Recep Çetin - İleri Kumanda Teknikleri Ve PLC PDF

• •
iLERi KUMANDA
• •
TEKNiKLERi
VE
PLC
Anadolu Teknik, Teknik ve
Endüstri Meslek Liselerinde
Yazan:
Recep ÇET\N
Karabük - 2000
Bu kitaptaki çalışmaların her hakkı Recep ÇETİN' e aittir.
Kitaptaki metin ve şekiller kısmen de olsa izinsiz yayınlanamaz.
Copyright © Recep Çetin
Ödemeli isteme adresi
Recep Çetin
Yeni mahalle Nur kent sitesi

A Blok Daire 5
Safranbolu I KARABÜK
TEL Ev o 370 7123789

Okul o 370 4151689
Cep o 542 6755062
Do(Juş Matbaacılık ve Tic. Ltd. Şii.• Tel: (0.312) 311 22 24

ÖNSÖZ
Bilim ve sanayinin gelişmesi ile birlikte insanlar değişik arayışlar içine

girmişler, bir sistemi daha az maliyetle ve daha az emek harcayarak daha
kolay bir şekilde nasıl yapabiliriz düşüncesi ile çaba sarf etmişlerdir.
Günümüz teknolojisinde, özellikle gıda,

otomotiv, tekstil, gibi yaygın alan-
larda iş makinalarının kumandası artık
dijital sistemle yani ileri teknoloji ile ya-
pılmaktadır. Zira fabrika ve iş yerlerinde makinaların kontrol edilebilmesi için
klasik kumanda devreleri yani kontaktör, zaman rölesi gibi elemanlar yerine
günümüzde dijital elektronik konusunda gelişmelere bağlı olarak transistör,
tristör, entegre ve buna benzer elemanlar kullanılmaktadır. Bu nedenle
ülkemizde modern tesislerde bu makinaları çalıştıracak yetişmiş elemanlara
ihtiyaç vardır. Bu düşünceden yola çıkarak Milli Eğitim Bakanlığının müfredat
programına uygun bir kitap hazırlamayı uygun gördüm . inanıyorum ki içerik
olarak uygulamaya yönelik bir çok konu, kitap kullanıcılarına yararlı olacaktır.
Kitap içersinde bulunan devrelerin büyük çoğunluğu denenerek kitaba konul-
muştur. Özellikle PLC devrelerinin tümü denenmiştir.
Kitabın kullanıcılara yararlı olabilmesi için çok değişik kaynaklardan yarar-

lanılmış, sizlere en yeni, en detaylı bilgiler verilmeye çalışılmıştır.
Bu kitapta, PLC anlatılırken sadece en yaygın olarak kullanılan bir marka

üzerinde durulmuştur. Her değişik firmanın ürettiği PLC; programlama ve bağ
lantı/ar yönünden farklılık göstermesine rağmen mantık olarak genelde
birbirine benzer durumdadır. Ancak şu unutulmamalıdır ki Üretici firma kim
olursa olsun PLC' fer de temel komutlar genelde aynıdır.
Kitabın eksiksiz ve hatasız olarak çıkartılabilmesi için büyük çaba sarfedil-

miştir. Bunarağmen eksikler ve hatalar varsa öğretmen arkadaşlarımın uyarı
ları ve yapıcı eleştirileri ile kitabın bundan sonraki baskılarında düzeltilme yo-
luna gidilecektir.
Kitabın eğitim camiasında teknik bilgi açığını gidermesi dileği ile değerli
eğitimci arkadaşlarıma başarılar diliyorum. Arkadaşlarıma her konuda yardı
ma hazır olduğumu belirtiyorum.
Recep ÇETİN
Teknik Öğretmen
YARARLANILAN KAYNAKLAR
1- Dijital Elektronik ( Harun Bayram )
2- Dijital Elektronik ( Yılmaz Çamurcu )
3- Asalsan Seti ( Tümleşik devreler )
4- Otomatik Kumanda iV ( Jıca)
5- Elektronik ( Serdar Küçük )
6- İleri Kumanda Teknikleri ( Tahsin Yazır )
7- Dijital Elektronik ( Kemal Yarcı )
8- Dijital Elektronik ve uygulamaları ( Recai Aslan )
9- Sıemens sımatıc kullanım klavuzu
10- Lojik Devre Deneyleri (Hüseyin Güçlü)
11- Yazarın ders notları

İÇİNDEKİLER .....
BÖLÜM 1
SAYI SİSTEMLERİ .................................................................................................... 1

1.1 Giriş ..................................................................................................................1
1.2 Desi mal sayı sistemi .. ... .. .. ... .. ..... .. ... .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ...... ...... .... 1
1.3 ikili sayı sistemi ............... . ........................................................................... 1
1.4 Oktal sayı sistemi ........................................................................................... 1
1.5 Heksadesimal sayı sistemi ............................................................................ 2
Sayı sistemlerinin birbirine dönüştürülmesi
2.1 Desimal sayıların binary sayılara çevrilmesi ................................................... 2
2.2 Binary sayıların desimal sisteme çevrilmesi ................................................... 3
2.3 Okta! sayıların desi mal sayı sistemine çevrilmesi ........................................... 4
2.4 Desimal sayıların oktal sayı sistemine çevrilmesi ........................................... 5
2.5 Heksadesimal sayıların desimal sayı sistemine çevrilmesi ............................. 6
2.6 Desimal sayıların heksadesimal sayı sistemine çevrilmesi ............................. 6
2.7 Binary-oktal-heksadesimal çevirmeleri ........................................................... 7
2. 7 .1 Binary-oktal çevirmeleri ................................................................................... 7
2.7.2 Oktal-binary çevirmeleri .................................................................................. 8
2.7.3 Binary-heksadesimal çevirmeleri ..................................................................... 8
2.7.4 Oktal-heksadesimal çevirmeleri ...................................................................... 8
2.7.5 Heksadesimal-oktal çevirmeleri ...................................................................... 9
BÖLÜM il
BOOLEAN MATEMATİGİNİN ESASLAR! ............................................................... 11

2.1 Giriş .................................................................................................................. 11
2.2 Mantıksal cebir ................................................................................................ 11
2.3 Mantıksal cebir çalışmaları .............................................................................. 11
2.4 Doğruluk (çalışma) tabloları ............................................................................ 12
2.5 Boolean kuralları ve teoremleri ........................................................................ 12
2.6 Demorgan Kanunu .......................................................................................... 17
2.7 Mantık matematiğinde işlem basitleştirilmesi .................................................. 17
BÖLÜM ili
19
TEMEL ELEKTRONİK LOJİK KAPILAR ................................................................. .
3.1 Temel. elektronik lojik kapılar ......................................................................... 19
3. 1. 1 Ve kapısı ......................................................................................................... 19
3.1.2 Veya kapısı ..................................................................................................... 20
3.1.3 Değil kapısı ..................................................................................................... 20
3.1.4 Ve-değil kapısı ................................................................................................ 21
3.1.5 Veya-değil kapısı ............................................................................................ 21
3.1.6 Özel veya kapısı ............................................................................................. 22
3.1. 7 Özel veya-değil kapısı ..................................................................................... 23
3.2 Lojik diagramların tasarımı .... ."......................................................................... 24
3.3 Çeşitli kapı entegrelerinin gösterilişi (TTL) ...................................................... 28
BÖLÜM iV
SAY iSAL DEVRE HARİTALARI .............................................................................. 30

Karnaugh (karno) haritalarının tanıtılması
4.1 Giriş .................................................... ............. .......................................... 30
4.2 Karnaugh haritaları yöntemi ............ .. .. .. .. ...... ... .. .. .. .. ............ .. .. .. .. .. .. .. .. .... . 30
4.2.1 Değişken sayısına göre karnaugh haritasının hazırlanışı ............................. 30
4.2.2 Diagram üzerinden sadeleştirmenin yapılması .............................................. 34
BÖLÜM V
DECODER VE ENCODER DEVRELER ................................................................... 36

5.1 Giriş .. ... ... .. .. . .. .... .. .. .. .. .. .. . .. ...... .. ... .......... .. . 36
5.2 Kod çözücü devreler ............................... .................................................. ..... 36
5.2.1 İki değişkenli kod çözücü .. . . ... ....... . 37
5.2.2 üç değişkenli kod çözücü . .. ........... . . .. .. ...... .. . ... . .... .. .. .. ... .... .. .. .. .. .... . 37
5.3 Kodlayıcı devreler........... . .. .. . ....... ... . .......................... 38
5.4 7 Segmentli (elemanlı) display (gösterge) uygulamaları .......................... 40
BÖLÜM VI
MULTİVİBRATÖRLER ···························································································· 45
6.1 Giriş .. .. .. ... .. .. ...... .... ...... .. .. .... .. . .. .. .. .. .. .. .. . .. ......... .. . .. . .. .. .. .. .. .. .. . .. .. . .. . .. . .. ... 45
6.2 Kararsız (serbest çalışan) multivibratörler ...................................................... 45
6.3 Tek kararlı (monostable) multivibratörler ........................................................ 47
6.3.1 Tek kararlı multivibratörlerin kapı entegreleri ile yapımı ................................. 48
6.3.2 Tek kararlı multivibratörlerin 555 entegresi ile yapımı ................................... 48
6.4 iki kararlı (bistable) multivibratörler ................................................................ .49
FLİP-FLOPLAR ....................................................................................................... 50
6.5 Flip-Floplar ..................................................................................................... 50
6.5.1 R - S tipi Flip-floplar ...................................................................................... 50
6.5.2 Tetiklemeli R - S tipi Flip-flop ......................................................................... 53
6.5.3 JK tipi Flip-floplar ............................................................................................ 54
6.5.4 D (data) tipi Flip-floplar ... .' ............................................................................... 56
6.5.5 ·T (toggle) tipi Flip-floplar ................................................................................ 57
6.5.6 Master-Slave Flip-floplar ................................................................................ 58
BÖLÜM Vll
SAYICILAR ............................................................................................................... 59
7.1 Sayıcılar .................... ....... ............ .................... ....... .... .... .. .. ... .. .. ... . 59
7.2 Asenkron sayıcılar .......................................................................................... 60
7.2.1 Asenkron yukarı (ileri) sayıcılar ....................................................................... 60
7.2.2 Asenkron aşağı (geri) sayıcılar ....................................................................... 62
7.3 Senkron sayıcılar ............................................................................................ 64
7.3.1 Senkron yukarı (ileri) sayıcılar ........................................................................ 64
7.3.2 Senkron aşağı (geri) sayıcılar ........................................................................ 65
BÖLÜM VIII
LOJİK ENTEGRELERİN (IC) ÇEŞİTLERİ VE TANITIMI ....................................... 69

8.1 Çeşitleri
......................................................................................................... 69
8.2 Entegre devre parametreleri .......................................................................... 69
8.3 TTL entegreler ............................................................................................... 70
8.4 Tamamlayıcı MOS (CMOS lojik) .................................................................... 72
8.5 TTL ve CMOS kapı entegrelerinin listesi ...................................................... 73
8.6 TTL nin CMOS u sürmesi .............................................................................. 74
8.7 CMOS un TTL yi sürmesi .............................................................................. 74
BÖLÜMIX
LOJİK KAPILAR İLE KUMANDA DEVRELERİNİN KULLANILMASI .................... 75

9.1 Klasik kumanda devrelerini lojik kumanda devrelerine dönüştürme tekniği 75
9.2 Ve-değil kapıları ile mühürleme devresi .. ....... ....... ... .. .... ................... 79
9.3 Kumanda devresinin güvenli çalışması için gerekli devreler. . ........... 80
9.3.1 Motor devir yönünü değiştirme devresi ........................................................ 84
9.4 Zaman gecikme devreleri ............................................................................... 86
9.4.1 R - C zaman gecikme devresi ...................................................................... 86
9.4.2 Tek dengeli multivibratör ile zaman gecikme devresi .................................... 87
9.4.3 Diğer zaman gecikme devreleri . .. .............. ............. ...... ................................ 87
9.5 Yıldız-üçgen motor kontrol devresi ................................................................ 89
9.5.1 Klasik yıldız-üçgen devresinin çizimi .............................................................. 89
9.5.2 Devrenin lojik formüllerinin yazılması ......... ... ....... ...... ....... ....... .. ... .. .. ... 89
9.5.3 Lojik formüllerin lojik devreye dönüştürülmesi ...... ... ... ..... ....... ..... .. .. ... . . .. 90
9.6 üç fazlı motorun TTL serisi entegrelerle lojik kumandası ..... ...... ....... 91
9.7 üç fazlı motorların iki yönde TTL serisi entegrelerle çalıştırılması ....... 92
BÖLÜM X
PROGRAMLANABİLİR KUMANDA VE CIHAZIN TANITIMI ................................. 93

10.1 Giriş.................................................................................................... 93
10.2 Programlanabilir kumanda cıhazının (PLC) yapısı ve fonksiyonu .. . . 93
10.3 Programlanabilir kumanda cıhazının iç yapısı ........ .. .. ...................... 96
10.3.1 Hafızalar.... . .................................................. 96
10.3.2PLC nin iç yapısındaki bölümlerin açıklanması... .... 97
10.3.3 PLC özellikleri ............................................................................................... 97
10.4 Program ve komut kavramları ............................................................. 99
10.5 Programlama dilleri ........................................................................................ 99
10.5.1 Bir komutun yapısının incelenmesi ............................................................... 100
10.6 PLC ile röle sistemi arasındaki farklar ........................................... _................ 106
BÖLÜM XI
ELEMAN VE ELEMAN NUMARALAR! ................................................................... 107

11.1 Giriş rölesi ...................................................................................................... 107
11.2 Çıkış rölesi ..................................................................................................... 108
11.3 Yardımcı röle .................................................................................................. 109
11.4 Shift Register .................................................................................................. 11 O
11.5 özel yardımcı röleler ...................................................................................... 111
11.6 Zaman röleleri ................................................................................................ 111
11.7 Sayıcılar ......................................................................................................... 114
BÖLÜM XII
12.1 Giriş komutlarının kullanılması ile ilgili uygulamalar ....................................... 117
12.2 Köprü devresi ................................................................................................. 142
12.3 Karmaşık devrelerle ilgili uygulama örnekleri ................................................. 143
12.4 PC (Bilgisayar ) ile PLC arasında iletişim kurmak .. .. .. .. .. ................... 153
12.5 Bir Programın bilgisayara yazılması ... .. ....... ..... .. .... .. . ................. 155
12.6 Kaydedilmiş projelerin PLC ye yüklenmesi ve uygulanması . .. ........ . 161
12.7 Projede değişiklikler yapmak ...................................................................... 164
12.8 Yazılımı yapılmış veya bilgisayara yüklenmiş olan projelere ilave yapmak .... 165
12.9 Bir projeye devre ilavesi yapmak .................................................................... 167
12.10 Yazılımı yapılmış veya bilgisayara yüklenmiş olan projelerde silerek değişik-
lik yapmak ( Kontak yada elemen silmek ) ..................................................... 168
12.11 Yazılımı yapılmış veya bilgisayara yüklenmiş olan projelerde silerek değişik-
lik yapmak ( devre silmek ) ............................................................................. 170
12.12 Devre başlığı oluşturmak .............................................................................. 173
12.13 Ekrandaki görüntü büyüklüğünü ayarlamak ................................................... 174
12.14 Bir devreyi kopyalamak ................................................................................... 174
12.15 Bir devreyi başka bir devreye aktarmak .......................................................... 176
12.16 PC/PPI iletişim kablosu ile ilgili bilgileri girmek .............................................. 177
12.17 STL de yazılım yapmak .................................................................................. 179
12.18 PLC ye daha önce yüklenmiş olan bir programı PC ye yüklemek ................. 181
BÖLÜM 1
SAYI SİSTEMLERİ ( Number Systems )
1.1 Giriş:
Günümüz teknolojisinde ve günlük hayatımızda kullanılan sayı sistemle-

ri, kullanım yerine ve kullanma amacına göre değişiklik göstermektedir. Bu bö-
lümde bu sayı sistemlerinin birbirlerine dönüşümleri ve kullanma yerleri göste-
rilecektir.
Sayı sistemleri tabanlarına göre isim alırlar. Günlük yaşantımızda kullan-
dığımız 10 tabanlı sayı sistemi en fazla kullanılan sayı sistemi olup, desimal
sayı sistemi ( Decimal number system ) olarak adlandırılır.
Desimal sayı sisteminde tüm işlemler O, 1, .............. 9 rakamları ile yapılır.
Dijital elektronikte ise en çok kullanılan sayı sistemi " ikili "(binary), "sekiz-
li" (octal - oktal) ve "Onaltılı" (hexadecimal - heksadesimal) sayı sistemleridir.
1.2. Desimal sayı sistemi (DECİMAL NUMBER SYSTEM)
Desimal sayı sistemi O, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, rakamlarından oluşan bir

sistemdir. Bu sayı sisteminin tabanı 1O' dur. ( Bundan sonraki işlemlerde
(x) işareti yerine (.) işareti kullanılacaktır.
ôrne~in : 256 sayısını şu şekilde yazmak mümkündür.

256 =2.1 o + 5.10 1 + 6.1 o0 = 200 + 50 + 6
1.3. İkili sayı sistemi (BİNARY NUMBER SYSTEM )
İkili sayı sisteminin tabanı 2' dir. Bu sistemde sadece "1 "ve "O" rakamla-
rı kullanılabilir. Kullanma alanı özellikle dijital sistemlerde çok fazladır. Her sa-
yı dijit olarak ifade edilip basamaklar 2' nin kuvveti şeklinde yazılabilir.
1.4. Oktal sayı sistemi ( OCTAL NUMBER SYSTEM )
Oktal sayı sisteminin tabanı 8 olup, bu sistemde O, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ra-

kamları kullanılır. 8 ve 9 rakamları kullanılmaz. Özellikle PLC' de program ya-
zılımlarında çok kullanılır.
1.5. Heksadesimal sayı sistemi (HEXADECİMAL NUMBER SYSTEM )
Heksadesimal sayı sisteminin tabanı 16 olup, bu sistemde O...... 15 arası

sayılar kullanılır
O..... 9 arası rakamlar aynı şekilde kullanılıp 1O, 11, 12 .13, 14.
15 rakamları harflerle ifade edilir.
10 ==> A
11 ==> B
12 ==> c
13 ==> o
14 ==> E
15 ==> F ile ifade edilir.
SAYI SİSTEMLERİNİN BİRBİRİNE DÖNÜŞTÜRÜLMESİ
2.1. Desimal sayıların binary sayılara çevrilmesi

Desimal sayılar binary sayılara çevrilirken "2" ye bölme metodu uygula-
nır. Çıkan sonuç tersinden yazılır.
Örnek 1. 78 desimal sayısını binary sayı sistemine çevirelim.
Bölünen Bölüm Kalan

78
2
= 39 o
~
2
~g 1
19
2
/9 1 ( 78 ) 10 = ( 1001110 ) 2
_JL_
2
/. 1
_4_
2
/, o
+/1 o Yazılım sırası
+/o 1
1001110
Örnek 2. 121 desimal sayısını binary sayı sistemine çevirelim.

-121_
= 60 1
2
_fil!_
2
/30 o
~
2
/15 o (121)10 = (1111001) 2
15
2
/ = 7 1
7
2
/ 3 1
3
2
/ 1 1 Yazılım sırası
1
2
/ = o 1
1111001
2.2. Binary sayıların desimal sayı sistemine çevrilmesi

Dijit ( 1 ve O ) olarak verilen her binary sayı "2" nin kuvveti ile çarpılarak
desimal sayı sistemine çevirme işlemi gerçekleştirilir.
Örnek 1 : ( 1011011 ) 2 = ( ? ) 10
( 1011011 ) 2 = 1.26 + 0.2 5 + 1.24 + 1.23 + 0.2 2 + 1.21 + 1.2°
= 1.64 + 0.32 + 1.16 + 1.8 + o. 4 + 1.2 + 1.1
= 64 + o + 16 + 8 +o + 2 + 1 = ( 91 ) 10
Örnek 2 : ( 1101 ) 2 = ( ? ) 10
2 1
( 1101 ) 2 = 1.23 + 1.2 +0.2 + 1.2° = 1.8 + 1.4+ 0.2+ 1.1 =
8 + 4 + o + 1 = ( 13 ) 10
3
Örneklerde de görüleceği üzere binary sayılarının "2" nin kuwetleri olarak
yazılmasında, sağdaki ilk dijit sayıdan başlanarak, sağdan sola doğru binary
sayılar,
26 , 25 , 24 , 23 , 22 , 21 , 2° , .............. 2" ile çarpılır.
Deci mal Binary Deci mal Binary

o 0000 16 10000
1 0001 17 10001
2 0010 18 10010
3 0011 19 10011
4 0100 20 10100
5 0101 21 10101
6 0110 22 10110
7 0111 23 10111
8 1000 24 11000
9 1001 25 11001
10 1010 26 11010
11 1011 27 11011
12 1100 28 11100
13 1101 29 11101
14 1110 30 1111 o
15 1111
Tablo 1. O - 30 arası desimal sayıların binary karşılıkları
2.3 Oktal sayıların desimal sayı sistemine çevrilmesi
Örnek: 1 ( 67) a = (? ) 10 --.. ( 67) 8 = 6. 8 1 + 7.8° =
6.8 + 7.1 = 48 + 7 = ( 55) 10
Örnek : 2 ( 251 ) e = ( ? ) 1o --.. ( 251 ) 8 =2.82 + 5.8 1 + 1.8°

=2.64 + 5.8 + 1.1 = ( 169 ) 10
Örnek : 3 (654321) e = ( ? ) 1o --.. ( 6.8 5 + 5.8 4 +4.8 3 + 3.8 2 + 2.8 1 + 1.8°)
6.32768 + 5.4096 + 4.512 + 3.64 + 2.8 + 1.1 = 219345
4
Oktal sayı sistemi desimal sayı sistemine çevrilirken yukarıdaki örnek-
lerde de görüldüğü gibi her basamak "8" in kuvveti olarak yazılır. Sağdaki ilk
basamaktan başlanarak ( yani sağdan sola doğru gidilerek ) her basamak,
85 , 84 ' 83 , 82 , 81, a0 , .•..••••. 8" ile çarpılır.
2.4 Desimal sayıların oktal sayı sistemine çevrilmesi
Desimal sayılar oktal sayılara çevrilirken "8" e bölme metodu uygulanır.

Çıkan sonuç tersinden yazılır.
Örnek 1 : ( 1215 ) 10 = (? )a
( 1215 ) 1o = ( 2277 ) 8
7
2 Yazılım sırası
2 2 7 7
2
Örnek 2 : ( 66 ) 10 = (? ) a
o Yazılım sırası
1o2
1
5
2.5. Heksadesimal sayıların desimal sayı sistemine çevrilmesi
Heksadesimal sayı sisteminde her basamak "16" nın kuvveti olarak yazı
4
lır. Sağdaki ilk dijitten başlanarak ve sola- doğru gidilerek sırası ile 16 5 , 16 ,
163 , 162 , 161 , 16° , ............. 16" ile çarpılır. Çarpım sonucu toplanarak
desimal sayı elde edilir.
Heksadesimal sayı sisteminde daha öncede açıklandığı gibi 0 ....... 9

arası sayılar aynen kullanılır. 1O , 11 , 12 , 13 , 14 , 15 rakamları,
aşağıda gösterildiği gibi birer harf ile ifade edilir.
10~ A
11 ~ B
12 ~ c
13 ~ D
14 ~ E
15 ~ F ile ifade edilir.
Örnek 1 : ( 66 ) 16 = ( ? ) 10
( 66 ) 16 = 6.16 1 + 6. 16° = 6.16 + 6.1 = 96 + 6 = ( 102 ) 10
Örnek 2 : ( 32BA ) 16 = ( ? ) 10
( 3.16 3 + 2.16 2 + B.16 1 + A.16° ) = ( 3.16 3 + 2.16 2 + 11.161 + 10.16° )
3.4096+2.256+11.16 +10.1 = 12288 + 512 + 176 + 10 = ( 12986 )10
Örnek 3 : ( FOB ) 15 = ( ? ) 10
( F.16 +0.16 1+8.16°) = ( 15.162 +13.16 1+8.16° J =15.256 +13.16 + 8.1=

2
3840 + 208+8=(4056)10
Örnek 4 : ( CA7E) 16 = ( ? ) 10
C.16 + A.16 + 7.16 1 +E.16° = 12.16 3 +10.16 2 +7.16 1 +14.16°=

3 2
12.4096 +10.256 +7.16 +14.1=49152 + 2560 + 112 + 14 = ( 51838) 10
2.6 Desimal sayıların heksadesimal sayı sistemine çevrilmesi

Desimal sayılar heksadesimal sayılara çevrilirken "16" ya bölme metodu
uygulanır. Çıkan sonuç tersten yazılır.
6
ıSrnek 1 : ( 5320 ) 10 = ( ? ) 16
5320
16 = 332 8
332
16
/20 12
( 5320 ) 10 = ( 14C8 ) 16
20
16
/ 1 4 Yazılım sırası
1
16
/ = o 1
14C8
Örnek 2 : ( 1567 ) 10 = ( ? ) 16
1567 = 97 15
16
21_/6
16 - 1
(1567)10 = (61F)15
_6_/.
16
6
Yazılım
61F
sırası
2.7 BİNARY - OCTAL - HEXADECİMAL ÇEVİRMELERİ

2.7.1 Binary- oktal çevirmeleri
Binary sayı oktal'a çevrilirken binary sayı sağdan başlanarak sola doğru
3' er 3' er gruplandırılır. Her grubun oktal karşılığı bulunur.
Eğer en solda gruptaki dijit sayısı 3 değ~se gerektiği kadar "O" ilave edilir.
Daha sonra 3' lü gurupların oktal karşılıkları bulunur.
Örnek 1 : ( 10010011) 2 = (?) a Örnek 2 : ( 1101100 ) 2 = (? ) e

010 010 Qll = (223) 8 QQ1 101 1QQ = ( 154 ) 8
2 2 3 1 5 4
(Tablo 2' den) (Tablo 2' den)
7
2.7.2 Oktal - binary çevirmeleri
Örnek 1 : ( 654 ) e = ( ? ) 2 Örnek 2 : ( 317) a = ( ? ) 2
654 = ( llQ 1Q1 100 ) 317 = ( 011 001 111 )

6 5 4 3 1 7
2.7.3 Binary- heksadesimal çevirmeleri
Binary sayı heksadesimale çevrilirken binary sayı sağdan başlayarak so-

la doğru 4' er 4' er gruplandırılır. Her grubun heksadesimal karşılığı bulu-
nur. Eğer en sol guruptaki dijit sayısı 4' den az ise gerektiği kadar "O" ilave
edilir.
Heksadesimal sayı binary sayıya çevrilirken her heksadesimal sayı 4
bitlik binary sayı ile ayrı ayrı ifade edilir.
Örnek 1 : Örnek 2
(11100110101) 2 = (?) 16 ( 11010110101 O) 2 = ( ? ) 16
( Q111 0011 Q1Q1 ) = ( 735 ) 16 ( llQ1 Q11.Q 101 O)= ( D6A) 15

7 3 5 13=0 6 10=A
2.7.4 Oktal - heksadesimal çevirmeleri
Oktal sayı sistemi heksadesimal sayı sistemine çevrilirken iki ayrı şekil
de uygulama yapılır. Oktal sayı önce binary sayı sistemine, sonra binary'den
heksadesimale çevrilir. Veya oktal sayı önce desimal sayı sistemine, sonra
desimal' den heksadesimal'e çevrilir.
Örnek 1 :
( 567 ) 8 = ( ? ) 16
( 567) 8 = ( 101 110 111) 2 _____. Q.QQ1 Q111 Q111

1 7 7
Yada : (Tablo 2' den)
( 567) 8 = 5. 8 2 + 6.8 1 + 7.8° =

375
23 7
5.64 + 6.8 + 7.1 = ( 375 ) 10
16 /
_n_ - 1 7
16 -
_1_/o 1
16
8
2.7.5 Hekadesimal - Oldal çevirmeleri
Heksadesimal sayı sistemi oktal sayı sistemine çevrilirken iki ayrı şekil
de uygulama yapılır. Heksadesimal sayı önce binary sayı sistemine, sonra
binary'den oktal'a çevrilir. Veya heksadesimal sayı önce desimal sayı
sistemine, sonra desimal'den oktal'a çevrilir
Örnek 1 : ( 5CA4 ) 15 = ( ? ) e
( 5CA4 ) 16 ( Q1Q1 llQQ 1Q1Q Q1QQ h _____. QQQ 1Q1 11.Q Q1Q 100 100
5 C= 12 A= 1o 4 O 5 6 2 4 4
(Tablo 2 den)
( 5CA4 ) 16 = ( 56244 ) e
Yada:
3 2 1 23716
( 5CA4) 16 = 5.16 + C.16 + A.16 + 4.16° 8 = 2964 4
3 2
= 5.16 + 12.16 +10.16 +4.16°
1 2964
8
~370 4
= 5.4096 + 12.256 + 10.16 + 4.1 370

8
~46 2
= 20480 + 3072 + 160 + 4 = ( 23716) 10

46
8
~5 6
5
8
/ o 5
Örnek 2: (?FA) 15 = (? )e
( 7 FA ) 16 =(Qll1 1.111 1Q1Q ) 2 _____. Qll 111 111 Q1Q

7 F=15 A=10 3 7 7 2
(Tablo 2' den)
(?FA) 16 = ( 3772) e
Yada:
2042
(?FA) 15 = 7.16 2 + F.16 1 + A.16° 8 255 2
2 1
= 7.16 +15.16 +10.16°
255
8
~31 7
= 7.256 + 15.16 + 10.1

31
8
~3 7
= 1792 + 240 + 1o = ( 2042 ) 10

3
8
~o 3
9
• <
<'
, Onlu ikili Onaıtilı .. Sekii:li; , Jldıı
o 0000 o o 000
1 0001 1 1 001
2 0010 2 2 010
3 0011 3 3 011
4 0100 4 4 100
5 0101 5 5 101
6 0110 6 6 110
7 0111 7 7 111
B 1000 B 10 001 000
9 1001 9 11 001 001
10 1010 A 12 001 010
11 1011 B 13 001 011
12 1100 c 14 001 100
13 1101 D 15 001 101
14 1110 E 16 001 11 o
15 1111 F 17 001 111
Tablo 2 : 0-15 arası desimal ve O - 17 arası oktal

heksadesimal sayıların binary sayıların binary
karşılıkları karşılıkları
2.8 Sayı sistemleri ile ilgili alıştırma soruları

1 - Aşağıdaki desimal sayıları binary sayılara çeviriniz.
a) 56 b) 135 c) 582 d) 1679
2 - Aşağıdaki binary sayıları desimal sayılara çeviriniz.

a) 1101 b) 101011 c) 1100101 d) 10011101
3 - Aşağıdaki desimal sayıları oktal sayılara çeviriniz.

a) 62 b) 148 tj287 d) 2593
4 - Aşağıdaki oktal sayıları desimal sayılara çeviriniz.

a) 47 b) 161 c) 243 d) 2156
5 -Aşağıdaki heksadesimal sayıları desimal sayılara çeviriniz.

a) 79 b) 4AC c) D6FB d) 8E32
6 - Aşağıdaki desimal sayıları heksadesimal sayılara çeviriniz.

a) 34 b) 125 c) 789 d) 5312
7 - Aşağıdaki oktal sayıları heksadesimal sayılara çeviriniz.

a) 57 b) 252 c) 1215 d) 4326
10
BÖLÜM il
BOOLEAN MATEMATİGİNİN ESASLAR! :
2.1 Giriş
Boolean matematiği İngiliz matematikçisi George Boolean tarafından ge-

liştirilmiştir.
Boolean matematiğinin ilkeleri elektrik anahtarlama devre ilkeleri
ile benzerlik göstermektedir.
Lojik devreler ve bir çok lojik problemler Boolean matematiği sayesinde
kolayca çözülebilmektedir. .
2.2 Mantıksal
cebir
Mantıksal cebir temel olarak iki zıt durumdaki ifadeye uygundur. Elekt-
rik ve elektronik devrelerde sadece ve daima iki ihtimal vardır. Bu iki ihtimal-
den birisi diğerinin mutlaka tersidir.
örneğin:
Bir lamba ya sönüktür ya da yanmaktadır.
Bir anahtar ya açıktır ya da kapalıdır.
Bir led diyod ya sönüktür ya da yanmaktadır.
Bir transistör ya iletimdedir ya da kesimdedir.
Lamba sönük ~ Lojik : O Anahtar açık (OF) ~ Lojik : O

Lamba yanık ~ Lojik : 1 Anahtar kapalı (ON) ~ Lojik : 1
olarak ifade edilmektedir. Kısacası bir eleman çalışır durumda ise, lojik olarak
"1"; çalışmaz durumda ise. lojik olarak "O" kabul edilebilir.
2.3 Mantıksal cebir çalışmaları
Mantıksal cebirde üç temel uygulama vardır. Bunlar :

a) Ve ( AND) uygulaması,
b) Veya ( OR) uygulaması,
c) Değil ( NOT) uygulamasıdır.
Bu üç temel uygulamadan yararlanılarak başka beş uygulama daha ya-

pılabilir.Bunlar:
a) Ve değil ~ ( NAND NOT-AND) uygulaması,
b) Veya değil ~ ( NOR NOT-OR) uygulaması,
c) Ve I Veya ~ (ANDI OR) uygulaması,
d) Özel veya ~ ( EXOR - EXCLUSIVE) uygulaması,
e) Özel veya değil~ ( EXNOR - EXCLUSIVE NOR) uygulamasıdır.
11
2.4 Doğruluk ( çalışma ) tabloları
Doğruluk tablosu bir lojik kapının ya da lojik devrenin girişten verilen lojik
bilgilere göre ne olacağını gösterir.
çıkışının
Doğruluk tablosunda yatay veriler girişlerin ve çıkışların durumunu, di-
key veriler ise değişkenlerin durumunu ifade eder.
2.5 Boolen kuralları ve teoremleri
Boolean kurallarının, "ve- veya" uygulamalarını elektrik devrelerinden ya-

rarlanarak açıklamak mümkündür. Bu kuralları bir tablo halinde aşağıda gös-
terebiliriz.
Aşağıdaki tabloda ( . ) işareti VE İşlemini, ( + ) işareti ise VEYA işle
mini ifade etmektedir.
Kurallar
1. o.o= o
2. 1 .1 = 1
3. 1 .o = o _. 0.1 = o
4. 0+0= o
5. 1+1 = 1
6. 1+0= 1 _. 0+1=1
Tablo : 3 Boolean kuralları
1. Kural : O . O = O
A ve A adı verilen iki anahtar seri

bağlanıp anahtarlar açık bırakılırsa,
E devreden akım geçmeyeceğinden
L lamba yanmaz. Bu durum :
A'. A' = A' olarak ifade edilebilir.
Şekil: 2.1 A'. A'=O
2. Kural :1 . 1 = 1
A Seri bağlı iki anahtarın ( A ) her

ikisi de kapalı ise devreden akım
E geçeceğinden lamba ışık verir.
Bu durum :
A . A = A olarak ifade edilebilir.
Şekil :2.2 A. A= 1
12
3. Kural : 1 . O =O
Seri bağlı
A anahtarlarından 1. si
A A kapalı 2.si açık ise, devreden akım
geçmeyeceğinden lamba yanmaz.
E
Bu durum:
A . A' = A' olarak ifade edilebilir.
Şekil: 2.3 A. A'=O
3. Kural :O . 1 = O
A
Seri bağlı A anahtarlarından
1. si
açık 2.si kapalı
ise, devreden akırr
geçmeyeceğinden lamba yanmaz.
Bu durum
A'. A = A' olarak ifade edilebilir
Şekil: 2.4 A' .A=O
4. Kural : O + O =O
Paralel bağlı A anahtarlarından

her
ikisi deaçık olduğundan devreder
akım geçmeyeceği için lamba yan·
maz ( ışık vermez ) . Bu durum :
A' + A' = A' olarak ifade edilebilir.
Şekil: 2.5 A' + A' =O
5. Kural : 1 + 1 = 1
Paralel bağlı A anahtarlarından her

ikisi de kapalı olduğundan devre -
den akım geçeceği için lamba ya-
nar (lamba ışık verir). Bu durum :
A + A = A olarak ifade edilebilir.
Şekil: 2.6
13
6. Kural : 1 + O =1
A Paralel bağlı A anahtarlarından
1.si
kapalı 2.si açık olduğundan, devre-
A den akım geçeceği için lamba ya-
nar (lamba ışık verir). Bu· durum
A + A' = A olarak ifade edilebilir.
Şekil : 2. 7 A + A' = 1
6. Kural : O + 1 =
Paralel bağlı A anahtarlarından 1.si
açık, 2.si kapalı olduğundan, devre-
A den akım geçeceği için lamba ya-
nar (lamba ışık verir). Bu durum
A' + A = A olarak ifade edilebilir.
Şekil : 2.8 A' + A = 1
Teorem Teorem
1. Ozdeşlik kanunu 6. Çift tersleme kanunu
a) A. A = 'A a) A" =A
b) A + A = A 7. Yutma kanunu .
2. Tamamlayıcı kanunu a) A . (A+B) = A
a) A'. A = O b) A + A .B = A
b) A + A = 1 8. Birleşme kanunu
3.Yer değiştirme kanunu : a) A.B.C = (A.B).C = (A.C).B
a) A. B = B . A = (B+C).A
b) A + B = B + A b) A+B+C = (A+B)+C=(A+C)+B
4. Ve özdeşlikleri = (B+C)+A
a) A. 1 = A 9. Dağılma kanunu
b) A. O = o a) A.((B+C) = A.B + A.C
c)A .A = A b) A+( B.C) = (A+B).(A+C)
d) A . A = o 10.
5. Veya özdeşlikleri a) A. (A' +B ) = A . B
a) A + o = o b) A+ (A'. B) = A+B
b) A + 1 = 1 11. De Morgan Kanunu
c)A + A = A a) (A.B)' = A' + B'
d) A + A' = 1 b) (A+B)' = A'.B'
Tablo 4 Boolean Teoremleri (kuralları)
14
Dağılma kanunu :
L
L
Şekil: 2.9.a Şekil :2.9.b

A. (8+C) = (A.8+A.C) Açıklaması
L
L
Şekil :2.10.b
Şekil :2.10.a
A + 8.C = (A + 8) . (A + C ) açıklaması
Birleşme kanunu :
a) A.B.C. = (A.B) . C = (A.C) . B = (B.C) . A
E E
L L
Şekil : 2.11.a (A.8.C) Şekil: 2.11.b (A.B) . C
15
E E
L L
Şekil : 2.12.a (A.C) . B Şekil: 2.12.b (B.C) . A
b) A + B + C = (A + B} + C = (A + C} + B = A + (B + C}
A A
E E E E
L L L L
Şekil
: 2.13.a Şekil:2.13.b Şekil: 2.13.c Şekil: 2.13.d
A+ 8+ C (A + B) + C (A + C) + B (B + C) +A
Yer değiştirme kanunu :
~ E
A
Şekil: 2.14.a Şekil:

2.14.b
A.B=B.A A+B=B+A
16
Yutma kanunu:
Şekil :2.15.a A . (A+B) = A Şekil :2.15.b A + (A. B) = A
A. (A+B) = A. A + A .B olur A + (A+B) . işlemi A ortak paren-

A . A = A olduğundan tezine alınırsa A. (1 +B) olur.
A + A . B yazılabilir. A ortak paren- (1 +B) = 1 olduğundan
tezine alınırsa A. (1 +B) elde edilir. = A . 1 = A elde edilir.
2.6 Demorgan Kanunu : Dijital sistemde "ve" işlemi ile "veya" işlemi
arasındaki ilişkiyi açıklar.
a) (A.B)' = A' + B' ifadesi ile VEDEGİL işlemi VEYA işlemine dönüştü
rülmüştür.
b) (A+B)' = A'. B' ifadesi ile VEYADEGİL işlemi VE işlemine dönüştürül
müştür.
Bu ifadeler aşağıdaki tabloda daha geniş olarak verilmiştir.
VE ~ VEYADE İL VEYA ~ VEDEGİL

AND ~ NOR OR ----.. NAND
A'+B' A. B'
A'+B
A.B A+B A'. B''
Tablo : 5 Demorgan Kanunu örnekleri
2.7 Mantık matematiğinde işlem basitleştirilmesi
Bazı mantıksal ifadeler çok karmaşık olabilir. O şekliyle uygulanması

hem maliyeti artırır, hem de yapılacak işlemleri daha karmaşık hale getirir.
Boolean kuralları ve Boolean teoremleri kullanılarak mantıksal ifadeler
sadeleşti ri lebi 1ir (basitleştirilebi 1ir).
17
Bazı mantıksal ifadelerin basitleştirilmesi aşağıda açıklanacaktır.
Örnek 1 : A + (A.B) + (B.C) işleminin basitleştirilmesi :

A + (A.B) = A. (1 +B) olduğuna göre A.(1 +B) + (B.C) yazılabilir. (1 +B) =1
olduğundan (kural 5) A.1 + B.C yazılabilir. A.1 = A olacağın dan (kural 4)
sonuç A + ( B.C ) olur.
Örnek 2 : (A.C) + (A.D) + (B.C) + (8.D) işleminin basitleştirilmesi:

A.C + A.D + B.C + B.D = A . (C+D) + B (C+D) = (C+D) ler ortak olduğundan
(C+D) ortak parantezine alınırsa, sonuç (C+D). (A+B) olur.
Örnek 3 : A . (A' .8) +A.C +D) işleminin basitleştirilmesi :

A.A'B + A.A.C + A.D A.A' = O (kural 2) ve A.A = A (kural 4) ise
O.B +A.C +A.D yazılabilir. 0.8 = O olduğundan (kural 4) O + A.C+ A.D
yazılabilir. Sonuç (A.C +A.D) olur.
Örnek 4 : A +(A.B) + (A'.C) + (C'.D) işleminin basitleştirilmesi :

A ortak parantezine alınırsa, işlem A. (1 +B) + (A' .C) + (C' .D) olur
(1+8) = 1 olduğundan (kural 5) (A.1) + (A'.C) + (C'.D) yazılabilir.
A.1 = A olduğundan A + (A'.C) + (C'.D) yazılır.
A + (A'.C) yerine A + C yazılırsa A + C + (C'. D) yazılabilir.
C + (C'. D) yerine de C + D yazılırsa, sonuç A + C + D olur.
Örnek 5 : A . (A'+B) işleminin basitleştirilmesi :

A.(A' +B) = A . A' + (A . B) (kural 9) yazılabilir. A .A' = O (kural 2) olduğundan
O + (A.B) = Sonuç A . B olur.
Örnek 6 : (A+B')' . (B+A.D') işleminin basitleştirilmesi :

(A+B')' yerine A' .B" yazılabilir ve A' .B yazılabilir ( kural 6 ).
A'.B. (8 + A.D') = A'.B.B + A'.A.D'.B yazılır.
B.B = B olduğuna göre ve A'.A O olduğuna göre (kural 4 ),
A'.B.B = A'.B ve A'.A.D'.B = O.D'.B yazılabilir.
8.0 =O olduğundan (kural 4) O.D'.B =O yazılır. O halde A'.B +O olur.
Sonuç A'.B olur.
Örnek 7 : (A.B.C)+(A'.B'.C')+(A.B.C')+(A'.B.C) işleminin basitleştirilmesi:

