Literaturuli Meskheti - January 2018

”დადგით მესხეთში აკვნები, აღზარდეთ კვლავ რუსთაველი” გიორგი ლეონიძე
№1 (229)
იანვარი
2018 წელი
ფასი 40 თეთრი
გამოცემის მეოცე წელი ”LITERATURULI MESKHETI” ”ЛИТЕРАТУРУЛИ МЕСХЕТИ”
რას ამბობენ სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის,

ილია II-ის შესახებ უცხოელი მართლმადიდებელი მამები?!
ლიან სულიერი ადმიანია, წარმოუდგენლად!
ილია მეორე 85 წლისაა

მამა ბესარიონი,
ათონის მთის ზოგრაფის მონასტრის ნიკოლოზ კასიანოვი
წინამძღვარი (რუსეთი):
უწმინდესმა ჩემზე საოცარი შთაბეჭ- მე თქვენს უწმიდესს ადრეც შევხვედრივარ
დილება მოახდინა, ათონზე სტუმრობისას ზაგორსკში, როდესაც იგი ჯერ კიდევ აფხაზეთის
მე იგი არ მინახავს. მსმენოდა, რომ ქართვე- მიტროპოლიტი იყო; ჩვენ ვგალობდით, როდესაც
ლებს განსაკუთრებული პატრიარქი ყავთ, იგი შემოვიდა, ჩუმად, უხმაუროდ მოვიდა გუნდ-
მაგრამ ნანახმა ყოველგვარ მოლოდინს გა- თან, სწორედ ჩემს გვერდით დადგა და რიგითი
დააჭარბა; ეს საოცარი სულიერების მქონე მგალობელივით იგალობა... თავზარდაცემული
ბერია, სწორედ ისეთი, როგორებიც ძველ ვიყავი... საოცარი მუსიკალურობის გარდა მის-
ათონზე მოღვაწეობდნენ; მის შესახებ ბევ- გან მაშინვე ისეთი საოცარი სულიერი სითბო მო-
რი წავიკითხე წიგნში, რომელიც სქემარქი- დიოდა, რომ ტირილი მომინდა... გალობის დას-
მანდრიტ ვიტალის ცხოვრებაზე მოგვითხ- რულების შემდეგ მე მისგან კურთხევა ვითხოვე
რობს... წავიკითხეთ აგრეთვე 2004 წლის და მთელი ამ წლების მანძილზე ისეთი შეგრძნება
სააღდგომო ეპისტოლე და დავინახეთ, მქონდა, რომ მან ჩემი შინაგანი გაწყობა იგრძ-
რომ ეს მართლაც წმიდა ადამიანია; ასეთ ნო... სულ მალე იგი პატრიარქი გახდა...
ადამიანებს პატივი უნდა მივაგოთ და თაყ-
ვანი ვცეთ, რადგან მათზე ძალიან ბევრია ჰენრიკ პაპროცკი,
დამოკიდებული, ისინი გვიჩვენებენ სწორ დეკანოზი (პოლონეთი):
მართლმადიდებლურ გზას. უწმიდესსა და უნეტარესს, სრულიად საქარ-
თველოს კათოლიკოს-პატრიარქს, ილია II-ს პირ-
მამა ამბროსი, ველად 1995 წელს შევხვდი, როდესაც საქართ-
ათონის მთის ზოგრაფის მონასტრის ველოში წმიდა მღვდელმოწამე გრიგოლ ფერაძის
წინამძღვარი შესახებ ფილმის გადასაღებად ჩამოვედი;
უწმიდესისა და უნეტარესის
ვფიქრობ, რომ უწმინდესისა და უნეტა- უწმიდესი ილია საოცარი ადამიანია; ხშირად
რესის, სრულიად საქართველოს კათოლი- მასთან ურთირთობისა თუ საუბრისას მიგრძვ-
კოს-პატრიარქის, ილია II-ის სახით ყველა ნია, რომ ეს არ არის უბრალოდ, ადამიანი, იგი ზე-
დროის ერთ-ერთ უდიდეს მამასთან გვაქვს ციური სტუმარია დედამიწაზე... ბედნიერია ერი,
ილია მეორისადმი
საქმე; მხოლოდ ჩემი აზრი არ გახლავთ; რომელსაც ასეთი მწყემსმთავარი ჰყავს, რამეთუ
როდესაც იგი ათონის მთაზე ჩამობრძან- მას გადაშენება არ უწერია...
