Serena Williams: ‘Niet eerder maakte ik mijn rentree

nadat ik het leven had geschonken aan een kind’ sp11 DINSDAG 2 JANUARI 2018
volkskrant.nl

De verklaring van
Camiel Eurlings
Iran overvallen in vijf citaten – en
de feiten

door felste P10-11

protesten in jaren
Al vijf dagen wordt in Iran gedemonstreerd
tegen de regering en de economische
ongelijkheid. De politie treedt hard op.
Er vielen zeker 13 doden. Dat doet denken
aan 2009, toen een studentenopstand
eindigde in een bloedbad. Nu zijn het
U weet het
vooral de armen die de straat opgaan.
waarschijnlijk
pagina 4-5 niet, maar dit
jaar gaat u
5.662 euro aan
zorg uitgeven
EEN OVERZICHT
IN 22 STAPPEN
P12-13

Iraanse oproerpolitie treedt met traangas op tegen betogers bij de universiteit in Teheran. Foto AP

Advertentie
JAARWISSELING
VOETNOOT OPEN HAARD
Minder incidenten

O
p een winteravond be-
vond ik me in een hotel
in het Zuid-Franse dorp-
je Èze. In de badkamer
zat een open haard, ook het bu-
reautje was daar geïnstalleerd, wat
ermee te maken zal hebben dat de
badkamer drie keer zo groot was
als de kamer, maar ik werk ook pri-
ma in badkamers.
Toen het werk gedaan was, was
vrijwel al het hout opgebrand.
Mijn vriendin, die van open haar-
den houdt – kaarsen maken haar
ook gelukkig – zei: ‘Nu heb ik geen
vuur meer.’
‘We kunnen het vuur nog wel
even brandend houden’, ant-
woordde ik en ik keek rond. ‘Mis-
schien een knuffel?’
We reisden dit keer met een
mus, een eekhoorn, een vos en een
poes. ‘Die poes’, zei ik, ‘die brandt
beslist drie kwartier’.
‘Nee!’ riep ze. ‘Ik begrijp niet hoe
je zo je best kunt doen het mensen
naar hun zin te maken en tegelij-
kertijd zo meedogenloos kan zijn.’
Arnon Grunberg
De jaarwisseling is in Neder-
land rustiger verlopen dan vo-
rig jaar. Brandweer en politie
hoefden minder vaak uit te
rukken. Het aantal incidenten
nam af van ruim zevenduizend
tot een kleine zesduizend. Het
aantal incidenten met vuur-
werk daalde van bijna driedui-
zend naar ruim tweeduizend.
Het aantal gevallen van geweld
tegen politiemensen en andere
hulpverleners nam ook af.
TEN EERSTE PAGINA 6

Overal en altijd de

AB CCDCCE F
JAARGANG 96
48 pagina’s
€ 2,75
Volkskrant lezen? NUMMER België € 3,10
1 Duitsland € 3,35
Zet de V op
Frankrijk € 3,35
uw telefoon Luxemburg € 3,10
Kijk op volkskrant.nl/digitaal Oostenrijk € 3,35

DE VOLKSKRANT BV JACOB BONTIUSPLAATS 9, POSTBUS 1002, 1000 BA, AMSTERDAM REDACTIE@VOLKSKRANT.NL TEL.: REDACTIE 020-562 9222 KLANTENSERVICE 088-056 1561 BEZORGING 088-056 1555
 DE VOLKSKRANT
2 DINSDAG 2 JANUARI 2018
BERT
WAGENDORP
COLUMN
Kims knop
D
e Noord-Koreaanse dictator Kim Jong-un hield
gisteren zijn nieuwjaarstoespraak. Hij had
plaatsgenomen achter een soort altaar, waarop
zeven identieke zwarte microfoons stonden. Hij
was strak gekapt en opgeschoren. Kim had twee bood-
schappen. Hij wil praten met Zuid-Korea en in februari
sporters afvaardigen naar de Winterspelen in dat land. En
hij zei dat hij op zijn bureau een knop heeft staan: één
druk en raketten met kernkoppen vliegen richting de VS.
Welkom in 2018, gelukkig Nieuwjaar.
Of dat van die raketten en die knop echt zo is weten we
niet, maar het idee is onaangenaam. Zo’n knop op je bu-
reau groeit gemakkelijk uit tot een obsessie. De verleiding
erop te drukken kan een mens zomaar te machtig worden.
Kim kan ook per ongeluk iets op de knop laten vallen. Mis-
schien zit er vlak naast de knop een andere die er precies
op lijkt, waarmee Briljante Kameraad koffie bestelt bij zijn
secretaresse. De grootste ellende begint vaak met kleine
toevalligheden of ongelukjes – dat weten we van de moord
op troonopvolger Frans Ferdinand voor een broodjeszaak
in Sarajevo, waarmee WO I in gang werd geschoten.
Volgens Kim is de knop ‘geen dreiging, maar een feit’.
De meeste Amerikaanse media vonden niet het dreige-
ment om met één druk op de knop LA of NY van de aardbo-
dem te vegen het belangrijkste uit Kim Jong-uns toe-
spraak, maar de opmerkingen over de dialoog met de
Zuid-Koreanen en de Winterspelen. Gedreig went, de ver-
zoenende toon jegens de zuiderburen was nieuw.
Misschien begrijpt Trump
voor het eerst iets van Kim
Kim wil met de toespraak een wig drijven tussen de VS
en Zuid-Korea en China, zeiden analisten. De Zuid-Kore-
aanse president Moon Jae-in vond het alvast een fijne
speech. Maar zelfs @realDonaldTrump reageerde voorlo-
pig gematigd, namelijk niet. Misschien omdat hij voor het
eerst iets van Kim begrijpt: sport.
In 1971 kwam een Amerikaans tafeltennisteam op uitno-
diging van Grote Roerganger Mao naar China. Het was
22 jaar geleden dat een officiële Amerikaanse delegatie
China bezocht, de verhoudingen waren ijzig. De ‘ping-
pongdiplomatie’ effende de weg voor het bezoek van pre-
sident Nixon aan China, een jaar later, en voor de betere re-
latie tussen beide landen.
Iemand heeft Kim erop gewezen wat sport vermag. Den-
nis Rodman wellicht – de excentrieke basketballer en
Kims enige Amerikaanse vriend. Zijn grootvader en stich-
ter van de natie Kim Il-sung wilde in de jaren zeventig aan
de voet van de heilige vulkaan Paektu al een wintersport-
paradijs uit de grond stampen, met het doel ooit de Win-
terspelen naar Noord-Korea te halen. Het liep allemaal op
niks uit, maar de Kimmetjes zijn dus wel sportminded en
begrijpen heel goed dat sport meer is dan louter sport.
Heeft Kim Jong-un nog een paar knappe schaatsers in
de aanbieding die het diplomatieke offensief sportief ge-
stalte kunnen geven? Ik pakte er de 45ste editie van het on-
volprezen Schaatsseizoen bij en daaruit bleek helaas dat
het Noord-Koreaanse langebaanschaatsen behoorlijk op
achterstand is geraakt. Een Am Hyang Mi, een Ri Tae Soy:
het houdt niet over, ze hebben nog net geen stoel nodig,
het lijkt nergens op. Gelukkig schijnt er nog een Noord-
Koreaans ijsdanspaar te zijn dat heel behoorlijk ijsdanst.
Maar eigenlijk doet dat er niet zo veel toe. Meedoen is
belangrijker dan winnen. In Zuid-Korea zijn ze opgelucht:
zo lang er door zijn onderdanen olympisch wordt ge-
sport, taalt Geweldige Leider hopelijk niet naar de knop.
De dooi moet invallen tijdens de Winterspelen.
VANAVOND REGEN
’s Ochtends zon, vanmiddag bewolkt. Tegen de avond
trekt een regengebied het land in. Het is 7 graden. Mor-
gen onstuimig met in het noorden kans op storm. De zon
schijnt, maar er vallen ook buien. 9 graden. Pagina V11
Moorlag wil eerst onafhankelijk onderzoek
Omstreden PvdA’er denkt
nog niet aan opstappen
Raoul du Pré
Den Haag
De PvdA sluit de rijen in een po-
ging om het in opspraak geraakte
Tweede Kamerlid William Moor-
lag te bewegen zijn zetel op te ge-
ven. Vooralsnog vergeefs: Moorlag
is niet van plan te wijken voordat
er een ‘zorgvuldig en onafhanke-
lijk’ onderzoek heeft plaatsgevon-
den naar zijn handelen.
Dat plaatst de partijtop voor een inge-
wikkelde keuze: het partijbestuur is in-
middels principieel overtuigd dat
Moorlags verleden bij de sociale werk-
plaats Alecson in Assen niet valt te ver-
enigen met zijn positie als Kamerlid.
Hem is sinds 21 december verzocht te
vertrekken.
Maar als het erop aankomt heeft de
partij geen enkel machtsmiddel om
Moorlag te dwingen. Hij kan wel uit de
fractie worden gezet, maar niet uit de
Kamer. Voor de PvdA dreigt dan ver-
dere afkalving van negen naar acht ze-
tels. De situatie leidde rond de jaarwis-
seling tot koortsachtig overleg tussen
alle betrokkenen.
Moorlag – Tweede Kamerlid sinds ok-
tober als opvolger van Jeroen Dijssel-
bloem – kwam in opspraak toen de
rechter eerder deze maand oordeelde
dat hij als directeur van Alescon, de so-
ciale werkplaats in Assen, enkele hon-
derden werknemers met een arbeids-
beperking via een schijnconstructie in-
huurde.
De PvdA strijdt juist tegen zulke con-
structies omdat werknemers daardoor
een lager salaris krijgen en niet onder
Jezus redt, alle mensen opgelet,
maar in Zweden is Hij voortaan Het
Eric van den Outenaar
Tranås
De figuur van Jezus is in de ogen
van een van de bisdommen in de
Zweedse Kerk niet mannelijk,
maar onzijdig. Om transseksue-
len in de kerk te omarmen ver-
wijst het bisdom voortaan bij
voorkeur naar Jezus met het ge-
slachtsneutrale Zweedse persoon-
lijk voornaamwoord hen. Dat valt
niet bij iedereen in goede aarde.
Sinds 2015 is aan de officiële
Zweedse woordenlijst een gender-
neutraal voornaamwoord toege-
voegd. Naast han (hij) en hon (zij)
kent Zweden de verwijzing hen. De
Zweedse taalunie kwam hiermee
tegemoet aan een wens van trans-
seksuelen en iedereen die niet in
de categorie hij of zij valt.
De Zweedse Kerk wil nu het
goede voorbeeld geven. Een paro-
chie in Västerås – een van de groot-
ste steden in Zweden – plaatste in
december een advertentie in de
krant ter aankondiging van de
SPRAAKMAKERS
DIT WORDT Nieuwe talkshow op Radio 1, waarin
VANDAAG een belangrijke rol is weggelegd
NIEUWS voor de luisteraar. Van 9.30 tot 11.30.
een cao vallen. ‘Er
ontstaat een
klasse van wer-
kende armen’,
meende ook
Moorlag zelf, toen
hij jaren geleden
nog vakbondsbe-
Moorlag stuurder was bij
Foto ANP Abvakabo FNV.
Alescon moet van
de rechter meer dan vierhonderd werk-
nemers alsnog hun misgelopen loon,
seniorenverlof, eindejaarsuitkeringen
en ziekteverloven betalen.
De Kamerfractie onder leiding van
Lodewijk Asscher gaf Moorlag eerder
het voordeel van de twijfel, nadat hij
uitleg had gegeven: hij handelde niet
om er zelf beter van te worden maar
om banen te redden. Vanaf zijn aantre-
den bij Alecson in 2015 had hij boven-
dien juist geprobeerd schijnconstruc-
ties aan te pakken. Het uitzendbureau
dat daarvoor werd ingeschakeld, was
door zijn voorganger opgezet.
Buiten de fractie groeide in de afge-
lopen weken niettemin het verzet te-
gen Moorlags aanblijven. Een schijn-
constructie onder de hoede van een
PvdA’er blijft onaanvaardbaar, vinden
Vooral buiten de
fractie groeide
het verzet tegen
zijn aanblijven
jaarlijkse kerstdienst. Daarin ge-
bruikte de kerk voor het eerst het
woord hen ter verwijzing naar Je-
zus.
‘Ik ben verbaasd dat dit wordt
gezien als provocerend’, zei pries-
ter Susann Senter tegen de krant
Dagens Nyheter. Binnen de kerk is
volgens haar uitvoerig over de ‘ge-
slachtsverandering’ gediscussi-
eerd. De kerk erkent nog steeds
dat de historische Jezus een man
was. Maar dat gegeven is irrele-
vant voor het christelijke geloof in
het moderne Zweden, zei Stenter:
‘Jezus is waarlijk God en waarlijk
mens. Daarmee stijgt Jezus uit bo-
ven hem of haar.’
In een persverklaring schaart
Mikael Mogren, de bisschop van
Västerås, zich achter de beslissing.
Hij wil de kerk toegankelijker ma-
ken voor bijvoorbeeld transseksu-
elen en travestieten. ‘Ik heb kren-
kende formuleringen gelezen
over travestieten, transseksuelen
en andere transpersonen.
Daarom wil ik één ding duidelijk
veel PvdA’ers, zeker nu de partij zich in
de oppositie weer nadrukkelijk profi-
leert op de sociaal-economische linker-
flank.
Die overtuiging leeft ook in het par-
tijbestuur, dat partijleider Asscher vo-
rige week vroeg aan te sturen op Moor-
lags vertrek. Maar een gesprek tussen
Asscher en Moorlag leverde zaterdag
niets op. ‘We hebben een agreement to
disagree moeten sluiten’, aldus Moor-
lag.
De Jonge Socialisten – de jongerenor-
ganisatie van de PvdA – haalden in de-
cember de 750 handtekeningen op die
nodig zijn om een speciale ledenraad
bijeen te roepen. Die moet zich gaan
uitspreken over Moorlags aanblijven.
Een datum voor die ledenraad is nog
niet vastgesteld.
Moorlag wil die bijeenkomst gebrui-
ken om zich te verdedigen. Hij vindt
dat er te snel en te lichtvaardig over
hem wordt geoordeeld. Hij heeft het
partijbestuur een tegenvoorstel ge-
daan: een onafhankelijk onderzoek
naar zijn tijd bij de sociale werkplaats.
‘Dat vind ik een plicht en een recht’, al-
dus Moorlag in een verklaring die hij
zaterdag publiceerde. Hij wil een oor-
deel over de vraag of hij bij Alescon te-
gen de regels van goed bestuur heeft
gehandeld en of hij de interne erecode
voor PvdA-bestuurders heeft geschon-
den. ‘De onderzoekscommissie moet
zo zijn samengesteld dat deze het ver-
trouwen kan hebben van het partijbe-
stuur, de politiek leider en Moorlag.’
Het partijbestuur neemt dat voor-
stel in overweging, maar kon op
Nieuwjaarsdag niet zeggen of het
wordt geaccepteerd.
maken: transpersonen zijn ge-
schapen door God, hun lichamen
behoren tot Gods mooie en unieke
schepsels.’
Volgens Mogren is de manne-
lijke identiteit van Jezus Christus
door heersers gebruikt om de
macht van de man over de vrouw
te legitimeren. Door van Jezus in
theologische zin een onzijdig per-
soon te maken, valt de religieuze
rechtvaardiging weg onder de on-
derdrukking van de vrouw, vindt
Mogren.
Het woord hen is in Zweden al
langer aan een opmars bezig. In
kranten lees je het vaker op plek-
ken in de zin waar vroeger auto-
matisch ‘hij’ zou zijn gebruikt. Bij-
voorbeeld ter verwijzing naar de
piloot (in de zin van alle piloten) –
ook vrouwen oefenen dit beroep
immers uit. Daarnaast gebruiken
rechters het woord als ze in alge-
mene zin verwijzen naar een da-
der (gärningsman in het Zweeds).
‘Hij’ gebruiken, dat vinden ze stig-
matiserend.

OPENBAAR
Het Nationaal Archief geeft
op ‘Openbaarheidsdag’ weer
geheime stukken prijs.
DE
MENSEN
VAN
2018
‘I
k kan alleen maar warme
woorden wijden aan Karel’,
zegt oud-minister van Bui-
tenlandse zaken Uri Rosen-
thal (2010-2012), die bij zijn
aantreden het corps diplo-
matique op de kast joeg
met de uitspraak dat het
voorbij moest zijn met ‘diplomatie als
rustiek tijdverdrijf’. Een jaar later
kreeg hij in de persoon van Karel van
Oosterom een naaste medewerker die
Rosenthal nu typeert als: ‘Een keihar-
de werker – wat zeg ik, hij is onver-
moeibaar’.
Een rondgang langs (oud-)diploma-
ten en voormalige bewindslieden le-
vert een keur aan superlatieven op
over Van Oosterom (59), die dit jaar Ne-
derland vertegenwoordigt in de Veilig-
heidsraad van de Verenigde Naties.
Al sinds 2013 is hij in New York PV
(Permanent Vertegenwoordiger, zoals
een ambassadeur bij internationale
organisaties heet). Hij bekleedt een
van de belangrijkste diplomatieke
posten. Alle kritiek op de VN ten spijt
is de volkerenorganisatie bij uitstek
de plaats waar internationale conflic-
ten (verbaal) worden uitgevochten,
waar beslissingen vallen over mili-
taire interventie (vredesmissies),
waar belangrijke instituten (zoals het
Joegoslavië-Tribunaal) opgericht wor-
den. Als tijdelijk lid van het hoogste
VN-orgaan, de Veiligheidsraad, gaat
Nederland met Van Oosterom een rol
op het wereldtoneel spelen.
Nederland probeert eens in de vijf-
tien, twintig jaar een van de tien niet-
permanente leden van de Veiligheids-
raad te zijn. Voor die eervolle plek
moet soms geknokt worden. In 2016
ging de strijd om twee vrijkomende
zetels tussen drie landen: Nederland,
Zweden en Italië. Zweden kreeg al snel
voldoende stemmen van de VN-lidsta-
ten, waarna een bloedstollende strijd
losbarstte tussen Italië en Nederland.
Van Oosterom speelde, volgens inge-
wijden, een belangrijke rol bij het com-
promis dat werd gesloten om te voor-
komen dat Nederland naast de be-
geerde zetel greep. De uitkomst was,
zoals hij het zelf noemt, een split term:
Italië lid in 2017, Nederland in 2018.
Normaliter zetelt een niet-permanent
lid twee jaar in Veiligheidsraad.
Bij twee eerdere lidmaatschappen
van de Veiligheidsraad moest een zit-
tende ambassadeur plaatsmaken
voor iemand van een zwaarder kali-
ber: oud-minister Max van der Stoel
(1983-1984) en veteraan-diplomaat Pe-
ter van Walsum (1999-2000). Dat Van
Oosterom zou blijven, lijkt niet aan
twijfel onderhevig te zijn geweest. ‘Hij
is een zwaargewicht’, zegt Boudewijn
van Eenennaam, oud-ambassadeur in
Washington en ook voormalig PV (bij
de VN in Genève). ‘Er is helemaal geen
discussie geweest over de vraag of hij
zou blijven zitten’, weet Bram van
Ojik, oud-diplomaat, nu Tweede Ka-
merlid voor GroenLinks.
WERKDRUK STREEKVERVOER
Het ultimatum voor de
werkgevers in het streekvervoer
loopt af. De FNV dreigt met acties.
Van wie gaan we in het nieuwe jaar meer horen? In aflevering 1 Karel van
Oosterom, die voor Nederland een jaar in de Veiligheidsraad plaatsneemt.
Door Theo Koelé Foto Marcel Wogram
’s Lands netwerker in New York
Karel van Oosterom, Permanent Vertegenwoordiger van Nederland bij de Verenigde Naties.
Van Oosterom zelf: ‘Het kabinet
heeft in 2013 besloten mij voor zes
jaar aan te stellen als Nederland zou
worden gekozen in de Veiligheids-
raad, en voor vier jaar als dat niet zou
lukken. Nu Nederland gekozen is,
blijf ik PV tot de zomer van 2019’. Een
termijn van zes jaar is ongebruikelijk
lang, en geldt als blijk van waarde-
ring.
Zijn eerste standplaats was Damas-
cus (1992-1996), later werkte hij op de
ambassades in Ottawa en Beijing. In
Den Haag was hij onder meer raads-
adviseur van de premiers Jan Peter
Balkenende en Mark Rutte. In de na-
bijheid van het Torentje ‘leer je snel
reageren en improviseren’, zegt Van
Ojik.
Onder VVD-minister Rosenthal
keerde Van Oosterom terug op Bui-
tenlandse Zaken, als directeur-gene-
raal politieke zaken (DGPZ) – ‘een
functie die met stip genoteerd staat
in de pikorde’, zoals Rosenthal het
uitdrukt. De DGPZ is ook zichtbaar
Ten eerste
voor de buitenwereld; bij vergaderin-
gen van de Kamercommissie voor
Buitenlandse Zaken zit hij naast de
minister en fluistert de bewindsman
zonodig iets in of schuift notities toe.
Op zijn huidige standplaats New
York imponeerde hij bezoekers niet
alleen met zijn kennis, maar ook met
zijn enorme netwerk. Hij bracht
hooggeplaatste gasten in contact met
interessante buitenlandse gespreks-
partners. Geen eenvoudige opgave
voor de representant van een klein
DE VOLKSKRANT
DINSDAG 2 JANUARI 2018 3
land in de VN-hoofdstad, waar het
wemelt van de werklunches en an-
dere bijeenkomsten. ‘Iedereen vraagt
zich af: ga ik naar de Nederlanders, de
Britten of de Fransen?’, aldus een er-
varingsdeskundige.
‘Hij is gemakkelijk aanspreekbaar,
voelt zich niet te goed om aandacht
te geven aan een klein clubje als het
onze’, zegt Caecilia van Peski, be-
stuurslid van de Nederlandse Vereni-
ging voor de Verenigde Naties, ‘een
soort VN-fanclub’.
Eenmaal in de Veiligheidsraad zal
hij veel werk moeten afstaan aan zijn
team, dat door de vorige minister van
Buitenlandse Zaken Bert Koenders
(PvdA) flink is uitgebreid. De Neder-
landse regering wil dit jaar aandacht
vragen voor tal van onderwerpen,
van versterkte vredesmissies tot kli-
maatverandering, van migratie tot
terrorisme. Maar Van Oosterom zal
zich vooral met onverwachte gebeur-
Er is helemaal
geen discussie
geweest over de
vraag of hij goed
genoeg is voor de
Veiligheidsraad
Bram van Ojik oud-diplomaat
(en Kamerlid voor GroenLinks)
tenissen moeten bezighouden. Vol-
gens ingewijden is hij daartoe prima
in staat, getuige zijn snelle handelen
na het neerschieten van de MH17.
Van Oosterom, gevraagd naar de
gang van zaken in de zomer van 2014,
toont zich bescheiden: ‘MH17 heeft
ons natuurlijk allemaal erg geraakt.
De MH17-resolutie (waarin gevraagd
wordt om berechting van de verant-
woordelijken – red.) was een initiatief
van Australië, dat toen lid was van de
Veiligheidsraad en ook veel slachtof-
fers te betreuren had. We hebben
meegewerkt aan zowel de resolutie
als de persverklaring die de Veilig-
heidsraad al snel uitbracht’.
Ook wijst Van Oosterom op de in-
tensieve samenwerking met het mi-
nisterie in Den Haag, in het bijzonder
met PvdA-minister Frans Timmer-
mans. ‘Zeker toen hij persoonlijk
hierheen kwam en zijn bekende
speech in de Veiligheidsraad gaf.’ De
toespraak, waarin de minister pro-
beerde het lot van de slachtoffers te
schetsen, bracht Van Oosteroms
Amerikaanse collega Samantha Po-
wer tot tranen. Van Oosterom wil blij-
ven hameren op uitvoering van de re-
solutie – oog in oog met zijn Russi-
sche collega.
 DE VOLKSKRANT
4 DINSDAG 2 JANUARI 2018
Ten eerste
BIJ MAASTRICHT
Grens met België weer midden in de Maas
Met ingang van maandag ligt
de grens tussen België en Ne-
derland nabij Maastricht weer
in het midden van de Maas. Met
de grenscorrectie in de rivier
bij Visé, Eijsden-Margraten en
Maastricht komt een einde aan
de onduidelijke situatie in het
gebied. België en Nederland be-
sloten tot aanpassing in ver-
band met problemen bij de
handhaving van de openbare
orde. Enkele eilandjes in de
Maas werden gebruikt door
stropers, illegale vissers en
wildkampeerders. De onbe-
woonde gebieden in de rivier
waren voor zowel Nederlandse
als Belgische ordehandhavers
niet te betreden zonder de
RUTTE BEZOEKT KURZ
Nieuwjaarsconcert Wiener Philharmoniker
Premier Rutte bezoekt in Wenen het traditionele Nieuwjaarscon-
cert van de Wiener Philharmoniker met de nieuwe Oostenrijkse
premier Sebastian Kurz, in de gouden zaal van de Wiener Musik-
verein. Rutte overlegde met Kurz over onderwerpen als migratie
en de monetaire unie. Hij verspreidde deze foto zelf via Twitter.
Ik zat te appen,
lette even niet op
en botste op mijn
voorganger
Fred Teeven voormalig staats-
secretaris van Justitie zaterdag
in een interview met De Tele-
graaf. Hij veroorzaakte in 2015
een ernstig verkeersongeluk.
Hij werkt sinds kort als bus-
chaufeur en heeft een advies-
bureau voor internetveiligheid.
GEMEENTERAAD AMSTERDAM
Sunny Bergman op lijst partij Sylvana Simons
Documentairemaker Sunny
Bergman is een van de kandida-
ten die voor de politieke partij
van Sylvana Simons meedin-
gen naar een plek in de Amster-
damse gemeenteraad. Simons
maakte de kandidatenlijst van
haar partij BIJ1 maandag be-
kend. Bergman is onder meer
bekend van de documentaire
Zwart als Roet over het Zwarte
Pietendebat. Ook schrijver en
oud-SP-senator Anja Meulen-
belt staat op de lijst, net als de
Surinaams-Nederlandse antro-
poloog Gloria Wekker, pro-
landsgrens over te steken. Vol-
gens de provincie Limburg is
de grenscorrectie ‘ontstaan in
harmonie en met respect voor
elkaar’. De oude grens in het ge-
bied werd in 1843 vastgesteld
en liep telkens langs het diep-
ste punt in de Maas. Bij de aan-
leg van de verbinding tussen
het Julianakanaal en het
Albertkanaal werd ook de
bochtige Maas rechtgetrokken.
Daardoor kwamen stukjes
Belgisch grondgebied ineens
in Nederland te liggen en an-
dersom. In juni 2016 bereikten
beide landen een akkoord
over een correctie, die op
nieuwjaarsdag 2018 is inge-
gaan. ANP
VERENIGDE STATEN
Verkoop marihuana
vrij in Californië
In de Amerikaanse staat Cali-
fornië is sinds maandag de
verkoop van marihuana
voor recreatief gebruik toe-
gestaan. Tientallen winkels
die marihuana verkopen,
zijn geopend in de staat met
39,5 miljoen inwoners. Een
meerderheid van de kiezers
stemde in november 2016
voor het legaliseren van ma-
rihuana. Het gebruik is nu in
zes staten toegestaan. Econo-
men verwachten dat Califor-
nië jaarlijks 835 miljoen
euro binnenkrijgt aan belas-
ting op de marihuanaver-
koop. Reuters
grammamaker Anousha
Nzume en Jazie Veldhuizen, een
van de mensen die in 2016 wer-
den opgepakt tijdens een pro-
test tegen Zwarte Piet. Simons
zelf wordt lijsttrekker. Ze was
eerder kandidaat-Kamerlid
voor Denk. Toen ze daar ver-
trok, richtte ze Artikel 1 op,
maar de partij kreeg niet vol-
doende stemmen voor een Ka-
merzetel. Van de rechter moest
de partij een andere naam ge-
bruiken omdat Artikel 1 al toe-
behoort aan een kenniscen-
trum tegen discriminatie. ANP
Dit keer komen
de arme Iraniërs
in verzet
De protesten in vele steden van Iran
komen als een verrassing voor
de regering van president Rohani.
‘De opgekropte woede komt naar buiten.’
Sacha Kester, Theo Koelé
Amsterdam
Duizenden Iraniërs gaan al vijf dagen de
straat op om te demonstreren tegen het re-
gime en de economische ongelijkheid in
het land. Het zijn de grootste protesten in
jaren, en de regering lijkt er volledig door
te zijn overvallen.
‘Dit keer zijn het niet de studenten en de
middenklasse die de straat op gaan, maar
de armeren bij wie het water aan de lippen
staat’, zegt Iran-deskundige Peyman Jafari,
politicoloog aan de Universiteit van Am-
sterdam. ‘De opgekropte woede komt bij
hen naar buiten.’
Bij de protesten zijn de afgelopen dagen
zeker twaalf betogers gedood en honder-
den gearresteerd; maandag zou er een po-
litieagent door een demonstrant zijn neer-
geschoten. Volgens de staatstelevisie kwa-
men veiligheidstroepen zondag in actie
toen ‘gewapende betogers’ politiebureaus
en militaire bases probeerden over te ne-
men. President Hassan Rohani zei maan-
dag dat hij de onvrede over de economi-
sche situatie begrijpt en dat het Iraniërs
vrij staat om kritiek te hebben, maar hij
waarschuwde dat Iran zal afrekenen met
‘relschoppers’ die de demonstraties mis-
bruiken.
De protesten begonnen vorige week
donderdag in Mashhad, de tweede stad
van het land. In eerste instantie waren het
conservatieve hardliners die de straat op
gingen om het economische beleid van de
gematigde Rohani aan te vallen. ‘Ze wilden
laten zien dat de president geen oog heeft
voor de armen, die de constant stijgende
prijzen niet meer kunnen opbrengen’, zegt
Jafari. ‘Maar ze verloren de controle toen
steeds meer mensen zich bij het protest
aansloten en de demonstraties zich over
steden in het hele land verspreidden. De
hardliners lijken zich in eigen voet te heb-
ben geschoten, want nu roepen demon-
stranten ook op tot het vertrek van de gees-
telijken en noemen hierbij zelfs de naam
van de hoogste geestelijk leider Ali Khame-
nei.’
Prijsverhogingen
De woede bij de bevolking is volgens Jafari
aangewakkerd door de begroting die de
president kort geleden aan het parlement
heeft gepresenteerd. Hierin werden een
aantal prijsverhogingen aangekondigd,
zoals een verdriedubbeling van de prijs
van benzine, maar Rohani gaf ook open-
heid van zaken over het geld dat naar in-
stellingen gaat die in handen zijn van de
geestelijken. ‘Dat zette kwaad bloed’, aldus
Jafari. ‘Wij krijgen het steeds slechter, zo
voelt de bevolking, en het geld gaat naar de
religieuze leiders.’
Terwijl het volk juist zo had gerekend op
een verbetering van zijn situatie. Toen in
2015 een akkoord over het Iraanse kernpro-
gramma werd gesloten met de Verenigde
Staten en vijf andere landen, bezwoer Ro-
hani dat de economie zou aantrekken. Dat
is niet gebeurd: de werkloosheid is gigan-
tisch (onder jongeren in de steden naar
schatting 40 procent) en het leven wordt
almaar duurder. Sommige levensmidde-
PROTESTEN IN IRAN
Tonekabon Karaj
Zanjan
Abhar Mashhad
Teheran
Arak
Kerman- Dorud
shah
Shahrekord
Khorrama-
bad Izeh IRAN
len zijn de afgelopen maanden
tientallen procenten duurder
geworden. De sancties, die Bandar Abbas
door de VS nog niet zijn opge-
heven, zijn daar deels de oor- 020118 © de Volkskrant - tb.
zaak van, maar zeker ook de Bron: Maps4News/BBC
corruptie in het land, die Ro-
hani beloofd had aan te pakken.
‘De president heeft zijn beloften
niet waargemaakt’, zegt Fariborz Raisdana,
een prominente Iraniër die bekendstaat
als een criticus van het regime.
Sinds 2009 zijn er geen grote demon- Wij krijgen
straties meer geweest in het land, maar het steeds
Raisdana ziet (nog) geen parallel met deze
massaprotesten. ‘Toen ging het om demo-
slechter, zo
cratie, nu draait het vooral om economie’, voelt de
zegt de econoom en activist zondag telefo- bevolking, en
nisch vanuit de Iraanse hoofdstad. Iraniërs
gingen destijds de straat op na de herver- het geld gaat
kiezing van de ultra-conservatieve Mah- naar de
moud Ahmedinejad tot president en de ar- religieuze
restatie van diens politieke rivalen. ‘Nu
gaat de werkende klasse de straat op, in leiders
2009 was het vooral de intelligentsia die
het initiatief nam.’ Peyman Jafari
Universiteit van
Ordetroepen Amsterdam
Raisdana vreest voor bloedvergieten als de
protesten aanhouden, zoals deze ook in
2009 keihard werden neergeslagen. ‘Ik ben
bang voor een escalatie van het geweld’,
zegt hij. Ordetroepen staan volgens hem
‘overal klaar om bij het minste of geringste
op te treden, zelfs op betogers te schieten’.
Of betogers zich laten afschrikken door de
Ik ben bang
regering en de gevreesde Revolutionaire
Garde, die dit weekeinde met hard ingrij- voor een
pen hebben gedreigd, is moeilijk in te escalatie van
schatten. Raisdana: ‘Het gaat om spontane
acties, er zit geen organisatie achter.’ het geweld
Ook Jafari durft hierover geen voorspel-
lingen te doen. ‘Misschien ebt het protest Fariborz Raisdana
weer weg, maar het kan evengoed gebeu- criticus van het re-
ren dat de middenklasse zich erbij aan- gime
sluit. Vooralsnog is dat niet gebeurd. Als ik
moet schatten, dan zijn de afgelopen da-
gen tussen de vijftig- en honderdduizend
mensen de straat op gegaan, in 2009 wa-
ren het er miljoenen.’
De protesten zijn wel veel feller dan in
2009 en de leuzen zijn ongekend radicaal.
Sommige demonstranten roepen ‘dood
aan Rohani’, ‘dood aan Khamenei’ en ‘dood
aan de dictator’, maar Jafari ziet dat toch
eerder als een uitlaadklep voor de opge-
kropte woede, dan een signaal dat het
grootste deel van de bevolking het regime
omver wil werpen.
‘Maar het is zeer significant: deze protes-
ten vergroten de druk op de regering van
onderop, en daar schrikt het regime van. Ik
verwacht dat het op de korte termijn gaat
leiden tot repressie, maar de onvrede zal
niet verdwijnen. Vermoedelijk volgen er
daarom ook concessies, zoals het terug-
draaien van de prijsstijging, en de kleine
stapjes die Rohani al probeert te zetten, bij-
voorbeeld het besluit van vorige week om
vrouwen die geen hoofddoek dragen niet
direct te arresteren. Want wat deze protes-
ten wel duidelijk maken, is dat dit voorbij
de strijd gaat tussen de conservatieven en
de hervormers. Mensen willen echte veran-
deringen, ook op politiek vlak.’

Demonstranten tegen het beleid van de Iraanse regering proberen zich te beschermen tegen traangas bij de universiteit van Teheran.
Zijn Iraanse vrouwen jaloers op Saoedische?
De straffen op overtreding
van de strenge kledingregels
in Iran lijken sinds vorige
week iets versoepeld. Heeft
dat iets te maken met de
modernisering door de jonge
kroonprins in het buurland
Saoedi-Arabië?
D
at Iran en Saoedi-Arabië rivalen
zijn op militair, politiek, econo-
misch en religieus gebied, is ge-
noegzaam bekend. Volgens
sommige waarnemers echter heeft de ri-
valiteit tussen de buurlanden er een
nieuwe, verrassende dimensie bij gekre-
gen: vrouwenrechten.
Dat is althans één interpretatie van
een ontwikkeling afgelopen week in Te-
heran, waar het hoofd van het politie-
korps van de Iraanse hoofdstad, gene-
raal Hossein Rahimi, bekendmaakte dat
vrouwen die de strenge kledingregels
overtreden niet langer gearresteerd zul-
len worden, maar voortaan moeten deel-
nemen aan een soort heropvoedingscur-
sus. Revolutionair lijkt de maatregel op
het oog niet te zijn. Aan de kledingvoor-
schriften zelf verandert niets. Vrouwen
moeten nog altijd het haar bedekken
met een hoofddoek en het lichaam met
een chador of een lange overjas, de
manteau. Ook het gebruik van make-
up blijft aan beperkingen onderhevig.
Wat verandert, is dat vrouwen die ge-
kleed zijn volgens wat in Iran ‘slechte
hijab’ wordt genoemd, niet langer wor-
den meegenomen voor verhoor en
straf. Rahimi geeft de voorkeur aan de
‘opvoedkundige’ benadering, zei hij
woensdag. In speciale klassen krijgen
overtreders de ‘islamitische waarden’
bijgebracht.
Autorijden
De versoepeling komt terwijl ook in
buurland Saoedi-Arabië opmerkelijke
dingen gebeuren op vrouwengebied.
De door de jonge kroonprins Moham-
mad bin Salman in gang gezette mo-
dernisering pakt goed uit voor vrou-
wen. Zij mogen binnenkort autorijden
en het verbod op het bezoeken van
sportstadions wordt opgeheven. Ook
meer in het algemeen bepleit de prins
een minder rigide maatschappelijk kli-
maat en een ‘gematigde’ vorm van is-
lam.
Houden de twee ontwikkelingen ver-
Protesten in Iran Ten eerste
Rivaliteit band met elkaar? Dat suggereert The
New York Times, een van de weinige bui-
tussen twee tenlandse kranten met een correspon-
landen krijgt dent (Thomas Erdbrink) in Teheran. On-
verrassende der de kop ‘De nieuwste machtsstrijd
van Iraniërs en Saoedi’s: meer rechten
dimensie: voor vrouwen’ stelt de Amerikaanse
rechten van krant dat de aartsrivalen nu concurre-
ren op ongekend terrein, dat van gen-
vrouwen dergelijkheid.
Verderop in het artikel wordt echter
gas teruggenomen. Het is ‘onduidelijk’
of de veranderingen in Saoedi-Arabië
van invloed zijn geweest op wat in Iran
gebeurt.
Eerder vorige week publiceerde The
New York Times een bijdrage van de
Iraans-Amerikaanse journaliste Roya
Hakakian, die een duidelijk verband
ziet. De vroegere sjah van Perzië gaf
vrouwen al meer rechten, schrijft Haka-
kian. ‘Nu volgt een Saoedische prins in
zijn voetsporen.’ Volgens haar hebben
Iraanse vrouwen dat goed in de gaten
en oefenen zij met dat voorbeeld druk
uit op het regime. ‘Tekenen van ‘Saoedi-
jaloezie’ zijn al zichtbaar.’
In september waren Iraanse vrouwen
in Teheran boos dat zij de wedstrijd
Iran-Syrië, onderdeel van het WK voet-
bal, niet mochten bijwonen, terwijl Sy-
rische vrouwen wel naar binnen kon-
DE VOLKSKRANT
DINSDAG 2 JANUARI 2018 5
Foto EPA
den. Ook vrouwelijke parlementsleden
maakten er een punt van. Niet toevallig,
stelt Hakakian, werd een paar weken la-
ter in Saoedi-Arabië het stadionverbod
voor vrouwen opgeheven.
Praktische reden
De andere interpretatie is minder opwin-
dend. De maatregel van de in augustus
aangetreden politiechef zou een prakti-
sche achtergrond hebben. ‘Het arreste-
ren en berechten van vrouwen kostte te
veel tijd’, zegt de Iraanse journalist Nader
Karimi Joni tegen The New York Times. De
verkeerspolitie van Teheran verbali-
seerde in 2015 40 duizend vrouwen alleen
al omdat ze in de auto hun hoofddoek
hadden afgedaan.
Volgens de Arabische krant Al Monitor
wordt in de nieuwe aanpak ‘onderscheid
gemaakt tussen het overtreden van gods-
dienstige regels en zwaardere misdrij-
ven’.
Bovendien: op baanbrekende initia-
tieven op het gebied van vrouwenrech-
ten was de nieuwe Iraanse president,
Hassan Rouhani, tot nu niet betrapt.
‘Dit is een kleine overwinning’,
schrijft masih.alinejad op Instagram,
‘maar we winnen pas echt als de ver-
plichte hoofddoek wordt afgeschaft.’
Rob Vreeken
6 DE VOLKSKRANT
DINSDAG 2 JANUARI 2018

Ten eerste
Politie en hulpverleners minder vaak aangevallen dan bij vorige Oud en Nieuw

Jaarwisseling verloopt met minder incidenten

Sander van Walsum
Amsterdam
De jaarwisseling is in Nederland
per saldo rustiger verlopen dan
vorig jaar. In de meeste regio’s wa-
ren er minder brandmeldingen
en hoefden brandweer en politie
minder vaak uit te rukken. Het
aantal incidenten nam, in verge-
lijking met de jaarwisseling 2016-
2017, af met 17 procent – van ruim
zevenduizend tot een kleine zes-
duizend.
Het aantal incidenten met vuurwerk
daalde met 27 procent – van bijna drie-
duizend naar ruim tweeduizend. Het
aantal gevallen van geweld tegenover
politiemensen en andere hulpverle-
ners nam af met respectievelijk 77 en
43 procent. Er werden 22 procent min-
der mensen aangehouden dan vorig
jaar. Liesbeth Huyzer, lid van de korps-
leiding van de Nationale Politie,
schrijft deze ontwikkeling mede toe
aan het tegengaan van de handel in
illegaal vuurwerk. ‘Maar het weer heeft
ongetwijfeld ook een rol gespeeld.’
In de provincie Utrecht beperkte het
aantal incidenten zich tot 199, tegen-
over 333 vorig jaar. Het aantal auto-
branden in de provincie nam met veer-
tien af tot twintig. Reden voor een
woordvoerder om over een ‘gezellige
en beheersbare jaarwisseling’ te spre-
ken. De gunstige trend in Utrecht
hangt mogelijk samen met het feit dat
de politie in sommige delen van de
provincie nauw heeft samengewerkt
met buurtapp-groepen. Daardoor kon,
bijvoorbeeld in IJsselstein, tijdig bij in-
cidenten worden opgetreden.
In Amsterdam nam het aantal bran-
den en ambulanceritten af ten op-
zichte van vorig jaar. Op de brandweer
werd 165 keer een beroep gedaan. Ze-
ventien auto’s, twee vrachtwagens en
vijf scooters gingen tijdens de festivi-
teiten in vlammen op. Het aantal con-
Inwoners van Batenburg doen een nieuwjaarsduik in de Maas.
tainerbranden nam fors af ten op-
zichte van vorig jaar. Er zijn geen grote
branden gemeld.
Het aantal aanhoudingen nam toe:
43, tegenover 32 tijdens de vorige jaar-
wisseling. Enkele aanhoudingen hin-
gen samen met bedreigingen van
hulpverleners. Daarvan is vijfmaal
melding gemaakt. ‘Dat is minder dan
vorig jaar’, zegt een woordvoerder van
de gemeente, ‘maar vergelijkbaar met
wat de jaren daarvoor gebruikelijk
was. Dit soort incidenten gebeurt he-
laas elk jaar, maar elk incident is er één
te veel.’
In de veiligheidsregio Den Haag
– waartoe zeven gemeenten behoren –
hebben zich geen ‘grote incidenten’
Foto Marcel van den Bergh / de Volkskrant
voorgedaan. Wel talrijke kleinere voor-
vallen. Daartoe behoren achttien auto-
branden en 45 ongelukken waarvoor
de ambulance moest uitrijden, elf keer
in verband met vuurwerkletsel. In de
Schilderswijk is een cameraman van
RTL4 gemolesteerd. Op het Kaapse-
plein werden agenten met vuurwerk
bekogeld. In verband daarmee zijn
twee mensen aangehouden. In totaal
zijn in de regio Den Haag 98 aanhou-
dingen verricht.
Niettemin is burgemeester Pauline
Krikke ‘alles overziend niet ontevre-
den’ over het verloop van de jaarwis-
seling in Den Haag. ‘Het is natuurlijk
fijn dat er geen ernstige calamiteiten
waren en dat de jaarwisseling voor het
Ik ben alles overziend
niet ontevreden.
Maar ieder incident
is er één te veel
Pauline Krikke
Burgemeester Den Haag
overgrote deel van de mensen in Den
Haag een feest was. Maar voor mij
geldt: ieder incident is er één te veel.
Je zal maar met vuurwerkletsel op de
spoedeisende hulp zijn beland. Of het
zal jouw auto zijn die in brand is ge-
vlogen. Of het zal jou als hulpverlener
overkomen dat er vuurwerk naar je
wordt gegooid, dan heb je er niets aan
dat de jaarwisseling over het alge-
meen relatief rustig verlopen is. Dan
is dat voor jou echt anders. Dus tevre-
denheid? Nee, dat is te sterk uitge-
drukt.’
In verband met de zware windstoten
die het KNMI voorspelde zijn de vuur-
werkshows op Laak en Scheveningen
afgelast. Ook het doorgaan van de
vuurwerkshow aan de Hofvijver – waar
het ‘nationale aftelmoment’ werd ge-
registreerd – was lange tijd onzeker. Pas
te elfder ure werd besloten dit evene-
ment doorgang te laten vinden. Burge-
meester Krikke: ‘We hebben het besluit
uiteindelijk laat genomen, zodat we
echt de beschikking hadden over de
meest actuele weersvoorspellingen en
windsnelheden. Als we eerder op de
dag een besluit hadden genomen, had-
den we waarschijnlijk moeten afgelas-
ten.’ Zo’n vijftienduizend mensen wa-
ren ter plekke getuige van het natio-
nale aftelmoment.
De regio Rotterdam-Rijnmond
vormde een uitzondering op de regel
van ‘betrekkelijke rust’. Daar kregen de
brandweer en de ambulancediensten
896 meldingen te verwerken, meer
dan tweemaal zoveel als vorig jaar. Om-
streeks 01.00 uur werd gelijktijdig
145 keer een beroep gedaan op de hulp-
diensten. Bij 112 kwamen het eerste uur
van het nieuwe jaar zo’n 500 meldin-
gen per kwartier binnen. Pas om-
streeks half drie werd het rustiger.
In de veiligheidsregio’s Friesland,
Twente en Utrecht zijn dit jaar, voor zo-
ver bekend, geen medewerkers van
hulpdiensten bedreigd. In Drenthe
werden twee tieners opgepakt die
zwaar vuurwerk naar hulpverleners
hadden gegooid. Eerder had het Open-
baar Ministerie aangekondigd dat
mensen die hierbij zijn betrokken voor
poging tot doodslag of zware mishan-
deling vervolgd kunnen worden.

