tihuilia ce anima ma-xi-c-tlacaquil-

[co]rregidor, y el testigo dijo que un ánima [se] esté quejando

27) tica para amoyuhqui occipa yztla catiez auh yntlaca mohualas [fin de
folio]
tica para amo iuhqui oc-ceppa (i)ztlacati-ez auh intlacamo huala-z

para que no de esta forma otra vez, mienta. Si no [de otra forma], vendrá

28) ynon cihuatl mo tzitzqui ynon textigo mohualica molino ypampa


qui-
inon cihuatl mo-tzitzqui inon testigo mo-hual-ica[¿?] molino i-pampa qui-

esa mujer, se agarra del testigo [de ese testigo] se viene a [donde está] el molino, porque sa-

29) matiz quinami aço onca dios Señores yno cihuatl campa
onca yna-
mati-z quenamih aço onca dios señores ino[n] cihua-tl campa onca i-na-

brá, de qué forma acaso [donde está] dios, señores, esa mujer, donde allá [¿?] junto

30) huac corregidor catca ya nica oquimo cui te topiltzin Thomas ni-
huac corregidor catca ya nica[n] o-qui-mo-cuite to-pil-tzin Thomas Ni-
con/al corregidor Vaux está ya aquí Pret-Obj-Ref-apresar POS1a-hijo-Rev
al corregidor estaba aquí, apresó nuestro amado hijo Thomas Ni-

31) colas amo ça yuhqui mocuipaz titlanque me ma xic chihua ca a


colas amo ça iuhqui mo-cuepa-z titlanqueme[h] ma-xi-c-chihua-ca[n] [¿?]
a-
colás, no sólo de la misma manera se regresarán los mensajeros. [¿?] que hagan

32) Mo tiquiuh ynamo tipalehuiles no yuhqui ticchihuaz que tihuā


Mo-tequiuh in amo ti-palehuili-z no-iuhqui ti-c-chihua-z-que[h] tihuan

tu trabajo. No ayudarás. De la misma forma, nosotros [lo ]haremos, noso-

33) Ti[n] aço tleyn amo nitiquipacholes ya ysquich yntotlatol nican oti-
Tin aço tlein amo-netequipacholiz ya ixquich in to-tla[h]tol nican o-ti-

tros si acaso lo que sea su aflicción [pena] [de ustedes]. Ya es toda esta nuestra palabra, aquí es-

34) tlacuiloque yc niltiz nicā mofirmatizque yc toaltepetl yc ma-


tlacuilo-que[h] ic nelti-z nican mo-firmati-z-que[h] ic to-altepe-tl ic ma-
cribimos con verdad, aquí se firmará en nuestro pueblo, por lo tanto, se cono-

35) chiz tle mocaquiz ynetotlatol ynahua t[o]t[ecuy]o dios quiçatepan tohuey
chi-z-tle mo-caqui-z in[e] to-tla[h]tol i-nahua[c] to-tecuyo dios qui-zatepan to-huey

cerá, se escuchará esta nuestra palabra junto a Dios nuestro señor, en seguida nuestro gran

36) Tlatoca Rey de su magestad


Tlatoca, rey de su magestad

Señor, rey de su magestad.

37) Felipe de Samora alcal-


Felipe de Zamora alcal-

Felipe de Zamora alcal-

38) de del pueblo de Xamayn


de del pueblo de Xamayn

de del pueblo de Xamayn

39) Felipe Gero[ni]mo de Regidor.


Felipe Geronimo de Regidor

Felipe Geronimo de Regidor

40) Juan Lorinço Josep Gonçalo Xpval [Cristóbal] Rodriguez


Juan Lorenzo Josep Gonzalo Cristóbal Rodríguez

Juan Lorenzo, Josep Gonzalo Cristóbal Rodríguez

41) Martin Miguel Gaspar Rafael Felipe Vecenti gonçalo


Martín Miguel Gaspar Rafael Felipe Vicente Gonzalo

Martín Miguel Gaspar Rafael Felipe Vicente Gonzalo

42) Domengo Ortes Diego Lorenço


Domingo Ortiz Diego Lorenzo

Domingo Ortiz, Diego Lorenzo

43) Otictlatlaniliqui Thomas aço omiqui ynon cihuatl oquito amo om-
o-ti-c-tlatla-nili-que[h] Thomas aço o-miqui inon cihua-tl o-qui[h]to
amo om-

Pedimos, Thomas tal vez murió, esa mujer dijo [que] no [está] a-
44) pa onca tequila auh milahuac axca oticmatiqui quale amotley
-pa onca Tequila auh melahuac axca o-ti-c-mati-qui cualli amo tley[n]

llá en Tequila. En verdad hoy supimos bien que no es lo que

45) omochi[uh¿?] cihual amo moniqui polihuiz yuhqui oquitoqui


ytahuan
o-mochi cihua-tl amo mo-nequi polihui-z iuhqui o-qui[h]to-queh i-tah-huan

sucedió. La mujer, no es necesario que desaparezca, de esta forma/así dijeron sus padres

46) ompa yztlan señores alcaldes ypampa anquenpale


huizqui
ompa Ixtlan, señores alcaldes ipampa an-que-palehui-z-que[h]

allá en Ixtlán, señores alcaldes, porque ustedes ayudarán

47) Topilhuan izquich.


To-pil-huan ixquich.

A nuestros hijos en todo/todos [¿?].

You might also like