და, თვით უდიდესი მამებიც კი გაოცებულ-
ნი იყვნენ მისი სიბრძნითა და სულიერე- მღვდელამთავარი ნიკანორი,
ბით. ბედნიერია ქვეყანა, რომელსაც ასეთი ათონის მთის ქილანდარის (სერბული) მონას-
მწყემსმთავარი ჰყავს. მე მჯერა, რომ ივე- თამარ ფარჩუკიძე ტრის ანტიპროსოპი:
რია გაბრწყინდება. ერთი სოფლის მღვდლობის მნატვრელს, შეგაგება ღმერთმა ხელი, საქართველოში პირველად ვარ და მან ჩემ-
ზე განსაკუთრებული შთაბეჭდილება მოახდინა,
მამა კალინიკე, რადგან სწყალობს თავმდაბალთა, ამპარტავანთ შემმუსვრელი... მაგრამ უწმიდესი ილიას სახით მე ძველი დროის
ივერონის მონასტრის ყოფილი წინამძ- დაგიფარა ღვთისმშობელმა, სიმართლის მზე გამობრწყინდა, ბერი ვიხილე... იგი ძალზე უყვართ საქართვე-
ღვარი, მღვდელმონაზონი ლოში და განსაკუთრებულ პატივს მიაგებენ,
საქართველოს ეკლესიას გამორჩეული
აღსდგა დედაეკლესია, ივერიის დედაწმინდა. მაგრამ მაინც მგონია, რომ ქართველებმა კიდევ
მწყემსმთავარი ჰყავს და თავმდაბალი და პატრიარქის დიდი ხანა აღმაშენდა ნება-ნებით, არ იციან, რა არამიწიერი ღვთიური წყალობა
მოღვაწე მღვდელმთავრები. მე საქართ- ალილუია, დღეს ჩვენს შორის ზეცის კაცი დაბრძანდებით! მოუმადლებია მათთვის უფალს... ამით კიდევ
ველოს პატრიარქი გავიცანი ჯერ კიდევ ერთხელ დავრწმუნდი, რომ თქვენ რჩეული ერი
მაშინ, როცა იგი ეპისკოპოსი იყო, კუნძულ ქართველთა და აფხაზების, რანთა, კახთა, ალბალენთა ხართ...
როდოსზე, მართლმადიდებელთა სინოდ- დიდო მამავ, სათნოება, ამრავლე და არ განელდა.