Advertentie

AANVULLINGEN &
VERBETERINGEN
n In de krant van 30 december
2017 wordt Arie Groenevelt aan-
geduid als NVV-voorzitter (p. 1,
12). Groenevelt is geen NVV-
voorzitter geweest, wel voorzit-
ter van de indertijd invloed-
rijke Industriebond NVV (1969-
1979) en van de Industriebond
FNV (1979-1983).

n ‘Latijns-Amerika staat een

golf van presidentsverkiezin-
gen te wachten – van Mexico tot
Argentinië, Brazilië en Colom-
bia gaan de kiezers in 2018 naar
de stembus’ (Zaterdag, 30 de-
cember, p. 7). De verkiezingen in
Argentinië zijn pas in 2019.

n Personeel van stadsvervoer-

der RET krijgt in 2018 een loons-
verhoging van 2 procent en
geen 2,6 procent (Ten eerste,
30 december, p 14). 2,6 procent
extra krijgt het personeel ge-
middeld over een periode van
tweeënhalf jaar.

Overal en altijd de
Volkskrant lezen?
Kijk op volkskrant.nl/digitaal

Bevolking
groeit vooral
door migratie
Nederland telt nu 17,2 miljoen inwoners.
Het afgelopen jaar vestigden zich minder
asielzoekers, maar meer arbeidsmigranten.
Elsbeth Stoker
Amsterdam
In 2017 is de Nederlandse bevolking
met ruim 100 duizend mensen ge-
groeid. De toename is vooral te danken
aan migranten. De samenstelling van
de migratiestroom veranderde wel:
vergeleken met een jaar eerder vestig-
den zich minder asielzoekers en meer
arbeidsmigranten en buitenlandse
studenten in Nederland.
Dat blijkt uit voorlopige cijfers van
het Centraal Bureau voor de Statistiek
(CBS) die dinsdag zijn gepubliceerd.
Nederland telt bijna 17,2 miljoen gere-
gistreerde inwoners.
Volgens het CBS vestigden zich afge-
lopen jaar 82 duizend meer mensen in
Nederland dan er vertrokken. Ook wer-
den er 19 duizend meer baby’s geboren
dan er mensen overleden. Naar ver-
wachting zal de bevolkingsgroei de ko-
mende jaren aanhouden. Over vijf jaar
zullen er volgens het CBS 17,5 miljoen
mensen in Nederland wonen. ‘Maar
van de baby’s moet de groei het niet
hebben, van de migranten wel’, zegt
Jan Latten van het CBS.
Minder Syriërs
In 2016 groeide de bevolking vooral
door de toestroom van asielzoekers. Af-
gelopen jaar schreven zich minder
asielzoekers in. Zo vestigden zich in
2016 nog ruim 25 duizend Syriërs in Ne-
derland, in 2017 waren dat er 16 dui-
zend. Ondanks deze daling blijven mi-
granten met een Syrische achtergrond
de grootste groep nieuwkomers, zij
worden gevolgd door migranten uit
onder meer Polen, India, Letland, Est-
land en Roemenië. Ook het aantal mi-
granten uit Brazilië nam opvallend toe:
in 2016 was het migratiesaldo nog 628,
in 2017 steeg dat naar 1.706.
‘Verrassend in 2017 was het groei-
ende aantal arbeidsmigranten’, zegt
Latten. ‘Dat de Nederlandse economie
goed draait en dat sommige vacatures
niet goed te vervullen zijn, horen ze
ook in het buitenland. Je ziet bijvoor-
beeld een toename van kennismigran-
ten uit India in de regio’s rond Eindho-
ven en Amsterdam.’ In 2017 vestigden
zich 8.310 Indiase nieuwkomers,
3.858 mensen met een Indiase achter-
grond vertrokken weer.
Polen blijft de belangrijkste bron
Advertenties
van arbeidsmigranten. Latten: ‘In dat
land draait de economie ook goed,
maar je hebt nog altijd regio’s met een
hoge werkloosheid. En door het ho-
gere loon blijft Nederland aantrekke-
lijk: je kunt toch al snel een huisje op
het Poolse platteland betalen als je hier
hebt gewerkt.’
Later kinderen
In het verleden betekende economi-
sche groei meestal ook dat het aantal
geboorten toenam. Dat gebeurt nu
niet. Nederlanders krijgen steeds later
kinderen. Naar verwachting zal die
trend aanhouden. Inmiddels is de ge-
middelde leeftijd waarop een vrouw
haar eerste kind krijgt 29,8 jaar. ‘De
twintigers blijven het maar uitstellen.
Als ze eenmaal rond de dertig zijn,
komt het kind meestal wel’, zegt Lat-
ten. Een verklaring voor het uitstellen
van het krijgen van kinderen is de ver-
anderde economische situatie voor
twintigers. ‘Zij zijn degenen die vaak
flexbanen hebben. Dat kan hun gevoel
van bestaanszekerheid raken.’
De bevolkingsgroei neemt niet
overal in Nederland toe. De meeste
mensen vestigen zich in de grote
steden en de gemeenten daaromheen.
‘De bevolking klontert steeds meer bij
elkaar’, zegt Latten. Zo nam de bevol-
king in Amsterdam met bijna 12 dui-
zend bewoners toe. Ook deze trend zet
zich naar verwachting door. ‘We zullen
meer gaan leven en denken in metro-
poolregio’s. Je ziet dat de steden uit
hun voegen barsten en dat veel jonge
gezinnen verhuizen naar kleinere
gemeenten vlak bij de stad.’ Zo kregen
enkele kleinere gemeenten in de om-
geving van de vier grote steden, zoals
Diemen, Blaricum en Weesp, er vorig
jaar naar verhouding de meeste inwo-
ners bij.
Maar in 91 van de 388 gemeenten
daalde het aantal inwoners in 2017
juist: in vrijwel al die gemeenten over-
leden meer mensen dan er baby’s
werden geboren. Het merendeel van
deze plaatsen ligt aan de randen van
Nederland. Latten: ‘De verschillen tus-
sen de krimp- en groeiregio’s zullen
verder toenemen: een gemeente met
vooral 50-plussers heeft heel andere
problemen dan een stad waar bijvoor-
beeld nauwelijks betaalbare huizen
voor jongeren zijn.’
DE VOLKSKRANT
DINSDAG 2 JANUARI 2018 7
Ten eerste
‘Aantrekkelijk land voor
kenniswerkers uit India’
Prashant Savla (42) uit Mumbai, In-
dia: ‘De afgelopen vier jaar zijn hier
steeds meer mensen uit in India ge-
komen. Ik woon hier acht jaar samen
met mijn gezin. Nederland is een aan-
trekkelijk land voor kenniswerkers uit
India. Veel mensen werken in de ict
en het niveau is erg hoog. Daarnaast
is Nederland aantrekkelijk omdat de
mensen hartelijk zijn en iedereen En-
gels spreekt. De infrastructuur is bo-
vendien geweldig. Ik werk bij het Eu-
ropese hoofdkwartier van Sun Phar-
maceutical in Hoofddorp en ik woon
in Amstelveen. Voor mijn werk moet
ik veel reizen. Als ik om 10 uur naar
Milaan vlieg, vertrek ik thuis om
9 uur. Wat een luxe. Het enige echte
nadeel is het weer. Eerst dachten we:
als het slecht weer is, kunnen we niet
naar buiten. Maar we hebben van Ne-
derlanders geleerd dat je je daar niet
Prashant Savla Foto’s Marcel van den Bergh / de Volkskrant door moet laten belemmeren.’
‘Wat mij betreft blijf ik
hier, ik hou van de sfeer’
Jonas Sobrinho (37) uit Goiânia, Bra-
zilië: ‘In Brazilië had ik eerst een
slagerij, daarna verkocht ik kip bij
een groter bedrijf. Door de economi-
sche malaise moest het bedrijf reor-
ganiseren. Een nieuwe baan vinden
was lastig. Bovendien voelde ik me
niet vrij vanwege de hoge criminali-
teit. Mijn vrouw is van origine
Spaans. Daardoor konden wij makke-
lijk in Europa aan de slag. We zijn
naar Spanje gegaan. Daar was het
lastig. Toen zijn we in januari naar Ne-
derland gekomen, mijn vrouw had
hier al gewerkt. Het begin was niet
makkelijk. Ik heb allerlei baantjes ge-
had. Nu heb ik leuk werk: ik ben chef-
kok bij het Braziliaanse restaurant
Samba Kitchen in Amsterdam. Mijn
specialiteit is picanha, steaks van de
grill. Wat mij betreft blijf ik hier. Ik
hou van de sfeer, de straten zijn
Jonas Sobrinho schoon en de lonen zijn goed.’
‘Geen enkel probleem om
hier mijn weg te vinden’
Satyam Arora (29) uit Delhi, India: ‘Ik
ben hier sinds augustus. Hiervoor
werkte ik vijf jaar in de VS, onder
meer op Wall Street. Ik wilde graag
bij een grotere organisatie werken en
een baan met meer verantwoordelijk-
heid. Dat kon bij Philips in Amster-
dam. Ik was bang voor problemen
met de taal, maar iedereen bleek En-
gels te spreken. Ik spreek nog geen
woord Nederlands. Niemand lijkt dat
erg te vinden. Ik heb geen enkel pro-
bleem gehad om hier mijn weg te vin-
den. Mijn werkgever heeft me erg ge-
holpen, onder meer met het vinden
van een huis. Daarnaast zijn er orga-
nisaties voor Indiase migranten, zo-
als Bridging the Gap. Daar kon ik elke
vraag stellen en heb ik veel geleerd
over Nederlanders. Nederlanders zijn
heel behulpzaam. Maar ook sober: zo
weet ik nu dat je niet voor elk wisse-
Satyam Arora wasje naar de dokter moet gaan.’
 DE VOLKSKRANT
8 DINSDAG 2 JANUARI 2018

Ten eerste
DELIVEROO

Maaltijdbezorgers staken op nieuwjaarsdag

Een groep boze maaltijdbezor-
gers van Deliveroo in Haarlem
heeft gisteravond het werk
neergelegd. Tussen 17 en 20 uur
leverden zij geen maaltijden
aan huis, maar bakten ze olie-
bollen op de Grote Markt in
Haarlem. De bezorgers protes-
teerden daarmee tegen de plan-
nen van het bedrijf om alleen
nog maar met zzp’ers te wer-
ken en niet meer met werkne-
mers op vaste contracten. De
actie vond plaats op een van de
drukste dagen voor bezorg-
diensten. Thuisbezorgd.nl
verwachtte voor maandag-
avond 50 procent meer be-
stelde maaltijden dan op een
normale dag. De organisatie
zette dan ook extra bezorgers
in. Ook bij de klantenservice
werden meer medewerkers
ingeschakeld. Vakbond FNV
Jong steunt de actie van de
maaltijdbezorgers van Delive-
roo. De bond vindt dat de bezor-
gers recht hebben op een ar-
beidsovereenkomst, en wil dat
de plannen om alleen nog
zzp’ers in te zetten worden
ingetrokken. ANP

LEEUWARDEN STORM CARMEN

Remon Bruinsma Fransen massaal

dood gevonden
Het lichaam dat maandag is
gevonden in het water van
de Noordersingel in Leeu-
warden is van Remon
Bruinsma. Dat heeft de poli-
tie bekendgemaakt. De 18-ja-
rige jongen uit Zwaagwest-
einde werd sinds 1 december
vermist na een avondje stap-
pen. Eerdere zoekacties met
speurhonden en helikopters
en het checken van camera-
beelden uit het centrum van
Leeuwarden leverden niets
op. De politie hield er al reke-
ning mee dat Bruinsma in
een van de grachten in de
binnenstad was gevallen.
Duikers en boten speurden
in de wateren van Leeuwar-
den tevergeefs naar de jon-
gen. Maandagmiddag zag
een voorbijganger zijn li-
chaam drijven. ANP
NA DIPLOMATIEKE RUZIE
Turkije wil banden met Duitsland aanhalen
De Turkse minister van Buiten-
landse Zaken Mevlüt Cavusoglu
wil nog deze maand een bezoek
aan zijn Duitse collega bren-
gen. En hij verwacht een ‘veel
beter 2018’. Buitenlandse be-
trekkingen van de Turkse rege-
ring, onder leiding van de
steeds autoritairder optre-
dende president Erdogan, heb-
ben het afgelopen jaar forse
schade opgelopen, waaronder
de relaties met Duitsland en Ne-
zonder stroom
Circa 65.000 huishoudens
aan de Franse westkust za-
ten gisteren nog zonder
stroom als gevolg van de
storm Carmen. Die raasde
met windsnelheden tot 120
kilometer per uur over
Frankrijk heen. Er werd hard
aan reparaties gewerkt en
het weer lijkt beter te wor-
den. Franse media meldden
dat de storm grote schade
heeft veroorzaakt, niet al-
leen aan de kust. In de noor-
delijke badplaats Le Touquet
heeft het noodweer geleid
tot woede bij een vakbond
voor politiemensen. Die
vindt dat de agenten die de
woning van president Em-
manuel Macron in die plaats
moeten bewaken beter te-
gen de regen moeten wor-
den beschermd. ANP
derland. Ankara stuurt nu ver-
zoenende boodschappen. Cavu-
soglu zei tegen het Duitse pers-
bureau DPA dat hij denkt dat
Berlijn en Ankara bereid zijn de
relatie te normaliseren. Cavu-
soglu noemde zijn Duitse col-
lega Sigmar Gabriel ‘een per-
soonlijke vriend met wie je het
niet altijd eens hoeft te zijn’.
Gabriel heeft Cavusoglu uitge-
nodigd bij hem thuis in Neder-
saksen te komen praten. ANP
Een raket van ijs licht op door vuurwerk in de Noord-Koreaanse hoofdstad Pyongyang.
Kim waarschuwt VS met
atoomknop op zijn bureau
Buitenlandredactie
Amsterdam
De Noord-Koreaanse leider Kim
Jong-un heeft de knop om kern-
wapens in te zetten op zijn bureau
klaarstaan, en ‘de gehele Ver-
enigde Staten liggen binnen het
bereik’. Dat zei Kim tijdens zijn
jaarlijkse nieuwjaarstoespraak op
de Noord-Koreaanse televisie.
De VS kunnen daarom volgens hem
nooit meer een oorlog tegen zijn land
beginnen. ‘Dat is geen dreiging, maar
een feit’, aldus de Noord-Koreaanse lei-
der. Hij zei de wapens alleen te zullen
gebruiken ‘als de veiligheid in het ge-
ding is’. Hoewel Kim benadrukte hoe
belangrijk het is om de spanningen in
de regio terug te dringen, kondigde hij
aan dat zijn land zich komend jaar zal
richten op de massaproductie van
kernkoppen en ballistische raketten.
Kims woorden kunnen niet zomaar
als grootspraak worden weggezet. In
eerdere nieuwjaarsredes kondigde hij
zaken aan die vervolgens uitkwamen.
Vorig jaar bijvoorbeeld zei hij dat
Noord-Korea een intercontinentale ra-
ket zou ontwikkelen die het volledige
grondgebied van de VS kan bereiken,
en dat is inderdaad gelukt.
In november riep Kim zijn land nog
uit tot een ‘volledige kernmacht’ na de
succesvolle lancering van een nieuwe
raket die in theorie New York of Was-
hington zou kunnen bereiken. Veel ex-
perts betwijfelen dat Noord-Korea de
technologie in huis heeft om deze ra-
‘De VS kunnen nooit
meer een oorlog
tegen Noord-Korea
beginnen’
ketten van een kernkop te voorzien,
maar het is wel zeker dat het regime in
korte tijd grote stappen heeft gezet
met zijn wapenprogramma.
De nucleaire bedrijvigheid bracht
Noord-Korea deze nazomer op ram-
koers met de internationale gemeen-
schap en vooral met de VS, Zuid-Korea
Foto Reuters
en Japan. De Amerikaanse president
Trump dreigde met de ‘totale vernieti-
ging’ van Noord-Korea als de VS zich-
zelf of hun bondgenoten moeten ver-
dedigen tegen raketaanvallen. Hij
noemde Kim Jong-un ‘little rocket
man’ (raketmannetje) op ‘een zelf-
moordmissie’.
In zijn nieuwjaarsrede zei Kim dat
zowel Noord- als Zuid-Korea zijn best
moet doen om een vreedzaam klimaat
te scheppen op het Koreaanse schierei-
land. Daarom zou hij overwegen om in
februari een delegatie naar de Olym-
pische Spelen in het Zuid-Koreaanse
Pyeongchang te sturen, want dat zou
een ‘goede kans zijn om de eenheid van
onze volkeren te laten zien’, zei hij. ‘Di-
plomaten van beide landen moeten
snel over deze mogelijkheid praten’.
De Zuid-Koreaanse president Moon
Jae-in had eerder al gezegd dat de deel-
name van Noord-Korea zal bijdragen
aan de veiligheid van de Spelen in
Pyeongchang. Hij had vorige maand
voorgesteld dat de regeringen in Seoul
en Washington grootscheepse mili-
taire oefeningen uitstellen tot na de
Spelen.

Advertentie
 DE VOLKSKRANT
DINSDAG 2 JANUARI 2018 9
Ten eerste
ANALYSE DE STEMMING OP DE BEURS

Wordt ook 2018 weer zo’n topjaar?

In het voorbije jaar stegen de koersen als zelden tevoren. Dat kan dus nooit lang meer goed gaan, zeggen
somberaars. Maar volgens anderen is het eind van de huidige beursrally nog lang niet in zicht.
President Macron
AEX-INDEX IN 2017 Foto AFP 550
24 SEP
Eurotest 3: Merkel
15 JUN
blijft grootste 544,58
Nieuw akkoord
tijdens Bondsdag-
over voortzetting
6 MRT verkiezingen
verkiezingen.
Griekse steun
steun.
17 FEB Franse PSA 13 DEC
Kraft Heinz biedt neemt Opel 19 OKT Amerikaanse
525 130 miljard euro en Vauxhall PPG trekt na centrale banken
voor Unilever. Bod over van GM. maandenlange kondigden derde
wordt twee dagen belegering bod renteverhoging
later weer op Akzo in
in. van het jaar aan
aan.
25 JAN 14 MEI
Dow Jones gaat ingetrokken. Eurotest 2:
19 SEP

020118 © de Volkskrant - tb. Bron: Thomson Reuters

doorde
door de20
20duizend.
duizend 15 MRT Eurofiel Macron Foto Reuters
16 JUN ThyssenKrupp
Eurotest 1: wordt nieuwe 7 JUL
Belgische en Tata Steel
VVD-PvdA president G20-top in
500 Mediahuis doet kondigen fusie
verliezen zwaar Frankrijk. Hamburg
Hamburg.
bod op Telegraaf aan
aan.
bij Kamer- Media Groep
486,37 2 MRT
verkiezingen, gestand
gestand.
maar resultaat 26 OKT
PPG brengt eurosceptische ECB kondigt aan
bod van partijen stelt ook opkoopprogramma
21 miljard 4 DEC
teleur. van obligaties te
euro uit op Mário Centeno volgt
475 halveren van 60
60-
AkzoNobel. Jeroen Dijsselbloem op
naar 30 miljard
als voorzitter van de
Bondskanselier euro
euro.
20 JAN Eurogroep
Eurogroep.
= Trump geïnaugureerd Merkel
Foto ANP
als 45ste president VS
VS.

0
JAN FEB MRT APR MEI JUN JUL AUG SEP OKT NOV DEC

Het kan elk moment uit zijn
met de pret...
OVERDREVEN HEBZUCHT
1 1 procent vooruit of achteruit. Ge-
‘Wees hebzuchtig als anderen
bang zijn. En word bang als ande-
ren hebzuchtig worden’, zo luidt
een van de beurswijsheden van su-
perbelegger Warren Buffett. 2017
was het jaar van de hernieuwde
hebzucht, tien jaar na de crisis, het-
geen bleek uit de bizarre waarde-
explosie van de crypto-valuta. De
beursrally duurt al acht jaar. Dat is
de op twee na langste in de ge-
schiedenis. En iedereen springt op
de steeds harder rijdende trein om
nog iets van de stijgingen mee te
pikken. Aandelen zijn peperduur.
De zogenoemde koers-winstver-
houding – het aantal malen dat de
gerealiseerde winst per aandeel in
de actuele beurskoers past – is 25.
In de geschiedenis is dat altijd een
opmaat geweest voor een forse da-
ling van de koersen, zoals in 2001,
of zelfs een recessie, zoals in 2008.
De rendementen op aandelenbe-
leggingen liggen ver boven het ge-
middelde. De AEX steeg in 2017 met
13 procent, de Amerikaanse S&P
500 met ruim 20 procent. Dat is
ver boven de gemiddelde stijging
van 8 procent sinds 1945. Dit jaar
werd 62 keer een nieuwe histo-
risch record bereikt met de index,
hetgeen op zichzelf weer een re-
cord is. De Dow Jones steeg dit jaar
voor het eerst in de geschiedenis
met 5.000 punten. Er moet een
keer een einde komen aan die cy-
clus: What goes up, must come down.
middeld gebeurt dat op vijftig
handelsdagen per jaar. De AEX-in-
dex in Amsterdam steeg dit jaar
gestaag zonder ook maar één en-
kele echte correctie. Zelden zijn de
markten zo voorspelbaar geweest,
en dat met een Amerikaanse presi-
dent die door zelfs zijn partijgeno-
ten een ongeleid projectiel wordt
genoemd. Dat lijkt op een stilte
voor de storm.
ZEEPBEL VAN JEWELSTE
3 Palladium (metaal)
Er is een nieuwe enorme bubbel
ontstaan door de bizarre mone-
taire steunoperatie van de cen-
trale banken die na de crisis biljoe-
nen aan euro’s, dollars, ponden en
yens in het financiële systeem
hebben gestort. Opgeteld zou het
om meer dan 10 duizend miljard
dollar (10 biljoen) gaan. Deze
enorme som is voor een groot deel
terechtgekomen op de aandelen-
markt, vastgoedmarkt en obliga-
tiemarkt, waardoor koersen en
huizenprijzen zijn geëxplodeerd
en de rente op schulden histo-
risch laag is. Dat zou de markt
blind hebben kunnen maken voor
de dreiging dat het hele bouw-
werk op drijfzand staat en elk mo-
ment kan instorten. De Ameri-
kaanse econoom Hyman Minsky
beschreef het als een proces waar-
bij stabiliteit destabiliseert. ‘Niet-
productieve speculatie door de
rijkste 1 procent’, noemde hij dat,
VEEL WINNAARS,
WEINIG VERLIEZERS IN 2017
Stijging of daling in 2017 in procenten
ANNUS MIRABILIS
Ethereum (virtuele munt)
Bitcoin (virtuele munt)
AMG (Smallcap-aandeel)
AirFrance-KLM (Midkapaandeel)
BE Semiconductors (Midkapaandeel) 123
Boeing (Dow Jones-aandeel)
Oekraïense beurs (index)
Griekenland 2042 (obligatie)
DSM (AEX-aandeel)
Hongkong (beurs)
Woning Amsterdam (vastgoed)
ANNUS HORRIBILIS
Spaarrekening ING (cash)
Dollar (echte munt)
Pakistaanse beurs (index)
Suiker (agrarisch product)
FlowTraders (Midkapaandeel)
General Electric (Dow Jones-aandeel) -45
Altice (AEX-aandeel)
Venezuela 2019 (obligatie)
020118 © de Volkskrant - tb.
... maar het feest kan evengoed
nog héél lang duren
ECONONOMISCH
1 HERSTEL
De verwachting is dat de drie
grote economische blokken –
China, de VS en de eurozone – ook
7.227 volgend jaar een forse groei ken-
1.345 nen. De angst voor het populisme
183
in Europa is na de drie belang-
rijke verkiezingen in 2017 (Neder-
162 land, Frankrijk en Duitsland)
weggeëbd. De fratsen van Donald
90 Trump brengen de economie tot
nu toe niet echt veel schade toe.
80
En de Chinese autoriteiten blij-
63
54
ken de zorgen over de toene-
mende schuldenberg te kunnen
managen. De prijzen van grond-
40
stoffen als koper (meestal de
37 beste indicator voor een aantrek-
21 kende wereldeconomie) zijn juist
de laatste maanden spectaculair
gestegen. Daarnaast stijgen de
0,05 winsten van de grote bedrijven
nog altijd. Volgend jaar wordt
-12
voor de Amerikaanse bedrijven
-22 een winststijging verwacht van
-25 nog eens 11 procent, waarvan
-39 dankzij de forse verlaging van de
vennootschapsbelasting ook veel
meer zal overblijven. Het divi-
-54 dendrendement op aandelen ligt
-56 hoger dan de rente die op een
spaarrekening op andere vast-
rentende waarden is te krijgen.
Weliswaar worden ook volgend
jaar renteverhogingen verwacht,
maar er is geen enkel signaal dat
het zal leiden tot een vlucht uit
aandelen in obligaties en cash.
POLITIEKE STABILITEIT
kunnen massaal in opstand ko-
men tegen hun leiders, en presi-
dent Trump zou via een impeach-
mentprocedure kunnen worden
afgezet. Maar afgezien van de
stembusgang in Italië staan in
2018 geen verkiezingen op de
agenda die in een van de G20-
landen een aardverschuiving
kunnen veroorzaken die het
financieel en economisch sys-
teem op de grondvesten doet
schudden.
3 GEBREK AAN
ALTERNATIEVEN
Voor grote beleggers die de (pen-
sioen)reserves van de babyboom-
generatie, generatie X en de mil-
lennials beheren, is er in de zoek-
tocht naar rendement nauwelijks
een alternatief voor aandelen. Ze
kunnen zich angst voor massale
hebzucht laten aanpraten, maar
kunnen er geen andere kant mee
op. En er is ook geen reden om
zich zorgen te maken. De econo-
mie doet het beter dan iedereen
enkele jaren geleden nog voor
mogelijk had kunnen houden.
Er is geen massawerkloosheid
ondanks robotisering en digitali-
sering, en de consumenten zijn
optimistisch.
Mogelijk stijgen de rente en in-
flatie een klein beetje. Maar er is
om demografische redenen als
vergrijzing – ouderen sparen
meer en consumeren minder –
geen gevaar voor hyperinflatie.

2 LAGE VOLATILITEIT
De volatiliteit – de beweeglijkheid
van de koersen naar boven en be-
neden – is nog nooit zo laag ge-
weest. Slechts acht beursdagen
ging vorig jaar de index meer dan
‘waarbij een excessieve geldhoe-
veelheid wordt geïnvesteerd in
casinoachtige beleggingen, zeep-
2 De arbeidsmarkten zijn in som-
mige westerse landen krap, maar
ook zo internationaal en flexibel
bellen en legale piramidespelen’, Niets is moeilijker te voorspellen dat een loonexplosie niet voor de
schreef Minsky in een tijd dat bit- dan politiek gekrakeel. Noord- hand ligt. De economie is,
coins nog niet bestonden. Het zo- Korea kan echt met kernraketten kortom, als het sprookje van
genoemde ‘minsky-moment’ is gaan schieten, in het Midden-Oos- Goudlokje, waarin de jongste
overigens door topeconomen ten kan weer de vlam in de pan beer pap krijgt die precies goed is:
nooit erg serieus genomen. slaan, de Chinezen en de Russen niet te heet en niet te koud.
 DE VOLKSKRANT
10 DINSDAG 2 JANUARI 2018
Ten eerste
R
uim tweeënhalf jaar
zweeg Camiel Eur-
lings over de ont-
spoorde zomernacht
in 2015 die hem al die
tijd is blijven achter-
volgen. Maar in de
hoek gedreven door
collega-bestuursleden van NOCNSF, de
atletencommissie van de sportkoepel en
vooral door de aanhoudende kritiek van
het publiek, besloot hij toch maar te
spreken over de mishandeling van zijn
ex-vriendin. Hij wilde daarbij ‘va-banque
in de spiegel kijken’, zei hij zaterdag in
een interview met NRC Handelsblad, ge-
volgd door een eigen verklaring. Of hij
daarmee wegkomt? Dat is nog lang niet
zeker. De atletencommissie van NOCNSF
spreekt van een ‘goede stap in de juiste
richting’, hoewel Eurlings ook nog
steeds antwoord moet geven op de vra-
gen die de (oud-)sporters hem hebben
gesteld. Ook bij de volgende bestuursver-
gadering van NOCNSF zullen zijn excuses
ter sprake komen, liet de sportkoepel we-
ten.
Citaat 1
‘Er heeft zich een we-
derzijds handgemeen
voorgedaan’
(Interview met NRC)
Tijdens de Zomerspelen van 2016 was
Camiel Eurlings nog stellig over de aan-
gifte van zijn ex-vriendin, na een uit de
hand gelopen ruzie in de tuin van zijn
ouderlijk huis in Valkenburg. ‘Mensen
die mij kennen, weten dat ik zo niet in el-
kaar zit’, zei hij vanuit Rio de Janeiro te-
gen het AD. Ook kondigde hij juridische
stappen tegen zijn ex aan, vanwege
smaad en laster. In Nederland ben je on-
schuldig tot het tegendeel is bewezen, al-
dus Eurlings. ‘Dat geldt voor iedereen en
dus ook voor mij.’
Lang hebben de voormalige wonder-
boy van het CDA en zijn team volgehou-
den dat hij niets verkeerds heeft gedaan.
Advertentie
De excuses
van Eurlings
IOC-lid Camiel Eurlings doorbreekt na tweeënhalf
jaar het stilzwijgen over de mishandeling van zijn
ex-vriendin en maakt daarbij zijn excuses. Komt hij
daarmee weg? De verklaring van Eurlings in vijf
citaten – en de feiten.
Door Mark Misérus
Sir Nick? Britse lintjes omstreden
Patrick van IJzendoorn
Londen
Nick Clegg mag zich vanaf dit jaar
Sir Nick noemen. De voormalige
leider van de Liberaal-democra-
ten is een van de bekende Britten
die binnenkort door de koningin
zullen worden geridderd. Traditi-
oneel zorgen de jaarlijkse New
Year’s Honours voor discussie.
Nigel Farage, die wederom is ge-
passeerd ondanks zijn baanbre-
kende rol bij de Brexit, zei mok-
kend dat de meeste ridderordes
worden gegeven voor ‘verdien-
sten aan de gevestigde orde’.
De eer die Clegg ten deel valt is
niet onomstreden. Critici hebben
erop gewezen dat de oud-vicepre-
mier door het breken van een be-
langrijke verkiezingsbelofte (het
Foto HH
afschaffen van de studiegelden)
heeft bijgedragen aan de teloor-
gang van zijn partij. Ook zijn
strijd om de Brexit een halt toe te
roepen werd niet overal gewaar-
deerd.
Theresa May heeft het uitdelen
van de titels ‘Sir’ en ‘Dame’ aange-
grepen om haar zwakke positie
te versterken. Zo kunnen invloed-
rijke Conservatieve parlemen-
tariërs een uitnodiging van
Buckingham Palace verwachten
voor de ceremonie, die door ko-
ningin Elizabeth of haar oudste
zoon prins Charles zal worden
verricht. Bij haar aantreden had
May nog gezegd dat ze een einde
wilde maken aan de vriendjespo-
litiek bij de lintjesregen.
Een knighthood zal ook ten deel
vallen aan de hoge belastingamb-
tenaar die onlangs een jacht heeft
Vorige week nog liet hij advocaat Geert-
Jan Knoops betogen dat er geen sprake
was van ‘erkenning of vaststelling van
schuld’. De strafpleiter trad naar voren na-
dat in de Volkskrant bekend was geworden
dat bestuursleden van NOCNSF de druk
op Eurlings hadden opgevoerd. Ze wilden
dat hij tekst en uitleg over zijn verleden
zou geven.
Nu erkent Eurlings dan toch dat hij ‘zijn
aandeel’ heeft gehad in de mishandeling.
Hij had er lang over gezwegen, zei hij, uit
respect voor zijn ex-vriendin. Diezelfde ex-
vriendin beschuldigt hij er nu van dat ook
zij haar rol had in wat hij een ‘wederzijds
handgemeen’ noemt. Of hij daarbij net
zulke verwondingen heeft opgelopen als
zij – onder meer een gebroken elleboog,
kneuzingen en een hersenschudding –
licht hij verder niet toe.
Woordenboek Van Dale is er duidelijk
over: een handgemeen, dat is niets anders
dan een gevecht. Dat trouwens altijd
wederzijds is, anders zou je moeten knok-
ken met jezelf. En in het wetboek van
strafrecht komt de term handgemeen
niet voor. Mishandeling wel.
Citaat 2
Het ging om ‘eenvou-
dige mishandeling’
(Verklaring Knoops)
Vorige week nog had Knoops het in zijn
verklaring over een ‘eenvoudige mishan-
deling’, alsof er niets noemenswaardig is
gebeurd in de tuin van Eurlings’ ouder-
lijke woning. Advocaten weten: de grens
tussen lichte of zware mishandeling
wordt bepaald door het letsel dat het
slachtoffer oploopt. ‘Je kunt iemand bont
en blauw slaan, terwijl het nog steeds
lichte mishandeling is’, zegt strafrechtad-
vocaat Bart Swier. ‘Want de grens van wat
zwaar lichamelijk letsel is, ligt best hoog.’
Wie iemand een kopstoot geeft, een
lichte hersenschudding slaat of een ge-
broken elleboog bezorgt, kan zich dus
nog altijd schuldig maken aan lichte mis-
handeling. Het uitdelen van een droge
klap of schop levert doorgaans 500 euro
geopend op zakenlieden die de
Brexit-campagne financieel heb-
ben gesteund – een actie waar-
over minister van Buitenlandse
Zaken Boris Johnson zijn afkeer
heeft uitgesproken. Omstreden is
ook de titel voor het hoofd van de
Britse universiteiten, Janet Beer,
die zich hard heeft gemaakt voor
de volgens sommigen absurd
hoge salarissen van universiteits-
bestuurders.
In de categorie entertainment
krijgen Bee Gees-zanger Barry
Gibb en Beatles-drummer Ringo
Starr waardering voor hun bij-
dragen aan de popmuziek. Alge-
mene instemming kreeg de Sir-
titel voor kiezersonderzoeker
John Curtice. Deze 64-jarige poli-
ticoloog staat bekend om zijn
exacte voorspellingen bij verkie-
zingen.

De verklaring die Camiel Eurlings zaterdag op papier van het
Internationaal Olympisch Comité uitbracht.
boete op, mishandeling met ‘enig let-
sel’ is goed voor 750 euro en mishan-
deling met behulp van een slagwa-
pen of door een kopstoot, ‘enig licha-
melijk letsel ten gevolge hebbend’,
kan leiden tot 120 uur taakstraf.
Uit het feit dat Eurlings een werk-
straf kreeg omdat hij zijn handen niet
kon thuishouden, concludeert Swier:
‘Er moet sprake zijn van best stevig
letsel, wil je als first offender zo’n straf
krijgen. Een droge klap, dat is echt
boetewerk.’ Dat vond ook het Open-
baar Ministerie, dat naar eigen zeg-
gen alleen een transactie aanbiedt als
het voldoende bewijs aanwezig acht
voor het gepleegde strafbare feit.
Citaat 3
‘Juristen noemen de
schikking formeel
geen strafblad’
(NRC)
Advertentie
Toen NRC hem vroeg of hij echt geen
strafblad had, ontkende Eurlings stel-
lig. Nee, zei hij, juristen noemen de
schikking ‘formeel’ geen strafblad.
Hetzelfde stokpaardje had Knoops vo-
rige week ook al bereden.
De keuze voor het woord formeel is
daarbij cruciaal, zegt voorzitter
Jeroen Soeteman van de Nederlandse
vereniging van strafrechtadvocaten.
‘Formeel klopt het: de term strafblad
is juridisch gezien niet de officiële
term.’ Toch valt het woord strafblad
geregeld in zittingen, bijvoorbeeld
als een rechter in gewonemensentaal
aan een verdachte duidelijk wil ma-
ken dat hem vanwege zijn strafblad
een VOG (Verklaring Omtrent het Ge-
drag) kan worden geweigerd. Swier:
‘Ook ik gebruik hem in mijn werk,
absoluut. Want hoe je het wendt of
keert, strafblad en aantekening ko-
men uiteindelijk op hetzelfde neer.’
Wie ingeschreven wordt als ver-
dachte van bijvoorbeeld een mishan-
deling, krijgt al vanzelf een aanteke-
ning in zijn justitiële documentatie.
Eurlings schikte daarnaast met justi-
tie, om ver-
dere strafvervolging te ontlo-
pen. ‘Het accepteren van een transac-
tievoorstel is zichtbaar op de justi-
tiële documentatie van de bestrafte’,
liet justitie al eerder aan de Volkskrant
weten. Eurlings heeft dus wel degelijk
een strafblad.
Citaat 4
‘Maatschappelijk
werk’, maar géén
taakstraf
(NRC)
Eurlings heeft naar eigen zeggen
nooit een taakstraf gehad, maar sprak
met de officier van justitie af om ‘en-
kele dagen maatschappelijk werk te
verrichten’. Hoe lang dat was, wil hij
niet zeggen.
IOC Ten eerste
Was er
sprake van klassenjustitie? Kon
Eurlings vanwege zijn positie en ver-
leden onderhandelen met justitie
over zijn boetedoening? Of speelt hij
een woordspelletje om het beladen
woord taakstraf niet te hoeven ge-
bruiken?
Een overeenkomst met de officier
van justitie komt hoe dan ook op het-
zelfde neer als een taakstraf, zegt
Soeteman. ‘Een geldboete, taakstraf,
gevangenisstraf of ontzegging van
bijvoorbeeld de rijbevoegdheid, dat
zijn de straffen die we in Nederland
hebben. Een officier kan moeilijk
zeggen: u moet voor straf vier dagen
zingen in een bar, die smaak bestaat
niet.’
De Volkskrant had al eerder te ho-
ren gekregen dat Eurlings zijn
40 uur taakstraf naar behoren had
uitgevoerd. Die straf liep dan ook via
de reclassering, zoals bij elke taak-
straf in Nederland.
DE VOLKSKRANT
DINSDAG 2 JANUARI 2018 11
Citaat 5
IOC-lid-
maat-
schap als
‘vrijwilli-
gersbaan’
(Verklaring Eurlings)
Na jaren aan de top –
minister in het kabi-
net-Balkenende IV, top-
man bij KLM – kan Eur-
lings alleen nog terug-
vallen op zijn plek in
het internationale
sportbestuur. Als enige
Nederlandse lid van het
IOC is voor hem de tijd
van de ‘grote inkomens’
voorbij, al krijgt hij er
energie van. ‘IOC-lid zijn is
voor mij veel meer dan de
mooiste vrijwilligersbaan;
het is een bijzonder voor-
recht’, staat in zijn verkla-
ring. Eurlings zegt dat hij meer dan de
helft van zijn tijd kwijt is aan werk-
zaamheden voor het internationaal
olympisch comité.
Dat doet hij niet voor niets. Hoewel
het IOC zijn (bestuurs-)leden inder-
daad als vrijwilliger beschouwt, be-
loont de organisatie ze rijkelijk. Zo
heeft Eurlings als voorzitter van de
communicatiecommissie recht op
een dagvergoeding van duizend dol-
lar, 833 euro. Zijn lidmaatschap van de
financiële commissie levert 375 euro
per dag op, waarbij ook de dagen voor
en na een vergadering worden be-
taald. Daarnaast heeft hij recht op
jaarlijks 5.800 euro voor gemaakte
onkosten in eigen land en betaalt het
IOC al zijn reis- en hotelkosten.
Waarom hij dan de term vrijwilligers-
baan gebruikt? Omdat het IOC zelf
ook spreekt van vrijwilligers, aldus de
woordvoerder van Eurlings.
 DE VOLKSKRANT
12 DINSDAG 2 JANUARI 2018

Ten eerste Zorgkosten 2018

De solidariteit in de zorg staat onder druk. Die waarschuwing
5.662 euro

Deze 1 uitten de vier topbestuurders van de grootste zorgverzekeraars

onlangs in de Volkskrant. Dat komt niet alleen door de oplopende
zorgkosten, menen zij, maar ook doordat deze kosten niet transpa-
rant zijn. ‘Wie weet nou dat hij per jaar gemiddeld 5.700 euro aan

5.662 euro
zorg kwijt is’, verzuchtte Menzis-topman Ruben Wenselaar. ‘Ver-
schrikkelijk veel geld’, vond Wim van der Meeren, bestuursvoorzitter
van CZ. De uitgaven verschillen natuurlijk van persoon tot persoon.
Maar toch, met alle voorbehouden van dien: waar gaan uw
5.662 euro aan zorgkosten eigenlijk naartoe?

bent u kwijt Dit n

etale
U weet het waarschijnlijk niet, b aan
maar dit jaar gaat u 5.662 euro aan we rg
zorg uitgeven. Hoe precies? zo
Een overzicht in 22 stappen.
Door Michiel van der Geest
Infographic Thijs Balder

BED DEZ
E
IN E RAGEN
UR
O’S
2 De bekendste zorguitgave van allemaal: de premie
voor uw verplichte zorgverzekering. In 2018 gemid-
deld 109,33 euro per maand. Geniet er nog maar even
van: het wordt snel meer. De reserves waarmee de ver-
Zorgpremie zekeraars de premie dempen zijn eindig, dure medicij- Eigen
nen komen op de markt, het basispakket van vergoede betalinge
1.312 zorg dijt alleen maar uit; in 2021 is de premie gestegen
369
l d at tot gemiddeld 133 euro per maand berekende het
A gaat Centraal Planbureau in oktober. Inkomens-
3 Uw grootste zorgkosten-
d post is de inkomensafhan-
gel r deze
afhankelijke
bijdrage kelijke bijdrage. Bent u in loon-
s
naa antie
IN dienst, dan maakt uw werkge-
EN ’S
t A G
EDR N EUR
O GEK 1.750 ver dit jaar 6,9 procent van uw

ins E B
DEZ JARD
E BLO ANTE
bruto-inkomen (tot aan een
bedrag van 54.614 euro) over
IL ON KKEN LDE aan het zorgverzekeringsfonds.
D
M BET ERLI : Voor zelfstandigen en gepen-
ALI NGE sioneerden geldt 5,65 procent,
NG
In 2018 spenderen de 24 zorgverze- EN die zij zelf moeten betalen.
8 keraars zo’n 46,8 miljard euro aan
zorg. 790 miljoen euro daarvan gaat op
Zorgverzekeraars
Zorg-
verzekerings-
Verevenings- fonds
aan beheerskosten, oftewel kosten die
zorgverzekeraars zelf maken voor per- 46,8 bijdrage
soneel, vastgoed, ict en reclame. 96,7
procent van hun ‘inkomsten’ betalen
omzet
24,6 27,1
omzet
zorgverzekeraars uit aan zorgverleners.

De wat? De vereveningsbijdrage, een van de pijlers van
9 het Nederlandse zorgstelsel. Kern van het stelsel is
dat een verzekeraar u nooit mag weigeren, ook niet als vol-
strekt helder is dat u komend jaar veel zorgkosten gaat ma-
ken. Daarom is de vereveningsbijdrage in het leven geroe-
pen. Zo wordt het grotere risico gecompenseerd van een
verzekeraar die meer mensen uit achterstandswijken, meer
Zorguitgaven ouderen of diabetespatiënten in het klantenbestand heeft.
ZVWv
De belangrijkste taak van het
10 Zorgverzekeringsfonds is het
vaststellen en uitkeren van de vereve-
ningsbijdrage. Het fonds keert ook
geld uit voor de beheerskosten van
onder meer kinderen tot 18 jaar, die
zijn immers gratis meeverzekerd, maar
leiden wel tot administratieve lasten.