A.B ortak parantezine alınırsa :A.B(C+C')+ (A'.B'.C') + (A'.B.C) yazılır. C+C'=
1 olduğuna göre (kural 5) A.B(C+C') = A. B yazılır. A.B+(A' .B' .C') +(A' .B.C)
işlemi B ortak parantezine alınırsa: B(A+A'.C) + (A'.B'.C') yazılabilir. A + A'.C =
A + C olduğundan (kural 1O) sonuç B.(A+C) + (A' .B' .C') olur.
18
BÖLÜM 111
3.1 TEMEL ELEKTRONİK LOJİK KAPILAR
Lojik (Logic) anlam olarak "mantık" demektir. Bilgisayar ve PLC gibi sis-
temlerin iç donanımındaki devrelerin çoğu ikilik (binary) sisteme göre çalış
maktadır. İkilik sistem mantığı ile oluşturulan devrelere Lojik devreler
denir.
Entegre devre olarak imal edilen lojik kapılar; transistör, direnç, diod,
kondansatör ... vs. gibi elektronik devre elemanları kullanılarak yapılırlar.
Şimdi sırası
ile lojik kapıları inceleyelim.
NOT: Kapılar açıklanırken kullanılacak elektriki eşdeğer devrelerdeki
kapalı anahtar lojik olarak "1" girişi, açık anahtar lojik olarak "O" girişi ifade et-
mek için kullanılacaktır.
3.1.1 Ve kapısı ( AND GATE)

A B Q
o o o
:~ O=A.B
R
o 1 o
D 1 o o
(a) (b) (c) (d) 1 1 1
Şekil : 31 Ve kapısının a) sembolü b) lojik devrelerdeki sembolü

c) elektriki eşdeğer devresi d) doğruluk (çalışma) tablosu
Şekil 3.1 de gösterilen "ve" kapısının en az iki girişi vardır. (A ve B) gırış

ler daha fazla sayıda olabilir. Girişlerin tümü lojik olarak "1" olursa ancak Q
çıkışı "1" olabilir. Girişlerden biri veya birkaçı "O" ise çıkış lojik olarak "O" olur.
"Ve" kapısının çalışma özelliği birbirine seri bağlanmış anahtarlı elektrik
devresi gibi düşünülebilir. Anahtarlardan herhangi birisi (A ya da B) açık ise O
led diyodu ışık vermez. Dolayısıyla çıkış lojik olarak "O" dır. A ve B anahtarları
kapatılırsa (aynı anda) O led diyodu ışık verir ve çıkış lojik olarak "1" olur.
Kısaca açıklamak gerekirse: "Ve"kapısında, çıkışın"1 "olabilmesi için
girişlerinin tümünün "1" olma zorunluluğu vardır.
Çıkış fonksiyonunun yazılımı aşağıdaki gibi yapılır.
Q = A . B ( A ve B diye okunur)
19
3.1.2 Veya kapısı ( OR GATE )
A B Q
r< o o o
Iı --Gl 9 ___LL; o 1 1
12 --t=._j' E
O=A+B 1 o 1
1 1 1
(a) (b) (c) (d)
Şekil: 3.2 VEYA (OR GATE) kapısının a) sembolü b) lojik devrelerdeki sembolü
Veya kapısının çalışma özelliği birbirine paralel bağlanmış anahtarlı e-

lektrik devresi gibi düşünülebilir.
Veya kapısının en az iki girişi vardır. Giriş sayısı daha fazla olabilir ( 3,4,
5 ... gibi) . Elektriki eşdeğer devresinden de anlaşılacağı gibi paralel bağlı anah-
tarlardan her ikisi de açık iken led diyod ışık vermez, ve çıkış lojik olarak
"O" dır. Anahtarlardan herhangi birisi kapatılırsa ( lojik olarak "1 "yapılırsa) led
diyod ışık verir, ve çıkış lojik olarak "1" olur. Kısaca açıklamak gerekirse:
"Veya" kapısında çıkışın lojik olarak "1" olabilmesi için girişlerden
herhangi birinin "1" olması yeterlidir.
Q = A+B ( A veya B diye okunur )
/
3.1.3 Değil kapısı ( NOT GATE )
(a) (b) (c)
Şekil: 3.3 DEGIL (NOT GATE) kapısının a) sembolü b) lojik devrelerdeki sembolü
Değil kapısının çıkışı girişinin tersidir. Şekil 3.3. c' deki elektriki eşdeğer
devresinde A anahtarı açık ise D led diyodu ışık verir. Dolayısıyla çıkış"1" dir.
A anahtarı kapalı ise akım, A anahtarı üzerinden geçeceğinden D led
diyodu ışık vermez, ve çıkış "O" dır. Kısaca açıklamak gerekirse: "Değil"
kapısında giriş "O" ise çıkış "1 ", giriş "1" ise çıkış "O" dır. Bu kapıya "ters-
leyen" kapı da denir.
20
3.1.4 Ve- Değil kapısı ( NAND GATE)
A ~________3 A B Q
B ---LJ ~· o o 1
o 1 1
:~ E D <}ı 1 o 1
Q = (A.B)' 1 1 o
(a) (b) (c) (d)
Şekil: 3.4 VE DEGIL (NAND GATE) kapısının a) sembolü b) lojik devrelerdeki sembolü
Şekil 3.4 te gösterilen ve kapısının en az iki girişi vardır. (A ve B). Girişler

daha fazla sayıda olabilir. Girişlerin tümü lojik olarak "1" olursa ancak Q çıkı
şı "O" olabilir. Ya da Girişlerin herhangi birisi veya tümü lojik olarak "O" olur-
sa Q çıkışı "1" olur
"Ve- değil" kapısının çalışma özelliği birbirine seri bağlanmış anahtar-
ların alıcıya paralel bağlanmış elektrik devresi gibi düşünülebilir. Anahtar-
lardan herhangi birisi (A yada 8) ; Ya da her ikisi de açık ise D led diyodu
ışık verir. Dolayısıyla çıkış lojik olarak "1" dir. A ve B anahtarları kapatılırsa
(aynı anda) D led diyodu ışık vermez ve çıkış lojik olarak "O" olur. Kısaca
açıklamak gerekirse: "Ve- değil" kapısında girişlerden herhangi birisi veya
tümü "O" ise çıkış"1" dir. Girişlerin tümü "1" ise çıkış "O"dır.
Q = (A . B)' ( A ve B değil diye okunur)
3.1.5 Veya- değil kapısı ( NOR GATE )
A~
A B Q
B~~)' o o 1
o 1o
:~ Q = (A+B)'
1
1
o o
1 o
(a) (b) (c) (d)
Şekil: 3.5 VEYA DEGIL (NOR GATE) kapısının a) sembolü b) lojik devrelerdeki
sembolü c) elektriki eşdeğer devresi d) doğruluk (çalışma) tablosu
21
VEYA DEGİL kapısı VEYA ve DEGİL kapılarının birleşimidir. Bu kapının
en az iki girişi vardır. Giriş sayısı daha fazla olabilir. (3 , 4 , 5 gibi)
"Veya-değil" kapısının çalışma özelliği paralel bağlanmış anahtarların
alıcıya paralel bağlanmış elektrik devresi gibi düşünülebilir. A ve B anahtarları
nın her ikisi de açık ise (Lojik olarak "O" ise) D Led diyodu ışık verir. Dolayısı
ile çıkış lojik olarak "1" dir. Anahtarlardan herhangi birisi ya da her ikisi de
kapatılırsa (lojik olarak "1" yapılırsa) , D led diyodu ışık vermeyeceğinden çı
kış lojik olarak "O" olur.
Kısaca açıklamak gerekirse: "Veya- değil" kapısında girişlerden
herhangi birisi ya da tümü "1" ise çıkış "O" dır. Girişlerin tümü "O" ise
çıkış "1" dir.
Q = (A+B)' ( A veya B değil diye okunur)
3.1.6 Özel veya kapısı ( EXOR GATE )

"O" "O" A B Q
: =:)~ : ---Q__9 A
o o o
o 1 1
Q = AQ B ---L.J - T
.. _E_ _ _ _ _ __.
1 o 1
1 1 o
(a) (b) (c) (d)
Şekil : 3.6 OZEL VEYA (EXOR GATE) kapısının a) sembolü b) lojik devrelerdeki
Özel veya kapısı sadece iki giriş ve bir çıkışa sahiptir.

Çalışma özelliği, şu şekil de açıklanabilir. A ve B anahtarları "O" iken
led diod ışık vermez ve dolayısıyla çıkış "O" dır. A ya da B anahtarından birisi
"1" yapılacak olursa led diyod ışık vereceğinden çıkış "1" olur. A ve B anahtar-
larının her ikisi de "1" yapılacak olursa yine led diyod ışık vermeyeceğinden
çıkış "O" olur. Kısaca açıklamak gerekirse : "Özel veya" kapısında her iki
girişte "1" veya "O" ise çıkış "O"dır. Girişlerden herhangi birisi (A yada B)
"1" ise çıkış "1" dir.
O = (A + B) yada O = A' . B + A . B' şeklindedir.
İkinci ifadeyi VE ,VEYA, DEGİL kapıları ile gerçekleştirmek mümkündür.
A _ _ _A-C>o-=A....:..'~
(A'.B)
B -------ı
(A.B')
22
3.1. 7 Özel veya-değil kapısı ( EXNOR GATE )
:~~=(A©B)' A B Q
o o 1
A~~ ::~
"1" ··o"
D ? o 1 o
"O"
1 o o
----:7'~(A©B)'
B
1 1 1
(a) (b) (d)

(c)
Şekil: 3.7 ÖZEL VEYA (EXOR GATE) kapısının a) sembolü b) lojik devrelerdeki
Özel veya değil kapısı sadece iki giriş ve bir çıkışa sahiptir.
Çalışma özelliği, şu şekilde açıklanabilir. A ve B anahtarları "O" iken
led diyod ışık verir ve dolayısıyla çıkış "1" dir. Aya da B anahtarından birisi "1"
yapılacak olursa led diyod ışık vermeyeceğinden çıkış "O" olur. A ve B anah-
tarlarının her ikisi de "1" yapılacak olursa yine led diyod ışık vereceğinden
çıkış "1" olur. Kısaca açıklamak gerekirse : "Özel veya- değil" kapısında
her iki girişte "1" veya "O" ise çıkış "1 "dir. Girişlerden herhangi birisi (A
yada B) "1" ise çıkış "O" dır.
Q = (A@ B)' ya da Q = (A + B'). (A' + 8) şeklindedir.
İkinci ifadeyi VE ,VEYA, DEGİL kapıları ile gerçekleştirmek mümkündür
A + B'
A O=(A©B)'
B A' + B
Şekil 3.8 ÖZEL VEYA - DEGİL kapısının VE. VEYA, DEGİL kapılarıyla gerçekleştirilmesi
23
3.2 Lojik diagramların tasarımı
Bu bölümde lojik ifadelerin lojik kapılara uygulanışı incelenecektir.

1.Ônce verilen lojik ifadeye göre bu ifadeyi gerçekleştiren lojik kapılar o-
luşturulmalı,
2. Sonra kullanılan kapı girişlerine göre çıkış lojik ifadesi bulunmalı,
3. Son aşamada Boolean teoremleri ve kuralları kullanılarak verilen ifade
sadeleştirilmeli (basitleştirilmeli) ve oluşan en son ifadeye göre lojik devre
çizilmelidir.
Örnek: 1
Aşağıda verilen lojik ifadeleri gerçekleştiren lojik diagram tasarımlarını
yapalım.
a) 0= A+(A.B')
A Yandaki devre tasarımında,
A = 1, B = O ise kapı çıkışları
şu şekildedir.
A.B'
N1
1 1
A
Şekil 3.9
b) 0= (A+B').(A'.B') Yandaki devre tasarımında,

A A= O, B= 1 ise kapı çıkışları şu
şekildedir.
N1 N2 N3 N4 Ns Ns
=== ===
o o 1 o o o
Şekil 3.10
c) 0= (A.B).(A+C)'.C'
A
Yandaki devre tasarımında,
A.B A= 1, B= 1, C= O ise kapı
B
çıkışları şu şekildedir.
A N1 N2 N3 N4
c 1 o 1 o
: o - - - - - - ' Şekil 3.11
24
d) 0= (A'+B)+C'+(C.D')
A'+B
A=1, B=O, C=O, 0=1 ise
kapı çıkışları şu şekildedir.
c Ns 0= (A'+B)+C'+(C.D')
N1 N2 N3 N4 Ns N6
=== ===
o o 1 o o
Şekil 3.12
C.D'
e)O=[(A.B)'+(C+D')]+E
A
N1 (A.B)' A=O, 8=1, C=1, 0=1 E=O İse
B kapı çıkışları şu şekildedir.
N1 N2 N3 N4 Ns
--- --- --- --- ---
1 o 1 1
C+D'
0= [ (A.B) '+ (C+D') ] +E
E
Şekil 3.13
f)O=[(A'+B) +(C.D)']'.C' Yandaki devre tasarımında,

A= O, B= O, C= 1, 0=1
+(C.D)'J' ise kapı çıkışları şu şekildedir.
N1 N2 N3 N4 Ns N6
=== === === === --- ---
c 1 1 o o o o
O=[(A'+B) +(C.D)'J' .C'
D (C.D)'
c Şekil 3.14
g)Q=[(A'+B') (j) (C.D)']+B

A N,
A= O, B= 1, C= O, 0= 1 ise
kapı çıkışları şu şekildedir.
N1 N2 N3 N4 Ns N6
=== === === --- === ===
1 o 1 1 o 1
D O=[(A'+B') © (C.D)']+B
Şekil 3.15
B
25
Örnek 2 : Aşağıda verilen lojik diagramların çıkış lojik ifadelerini bulalım.
(a) (b}
A
A
) Q~?
~--
(d} (e)
A
E
'"'"·-~[>: •
Şekil 3.16
Verilen lojik bir diagramın girişleri biliniyorsa çıkış lojik ifadesi aşağıdaki şekilde bulunur
(a) (b) A (c)
A A ~- A+B
(AB)' ~
c
c.D
C'
4=-E_'___,
Q = (A.B).(C+D) Q = (A.B)'+C' Q = (A+B)+(C.D) + r·
(d)
A (e)
A
~~,i
n~a
B
c c
D
E E'
E E~.D • rl)---
• ~-··-----~.
0= [ A' + (B.C)]' .D.E' Şekil 3.17 0 = [ (A @ B) '+ ( C. D)] Q E '
26
Örnek : 3 Aşağıda verilen lojik ifadelerin karşılığı olan diagramların
a) Sadeleştirilmeden çizimi
b) Sadeleştirilerek çizimi,
Q = (A'.B) + (A.B) + (A.B')/ Q = (A'.B) + (A.B) + A.B') İfadesi

sadeleştirilirse :
A A' / ( A'+A) ortak paranteze alınırsa :
A'.B 1 Q = (A' + A).B + A.B' olur
A' + A = 1 dir.(Teorem 5) buradan :
1.B + A.B' Olur.
B
A
A.B /
B
A
ff
Q = B + A .. B' = B + A olur.(Teorem 10)
O halde görülüyor ki altı

kapı ile yapılmış olan dev-
re sadeleştirme sonrası sa-
A.B' dece bir kapı ile gerçekleş-
tirilebilmektedir.
Şekil3.18
Q = (A.B.C') + (A.B'.C) + (A.B.C) Q = (A.B.C') + (A.B'.C) + (A.B C) İfade

si sadeleştirilirse :
A
(A.C) Ortak paranteze alınırsa:
(A .B.C') Q = (A.B.C') + A.C(B'.B) olur.
(B'.B) = 1 dir. Teorem 5 buradan :
Q = (A.B.C') + (A.C).1 olur.
Q = (A.B.C') + (A.C) yazılabilir
A
A ortak paranteze alınırsa :
Q = A.(B.C' + C) yazılabilir.
(B.C') + C = (B + C) olduğundan
(Teorem :10)
Q = A.(B +C) olur. O halde :
A Q = (A.B.C') + (A.B'.C) + (A.B.C) =
A.(B +C) dir.
B (A.B .C)
B
c
Şekil 3.19
Yukarıdaki örneklerden de görüldüğü gibi karmaşık ve çok sayıda kapı

dan oluşan lojik tasarımları sadeleştirme yöntemleri ile hem daha basit hale
getirmek hem de tasarım maliyetini düşürmek mümkündür.
27
3.3. ÇEŞİTLİ KAPI ENTEGRELERİNİN GÖSTERİLİŞİ ( TTL )
7408PC. 74LSOBPC 7432PC. 74LS32PC 7042PC. 74LS04PC
Vr.r. Vr.r. Vcc
14 13 12 11 10 9 8 14 13 12 11 10 9 8 14 13 12 11 10 9 8
1234567 2 3 4 5 6 7 2 34 5 6 7
GND GND GND
Vcc 7400PC, 74LSOOPC Vcc l402PC, 74LS02PC Vcc 7486PC, 74LS86PC

14 13 12 11 10 9 8 14 13 12 11 10 9 8 14 13 12 11 10 9 8
1234567 1234567 1234567

GND GND GND
Vcc 74266PC, 74LS266PC Vcc 7411PC. 74LS11PC Vcc 7421PC. 74LS21PC

14 13 12 11 10 9 8 14 13 12 11 10 9 8 14 13 12 11 10 9 8
1 ~ ., 1 ? .,
" " 7 " " 7 2 3 4 5 6 7
GND GND GND
Vcc 7410PC, 74LS10PC Vcc 7440PC, 74LS40PC Vcc 7427PC, 74LS27PC

14 13 12 11 10 9 8 14 13 12 11 10 9 8 14 13 12 11 10 9 8
1 2 3 4 5 6 7 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7
GND GND GND
Şekil: 3.20
Yukarıdaki kapı entegrelerinde TTL serisi entegre örnekleri verilmiştir. Entegre-
lerde Vcc 5 voltluk DC. kaynağının+ ucunun bağlanacağı, GND 5 voltluk DC.
kaynağının - ucunun bağlanacağı uçtur. NC ise boş uçtur.
28
3.4 Lojik diagramların tasarımı ile ilgili alıştırma soruları
A) Aşağıda verilen lojik ifadeleri gerçekleştiren tasarımları yapınız.
1) Q = A' . (A +B) 6) O= [ (A+B)'. (C.D) ] + E'

2) Q = (A.B') + (A' +B') 7) Q = [ (A. B') + (C' +D)]. E
3) Q = (A.B.C)' . (A' .B. C') 8) Q = [ (A' +B'). (A. D)] '+ C
4) Q = (A+B) + (C+D') +E 9) Q = [ (A +C)Q(B. D)] + (A+D)
5) Q = (A.B) + C' + (C.D) 10) 0= [(A.B) Q (C(j D)'].A
B) Aşağıda verilen lojik devre tasarımlarının çıkış ifadelerini bulunuz.
1) 2)
A A
B B 0=?
c
A A
c
3) 4)
A A
B
B
c c
D D
B B
E-{>:
5) 6)
A A
B B
c [,~
D
E
E
29
BÖLÜM : iV SAYISAL DEVRE HARİTALAR!
Karnaugh ( Karno ) haritalarının tanıtılması
4.1 Giriş : Daha önceki bölümde de açıklandığı gibi Boolean teo-

remleri kullanılarak karmaşık devreleri sadeleştirmek mümkündür. Ancak bu
metot çok karmaşık yöntemlerin sadeleştirme işlemlerinde pek uygun değildir.
Bu yöntemin yerine Karnaugh haritalarının kullanılması daha uygundur.
Karnaugh haritaları ile devre tasarımını yapmak çok kolay ve sağlıklı bir işlem
olmaktadır.
4.2 Karnaugh haritaları yöntemi
Karnaugh haritaları yönteminde karelerden oluşan bir diagram kullanılır.
Karnaugh haritasının yöntemi genelde çarpımların toplamı şeklindeki man-
tıksal ifadelerin basitleştirilmesinde kullanılan bir yöntemdir. Ancak gerekirse
toplamların çarpımı şeklindeki lojik ifadeler de basitleştirilebilir.
Karnaugh haritaları değişken sayısına göre adlandırılır. örneğin:
2 (A-B) değişkenli, 3 (A-B-C) değişkenli, 4(A-B-C-D) değişkenli karnaugh
haritası gibi.
Karnaugh haritaları yöntemi en fazla 6 değişkenli eşitlikleri sadeleş
tirme işlemleri için uygundur. Daha fazlası için tablo yöntemi kullanılır.
4.2.1 Değişken sayısına göre karnaugh haritasının hazırlanışı
Karnaugh haritalarında kare sayısı 2n formülü ile hesaplanabilir.
2 değişkenli karnaugh haritası 22 = 4 kareye,

6 değişkenli karnaugh haritası 26 = 64 kareye sahiptir.
Değişken sayısına göre karnaugh haritalarını çizmeye başlayalım.
SIRANO~
Şekil 4.2.a) Bir değişkenli karnaugh haritası
A
AB
B A' A
B'
c A'B' A'B AB A.B'
A'.B' A.B'
C' A'.B'.C' A'.B.C' A.B.C' A.B'.C'
B A'.B A.B
c A'.B'.C A'.B.C A.B.C A.B'.C
Şekil 42.b) İki değişkenli Şekil 4.2.c)üç değişkenli karnaugh
karnaugh haritası (A,B) haritası (A,B,C)
30
AB
CD A'B' A'B A.B A.B'
c 'D' A'.B'.C'.D' A'.B.C'.D' A.B.C'.D' A.B'.C'.D'
c 'D A'.B'.C'.D A'.B.C'.D A.B.C'.D A.B'.C'.D
c .D A'.B'.C.D A'.B.C.D A.B.C.D A.B'.C.D
c .D' A'.B'.C.D' A'.B.C.D' A.B.C.D' A.B'.C.D'
Şekil 4.2.d) Dört değişkenli karnaugh haritası (A,B,C,D)
C' c
AB ı
~
\
1
DE '- - - - - - - - \
' A'B' A'B A.B--ft.H\~ A.B A'B A'B'
D'E' A'B'C'D'E' A'BC'D'E' ABC'D'E' AB'C'D'E' AB'CD'E' ABCD'E' A'BCD'E' A'B'CD'E'
D'E A'B'C'D'E' A'BC'D'E ABC'D'E AB'C'D'E AB'CD'E ABCD'E A'BCD'E A'B'CD'E
DE A'B'C'DE A'BC'DE ABC'DE AB'C'DE AB'CDE ABCDE A'BCDE A'B'CDE
AB'C'DE' ABCDE' A'BCDE' A'B'CDE'

DE' A'B'C'DE' A'BC'DE' ABC'DE' AB'CDE'
Şekil 4.2.e) Beş değişkenli karnaugh haritası (A,B,C,D,E)
C' c
AB .A
-·----- ___,
DE r-· --·
AB' -·v AB'
- ---------- ----
A'B' A'B AB AB A'B A'B'

(
A'B'C'D"E 'F A'BC'D'E 'F' ABC"D"E 'F AB'C"D'E F AB'CD'E F ABCD"E F ABCD'EF A"B'CD"E F
i D'E'
1 D'E A'B'C'D'E F' A'BC'D'E F' ABC'D'E F' AB"C'D'E F' AB'CD'E F' ABCD'E F' A'BCD'E F' A"B'CD"E F'
A'B'C'DE F' A'BC'DE F' ABC'DE F' AB'CDE F' ABCDE F' A'BCDE F' A'B'CDE F'
DE AB'C'DE F'
DE' A'B'C'DE 'F' A'BC'DE 'F' ABC'DE 'F' AB'C'DE 'F' AB'CDE 'F' ABCDE 'F' A'BCDE 'F' A"B'CDE 'F
(ÜE' A'B'C'DE 'F A"BC'DE 'F ABC'DE 'F AB'C'DE 'F AB'CDE 'F ABCDE 'F A'BCDE ·F AB'CDE ·F
A'B'C'DE F A'BC'DE F ABC'DE F AB'C'DE F AB'CDE F ABCDE F A"BCDE F A"B"CDE F

iDE
F--{ D'E A'B'C'D'E F A'BC'D'E F ABC'D'E F AB'C'D'E F AB'CD'E F ABCD'E F A'BCD'E F A'B'CD'E F
1
l D'E' A'B'C'D'E 'F A'BC'D'E 'F
Şekil 4.2.f)
ABC'D'E 'F
Altı değişkenli
AB'C'D'E 'F
karnaugh
AB"CD'E 'F
haritası
ABCD'E 'F
(A,B,C,D,E,F)
A'BCD'E 'F A'B'CD'E 'F
31
Şekil 4.2 de değişken sayısına göre karnaugh haritalarının hazırlanışı
görülmektedir. Daha önceki bölümde değişkenin adları ve durumları yazılmıştı.
Bundan sonraki bölümlerde sıra ve karelere değişkenlerin adları yazılmayıp
bunun yerine değişken durumlarını göstermek için yazımı daha kolay olan "1"
ve "O" sayıları kullanılacaktır.
Karnaugh haritalarının hangi karesinde hangi değişkenlerin çarpımının
yer aldığının anlaşılabilmesi için, sadece ilgili karede çakışan sütun ve sıra
başındaki değişkenleri belirlemek yeterlidir.
Bu işlemi aşağıdaki şekille açıklayalım.
A A' A A A
B O 1 B A' A B o 1
B' O O 2 B' A'B' AB' o 00 1 o
B 1 3 B A'B AB 1 o1 11
(a) (b) (c)

Şekil 4.3 a b ve c de; A , A' , B , B' yerine A' = O A=1 B' =O B = 1 yazılmıştır.
B A O BA 9
o o
1 · ~:~::::
-:-:ı:-:-:
1 ........ :-:..::::
A'B' A A'B
A
BA O B O
o '.J/:
:)<
"
A A' B'
İki değişkenli karnaugh haritalarında AB, A'B, AB', A'B' gibi iki değişkenli
ifadeler bir kare ile; A, B, A', B' gibi tek değişkenli ifadeler ise iki kare ile temsil
edilir. Yukarıda bulunan şekilde (Şekil 4.3) "O" nolu kare için sütun ve sı
ra incelendiğinde sütunda A', sırada B' olduğu görülür. O halde "O" nolu kare-
de A'B' bulunmaktadır. "1" nolu kare incelendiğinde ise sütunda A' sırada B
olduğu görülür. O halde "1" n olu karede A'B bulunmaktadır. "2" nolu kare
incelendiğinde sütunda A ,sırada B' olduğu görülür. O halde "2" nolu karede
AB' bulunmaktadır. Yine "3" nolu kare incelendiğinde sütunda A, sırada B
olduğu görülür. O halde "3"nolu karede AB bulunmaktadır.
Karnaugh haritası kaç değişkenli olursa olsun yukarıda açıklanan yön-
tem tamamı için geçerlidir.
32
A
B o 1 ~ 00 01 11 10
~
o
1
[ .1 1 1 1
iki değişkenli karnaugh haritası (A,B) üç değişkenli karnaugh haritası (A,B,C)
AB
cD 00 01 11 10
00
01
11
10
Dört değişkenli karnaugh haritası (A,B,C,D)
C' c
DE 00 01 11 10 10 11 01 00
00
01
11
10
Beş değişkenli karnaugh haritası (A,B,C,D;E)
İşlem sırası :
1) İlk olarak hazırlanacak karnaugh haritasının kaç değişkene sahip
olduğunun tesbit edilmesi gerekir.
2) Eğer bir doğruluk tablosu verilmiş ise "1" çıkışı veren değişkenler ifa-
desi ile Q eşitliği yazılır.
3) Değişken sayısına uygun kareye sahip karnaugh haritası hazırlanır.
4) Eşitlik karnaugh haritasına aktarılır. Eşitlik karnaugh haritasına
aktarılırken sütun ve sıra başlarındaki değişkenlere dikkat edilerek aktar-
ma yapılır. Eşitliğin değişkenlerini içeren kareye "1 "yazılarak (diğer kare-
ler boş bırakılır) ya da "O" yazılır. Eşitlik karnaugh haritasına aktarılmış
olur.
33
4.2.2 Diagram üzerinden sadeleştirmenin yapılması
Sadeleştirme yapılırken karnaugh haritası hazırlandıktan sonra verilen
tüm ifadeler, daha önce anlatılan esaslara göre harita üzerinde bulunduğu
yere "1" olarak yazılıp daha sonra "1" ler ayrılabildiği en büyük gruplara
ayrılarak sadeleştirme işlemi gerçekleştirilir.
Bunu bazı örneklerle açıklayalım.
Örnek 1: Q = A + A'B Örnek 2 : A'B + AB + AB'

A A
B O o _ __ B A O
B ___
A
B --...-o-~~
o o CD o o
= 1-----lf----+
+
CDCD \1
\.j
A'B + A A' .B +A.B + A.B' = B + A
Örnek: 3 A' + BC + ABC'

AB
c 00 01 11 10
--:f'"
0(1 ~
vı
A'
Örnek :4 ABC' + AB'C + ABC

AB AB AB
c 00 01 11 10 c 00 01 10 c 00 01 11 10
o
0 A.B.C' o
+
o 1
·""·
\J
./'\
: 1 ' 1\ __1) :
\. 1
\.
1
/ 1 (f
·-
~1-,
ı--·
A.B.C A.B'.C A.B +

l
A.C
Yukarıda karnaugh haritası ile yapılan sadeleştirme işlemi Boolean kurallarına
göre yapılacak olursa aşağıdaki sonuç ortaya çıkar
Q = A.B.C' + A.B'C + A.B.C ---+- Q = A.B.C' + A.C (B'.B)---+- (B'.B) = 1 dir.
Q = A.B.C' + A.C.1 ---+- Q = A.B.C' + A.C A ortak paranteze alınırsa
Q = A (B.C' + C) ---+- Q =A.(B + C) olur. Bu ifade AB +A.C olarak da yazıla
bilir.
34
Örnek : 5 A' + A.C + A.B.C'
11 1o
A' A.C A.B.C' A' + B + C'
Örnek: 6 B + C.D + A' + A.B.C.D + A.D'

AB AB
CD 00 01 11 10 CD 00 01 11 10
D'
A.D'
01 1 1
:
11 1 1
10 A.D'
B ABCD
Q
'
A' B
=A' + B + C + D'
Örnek: 7
01 11 1o
A B c Q
o o o 1 ---->A'B'C'
o o 1 o
o 1 o o
A'B'C' y y AB'C'
o 1 1 1 ---->A'BC A'BC ABC
1 o o 1 ---->AB'C'
1 o 1 o
Q = A'.B'.C' + A'.B.C + A.B'.C' + A.B.C
1 1 o o
1 1 1 1 ---->ABC
35
BÖLÜM V
DECODER, ENCODER DEVRELER
5.1 Giriş
Öncelikle DECODER (kod çözücü ), ve ENCODER (kodlayıcı) kelime-
lerinin anlamları üzerinde durulmalıdır.
Bir klavye de ya da hesap makinesinde basılan sayı önce ikilik (binary)
sisteme çevrilerek içerdeki dijital devrelerde işleme tabi tutulması için kodlama
işlemine en uygun örnektir.
Hesap makinesi ya da bilgisayar içinde işleme tabi tutulmuş olan sayının
monitörde yada hesap makinesinin ekranında okunabilmesi için kod çözücü
ye ihtiyaç vardır.
Decoder ve encoder devreler geri beslemesiz yada hafızasızdır. İki veya
daha fazla değişkenin (giriş) sayısının varlığına uygun olarak bir veya birden
fazla çıkış verirler.
Boolean teoremleri ve karnaugh haritaları yöntemi kullanılarak her tür
birleşik devre tasarımı kolaylıkla yapılabilir.
5.2 Kod çözücü devreler (DECODER CIRCUITS)
İkili
(binary) sistemde belirtilen bilgilerin on tabanlı (desimal) şekle dö-
nüştürülmesini sağlayan devrelere "kod çözücü" (Decoder) devreler denir.
Uygulamada çeşitli kod çözücüler vardır. Bazı kod çözücüler girişteki
değişkenlerin durumuna göre çıkış verirler. Örneğin iki giriş değişkeni için 4
olasılık vardır. ( 11, 1O, 01, 00) böylece her olasılık için bir çıkış vardır.
Bazı kod çözücülerde çoğunluk ya da azınlık durumunu göstermede kul-
lanılır.
Kod çözücülerin başka bir çeşidi de kod çevirici devrelerdir. Kod çevirici
devre bilinen bilgisayar kodlarını birbirine çevirir.
Örneğin, sekizliden onaltılıya çevirme gibi. Ya da ikiliden onluya çevirme
gibi.
Kod çözücülerin çıkışları, genel olarak "O"durumunda aktif olur. Yani devre
"1" konumuna geçince aktif olur. Kod çözücü sembollerinin çıkışlarında görü-
len küçük daireler, çıkışın "O" konumunda aktif olduğunu ifade eder. Semboller
de küçük daire gösterilmemişse bu kod çözücünün çıkışının "1" konumunda
aktif olduğunu ifade eder.
36
5.2.1 iki değişkenli kod çözücü
Örneğin : 00 verildiğinde 0 1, 01 verildiğinde 02, 1 O verildiğinde 03,

11 verildiğinde 0 4 çıkışının "1" olmasını istediğimiz bir devre tasarlayalım.
A B o, 02 Ü3 Q4
o o 1 o o o
o 1 o 1 o o
1 o 1
o o 1 o
1 1 o o o 1
o,
A KOD
CÖZÜCÜ 02
B Ü3
?
Q4
A B
Şekil : 5.1
5.2.2 Üç değişkenli kod çözücü : Çıkış sayısı bir adet olan kod çözücü
A
KOD
B CÖZÜCÜ Q
?
c
A B C Q
o o o o
o o 1 1
o 1 o 1
o 1 1 o
1 o o 1
1 o 1 o A B C Şekil : 5.2
1 1 o o
Çalışma tablosuna dikkat edilecek olursa girişle,rden
1 1 1 1
herhangi bir tanesinin "1" veya girişlerin üçünün de "1"
1 1 1 1
olması halinde Q çıkışı "1" vermektedir.
37
Üç değişkenli kod çözücü : Yetki girişli; Çıkış sayısı sekiz olan üç girişli kod
çözücü
Enable -.Jc::::===-------------,
A c
B Ü = 1 Ü1
o o o Ü1 -.-.~-:,____,.--{/. Ü2
__,...
o o 1 Üs
Ü3
o 1 o Ü3
o 1 1 Ü7 Ü4
1 o o Ü2
1 o 1 °'}:ı--r--1, Üs
üs .--·'
1 1 o Ü4 \._,--f Üs
~'
1 1 1 üs
"\:ı--r--1>=
...
Ü7
A
üs
B
c
Şekil : 5.3
Şekil 5.3 de üç değişkenli kod çözücü devre örneği görülmektedir. Bura-

da enable (yetki) girişi kullanılmıştır. Enable girişli ve üç girişli sekiz çıkışlı
kod çözücü devre yapılabilir. Yetki girişli devrelerde yetki girişine "1" yada "O"
verilmediği sürece devre (çıkış), fonksiyonlarını yerine getiremez. Şekil 5.3 te-
ki devrede enable girişine "1" yada (enable)' girişine de"O" verildiği sürece dev-
renin çalışması sağlanabilir.
Çalışma (Doğruluk) tablosu incelenecek olursa girişlerin herhangi bir
olasılığında çıkışlardan sadece bir tanesi doğrudur ("1" dir) .
Üç değişkenli ( girişli) kod çözücüler ; çift kod çözücüler, çoğunluk
kod çözücüleri ve azınlık kod çözücüleri olarak da yapılabilirler.
Bunların dışındaikili sistemden desimale, ikili sistemden sekizli sisteme,

2421 ve 5421 kodundan desimale, fazlalık kodundan desimal sistemin, ikili sis
temden onaltılı sisteme ve ikili sistemden 7 segmente kod çözücücü devreler
bulunmaktadır.
38
İkilik sistemde verilen O - 9 arası sayıyı 7 led' li bir göstergede (display)
desimal (onluk) olarak gösteren bir kod çözücünün tasarımı.
a
A a GİR. DEG. ABÇQ f! Q ç Q ~L g
b
'Bb
c o o ooo ! 1
1 1 1 1 1 o
B d
o oo o 1 1 o o o o
KOD
ÇÖZÜCÜ e 2 o o o 1 1 o 1 1 o 1
c e c
3 o o1 1 1 1 1 1 o o 1
A 7448 g d 4 o oo o 1 1 o o 1 1
5 o o1 1 o 1 1 o 1 1
Şekil :5.4 6 o 1 o o o 1 1 1 1 1
Şekil 5.4 de 7448 kod çözücü entegresi 7 o 1 1 1 1 1 1 o o o o
ile yapılan prensip şeması görülmektedir. a 1 ooo 1 1 1 1 1 1 1
a.b.c.d.e.f.g çıkışlarından birinin "1" ol - 9 1 oo 1 1 1 o o 1 1
ması demek, display de o harfe ait led'
in yanması demektir.
Burada ileride de açıklanacağı gibi ortak katotlu display kullanılmıştır.
5.3 Kodlayıcı devreler ( ENCODER CIRCUITS )
Kodlayıcıdevreler onluk ya da bilinen klasik şekillerdeki bilgileri dijital

devrelerin ( örneğin bilgisayarın.hesap makinesinin ) işlem yapabileceği şekle
dönüştürürler.
Kodlayıcı devrelerle ilgili birkaç örnek yapalım.
Örnek :1 "O" dan "3"e kadar numarayla ifade edilen 4 butona basılarak numa-
ra karşılıklarını ikilik sisteme çeviren kodlayıcı tasarlayınız.
+5V
+5V
Giriş A B
o
B
B o o o
Kodlayıcı
1 o 1
? A
3 2 1 o
A
3 1 1
Şekil: 5.5
39
Örnek : 2 "O" dan "9" a kadar olan toplam 1O butona basılarak ikilik
sisteme çeviren kodlayıcı tasarlayınız. ( Kodlamalar bilgisayar işletim sistem-
lerinde, PLC cıhazlarında ,hesap makinelerinde önemlidir)
+5V
+5V
·. , D
...-------...---···/
D
Kodlayıcı
c c
?
B
B
A
A
9
Şekil : 5.6
Giriş A B c D
o o o o o
1 o o o 1
2 o o 1 o
3 o o 1 1
4 o 1 o o
5 o 1 o 1
6 o 1 1 o
7 o 1 1 1
8 1 o o o
9 1 o o 1
5.4. 7 Segmentli ((elemanlı) display (gösterge) uygulamaları
Desimal sayıların gösterilmesinde daha çok 7 segmentli göstergeler kul-

lan ılır. Gösterge parçaları led diyodlardan oluşmuştur. Ayrıca bir de noktayı
ifade eden led vardır. Her segmentin değişik zamanlarda çalıştırılması sonucu
"O" dan "9" a kadar desimal sayılar yazılabilir.
Göstergeler, değişik entegrelerde kullanılabilmesi amacıyla ortak anotlu
veya ortak katotlu olarak yapılırlar. örneğin : 7446 ve 7447 entegresi çıkışında
ortak anotlu, 4511 veya 7448 entegresi çıkışında ortak katotlu göstergeler kul-
lanılır. Ortak anotlu göstergede SV.luk besleme kaynağı nın + ucu, ortak katot
lu göstergede ise SV. uk besleme kaynağının - ucu tüm segmentlere dağıtılır.
40
7447 entegresinin çıkışları "O" konumunda aktif olunca led diodlar ışık ve-
receğinden devresine ortak anotlu display bağlanır. 7448 veya 4511 entegre-
sinde ise çıkışları "1" konumunda aktif olunca led diyodlar ışık vereceğinden
devresine ortak katotlu display bağlanır.
Aşağıda hangi rakamlarda hangi ledlerin yanacağı gösterilmiştir.
ıl 1 ~
'9'
el
d
c l_I 3 1 ı_ 1--1
1
s b 18 g
Şekil 5.7 7 Segmentli display ile oluşturulan rakamlar
g f NC a b g f NC a b g f NC a b
e d NC c dp e d NC c dp e d NC c dp
Gösterge Ortak katot Ortak anot
(Display)
Şekil 5.8 7 Segmentli display (ortak anot ve katot) yapısı
Yukarıda çizilmiş olan 7 segment display develerinde ortak anot display

devresinde ledlerin anotları, ortak katot display devresinde de ledlerin katotla-
rı ortak bağlanmıştır. Ortak anot display de NC uçlarına 5 V. luk DC. kaynağı
nın + (artı) ucu, ortak katot display de NC uçlarına 5 V. luk DC. kaynağının -
(eksi) ucu bağlanmalıdır.
41
(~)
+ Sv A B C D RBI B I RBO LT
e 9
7448
7446 - 7447
dp a b c d e g
LT A B C D RBI B / RBO
(a) (b)
Şekil · 5_9 (a) Ortak anotlu 7447 çıkışı "O" da aktif sürücü entegresi bağlantısı
(b) Ortak katotlu 7448 çı':ışı "1" de aktif sürücü entegresi bağlantısı
7448 Sürücü entegresinde devreye direnç bağlamaya gerek yoktur_ Çün-

kü bu elemanın içine bu dirençler konmuştur_ Daha önce de açıklandığı gibi
7447 entegresinde çıkışlar "O" olduğunda, 7448 entegresinde ise çıkışlar "1"
olduğunda ledler ışık verir.
Yukarıda şekil 5.9 da görülen LT = Lamba test ucudur. Bu uçla tüm led
diodların sağlam olup olmadığı kontrol edilir. LT girişi "O" konumunda iken
BCD girişleri ne olursa olsun bütün segmentler ışık verir. LT girişi "1" olduğun
da kod çözücü BCD girişlerine göre normal işlevlerini yerine getirir. 81 = Ka-
rartma girişidir. BI girişi "O" olduğunda tüm segmentler ışık vermez. BI girişi
"1" olduğunda kod çözücü normal işlevini yapar. RBI ve RBO = Tam sayı ve
ondalıklı sayıdaki "O" rakamının yazılması istenmezse kullanılır_ Örneğin işlem
sonucu 00125,31400 sayısı çıkmışsa RBI , RBO "1" olduğunda (kullanıldığın
da) ekranda 125,314 rakamları görünür.
Kod çözücü Ortak anotlu Kod çözücü Ortak katotlu
.2b
Vı,ı\.
o o a o a
~b
A A w
B
o B
o o ı\.
c 1 7447 c 7448
D
o el
- d
D
o
o\
1
~·'ı,ı'
d
Şekil : 5.10. (a) Ortak anotlu 7447 çıkışı "O" da aktif sürücü entegresi bağlantısı
(b) Ortak katotlu 7448 çıkışı "1" de aktif sürücü entegresi bağlantısı
42
Ortak anotlu display
,--~~~~~~---;;:==::::::::==::====;---ı ~~~~~~
NC a
8
390 RX7 $ ~=
16 15 14 13 12 11 10 9
Vcc f g a b c d e
7447
B C LT BI RBI D A GN
2 3 4 5 6 7 B
390 RX4
Şekil 5.11. 7447 Entegresi ile yapılan ortak anot display uygulama devresi
43
Ortak anotlu display
"J ~ Ir
g f NC a b
ı:.
e
ud NC c dp
il 1 .. 11 •
..__ ~
~ 390 R x7
~
~ 1 1
' ' 1 J. ••
16 15 14 13 12 11 10 9
Vcc f g a b c d e
7447
B c LT BI RBI D A GN[
1 4 7 B
11 -.. 2 3 5 6
-.. il •
- - ......__
1 ıılı
•• 1
D c )B A
7432
IT Tr rL
:c~r r
lb
-l-# -
~
..._ ..__
-
: 390 R
-,- l l 1 l l l l 1 1
• ' •• ' •• • •I ıl
ot 1 ~ 2 t 3 t 4 • 5 • 6 t 7
., B t 9 t
~
-
Şekil 5.12. Decoder ve encoder devrelerin bir arada uygulanması
44
BÖLÜM VI
MULTİVİBRATÖRLER (MULTIVIBRATORS)
6.1 Giriş
Multivibratör çok titreştirici anlamına gelmektedir. Dijital elektronik
devrelerinde kullanılan esas devrelerdir. Bunlar kare dalga üretici, zaman-
layıcı, hafıza elemanı gibi amaçlar için kullanılırlar. Örneğin bir bilgisayarın
içinde saniyede 800 milyon Hz. ( 800 megahertz) adet kare dalga üreten bir
osilatör (Multivibtatör) vardır. Bilgisayarların hızı üretilen kare dalga sayısı ile
orantılıdır.
Multivibratörler, bir hafıza elemanı olarak kullanılacaksa "flip-flop" ola-
rak isimlendirilir.
Multivibratörler genel olarak üç guruba ayrılırlar:
a) Serbest çalışan-kararsız multivibratörler (Astable multivibratörler)
b) Tek kararlı multivibratörler ( Monosatble multivibratörler)
c) İki kararlı multivibratörler ( Bistable myltivibratörler)
6.2 Kararsız (serbest çalışan), (astable) multivibratörler
Kararsız (Astable) multivibratörler, devreye çalışma gerilimi uygulandı