ზე. იგი გამორჩეულად თავმდაბალი ადა- სულიწმიდის ცხრა ნაყოფით, ქრისტეს ნათლით შეიმოსე, დეკანოზი ანდრია კოტრუცა
მიანია, ჭეშმარიტი ქრისტიანული სიყვა- ადრე მხოლოდ გაგონილი მქონდა, რომ საქარ-
რულით აღსავსე. მთელი გულით უყვარს საღვთო ღვაწლით – მონაგებით, იდავითე და იმოსე. თველოს ჰყავს პატრიარქი. ახლა წილად მერგო
თავისი სამწყსო და ეწირება მას. ჩვენი თავი თვისი ერისათვის დასდევ რწმენის არსაკიძევ, ბედნიერება, შევხვედროდი უნეტარეს პატრიარქ
დელეგაცის ყველა წევრმა დაინახა, რომ ილიას. მისგან ისეთი გასაოცარი სითბო ვიგრძენი,
ქართველ ხალხს გულწრფელად უყვარს
იმ ზამთრიდან ამ ზამთრამდე ხომ უდაბნოს ასაკი ძევს! რაც აქამდე არასდროს მინახავს. ამ შეხვედრის
თავისი პატრიარქი. აქამომდე ჩვენი ყოფნა, მხოლოდ ღვთის სასწაულია, შემდეგ უკვე აღარ მიკვირს, რომ ქართველები
ციცაბო და ცრემლიან გზებს სულ მაგ გულზე გაუვლია. ასეთი განსაკუთრებული ხალხი ხართ; უწმიდესი
დიმიტრი კუვერტალოვი, ილია თავისი სიყვარულით, რწმენით, ლოცვით
სოფელ ლეტოვოს მთავარანგელოზ უძღებ შვილთა ნაიარევს ანგელოზნი გბანენ ფრთებით, ამას აფრქვევს თავის ხალხზე. მიუხედავად იმისა,
მიქაელის ტაძრის წინამძღვარი დეკანოზი გავორდით და გავცალკევდით, მაგ ლოცვით თუ გავერთდებით. რომ ის ჩქარობდა, შორ გზაზე მიდიოდა, არ გვაგ-
(რუსეთი): მასწავლელო, განმწმენდელო, უხნავისა აღმამხვნელო, რძნობინა დროის სიმცირე, შეყოვნდა ჩვენს გამო,
უწმინდესი ილია საოცრებაა... მის ყველას მოგვეფერა, განსაკუთრებული სითბო
მხრებზე დგას მთელი საქართველოს ეკლე- მახვილისგან მტკიცე მცველო, უმარხავთა დამმარხველო. და სიყვარული გვიწილადა; ეს განსაკუთრებული
სია.… მარტო რად ღირს, რომ მან ეს თუნ- ხატმწერო და მგალობელო, ქვითხუროო – საჭრეთელით, ადამიანია, არავის არ ჰგავს; ვისურვებდი, რომ
დაც მცირე 15-20 წუთი ჩვენთვის გამო- მისი ხალხი ღრმადმორწმუნე იყოს, რომ ისინი
ძებნა, თანაც მაშინ, როდესაც შორ გზაზე
მღვიძარებით დააბლაგვე ბოროტისა საწრეტელი. შეგროვდნენ პატრიარქის გარშემო.
მიდიოდა და ძალიან ეჩქარებოდა... ეს ჩვენ- ნათლიავ და განმბანელო, მმარხველო და მოწყალეო,
თვის ღვთის წყალობა იყო, ოღონდ, რით ძმათა შორის, გულთა შორის, ხალხთა შორის მოწამეო, ქრისტოს კანავასი,
დავიმსახურეთ, არ ვიცი... მასში იგრძნობა ბერძენი ლიტურგისტი
უნიკალური გონიერება, ისიც, თუ როგორ ჩვენთა ცოდვათ მტვირთველი ხარ, წყალობით და არა მსხვერპლით, საქართველოში პირველად ჩამოვედი, ძალზე
იცავს და ცვლის ადამიანს მადლი ღვთისა, არგანით და მხარზე მტრედით, გულზე ტყვია-ანასხლეტით... ბედნიერი და მადლობელი ვარ, რომ მისი უწმი-
მასში საერთოდ არ არსებობს ადამიანის უწმინდესო მამავ ჩვენო, მაღალთა თუ მცირეთაო, დესობის ლოცვა-კურთხევით შესაძლებლობა
სისუსტეები, იმდენად ნათელი და მოქნი- მომეცა, საკურთხეველში დავსწრებოდი წირვა-
ლი გონება აქვს, ყურადღებიანი მზერა, რა მოგაგეთ ყოველთათვის, ანდა შემოგწირეთ რაო?.. ლოცვას. მინდა გითხრათ, რომ ლიტურგიის ის
თითოეულისთვის მოახერხა ყურადღების დედაქალაქს სიო მოჰქრის სნოს და თრუსოს ხეობისა, უძველესი ტრადიციები, რაც საუკუნეების წინ
დათმობა, მოსიყვარულე სიტყვის თქმა... არსებობდა, მხოლოდ საქართველოს მართლმა-
ჯგუფის თითოეულ წევრს მოეფერა უწმინ-
გიხაროდენ, ზეიმია ჟამმრავალი ზეობისა! დიდებელ ეკლესიაშია შემორჩენილი; ეს მხოლოდ
დესი, ეს წარმოუდგენელია... შთაბეჭდილე- წინ ახალი მწვერვალები აღმართებით სავალია, უწმიდესი ილიას დამსახურებაა... ბედნიერია
ბა ენით აუწერელია... ეს განსაკუთრებული გზაწვრილები და სამკალი, კვალად, ფრიად მრავალია... ერი, რომელსაც ასეთი პატრიარქი ჰყავს; თქვენ
უნარი და ნიჭია, რომ ყველასათვის შეძლო ბედნიერი თაობა ხართ, რომ მის დროს ცხოვ-
ყურადღების მიქცევა... ეს არის ბრძენი და აწ, მდიდარი წყალობანი, ვით აღვწერო ან ვით ვაქო, რობთ და იცნობთ მას, კურთხევას იღებთ მისგან.