46,0 3,3
De zorgverzekeraars innen
18 nog eens 3,3 miljard euro
bij de klanten. Het gaat dan om
Eigen risico en
eigen bijdragen
Ook voor een ve
het eigen risico en eigen bijdra-
gen aan bijvoorbeeld medicijnen.
17 verpleeghuis of
instelling voor langdu
Beschikbaarheids-
De zorgverzekeraars betalen 2,5 moet u een eigen bijd
19 dit jaar 46 miljard euro uit
aan alle zorgverleners samen. Het
bijdrage
In totaal gaat het om

meeste geld (21,8 miljard) gaat Een klein deel van het Zorgverzeke-
naar de 83 algemene en 8 acade-
mische ziekenhuizen. Daarvan
20 ringsfonds wordt rechtstreeks aan
zorgverleners overgemaakt. Het gaat dan
moeten de ziekenhuisbezoeken om kosten die niet aan individueel verze-
van ongeveer 8,5 miljoen personen kerden kunnen worden toegerekend. Bij-
worden betaald. voorbeeld de kosten van medische oplei-
dingen of de kosten van orgaandonatie.

ZO WORDT HET GELD Medisch Gehandicaptenzorg

Wijkverpleging
VERDEELD IN 2018 specialistische
6,4 3,8
ens -
zorg (ziekenhuizen,

vo lg rg
Bedragen in 21,8 klinieken)

Ver de zo s
miljarden euro’s
Geneesmiddelen
r r Ouderenzorg 5,0
naa erlene 9,8 Geestelijke
v 3,9 gezondheidszorg
 DE VOLKSKRANT
DINSDAG 2 JANUARI 2018 13
Ten eerste
PERSONEEL
IN DE ZORG
Bij al die zorginstellingen samen
werken honderdduizenden
mensen. Verpleegkundigen en
Vergelijkbaar met de in- artsen moeten zich laten
5 komensafhankelijke bij-
drage: de premie die u be-
registreren in het BIG-register.
Per beroepsgroep waren dat er
taalt voor de zorg die wordt in 2015 (recentste cijfers):
Zorgtoeslag U krijgt ook weer wat geleverd uit de Wet langdu-
358 7 terug van de overheid,
tenminste als uw persoon-
rige zorg, veelal de zorg
voor ouderen of gehandi-
= 1.000 personen
lijke inkomen niet hoger is capten. U betaalt een pre-
177.000 verpleegkundigen
dan 28.500 euro. mie van 9,65 procent over
een deel van uw inkomen.

WLZ-premie

1.199

Ook een deel van de Belastingen

Kosten zoals eigen bijdragen

6 ‘gewone’ belastingen
die u betaalt, gebruikt de 1.390
en
4 aan medicijnen of verblijf in een
verpleeghuis. Ook wat u opmaakt
overheid om zorguitgaven
mee te dekken, voorna-

9 van uw verplichte eigen risico (mini-

maal 385 euro) valt hieronder.
melijk de zorgkosten van
de 18-minners.

2,7
Rijksbijdrage
kinderen De overheid
verdeelt

11 Kinderen tot 18 jaar zijn in

Nederland gratis meeverze- 20,0 60.700 artsen
kerd. Althans, de zorgkosten voor De overheid verdeelt ook
kinderen worden vanuit algemene
belastingen betaald.
12 nog zo’n 20 miljard aan be-
lastinggeld over de zorg. 5 miljard
euro gaat op aan zorgtoeslag.
3,1 miljard naar het Zorgverzeke-
ringsfonds, 3,6 miljard naar het Mocht
Fonds langdurige zorg. En 6,9 mil-
jard naar het Gemeentefonds.
13 het Fonds
langdurige zorg
0,5 rood staan, dan
TE betaalt het ren-
BIKK 3,6 REN te aan het Rijk.
Rijksbijdrage 'Hervorming
Heeft het fonds
van de langdurige zorg' (HLZ)
BIKK staat voor Bijdrage in eigen vermo-

In 2018 maakt de overheid voor het

15 de Kosten van Kortingen.
Het is een extra bijdrage aan het
gen, dan ont-
vangt het rente
31.300 fysiotherapeuten
16 laatst een bijdrage Hervorming van de
langdurige zorg over, om de premiestijging te
Fonds WLZ. De Wet langdurige
zorg is een volksverzekering en de
van het Rijk.

dempen als gevolg van de zorghervorming uit premie daarvoor betaalt u van uw
2015. Toen werd de AWBZ afgeschaft. Enkele inkomen tot aan 31.453 euro. Het
zaken, zoals de wijkverpleging, werden over- eerste deel van uw inkomen is vrij-
geheveld naar de zorgverzekeraars. Om fikse gesteld van de volksverzekering- Fonds
premiestijging in één keer te voorkomen, is de premies. Om de gemiste premie- langdurige
HLZ bedacht. inkomsten over dat eerste deel te zorg (WLZ) 14.100 psychologen
compenseren is de BIKK bedacht.
1,9 21,8
Een zelfde soort fonds als 9.200 tandartsen
erblijf in een
f een andere
Eigen
bijdrage
14 het Zorgverzekerings-
fonds. Het fonds beheert en ver-
urige zorg WLZ deelt de gelden die zijn bedoeld
drage betalen. voor de langdurige zorg. 5.400 apothekers
1,9 miljard. In Nederland zijn er 31 zorgkanto-
21 ren, nauw verbonden aan de zorg-
verzekeraars, die in hun regio het groot- 2,2 U kunt ook kiezen voor
Via 18,1 ste deel van de langdurige zorg regelen.
Als u recht heeft op langdurige zorg, bij-
Pgb's
22 een persoonsgebonden
budget (pgb) om de langdurige
5.200 psychotherapeuten
zorgkantoren
naar de voorbeeld omdat u naar een verpleeg- zorg die u nodig heeft te bekos-
zorgverleners huis moet, dan regelen de zorgkantoren tigen. Dan sluit u zelf de con-
dat u die zorg in natura ontvangt. tracten met de zorgverleners. 3.700 verloskundigen

0,3 Kraamzorg
g 1,6 Hulpmiddelen 0,7
0,8 Paramedische zorg Grensoverschrijdende zorg
0,5 Multidisciplinaire
Huisartsen 0,2 Zorg voor zintuiglijk
3,0 zorgverlening
0,7 Ziekenvervoer gehandicapten

1,3 Geneeskundige 0,8 Tandheelkundige zorg

opleidingen
0,6 Langdurige GGZ 0,3 Verloskunde
 DE VOLKSKRANT
14 DINSDAG 2 JANUARI 2018
Ten eerste
Coöperatie Laatste Wil lanceert ‘inkoopgroepen’ voor collectieve aanschaf
Euthanasiemiddel koop je straks samen in
Janny Groen
Amsterdam
De Coöperatie Laatste Wil (CLW)
lanceert in januari haar nieuwste
project, Middel X. De komende tijd
worden informatiebijeenkom-
sten gehouden, waarop wordt
geïnventariseerd hoeveel mensen
gezamenlijk een ‘betrouwbaar
laatstewilmiddel’ zouden willen
aanschaffen. Bij voldoende be-
langstelling wordt het middel ver-
volgens collectief via ‘inkoopgroe-
pen’ besteld.
Volgens CLW-voorzitter Jos van Wijk is
er grote animo voor het nieuwe pro-
ject. In september had de coöperatie,
die in 2013 is opgericht, nog maar drie-
duizend leden. In die maand werd in
een uitzending van Nieuwsuur bekend
dat CLW een goedkoop legaal middel
had ontdekt waarmee mensen zelf eu-
thanasie kunnen plegen. Van Wijk: ‘We
hebben nu 17 duizend leden. Die snelle
groei verbaast me niet. Uit onderzoe-
ken blijkt dat 44 tot 55 procent van de
volwassen Nederlanders zelf het einde
van hun leven wil bepalen en over de
middelen wil beschikken dat veilig te
kunnen doen.’
Het nieuws over de ‘inkoopgroepen’
stond op een besloten deel van de web-
Advertentie
site van de coöperatie, waar alleen le-
den toegang toe hebben, maar is ge-
lekt. CLW had er nog niet mee naar bui-
ten willen komen. Van Wijk: ‘Om geen
munitie te geven aan mensen die te-
gen het middel zijn en de bijeenkom-
sten komen verstoren.’
CLW heeft eens een bijeenkomst ge-
organiseerd waarvoor ook geheide te-
genstanders, SGP-jongeren, waren uit-
genodigd. Er zaten er zo’n zestig in de
zaal. Standpunten werden uitgewis-
seld. De bijeenkomst verliep rustig. La-
ter hoorde Van Wijk dat de SGP’ers bij
het station van zijn woonplaats actie
hadden gevoerd. ‘Er werd lekkers uit-
gedeeld en gewaarschuwd dat er
snoepjes tussen konden zitten met het
laatstewilmiddel. Die waren afkomstig
van de duivel. Dat was ik.’
CLW ziet de inkoopgroepen als een
volgende stap op ‘de autonome route
naar een legaal levenseinde’. Over het
middel wil CLW niet meer kwijt dan
dat het gaat om een giftig conserveer-
middel. ‘Om veiligheidsredenen’, zegt
Van Wijk. Hij benadrukt dat CLW zelf
waarborgen inbouwt om te voorko-
men dat het middel in een opvlieging
wordt gebruikt.
Hij kent de ‘ja maars’ van critici die
zeggen dat het aanbod vraag creëert.
Die vrezen dat het middel het onder-
scheid wegvaagt tussen ‘weloverwo-
Om misbruik te voorkomen wordt in het zelfdodingsmiddel een blauwe
kleurstof verwerkt.
gen, goed voorbereid en in gesprek
met anderen van het leven beroven’ en
suïcide als ‘wanhoopsdaad, een
schreeuw om hulp’.
Het is echt niet zo dat wie lid wordt
van CLW de volgende dag het dodelijke
middel kan bestellen, zegt Van Wijk. Er
is een half jaar bedenktijd ingebouwd.
Dan pas krijgt een nieuw lid een infor-
matiepakket. Het middel kun je pas
aanschaffen als je verklaart dat je weet
Foto Imageselect
wat je doet, dat je het alleen voor jezelf
zal gebruiken en niet onder druk bent
gezet. Van Wijk: ‘Dat kan niet door ie-
mand die dement in een stoel hangt.’
Het protocol voor de inkoopgroepen
verloopt stapsgewijs. Op een informa-
tiebijeenkomst van maximaal vijftig
man wordt een persoon gemachtigd
het middel te bestellen, via internet.
Vervolgens wordt een kluisje geïnstal-
leerd. Als het middel is gearriveerd,
wordt het verdeeld onder de partici-
panten. Van Wijk: ‘De meesten zullen
het middel niet meteen gebruiken. Het
geeft rust dat ze erover kunnen be-
schikken als ze zover zijn. Niemand
gaat makkelijk dood. Er is altijd die re-
flex: ik wil nog niet.’
Ook het bezwaar dat het middel mis-
bruik in de hand werkt, bijvoorbeeld
door overbelaste mantelzorgers, wuift
hij weg. ‘Er is een blauwe kleurstof in
verwerkt. Dan laat je het wel uit je hoofd
om het te gebruiken als je je schoon-
moeder zou willen ombrengen.’
Collectieve inkoop is efficiënt, zegt
Van Wijk. 2 gram van het middel is al
dodelijk. Dat is een te geringe hoeveel-
heid om per individu te bestellen. Van
Wijk: ‘Zelfs als je honderd gram zou be-
stellen, dan heb je nog 98 gram over.
Wat moet je daar mee? Door de wc
spoelen? Dat moet je niet willen.’
Van Wijk verwacht dat het aantal
zelfdodingen in 2018 door het middel
wel zal stijgen. ‘Er zal een inhaalslag
plaatsvinden. Er zijn mensen die al ja-
ren verlangen naar de dood en nu zelf
makkelijk een eind aan hun leven kun-
nen maken.’ Op oudejaarsdag las hij
over een vader die met zijn 4-jarige
zoontje voor de trein sprong. Van Wijk:
‘Ik denk dat we door het middel een af-
name gaan zien van dit soort gruwe-
lijke zelfdodingen.’

POSTUUM KEES HOEKERT (1929-2017)
De grootvader van de nederwiet
Hij stelde zich ten doel de maatschappij te ‘verhennepen’, in een tijd dat cannabis nog streng verboden was. Dat
maakte het juist extra leuk: Kees Hoekert genoot van de rechtszaken waarin hij zijn eigen verdediging voerde.
D
uizenden bezoekers
van zijn Amsterdam-
se woonboot heeft
Kees Hoekert de
kneepjes van de hen-
nepteelt bijgebracht.
Staand op het dak van
de kajuit, een zelf gekweekt wiet-
plantje in de hand, zijn gehoor adem-
loos luisterend op het achterdek. Een
overweldigende verschijning, woeste
baard, donderende stem, wilde arm-
gebaren.
Met zijn acties en de daaruit voort-
vloeiende rechtszaken dwong hij in
de jaren zestig en zeventig het Neder-
landse gedoogbeleid van softdrugs af.
Zondag overleed hij, 88 jaar oud.
Achter de patrijspoorten van zijn
boot De Witte Raaf, in parken en
plantsoenen, in de plantenbakken op
de vensterbank van het politiebureau
tegenover zijn boot – overal plantte
Hoekert hennepzaadjes, samen met
zijn gabber Robert Jasper Grootveld,
provo en overtuigd cannabist.
De kweek verliep voorspoedig, in
1971 verkochten de twee in enkele we-
ken tienduizenden hennepplantjes
voor een gulden per stuk – maximaal
tien per klant; wie uit het buitenland
kwam, mocht er 25 meenemen. De
toeloop was zo groot dat de politie
het verkeer moest regelen.
Hoekert en Grootveld vergaarden
in één klap een stevig bedrijfskapitaal
voor de Lowlands Weed Company, die
zich ten doel stelde ‘de verhenneping
van onze maatschappij’ te bevorde-
ren. Rokers moesten zelf met het zaad
hun eigen marihuana kunnen gaan
verbouwen. Hoekert noemde zich di-
recteur van de company, dan kon hij
op gelijke voet praten met de rechter-
commissaris en de officier van justi-
tie. Grootveld was adviseur.
Kopers kregen van Hoekert uitleg
over de kweek. De planten moesten
goed nat worden gehouden, zei hij.
Stierven ze onverhoopt toch af, dan
was het advies ze in te leveren op het
hoofdbureau van politie.
Het ging Hoekert vooral om het
spel, hij wilde de autoriteiten tarten.
De verkoop was bijzaak, rijk is hij er
niet van geworden. Bovenal was hij
uit op vervolging, dan kon de wetge-
ving worden opgerekt. Hij kreeg zijn
zin, hij werd gedagvaard wegens
overtreding van de Opiumwet. Die
maakte geen onderscheid tussen ma-
rihuana en hasj enerzijds en heroïne,
opium en vergelijkbare verslavende
middelen anderzijds. Het bezit en
gebruik van alle middelen waren
strafbaar.
De rechtszittingen waren theater-
voorstellingen. Hoekert leverde
proefpakketten, opdat de magistra-
tuur zelf het genot van een bedwel-
mend rokertje kon ervaren. Die sloeg
het aanbod beleefd af. Tijdens het ho-
ger beroep zaten de rechters half ver-
scholen achter de uitpuilende zakken
hennep die Hoekert voor hen had op-
gestapeld.
Gebarend als een operazanger
voerde Hoekert zijn eigen verdedi-
ging. Hij dreef het Amsterdamse hof
tot wanhoop. ‘De Opiumwet? Een ver-
giet, edelachtbaren. Onderweg naar
het gerechtshof zag ik alleen al achter
vier ramen aan de Prinsengracht de
hennep bloeien.’
Hoekert verzocht de procureur-ge-
neraal een trits kleurrijke getuigen te
laten opdraven. Onder hen de stuff-
hond Dolf, ‘van beroep politiedeskun-
dige’, een promovendus in de wis-
De trotse directeur van de Lowlands Weed Company in de jaren zeventig.
Ik werd overal
weggestuurd, ik ben
een meester in
lijdelijk verzet
Kees Hoekert
over zijn dienstplicht
kunde die een stelling over cannabis
in zijn proefschrift had opgenomen
en een Vietnamveteraan die veel ma-
rihuana rookte. Dr. De Wied en drs.
Hennephof, die Hoekert ook wilde la-
ten getuigen, leken verzonnen, maar
bestonden wel degelijk. De Wied deed
onderzoek naar drugsgebruik, Hen-
nephof was een linguïst die het ver-
schil tussen droge en gedroogde hen-
nep moest uitleggen. Hoekert had
lang gezocht om met die namen op
de proppen te kunnen komen.
De discussie groeide het gerechts-
hof boven het hoofd, en het besloot
de zaak terug te verwijzen naar de
rechter-commissaris voor nader on-
derzoek. Waarna het proces een stille
dood stierf.
In 1976 bracht de overheid een on-
derscheid aan tussen hard- en soft-
drugs en werd het bezit van kleine
hoeveelheden hennepproducten niet
langer strafbaar. Jammer voor Hoe-
kert: geen rechtszaken meer.
Er is geen lineair verband tussen de
rechtszaken die Hoekert voerde en de
versoepeling van de wetgeving. Maar
dat hij zijn partijtje heeft meegebla-
zen in het klimaat waarin de gedoog-
cultuur kon gedijen, staat buiten kijf.
Dat de handel in softdrugs later in cri-
minele handen kwam, stuitte hem te-
gen de borst.
In de hoogtijdagen kwamen tien-
tallen mensen per dag naar De Witte
Raaf. Hoekert zat de hele dag te ouwe-
hoeren, hij was een meesterlijk vertel-
ler en associeerde erop los. Duizen-
den toeristen vergaapten zich aan de
vrijgevochten Hoekert en zijn drij-
vende hennepplantage. Cameraploe-
gen uit heel Europa, de VS en Japan
rukten uit om de hennepkwekerij te-
genover het politiebureau te filmen.
Marskramerszoon
Hoekert kwam uit een strenggelovig
protestants gezin uit Nunspeet. Elke
dag werd er voorgelezen uit de Bijbel.
Hele psalmen kende Hoekert uit zijn
hoofd. Dat ene geloof had hij in Am-
sterdam ingeruild voor een ander:
dat van de vrije marihuana.
Zijn vader ging met een rieten
mand als een marskramer langs de
deur. Hij deed in koffie, tabak, thee en
nootmuskaat. Volgens zoon Kees was
hij een drugsdealer avant la lettre.
Ondanks zijn hekel aan school-
meesters en andere autoriteiten
haalde hij zijn gymnasiumdiploma,
een onderwijzersakte en zelfs een
godsdienstakte. Hij vervulde zijn
dienstplicht (‘Ik werd overal wegge-
stuurd, ik ben een meester in lijdelijk
verzet’) en studeerde Frans in Amster-
dam.
Hij was een tijdje leraar maar hield
het op geen school lang uit, was assis-
tent-trouwambtenaar en werd nacht-
steward op de Holland-Amerikalijn.
In Marokko ontdekte hij de geneug-
Ten eerste
Foto C. Barton van Flymen / HH
ten van marihuana. Zijn eerste pijpje
kief rookte hij in de kasba van Tanger.
Op zijn laatste reis van New York
naar Amsterdam was schrijver Jan de
Hartog een van de passagiers. Ze spra-
ken over de toekomst; Hoekert wilde
naar Rome en Athene, steden van be-
schaving, vond hij. Begin in Parijs, zei
De Hartog.
Hoekert vertrok naar Parijs, betrok
een woning op negenhoog in de
buurt van het Louvre en ging roma-
nistiek studeren aan de Sorbonne. Hij
ontmoette er de Française Marie-José,
met wie hij later in Amsterdam
trouwde.
Zijn leven kantelde toen zij vertrok
en de kinderen meenam. Provo
bracht hem afleiding. Op zijn boot is
in 1966 de rookbom gemaakt die naar
de Gouden Koets met daarin de zo-
juist getrouwde Beatrix en Claus
werd gegooid. Zelf gooide hij een kip
naar de trouwstoet, het moest wel
een spelletje blijven. Hij werd door
woedende omstanders belaagd, ont-
snapte door in de gracht te springen
Advertentie
DE VOLKSKRANT
DINSDAG 2 JANUARI 2018 15
en werd door de politie opgevist.
Waar iets te beleven was in het roe-
rige Amsterdam van de jaren zestig,
daar was Hoekert. Hij trad op als en-
tertainer bij happenings van provo en
stond in 1969 op het dak van het
Maagdenhuis tijdens de bezetting.
Binnen verkocht hij wiet aan de bezet-
ters.
Wederzijdse Vriendschap
Met Julius Vischjager, de hoofdredac-
teur van The Daily Invisible, richtte hij
de Vereniging tot Wederzijdse Vriend-
schap op. De statuten waren kort en
bondig: als je een leuke vrouw ont-
moet, moet je die doorverwijzen naar
de ander.
Hij had zes kinderen bij vijf vrou-
wen en is twee keer getrouwd ge-
weest. Hoekert heeft met zestien
vrouwen op De Witte Raaf gewoond.
Hij schermde graag met dat aantal,
voor hem het bewijs dat je het wel
degelijk met hem kon uithouden. Een
keer woonde hij met drie vrouwen te-
gelijk.
Hoekert, een stevige drinker, was
stomvervelend als hij dronken was.
Rode port aangelengd met cola sloeg
hij in grote hoeveelheden naar bin-
nen. Door zijn wanen, het gevolg van
overmatig drankgebruik, stootte hij
vrienden af. Een straffe roker is hij
vreemd genoeg nooit geweest.
Zijn boot takelde af. Eens een be-
zienswaardigheid met manshoge
hennepplanten op het dak, en absur-
diteiten als een bankstel in de mast
en honderden tandenborstels aan
waslijnen, was De Witte Raaf verwor-
den tot een verveloze en vervuilde
schuit.
Buren en het Leger des Heils hiel-
den een oogje in het zeil. Op een zon-
dagmiddag in september 2011 trof
zijn buurman hem aan op de vloer
van zijn boot. Hoekert kon niet meer
overeind komen. Met een ambulance
werd hij naar het ziekenhuis ge-
bracht, waar hij zes weken heeft gele-
gen. Daarna werd hij ter observatie
opgenomen in een psychiatrische kli-
niek in Nunspeet, waar duidelijk
werd dat zijn kortetermijngeheugen
achteruitholde. Uiteindelijk be-
landde hij in een verpleeghuis in
Elburg.
Terug in de biblebelt declameerde
hij met veel plezier psalmen. Zijn
streng godsdienstige opvoeding
keerde zich ook tegen hem. Soms
werd hij overvallen door de angst dat
hij straks zou moeten boeten voor
zijn verleden.
Andere keren was hij baldadig en
haalde hij een van zijn vele zelf ver-
zonnen gezegdes aan. ‘Marihuana
kan geen kwaad, zeggen de doktoren.
Een kind dat aan de hennep gaat, is
niet verloren.’
Jaap Stam
16 DE VOLKSKRANT
DINSDAG 2 JANUARI 2018
HET EEUWIGE LEVEN JOOP JOOSTEN 1926-2017
Dé Mondriaan-expert van Nederland
unstexpert Joop Joosten
K had thuis in Leiden al-
leen al veertig meter ar-
chief over Piet Mondri-
aan, wiens werk hij uitputtend had
beschreven. In de afgelopen vier
jaar kon dit worden overgebracht
naar het RKD – het Nederlands In-
stituut voor Kunstgeschiedenis – in
Den Haag, dat mede dankzij zijn in-
spanningen nog bestaat.
Joosten was zonder twijfel de
grootste kenner van het werk van
Mondriaan in Nederland. Zijn
Joop Joosten oeuvrecatalogus over Mondriaan
geldt als het standaardwerk en le-
Zijn oeuvrecatalogus verde hem in 2006 een eredocto-
raat in de Letteren op van de Uni-
over de schilder Piet versiteit van Amsterdam.
Mondriaan geldt als Joosten overleed op 6 november
het standaardwerk. op 91-jarige leeftijd in Leiden. Hij
leed aan dementie en nadat zijn
Hij kreeg er een vrouw twee jaar geleden was over-
eredoctoraat voor. leden, kon hij niet meer thuis wo-
nen. Zoon Rik Joosten zegt dat hij
geïnteresseerd was in techniek en
architectuur, maar dat zijn hele le-
ven in het teken stond van de kunst.
Joosten werd geboren in Roer-
mond als jongste zoon in een ka-
tholiek gezin van zes kinderen. Zijn
vader was advocaat. Na de oorlog
ging hij geschiedenis studeren aan
de Katholieke Universiteit van Nij-
megen (nu Radboud), maar vond al
snel het kunsthistorische gedeelte
het interessantst.
Nadat hij was afgestudeerd als
kunsthistoricus verdiepte hij zich
in het werk van de 19de-eeuwse
kunstenaar Johan Thorn Prikker.
Hij begon zijn loopbaan als weten-
schappelijk assistent bij achtereen-
volgens het Aartsbisschoppelijk
Museum te Utrecht, het Haags Ge-
meente Museum en het Museum
de Lakenhal. Tijdens zijn periode in
het Gemeentemuseum in Den
Haag kwam hij in aanraking met
Mondriaans werk dat hem fasci-
neerde.
In 1956 kwam hij in dienst van
het Rijksbureau voor Kunsthistori-
sche Documentatie, zoals dat toen
nog heette, in Den Haag, een van de
grootste kunsthistorische docu-
mentatiecentra ter wereld. Hier
kon hij een afdeling voor moderne
kunst herinrichten. Door dit werk
kreeg hij steeds meer interesse
voor Mondriaan en De Stijl-bewe-
ging. Hij kwam in contact met de
Amerikaanse kunstkenner Robert
Welsh die onderzoek deed naar het
vroege werk van Mondriaan. Die sa-
menwerking leidde in 1969 tot de
publicatie van de eerste bronnen-
publicatie van het RKD: Two Mon-
drian Sketchbooks.
In 1970 werd hij hoofdconserva-
tor van de afdeling wetenschappe-
lijke documentatie van het Stede-
lijk Museum. ‘Dit museum had de
grootste collectie van de Russische
schilder Malevitsj in het Westen en
toen in 1988 het Ministerie van Cul-
tuur van de USSR besloot om een
tentoonstelling te maken, kreeg
mijn vader de mogelijkheid zich te
verdiepen in het werk van Malevitsj
en het tot stand brengen van de ca-
talogus’, zegt zijn zoon Rik.
In de tussentijd maakte hij deel
uit van een commissie die advies
moest uitbrengen over het voortbe-
staan van het RKD, dat kon worden
behoed voor ontmanteling.
Na zijn pensionering in 1990
stortte Joosten zich met Welsh op
het samenstellen van een oeuvreca-
talogus voor het Mondriaan-jaar
dat in 1994 zou plaatsvinden. Door
ruzies met de uitgever zou het pas
in 1998 verschijnen. Robert Welsh
deed Mondriaans werk tot 1911. In
het tweede deel publiceerde Joos-
ten op de hem kenmerkende wijze
de ontstaansgeschiedenis van alle
werken vanaf 1911. Naast de pre-
cieze beschrijving van de kunstwer-
ken zocht hij gegevens van materia-
len en technieken, dateringen en
afmetingen op.
Een andere verdienste van Joos-
ten was, aldus Wietse Coppes, de
huidige Mondriaan-conservator,
‘de tentoonstellingsagenda waar-
mee voor het eerst het actuele aan-
bod van exposities van nog levende
kunstenaars werd gedocumen-
teerd’.
Peter de Waard

Sebastien Valkenberg: het unieke
van het Westen was niet de
slavernij, maar het debat over de
Meer opinie? Lees het Opinieblog op Volkskrant.nl
Gevaarlijke glossy
COLUMN IN SEOUL
Zuid-Koreanen mogen nog steeds geen Noord-Koreaanse bladen inzien.
‘M
ilitaire experts be-
zoeken belang-
rijke plekken in
Pyongyang’, kopt
de Noord-Koreaanse staatskrant Ro-
dong Shimun. Na twee weken viert
de krant nog steeds dat Noord-Ko-
rea met succes zijn derde intercon-
tinentale raket heeft getest. Het
grote nieuws is nu dat de betrok-
ken raketgeleerden een krans heb-
ben gelegd bij het Museum van de
Revolutie.
Dat ik in Zuid-Korea door de Ro-
dong Shimun kan bladeren is opmer-
kelijk. Kranten en boeken uit
Noord-Korea zijn hier strikt verbo-
den. Sinds 1948 zijn burgers volgens
de nationale veiligheidswet straf-
baar als ze propaganda uit Noord-
Korea bezitten of verspreiden.
Er is maar één plek in Zuid-Korea
waar je kunt grasduinen in kran-
ten, boeken, films en tijdschriften
uit het noorden: het ‘Noord-Korea-
informatiecentrum’ in de Natio-
nale Bibliotheek in de hoofdstad Se-
oul.
Het centrum op de vijfde verdie-
ping bevat meer dan honderddui-
zend werken, waaronder literatuur,
poëzie, schoolboeken, almanakken,
encyclopedieën, reisverhalen, dag-
boeken en komedies. Na registratie
is het vrij toegankelijk, maar er gel-
den wel een paar strenge regels. Zo
mag je alleen boeken lenen als je
een lange verklaring hebt onderte-
kend. Verder moet je een document
van je school, universiteit of werk-
gever laten zien waarin wordt uitge-
legd waarom je het materiaal nodig
hebt.
De bibliotheek houdt bovendien
bij hoeveel en welke kopietjes je
hebt gemaakt. Ook die moeten bin-
nen twee weken worden terugge-
bracht. Tamelijk absurd natuurlijk,
maar ja, op bezit van propaganda
kun je maximaal zeven jaar cel op-
gelegd krijgen.
Ik stuit op een fotoboek van Kim
Il-sung, de grootvader van de hui-
dige leider Kim Jong-un, uit 1958.
Het zijn foto’s van Kim op bezoek
bij zijn volk; op een school, een fa-
briek, op straat. Opmerkelijk hoe
destijds de foto’s precies dezelfde
propagandistische kenmerken
hadden als nu. Net als Kim Jong-un
nu was zijn grootvader continu
omringd door functionarissen met
een notitieblokje. Dat Kim Jong-un
sprekend op zijn grootvader lijkt
en ook nog eens dezelfde kleding
draagt, maakt de gelijkenis des te
treffender.
Het centrum koopt de werken
van tussenhandelaren, die op hun
beurt het materiaal van lokale han-
delaren en smokkelaars in China
hebben afgenomen. Elk boek wordt
door een speciale commissie beoor-
deeld. Als het als propaganda wordt
gezien, krijgt het een rood label.
Bijna alle labels zijn rood.
Ook de glossy tijdschriften, die
volgens de bibliothecaris onder
Kim Jong-un in aantal zijn toegeno-
Opinie&Debat
afschaffing ervan P18
men, vallen onder de staatspropa-
ganda. Ik kies voor het magazine
Ons mooie land, dat als logo een
kaartje van het hele Koreaanse
schiereiland heeft. Wie goed kijkt,
ziet dat Zuid-Korea er niet op terug
is te vinden.
De novembereditie brengt arti-
kelen over lekker eten en een reis-
reportage over een resort bij Myo-
yangsan met zwembad, volleybal-
veld en speelhal. ‘Als ik terugga
naar de boerderij zal ik extra gemo-
tiveerd zijn’, belooft de auteur, die
klaarblijkelijk ook boer is.
De Nationale Bibliotheek in Se- Het magazine eindigt met een
oul. politiek gedicht aan het adres van
de Amerikaanse president. ‘Kniel,
Trump en bied je excuses aan’, heet
het gedicht. Op de pagina ernaast
een kleurenadvertentie voor de
Pyongyang golfbaan ‘met restau-
rant, supermarkt en sauna’.
Zeventig jaar na de introductie
van de veiligheidswet zijn de Zuid-
Koreaanse autoriteiten nog altijd
bang dat hun burgers door dit
soort propaganda kunnen worden
beïnvloed. Dat het land hierdoor
laag scoort op lijstjes van vrijheid
van meningsuiting, neemt de over-
heid op de koop toe.
Het Noord-Korea-informatiecen-
Het neveneffect is natuurlijk dat
Zuid-Koreanen maar weinig weten
trum. over Noord-Korea – behalve dan
dat er een constante dreiging van
uitgaat. Het heeft in de loop der ja-
ren tot een zekere apathie geleid:
vooral jongeren interesseren zich
weinig voor wat er ten noorden
van de grens gebeurt.
Zouden de kinderen van de zui-
delijke republiek niet weerbaar ge-
noeg zijn om wat meer over Noord-
Korea te leren? Zouden ze niet slim
genoeg zijn om de propaganda te
herkennen?
Neem het Noord-Koreaanse jaar-
verslag over 2016. In de jaarlijkse al-
manak worden de belangrijkste
gebeurtenissen in binnen- en bui-
Ons mooie land, glossy uit Noord- tenland vermeld. Als mijn vertaler
Korea. leest wat er staat bij het lemma
Zuid-Korea, over de massale de-
monstraties vorig jaar tegen ex-
president Park Geun-hye, kan ze
haar ogen bijna niet geloven. ‘Na-
Op bezit van dat ze zich bewust werden van de
Noord-Koreaanse realiteit, ontwikkelden de Zuid-Ko-
reanen een grote liefde voor Kim
propaganda kun je Jong-un. Ze wilden een groter, ster-
in Zuid-Korea tot ker land onder leiding van de ge-
liefde leider Kim Jong-un.’
zeven jaar cel Ja, inderdaad – zo was het pre-
cies.
opgelegd krijgen
Jeroen Visser
DE VOLKSKRANT
DINSDAG 2 JANUARI 2018 17
COMMENTAAR
2018
Leve het parlement
Juist de vaak bekritiseerde laagdrempeligheid is een
belangrijk kroonjuweel van onze Tweede Kamer.
O
ver het politieke jaar 2017 zijn veel zorgen uitge-
stort. Na de democratische hoogmis van de ver-
kiezingen trok een select groepje gekozenen zich
een half jaar terug in de achterkamers, waar zij
ternauwernood een kabinet wisten te formeren van vier
partijen die tenminste bereid waren het met elkaar te pro-
beren. Was dit nu het Haagse antwoord op het groeiende
chagrijn over de politiek? Het kabinet was nauwelijks be-
gonnen of nog maar 35 procent van de kiezers had er ver-
trouwen in. Dat zag er niet fraai uit.
Maar toen kwam het veelbesproken onderzoek van het
Sociaal en Cultureel Planbureau: het nationale humeur
blijkt veel minder veranderlijk dan vaak wordt veronder-
steld. Sinds 1990 doen zich geen grote verschuivingen voor
in de opvattingen over de grote morele kwesties, het mi-
lieu, de multiculturele samenleving of de Europese Unie. In
de jaren negentig – toch vaak herdacht als een tijdperk van
voorspoed en tevredenheid – waren de zorgen over normen
en waarden groter. Over immigranten oordelen Nederlan-
ders nu positiever dan toen.
Dat de perceptie totaal anders is, kan maar met één ding
te maken hebben: de zorgen die er allang waren, worden
nu veel beter gehoord. De geëmancipeerde kiezer heeft
platforms gevonden. De heersende stemming in het land is
niet zozeer veranderd, maar gedemocratiseerd.
De kiezer van 2018 heeft
Binnenhof als platform
Het parlement, dat veel diverser van samenstelling is
dan twee decennia geleden, is een van die platforms. Veel
minder onderwerpen blijven onbesproken op het Binnen-
hof. ‘Opvattingen die er voorheen ook al waren, worden nu
officieel vertegenwoordigd’, aldus het SCP. Dat maakt de-
batten soms onoverzichtelijker, de krachtsverhoudingen
diffuser en formaties ingewikkelder, maar het parlement
in de kern niet per definitie slechter. Dat blijkt dan ook uit
datzelfde SCP-onderzoek: chagrijn is er altijd, maar Neder-
landers zijn grosso modo niet cynischer over de politiek
dan in 1992. In vergelijking tot andere Europeanen hebben
Nederlanders nog altijd veel vertrouwen in hun parlement.
Juist de veelkleurigheid, de laagdrempeligheid en het
vermogen om maatschappelijke tendensen snel te absor-
beren zijn de kroonjuwelen van onze Tweede Kamer. Als
volksvertegenwoordiging doen die 150 evenredig gekoze-
nen het zo slecht nog niet. Zelfs niet in hun pogingen om
uit een ingewikkelde verkiezingsuitslag beleid te brouwen
dat tegemoet probeert te komen aan de wensen van een
meerderheid. Je hoeft het niet in alles met het regeerak-
koord eens te zijn om vast te stellen dat het in veel opzich-
ten het verdunde maar logische gevolg is van de ruk naar
rechts die de kiezers op 15 maart maakten.
Dat is een behoorlijke relativering bij alle dringende op-
roepen – ook in de Kamer zelf – tot invoering van kiesdrem-
pels, verboden op afsplitsingen of de import van andere
kiesstelsels die het land beter bestuurbaar zouden moeten
maken. Het parlement mag wat meer zelfvertrouwen aan
de dag leggen. Dan vat het misschien ook de moed om ein-
delijk eens serieus te reageren op dat andere, wél massaal
gevoelde, democratische tekort op lokaal niveau. Ook
25 jaar geleden vond al de helft van de Nederlanders dat de
inspraak van burgers in de eigen gemeente groter moet.
Concreter: al vele jaren wil ruim tweederde van het electo-
raat z’n eigen burgemeester kunnen kiezen. Voor een parle-
ment dat zo druk is met de kloof tussen kiezers en gekoze-
nen kan de opdracht in deze week van goede voornemens
niet veel duidelijker zijn.
Raoul du Pré
WOENSDAG: BESCHERMING BEDRIJVEN
 DE VOLKSKRANT
18 DINSDAG 2 JANUARI 2018

Opinie & Debat

Stel eens COLLIGNON

de échte
vraag over
de slavernij

H
et was leerzame lectuur. De
afgelopen maanden stond
de vacaturetekst online
waarmee het Rijksmuseum
zocht naar een junior curator voor de
grote slavernijtentoonstelling in
2020. Hij of zij moet beschikken over
‘aantoonbare kennis over het onder-
werp slavernij’.
Een open deur? Wellicht. Toch is
het geen overbodige luxe als de cura-
tor zich grondig heeft ingelezen.
Zulke expertise zorgt hopelijk voor
een nuttig tegengeluid. De teneur van
de afgelopen maanden was dat we
ons koloniale verleden nu eindelijk
eens onder ogen dienen te zien.
De daverende belangstelling sug-
gereert dat slavernij iets buitenissigs
was, een aberratie. Terwijl ze gedu-
rende de geschiedenis de norm was.
Anders gezegd: het gebeurde vaker en
langer wel dan niet. Maar bovenal
deed iedereen eraan mee (en som-
mige landen doen dat nog steeds).
Dat plaatst de trans-Atlantische sla-
venhandel in een ander perspectief.
Naar schatting maakte die 18 miljoen
slachtoffers. Een onvoorstelbaar aan-
tal, maar bovenal koren op de molen
van al wie vindt dat ons verleden iets
is om in te blijven graven. Alle reden,
lijkt het, voor scherpe stukken en con-
fronterende exposities. Werk aan de
winkel voor de junior curator.
Geen misverstand: allicht is het
heilzaam om eens met kritische blik
in de spiegel te kijken. Maar dan wel
graag op basis van alle feiten, niet en-
kel als ze onze rol van boeman uit de
geschiedenis moeten bevestigen. De
Europa als het redelijk alternatief
huidige berichtgeving doet vermoe-
den dat slavernij samenhangt met staat te hervormen, geleid door een hoor. Nog steeds geldt dat nooit zo- Europa als Gallisch dorpje dat, om-
het kolonialisme, dus grofweg van de Arnout Brou- bureaucratisch geïnspireerde Rijn- veel mensen ter wereld uit bittere ar- geven door gevaren, tegen de stroom
15de tot en met de 19de eeuw. wers is redacteur landse filosofie. En toen kwam red- moede getild zijn als de afgelopen in nog weerstand biedt tegen opruk-
Op deze manier blijft buiten be- van de Volks- ding uit onverwachte hoek: de soci- kwarteeuw. Maar ja, die mensen wo- kend hyperkapitalisme en opruk-
schouwing dat in het verlichte krant. aal-democraat Schröder bewees dat nen elders en schrijven geen opinie- kend xenofobisch populisme – tenzij
Athene van Socrates de elite (blank) er Duitsland wel degelijk kon hervor- stukken of analyses en daarom verge- het zelf door interne rot of externe
slaven (ook blank) op nahield. Wie men. De rest is geschiedenis: onder ten we ze wel eens. dreigingen van de kaart wordt ge-
weet er dat Noord-Afrikaanse piraten Merkel werd Duitsland de ‘shining city Maar er is nog meer goed nieuws. veegd.
(zwart) tussen 1500 en 1800 ten min- on a hill’ van de westerse beschaving. Er is hoop. En die hoop heeft een on- Zou het toeval zijn dat juist de wes-
ste één miljoen Europeanen (blank) SOCIAAL MODEL Eerst Duitsland. En nu dus Frank- verwachte naam: Europa! Het conti- terse landen die blijven streven naar
tot slaaf maakten? Waar de Atlanti- rijk. Wie had dat nu in hemelsnaam nent van Duitsland en Frankrijk en sociale cohesie nog niet geknakt zijn
sche Slavenhandel 18 miljoen slacht- Nu de neoliberalen in de verwacht? Maar het wordt nog gek- Nederland (als kampioen socialis- en ten prooi gevallen aan populisti-
offers maakte, vergde die in het Mid- touwen hangen, heeft de ker. tisch nivelleren, ongeacht wie aan de sche zelfdestructie? Martin Wolf, ook
den-Oosten er 19 miljoen (waarbij zo- Want hoe gaat het eigenlijk met de macht is) en het continent van de ondersteboven van het World Inequa-
wel daders als slachtoffers zwart wa- hoop voor 2018 een onver- Angelsaksische wereld, waarvan we vrijhandel. Hier is de inkomenskloof lity Report, schrijft in de liberale Finan-
ren). Het is een danige correctie op wachte naam: Europa! zoveel konden leren qua rationeel veel en veel minder toegenomen dan cial Times dat zonder staatsinterven-
het gangbare beeld. denken, efficiënte economie, kleine in hyperkapitalistische landen als de tie de ongelijkheid alleen maar zal
Welbeschouwd is het de verkeerde
vraag waarom er slavernij was. Het
wonder is dat er op zeker moment
een einde aan kwam. Derhalve moet
de echte vraag luiden hoe het komt
dat zo’n ingeburgerd gebruik ophield
2017 was het
jaar van de
omkering,
2018 wordt
het jaar van Alles Kan. Als je afgelopen
jaar alles omdraaide, klopte het weer.
overheid? Het antwoord kan kort
zijn: Trump en Brexit. De Angelsaksen
zijn verslagen door mondialisering,
grote inkomensverschillen, schaam-
teloze zelfverrijking, en China. Ze
gaan op een dieet van nationalisti-
VS.
‘Zouden alle landen het Europese
voorbeeld van de afgelopen drie de-
cennia volgen’, rekenen de onderzoe-
kers voor, ‘dan kan het inkomen van
de armste helft van de wereldbevol-
toenemen. Staatsinterventie. Herverde-
ling. Hemeltje lief, waar kennen we
die termen van?
En natuurlijk zijn u en ik faliekant
tegen een transferunie, want we zijn
tenslotte geen Gekke Lowietje. Maar
te bestaan – opnieuw: grotendeels, Of we hadden te maken met een sche trots en overleven in een brute king in 2050 verdrievoudigd zijn, van wat als Gekke Lowietje de enige is die
maar niet overal. heuse – zet u schrap – paradigmawisse- wereld, uit hun kosmopolitische gemiddeld 3.100 euro nu naar 9.100.’ de storm van de mondialisering kan
Het antwoord daarop voert ons ling. droomwereld teruggefloten door ge- doorstaan? (Disclaimer: dit is slechts
naar de regio die nu zo omstandig Het neoliberalisme is uit. Sociaal frustreerde kiezers. Tot zover de oude een gedachtenexperiment.)
aan introspectie moet doen: Europa. beleid en staatsinterventie zijn in. wereldorde. We zijn terug bij af: de onstuimige
In de 19de eeuw schaften Europese Niet in het stemhokje, want alle socia- De nieuwe blijft er een van mondia- De Angelsaksen ontwikkeling van het kapitalisme in
staten slavernij één voor één af. Aan
deze politieke omwenteling ging een
listen zijn al lang geleden neolibera-
len geworden. Nee, in werkelijkheid.
lisering, want dat proces kan nie-
mand terugdraaien, behalve een
zijn verslagen door de 19de eeuw, en het Kinderwetje van
Houten. Toen was het de opkomst van
intellectuele revolutie vooraf. De Qua- Het is een wilde rit, maar komt u grote en verwoestende oorlog. Totdat mondialisering, grote socialisten en ander gevaarlijk tuig
kers begonnen de vanzelfsprekend- maar mee. die oorlog er komt, zitten we ermee die de gevestigde orde sociale wetten
heid van deze traditie te betwisten op De liberale Britse krant The Econo- opgescheept. Ook de Volkskrant be- inkomensverschillen, deed aannemen. Nu zijn het mondia-
religieuze gronden en Verlichtingsfi- mist noemde in haar kersteditie het richtte vorige week over het door Tho- schaamteloze lisering en flitskapitaal van buiten en
losofen via de rede. Montesquieu Frankrijk onder president Macron mas Piketty (alweer een Fransman, de interne verleiding van het rechts-
deed dat halverwege de 18de eeuw in het land van het jaar. Frankrijk! Het zelfs in de economische wetenschap) zelfverrijking populisme die tot actie nopen.
Frankrijk; Adam Smith iets later in
Groot-Brittannië.
land heeft in Macron het antwoord
gevonden op de populistische uitda-
gepresenteerde World Inequality Re-
port. ‘De ongelijkheid neemt wereld-
en China Interessante tijden, inderdaad: ter-
wijl veel Europeanen het geloof in
Als we dan toch op zoek gaan naar ging. En zelfs economisch is ‘le ciel la wijd extreme vormen aan. Weliswaar ‘Europa’ aan het verliezen zijn, lijkt
de unieke bijdrage van het Westen limite’ dezer dagen: Frankrijk kan dus is de mondiale economie sinds 1980 zich ergens in die brij van Europese
aan de slavernij… die is erin gelegen wel hervormen! fors gegroeid, maar van dat extra in- sociale modellen en economische sa-
dat het de discussie over het voortbe- Herinnert u zich Duitsland nog? komen heeft de rijkste 0,1 procent van menwerking en integratie een moge-
staan ervan heeft geopend. Maar of de Dat was heel lang de gebeten hond in de wereldbevolking net zo’n groot lijk oplossing te bevinden voor de
junior curator daar oog voor heeft? Ik de Angelsaksische media als The Eco- deel naar zich toe weten te trekken als moeilijkste vragen van deze tijd.
heb mijn twijfels. nomist, Wall Street Journal en Financial de armste 50 procent.’ Zoekt en Gij zult vinden.
Sebastien Valkenberg is filosoof. Times: economisch achterlijk, niet in Nu is het nieuws niet alleen slecht, Een mooie opdracht voor 2018.
 DE VOLKSKRANT