ğı andan itibaren dışarıdan herhangi bir tetikleme sinyaline gerek kalmadan
devredeki zamanlama elemanlarına bağlı olarak belirli zaman aralıklarında
sürekli durum değiştiren devrelerdir.
+ v.-------------_, R, = R2 = 47 Q
Acı= Rc2= 1 KQ
C, =C 2 = 47 µ F
T, =T2 = BC 237
Q,
Tı
Q, ı-----ı "1"
"O"
Şekil : 6.1.1 T
Devrede kullanılan transistörler NPN tipi olup transıstörlerden biri ile-

timde (iletken) olduğu zaman diğeri kesimde (yalıtımda) olur.
İletimde olan transistörün çıkışı lojik "O" olur. Kesimde olan transis-
törün çıkışı lojik "1" olur. Transistörlerin iletim ve yalıtım süreleri devredeki
direnç ve kondansatörlerin değerlerine bağlıdır.
45
Devreye enerji verildiğinde transistörler belirli zaman diliminde iletim ve
yalıtım durumuna geçerler. Bu durumda çıkıştan kare dalga alınmış olur.
Devreye DC. besleme verildiğinde transistörlerden biri iletime geçer dev-
re simetrik olduğundan hangi transistörün iletime geçeceği devredeki eleman-
ların imalat parametrelerine bağlıdır. Örneğin T 2 transistörü öncelikle iletime
geçmiş olsun. Bu durumda C 1 kondansatörü çok kısa sürede şarj olur. Şarjlı
C 1 kondansatörünün - yüklü ucu T1 transistörünün beyz ucuna bağlı ol-
duğundan C 1 kondansatörü T 1 transistörünü kesime götürür. T 2 transistörü
iletimde iken 0 2 çıkışı besleme kaynağından eksilik (- ) alacağından lojik o-
larak "O", 01 çıkışıda lojik olarak "1" dir. Bu aşamadan sonra C 1 kondansa-
törü R1 ve T 2 üzerinden deşarj olmaya ve C2 kondansatörü de Rc2 ve T2 ü-
zerinden şarj olmaya başlar. C 1 kondansatörü deşarj olduğunda eksi ucunun
T 1 transistörünün beyz ucuna olan etkinliği ortadan kalkar T1 in beyz ucu R,
üzerinden artılık (+) lık alarak iletime geçer. Bu sırada C2 kondansatörü de
şarj olduğundan T 2 transistörününün beyz ucuna (-) lik vererek kesime gö-
türür. Bu durumda 0 1 çıkışı besleme kaynağından (-) lik alacağından lojik
olarak "O", 0 2 çıkışı da lojik olarak "1" olur.
02 "1"
"O"
01 "1"
"O"
Bu aşamadan sonra, C 2 kondansatörü R2 ve T 1 üzerinden deşarj olma-

ya, C1 kondansatörü de Rc1 ve T 1 üzerinden şarj olmaya başlar. C 2 kondansa-
törü bir süre sonra deşarj olduğunda T 2' nin beyz ucuna vermiş olduğu (-) liğin
etkinliği kaybolur. T2. R 2 üzerinden (+) lık alarak iletime geçer, Bu anda C, kon
dansatörü de şarj olduğundan T,' in beyz ucuna(-) lik vererek T 1 transistörünü
kesime götürür. Böylece 01 çıkışı yeniden"1" 0 2 çıkışıda yeniden "O" olur. Bu
durum peryodik olarak besleme gerilimi kesilinceye kadar devam eder.
46
RıT. fR2 Rı
r 7404
(a) NOT kapılı MV (b) NAND kapılı MV. (c) NOR kapılı MV.
Şekil : 6.1.3 Karasız multivibratörlerin kapılarla oluşturulması
Kararsız multivibratörler de NOT kapılı ve NAND kapılı devreler en çok

kullanılan devrelerdir. Şekil 6.1.3 b de görülen devrenin çalışmasını açıklaya
lım. Devreye besleme gerilimi verildiği anda 01 (E1) = "O" ve 02 (E2) = "1"
olsun. Bu anda C 1 ve C 2 üzerindeki gerilimlerin işaretleri şekildeki gibidir. Bu
andan itibaren C2, R, üzerinden şarja ve C, de E, ve R2 üzerinden deşarja
başlar. C 2 nin şarj gerilimi E3 geriliminin pozitifliğini azaltırken. C, in deşarj
gerilimi de E4 ün negatifliğini azaltır. Şarj ve deşarj işlemi bittiğinde E3 = "O" ve
E4 = "1" olur. Böylece Nı ve N2 konum değiştirerek O, (E1) = "1" ve 02 (E2)
= "O" olur. Bundan sonra C2, E3 ve R1 üzerinden deşarja ve C, de E, ve R2
üzerinden şarja başlar. Şarj ve deşarj işlemi süresince C 2 den dolayı E3 ün
negatifliği, C 1 den dolayı da E4 ün pozitifliği azalır. Süre sonunda E3 = "1"
(Oı="O") ve E4 ="O" (0 2= "1") olacağından N 1 ve N 2 konum değiştirir. E, ="O"
(Oı="O") ve E2 = "1" (0 2= "1 ") olur. Olaylar anlatılan şekilde devam eder.
6.3 Tek kararlı ( monostable) multivibratörler

Tek kararlı multivibratörler girişlerine tetikleme sinyali uygulandığında ko-
num değiştirip bir süre bu konumda kalan, süre bitiminde yeniden ilk konum-
larına dönen devrelerdir.
Şekil 6.2.1 deki devreye çalışma

r
+Ve
Acı::· I
R, :=:
c
Al
~ Rc2
gerilimi uygulandığında R, üze-
rinden T, iletime, R3 üzerinden
T 2 kesime gider. Bu sırada C
Q, 02 kondansatörü T, ve Rc 2 üzerin
den şarj olur. Transistörler bu du-
Tı T2 rumlarını dışarıdan herhangi bir
tetikleme gelmediği sürece korur-
lar. Tetikleme girişinden T 2' yi
Clk.
'---+-........... iletime geçirecek seviyede pozitif
(Tetikleme)
tetikleme sinyali uygulandığında
Şekil : 6.2.1 T2 iletime geçecektir
Acı = Rc2 = 1 K Q R1 = 4 7 K Q C = 100 µF R2 = R3 = 1 O K Q T 1 = T 2 = BC 237
47
Bu anda C kondansatörünün ( +) ucu T 2 üzerinden şaseye bağlanaca
ğından R, ve T2 üzerinden deşarja başlayacak ve bu sırada T, de kesime
gidecektir. Bu durumda 0 1 lojik olarak "1 ", 0 2 lojik olarak "O" olacaktır. Tran-
sistörlerin bu durumu kondansatör deşarj oluncaya kadar devam edecektir.
Kondansatör deşarj olduğunda T 1 beyzine uygulanan negatif sinyal ortadan
kalkacağından R 1 üzerinden T 1 yeniden iletime, R3 üzerinden T 2 de yeniden
kesime gidecektir . Bu durumda 0 1 lojik olarak "O" , 0 2 lojik olarak "1" olacak
tır. Yani çıkışlar çalışma gerilimi verildiği andaki gibi olacaktır. Kondansatör ye
niden şarja başlayacaktır ve yeni bir tetikleme sinyali gelinceye kadar transis-
törler bu durumlarını devam ettireceklerdir.
6.3.1 Tek kararlı Multivibratörlerin kapı entegreleri ile yapımı
O' O'
+V +V
T et.k c, Tıo NK ~
ı ·
10µ~F
~100K Q
leme-~
1
gırışı 100 pF
C2 )=r
°"""'·
ıc 4011 ıc 4001
Şekil : 6.2 2 (a) Negatif Tetiklemeli NAND Şekil : 6.2.2 (b) Pozitif tetiklemeli NOR
kapılı multivibratör kapılı multivibratör
Şekil 6.2.2 a da ki devrede - (negatif) tetikleme sinyali verildiğinde C,

kondansatörü boşken iletken gibi davranacağından - lik N 1 kapısının girişine
geçer dolayısıyla N, çıkışı "1" olur. Yani O' "1" olur. Bu andan itibaren C 2 ok
yönünde şarj olur. C2 nin şarjı sırasında 1OOK lık direnç üzerinde düşen
gerilimin + lığı N2 girişini "1" yapar. Dolayısıyla N2 çıkışı "O" olur. Yani O "O"
olur. Bu sırada C2 nin şarj gerilimi arttıkça şarj akımı azalacağından N2 gi-
rişindeki + lığın etkisi azalacaktır. Şarj işlemi bittiğinde C 2 kondansatörü akım
çekmeyeceğin den N2 girişi "O" olur. Dolayısıyla çıkışı da "1" olur. N2 nin çıkışı
Nı' in girişini beslemektedir. Bu arada c, kondansatörü de şarj olduğundan
yalıtkan gibi davranır ve N, in girişi 10 K.' lık direnç üzerinden+ lık yani "1" alır.
Bu nedenle N, çıkışı "O" olur. Devre böylece başlangıç konumuna döner.
6.3.2 Tek kararlı multivibratörlerin 555 entegresi ile yapımı
+5 v.
4 8
R
,.__3_, 555
a, 6
2
f---+----<> Tetikleme girişi
10oF.
c,
I'+c
T = 1, 1. R.C dir
Şekil : 6.2.3 -=- -=-

48
6.4 İki kararlı ( bistable) multivibratörler
İki kararlı
multivibratörler; dışarıdan tetikleme sinyali gelmediği sürece
durumlarını koruyan ve dışarıdan uygulanan bir tetikleme sinyali ile konum
değiştiren devrelerdir.
Bu devrenin başka bir ismi de flip-flop tur. Flip-flop lar daha çok kayde-
dicilerde hafıza elemanı olarak, kilitleme devrelerinde, sayıcı devrelerinde, da-
ha birçok hafıza birimlerinde kullanılan önemli devrelerdir.
Şekil : 6.3 de her iki transistör devresi birbirinin aynısıdır. Devreye enerji
verildiği anda T 1i iletimde, T 2 yi kesimde kabul edelim. B1 ya da B2 buton-
larından tetikleme sinyali gelmediği sürece transistörler bu durum da kalır
lar. Bu durumda 01 ="O", 02 ="1" dir.
+V
Q, T1,T2 = BC 237
T,
Şekil : 6.3
Devrenin durumunu değiştirmek için B 1 butonuna basılarak T 1' in beyz-

ine negatif bir tetikleme sinyali uygulandığında T 1 transistörü kesime, ve
R3 üzerinden aldığı sinyal ile T2 transistörü iletime geçecektir. ( B 1 butonuna
kısa süreli basmak yeterlidir) Bu anda 0 1 = "1", 0 2 ="O" olacaktır.
Şekle dikkat edilirse Q 1 çıkışı T 2 nin, 0 2 çıkışı da T,' in beyzini kontrol
etmektedir. Bu nedenle ikinci bir tetikleme sinyali gelene kadar transitörler bu
durumlarını koruyacaklardır. Bundan sonra B, butonuna yeniden basılmasının
devrenin konum değiştirmesi için bir yararı olmaz. Çünkü B 1butonu T, transis-
törü nü kontrol etmektedir.
B2 butonuna basıldığında bu kez T 2 transistörünün beyzine negatif tetikle-
me sinyali geleceğinden T 2 transistörü kesime, T1 transistörü iletime geçecek
ve yeniden 01 ="O", 0 2 ="1" olacaktır.
Transistörlerin anahtarlama zamanlarını azaltmak dolayısıyla devrenin
çalışma frekansını artırmak için R3 ve R4 dirençlerine paralel 100 pF. lık kon-
dansatörler bağlanabilir.
Bazı uygulamalarda iki kararlı multivibratörler tek bir tetikleme girişine
sahiptir.
49
FLİP-FLOPLAR
6.5 Flip-Floplar
Çift kararlı multivibratörlere aynı zamanda flip-flop denilmektedir. Bundan
sonraki anlatımlarda ve şekillerde pratik olması açısından flip- flop lar FF ola-
rak kısaltılmış şekliyle gösterilecektir.
Flip-flopların birçok çeşitleri vardır. Bunların en önemlileri :
1 - R - S ( Reset - Set ) tipi FF,
2 - Tetiklemeli ( Clocked) R - S tipi FF,
3 - J - K tipi FF,
4 - D ( Data) tipi FF,
5 - T (Toggle ) tipi FF,
6 - Ana uydu ( Master-Slave) FF olarak sıralanabilir.
Bu FF' ların Q ve Q' gibi iki çıkışı bulunmaktadır. FF çeşidi ne olursa ol-
sun ana devre iki kararlı multivibratör devresidir.
6.5.1 R - S ( Reset -Set) Tipi flip-floplar
Çift kararlı multivibratörlerde Q, çıkışı O, 0 2 çıkışı da Q' olarak düzen-

lenirse konu daha iyi anlaşılacaktır. Bu bakımdan bundan sonra 0 1= O ola-
rak 0 2 = O' olarak gösterilecektir.
Bu FF' un iki girişi vardır. Girişlerden birisi reset (sıfırlama), diğeri ise
set (kurma) olarak isimlendirilmiştir.
N, Girişler Çıkışlar
Q'
s R Q Q'
s Q 1 o 1 o Set
1 o
R-S FF
o o Hafıza
Haıırıama
R o' o 1 o 1 Resel
Q o
o o Hafıza
1
Hatırlama
1 1 Yasak
a) NOR kapılı R-S FF devresi.sembolü ve çalışma tablosu
N,
Girişler Çıkışlar
Q
S' Q S' R' Q Q'
R-S FF 1 o o 1
R' Q' 1 1 ~atı rıa..ria Hafıza
Q'
o 1 1 o
N2 1 o
1 1 Hatırlama Hafıza
b) NAND kapılı R-S FF devresi.sembolü ve çalışma tablosu
o o Yasak
Şekil : 6.4.1 R-S FF devresi sembolü ve çalışma tablosu
50
Şekil 6.4.1 a da Nor kapılı R-S FF devresinin çalışma (doğruluk) tablo-
sunsun dan yararlanarak açıklayalım. Önce S nin "1" R nin "O" olduğunu ka-
bul edelim. N 1 kapısının girişlerinden sadece birinin dahi "1" olması bu kapı
çıkışını "O" yapacaktır. (Nor kapısının çalışma tablosunu inceleyiniz.) N,' in
çıkışı N 2' nin girişini beslediğinden her iki girişi de "O" olan N2 kapısının çıkışı
"1 "olacaktır. N2' nin çıkışı da N,' in girişini beslediğinden Nı' in her iki girişi
de "1" olmuştur. İkinci bir tetiklemeye kadar FF çıkışı Q = "1 ", Q' = "O" olarak
kalacaktır. Bu işleme aynı zamanda "setleme" denilmektedir.
S = "O , R = "O" yapılacak olursa Nı' in bir girişi "O" olsa bile diğer
girişi Q çıkışından "1" aldığından önceki durumunu yani Q = "1", Q' = "O"
durumunu korumaya devam edecektir. Bu durum hafıza veya hatırlama
olarak ya da önceki durum olarak izah edilebilir.
Bu kez R = "1" S ="O" yapılacak olursa "1" girişi alan N2 kapısının çıkı
şı "1" den "O" gidecektir. N2' nin çıkışı N, in girişini beslediğinden her iki girişi
"O" olan N, kapısının çıkışı da "O" dan "1" e gidecektir. Yani Q ="O", a· =
"1" olacak ve yeni bir tetiklemeye kadar çıkışlar bu konum da kalacaktır. Bu
işleme aynı zamanda "resetleme" denilmektedir.
Eğer R ="O", S ="O" yapılırsa

N2 nin girişlerinden birisi "O" yapılsa dahi
diğer girişi Q' den "1" aldığından R-S FF önceki durumunu yani Q ="O'',
Q' = "1" durumunu koruyacaktır. Başka bir tetiklemeye kadar bu durumda
kalır. Yine bu durum hafıza ya da "hatırlama" olarak izah edilebilir.
Nor kapılı R-S FF ların her iki girişine aynı anda "1" uygulanamaz.
Böyle bir uygulama gerçekleştirilirse FF' un her iki çıkışı da "O"a gideceğinden
istenmeyen durum ortaya çıkar.
Şekil 6.4.1 b deki NAND kapılı R-S FF devresinde Önce S' e = "1" ve R'e
= "O" verildiğini kabul edelim. N2 kapısının sadece bir girişinin bile "O" olması
bu kapının çıkışını "1" yapacaktır. ( NAND kapısının çalışma ( doğruluk) tablo-
sunu inceleyiniz.) N2 çıkışı N 1 girişini beslediğinden her iki girişi de "1" olan
N, çıkışı "O" olacaktır. Yani Q = "O", Q' = "1" olacaktır. Bu durum ikinci bir
tetiklemeye kadar devam edecektir.
Eğer S' = "1", R' = "1" yapılacak olursa N2 kapısının bir girişi "1" diğer
girişi "O" olur ama çıkışı bir önceki konuma göre değişmez. Her iki girişi "1"
olan N, kapısının da çıkışı "O" olmaya devam eder. Dolayısıyla bir önceki
konum korunmuş olur. Yani Q = "O", Q' = "1" dir. Yine bu durum hafıza veya
hatırlama olarak açıklanabilir. İkinci bir tetiklemeye kadar bu durum devam
edecektir.
Eğer S' ="O", R' = "1" Yapılacak olursa girişlerinden birisi "O" olan
N, kapısının çıkışı "1" olur. N2 kapısının da her iki girişi de "1" olduğundan
çıkışı "O" olur. Yani Q = "1", Q ="O" olur. Yeni bir tetiklemeye kadar bu durum
devam eder.
51
Eğer bu aşamadan sonra yine S' = "1", R' = "1" yapılacak olursa N2 ka-
pısının her iki girişi "1" olmaya dolayısıyla çıkışı da "O" olmaya devam eder. Bir
girişi"1" diğer girişi "O" olan N1 kapısının da çıkışı "1" olmaya devam eder.
Q = "1", Q' = "O" olarak durumunu korur. Bu durum hafıza veya hatırlama
olarak açıklanabilir.
NAND kapılı R-S FF larda her iki girişe aynı anda "O" uygulanamaz.
Çünkü her iki çıkışta bir olacağından istenmeyen durum ortaya çıkar.
Nand Kapılı R-S FF devrelerinde R' ve S' girişlerine değil kapıları ilave-
si yapılarak R ve S olarak uygulama yapmak mümkün olabilir.
R-S FF devrelerin de istenmeyen iki durum vardır. Bunlardan birincisi
NOR kapılı R-S FF ta her iki girişe "1" uygulanması, NAND kapılı R-S FF ta
her iki girişe "O" uygulanması, ikincisi de girişlerinden her hangi bir parazit ya-
da istenmeyen etkilenmelerde çıkış hemen değişmektedir.
N,
ı=-----a·
R ---ı ;v~-;:""L._,. 6
Şekil : 6.4.2 Kapı entegreleri ile düzenlenmiş R-S FF' lar

G .. 1
ırış er çk ı ış 1ar
s R Q Q'
1 o 1 o
Q' Q o o 1 o Hafıza
Hatırlama
o 1 o 1
o o o 1
Hafıza
Hatırlama
BC237
10K 10K 1 1 Yasak
Şekil : 6.4.3 Transistörlü RS FF devresi ve çalışma tablosu
52
6.5.2 Tetiklemeli R-S tipi Flip-Flop
RS FF' un giriş devresine yeni bir kapı sistemi eklenerek tetiklemeli RS

FF elde edilebilir. Böylece üçüncü bir girişe sahip olunmuş olur. Bu girişe te·
tikleme girişi (Clocked ınput) adı verilir.
Bu FF' un çalışmasında girişlerdeki değişim çıkışlara hemen aktarılmaz. Bir te-
tikleme (zamanlama) işaretinin durumuna bağlıdır.
S (Set) ve R (Reset) girişlerindeki işaretlerin FF' un çıkış konumunu de-

ğiştirebilmesi için clk. (tetikleme) işaretinin mutlaka "1" olma zorunluluğu var-
dır. Aksi taktirde (Clk. "O" ise) girişlerin durumu ne olursa olsun, çıkışlar ko-
num değiştiremez.
s Q Q Q
Ck Ck
R Q' Q'
a'
a) Sembolü b) NAND girişli RS FF (Tetiklemeli AS FF)
Ck s R Q Q'
1 1 o 1 o
1 o o 1 o
o o 1 1 o
c) NAND kapılı Tetiklemeli AS FF 1 o 1 o 1
o 1 o o 1
o o 1 o 1
Q' o 1 o o 1
1 1 o 1 o
Ck o o 1 1 o
1 o 1 o 1
o o o o 1
R---t......./
d) AND/NOR kapılı Tetiklemeli AS FF e) Çalışma (doğruluk) tablosu
Şekil : 6.5 Tetiklemeli RS FF
53
Çalışma tablosundan da görüleceği gibi ek. = "O"olduğu durumlarda giriş
ler değişse bile çıkışlar değişmemektedir. Böylece girişlerin anında çıkışa yan-
sıması dolayısıyla girişte oluşabilecek herhangi bir parazitin çıkışta istenme-
yen bir durum oluşturma sakıncası ortadan kaldırılmıştır.
Ancak S ve R girişlerinden aynı anda "1" verildiğinde çıkıştaki Q ve Q'
in birbirlerinin tersi olamıyacağı sakıncası devam etmektedir.
6.5.3 JK Tipi Flip-Floplar
JK tipi FF lar RS FF un geliştirilmiş şeklidir. Hem daha önce anlatılan İki

olumsuzluğu ortadan kaldıran. hem de girişlere aynı değer verildiğinde çıkış
taki istenmeyen durumu yararlı ve özellikli duruma çeviren flip-floplar dır. J K
tipi FF tetiklemeli RS FF ların çıkışlarından girişlere ters besleme yapılarak
elde edilebilir.
J o J
,.~ o
Ck
Ck
K O'
O'
K
a) Sembolü c) Lojik diagram
J K Q O'
s o t-+------0 o 1 o 1 o Seti eme
Ck o o Hatırlama Hafıza
R O' t-0--+----0 O'

o 1 o 1 Resetleme
K
Önceki duru
1 1 mun tersi
b) SR FF a NAND kapıları ilavesi
ile Jk FF yapımı d) Doğruluk (çalışma) Tablosu
Şekil : 6.6 JK Flip-flop
54
JK FF' ta girişlerin etkili olabilmesi için ek (tetikleme) girişinin "1"olma
zorunluluğu vardır. ek "O" ise J ve K lojik olarak ne olursa olsun çıkışta de-
ğişiklik yapamazlar. Daha önce anlatılan olumsuz iki durum bu RS FF' ta
ortadan kaldırılmıştır. JK FF çıkışları daima birbirinin tamamlayıcısı şek
lindedir. Şekillere dikkat edilecek olursa RS FF' un çıkışları NAND kapılarını
geri (ters) besleme yapmaktadır. Bu sebeple tetikleme işaretinin süresi devre-
nin yayılma gecikmesinden az olmalıdır. Aksi takdirde çıkışta istenmeyen
durumlar ortaya çıkabilir. Bunu önlemek için FF' un Master-Slave FF yapı
sın da yapılması daha uygun olabilir.
J = "1" , K = "O" verilip ek dan "O" dan "1" giden pozitif kenar tetiklemeli
=
tetikleme verildiğinde Q 1 olur.(setleme) Bu durumda J "O" yapılırsa önce- =
ki durum yani Q = "1" durumu korunur. K = "1" yapılıp ta ek dan tetikleme ya-
pılırsa Q çıkışı "O" olacaktır (resetleme). J ve K =
"1" yapılırsa her tetikleme-
de Q çıkışının terslendiği görülür. Yani "1" ise "O", "O" ise "1" olur. J ve K nın
"1" olduğu durumdaki çalışma şekline "Toggle" tipi çalışma denir.
JK FF' ların en çok kullanım alanı sayıcılardır. Sayıcının yukarı saymaya
başlamadan önce sıfırlanması, aşağı sayma yapıyorsa öncelikle başlama sa-
yısı girilmelidir.
Ön yazma
Prese! (SD) SD CD Ck J K Q Q'
J Q
1 o x x x 1 o
Ck
o 1 x x x o 1
K Q' o
1 1 x x x 1 1
Ön sıfırlama o o 1 o o Onceki durum
Clear (CD)
o o 1 1 o o 1
o o 1 o 1 1 o
o o 1 1 1 o 1
Şekil : 6. 7 4027 entegreli JK Flip -Flop (On yazmalı va ön sıfırlamalı)
NOT :Çizilen çalışma tablolarında tetikleme işaretinin durumu "1" ve "O" o-

larak gösterilmiştir. "1" pozitif kenar tetiklemeyi, "O" ise negatif kenar tetiklemeyi
ifade eder. Anlatılan FF' ların tamamı pozitif kenar tetiklemelidir.
'"1''
r------.
Pozitife giden Negatife giden
kenar kenar
Şekil : 6.8 Kare dalga işaretinin pozitife ve negatife giden kenarları
55
FF' ların normal girişler dışındaki ön yazma (SD) ve ön sıfırlama (CD) gi-
rişleri sayesinde normal girişlere herhangi bir işlem yapılmadan FF çıkışları
istenilen konuma getirilebilir.
FF'un normal girişlerden konum değiştirmesini istiyorsak ön yazma ve ön-
sıfırlama girişlerini etkisiz hale getirmemiz gerekir. Örneğin 4027 entegresinde
söz konusu girişler "O" 7470 entegresinde "1" olmalıdır.
6.5.4 D (Data) Tipi Flip-Floplar
Bu FF tipinde tetiklemeli RS FF girişlerinin araya bir tersleyici konarak

birleştirilmesisonucu tek girişli bir hafıza devresi elde edilmiştir. Bu giriş D
(data) olarak isimlendirilir.
Kullanılan tersleyici nedeni ile RS FF lardaki her iki girişinde "1" olması
halinde ortaya çıkan istenmeyen durum D tipi FF' ta giderilmiştir. S ve R
girişlerine konan tersleyici nedeniyle S ve R girişlerinin durumu birbirinin
tamamlayıcısı şeklindedir. Tetikleme girişi "1" ise D girişindeki bilgi aynen
çıkışta elde edilir. (4013 ve 7474 entegresi D tipi FF' tur.)
D
D Q v-.----ıS Q
Ck O' R Q'
a) Sembol b) Tetiklemeli RS FF la
yapılan O tipi FF
c) NAND kapılı RS FF la
yapılan O tipi FF
Q c Ck Q Q'
Ck_........__ o 1 o 1
o o Değişim olmaz
1 o Değişim olmaz
d) AND/NOR RS FF la
1 1 1 o
yapılan D tipi FF
e) Doğruluk (Çalışma) tablosu
Şekil : 6.9 O (Data) tipi Flip-Flop
56
6.5.5 T {Toggle) tipi Flip-Floplar
11
0 1"
T Q T J Q J Q
Ck Ck
Ck T
O' K Q' K Q'
a) Sembol b) JK FF tan T tipi FF c) JK FF tan T tipi FF

yapımı yapımı
Q ,____....,
T
0'1--1--L--O O' ı-----0
d) JK FF tan T tipi FF e) Tetiklemeli RS FF tan f ) D tipi FF tan tan

yapımı T tipi FF yapımı T tipi FF yapımı
önceki çıkışlar Girişler Çıkışlar
1Q l Q' T Ck Q Q'
1 1 1 o 1 1 o 1 Çalışma tablosundan da görüldüğü gibi T tipi
o 1 o 1 FF' un, T girişine "1 "uygulandığı sürece verilen
1 1 1 o tetikleme işaretine bağlı olarak devrenin çıkışı
o 1 1 o bir önceki çıkışın tersi şeklindedir.
1 1 o 1
o 1 o 1 Kısaca ek "1" olduğu sürece her "O" dan "1"
1 1 1 o e giden T tetiklemesinde FF çıkışının konum
o 1 1 o değiştirdiği
görülür.
1 1 o 1
g) Doğruluk (çalışma) tablosu
Şekil : 6.1 OT (Toggle) tipi FF
57
6.5.6 Master-Slave Flip-Floplar
Master FF Slave FF
ANA UYDU
J J Q O------< s Q
Ck Ck
Q'
K K
(Master) (Slave)
Ck U--+-----ı
Şekil 6.11 Master-Slave FF ( JK FF tipi)
6.5.7 Araştırma soruları
1 - 555 Entegresi ile yapılan astable multivibratör devresini çizip çalışmasını

açıklayınız.
2- Kapı entegreleri ile yapılan tek kararlı ve ikikararlı multivibratör şemalarını
araştırıp çalışmasını açıklayınız.
3 - RS FF lu Master-Slave devrelerini ve doğruluk tablolarını araştırıp çalışma
sını açıklayınız.
4 - Kenar tetikleme ne demektir? Kısaca açıklayınız.
5 - RS, tetiklemeli RS, JK, D, T tipi FF !arın devreleri hangi entegrelerle
yapılabilir? CMOS ve TTL serisi entegreleri araştırınız.
58
BÖLÜM VII
SAYICILAR ( COUNTERS)
7.1 Sayıcılar ( Counters)
Sayıcılar, darbe sayma işlemi yapan devrelerdir. Dijital sistemlerde ve

günlük yaşantımızda en çok kullanılan devreler olarak gösterilebilir. Örneğin
skorbortlar da, dijital saatler de, kronometreler de, bilgisayarların iç program-
larının sıralanmasında vb. yerlerde.
Genel olarak sayıcılar, flip-flopların ardarda uygun şekilde bağlanmaları
ile elde edilir.
Sayıcılarda sayma işlemleri öncelikle ikili sistemde yapılır. Sonra kod
çözücüler aracılığı ile displaye (göstergelere) aktarılır.
Sayıcının bir girişi vardır. Girişe uygulanan her darbede sayıcı konum
değiştirir. Herhangi bir anda sayıcının durumuna bakarak girişe kaç darbe
uygulandığı anlaşılabilir.
Sayıcılar:
1 - Tetikleme işaretinin (saat darbelerinin) farklı zamanlı (asenkron) ve
eş zamanlı (senkron) verilişine göre:
a) Asenkron sayıcılar,
b) Senkron sayıcılar olmak üzere iki guruba ayrılırlar.
2 - Sayma yönüne göre ise sayıcılar :
a) Yukarı sayıcılar (Up counters),
b) Aşağı sayıcılar ( Down counters),
c) Yukarı-aşağı sayıcılar (UP/Down counters) olmak üzere üç guruba
ayrılırlar.
Sayıcı eğer "O" dan başlayıp belirli bir sayıya kadar sayma yapıyorsa
yukarı sayıcı, belirli bir sayıdan "O" a doğru sayma yapıyorsa aşağı sayıcı, her
iki tür saymayı yapabiliyorsa yukarı/aşağı sayıcı olarak isimlendirilir.
3 - Elde edilen sayının kodlanmasına göre de :
a) Onluk (decade) sayıcı,
b) BCD sayıcı
c) İkilik sayıcı olarak sınıflandırılabilir.
Sayıcılar girişine uygulanan tetikleme işaretinin miktarına bağlı olarak
yapısında bulunan flip-flop sayısına göre sayma yaparlar. Bu durum 2n ola-
rak ifade edilebilir. Örneğin yapısında 4 FF bulunan bir sayıcı 24 =16 deği
şik sayma yapabilir. (Örneğin O dan 15 e kadar). Sayıcının tekrar yapmadan
alabildiği maksimum durum sayısına o sayıcının MOD' u denir.
Sayıcılarda 2n formülünün geçerli olabilmesi için geri besleme yapıl
mamış olması gerekir. Geri besleme olayından yararlanılarak istenilen bir
sayıya kadar sayma yapan sayıcı oluşturulabilir. Sayıcılar arasında en önemli
olan dokuz rakamına kadar sayan onluk sayıcılardır. Bu tür bir sayıcı onuncu
darbede ( O dan 9 a kadar saydığında) reset olur ve yeniden saymaya başlar.
59
7.2 Asenkron sayıcılar
Asenkron sayıcılarda tetikleme (saat darbesi) ilk giriş flip-flopuna verilir.
İlk flip-flop un çıkışı ikinci flip-flopu, ikinci flip-flop un çıkışı üçüncü flip-flop u
tetikler ve bu olay zincirleme devam eder. Bu özelliğinden dolayı seri sayıcı
olarakta isimlendirilebilirler. Asenkron sayıcılardaki flip-floplar toggle modunda
çalışırlar (özellikle JK flip-floptan elde edilen toggle). Yani her saat darbesi
ile durum değiştirirler. Örneğin negatif kenar tetiklemeli bir asenkron sayıcıda
ilk flip-flop saat darbesi "1" den "O" a giderken tetiklenir. Daha sonraki flip-flop-
lar ise bir önündeki flip-flop un çıkışı "1" den "O" a giderken durum değiştirir.
Asenkron sayıcıların çok hızlı sayıcılarda kullanılması sakıncalı olabilir. Sayıcı
yapısındaki flip-flop lar birbirlerini tetiklediklerinden çıkışta flip-flop sayısı x 10
nsn. kadar gecikme olabilir.
7.2.1 Asenkron yukarı (ileri) sayıcılar (Up counters)

JK tipi bir flip-flop un J ve K uçları birleştirilip "1" verilirse toggle tipi bir
flip-flop elde edilebilir.
D c B A
Q Q Q Q
Ck
T D T c T B T A
...fL Q' a· a· Q'
a) 16 modluk asenkron yukarı sayıcı tasarımı
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
Oc--__... ı L
00--------ı
ÜA------------__.
b) 16 modluk asenkron yukarı sayıcının çıkışlarının dalga şekilleri
Şekil 7.1. ( 0-15 arası sayma yapan) 4 adet T flip-floplu asenkron yukarı sayıcı
60
Asenkron yukarı sayıcılar O dan belirli bir sayıya kadar sayma yapan
sayıcılardır. Sayıcının mod sayısı 2n ile hesaplanabilir. n devrede kullanılan
FF sayısıdır. örneğin 4 FF' lu bir sayıcı 24 = 16 modluk sayıcı (O -15 arası)
olarak ifade edilir.
Şekil 7.1 deki FF' ların negatif kenar tetiklemeli olduğu kabul edilirse (te-
tikleme işaretlerinin "1"den "O" a inişlerinde) "O" nolu ek. nın "1" den "O"a
düşüşü sırasında D FF u tetiklenir ve Q çıkışı "1" olur. Diğerlerinde herhangi
bir değişim olmaz. Zira bu FF ların girişlerine "1" den "O" a giden saat darbesi
(tetikleme işareti) uygulanmamıştır. D FF' u nun girişine uygulanan "1" nolu
ek işaretinin "1" den "O" a düşüşü sırasında D FF' u yeniden tetiklenerek Q
çıkışı "1"den "O" a gider. Bu anda C FF' u girişine "1" den sıfıra giden bir
tetikleme işareti gelmiş olur. Zira D FF' unun çıkış işareti, C FF'unun giriş
işaretidir. Böylece C FF' unun Q çıkışı da "1" olur. B ve A FF' larında herhangi
bir değişim olmaz.
2 nolu ck .. nın "1"den "O" a düşüşü sırasında D FF' unun çıkışı yine ko-
num değiştirerek çıkışı "O" dan "1" e gider A ,B, C FF' larında değişim olmaz.
3 nolu ek. nın "1 "den "O" a düşüşü sırasında D FF' u yine konum
değiştirerek çıkışı "1" den "O" a gider. Bu da CFF u nun çıkışının değiş
mesine neden olur. Çünkü girişine "1"den "O" a giden bir tetikleme gelmiştir. C
FF' u nun Q çıkışı da "1" den "O" a gider C FF' u nun çıkış sinyali B FF' u nun
giriş sinyali olduğundan, girişi "1 "den "O"a giden sinyal alan B FF' u nun çıkışı
da durum değiştirerek "O" dan "1"e gider.
3 nolu ek. ( 4. darbe) sonunda FF çıkışları A= O, B=1, C= O, D= O
şeklinde oluşur. Bu aşamadan sonra aynı şekilde devam edilecek olursa 15
nolu ek. sonunda tüm FF' ların çıkışları "O" olur yani sayma işlemi yeniden
başlamış olur. Eğer FF çıkışları kod çözücü entegreye ve beraberinde display-
e bağlanırsa, Örneğin 3 nolu ek. sonunda FF çıkışları A=O, B=1, C= O,
D=O olduğundan display de 001 O binary sayısının karşılığı olan 2 rakamı
görünecektir. Sıralamanın D C B A olduğu unutulmamalıdır.
Dalga şekillerine dikkat edilirse D FF' u her tetiklemede çıkışını değiş

tirirken A FF' u çıkışı 15 nolu ek. sonunda çıkış işaretini değiştirmektedir.
Çıkış işaretindeki bu özellikten yararlanılarak bu sayıcılar aynı zamanda fre-
kans bölücü olarak da kullanılabilir.
Yukarıdaki çalışma şekli anlatılırken tüm FF' ların çıkışlarının "O" olduğu
kabul edilerek anlatıma başlanılmıştı. Ancak FF çıkışları her zaman "O" olma-
yabilir. Bu nedenle sayma işlemine başlanılmadan önce tüm FF ların çıkışları
nın "O" yapılması gerekir. Böyle bir sayıcı devresi Clear (silme) girişleri olan
FF' larla gerçekleştirilebilir.
Bu tür sayıcı devrelerinin çalışma prensibi yukarıda anlatılanla aynıdır.
JK FFun uçları birleştirilerek "1" verilirse JK FF' un Toggle modunda çalışması
sağlanmış olur. Devreye direnç, kondansatör ve S anahtarı ilavesi yapılarak
tüm FF' ların çıkışlarının başlangıçta "O" yapılması sağlanmış olur.
61
Bu devrede Clear (CD) girişine uygulanacak olan "O" sinyali tüm FF çı
kışlarını"O" yapar.
D c B A
"1" "1 il "1" "1"
J Q J Q J Q J Q
Ck
--ıı-.ıCk D Ck C ....____,ı-.-,Ck B ~--ıCk A
SL. Q' K Q' Q'
K K CD O' K CD
CD
~c Şekil 7.2. 16 Modluk 4 adet JK FF' lu asenkron yukarı sayıcı (Direkt silme hatlı)
Şekil
7 .2 deki sayıcı devresi "O" seviyeli silme darbeli devre olup di-
rençle kondansatör yer değiştirilirse "1" seviyeli silme darbeli sayıcı devresi
oluşturulmuş olur. Zira bazı FF' ların silme girişleri "O" seviyeli bazı FF' ların
silme girişleri "1" seviyelidir. FF çıkışları ne olursa olsun S anahtarına basıl
dığında çıkışlar "O" olur.
7.2.2. Asenkron aşağı (geri) sayıcılar (Down Counters)
D c B A
Q Q Q Q
Ck T D T c T B T A
JL Q' Q' Q'
a) 16 Modluk asenkron aşağı (geri) sayıcı tasarımı

2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Oo
Oc_f f f f
Os__j f
b) 16 Modluk asenkron aşağı sayıcı çıkışlarının dalga şekilleri
Şekil 7.3. 16 Modluk (4 adet) Toggle tipi flip-floplu asenkron aşağı sayıcı
62
Aşağı sayıcılar belirli bir sayıdan "O" a doğru sayma yapan sayıcılardır.
Yukarı sayıcı ile arasındaki fark, yukarı sayıcılarda FF' un tetiklemesi bir
önceki FF' un Q çıkışından yapılırken, aşağı sayıcılarda FF' un tetiklemesi bir
önceki FF' un Q' çıkışından yapılır.
Şekil 7.3 deki aşağı sayıcı devresinde toggle tipi FF' lar kullanılmış olup
yine 16 modluk (15 - O arası sayma yapan) devre tasarlanmıştır.
Asenkron aşağı(geri) sayıcı yapısında 4 adet FF' kullanıldığına göre 2 =
4
16 değişik durum vardır (15 -O arası).