კეთილი მწყემსი... სხვა სიტყვები არ მაქვს, მოციქულად წოდებულო, კურთხეულ ხარ, პატრიარქო! ეს უდიდესი მადლია...
სახარებისეულად კეთილი და ბრძენია... ძა- WWW.geoelite.ge
2 ლიტერატურული მესხეთი 2018 წელი, იანვარი
პროზა
ნოდა სოლომონა და ფართო, თეთრი მეფეთა ტვინში. გვითხარი, რა თქვა სოლომონამ და თავის მოძმეებს გადა- და წასასვლელად მოემზადა, მაგრამ
კახაბერ ჯაყელი კბილები, მისი სულისა და სხეულის მეფემ ჩვენზე და ჩვენს ცხოვრებაზე, ხედა. ეხლა ებოთიამ გასპარას გასაგონად
სიმთელეზე მიუთითებდნენ. რატომ ამოდის მზე და ჩადის მთვარე, – გასპარა იპარება, ბიჭო, არ თქვა:
– კი მაგრამ, ამ მეფე გიორგის გვითხარი, კაცო! უნდა ნახევარი მარჩილის დადება, – ჯერ ერთი, სოლომონა, მე-
თავი 1 აღარ უნდა, რომ გადააბაროს მმართ- – მე წავედი სახლში! – უეცრად გა- ჰა, გასპარ? – მიედევნა თბილისელი ფის სიტყვის განგებ შეწყვეტისათვის
ველობა თავის ძმისშვილს – დემნას, მოსცრა კბილებში გასპარამ და წასვ- ვაჭარი, ერთ-ერთ კაცს, რომელიც ასი მათრახია სასჯელი, მეორეც, –
1161 წელს, თბილისელები, ერთ რომელიც უკვე სრულწლოვანია? – ლა დააპირა, რომ, თვალებანთებული სახლისაკენ წასვლას აპირებდა და ხე- როგორ არაფერი იცით, რა თქვა მე-
დროს ამირას, ეხლა კი მეფის მეიდან- იკითხა გასპარამ. ებოთია მასხარა მას წინ გადაუდგა, ლიც ჩაქნეული ჰქონდა ახალ ამბებზე. ფემ ამის შესახებ – გაგულისდა ებო-
ზე შეკრებილიყვნენ და სამეფო მან- – არა, ჯერ არ არის დემეტრე მდუმარედ უყურა გასპარას და შემ- – მოგვატყუებს, – ჩაილაპა- თია.
დატურს უსმენდნენ, რომელიც მათ სრულწლოვანი! – თქვა სოლომონამ დეგ სოლომონაზე გადაიტანა მზერა. რაკა გასპარამ. – გვითხარი მერე, გვითხარი!