Bijdragen en brieven
DINSDAG 2 JANUARI 2018 19
tellen respectievelijk max. 600 en 200 woorden. opinie@volkskrant.nl
Adres en telefoonnummer vermelden. Gelijktijdige
aanbieding aan andere kranten is ongewenst.
brieven@volkskrant.nl
ombudsman@volkskrant.nl Opinie & Debat
GEACHTE REDACTIE

Lichte paniek om wat voor reden dan ook, langs

Sander van Walsum schrijft in zijn
mooie artikel over vooroordelen (Opi-
nie, 30 december) dat hij ‘wellicht
door een lichte paniek bevangen’ zou
zijn geraakt als hij geweten had dat
dochterlief bij een onbekende ‘man
met een mediterraan uiterlijk’ naar
huis gebracht zou worden.
Zelf vader zijnde: ik zou evenzeer
licht in paniek geraakt zijn als mijn
dochter midden in de nacht in de
auto zou zijn ingestapt bij een volsla-
gen vreemde man met Noord-Hol-
lands uiterlijk en dito accent. En dat
overigens niet vanwege zijn moge-
lijke verkeersovertredingen.
Ron van den Berg, Monnickendam
Files
Lezer Aad Overgaag (U, 30 december)
kan leuk rekenen, maar biedt geen
oplossing voor de soort files die al
jaren in aantal en ernst toenemen, de
accidentele files door ongelukken.
Die worden elk uur op de radio ge-
meld. Als je erin gevangen zit – soms
uren – kun je geen kant op. Macro-
economisch enorm schadelijk, maar
de dader (die geen afstand hield of
zat te appen) komt er met een kleine
boete vanaf.
Civielrechtelijk is daar geen zaak
van te maken. Dat moet het straf-
recht dus doen. Ik stel voor om de
boete proportioneel te maken aan de
duur en lengte van de file achter de
daderauto. Bijvoorbeeld 1.000 euro
per uur/kilometer file per rijstrook.
Martin Kroon, oud-projectleider rij-
snelheden en rijgedrag/instructeur
Het Nieuwe Rijden, Leiden
Wieringa en Europa
Tommy Wieringa (Opinie, 30 decem-
ber) wil een harde Europese buiten-
grens omdat deze noodzakelijk zou
zijn. Hij toont hiermee in een waan-
wereld te leven. Europa’s grillige
grenzen kunnen nooit hermetisch
gesloten worden en dat is ook hele-
maal niet nodig als Europa wat beter
naar zijn innerlijk zou kijken.
BRIEF VAN DE DAG VROOMHEID KAN TOT AGRESSIE LEIDEN
Ahmed Aboutaleb: ‘Iedere moslim is een beetje een salafist’.
Salafisme als vroomheid, zo
schilderde burgemeester Abou-
taleb ons dat kort gezegd voor
(O&D, 29 december). En ja: gelijk
wordt er gesproken van durf.
Maar dit is nu precies het ge-
vaar van de godsdienst, want
vroomheid kan leiden tot agres-
sie. We weten het van het chris-
tendom, maar dat gevaar is ge-
ringer geworden omdat het
christendom op z’n retour is.
Maar bij de islam is het actu-
eel en levensgroot: soennieten
Het is niet de politieke of federale
eenheid die het pretendeert te willen
zijn. Het is een los conglomeraat van
naties, die elk een eigen agenda na-
streven en dat enkel om economi-
sche redenen bestaat. Aan ideologie
en democratische waarden bewijst
en sjiieten onderling, en naar
buiten toe gericht op het Wes-
ten. Strijd tegen het vrije den-
ken, onderdrukking van min-
derheden – noem het maar op.
Theocratieën zoals Iran of stil-
zwijgende overeenkomsten tus-
sen geestelijke en wereldlijke
machten zoals in Saoedi-Arabië.
Hier asiel aanvragen en vervol-
gens de ruiten ingooien bij een
willekeurig Israëlisch restau-
rant. Kristallnacht? De fictie van
het geloof als maat voor denken
het alleen lippendienst, want uitein-
delijk is het de ECB, met haar onder-
drukkende maatregelen, die de
dienst uitmaakt. Een puur kapitalis-
tisch systeem dus.
Wat Europa nodig heeft is een her-
bezinning op zijn innerlijke waar-
Foto ANP
en doen? De culturele omslag
van (eigenlijk pas) de laatste
tientallen jaren heeft ons daar-
van verlost, op wat biblebeltres-
ten na.
Laten we zuinig zijn op die
verworvenheid en mensen wan-
trouwen die geloof tot richt-
snoer van hun handelen maken.
Leer van de geschiedenis en de
actualiteit. We weten waar het
toe kan leiden.
Hans ’s-Gravezande,
Capelle aan den IJssel
den, een herformulering van zijn ide-
ologie waarin alle aangesloten lan-
den zich kunnen vinden. Dan pas zal
Europa ook innerlijk een hechte ge-
meenschap kunnen worden die een
adequate oplossing zal weten te vin-
den voor al die verschoppelingen die,
zijn grenzen binnenstromen.
Chris van Gerwen, Amsterdam
Zondagsmis
Wat een prachtig verhaal van de twee
schrijvers, filosofen Stephan en Peter
die de zondagsmis bezoeken (Maga-
zine, 30 december). Ik ben erdoor ge-
roerd. Meteen kwam boven dat wij
bij de H. Mis bij de offerande altijd
een tientje neerlegden voor de ‘op-
voering van de H. Mis’, zoals mijn
man zei. Lidmaatschap van de kerk is
dus niet gratis, wil ik maar zeggen.
Wel gelukkig altijd voor iedereen toe-
gankelijk. Ook voor geëxcommuni-
ceerden, zoals ik.
Marianne Brantenaar, Purmerend
Prof. Han Baudet
Terecht wordt (opa) Han Baudet nog
eens belicht door Max Pam (Opinie,
27 december ). In 1980 was hij mijn
copromotor; inhoudelijk, stilistisch
en compositorisch had mijn proef-
schrift veel aan hem te danken.
Twee aanvullingen. Een belang-
rijke wetenschappelijke vrucht van
zijn Delftse jaren was de omvangrijke
geschiedenis van de TU De lange weg
naar de Technische Universiteit Delft
(1992).
Maatschappelijk nog belangrijker
was zijn toetreding tot het bestuur
van het Landelijk Actie-Comité Zuid-
Molukken in 1977, mede opgericht
door een oud-Wijstergijzelaar. Met
zijn Indische achtergrond en acade-
mische status vervulde Baudet een
belangrijke rol in het kweken van
beter begrip tussen de Molukse ge-
meenschap en de Nederlandse sa-
menleving.
Evert Schoorl, Amsterdam
Driekleur
De driekleur in de Kamer was ge-
spreksstof in 2017. Maar waarom
geen duidelijkheid met een vlag van
Shell en Unilever ernaast – dan weten
we duidelijk wie ons regeert.
Gerard van der Meulen, Leiden

BRET STEPHENS COLUMN

Waarom ik nog steeds een NeverTrumper ben

B
elastingverlaging. Deregu-
lering. Meer geld voor de-
fensie, minder voor de Ver-
enigde Naties. De Islamiti-
sche Staat verslagen op eigen ter-
rein. Assad getroffen door kruisra-
ketten. Troepen naar Afghanistan.
Wapens voor Oekraïne. Een hardere
aanpak van Noord-Korea. Jeruzalem
erkend als de hoofdstad van Israël.
De overeenkomst met Iran op losse
schroeven. Nee tegen de akkoorden
van Parijs. Wall Street uitbundig en
een hoog consumentenvertrouwen.
En, uiteraard, Neil Gorsuch be-
noemd in het Hooggerechtshof. Wat
is er te klagen voor een conservatief
over deze politieke resultaten na een
jaar Trump? Dat is de vraag die ik
steeds hoor van oude vrienden op
rechts die met tegenzin op Trump
hebben gestemd en nu redenen heb-
ben om hem aan het hart te druk-
ken. Ik geef toe dat zij me aan het
denken zetten. Ik stem in met elke
bovenvermelde beleidsmaatregel.
Maar toch had ik liever Hillary Clin-
ton als president gehad.
Hoe valt dit te rijmen? Kan ik me-
zelf nog wel conservatief noemen?
Het antwoord hangt af van de de-
finitie. Deze is mij altijd bevallen: ‘De
kernwaarheid van het conserva-
tisme is dat cultuur, en niet politiek,
het succes van een samenleving be-
paalt.’ Dit is een uitspraak van wijlen
Daniel Patrick Moynihan. Hij voegde
eraan toe: ‘De kernwaarheid van
links is dat de politiek een cultuur
kan veranderen.’
Conservatieven geloofden in hun
waarheid. Wilt u het armoedepro-
bleem oplossen? Alle welzijnsdol-
lars van de wereld zullen niet helpen
als gezinnen niet met twee ouders
compleet zijn. Wilt u democratie
naar het buitenland exporteren? Dat
wordt een zware opgave wanneer te-
veel kiezers de rechten van minder-
heden weigeren te respecteren.
En wilt u uw eigen staatsinstellin-
gen in stand houden? Besteed dan
aandacht aan het karakter van uw
leiders, de bestuurscultuur en de po-
litieke gezondheid van het publiek.
Die doen er veel meer toe dan het
met een paar procent verlagen van
het hoogste tarief van de inkomsten-
belasting.
Het is een fatale vergissing van
conservatieven dat ze hebben beslo-
ten dat de beste manier om met de
persoonlijkheid van Trump – de leu-
gens, het narcisme, intimidatie, be-
krompenheid, lompheid, scheldpar-
tijen, onwetendheid, achtervol-
gingswaanzin en onkunde – om te
gaan is te veinzen dat die er niet toe
doet. ‘Karakter telt niet’, is het motto
van de Republikeinse Partij gewor-
den. ‘Deugdzaamheid doet er niet
toe’, zou een ander motto kunnen
zijn.
‘Karakter telt Maar karakter telt wel en deugd-
zaamheid doet er wel toe. De tekort-
niet’, is het komingen van Trump bewijzen het
motto van elke dag. Misschien denkt u dat het
onderzoek naar banden met Rus-
de Republi- land veel rumoer is om niets. Maar
keinse Partij Trump heeft het stap voor stap over
geworden zichzelf afgeroepen. Van het ontslag
van James Comey, nadat deze direc-
teur van de FBI weigerde een eed van
trouw te zweren, tot (mogelijk) het
toegeven van obstructie van de
rechtsgang met die tweet over het
Bret Stephens is ontslag van Michael Flynn.
columnist van The Of misschien betreurt u het mis-
New York Times. lukken van de afschaffing van Oba-
macare. Maar dat had wel iets te ma-
ken met de groteske beledigingen
van Trump aan het adres van John
McCain, de man wiens tegenstem de
afschaffing blokkeerde.
Laten we eens kijken naar de be-
stuurscultuur. Trump eist eerbetoon
van zijn kabinet, onderdanigheid
van Republikeinse politici en aan-
bidding van de conservatieve media.
Om in dit Witte Huis te dienen is niet
geroepen worden tot het bijdragen
aan de publieke zaak. Het is gedegra-
deerd tot door het stof kruipen, wat
waarschijnlijk verklaart dat een re-
cordaantal van 34 procent van de
ambtenaren is vertrokken.
In plaats van presidentiële toe-
spraken en publieke debatten heb-
ben we Trumps demagogische mas-
sabijeenkomsten. In plaats van het
gebruikelijke steekspel tussen de
pers en de regering hebben we een
president die op Twitter fantaseert
over het fysiek aanvallen van CNN.
In plaats van een president die de
eer en de integriteit van zijn eigen
ambtenaren en instellingen verde-
digt, hebben we er een die zijn eigen
minister van Justitie vernedert, de
FBI door het slijk haalt en onze in-
lichtingendiensten vergelijkt met de
Gestapo.
Trump normaliseert dit allemaal.
En de aanhangers van Trump zullen
ontdekken dat beide elementen van
de bewering van Moynihan bewaar-
heid worden: niet alleen dat cultuur
is wat er het meest toe doet, maar dat
de politiek haar ook kan veranderen
– in dit geval zeer ten kwade.
© The New York Times
 DE VOLKSKRANT
20 DINSDAG 2 JANUARI 2018

Wetenschap
INTERVIEW GUIDO CAMPS, VOEDINGSDESKUNDIGE

Snacktip: geschrapte worteltjes

Je vol voelen na iets eten, is niet hetzelfde als vol zitten. Dat is nu wetenschappelijk aangetoond,
door een promovendus, die tevens finalist was bij ‘Heel Holland Bakt’.
Door Jamie Schemkes

H
et gevoel dat je vol
zit, betekent lang
niet altijd dat je
maag daadwerke-
lijk is gevuld. Dat
blijkt uit onderzoek
van voedingsdes-
kundige Guido
Camps, die aan de Universiteit van Wa-
geningen promoveerde op het verschil
tussen vol voelen en vol zitten. En die in
2016 tweede werd bij Heel Holland Bakt.
Hoe hebben jullie het volle gevoel on-
derzocht?
‘We lieten proefpersonen shakes drin-
ken, allemaal samengesteld als een ge-
middelde maaltijd: 50 procent koolhy-
draten, 30 procent vetten en 20 procent
eiwit. We varieerden in dikte en calo-
rieën. De proefpersonen dronken shakes
zo dik als yoghurt met 100 calorieën, en
shakes zo dun als melk met 500 calo-
rieën.
‘Vervolgens maakten we MRI-scans
om te kijken naar de maaglediging. We
keken hoeveel milliliter de proefperso-
nen in hun maag hadden, hoe snel het
eruit ging, of het een sneller verdween
dan het ander en of er daadwerkelijk
nog iets in de maag zat als de proefperso-
nen aangaven een vol gevoel te hebben.’
Een dag na zijn promotie pakt Guido Camps zelfgebakken taartbodems in.
En wat bleek?
‘Als de proefpersonen een dikke shake
dronken, die met minder calorieën,
voelden ze zich veel voller, en ook veel
eerder en langer. Sommigen voelden
zich zelfs misselijk. Ondertussen zagen
we op de MRI dat hun maag eigenlijk al
heel leeg was. Hoe minder calorieën iets
bevat, hoe sneller de maag het immers
laat doorlopen. We zagen het tegenover-
gestelde bij de dunne shakes met meer
calorieën. Die bleven langer in de maag
zitten, maar die proefpersonen gaven
snel aan weer wat te kunnen eten.
‘Maaglediging heeft dus niets te ma-
ken met hoe dik een substantie bijvoor-
beeld is, maar met de hoeveelheid calo-
rieën die erin zitten. Subjectieve gevoe-
lens, zoals hoe vol je je voelt, zijn juist
niet afhankelijk van calorieën. Dat ver-
moedden we al, maar is nu voor het
eerst duidelijk met MRI aangetoond.’
Dingen die Dus u denkt dat die dikke shake vult,
meer tijd waardoor je het gevoel krijgt dat je
vol zit?
en moeite ‘Ja, er zit ergens een circuit dat jouw li-
kosten om te chaam feedback geeft op basis van je
eten, werken mondgevoel. Dat het verzadigend ge-
weest moet zijn. Dat geeft het effect dat
vaak eerder je denkt dat je vol zit.’
verzadigend
Waarom is dit belangrijk om te we-
ten?
‘Veel dodelijk aandoeningen zijn af-
hankelijk van leefstijlfactoren. Voeding
is daar een belangrijk onderdeel van. In
Wageningen kijken we op verschil-
lende manieren hoe we ervoor kunnen
i
CV GUIDO CAMPS
1983 Geboren in
Nijmegen
2006-2013 Studie
Diergeneeskunde
en Cognitieve Psy-
chologie, Universi-
teit Utrecht
2013-heden
Dierenarts
2014-heden
Onderzoeker Uni-
versiteit Wagenin-
gen, gepromoveerd
op MRI-onderzoek
naar voeding
2016 Deelname
Heel Holland Bakt
Foto Marcel van den Bergh / de Volkskrant
zorgen dat mensen gezonde dingen heb je sneller genoeg, terwijl ze evenveel
meer en ongezonde dingen minder calorieën bevatten als het sapje.
doen. Mensen eten op basis van ge- ‘Geschrapte worteltjes zijn een snack-
wicht en volume, dat is lang niet altijd tip. Die houden je lang bezig, zorgen
gezond.’ voor veel gedoe met kauwen en slikken.
Ze bevatten weinig calorieën, maar je zit
Hoe kunnen wij in de praktijk op een er snel vol van.’
betere manier eten?
‘Je kan kijken hoe je je gevoel zo kan Hoe gaat dat eigenlijk samen, een
beïnvloeden dat je je verzadigd voelt voedingsdeskundige die meedoet
door voedsel dat niet veel calorieën be- aan Heel Holland Bakt?
vat. Dingen die meer tijd en moeite kos- ‘Mijn hobby en werk leven op gespan-
ten om te eten, werken vaak verzadigen- nen voet met elkaar. Ik had een ondank-
der. baar publiek aan mijn collega’s in Wa-
‘Dat verschil zie je tussen stukken geningen. Maar je kan beter over het al-
fruit eten en een fruitsapje drinken. Het gemeen gezond en dan soms iets heel
kost meer moeite om de hoeveelheid lekkers eten, dan dat je lekkernijen uit je
fruit in dat sapje als stukken te eten, dan leven bant. Daar wordt niemand beter
om dat sapje te drinken. Van die stukken van.’

DE HUISARTS JOOST ZAAT

Verzekeraars en politici houden niet van goede voornemens

N
og voordat de jonge ou-
ders de buggy met hun
slapend peutertje door de
deur van mijn spreekka-
mer hebben geduwd, ruik ik rook.
‘Hij gilt de hele dag en grijp naar
zijn oortjes. Hij heeft vast weer een
oorontsteking.’ Ik kijk voorzichtig
zonder hem wakker te maken. Alle-
bei zijn trommelvliezen zijn knal-
rood. Dat wordt de tweede antibio-
ticakuur in twee maanden. Beetje
vaak, dus begin ik – ongevraagd –
opnieuw over het roken. ‘Ik rook
nooit waar hij bij is, nou ja, soms on-
der de afzuigkap.’ Dat maakt alle-
maal niet uit, want ook die derde-
handsrook verhoogt de kans op oor-
ontstekingen.
Ze willen allebei best stoppen en
hebben het al een paar keer gepro-
beerd. ‘Echt hoor, 1 januari gaan we
stoppen.’ Goed plan, maar alleen
goede voornemens op 1 januari be-
klijven niet. Verslaving is een ziekte
die je moet behandelen.
Je zou verwachten dat ziektekos-
tenverzekeraars stoppen met roken
als een speerpunt van de zorg zou-
den zien. Of het nu om oorontste-
kingen bij peuters of longkanker bij
zestigers gaat, tabak heeft ermee te
maken. Gek genoeg vergoeden ver-
zekeraars de inspanningen om pa-
tiënten te laten stoppen met roken
nauwelijks. Het kan ze blijkbaar
geen bal schelen, want ze investeren
er niet in, niet bij huisartsen en niet
in ziekenhuizen. VGZ heeft gisteren
het stoppen met roken uit het eigen
risico gehaald, zodat de patiënt niet
gestraft wordt, maar tegelijkertijd
de vergoeding voor de huisarts ver-
laagd. Helpen bij een rookversla-
ving kost huisartsen minstens vier
consulten van twintig minuten en
vaak veel meer. Voor dat werk krij-
gen ze dan 65 euro, de helft van wat
het maken van een kapotte vaatwas-
ser kost. Je mag je ook maar één keer
per jaar voor je verslaving naar je
dokter. Is het in januari mislukt en
kom je in september een tweede
keer? Dan moet dat voor niks. En
omdat verzekeraars ze niet meer fi-
nancieren is er in vrijwel geen enkel
ziekenhuis nog een rookstoppoli.
Je mag maar Geen nood, als je dertig jaar geleden
niet gestopt bent en nu longkanker
één keer per hebt, kost dat gemiddeld 33.000
jaar naar de euro. Dat betaalt je verzekeraar zon-
der morren.
dokter voor Verzekeraars zijn niet de enigen
je rook- die tabaksverslaving niet interes-
verslaving sant vinden. In het Tweede Kamer-
debat over de begroting van VWS
vlak voor Kerstmis spraken be-
windslieden en Kamerleden in to-
taal 74.000 woorden. Paul Blokhuis,
de staatssecretaris voor preventie,
gebruikte het woord ‘roken’ zeven
keer en een Kamerlid nam dat
woord twee keer in de mond. Blok-
huis’ preventieakkoord met goede
voornemens over roken en overge-
wicht is nog niet klaar of het verwa-
tert al omdat Kamerleden in dat de-
bat ook ondervoeding, suïcidepre-
ventie, eenzaamheidsbestrijding en
al hun andere stokpaardjes in dat
‘masterplan voor preventie’ wilden
onderbrengen. Blokhuis beloofde
wel de tabaksaccijns te verhogen,
maar te weinig om zoden aan de
dijk te zetten. Zelfs het door veel po-
litici vermaledijde Oekraïne durft
meer tegen de tabakslobby; daar
gaat sinds gisteren de tabaksprijs
jaarlijks met 20 procent omhoog.
Uw voornemen om met roken te
stoppen, kan uw verzekeraar en uw
volksvertegenwoordiger niet boei-
en. Mij wel, al komt u tien keer.
Reageren?
j.zaat@volkskrant.nl

WAT MOGEN OMWONENDEN AAN DE WORMEN VOEREN?
WEL:
Schillen, groente(snijdsel), theezakjes, koie-
dik, eierschalen, stro, bladeren, kleingemaakt
tuinafval, eierdozen, snippers karton/papier
Wormenhotel biedt
stedeling compost
Waar eerdere projecten voor groente-, fruit- en tuinafval
mislukten, kunnen composteerkasten uitkomst bieden.
Door Peter van Ammelrooy
Z
e kwamen, ze zagen en ze ver-
klaarden hem voor gek – ze,
dat zijn de ambtenaren van de
gemeente die Peter Jan Brou-
wer (55) op de koffie kreeg. No way,
zeiden ze, dat Amsterdammers een
composthoop op hun stoep dulden.
Niemand wil een berg stinkend, rot-
tend groente-, fruit- en tuinafval voor
zijn deur. Het gaat je nooit lukken.
Brouwer probeerde het toch, en
zie: de Amsterdammers véchten voor
een plekje in de wormenhotels die de
filmproducent samen met ecologisch
architect Arie van Ziel bedacht. Er
staan nu al veertig van zulke compos-
teerkasten in Amsterdam. Nog eens
zestig straten staan op de wachtlijst
van de stichting Buurtcompost, die
Brouwer en Van Ziel zijn begonnen.
Het idee achter het wormenhotel is
niet nieuw. Iedere tuinier met hart
voor het milieu heeft achter in zijn
groene oase een plekje voor zijn tuin-
afval. Daar breken wormen en micro-
organismen gras, takjes en bladeren
af tot compost. Dat is het donkere,
rulle goedje dat we over de tuin
strooien of in plantenpotten stoppen
om de groei te bevorderen.
Brouwer had ook zo’n compost-
hoop, in de tuin bij zijn zomerhuisje
in Egmond-Binnen. Elk weekeinde
reed hij er met zijn gezin naartoe, een
emmertje gft-afval ingeklemd tussen
zoon en dochter op de achterbank.
Totdat de kinderen liever naar de
disco gingen en Brouwer steeds vaker
met de groenresten bleef zitten. Als
Mozes niet naar de berg kan, vroeg hij
zich af, kan de composthoop dan mis-
schien naar Amsterdam komen?
Brouwer begon eerst met een com-
postbak in zijn meterkast, op drie-
Wormenhotel aan het Magalhaensplein in Amsterdam.
NIET:
Brood en gebak, vette zaken als olie en sauzen,
gekookt eten, honden- of kattenpoep, grof tuin-
afval, vleesresten (trekt ratten aan)
i straat dan voorheen. We letten net
BUURTCOMPOSTEREN
Amsterdam is niet de enige
stad waar straten hun eigen
compost maken. Stichting De
Compostbakkers laat buurtbe-
woners in Den Haag gft inzame-
len en heeft ook in Delft, Zoe-
termeer, Lisse en Leiden projec-
ten. Het grote voorbeeld is
Brussel, dat al 170 locaties telt
waar bewoners composteren.
hoog in de Amsterdamse wijk De Pijp.
‘Zo’n meterkast is donker en lekker
warm voor de wormen.’ Dat ging drie
jaar goed, tot bij werkzaamheden een
rioleringsbuis werd vernield en vlieg-
jes door het trappenhuis begonnen te
zwermen, gelokt door de lucht van
Brouwers geheime composthoop.
Straatfeestje
Bij het zoeken naar een mogelijkheid
om voor zijn deur een overdekte, af-
gesloten compostbak te plaatsen
kreeg Brouwer hulp van een meeden-
ker. Eind 2014 vroeg Brouwer een ver-
gunning aan voor zijn eerste wor-
menhotel. In het vroege voorjaar van
2015 konden de eerste vijf gezinnen er
hun gft-tafval in kwijt. Nu ‘zitten’ er
zo’n twintig gezinnen op die ene bak.
Met z’n allen laten ze zo’n 2.000 kilo-
gram groente- en fruitschillen per
jaar door de wormen verwerken tot
200 kilogram compost, die elk half-
jaar wordt geoogst. Dan bouwt de
straat een feestje. ‘Het werkt verbroe-
derend, zo’n gezamenlijk bezit. Ik heb
Foto Freek van den Bergh / de Volkskrant
Economie
bron: buurtcompost.nl
nu meer contact met mensen in de
iets beter op elkaar.’
Dat ene composthok werden er
twee, werden er twintig en dit jaar be-
sloot de gemeente Amsterdam geld te
steken in een experiment met 25 wor-
menhotels. Die zijn geplaatst in stra-
ten waar bewoners zich vrijwillig aan-
melden. Het experiment moet uitwij-
zen of de wormenhotels levensvat-
baar zijn in een stedelijke omgeving
waar eerdere gft-projecten roemloos
sneuvelden. Amsterdam staakte het
apart ophalen van groente- en fruitaf-
val vijftien jaar terug. Tussen het gft
zat te veel niet-afbreekbaar afval om
er keurige compost van te maken.
In 2016 schreef wethouder Choho
van Duurzaamheid aan de gemeente-
raad dat Amsterdam voorlopig geen
aparte bakken of ondergrondse con-
tainers voor groente-, fruit- en tuinaf-
val wil plaatsen. ‘Aanpassingen aan
de ondergrondse containers kosten
tijd, evenals veranderingen in het ge-
drag van de Amsterdammers.’ De wet-
houder vestigt zijn hoop op machi-
nes die afval scheiden.
Toch heeft Buurtcompost al een
voorschot genomen op de toekomst.
In april plaatste de stichting zijn eer-
ste ondergrondse wormenhotel. Dat
is zo ontworpen dat het past op de
plek van de containers voor oud pa-
pier, flessen en plastic. Voor de wor-
men is het ondergronds aangena-
mer: ‘Als het kouder wordt, kruipen
ze dieper de grond in om warm te blij-
ven.’ Een ondergrondse container le-
vert ook meer en betere compost op,
zegt Brouwer, en blijere, meer betrok-
ken buurtbewoners: ‘Dat is misschien
nog wel de grootste winst.’
DE VOLKSKRANT
DinSDag 2 januari 2018 21
TEUN VAN
DE KEUKEN
VRAAGT ZICH AF
Hey Anna van Blendle,
E
erlijk gezegd vind ik het een beetje pijnlijk om je
zo, via de krant, te schrijven, maar ik heb geen
idee hoe ik je anders moet bereiken. Terwijl het
zo leuk begon.
Ruim een week geleden stuurde je mij een mail die
ontzettend vrolijk van toon was. Aanstekelijk. De aanhef
van je mailtje ‘hey Teun’ was zo familiair dat ik echt mijn
hersenen heb gepijnigd: Anna van Blendle, Anna van
Blendle, ken ik een Anna van Blendle? Ik kan het mij niet
herinneren. Vergeef mij als ik het mis heb, ik heb een
slecht geheugen voor namen.
Maar stel dat we elkaar nooit hebben ontmoet, dan
ben je gewoon lekker spontaan. Waarom moeilijk doen
met achternamen, of afstandelijk met ‘Beste’? Gewoon
gezellig modern ‘hey’. Sowieso draai je niet om de pot
heen en zeg je direct waar het je om te doen is. In dit ge-
val wilde je met mij praten over mijn voorkeuren in lite-
ratuur en lectuur. Je mailtje had je daarom de titel ‘wat
lees je eigenlijk?’ gegeven. Heerlijk onderwerp, Anna. Ik
kan uren praten over wat ik eigenlijk lees en ik vind het
fijn dat jij daar ook schik in hebt. In mijn omgeving wil
niemand met mij over boeken en kranten en bladen
praten. Dat voelt soms best eenzaam. Misschien heb jij
dat ook? Zodra ik je mail had gelezen, stuurde ik je een
antwoord. Zou dit het begin kunnen worden van een
penvriendschap? Of een leesclub? Het liep allemaal an-
ders.
Je hebt mij nooit meer persoonlijk geantwoord. Was
het omdat ik jouw bericht, dat – nu moet ik even kritisch
zijn – wel erg veel over werk ging, niet zo heb beant-
woord als jij hoopte? Je schreef over Blendle premium
en dat het een veel betere nieuwsbron is dan Facebook
en daarbij had je allemaal artikelen over Facebook ge-
plaatst. Ik schreef je terug dat ik geen Facebook heb en
dat ik niet zo goed wist wat ik hiermee aan moest. Dat
moet toch kunnen, Anna, dat ik nét iets anders wil le-
zen? Daarover zouden we toch verder kunnen schrij-
ven? Zo bouw je een goede penvriendschap op.
Maar wat gebeurde er? Ik kreeg een heel onpersoon-
lijk bericht terug: ‘Het spijt ons dat we automatisch rea-
geren. Het e-mailadres waarmee je contact hebt opge-
nomen accepteert helaas geen vragen. Grote kans dat
het antwoord op je vraag in onze FAQ staat.’ Was gete-
kend ‘Blendle support’. Waarom accepteer je geen vra-
gen, Anna? En waarom stuur je mijn persoonlijke mails
door naar Blendle support? Wie is Blendle support? Dat
is toch niet aardig?
Na dit antwoord vroeg ik via Twitter of iemand van
Blendle jou kende. Niemand van het bedrijf ant-
woordde, maar wel heel veel andere mensen. Zij hadden
net zo’n persoonlijke mail van jou gekregen als ik! Alle-
maal kenden ze je niet en niemand heeft na het eerste
contact meer van je gehoord. Er zijn zelfs mensen die nu
denken dat je niet bestaat!
Dat willen we in deze tijd van nepnieuws toch niet
hebben, Anna? Dat mensen niet alleen twijfelen aan de
waarheid van het nieuws, maar zelfs aan het bestaan
van de boodschappers ervan. Laat eens iets van je horen,
als je tijd hebt.
Tips voor Teun? Stuur ze liefst met foto, naar
t.vandekeuken@volkskrant.nl

Boorwerk maakt gatzagen. Een gatzaag wordt gemonteerd op een boor. Rechts directeur Richard Boske.
V
ier medewerkers van
Boorwerk knutselen
van glimmende onder-
delen een boor in el-
kaar. Geroutineerd
graaien hun handen in
de bakken voor hun
neus. De radiohits
schallen door de bedrijfsruimte.
Of nou ja, boor: de losse onderdelen
veranderen onder hun handen in een
zogeheten gatzaag. Als loodgieters en
mecaniciens een groter gat willen boren
dan het kleine puntje dat een normale
boor maakt, monteren ze een gatzaag op
hun boor. Die uitbreidingspakketten
voor boormachines maakt Boorwerk
van de familie Boske uit Almere. Het fa-
miliebedrijf werd in 1919 als importeur
van staal opgericht door Richard Boske,
grootvader van de huidige directeur en
mede-eigenaar Richard Boske. Tien jaar
later voegde zijn zoon Boorwerk aan het
familiebedrijf toe. De rest van het fami-
liebedrijf is inmiddels verkocht, maar de
gatzagen worden nog altijd gemaakt
door de Boskes.
Intellectueel kapitaal
Dat de gatzagen in elkaar gezet worden
in Almere en niet in het veel goedkopere
China, waar sommige onderdelen van-
daan komen, is veelzeggend. Boorwerk
is bang bij een verplaatsing van de ar-
beid zijn intellectuele kapitaal te verlie-
zen. Handige imitatoren in verre landen
zouden de gatzagen kunnen namaken.
‘De patenten moet je weghouden uit
China. Voor je het weet maakt iemand
onze gatzaag na’, zegt Boske.
Boskes angst is niet uit de lucht gegre-
pen. Hij heeft het patent op door zijn be-
drijf bedachte innovaties, maar moet
opkomen voor zijn rechten. Jaarlijks
besteedt Boorwerk een paar ton aan
De onderneming Economie
Zo troef je de grote jongens af
In Almere huist een bedrijf dat erin slaagt de grote merken op afstand te
houden door telkens te innoveren en octrooien te verwerven. De patent-
oorlog kost Boorwerk, dat gatzagen maakt, wel een paar ton per jaar.
Door Jochem van Staalduine
PROFIEL patentoorlogen, op een omzet van 10
miljoen euro. De eerste patentoorlog be-
gon twee jaar geleden, toen Boske het
Taiwanese Rotemate aanklaagde. Hij was
erachter gekomen dat de gatzaag die het
Aziatische bedrijf verkocht vrijwel iden-
tiek was aan het model dat op zijn naam
Bedrijf staat. Boske kreeg gelijk, maar tot zijn
Boorwerk verbazing ging Rotemate in hoger be-
Waar roep.
Almere Op een tweede front procedeert Boske
Sinds tegen het Duitse Duss, dat net als Rote-
1929 mate een gatzaag op de markt bracht die
Aantal verdacht veel lijkt op het ontwerp dat de
werknemers medewerkers in Almere in elkaar zetten.
35 Volgens Boske levert hij strijd tegen
Jaaromzet stromannen. Rotemate en Duss zijn van
10 miljoen euro origine niet actief in gatzagen. Het zijn
toeleveranciers van merken als het
Duitse Bosch, het Amerikaanse Milwau-
kee en het Japanse Hitachi, die vele ma-
len groter zijn dan Boorwerk. Boske is er-
van overtuigd dat Rotemate en Duss ge-
De patenten sponsord worden door een van de grote
moet je spelers, al heeft hij geen bewijs. ‘Het pro-
cederen kost ze veel geld, terwijl het he-
weghouden lemaal niet hun werkterrein is.’
uit China. Naast strijd in de rechtszaal heeft
Voor je Boorwerk een aanvalsplan om de con-
currenten van zich af te slaan. De enige
het weet manier om de grote merken af te troe-
maakt ven is door innovaties te blijven beden-
iemand ken en die vast te leggen, zegt Boske. Op
die manier kan Boorwerk de concurren-
onze tie op afstand houden.
gatzaag na Een voorbeeld: Boske heeft een patent
op een onderdeel van de ProFit gatzaag,
goed voor 70 procent van de omzet van
Boorwerk. Met de ProFit kunnen tech-
nici hun werk sneller doen dan voor-
heen. Het patent geldt nog acht jaar,
maar Boske is druk in de weer met een
uitvinding die het huidige ontwerp
moet verbeteren. Slaagt de innovatie,
dan is ook de huidige ProFit langer be-
schermt. ‘De concurrentie mag dan het
huidige model ProFit de komende twin-
tig jaar niet kopiëren.’
De patentoorlog is duur, maar Boske
windt zich er niet over op. Het vastleg-
gen van patenten en de juridische proce-
dures kosten hem eenderde van de
winst. ‘Het hoort erbij. Sommigen zeg-
gen dat ik de imitaties moet zien als
compliment.’ Bovendien levert een pa-
tent ook geld op: ‘Ik kan door het patent
een iets hogere verkoopprijs vragen.’
Uit de crisis
Boske kijkt vanaf de tweede verdieping
van het bedrijfspand uit op de Flevose
vlakte. Een strook gras, een kanaaltje, dat
is het wel. Hij is in 1983 betrokken ge-
raakt bij het familiebedrijf, toen dat een
crisis doormaakte. Het bedrijf impor-
teerde destijds voornamelijk staal uit
het buitenland, een groot deel van de on-
derneming was onrendabel. ‘Mijn vader
kon het niet over zijn hart verkrijgen om
het oude bedrijf te sluiten.’ Boske onder-
brak zijn studie om het bedrijf te reorga-
niseren.
Het was Boske die besloot dat de gatza-
gen van Boorwerk de toekomst van de
Boskes zouden zijn. Dat besluit viel in de
jaren negentig, toen Boske na jaren op
afstand in 1994 weer de dagelijkse lei-
ding kreeg. Boske verkleinde de bedrijfs-
activiteiten, en ook het aantal familiele-
den met wie hij rekening moest houden.
Hij kocht een neef en een nicht uit. ‘Een
familiebedrijf met te veel aandeelhou-
ders betekent altijd ruzie, vertelden ad-
viseurs me.’ Boske deelt het bedrijf nog
wel met twee zussen. Zij bemoeien zich
niet met de bedrijfsvoering. ‘Ik heb twee
commissarissen van buiten gevraagd,
zodat zij kunnen controleren of ik me-
zelf niet te veel loon toeken’, zegt Boske.
Tegenwoordig is Boorwerk het tegen-
DE VOLKSKRANT
DINSDAG 2 JANUARI 2018 23
Foto Raymond Rutting / de Volkskrant
overgestelde van de importeur van staal
die het onder Boskes vader en grootva-
der was. 90 procent wordt geëxporteerd.
De opslagruimte in Almere echoot die
verhouding. In een hoek van de hal staan
acht manshoge schappen vol gereed-
schap voor de Nederlandse markt. De
schappen worden aan het oog onttrok-
ken door ontelbare dozen ProFits, die
reiken tot aan de derde verdieping van
het pand.
Aan de eindeloze rijen met gatzagen
valt iets op. Trots demonstreerde Boske
eerder een hypermoderne ProFit met
slechts twee tandjes. De gatzaag vloog
door het hout. Het oudere model met
vele kartelige tandjes zaagde veel trager,
terwijl de kartelige gatzaag het hout ver-
schroeide. Toch is een groot deel van de
gatzagen in de opslagruimte gekarteld.
Waarom het oude model nog op ver-
zending ligt te wachten? ‘Mensen ken-
nen de oude gatzaag. In de winkel han-
gen de oude en de nieuwe naast elkaar.
Dan ziet een klant de kartels en denkt:
aha, daarmee kan ik een gat zagen’, zegt
Boske. Het oude model is een verkoop-
hit, al werkt het minder goed. ‘Iedere
loodgieter en elektricien moet het
nieuwe model eerst zien zagen. Dus we
demonstreren het op beurzen en in vak-
handels.’ Zou een kek filmpje niet vlotter
werken? Boske denkt van niet. Het aan-
prijzen van een elektrisch apparaat in
een filmpje roept wantrouwen op, zegt
hij – het voelt als Tel Sell.
Terug op de tweede verdieping van het
bedrijfspand in Almere pakt Boske zijn
nieuwste vinding van tafel. Een belang-
rijk mechanisme zit niet meer op de
steeds wisselende gatzaag, maar op de
vaste aandrijfas van de boor. Het scheelt
de loodgieter tijd. Fijn voor de loodgie-
ter, maar nog veel fijner voor Boske. Zo
blijft een Bosch nog even op afstand.
DINSDAG 2 JANUARI 2018 Kunst Media Eten Film Leven Mode Fotografie Theater Televisie

SOFIA HELIN NEEMT

AFSCHEID VAN SAGA NORÉN
IN DE SERIE THE BRIDGE

De laatste
zaak van Saga
Foto Frank Ruiter

Uitklap Millennium Doe eens

theater lijn effe lachen
MARY DRESSELHUYS PRIJS 2017 IS EEN STREEP TUSSEN TWEE GOEDE VOORNEMENS VAN
VOOR STEEF DE JONG PAG 3 MILLENNIA KUNST? PAG 6 SYLVIA WITTEMAN PAG 12

v Met SPORT in het hart van dit katern v

 DE VOLKSKRANT
2 DINSDAG 2 JANUARI 2018
DINSDAG 2 JANUARI V’s televisierecensententeam bestaat uit Hanna
Bervoets, Gidi Heesakkers, Frank Heinen,
Haro Kraak en, deze week, Julien Althuisius.
Tv-recensie
JULIEN ALTHUISIUS
oedenavond dames, heren en genderneu-
‘G tralen’, begon Guido Weijers zijn oudejaars-
conference. ‘Ik ga vanavond keihard vertel-
len wat ik denk.’ Nou, dat beloofde wat. Weijers begon
met een verhaal over het reptielenbrein en het mo-
derne brein; de eeuwige strijd tussen gevoel en ver-
stand. ‘We zijn minder rationeel dan we denken’, ook
als het op de verkiezingen aankwam. Er volgde een uit-
eenzetting waarom alle demente Nederlanders op
Denk hadden gestemd, alle hoogbegaafden op Groen-
Links en alle depressieve mensen op PvdA.
Weijers stak ook de draak met Thierry Baudet (‘Insa-
nus Thierry Baudet est’) en zijn lavendelzakje. Hij ver-
telde dat Baudet een debat had verlaten om zijn vleugel
het Binnenhof op te begeleiden. ‘Nou dan heb je heel
iets anders gesnoven dan lavendel.’ Hilarisch.
Vervolgens zette Weijers, die steeds harder begon te
praten, uiteen waarom jonge mensen de wereld heb-
ben. ‘De toptien van de liedjes van de Top 2000 zijn alle-
maal geschreven door artiesten toen ze tussen de twin-
tig en dertig jaar oud waren.’ Het bleek een aanloopje:
‘Hoe ouder je wordt als artiest, hoe minder creatief je
wordt en hoe meer je je zelf gaat herhalen.’ Achter hem
verscheen een foto van Youp van ’t Hek. Het was een
goede reminder om even te zappen.
Maar bij Youp was het niet veel beter. Ook hij begon
zijn conference met het obligate grapje over dames,
Advertentie
Oud & Oud
Veel te lachen viel er niet in de
eindejaarsconferences op de Nederlandse
tv. Wie wilde lachen, moest bij Netflix zijn.
heren etc. Zijn verhaal speelde zich af in zijn Amster-
damse stamkroeg Zanzibar, waar hij steeds weer in ge-
sprek ging met drie door hem verzonnen personages;
het beproefde Youp-concept. Sinds Van ’t Hek hersteld
is van zijn hartproblemen heeft hij, zo vertelde hij te-
gen het eind van de show, schijt aan alles.
‘Ik ben nu 63 en heb steeds minder harde kanten. Ik
ben er inmiddels achter: ik doe er niet toe. Het interes-
seert me geen reet.’ Dat uit zich bij Van ’t Hek in een
soort laat-alles-maar-hangen-houding, handjes in de
zakken, licht achterover leunen en ogenschijnlijk niet
heel erg meer je best doen. Zo werd het laatste ander-
half uur van 2017 vooral een aaneenschakeling van
moppen, vermomd als anekdotes verteld door ‘Rooie
Henk’, ‘Schele Henk’ of ‘Godelieve’.
#MeToo kwam natuurlijk nog even langs, in een voor
de hand liggend grapje over de oude Godelieve die
haar beklag deed tegen Youp: ‘Ze hadden mij toch ook
wel een keer kunnen misbruiken? Maar bij mij deden
al die mannen metoodeloe.’
Wie op nieuwjaarsdag dat opgelopen lach-tekort
wilde inhalen, deed er goed aan de verplichte nieuw-
jaarsconcerten, -duiken en skischanssprongen te laten
voor wat ze waren en gewoon maar Netflix aan te zet-
ten. Daar is sinds oudejaarsdag een nieuwe comedy-
show van komiek Dave Chappelle te zien: Equanimity.
Ook Chappelle draait al wat jaren mee, ook Chappelle
heeft zijn zakken al gevuld en ook Chappelle vindt
zichzelf heel wat. Maar hem lukt het in Equanimity wel
continu op het scherp van de snede te blijven, op een
spitsvondige manier politiek incorrect te zijn en een
indringende en beklijvende boodschap te vertellen; al-
lemaal zonder aan humor in te boeten. Het kan dus
wel.

