ESKİ ANADOLU TÜRKÇESİ DİL ÖZELLİKLERİ

Eski Anadolu Türkçesinin dönemlerini, taşıdıkları az çok değişik dil yapısı açısından ve o zamanki
siyasal ayrılıklar bakımından başlıca üçe ayrımak mümkündür.
1. Selçuklular Devri Dönemi
2. Beylikler Devri Dönemi
3. Osmanlı Devletinin Kuruluş Dönemi.

Genel İmlâ Özellikleri

a. İlk hecede sesli harfler yazılmamıştır. (göz ‫)ﻛز‬
b. “E” ler bazen “elif” harfiyle yazılmıştır. (gece ‫)ﻛﺟﺎ‬
c. Sondaki “ye” harfi bazen yazılmamıştır. (açdı ‫)آﺟد‬
d. Sonu “he” harfi ile biten kelimelere gelen, “yı”, “yi” eki hemze ile gösterilmiş. (Çeşmeyi-
‫)ﺟﺷﻣﮥ‬
e. Arapçadaki sonu “ye” (‫ )ى‬harfi ile biten bazı kelimelerde “a” sesi “hemze” (‫ )ه‬veya “ye” (‫)ى‬
harfi ile gösterilmiştir. Buna elif-i maksure denir. (ma’nā-‫ ﻣﻌﻧﻰ‬ya da ‫)ﻣﻌﻧﻰ ء‬
f. Kelime sonunda “e” (‫ )ه‬harfi için kullanılan “he” (‫ )ه‬sesi bazen yazılmamıştır (sonra-‫)ﺻﻛر‬.
g. Bağlama edatı “ve” (‫ )و‬bazen ilk kelimeyle bitişik yazılmıştır. (ah u feryad-‫)آھو ﻓرﯾﺎد‬.
h. Ayrılma hali eki “dan”, (‫ )دن‬ya da (ً ‫ )دا‬şeklinde de yazılmıştır (‫ اودن‬ya da ً ‫)اودا‬.

Eski Anadolu Türkçesi Şekil Özellikleri:

İsim Hal Ekleri:
a. İlgi (Tamlayan) Hal Eki: (-uñ, -üñ, -nuñ, -nüñ)
• Ünsüz ile biten kelimelerde “-uñ/-üñ” (‫)ڭ‬
‫اوڭ‬ Ev-üñ
‫اﻟﯔ‬ El-üñ
• Ünlü ile biten kelimelerde “-nuñ/-nüñ” (‫)ﻧﯔ‬
‫ﺑﺎﺑﺎﻧﯔ‬ Baba-nuñ
‫اﻧﻨﮫ ﻧﯔ‬ Anne-nüñ
b. Belirtme Hal Eki: (-ı, -i)
• Belirtme hal eki kelime sonunda “ye” (‫ )ى‬sesi ile gösterilmiştir.
‫ﻗﻮﻟﻰ‬ Ķol-ı
‫ﻛﻮزى‬ Göz-i

1
 c. Yönelme Eki: (-a, -e)
• Yönelme hal eki kelime sonlarında “güzel he” (‫ )ه‬ya da “ye” (‫ )ﯾﮫ‬ile yazılmıştır.
‫اوه‬ Ev-e
‫ﺑﺎﺑﺎﯾﮫ‬ Baba-ya
d. Bulunma Eki: (-da, -de)
• Bulunma hal eki “-da/-de” (‫ )ده‬şeklinde yazılmıştır.
‫اﻏﺎﭼﺪه‬ Aġaç-da
‫اوده‬ Ev-de
e. Ayrılma Eki: (-dan, -den)
• Ayrılma hal eki kelime sonlarında “-dan/-den” (‫ )دن‬şeklinde yazılmıştır.
‫ﺑﻨﺪن‬ Ben-den
‫اودن‬ Ev-den
f. Vasıta eki: (-la, -le, -yla, -yle)
• Vasıta eki “-la/-le” (‫)ﻟﮫ‬, “-yla/-yle” (‫ )ﯾﻠﮫ‬şeklinde yazılmıştır.
‫ﺧﯿﺰﻟﮫ‬ Ħız-la
‫دوه ﯾﻠﮫ‬ Deve-yle
g. Çokluk Eki: (-lar, -ler)
• Çokluk eki “-lar/-ler” şeklinde yazılır.
‫ﭼﻮﺟﻮﻗﻠﺮ‬ Çocuķ-lar
‫اوﻟﺮ‬ Ev-ler