Sayıcı yapısındaki FF' lar negatif kenar tetiklemelidir. Başlangıçta tüm
FF' ların çıkışlarının "O" olduğu kabul edilirse "O" nolu ek. nın "1" den "O"a dü-
şüşü sırasında D FF' nun çıkışı konum değiştirir yani Q 0 = "1" olur. 0 0 ' ise
"1 "den "O" a gitmiştir dolayısıyla C FF'u için tetikleme işareti oluşmuştur. C
FF' nun çıkışı da konum değiştirir Oc = "1" olmuş, Oc' ise "1"den "O"a gitmiştir.
Oc' B FF' unun tetiklemesi olduğundan B FF' unun çıkışı da konum değiş
tirerek Q 8 = "1" olurken, 0 8 ' de "1" den "O" a gider. 0 8 ' de A FF' unun te-
tiklemesi olduğundan girişi "1" den "O" a giden sinyal alan A FF' unun çıkışı
da konum değiştirerek QA= "1" ve QA' ise "1"den "O" a gitmiştir. Yukarıda anla-
tılanlara dikkat edilecek olursa ilk tetikleme darbesi sonunda tüm FF' ların Q
çıkışları "1" olmuştur. FF çıkışları displaye bağlı olan kod çözücü enteg-
resinin girişine verilirse binary 1111 sayısının karşılığı olan 15 sayısı display
de görünecektir. "1" nolu ek. verildiğinde "1"den "O"a düşüş sırasında D FF' u
yeniden konum değiştirerek Oo = "O" , Oo' = "1" olur. Bu anda diğer FF. larda
bir değişiklik olmaz. Zira onların giriş sinyalleri "1 "den "O"a gitmemiştir.
Dolayısıyla "1" nolu ek. sonunda çıkışlar 0A="1", 0 8 = "1", Oc= "1" ve
Oo = "O" olmuştur. Bundan sonra FFçıkışları yukarıda anlatıldığı gibi her ek.
sonunda konum değiştirmeye devam eder. Örneğin 5 nolu ek. sonunda FF
çıkışları A = 1, B = O, C = 1, D = O olacaktır. Böylece displayde 101 O binary
sayısının karşılığı olan 1O rakamı görünecektir. 15nolu ek. sonunda yeniden
tüm FF çıkışları "O" olmaktadır. CD li entegre kullanılarak herhangi bir
sayıda sıfırlama yada ilk anda tüm FF. çıkışlarını "O" yapma olanağı da vardır.
D c B
"1" "1 il
"1" "1"
Ck
J o J o J o J o
o Ck D ,____...__ek c Ck B Ck A
O'
K CD O' K CD O' K CD O' K
Şekil 7.4. 1O Modluk asenkron aşağı (geri) sayıcı ( 9 - O arası)
63
7.3. Senkron sayıcılar
Asenkron sayıcılarda ek. (tetikleme) girişi sadece birinci FF'a
yapılmakta ve FF'lar birbirlerini tetiklemekte idi. FF'ların biribirlerini tetiklemesi
sırasındaki zaman kaybı (nsn. cinsinden) hızlı sayıcıların asenkron sayıcı
türünde yapılması açısından sakıncalıdır. Bu nedenle ilk ek. (saat) darbesinin
tüm FF' lara aynı anda uygulandığı sistem olan senkron sayıcılar yapılmıştır.
Başka bir ifade ile senkron sayıcı tasarımında ek. tetiklemesi her FF'un tetik-
leme girişine aynı anda uygulanır ve sayma konumuna göre her FF'un girişi
ne hangi kapı ilaveleri yapılacağı tasarlanarak bulunur.
Sayıcı yapısındaki FF'lara aynı anda tetikleme verildiği için sayıcının hızı
artırılmış olur.
7.3.1. Senkron yukarı (ileri) sayıcılar
D c A
"1"
J Q J Q J Q J Q
Ck D Ck c Ck B Ck A
K CD Q' K Q' K Q' Q'
CD CD K CD
SL
Cko--+-~~~+-~---<....._~~--+~~-ı-~~~-ı.-~~~
CD()--+-~~~--~~~~~--~~~~~~---~~~~~____.
a) 16 Modluk senkron yukarı (ileri) sayıcı tasarımı ( O - 15 arası)
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 15
Oo
Oc
+ + ı L
Os
QA
b) 16 Modluk senkron aşağı sayıcı çıkışlarının dalga şekilleri
Şekil 7.5 16 Modluk senkron yukarı (ileri) sayıcı ( 0-15 arası)
64
Şekil
7.5 deki tasarımda ilk FF toggle FF olarak çalışacak şekilde dü-
zenlenmiştir. Bunun anlamı her ek. darbesinde bu FF konum değiştirir de-
mektir. Diğer FF' lar ise JK girişlerine gelen işaret "1" olduğunda toggle
modunda çalışırlar. Eğer JK girişleri "O" ise ek. tetikleme işareti ne olursa olsun
çıkışlarında değişim olmaz.
Şekil
7.5 tasarımda ilk anda tüm FF çıkışlarının "O" olduğunu kabule-
delim. İlk ek. darbesinde D FF' u konum değiştirerek çıkışı "1" olur. D FF'
u nun Q çıkışı C FF.u nun JK girişlerini "1" yapar. Eğer örneğin bir FF. un
çıkışını değiştirme gecikmesi 8 nsn. ise uygulanan tetikleme işareti 8 nsn.
sonra çıkışta değişim yapacağı için, ek. ucuna gelen işaretten 8 nsn. sonra ilk
tetikleme işareti ile C FF'u nun JK girişleri "1" olmuştur Dolayısıyla ilk ek.
darbesinde C FF' unun ek. girişi ile aynı anda JK girişleri "1 "olamadığı için ilk
ek. darbesinde sadece D FF' u konum değiştirir, diğerlerinde değişim olmaz.
2.ck. darbesinde D FF' u ile girişlerinde "1" olan C FF' u nun çıkışları ko-
num değiştirir. D FF' u nun çıkışı "1" den "O" a giderken, C FF' u çıkışı "1"
olur. Bu anda B ve A FF' larının JK girişleri "O" olduğu için çıkışları değişmez.
3.ck. darbesinde D FF u yeniden konum değiştirir ve çıkışı "1" olur Bu

anda C FF. u aynı konumda kalır yine B ve A FF. ların da bir değişim olmaz.
3.ck. darbesi sonunda C FF' u JK girişleri ve D ve C FF' u çıkışları 1 nolu kapı
üzerinden B FF' u nun JK girişlerini "1" yapmıştır. Bu da gelecek darbede C
ve B FF' larının Toggle modunda çalışmak için hazır olduğunu gösterir.
4. ek. darbesinde D, C ve B FF'ları konum değiştirerek çıkışları D= "O",

C= "O" , B= "1" olur. Bu şekilde devam edilecek olursa 16.ck. sonunda tüm
FF çıkışları "O" a gider ve sayma işlemi "O" dan "15" e yeniden başlar.
7.3.2. Senkron aşağı (geri) sayıcılar
Senkron aşağı sayıcı yapı olarak senkron yukarı sayıcıdan pek farklı de-
ğildir.Senkron yukarı sayıcıda tüm FF' lar başlangıçta CD ile reset edilmek-
tedir. Senkron aşağı sayıcıda ise SD ile set edilmektedir. Senkron yukarı sayı
cılarda kapı girişleri FF' ların Q çıkışlarından alınırken, senkron aşağı sayıcı
larda kapı girişleri FF'ların Q' çıkışlarından alınmaktadır. Asenkron Sayıcılarda
sayma işemi bir sıra halinde yapılmalıdır (1,2,3,4 ... 15, 14, 13 gibi). Senkron sa-
yıcılarda ise sayma işleminin belirli sıra halinde olma zorunluluğu yoktur. Baş
ka bir deyişle, senkron sayıcıyı istediğimiz sayıları sayabilecek şekilde tasar-
lamak mümkündür.
65
D 8 A
"1"
J SD Q J SD Q J SD Q J SD Q
Ck D Ck C Ck B Ck A
K Q' ı----++---ı K K Q' K Q'
B'C'D'
Ck
a) 16 Modluk senkron aşağı (geri) sayıcı tasarımı ( 15 - O arası)
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
lJ1_fiJl_
Oo
Oc_j f f f
Os_j f
QA
b} 16 Modluk senkron aşağı (geri) sayıcı dalga şekilleri
Şekil 7.6. 16 Modluk senkron aşağı (geri) sayıcı ( 15 - O arası)
14 13 12 11 10 9 8 14 13 12 11 10 9 8 16 15 14 13 12 11 10 9
Vcc A Clr OA B Os Oc Oo
1234567 1234567 1234 5678
7490 TTL. Sayıcı ent. 74196-197 TTL. Sayıcı 74390 TTL. Sayıcı ent.
entegreleri
Asenkron BCD 4 bitlik sayıcı entegreleri
66
14 13 12 11 10 9 8 14 13 12 11 10 9 8 14 13 12 11 10 9 8
ClearOo D B Oe
Count/Load C!k 1
1234567 1234567 1234567
7493 TTL. Sayıcı ent.. 74177 TTL. Sayıcı ent.. 741196-197 TTL.
Savıcı enteoreleri
14 13 12 11 10 9 8 16 15 14 13 12 11 10 9 16 15 14 13 12 11 10 9
A CP R/CMAXI L C
MIN
Load
Clear D
Enabl B
DN/
UP Oc Oo
1234567 12345678 12345678
7492 TTL. Sayıcı ent. 74160-161-162-163 TTL. 74190-191 TTL. Sayıcı

Savıcı enteoreleri entegreleri
Şekil 77 TTL serisi sayıcı entegreleri
7.4 Araştırma soruları

1- Sayıcılar hangi özelliklere göre sınıflandırılır? Açıklayınız.
2- Asenkron sayıcı ile senkron sayıcı arasındaki en belirgin farkı kısaca
açıklayınız.
3- 1O modluk asenkron yukarı sayıcısını JK FF larla tasarlayınız.
4- Asenkron yukarı sayıcı ile aşağı sayıcı arasındaki fark nedir?
5- 16 modluk asenkron yukarı/aşağı sayıcı tasarlayınız. Tasarımda özel veya
kapılarını kullanınız.
6-5 modluk senkron yukarı sayıcısı tasarlayınız. (Jk FF. ları ile)
7-İstenilen sayıdan başlatılabilen ve sayma işlemi Mod dışına çıkabilen
74163 entegresi ile yapılabilen kurulabilir bir sayıcı tasarımını araştırınız.
8-74C926 entegresi ile yapılabilen (O - 9999) sayıcı devresini araştırınız
67
ıı+ 5 v. Ort ak ano t d"ısp ay Ortak anot display
'~ ~ .----' .,._..... ~ ~ _______.,
-~
1
9 f Ne a b 9 f Ne a b
o
IJ
e Ne c dp e d Ne c dp
.
d
t• ı
' t_ T
• 1
- ~
:ı ~ 390R
X7
390R
X7
~ - ::s: :;: ~
f1
~
ı•
16
Vec
ı•
15
f
14
1
g
•
13
a
1
12
b
1
11
c
ılı
10
d
il
9
e
ı•
16
Vee
1
15
f
il
14
g
il
13
a
12
b
ı• 1
11
c
•
10
d
9
e
7447 7447
8 c LT 81 R81 D A Gnd 8 c LT 81 R81 D A Gnd
1
T 11
2 3
!
4 5
,. 'I'
6
-
T
7
11
8
••
1
il
2
11 ,-.
3 4 5 6
il ..
7 8
il
- -
lf
-
'
ılı ılı ılı ;;-ı. il ~ il
16 15 14 13 12 11 10 9
Vcc A CI r QA 8 Oe Oe Oo
74390
A CI r QA 8 Oe Oc Q GND
1 2 3 4 5 6 7 8
Gir 11 11 11
T T T
•• -
' -_-
1-
~ _.._:;ı
;:
A
Şekil
1 Clock
7.8. 74390 entegresi ile (O - 99) sayıcı devresi
68
BÖLÜM VIII
LOJİK ENTEGRELERİN (IC) ÇEŞİTLERİ VE TANITIMI
8.1 Çeşitleri
Konulara göre değişik isimler alan entegreler olduğu gibi, lojik devrelerle
ilgili entegrelere de Lojik entegreler denir. IC lntegrated Circuit kelimelerinin
baş harfleri kullanılarak türetilmiştir. Lojik entegreler çeşitli guruplar altında top-
lanmışlardır. Her gurubun bünyesinde temel sayısal devreler (kapı enteg-
releri,eviriciler, flip-floplar), çeşitli orta ölçekli devreler (sayıcılar.kaydediciler)
ve çeşitli büyük ölçekli devreler (bellekler, aritmetik birimler)
bulunur. Lojik entegreler yapılış elemanlarına göre sınıflandırılabilirler.
1- ROL Direnç, diod, lojik (Resistör,Diode,logiç)
2- RTL Direnç, transistör, lojik (Resistör, transistör, logic)
3- DTL Diod, transistör, lojik (Diode, transistör, logic)
4- HTL Yüksek eşikli lojik (High, thresholdlogic)
5- TTL Transistör.transistör, lojik (Transistör, transisrör, logic)
6- ECL Emitör kuplajlı lojik (Emitter, coupledlogic)
7- MOS Metal oksit, lojik (Metal, oxide semiconductor)
8- CMOS tamamlayıcı, metal oksit, lojik (Complementary,mos)
Yukarıda sınıflandırılan entegre sınıflarından; ROL, RTL, ve DTL tipi en-

tegreler günümüz teknolojisinde pek kullanılmamaktadır. Bugün en çok kulla-
nılan entegre çeşitleri TTL ve CMOS entegrelerdir.
8.2. Entegre devre parametreleri
1-Yayılım gecikmesi ve hız : Bir entegrenin ya da lojik devrenin

girişindeki değişme ile buna bağlı olarak çıkışında meydana gelecek değişme
arasındaki zaman farkına yayılım gecikmesi denir. Bu gecikme nono saniye
cinsinden ifade edilir. Hız ise yayılım gecikmesi ile direkt bağlantılı olup MHz
cinsinden ifade edilir. Yayılım gecikmesi ile hız ters orantılıdır.
2-Güç harcaması : Bir kapı entegresinin harcadığı güçtür. Miliwatt
(mW) cinsinden ifade edilir. Bir dijital elemanın ya da devrenin hızı ile harcadı
ğı güç doğru orantılıdır.
3-Çıkış (Fanout) : Bir lojik kapının çıkışına bağlanabilecek maksimum
yükü ifade eder. Örneğin bir kapının çıkış kapasitesi 8 ise bu kapının çıkışına
8 adet aynı guruba ait kapı girişi bağlanabilir demektir.
4-Gürültü bağışıklığı (Noise margin) : Devrenin çalışmasına etki et-
meyecek şekilde izin verilen gürültü gerilim limitidir. Milivolt (mV) olarak ifade
edilir.
69
8.3 TTL (Transistör - Transistör - Lojik) entegreler
Bu gün en çok kullanılan entegre çeşididir. DTL tipi entegrelerin gelişmiş

şeklidir.
TTL entegreler 5 guruba ayrılır. Bunlar :
1- Standart TTL (Standart TTL)
2- Düşük güçlü TTL (Low Power TTL)
3- Yüksek hızlı TTI (High - Speed TTL)
4- Şotki TTL (Schottky TTL)
5- Düşük güçlü şotki TTL (Low pover schottky TTL)
TTL entegreleri hangi gurupta imal edilirse edilsin tümü 5 V. ± % 25 luk

bir besleme gerilimi ile çalışırlar. 0° ile 70° arasındaki sıcaklıklarda kullanı
labilirler. TTL entegreler 74 seri olarak ifade edilirler. Ancak 54 seri olarakda
ifade edilen TTL entegreler bulunmaktadır. Bu seri entegreler askeri sistem-
lerde kullanılıp - 55° ile + 125° arasındaki sıcaklılarda çalışırlar. Çalışma
gerilimi ise 4,5 V. - 5,5 V. tur. Yayılım gecikmesi TTL entegrenin çeşidine gö-
re 3 nsn. ile 33 nsn. arasında değişebilir.
TTL entegrelerde 74 yada 54 rakamından sonra gelen rakamlar o
entegrenin tipini belirler. Örneğin, 7400, içinde iki girişli 4 adet VEDEGİL kapısı
bulunan entegre serisidir. 7432, içinde iki girişli 4 adet VEYA kapısı bulunan
entegre serisidir. Bazı 74 yada 54 serisi entegrelerde 74 veya 54 rakamından
sonra H, L, LS, S gibi harfler bulunmaktadır. Bu harfler :
H : Gerilimi normal, akım ve güç değeri yüksek
L : Gerilimi normal, akım ve güç değeri düşük
LS: Gerilimi normal, akımı L den farklı hızlı çalışan özel tip
S : özel tip, gerilimi normal, akım ve gücü hepsinden yüksek olan
entegre anlamına gelmektedir.
Örneğin:
74 veya 54 Standart TTL
74L veya 54 L Düşük güçlü TTL
74H veya 54 H Yüksek güçlü TTL
74S veya 54 S Şotki TTL
74 LS veya 54 LS Düşük güçlü şotki TTL
7490 Standart onluk sayıcı TTL

74 L 90 Düşük güçlü onluk sayıcı TTL
74 LS 90 Düşük güçlü sotki (schottky) onluk sayıcı TTL
Bunların dışında 74 C serisi entegrelerde bulunmakta olup CMOS tan

yapılmışlardır ve ayak uçları ile çalışma gerilimleri TTL serileri ile aynıdır.
Çalışma gerilimi ise 3 V. ile 15 V. arasındadır.
70
Not : TTL entegrelerde kapı girişi ucu boşta ise yani besleme
kaynağının + veya - ucuna bağlanmamış ise bu kapı girişi lojik olarak
"1" konumundaymış gibi davranır. Kapı girişine besleme kaynağının -
ucu bağlanırsa o uç lojik olarak "O" olur. Entegrenin bu şekilde ya-
pı iması montaj ve montaj maliyetinde büyük kolaylıklar sağlar.
Ancak unutulmaması gereken bir husus vardır. Boşta kalan uçlar anten
gibi çalışarak çevreden istenmeyen gürültü toplayabilir. Bu gibi durumlarda
VE, VEDEGİL kapılarında boşta kalan kapı girişi ucunu 1 kilo ohm luk direnç
üzerinden besleme kaynağının + ucuna; VEYA, VEYADEGİL kapılarında
boşta kalan kapı girişi ucunu 1 kilo ohm luk direnç üzerinden besleme kayna-
ğının - ucuna bağlamakta yarar vardır.
Kapı entegrelerinde genellikle 14 ya da 16 ayak bulunmaktadır. Bu
ayaklara 14 ayaklı olanlarda 14 nolu ayağa 5V. luk besleme kaynağının +
ucu, 7 nolu ayağa 5V. luk besleme kaynağının - ucu bağlanır. 16 ayaklı olan
entegrelerde ise 16 nolu ayağa 5 V. luk besleme kaynağının + ucu, 8 nolu
ayağa 5V.luk besleme kaynağının - ucu bağlanır. Diğer ayaklara ise kapı giriş
ve çıkış uçları bağlanmaktadır.
TTL elemanlarında kullanılan sinyallerin yükselme ve düşme süreleri çok
hızlı olmalıdır. Bu süre 1 mikrosaniye den daha uzun olursa devre çıkışında
osilasyon olabilir. Bu da sayıcı - osilatör - flip-flop gibi devrelerde sorun
yaratabilir. Kapı entegresi çıkışlarında kapı çıkışı "1" olduğunda besleme kay-
nağının - ucu ile kapı çıkışı arasındaki gerilim 3.6 V. civarındadır. Kapı çıkışı
"O" olduğunda ise en fazla 0,4 V civarındadır.
7408 PC 7408 PC
14 13 12 11 10 9 8 14 13 12 11 10 9 8
~--~
5V. VI 3.6V. VI
7408 PC 7432 PC
14 13 12 11 10 9 8
,--F===;----,
o.4 v vı
3.6 V. VI
Şekil 8.2. 74 serisi TTL entegrelerde kapı giriş ve çıkış gerilim değerleri
71
8.4. Tamamlayıcı mos (CMOS Lojik)
CMOS kapı entegrelerinde kullanılan MOSFET ler tamamlayıcı MOS

FET olarak adlandırılır. CMOS yapımı için MOS yapım tekniği kullanılmıştır.
Bu grubun en önemli özellikleri :
1- Besleme gerilimleri 3 V. ile 15 V. arasında olabilir. Besleme gerilimi
ile entegrenin çalışma hızı arasında doğru orantı vardır. Genellikle 12 V. ile
besleme yapılır.
2- Çok az güç harcaması yapar. Bu harcama kapı başına 0,01 mikro-
watt civarındadır.
3- Yüksek frekanslarda çalışması iyi değildir. Bu nedenle 5 MHz den yu-
karı frekanslarda çalıştırılması uygun değildir.
4- Yayılım gecikmesi fazladır. Yüksek besleme gerilimlerinde bile gecik-
me 50 nsn. civarındadır.
6- Gürültü emniyet payı oldukça yüksektir.
Cmos entegreler 40 lı serilerle ifade edilirler. örneğin : 4011, 4073,

4000, 4016, 4081 ... vb. gibi.
Cmos entegrelerde TTL entegrelerde olduğu gibi boşta kalan
kapı entegresi ayağının lojik olarak kendiliğinden "1 "olması durumu
söz konusu değildir. Kapı girişi uçları boşta bırakılmamalıdır.
Hem TTL hem de CMOS entegreleri çok kullanıldığından bazen bu İki
cins entegrenin birbirlerini sürmeleri gerekebilir. CMOS entegre ile TTL grubu
entegre sürülecekse düşük güçlü TTL grubunun seçilmesi unutulmamalıdır.
Aşağıdaki CMOS entegrelerde besleme gerilimi 12 v. olarak düşünülmüştür.
14 13 12 11 10 9 8
öv. VI Ov. VI
1234567
4073 4073
Şekil 8.2. 40 serisi (CMOS) entegrelerde kapı giriş ve çıkış gerilim değerleri
72
14 13 12 11 10 9 8
12v. vı
vı
1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7
4073 ---~ 4071 ------~
Şekil 8.2. 40 serisi (CMOS) entegrelerde kapı giriş ve çıkış gerilim değerleri
8.5 TTL ve CMOS kapı Entegrelerinin listesi
VE TTL CMOS
2 girişli. ............. 7408 74 S 08 74 LS 08 ............ .. 4081 74 c 08
3girişli. ............ 74811 74LS11 ............................ . 4073
4 girişli ........................................................................ . 4072
VEYA
2 girişli ............... 7432 74 S 32 74 LS 32 ............. . 4001 74 c 32
3 girişli ......................................................................... . 4075
4 girişli .......................................................................... . 4072
DEGİL. .............. 7404 74 S 04 74 LS 04............. 4049 4069
VE-DEGİL
2 girişli. .............. 7400 74 s 00 74 LS 00 ............. 4011 74 c 00
3 girişli............... 7410 74 s 10 74 LS 10 ............ 4023 74 c 10
4 girişli. .............. 7420 74 s 20 74 LS 20 .............. 4012 74 c 20
8 girişli............... 7430 74 s 30 74 LS 30 ............. 4068 74 c 30
NOR
2 girişli ............... 7402 74 S 02 ............................... . 4001 74C02
3 girişli............... 7427 74 LS 27 ............................. . 4000 4025
4 girişli............... 7 425 .................................................. . 4002
5 girişli. .............. 74 S 260
ÖZEL-VEYA ...... 7486 74 S 86 74 LS 86............. 4030 74 C 86

ÖZEL-VEYA-DEGİL........................................................ 4077
TTL entegreler için giriş gerilimi "O" girişi için 0,8 v. tan küçük , "1" girişi için
2 v. tan büyük olmalıdır.
TTL entegreler için çıkış gerilimi "O" çıkışı için en fazla. 0,4 V. "1" çıkışı için
en az 2,4 V. tur.
73
8.6 TTL nin CMOS u sürmesi
CMOS çıkışı
"1" durumunda iken, TTL
kapısının girişi
de "1" olacağından bir
problem çıkmaz. CMOS "O" durumun-
da iken CMOS üzerinden geriye doğru
.-····························· akan akım CMOS un çıkış direncinin
büyük olması nedeniyle gerilim düşümü
yaratacaktır. Bu gerilim TTL nin girişin
Şekil
x
8.3. CMOS un TTL yi sürmesi
de büyük gerilim oluşturacak ve TTL
girişindeki bu gerilim nedeni ile "O" ko-
numunda olması gerekirken "1" konu-
munda olacaktır.
8.7 CMOS un TTL yi sürmesi
TTL çıkışı "O" durumunda CMOS u sürer-

ken bir problem yoktur. TTL çıkışının "1"
durumunda çıkış gerilimi 3,6 V. civarında
dır. Bu gerilim CMOS u "1" yapmak için
yeterlidir. Ancak CMOS un giriş gerilimi en
az "1" durumunda 3,5 V. olduğundan dev-
renin gürültü bağışıklığı O, 1 V .a düşeceğin
den, gürültü bağışıklığını düzeltmek için
Şekil
x
84. TTL nin CMOS u sürmesi malıdır.
şekil 8.4 de görüldüğü gibi R direnci bağlan
8.8 Araştırma soruları
1 - TTL entegreler için garanti edilen giriş "O" ve "1", çıkış "O" ve "1" konumları
gerilim seviyeleri nelerdir?
2 - Pozitif ve negatif lojik nedir?
3 - Yapılarında kullanılan elemanlara göre dijital entegreleri sınıflandırınız.
4 - Entegre devre parametreleri nelerdir? Açıklayınız.
5 -TTL entegrelerin alt guruplarını sınıflandırıp özelliklerini kısaca açıklayınız
6 -TTL ve CMOS entegreler kullanılırken nelere dikkat edilmelidir?
7 - CMOS serisinin çalışma gerilimi, giriş ve çıkış lojik seviyeleri hakkında bil-
gi veriniz.
8 -TTL serisinin çalışma gerilimi, giriş ve çıkış lojik seviyeleri hakkında bilgi
veriniz.
74
BÖLÜM IX
LOJİK KAPILAR İLE KUMANDA DEVRELERİNİN KULLANILMASI
9.1 Klasik Kumanda devrelerini lojik kumanda devrelerine dönüştür -

me tekniği
Kumanda devrelerinde kullanılan paralel bağlantılar lojik devrelerde ve-
ya kapısını, seri bağlantılar ise lojik devrelerde ve kapısını ifade eder. Baş
ka bir deyişle, söz konusu kapılara eşdeğerdir. Kumanda devrelerini lojik dev-
relere dönüştürürken ladder (merdiven) diagramının kullanılması lojik dev-
re kurulmasında kolaylıklar sağlar.
Lojik devrelerde kapalı kontak gösterilirken "değil" kapısı ile beraber
kullanılmalıdır. Lojik devrelerde girişler 1 (input), çıkışlar Q (Quit) ile ifade
edilebilir.
a) Ve uygulaması
Sı~
lı~
12~
(a) Kumanda devresi (b) Ladder devresi (c) Lojik devre

Şekil 9.1.1
S2
Sı ~ Q
S2 --
~
Ve
b ~&
83
(b) Ladder devresi (c) Lojik devre
(a) Kumanda devresi Şekil 9.1.2
75
b) Veya uygulaması
s,
ı
Veya
(a) Kumanda devresi (b) Ladder devresi (c) Lojik devre

Şekil 9.1.3
c) Ve - Veya nın bir arada uygulaması
ı
Veya

(a) Kumanda devresi
Şekil 9.1.4
Q
.,,2----1
'3 -1_.
& b
----1 ;:: ~

(a) Kumanda devresi
Şekil 9.1.5
76
3
::~
hr
Q
Sı 83 & >
b
S2

(a) Kumanda devresi
Şekil 9.1.6

(a) Kumanda devresi
Şekil 9.1.7
ı ı
Veya Veya

(a) Kumanda devresi
Şekil 9.1.8
77
d ) Bir motorun sürekli çalıştırılması
Bir motorun sürekli çalıştırılmasının kumanda devresinden lojik devreye dö-
nüştürülmesini ele alalım.
R~
+5v
R
Q
r:ı ~--~
s [·.. c s Q
m &
>
veya
(a) Kumanda devresi (b) Ladder devresi (c) Lojik kumanda devresi
Şekil 9.1.9 Kumanda devresinin lojik devreye dönüştürme tekniği
Kumanda devresi ladder devresine dönüştürülürken paralel elemanla-

rın önce çizilmesi, sonra seri elemanların çizilmesi lojik devreye dönüştür
me sırasında büyük kolaylıklar sağlar. Şekil 9.1.9 daki ladder (merdiven)
devresinde set (başlatma - start) elemanı ile Q rölesinin açık kontağı paralel
bağlanarak Lojik olarak veya kapısı oluşturulmuş olur. Yani "veya" kapısının
girişleri Set ve Q nun açık kontağı olmalıdır. "Veya" kapısının girişini oluşturan
elemanlar ile, R (durdurma - reset) seri bağlı durumda olduğundan"veya"
kapısının çıkışı ile R, ve kapısının girişini oluşturmalıdır. Bu açıklamaya göre
Şekil c deki lojik devre oluşturulabilir.
Lojik devreye 5 v. luk besleme gerilimi verildiğinde, her iki girişi de "O" o-
lan "veya" kapısının çıkışı "O" dır. ve kapısının ise R den gelen girişi "1 '',"veya"
kapısının çıkışından gelen girişi ise "O" dır. Dolayısıyla bir girişi "1" diğer girişi
de "O" olan "ve" kapısının çıkışı "O" olacağından Q rölesi çalışmaz.
S butonuna basıldığında girişi "1 "olan "veya" kapısının çıkışı da"1" olacak-
tır. R butonu kapalı olduğundan zaten ve kapısının diğer girişine "1" gelmek-
tedir. S butonuna basıldığında iki girişi de "1" olan "ve" kapısının çıkışı "1"
olacağından Q rölesi çalışacak ve açık olan kontağını kapatarak "veya" kapı
sı girişindeki kontağını "1 "yapacaktır. S butonundan el çekildiğinde "veya"
kapısının bir girişi "O" olacak ancak Q açık kontağının bağlandığı giriş "1"
olduğundan iki girişi de "1" olmaya devam eden "ve" kapısı çıkışı "1" vermeye
dolayısıyla Q rölesi S butonundan el çekilse bile çalışmaya devam edecektir.
Bir başka değişle mühürleme olayı gerçekleşmiştir.
R butonuna basıldığında "ve kapısının bir girişi "O" olacağından çıkışı da
"O" olur ve rölenin çalışması durur. Q rölesi mühürleme kontağını açarak lo-
jik olarak "O" yapar (mühürleme kalkar) R butonundan el çekildiğinde "ve" kapı
sının girişi "1" olur ancak ve kapısının diğer (Q) girişi "O" a döndüğünden "ve"
kapısının çıkışının "1" olması yani Q rölesinin çalışması mümkün değildir.
78
Böylece S butonu ile çalıştırma, R butonu ile durdurma sağlanmış olur.
Eğer bir lojik devrede rölenin kapalı kontağı kullanılacaksa değil ka-
pısı kullanılmalıdır.
9.2 Ve-değil kapıları ile mühürleme devresi

Bir lojik devrede "ve, veya, veya değil" gibi diğer kapıların yaptıkları görev-
ler sadece "ve-değil" kapısı ile de gerçekleştirilebilir. O halde diğer kapıların,
"ve-değil" kapısından nasıl oluşur mantığını kavramak gerekir.
a) Değil kapısının ve-değil kapısı kullanılarak oluşturulması

Değil kapısı bir girişli,"ve-değil"kapısı iki girişli olduğundan "ve-değil" kapı
sının giriş uçları kısa devre edilirse "değil" kapısı oluşturulmuş olur. Bu du-
rum aşağıdaki şekilde görülmektedir.
AB=A' ~ Ap=(A.A)'=A'
Şekil 9.2.1
b) Ve kapısının ve-değil kapısı kullanılarak oluşturulması

De morgan teoremine göre çift tersleme yani değilin değili kendisine eşit
tir. "Ve" kapısının değilinin değili alınırsa ve kapısı" ve değil" kapıları kullanıla
rak oluşturulabilir.
A~a A 0= (A.B)"
B~ B
& &
Şekil 9.2.2
c) Veya kapısının ve-değil kapısı kullanılarak oluşturulması

A ve B girişleri değillenmiş "ve- değil" kapısı "veya" kapısını oluşturmak
tadır. Formül olarak açıklamak gerekirse Q= (A + B) = (A' .B')'
A
Q =(A'.B')'
&
B
Şekil 9.2.3
79
d) Veya-değil kapısının ve-değil kapısı kullanılarak oluşturulması
Ve-değil kapıları ile oluşturulan "veya" kapısına değil kapısı ilave edilirse
"veya değil" kapısı oluşturulmuş olur.
A=@-Q
B -
• A &
A'
&
B & B'
Şekil 9.2.4
Bu çalışmalardan yararlanarak ve-değil kapıları ile mühürleme devresi
yapmak mümkündür. Daha önce şekil 9.1.9.c de çizilmiş olan lojik devreyi ve-
"değil" kapıları ile oluşturalım. Bir entegrenin yapısında 4 kapı olduğuna göre
(2 girişli ve-değil kapısı için) 2 adet 4011 entegresi ile başka kapılara ihtiyaç
duyulmaksızın mühürleme devresi oluşturulabilir.
+ 5 v. + 5 v.
1:1R
.--~~~~~~~--ı
&
s
rrı
Q
& &
>
- &
&
Şekil 9.2.5 Ve-değil kapıları ile mühürleme devresi
9.3 Kumanda devresinin güvenli çalışması için gerekli devreler

a) Yasaklama devresi
1
s, [···
11
&
c,
Şekil 9.3.1
80
Bazı
kumanda devrelerinde bir rölenin yada kontaktörün çalıştığında di-
ğerinin çalışmaması istenebilir. Bu gibi durumlarda yasaklama devresi oluştu
rulmalıdır. Yukarıdaki yasaklama devresinde C 2 kontaktörü çalıştığı (S2 buto-
nuna basılı kaldığı) sürece S, butonuna basılsa bile C, kontaktörünün çalışma
sı mümkün değildir. Çünkü C 2 kontaktörü C 1 kontaktör bobinine seri bağlı olan
kapalı kontağını açmıştır. C2 kontaktörü çalışmıyorsa S, butonuna basıldığında
C 1 kontaktörü çalıştırılabilir.
b) Kilitleme devresi
Iı ----i
1
s, [·· &
c, &
Şekil 9.3.2
Bazı kumanda devrelerinde birinci röle ya da kontaktör çalışırken ikinci

röle ya da kontaktörün çalışması, İkinci röle ya da kontaktör çalışırken birinci
röle ya da kontaktörün çalışması sakıncalı veya tehlikeli olabilir. Bu gibi du-
rumlarda yukarıdaki kilitleme devresi uygulanmalıdır. Yukarıdaki kilitleme
devresinde S, Butonuna basıldığında C 1 kontaktörü, S 2 butonuna basıldığında
ise C2 kontaktörü çalışmaktadır. C, kontaktörü çalışırken S2 butonuna bası
lırsa C2 kontaktörü çalışmaz. Çünkü C 1 in kapalı kontağı çalışmasını engelle-
mektedir. Yine aynı şekilde C2 kontaktörü çalışırken S, butonuna basılırsa
C, kontaktörü çalışmaz.
c) Başlangıç reset devresi

s R
~
T
Şekil 9.3.3
Bazı kumanda devrelerinde enerji verildiğinde, devrenin hemen çalışma
sıistenmeyebilir ya da sakıncalı olabilir. Yani devreye enerji verdikten bir süre
sonra ancak çalıştırılabilir. Bu gibi durumlarda başlangıç reset devresi kullanıl
malıdır.
81
Şekil 9.3.3 deki devrede kondansatör uçlarındaki Uc gerilimi kumanda
devresini çalıştırmaktadır., S anahtarı kapatıldığı anda kondansatör uçlarında
ki gerilim "O" dır. Bu sırada kumanda devresinin çalıştırma butonuna basılsa
çalışmaz. şarj
11
bile Bir süre sonra kondansatör olur ve uçlanndaki gerilim "1
olur. Yani E = Uc olur. Bundan sonra kumanda devresi çalıştırılabilir.
d) Gürültü filtre devresi
R
o vw o
c Giriş le Çıkış
o T o
Filtre etme metodu
Birbirine sarılmış kordon
veya koaksiyel kablo
(b)
(a)
Şekil 9.3.4 Gürültü filtre devresi
Lojik kumanda devrelerinin herhangi bir sebeple dışarıdan sinyal almala-

rı yani devrelere sinyal karışması istenmeyen bir durum dur. Çünkü yüksek
frekanslı gürültü işaretleri devrenin normal çalışmasını etkileyebilir. Gürültüyü
kumanda elemanları ile ( start - stop gibi) çalışma devresi arasındaki mesa-
fede birbirine sarılmış kordon ya da koaksiyel kablo kullanılarak gürültü sin-
yalleri nisbeten önlenmiş olur. Ayrıca yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi R ve
C elemanlarından oluşan gürültü filtre devresi de kullanılabilir.
Şekil 9.3.5. Schmitt Trigger devresi ile yapılan gürültü filtre devresi
82
e) Titreşim önleme devresi
+V
R, 4011
1
+V
Ra-
o---+-.... QB
t- B
J_ (a) (b)
Şekil 9.3.6 Titreşim önleme devreleri
Titreşim
f
Çıkış A~~~
. H
l ÜA_j L
Şekil 9.3.7 Schmitt Trigger Titreşim önleme devresi
Giriş sinyallerinin devrelere uygulanışı sırasında röle ve anahtar kontak-

ları gibi mekanik açılıp kapanan kumanda elemanları kullanılıyorsa temas nok-
taların da meydana gelebilecek titreşim ya da temassızlıkları, lojik devrelerde
·ıatalı sonuçları ortaya çıkarır. Bu sakıncayı gidermek için Şekil 9.3.6.a da ve
b deki titreşim önleme devreleri kullanılır. a' daki devre "1" konumlu anahtar
için, b' deki devre "2" konumlu anahtar için tasarlanmıştır. Şekil 9.3.7 deki
devre ise Schmitt Trigger titreşim önleme devresi olup titreşim hatalarını
önleme görevini yerine getirir.
f ) Tampon (sürücü) devreler
V Girış
t>Jv,,,,,
(a) (b)
Şekil 9.3.8
83
V 24v
SN 7406
~) ~)
Şekil 9.3.9 Çeşitli tampon ( sürücü) devreleri
Tampon devreler kumanda devrelerinde hiçbir kazanç sağlamayan an-
cak yükler (iş elemanları) ile kumanda devresi arasında empedans uygunluğu
sağlayan devrelerdir.
Şekil 9.3.8 de opamplı tampon devre görülmektedir. b' de ise giriş ve
çıkış sinyalleri gösterilmiştir. Dikkat edilirse giriş ve çıkış sinyalleri aynı fazda
olup, kazancı "1" olduğu için band genişliği çok fazladır. Giriş empedansının
büyük ve çıkış empedansının çok küçük ( sıfıra yakın) olduğu devrelerde çok
kullanılır.
Direkt olarak bir entegre ile lamba veya röle gibi elemanlar kumanda edi-
lecekse, açık kollektör tip tampon (sürücü DEGİL) entegreleri kullanılır. Şekil c
ve d' de bu tür devreler görülmektedir.
9.3.1 Motor devir yönünü değiştirme devresi

Motor devir yönünü değiştirme kumanda devrelerinde motor bir yöne ça-
lışırken ters yöne çalıştıracak olan start butonuna basılsa bile çalıştırılamama
lıdır. Aksi takdirde üç faz kısa devre olur ve sigortalar atar. Ters yöne çalışma
nın engellenebilmesi için daha öncede açıklandığı gibi kilitleme devresi oluştu
rulmalıdır.
s,E....
c,
(a) Kumanda devresi (b) Ladder devresi

Şekil 9. 3.1 O Motorun devir yönünün değiştirilmesi
84
lı b 12 b
o, ~ & ~ &
02
02 Oı
(c) Lojik devre
Şekil : 9.311 Motorun devir yönünün değiştirilmesinin lojik devreye dönüştürülmesi
Not : Ladder devrelerinde ve lojik devrelerde bir elemanın kontağının

1 den çok sayıda (yerde) kullanılabilme avantajı vardır. Oysa kumanda
devrelelerinde bir start butonunu yada bir stop butonunu bir yerde
kullanabilirsiniz. Örneğin : yukarıdaki lojik devrede aynı stop butonu iki ayrı
yerde kullanılmıştır. Bu durum devre çizimlerinde büyük kolaylıklar sağlar.
Yukarıdaki lojik ve ladder devrelerde; start, stop gibi elemanlar ; lnput (1),
röle ve kontağı gibi elemanlar Ouit (0) olarak ifade edilmiştir.
Şekil 9.3.11 deki lojik devrede lojik devreye besleme gerilimi verildiğin
de 11 ve 12 açık olduğundan lojik olarak "O", yine O, ve 0 2 nin açık kontakları
lojik olarak "O", 0 1 ve 0 2 nin kapalı kontakları ise lojik olarak "O" dir. "Değil"
kapısı ile beraber kullanıldığında "1" dir. Kapalı kontağın "değil" kapısı ile bera-
ber kullanılacağı unutulmamalıdır. ı,, o, ve 12 , 0 2 lojik olarak "O" olduğundan
"veya" kapılarının çıkışları "O" dır. h (stop) ise kapalı olduğundan lojik olarak
"1"dir. h den gelen girişleri "1", "veya" kapısından gelen girişleri "O", 0 1 ve0 2
kapalı kontaklardan gelen girişleri "1" (0 1 ve 0 2 kapalı kontakları "O" "değil"
kapısı çıkışı "1" dir.) olan "ve" kapısı çıkışı "O", dolayısıyla O, ve 0 2 röleleri de
"O" olduğundan çalışmaz.
Rölelerden herhangi birini örneğin 0 1 rölesini çalıştırmak için 11 start bu-
tununa basıldığında veya kapısı çıkışı "1" olur. Daha önce iki girişi "1" olan ve
kapısının üç girişi de "1" olduğundan çıkışı "1" olur ve 0 1 rölesi "1" olarak çalı
şır. Veya kapısı girişindeki kontağını "1" yapar. Start butonundan el çekilse bi-
le Veya kapısı girişindeki kontağının "1 "olması nedeni ile 0 1 çalışmaya devam
eder. o, çalışırken 12 start butonuna basılırsa 02 devresindeki o,
in kapalı kon
tağı "1" ve değil kapı çıkışı "O" olacağından girişlerinden birisi "O" olan 0 2 dev-
resindeki ve kapısı diğer girişleri ne olursa olsun çıkışı "1" olamayacağından
02 çalışamaz. Dolayısıyla kumanda devresinde yapılan elektriksel kilitleme
sağlanmış olur.
85
bstop butonuna basıldığında ise daha önce üçü de "1" olan 01 devresin-
deki ve kapısının girişlerinden birisi "O" olacağı için çıkışı da "O" olur ve 01 röle-
side "O" olur. Böylece 0 1 rölesinin çalışması durur ve tüm kontaklarını "O" ya-
par. Stop butonun dan el çekildiğinde b den gelen ve kapısı girişi "1" olur an-
cak 0 1 in veya kapısı girişindeki kontağı "O" olduğundan veya kapısının çıkışı
da "O" olacak, ve kapısı çıkışı da "O" olmaya devam edeceğinden 0 1 in du-
rumunda herhangi bir değişiklik olmayacaktır.
Aynı çalışma şekli 0 2 içinde geçerlidir.
9.4 Zaman gecikme devreleri
9.4.1 R - C Zaman gecikme devresi

u
................. ..
~~--
._____ _ _ _ _ _ _ _ _ _ t Sn.
a)
b)
Şekil: 9.4 R - C zaman gecikme devresi
Elektrik, elektronik, pnomatik ve lojik gibi kumanda devrelerinde zaman-

lama işlemlerine ihtiyaç vardır. Elektrik ve elektronik kumanda devrelerinde
kondansatöre seri direnç bağlayarak kondansatörün dolması geciktirilir. Bu
gerilim başka devrede kullanılarak zaman gecikmesi sağlanmış olur. Kondan-
satörün direkt olarak besleme kaynağına bağlandığında hemen dolacağını u-
nutmayınız. Şekil 9.4 a da ki devrede S anahtarı L konumunda iken kondan-
satör boştur. S anahtarı H konumuna getirildiğinde kondansatör kısa devre
gibi davranır, maksimum akım çeker ve dolmaya başlar. Kondansatör dolduk-
ça üzerindeki gerilimin değeri artar ve buna bağlı olarak çektiği akım azalır.
Kondansatör dolduğunda açık devre gibi davranır ve akım çekmez. Akım sıfır
lanana ya da başka bir deyişle kondansatör dolana kadar zaman geçmiş ola-
cağından zaman gecikmesi sağlanmış olur.
Gecikmenin süresi T(Sn) = R (ohm) x C(F) dir.
Örneğin Şekil 9.4 a' daki devrede R = 5K, C = 1000 mikF. = 0,001 F.
ise T = 5000. 0,001 = 5 saniyedir. Besleme geriliminin 1O v. olduğu düşünü
lürse bu 5 saniyelik süre içersinde kondansatör uçlarındaki gerilim, O, 2, 4, 6,
8, 1Ov. gibi değerler alır. Çektiği akım ise önce 1O : 5000 = 0,002 A = 2 mA.
olur daha sonra bu akım sürekli azalır ve 5. Sn. sonunda "O" olur.
86
9.4.2. Tek dengeli (monostable) multivibratör ile zaman gecikme
devresi
Multivibratörler konusunda tek dengeli multivibratörler bölümünde bu ko-
nu anlatılmıştır. Butona basıldığında ya da Clk. olarak bir darbe işareti verildi-
ğinde Q, çıkışı T kadar "1" olur daha sonra "O" olur.
9.4.3 Diğer zaman gecikme devreleri
Zaman gecikmesi sağlayan birçok devre yapmak mümkündür. Örneğin

kapı entegreleri ile, 555 entegresi ile, sayıcı (JK flip - floplu) kullanarak za-
manlayıcılar yapılabilir.
o
TR
TR
~"*A~-wv----ı » - - -.. TR' TR
A
»---+----e TR'
B
(a) (b)
Şekil 9.4.1 a) Ve kapısı ile yapılan zaman gecikme devresi b) Devrenin sembolü
Bu tür zaman gecikme devresinin zaman ayarı en fazla 180 Sn. dir.
Tetikleme butonuna basılıp bıra

kıldığında röle enerjilenir. Ayar-
8 7 6 5 lanan süre sonunda rölenin ener-
jisi kesilir. Tekrar tetikleme için
555
butona basılıp bırakılması gerekir.
2 3 4
Bu tür bir zamanlayıcı ters zaman
rölesinin çalışmasını ifade eder.
Tetikleme
Şekil 9.4.2 555 Entegresi ile yapılan ters zamanlayıcı
87
33µF.
s
("J:}---,,.---~
':_....
c,
0,15µF. ~: 1K
1,2K
1µF. - '·- Röle

Şekil 9.4.3. 555 Entegresi ile yapılan düz zamanlayıcı
C 1 ve pot. değerleri değiştirilirse zamanlama süresi de değiştirilebilir.

S anahtarı açılıp kapatılarak zamanlayıcı çalıştırılabilir.
.------+----...------------e+V
R -
f - - - -... Çıkış
Giriş -------+----------'
Bu devrede T = 0,7.R.C dir. D =1 S 1588 olmalıdır.