Vandaag
THEATER Het is maar goed dat theatermaker Steef
de Jong ( 34 ) nooit echt acteur is geworden
Zijn voorstelling De Modern Art Revue – verrukkelijk houtje-touwtjetheater – was afgelopen jaar een megasucces.
‘V
oor de toneel-
school ben ik af -
gewezen. Ik wilde
een echte toneel-
speler worden,
Shakespeare spelen enzo, maar ik viel
gewoon te weinig op. Toen ben ik
naar de Rietveldacademie gegaan. Ik
volgde de audiovisuele richting en
daar kon zo’n beetje alles. Ik stu-
deerde af met een theaterproductie:
Stevens Testosteron Revue. Dat was een
Griekse tragedie vermengd met het
toen populaire tv-programma van
Dr. Phil. Ik speelde Dr. Phil, bij wie de
Griekse helden in therapie gingen.’
Achteraf gezien is het maar goed
ook dat Steef de Jong (34) niet offi-
cieel acteur is geworden, maar all-
round theatermaker en vormgever.
Afgelopen jaar brak hij door met de
voorstellingen De Modern Art Revue en
Steefs Operette Uurtje – houtje-touwtje-
theater, in dit geval over zijn fascina-
tie voor moderne kunst en operette.
Gemaakt met simpele attributen die
hij in zijn eigen atelier in elkaar zet,
met veel karton, uitklapdecors, ge-
figuurzaagde maskers en een hoop
fantasie. Zijn acteerstijl: charmant
bescheiden, weifelend, geestig en
hoogst doeltreffend.
Het betekende dat al zijn voorstel-
lingen vorig jaar uitverkocht waren.
‘Het is nogal bijzonder, als je om elf
uur ’s ochtends het theater binnen-
komt om daar om half één een lunch-
voorstelling te spelen en er staat al
een wachtrij voor de kassa.’
Voor een vrij jonge theatermaker
heeft Steef de Jong merkwaardige
voorkeuren. Voor operette bijvoor-
beeld, de kunstvorm die vaak doet
denken aan alpenweiden, rondbor-
stige vrouwen en mannen in rok-
kostuum. In Steefs Operette Uurtje
speelt hij in sneltreinvaart een inte-
grale opvoering van Orphée aux enfers
van Jacques Offenbach. Tussendoor
vertelt hij allerlei wetenswaardig-
heden over dit bijna vergeten genre.
‘Ik heb altijd al een voorliefde voor de
bergen en de Alpen gehad. Als student
kocht ik voor 15 euro een kaartje voor
de opera en daarna heb ik de operette
ontdekt, wat eigenlijk gewoon kleine
opera betekent. Operette past beter
bij me: het is kleinschaliger en luchti-
ger, en de muziek is mooier.’
De Jong heeft aan het begin van zijn
carrière een eigen operette gemaakt:
Engelberg Express, een alpenoperette.
Over een groep mensen die in een ski-
lift komt vast te zitten en wordt gered
door een toevallig passerende Hanni-
bal. ‘Het was voor mijn doen een grote
productie met enorm veel gedoe en
geregel. Toen dacht ik: ik ga het zelf
doen en in mijn eentje, dat was het be-
gin van mijn eenmansvoorstellingen.’
In 2014 richtte hij samen met
producent en regisseur Ina Veen zijn
eigen theatergroep op: Groots en
Meeslepend, met als huistheater
De Toneelschuur in Haarlem. Op
De Parade speelde hij onder meer
Straussvogel en Ludwig, over de Bei-
erse koning Ludwig II. Dit jaar boekte
hij een megasucces met De Modern Art
Revue, die hij maakte met Alex
Verrassing
Steef de Jong was afgelopen zaterdag stom-
verbaasd toen na afloop van de laatste voor-
stelling van De Modern Art Revue actrice Petra
De Jong (links) en Laseur het podium betrad om de Mary Dres-
Klaasen in De selhuys Prijs 2017 uit te reiken. ‘Ik dacht: dat
Modern Art Revue.
Foto Tim Stet
kan niet voor mij zijn, zo’n belangrijke toneel-
prijs met al die illustere vorige winnaars, dat
Steef de Jong voor een van zijn decorstukken, geïnspireerd op het werk van Jan Schoonhoven.
Klaasen. Daarin nemen zij in ander-
half uur een eeuw moderne kunst-
geschiedenis door, te beginnen bij
‘Die operette was het pissoir van Marcel Duchamp, om
voor mijn doen een vervolgens via de appels van Cézanne,
grote productie met het zwarte vierkant van Malevitsj en
enorm veel gedoe de drippings van Pollock uit te komen
en geregel. Toen bij de performancekunst van Marina
dacht ik: ik ga het Abramovic. Het is een hommage aan
zelf doen’ de moderne kunst, gevat in een vorm
van verrukkelijk revuetheater. Met
veel knip-en-plakdecors, buitenge-
woon creatief, stijlvast en hilarisch.
‘Ik had een beetje een haat-liefde-
DINSDAG 2 JANUARI 2018
zal wel voor Alex zijn. Maar toen werd het jury-
rapport voorgelezen en bleek ik de gelukkige.
Petra Laseur deed dat heel aardig, voor de
gelegenheid had ze zelfs een Mondriaan-jurk
aangetrokken. Ik vind deze bekroning fantas-
tisch, ja, en een enorme eer. Op dit moment is
het allemaal nog een beetje onwezenlijk.’
Foto Els Zweerink
verhouding met de moderne kunst,
een soort aversie ertegen omdat ik
veel dingen niet meer snapte. Ik
kende Alex van De Parade, waar we
allebei speelden en daaruit is deze
samenwerking ontstaan. Eerst wilde
ik iets maken over het werk van Jan
Schoonhoven, Alex was al bezig met
iets van Marina Abramovic. Daarna
zijn we samen aan de slag gegaan.’
De grote aantrekkingskracht van
De Jongs theater is, behalve zijn aan-
stekelijke manier van optreden, de
vormgeving. Samen met Nina
DE VOLKSKRANT
3
MARY DRESSELHUYS
PRIJS 2017
Afgelopen zaterdag werd Steef
de Jong na afloop van de laatste
voorstelling van De Modern Art
Revue in de Haarlemse Toneel-
schuur onderscheiden met de
Mary Dresselhuys Prijs 2017. Op
het podium werd de prijs, die is
vernoemd naar de beroemde
actrice Mary Dresselhuys, over-
handigd door haar dochter,
actrice Petra Laseur. De prijs
wordt tweejaarlijks uitgereikt
aan een acteur, actrice of gezel-
schap met een uitzonderlijk
talent. Eerdere winnaars zijn
onder anderen Anniek Pheifer
(2015), Tjitske Reidinga (2011),
theatergroep Wunderbaum
(2006), Jacob Derwig (2004)
en Ramsey Nasr (2000). De jury
noemt Steef de Jong ‘een op-
merkelijk fenomeen, een regel-
recht multitalent dat uiteen-
lopende kunstvormen inventief
met elkaar weet te verbinden en
daar bovendien een educatieve
laag aan weet toe te voegen’.
Vreeken zet hij al zijn decors zelf in
elkaar. Hij is een liefhebber van de
pop-upboektechniek: uitklapboeken
waaruit ineens allerlei werelden ont-
staan. ‘Ik vind dat nog steeds prach-
tig, dat iets wat plat is driedimensio-
naal wordt. Ondanks alle moderne
technieken die in het theater worden
gebruikt, van hologrammen tot vi-
deoprojecties, vinden de mensen het
toch leuk dat je een boek openklapt
en dat er dan een boom omhoog-
komt. Zo’n voorstelling ontvouwt
zich letterlijk.’
Op verzoek treedt hij ook op bij
mensen thuis of bij speciale gelegen-
heden – in huiskamers, op bruiloften,
bij Rotaryclubs of tijdens symposia
over de kwaliteit van kinderopvang.
‘Viktoria und ihr Husar heet mijn een-
mansvoorstelling, een huzarenstukje
met een uitklaptafel. Dan ga ik met
mijn decor de auto in en kom bij de
mensen langs. Laatst speelde ik voor
zes mensen thuis bij een vader die
75 werd.’
De komende maanden gaat hij zich
toeleggen op een nieuwe voorstelling
waarmee hij een lange tournee langs
de Nederlandse theaters zal maken:
Orfeo, een drama van karton. ‘Er zijn al
heel veel opera’s over de mythe van
Orpheus gemaakt. Mijn Orfeo wordt
wel wat anders dan Steefs Operette
Uurtje. Dat was vooral een parodie,
maar nu zoek ik het echte drama op
en benadruk de ernstige kant van het
verhaal. Ik ga daarin samenspelen
met Marieke Hopman, een klassieke
accordeonist. Het moet gaan over het
einde, over de eindigheid van alles. Ik
hoop dat het effect van alle aandacht
die ik het afgelopen jaar heb gekre-
gen, straks tijdens de tournee niet is
uitgewerkt.’
Hein Janssen
 DE VOLKSKRANT
4 DINSDAG 2 JANUARI 2018

Illustratie Berto Martínez

Column Wat zijn dit voor vragen?
ARTHUR VAN AMERONGEN DE KEUZEN VAN SOFIA HELIN

Stik Sofia Helin (45) speelt voor de laatste keer

Ver van het feestgedruis verkende
Van Amerongen de wereld aan
de rol van rechercheur Saga Norén in het
gene zijde. vierde seizoen van de geroemde
et kwam me eigenlijk wel goed uit dat ik seriemoordenaarsserie he Bridge.
H snipverkouden was met de feestdagen. Nor-
maliter paf ik in de laatste week van decem-
ber minimaal twee sloffen Chesterfield weg – light, Door Aimée Kiene Foto Frank Ruiter
maar toch – en wordt het nieuwe jaar traditiege-
trouw rochelend en fluimend ingeluid. Ik was dus in
mijn nopjes met die zware verkoudheid, want daar-
door taalde ik niet naar tabak en drank. Overigens

De
rook ik alleen als ik drink: een nuchtere constatering
die ik maar mondjesmaat gebruik omdat hoon-
gelach mijn deel is als ik zulks in opperste ernst
mededeel.

De waarheid is dat ik mij slechts twee keer per week

starnakel zuip, alleen maar om de beangstigende

post-Saga-saga
ledigheid tussen de broodschrijfsels op te vullen en
natuurlijk om alles te vergeten.
Binge drinking wordt vertaald met comazuipen,
maar dat betreft vooral de arbeidersjeugd op feest-
eiland Terschelling, bewusteloos in een poel van
poep, kots en pies naast een krattenmuur van Heine-
ken, de biermogul die het zo goed voor heeft met de
mensheid.
Ik daarentegen blijf gewoon op mijn stelten staan
na een Slavisch bacchanaal. Noem het de automati-
sche piloot. Dat is niet altijd gunstig, want de pedes fscheid nemen van je ben lang niet in Linghem geweest, waar te leveren op de prostitutie in dat land
apostolorum (benenwagen voor de ongeschoolde
lezer) krijgen dan een eigen willetje en fungeren als
een soort wichelroeden die niet naar water speuren
maar naar het Kwaad.
Een ander voordeel van mijn ongesteldheid, naast
de gedwongen abstinentie, was dat ik de diverse
expatfeestjes kon overslaan. Heel kinderachtig doch
A
een opluchting?
personage Saga Norén
uit de Zweeds-Deense
misdaadserie The
Bridge: verdrietig of

‘Ze blijft altijd bij me, dus ik ben niet ver-

drietig. Alle karakters die ik speel, wor-
ik ben opgegroeid, maar zoals ik het me
herinner, was het er nou niet bepaald
dynamisch. Ik denk dat ik me er nu snel
zou vervelen. Als kind was het best fijn,
je kon er veilig spelen. Maar Linghem is
geen schattig boerendorpje, hoor, of
een chique buitenwijk. Ik woonde in
(Helin deed dat in de Nederlandse talk-
show Jinek, red.). Maar ik heb een po-
dium, dat ik nu toevallig heb gekregen,
en dat wil ik daarvoor gebruiken.’

Beroemde actrice of moeder?

prinsheerlijk waande ik mij schoolziek en instal- den een deel van me. Ik kan ze opzoeken
leerde me in pyjama en sloffen op de sofa, met een als ik ze nodig heb. Ik vind het wel ver-
dekentje en een pot sterrenmixthee. Voor de thuis- drietig dat ik afscheid moet nemen van
bioscoop was de keuze op Goodbye, Mr. Chips geval- mijn collega’s, van de vrienden die ik
len. Dat is een hartverscheurende film uit 1939 (de heb gemaakt tijdens het draaien van
gelijknamige musical uit 1969 met Petula Clark is mij vier seizoenen The Bridge. Maar zo werkt
te opgewekt) met veel kerkelijke samenzang van En- het in mijn vak. Ik ben ook wel een
gelse kostschooljongens. Ik was toch al aan het snot- beetje opgelucht. Het is best zwaar om
teren. een personage zolang bij je te dragen.
Maar we hebben iets moois gemaakt en
Ergens midden in de film kwam die gruwelijke we stoppen op het hoogtepunt. We ein-
hoestaanval des doods. Ik heb in alle mogelijke hallu- digen met het beste seizoen.’
cinante staten verkeerd, maar dit was een geheel
nieuwe ervaring. Ik stikte. Het kan verdichting zijn, Donker of licht?
maar volgens mij dacht ik tijdens mijn laatste reutel ‘Licht. Ik moet meteen aan een gedicht
aan The Hollow Men van T.S. Eliot: ‘This is the way the van Erik Blomberg denken, dat bij ons
world ends. Not with a bang but a whimper.’ veel in kerken wordt voorgelezen. Ik
Na seconden van eeuwigheid trad mijn geest plots heb het zelf een keer met Kerstmis voor-
terug in het lichaam. Ik kreeg weer adem. De honden gelezen op televisie.
snurkten alsof er niets was gebeurd. Ik was niet bang (vertaalt aarzelend uit het Zweeds:)
geweest, eerder verbaasd. Verbaasd dat ik er zo maar Wees niet bang voor het donker
tussenuit kon piepen. Dat er niks was aan gene zijde Omdat het licht daar woont
vond ik een hele geruststelling. Er zijn geen sterren als het niet don-
ker is
In je lichte oog zit een donkere cirkel
Want het licht zit in alle dingen
waar het donker zich op richt
‘Donker en licht zijn met elkaar ver-
bonden. Tijdens het derde seizoen van
The Bridge sprak ik met een priester. Ik
vroeg: hoe moet ik het volhouden om
weer maandenlang zo’n duister verhaal
vol vreselijke moorden te spelen? We la-
zen samen uit de Bijbel, en praatten. En
we kwamen erop uit dat het mijn taak is
in de serie om op al die nare, donkere
plekken waar ik terechtkom, steeds het
licht voor me uit te dragen. Dat klinkt
misschien een beetje vaag en abstract,
maar zo doe ik het. Ik vraag me af: wat is
mijn taak? Ik draag het licht. Dat is voor
mij een soort innerlijke regie-aanwij-
zing. Ik probeer het ook in het gewone
leven. Als ik het moeilijk heb of zwaar-
moedig ben, denk ik: er zijn geen ster-
ren als het niet donker is. Dat helpt.’
Illustratie Gabriël Kousbroek Linghem of Stockholm?
‘Stockholm. Dat is een makkelijke. Ik
zo’n doorsnee jarenzeventigstraat. Mijn
moeder was verpleegster, mijn vader
was vertegenwoordiger. Toen ik 15 was,
verhuisden we naar een iets grotere
stad. Dat vond ik fijn, als puber, daar
gebeurde tenminste wat.’
45 of 25?
‘45. Toen ik 25 was, was ik nog erg in de
war. Ik ging toen net naar de toneel-
school, ik was blij dat ik daar überhaupt
werd aangenomen. Maar ik vroeg me af:
kan ik dit wel, wil er straks wel iemand
met me werken? Wie ben ik? Dat soort
geworstel. Dat veranderde toen ik kin-
deren kreeg, dat hielp erg. Ik heb het nu
veel meer op orde, maar ik ben nog
steeds een zwaarmoedig type. Ik denk
te veel na, ik stel bij alles vragen, ik
maak me makkelijk zorgen. Ook over de
kinderen trouwens, die zijn natuurlijk
een oneindige bron van zorg. Maar dan
is mijn blik in elk geval gericht op een
‘Als ik het moeilijk heb
of zwaarmoedig ben,
denk ik: er zijn geen
sterren als het niet
donker is’
ánder, in plaats van op mezelf, en dat
vind ik een goede ontwikkeling.
‘Er ligt zoveel druk op de schouders
van jonge vrouwen. Nu ik 45 ben, heb ik
de touwtjes veel meer in handen. Dat
komt door mijn ervaring en door mijn
succes, natuurlijk. Dat is best oneerlijk.
Ik kan het me nu veroorloven dat men-
sen me niet aardig vinden. Niet ieder-
een kan zich zo’n houding permitteren,
zeker niet in mijn vak. Een jonge actrice
die carrière wil maken, durft waar-
schijnlijk in een ander land geen kritiek
‘Moeder. Eigenlijk vat je met dit
dilemma mijn leven samen. Ik ben het
allebei. Ik zeg tegen mijn kinderen: ik
hou van jullie, maar ik hou ook van mijn
werk en ik wist al voordat ik jullie kreeg
dat ik zou blijven werken. Het ene kan
niet zonder het andere bestaan. Ik hoef
geen beróémde actrice te zijn, maar ik
zou geen goede moeder zijn als ik niet
ook iets creatiefs ernaast kon doen.’
Het litteken in je gezicht:
verbergen of koesteren?
‘Ik zei vroeger al, toen ik nog jong en
mooi was, dat mijn gezicht mét litteken
beter bij me paste dan een gezicht zon-
der, omdat het laat zien dat ik iemand
ben met littekens, ook van binnen. Op
mijn 24ste kreeg ik een ongeluk op de
fiets, vlak voor ik me aanmeldde op de
toneelschool. Ik ging naar de audities
met een gebroken kaak en afgebroken
tanden. Het jaar ervoor was ik afgewe-
zen en de commissieleden zeiden die
tweede keer: ‘Er is iets met je gebeurd
het afgelopen jaar, iets in je is open-
gebroken.’
‘Zo werkt het, wij houden van Amy
Winehouse, van Marilyn Monroe, van
getalenteerde mensen die hun kwets-
baarheden niet verbergen. Ik wil mijn
kwetsbaarheid laten zien in plaats van
verbergen. Daarom koester ik mijn lit-
teken, al heb ik er geen probleem mee
het te verdoezelen, mocht dat nodig
zijn voor een rol. Nu ik erover nadenk,
bij een fotoshoot draai ik ook altijd de
kant zónder litteken naar de camera.
Dat is mijn goede kant, dat was al zo
voordat ik het litteken had. Maar ik doe
het vooral uit gewoonte. Misschien
moet ik daar eens mee stoppen.’
#MeToo of #Silenceaction
(#tystnadtagning in het Zweeds)?
‘Silenceaction is een onderdeel van de
#MeToo-beweging, of eigenlijk is het
een volgende stap. We hebben in de
Zweedse televisie- en filmwereld
600 pagina’s anonieme verhalen ver-
 DE VOLKSKRANT
DINSDAG 2 JANUARI 2018 5
Sofia Helin
Sofia Helin ( 1972, Hovsta, Zweden) maakte haar studie filosofie aan de Lund
Universiteit niet af. Ze studeerde in 2001 af aan de Theateracademie in
Stockholm en begon haar carrière met een rol in de Zweedse soapserie
Rederiet. In 2012 werd ze bekend bij het grote (internationale) publiek, met
de rol van Saga Norén in de misdaadserie The Bridge, die na vier seizoenen
stopt. Helin is nu bezig met de ontwikkeling van tv-series met louter vrou-
wen. Ze woont in Stockholm met haar man, priester Daniel Götschenhjelm
(een voormalig acteur) en hun twee kinderen van 8 en 14 jaar.

zameld van vrouwen die seksueel
overschrijdend gedrag hebben mee-
gemaakt. Daarnaast hebben we een
lijst met eisen opgesteld voor de
machthebbers: stop met dit gedrag,
stop met geld verdienen in een we-
reld waar dit soort praktijken zich
voordoen. Neem je verantwoordelijk-
heid. Die eisen zijn ondertekend door
bijna 600 actrices. Het goede aan dit
systeem is dat we niet vingerwijzen,
we beschuldigen niemand in het
openbaar. We zeggen: pas op, we we-
ten wie jullie zijn. En dan is het aan de
media om uit te zoeken waar er echt
macht wordt misbruikt. Er zijn uit-
eindelijk mannen ontslagen, maar
niet rechtstreeks door ons. Dat werkt
beter, zo houden we onze waardig-
heid. Ik zou iedereen deze methode
aanraden. In Zweden hebben tiendui-
zend dokters en vierduizend advoca-
ten ons voorbeeld gevolgd, verpleeg-
sters gaan het doen, prostituees, er
gebeurt echt iets. We zijn in het post-
patriarchale tijdperk beland. Het
post-pat-tijdperk, zoals ik het noem. Ik
heb dat woord verzonnen, omdat
patriarchie zo moeilijk uit te spreken
is en omdat ik denk: we moeten niet
meer wachten, als je het hardop zegt,
wordt het vanzelf waarheid. De
macht gaat verschuiven, let maar op.
Het post-pat-tijdperk is begonnen, en
je kunt maar beter met ons meegaan.’
Stockholm of Hollywood?
‘Ik ben nog nooit in Hollywood ge-
weest, dus dat kan ik niet zeggen.
Maar in Stockholm wonen mijn dier-
baren en een Hollywood-droom heb
ik nooit echt gehad. Natuurlijk, een
interessante rol in Hollywood zou
geweldig zijn, net als een interessante
rol in Amsterdam, of in Stockholm. Of
Londen!
‘Ik zou het heerlijk vinden een
tijdje in Londen te wonen. Ik vind de
sfeer er geweldig. Ik hou van Stock-
holm, maar die stad ken ik al zo goed.
Het is zo klein, de mensen die er wo-
nen, lijken erg op elkaar. In Londen
kun je van tevoren niet inschatten
hoe de mensen die je ontmoet in el-
kaar steken. Er is zoveel meer diversi-
teit. Ik denk dat het er op de lange ter-
mijn uiteindelijk te hectisch en te
druk is voor mij, maar voor even zou
ik er wel willen wonen. En ik zou er
ook graag werken. Als zich iets moois
zou aandienen, zou ik niet twijfelen.
‘Van een Oscar heb ik nooit ge-
droomd. Toen ik jong was, kon ik me
niet voorstellen dat ik überhaupt ooit
actrice zou kunnen worden. Ik kom
uit de provincie, daar was gewoon
geen sprake van. Ik heb eerst filosofie
gestudeerd, dat vond ik heel interes-
sant, maar het was ook wel erg intel-
lectueel en academisch. Ik realiseerde
me dat ik me het gelukkigst voelde
toen ik op de middelbare school
toneelspeelde. Ik weet nog dat ik in
die tijd een brief schreef aan een
vriendin: als ik nou eens in een klein
theater kon werken, zou dat te veel
gevraagd zijn?’
Natuurlijk oud worden of
botox?
‘Vanuit mijn hart zou ik willen zeg-
gen: natuurlijk oud worden. Maar als
je er gezond wil uitzien en niet de
hele tijd vermoeid of kwaad vanwege
een fronsrimpel: doe het! Ik wil nie-
mand veroordelen die zoiets doet.
Laatst zei een producent tegen mij: je
moet nooit beginnen aan botox, dat
wil ik niet zien, dat moet je me belo-
ven. Toen zei ik: als jij vrouwen boven
de 55 in je tv-series gaat casten, dan
mag je misschien zoiets zeggen, maar
tot die tijd: houd je kop. Want als je
vrouwen eerst straft om het feit dat ze
oud worden en daarna nog eens om-
dat ze proberen er minder oud uit te
zien, dat is zó oneerlijk. Maar het gáát
veranderen, want het post-pat-tijd-
perk is aangebroken, dat zei ik toch
al?’ (lacht)
Alicia Vikander (The Danish
Girl) of Noomi Rapace
(Millennium-trilogie)?
‘Die is gemeen! Noomi heb ik ont-
moet, maar ik ken ze allebei niet per-
soonlijk en ik heb niet veel van hun
werk gezien. Maar ik ben trots op ze,
ze zijn geweldig. Ik vind het alleen
jammer dat Noomi, hoewel ze de
#Silenceaction heeft ondertekend,
net als Alicia, ergens heeft gezegd dat
vrouwen ervoor moeten kiezen geen
slachtofferrol aan te nemen. Dat zou
ze niet moeten zeggen, vind ik. Als je
echt slachtoffer bent van seksueel
geweld, heb je niks te kiezen. Dan
moet je juist leren accepteren dat je
een slachtoffer bent geweest in die
situatie. Dat is deel van het rouw-
proces en daar moet je je niet voor
hoeven schamen.’
Het vierde seizoen van The Bridge
is vanaf vandaag te zien op
lumiereseries.com.
 DE VOLKSKRANT
6 DINSDAG 2 JANUARI 2018

Thomas Hogeling

Beeldende kunst in 2017 met zijn

millenniumlijn.

Essay OP DE STREEP

4 december 2017 Thomas laat de lijn

in beperkte oplage van 15 kopiëren.
31 december 1999 / 1 januari 2000 
13-jarige Thomas maakt de millenniumlijn. 27 oktober 2017 Thomas zet de millenniumlijn op Twitter.

1 november 2017
Joep Vullinghs
biedt het meest en
koopt de lijn voor
1 januari 2000  150 euro.
Vader van
Thomas ziet
de millennium- 27 oktober 2017 Vincent Bastiaans plaatst het eerste bod: een pilsje.
lijn slingeren
en besluit die
te bewaren

26 oktober 2017
Ouders geven de
millenniumlijn na 18 jaar
terug aan Thomas. 28 oktober 2017 Lucky Fonz III biedt als eerste geld: 20 euro.

Op zijn 13de, precies op
het moment van de
millenniumwisseling zette
homas Hogeling, nu
Volkskrant-redacteur, een lijn.
Achttien jaar later verkocht hij zijn
millenniumlijn voor 150 euro.
Is dit nu kunst, vraagt hij zich af.
T
erwijl de rest van de
familie in de woon-
kamer aftelde tot het
nieuwe jaar, stond ik
als 13-jarige aan de
keukentafel. De tekst
had ik alvast met
Word geschreven en uitgeprint:
‘Een deeltje van deze lijn is precies
gezet in de millenniumwisseling
Bovendien is deze lijn in twee mil-
lennia gemaakt.’
Ik wilde het moment vereeuwigen.
Het was tenslotte niet zomaar een
jaarwisseling. Het was dé jaarwisse-
ling.
Nog een minuut en het zou nooit
meer 1999 zijn. Of 1984, of 1648. Gene-
ratie op generatie wist niet anders
dan dat een jaartal met een 1 begint.
Veel software was niet eens berekend
op een ander getal dan 1. Program-
tische problemen zou opleveren. Dat
leek me een goed verhaal: dat compu-
ters van het ene op het andere mo-
ment denken dat ze in een tijd leven
waarin computers helemaal niet
bestaan.
Om 23:59:57 zette ik de stift op het
papier, langs een liniaal trok ik een
lijn. Om 00:00:03 haalde ik de stift
weer van het papier. Daar was mijn
millenniumlijn. In de achttien jaar
erna heb ik nog weleens aan de lijn
gedacht. Maar waar hij was gebleven,
wist ik niet. Ik begon zelfs te twijfelen
of ik die lijn wel echt had getrokken.
Ik heb tussen mijn 13de en 31ste meer
plannen gemaakt dan uitgevoerd. Tot
afgelopen oktober, toen mijn ouders
opeens kwamen aanzetten met twee
mappen vol dierbare documenten:
klassefoto’s, rapporten, zwem-
maar het feit dat ze die lijn al die tijd
hebben bewaard, zegt genoeg. Al wa-
ren het mijn ouders, het was de eerste
keer dat ik van buitenaf bevestiging
kreeg van wat ik zelf altijd heb gevon-
den: ik heb iets bijzonders gemaakt.
Ik besloot nog diezelfde avond in ok-
tober mijn werk tentoon te stellen op
de plek waar ik tegenwoordig bevesti-
ging zoek: Twitter.`
Ik maakte een foto van de lijn en
plaatste het volgende bericht: ‘Toen ik
13 was, trok ik tijdens dé millennium-
wisseling deze lijn, in de hoop er later
heel veel geld mee te verdienen: wie
biedt?’ Het leverde 21 retweets op en
309 likes. Dat is uitzonderlijk veel,
voor mijn doen. De waardering van
mijn ouders en al die online-aan-
dacht maakten me zelfverzekerd: dit
is niet zomaar een lijn, dit is een
kunstwerk.

Eenmaal
meurs duidden jaartallen in de begin-
tijd van de computer met slechts
twee cijfers aan, om zo peperdure
geheugenruimte te besparen. Ze hiel-
den er geen rekening mee dat hun
programma’s in het jaar 2000 nog
diploma’s. En mijn millenniumlijn.
Dat ontroerde me. Als je 13 bent, wil
je toch vooral waardering van je klas-
genoten en ouders. Wat mijn klasge-
noten van de millenniumlijn vonden,
weet ik niet meer, maar ik kan me in
Die gedachte werd versterkt door
het feit dat mensen daadwerkelijk
begonnen te bieden. Voetbalmaat
@Vince_Bastiaans bood eerst een
pilsje. Muzikant @LuckyFonzIII bood
20 euro. Iemand achter het account

andermaal gebruikt zouden worden. 1999 werd

99 en 2000 werd dus 00. Ik was gefas-
cineerd door die ‘millenniumbug’. Ik
hoopte zelfs tevergeefs dat het gigan-
ieder geval niet herinneren dat meis-
jes verliefd werden op mijn vinding-
rijkheid. Een compliment van mijn
ouders herinner ik me evenmin,
@TetraHis overbood dat bedrag en na
een aantal biedingen over en weer
was de prijs 150 euro. Verkocht.
Schuldbewust belde ik mijn vader.

Advertenties

Thomas Hogeling: De millenniumlijn (1999-2000).
Sorry pap. Die kindertekening die je
al die tijd voor me hebt bewaard, is
verkocht. Hij vond het niet erg: mis-
schien kon ik er een stuk over schrij-
ven, voor de krant?
De man achter @TetraHis heet Joep
Vullinghs, hij is een 45-jarige pro-
grammeur uit Utrecht: ‘Ik wou dat ik
het zelf had bedacht’, was zijn ver-
klaring voor de aankoop. Om de over-
dracht te beklinken, gingen we sa-
men eten bij een Thais restaurant op
de Nieuwmarkt in Amsterdam. Joep
vertelde dat hij al een lijst had ge-
kocht en dat hij het werk thuis in de
gang zou ophangen. Het was de
tweede keer dat hij een kunstwerk
had gekocht. Zijn eerste kunstaan-
schaf ging via Marktplaats. Hij kocht
daar een beeldje dat zijn eigen moe-
der had gemaakt in zijn geboortejaar.
Hij kende het beeldje alleen van een
oude foto. Ik signeerde de lijn, Joep
legde dat vast met zijn telefoon: ‘Nu is
het míjn pensioen.’
Dat zei Joep omdat ik hem had ver-
teld dat ik als 13-jarige stiekem hoopte
ooit veel geld te verdienen met mijn
millenniumlijn. Met 150 euro is die
hoop nu afgekocht. Maar ergens is
die hoop ook waarheid geworden:
150 euro, dat is toch maar mooi
330 gulden. Daarvoor had ik de lijn
destijds onmiddellijk verkocht. Om
dat geld bij elkaar te krijgen, moest ik
toen zeker tien keer mijn folderwijk
lopen. Kon ik die 330 gulden maar
aan de 13-jarige ik geven.
Maar dat kan niet en meteen nadat
ik de lijn had verkocht, werd ik onze-
ker: is 150 euro niet veel te weinig
geld? Mijn vrienden en collega’s be-
vestigden: ja, veel te weinig. Sukkel.
Ik vroeg het aan kunsthistoricus
Lennart Booij. Hij is directeur van het
Amsterdam Light Festival en was
enige tijd conservator van het Stede-
lijk Museum in Amsterdam. Ook han-
delt hij in kunst, dus hij zou me wel
kunnen vertellen hoeveel mijn werk
écht waard is. Maar helaas, dat is vol-
gens hem niet zomaar te zeggen. De
prijs kan opgedreven worden als een
bekende figuur het aankoopt. Of als
het wordt opgenomen in een belang-
rijke expositie. Maar de prijs zegt niet
veel over het werk zelf. Was het min-
der waard geweest als ik het niet had
verkocht?
Er bestaan ook kunstenaars die
weigeren hun werk te verkopen, om-
dat ze het niet willen overleveren aan
de wetten van de markt. Aan de an-
dere kant zijn er kunstenaars bij wie
de marktwerking rond hun kunst
wordt gezien als de belangrijke
eigenschap van ervan. Damien Hirst
besteedde een haast perverse 14 mil-
joen pond aan zijn werk For the Love of
God, een mensenschedel belegd met
8.601 diamanten. Aan zijn bewering
dat hij het werk vervolgens voor
50 miljoen pond heeft verkocht,
wordt ernstig getwijfeld. Het zou alle-
maal onderdeel zijn van de perfor-
mance, die vragen stelt bij de markt-
werking in de kunst. Of banaler: zijn
uitspraken zouden de prijs van het
werk nog meer opvoeren. Pure mar-
keting. Hoe dan ook, met een bedrag
van 150 euro zal ik weinig aan de dis-
cussie over de verhouding tussen
geld en kunst toevoegen.
Enige hoop op Damien Hirst-ach-
tige bedragen heb ik nog wel. Vlak
voor de overdracht heb ik een be-
perkte oplage van vijftien kopieën
van de millenniumlijn laten maken
met een Riso-printer. Dat is een prin-
ter waarbij je per kleur een soort
aparte mal maakt door kleine gaatjes
in een verwarmde plaat te drukken.
Daar doe je dan inkt in en die pers je
op dik papier, kleur voor kleur. Het
geeft een mooi ouderwets effect als
kleuren overlappen, dat is een van de
redenen dat de techniek populair is
Hoe erg was die millenniumbug eigenlijk?
In Nederland is zo’n 20 miljard gul-
den besteed aan het verhelpen van
de millenniumbug, maar het is de
vraag of dat geen weggegooid geld
is geweest. Sommige experts bewe-
ren dat uit commerciële overwegin-
gen angst is gecreëerd rond de mil-
bij ontwerpers. Helaas kent mijn mil-
lenniumlijn geen overlappende kleu-
ren. Mocht de prijs van de originele
lijn ooit waanzinnig stijgen, dan wor-
den die Riso-kopieën, met echtheids-
stempel, vast ook meer waard. Zo
werkt dat in de kunstwereld, heb ik
me laten vertellen.
Om de prijs van mijn kunstwerk op
te drijven, is na de bevestiging van
mijn ouders en Twittervolgers, ook
erkenning uit de kunstwereld nodig.
Dus vroeg ik Lennart Booij ook wat hij
inhoudelijk van het werk vindt. Hij
noemt het ‘performance art’: ‘Het zet-
ten van de lijn, op dat moment, dat is
het kunstmoment. Het gaat niet om
de lijn, maar om de handeling. Je
kunt het niet meer overdoen.’ Als ik
‘Het zetten van de lijn,
op dat moment, dat is
het kunstmoment. Het
gaat niet om de lijn,
maar om de handeling.
Je kunt het niet meer
overdoen’
hem vraag het werk te vergelijken
met een beroemd kunstwerk, noemt
hij Flesje limonade gazeuse in zee bij
Petten, van Wim T. Schippers. In 1961
leegde Schippers een flesje limonade
in de zee. Dat was zijn performance.
‘Een waarachtig oninteressant feit’,
noemde Schippers het zelf. Het is niet
het resultaat, maar het idee dat telt.
Er ontstond uiteraard discussie over
die performance.
Over mijn lijn ontstond ook enige
discussie. Iemand achter het account
@seven__ beweerde op Twitter dat de
lijn een jaar te vroeg is gemaakt. Het
DINSDAG 2 JANUARI 2018
lenniumbug. Ict-bedrijven boden
aan je onderneming tegen forse ta-
rieven ‘millenniumproof’ te maken.
Juristen lieten zich goed betalen om
uit te zoeken wie aansprakelijk zou
zijn, mocht het toch misgaan. Maar
ook in landen waar niet of nauwe-
6 december 2017 
De millenniumlijn
verwisselt van eigenaar.
nieuwe millennium begon namelijk
pas in 2001, omdat onze gregoriaanse
kalender geen jaar 0 kent. De bewe-
ring dat de lijn in twee millennia is
gemaakt, klopt dus niet. Volgens
Lucky Fonz III klopt de eerste zin trou-
wens ook niet: het is niet zo dat een
deeltje van de lijn precies in de mil-
lenniumwisseling is gezet. ‘Dat mo-
ment bestaat niet. Alle momenten
zijn of in dit millennium of in het
vorige. Ik denk superveel na over dat
soort dingen.’
Volgens Booij is dat misschien wel
het karakter van een geslaagd kunst-
werk: ‘Jouw werk laat mensen na-
denken over tijd. Hoe normaal is tijd
eigenlijk? Waarom vinden we dat
moment allemaal zo bijzonder? Klopt
het wel, wat je beweert over die lijn?’
Ik vroeg ook aan mijn vriend Ko
van ’t Hek wat hij van mijn lijn vond.
Hij is de helft van het duo Kunst
Kijken met Ko & Kho, dat een popu-
laire nieuwsbrief over kunst maakt.
Hij noemt mijn werk ook perfor-
mance art, maar ziet belangrijke ver-
schillen met dat van Wim T. Schip-
pers: zijn werk had geen resultaat en
dat van mij wel. En het werk van
Schippers draait om de willekeurig-
heid, terwijl mijn werk volstrekt niet
willekeurig is, het is juist heel precies.
Het lijkt dan eerder op het werk
van Michelangelo Pistoletto, die als
performance spiegels kapotsloeg.
Het resultaat bestaat, uiteraard, uit
kapotte spiegels. Maar ook Pisto-
letto’s werk is willekeuriger, omdat
de performance net als die van Schip-
pers op een willekeurig moment kan
plaatsvinden. Bij de millenniumlijn
is het specifieke moment van de per-
formance juist essentieel.
Terwijl ik de kunstkenners in mijn
omgeving spreek over mijn millen-
niumlijn, word ik steeds trotser. Na-
tuurlijk: ik vráág ze om mijn werk in
DE VOLKSKRANT
7
lijks is geïnvesteerd in oplossingen,
vonden geen noemenswaardige
problemen plaats. Critici menen dat
het efficiënter en goedkoper was
geweest om te wachten tot na de
jaarwisseling en eventuele proble-
men achteraf te verhelpen.
6 december 2017
De millenniumlijn
wordt gesigneerd.
20 december 2017 
De millenniumlijn wordt
opgehangen aan een
muur in Utrecht.
perspectief te zetten. Ik vráág ze me te
vergelijken met beroemde kunste-
naars. Maar toch: ze doen het wel.
Die zoektocht naar bevestiging van
anderen zegt volgens mijn collega
Wieteke van Zeil vooral iets over me-
zelf. Ze is kunsthistoricus, gespeciali-
seerd in de Renaissance. Kunst, legt
Wieteke uit, maak je in principe van-
uit een intrinsieke motivatie. Natuur-
lijk, Rembrandt werkte regelmatig in
opdracht, maar als hem geen enkele
artistieke vrijheid was gegund, dan
spreek je eerder over een ambacht
dan over kunst. Het moet uit jezelf
komen. In die zin is bevestiging van
buitenaf niet zo relevant.
Maar, stelt ze me gerust, toen ik
13 was, maakte ik dit wel degelijk van-
uit een intrinsieke motivatie. Dat ik op
deze manier probeerde een moment
te vangen, is een kunstzinnige actie
geweest. Van Wieteke mag ik mijn
werk daarom best een kunstwerk
noemen, maar ik moet wel enige be-
scheidenheid betrachten ten opzichte
van, laten we zeggen, Michelangelo
die zo’n veertig jaar aan de grafbeel-
den voor paus Julius II werkte. Mijn
millenniumlijn is ook geen perfor-
mance zoals die van Christo en Jeanne-
Claude, die de Berlijnse Reichstag en
de Chinese Muur inpakten.
Verschil moet er wezen, wil
Wieteke maar zeggen. Het begin is er
wel degelijk, vindt ze: ik heb het lef
gehad om mijn eigen idee uit te voe-
ren en aan het publiek te presenteren
als iets bijzonders. Volgens Lennart
Booij is daarom niet alleen de actie
die ik achttien jaar geleden uitvoerde
belangrijk, maar ook wat ik daarna
deed. ‘Het simpele feit dat je er nu
aandacht op vestigt. Dat iemand er
daardoor een lijst omheen doet en
het aan een muur hangt. Dat je men-
sen op die manier dwingt erover na te
denken. Dat is misschien wel de be-
langrijkste daad.’
 DE VOLKSKRANT
8 DINSDAG 2 JANUARI 2018
Film Televisie
TIPS
05.50 Nederland in beweging 06.10 MAX
Geheugentrainer 06.30 NOS Journaal 07.10
Missie MAX Kerstgroeten 07.30 NOS Jour-
naal 09.15 Nederland in beweging 09.30
NOS Journaal 09.40 MAX Geheugentrainer
10.00 NOS Journaal 10.15 Kook mee met
MAX 10.30 NOS Journaal 11.10 André Rieu
12.00 NOS Journaal - NOS Sportjournaal
(Doorl. herh.) 14.15 Kook mee met MAX
14.35 NOS Journaal 15.50 Jinek 16.54 Socu-
tera 17.00 NOS Journaal 17.05 Missie MAX
18.00 NOS Journaal
18.15 EenVandaag. Actualiteitenmagazine.
18.45 NOS Sportjournaal
19.05 Een Huis Vol. Realityreeks (2017) over
Angelina Jolie en Brad Pitt in Mr. & Mrs. Smith. drie grote Nederlandse gezinnen. De
Buddenbrucks gaan op vakantie.
20.00 NOS Journaal
Beste filmkus 20.35 Opgelicht?! Magazine over
oplichtingspraktijken van bedriegers en
fraudeurs, met onthullende reportages
waarin fraudeurs worden aangesproken op
hun praktijken.
r. & Mrs. Smith is niet zomaar vrolijke actiekolder, maar in de eerste 21.30 Oud en nieuw onder vuur.
M plaats het verslag van de prille liefdesvonken tussen het – toen
nog – gedroomde sterrenpaar Angelina Jolie en Brad Pitt. Laatst-
genoemde was nog getrouwd met Jennifer Aniston, maar dat weerhield
Documentaire waarin Rutger Castricum in
Scheveningen de integratieproblematiek
onderzoekt. Een maand voor het vreugde-
vuur op oud en nieuw begon Rutger
hem er niet van de romance met zijn tegenspeler voort te zetten nadat de Castricum de Scheveningers te volgen
camera’s waren gestopt met draaien. tijdens de bouw van deze ‘vuurtorens’ in
de traditierijke decembermaand.
22.30 De Rijdende Rechter. Informatief
magazine waarin rechter John Reid buren-
Mr. & Mrs. Smith bracht Angelina Jolie en Brad Pitt ruzies, familievetes en andere conflicten
beslecht. Kijkers kunnen zelf conflicten
bij elkaar als liefdeskoppel, maar het had allemaal aanmelden. Waar is dat feestje? Christine
anders kunnen lopen: onder anderen Will Smith en Vervliet en haar man Georges Mouhssine
El Alaoui lopen al jaren zonder problemen
Catherine Zeta-Jones, en Johnny Depp en Cate door de tuin van de buren. Totdat de
Blanchett maakten eerder kans op de hoofdrollen. nieuwe bewoners Linda en Jeffrey Jansen
er komen wonen.
Brangelina speelt een ogenschijnlijk bedaagd echtpaar, met de nadruk op
23.05 Jinek 00.05 NOS Journaal 00.25
ogenschijnlijk: zonder het van elkaar te weten, zijn ze beiden huurmoorde- Jinek 01.25 EenVandaag 02.00 NOS Jour-
naar. Ze openen de film bij de relatietherapeut – waar ze eindigen mag niet naal
worden verklapt, maar het is behoorlijk over de top en daardoor erg leuk.
Het plezier dat de makers en acteurs op de set ervoeren, spat van het
scherm. De liefde werd extra bezegeld met de bekroning door muziekzen-
der MTV voor de beste filmkus. Daarmee versloegen de twee Heath Ledger
en Jake Gyllenhaal, die met hun kus in Brokeback Mountain ook waren geno-
mineerd.
Mr. & Mrs. Smith (Doug Liman, 2005)
Veronica, 20.35-22.50 uur.
The Wooden Horse
(Jack Lee, 1950) Britse krijgsgevangenen zijn de Duitsers te slim af in dit
curieuze ontsnappingsdrama, dat zich afspeelt in hetzelfde WO II-kamp als
dat waaruit de groep gevangenen ontsnapte in het later gemaakte en veel
bekendere The Great Escape. Beide films delen het idee dat oorlog vooral een 22.30 De Rijdende Rechter
spannend jongensboek is. Ontsnappen als escapisme; logisch dat het kort
na de oorlog populair was om het grote drama te vergeten, maar tegen-
woordig voelt het niet minder achterhaald. Het paard uit de titel vormt een
aardige variant op het bouwsel van Troje: het verbergt in dit geval de ont- RTL 5
snappingstunnel. In fraai zwart-wit en met prima spel, door onder anderen
Leo Genn en David Tomlinson. 16.40 Topchef Academy 17.40 Dr. Phil 18.30
BBC 2, 13.05-14.45 uur. The Ellen DeGeneres Show 19.30 Love Is-
land 20.30 Zon, Zuipen, Ziekenhuis: Hier Is
Het Feestje! 21.30 The Mafia with Trevor
The Rainmaker McDonald 22.30 Gordon Ramsay: Oorlog In
Het Hotel! 23.30 Love Island 00.30 Nieuwe
(Francis Ford Coppola, 1997) Groot was de verbazing toen Francis Ford tijden 01.00 Teleshop 5 05.30 RTL De Jour-
Coppola, de grote auteur van de Amerikaanse cinema, zich aan de verfil- nal
ming van een niet zo heel verrassende rechtbankthriller van John Grisham
had gewaagd. Maar ja, de projecten van de meester leidden nogal eens tot
geldnood en dan moest-ie wat. Coppola maakte van The Rainmaker een
prima, sfeervolle film, met een jonge Matt Damon als net afgestudeerde
jurist die komt te werken voor een advocaat; een smakelijk overacterende
Mickey Rourke (nog voor zijn plastische-chirurgiedrama) die verkeers-
slachtoffers overhaalt schadeclaims in te dienen en daarvan een aardig
percentage opstrijkt. Coppola besteedde veel aandacht aan het schetsen RTL 7
van het milieu van mislukte advocaten en zwendelaars en tilde zijn film
daarmee uit boven een standaard-Grisham-verfilming. 15.00 Parks And Recreation 16.00 Stop!
RTL 7, 20.30-23.30 uur. Politie 17.00 Flodder 18.30 Bezopen
bestuurders 19.00 Idioten Op De Weg 19.30
Stop! Politie 20.30 FILM The Rainmaker:
Amerikaanse thriller, gebaseerd op het
Los abrazos rotos gelijknamige boek van John Grisham. Rudy
(Pedro Almodóvar, 2009) Films over films zijn een gevaarlijk genre voor Baylor heeft net zijn diploma rechten op
regisseurs. De zeventiende speelfilm van Spanjes bekendste hedendaagse zak en is op zoek naar een baan. Via een
cafévriend belandt hij in het advocaten-
filmer Pedro Almodóvar is op zijn minst een half geslaagde poging, maar kantoor van Bruiser Stone, een louche jurist.
ontkomt niet aan een dosis looiige filmische introspectie. En als vanzelf- 23.30 RTL GP: Africa Eco Race 23.50
sprekend trekt Almodóvars hoofdpersonage (of alter ego) de blinde filmer Hannibal 00.45 Lost Girl 01.40 Teleshop 7
Harry Caine, halverwege Los abrazos rotos ook nog even Fellini’s Otto e mezzo
uit de filmkast.
Viceland, 21.00-23.20 uur.
Berend Jan Bockting
SELECTIE
RTV
07.00 NOS Journaal met gebarentolk - NOS
Journaal (Doorl. herh.) 09.15 2Doc: Telkens
weer 10.45 Dana Winner in Concert 11.35
Een Huis Vol 12.25 BinnensteBuiten 13.00
NOS Journaal 13.10 Sportjournaal 13.20 De
wandeling 13.55 Hoe normaal ben jij? 14.55
Wetenschap havermoutpap 15.25 Rail Away
16.00 NOS Journaal 16.10 Mijn pelgrimspad
16.20 Roderick Zoekt Licht 16.45 Mijn Maria
17.00 NOS Journaal 17.12 Het pronkstuk van
Nederland 17.15 De slimste mens
18.05 100 jaar Toon Hermans.
Documentairereeks over cabaretier Toon
Hermans (1916-2000).
18.50 BinnensteBuiten. Lifestylemagazine.
19.30 Joanna Lumley’s India. Britse reis-
reeks (2017) waarin actrice Joanna Lumley
door haar geboorteland India trekt, op
zoek naar een stuk familiegeschiedenis.
20.25 De slimste mens. Kennisquiz. Nieuwe
uitdager: Martijn Kardol.
21.15 De 5 smaken van Joël. Culinaire
reportagereeks over de vijf basissmaken:
zoet, zout, zuur, bitter en umami. Zoet.
Waarom vinden we zoet zo lekker? Joël
Broeckaert ontdekt waarom iedereen van
zoet houdt, jong en oud, overal op de
wereld. Zoet is de eerste smaak die we tot
ons krijgen.
22.00 Nieuwsuur
22.35 Het pronkstuk van Nederland.
Magazine waarin het Nederlandse volk op
zoek gaat naar het meest waardevolle
object uit de Nederlandse kunstcollectie.
22.45 2Doc: Brommers kiek’n.
Documentaire. Hoe is het om als jongere
op te groeien op het platteland? Geertjan
Lassche volgde een jaar lang twee hechte
vriendengroepen uit Overijssel: tieners uit
Espelo en twintigers uit Nieuwleusen.
00.18 Nachtzoen 00.30 Nieuwsuur 01.50
Tekst-TV
21.15 De 5 smaken van Joël
RTL 8
18.05 The Bold and the Beautiful 18.35
McLeod’s Daughters 19.35 De bouwbroers
20.30 FILM Monsters vs Aliens: Ameri-
kaanse animatiefilm van Conrad Vernon.
Bruidje Susan verandert door de inslag van
een meteoriet op slag in een vijftien meter
lange reuzin. Samen met enkele andere
monsters moet ze de wereld behoeden van
de snode plannen van buitenaardse wezens.
22.30 Bones 23.25 De bouwbroers 00.20
Necessary Roughness 01.15 Teleshop 8
SBS 9
14.00 Tommy Teleshopping 15.00 Libelle &
Claartjes Keuken 15.15 The Doctors 16.10
The Carrie Diaries 17.00 Achter gesloten
deuren 17.55 Beschuldigd 18.55 Achter
gesloten deuren 19.50 Overspel in de liefde
20.30 FILM Rio: Amerikaanse animatiefilm
(2011) van Carlos Saldanha. De tamme huis-
papegaai Blu maakt een avontuurlijke reis
naar het zonnige Rio de Janeiro, waar hij
samen met zijn nieuwe vriendjes uit handen
van smokkelaars probeert te blijven. 22.20
Criminal Minds 00.05 Supernatural 01.00
AstroTV 02.30 Tommy Teleshopping 05.00
Loop: Hart van Nederland - Late editie
SPRAAKMAKERS
NPO RADIO 1, 9.30 UUR
Start van een nieuwe ochtendtalk-
show op Radio 1, gepresenteerd
door Ghislaine Plag. Een panel van
‘spraakmakers’bespreekt het
nieuws. Bekende rubrieken als het
Mediaforum en Stand.nl zijn behou-
den gebleven.
06.30 Kinderprogramma’s 10.55 Freeks
wilde wereld 11.10 Z@ppbios: Niko en de
vliegende brigade 12.25 Buurman en buur-
man 12.35 Iedereen K3 13.15 Kindertijd 13.16
IJskoude wedstrijd 13.37 Emilia leert skaten
en Timon gaat helpen 13.40 Olivia en de
schattenjacht 14.00 Het molletje 14.20
Mega Mindy 14.50 De Zoo 15.00 CupCake-
Cup 15.30 FILM Z@ppbios: Marie en de 12
maanden: Tsjechische familiefilm (2012) van
Karel Janák. 17.10 Jill 17.25 Schoolmagic
17.45 Taarten van Abel
18.15 CupCakeCup. Bakwedstrijd voor de
jeugd.
18.40 Het Klokhuis. Jongerenprogramma.
19.00 NOS Jeugdjournaal
19.25 Mindf*ck. Uniek goochelprogramma
met een populairwetenschappelijke
insteek. Victor laat zien hoe je blind kunt
zijn voor verandering. Hij voorspelt het
verleden van Matthijs van Nieuwkerk.
20.05 NOS Presentatie olympische ploeg.
Presentatie van de Nederlandse atleten die
weldra afreizen naar Zuid-Korea en daar
Nederland vertegenwoordigen tijdens de
Olympische Winterspelen.
20.35 First Dates. Britse datingshow.
Bewaker AJ is op zoek naar iemand die op
zijn moeder lijkt en zijn blind date,
exotische danseres Paige, wil iemand die
weet hoe je een dame behandelt.
21.35 De eerste vakantie van.... Reportage-
reeks waarin bekende Nederlanders hun
eerste vakantie herbeleven. Manuel
Venderbos. Manuel Venderbos maakt met
zijn vrienden opnieuw de roadtrip naar
Zuid-Europa, die hij in 1995 maakte in een
oude Ford Granada met drie vrienden.
22.25 The Forest. Franse misdaadserie.
Er wordt sperma gevonden op de kleren
van Jennifer, maar het DNA kan niet wor-
den achterhaald.
23.30 Emilio Guzman: Alle mensen verza-
melen! 00.30 First Dates 01.30 Mindf*ck
02.05 Troy 03.00 De eerste vakantie van...
03.49 Tekst-TV
21.35 De eerste vakantie van...
VERONICA
18.00 The Big Bang Theory 18.45 Anger
Management 19.40 The Big Bang Theory
20.35 FILM Mr. and Mrs. Smith: Ameri-
kaanse actiekomedie (2005) van Doug
Liman. John en Jane Smith zijn allebei
huurmoordenaar en werken, zonder dat ze
het van elkaar weten, voor concurrerende
organisaties. Op een dag krijgen ze de-
zelfde klus toebedeeld. 22.50 FILM Wanted:
Amerikaans-Duitse actiethriller. Wanneer de
depressieve kantoorbediende Wesley ont-
dekt dat zijn vermoorde vader een huur-
moordenaar was, sluit hij zich aan bij een
geheim genootschap om hem te wreken.
01.00 Utopia 01.40 Nachtprogramma’s
FOX
09.05 Superstore 09.55 The Simpsons
11.40 Raising Hope 12.30 Million Dollar
Listing: NY 14.20 The Middle 16.00 The
Goldbergs 17.15 Raising Hope 18.05 The
Simpsons 20.05 The Goldbergs 21.05
Scream Queens 23.45 House 00.40 The
Middle 01.30 Superstore 02.25 Million Dol-
lar Listing: NY 03.55 Storage Hunters UK
05.50 Let’s Go Viral