Bildirme Ekleri
• Tekil 1. Şahıs: “-um/-üm” (‫)م‬
‫ﺑﻨﻢ‬ Ben-üm
• Tekil 2. Şahıs: “-suñ/-süñ” (‫)ﺳﯔ‬
‫طﻠﺒﮫ ﺳﯔ‬ Ŧalebe-süñ
• Tekil 3. Şahıs: “-dur/-dür” (‫)در‬
‫واردر‬ Var-dur
• Çoğul 1. Şahıs: “-uz/-üz” (‫)ز‬
‫دوﻗﺘﻮرز‬ Doķtor-uz
• Çoğul 2. Şahıs: “-suñuz/-süñüz” (‫)ﺳﯖﺰ‬
‫طﻠﺒﮫ ﺳﯖﺰ‬ Ŧalebe-süñüz
• Çoğul 3. Şahıs: “-durlar/-dürler” (‫)درﻟﺮ‬

2
 ‫دوﻗﺘﻮردرﻟﺮ‬ Doķtor-durlar

İyelik Ekleri
• Tekil 1. kişi: “-um/-üm” (‫)م‬
‫اﻟﻢ‬ El-üm
‫اوم‬ Evüm
• Tekil 2. kişi: “-uñ/-üñ” (‫)ڭ‬
‫ﺳﻨﯔ‬ Sen-üñ
‫اوڭ‬ Ev-üñ
• Tekil 3. kişi: “-ı/-i” (‫ )ى‬ya da “-sı/-si” (‫)ﺳﻰ‬
‫ اﻟﻰ‬El-i
‫ﻗﺎﭘﻮﺳﻰ‬ Ķapu-sı
• Çoğul 1. kişi: “-muz/-müz/-umuz/-ümüz” (‫)ﻣﺰ‬
‫اﻟﻤﺰ‬ El-ümüz
‫اوﻣﺰ‬ Ev-ümüz
• Çoğul 2. kişi: “-ñuz/-ñüz/-uñuz/-üñüz” (‫)ﯕﺰ‬
‫اﻟﯖﺰ‬ El-üñüz
‫اوﯕﺰ‬ Ev-üñüz
• Çoğul 3. kişi: “-ları/-leri” (‫)ﻟﺮى‬
‫اﻟﻠﺮى‬ El-leri
‫اوﻟﺮى‬ Ev-leri

Eski Anadolu Türkçesi Yapım Ekleri

1. “-luķ” (‫)ﻟﻖ‬, “-lük” (‫)ﻟﻚ‬, [“-lıķ” (‫)ﻟﻖ‬, “-lik” (‫])ﻟﻚ‬
‫ ﻛﺘﺎﺑﻠﻖ‬Kitāb-luķ
‫ اﻧﺠﮫ ﻟﻚ‬İnce-lük
2. “-cı/-ci/-çı/-çi” (‫)ﺟﻰ‬
‫ ﻛﺘﺎﺑﺠﻰ‬Kitāb-cı
‫ ﺗﻮرﻛﺠﻰ‬Türk-ci
3. “-lı/-li” (‫ )ﻟﻰ‬ya da “-lu/-lü” (‫)ﻟﻮ‬
‫ﺑﻮﯾﻠﻰ‬ Boy-lı
‫دوﻟﺘﻠﻮ‬ Devlet-lü
4. “-suz/-süz” (‫)ﺳﺰ‬
3
 ‫ ﻛﻮﯕﻠﺴﺰ‬Göñül-süz
‫ اوﯾﻘﻮﺳﺰ‬Uyķu-suz
5. “ki” (‫)ﻛﻰ‬
‫دوﻧﻜﻰ‬ Dün-ki
‫ اوده ﻛﻰ‬Evde-ki
6. “-ca/-ce/-ça/-çe” (‫)ﺟﮫ‬
‫ اﻧﺴﺎﻧﺠﮫ‬İnsān-ca
‫ ﯾﺎواﺷﺠﮫ‬Yavaş-ca
7. “-caķ/-cuk” (‫)ﺟﻖ‬, “-cek/-cük” (‫)ﺟﻚ‬
‫ﻛﻮﭘﺮوﺟﻚ‬ Köprü-cük
‫ ﻗﺎدﯾﻨﺠﻖ‬Kadın-cuķ
8. “-caġuz” (‫)ﺟﻐﺰ‬, “-cegüz” (‫)ﺟﻜﺰ‬
‫ﭼﻮﺟﻮﻗﺠﻐﺰ‬ Çocuķ-caġuz
9. “-mak” (‫)ﻣﻖ‬, “-mek” (‫)ﻣﻚ‬
‫اﭼﻤﻖ‬ Aç-maķ
‫اﯾﺘﻤﻚ‬ İt-mek
10. “-ma” (‫ )ﻣﺎ‬ya da “-me” (‫)ﻣﮫ‬
‫ﻛﻠﻤﮫ‬ Gel-me
‫ﺻﺎﺗﻤﺎ‬ Śat-ma
11. “-ıcı/-ici” (‫)ﯾﺠﻰ‬
‫ ﻛﻮرﯾﺠﻰ‬Gör-ici
‫ ﯾﻮرﯾﺠﻰ‬Yor-ıcı
12. “-la” (‫)ﻻ‬, “-le” (‫)ﻟﮫ‬
‫ﯾﻮﻟﻼ‬ Yol-la
‫ ﺗﻤﯿﺰﻟﮫ‬Temiz-le
13. “-dur/-dür” (‫)در‬
‫اﻟﺪر‬ Al-dur
‫اﭼﺪر‬ Aç-dur