Şekil 9.4.4 SN 74122 Entegresi ile yapılan zamanlayıcı
88
9.5 Yıldız - üçgen motor kontrol devresi
9.5.1. Klasik yıldız - üçgen devresinin çizilmesi
s c
Şekil 9.5.1 Yıldız - üçgen motor otomatik kumanda devresi
b b
ı--r------ı~ı----------1( o,
01
ı--.--------ı
( T
1
Oı 03 T
ı--I--~-r0------ı( 02
Şekil 9.5 2 Yıldız - üçgen Ladder (merdiven) diagramı
9.5.2. Devrenin lojik formüllerinin yazılması
Kumanda devrelerinin lojik formülleri yazılırken dikkat edilmesi gereken

husus her çıkışın başlangıçtan itibaren akım yolunun takip edilmesidir. Dolayı
sıyla formüller bu kurala göre yazılmalıdır. Ancak kapalı olan elemanlar yazılır
ken değil kullanılacağı unutulmamalıdır.
89
Şekil 9.5.1 deki devrede C için akım yolu takip edilecek olursa akımın
e, R, S, ve S ye paralel olan C elemanlarından ve bobinden geçerek devresi-
ni tamamladığı görülür. O halde C kontaktörünü çalıştırabilme olasılığı :
C =e'. R' . (S+C) dir. T zaman rölesi C kontaktörü ile paralel olduğundan ay-
nı formül T zaman rölesinin bobini içinde geçerlidir. ( Formül yazılırken seri
bağlı elemanların . (ve kapısı}, paralel bağlı elemanlarında + ( veya kapısı ) ile
gösterileceğini unutmayınız.)
Ct. için akım yolu takip edilecek olursa, akımın e, R, C nin açık kontağı,
Cı'l nin kapalı kontağı, T nin kapalı kontağı ve C;ı. ın bobininden geçerek dev-
resini tamamladığı görülür. O halde C;ı. kontaktörünü çalıştırabilme olasılığı
Ct.= e'. R'. (S+C). Cı'>'.T' dir.
Ctı için akım yolu takip edilecek olursa, akımın e, R, C nin açık konta-
ğı, Ct. ın kapalı kontağı, T nin açık kontağı ve Cı'> nin bobininden geçerek dev
resini tamamladığı görülür. O halde Cı'l kontaktörünü çalıştırabilme olasılığı
Cı'> =e'. R'. (S+C). C't. .T dir.
C kontaktörünün enerjisinin kesilmesi için e aşırı akım rölesinin kapalı
kontağının açılması ya da R stop butonuna basılması gerekir. O halde C nin
durdurma olasılığı C = e.R olur.
C ;ı. için durdurma olasılığı : C ;ı. =
e. R. Cı'>.T dir. (Yani söz konusu
kontaklardan herhangi birinin açılmasıdır. )
Cı'> için durdurma olasılığı : Cı'> =
e. R. CA. .T dir. ( Yani söz konusu
kontaklardan herhangi birinin açılmasıdır. )
9.5.3 Lojik formüllerin lojik devreye dönüştürülmesi

+ 5 v.
s
rn
&
TR'
R
1---~~· ~~·~~-ı---ı.---1~~ .-1~~~~~---+-1
c
& &
e
-> &
Cı'>
Şekil 9.5.3. CMOS kapı entegreleri ile yapılan lojik yıldız-üçgen devresi
90
9.6 Üç fazlı bir motorun TTL serisi entegrelerle Lojik kumandası
o D (Durdurma)
.JL.o L,
2Termik) L2
L3
(Başlatma)
7404
········•········ ..................... ··········.
& > lf-Jlf?J l_f]

7411 7432
S R
AS FF
O O'
(_
u v w
Şekil 9.6 üç fazlı motorların sürekli çalıştırılmasının TTL entegrelerle lojik kontrolü
TTL serisi entegrelerde entegreye 5 v.' luk besleme gerilimi verildikten
sonra boşta kalan ucun "1" olarak gerçekleştiğini daha önceki konularımızda
anlatıldığını bir kez daha hatırlayınız.
Şekil 9.6 daki lojik devrede güç devresinde bulunan triyaklar yalıtımlı
triyaktır. Yapısında bulunan Led diyodlara 3 - 30 v.luk bir DC. gerilim geldiğin
. . . ).
de triyakın A1 ve A2 uçları iletime geçerek şebeke ile motor arasındaki iletimi
sağlar.
[HJ _ J :~':
Yalıtımlı triyakı endüktif yüklerde delinmeye ve
ı 1K
bozulmaya karşı korumak için A 1 _ A 2 uçlarına
1K, 1,5 µF 400 V. luk elemanların bağlanması
qerekir.
ELR SİEMENS Eingang Ausgang
V 23100 - S0032 - 8105 3-30 V. 240 V. - 5 A.
91
9. 7 Üç fazlı motorların iki yönde TTL entegrelerle çalıştırılması
o D L,
ı. L2
~e L,
Ga
la
·······r··························~
P1Tl~' ··Jrr ]f ı
s R s R
RS RS
Q FF Q' Q FF Q'
....................
. .
;...................................................:
~ -----. 7421 ~
:.-.................................................... ..
~ -----. 7432
Q} -----. 7404 ı
1.~'
u v w
Şekil 9. 7 üç fazlı motorların iki yönde çalıştırılmasının TTL entegrelerle lojik kontrolü
Fonksiyonlar İleri. Geri

ileri. VEYA ileri FF Geri. Geri.VE FF çık. Triyaklar Motor
VE çık. çık. çık. Q VE çık.
YA çık. Q
Normal konum o o o o o o kesimde Duruyor
Is butonuna basılınca 1 o 1 o o o iletimde lı. Çalışıyor

Is butonundan el çekilince o o 1 o o o iletimde lı. Çalışıyor
Stop butonuna basılınca o 1 o o 1 o kesimde Duruyor
Stop butonundan el çekilince o o o o o o kesimde Duruyor
Gs butonuna basılınca o o o 1 o 1 iletimde Ge. Çalışıyor
Gs butonundan el çekilince o o o o o 1 iletimde Ge. Çalışıyor
Termik kontağı kapanınca o 1 o o 1 o kesimde Duruyor
Termik kontağı daha sonra açılı. o o o o o o kesimde Duruyor
iki yönde çalışan bir motorun lojik çalışma tablosu
92
BÖLÜM X
PROGRAMLANABİLİR KUMANDA VE CiHAZIN TANITIMI
10.1. Giriş
Günümüzdeki modern teknolojide üretilen ihtiyaç ürünleri artık çoğunluk
la entegre tesis adını verdiğimiz işletmelerde el değmeden üretilmektedir. Bu
üretim sistemlerini çalıştıran alet, cihaz, makine gibi elemanların kumandası i-
çin PLC ( Programmable Logiç Controller ) adını verdiğimiz cihazlar
kullanılmaktadır. PLC' yi Türkçe olarak programlanabilir lojik kontrol (kuman-
da) cihazı olarak ifade etmek mümkündür.
Otomotiv endüstrisinde seri üretim bölümlerindeki kontrol sistemlerindeki
her yeni model için yeni bir kontrol sisteminin kurulmasının gerekliliği PLC ci-
hazının yapım fikrini ortaya çıkarmıştır. PLC cihazının; kullanım, tamir, bakım
kolaylıkları gibi özelliklerinin olması kullanım alanını artırmıştır.
10.2 Programlanabilir kumanda cıhazının (PLC) yapısı ve fonksiyonu
Bütün PLC cihazları bir bilgisayardır. PLC bilgi işlem bölümünde bir
mikroişlemci ünitesi bulunur. PLC' ler üretimin yapıldığı tozlu.kirli, elektriki gü-
rültü gibi ağır şartlarda çalışacak ve bakım kolaylıklarının olması gibi özellikleri
ile bilgisayarlardan farklıdırlar. PLC' nin programlama dili klasik kumanda dev-
relerine uyum sağlayacak şekildedir. Tüm PLC' lerde AND, OR, NOT, NOR,
NAND gibi Boolean ifadeleri kullanılır. PLC' de programlama yapabilmek için
öncelikle klasik kumanda devrelerini bilmek gerekir. o0 - 60° C ortam ısıların
da % O - % 95 arası nem oranı bulunan ortamlarda çalışabilirler.
Büyük sistemler için PLC' lerin kullanımı, 1O adet röle ve kontaktör den
daha az eleman gerektiren kontrol devrelerinde klasik kumanda devrelerinin
kullanımı daha avantajlıdır.
Değişik firmalar tarafından üretilmiş bir çok değişik özellikte PLC' ler bu-
lunmaktadır. Örneğin : Siemens, ümran. Mıtsubıshı, Tochiba, ,Tele me-
canice gibi PLC ürünleri. Bu kitapta bunlardan Siemens firmasının PLC ci-
hazları açıklanacaktır.
Programlanabilir kumanda cihazı (PLC) girişten alınan bilgi ve komutlar
ile çalışır. PLC' sensörlerden ( ani temaslı buton, seçici anahtar, dijital
anahtar, sınır anahtarı, yakınlık anahtarı, ısı- ışık- manyetik etkisiyle ça-
lışan anahtarlar, ) aldığı bilgiyi kullanıcı tarafından verilen programa göre
işleyen ve çıkış bölümüne aktaran mikro işlemcidir. Çıkış bölümüne ise iş
yapan elemanlar bağlanır. (motor, selenoid valf, kavrama sistemi, pnömatik
silindiri çalıştıran elektro valfler, ısıtıcı, sinyal lambası, röle, kontaktör). Küçük
güçlü yükler PLC çıkışına direkt olarak bağlanabilir. Ancak büyük güçlü
yüklerin röle ya da kontaktör üzerinden sürülmeleri gerekmektedir.
Giriş elemanları 1------.ı PLC İş elemanları
Program
Şekil 10.1. PLC cihazının yapısı
93
O halde PLC' de giriş bölümüne, PLC' ye komut verecek sensörler,
çıkış bölümüne de iş yapacak elemanlar bağlanır. Sensörlerden gelecek işa
retlere göre giriş röleleri ve yapılan programa uygun olarak çıkış röleleri ile iş
elamanları (yükler) çalışmaktadır.
220v.AC. MP~~--.-~~~~~~~~~~~~~~
R
Çıkışlar
220 v. AC.
Şekil 10.2. PLC cihazında giriş ve çıkış elemanlarının bağlantısı (Logo 230 RC)
PLC cihazlarında çıkış bölümlerinde genellikle röleler bulunmaktadır ve

çalıştığı anda kontağını kapatarak bir anahtar görevi görmektedir.
Programlanabilir kumanda cihazının (PLC) fonksiyonu

Giriş elemanlarından (sensörlerden) alınan bilgiler giriş modülü vasıtası
ile bir hafıza bölümünde saklanır. Bu bilgiler kullanıcı tarafından verilen prog-
rama göre bu bölgelerden alınarak uygulama safhasına geçer. Programda is-
tenen olaylar oluştuğunda çıkış bilgileri bir hafıza bölümüne yazılır. Bu bilgiler
çıkış modülü vasıtası ile iş elemanlarına (yüklere) aktarılır. Merkezi işlem bölü-
mü tüm bu işlemleri organize eder.
Merkezi İşlem Çıkış İş elemanları

1 Sensörler : - Giriş
Modülü
-- Ünitesi -- Modülü -----.... (Yükler)
t
Program
Şekil 10.3. PLC cihazının bölümleri
94
PLC' ye enerji verildiği
anda öncelikle işletim sistemini çalıştırarak önce
çıkış hafızasını sıfırlar. Sonra girişe bağlanan sensörlerden alınan bilgiler oku-
narak giriş hafızasına aktarılır ve PLC' ye yüklenen program ilk komuttan itiba-
ren birer birer işlemeye başlar. Sonuçlar çıkış hafıza bölümüne aktarılır. Çıkış
hafızasındaki bilgiler çıkışa bağlanan yükleri ( iş elemanlarını) çalıştıracak şe
kilde çıkışa aktarılır ve tekrar girişler okunmaya başlar. PLC' nin bu işlemi için
bu işlemi için geçen zamana tarama zamanı denir. İyi bir PLC'de tarama za-
manı mümkün olduğu kadar kısa olmalıdır. Aksi takdirde PLC girişlere göre
daha yavaş çalışır ve istenmeyen sonuçlar ortaya çıkar. Tipik bir tarama 3 ile
1O milisaniye arasında sürer. Tam süreyi belirleyen kullanılan komutların tipi
ve sayısıdır. Genellikle daha uzun program daha uzun tarama (döngü) süresi
demektir. Döngüler PLC çalışıyorken geçerlidir.
Programa
başla
Çıkışları
Sıfırla
Girişleri
Oku
Komutlar
1............. .
2 ............. .
3 ............. .
Giriş p
Hafızası r
o
g
Çıkış
r
a
Hafızası m
Hafızayı
Çıkışa aktar
Şekil 10.4 PLC cihazında bilgi aktarma safhaları
95
10.3 Programlanabilir kumanda cihazının (PLC) iç yapısı
PLC, Mikro-işlemci ile merkezi kontrolü yapılan elektronik devrelerden o-
luşmuştur. Fakat bununla birlikte PLC nin iç yapısı röle, zaman rölesi, sayıcı
iç yapıları ile eşdeğer yapıdadır.
PLC' nin içindeki giriş röleleri (I) giriş terminaline bağlı harici anahtarlarla
(sensörlerle) sürülür.
PLC' nin içindeki çıkış röleleri ise (Q) iç kontak ve ayrıca harici kontaklar
ile donatılmıştır. Ayrıca; zaman rölesi (T), yardımcı röle (M), sayıcı (C),değişik
çeşitte kontak ve fonksiyonla birlikte bir araya getirilmiştir. PLC' de yazılım
yapılırken bu elemanların kontaklarının sayısının sayısal bir sınırı olma-
dığı unutulmamalıdır. Yani istenilen sayıda kullanılabilir.
10.3.1. Hafızalar
Yazılmış programların depolanıp, saklanması amacı ile kullanılan hafıza
lar "program hafızası" olarak ifade edilir. Bu hafızalar RAM, ROM , EPROM,
EEPROM hafızası gibi hafızalardır.
a) RAM Hafıza : RAM ( Random Access Memory ) olarak bilinen bu
elemanlar yazılabilen, okunabilen, rastgele erişimli ( istenilen hafıza adresine
bilgi yazılıp okunabilen ) hafıza tipidir. RAM gelişigüzel geçici olan bellek de-
mektir. Elektrik kesildiğinde hafızadaki bilgiler silinir .. PLC.de RAM a en
belirgin örnek giriş ve çıkış modülleri ile ilgili bilgilerin saklandığı bilgilerdir.
b) ROM Hafıza : ( Read Only Memory ) olarak bilinen bu hafızalar

sadece okunabilen hafızalardır. imalatçı firma tarafından yüklenen bilgilerin o-
kunabildiği ve üzerinde hiçbir değişiklik yapılamayan ( yazılamayan ) hafıza ti-
pidir örneğin PLC'de komut bilgileri ve sabitler ROM' !ara yüklenir. ROM lar
kalıcı bellek olduğundan elektrik enerjisi kesilse bile program silinmez.
c) EPROM Hafıza : ( Erasble Programable ROM ) olarak bilinen bu

hafızalarsilinebilir.programlanabilir hafıza türüdür. EPROM kullanıcı tarafından
programlanıp, istenildiğinde silinip yeniden istenilen şekilde programlanabilir.
EPROM bir kez programlandığında kalıcı bellek olur. EPROM lar genellikle 15
- 20 dakika ultraviole ışık altında kalınca silinirler. PLC' !erde işletim sistemi
bu tip hafızalarda ya da ROM' !ardadır. Bu tip hafızalar gürültüye karşı en
dayanıklı olanlarıdır.
d) EEPROM Hafıza : ( Electrically Erasable PROM ) olarak bilinen bu

hafızalar elektriksel olarak silinip yazılabilen EPROM hafızalardır. Silme işlemi
ultraviole ışık yerine. elektrik akımı ile yapılmaktadır. EEPROM hafızada
elektrik kesilse bile hafızadaki program kaybolmaz ve istenirse aynı program
üzerinde değişiklikler yapılabilir. PLC' de programlama cihazı ile yapılan
program bu hafızada saklanır. Pil ile desteklenen RAM hafızada aynı görevi
görür.
96
10.3.2. PLC'nin iç yapısındaki bölümlerin açıklanması
a) Giriş - çıkış modülleri : Sensörlerin ve yüklerin ( iş elemanlarının )
bağlandığı giriş ve çıkışlardır. Giriş modülü sensörlerden aldığı bilgileri İşlemci
kısmında işleme uygun hale getirir. Sensörlerden alınan DC 24 v. yada AC
220 v. analog ya da dijital bilgiler işlemci kısmında (CPU) 5 v. ta çevrilir. Giriş
ler, CPU devrelerinden opto kuplörlerle yalıtılır. Bunun yanı sıra Pli denilen
hafıza RAM hafızaya aktarılır. Çıkış modülü de programa göre işlenen ve
RAM bölgesine aktarılan bilgileri çıkışta kullanılabilecek şekilde işlem yapar.
Giriş ve çıkış modülleri genişletme ( Giriş ve çıkış sayısının artırılması)
imkanına sahiptir.
b) Program hafızası
: Bilgisayarda ya da el tipi program cihazında ya-
zılan programın yüklendiği
EEPROM ya da pil destekli RAM tipi hafızalardır.
Program programlama cihazından (PC yada el tipi)seri bir şekil de PLC' ye
aktarılır.
c) İşlemci Bölümü : Program bilgilerini Pli den alır kullanır. Program

hafızasındaki program komutlarını tek tek inceleyerek programa göre iş
ler. Ve çıkış bilgilerini çıkış modülüne yükler. Tüm işlemler bu bölümde yapılır.
d) Veri hafızası : Programda kullanılan verilerin depolandığı hafıza biri-

midir. Giriş modülünden aktarılan bilgiler veri hafıza bölgesinde Pli denilen bö-
lüme kaydedilir. Çıkıştaki iş elemanlarının çalışabilmesi için gerekli bilgilerin a-
lındığı hafızada veri hafızası içindedir.
PLC' nin önemli birimleri timer (zamanlayıcı ), sayıcılar ( counter) geçi-
ci hafıza birimleri gibi görev yaparlar.
PLC' de yardımcı röle olarak ifade edilen elemanlarda bir bitlik hafıza bi-
rimleridir. Yardımcı röleler ( merker ), programın çalışması sırasında bilgilerin
geçici olarak depolanıp istenildiğinde yeniden kullanılabilen hafızalardır. Bilin-
diği gibi yardımcı röleler sadece programın amaca uygun çalışması için kulla-
nılan ve çıkış modülünde bulunmayan rölelerdir.
10.3.3 PLC özellikleri :

PLC' lerde giriş - çıkış sayısı, sayıcı sayısı, zamanlayıcı sayısı ve çeşi
di, yardımcı röle sayısı, çalışma hızı, hafıza kapasitesi , program hafızası,
program işleme şekli endüstriyel teknolojide kontrol sistemlerinde PLC. seçimi
için çok önemlidir. Kumanda edilecek sistemin karmaşıklığına ve büyüklüğüne
göre PLC. seçilmelidir. Örneğin, 4 motora 6 sensörle kumanda edilecekse 6
girişli 4 çıkışlı düşük kapasiteli bir PLC yeterlidir. ( LOGO 24 - LOGO 230 RC-
LOGO 230 RCL ... gibi.
97
Aşağıda örnek olarak bir PLC nin özellikleri verilmiştir. S7 200 CPU 222
Giriş sayısı : 8 ( 1 ) ......... ( O - 7 )
Çıkış sayısı : 6 ( O ) ......... ( O - 5 )
Zamanlayıcı sayısı : 256 ( T ) .......... ( O -255 )
Sayıcı sayısı : 256 ( C ) .......... (O -255 ) (Aşağı - yukarı )
Bit sayısı : 2048
Sıralı kontrol rölesi : 256 (S)
Dahili röle sayısı : 256 (M) .......... (0.0 dan 31. 7 ye kadar)
Dijital giriş - çıkış sayısı :(1 O.O dan ı 7.7 ye kadar) (O O.O dan Q 5.7 ye kadar)
Aşağıda örnek olarak bir PLC nin özellikleri verilmiştir. S7 200 CPU 212
Giriş sayısı : 8 ( 1 ) ......... ( O - 7 )
Çıkış sayısı : 6 (O) ......... (O - 5)
Zamanlayıcı sayısı : 32 ( T ).......... ( 32 -63)
Sayıcı sayısı 64 ( C ) ......... (O - 63) (Aşağı - yukarı )
Bit sayısı : 2048
Yardımcı Röle sayıcı : 128 (M) ......... (O.O dan 15.7 ye kadar)
Dijital giriş - çıkış sayısı : (1 O.O danı 7.7 ye kadar)(Q O.O dan Q 5.7 ye kadar)
Aşağıda örnek olarak bir PLC nin özellikleri verilmiştir. LOGO 230 RC
Giriş sayısı : 6 (1) ......... (11-ls)
Çıkış sayısı : 4 ( O ) ......... ( 01 - Q4 ) ( Röleli )
Zamanlayıcı çeşidi : 3
Sayıcı çeşidi : 2 ( aşağı - yukarı)
Gerçek zaman saati : var
Aşağıda örnek olarak bir PLC nin özellikleri verilmiştir. LOGO 230 RCL
Giriş sayısı 12 ( 1) ......... (1 1- 112 ) ( Röleli )
Çıkış sayısı 6 ( O )......... (0 1 - 0 6 ) ( Röleli )
Zamanlayıcı çeşidi : 3
Sayıcı çeşidi : 2 ( aşağı - yukarı)
Gerçek zaman saati : var
İşletme saatleri sayıcısı : var
Eşik anahtarı : var
Bunların dışındaS7 200 CPU 210, S7 200 CPU 211, S7 200 CPU 214,
S7 200 CPU 216, S7 200 CPU 221, S7 200 CPU 222, S7 200 CPU 224,
S5 CPU-941 95U, LOGO 24, LOGO 24 RL, LOGO 230 RL, LOGO 230
RLB11, LOGO 24 RLB11, ... gibi serilerde kullanılmaktadır.
98
10.4 Program ve komut kavramları
Bilgisayarlarda olduğu gibi PLC' lerinde kullanılabilmeleri için ve iş ele-
manlarının amaca uygun olarak çalışabilmesi için bir program yüklenmesi
gerekmektedir. PLC' nin hangi girişindeki sensörden sinyal gelirse, çıkıştaki
hangi iş elemanını çalıştıracağını programcının emirleri (komutları) belirler.
Bu emirlerin her birine komut denir. Bir çok komutun bir araya gelerek
oluşturduğu yazılıma da program denir.
Üç tip komut vardır.
1 - Bit işlemli komutlar
2 - Byte işlemli komutlar
3 - Organizasyon komutları
10.5. Programlama Dilleri
1.Ladder (Merdiven) programları: Ladder programı, konvansiyonel sis-

temin (röle-kontaktör ile yapılan uygulama) şalt resimlerine benzemektedir.Te-
mel mantık elemanları kontaklar, bobinler ve kutular şeklindedir. Tam bir devre
oluşturan birbirine bağlı elemanlara burada Devre denilmektedir
Fiziksel olarak S7 200 'e bağlanmış bir giriş ya da konvansiyonel sistem-
deki yardımcı röle, zaman rölesi, kontaktör yardımcı kontakları, burada da kon-
tak olarak adlandırılan bir sembolle gösterilir. Normalde açık bir kontak
kapandığı zaman enerji akışı sağlar (elbette ki buradaki enerji akışı gerçek
değildir). Bir kontak normalde kapalı da olabilir. Bu durumda enerji akışı kont-
tak (sensörün kontağı) açık olduğu zaman olur. özellikle fiziksel olarak bağlı
kontağın (sensörlerin) normalde açık yada kapalı olmasının program mantığı
içersinde yaratacağı sonuca dikkat edilmelidir. Örneğin normalde kapalı bir
stop butonu şalt resminde anlaşıldığı şekilde kapalı olarak kullanılırsa
program mantığına aykırı sonuçlara yol açabilir. ( Bu nedenle tüm sen-
sörlerin açık kontaklı kullanılması programlama mantığına uygun olur.)
Program içersinde nihai veya sonuç oluşturan çıkışlar bobin denilen bir
sembolle gösterilir. Bu bobine enerji geliyorsa; çıkış açılır. (çıkış kont. kapanır)
CPU daki karmaşık işlemler için kutu şeklinde semboller kullanılır. Kutu-
lar, programlamayı kolaylaştırır. Örneğin zaman röleleri, sayıcılar ve aritmetik
işlemler kutularla gösterilir.
2. Komut Listesi (STL) Programları: Komut listesi programları ismin-

den de anlaşılacağı gibi, istenilen işlevleri yerine getiren bir dizi komut satırın
dan oluşur. Ladder programlarındaki grafik gösterimler yerine, burada metin
formatı kullanılır.
S7 200 programında ana program koşulsuz bir END komutuyla (Komut
listesinde MEND) sonlandırılır.
99
10.5.1 Bir komutun yapısının incelenmesi
Normalde Açık Kontak

n
~ r Operantlar : n (bit) ı, Q, M, SM, S, T, C, V
Açıklama: n adresinin değeri "1"olduğu zaman normalde açık kontak kapa-
nır.Normalde açık bir kontak kapandığında enerji akışı olur. Seri bağlandığı
zaman, normalde açık kontak, takip eden Ladder elemanıyla lojik olarak AND'
lenmiş olur. Paralel bağlandığında ise OR mantığı kullanılmış olur.
Normalde Kapalı Kontak

n
--t'r Operantlar : n (bit) 1, Q, M, SM, S, T, C, V
Açıklama : n adresinin değeri "O"olduğunda normalde kapalı kontak kapanır

Güç akışı kontak kapandığında olur. Seri bağlandığı zaman, normalde kapa-
lı kontak, takip eden ladder elemanıyla lojik olarak AND' lenmiş olur. Para-
lel bağlandığında ise OR mantığı kullanılmış olur.
Yükle (STL)
Format: LD n
Operantlar : n ı, Q, M, SM, S, T, C, V (bit)
Açıklama : Bu komut, n adresindeki bitin değerini lojik yığının en üstüne
kopyalar. Yığındaki diğer bit değerleri bir aşağıya kayar.
LD ---+ Hat açma ve hatta açık kontak bağlama işlemi
ILDl
~10.0
1 ---+ ( INPUT)
1
Örnek LD 1 O.O ---+ (O.O dan 7.7 ye kadar)

(oktal sayı sistemi)
100
Yükle Değil (STL)
Format: LD n
Operantlar : n (bit) 1, Q, M, SM, S, T, C, V
Açıklama : Bu komut, n adresindeki bitin değerinin değilini lojik yığının
en üstüne kopyalar. Yığındaki diğer bit değerleri bir aşağıya kayar.
LDN ~ Hat açma ve hatta kapalı kontak bağlama işlemi
~!O.O
1-------ı/j ~
Örnek LDN I O.O ~ (O.O dan 7.7 ye kadar)

( oktal sayı sistemi )
And (STL)
Format: A n
Açıklama : Bu komut süregelen lojik sonucuyla n adresindeki bit değe
rını lojik olarak AND ler. Sonuç, yeni süregelen lojik sonuç olarak lojik yığının
en üstüne yazılır.
A ~ Açık kontakları seri bağlama işlemi
~ ~ (AND)
10.0 10.1 ~
H
Örnek LD 1 O.O ~ (o.o dan 7.7 ye kadar)
A 1 0.1 ( o kta 1 sayı sıstemı
. .)
And Değil (STL)

Format: AN n
Operantlar: n (bit) 1, Q, M, SM, S, T, C, V
Açıklama : Bu komut süregelen lojik sonucuyla n adresindeki bit değeri
ni lojik olarak AND NOT lar. Sonuç, yeni süregelen lojik sonuç olarak lojik
yığının en üstüne yazılır.
101
AN --+- Kapalı kontakları seri bağlama işlemi
Örnek : LDN 1 o.o

AN 10 _1---. (O.O dan 7.7 ye kadar)
AN --+- Açık kontak ile kapalı kontağı seri bağlama işlemi
1 o.o 1 0.1
Örnek LD 1 o.o
AN ı 0.1 --+-(O.O dan 7.7 ye kadar)
A --+- Kapalı kontak ile açık kontağı seri bağlama işlemi
10.0 10.1 ~
1
L...<....~---J/I
Örnek : LDN 1 o.o

A 10 _1 --+-(O.O dan 7.7 ye kadar)
102
Or (STL)
Format : O n
Operantlar : n (bit) 1, O, M, SM, S, T, C, V
Açıklama : Bu komut lojik yığının en üstteki bitini n adresindeki bitle
lojik olarak OR lar. Sonuç lojik yığının en tepe değeri olur.
O ~ Açık kontakları paralel bağlama işlemi
1 o.o
~-(OR)
1 0.1 Örnek : LD 1 O.O~ (O.O dan 7.7 ye kadar)
o I 0.1 ( oktal sayı sistemi )
Or Değil (STL)
Format : ON n
Operantlar : n (bit) 1, O, M, SM, S, T, C, V
Açıklama : Bu komut n adresindeki bitin değeriyle lojik yığının en üst
değeri arasında lojik OR NOT işlemi yapar. Sonuç lojik yığının tepe değerine
yazılır.
ON ~ Açık kontak ile kapalı kontağı paralel bağlama işlemi
1 o.o
L.-____J/J ~
ı 0.1 Örnek : LD 1 O.O~ (O.O dan 7.7 ye kadar)
ON 10 ·1 ( oktal sayı sistemi )
O ~ Kapalı kontak ile açık kontağı paralel bağlama işlemi

1 o.o
L.-____Jk
1 0.1 Örnek : LDN 1 O.O~ (O.O dan 7.7 ye kadar)
o 1 0· 1 ( oktal sayı sistemi )
103
Set
S BiT
Sembol ----ı( s J
N
Operantlar : S_BIT (bit) 1, Q, M, SM, S, T, C, V

N (bayt) IB, QB, MB, SMB, SB,
VB, AC, Sabit, * VD, *AC
Açıklama : S_BIT adresinden başlayan N adet biti set eder. (1 yapar)

Set edilebilecek nokta sayısı 1- 255 arasındadır (CPU 21 O hariç).
Örnek
LD ıo.o
= Q2.0
s 02.1,1
R Q2.2,1
Re set
S BiT
Sembol -----1( R J
N
Operantlar : S_BIT (bit) 1, Q, M, SM, S, T, C, V
N (bayt) IB, QB, MB, SMB, SB,
VB, AC, Sabit, * VD *AC
Açıklama : S_BIT adresinden başlayarak N adet biti reset eder.

(O yapar) Reset edilebilecek nokta sayısı 1- 255 arasındadır. (CPU 210 hariç)
Eğer S_BIT bir zaman rölesini (T) veye sayıcıyı (C) gösteriyorsa, hem T/C
çıkış biti, hem de anlık sayma değeri reset edilir.
Örnek
LD 10.0
= 02.0
s Q2.1,1
R 02.2,1
R 01.0,3
Son
Sembol
Operantlar : yok
Açıklama : Koşulsuz son, kullanıcı programını bitirmek için kullanılır.
Her zaman için ana programın son devresini oluşturur. Bir programda mutlaka
koşulsuz son bulunmalıdır.
104
Çıkış
n
Sembol ------1( J
Açıklama : Bobinin bağlı olduğu hatta enerji geldiği zaman çıkış rölesi
çeker ve n adresi 1 olur. DEGİL (güç akışını ters çevir) kontağı bir çıkış bobi-
ninin önüne yerleştirilerek ters çevrilmiş bir çıkış oluşturulabilir.
Güç Akışını Ters Çevir
Sembol : ---jNor~
Operantlar : Yok
Açıklama : NOT (Güç akışını ters çevirme) kontağına enerji akışı
gelirse durur, gelmezse güç akışı yaratır. Lojik olarak DEGİL işlemini yapar.
Özel Kısıtlamalar : NOT kontağı güç hattına bağlanamaz.
NOT kontağı, başka bir kola bağlantı sağlamak için bir kola paralel
bağlanamaz
Pozitif Yükselen Kenar
Sembol : ---j p ~
Operantlar : Yok
Açıklama : O' dan 1 konumuna her geçişte, sadece bir tarama için
güç akışına izin verir. Her CPU için pozitif ve negatif yükselen kenar
kullanımının bir sınırı vardır. Maksimum sayılar aşağıda gösterilmiştir.
CPU 212 CPU 214-215-216-221-222 CPU 210
128 256 32
Özel Kısıtlamalar : Pozitif yükselen kenar kontağı güç hattına bağlana

maz. Pozitif yükselen kenar kontağı, kontağı başka bir kola bağlantı sağlamak
için bir kola paralel bağlanamaz.
Negatif Yükselen Kenar
Sembol : ---j N ~
Operantlar : Yok
Açıklama : 1 den O konumuna her geçişte, sadece bir tarama için
güç akışına izin verir. Her CPU için pozitif ve negatif yükselen kenar
kullanımının bir sınırı vardır. Maksimum sayılar aşağıda gösterilmiştir.
CPU 212 CPU 214-215-216-221-222 CPU 210
128 256 32
105
Özel Kısıtlamalar :Negatif yükselen kenar kontağı güç hattına bağlana
maz. Negatif yükselen kenar kontağı, kontağı başka bir kola bağlantı
sağlamak için bir kola paralel bağlanamaz.
Bu komutların dışında :
Çıkış bobini bağlama Q ~ =
Zamanlayıcı T ~ TON ve TONA
Sayıcı (Counter) C ~ CU (yukarı), CUD ( Yukarı veya aşağı )
Yardımcı röle (hafıza) M ~ =
gibi komutlar bulunmakta olup ilerideki konularda bu komutlarla ilgili örneklere
geniş yer verilecektir.
10.6. PLC ile röle sistemleri arasındaki farklar

Daha öncede açıklandığı gibi PLC elektronik röle, zaman rölesi, sayıcı,
ve iç bağlantıları ile birlikte entegre bir sistemden meydana gelmiştir.
Röle sisteminde, kumanda elemanları paralel olarak ve aynı zamanda
bir çalışma şekli ortaya koyabilirler. PLC' de ise çalışma sırası program sırası
na göredir. (çevrimli.dönüşümlü çalışma).
Röle sisteminde kullanılan kontak sayısı sınırlıdır. Oysa PLC' de kullanı
lan elemanların kontak sayıları istenilen (sonsuz) sayıda olabilir.
Bir entegre sistemde sistemin çalışma şekli değiştirilmek istendiğinde
röleli sistemde çeşitli montaj değişiklikleri ve yeni masraflar gerekmektedir. Oy-
sa PLC'de böyle yeni montaj değişikliklerine ve masraflara gerek yoktur. Örne-
ğin otomotiv sektöründe sistemde her yıl değişiklikler gerekebilir.
PLC ile devre tasarımları röleli sistemlere göre daha kolay, çabuk ve da-
ha az masraflı yapılabilmektedir. Bunun yanı sıra arıza, bakım, devre takibi
daha kolay ve hızlıdır.
PLC' ler artık günümüzde PC (bilgisayarlar) !erle bağlantılı (koordineli)
çalıştırılarak ve kullanılarak teknolojik olarak oldukça geliştirilmiştir. Örneğin,
İleride de anlatılacağı gibi S7 200 serilerinin tümü PC (bilgisayar) ile bağlantılı
yani bilgisayar komutlu olarak çalışmaktadır.
106
BÖLÜM XI
ELEMANLAR VE ELEMAN NUMARALAR!

11.1 Giriş rölesi ( I )
PLC' lerde tasarlanan programın çalışabilmesi ıçın PLC' nin gırışıne
sensörler bağlanması gerekir. Bu sensörler giriş modülünde bulunan elekt-
ronik rölelere komut vererek programın çalışmasını sağlarlar. Sensörlerin ve
giriş rölelerinin programda ifade edilebilmesi için belirli adreslere sahip olması
gerekir. Bir kumanda sisteminde sensör ve çıkışa bağlanacak iş elemanları
sayısına uygun PLC' ler seçilmelidir.
Aşağıda 8 giriş 6 çıkışlı örnek bir PLC' nin girişi görülmektedir. (CPU 212)
Sensörler ~Girişler (INPUTS)
---"'---ı 1M M
Sensörler:
L
Ani temaslı buton
o.o Çıkışlar (OUTPUTS)
Sınır anahtarı
Dijital anahtar 0.1
Seçici anahtar
Yakınlık anahtarı
Giriş
Röleleri
0.2
0.3
dJ
Işık anahtarı
0.4
Manyetik anahtar
0.5
ısı anahtarı
Cisim algılayıcıları
olabilir. PLC M
24v .+ --+----ıL-...__ _ _ _ _ _.....___.
L
Şekil 11.1 Bir PLC' de giriş röleleri ( CPU 212)

Giriş röleleri optik olarak yalıtıl
LJ~ ~
mış elektronik röledir. Normalde
Sensör G .. açık ve normalde kapalı sayısız
'"' ~~ ·~~" """' kontağı vardır.
Ancak bu kontaklar PLC içersin-
Gırış
termınalı
PLC Normalde kapalı kontak deki diğer giriş rölelerinı çalıştır
mak için kullanılamazlar.
NOT : PLC nin giriş terminaline bağlanan sensörlerin tümü ya açık

kontaklı ya da kapalı kontaklı olmalıdır. Aksi takdirde program yapımı ya da
uygulama sırasında hatalar olabilir. Açık kontaklı sensör kullanımı daha uy-
gun olur.
Giriş röleleri her marka PLC' de değişik şekilde ifade edilir. örneğin S7
200 CPU 21 O, 211, 212, 214, 216, 221, 222, 224 gibi serilerde ı (lnput)ile
i~ade edilmektedir. Numaralandırma oktal sayı sistemine göre yapılmaktadır.
Orneğin IO.O ......... I0.7. 11 .O ......... 11 .7, ... 17.0 ........ 17.7 gibi. (87200 CPU
212 - 214 - 215 - 216 için)
107
MITSUBISHI MELSEC F1 veya TOSHIBA EX 20 PLUS marka PLC.
lerde giriş röleleri X ile ifade edilmekte olup oktal sayı sistemi kullanılır.
Örneğin: XOOO ....... X007, X400 ........ X407, X500 ......... X507 gibi.
Telemecanique TS X 17 marka PLC. lerde I ile ifade edilir. Örneğin
I0.00 ...... 10.11 gibi
Birden fazla PLC' nin birbirine bağlanarak kullanılacak programın ya da
sistemin giriş ve çıkış sayılarını artırmak mümkündür. Örneğin bir sistemde 13
girişe ihtiyaç varsa 8 girişli 2 adet PLC birbirine bağlanarak 16 giriş elde
edilebilir. Sensörler analog olabildiği gibi dijitalde olabilir.
Kontrol komutları :
Kontrol komutları PLC kullanıcı programının en küçük parçasıdır. Komut
bir işlem ve bir operant kısmından oluşur.
,.....[~"()."··. ------.:ıı.-Operand (neye yapılacak?) Belirteci ve pa-
<. . . .:. . .> rametre den oluşur
( ........~ .. -·~·· ........., İşlem (ne yapılacak?)
1
··....................................
l jO : Bit adresi (O ile 7 arasında)

· )o Nokta
Bayt adresi
Operand belirteci (alan belirteci) (Girişler veya çıkışlar yardımcı rö-
le, zaman rölesi ,sayıcı ) (Burada giriş olarak ifade edilmiştir.)
11.2 Çıkış rölesi ( Q )
Sensörlerden aldığı komutlarla, yüklenen programa uygun olarak çalışan
PLC çıkış modülündeki röleleri amaca uygun olarak enerjileyerek iş elemanla-
rının (yüklerin) çalışmasını sağlar. Çıkış rölelerinin programda ifade edilebil-
mesi için belirli adreslere sahip olması gerekir. Örnek: Q0.0 ......... 05.7 gibi.
Aşağıda 8 giriş 6 çıkışlı örnek bir PLC' nin çıkışı görülmektedir.
Girişler (INPUTS) Çıkışlar (OUTPUTS)
çıkış rölesi
ıo.o ıo.1 + 24 v
r
00.1 / t--------i,__
001,
Mühürleme
PLC
M
L
Şekil 11.2 PLC' de çıkış röleleri (CPU 212)
108
Şekil11.2 de ro.o start butonuna basıldığında Q0.1 çıkış rölesi enerjile-
nerek çalışır ve harici çıkış kontağını kapatarak Q0.1 e bağlı olan yükü ça-
lıştırır. Solenoid valf, sinyal lambası, röle. kontaktör gibi küçük yükler PLC
çıkışına direkt olarak bağlanabilir. Fakat büyük güçlü valfler, motorlar, büyük
güçlü diğer yükler, kontaktör ya da röle üzerinden sürülmelidir.
Çıkış rölesi numaraları

Çıkış rölesi numaraları giriş rölelerinde olduğu gibi oktal sayı sistemine
göre ifade edilir. Örneğin QO.O ......... Q0.7
01 .0 ......... 01 .7
02.0 ......... 02.7
03.0 ......... 03.7
04.0 ......... 04.7
05.0 ......... 05.7 gibi
(Bu numaralar S7 200 CPU 212 ....... 216 için geçerlidir.)
Daha öncede açıklandığı gibi değişik marka PLC' ler için çıkış röleleri
değişik şekillerde ifade edilebilir.
MITSUBISHI MELSEC F1 veya TOSHIBA EX 20 PLUS marka PLC. ler de
çıkış röleleri Y ile ifade edilmekte olup oktal sayı sistemi kullanılır.
Örneğin: MITSUBISHI deY030 ..... Y037, Y430 ...... Y437. Y530 ......... Y537
Örneğin: TOSHIBA da YO ....... Y7, gibi.
Telemecanique TS X 17 marka PLC' lerde Q ile ifade edilir. Örneğin
00.00 ...... 00.07 gibi
11.3 Yardımcı röle ( M )

Yardımcı röleler harici çıkış kontağı olmayan yani yük bağlanamayan
ancak programın amaca uygun olarak çalışabilmesi için zorunlu hallerde veya
programın daha kolay tasarlanabilmesi için kullanılır. Ya da iş elemanları
çalışırken elektrik kesildikten sonra yeniden elektrik geldiğinde sistemin baştan
değil de kaldığı yerden devam etmesinin istendiği durumlarda kullanılır.
Yardımcı rölelerin normalde açık ve kapalı olmak üzere birçok kontağı
kullanılabilir. Yardımcı röleler geçici hafıza birimleridir.
PLC programlarında ( S7 200 CPU 212 .... 224 için) yardımcı röleler ok-
tal sayı sistemine göre ifade edilir.
Örneğin:
MO.O ........ M0.7
M1 .O ........ M1 .7
M2.0 ........ M2.7
M3.0 ........ M3.7
M4.0 ........ M4.7
MO.O ........ M15.7 ( CPU 212 İçin)

MO.O ........ M31.7 ( CPU 214 ....... 224 İçin)
109
S7 200 CPU 214 ....... 224 için programlamada 256 adet yardımcı röle
(MO.O .... M31.7), S7200 CPU212 için 128 adet yardımcı röle (MO.O .... M15.7)
kullanılabilir.
MITSUBISHI MELSEC F1 marka PLC' ler de yardımcı röleler M ile

ifade edilmekte olup oktal sayı sistemi kullanılır.
Örneğin: M100 ....... M177, M200 ........ M277, M300 ......... M377 gibi.
TOSHIBA EX 20 PLUS marka PLC' ler de yardımcı röleler R ile ifade
edilmekte olup octal sayı sistemi kullanılır. Örneğin: R O............. R 177 gibi.
Telemecanique TS X 17 marka PLC' ler de yardımcı röleler B ile ifade
edilmektedir Örneğin : B.000 ...... B.255 gibi.
!O.O Mü.O Bu devrede, bit hafızası normalde a-

çık giriş kontağı olarak kullanılmış ve
1
(
böylece Q0.3 çıkışına kumanda et-
meyi sağlamıştır. Buna rağmen aynı
Mü.O Q0.3 bit hafızası programın herhangi bir
yerinde tekrar kullanılabilir. (Mü.O)
1
11.4 Shift Register ( SHRB) ( Kaydırmalı Kaydedici )