JOANNA LUMLEY’S INDIA
NPO 2, 19.30 UUR
Drieluik waarin de Britse actrice
Joanna Lumley (Absolutely Fabu-
lous) door haar geboorteland India
reist. In aflevering één trekt ze van
het zuiden naar de uitlopers van de
Himalaya. In Madurai bekijkt ze de
veelkleurige Minakshi-tempel.
06.20 Teleshop 4: Kortingsbrigade.nl 06.30
RTL Nieuws 09.10 RTL Boulevard 10.00
Koffietijd 11.00 Goede tijden, slechte tijden
11.35 The Bold and the Beautiful 12.10 Dr.
Phil 13.15 Teleshop 4: Dit Is Mijn Toekomst
13.45 FILM The Karate Kid III: Amerikaanse
actiefilm. Karatemeester Kreese zint nog
steeds op wraak. Hij heeft zijn karateschool
intussen overgelaten aan zijn rijke, gewe-
tenloze vennoot Terry Silver. 16.05 18 Kids
And Counting 17.00 5 Uur Live
18.00 RTL Nieuws
18.15 Editie NL. Nieuwsprogramma.
18.30 RTL Weer
18.35 RTL Boulevard. Actuamagazine.
19.20 Ali B, Martijn, Najib en Roué ....
Microprogramma. Ali B, Martijn, Najib en
Roué hebben goede voornemens.
19.30 RTL Nieuws
19.55 RTL Weer
20.00 Goede tijden, slechte tijden. Neder-
landse soap. Linda en Aysen kunnen elkaar
wel schieten. Sjoerd heeft een geweldige
meevaller. Sam komt met enthousiaste
verhalen terug uit Schotland.
20.30 Uitstel Van Executie. Realityreeks
waarin een team van specialisten mensen
te hulp schiet die van hun hypotheek-
verstrekker hebben vernomen dat hun huis
op een veiling zal worden verkocht.
21.30 Een dubbeltje op zijn kant.
Reportagereeks waarin gezinnen met
financiële problemen worden geholpen.
Richard en Jennifer zijn nog jong maar
zitten al diep in de schulden. Ze ‘vergeten’
iedere maand hun vaste lasten te betalen.
22.30 5 Jaar Later. Interviewprogramma
waarin Beau van Erven Dorens Bekende
Nederlanders ontvangt. De eerste gast is
de bedenker van het programma, Jeroen
Pauw.
23.30 RTL Nieuws 23.40 RTL Weer 23.45
RTL Boulevard 00.40 Teleshop 4
22.30 5 Jaar Later
ARTE
18.35 Die Welt der Haie 19.20 ARTE Journal
19.40 Basare der Welt 20.15 FILM Little
Women: Romantisch drama. Jo March
maakt zich zorgen. Ze is namelijk tot het
besef gekomen dat ze ouder wordt en nog
steeds niet getrouwd is. In tegenstelling tot
haar zussen heeft ze in haar leven nooit
plaats gemaakt voor mannen. 22.15 Die
Rose von Tirana 23.25 Herr von Bohlen
privat 00.55 Michelin : Geschichten aus der
Sterneküche 01.45 Eine Chefköchin unter
gutem Stern 02.40 Zwischen-Raum-Hotel
03.50 28 Minuten 04.35 Wer nicht fragt,
stirbt dumm!: Warum sind Jugendliche so
lasch?
TV 5
17.00 L’art et la matière 17.15 Les dieux de la
danse 18.00 64’, le monde en français, 1re
partie 18.20 Le journal de l’éco 18.25 Météo
18.30 L’invité 18.40 Secrets d’histoire 20.30
Journal (France 2) 20.55 Météo 21.00 Stu-
péfiant ! 22.15 Journal (RTS) 22.45 Météo
22.50 La tombe de Gengis Khan, le secret
dévoilé 00.20 Tv5monde, le journal Afrique
00.50 Le diable en canot d’écorce 02.20
Tv5monde, le journal 02.40 Météo 02.45
Baccarat, le cristal des rois 03.35 Salmigon-
dis 04.00 Tv5monde, le journal 04.20
Météo 04.25 Une brique dans le ventre
04.55 C dans l’air
DE OLYMPISCHE PLOEG
NPO 3, 20.05 UUR
Een ruime maand voor de start van
de Olympische Winterspelen in Zuid-
Korea wordt in Sportcentrum Papen-
dal de Nederlandse olympische
ploeg gepresenteerd. Chef de mis-
sion Jeroen Bijl verwelkomt vooral
veel schaatsers en shorttrackers.
06.00 Loop: Hart van Nederland 07.40 TV
Winkel 08.10 Dormeo 08.30 Tommy Tele-
shopping 11.25 Astro TV 13.25 Tommy Tele-
shopping 14.00 Smaken verschillen 14.35
Masterchef Australië 16.30 My Kitchen
Rules 17.30 House Rules Australië
18.35 Masterchef Australië. Australische
culinaire wedstrijd.
19.35 Masterchef Australië. Australische
culinaire wedstrijd.
20.30 De Bachelor. Nederlandse reality-
show waarin een vrijgezel op zoek gaat
naar de vrouw van zijn dromen. Robbert
Jonkheer is de gewilde vrijgezel. Uit
honderden aanmeldingen bleven twintig
vrouwen over van wie er veertien met hem
afreizen naar het idyllische Griekse eiland
Skyros.
21.35 Grenzeloos Verliefd. Realityreeks.
Stefanie en Guillermo - Chili. Stefanie ont-
moet Guillermo tijdens een stage in Chili.
Het is liefde op het eerste gezicht, maar na
de stage nemen ze afscheid. Na anderhalf
jaar, verhuist Stefanie nu naar Chili.
22.40 FILM GUESS WHO? Amerikaanse
romantische komedie van Kevin Rodney
Sullivan uit 2005. Met: Ashton Kutcher, Zoe
Saldana en Bernie Mac. Theresa is ruim-
denkend opgevoed. Ze verwacht dan ook
geen problemen wanneer ze haar vriendje
Simon, een succesvol makelaar, mee naar
huis neemt zonder haar familie te vertellen
dat hij blank is.
00.50 De spa 01.15 Law & Order: Special
Victims Unit 02.10 Astro TV
22.40 Guess Who?
ONS
17.00 De Gouden Jaren 1952 17.29 Neder-
land Toen - Huishouden 18.00 Yes, Minister
18.32 Theater van Toen: Slapstick 18.51 Rijk
Verleden - Over de Munt 19.01 De Passie
van Guus Verstraete 19.30 Ontdek je Plekje:
Overijssel 20.00 Gouden Amusement 20.31
Uit het Plakboek van de Revue 21.17 Rijk
Verleden - Goed Geborgen, Minder Zorgen
21.31 Paul van Vliet 22.04 Brideshead Revi-
sited 23.02 Yes, Minister 23.33 Theater van
Toen: Slapstick 00.00 James Herriot 00.50
Rijk Verleden - Ontwikkeling Portretfoto-
grafie 01.05 Brideshead Revisited 02.00
Absolutely Fabulous 02.31 Man Over de
Vloer 02.59 Nachtprogramma’s
NPO CULTURA
17.35 Ayham Ahmad - The Pianist of Yar-
mouk 18.05 Barbara Hannigan en Ensemble
LUDWIG 19.30 De Tiende van Tijl 20.10
ARTtube 20.25 2Doc: OJ: Made in America
22.00 FILM On the Road: Drama, gebaseerd
op het gelijknamige boek van Jack Kerouac.
Sal Paradise, een aanstormend schrijver uit
New York, ontmoet de losbandige Dean
Moriarty. Verlangend naar vrijheid vluchten
ze weg van de dagelijkse sleur en maken
een roadtrip door Amerika. 00.55 Verdi:
Aida 03.25 Hosokawa: Stilles Meer 05.10
Wagner: Lohengrin
DE 5 SMAKEN VAN JOËL
NPO 2, 21.15 UUR
Reisserie van culinair journalist Joël
Broekaert over de vijf basissmaken:
zoet, zout, zuur, bitter en umami. De
reis begint in Ethiopië, de grootste
honingproducent van Afrika met een
gevaarlijke tocht om verse boshoning
te oogsten.
06.00 Loop: Hart van Nederland - Laat
07.25 Pastor Joseph Prince - New Creation
TV 08.00 Tommy Teleshopping 14.10 The
Doctors 15.05 Huizenjacht 16.00 FILM
Johnny English Reborn: Brits-Amerikaans-
Franse actiekomedie (2011) van Oliver Par-
ker. Wanneer de Britse geheime dienst
ontdekt dat de geheimzinnige organisatie
Vortex een aanslag wil plegen op het
staatshoofd van China, wordt de stuntelige
geheim agent Johnny English ingeschakeld.
18.00 Hart van Nederland - Vroeg.
Nieuwsprogramma.
18.20 Shownieuws - Vroege editie. Dagelijks
het laatste nieuws uit de wereld van de
showbizz en entertainment.
18.30 Trauma Centrum. Nederlandse reality-
reeks over het werk van de medewerkers
van de spoedeisende hulp en ambulance-
medewerkers.
19.00 Utopia. Nederlandse realityshow.
Vijftien zeer diverse mensen zeggen hun
huidige leven vaarwel en bouwen aan een
compleet nieuw bestaan op een plek waar
geen regels, wetten of machts-
verhoudingen zijn.
20.00 De Vloggende Hollanders.
Realityshow.
20.30 FILM RIO. Amerikaanse animatiefilm
van Carlos Saldanha uit 2011. De tamme
huispapegaai Blu maakt een avontuurlijke
reis naar het zonnige Rio de Janeiro, waar
hij samen met zijn nieuwe vriendjes uit
handen van smokkelaars probeert te blij-
ven.
22.40 Hart van Nederland - Laat.
Toegankelijk nieuwsprogramma dat het
gesprek van de dag op verrassende wijze
in beeld brengt..
23.00 Shownieuws - Late editie 23.35 De
spa 00.10 De Vloggende Hollanders 00.40
Trauma Centrum 01.10 Relax TV 05.00
Astro TV
20.30 Rio
EEN
09.00 Ochtendprogramma’s 12.20 Dage-
lijkse winterkost 12.35 Blokken 13.00 Het
Journaal 13.30 Iedereen beroemd 13.50
Thuis 14.20 Villa Politica jaaroverzicht 15.04
Clips 15.20 Zie mij graag: Team Kerstmis
16.05 Copy beest 16.45 Tytgat Chocolat
17.35 Buren 18.00 Het Journaal 18.15 Dage-
lijkse winterkost 18.30 Blokken 19.00 Het
Journaal 19.40 Iedereen beroemd 20.10
Thuis 20.40 Chez Annemie 21.25 Vrede op
aarde 22.25 Flikken Rotterdam 23.10 Het
Journaal 23.25 Terug naar Oosterdonk
00.21 Keno 00.22 Euromillions 00.30 Da-
gelijkse winterkost 00.45 Iedereen be-
roemd 01.05 Het journaal laat
CANVAS
09.00 Winterbeelden 12.30 Rolkrant
18.45 Xander houdt het voor bekeken
20.00 Terzake 20.30 Terzake docu
21.15 Blue Planet II 22.05 Big Little Lies.
Once Bitten. Madeline krijgt goed nieuws
te horen over het toneelstuk en Celeste
gaat in haar eentje naar dr. Reisman.
22.55 Winteruur 23.05 Gomorra 00.00
Canvaslus
DINSDAG 2 JANUARI 2018
5 JAAR LATER
RTL 4, 22.30 UUR
Het programma van Jeroen Pauw,
dat werd stopgezet door de NPO,
maakt een doorstart bij RTL met
Beau van Erven Dorens als presenta-
tor en Pauw als eerste gast. Er wordt
gesproken over Pauws carrière, zijn
liefdesleven en zijn kinderloosheid.
10.15 Rip Off Britain: Holidays 11.00 Homes
Under the Hammer 12.00 Wanted Down
Under 12.45 Close Calls: On Camera 13.15
Bargain Hunt 14.00 BBC News at One; We-
ather 14.30 BBC Regional News and Wea-
ther 14.45 Doctors 15.15 Father Brown
16.00 I Escaped to the Country 16.45 The
Farmers’ Country Showdown 17.30 Anti-
ques Road Trip
18.15 Pointless. Quiz waarbij de kandidaten
zo weinig mogelijk punten moeten scoren.
19.00 BBC News at Six; Weather
19.30 BBC Regional News and Weather
20.00 EastEnders. Britse soap. De familie
Ahmed probeert zich aan te passen aan
hun nieuwe leven in Walford. Linda is bang
voor de toekomst.
20.57 BBC News and Regional News
21.00 Holby City. Ziekenhuisserie. The
Prisoner. Ric begint aan zijn gevangenis-
straf. Dillon, een populaire gevangene,
neemt hem onder zijn vleugels. Ric vraagt
zich al snel af wie hij kan vertrouwen en
wie niet.
22.00 McMafia. Brits-Amerikaanse thriller-
serie. Een jonge vrouw wordt gekidnapt
door een groep mensensmokkelaars.
Semiyon maakt kennis met Dilly, zijn
collega in Mumbai.
23.00 BBC News at Ten 23.30 BBC Region-
al News and Weather 23.42 National Lot-
tery Update 23.45 Match of the Day 01.15
Stacey Dooley in the USA 02.20 BBC News
22.00 McMafia
ARD
05.30 Ochtendprogramma’s 10.35 Tages-
schau 10.45 Meister des Alltags 11.15 Wer
weiß denn sowas? 12.00 Tagesschau 12.15
ARD Buffet 13.00 ARD-Mittagsmagazin
14.00 Tagesschau 14.10 Rote Rosen 15.00
Tagesschau 15.10 Sturm der Liebe 16.00 Ta-
gesschau 16.10 Verrückt nach Meer 17.00
Tagesschau 17.15 Brisant 18.00 Wer weiß
denn sowas? 18.50 Familie Dr. Kleist 19.45
Wissen vor acht - Natur 19.50 Wetter vor
acht 19.55 Börse vor acht 20.00 Tages-
schau 20.15 In aller Freundschaft 21.45 Ge-
fragt - Gejagt 22.30 Tagesthemen 23.00
Saboteure im Eis 00.30 Nachtmagazin
00.50 Nachtprogramma’s
ZDF
05.30 Ochtendprogramma’s 09.05 Volle
Kanne - Service täglich 10.30 Notruf Hafen-
kante 11.15 SOKO Wismar 12.00 Heute 12.10
Drehscheibe 13.00 ARD-Mittagsmagazin
14.00 Heute - in Deutschland 14.15 Stadt,
Land, Lecker 15.00 Heute Xpress 15.05
Bares für Rares 16.00 Heute - in Europa
16.10 Die Rosenheim-Cops 17.00 Heute
17.10 Hallo Deutschland 17.45 Leute heute
18.00 SOKO Köln 19.00 Heute 19.25 Die Ro-
senheim-Cops 20.15 Im Wald (1) - Ein Tau-
nuskrimi 21.45 Heute-journal 22.15 Aloha -
Der Spirit von Hawaii 23.00 The Night Ma-
nager 00.35 Nachtprogramma’s
DE VOLKSKRANT
9
GOMORRA
CANVAS, 23.05 UUR
Start van het eerste seizoen van de
alom geprezen en keiharde Italiaanse
misdaadserie over de Napolitaanse
maffia. De clan van Savastano wordt
geleid door Don Pietro (Fortunato
Cerlino), de invloedrijkste man van
Napels. Maar voor hoelang nog?
07.00 Ochtendprogramma’s 10.00 BBC
Newsroom Live 12.00 Westminster Abbey
13.00 Coast 13.05 FILM The Wooden Horse:
Brits oorlogsdrama. Tijdens de Tweede
Wereldoorlog graven de Britse krijgsgevan-
genen in het Duitse Stalag Luft III-kamp
onder het nietsvermoedende oog van de
Duitse opzichters een tunnel om te ont-
snappen. 14.45 The Wonder of Animals
15.15 Operation Wild 16.15 Penguins - Spy in
the Huddle 17.15 Planet Earth II
18.15 Flog It! Antiekmagazine.
19.00 Eggheads. Quiz.
19.30 Great British Railway Journeys. Britse
reisreportagereeks (2018) over het Britse
spoorwegennet met Michael Portillo.
Letchworth Garden City to Herne Hill.
20.00 Kate Humble: Off the Beaten Track.
Britse reisreeks (2018) waarin Kate Humble
Wales verkent. Kate Humble reist met haar
Welshe herdershond Teg van de meest
noordelijke boerderij op het Welshe
vasteland, vlakbij Llandudno, naar het dorp
Nantmor in het nationaal park Snowdonia.
20.30 Christmas University Challenge 2017.
Kerstspecials van de quiz waarin twee stu-
dententeams het tegen elkaar opnemen.
Brunel University v Reading University.
21.00 Inside the Factory. Documentaire-
reeks (2017) waarin Gregg Wallace en
Cherry Healey de productie van voedings-
middelen bestuderen. Fish Fingers. Gregg
Wallace bezoekt een fabriek in Grimsby
waar wekelijks 165 ton vis wordt verwerkt.
22.00 The Real T. Rex with Chris Packham.
Britse natuurdocumentaire (2018) over de
Tyrannosaurus rex. Chris Packham vertrekt
op wereldreis om de waarheid over de
Tyrannosaurus rex te achterhalen, die al
meer dan een eeuw te lijden heeft gehad
onder wetenschappelijke misvattingen.
23.00 Inside No 9 23.30 Newsnight 00.15
Sue Perkins and the Chimp Sanctuary 01.15
NFL This Week 02.05 Sign Zone: The Real
Marigold on Tour 03.05 Sign Zone: Rein-
deer Family and Me 04.05 Sign Zone:
Winter’s Weirdest Events
22.00 The Real T. Rex with Chris Packham
DISCOVERY
06.00 Ultimate Survival 06.45 Alaska: Sur-
viving the Last Frontier 07.30 Rise of the
Machines 08.15 Redwood Kings 09.00
Mega Builders 09.45 Mighty Cruise Ships
10.30 Bar Masters 11.15 Dirty Jobs 12.00 Ed
Stafford: Left for Dead 12.50 Gold Rush
13.40 Food Factory 14.30 Wheeler Dealers
15.20 Moonshiners 16.15 Outback Truckers
17.10 Gear Dogs 18.05 Chasing Classic Cars
18.30 Salvage Hunters 19.30 Baggage Batt-
les 20.30 Blowing Up History 21.30 Made
by Destruction 22.30 Mighty Trains 23.30
Mythbusters 00.30 Gold Divers 01.30 Auc-
tion Hunters 02.00 Blowing Up History
02.50 Nachtprogramma’s
NATIONAL GEO
06.00 Primal Survivor 07.00 Air Crash In-
vestigation 08.00 The Incredible Dr. Pol
10.00 Locked Up Abroad 11.00 Fish Tank
Kings 12.00 Ultimate Airport Dubai 13.00
Wicked Tuna: North Vs South 14.00 To
Catch a Smuggler 15.00 Ice Road Rescue
16.00 Air Crash Investigation 18.00 The In-
credible Dr. Pol 19.00 Best of 2017: The In-
credible Dr. Pol 20.00 Nazi Weird War Two
21.00 Best of 2017: Nazi Megastructures
22.00 Apocalypse: Stalin 23.00 Drugs Inc.
00.00 Inside Combat Rescue 01.00 Best of
2017: Nazi Megastructures 02.00 Drugged
02.50 Nachtprogramma’s
 OPLOSSINGEN
DE VOLKSKRANT Kruiswoord Nr 1170 Filippine Nr 236 Sudoku Twins Nr 465
10 DINSDAG 2 JANUARI 2018
H
O
V O

N
B
O R D E
U U R T
T H E E
U R
E
M S
T
O
N
B
K E R
A U
R I K
1 Barth, 2 Herakles, 3 Rosenboom,
4 Brusselmans, 5 Mike Nichols, 6 Hans de
8
6
5
4
2
1
9
2
6
7
3
8
7
3
4
5
1
9
9
6
8
1
2
7
5
2
6
4
3
8
L O B R U N T EE K K Boer, 7 Theo Sontrop, 8 oeuvre, 9 Peter 3 9 7 4 1 5 8 6 2 3 5 4 9 7 1
T O U R N M A SS A G E
Pay-Uun Hiu, Tallina van den Hoed, Marcus Huibers, Onno Kleyn, E I G E N C A N TU S N
Faber, 10 John Lennon, 11 Down under, 1 2 9 3 5 6 4 7 8 2 9 3 1 5 6
Loethe Olthuis, Marie Louise Schipper en Sake Slootweg doen T P E L S T I R 12 Herzog, 13 bewonder, 14 Jane Fonda 4 7 6 1 8 2 9 3 5 4 6 1 7 8 2
O Z E E R O T IJ
S K A P
beurtelings suggesties voor de dagelijkse dis. P L A T E A U M D E MO
5 8 3 7 9 4 1 2 6 5 7 8 4 3 9
T G E M S I O N A S O ARBEIDSVREUGDE 2 6 4 8 3 1 5 9 7 8 2 6 3 1 4
I T E R M A N I A K J L
C R E C U F R A A I S
7 3 8 5 2 9 6 1 4 7 3 9 8 2 5
A Z IJ N S T O E M P E N 9 1 5 6 4 7 2 8 3 1 4 5 6 9 7

Volkskeuken Puzzels
PAY-UUN HIU KRUISWOORD Nr 1171

HORIZONTAAL 1 2 3 4 5 6 7 8
3 Arabische vorst 6 meetkundige term
9 ongevuld 11 Turkse bevelhebber

Meesterlijke sojasaus
9 10 11
12 beslissingswedstrijd 14 klein hapje
vooraf 16 vierkante zuil 17 strijkinstru- 12 13 14 15
ment 19 hoogste punt 20 verwoestende
ramp 23 meisje 25 landelijk 26 kwetsuur 16 17 18 19
28 land in Afrika 29 gebladerte 32 langs
Gemarineerde tempé met bladgroenten 35 schip 37 adellijk landhuis 38 zeer jong
20 21 22
Hoofdgerecht voor 2 personen 39 benodigdheden 40 plaats in Zwitserland
41 speelgoed 42 groente 43 mogelijkheid
23 24 25
44 huidverharding.

G
oede voornemens? Voor je
het weet, zit je tot over je
oren in iets wat je van te
voren niet had kunnen beden-
ken. Sojasaus bijvoorbeeld. Een
jaar of zeven geleden besloot
kookschrijver en journalist
Alexander Bakker (Reizen in
Azië, koken in Nederland, 2002,
alleen antiquarisch verkrijg-
baar) holistisch te gaan leven.
Dat was geen besluit van
31 december op 1 januari, het
was een glijdend proces, vertelt
hij. Dat had ook grote conse-
quenties in de keuken, die vooral
hadden te maken
met de integriteit
van voedsel. Een van
de weinige smaak-
makers die aan zijn
idealen voldeed, was
natuurlijk gebrou-
275 ml. Is die dat waard? Ach, zie
VERTICAAL 26 27
het maar alsof je jezelf en dege-
nen die mee-eten trakteert op 1 zonder te wachten 2 ten derde 4 kaas-
jeskruid 5 werkgebied 6 onbedekt 28 29 30 31
een aantal luxe etentjes. En lek-
7 metalen staaf 8 gerecht 10 helemaal niet
ker is het absoluut. Bakker ge- 32 33 34
13 klimaatregeling 15 muziekstuk 18 plek
bruikt de saus in ovenschotels 21 gulden 22 etenswaar 24 Jamaicaanse
met gegrilde groenten. Ik mari- muziek 26 elektrische eenheid 27 pelsdier 35 36 37 38
neerde er tempé mee, voor in 29 scheepszijde 30 daarna 31 leuning van
een simpele groenteroerbak. Met een hekwerk 33 Amerikaanse goudmunt 39 40
gewone sojasaus kan het natuur- 34 vestigingsplaats 35 opgeld 36 lattenkist
lijk ook. 37 webpagina. 41 42
Snijd de tempé in dunne plakjes, 43 44
doe ze in een kom en vermeng
ze met de sojasaus en rijstwijn.
Laat enkele uren of een nachtje
marineren. Snijd de
bladgroenten in
reepjes, was en laat
uitlekken. Verhit 250
ml olie in de wok en
frituur de tempé in
kleine porties. Laat
KAKURO Nr 290

wen sojasaus. uitlekken op een

Dat bracht hem bij bord met keukenpa- Van elk in te
de Japanse gebrui- pier. Giet de olie uit vullen getal is
ken en kennis over het fermente- de wok, veeg hem schoon met de som van de 17 28 5 18 17 7 33 17 24
ren en brouwen van sojabonen. wat keukenpapier en zet hem cijfers gelijk aan 39 24
Echt ambachtelijk bereide soja- weer op hoog vuur. Verhit een het getal in het
saus staat of valt bij de koji, de klein scheutje olie en fruit gem- grijze vakje. 17
starter waarmee de fermentatie ber, knoflook en lente-ui. Voeg Elk getal boven 24 30
een diagonale lijn
van de sojabonen in gang wordt de shiitakes toe, roerbak ze mee
heeft betrekking 16 13
gezet. Daarvoor heb je in Japan en laat ze iets slinken. Voeg nog op de horizontaal
kojimeesters, oude mannen die wat sojasaus en rijstwijn toe plus 24 3 34
in te vullen
de familietraditie van generaties de bladgroenten en schep goed cijfers.
met zich meedragen. om. Schep dan de tempé door Een getal onder 27 32
Bakker vond ze in Kioto, waar- het gerecht. Bind eventueel met een diagonale 23 10
uit hij sindsdien de sojasauzen ½ eetl. aangelengde maizena. lijn is de som
voor zijn bedrijf Flair for Favor Serveer met rijst of (rijst)noe- van de cijfers die 11 20 25 17
importeert. Zoals een saus ge- dels. verticaal moeten 13 30
rookt op drie houtsoorten: 37 worden ingevuld.
De 0 wordt
euro (excl. verzendkosten) voor volkskeuken@volkskrant.nl 15 14 20 14
niet gebruikt
en een getal
21 7 24
INGREDIËNTEN bevat uitsluitend
verschillende 3 10
150 g tempé in dunne 250 ml zonnebloemolie cijfers. Unieke 30 37
schijfjes stukje gember, geschild en combinaties
3 + 1 à 2 eetl. sojasaus fijngehakt zijn bv.: 17=8+9;
(gerookte of lichte) 1 teentje knoflook, fijngehakt 24=7+8+9 24 23
2 + 1 à 2 eetl. rijstwijn 3 lente-uien in schuine ringen
ca. 300 g bladgroenten 100 g shiitake in reepjes
(paksoi, spinazie, andijvie) ½-1 eetl. maizena (ev.)

Advertentie
SUDOKU Light Nr 1405 Heavy Nr 1406

3 8 5 9 4 5
7 6 2 4 9 2 6

Pinguinradio presenteert: 4 6 3 5 7 9
Volkskrant Radio 9 7 2
4 5 8 3 1 2 8 3
6 6 1
9 1 5 1 3 7
De beste muziek van de maand
volgens de Volkskrantredactie 1 3 5 2 8 5 9
volkskrant.nl/volkskrantradio 8 6 4 1 9 7
Plaats een cijfer van 1 tot en met 9 in een leeg vakje zodat op elke rij, in elke kolom en in elk blok van 3 bij 3, die cijfers één keer
voorkomen.
 DE VOLKSKRANT
DINSDAG 2 JANUARI 2018 11

Colofon Weer
TEMPERATUUR MORGEN KANS OP STORM
Directeur / Uitgever Vandaag zijn er eerst perioden met dag. Nadat het regengebied ’s och-
Erik Roddenhof 4°
-3° zon en bijna overal blijft het droog. tends naar Duitsland is weggetrok-
Redactie Zonnig 0° 35°
Vanmiddag neemt de bewolking ken, wisselen wolken, zon en een
Telefoon: 020 – 562 92 22
Telefax: 020 – 562 6289 30° toe, maar pas tegen de avond gaat enkele bui elkaar af. ’s Middags is het
redactie@volkskrant.nl het vanuit het zuidwesten en westen 7 tot 9 graden. De wind neemt over-
Opklaringen
Verantwoordelijk uitgever voor België 4° 25° ook regenen. Het wordt ’s middags dag gestaag in kracht toe; boven
Jan Vorstenbosch, 7 graden. land tot 5 of 6 Bft en in de kustregio
Lanestraat 38, 3090 Overijse 20°
6° 2° De wind komt eerst uit het zuidwes- tot stormachtig, 8 Bft. Daarbij zijn
Bewolkt
Abonneren 3° ten en draait later naar het zuiden. zware windstoten mogelijk tot
Via www.volkskrant.nl/abonneren kunt u di- 15°
rect gebruik maken van één van onze aanbie- 12° Het waait matig tot vrij krachtig, 90 km per uur.
dingen. Of neem telefonisch contact op met Buien 10° 7° 3 tot 5 Bft. In de avonduren neemt In de loop van de middag maken de
onze Klantenservice voor een passend aan- 10°
7° 4° de wind langs de westkust toe tot 7 kop van Noord-Holland en de
bod.
5° 5° Bft en regent het overal. noordkust kans op een westerstorm,
Klantenservice Regen 8° Komende nacht volgt een tweede 9 Bft, met zware windstoten tot
Wilt u een nieuw abonnement, een vakan-
0° regengebied. Tussen de regenzones rond 105 km per uur. Het zal in het
tie/verhuizing doorgeven, uw abonnement 7°
beëindigen of heeft u een andere vraag? in bevindt zich zeer zachte lucht. noorden dan ook vaker regenen. In
Neem dan contact op met onze Klantenser- Mist 14° 7° -5° Hierdoor loopt de temperatuur van- de loop van de avond neemt de
vice via 088 – 0561 561, bereikbaar van 15°
maandag t/m vrijdag van 8.00 – 17.00 uur. Of 19° nacht op naar 9 tot 12 graden. Die wind weer af.
geef uw wijzigingen online door via -10° waarden worden morgen overdag Michiel Severin
www.volkskrant.nl/service. Onweer 17° 16° 17° niet meer bereikt.
14° -15°
Bezorgservice Woensdag wordt een onstuimige
De krant wordt maandag t/m vrijdag voor 19° 16° -20°
7.00 uur bezorgd. Op zaterdag wordt de Sneeuw
krant voor 7.30 uur bezorgd. Heeft u een mel-
ding over de bezorging? U heeft de mogelijk- -25°
heid om 24 uur per dag online uw melding
over de bezorging door te geven via volks- Hagel
19° weer plaza TWITTER
@WEERPLAZA
krant.nl/bezorging of telefonisch via 088 -
0561 555. De Bezorgservice is bereikbaar
van maandag t/m vrijdag tussen 8.00 - 17.00
uur en zaterdag van 8.00-13.00 uur. NEERSLAG VOORUITZICHT W E R E L D
Abonnementsvoorwaarden L L L VANDAAG MORGEN VANDAAG MORGEN
Op alle abonnementen zijn onze Abonne- Neerslag- weertype °C weertype °C weertype °C weertype °C
verwachting Amsterdam regenbui 7° onweer 8° Nice zonnig 15° bewolkt 18°
mentsvoorwaarden van toepassing. Deze
komende Arnhem regenbui 7° regenbui 8° Oslo bewolkt -3° sneeuw 0°
kunt u nalezen via www.volkskrant.nl/abon- 0-5
nementsvoorwaarden of telefonisch opvra- 24 uur
98
H mm
Enschede
Groningen
regenbui
regenbui
7°
7°
regenbui
veel wind
8°
7°
Parijs
Praag
bewolkt
bewolkt
8°
6°
onweer
regen
13°
8°
gen via 088 – 0561 561. 5
Leeuwarden regenbui 7° onweer 8° Reijkjavik bewolkt 0° bewolkt -3°
Advertenties Lelystad regenbui 7° regenbui 8° Rome bewolkt 14° zonnig 13°
Wilt u in de Volkskrant adverteren neem dan Hogedruk- 0 Maastricht neerslag 7° regen 9° Stockholm bewolkt 4° regenbui 4°
99
telefonisch contact op via 088 - 5722 888 of gebied Middelburg regenbui 8° regenbui 9° Warschau bewolkt 5° regenbui 4°
ga naar www.persgroepadvertising.nl Den Haag regenbui 7° onweer 9° Wenen bewolkt 7° regenbui 7°
Den Bosch regenbui 7° onweer 9° Wereld
Auteursrechten 5-10 Utrecht regenbui 7° regenbui 9° Curacao onweer 29° regenbui 29°
Alle auteursrechten en databankrechten ten 1015 mm Zwolle regenbui 7° regen 8° Lima bewolkt 25° bewolkt 25°
Lagedruk- Europa Los Angeles bewolkt 23° bewolkt 24°
aanzien van de inhoud van deze uitgave wor- gebied 10
10 Athene zonnig 16° bewolkt 14° Mexico stad zonnig 20° zonnig 18°
den uitdrukkelijk voorbehouden. Deze rech-
ten berusten bij de Volkskrant, c.q. de desbe- Barcelona bewolkt 17° bewolkt 19° Miami neerslag 21° zonnig 21°
trefende makers. Belgrado regen 7° zonnig 7° New York zonnig -4° zonnig -3°
L Berlijn regen 6° regen 8° Paramaribo regenbui 28° zonnig 30°
Wet Bescherming Persoonsgegevens Boedapest neerslag 7° regenbui 6° Vancouver bewolkt 8° zonnig 8°
De Volkskrant is een onderdeel van De Pers- Bordeaux regen 14° neerslag 15° Washington zonnig -3° bewolkt 0°
Warmtefront 10-15 Brussel regenbui 7° regenbui 11° Bangkok bewolkt 33° bewolkt 33°
groep Nederland. De Persgroep legt abon-
neegegevens vast voor de uitvoering van de mm Cyprus zonnig 20° regenbui 20° Beijing bewolkt 3° zonnig 1°
(abonnements)overeenkomst. Deze gege- Dublin regen 12° bewolkt 8° Delhi zonnig 22° zonnig 22°
vens kunnen gebruikt worden om u te infor- Frankfurt neerslag 7° regen 12° Dubai zonnig 24° zonnig 24°
meren over relevante diensten en producten Geneve regenbui 5° regenbui 11° Jakarta bewolkt 36° bewolkt 35°
van de Volkskrant en onderdelen van de Koufront Helsinki neerslag 4° neerslag 4° Seoul zonnig 1° zonnig -1°
Persgroep. Indien u op deze informatie geen Istanbul bewolkt 15° regenbui 12° Singapore onweer 25° onweer 30°
prijs stelt kunt u telefonisch contact opne- Kopenhagen bewolkt 6° regen 6° Sydney onweer 28° bewolkt 24°
men met onze Klantenservice via 088 – >15 Lissabon zonnig 17° bewolkt 18° Tel Aviv neerslag 16° zonnig 18°
0561 561 of ga naar servicevragen op Luchtdruk mm Londen neerslag 10° onweer 9° Tokyo zonnig 10° zonnig 8°
www.volkskrant.nl/service. Hectopascal Madrid zonnig 15° bewolkt 17° Cairo zonnig 19° zonnig 19°
30
10

Malaga zonnig 21° zonnig 21° Casablanca zonnig 19° zonnig 19°
Milaan zonnig 11° onweer 7° Kaapstad zonnig 23° zonnig 31°
Moskou bewolkt 2° bewolkt 1° Nairobi onweer 29° onweer 27°

VOORUITZICHT N E D E R L A N D ADVERTENTIE

HOOGWATERSTAND DI WO DO VR ZA ZO MA
Delfzijl: ---- ---- cm
11:55 163 cm
Den Helder: 07:40 70 cm Weer
20:07 72 cm
Harlingen: 09:46 114 cm
22:00 118 cm Dag- en nacht- 7° 5° 9° 7° 8° 6° 8° 5° 6° 3° 4° 2° 3° 0°
HvH: 02:22 137 cm temperatuur
14:41 145 cm
IJmuiden: 03:21 122 cm
15:37 129 cm
Neerslagkans 70% 90% 50% 60% 30% 60% 10%
Rotterdam: 03:28 150 cm
15:47 157 cm
Vlissingen: 01:36 252 cm Zonkans 30% 50% 30% 30% 30% 40% 50%
13:53 263 cm
ZON- EN MAANSTAND Windkracht
Zon op: 08:46 Zon onder: 16:39 en -richting ZW 4 W 6 W 4 ZW 4 Z 3 NO 4 NO 3 dagelijks tot 23:00 uur 088-0331509
Maan op: 17:29 Maan onder: 08:46

VERKEER SIGMUND PETER DE WIT

Vanwege de kerstvakantie is het op de
wegen relatief rustig. Een enkel incident
daargelaten zullen er over het algemeen
nauwelijks files zijn.