14. “-up/-üp” (‫)وب‬

‫ﭼﻮزوب‬ Çöz-üp
‫طﻮروب‬ Ŧur-up
15. “-ınca/-ince” (‫)ﻧﺠﮫ‬

4
 ‫ﺳﻮﻧﺠﮫ‬ Sev-ince
‫ﺑﺎﻗﻨﺠﮫ‬ Baķ-ınca
16. “-araķ” (‫)ارق‬, “-erek” (‫)ه رك‬
‫اوﭼﺎرق‬ Uç-araķ
‫ ﯾﻮزه رك‬Yüz-erek
17. “-duķca” (‫)دﻗﺠﮫ‬, “-dükce” (‫)دﻛﺠﮫ‬
‫ﻛﻠﺪﻛﺠﮫ‬ Gel-dükce
‫ اوﻟﺪﻗﺠﮫ‬Ol-duķca
18. “-cı/-ci” (‫“ )ﺟﻰ‬-çı/-çi” (‫)ﭼﻰ‬
‫اوﭼﻰ‬ Av-çı
‫ ﻛﺘﺎﺑﺠﻰ‬Kitab-cı
19. “-ķ/-uķ (‫“ )ق‬-k/-ük” (‫)ك‬
‫اﯾﺮوق‬ Ayr-uķ
‫اﺳﺮوك‬ Esr-ük
20. “-ġu” (‫)ﻏﻮ‬, “-gü” (‫)ﻛﻮ‬
‫ﭼﺎﻟﻐﻮ‬ Çal-ġu
‫ﺳﻮﻛﻮ‬ Sev-gü
21. “-mış/-miş” (‫)ﻣﺶ‬
‫طﻮﻏﻤﺶ‬ Ŧoġ-mış
‫ﻛﻮﻟﻤﺶ‬ Gül-miş
22. “-ur/-ür” (‫ )ر‬ya da (‫)ور‬
‫ارﺗﻮر‬ Art-ur
‫طﻮﯾﻮر‬ Ŧoy-ur
23. “-duķ” (‫)دق‬, “-dük” (‫)دك‬
‫ﻛﻠﺪك‬ Gel-dük
‫اﺗﺪق‬ At-duķ

Zamanlarda Şahıs Eklerinin Kullanımı:

a. Görülen geçmiş zamanda kullanılan şahıs ekleri:

• Tekil 1. Kişi: “-dum/-düm” (‫)د م‬ ‫اﻟﺪم‬ Al-dum

• Tekil 2. Kişi: “-duñ/-düñ” (‫)دڭ‬ ‫اﻟﺪڭ‬ Al-duñ

5
 • Tekil 3. Kişi: “-dı/-di” (‫)دى‬ ‫اﻟﺪى‬ Al-dı
• Çoğul 1. Kişi: “duķ” (‫)دق‬, “-dük” (‫)دك‬ ‫اﻟﺪق‬ Al-duķ
• Çoğul 2. Kişi: “-duñuz/-düñüz” (‫)دﯕﺰ‬ ‫اﻟﺪﯕﺰ‬ Al-duñuz
• Çoğul 3. Kişi: “dılar,/-diler” (‫)دﯾﻠﺮ‬ ‫اﻟﺪﯾﻠﺮ‬ Al-dılar
b. Duyulan geçmiş zamanda kullanılan şahıs ekleri:

• Tekil 1. Kişi: “-mışam/-mişem” (‫)ﻣﺸﻢ‬ ‫اﻟﻤﺸﻢ‬ Al-mışam

• Tekil 2. Kişi: “-mışsuñ/-mişsüñ” (‫)ﻣﺸﺴﯔ‬ ‫اﻟﻤﺸﺴﯔ‬ Al-mışsuñ
• Tekil 3. Kişi: “-mış/-miş” (‫)ﻣﺶ‬ ‫اﻟﻤﺶ‬ Al-mış
• Çoğul 1. Kişi: “-mışuz/-mişüz” (‫)ﻣﺸﺰ‬ ‫اﻟﻤﺸﺰ‬ Al-mışuz
• Çoğul 2. Kişi: “-mışsuñuz/-mişsüñüz” (‫)ﻣﺸﺴﯖﺰ‬ ‫اﻟﻤﺸﺴﯖﺰ‬ Al-mışsuñuz
• Çoğul 3. Kişi: “-mışlar/-mişler” (‫)ﻣﺸﻠﺮ‬ ‫اﻟﻤﺸﻠﺮ‬ Al-mışlar
c. Geniş zamanda kullanılan şahıs ekleri:
• Tekil 1. Kişi: “-uram/-ürem” (‫)رم‬ ‫اﻟﻮرم‬ Al-uram
• Tekil 2. Kişi: “-ursuñ/-ürsüñ (‫)رﺳﯔ‬ ‫اﻟﻮرﺳﯔ‬ Al-ursuñ
• Tekil 3. Kişi: “-ur/-ür” (‫)ر‬ ‫اﻟﻮر‬ Al-ur
• Çoğul 1. Kişi: “-uruz/-ürüz” (‫)رز‬ ‫اﻟﻮرز‬ Al-uruz
• Çoğul 2. Kişi: “-ursuñuz/-süñüz” (‫)رﺳﯖﺰ‬ ‫اﻟﻮرﺳﯖﺰ‬ Al-ursuñuz
• Çoğul 3. Kişi: “-urlar/-ürler” (‫)رﻟﺮ‬ ‫اﻟﻮرﻟﺮ‬ Al-urlar
d. Şimdiki zamanda kullanılan şahıs ekleri:
• Tekil 1. Kişi: “-ıyorum” (‫)ﯾﻮرم‬ ‫اﻟﯿﻮرم‬ Al-ıyorum
• Tekil 2. Kişi: “-ıyorsuñ” (‫)ﯾﻮرﺳﯔ‬ ‫اﻟﯿﻮرﺳﯔ‬ Al-ıyorsuñ
• Tekil 3. Kişi: “-ıyor” (‫)ﯾﻮر‬ ‫اﻟﯿﻮر‬ Al-ıyor
• Çoğul 1. Kişi: “-ıyoruz” (‫)ﯾﻮرز‬ ‫اﻟﯿﻮرز‬ Al-ıyoruz
• Çoğul 2. Kişi: “-ıyorsuñuz” (‫)ﯾﻮرﺳﯖﺰ‬ ‫اﻟﯿﻮرﺳﯖﺰ‬ Al-ıyorsuñuz
• Çoğul 3. Kişi: “-ıyorlar” (‫)ﯾﻮرﻟﺮ‬ ‫اﻟﯿﻮرﻟﺮ‬ Al-ıyorlar
e. Emir kipinde kullanılan şahıs ekleri:

• Tekil 1. kişi: “-ayın/-eyin” (‫)اﯾﻦ‬, “-ayum/-eyüm” ‫ﯾﻦﻻا‬ Al-ayın

• Tekil 2. kişi: “-gıl” (‫)ﻏﻞ‬, “-gil” (‫)ﻛﻞ‬ ‫اﻟﻐﻞ‬ Al-ġıl
• Tekil 3. kişi: “-sun, -sün” (‫)ﺳﻮن‬ ‫اﻟﺴﻮن‬ Al-sun
• Çoğul 1. kişi: “-alum, -elüm” (‫اﻟﻢ‬/‫)ه ﻟﻢ‬ ‫اﻻﻟﻢ‬ Al-alum
• Çoğul 2. kişi: “-n/-uñ/-üñ/-ñuz/-ñüz” (‫)ڭ‬ ‫اﻟﯔ‬ Al-uñ
• Çoğul 3. kişi: “-sunlar/-sünler (‫)ﺳﻮﻧﻠﺮ‬ ‫اﻟﺴﻮﻧﻠﺮ‬ Al-sunlar