Yardımcı röle aynı zamanda Shift Register olarak kullanılabilir. Shift Re-
gister için yüklenen bilgiler PLC' nin geçici hafıza bölümüne yüklenir. Shift Re-
gister grubu içinde kullanılan yardımcı röleler başka yerde başka amaç için
kullanılamaz.
Yüklenen bilginin 16 bitlik olduğu düşünülürse en fazla 32767 değerinin
yüklenebileceği unutulmamalıdır.
o.o 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.10 0.11 0.12 0.13 0.14 0.15 0.16 0.17
Karakter
Taşması
Şekil 11.3 Kaydırmalı kaydedici (Shift Register)

10.0
11 o
Shift Register ile ilgili yardımcı röleler MITSUBISHI MELSEC F1
marka PLC. ler de Mile ifade edilmekte olup oktal sayı sistemi kullanılır
örneğin: M100 ....... M117, M300 ....... M317, gibi. (16 adet)
TOSHIBA EX 20 PLUS marka PLC. ler de S ile ifade edilmekte olup

octal sayı sistemi kullanılır. S O............. S 377 gibi. (256 adet)
Telemecanique TS X 17 marka PLC. lerde yardımcı röleler SR ile ifade

edilmekte olup oktal sayı sistemi kullanılır. Örneğin: SR.000 ...... SR.255 gibi.
11.5 Özel yardımcı röleler (SM)

PLC içersinde kalıcı olmayan ve kalıcı olan olmak üzere iki ayrı tipte yar-
dımcı röle vardır. PLC' lerde özel yardımcı röleler, enerji kesilmeden önce
çalışan programın, enerji kesilip geldikten sonra kaldığı yerden devam etmesi
için, yada zaman rölesi olarak veya sayıcı olarak kullanılabilir.
Flaşörler (örneğin 1 sn. lik)---. (SM0.5), (60 sn.lik)---. (SM0.4) kalıcı tip
özel yardımcı rölelerdir. Kalıcı tip olan bu özel yardımcı röleler pille destek-
lenmektedir.
Özel yardımcı röleler
S7 200 CPU 212 serisinde SMO.O ......... SM45.7,
S7 200 CPU 214 serisinde SMO.O ......... SM85.7,
S7 200 CPU 215 .... 216serisinde SMO.O ......... SM199.7,
S7 200 CPU 221 .... 224serisinde SMO.O ......... SM179.7 olarak ifade edilir.
Özel yardımcı röleler TOSHİBA EX 20 PLUS marka PLC' ler de

R 160 ....... R 177 ile, MITSUBISHI MELSEC F1 marka PLC' ler de ise M
70 ........ M 77 , M 470 ....... M 473 ve M 570 ......... M 573 ile ifade edilmektedir.
Telemecanique TS X 17 marka PLC' lerde yardımcı röleler SY ile ifade edil-
mektedir Örneğin : SY.000 ...... SY.255 gibi.
11.6 Zaman röleleri

Zaman röleleri üretilen PLC' lerin markalarına göre ve serilerine göre
değişik özellikler taşımaktadır. S7 200 CPU 212 serisinde iki ayrı türde zaman
rölesi bulunmaktadır. ( TON ve TONR) .
a ) Çekmede gecikmeli zaman rölesi ( düz zaman rölesi ) ( TON )

T32 ile T63 kısaltmalarına sahip 32 zaman rölesi içerir.
1 0.3 T 37 57 200 CPU 212

iN TON Zaman tabanı TXX
1 ms. T32
10 ms. T33 ....... T36
150 PT 100ms. T37 ....... T63
~--~
(150x100 =15 sn.)
111
I~
4
3
PT=4 ise
2
100x4 ms.
0.4 sn. 1
100ms.
---1
T37
~
T37 çıkışı (biti) 1 .... H. .___________________
Şekil 11.4 Çekmede gecikmeli zaman rölesi (TON ) ( Düz zaman rölesi ) zaman diagramı
Zaman rölesinin zamanı belirlenirken yukarıda tabloda bulunan değerler

göz önünde bulundurulmalıdır. Yukarıdaki devrede T37 zaman rölesi
seçilmiş olup PT değeri 150 olarak verilmiştir. Bu zaman rölesinin zamanı :
1OOms.x 150 = 15000ms = 15 sn dir. Eğer zaman rölesinin numarası T 34
yazılsa idi zaman değeri 10ms.x150 = 1500ms. = 1,5 sn. olacaktı.
Bu tip zaman rölelerinde giriş sensörü kapalı olduğu sürece zaman rölesi
zaman sayması yapabilir. Zaman sayması sırasında verilen zaman bitmeden
sensör açılırsa zaman rölesi sayma görevini yapamaz, sayılan zaman da
sıfırlanır. Verilebilecek PT değerinin en fazla 16 bitin karşılığı olan 32767
olabileceği unutulmamalıdır. O halde maksimum zaman 1OOms. x 32767 =
3276700ms = 3276.7 sn. = 54.6 dk. dır.
b ) Çekmede gecikmeli kalıcı tip zaman rölesi ( TONR )

Bu tip zaman rölesinin daha önce açıklanan zaman rölesinden pek farkı
yoktur. Çekmede gecikmeli tip zaman rölesinin girişinin zamanın sayması sı
rasında "O" yapılması durumunda zaman değeri sıfırlanır.
Çekmede gecikmeli kalıcı tip zaman rölesinde ise zaman rölesi girişi "O"
yapılsa bile zaman sıfırlanmaz yani değerini korur, giriş yeniden "1" yapılırsa
zaman sayma işlemi kaldığı yerden devam eder.
Bu durumu bir örnekle açıklayalım. Zaman rölesine 20 sn lik değer giril-
miş olsun. Giriş "1" yapıldığında zaman saymaya başlar 12.sn de giriş "O"
yapılsın, daha sonra giriş yeniden "1" yapıldığında zaman sayma işlemi
12.sn.den devam eder.
TO ile T31 kısaltmalarına sahip 32 zaman rölesi içerir.
S7 200 CPU 212

1 0.1 T3
Zaman tabanı TXX
1-IN TONR
1 ms. TO
10 ms. T1 ..... T4
500- PT 1OOms. T5 ..... T31
(500x10 =5 sn.)'---------'
112
I~ . . .__ ____.n. . .__
' Max.= 32767 •
4
PT= 4 ise
3
10x4 ms.
0.04 sn. 2
10ms.
T2 çıkışı ( biti ) 1·····P-----iı
Şekil 11.5 Çekmede gecikmeli kalıcı zaman rölesi (TONR) ( Düz zaman rölesi ) zaman diagramı
c ) Düşmede gecikmeli zaman röleleri ( Ters zaman röleleri )

S7 200 CPU 212 serilerinin yapısında bu tip bir zaman rölesi yoktur.
Ancak basit bir devre oluşturarak ters zaman rölesi oluşturmak mümkündür.
Aşağıda ters zaman rölesi ile ilgili olarak bir devre oluşturulmuştur.
)'
1 0.2 T 37 MO.O
~Mo~j Yardımcı röle bobininden

ve çıkış bobininden son-
raki bağlantılar gösteril-
memiştir. Çünkü o bağ-
MO.O 1 0.2 T 37
lantıları PLC kendi içer-
ı----vı------ı iN TON
sinde yapmaktadır
PT
/
350
(350x100 =35 sn.)
MO.O 00.4
)
Yukarıdaki
devrede I 0.2 kapatıldığında ("1" yapıldığında ) Mü.O yar-
dımcı rölesi ve zaman rölesi çalışır. Aynı zamanda Q0.4 çıkış rölesi de çalı
şır. 35 sn. sonunda MO.O yardımcı rölesi ve zaman rölesinin enerjisi kesilir.
Aynı zamanda Q0.4 çıkış rölesinin de enerjisi kesilmiş olur. Dolayısıyla I 0.2
sensörü kapatıldığında Q0.4 çıkış rölesi hemen çalışır ve 35 sn. sonra durur.
113
Zaman rölesi ile ilgili yardımcı röleler MITSUBISHI MELSEC F1
marka PLC' ler de Tile ifade edilmekte olup oktal sayı sistemi kullanılır.
Örneğin : T050 ....... T057, T450 ....... T457, T550 ....... T557, T650 ...... .T657,
gibi. (32 adet)
TOSHIBA EX 20 PLUS marka PLC. ler de T ile ifade edilmekte olup
octal sayı sistemi kullanılır. T 000 .......... T 067, T 070 .......... T 077 gibi. (256
adet)
Telemecanique TS X 17 marka PLC' lerde zamanlama ile ilgili yardımcı
röleler T ile ifade edilmektedir.
Örneğin : TOO ...... T31 gibi. (32 adet)
11. 7 Sayıcılar
( counters) ( C )
Sayıcılar, girişine
verilen "1" ve "O" ın belirli sayısından sonra çıkışını "1"
yapan elemanlardır. Sayma işlemi yukarı olabildiği gibi aşağıda olabilir. Sayıcı
lar batarya geri beslemeli olduğu için enerji kesilmesinde sayma değeri saklı
tutulur. Eğer eski değer (enerjinin kesildiği andaki değer)değiştirilip yeni değer
girilecekse sayıcının resetlenmesi gerekir.
Sayıcılar, S7 200 CPU 212 ........ 224 serilerinde C ile gösterilir.
Örneğin : S7 200 CPU 212 de CO .......... C63 ( 64 adet)
S7 200 CPU 214 de CO .......... C127 ( 128 adet)
S7 200 CPU 215 ..... 224 de CO .......... C255 ( 256 adet )
Sayıcılar, S7 200 CPU 212 ........ 224 serilerinde yukarı sayıcı (Counter up
~ CTU ), Aşağı sayıcı (Counter down~ CTD), Yukarı-aşağı sayıcı (Counter
up -down~ CTUD) olmak üzere 3 ayrı türde yapılmıştır.
a) Yukarı sayıcı (CTU)
C55
13.0 13.0
CTU
cu Up
13.1 13.1
Reseı
R
5
3
. 2
3 PV
C55 o ~
Conl.
C55
Çıkışı (bıt) _ _ _ _ __
Sekil 11.6 Yukarı savıcı ( CTU ) Ladder sekli ve calısma diaqramı
13.0 sensörünün lojik olarak her "1" oluşunda yukarı sayıcı "O"dan
başlayarak sürekli ilerler PV ye hangi değer verilmiş ise o değere geldiğinde
çıkışını "1" yapar. Çıkış kontağı başka bir devrede kullanılarak o devrenin
çalışması ya da durması sağlanmış olur. Herhangi bir anda resete (13.1)
basılırsa hem sayma işlemi hem de sayıcı çıkışı "O" (sıfır) olur. PV değerinin
maksimum 32767 olabileceği unutulmamalıdır.
114
b) Aşağı sayıcı ( CTD )
C40
11.0
CTD
CD
11. 1 11 ı_rı-'-------i------........-ı 4•
Load : 4 r---__,__-_,. 3
LD
2
C40
Cont. o
4 PV C40
Çık.(bit) .....__ _ _ _ _ _ _ ~
Sekil 11. 7 Asaöı savıcı ( CTD ) · Ladder şekli ve calısma diaqramı
Aşağı sayıcının çalışma şekli yukarı sayıcının tamamen tersidir. Aşağı

sayıcıya counter (sayma) işleminin yaptırılabilmesi için LD girişine pals sinyali
( çok kısa süreli "1" sinyali) verilmelidir. LD (load) girişine "1" verildiği an yani
11 .1 sensörü kapatıldığı an daha önce çıkışı "1" olan aşağı sayıcı çıkışı "O"
olur. CD girişinin her "1" yapılışında yani 11 .O sensörünün her kapatılışında
aşağı sayıcı PV ye verilen değerden başlayarak geriye sıfıra doğru saymaya
başlar. Counter "O" a geldiği an sayıcı çıkışını "1" yapar. Sayma işleminin tek-
rar başlatılabilmesi için LD girişine yeniden pals sinyalinin verilmesi gerekmek-
tedir. LD girişi "1" olduğu sürece yani 11.1 sensörü kapalı olduğu sürece aşağı
sayıcıya sayma işlemi yaptırılamaz. PV değeri maksimum 32767 olabilir.
c) Yukarı-aşağı sayıcı ( CTUD )

C20
14.0 14.0
CTUD
cu Up
14.1
14.1 Down
CD
14.2
14.2 Resel
R
4 4
3 PV 3 3
: 2
C20 o
Cont.
C20 _ _ _ _ _ __.
Çıkışı (bıt)
Sekil 11.8 Yukarı-asaöı savıcı ( CTUD) Ladder sekli ve calısma diaqramı
115
Bu sayıcı istenildiğinde yukarı, istenildiğinde aşağı sayma yapabilmekte-
dir. CU girişi "1" ve "O" yapılarak yukarı sayma, CD girişi "1" ve"O" yapılarak
ta aşağı sayma yaptırılabilir. Sayma işlemi ister aşağı isterse yukarı olsun
Counter PV ye verilen değere geldiğinde sayıcı çıkışı konum değiştirir. Yani
"O"sa "1", "1" ise "O" olur. Sayma işlemi ister aşağı ister yukarı olsun R giri-
şine "1" verildiğinde yani 14.2 sensörü kapatıldığında sayıcı çıkışı ve counter
sıfırlanır. PV değerinin en fazla 32767 olabileceği unutulmamalıdır.
SayıcılarMITSUBISHI MELSEC F1 marka PLC. ler de C ile ifade

edilmekte olup oktal sayı sistemi kullanılır.
Örneğin : C060 ....... C067, C460 ....... C467, C560 ....... C567, C662 ....... C667,
gibi. (30 adet)
TOSHIBA EX 20 PLUS marka PLC. ler de C ile ifade edilmekte olup
oktal sayı sistemi kullanılır. COO .......... C77, C040 .......... C077 gibi. (96 adet)
Telemecanique TS X 17 marka PLC. lerde sayıcılar C ile ifade
edilmektedir. Örneğin : COO ...... C15 gibi. (16 adet)
Hafıza
CPU212 CPU214 CPU215 CPU216 CPU221 CPU222 CPU224
Tipi
Aralıklar Aralıklar Aralıklar Aralıklar Aralıklar Aralıklar Aralıklar
1 O.O - 7.7 O.O- 7.7 O.O - 7.7 O.O - 7.7 O.O - 15.7 O.O- 15.7 O.O - 15.7
Q O.O - 7.7 O.O - 7.7 O.O- 7.7 O.O -7.7 O.O - 15.7 O.O- 15.7 O.O- 15.7
M O.O - 15.7 o.o - 31.7 O.O- 31.7 o.o - 31.7 O.O - 31.7 O.O - 31.7 O.O - 31.7
SM O.O - 45.7 o.o - 85.7 O.O - 199.7 O.O- 199.7 O.O- 179.7 O.O - 179.7 O.O - 179.7
T o - 63 O- 127 o- 255 O- 255 o- 255 o- 255 o - 255
c o - 63 o - 127 o- 255 O- 255 o- 255 O- 255 O- 255
s o.o- 7.7 O.O- 15.7 o.o - 31.7 o.o- 31.7 o.o- 31.7 O.O- 31.7 0.0-31.7
v 0.0-1023.7 0.0-4095.7 0.0-5119.7 0.0-5119.7 0.0-2047.7 0.0-2047.7 0.0-5119.7
L O.O - 63.7 O.O - 63.7 O.O - 63.7
87 200 CPU serisi PLC' ler de hafıza tipi aralıkları
116
BÖLÜM XII
12.1 Giriş komutlarının kullanılması ile ilgili uygulamalar
PLC' lerde yazılım programını iki şekilde yapmak mümkündür. Bunlar
daha önce de açıklandığı gibi Statement List Editör (STL) (Komut Listesi) ve
Ladder (merdiven ) komutlarıdır.
PLC komut yazılımlarında kumanda devresi devrelere ayrılarak numa-
ralandırılmıştır. Zira klasik kumanda devrelerinde kumanda devresi bir bütün o-
larak çizilebilir. Ancak aynı yöntem 87 200 CPU PLC' lerde uygulanamaz. Bu
PLC' lerde şekli devre devre çizme zorunluluğu vardır. Örneğin devre1,
devre2, devre3 ...... gibi.
Devreler programların yapısallığını sağlarlar. Her ayrı akım devresini ayrı
bir devreye yerleştirirseniz, uzun programları izlemek kolay olur.
O.O
0.1
Giriş röleleri
0.3
2M
0.4 Çıkış Röleleri
0.5
0.6
0.7
PLC
CPU 212 -1A A 01- OXBO M
• -+--+------1 M
24v + -------t L
Şekil 12.1 87 200 CPU 212 PLC bağlantısı
Kumanda devresi Ladder Devresi

10.0
QO.O
s,
ı--1----i( J
Bu kontak sensörün değil gırış
(a) °=> rölesinin kontağı olduğundan,
1.Sensör kapanırsa bu kontak
aktiftir. Yani kapalıdır.1.Sensör
açıksa pasiftir. Yani açıktır.
C (QO.O) 10.1
Q0.1
~f--------1( J
Yük (Lamba) nL::').
Bu kontak sensörün değil giriş
rölesinin kontağı olduğundan,
2.Sensör kapanırsa, bu kontak
Şekil 12.2 (c) pasiftir. Yani açıktır. 2. Sensör
(b)
açıksa aktiftir. Yani kapalıdır.
Dolayısıyla QO.O çıkış rölesi, önünde açık kontak kullanılırsa IO.O sensörü (1)
açık iken enerjisizdir (çalışmaz). Yada Q0.1 rölesi , önünde kapalı kontak
kullanılırsa I0.1 sensörü (2) açık iken Q0.1 rölesi enerjilenir. (çalışır)
117
Örnek 1. Bir butonla bir yükün çalıştırılması ( buton açık )
Kumanda devresi
s,
c
Yük (Lamba)
(a)
Ladder devresi (b)
Devre 1 ( Network 1 )
IO.O QO O
t--------i( ) ==:> Bu bobin/ (çıkış) önünde yer alan sensör aktif ise
(kapalı ise)çeker
~ Giriş O.O dan akım akarsa bu kontak aktiftir. ( kapalıdır)

DİKKAT: Bu kontak senserön kontağı değildir. IO.O sensörünün komut
verdiği I0.0 giriş rölesinin kontağıdır.
END) ==:> Bu elema~ pr~gram akış kontrolü için kullanılır ve program

sonunu gosterır.
(c) Şekil 12.3
Komut listesi (STL) programı
LD IO.O 10.0 girişi "1" iken ( 10.0 sensörü kapalı iken )
= ao.o---- 00.0 ın çıkışını "1" yap (çalıştır)
MEND ==:> Program sonu komutu END (STL de MEND) ayrı bir devrede tek başına
yer almalıdır.
o.o ......................
0.1 Giriş rölesı
-{ ~ o }- L---l"!"""n---1
0.2 Çıkış rölesı
0.3
2M
0.4 PLC
0.5
0.6
0.7 CPU 212-1A A 01- OXBO
24v -
+
M
M
L
Şekil 12.4 Bir butonla yükün çalıştırılmasına ait PLC. bağlantısı
118
NOT: Örnek1 deki ladder devresinde çıkış bobin inden sonraki bağ
lantı gösterilmemiştir. Gösterilmeyen bölümü PLC kendi içersinde bağ
lamaktadır. Bundan sonraki ladder devrelerinde de bu bölüm gösterilme-
yecektir.
Şekil 12.4 deki PLC' de !O.O sensörü (burada buton olarak kullanılmıştır)
kapatıldığında IO.O giriş rölesi enerjilenir ve IO.O kontağını kapatır giriş rölesi,
verilen komuta göre QO.O çıkış rölesini çalıştırarak harici açık kontağının
kapanmasını sağlar ve harici kontağın kapanması ile QO.O' a bağlanan yükte
çalışmış olur. ro.o sensörü açıldığında ise IO.O giriş rölesinin enerjisi kesilir.
IO.O kontağını açar, dolayısıyla QO.O çıkış rölesi de çalışmaz ve harici konta-
ğını açarak yükün çalışmasını durdurur.
Örnek 2. Her iki sensörün kapalı olması halinde yükün çalıştırılması

Kumanda Devresi
H
(a)
Yük (Lamba)
Ladder devresi {b)
ıo.o ıo.1 ao.o
~ Bu bobin I ( çıkış) önünde yer alan sensörler
H ~
1
10.1
( )
Giriş Rölesinin kontağı

aktif ise (kapalı ise) çeker
~----ı)o~ !O.O Giriş Rölesinin kontağı
END J~ Bu eleman program akış kontrolü ıçin kullanılır ve program

sonunu gösterir.
(c) Şekil 12.5
LD IO.O IO.O girişi "1" iken ( IO.O sensörü kapalı iken )
A I0.1 ve I0.1 girişi "1" iken ( I0.1 sensörü kapalı iken)
= QO.O _ _,. ao.o ın çıkışını "1" yap (çalıştır)
MEND ~ Program sonu komutu END (STL de MEND) ayrı bir devrede tek başına yer
almalıdır.
119
•..................
. .
o.o
0.1 -{ 0:0 }-
0.2 GiriŞ röleleri Çıkış rölesi
0.3
2M
0.4 PLC
0.5
0.6
0.7 CPU 212 -1A A 01- OXBO
M
24V - -+----+-------1.._.._
+--------1
M _____________________________ L
Şekil 12.6 İki sensörle yükün çalıştırılmasına ait PLC bağlantısı
Şekil 12.6 daki PLC devresinde IO.O sensörü kapatıldığın da IO.O giriş
rölesini enerjiler ve ladder devresindeki IO.O kontağını kapatır. Fakat QO.O çıkış
rölesi çalışamaz. IO.O sensörü kapalı iken I0.1 sensörü de kapatılırsa ladder
devresindeki I0.1 kontağını kapatır, her iki kontakta kapalı olduğundan QO.O
çıkış rölesi enerjilenir. QO.O çıkış rölesi harici kontağını kapatarak yükün (İş
elemanının) çalışmasını sağlar. Sensörlerden birisi ya da her ikisi açılacak
olursa QO.O çıkış rölesinin enerjisi kesileceğinden harici kontağını açar ve yü-
kün çalışması durur.
Örnek 3. İki sensörden herhangi birisi kapatıldığında yükün (iş ele-
manlarının) çalıştırılması
Kumanda Devresi
s,
Yük (Lamba)
(a)
Ladder devresi (b)
10.0 10.0 Giriş Rölesinin 00.0
> kontağı c::::::::> Bu bobin/ (çıkış) önünde yer alan sensörler
P
( )
den birisi yada her ikisi aktif ise ( kapalı ise)
ceker
10.1 ~ 10 1 Giriş Rölesinin kontağı
END Jc::::::::> Bu eleman program akış kontrolü için kullanılır ve program

sonunu gösterir.
(c) Şekil 12.7
120
LD IO.O 10.0 girişi "1" iken ( 10.0 sensörü kapalı iken)
o I0.1 veya I0.1 girişi "1" iken ( I0.1 sensörü kapalı iken )
= Q0.0--· QO.O ın çıkışını "1" yap (çalıştır)
MEND ~ Program sonu komutu END (STL de MEND) ayrı bir devrede tek başına yer
almalıdır.
...................
O.O
0.1 -{ olo }- :
0.2 GiriŞ röleleri Çıkış rölesı
0.3
2M
0.4 PLC
0.5
0.6
0.7 CPU 212-1A A 01- OXBO M
24v • --+---+-----1 M
+ ---+-----1 L
Şekil 12.8 lki Sensörle yükün çalıştırılmasına ait PLC bağlantısı
Şekil 12.8 deki PLC devresinde IO.O sensörü (butonu) kapatıldığında IO.O
gırış rölesi enerjilenir ve kontağını kapatarak QO.O çıkış rölesini enerjiler. QO.O
çıkış rölesi harici kontağını kapatarak yükün, (burada lamba olarak göste-
rilmiştir) çalışması sağlanır. IO.O sensörü açıldığında ise IO.O giriş rölesinin
kontağı açılarak QO.O çıkış rölesinin enerjisi kesilir ve harici kontağını açarak
yükün çalışmasını durdurur.
Aynı çalışma şekli I0.1 sensörü içinde geçerlidir. Yalnız I0.1 sensörü I0.1
giriş rölesini enerjilemektedir.
Örnek 4. Üç fazlı bir motorun kesik çalıştırılmasının programlanması

Kumanda Devresi Ladder Devresi
s Devre 1
e,
I~ i----1-~ 10.0 10.1 01.0
Aş.Ak.Röl.
(Termik)
(Start) c H ı---1 ---[ J
(a) Devre 2
ENDJ (b)
121
NETWORK 1
LDN 10.0 10.0 girişi "1" iken (Termik atmamış iken)
A 10.1 - - - ve 10.1 girişi "1" iken (Start butonuna basılı iken )
= 00.0 QO.O ın çıkışını "1" yap (çalıştır)
NETWORK2
MEND
L1---------
L2 ------1-------
L, ------ı~---ı.----

Aş.ak.rol.
(Termik ,._____:
0.2 Giriş röleleri Çıkış rölesi

0.3
2M
0.4
f" .................. ···~
0.5
PLC ·.........................
0.6
0.7
24v - M
L
CPU 212 -1A A 01- OXBO
L
Şekil 12.9 üç fazlı motorun kesik çalışmasına ait PLC bağlantısı
Daha önce de açıklandığı gibi PLC' ye kumanda edecek olan sensörlerin

tümünün ya açık kontaklı ya da kapalı kontaklı olmasının gerek program tasa-
rımı gerekse uygulama sırasında kolaylıklar sağlayacağı ve hataları en aza in-
direceği unutulmamalıdır. Örneğin Şekil12.9 daki PLC uygulama devresinde
de aşırı akım rölesi kontağı da açık kontak kullanılmıştır.
Şekil12.9 daki PLC uygulama devresinde IO.O aşırı akım rölesinin
kontağı açık iken ladder devresindeki IO.O giriş rölesinin kontağı kapalıdır. I0.1
Start butonuna basıldığında I0.1 giriş rölesi enerjilenerek ladder devre -
sindeki I0.1 kontağını kapatır, QO.O çıkış rölesi enerjilenerek harici kontağını
kapatır ve kontaktörün çalışmasını sağlar. Kontaktör de ana kontaklarını ka-
patarak Üç fazın motora gitmesini böylece motorun çalışmasını sağlar. Moto-
run çalışması sırasında aşırı akım nedeni ile aşırı akım rölesinin kontağı ka-
panırsa IO.O giriş rölesi ladder devresindeki IO.O kontağını açarak QO.O çıkış
rölesinin enerjisinin, dolayısıyla harici kontağın açılmasıyla kontaktörün ener-
jisinin ve motora giden üç fazın da kesilmesini sağlamış olur.
Motorun çalışması sırasında I0.1 Start butonu açılacak olursa I0.1 giriş
rölesi ladder devresindeki çalışma sırasında kapanmış olan 10.1 kontağını
açarak QO.O çıkış rölesinin enerjisini kesmiş olur. QO.O çıkış rölesi harici kon-
tağını açarak rölenin enerjisini dolayısıyla motora giden üç fazı kesmiş yani
motoru durdurmuş olur.
122
Örnek 5. Ve -Veya işlemlerinin bir arada kullanılması
Kumanda Devresi
H
Yük (Lamba)
(a)
Ladder devresi (b)
r
Devre 1
10 o 101 QO.O
1---r --------1(
, -j J
10.2
Devre 2
(c) Şekil12.10
NETWORK 1
LD IO.O 10.0 girişi "1" iken
A I0.1 ve 10.1 girişi "1" iken
o I0.2 veya 10.2 girişi ''1" iken
= Q0.0--• ao.o ın çıkışını "1" yap (çalıştır)
NETWORK2
MEND
Şekil 12.1 O daki ladder devresinde ve işleminde girişlerin her ikisinin de

aktif yani "1" olma zorunluluğu vardır. Dolayısıyla ladder devresinde QO.O
çıkış rölesinin çalışabilme şartlarından birisi IO.O ve I0.1 sensörlerinin
(butonlarının) yani IO.O ve I0.1 giriş rölelerinin kontaklarının kapalı olma
zorunluluğudur.
Eğer QO.O çıkış
rölesi çalıştırılmak isteniyorsa ıo.o ve I0.1 sensörlerine aynı
anda basılarak ıo.o ve I0.1 giriş rölelerinin kontaklarının kapanması ve QO.O
çıkış rölesinin çalışması sağlanmış olur.
Veya işleminde ise girişlerden herhangi birisi aktif yani"1" ise, çıkış "1" o-
labilmektedir. Dolayısıyla I0.2 sensörü (butonu) kapatılırsa I0.2 giriş rölesi kon-
tağını kapatarak QO.O çıkış rölesinin çalışmasını ("1" olmasını) sağlar.
123
Örnek 6. Ve - Veya işlemlerinin bir arada kullanılması
Kumanda Devresi
c
Yük (Lamba)
(a)
(b) _ ____,__ __
Ladder devresi
Devre 1
ıo.o I0.2 00.0
1------1[ ]
10.1
Devre 2
END]
(c)
Şekil 12.11
NETWORK 1
LD IO.O JO.O girişi "1" iken
o I0.1 veya J0.1 girişi ''1" iken
A I0.2 ve J0.2 girişi "1" iken
= 00.0 00.0 ın çıkışını ''1" yap (çalıştır)
NETWORK2
MEND
Şekil 12.11 deki ladder devresinde 00.0 çıkış rölesinin çalışabilmesi

için IO.O veya I0.1 sensörlerinden herhangi birisinin ve aynı zamanda I0.2
sensörünün kapalı olması, dolayısıyla bu sensörlerin kumanda ettiği giriş
rölelerinin de kontaklarının kapalı olması gerekmektedir. Örneğin I0.1 sensörü
kapatıldığında I0.1 giriş rölesinin açık olan kontağı kapanır. Aynı zamanda
I0.2 sensörü kapatılacak olursa I0.2 giriş rölesinin de açık olan kontağı
kapanır ve 00.0 çıkış rölesi çalışır. ("1" olur). sensörlerden herhangi birisi
açılacak olursa 00.0 çıkış rölesinin çalışması durur. ( "O" olur). Burada sensör-
ler buton olarak değerlendirilmiştir.
124
Örnek 7. Özel - Veya işleminin kumanda tasarımı
Kumanda Devresi
c
r-i/t--r-~~~,~~~
c
S,
r-i S2 Yük (Lamba)
(a)
(b)
Ladder devresi
Devre 1
10.0 I0.1 00.0
~/Pı--..---L:J-LD-----ı( J
ıo.o 10.1
Devre 2
END) (C)
Şekil 12.12
NETWORK 1
LD IO.O !O.O girişi ·1 ·· iken (10.0 Sensörü basılı iken)
AN I0.1 ve I0.1 girişi "1" iken (I0.1 Sensörü basılı değilken)
LDN IO.O !O.O girişi "1" iken (10.0 Sensörü basılı değilken)
A I0.1 ve I0.1 girişi "1" iken (10.1 Sensörü basılı iken)
OLD (Seri bağlı blokları paralel bağlama komutu)
= QO.O - - - 00.0 ın çıkışını "1" yap (çalıştır)
NETWORK2
MEND
Şekil 12.12 deki çalışma programı için PLC bağlantısı yapmak gerekti-
ğinde IO.O giriş rölesini çalıştırmak için IO.O sensörünün sadece açık konta-
ğını ve I0.1 giriş rölesini çalıştırmak için I0.1 sensörünün sadece açık konta-
ğını kullanmak yeterlidir.
125
Örnek 8. ALO Komutu uygulaması
Kumanda Devresi
81 83
82
p---q 8.
c
Yük (Lamba)
(a)
(b)
Ladder devresi
Devre 1
10.0 10.2 00.0
~
)
Devre 2
(c)
Şekil 12.13
NETWORK 1
LD !O.O 10.0 girişi "1" iken ( 10.0 sensörü kapalı iken )
o 10.1 veya 10.1 girişi "1" iken ( 10.1 sensörü kapalı iken )
LD 10.2 ve I0.2 girişi "1" iken ( 10.2 sensörü kapalı iken )
o 10.3 veya 10.3 girişi "1" iken ( I0.3 sensörü kapalı iken )
ALO (Paralel bağlı blokları seri bağlama komutu)
= QO.O - - - - QO.O ın çıkışını "1" yap (çalıştır)
NETWORK 2
MEND
Şekil 12.13 deki ladder devresinde !O.O sensörü kapatıldığında veya I0.1
sensörü kapatıldığında IO.O giriş rölesi veya I0.1 giriş rölesi enerjilenerek açık
olan kontağını kapatır. Ancak çıkış rölesi çalışamaz. Bunun yanısıra I0.2
sensörü kapatıldığında veya I0.3 sensörü kapatıldığında I0.2 giriş rölesi veya
I0.3 giriş rölesi kontağını kapatır. QO.O çıkış rölesi enerjilenir. Harici kontağını
kapatarak yükün çalışmasını sağlar. Söz konusu sensörlerden herhangi birisi
açılacak olursa O sensöre ait giriş rölesinin dolayısıyla QO.O çıkış rölesinin
enerjisi kesilir, harici kontağını açarak yükün çalışmasını durdurur.
126
Örnek 9. Kilitleme (mühürleme) - Bir motorun sürekli çalıştırılmasının
programlanması
L1----.------
L2 ---;ı-----.---
L3 ---if-----+---.---
L...L..__J······ t··········i···········ı
r""""?""L ......
.................... .
c
e, l................... ···1
,,, .......................
(a)
(b)
Kumanda devresi Ladder devresi

Devre 1
10.0 10.1 I0.2 QO.O
~~jı-----------ı( J
c
QO.O~, ,, ..... "' . ~ -"- ,
11"-·
Devre 2
(c)
ENDJ (d)
Şekil 12.13
NETWORK1
LD IO.O !O.O girişi "1" iken, (Start butonu basılı iken)
O QO.O QO.O çıkış rölesi çalışırsa "1" yap (ve paralel bağla)
AN I0.1 ve I0.1 girişi "1" iken, (Stop butonu basılı değilken)
AN I0.2 ve I0.2 girişi "1" açık (Termik atmamış iken)
= ao.o QO.O çıkış rölesini "1" yap (çalıştır).
NETWORK2
MEND
127
L1-~-----
L2--->--~--
L3----4---+--..---
Start But.._--~
..................
y
- { 0°.0 }- I· · · · · 1
Stop But. Çıkış rölesi
" 0.3 Giriş röleleri
Aş ak rol.
(Termik) 2M
.,. ..................... .
0.4
0.5
PLC ~- .....................
0.6
0.7
-L-.J__---1 M
CPU 212-1A A 01- OXBO
24V..a.---L------1 L L
'--"'"-~~~~~~~~~---'
Şekil 12.14 Üç fazlı motorun sürekli çalışmasına ait PLC bağlantısı
Daha önce de açıklandığı gibi klasik kumanda devreleri ladder devrele-

rine dönüştürülürken paralel bağlı elemanların öncelikle çizilmesi ladder
devre tasarımında kolaylıklar sağlar. Bunun bir örneği şekil 12.13 de
görülmektedir.
Şekil 12.14 deki PLC' de 10.0 sensörü (burada buton olarak kullanılmış
tır) kapatıldığında 10.0 giriş rölesi enerjilenir giriş rölesi, verilen komuta göre
QO.O çıkış rölesini çalıştırarak harici açık kontağın kapanmasını sağlar ve
harici kontağın kapanması ile QO.O a bağlanan yükte (lamba) çalışmış olur.
10.0 sensöründen ( butonundan) el çekilse bile 10.0 giriş rölesi mühürlemesini
yaptığı için QO.O çıkış rölesi dolayısıyla yükte çalışmaya devam eder.
10.1 sensörüne (butonuna) basıldığında ise 10.1 giriş rölesi çalışarak
kapalı kontağını açar ve QO.O çıkış rölesinin enerjisini keserek çalışmasını
durdurur. QO.O çıkış rölesi harici kontağını açar buna bağlı olarak ta kontak-
törün enerjisi kesilir, kontaktör kontaklarını açarak motora giden üç fazı
keserek yükün yani motorun çalışmasını durdurur.
Eğer motorun aşırı akım çekmesinden dolayı termik atacak olursa yani
10.2 sensörü kapanacak olursa 10.2 giriş rölesi enerjilenerek kapalı kontağını
açar ve QO.O çıkış rölesinin enerjisini keser. QO.O çıkış rölesi harici kontağını
açar buna bağlı olarakta kontaktörün enerjisi kesilir, kontaktör kontaklarını
açarak motora giden üç fazı keser ve yükün yani motorun çalışmasını dur-
durur.
128
Örnek 1O. Bir motorun iki ayrı yerden (uzaktan) kumandasının prog-
ramlanması
L1~---1~~~~~
L2~---ı~--~~~-
1 1 1
s,~c
cz::ı======t==========t===========I
c
91 f" .................. ···1

:. .......................:
c
(b)
(a)

Devre 1
10.0 10.2 10.3 10.4 00.0
S2 ıo tr+---ı+-H-----{ J
c
000
Devre 2
Şekil 12.15
END J (d)
NETWORK 1
LD IO.O !O.O girişi "1" iken (Start butonu 1 basılı iken)
o I0.1 veya 10.1 girişi "1" iken (Start butonu 2 basılı iken)
AN I0.2 ve I0.2 girişi "1" iken (Stop butonu 1 basılı değilken)
AN I0.3 ve 10.3 girişi "1" iken (Stop butonu 2 basılı değilken)
AN I0.4 ve I0.4 girişi "1" iken (Termik atmamış iken)
00.0 QO.O çıkış rölesini "1" yap (çalıştır)
NETWORK2
MEND
129
L1--------
L2----ı----.---
L,----ı---+--+---
.•................ 24 v
- { 0°0 } -
Çıkış rölesı
ı.·l· · · · · ·.·. .·I· · ·
........................
......... ········· .....
PLC M
CPU 212 -1A A 01- OXBO
L
Şekil 12.16 üç fazlı motorun uzaktan kumandasına ait PLC bağlantısı
Örnek 11. - Kilitleme devresinin uygulanması ( iki yöne çalışan bir

motorun kumandasının programlanması)
L1---------
L2--+----------
LJ--+---+-------
[Z]::::::t:::::::::::t::::::::::f CZJ::::::t:::::::::J:::::::::::f
s, c, C2 1
c, eı
c,
(a) Klasik kumanda devresi (b) Güç devresi
130
Devre 1
!O.O I0.2 10.3 Q0.1 QO.O
aop-+H+--1+--( l
S2 s, s. C,
c,~t;ttt
Devre 2
ıo. 1 ı0.2 ıo.3 QO O 00.1
aop-1+--1+-1+--( J
(c)
(d)
Devre 3
END)
Şekil 12.15
NETWORK 1
LD 10.0 10.0 girişi ''1" iken (Start butonu 1 basılı iken)
AN 10.2 ve I0.2 girişi "1" iken (Stop butonu basılı değilken)
AN I0.3 ve 10.3 girişi "1" iken (Termik atmamış iken)
AN Q0.1 ve Q0.1 girişi "1" iken (Q0.1 rölesi çalışmıyorken)
QO.O QO.O çıkış rölesini "1" yap (çalıştır)
NETWORK2
LD I0.1 10.1 girişi "1" iken (Start butonu 2 basılı iken)
o Q0.1 Q0.1 çıkış rölesi çalışırsa "1" yap (ve paralel bağla)
AN I0.2 ve I0.2 girişi "1" iken (Stop butonu basılı değilken)
AN I0.3 ve 10.3 girişi "1" iken (Termik atmamış iken)
AN QO.O ve QO.O girişi "1" iken (QO.O rölesi çalışmıyorken)
= Q0.1 Q0.1 çıkış rölesini "1" yap (çalıştır)
NETWORK3
MEND
Ladder devrelerinde bir sensörün, ya da giriş ve çıkış rölelerinin kontak-

larının birden çok yerde kullanılabileceği unutulmamalıdır.
Örneğin şekil 12.15 deki ladder devresinde I0.2, I0.3 iki ayrı devrede
kullanılmıştır.
131
24 v
Çıkış röleleri
2M
Giriş röleleri
0.4
0.5
PLC
____
24v-
___,,
0.6
0.7
M
L
CPU 212-1A A 01- OXBO M
L
ıı
Şekil 12.16 iki yöne çalışan bir motorun kumandasına ait PLC. bağlantısı
Örnek12. İki ayrı yerden (uzaktan kumanda) İki yöne çalışan bir
motorun kumandasının programlanması
Devre 1
s, Ss Ss S1 C2
+--k1-+1---t, ~ ~ ıo.o I0.4 10.5
ti+--t+-1+---(
10.6 00.1 00.0
J
Sıop1 Stop2 Aş.ak.röl. c,
10.1
c,
00.0
Ss S1 C,
Devre 2
s.
ti/}-kt---t
Sıopl Aş.ak.röl.
10.2 I0.4 I0.5 10.6 00.0 00.1
Stop2
ti+--t+-1+---( J
I0.3
00.1
(a)
Devre 3
END) (b)
Şekil 12.17
132
NETWORK1
LD IO.O ıo.o girişi "1" iken (Start butonu 1 basılı iken)
o I0.1 veya 10.1 girişi "1" iken (Start butonu 2 basılı iken)
AN 00.1 ve Q0.1 girişi "1" iken (Q0.1 rölesi çalışmıyorken)
QO.O 00.0 çıkış rölesini "1" yap (çalıştır)
NETWORK 2
LD I0.2 10.2 girişi "1" iken (Start butonu 3 basılı iken)
o I0.3 veya I0.3 girişi "1" iken (Start butonu 4 basılı iken)
o 00.1 Q0.1 çıkış rölesi çalışırsa "1" yap (ve paralel bağla)
AN I0.4 ve I0.4 girişi "1" iken (Stop butonu 1 basılı değilken)
AN QO.O ve QO.O girişi "1" iken (QO.O rölesi çalışmıyorken)
Q0.1 Q0.1 çıkış rölesini "1" yap (çalıştır)
NETWORK 3
MEND
Örnek 13. Set ve Reset kullanılarak bir motoru sürekli çalıştırmanın

programlanması
PLC teknolojisinde, mühürleme (kilitleme) genellikle başka bir şekilde çö-
zülür. Daha önceki sürekli çalışma örneğinde çıkışın girişe geri beslenmesi ye-
rine SET ve RESET fonksiyonları uygulanır.
Devre 1
IO.O 00.0 SET işlemi nedeni ile
1~- ( s ) (S), IO.O daki bir darbe NETWORK 1
1 QO.O ı sürekli olarak ak- LD IO.O
tive eder.( "1" yapar) S QO.O, 1
Devre 2
10.1 00.0 NETWORK2
L--___J( R J Tersine olarak da RESET LD I0.1
1 işlemi nedeniyle (R), I0.1 R QO.O, 1
Devre 3 deki bir darbe QO.O ı sıfır
layacaktır. NETWORK 3
MEND
Şekil 12.18
133
-{ s J~1 QO.O ı "1" e set eder.
1
--{ R J ~O QO.O ı "O" a reset eder.