Spits vandaag
Ochtend
Avond
Spits morgen
Ochtend
Avond
geen gemiddeld zeer zwaar
Live alle files: www.verkeerplaza.nl
 DE VOLKSKRANT
12 DINSDAG 2 JANUARI 2018

STAMGASTEN Kort proza in o.a.verhaal- en dichtvorm

door Marc van der Holst

Zaterdagavond zit ‘onze sportman Freek’ (68) met ‘dikke Frank’, ‘Toon-
tje Vis de fietser’ en ‘cowboy Polleke’ in het Eindhovense café De Gouden Open huis
Bal, waar kastelein Wim voor bijna iedere vaste gast een bijnaam heeft.
hloë heeft googly eyes op haar oogleden

F
reek: ‘We zitten iedere zaterdag-
namiddag met een vast clubje
rond de grote tafel. De meesten
nog kon. Nu wandel ik alleen nog.
‘Aan het hardlopen heb ik veel ge-
had. Ik werkte in de automatisering,
C geplakt. Ze loopt door de woonkamer en botst
overal tegenaan. Ze zit onder de blauwe plekken.

zijn al naar huis. We zijn heel verschil-
lende types, maar dat is net het leuke.
We houden van een biertje en we zijn
makkelijke mensen, dat hebben we
gemeen. Natuurlijk zijn er weleens
meningsverschillen, maar het ont-
aardt nooit in scheldpartijen. Ik hoef
mijn mening niet door te douwen.
‘Wimke noemt mij de sportman
omdat ik jarenlang halve en hele ma-
rathons heb gelopen en nog steeds
betrokken ben bij de hardloopvereni-
ging. New York, Berlijn, Rotterdam,
alle grote evenementen heb ik gehad.
Drie jaar geleden was het afgelopen
met het lopen. Op een gegeven mo-
ment kreeg ik een hernia, daarna ging
het van het ene malheur naar het
andere. Dan wilde ik te snel, en bats,
daar klapte weer iets. Zo werkte het
niet. Ik had geen zin meer om te gaan
lopen, puur om te laten zien dat ik het
zat de hele dag op kantoor, druk met
problemen op softwaregebied. Soms
zat ik helemaal vast met zo’n pro-
bleem en was het na anderhalf uur
lopen door de bossen ineens helder:
verrek, ik moet het heel anders bena-
deren. Hardlopen hielp mij om uit de
kop te geraken en het bleek een feno-
menale uitlaatklep toen mijn lieve
vrouw vijftien jaar geleden overleed.
‘Inmiddels ben ik al een paar jaar
met pensioen. Een keer of vijf per jaar
ga ik twee weken naar Spanje. Daar,
vlak onder Málaga, ga ik iedere dag
wandelen. Ik doe het puur voor mijn
lol. ‘Jullie wandelen niet, jullie zijn een
wandelende zuipclub’, zeggen men-
sen over het groepje waarmee ik al
twaalf jaar de Nijmeegse Vierdaagse
uitloop. De Vierdaagse lopen vinden
veel mensen zwaar, maar geloof mij:
niet zoals wij het doen. Wij lopen de
40 kilometer, en om de twee uur dui-
ken we een gezellige kroeg in voor een
potje bier. Elk jaar komen Wimke en
zijn vriendin mij op de woensdagmid-
dag binnenhalen. Zodra ik ze zie, klim
ik over het hek langs het parcours,
gaan we wat drinken en om tien voor
vijf zeg ik net op tijd: ‘Jongens, ik moet
nog wel even naar de finish lopen’.’
Simeon schrijft sonnettenkransen in de
studeerkamer. Hij kijkt er getormenteerd bij.
Iemand zou hem eens door zijn knieschijven
moeten schieten.
Raymond zit met zijn laptop op schoot op de bank
en logt in op Live Jasmine. Maar genoeg over
Raymond.
Ik leg mijn verrekijker neer en denk over dit alles
na.
Op tv voert een kraai wormen aan een verweesd
uilenjong.
Op Venus regent het zwavelzuur. De druppels
verdampen voor ze de grond raken.
Er is niets dat mij ontgaat.

Wat ze verzinnen, in de
DAGBOEK
Het nieuwe eten

voedselindustrie! Bijna betrapt met belastende brieven Bij de grens had Sert gevraagd
van Mata Hari. of hij niets compromitterends bij
ezond ijs’ is zeg zich had. Welnee, niets, hij had

‘G maar echt een din-

getje. In het vries-
vak staan allerhande bekers
uit te dragen dat je ze bij ge-
legenheid gerust tot op de bo-
dem kunt leeglepelen zonder
buitengewoon bol te worden
– echt iets voor het type dat
zich elke 1 januari halfslach-
tig voorneemt om wat aan de
bolheid te doen. Na Koupe
(‘the perfect after gym snack’)
is daar nu Oppo. Oppo? Een
afkorting van ‘opposites’,
lezen we op de website.
‘Tegenpolen trekken elkaar
aan’, schrijven ene Charlie en
ene Harry op de verpakking
van hun roomijsuitvinding,
verkrijgbaar in de smaken
Salted Caramel, Madagascan
Vanilla en Colombian Choco-
late and Hazelnut. Volgens
hen is Oppo ‘decadent’, maar
bevat het ‘toch minder suiker
en calorieën’ dan vergelijk-
bare ijsco’s. De anno 2018 een
tikje achterhaalde extremen
in kwestie zijn ‘gezond’ en
‘genieten’.
De gezouten-karamel-
variant bevat 38 calorieën per
bolletje. ‘De held in dit ver-
haal is lucuma, een Peruaanse
vrucht met een natuurlijke
karamelachtige smaak’,
zeggen Charlie en Harry.
Karamelachtig is inderdaad
het juiste woord; Salted Coffee
had ook gekund. Verder ad-
viseren we Charlie en Harry
om de Van Dale er even bij te
pakken en te kijken bij ‘deca-
dent’. Daar staat ‘in verval’ en
‘zeer verfijnd, maar zonder
innerlijke kracht’. Hmm.
Cijfer: 7
Parijs, 2 januari 1926
Ontbijt bij Misia Sert met Poulenc,
Jean en Valentine Victor-Hugo en
de pianiste Marcelle Meyer. We
aten in het hotel beneden en
zaten daarna in Misia’s kooitje
van zilverbrokaat op de zevende
etage. Poulenc is een stevige,
brede boerenjongen, nogal zwijg-
zaam, maar wel sympathiek.
Het gesprek ging vooral over be-
kenden, Diaghilev, Cocteau, Radi-
guet. Misia vertelde, toen ik het
had over het wonder en de weder-
opstanding van het Russische bal-
let, hoe slecht het Diaghilev in de
oorlog was vergaan. In Spanje was
hij bijna van de honger omgeko-
men. Het had maanden geduurd
voor hij van de Franse regering
een inreisvisum kreeg. Uiteinde-
lijk had Sert hem kunnen ophalen
uit Barcelona.
nooit iets compromitterends op
zak. Nou, kijk nog eens goed, of je
niets in je zakken hebt. Ach, alleen
een paar oude brieven. Wat voor
brieven dan? Diaghilev haalde een
heel pak tevoorschijn, waaronder
twee brieven van Mata Hari. Mata
Hari was net gearresteerd wegens
spionage. Ze hadden maar net tijd
om ze te vernietigen.
Cocteaus gedicht over Radiguet
werd neergesabeld. Misia: er klopt
niets van dat de kleine Radiguet
onder de ogen van Cocteau is ge-
storven. Integendeel, hij is moe-
derziel alleen gestorven, uit angst
voor besmetting kwam niemand
hem opzoeken.
Harry graaf Kessler (1868-1937),
Duitse mecenas en diplomaat.
Ingekort fragment uit Tagebücher
1918-1937. Insel Verlag, 1961.

Ook fan? didu@volkskrant.nl Kantoor: Van den Berg, Heesakkers

WiBra

G
oede voornemens heb ik
gelukkig nooit gemaakt,
maar dit jaar bekroop mij
toch de vage, vrijblij-
vende gedachte om voort-
aan misschien wat min-
der somber aan te kijken
tegen het leven in het algemeen en de mensheid
in het bijzonder. Ik hield dit wijselijk voor me-
zelf: goede voornemens zijn op zich al behoor-
lijk obsceen, maar als een ánder je daar ook nog
eens aan gaat houden, dan zit er weinig anders
Sylvia W op dan alle leven op de planeet uit te roeien met
itteman
een vlammenwerper.
Vervuld van deze positieve grondhouding
toog ik naar de supermarkt met een tas vol lege
flessen. De statiegeldmachine is leuk; dat gezel-
lige tunneltje dat de flessen gretig uit je handen
hapt, die éne fles die hij ook na herhaaldelijk
duwen niet blijkt te lusten zonder wroeging in
dat hij in je gezicht uitspuugt, als een roltoeter
op een kinderfeestje.
Of je er nu tien flessen of honderd in stopt,
meer dan 2 euro 65 krijg je nooit. Het doet er ook
niet toe, want je vergeet dat bonnetje tóch bij de
kassa te verzilveren, dat is een ijzeren wet.
Daarom ben ik ook zo blij met de vondst van de
Dierenbescherming: die lui hebben een collecte-
bus naast de statiegeldmachine gezet, waar je
dat bonnetje in kunt gooien; zij strijken dan dat
geld op, zodat ze de hele dag zieke vogeltjes kun-
nen aaien zonder zelf om te komen van de hon-
ger.
Een uitstekende gang van zaken, dus mijn
bonnetje gooi ik altijd in die bus. Maar eigenlijk
kon het nóg beter, bedacht ik terwijl ik voor de
zoveelste keer met die flessen bezig was;
waarom dat omslachtige gedoe met dat bon-
netje? Waarom niet gewoon een knop op die
machine die mijn statiegeld direct overmaakt
mag beslissen naar wélk goed doel je statiegeld
gaat; kanker, aids, honger, de Stofzuigerzak-
lozenkrant of intersectioneel feminisme?
Nou, dat was nog eens écht slim bedacht van
me, zie je wel, positief denken was zo kwaad nog
niet. Ik hielp de laatste colafles met een speels
stompje de eeuwige gazeusevelden in, en
wachtte daarna tevreden peinzend op het bon-
netje. Ja, een uitstekend idee, dat keuzemenu, en
wie zou ik nu eens benaderen om dat ten uitvoer
te brengen? Misschien...
‘ZEG, MEID, WAT KIJK JE SJACHERIJNIG!’
schreeuwde iemand keihard in mijn oor. Ge-
schrokken keek ik in het veel te frisse smoelwerk
van zo’n toffe ras-Amsterdammer. ‘IS ER IEMAND
DOOD OFZO? DOE EENS EFFE LACHEN, HET ZON-
NETJE SCHIJNT!’
Een vlammenwerper, dus toch.
De héle planeet.

Bonnetje de belendende vuilnisbak gooien, de knusse

cafélucht van oud bier, en tot slot dat bonnetje
op de rekening van de Dierenbescherming? Of,
nóg briljanter: een keuzemenu, waarin je zelf s.witteman@volkskrant.nl
Sport Baanwielrenner Theo Bos (34) wil
tien jaar na zijn laatste wereldtitel
bewijzen dat hij nog meetelt. P10

DE VOLKSKRANT DINSDAG 2 JANUARI 2018

Stefan De Vrij
speelt de
beste spits
van Italië
volledig uit
de wedstrijd
Foto Klaas Jan van der Weij / de Volkskrant

TRANSFER OP
HANDEN? P5

Mama Serena
Williams (36)
maakt
rentree,
maar moet
flink wennen
AUSTRALIAN OPEN
ONZEKER P11

De bibbers bedwongen
Kjeld Nuis greep tweemaal naast een olympisch startbewijs.
Hij kon de stress niet aan. Maar in februari debuteert hij als
titelfavoriet op de 1.000 en 1.500 meter in Pyeongchang. p2
 DE VOLKSKRANT
2 DINSDAG 2 JANUARI 2018

Sport

Debutanten en dertigers moeten het

Het olympisch kwalificatietoernooi voor schaatsers leverde verrassende trends op. Er gaan acht debutanten
naar Pyeongchang, acht 30-plussers en tien verschillende coaches. Er dreigt, traditiegetrouw, een kort geding.
Door Erik van Lakerveld Foto’s Klaas Jan van der Weij

NAAR DE
WINTER-
SPELEN

mannen
n 500 meter
Ronald Mulder
Kai Verbij
Jan Smeekens

n 1.000 meter
Kjeld Nuis
Koen Verweij
Kai Verbij

n 1.500 meter
Kjeld Nuis
Koen Verweij
Patrick Roest

n 5.000 meter
Sven Kramer
Bob de Vries
Jan Blokhuijsen

n 10.000 meter
Sven Kramer
Jorrit Bergsma

n Ploegachter-
volging
Sven Kramer
Jan Blokhuijsen
Koen Verweij

n Massastart
Sven Kramer
Koen Verweij

vrouwen Verliezers en winnaars bij het olympisch kwalificatietoernooi in Thialf: Jorien ter Mors (links) en Antoinette de Jong tijdens op de 1.500 meter. Beiden wisten zich o

n 500 meter
Anice Das
Jorien ter Mors Kjeld Nuis: debutant en topfavoriet Veel dertigers in de olympische ploeg
Marrit Leenstra

K H
n 1.000 meter jeld Nuis gaat voor het eerst
Jorien ter Mors naar de Winterspelen. Als twee-
Marrit Leenstra voudig wereldkampioen en
Ireen Wüst tweevoudig afstandswinnaar
van het olympisch kwalificatietoernooi
n 1.500 meter zal hij bij zijn debuut meteen een van de
Ireen Wüst titelfavorieten zijn op de 1.000 en 1.500
Marrit Leenstra meter. Hij heeft zijn imago van zenuw-
Lotte van Beek pees van zich afgeschud.
De 28-jarige pupil van Jac Orie is de
n 3.000 meter meest in het oog springende van de acht
Antoinette de Jong olympische debutanten in de Neder-
Ireen Wüst landse schaatsploeg (de andere zeven
Carlijn Achtereekte zijn: Kai Verbij, Patrick Roest, Bob de
Vries, Anice Das, Esmée Visser, Irene
n 5.000 meter Schouten, Carlijn Achtereekte). Die sta-
Annouk vd Weijden tus van nieuwkomer past hem eigenlijk
Esmee Visser niet.
Nuis is al jaren een van de beste mid-
n Ploegachter- delange-afstandsrijders ter wereld. Hij
volging was in 2010 en 2014 al heel dicht bij een
Ireen Wüst olympisch startbewijs. De eerste keer
Antoinette de Jong werd hij gedwarsboomd door het selec-
Marrit Leenstra tiesysteem. Vier jaar later miste hij door
ziekte en pech de Spelen. Ook speelde
n Massastart zijn gebrek aan stressbestendigheid een
Irene Schouten rol.
Annouk vd Weijden Nuis dreigde een eeuwige belofte te
blijven. Dat wilde hij niet en dus zocht
hij anderhalf jaar geleden hulp. De trai-
ningsbegeleiding van Orie alleen was
niet genoeg, hij ging met een sportpsy-
choloog in zee. Sindsdien heeft hij ge-
leerd een zekere kalmte te bewaren als
de nervositeit in onstuimige golven
komt opzetten.
Soms doet hij dat met ademhalings-
oefeningen. Soms ook anders, zoals voor
de 1.500 meter die hij zaterdag nipt won
van zijn Nederlandse en olympische
rivaal Koen Verweij. ‘Het was killing. Ik
heb met oogkleppen op geleefd. Als ik
zenuwachtig was, ging ik even bellen
met thuis.’
Het leverde Nuis in Thialf de beste rit-
ten uit zijn loopbaan op. ‘Ik had fucking
vleugels. Het ging als vanzelf’, zei hij
over het rechtstreekse duel met Verweij.
Hij bleef hem 0,06 seconden voor op het
koningsnummer: 1.43,48 om 1.43,54. Het
succes in Thialf was een opluchting na
een moeizame seizoensstart waarin
griep hem parten speelde en oude onze-
kerheden weer de kop opstaken. ‘Ik had
geen platte prijs gepakt en toch ver-
wacht iedereen dat ik er hier met twee
tickets vandoor ga. Er valt nu heel wat
van me af.’
Nuis beseft dat hij in Zuid-Korea op-
nieuw moet bewijzen dat hij de span-
ning aan kan. Hij gelooft in zijn aanpak,
nu nog meer dan een week geleden. ‘Zo
gaat het steeds. Eerst zeiden ze dat ik de
snelste was, maar nog nooit wereld-
kampioen was geworden. Daarna dat ik
de snelste was, maar nog nooit op de
Spelen was geweest. Nu zal het weer zo
zijn.’
et olympisch kwalificatie-
toernooi heeft een onge-
woon oude ploeg opgele-
verd. In Thialf plaatsten
maar liefst acht 30-plus-schaatsers
zich, een record. Ter vergelijking: vier
jaar geleden gingen er met Mark
Tuitert, Stefan Groothuis, Bob de Jong
en Carien Kleibeuker vier 30-plussers
mee.
De vaandeldragers onder de vetera-
nen zijn Sven Kramer en Ireen Wüst.
Niet dat zij als 31-jarigen het oudste zijn
(dat is de 33-jarige Bob de Vries), maar
zij hebben veruit de meeste olympi-
sche ervaring. Beiden gaan op voor hun
vierde Winterspelen op rij. Ze komen
allebei op vier afstanden uit.
De hoge leeftijden zijn opvallend.
Wie in het schaatsen geen twintiger
meer is, gold altijd als een halve
bejaarde. Atje Keulen-Deelstra werd in
de jaren zeventig als 32-jarige gewei-
gerd in de kernploeg: te oud. Schaatsers
zouden op hun best zijn rond hun 28ste
levensjaar. Die ‘wet’ wordt door de hui-
dige olympische selectie gelogenstraft.
Het is niet eenvoudig een lichaam
vier olympiades in topconditie te hou-
den, weet Kramer. ‘Het is soms gemak-
kelijker om iets stuk te maken dan om
het heel te houden. En het is gemakke-
lijker om aan de top te komen dan er te
blijven.’ De Fries heeft meegemaakt
hoe het mis kan gaan. Na de Spelen van
Vancouver was hij een jaar uitgescha-
keld door een zenuwblessure aan zijn
bovenbeen.
Ook Wüst kende tegenslagen in haar
loopbaan. Ze raakte na de Spelen van
2006 overtraind, stak na Sotsji veel
energie in een eigen ploeg en kreeg
deze winter te kampen met een lastige
buikspierblessure. Telkens trekt ze
zichzelf uit het moeras omhoog. Vorige
week was haar niveau hoog genoeg
voor deelname aan haar vierde Winter-
spelen: ze won zelfs de 1.500 meter.
Het hoge aantal dertigers in de olym-
pische equipe (Jan Smeekens (30),
Ronald Mulder (31), Annouk van der
Weijden (31), Jorrit Bergsma (31), Anice
Das (32) en Bob de Vries (33)) is het ge-
volg van de professionele schaatsploe-
gen. De laatste jaren is de groep schaat-
sers die een salaris verdient op de ijs-
baan onveranderd groot. Het is voor
velen gemakkelijker een carrière bui-
ten de sport uit te stellen. Ook subtop-
pers kunnen leven van hun sport, laat-
bloeiers krijgen de kans om hun olym-
pische dromen te blijven najagen.
Dat geldt bij uitstek voor Bob de Vries
en Anice Das. Zij hebben als schaatsers
nooit dikke salarissen ontvangen,
maar wel genoeg om niet naar een full-
timejob buiten de schaatssport te hoe-
ven uitkijken.

gaan doen
op deze afstand niet te plaatsen voor de Winterspelen...
Tien coaches naar Pyeongchang
M T
aar liefst tien verschil-
lende trainers vierden tij-
dens het olympisch kwali-
ficatietoernooi dat een of
meerdere van hun schaatsers naar de
Winterspelen mogen. Dat is een re-
cord. Jac Orie is, geheel in lijn met zijn
overvolle erelijst, de succesvolste
coach. Vijf van zijn pupillen gaan naar
Pyeongchang. Vier andere coaches
sturen twee of meer pupillen. Vijf coa-
ches hebben maar één schaatser bij te
staan.
Orie trekt de lijn van de WK afstan-
den van afgelopen seizoen door. Op
de olympisch ijsbaan verdeelden be-
gin 2017 zijn pupillen Sven Kramer,
Kjeld Nuis en Jan Smeekens de hoofd-
prijzen op de vijf individuele afstan-
den. De drie plaatsten zich afgelopen
week op de afstanden waarop ze we-
reldkampioen zijn. Daarnaast ver-
overde het jonge talent Patrick Roest
een startbewijs op de schaatsmijl en
wist Carlijn Achtereekte een ticket op
de 3 kilometer te pakken.
Het is een aantal dat past bij de sta-
tus van Ories team. Zijn LottoJumbo-
formatie heeft het van alle profploe-
gen financieel het best voor elkaar.
Daarbij is de Haagse coach met zijn
schaatsers op alle fronten actief. Hij
heeft mannen en vrouwen onder zijn
hoede, allrounders en sprinters. Als
...Anice Das (links) plaatste zich wel op de 500 meter, Lotte van Beek op de 1.500 meter.
hofleverancier van de olympische
ploeg bevestigt Orie zijn leidende po-
sitie binnen het Nederlandse schaat-
sen. Hij heeft geprofiteerd van de
ruimte die ontstond toen vier jaar ge-
leden TVM zich uit het schaatsen te-
rugtrok. Met deze sponsor en coach
Gerard Kemkers verdween een be-
langrijke ploeg uit de sport.
Orie greep het uiteenvallen van de
ploeg aan om zijn eigen team uit te
breiden. Van voornamelijk een sprint-
ploeg groeide het keurkorps van Orie
uit tot een breed team met Kramer als
voornaamste representant van de lan-
gere afstanden.
De andere blikvangers van het oude
TVM, Ireen Wüst en Koen Verweij,
zochten elk hun eigen weg. Wüst
kwam bij Rutger Tijssen terecht, die
met drie schaatsers naar de Winter-
spelen mag. Verweij vond na omzwer-
vingen onderdak bij Kosta Poltavets,
de bondscoach van de Russische
schaatsers die de dolende Alkmaarder
aan de wereldtop terugbracht.
Logistiek wordt het een puzzel voor
NOCNSF om met zoveel verschillende
begeleiders in het olympisch dorp te-
recht te kunnen. Het aantal accredita-
ties is beperkt. Arie Koops, technisch
directeur van de KNSB. ‘We zullen ons
best doen te zorgen dat van elke atleet
de coach aanwezig kan zijn.’
Krol zint op kort geding
homas Krol plaatste zich
via een derde plaats op de
1.000 meter formeel voor
de Winterspelen, maar
de schaatsbond besloot zijn
startbewijs toe te wijzen aan Kai
Verbij. Die kon wegens een bles-
sure zijn ongewone klasse op de
sprintafstand niet aantonen: bij
wereldbekerwedstrijden bleek
hij deze winter gemiddeld de
beste van de wereld.
De 25-jarige Krol, die deelname
aan de Winterspelen vier jaar ge-
leden ook misliep, is van plan het
besluit van de schaatsbond aan
te vechten, mogelijk bij de rech-
ter. Niet vanwege de keuze voor
zijn vriend en ploeggenoot Ver-
bij, dat snapt hij wel. Onder nor-
male omstandigheden zou die
sneller zijn geweest, erkende
Krol al direct na de 1.000 meter
van vrijdag. ‘Eerlijk: Kai zou hier
voor me geëindigd zijn.’
In het kort geding wil Krol de
reserveplek bevechten. Die is
door de KNSB toegewezen aan
Hein Otterspeer. Daarbij is voor-
bijgegaan aan de selectievolg-
orde die met behulp van bereke-
ningen van de Groningse univer-
siteit zijn opgesteld, met de be-
doeling de selectieprocedure eer-
lijk en overzichtelijker te maken.
Mocht Verbij niet op tijd her-
steld zijn van zijn blessure, dan
mag Otterspeer rijden. Die kan
beide sprintafstanden goed rij-
den: hij was afgelopen week
vierde op de 500 en 1.000 meter.
Als Verbij vanwege zijn blessure
afzegt voor de 500 en 1.000 me-
ter, heeft hij volgens de KNSB
meer kans op een medaille dan
Krol. Die is vooral een 1.500-me-
terspecialist, al wist hij zich op
die afstand niet te plaatsen voor
Pyeongchang.
‘Dat is echt een onbegrijpelijk
besluit’, zei de onthutste Krol te-
gen de NOS. ‘Ik heb me reglemen-
tair geplaatst, ik sta nota bene in
de selectievolgorde die de bond
zelf als uitgangspunt heeft geno-
men. Ze zeggen dat Otterspeer
ook op de 1.000 meter goed uit
de voeten kan. Ik heb Hein Otter-
speer verslagen op de 1.000 me-
ter, stond in Stavanger op het po-
dium van de wereldbekerwed-
strijd en sta vijfde in het wereld-
bekerklassement.’
Krol hoopt dat de rechter hem
in het gelijk stelt. ‘We laten het er
niet bij zitten. Ik kan er niet mee
leven dat ik op deze manier ge-
passeerd zou worden.’
DE VOLKSKRANT
DINSDAG 2 JANUARI 2018 3
Sport
Ligtlee is
voorlopig
te zwaar
voor WK
Rob Gollin
Alkmaar
Ineens, bijna uit het niets, komen
er tranen. Olympisch kampioen
Elis Ligtlee (23) heeft zojuist op het
NK baanwielrennen in Alkmaar
een kleurloze finale op de keirin
gereden, het onderdeel waarop ze
goud pakte in Rio de Janeiro.
Ze hoort voor de camera van de NOS
dat bondscoach Bill Huck haar toch
heeft aangewezen voor deelname aan
de wereldbekerwedstrijd over drie we-
ken in Minsk. Dat had ze toch liever van
hemzelf vernomen – het botert kenne-
lijk nog niet met de in september aan-
getreden trainer. Geëmotioneerd te-
gen de verslaggever: ‘Waarom zegt hij
dat eerst tegen jou en niet tegen mij?’
De plotselinge waterlanders na een
misverstand over een kennisgeving
tekenen vooral haar nog wat wankele
gemoedstoestand. Ligtlee probeert
zich in de selectie te vechten voor de
WK in Apeldoorn eind februari, na een
voor haar grauwe periode. Een langsle-
pende knieblessure, relatieperikelen –
inmiddels weer voorbij – en het vertrek
van Hucks voorganger, de door haar op
een voetstuk geplaatste René Wolff,
leidden tot een na-olympisch jaar vol
frustraties. Het nieuwe bestaan als be-
kende topsporter maakte het er niet
gemakkelijker op.
Ze moest lang vanaf de zijlijn toezien
hoe anderen geregeld het podium be-
klommen. ‘Ik wil gewoon weer die su-
persterke Elis zijn.’ Ze weet dat het nog
niet zover is. Op de keirinfinale in Alk-
maar werd ze vijfde. Ze startte direct
achter de derny, die op dit onderdeel
na enkele ronden de baan verlaat,
waarna de renners het uitvechten. ‘Ik
kon die koppositie niet vasthouden.
Daarna liet ik het lopen. Natuurlijk
baal ik daarvan.’ Maar tegelijkertijd
stelt ze vast dat de tijden beter worden
. ‘Het gaat stapje voor stapje vooruit.’
De vraag is of coach Huck dezelfde
perceptie en het geduld heeft. Hij laat
weinig ruimte voor misverstanden:
Minsk is haar laatste kans. Als daar de
resultaten uitblijven, ontbreekt ze
straks op de WK. Hij wijst erop dat Lau-
rine van Riessen en Shanne Braspen-
nincx de gewenste resultaten wel heb-
ben gereden. Zijn analyse concentreert
zich op één ingrediënt. ‘Je hebt haar
toch gezien op de baan? Ze is te zwaar.
Met dit gewicht is het onmogelijk om
resultaten van wereldklasse te rijden.’
Ligtlee was volgens hem ook te
zwaar toen ze in Rio won. ‘Ze had geluk,
toen. Iedereen wachtte maar en misre-
kende zich. Op de keirin kun je ermee
weg komen, maar in de sprint niet. Dan
moet je echt snel zijn.’ Hij laat in het
midden hoeveel kilo’s eraf moeten. ‘
Het is alsof ze de werkelijkheid niet on-
der ogen wil zien. Daar ben ik teleurge-
steld over. Als ze lichter wordt, kan ze
met haar capaciteiten wereldkampi-
oen worden. Maar we kunnen niet
24 uur per dag met haar bezig zijn. We
hebben nog andere renners waar we
op moeten letten. Ze moet zelf haar
verantwoordelijkheid nemen.’
Elis Ligtlee pakt intussen haar tas in.
Natuurlijk wil ze naar de WK, aan de
motivatie ligt het niet. Apeldoorn was
het decor voor haar eerste succes bij de
elite, toen ze op de EK als 19-jarige zilver
greep op de sprint. ‘Het komt goed. Ik
moet vertrouwen hebben in mezelf.
Als ik ga zeggen dat het niet goed komt,
komt het ook niet goed.’
 DE VOLKSKRANT
4 DINSDAG 2 JANUARI 2018

Sport
RECORDTRANSFER
Debuut Van Dijk bij Liverpool mogelijk later
Virgil van Dijk heeft vanaf de
tribune gezien hoe zijn nieuwe
ploeg Liverpool met een be-
nauwde zege is begonnen aan
het nieuwe jaar in de Premier
League. De uitwedstrijd tegen
Burnley eindigde in 2-1. De
transfer van Van Dijk werd op
nieuwjaarsdag afgerond. De
26-jarige verdediger tekende
een contract tot 2022. De inter-
national zal spelen met rug-
nummer 4. Met de transfer is
een recordbedrag van onge-
veer 85 miljoen euro gemoeid.
Van Dijk debuteert mogelijk
vrijdag in het FA Cup-duel met
stadsgenoot Everton, al sugge-
SWANSEA
Narsingh maakt eerste goal in Premier League
reerde zijn coach Klöpp dat het
langer kan duren. ‘Het is niet
belangrijk wanneer hij debu-
teert, maar wel hoeveel goede
wedstrijden hij voor ons gaat
spelen’, zei Klopp. ‘Vooral als je
centraal in de verdediging
speelt, ben je aangewezen op je
ploeggenoten. Dat betekent dat
je aan elkaar moet wennen, dat
je de juiste afstemming moet
vinden in de samenwerking.
Normaal gesproken, doe je dat
in de voorbereiding op een
nieuwe seizoen. Nu zijn we ech-
ter al halverwege, dus dan moe-
ten we daar misschien iets an-
ders mee omgaan.’
Drie Nederlanders Crystal Palace spelen hoofdrol in duel
Degradatiekandidaat
smoort ambities City
PREMIER LEAGUE
CRYSTAL PALACE 0 kwam bijna op voorsprong na een
MANCHESTER CITY 0
Patrick van IJzendoorn
Londen
Met een stille ambitie was Manchester
City op oudjaarsdag naar een herfstig
Zuid-Londen afgereisd. Winst op Crys-
tal Palace zou evenaring van het record
van Bayern München betekenen, even-
eens behaald onder Pep Guardiola:
achttien zeges op rij in een van de vijf
grote competities van Europa. Maar
het liep anders. Met passie, harde tac-
kles en drie voortreffelijk spelende Ne-
derlanders wist de degradatiekandi-
daat de voetbalmachine uit Manches-
ter te stoppen (0-0). Sterker, The Eagles
hadden drie punten kunnen pakken.
Proud en South London. Zo affi-
cheert Crystal Palace zich graag, maar
van die trots was eerder dit seizoen wei-
nig over nadat de volksclub met zeven
teerd wegtrappen van bal. Palace
komisch misverstand tussen Mangala
en doelman Ederson, maar Christian
Benteke miste scherpte. Publiekslieve-
ling Wilfried Zaha strooide met schaar-
bewegingen, vocht een taaie strijd uit
met Kyle Walker en versierde kort voor
tijd een strafschop, die ter verhoging
van het spektakel werd gemist door
Luka Milivojevic.
In de hieropvolgende counter werd
Kevin De Bruyne bruut getorpedeerd
door Jason Puncheon, dit tot grote
woede van Guardiola, woede die zon-
dag echode in de Engelse pers. Crystal
Palace-manager Roy Hodgson, die tij-
dens het oponthoud een geanimeerd
gesprek voerde met de Catalaan, hield
het op een cultuurverschil. Kort nadat
de gewonden van het slagveld waren
gedragen, beëindigde Jon Moss deze
spectaculaire jaarsluiting. Voor het
eerst sinds 21 augustus, toen het thuis
niet verder kwam dan 1-1 tegen Ronald
Koemans Everton, hadden de Citizens
punten laten liggen.
Manchester City staat nog steeds ver
voor – nummer twee Chelsea kijkt te-
gen een gat van veertien punten aan –
en het behalen van het vijfde kampi-
oenschap uit de clubgeschiedenis mag
geen probleem zijn. De ambitie is nu
om dit ongeslagen te doen, zoals The
Invincibles van Arsenal dat veertien
jaar geleden deden. Crystal Palace
heeft echter aangetoond dat Manches-
ter City niet totaal ongenaakbaar is. De
beminnelijke Hodgson kreeg lof door
niet, zoals Newcastle enkele dagen eer-
der tevergeefs had gedaan, met het
hele elftal voor het doel te gaan liggen.
In de komende maanden kan City
geschiedenis schrijven door vier com-
petities te winnen, iets dat bijna onmo-
gelijk is wegens de zwaarte van de Pre-
mier League. Guardiola vreest voor de
fitheid van zijn spelers, zeker na de
drukke feestdagen. Zo is hij zijn spits

18
doelpuntloze nederlagen was begon- Gabriel Jesus maanden kwijt na een on-
nen. Een van die verliespartijen was gelukkige val. Met pijn en tranen ver-
een 5-0 bij Manchester City. Vorig sei- liet de Braziliaan het zware veld van
zoen had het in stadion Etihad met de- Selhurst Park. Voetbal rond Kerst en
zelfde cijfers verloren. Manager Roy Nieuwjaar is mateloos populair bij de
Hodgson hield rekening met een Engelse voetballiefhebbers (en televi-
Luciano Narsingh scoorde voor Swansea City zijn eerste doel- nieuwe afstraffing, zeker omdat drie ZEGES op rij in een van de vijf siebazen), maar minder bij spelers en
punt in de Premier League. Na te zijn ingevallen maakte de 27-ja- van zijn verdedigers geblesseerd wa- grote competities in Europa: managers.
rige Amsterdammer in de laatste minuut de winnende trefer te- ren. Een doelpunt van City en de sluis- dat record van Bayern Bovenin zal de strijd vooral gaan om
gen Watford: 2-1. Hij reageerde alert op een rebound en had eer- deuren gaan open, zo heeft de ervaring München werd kwalificatie voor de Champions
der de voorzet gegeven die leidde tot de gelijkmaker. Foto Reuters geleerd. zaterdag net niet League. Wie van de topzes valt af? De
Maar dat gevreesde doelpunt bleef geëvenaard door ware spanning zit hem aan de onder-
uit in een afgeladen Selhurst Park. De het Manchester kant van de Premier League, waar tien
RECORD hemelsblauwe recordjagers vielen aan, City van Pep ploegen in aanmerking komen voor
maar de verdediging met de uitblin- Guardiola. degradatie. Het is ook de helft van de
Wenger meeste duels kers Timothy Fosu-Mensah en Patrick ranglijst waar de meeste Nederlanders
Een fantastische van Aanholt hield stand. Op het mid- actief zijn en bepaald niet onverdien-
coach in Engeland denveld speelde Jairo Riedewald, voor stelijk. In de Ploeg van de Week koos The
mijlpaal, die alleen het eerst in de basis sinds de openings- Daily Telegraph op Nieuwjaarsdag zelfs
Arsène Wenger zat in de uit- dag, zo goed dat de plaatselijke Croydon vier Nederlanders: naast Fosu-Mensah
wedstrijd tegen West Brom- bereikt kon worden Advertiser een speciaal stuk over de en Riedewald stonden ook Wesley
wich Albion voor de 811de met de hoogste middenvelder zou schrijven. En het ge- Hoedt en Luciano Narsingh in het ster-
keer op de bank als trainer luk was aan de zijde van de thuisclub. renelftal.
tijdens een competitiewed- standaarden van Na een halfuur vloog een van richting Southampton-voorstopper Hoedt,
strijd van Arsenal. Daarmee toewijding veranderd schot van Sergio Agüero die Virgil van Dijk moet doen vergeten,
verbeterde hij een record tegen de paal. was een rots in de branding in het doel-
van Sir Alex Ferguson, die als City leek te lijden aan de feestdagen- puntloze gelijkspel bij Manchester Uni-
coach van Manchester Uni- Alex Ferguson feliciteert blues. Ballen gleden onder voeten door ted op Old Trafford. Het leverde de Alk-
ted tot 810 duels kwam. De Arsène Wenger, nadat die zijn en passes kwamen niet aan. Er volgden Foto Reuters maarder de titel ‘Man van de Wedstrijd’
68-jarige Fransman begon in 811de wedstrijd als Arsenal- gele kaarten voor dingen als het geïrri- op.
oktober 1996 als hoofdcoach coach heeft gespeeld. Dat is
bij Arsenal. Alle competities een record.
meegerekend had hij het
eerste elftal 1.194 wedstrij-
den onder zijn hoede.