1
Bunlar PLC' !erde çıkışları veya bit hafızalarını (M gibi) seri bağlanmış
kontaklarla açmak ve kapamak için sıkça kullanılırlar.
Bir "set" çıkışı veya hafıza biti sürekli set kalır. Ta ki; (R)komutu gelince-
ye kadar.
Eğer hem set bobini hem de reset bobini aynı anda "1" ise sonra gelen iş
lemin önceliği vardır.
S ve R nin altındaki rakam kaç adet çıkış bobininin set veya reset edi-
leceğini ifade eder. Örneğin bu rakamlar 3 olsaydı QO.O, Q0.1, Q0.2, çıkış
röleleri aynı anda set veya reset edilecekti.
Örnek 14. Yardımcı röleler (bit hafızaları)
Devre 1
10.0 Mü.O Komut Listesi (STL) programı

( J
NETWORK 1
LD IO.O
Devre 2
11 = MO.O
NETWORK2
Mü.O 00.0
LD Mü.O
1
( J = Q0.3
Devre 3
NETWORK 3
END] Şekil 12.19 MEND
Bir çıkış kullanmak yerine bit hafızası "Mü.O " IO.O mantıksal işlemini
saklamak için geçici bir alan olarak kullanılmıştır.
Bu devrede bit hafızası normalde açık giriş kontağı olarak kullanılmış ve
böylece Q0.3 çıkışına kumanda etmeyi sağlamıştır. Aynı bit hafızası programın
herhangi bir yerinde tekrar kullanılabilir.
Bit hafızaları geçici sonuçları saklamak için kullanılır. Hesap makine-
lerinin hafızası gibi.
PLC' !erde bit hafızaları çıkış olarak kullanılır ve yardımcı kontaktörlere
benzer işleve sahiptir. Bit hafızası programın herhangi bir yerinde istendiği
kadar açık ve kapalı kontak olarak kullanılabilir.
Eğer besleme gerilimi kesilirse bit hafıza değerleri kaybolur. Kalıcılık bu a-
maçla oluşturulmuştur.
Bit hafızaları devrenin (geçici) sonucu sonraki devrelerde de işlenecekse
kullanılır (elle toplama yaparken ara toplamlar kullanmak gibi) . Ayrıca aynı
sonuç pek çok devrede yer alacaksa, tekrarlamadan kaçınmak amacıyla da
kullanılabilir.
134
Yükselen Kenar Saptama
r- Bir kontağın (giriş ya da çıkış)açıktan
--A.---o 10.0
24 V doğru
O V yanlış
__J kapalıya veya yanlıştan doğruya geçiş
anına yükselen veya pozitif kenar denir.
A-._ . 24 v doğru ------ı Benzer şekilde bir kontağın kapalıdan

~ 10.0 o v yanlış L_ Açığa veya doğrudan. yanlışa geçiş anın-
da düşen veya negatıf ( bazı durumlarda
---1 p r
negatif yükselen) kenar denir.
Pozitif yükselen kenar ile, STL de EU (Edge Up) ile,
Negatif yükselen kenar -1 N r ile, STL de ED (Edge Down) ile gösterilir.
Kısaca açıklamak gerekirse; pozitif yükselen kenar kullanıldığında önündeki

sensör kapandığı anda çıkışını "1" yapar. Negatif yükselen kenar kullanıldığın
da ise önündeki sensör kapandığı anda değil açıldığı anda çıkışını "1" yapar.
Örnek 15. Bir motorun tek butonla çalıştırılıp durdurulması
Komut Listesi (STL) Programı

Devre 1
!O.O 00.4 M0.0 NETWORK 1
1---t Pı---r---i~ S 1
) LD IO.O
EU
LPS
AN Q0.04
S Mü.O, 1
LPP
A 00.4
Devre 2 R M0.4
MO.O 00.4
NETWORK 2
H J LD Mü.O
Q0.4
Devre 3
NETWORK3
MEND
ı-----ı EN D) Şekil 12.20
Bit hafızası MO.O ı set etmek için bir bobin yerleştirilmelidir. Bobinin altın
daki rakam başlangıç adresinden başlayarak kaç elemanın set edileceğini
gösterir. Burada MO.O dan başlayarak sadece 1 bit. Reset ise, butonun
basılması sonrasında akım taşıyorsa alttaki dal üsttekinin ters fonksiyonunu
içereceğinden MO.O biti reset edilmelidir. Set ve reset işlemlerinin butona
basıldığı anda değilde, butondan el çekildiği anda gerçekleştirilmesi isteniyorsa
---1 p~ yerine ---1N ~kullanılmalıdır.

135
~ p ~ Fonksiyonu devre 1 de IO.O butonuna her basıldığında bir de-
falık sinyal akışı sağlar. Devre 2' de bit hafızasının set durumu çıkışa atanıyor.
Q0.4 her ~ P~ kenarında konum değiştirir.
Eğer ~ P~ yerine ~ N~ kullanılsaydı set ve reset işlemi butona

basılı olduğu anlarda değil, butondan el çekildiği anlarda gerçekleşirdi.
Q0.4 bir önceki konumda olduğundan döngü tamamlanıncaya kadar "1"
olarak gözükmez. Çünkü çıkışlar döngü sonunda PIQ ya yazılırlar.
Örnek 16. Bir motorun çalıştıktan bir süre sonra durdurulması
Aşama 1
Devre 1 Komut Listesi

T37
(STL) Programı)
10.0 00.0
~I 1
vı1-------+( ,>":. ) Eğer ıo.o varsa VE
T37 nin kontağı kapa -
NETWORK 1
LD IO.O
00.w lı ise O ZAMAN oo.o
Aktive edilir ( = "1" ). O QO.O
AN T37
Devre 2 = ao.o
00.0 T37
NETWORK2
200
j iN
PT
~--~
TONI
(200x 100= 20 sn)

LD
TON
QO.O
T37, +200
Devre 3 NETWORK 3
MEND
Aşama 2
Devre 1
!O.O T37 00.0
IO.O artık basılı değildir. Kilitleme T37 sona
~o~~lı------( ~;;;:) erinceye kadar devam eder.
Zaman rölesi sayarken T37 "O"dır ve normalde
kapalı (NC) kontak akımın akmasına izin verir.
Devre 2
00.0 T37
'.·Jı-1--~---2-00-J-4:
Zaman rölesinin çalış
TON 1 ması : Eğer QO.O aktif
ise T37 çalışmaya baş
lar.
Devre 3
ı--------1 EN D J Şekil 12.21
136
Örnek 16 daki devrede zaman, butona (sensöre) basıldığı anda başla
maktadır. Eğer zamanın butona basıldığı anda değil de butondan el çekildiği
anda başlaması isteniyorsa aşağıdaki devre oluşturulmalıdır.
Örnek 17. Bir motorun çalıştıktan bir süre sonra durdurulması

(zamanın başlaması strart butonundan el çekildikten sonra)
Aşama 1
Devre 1 Komut listesi

(STL) programı)
!O.O T37 00.0
.~ı---.1,-~ı---1----ı(:,~f~) Eğer !O.O varsa VE NETWORK 1

T37 nin kontağı kapa - LD IO.O
00.w lı ise O ZAMAN 00.0
Aktive edilir ( = "1" ). O QO.O
AN T37
Devre~ = QO.O
00.0 IO.O T37
NETWORK2
~ ----.ı/ıı----_,.---ij'"
T37 henüz çalışmaz
,__I TON 1 Çünkü !O.O halen LD QO.O
açıktır. AN IO.O
200 PT TON T37, +200
Devre 4(200x 100= 20 sn)
NETWORK 3
MEND
Aşama 2
Devre 1
,
ıo._o·tr··
./ . . r_~;I
1_ı---· (o~:o) !O.O artık basılı değildir. Kilitleme (mühürleme)
61 T37 sona erinceye kadar devam eder.
•
,• -----
Zaman rölesi sayarken T37 "O"dır ve normal

00.0 de kapalı (NC) kontak akımın akmasına izin verir.
• •
Devre 2
00.0 !O.O T37
lt--1-----tllı------ı iN TON
PT Eğer QO.O aktif ise ve artık !O.O yoksa ,

200
~--~ T37 çalışmaya başlar.
Devre 3
END)
Şekil 12.22
137
Örnek 18. Bir motorun start butonuna basıldıktan bir süre sonra
çalıştırılmasının programlanması
Devre 1
10.0 MO.O
ı--1-----<( s ) NETWORK 1
1
LD IO.O
S MO.O,
Devre 2
10.1
NETWORK 2
LD I0.1
R MO.O, 1
Devre 3
MO.O 00.0 T33
NETWORK 3
LD MO.O
H/ı------1 iN TON
AN QO.O
TON T33, +500
_
500 ......__
PT ____,
l..+(500x10= 5 sn.) NETWORK 4
LD T33
Devre 4 O QO.O
T33 MO.O 00.0 A MO.O
)
QO~
ı----------t( = QO.O
NETWORK 5
MEND
Devre 5
Şekil 12.23
Şekil 12.23 deki devrede 10.0 start butonuna basıldığında MO.O yardımcı
rölesi set edilir (çalışır). MO.O zaman rölesi devresindeki kontağını kapatarak
zaman rölesinin çalışmasını sağlar. Zaman rölesi 5 sn. sonra QO O çıkış bobini
devresindeki kontağını kapatarak QO.O' ın "1" olmasını (çalışmasını) sağlar.
QO.O, zaman rölesi devresindeki kontağını açarak zaman rölesinin sayma işle
mini durdurur. QO.O' ın bobin devresindeki T33 kontağı açılır. Ancak QO.O
mühürleme üzerinden çalışmaya devam eder.
10.1 butonuna basıldığında MO.O yardımcı rölesi reset edilir (durur). Zaman
rölesi ve QO.O çıkış bobini devrelerindeki kontağını açarak sistemin durmasını
sağlar.
138
Örnek 19. Bir motorun stop butonuna basıldıktan bir süre sonra
durdurulmasının programlanması
Devre 1
10.0 Mü.O
ı---1
- ( s1 J NETWORK 1
LD IO.O
S Mü.O, 1
Devre 2
10.1 NETWORK 2
LD I0.1
R Mü.O, 1
Devre 3
Mü.O T37 00.0
NETWORK 3
LD Mü.O
MOw+-----( ) O
AN
M0.1
T37
= QO.O
NETWORK 4
Devre 4 LD I0.1
10.1 T37 M0.1 O Mü.O
~'1
( J AN T37
MO = M0.1
NETWORK 5
Devre 5
LD M0.1
TON T37, +250
M0.1 T37
1 NETWORK 6
iN TON
1
MEND
250 - ....__
PT _ ___,
4 (250x100=25 sn.)
Devre 6
ENDJ
Şekil 12.24
139
Örnek 20. Bir motorun yıldız - üçgen çalıştırılmasının programlanması
Devre 1 Komut listesi (STL) programı
10.0 10.1 10.2 00.0

NETWORK 1
aoWH'ı--1------ı( ) ---> c LD IO.O
O QO.O
AN I0.1
AN I0.2
Devre 2 = QO.O
QO.O T37 Q0.2 00.1
~H'ı--1------1( ) -~ C).
NETWORK 2
LD QO.O
AN T37
Devre 3 AN Q0.2
QO.O Q0.2 T37 Q0.1
~ı--1-B---+O~: TON 1
NETWORK 3
LD QO.O
AN Q0.2
Devre 4 4 (BOx100=B sn.) TON T37, + 80
T37 QO.O Q0.1 Q0.2 NETWORK 4

aotf H'ı--1------ı( )-~ cı'i LD
o
T37
Q0.2
A QO.O
AN Q0.1
= Q0.2
Devre 5
NETWORK 5
MEND
Şekil 12.25
Şekil 12.25 deki devrede ıo.o start butonuna basıldığında IO.O giriş rölesi
enerjilenerek kontağını kapatır ve QO.O çıkış rölesini enerjiler. IO.O start
butonundan el çekilse bile QO.O mühürlemesi nedeni ile QO.O çıkış rölesi çalış
maya devam eder. QO.O çıkış rölesi tüm açık kontaklarını kapatır. Q0.1 çıkış
rölesi (yıldız) ve TON zaman rölesi enerjilenir. Zaman rölesi 8 sn. sonunda
kapalı kontağını açarak Q0.1 çıkış rölesini devreden çıkarır ve açık kontağını
kapatarak Q0.2 çıkış rölesini (üçgen) enerjilendirir. Q0.2 çıkış rölesi, mühürle-
mesini yapar ve zaman rölesini devreden çıkartır. Böylece 8 sn sonunda QO.O
ve Q0.2 çıkış röleleri sürekli çalışırlar. Motor üçgen olarak çalışmaya devam e-
der. I0.1 stop butonuna basıldığında, ya da I0.2 aşırı akım rölesi attığında; bu
sensörlere ait giriş röleleri enerjilenerek kontaklarını açarlar. QO.O çıkış rölesi-
nin enerjisi kesilir. QO.O çıkış rölesi de çalışma sırasında kapanmış olan kon-
taklarını açarak devredeki tüm elemanların enerjisini keser.
NOT : Eğer zaman rölesinin açık kontağı başka bir yerde kullanılacaksa
kapalı kontağı ile kendi bobin devresi açtırılmamalıdır.
140
Örnek 21. Yukarı sayıcı
Devre 1
10.0 C40 Komut listesi (STL) programı
1
1
cu CTU
10.1 NETWORK 1
1 R LD 10.0
1 LD I0.1
CTU 40, +5
5- PV
Devre 2 NETWORK 2
C40 Q0.0 LD C40
( ) = ao.o
Devre 3 NETWORK 3
MEND
ENDJ
Şekil 12.26
Şekil 12.26 daki yukarı sayıcı

devresinde IO.O sensörü 5 defa kapatıldı
ğında C40 yukarı sayıcısı devre 2 deki kontağını kapatarak QO.O çıkış rölesinin
enerjilenmesini sağlar. I0.1 sensörü kapatıldığında ise sayıcı çıkışı sıfırlanır.
Devre 2 deki kontağını açarak QO.O çıkış rölesinin enerjisini keser. Aynı za-
manda sayma işlemi de sıfırlanır. (PV değeri maksimum 32767 olabilir.)
Örnek 22. Yukarı -aşağı sayıcı
Devre 1
!O.O C48 Komut listesi (STL) programı
cu CTUD
I0.1 NETWORK 1
CD LD IO.O
LD 10.1
10.2
LD I0.2
R
CTUD 48, +7
7 PV
Devre 2
NETWORK 2
C48
LD C48
QO.O
= ao.o
[ )
NETWORK 3
Devre 3 MEND
Şekil 12.27
141
Şekil 12.27 deki devrede IO.O sensörü 7 defa kapatıldığında C48 yukarı
aşağı sayıcısı devre2 deki kontağını kapatarak QO.O çıkış rölesinin çalışmasını
sağlar. Örneğin IO.O sensörü kapatılmaya devam etsin (maksimum 32767 ol-
duğunu unutmayınız.) 13 defa kapatıldığında IO.O sensörünün kapatılma işlemi
sona ersin. Bu sırada C48 yukarı- aşağı sayıcısının devre 2 deki çıkış kontağı
sürekli kapalıdır. Daha sonra I0.1 sensörü kapatılıp açılmaya başlanırsa sayı
cı, 13-12-11-10-9-7 olarak geri saymaya başlayacak 7 nolu geri saymasında
çıkışını sıfırlayacak ve devre 2' deki kontağını açarak QO.O çıkış rölesinin
çalışmasını durduracaktır. Bundan sonraki geri saymalarda (6-5-4 ... gibi) sayıcı
çıkışı "O" olarak kalacaktır. IO.O sensörü ile yeniden yukarı sayma işlemi
başlatılırsa, 7 nolu saymaya geldiğinde sayıcı çıkışı yeniden "1" olur.
Herhangi bir anda I0.2 sensörüne basılacak olursa ve sayıcı çıkışı "1" ise
çıkış sıfırlanır. Aynı zamanda sayma işlemi de durur (sıfırlanır). (PV değeri
maksimum 32767 olabilir.)
12.2 Köprü devresi
Kontaktörlü uygulamadan PLC uygulamasına geçiliyorsa büyük olası

lıkla ladder gösterim şekline çevrilemeyecek bazı sviç (sensör) kombinasyon-
larıyla karşılaşılır. Bunlardan biri de köprü devresidir. Hem basit hem de kar-
maşık köprü devreleri için çözüm açıklaması aşağıda gösterilmiştir.
1 ) Basit köprü devresi
1i
at
1
b
1 1 1a b c
i
Id
E F
Şekil 12.28
Görülen köprü devresi iki devre halinde "ladder"a çevrilmiştir. İki farklı ola-
sı akım yolu basitçe ayrılmıştır. Karşılaştırma kolaylığı açısından ladder gösteri-
mi dikey olarak verilmiştir.
142
2) Karmaşık köprü devresi
1 I I
~~bd e
I
a
c
b a
e d
Şekil 12.29
~ F
İki farklı olası akım yolu tekrar dönüştürülmüş ve birleştirilmiştir. Bir yanda
a ve c, b' ye paraleldir, diğer yanda b ve c, a' ya paraleldir. Karşılaştırma
kolaylığı açısından
ladder gösterimi dikey olarak verilmiştir.
Yeni proje tasarımlarında mümkün olduğu kadar köprü devresi kul-
lanmaktan kaçınılmalıdır. Başlangıçtan itibaren "ladder" ca düşünülmelidir.
12.3 Karmaşık devrelerle ilgili uygulama örnekleri

~evre 1
1 Komut listesi (STL) programı
10 O I0.1 00.0 NETWORK 1
1jo~ () LO
LO
LO
AN
10.0
10.1
10.2
10.3
OLO
aor)
Devre 2
ALO
ıo.o ıo.4 00.1 00.0
NETWORK 2
LO 10.0
LPS
10.6 00.2
LO 10.4
o 00.1
QO~) ALO
=
LRO
00.1
LO 10.6
10.7 00.3 o 00.2
ALO
, _ _ I- - - - - - ( J 00.2
LPP
A 10.7
Şekil 12.30
= 00.3
143
2) Komut listesi (STL) programı
Devre 1
!O.O I0.1 Q0.1 Q0.2

NETWORK 1
QO.O
LD IO.O
) A I0.1
LD I0.2
A QO.O
OLD
LD Q0.1
A 00.2
LD Q0.3
A I0.3
OLD
ALO
Devre n o I0.4
END) Şekil 12.31
OD.O
NETWORK n
3) MEND
Devre 1
!O.O I0.1 00.1 QO.O Komut listesi (STL) programı
HH ) NETWORK 1
LD 10.0
Q0.2 10.2 I0.3 A 10.1
A Q0.1
LDN Q0.2
A I0.2
AN 10.3
Devre 2
OLD
10.0 I0.1 10.4 Q0.1 00.0
ıo~orı---1 --( ) NETWORK 2

LD
A
LD
!O.O
I0.1
10.2
A Q0.1
OLD
AN 10.4
Devre 3 Q0.1
I0.2 10.3 Q0.2
NETWORK 3
) LD I0.2
LD I0.3
LD I0.4
AN QO.O
OLD
Devre 4 ALO
= Q0.2
END)
Şekil 12.32 NETWORK 4
MEND
144
4)
Devre 1 Komut listesi (STL) programı
10.0 10.1 10.4 ao.o
NETWORK 1
H ı--~~/1-----.~~~~--i ) LO 10.0
A 10.1
10.2 I0.3 I0.5
LO I0.2
A I0.3
H OLO
LO QO.O
A 10.6
QO.O 10.6
OLO
H LON
o
I0.4
I0.5
ALO
Devre 2 = QO.O
10.0 10.1 10.4 Q0.1
NETWORK 2
)
ao~ol
LO 10.0
LO 10.1
1 V LO
A
Q0.1
QO.O
OLO
10.5 AN 10.4
o 10.5
ALO
Devre 3
= Q0.1
NETWORK 3
Şekil 12.33
MENO
5)
Devre 1
10.0 I0.1 I0.2 I0.3 I0.4 Q0.1
/H ) NETWORK 1
LO IO.O
t001 A
LO
LO
o
I0.1
10.2
10.3
Q0.1
10.6 ALO
LON 10.6
/ ON 10.5
OLO
10.5 ALO
AN I0.4
= Q0.1
NETWORK 2
Devre 2 MENO
Şekil 12.34
145
6 ) Su fıskıyesi T37
TR1
T3a V1 _ V2 _ V3 elektrikli vanala-
TR2 rı sıra ile ve zaman röleleri
T39
kullanılarak çalıştırılacaktır.
TR3 Bu durumu gösteren zaman
tablosu yanda, PLC kuman-
V1 da devresi aşağıda veril-
V2 ·:·· ...:·., ·:··' miştir.
V3
Devre 1
NETWORK 1
10.0 LD IO.O
T37
iN TON o T39
T39
o MO.O
10 PT TON T37. +10
AN M0.1
MO.O M0.1 MO.O MO.O
/1 ( ) NETWORK 2
LD MO.O
Devre 2 QO.O
MO.O 00.0 NETWORK 3
) LD T37
o M0.1
Devre 3 LPS
T37 M0.1
AN M0.2
M0.2
= M0.1
M0.1
/1 ( ) LPP
TON T38, +15
T38
iN TON NETWORK 4
LD M0.1
15 PT
Q0.1
Devre 4
M0.1 00.1 NETWORK 5
LD T38
) o M0.2
Devre 5
LPS
AN MO.O
T38 Mü.O M0.2
= M0.2
M0.2
/1 ( ) LPP
TON T39, +20
T39
NETWORK 6
LD M0.2
Devre 6 20 Q0.2
M0.2 00.2
ı. [ ) NETWORK 7
MEND
Şekil 12.35
146
"'";."
.'-':'".l
7 ) TEKNİK kelimesinin ışıklı reklam panosu kumandasının programlan-
ması
..,,,.............. . ..'
• • • • • • • • • • ••
.... ...... .......,......· ..... ... .-...... •••
.: .: ....·....·
-·.Ilı .....
. .'!·.·.••• :: .
ıf ıf
... .... . "' ....... '··· ..··

......... . ......
~ ıl ....
~:::·· : ~·
.. . ...........
ıf ••••• •••
....·.··....
:. : ··...·.
. ..... ··......
G
hÇ
1rı·······= rs ·..:.
G Ç
ts ·...:
:
G Ç
.
rr;
G Ç
. . ··. ··.
ts ····
G Ç
oo.o 00.1 00.2 003 004 005
TR 4 ~l-----''------'-~---L---'-4-~~~~~~~~~~~~~
: r.,
TR1
• r ••
TRe ~'-----'~---'-~---'-~-'-~-+-~_._~_.__~-+-~~~~~
• T•s
TR 9 ~'-----'~---'-~---'-~-'-~....;.......~_._~--'-~4--~.!--~~~
E ,_. ··1 ;1 1
•
K
Şekil 12.36
TEKNİK kelimesinin harfleri reklam panosunda birer sn. aralıklarla sırası

ile yanacak (bir önceki harf sönmeyecek) tüm harfler yandıktan 1sn. sonra ta-
mamı sönecek, 1 sn. sonra aynı anda harflerin tamamı yanacak, 1 sn. sonra
yine tamamı sönecek, 1 sn. sonra sistem yeniden çalışmaya başlayacaktır. Bu
durumu gösteren zaman tablosu şekil 12.36 da gösterilmiştir.
147
Devre 1
10.0 10.1 Mü.O
tr+ı
( ] NETWORK 1
MO. LD !O.O
O Mü.O
AN 10.1
Devre 2 = MO.O
Mü.O T44 M0.1
µı ( ] NETWORK 2
T43
LD Mü.O
O T43
AN T44
= M0.1
Devre 3
M0.1 M0.2 ao.o NETWORK 3
H/ ] LD M0.1
T43 T37 AN M0.2
iN TO O T43
= QO.O
10 PT TON T37, +10
Devre 4
M0.1 T37 M0.2 Q0.1
NETWORK 4
HH/ ] LD M0.1
T43 T38 A T37
iN TON AN M0.2
O T43
PT = Q0.1
Devre 5 TON T38, +10
NETWORK 5
M0.1 T38 M0.2 Q0.2
LD M0.1
HH/ ] A
AN
T38
M0.2
T43 T39
O T43
= Q0.2
TON T39, +10
NETWORK 6
Devre 6
LD M0.1
M0.1 T39 M0.2 00.3
A T39
HH/.........,..__- ] AN M0.2
T43 T40
O T43
l - - - - - - - J ' - - - - - 1 1 N TON
= Q0.3
TON T40, +10
PT
148
Devre 7
M0.1 T40 M0.2 00.4
H H/f--r-----1 ) NETWORK 7
LD M0.1
T43 T41
A T40
AN M0.2
10
O T43
Q0.4
Devre 8 TON T41, +10
M0.1 T41 00.5 NETWORK 8

LD M0.1
1 1
) A T41
T43
T42 O T43
= Q0.5
TON T42, +10
10
NETWORK 9
Devre 9
LDN T44
T44 M0.2 M0.2
LD M0.2
) O T42
T43
ALO
iN TO
= M0.2
TON T43, +10
10 PT
Devre 10
NETWORK 10
LD T43
T43WM0~.3
INT~ON O T44
AN M0.3
T44 10 PT TON T44, +10
NETWORK 11
Devre 11 LD T44
T44 M0.3
AN M0.3
L_____J/I T45 TON T45, +10
ı----yı------~
10~ NETWORK 12
Devre 12 LD T45
T45 M0.3 M0.3
1----ı( ) NETWORK 13
Devre 13 MEND
Şekil 12.37
149
8 ) Oyuncak atın çalıştırılmasının programlanması
1 Adet jeton, kutuya atıldıktan 1O sn. sonra oyuncak

at hareket etmeye başlayacak ve 40 sn. hareket
ettikten sonra duracaktır.
SA2~~~~~=ıcı:ıı-~~~~~
Motor _ _ _ _ j___ _Jl!!llJllllJ!m...
40 sn.
>il( 10 sn.> ıE
Şekil 12.38
R YRı YRı
M
o /
SAı YR2
~···················~
YR2
ıM
.................... ;
SA2 Tı
:.. ..................;
T, T2
-., ~
®ı
GK
M T2 e M
GA
H/
Güç devresi Kumanda devresi
Şekil 12.39
150
Devre 1
MO.O QO.O M0.0
/1>-------<( ) NETWORK 1
LD MO.O
10.0 M0.1 M0.1
o 10.0
) LPS
10.1 T37
AN QO.O
= MO.O
t-----------tlN TON
LPP
10 PT LD M0.1
,_______.
Devre 2 o I0.1
ALO
T37 T38 = M0.1
TON T37, +100
NETWORK 2
LD T37
00.0 T38 I0.2 00.0 O QO.O
TON T38, +400
H/H J AN
AN
T38
I0.2
QO.O
Devre 3
NETWORK 3
END) Şekil 12.40 MEND
SCR uygulaması (Step counter adım sayma rölesi)

Pek çok uygulamada komutların belli bir sırada, birbirini takip eden adım
lar halinde uygulanması gerekir (hemen hemen tüm otomatik makineler böyle-
dir). Programı lojik olarak adımlara bölmenin kolay yollarından biri de SCR
segmentleridir. Bu segmentler kullanılarak programın içersine birbirini takip
eden adımlardan oluşan tek bir akış, veya her birinin ayrı bir adımı olan bir dizi
akış yerleştirilebilir. Tek bir akışın birden çok akışa dönüşmesiyle, birden çok
akışın tek bir akışı oluşturacak şekilde birleşmesi mümkündür.
LSCR (yükle) ve SCRE (son) arasındaki bütün lojikler SCR bölümünü
düzenler ve S yığınlarının uygulamasından dolayı S yığınlarının değerine ba-
ğımlıdır. Fakat geriye kalan LSCR ile SCRE arasındaki lojikler S yığınlarının
değerine bağımlı değildir. SCRT ise diğer SCR bölümüne geçişe imkan tanı
mak için bir S biti belirler ve ayrıca SCR bölümünün bu bölümüne imkan
vermek için yüklenmiş S bitini sıfırlar.
SCR kullanımının kısıtlamaları :
Aynı S biti bir kere kullanabilir. Örnek olarak S0.1 biti ana programda
kullanılıyorsa S0.1, alt işlemlerde kullanılamaz.
JMP ve LBL işlemleri SCR bölümünde kullanılamaz. Sıçrama ve etiket ko-
mutları SCR bölümünün civarına atlamak için kullanılabilir.
SCR bölümünde FOR, NEXT, END komutları kullanılamaz.
151
9 ) SCR uygulama örneği (Trafik ışıkları)
Devre 1
SMQ1 SQ1 NETWORK 1
ı--1--------1( ~ ) LD SM0.1
S S0.1, 1
Devre 2
S0.1
1 - - - - - - - - 1 SCR NETWORK 2
LSCR
Devre3
SMO.O Q0.4
NETWORK 3
s ) LD SMO.O
1
00.5
s Q0.4, 1
R Q0.5, 2
~ ) TON T37, +20
T37
iN TON NETWORK 4
20 PT
LD T37
.______,
SCRT
Devre 4
T37 S0.2
1------------l( SCRT) NETWORK 5
SCRE
Devre 5
1--------------1 SCRE) NETWORK 6

LSCR S0.2
Devre 6
S0.2
SCR NETWORK 7
LD SMO.O
Devre 7 s Q0.2, 1
SMO.O 00.2 TON T38, +250
s )
1
NETWORK 8
T38
LD T38
- - - - i N TON
SCRT S0.3
Devre 8
T38 S0.3 NETWORK 9
SCRE
Devre 9
1--------------1 SCRE)
Şekil 12.41
152
12.4 PC (Bilgisayar) ile PLC arasında iletişim kurmak
Gerek ladder, gerekse STL komutları PC de yazılmakta ve yazılan prog-
ram bilgileri PLC' ye aktarıldıktan sonra PLC çalıştırılabilmektedir. Bu nedenle
PC ile PLC arasında bir iletişim sağlanmalıdır. Buda PC/PPI kablosu ile
sağlanabilmektedir. PC' !erde 9 bin seri portu kullanması gereklidir.
S7 - 200; verileri, 9600 bit/saniye' de gönderir ve alır. PC/PPI kablosu
üzerinde iletişim hızını ayarlayan sviçler bulunmaktadır. Bu sviçlerden ayar
yapılabilir. 9600 bit/saniyelik hız için:
(1, 3, 4 aşağıda,
Sviçler yandaki konumda olmalıdır.
2 yukarıda)
Daha sonra PC/PP 1kablosunun PC ile PLC ·arasına bağlanması gerekir. PC

bağlantısı COM1 ya da COM 2 de denenmelidir.
Eğer giriş elemanları (sensörler) veya yükler yani çıkışa bağlanan

elemanlar, değişik gerilim kaynaklarından çalışacaksa aşağıdaki PLC bağ
lantısı yapılmalıdır.
(CPU 222 18820 OXBO de giriş için, 24v.; çıkış için, 220 v. kullanıl
malıdır.)
6 röle çıkış QO.O ile Q0.5

(24 v. DC.) / 24 ila 230 v. AC. 2 A.)
Güç kaynağı
(85 ila 230 v. AC.)
© (/) (/) (/) il> (/) (/) (/) (/) (/) 0 0

Çıkış bölümü 1L O.O 0.1 0.2 2L 0.3 0.4 0.5 -b N L,
PLC
CPU 212-1BA 01- OXBO
Giriş bölümü 1M O.O 0.1 0.2 0.3 2M 0.4 0.5 0.6 0.7 M L+
Sensörler Güç kaynağı

8 giriş ıo.o ile 10.7 24 v. DC. 24 v. DC. / 180 mA.
Sensörler ve geniş
letme modülleri için
Şekil 12.42 CPU 212 için giriş çıkış bağlantıları
153
Eğer giriş elemanları
(sensörler) veya yükler yani çıkışa bağlanan ele-
manlar tek gerilim kaynağından çalışacaksa aşağıdaki PLC bağlantısı yapıl
malıdır.
6 röle çıkış QO.O ile Q0.5
Güç kaynağı
(85 ila 230 v. AC.)
(/) (/) (/) (/) (/) (/) (/) 0 (/) (/) (/) (/)
Çıkış _ı_
bölümü 1L O.O 0.1 0.2 • 2L 0.3 0.4 0.5 N L1
PLC
CPU 212 -1BA 01- OXBO
Giriş bölümü 1M O.O 0.1 0.2 0.3 2M 0.4 0.5 0.6 0.7 M L+
(/) (/) (/) (/) (/) (/) (/) (/) (/) (/) (/) (/)
Sensörler
8 giriş ıo.o ile I0.7 24 v. DC.
Şekil 12.43 CPU212 giriş ve çıkış bağlantıları Güç kaynağı

24 v. DC. I 180 mA.
Sensörler ve geniş
letme modülleri için
Çıkış klemensleri
t Anolog
potansiyemetre
Giriş klemensleri Sensörler için çıkış Programlama arayüzeyi {PPI)

24 v. DC./180 mA.
154
12.5 Bir programın
bilgisayarda (PC de) yazılması
Bilgisayarınızda program yazabilmeniz için öncelikle diskette yüklü olan
7-Micro/Wın 16 çalıştırma programını bilgisayara yüklemek gerekir. Program
yükleme sonunda Başlat menüsüne simatic olarak yüklenecektir. Başlat
menüsünden STEP 7-Micro/Wın 16' yı masa üstüne taşıyınız . Ve mausu çift
tıklayarak programın ekrana gelmesini sağlayınız ..
!!\,STEP 7-Micro/WIN 16 . I
.Eroje §. örünüm ÇPU furulum '.t ardım
:teni... Ctrl+N
~ç ...
1 c: \microwin\projects\deneme26. prj
Yazılıma
~ c \microwin\projects\deneme25. prj
başlayabilmek
] c: \microwin\projects\deneme20. PJİ
için Proje' den
.4 c. \microwin\projects\deneme18.prj Yeni' yi
tıklayınız .
Çıkış
Şekil 1
CPU Tipi . i El Ekrana yandakı

liste gelecektir.
Yazılımın, seçenekleri sadece belli bir CPU tarafından desteklenenlere gore
Listeden kullana-
sınıılandırmasını istiyorsanız CPU tipini ya listeden seçin ya da a okutun
cağınız CPU tipini
seçip Tamam'ı
tıklayınız. Burada
örnek olarak CPU
212 seçilmiştir .
iletişı.m...
Tamam İptal
Şekil 2
155
~- STEP 7-Micro/WIN 16 - isimsiz.prj
f:roje !lüzerı §i:irünüm ÇPU . lest 8raçkıı ]';urul\Jll P~ncere :ı'.ardrn
~. ladder Edıtörü
jKontaklar li!J 1Normalde Açık

f* -ı.. 1
Devre 1 Buraya bir satrlık başlık yazabiısiniz
~
--7 1
-j r-j
~ -ı / r- 1
_QJ -j I f- 1 Artık projeniz yazılmaya hazır hale
_;zj -ı / l r- ı gelmiştir. Eğer yazılımınızı Ladder
~ -jNOTr 1 olarak yapacaksanız , yandaki gö-
-ı P r- 1
~
rüntü ekranda iken işleme başlaya
-j N r-1 bilirsiniz. (STL olarak yapacaksanız
_;J Görünüm menüsünden Komut lis-
~. tesi (STL) yi seçiniz) . Örneğin bir
start butonu çizecekseniz, yandaki
~
Devre 3
tablodan açık kontak sembolünü ya
~ da yukarıda F4 yazılı olan kontağı
tıklayınız . Seçmiş olduğunuz kontak
~ Şekil 3
D işaretinin bulunduğu yere
çizilmiş olacaktır .
1 •
Karşılaştırma Kontakları
Çıkış Röleleri Buraya bir s atırlık başlık _yazabilirsiniz
Zaman Ri:ileleri/S ayıcılar /H SC/S aat
lv1atem I Pi D Ya da 1 ro:: ::!: 1 sembolünü tıklayarak
.ı:ı.r ttırrna / /ı. zaltrna
Taş ı / Doldur / Tablo karşınıza çıkan listeden Kontaklar' ı
K aı,ıdır I Di:indür tıklayınız .
Normalde Açık
• 1
Normalde Kapalı
Anında Normalde Açık Ekrana gelen listeden istediğiniz
Anında Normalde Kapalı kontağıçift tıklayarak seçiniz .
Değil
Pozitif Yükselen Kenar işaretini bulunduğu yere
Ne atif Yükselen Kenar
Şekil 5
D istediğiniz kontağın
diğini göreceksiniz.
çizil-
156
Devre 1 Devre 1
10.0
Çizilen kontağın üzerinde

kontak adresini verebilme
Şekil 6 niz için koyu bir bölüm o-
luşacaktır. Bu bölüme is-
Sonra mausun imlecini çiz-
tediğiniz kontak adresini
mek istediğiniz diğer konta-
ğın bulunduğu yere getirip
girebilirsiniz (Burada 10.0
tıklayınız. Yukarıda anlatılan
olarak yazılacağı için ye-
niden yazılması gerek - yöntemlerden herhangi birisi
miyor). ile kontak çizimini ve adres-
leme işlemini yapınız .
Devre 1 ~~;\ Buraya bir satıılık başlık yazabiliısiniz
_,ıo.o~ Kontağın çizilip adresleme

işleminden sonra yanda gör-
düğünüz görüntü ortaya çı
kacaktır.
Şekil 8
Devre 1 ~~:>\ Buraya bir satıılık başlık yazabilirsiniz ICıkış Rölesi!
•• f-----f ~· G Mausun imlecini çiz-

mek istediğniz yere
yeniden getirip tıkla
yınız.
Şekil 9
157
Devre 1 ~~:>\ Buraya bir satırlık başlık yazabilirsiniz
10.0 r----11~1 ~ Ekranın sol tarafındaki tablodan

veya yukarıdaki F6 yı tıklayarak
ya da 1 r<: + 1 den
Çıkış bobinleri -
listesinden seçim yaparak çıkış
Şekil 10 bobinini bağlayınız . Adresleme
işlemini daha önce anlatılan
yöntemle yapınız .
Devre 1 ~~;~ Buraya bir satırlık başlık ya
10.0 10.1 QO.O

ıı....----ı / ı--1---c ) Eğer paralel kontak çizmek
istiyorsanız mausun imlecini
paralel çizmek istediğiniz ye-
re getirerek istenilen kontağı
çiziniz ve adresleme işlemini
yapınız .
Devre 2
Devre 1 ~~:>\ Bur a_ya bir satırlık başlık _yazabilirsi ·

~ Paralel kontak çizimi ve adresleme işlemi
bittikten sonra bağlantıyı sağlamak için
10.0 10.1
paralel bağlanacak diğer kontak üzerine
mausun imlecini getirerek tıklayıp ekranın
solundaki tablodan yada yukarıdaki F7 yi
QOO tıklayarak dikey çizgiyi oluşturunuz .
Ya da ekranın solundaki tablodan +
sembolünü tıklayınız.
Eğer projenizde yatay çizgi çizmek isti-
yorsanız yukarıdaki tablodan Fa i tıklayı
Şekil 12 nız . Ya da ekranın solundaki tablodan
--+Sembolünü tıklayınız .
Eğer aynı projede başka bir devre çizmek
istiyorsanız devre 2' ye geçiniz. (Ör. sağ
sol çalışmada olduğu gibi)
158
!'., Ladder Editörü 1
1 (Bütün Kategoriler · F9J

Taşı I Doldur ! Tablo
Kaydır/ Dörıdlir
Program ,lı,kış Kontrolu ~;:::;~ Buraya bir satırlık başlık yazabilirsinız
Lojik Komutlar
Dönüştürme 10.1 QO.O
lnterrupt I İletişim
1 ( )
iz iler
rıammnmıu11m•••liiE~::~-r===--.L, Projenin yazııım işıemi bittik-
oo.o ten sonra END komutu ile
sonlandırılması gerekmekte-
-j NOT f-
'-----+--' dir. Bu sebeple ı rı ! ı işareti-
-l p 1-
-ı N f- nin olduğu yere tıklayıp bütün
Şekil 13 kategorileri seçiniz. Ya da F9
!usuna basınız.
~, Ladder Editörü 1
1(Bütün Kategoriler · F9) lnf l lson [nf j

Segment ....
ı-ı; ~- Set
T
Devre 1 Shift Register Bit
~
~
Sı ·ra
-ı 1-
~ -ı / 1-
10.0
TomSa.,B~me
~ -ı I 1-
Tam Sayı Çarpma
Tam Saı,ıı ıkarma ....
12.J -j / I 1- QO.O
Karşınıza gelen listeden
~
-j NOT f- Son' u tıklayınız .
-ı p 1- İmlecin yeni bir devrede ol-
Q~ı masına dikkat ediniz .
ınıı J -ı N 1- Şekil 14
~... Ladder Editörü 1

J (Bütün Kategoriler· F9) in~ l lson l r.~ 1
1-H- --:;ı,..
Dev1"e 1 E5!'>~ BLuaya bir satırlık başlık yazabilir s iniz
-ı-ı-1 --7
-; ı--
~ -; / ı-- ıo.o ı----r 1~. 1 ı-I----4to.o)
~ -; I ı--
QO_Or-J
~
-; / I ı--
1 - ; NOT 1--
o(H~
-; p ı--
-; N ı-- Böylece projenizin yazılım
.....
1011
işlemi tamamlanmış sıra
~
~J
Dev .. e 2
projenizi kaydetmeye gel-
miştir.
~I END)
Şekil 15
159
.Eroje Qüzen §.örünüm ÇPU Iest 8raçlar ~urulum P.§ncere X:ardım
1'.eni... Ctrl+N
8ç... Ctrl+O
Kapa
!::!epsini Kaydet Ctrl+S

f!aşka isimle Kaydet
Al
§.önder
.ELC'derı
Oku... Ctrl+U Tasarımı yapılmış projeyi
PLÇ'ye Yükle ... Ctrl+D kaydedebilmeniz için,
Proje' den Başka İsimle
Şekil 16 Kaydet' i tıklayınız.
Projeyi Başka İsimle Kaydet 1 613

_Kla$Ör: Tamam
c: \microwin \projecl$
İptal
..... ':5) c:\
_j microwin
~
Yardım
proiects
k dosya !Ürü: Sürücü:

1 LJ C: ELEKTRiK-1
Şekil 17
Projenize vermek istediğiniz adı Dosya adı bölü-
müne yazınız . Örneğin sürekli çalıştırma ya da
Deneme 1 gibi. Daha sonra Tamam' ı tıklayınız
Artık projeniz verdiqiniz adla kaydedilmiştir .
160
12.6 Kaydedilmiş
projelerin PLC' ye yüklenmesi ve uygulanması
Eğer kaydettiğiniz
projelerinizi PLC' de uygulamak istiyorsanız kaydedil-
miş olan projelerden istediğinizi PLC' ye yükleyip çalıştırabilmeniz için aşağıda
ki işlemleri yapmanız gerekmektedir.
~... STEP 7-Micıo/WIN 16 - isimsiz.pıj ı

Eroje Qüzen .Qörünüm ÇPU Iest 8raçlar .!'.Çurulum P~ncere :r'.ardım
1'.eni... Ctrl+N
8ç... Ctrl+O
!'.Çapa
!::! epsini Kaydet

_!!aşka İsimle Kaydet
A]
§önder
Daha önce bilgisayarınıza yüklemiş ol-
ELC'den Oku .. . Ctrl+U duğunuzprojelerden istediğinizi PLC' ye
PLÇ'ye Yükle .. . Ctrl+D yüklemek için Proje' den Aç' ı
tıklayınız .
Şekil 18
Ekranda
karşınıza
Proje Aç 1 ID El gelen
menüden
j(Bütün K ~osya adı: ~asör: istediğiniz
Tamam
jdenemel .prj c:\microwin\projectı projenin
~- ... _j c:\
iptal üzerine
mausun
~- deneme 10. prj
denemell .prj
_] microwin imlecini
Yardım getirerek
projects
j2j
~-
, = deneme12.prj
deneme13.prj
tek tıklayıp
Tamam' ı
denemel 4.pri
_!J- deneme15.pri
tıklayınız
' -= deneme16. r· ... ya da

1_:U-= istediğiniz
i-1
O~-- .Listelenecek dosya türü: Sürücü: projenin
üzerine
_;J-= jProje (".prj) 3 j d C: ELEK.TRİK.-1 iJ gelip çift
1 . tıklayınız .
Şekil 19
161
Projeyi PC' den komut vererek PLC' ye yükleyebilmeniz için PLC
üzerinde bulunan ve STOP, RUN, TERM yazan üç konumlu anahtarın
TERM konumunda olması gerekir. Term konumunda aynı zamanda PLC'
yi, PC den komut vererek STOP, RUN konumuna da geçirmeniz mümkündür.
u.1 •awe umrm.;4 ı •• 'P3'VD rn ı.ı;ı ;w !U!J MH\l! mum 1 .prı
.Eroie Qüzen .G.i:irünüm .CPU Iest 8raçlar .l:;urulum P~ncere ::ı'.ardım
~ ~
~
----7 Devre 1
1- -j
~ -j / 1- 10.0
~ -j I 1-
:;I -j / I 1-
Daha önce kaydetmiş olduğunuz
~ -j
-j NOT 1-
QO.O Proje ekrana gelecektir. Mausun
p
o~I -j N 1- imlecini ~ işaretinin olduğu
yere Eliil getirip tıklayınız .
1-
~....
- '. 1 Şekil 20
Yükleme işlemini yapabilmeniz
için PLC ' nin STOP konumunda
olması gerekir.
!'!', STEP 7-Micro/WIN 16 - c:\microwin\projects\denemel.prj

Eroie Qüzen Qörünürn ÇPU I.est 8raçlar f,urulum P~ncere l'.ardım
l'.enı ...
1 ::ra;l~wLI loe1l 'i~MI
Ctrl+N
~ç . Ctrl+O
_d t- 1 111
_!<;apa
!:! epsini Ka}•del Ctrl+S

alde .6.çık
J2.aşka İsimle Kaydet
,l>,) ~
Qi:inder ~ ~ Buraya bir satırlık başlık yazabılırsınız
ELC'den Oku ... Ctrl+U

PLÇ'ye Yükle .. Ctrl+D
o1 QO.O
/ >---------<( )
~ayfa Düzeni...
Yazdırma Qngi:irünüm
Yazdı! ...
Ya~ıcı .6.yarları...
Ya da Proje den PLC' ye
1 c:\microwin\proiects\deneme1 .pri Yükle' yi tıklayınız .
~ c : \micrm·\1İn\p roiect s\deneme30. pri
;2 c : \rnicrowin\proiects\deneme25. pri
~ c : \microwin\proiects\deneme26. pri
Çıkış
Şekil 21
162
PLC'ye Yükle f3
Tamam
Ekrana gelen PLC' ye
Yükle bölümünden
P .Eıogram Kod Blogu iptal Tamam' ı tıklayınız
P .Qata Blok (Hepsi bölümünde okey
işaretinin olmasına dikkat
P .ÇPU Konfigi.ir asyomı ediniz).
Şekil 22
Eğer proje yazılımında bir
PLC'.ve Yükle 13 hata yoksa ekrana yükle-
me başarı ile sonuçlandı
Vi
.) Yi.ikleme Başarıyla Sonuçlandı!
yazısı gelecektir. Bundan
sonra Tamam 'ı tıklayabilir
siniz. Projenizde yazılım
hatası varsa hangi devrede
ı c:::::::: : ::r.:~:~:~~::::: : : :: ::u hata olduğunu size belirte-

cektir. Ör. Geçersiz devre 2
Şekil 23
Projenizin PLC' de
uygulanabilir hale
gelebilmesi için PLC'
yi RUN konumuna
getirmeniz gerekmek
tedir. Bunun için :
~- 1 sembolünü
Şekil 24 ~ tıklayınız .
o/WIN 16 - c:\microwin\projects\denemel . prj

J.örünüm ÇPIJ Iest 8raçlar ~urulum P~ncere ::r'.arc
ınc.ıııw Qerle
Sij. ..
~ilgi ...
~onfigure et.. .
Ya da CPU menüsünden
Run' u tıklayınız .
Projeyi ÇPU ile Karşılaştır...
QO.O
)
Iip...
Şekil 25
163
Run f!i
Ekrana gelen CPU' yu RUN
konumuna getirmek istiyor-
musunuz bölümünde Evet' i
tıklayınız . PLC üzerindeki
led ten PLC' nin STOP yada
1C::::::::::::::::~Y.~L::::::::::::::Jf t!ayır RUN konumunu görebilirsi-
niz. Sarı led yanarken STOP
konumu, yeşil led yanarken
RUN konumudur.
Şekil 26
Eğer çalışmanın bilgisayar ekranından da izlenmesini istiyorsanız Şekil 27 de

olduğu gibi Test menüsünden Ladder durumu açık ' ı tıklayınız. Çalışma sıra
sında çalışan yani aktif elemanların siyah olarak göründüğünü göreceksiniz.
Eğer daha önceki konularda

ro/\lllN 16 - c:\microwin\projects\deneme1 .prj
anlatıldığı şekilde PLC için
J.örünüm ÇPU Iest 8raçlar ~urulum P.ııncere !'.ardım giriş ve çıkış bağlantılarını
~ .J(. 1~1 C larama Çalışbr. .. t; t> j • l~ yapmışsanız !O.O butonuna

bastığınızda QO.O çıkış röle-
sinin çalıştığını, I0.1 butonu-
na bastığınızda QO.O rölesi-
Şekil 27 nin çalışmasının durduğunu
PLC üzerindeki ledlerden ve
ekrandan izleyebilirsiniz.
Eğer Proje üzerinde herhangi bir değişiklik yapmanız gerekiyorsa Test- Ladder
Durumu Açık iken projede herhangi bir değişiklik yapamazsınız. Proje üzerinde
herhangi bir değişiklik için Test- Ladder Durumu Açık komutunu bir kez daha
tıklayıp bu komutu pasif hale getirmeniz gerekir.
12.7 Projede değişiklikler yapmak

Daha önceden bilgisayarınıza yüklemiş olduğunuz bir projede değişiklik
yapmak istiyorsanız,
getirerek Delete tuşu
D
imlecini değiştirmek istediğiniz elamanın üzerine
na basınız ve yeni elemanı seçerek tıkladığınızda
seçtiğiniz elemanın daha önceki elemanın yerine geldiğini göreceksiniz. Değişik
lik yapıldıktan sonra projenizi Proje Menüsünden Hepsini Kaydet komutunu
vermeyi unutmayınız.
Projenizde yaptığınız değişiklikleri PLC STOP konumunda iken gerçekleş
tirmenizde yarar vardır. Eğer PLC RUN konumunda iken çalışmış ve değişiklikler
yapmışsanız, PLC' yi STOP konumuna alıp değiştirilmiş projeyi yeniden yükle-
meniz gerekir PLC RUN konumunda iken PLC ye yeni proje yüklemesi yapa-
mazsınız.
164
n\projects\denerne 1. prj
PLC' yi STOP konumuna ge
tirebilmeniz için
sembolünü tıkla • .yınız.
1N 16 - isimsiz. prj
nüm .(;;PU Iest 8raçlar .1$,urulum P~ncere J:'.ar
- F9) Si]... Ya da PLe yi STOP konumu-

na getirebilmeniz için CPU'
~ilgi ... dan Stop' u tıklayınız.
]$,onfigüre et.. .
Hafıza r- artu;:unu .Erogramla
§.erçek Z<ırrıı..ır, Saa!ı ..
Projeyi ÇPU ile Karşılaştır. ..
~---Ti~P·_··------------' Şekil 29
S~p D
CPUyu Stop konumuna getirmek istiyor musunuz? PLC' yi STOP konumuna
getirebilmeniz için ekrana
gelen CPU yu Stop konumu-
na getirmek istiyor musunuz?
dan Evet' i tıklayınız . PLC
STOP konumuna geçecektir.
Şekil 30
12.8 Yazılımı yapılmış veya bilgisayara yüklenmiş olan projelere

ilave yapmak (Kontak yada eleman ilavesi yapmak)
Daha önceden tasarımını yapmış olduğunuz projelerinizde sonradan ilaveler
ya da değişiklikler yapmak mümkündür. Gerekli değişiklikleri yaptıktan sonra
Proje menüsünden Hepsini Kaydet komutunu vermeyi unutmayınız. Gerekli
değişiklikleri PLC STOP konumunda iken yapınız ve değişiklikleri yaptıktan son-
ra doğruluğunu kontrol için PLC' ye yükleyerek deneyiniz.
165
Devre 1
Eğer
Maus ile ilave

D
seri bir kol üzerinde ilave
yapacaksanız imlecini
yapaca-
10.1 Q0.0 ğınız yerin sağındaki eleman
10.0
üzerine tıklayınız . örneğin yan
/ ) daki şekilde 10.0 ile 10.1 arası
na bir kontak ilavesi yapılacak
QO.O sa mausu 10.1 in üstüne geti-
rip tıklayınız .
Şekil 31
Düzen menüsünden Araya

!;es Ctrl+X
Sok komutunu veriniz.
K.Qpyala Ctrl+C
Deyreyi Kes...
D evreyj Kopyala ...
QO.O
8raya Sok.. . Shıft+lns
Shift+Del
)
Ş ii..
ftul... Ctrl+F
Q.eğiştır . .. Ctrl+H
Erogram Ba şlığı. .. Şekil 32
Ekrana Araya Sokma Seçe-

nekleri gelecektir. Neyi ilave
edecekseniz ona karar vere-
Araya Sokma Seçenekleri ceksiniz. Biz burada seri bir
r ~atır kolda ilave yapacağımıza göre
r. isTJi'ü·
... .......;:ı,
: ::-:-
Sütun bölümünü seçmemiz
gerekir. Eğer 10.0 ile Q O.O ın
r Qevre
mühürleme kontağı arasına bir
ilave yapacaksak, o zaman da
satır bölümünü seçmemiz
gerekirdi ( Mausu QO .O ın
Şekil 33 kontağı üzerine tıkladıktan
sonra ilave yapabileceğinizi
unutmayınız) . Sütun bölümü-
nü onayladıktan sonra Ta-
mam' ı tıklayınız .
166
Devre 1 ~~:>~ Buraya bir satırlık başlık yazabilirsiniz
10.0 10.1 QO.O

J -ı-c ) ..:-~~~~~~~~~~~
Ekranda ilave yapmak istediği

QO.O niz yerin göründüğü şekilde a-
çıldığını göreceksiniz Buraya
Şekil 34 neyi ilave edecekseniz seçimi

nizi yapınız .
Devre 1 ~~:ı~ Bur aya bir satırlık başlık ye:
10.0 QO.O
I --c)
örnek olarak kapalı bir kontak
QO.O ilavesi yapılmıştır. Bundan
sonra bu kontağa istediğiniz
Şekil 35
adresleme işlemi yapabilirsiniz
( 10.2 gibi).
12.9 Bir projeye devre ilavesi yapmak

Daha önce yazılımını yaptığınız ya da uyguladığınız projelerinizde bazı
durumlarda her hangi iki devre arasına başka bir devre ilave etmeniz gerekebi-
lir. Bu durumda aşağıda açıklanan yolu izlemelisiniz.
!;es Ctrl+X
K.Qpyala Ctrl+C
Düzen menüsünden Araya
Deyreyi Kes ... Sok komutunu tıklayınız.
D evreyj Kopyala ...
8raya Sok... Shift+lns

2il.. . Shift+Del
ftul... Ctrl+F
Qegiştir. .. Ctrl+H
Şekil 36
Erogram Başlığı...
nıPVl'ıPı 7
167
"''J 'ı----c
~ ~ı ~u
Araya Sok ) ı El
Araya Sokma Seçenekleri
Tamam
l~atır
1 S1jtun
iptal
r. ©.:~·~·i.~
Şekil 37
Devre 2
Ekrana gelen Araya Sok tablosundan Devre yazılı olan yeri ve sonra Tamam ' ı
tıklayınız . Burada 1. devre ile 2. devre arasınabir devre ilavesi yapılacağı düşünüle
devre yazılı yere maus ile

örneğın 5. devre ile 6. devre
D
rek ışlem yapılmıştır . Hangi devreler arasında ilave yapacaksanız . Alttaki devrenin
imlecini getirdikten sonra işleme başlayınız .
arasında ilave yapacaksanız imleci 6. devre
üzerine getirerek işleme başlayınız .
r/
Devre 1 ~~->
10.0 10.1 Q0.0 Örneğimızde 1. ile 2. devre arasına
ilave yapılacağına göre işlem
Q0.0 1--< ) sonucunda ekranda yanda görülen du-
rum ortaya çıkacaktır. Böylece devre 2
ye istediğiniz devre tasarımını yapabilir-
siniz. Daha önce Devre 2 'de olan END
komutu devre 3' e kaymıştır .
Devre 3
Şekil 38
tw)
12.10 Yazılımı yapılmış veya bilgisayara yüklenmiş olan projelerde

silerek değişiklik yapmak (Kontak yada eleman silmek)
Daha önceden tasarlamış olduğunuz projelerinizde sonradan değişiklikler
yapmak mümkündür. Gerekli değişiklikleri yaptıktan sonra Proje menüsünden
Hepsini Kaydet komutunu vermeyi unutmayınız . Gerekli değişiklikleri PLC
STOP konumunda iken yapınız ve değişiklikleri yaptıktan sonra doğruluğunu
kontrol için PLC' ye yükleyerek deneyiniz. Projede kontak ya da çıkış elemanı
değişikliği yapabilmek için aşağıda anlatılan yolu izlemeniz gerekir.
168
Devre 1 ~~~~ Buraya bir satırlık başlık ya:
10.0 10.1 10.2

Herhangi bir devreden neyi silmek
I istiyorsanız mausu silmek istediği
QOO:r I
niz elemanın üzerine getirerek tık
layınız . Ekrana yandaki görüntü
gelecektir. Burada 10.2 nin silinece-
ği düşünülmüştür.
Şekil 39
P 7-Micro/\rJIN 16 - isimsiz.prj 1
Q.üzen §örünüm ÇPU lest 8raçlar !;urulum P~ncere :[ardım
§eri Al Ctrl+Z
!;es Ctrl+X
K.Qpyala Ctrl+C
Deyreyi Kes ...

Devreyj Kopyala ...
~~:,~ Buraya bir satırlık başlık y.
10.1 10.2 QO.O Daha sonra Düzen

8raya Sok ... Shift+lns
~il .. . Shift+Del
I ı--1--ı.-.....ıı I ıı---ı-~( ) menüsünden Sil
komutunu tıklayınız .
J;!.ul... Ctrl+F
Q.egiştir... Ctrl+H
.E'.rogram Başlığı.. . Şekil 40
Sil f3
Ekrana gelen Sil tablosundan
Silme Seçenekleri - Sütun' u sonraTamam' ı
r~atır
Tamam
tıklayınız (Sütunun dikey
r.is°Jt.Li·~ bölüm.satırın yatay bölüm-
: ...:-:;....... ,
olduğunu unutmayınız) .
r .Qevre
r .Qikey Çizgi
Şekil 41
169
Devre 1 ~~~~ Bur aya bir satıı
QOO:r
10.0 10.1
I
QO.O
lı---+---t("""""::::::):--------..l
Tamam komutu verildikten
sonra ekranda 10.2 nin silin -
diğini göreceksiniz. Değişikli
ği yaptıktan sonra Proje den
Hepsini Kaydet komutunu
vermeyi unutmayınız .
Şekil 42
12.11 Yazılımı y~pılmış veya bilgisayara yüklenmiş olan projelerde

silerek değişiklik yapmak ( Devre silmek )
Daha önceden yazılımını yapmış olduğunuz projelerinizde sonradan deği
şiklikler yapmak mümkündür. Gerekli değişiklikleri yaptıktan sonra Proje
menüsünden Hepsini Kaydet komutunu vermeyi unutmayınız. Gerekli
değişiklikleri PLC STOP konumunda iken yapınız ve değişiklikleri yaptıktan
sonra doğruluğunu kontrol için PLC' ye yükleyerek deneyiniz. Daha önce
tasarımı yapılmış bir projeden devre silmek için aşağıdaki işlemleri yapmanız
gerekir.
,, STEP 7-Micro/WIN 16 - isimsiz.pri

.Eroje Qi.izen §.örünüm b;PU Iest 8raçlar ~urulum Pı;:nce
Projenin daha önce tasa -
rımı yapılmış ancak deği
~
·', '- ı t
şiklik yapılması gerekiyor-
sa , daha doğrusu devre
===== silinmesi gerekiyorsa,
m imleci sileceğiniz devrenin
devre yazılı yerine getirip
frBl tıklayınız . Daha sonra
Deyreyi Kes... Düzen menüsünden Sil
F Devreyi Kopyala ... komutunu tıklayınız ..
Burada 2. devre örnek ola-
-M·
rak silinecek devre seçil-
-o 8ıaya
miştir .
...
/ ~il. . .
Sok... Shift+lns
Shift+Del
~lll... Ctrl+F
Qegiştir ... Ctrl+H
~1
o~ .Erogr am Başlığı...
10.3 Q0.1
ı ı--c )
Şekil 43
170
Devre 1
10.0
QOO
r / 10.1
~~~~ Buraya bir satırlık başlık yazabilirsiniz
r----< )
Sil
Sılme
QO O
Seçeneklen
f3
r Ş.atır
Tamam Ekrana Silme seçenek-
leri gelecektir. Bu seçe-
r S~tun
neklerden önce Devre yi
r.iö'e~.i~ sonra Tamam ı tıklayı
=·····.. - ~ :
r Qikey Çizgi nız .
10.2 10.3 Q0.1

~ I r----{ ) Şekil 44
!19-.. Ladder Editörü
1(8 ütün Kategoriler - F9] Tamam komutunu verdikten

sonra 2. devrenin silindiğini ve
1-t f- ~ QO.O
bir alttaki devrenin 2. devrenin
--i•f-1 ---j
----7
1--
yerine geldiğini göreceksiniz.
~ ---j 1--
/
Böylece istediğiniz devreyi sil-
·7 1 ---j I 1--
miş olursunuz. İşlem bittikten
sonra değişikliği kaydetmek
EJ / ---j / I 1--
---j NOT 1-- Devre 2 ~p-<>
istiyorsanız Proje' den Hepsini
*11 ---j p 1--
Kaydet komutunu veriniz.
o~I
~... ---j N 1-- END)
r', J Şekil 45
Tasarımlarınızda zaman rölesi, sayıcı, hızlı sayıcı, gibi elemanlar kullana-

caksanız. Ekranın sol tarafında bulunan tablodan ~ sembolünü tıklayınız.
1\ ·')
'
171
~" Ladder Editi:iru
-n-1 ---;:ı,
--7 Devre 1
-M-j
TON
~
Ekrana yandaki tablo gelecektir. Bu
TONR
r;;j CTU
CTUD QO.O
tablodan istediğiniz elemanı seçebi-
lirsiniz. Seçimden önce Dimlecini
çizmek istediğiniz yere getirme-
yi unutmayınız .
~
HDEF
HSC
o~I
~-t
_;j
~
Devre 2
~~ı Şekil 46
Yada Tasarımlarınızda zaman rölesi, sayıcı, hızlı sayıcı, gibi elemanlar

kullanacaksanız ~ sembolünü tıklayınız. Ekrana gelen listeden Zaman
Sayıcılar/
röleleri I - HSC/Saat bölümünü tıklayınız.
!l, Ladder Editörü 1
Zaman Röleleri/Sayıcılar/HSC/Saat rı ! 1f)!1

-. - - .. ..
1Çekmede Gecikmeli Zaman Rölesi
-
Ekrana gelen liste-
den istediğiniz ele-
~ ~ 1 Devre 1 Kalıcı Çekmede Gecikmeli Zaman Rölesi
Yukarı Sayıcı
manı seçiniz ve
tıklayınız . imlecin
--1
~ --1 f-
1
Yukarı/Aşağı Sayıcı çizmek istediğiniz
~
1 HSC [Hızlı Sayıcı) Tarıımlama yerde olmasına
--1 / f- 1 Devre 2
Hızlı Sayıcı
dikkat ediniz.
j --1 I f- 1
Şekil 47
IN TON Zaman rölesi seçiminden sonra adresleme işlemini

yapınız ve VWO ya (PT) gerekli değeri veriniz. Max.
32767 değerinin verilebileceğini unutmayınız .
\fv.10 PT
Tasarımlarınızda set, reset, gibi elemanlar kullanacaksanız. Ekranın sol

tarafında bulunan tablodan j-() . sembolünü tıklayınız.
172
!!',,. Ladder EditOri.i
1Çıkış Roleleri
Devre 1
Ekrana yandaki tablo gelecektir. Bu

tablodan istediğiniz elemanı seçebi-
lirsiniz. Seçimden önce
çizmek istediğiniz yere
D imlecini
getirme-
yi unutmayınız.
END) Şekil 48
Yada n :! j den Çıkış Rölelerini tıklayınız .
!".,. Ladder Editörü Ekrana

1Çıkış Röleleri
gelen
1f2 :!: 1 Çıkış listeden
Kontaklar ... istediğini
.. -
Kar ıla tırma Kontakları
Anında Çıkış
Set
zi seçiniz.
imleci da-
Zaman Röleleri/Sayıcılar/HSC/Saat
Matem I PID Anında Set ha önce
Arttırma I Azaltma Reset çizmek is-
Taşı I Doldur/Tablo Anında Reset değiniz ye
Ka11dır I Döndür İ lemYok re getiriniz
Şekil 49
12.12 Devre başlığı oluşturmak

Tasarımlarınızda Devre yazılı olan yeri çift tıklayarak o bölüme herhangi
bir not yazabilirsiniz. Yazacağınız not 127 karakteri geçmemelidir. Örneğin
pompa motoru, sağ çalışma , sol çalışma , su motoru, matkap motoru gibi
Ladder Devre Başlıgı/Nol Edılörü
Devre 1 Maus u çift tıkladığınız

_!!aşlık: jt:Juraya ız da yandaki görüntü or-
Not: taya çıkacaktır . Buraya
bir satırlık başlık yaza
Devre ıle ilgılı notlar bilirsiniz yazılı olan bö
lüme 127 karekteri geç-
memek üzere istediği
niz notu girin sonra
!S;omut Listesi (Salt Oku) Tamam' ı tıklayın
ILD
O IO.. o
QO O
AN I0.1
= QO O Şekil 50
173
1rz ~ J j Çıkış
Devre 1 sürekli çalışma
Örneğimizde Devre 1
QOO:r '
10.0 10.1
>-1 ---o(
QO.O
)
de sürekli
yazılmıştır.
çalışma
Bu not
notu
Tamam komutu verildik

ten sonra ekrandaki
Şekil 51 gibi görünecektir.
12.13 Ekrandaki görüntü büyüklüğünü ayarlamak

Bazı durumlarda uyguladığınız projenin tamamının yada büyük bir bölümünün
ekranda görünmesini isteyebilirsiniz. Bu durumu sağlamak için aşağıdaki işlemi ,
yapınız.
Ekranın sağ tarafında

bulunan 75% ..:J
işaretinin olduğu yerdeki
75% değerini ,
50%, 100%, 125% gibi
değerlerle değiştirebilirsiniz. Değer büyü-
dükçe ekrandaki projenin de görüntüsü
büyüyecektir.
Şekil 52
12.14 Bir devreyi kopyalamak

Tasarımını yaptığınız
projelerinizde aynı devreyi başka bir devrede kullan-
manız, yani iki defa yazmanız gerekebilir. Bu gibi durumlarda aşağıdaki işlem
leri yapmanız gerekmektedir .
• STEP 7-Micro.r#IN 16 - c:\microwin\projects\dene

.Eroje .Q.Llzen §.örünüm _ı;;pu Iest t',raçlar )";urulum P!
-~le
~
Herhangi bir devreyi baş
ka bir yere kopyalayabil-
~ mek için kopyalamanız
De.:yreyi Kes ... gereken devrenin devre
1-it: Devreyj Kopyala .. yazılı olan yerine tıklayı
-i•I'- D~vreyi Yapıştır ... nız. Daha sonra Düzen
-() t>,raya Sok ... Shift+lns menüsünden Devreyi
../ ~il... Shift+Del Kopyala' yı tıklayınız .
ftul. .. Ctrl+F
Qeğiştir ... Ctrl+H
~! 1------<M0.1)
o~ .Erogram Başlığı ...
Şekil 53
174
Devre 2
Oevıeyı Kopyala 13 Ekrana gelen Devreyi
Kopyala bölümün de
~aşlangıç Devresi: r Tamam hangi devreyi kopyalaya-
caksanız Başlangıç dev-
QevreSayısı: ~ İptal resi ne o devrenin numa-
rasını veriniz. Burada
örnek olarak Devre 2
Şekil 54 seçilmiştir . Daha sonra
Tamam' ı tıklayınız.
Eğer kopyalanacak devre sayıs ı birden fazla ise (Ard arda} kaç devreyi kopyalayacak
sanız . Devre sayısı ' na o rakamı yazabilirsiniz. Örneğin 2 . 3. Ve 4. devreler kopya-
lanmak isteniyorsa Devre sayısı olan yere 3 yazınız .
.... STEP 7-Micro.......,IN 16 - c:\microwin\projects\de

Eroje Q.üzen !a_örünUm J;;;PU lest 8raçlar JS.urulum
~le
--ı
~
jK;; Tamam komutunu verdikten
Deyreyi Ke s ...
sonra Düzen menüsünden
1-if: Devreyj Kopyala ...
Devreyi Yapıştır' ı tıklayınız .
-ı-ı- D ~vıeyı Yapıştır ..
-o 8raya Sok ... Shift+lns
~il... Shift+Del
._,...
+ - _f!_ul.. . Ctrl+F
*l Q.egış tir ... Ctrl+H
ol • Eıogram Başlığı.. _
-==r--:=rllJt=-Tı-ı==r--ı::::;::::r-;/;-ı:=.... _ _ ___;MO. t)
ı~ı----~
•', 1
Şekil 55
Ekrana gelen Devreyi

yapıştır bölümüne kopya
lamak istediğiniz devrenin
Devreyi Yapıştır 13 numarasını giriniz. Burada
Devre 2 örnek olarak Devre 8 seçil
~aşlangıç Devresi: ıs-- Tamam miştir . (Yapıştıracağınız
devrenin Boş olmasına dik-
İptal kat ediniz. Aksi takdirde
devreyi kopyalayamazsınız)
Tamam komutunu verdik-
Şekil 56 ten sonra Devre2 nin Dev-
re 8 e kopyalandığını göre-
ceksiniz.
175
12.15 Bir Devreyi başka bir Devreye aktarmak
Tasarımlarınızda
herhangi bir devreyi kesip başka bir devreye yapıştır
manız gerekebilir. Bunun için aşağıda açıklanan işlemleri yapmanız gerekir.
• STEP 7-Micro/WIN 16 - c:\microwin\projects\de

.Eroie Qüzen Qörünüm ÇPU Iest 8raçlar t:;urulum
~le
===-
lia:
fKo Deyreyi Kes ... Bir devreyi kesip başka bir
r-tt Devreyj Kopyala .. . devreye taşımak için önce
--!at- D_!2vreyi Yapıştır .. . kesmeniz gereken
devre için devre yazılı yere
....-o.., 8raya Sok...
.Ş_il...
Shift+lns
Shift+Del tıklayınız . Daha sonra
+-
Düzen menüsünden
ftul. .. C~+F
~ Devreyi Kes' i tıklayınız.
.Q.el:jiştir. . . Ctrl+H
*1 . 1 - - - - - - ( M 0.1) Burada Devre 3 örnek ola-
rak kesilecek devre seçil
miştir.
Şekil 57
Devre 2 ~~:,~
Devıeyi Kes 13 Düzen den Devreyi Kes
komutunu verdikten sonra
~aşlangıç Devıesi: p Ekrana Devreyi Kes bölü-
Qevre Sayısı: r İptal

mü gelecektir. Başlangıç
Devresi' nin karşısına
hangi devreyi kesmek isti-
yorsanız o devrenin numa-
rasını yazınız. Kesmeniz
gereken devre sayısını girin
ve Tamam' ı tıklayınız.
H0.1 Tll 141 Q0.1 Burada kesilmesi gereken
H ~ ' 1-') Şekil 58 devre 3. nolu devre olarak
seçilmiştir.
176
~" STEP 7 -Micro.l'WIN 16 • c:\microwin\proj
Eroie .Qüzen .(lörünüm .CPU Iest 8raçlar !
~le
15,es Ctrl+X
r;;ı K.Qpyala Ctrl+C
~
De~reyi Kes. . Daha sonra Düzen menü ·
r-o:
-M-
Devreyi Kopyala...
D .§vr eyıYapı ştır ...
sünden
Devreyi Yapıştır' ı tıklayı-
-() 8raya Sok ... Shirt+lns nız .
.
+-
_,.
~1
.S.il.. .
~ul.. .
Qeğiştir ...
Shirt+Del
Ctrl+F
Ctrl+H
Şekil 59
o,. Erogram Başlığı ...
n--..- A u .........
Devreyi Yapıştır 13 Düzen den Devreyi yapıştır ko-

mutunu verdikten sonra ekrana
.6_aşlangıç Devresi: rr- gelen Devreyi Yapıştır' dan
taşımak istediğiniz devrenin
~ iptal
numarasını giriniz. Burada 7.
nolu devre örnek olarak seçil-
r~~~~~~~~~~~~~~___. miştir .
Yapıştıracağınız devrenin boş
Şekil 60 olmasına dikkat ediniz. Aksi
takdirde devreyi yapıştıramaz
sınız . Tamam' ı tıkladıktan son-
ra devrenın istediğinız yere ta-
sındıöını aöreceksiniz.
12.16 PC/PPI iletişim kablosu ile ilgili bilgileri girmek

PC' de yazılımını yaptığınız projelerinizin PLC' de uygulanabilir hale gelmesi
için PC ile PLC arasında bağlantı yapmanız gerekir. CPU 200 serilerinin iletişim
hızı 9600 bit I sn dir. Bunu sağlamak için PC/PPI kablosu üzerinde bulunan 4
adet sviçten 1. 3. ve 4. sviçler aşağıda 2. sviç yukarıda olmalıdır. PC bağlantısı
için COM 1 yada COM 2 yi seçmeniz gerekir. COM bağlantısı ve iletişim hızı için
aşağıda açıklanan işlemi yapmanız gerekir.
win\projects\deneme 1.prj
PC/PPI iletişim kablosu ve İleti
8raçlar 15,urulum Pgncere
şim hızı ile ilgili bilgileri öğren
J ~ lercihler. .. mek ya da değiştirmek için
Kurulum menüsünden iletişim'
iletişim ...
i tıklayınız .
Şekil 61
177
İletişim Ei
Ekrana gelen tablodan
Şu Anki İletişim Ayarları iletişim Hızını ve
Modül Parametre Seti PC/PPI
PC/PPI Cable (PPI) Kablosunu PC de
hangi porta bağlamanız
Yerel İstasyon Adresi o gerektiğini gösteren
İletişim Hızı 9.6 kbps bilgiler bulunmaktadır.
COM Poıtu 1 Burada iletişim hızı
9600 bit/sn. COM 1
Uzak İstasyon (CPU)Adıesi 12 Portu bilgileri vardır. Bu
J:;uıulumu Tesi Et
bilgileri değiştirebilmek
için PG/PC Arayüzey'
i tıklayınız.
Kapat
Şekil 62
PG/PC Arayüzeyini Ayarlama
Eriş:imYolu l
13
..
--+
- 1 !J_ygulamarnn E ri;im N okta:sı
Şı
Mo
15,ullanılan Modi...il Parametre Seti
PC/PPI Cable(PPl} Qzellıkler .. Ekrana gelen
tablodan
r·~··
illltJ##Jiw:itjtmliJ Özellikler' i
tıklayınız.
(Assıgnıng Parame\ers to " PC/PPI Cable

for a PPI Network)
Moduller
Kuı ...
Tamam lptol Yardım Şekil 63
Özellikler -PC.. PPI Cable(PPI) ı f3

PPI Ağı J Yerel Bağlantı]
istasyon Parametreleri Ekranda iletişim
::ı:'.erel İstas9on Adresi hızı
9600 bit/sn.dir
Zaınıan Aşımı lı s 3 (Bu değeri
Ağ Parametreleri değiştirmeyiniz)
COM port
r bağlantısı için,
lletişim.!::!ızı : 9.6 kbps Yerel Bağlantı
yı tıklayınız .
.E.n Yüksek İstas9on Adresi: ]63 3
Şekil 64
178
O zelliklc• - PCi'PPI Cable(PPI) 1 E3
PPI A?:iı Yerel Ba~lantı J Ekrana gelen
tablodan
.C,OM Portu: J, PC/PPI iletişim
r fft.9Ci~.;;:;·.!$.U.ii.~.~ kablosunu
bilgisayarınızda
hangi porta bağ
lamanız gereki
yorsa seçiminizi
yapınız.
1 veya 2 gibi
j;;l.?SŞU!tngıÇ
Taımam İptol Yardım
DeDeri
Şekil 65
12.17 STLde yazılım yapmak

Projelerinizi ladder olarak yapabildiğiniz gibi STL olarak da tasarlayabilirsiniz.
Projenizi ladder olarak tasarladığınızda PC' deki program aynı projeyi STL ola-
rak yazılımını kendiliğinden yapar.Ya da Projenizi STL olarak tasarladığınızda
PC' deki program projenizi ladder olarak yazılımı kendiliğinden yapar .
. , STEP 7-Micro.l'WIN 16 - c:\microwin\projects\de

f'.roie Qüzen _§örüni.irn ÇPU Iest 8raçlar J:;urulurn
.t;ornut Listesi (STL)
!,adder Projenizin STL olarak tasarımı
Qata Blok nı yapabilmeniz için Proje'den
~ernbol Tablosu Yeni komutunu verip yeni proe
Durum l.ablosu yazılımı için daha önce açıkla -
nan işlemleri, sonra Görünüm
Adresle Sırala
menüsünden Komut Listesi
.., Sembolik 8dreslerne Ctrl+Y (STL)' yi seçiniz ve tıklayınız.
.., Araç Çu];ıuğu
.., DJ,JrL•rn Çubuğu
'.:ı:'.akınlaştır. ..
Şekil 66
Görünüm menü-
Q sünden Komut
il listesi' ni tıkla
// PROGRAM BAŞLIGI NOTLARI dıktan sonra ek-
il rana yandaki
// Yardım ve o rnek pro gram için Fl'e basınız
görüntü gelecek-
il
tir.
NETW ORK 1 // Buraya Bu sayfaya yazılı
il mını yapmak iste
// Devre ile diğiniz projenizi
il .-=:::::::::::::::::=-~~~~~~~~~~~~~ STL olarak yapı
nız.
Şekil 67
179
Örnek olarak
q_ bir motorun
il sürekli çalış
tırılmasının
//PROGRAM BAŞLIGI NOTLARI
yazılımı yapıl
il mıştır. Bu yazı
//Yard ım ve örnek program için Fl'e basınız lımı yaptıktan
il sonra projeni
zi ladder ola-
NETWORK 1 //Buraya bir rak görebil
il mek için
//Devre ile ilgili notlar aşağıdaki işle
il mi yapmanız
LD I0.0 gerekir.
o QO. O
AN IO.l
QO.O
NETWORK 2 Şekil 68
MEND
!1.,_ STEP 7-Micro/WIN 16 - c:\microwin\projects

.Er oje Qüzen görünüm J;:;PU Iest 8,raçlar ]'.;urulı..
Projenizi STL olarak yaz
~ı~ı~ı
fomut Listesi (STL} dıktan sonra ekranda
ladder olarak görmek
istiyorsanız Görünüm
~!·lııllll' ,Ş_embol Tablosu menüsünden Ladder' i
vı Durum 1ablosu
tıklayınız . Projeniz ekra-
na ladder olarak gelecek
11 PROGJ Çapraz fleferans tir.
il Kullanılan ~lemanlar Projenizi ladder olarak
l IYard: J tasarlamışsanız aynı
ol Sembolik 8,dresleme Ctrl+Y projeyi STL olarak göre-
il bilmek için Görünüm
o1 /ı.r aç Çul;ıugu menüsünden Komut lis-
NETWORJ ol Ü1Jrum Çubuğu r :: tesi (STL)' yi tıklayınız.
//
l/Devr r
//
Şekil 69
180
12.18 PLC' ye daha önce yüklenmiş bir programı PC' ye yüklemek
Daha önceden tasarlanmış ve PLC ye yüklenmiş olan bir projeyi PC ekranında
görebilmek için aşağıdaki işlemleri yapınız .
•• -.. STEP 7-Micıo/\ııllN 16

froje §örünürn ÇPU !;urulurn )'.ardım
'.!'.eni... Ctrl+N
8,ç... PLC' ye yüklenmiş olan bir
projeyi PC' ye yükleyebil-
1 c:\microwin\projects\deneme1 .prj mek için önce Proje me-
.f c:\microwin\projects\deneme31.prj nüsün den Yeni' yi
tıklayınız .
.J c: \microwin\projects\deneme25.prj
1 c:\microwin\projects\deneme30.prj
Çıkış
Şekil 70
CPU Tipi El
Yazılımın, seçenekleri sadece belli bir CPU tarafından desteklenenlere göre
sınırlandırmasını ist~orsanız CPU tipini ya listeden seçin ya da yazılıma okutun... Daha sonra ekrana
gelen bölümden CPU
tipini seçiniz ve
,ÇPU Tipini Oku Tamam ı tıklayınız .
Burada
İletişim... CPU 212 örnek olarak
seçilmiştir .
Tamam İptal
Şekil 71
~.. STEP 7-M icıo/\ı/I N 16 - isimsiz. pıj PLC ekranına yazılıma

hazır bir sayfa gelecek
tir. Buradan .o.
• sembolünü Elii:J
tıklayınız. -
.
~.. Laddeı Editöıü (PLC den oku)
!Kontaklar EiJ 1Normalde Açık
Şekil 72
181
PLC'den okuma 13
Ekrana PLC' den
okuma bölümü gele-
cektir. Tamam' ı tıklayı
nrz. Hepsi yazılı yerde
P .Erogram Kod Blogu okey işaretinin olması
P Qata Blok na dikkat ediniz.
P ÇPU Konfigürasyonu
--------------------'Şekil 73
PLC'den okuma •
Ekrana gelen PLC'-
den Okuma bölü -
PLC'denokuma, seçilen proje bileşenlerinin üzerine yazılmasına neden olacağından
münden Evet' i
kaydedilmeyen değişiklikler yok olacaktır. Devam etmek ist~or musunuz?
tıklayınız
t vet j L:::: ~~:::::B.~~C:::::~::::il

J
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ___, Şekil 74
PLC'den ok.uma • Daha sonra ekrana

PLC den okuma başa
rıyla sonuçlandı yazısı
gelecektir. Tamam r
tıkladığınızda PLC'
1r::::::::: : ::r~:0:~:0::: :: : : : :::::ıı deki projeyi PLC' den

PC' ye yükleme işlemi
Şekil 75 tamamlanmış olacak-
tır . Ekranda PLC' ye
daha önce yüklenmiş
olan projeyi görebilirsi-
niz.
Yukarıda anlatılan PLC ve PC ile ilgili işlemleri yapabilmeniz için PC ni-

zin Windows 95 ya da Windows 98 altında çalışması gerekmektedir. Yazılım iş
lemlerine başlamadan önce PC/PPI iletişim kablosunu PC ile PLC arasına da-
ha önce açıklandığı şekilde bağlamayı unutmayınız.
PC de daha detaylı projeler hazırlamak istiyorsanız çok sayıda deneme-
ler yaparak kendinizi bu konuda geliştirmenizde yarar vardır. Unutmayınız ki
tüm tecrübeler denemelerle kazanılır.
182

Recep Çetin - İleri Kumanda Teknikleri Ve PLC PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Recep Çetin - İleri Kumanda Teknikleri Ve PLC PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

• •

Copyright © Recep Çetin

Ödemeli isteme adresi

Yeni mahalle Nur kent sitesi

TEL Ev o 370 7123789

Do(Juş Matbaacılık ve Tic. Ltd. Şii.• Tel: (0.312) 311 22 24

Bilim ve sanayinin gelişmesi ile birlikte insanlar değişik arayışlar içine

Günümüz teknolojisinde, özellikle gıda,

Kitabın kullanıcılara yararlı olabilmesi için çok değişik kaynaklardan yarar-

Bu kitapta, PLC anlatılırken sadece en yaygın olarak kullanılan bir marka

Kitabın eksiksiz ve hatasız olarak çıkartılabilmesi için büyük çaba sarfedil-

1- Dijital Elektronik ( Harun Bayram )

2- Dijital Elektronik ( Yılmaz Çamurcu )

3- Asalsan Seti ( Tümleşik devreler )

4- Otomatik Kumanda iV ( Jıca)

5- Elektronik ( Serdar Küçük )

6- İleri Kumanda Teknikleri ( Tahsin Yazır )

7- Dijital Elektronik ( Kemal Yarcı )

8- Dijital Elektronik ve uygulamaları ( Recai Aslan )

9- Sıemens sımatıc kullanım klavuzu

10- Lojik Devre Deneyleri (Hüseyin Güçlü)

11- Yazarın ders notları

SAYI SİSTEMLERİ .................................................................................................... 1

BOOLEAN MATEMATİGİNİN ESASLAR! ............................................................... 11

SAY iSAL DEVRE HARİTALARI .............................................................................. 30

DECODER VE ENCODER DEVRELER ................................................................... 36

LOJİK ENTEGRELERİN (IC) ÇEŞİTLERİ VE TANITIMI ....................................... 69

LOJİK KAPILAR İLE KUMANDA DEVRELERİNİN KULLANILMASI .................... 75

PROGRAMLANABİLİR KUMANDA VE CIHAZIN TANITIMI ................................. 93

ELEMAN VE ELEMAN NUMARALAR! ................................................................... 107

SAYI SİSTEMLERİ ( Number Systems )

Günümüz teknolojisinde ve günlük hayatımızda kullanılan sayı sistemle-

1.2. Desimal sayı sistemi (DECİMAL NUMBER SYSTEM)

Desimal sayı sistemi O, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, rakamlarından oluşan bir

ôrne~in : 256 sayısını şu şekilde yazmak mümkündür.

1.3. İkili sayı sistemi (BİNARY NUMBER SYSTEM )

1.4. Oktal sayı sistemi ( OCTAL NUMBER SYSTEM )

Oktal sayı sisteminin tabanı 8 olup, bu sistemde O, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ra-

Heksadesimal sayı sisteminin tabanı 16 olup, bu sistemde O...... 15 arası

SAYI SİSTEMLERİNİN BİRBİRİNE DÖNÜŞTÜRÜLMESİ

2.1. Desimal sayıların binary sayılara çevrilmesi

Bölünen Bölüm Kalan

+/1 o Yazılım sırası

Bölünen Bölüm Kalan

2.2. Binary sayıların desimal sayı sistemine çevrilmesi

= 1.64 + 0.32 + 1.16 + 1.8 + o. 4 + 1.2 + 1.1

26 , 25 , 24 , 23 , 22 , 21 , 2° , .............. 2" ile çarpılır.

Deci mal Binary Deci mal Binary

Tablo 1. O - 30 arası desimal sayıların binary karşılıkları

2.3 Oktal sayıların desimal sayı sistemine çevrilmesi

Örnek: 1 ( 67) a = (? ) 10 --.. ( 67) 8 = 6. 8 1 + 7.8° =

6.8 + 7.1 = 48 + 7 = ( 55) 10

Örnek : 2 ( 251 ) e = ( ? ) 1o --.. ( 251 ) 8 =2.82 + 5.8 1 + 1.8°

6.32768 + 5.4096 + 4.512 + 3.64 + 2.8 + 1.1 = 219345

85 , 84 ' 83 , 82 , 81, a0 , .•..••••. 8" ile çarpılır.

2.4 Desimal sayıların oktal sayı sistemine çevrilmesi

Desimal sayılar oktal sayılara çevrilirken "8" e bölme metodu uygulanır.

Bölünen Bölüm Kalan

Heksadesimal sayı sisteminde daha öncede açıklandığı gibi 0 ....... 9

( 66 ) 16 = 6.16 1 + 6. 16° = 6.16 + 6.1 = 96 + 6 = ( 102 ) 10

( 3.16 3 + 2.16 2 + B.16 1 + A.16° ) = ( 3.16 3 + 2.16 2 + 11.161 + 10.16° )

3.4096+2.256+11.16 +10.1 = 12288 + 512 + 176 + 10 = ( 12986 )10

( F.16 +0.16 1+8.16°) = ( 15.162 +13.16 1+8.16° J =15.256 +13.16 + 8.1=

Şekil 3.1 de gösterilen "ve" kapısının en az iki girişi vardır. (A ve B) gırış