UITSLAGEN

PREMIER LEAGUE SERIE A

speeldag 21: Bournemouth-Everton 2-1, Crotone-Napoli 0-1, Fiorentina-AC Mi-
Watford-Swansea City (WAL) 1-2, Hud- lan 1-1, AS Roma-Sassuolo 1-1, Benevento-
dersfield Town-Burnley 0-0, Liverpool-Lei- Chievo Verona1-0, Sampdoria-SPAL 2-0,
cester City 2-1, Newcastle-Brighton & Ho- Bologna-Udinese 1-2, Torino-Genoa 0-0,
ve Albion 0-0, Chelsea-Stoke City 5-0, Atalanta-Cagliari 1-2, Inter-SS Lazio 0-0,
Man. United-Southampton 0-0, Crystal Hellas Verona-Juventus 1-3
Palace-Man. City 0-0, W-Bromwich-Ar- Napoli 19-48 AC Milan 19-25
sena 1-1, Brighton & Hove Albion-Bourne- Juventus 19-47 Bologna 19-24
mouth 2-2 Inter 19-41 Ch. Verona 19-21
AS Roma 18-39 Sassuolo 19-21
speeldag 22: Brighton-Bournemouth 2-2, SS Lazio 18-37 Cagliari 19-20
Stoke City-Newcastle 0-1, Leicester City- Sampdoria 18-30 Genoa 19-18
Huddersfield Town 3-0, Burnley-Liverpool Udinese 18-27 SPAL 19-15
1-2, Everton - Man. United 0 - 2. Fiorentina 19-27 Crotone 19-15
Atalanta 19-27 H. Verona 19-13
Man. City 21-59 Hudd. Town 22-24 Torino 19-25 Benevento 19-4
Man. United 22-47 Brighton & HA22-23
Chelsea 21-45 Newcastle 22-22
Liverpool 22-44 B.mouth 22-21
Arsenal 21-38 Southampton 21-20
Tottenham 20-37 Stoke City 22-20
Burnley 22-34 Crystal Palace 21-18
L. City 22-30 West Ham 20-18
Everton 22-27 W-Bromwich 21-16
Watford 21-25 Swansea City 21-16
Gabriel Jesus van Manchester City komt net niet tot scoren in Selhurst Park. Foto Reuters
 DE VOLKSKRANT
DINSDAG 2 JANUARI 2018 5
Sport

Lazio’s Stefan de Vrij (rechts) in duel met Mauro Icardi, de superspits van Inter. De Vrij was hem zaterdag keer op keer de baas. Foto Massimo Pinca / Reuters

De Vrij is de Serie A al ontgroeid

Het zou de wedstrijd worden van de spitsen van Inter en Lazio, maar het werd vooral de wedstrijd van Lazio’s
mandekker Stefan de Vrij. De 25-jarige international lijkt rijp voor een transfer naar een club buiten Italië.
SERIE A liaan Ciro Immobile (16 goals) van S.S. La-
INTER 0 zio, zouden uitmaken wie als dé topscorer
de winter in zou gaan. Maar het werd
LAZIO 0
zaterdagavond vooral de wedstrijd van de
25-jarige Stefan de Vrij: de man die in 2014
Jarl van der Ploeg werd uitgeroepen tot beste verdediger
Milaan van het WK voetbal en sindsdien furore
maakt als defensieleider bij Lazio.
De roemruchte Italiaanse sportjournalist De Vrij is een speler wiens kwaliteiten
Gianni Brera schreef ooit dat ‘de perfecte het goed zouden doen op een datingsite:
wedstrijd eindigt in 0-0’. Dat is immers de intelligent, beschaafd en betrouwbaar. In
stand waarbij verdedigers – de werkelijke grote delen van de wedstrijd staat het aan-
parels op een voetbalveld – negentig mi- vallende Lazio met negen man op de helft
nuten lang foutloos blijven. Brera over- van Inter en vertrouwen de Romeinen vol-
leed in 1992, maar als hij zaterdag een van ledig op De Vrij om de rest van het veld te
de zestigduizend toeschouwers was ge- bewaken, inclusief Icardi die continu op
weest bij de topper Inter – Lazio, dan zou een kans loert.
hij hebben genoten van het duel tussen de De Vrij is hem keer op keer de baas, tot
beste spits van de Serie A en de mandekker een-op-eensituaties in de 87ste en 90ste
uit Ouderkerk aan den IJssel die hem vol- minuut aan toe. Niet voor niets schrijft La
ledig uit de wedstrijd speelde: Stefan de Gazzetta dello Sport zondag dat de Neder-
Vrij. lander een enorme indruk maakte door
De topper stond vooraf in het teken van de beste spits van de Italiaanse competitie
de ongekende spanning in de Serie A; de volledig te overvleugelen, ‘hem bevocht,
enige Europese topcompetitie die nog hem uitputte en hem op en neer liet stui-
niet gespeeld lijkt en waarbij de vijf beste teren’.
ploegen op slechts acht verliespunten van
elkaar af staan. Turijn, Milaan, Rome (2x), Transfer
Napels: alle grote Italiaanse steden maken ‘Het is voor mij een genot een speler van
aanstaande lente nog kans op een kampi- zijn kaliber te mogen trainen’, zegt ook
maar hopen dat er iets positiefs uit de on-
derhandelingen komt.’
Want het contract van de 33-voudig in-
ternational loopt deze zomer af en De Vrij
heeft besloten niet bij te tekenen omdat
hij hogerop wil. Als Lazio dus nog transfer-
geld voor hem wil ontvangen, zal hij de
komende weken moeten vertrekken – iets
waar vrijwel iedereen bij de club dan ook
al rekening mee houdt.
Of zoals hij zelf verontschuldigend zegt
na de wedstrijd: ‘Ik mag helaas geen inter-
views geven, sorry’, wat meestal duidt op
een aanstaande transfer. Anders had hij
ongetwijfeld de ruimte gekregen zijn
clubliefde voor Lazio te verkondigen.
Als De Vrij inderdaad vertrekt, wordt
het pas zijn derde club na Feyenoord,
waar hij werd opgeleid, en Lazio, waaraan
hij in 2014 voor 7 miljoen euro werd ver-
kocht. Bovendien zou het de tweede trans-
fer zijn van een centrale verdediger van
het Nederlands elftal in een paar weken
tijd, na het recordbedrag dat Liverpool
voor Virgil van Dijk betaalde.
Hoewel Italiaanse kranten De Vrij het
liefst liëren aan de tegenstander van van-
avond, Inter, lijkt precies die transfer van
Van Dijk dat onwaarschijnlijk te maken.
Want in een wereld die draait om geld, lig-
Foto Getty
ging bij Lazio 2,5 miljoen euro per jaar
kunnen verdienen en bij een transfer rich-
ting Inter naar verluidt 3,5 miljoen. Dat
Het is voor terwijl zijn veel minder ervaren, en vol-
mij een genot gens sommigen ook minder getalen-
teerde leeftijdsgenoot Van Dijk straks
een speler 10 miljoen euro per jaar verdient. Dat
van zijn salarisverschil lijkt te groot. Virgil van Dijk
kaliber te is weliswaar 4 centimeter langer, maar
niet vier keer beter dan Stefan de Vrij,
mogen vindt ook De Vrij.
trainen
Niet ideaal
Overigens zou een overstap naar Milaan
Simone Inzaghi ook sportief niet ideaal zijn voor De Vrij,
coach van Lazio zo blijkt zaterdag. Na een half seizoen
heeft de Romeinse club slechts één verlies-
punt minder dan de Milanezen en op het
veld is Lazio simpelweg beter dan het
grote Inter.
En dan vooral De Vrij, die zijn teamge-
noten dirigeert. Roepend naar verdediger
Quissanga Basots, die te ver bij hem van-
daan loopt, wijzend naar rechtsbuiten
Adam Marusic, over welke lijn hij eigenlijk
zou moeten rennen en discussiërend met
Senad Lulic, de aanvoerder van Lazio die
na een paar zinnen niet anders kan dan de
Nederlander gelijk geven.
In hetzelfde Stadio Giuseppe Meazza

oensfeest.
Het zou bovendien de wedstrijd wor-
den waar de twee topscorers van de Serie
A, de Argentijnse superspits Mauro Icardi
(17 goals) van FC Internazionale en de Ita-
Lazio-coach Simone Inzaghi na de wed-
strijd. Toch is het juist diezelfde De Vrij die
hem deze maand de meeste kopzorgen
bezorgt, geeft hij toe. ‘Als we het hebben
over zijn contractverlenging, kan ik alleen
gen nog maar een paar landen die er echt
toe doen. En zeker nu het Neymar-Van
Dijk-tijdperk is aangebroken, hoort Italië
daar niet langer bij.
Zo zou De Vrij bij een contractverlen-
waar coach Helenio Herrera in de jaren
zestig het catenaccio uitvond, en waar
Gianni Brera zoveel perfecte wedstrijden
zag, liet de Nederlander zien waarom hij
de Serie A eigenlijk is ontgroeid.
6 DE VOLKSKRANT
DINSDAG 2 JANUARI 2018

Sport

JANUARI

1 Darts – WK-finale Londen

(GB)

Sportkalender
5-7 Schaatsen – EK afstanden
Kolomna (Rus)
6-21 Wielrennen – Tour Down
Under (Aus)
12-14 Shorttrack – EK in Dresden
(Dui)
12-28 Schaken – Tata Steeltoernooi
Wijk aan Zee
12-28 Handbal – EK mannen
Zagreb (Kro)
12 Voetbal – Tweede 24 Wielrennen – Omloop het 31-8/4 Curling – WK in Las Vegas 18 Wielrennen – Waalse Pijl
seizoenshelft eerste divisie Nieuwsblad (Bel) (VS) (Bel)
14 Atletiek – Halve marathon 25 Wielrennen – Kuurne- 22 Atletiek – Marathon van
van Egmond Brussel-Kuurne (Bel) Londen (GB)
15-21 Schaatsen – EK kunstrijden 28 - 4/3 Baanwielrennen – WK 22 Voetbal – Finale KNVB-beker,
Moskou (Rus) (Apeldoorn)
APRIL (Rotterdam)
15-28 Tennis – Australian Open 28 Voetbal – Halve finales 1 Wielrennen – Ronde van 22 Wielrennen – Luik-
(Melbourne) KNVB-beker Vlaanderen (Bel) Bastenaken-Luik (Bel)
16 Voetbal – Tweede 3-4 Voetbal – Champions 22-23 Atletiek – WK estafette,
seizoenshelft eredivisie League, kwartfinales (Bahamas)
19-21 Schaatsen – Wereldbeker 3-13 Dammen – NK (Harlingen) 23-29 IJshockey – WK voor
Erfurt (Dui)
MAART 5 Voetbal – Europa League, B-landen, (Tilburg)
27 Schaatsen – NK marathon 1-4 Atletiek – WK indoor kwartfinales 24-25 Voetbal – Champions
Weissensee (Oos) Birmingham (GB) 7 Korfbal – Finale competitie League, halve finales
30-1/2 Voetbal – Kwartfinales 3-4 schaatsen – WK sprint (Amsterdam) 26 Voetbal – Europa League,
KNVB-beker Changchun (Chn) 8 Wielrennen – Parijs-Roubaix halve finales
31 Schaatsen – Alternatieve 4-11 Wielrennen – Parijs-Nice (Fra) 26-29 Judo – EK in Tel Aviv (Isr)
Elfstendetocht Weissensee (Fra) 8 Formule 1 – (Bahrein) 29 Formule 1 – (Azerbeidzjan)
(Oos) 6-7 Voetbal – Champions 8 Atletiek – Marathon van
League, laatste 16, returns Rotterdam
8 Voetbal – Europa League, 10-11 Voetbal – Champions
laatste 16 League, kwartfinales,
MEI
FEBRUARI 7-13 Wielrennen – Tirreno returns 1-2 Voetbal – Champions
3-4 Veldrijden – WK (Valkenburg) Adriatico (It) 11 Wielrennen – Brabantse Pijl League, halve finales,
3-4 Atletiek – NK indoor 8-11 Paardensport – Indoor 12 Voetbal – Europa League, returns
meerkamp (Apeldoorn) Brabant, Den Bosch kwartfinales, returns 3 Voetbal – Europa League,
9-11 Schaatsen – WK allround, 15 Wielrennen, Amstel Gold halve finales, returns
(Amsterdam) Race 4 Atletiek – Diamond League
9- 25 Olympische Spelen, 11 Atletiek – NK cross, 15 Formule 1 – (Chn) Doha
Pyeongchang, (Z-Kor) (Amsterdam) 16 Atletiek – Marathon van 4-20 IJshockey – WK,
11 Atletiek – CPC Loop, Boston (VS) Denemarken
schaatsen (Den Haag) 4-27 Wielrennen, Giro d’Italia (It)
10 3.000m vrouwen 14.00 uur 13-14 Voetbal – Champions 12 Atletiek – Diamond League
11 5.000m mannen 8.00 uur League, laatste 16, returns Shanghai (Chn)
12 1.500m vrouwen 13.30 uur 15 Voetbal – Europa League, 13 Formule 1 – Spanje
13 1.500m mannen 14.00 uur laatste 16, returns 16 Voetbal – Europa
14 1.000m vrouwen 11.00 uur 16-18 Shorttrack – WK, Montreal Leaguefinale,
15 10.000m mannen 14.00 uur (Can) Lyon (Fra)
16 5.000m vrouwen 14.00 uur 17 Wielrennen – Milaan 19 Atletiek – Ter Specke Bokaal,
18 500m vrouwen 14.00 uur Sanremo (It) Lisse
19 500m mannen 14.00 uur 17-18 Schaatsen – 22-26 Zeilen – Delta Lloyd Regatte,
21 ploegachtervolging Wereldbekerfinale Minsk Medemblik
man/vrouw (WRus) 23-27 BMX – WK in Bakoe
14.00 uur 19-25 Schaatsen – WK kunstrijden 26 Voetbal – Champions
23 1000m mannen 11.00 uur Milaan (It) Leaguefinale, Kiev (Oek)
24 massastart man/vrouw 23 Wielrennen – E3-Harelbeke 26 Atletiek – Diamond League,
14.00 uur (Bel) Eugene (VS)
23 Voetbal – Oefeninterland: 26-27 Atletiek – Meerkamp Götzis
Nederland – Engeland, (Oos)
12-18 Tennis – ABNAMRO-toernooi (Amsterdam) 27 Formule 1 – Monaco
(Rotterdam) 24-25 Motocross – GP 21-10/6 Tennis – Roland Garros (Fr)
13-14 Voetbal – Champions (Valkenswaard) 31 Atletiek – Diamond League,
League, laatste 16 25 Wielrennen – Gent- Rome (It)
15 Voetbal – Europa League, Wevelgem (Bel)
laatste 32 25 Formule 1 – Australië
17-18 Atletiek – NK indoor 26 Atletiek – WK veldlopen
(Apeldoorn) Kampala (Oeg)
JUNI
20-21 Voetbal – Champions 27 Voetbal – Oefeninterland: 3 Atletiek – FBK Games,
League, laatste 16 Spanje - Nederland Hengelo
22 Voetbal – Europa League, 28 Wielrennen – Dwars door 3-10 Wielrennen – Dauphine
laatste 32, returns Vlaanderen Liberé (Fra)
 DE VOLKSKRANT
DINSDAG 2 JANUARI 2018 7
Sport

OKTOBER
2-3 Voetbal – Champions
League,
groepsfase
4 Voetbal – Europa League,

2018 7
11-13

13

14-16
groepsfase
Formule 1 – Japan
Voetbal – UEFA Nations
League interlands
Wielrennen – Ronde van
Lombardije (It)
Voetbal – UEFA Nations
League interlands
19-21 Tafeltennis – WK mannen
7 Atletiek – Diamond League, 24-25 Voetbal – Champions Parijs
Oslo (Noo) League, tweede voorronde
SEPTEMBER 21 Formule 1 – Verenigde Staten
9 Atletiek – Gouden Spike, 26 Voetbal – Europa League, 2 Formule 1 – Italië 21 Atletiek – Marathon van
Leiden tweede voorronde 6-8 Voetbal – UEFA Nations Amsterdam
10 Atletiek – Diamond League, 29 Formule 1 – Hongarije League interlands 21-28 Tennis, WTA-finals, Singapore
Stockholm (Zwe) 30 Open NK Schaken – Dieren 9-11 Voetbal – UEFA Nations 23-24 Voetbal – Champions
9-17 Wielrennen – Ronde van 31-1/8 Voetbal – Champions League interlands League,
Zwitserland League, 9-30 Volleybal – WK mannen, Italië groepsfase
10 Formule 1 – Canada tweede voorronde, returns en Bulgarije 25 Voetbal – Europa League,
11-17 Tennis – ATP Rosmalen 16 Formule 1 – Singapore groepsfase
16 Atletiek – Marathon van 25 – 3/11 Turnen – WK, Doha (Qat)
Berlijn 28 Formule 1 – Mexico
14-15/7 Voetbal - WK, Rusland
AUGUSTUS (Dui) 30-1/11 Voetbal – KNVB-beker, 3de
14-28 Groepsfase 1-12 Zwemmen – EK langebaan, 18-23 Tafeltennis – EK in Alicante ronde
30-3/7 Achtste finales Glasgow (GB) (Spa)
6/7-7/7 Kwartfinales 2-5 Roeien – EK, Glasgow (GB) 18-19 Voetbal – Champions
10/7-11/7Halve finales 2-12 Wielrennen, EK’s baan, weg, League,
15/7 Finale BMX, mountainbike, Glasgow groepsfase
NOVEMBER
(GB) 23 Atletiek – Dam tot Damloop 4 Atletiek – marathon van New
2-12 EK turnen – Glasgow (GB) 20 Voetbal – Europa League, York (VS)
22-24 NK atletiek – Utrecht 2 Voetbal – Europa League, groepsfase 6-7 Voetbal – Champions
24 Formule 1 – Frankrijk tweede voorronde, returns 22-30 Wielrennen – WK, Oostenrijk League,
27- 1/7 Wielrennen – Diverse NK’s 4 Voetbal – Johan Cruijf 28-30 Tafeltennis – WK vrouwen in groepsfase
29-1/7 Motorsport – TT Assen Schaal Chengdu (Chn) 8 Voetbal – Europa League,
30 Atletiek – Diamond League, 4 Wielrennen – Clasica San 25-27 Voetbal – KNVB-beker, 2de groepsfase
Parijs (Fra) Sebastian (Spa) ronde 11 Formule 1 – Brazilië
7-8 Voetbal – Champions 30 Formule 1 – Rusland 11-12 Judo – WK open klasse,
League, 30-21/10 Volleybal – WK vrouwen, Marokko
derde voorronde Japan 12-18 Tennis – ATP Finals, Londen
JULI 7-12 EK atletiek – Berlijn (Dui) 15-17 Voetbal – UEFA Nations
1 Formule 1 – Oostenrijk 9 Voetbal – Europa League, League interlands
2-15 Tennis – Wimbledon (GB) derde voorronde 17-19 Judo – Grand Prix Den Haag
5 Atletiek – Diamond League, 9-16 Roeien – WK, Plovdiv (Bul) 18 Atletiek – Zevenheuvelenloop
Lausanne (Zwi) 13-19 Wielrennen – Ronde van 18-20 Voetbal – UEFA Nations
6-15 Wielrennen – Giro Rosa (It) Nederland League interlands
7-29 Wielrennen – Tour de France 14-15 Voetbal – Champions League, 25 Formule 1 – Abu Dhabi
8 Formule 1, Groot-Brittannië derde voorronde, returns 27-28 Voetbal – Champions League,
10-11 Voetbal – Champions 15 Voetbal – Europese groepsfase
League, Supercup, 28-16/12 Hockey – WK mannen in
eerste voorronde Tallinn (Est) Bhubaneswar (Ind)
12 Voetbal – Europa League, 16 Voetbal – Europa League, 29 Voetbal – Europa League,
eerste voorronde derde voorronde, returns groepsfase
12-18 Zeilen – WK zeezeilen Den 18 Atletiek – Diamond League, 30-16/12 Handbal – EK vrouwen (Fra)
Haag Birmingham (GB)
13 Atletiek – Diamond League, 21-22 Voetbal – Champions
Rabat (Mar) League,
13-22 Volleybal – EK beachvolleybal vierde voorronde
DECEMBER
Den Haag 23 Voetbal – Europa League, 9 Atletiek – EK cross, Tilburg
17-18 Voetbal – Champions vierde voorronde 11-16 Zwemmen – WK kortebaan,
League, 25-16/9 Wielrennen – Vuelta (Spa) Hangzhou (Chn)
eerste voorronde, returns 26 Formule 1 – België 11-12 Voetbal – Champions League,
19 Voetbal – Europa League, 27-9/9 Tennis – US Open groepsfase
eerste voorronde, returns 28-29 Voetbal – Champions League, 13 Voetbal – Europa League,
20 Atletie – Diamond League, vierde voorronde, returns groepsfase
Monaco 28-2/9 Judo – WK in Hongarije 18-20 Voetbal – KNVB-beker,
21/22 Atletiek – Diamond League, 30 Voetbal – Europa League, achtste finales
Londen (GB) vierde voorronde, returns 31 Atletiek – Sylvester cross,
21-5/8 Hockey – EK vrouwen, 30 Atletiek – Diamond League, Soest
Londen Zurich (Zwi)
(GB) 31 Atletiek – Diamond League,
22 Formule 1 – Duitsland Brussel (Bel)
 DE VOLKSKRANT
10 DINSDAG 2 JANUARI 2018
Sport
De jongere generatie is hem voorbij gestreefd.
Toch rijdt baanrenner Theo Bos de NK om te
bewijzen dat hij tien jaar na zijn wereldtitels
nog altijd thuishoort op het hoogste podium.
Door Rob Gollin Foto Simon Lenskens
Nog één keer
zal Theo Bos
het laten zien
T
heo Bos (34) ligt rugge
lings op een dunne ma-
tras op het middenter-
rein van de wielerbaan
in Alkmaar, de benen
over elkaar gevouwen,
de oortjes in − house uit
de jaren negentig. Hij
draagt een extra paar sokken en een wol-
len muts. Het is voor de zekerheid. Een
lichte verkoudheid speelt op.
Geen misverstand, het voelt hier als
een warm bad. Op het hout van het
Sportpaleis Alkmaar legde Bos het fun-
dament voor zijn gloriejaren: tussen
2004 en 2007 wereldtitels op de sprint,
de tijdrit over één kilometer en de keirin,
olympisch zilver in Athene in 2004,
sportman van het jaar in 2006. Als 19-ja-
rige woonde hij in een tuinhuisje bij
familie in Egmond aan den Hoef en
fietste hij elke dag naar de toen net gere-
noveerde baan. Geregeld trainde hij er
als er niemand meer was, dan kon hij via
de nooduitgang nog naar buiten. Van
latten larikshout die overbleven na de
verbouwing, heeft zijn vader destijds
een tafel gemaakt. Die staat nu in de bed
& breakfast van zijn ouders in Hierden.
Een dik decennium later rijdt hij er op
de NK baanwielrennen om te laten zien
dat hij nog altijd thuishoort op het hoog-
ste podium. Over twee maanden is de
WK in Apeldoorn, daar wil hij bij zijn.
Met al zijn routine probeert hij zich te la-
ten gelden te midden van de mannetjes-
putters uit de lichting na hem: types als
Roy van den Berg (29), Matthijs Büchli
(25), Jeffrey Hoogland (24) en Harrie
Lavreysen (20). Bos: ‘Alles wat ik nu nog
kan bereiken, voelt als een bonus. Ik ben
trots op wat ik heb bereikt, ik ben er ge-
lukkig mee. Maar een wielrenner houdt
altijd hoop op meer, ook al is het soms
Wereldtitel debutant Cross na zeges op Van Gerwen en
Robèrt Misset
Londen/Amsterdam
Zijn aureool van onaantastbaarheid
bleek een pose, titelhouder Michael
van Gerwen was zo kwetsbaar
tijdens het WK darts in Londen dat
hij zaterdagnacht door een debu-
tant werd onttroond. Rob (‘Voltage’)
Cross was tot vorig jaar amateur,
maar de 27-jarige elektricien over-
leefde in de halve finales tegen Van
Gerwen zes matchpijlen.
Prompt behaalde Cross maandagavond
tegen beter weten in.’ Het worden dagen
in Alkmaar waar hij met gemengde ge-
voelens op terug zal kijken.
Hij rijdt rond in het turquoise shirt
van BEAT Cycling Club, net als Büchli en
Van den Berg. Het is de eerste commer-
ciële ploeg in het baanwielrennen. Bos
was zelf een van de initiatiefnemers. ‘We
wilden minder afhankelijk zijn van de
bond. Er zijn zeker zeven, acht jongens
die op topniveau rijden. Er worden altijd
renners gepasseerd. Er komt ook nog
eens veel talent aan. We wisten dat er in
de wereldbekers ruimte was voor een
tweede ploeg. De puzzel voor de plekken
wordt dan een stuk makkelijker. Het
geeft renners wat meer rust en vertrou-
wen.’
Ze houden er nog geen inkomen aan
over. De deelname aan wedstrijden en de
training worden bekostigd uit sponsor-
gelden, het geven van clinics en de op-
brengsten uit ledengeld; BEAT Cycling
heeft een verenigingsstructuur. Bos en
Büchli teren nog op hun verdiensten uit
het lucratieve keirincircuit in Japan,
waar ze in 2017 maandenlang verbleven.
Hij zei van tevoren dat hij het op de NK
niet van de sprint moest hebben. De
pure kracht en explosiviteit van die
jonge gasten mist hij. Hij rijdt in Alk-
maar de vijfde tijd in de kwalificatie, ver-
slaat Van den Berg met enkele banddik-
tes in de kwartfinale en verliest kansloos
van Lavreysen in de halve finales. Maar
dan staat hij toch met de bloemen te
zwaaien. Hoogland, dan nog nationaal
kampioen en goed voor zilver op de EK
in Berlijn, laat zich door The Boss twee
keer aftroeven in de strijd om het brons.
Eerst volstaat een versnelling om de aan-
stormende tegenstander op te vangen,
in de tweede heat verrast Bos zijn tegen-
stander met enkele heftige slingerbewe-
in Alexandra Palace zijn eerste wereldtitel
door de dertig jaar oudere Phil Taylor in
zijn laatste partij te vernederen. Het was
een symbolische machtsoverdracht. De
rookie Cross tegen de Roger Federer van
de dartssport, die op het hoogste podium
afscheid nam. De oude koning Taylor
treedt terug na een pijnlijke nederlaag
(7-2), een opvolger diende zich meteen
aan. Toch besefte Van Gerwen dat hij Tay-
lor naar zijn pensioen had kunnen bege-
leiden. In een bizarre partij tegen Cross
kwam het bij 5-5 in sets en 5-5 in legs aan
op een sudden death, waarin ‘Mighty
Mike’ opnieuw onder de druk bezweek.
Theo Bos in actie tijdens het NK baanwielrennen in het Sportpaleis Alkmaar.
gingen. Was dit de oude vos die zijn stre-
ken niet verliest? Bos: ‘Ik rijd eigenlijk al-
tijd goed in Alkmaar.’
Een Terugblikkend op de periode vanaf
wielrenner zijn terugkeer op de baan in 2015 na een
verblijf van zes jaar op de weg, over-
houdt altijd heerst tevredenheid. Na het verblijf in
hoop op Japan, waar hij trainde onder de Franse
meer, ook al succescoach Benoît Vêtu, streed hij de af-
gelopen wereldbekers met zijn ploeg
is het soms weer mee voor het podium. Rimpelloos
tegen beter verliep zijn rentree niet. Hij wist zich
weten in weliswaar te kwalificeren voor de Olym-
pische Spelen in Rio door Hugo Haak in
een ‘bike-off’ uit de selectie te rijden,
Theo Bos (34) maar succes in Brazilië bleef uit. Op de
profrenner laatste WK in Hongkong leidde een zes-
tiende plek op de kilometer tot de ver-
zuchting dat zijn carrière er misschien
wel op zat. Enkele weken later kwam hij
erop terug, het was frustratie ‘in the heat
of the moment’ geweest.
Er kwam kritiek. Bos zou de doorgang
belemmeren van talent. Hij trekt zich er
weinig van aan. ‘Topsport is nu eenmaal
De nummer 1 van de wereld wankelde
vrijdagavond al in de kwartfinale tegen
zijn illustere landgenoot Raymond van
Barneveld, die op 4-4 drie pijlen op dubbel
16 miste voor een wellicht beslissende 2-1-
voorsprong in legs. In die Nederlandse
klassieker werd de toon gezet, Van Ger-
wen was op dit WK niet zo goed als hij zich
voordeed. Quasi nonchalant relativeerde
hij zijn zwakke momenten, hij zou er
staan als het moest.
Toch blokkeerde de magische arm van
Van Gerwen toen hij de finale in het vizier
Michael van Gerwen had. De 28-jarige Brabander verzuimde de
Foto AP partij al op 5-4 af te maken, waarna hij in
keihard. Ik ben ook topsporter, ook
iemand met ambities. Leeftijd maakt
niet uit. Ik kreeg de kans. Die heb ik ge-
grepen. Dat kan vervelend uitpakken
voor een ander, maar het is ook fair.’
Intussen was de baanwielrenner van
gedaante veranderd. Waar Bos in zijn
hoogtijdagen nog vooral op souplesse
kon fietsen, weegt nu vooral pure kracht.
Bij de huidige generatie spant het lycra
om brede torso’s en gebeeldhouwde bo-
venbenen. Het verraste hem niet, als
wegrenner is hij de ontwikkelingen blij-
ven volgen. Maar zijn postuur bleef on-
gewijzigd. ‘Ik doe toch echt mijn best in
de gym. Maar er gebeurt weinig. Ik kom
gewoon niet aan. Ik ben wel iets zwaar-
der gaan trappen, het verschil met de an-
deren is echt niet zo groot. Je zoekt een
soort tussenweg. Iedere renner wil zo
veel mogelijk kracht kunnen leveren,
maar tegelijkertijd zo licht mogelijk blij-
ven. Uiteindelijk past bij elk fysiek een
andere versnelling.’
Dat zich nu zoveel talent aandient, is
de beslissende set op 5-5 wederom cruci-
ale dubbels miste. Op 4-4 in legs kreeg Van
Gerwen zes pijlen om 165 uit te gooien,
normaal een peuleschil voor hem. Maar
hij faalde voor open doel en miste op dub-
bel 8. Zes kansen op een finale, zes keer
niks; het was een bizarre statistiek voor de
man die in 2017 alle hoofdprijzen won.
Op 5-5 in legs mocht Cross beginnen,
omdat zijn pijl het dichtst bij de bull’s eye
eindigde. Opnieuw manifesteerde darts
zich als een ideale tv-sport. ‘De kijker
wordt als het ware de televisie ingezogen’,
aldus RTL-verslaggever Arjan van der Gies-
sen, die het darts al 20 jaar volgt. En zeg
 DE VOLKSKRANT
DINSDAG 2 JANUARI 2018 11
Sport
Amerikaanse wil uitsluitend spelen voor de titel

Serena Williams twijfelt

nog over Australian Open
Robèrt Misset
Amsterdam

Nog geen vier maanden na de

geboorte van haar dochter Alexis
Olympia Ohanian Jr. keerde
Serena Williams zaterdag in Abu
Dhabi als een bleke versie van
zichzelf terug op de tennisbaan.
Zo snel na de bevalling kon de
36-jarige Amerikaanse onmoge-
lijk topfit zijn. En daarom twijfelt
de voormalige nummer 1 van de
wereld of ze over twee weken haar
titel bij de Australian Open zal ver-
dedigen.

Op basis van de zwakke openingsset

volgens hem wel het gevolg van het
acvent op krachttraining. ‘Veel van
die jongens komen van Papendal.
Daar worden ze goed begeleid. Ze
zijn op jonge leeftijd al sterk in de
gym en kunnen hoge frequenties
trappen.’ De doorstroom vanuit de
BMX, om het hardst rijden op mini-
fietsjes over een baan vol bulten, is
ook een factor. ‘Wie het daarin niet
redt vanwege de techniek of net het
hoge ritme niet aankan, is eigenlijk
perfect geschikt voor het baanwiel-
rennen.’
Vormt hij met al zijn successen uit
het verleden een vraagbaak voor de
jongere renners? ‘Dat valt erg mee.
Veel van die jongens hebben zelf ook
wel wat gepresteerd. Ik hang zelf
niet graag de leermeester uit. Eigen
ervaringen vormen nog altijd de
beste leerschool.’
Uitgerekend op het onderdeel
waarop hij zich in Alkmaar wil on-
derscheiden, gaat het mis. Als hij
een proefstart maakt voor de tijdrit
over 1 kilometer, schiet het in zijn
rug. ‘Bij de tweede pedaalslag al.
Alsof er een wervel verschuift.’ Hij
heeft er al eerder last van gehad,
maar juist de afgelopen week was
het gevoel dat hij het na aanpassin-
gen van de krachttraining onder
controle had. ‘Zo zonde, dit. Het
ging hartstikke goed.’ Nog voor het
toernooi is afgelopen, vertrekt hij
uit het sportpaleis. Hij zal nu op de
wereldbeker in Minsk, later deze
maand, moeten bewijzen dat hij de
vorm te pakken heeft.
Zijn laatste kunstje als baanwiel-
renner is nog niet aanstaande. Hij
wil nog oogsten met het team,
Büchli en Van den Berg bijstaan,
wereldbekers rijden. Twee jaar naar
Japan is een optie. Bos: ‘Ik kan nog
gewoon hard fietsen. Ik heb hele-
maal niet het gevoel dat ik moet
gaan stoppen. Daar gaat het nog net
iets te goed voor.’
(2-6) in de demonstratiepartij tegen de
zestien jaar jongere Jelena Ostapenko
lijkt een rentree onverstandig. Maar na
een hoopgevende tweede set (6-3) lijkt
meedoen opeens minder gek. Na de
verloren ‘supertiebreak’ (10-5) erkende
de jongste van de zusjes Williams dat
bij deze comeback slechts één ding
telt. ‘Hoe sta ik er fysiek voor? Ik bekijk
van dag tot dag of ik klaar ben voor de
Australian Open.’
Klaar om titels te veroveren is ze
niet. De Williams van zaterdag in Abu
Dhabi gaat in Melbourne met zijn vaak
extreme temperaturen geen zeven par-
tijen op rij winnen. En voor minder Serena Williams met haar dochter Alexis. Foto Instagram
doet Serena Williams het niet. ‘Ik weet
niet of dit het juiste moment is voor
een terugkeer in de WTA Tour’, vertelde Roland Garros meteen door naar de
ze zaterdag na de eerste vrouwenpartij toptien. Ze is geen eendagsvlieg, illu-
ooit bij het protserige exhibitietoer- streerde ze ook in de partij tegen haar
nooi van de sjeiks in Abu Dhabi. ‘Als ik
Niet eerder jeugdidool.
meedoe aan de Australian Open wil ik maakte ik mijn tussen
spelen voor de titel. Ik kijk ernaar uit
om dat niveau weer te bereiken.’ rentree nadat ik Simona Halep is nu bij gebrek aan
In een interview met de Volkskrant het leven had beter nummer 1, een tijdelijke aanvoer-
voorspelde haar coach Patrick Moura- der zonder grandslamtitel. Wimble-
toglou op Roland Garros dat Serena in geschonken aan donkampioen Garbine Muguruza en
2018 zou terugkeren als een kampioen.
Die uitstraling heeft ze behouden als
een kind. US Openwinnares Sloane Stephens
hebben de allure van atleten die hun
moeder. Maar Williams oogde zater- sport kunnen regeren. Ostapenko en
dag in Abu Dhabi als een roestige trac- Serena Williams tennisster Svitolina zijn de nieuwe leiders van de
tor die te lang in de schuur heeft ge- Girl Power in het circuit. De strijd om
staan. Niet zo gek, want deze comeback plaats 1 in het vrouwentennis werd een
is anders dan alle andere in de lange zeker. Onwillekeurig zocht ik naar stoelendans in 2017.
carrière van Serena Williams. Alexis op de tribunes.’ Maar Serena Williams is nog altijd
Mama weet dat ze nog een paar kilo’s boven iedereen verheven, mits ze fit en
Tikje bang kwijt moet en beter dient te bewegen. gemotiveerd is. Ze won de Australian
En dus plaatste ze de nederlaag tegen Zodra Williams tijd had om uit te ha- Open vorig jaar nog, toen ze al zwanger
Roland Garroskampioen Ostapenko in len, kon ze de power van Ostapenko was. Haar huwelijk met Alexis Oha-
een ander perspectief. Williams: ‘Ik moeiteloos pareren. Bij haar debuut op nian, medeoprichter van het sociale
kwam terug van blessures, operaties Roland Garros afgelopen jaar won de forum Reddit, en een gezin zijn een
en ziektes. Maar niet eerder maakte ik Letse meteen haar eerste titel, de mooi- nieuwe bron van inspiratie voor Willi-
mijn rentree nadat ik het leven had ge- ste hoofdprijs die ze zich kon beden- ams. ‘Met 23 grandslamtitels hoef ik
schonken aan een kind. Daarom vond ken. Op haar compromisloze pats- niets meer te bewijzen’, vertelde ze in
ik het geweldig om weer te kunnen boemtennis valt het nodige af te din- Abu Dhabi. ‘Maar ik ben nog niet klaar,
tennissen. Ik was een tikje bang en on- gen, maar Ostapenko knalde sinds er zit nog meer tennis in mij.’

SCHAATSEN ATLETIEK VELDRIJDEN SCHAATSMARATHON

Taylor
niet dat pijltjesgooien een spelletje is.
Van der Giessen: ‘Darts is ook een fy-
sieke slijtageslag, het kost zoveel
kracht om die pijlen te blijven
gooien. ‘In de bloedstollende apo-
theose miste Van Gerwen op 5-5 op-
nieuw een dubbel en een zesde
matchpijl, waarna Cross de partij met
zijn derde matchdart op dubbel 8 be-
sliste. Van Gerwen zocht geen excuses
en tilde op het podium de arm van de
winnaar én de wereldkampioen op.
op. ‘Ik kan het alleen mezelf verwij-
ten’, zei hij bij RTL 7. ‘Ik was beter dan
Cross, maar ik miste te veel dubbels.’
Rykkje bondscoach
van Noorwegen
Oud-schaatser Bjarne Rykkje
wordt de nieuwe bondscoach van
de Noorse allroundploeg. De hui-
dige assistent van schaatscoach
Jac Orie bij Team LottoNL-Jumbo
treedt op 1 mei in dienst en tekent
voor vier jaar. Hij neemt de func-
tie over van Sondre Skarli, die na
het olympische seizoen stopt.
Rykkje, die is geboren in Noorwe-
gen, werkte acht jaar met Orie. ‘Er
is altijd contact geweest met de
Noren ik denk dat ik er klaar voor
ben om op eigen benen te staan en
nieuwe dingen te leren.’ ANP
Ghafoor haalt limiet op
60 m voor WK indoor
Madiea Ghafoor heeft zaterdag op
de 60 meter voldaan aan de limiet
voor de wereldkampioenschap-
pen indoor in Birmingham. De 25-
jarige Amsterdamse liep een per-
soonlijk record van 7,25 seconden,
ruim onder de WK-limiet van 7,30.
Ghafoor is nog niet zeker van een
startplek op de 60 meter bij het
mondiale toernooi in Birming-
ham. Als meer dan twee atletes op
een bepaald onderdeel voldoen
aan de limiet, bekijkt de Atletiek-
unie wie de meeste kans op een
hoge klassering hebben. ANP
Van der Poel wint
Grote Prijs Sven Nys
Mathieu van der Poel heeft de eer-
ste veldrit van het jaar meteen op
zijn naam geschreven. De Euro-
pees kampioen was op nieuw-
jaarsdag oppermachtig in de
blubber van Baal en soleerde naar
de winst in de Grote Prijs Sven Nys.
Wereldkampioen Wout van Aert
wist de Nederlander aanvankelijk
in toom te houden. De Belg con-
troleerde het eerste deel van de
wedstrijd. Halverwege de koers
plaatste Van der Poel een versnel-
ling die zijn aartsrivaal niet kon
beantwoorden. ANP
Broer en zus Schouten
pakken titels op NK
Simon en Irene Schouten hebben
in Utrecht de Nederlandse titels
op de marathon veroverd.Voor de
27-jarige Simon was het na 150
ronden zijn eerste titel. Zijn 25-ja-
rige zus was al voor de derde maal
de beste van Nederland na 100
ronden. ‘De dubbel in één familie,
dat gebeurt niet vaak’, glunderde
Simon Schouten, die zich afgelo-
pen week als stayer niet wist te
plaatsen voor de Winterspelen in
Zuid-Korea, volgende maand. Zijn
zus gaat op de massastart wel
naar Pyeongchang. ANP
12 DE VOLKSKRANT
DINSDAG 2 JANUARI 2018

Sport Welk pad bewandelden voormalige

olympiërs na hun topsportcarrière?

NA DE WINTERSPELEN
n HERBERT DIJKSTRA (51) n SCHAATSEN

‘Ik heb moeten leren afstand te nemen’

Herbert Dijkstra deed op

de Spelen van 1988 mee
aan de 5 kilometer (13de Of de schaatsers van
plek) en 10 kilometer (11de nu weten dat ik op de
plek). Daarna begon zijn Spelen heb gestaan?
journalistieke carrière. De generatie-Sven
Sinds 1994 werkt hij als Kramer nog wel,
commentator bij de NOS. denk ik

Tekst Iwan Tol

Foto Jiri Buller

‘V
anaf 1988 heb ik geen
Olympische Spelen meer
gemist. In Calgary was ik
deelnemer, een jaar later
werd ik journalist en bezocht ik in die
hoedanigheid de Spelen. De stap naar
de journalistiek ontstond min of
meer bij toeval. In 1989 werd RTV
Drenthe opgericht. Ze kenden mij als
sporter en vroegen: vind je het niet
leuk om mee te doen? Zo is het balle-
tje gaan rollen.
‘Door mijn schaatscarrière had ik
ingangen die anderen niet hadden. Ik
weet nog goed dat Dan Jansen in 1994,
in Lillehammer, eindelijk de 1.000
meter won. Na afloop hadden we af-
gesproken bij een uitgang waar nie-
mand anders stond. De eerste die
hem feliciteerde, was president Bush,
de tweede was Herbert Dijkstra uit
Vries. Je moet in dit vak mensen ken-
nen, maar daar ook iets mee doen als
de kans zich aandient.
‘Omdat ik nog met één been op de
schaatsbaan stond, heb ik moeten le-
ren om gezonde afstand te nemen. Ik
heb geleerd dat sporters best wel iets
kunnen hebben, zolang je maar met
respect kritiek levert. Henk Angenent
snapte er in mijn ogen tactisch geen
moer van. Dat zei ik dan ook op tv, al-
leen in iets nettere bewoordingen.
Van mij kon hij dat hebben. En dat
waardeerde ik weer in hem.
‘Er is één man over wie ik nooit ob-
jectief kon zijn en dat is Piet Kleine,
de man die in 1976 goud won op de
Spelen, maar gewoon als postbode
bleef werken. Als hij in onze straat
kwam, stond ik met mijn neus tegen
de ramen. Piet was mijn held, door
hem ben ik gaan schaatsen. Toen hij
in de Elfstedentocht voorop reed,
moet je in mijn commentaar hebben
kunnen horen dat ik hem de zege
gunde, dat kan niet anders.
‘Afgelopen Oudejaarsavond lag ik
voor twaalven op bed, want de vol-
gende dag moest ik het NK marathon-
schaatsen verslaan. Het kost mij geen
enkele moeite dat offer te brengen.
Die focus, dat herken ik van mijn top-
sportcarrière. Schaatsers zeggen ook:
we gaan naar Tenerife, zodat we weer
honger naar het ijs krijgen. Voor het
OKT heb ik bewust afstand genomen.
Ik volgde het schaatsen wel, maar
mijn piek moet liggen bij de Spelen.
Dáár moet ik scherp zijn.’
‘Kritiek hoort bij het vak. Toen de
kastelen tijdens de Tour de France
voor het eerst nadrukkelijk in beeld
kwamen, werd er bij de NOS van
hogerhand gezegd: laat zitten joh, die
kastelen. Maar toen er na een week al-
lerlei boze brieven waren bezorgd,
vroegen ze of ik er toch iets mee kon
doen. Daarna kwam er trouwens ook
weer post. Mensen schreven: wat
loopt die man toch de zeiken over die
kastelen? Ik bedoel maar, wat de een
leuk vindt, vindt de ander niets. Ik lijd
er niet onder.’
‘Of de schaatsers van nu weten dat
ik op de Spelen heb gestaan? De gene-
ratie-Sven Kramer nog wel, denk ik. Ik
was generatiegenoot van zijn vader
Yep. In die periode kwam ik bij hem
op kraamvisite. Stond ik daar met de
kleine Sven in mijn armen. Andere
schaatsers zullen mijn verleden niet
kennen. Misschien maar goed ook.
Als ik het alleen daarvan zou moeten
hebben, is het niet best, toch?’

WILLEM VISSERS COLUMN

Camiel, doe ons een lol en vertrek

H
oe klassejustitie werkt,
weten we nu wel. Ringen-
turner Van Gelder, nota
bene geplaatst voor de
finale, verdween voor straf uit olym-
pisch Rio na een nachtje stappen.
Verliezende sporters vlogen halver-
wege de Spelen met de losersvlucht
naar huis, tot hun bijna onuitputte-
lijke verdriet. Maar Camiel Eurlings,
IOC-lid uit Nederland, telg uit een
Limburgs CDA-nest van ons-kent-
ons, blijft plakken aan het pluche,
terwijl hij in 2015 zijn toenmalige
vriendin in elkaar sloeg.
In een kruiperig stuk in de NRC,
voor de gelegenheid omgedoopt tot
Nationale Rehabilitatie Camiel,
bood hij zaterdag excuses aan na
2,5 jaar, vooral omdat hij de impact
van het voorval had onderschat. Tja,
het gaat tegenwoordig bijna elke
dag over seksuele intimidatie, maar
na het molesteren van je vriendin
verwacht je als IOC-lid blijkbaar dat
het wel zal meevallen met de publi-
citeit. In principe snapt hij het
mechanisme trouwens wel.
Waarom zou hij voor een privézaak
anders zijn excuses aanbieden aan
alle olympische sporters?
Zijn spijtbetuiging verscheen op
de laatste dag van het schaatsen, van
die bloedstollende kwalificaties voor
de Spelen waar Eurlings straks op de
tribunes zit te klappen. Ook dat is
veelzeggend. Het gaat meneer meer
om zichzelf dan om de sport. Met een
huilverhaal prominent in de
zaterdagkrant, een mooi podium om
straatjes schoon te vegen. Sterker: za-
terdag kreeg ook ik persoonlijk post
van Camiel, want er vielen meer jour-
nalisten te bewerken. Met een slape-
rige kop dacht ik eerst aan een grap.
‘Beste Willem’, schreef de man die ik
nooit heb ontmoet in zijn aanhef.
Dan van die zinnetjes die elk voor-
stellingsvermogen te boven gaan.
Over het handgemeen: ‘De versies
over de volgordelijkheid verschil-
len.’ We zien ze al staan in vechthou-
ding, Camiel en Tessa, in de nacht
Eurlings hele van 20 op 21 juli 2015. En dan is hij
vergeten wie het eerst sloeg. Kom op,
verklaring die hele verklaring rammelt, tot aan
rammelt, tot de schikking met justitie toe. Het is
draaikonterij van de hoogste orde,
de schikking om een baantje te behouden. En juist
met justitie van draaikonterij hebben veel men-
aan toe sen schoon genoeg. Lang niet alle
verwijten aan mannen, vooral man-
nen, in politiek getinte functies zijn
terecht, maar heel veel zijn dat wel.
Natuurlijk, vergeving is mogelijk,
dat weten wij katholieken als de bes-
ten. Maar vergeten is iets anders, en
dat is hier het megaprobleem. Nooit
meer zullen insiders in de sport Eur-
lings serieus nemen, zeker niet in
Nederland. Hoe kan iemand met
een aantekening voor huiselijk
geweld meepraten over bijvoor-
beeld grensoverschrijdend seksueel
gedrag van trainers jegens pupillen,
een thema dat vermoedelijk nog
veel prominenter op de agenda
komt te staan dan het al staat?
Het is sneu voor Eurlings dat een
driftbui hem opbreekt, maar het is
niet anders. Hem past nederigheid.
Deze baan in de publieke sfeer past
hem niet langer. De brief van Eur-
lings aan tal van sportjournalisten
is geschreven in zijn woonplaats
Valkenburg. Daar ligt tevens de op-
lossing. Zoek een baantje in de grot-
ten, Camiel.
Reageren?
w.vissers@volkskrant.nl