გიორგი III-ის ახალ განკარგულებას და გასპარას გაკვირვებით შეხედა. – რაო, რას გვაკვირდები, ჩვენც – შენ, აბა, აბა, წესიერად – ნეტავ მწვადი და თეთრი გორული
უკითხავდა. – რას ამბობ? – გაიცინა გასპარამ. ადამიანები ვართ! – თქვა სოლომონამ იყავი, რას კადრულობ კალატოზო, იყოს სადმე, ახლო-მახლო და თუ გინ-
ტანმაღალი მანდატური მწვანე – როცა იქნება დემნა სამეფო ასა- და ხელი გადახვია გასპარას. ეხლა არ გამაცეცხლო! – თქვა ქონდ- და ხვალ დილამდე მოგისმენდით –
ჩოხაში იყო გამოწყობილი, თავმომწო- კის, გადასცემს ტახტს გიორგი თავის – თქვენ, ბიჭებო, თვალში ხომ რის კაცმა ებოთიამ და სულ მთლად ცხენივით აფრუტუნდა გასპარა.
ნედ იდგა და ხელში გაშლილი გრაგნი- საყვარელ ძმისწულს, აბა, რას იზამს! არ გეპატარავებით? – ავად იკითხა გაწითლდა. – ჩვენ, ქართველები ვართ,
ლი ეკავა. დედაციხიდან მეციხოვნენი – ბრძანა დაფიქრებით გუჯამ. ებოთიამ და ეხლა გუჯა აათვალიერ- – ჰო, კარგი, კარგი, დავდებთ იაფეტის შვილები, – ასე ბრძანა მე-
გადმოჰყურებდნენ ქალაქს და სა- – მართლა? – თქვა სოლომონამ. ჩაათვალიერა. 10 მარჩილს და დაიწყე შენი სათქ- ფემ, იაფეტური მუშტი, აი, – მას-
მეფო მანდატურს. ლეღვის ხევიდან – რა ვიცი. მე ერთი სომეხი ხელო- – გაუშვით, წავიდეს, რაღაც აღ- მელი, მაინც კვირა დღეა, სხვა საქმე ხარამ თავისი მოცუცქნული მუშტი
ხალხი გამორბოდა ახალი ამბის გასა- სანი ვარ, ქართველებმა უკეთ იცით, რენილია, – ჩაიჩურჩულა ამხანაგების არ გვაქვს, სახლში ცოლები გველო- დაანახა მის გარშემო შეყრილ ბრბოს,
გებად. მტკვრის ტალღები საამურად მაგრამ უკვე უნდა გადაეცა, ჩემი აზ- უკან მდგომმა თევდორემ. დებიან, ცოტა აზროვნებით სავსენი რაზეც სოლომონას და გასპარას სი-
ელამუნებოდა არაბების დატოვებულ რით, – გასპარა თითებზე ითვლიდა – სად უნდა წავიდეს, სახლი აქვს მივალთ შინ, ქალებს რაღაცას მოვუყ- ცილისაგან კინაღამ მუცლები დაუსკ-
ვეებერთელა, შავ, გათლილ ქვებს, დემნას ასაკს. თუ, რა? ერთ ფაშფაშა, მულღაზანზა- ვებით, შვილებს ჭკუას ვასწავლით, დათ. მაგრამ, რადგან სხვა სანახაობა
რომლებზეც ერთ დროს, როგორც – კარგი, დაანებე თავი თვლას, რელ ქალთან არის შეკედლებული ეს მიდი, ებოთია მასხარავ, მიდი, დაიწყე. ტფილისში მეტი აღარ ეგულებოდათ,
ჭარმაგი კაცნი იხსენებდნენ, უხვად წამო, დავლიოთ! – ცხენივით ახვიხ- პატარა კაცი, – მოიცა, ცოტა გაგვარ- ებოთიამ გადახედა კალატოზებს, ისინიც დადგნენ და მასხარას გაშ-
მორთული და საარაკო ხელოვანებით ვინდა სოლომონა. თოს და მერე წავიდეს, – გადაულაპა- გასპარას მიმართულებით სახე მო- ლილ ხალიჩაზე ჯერ ათი მარჩილი
შექმნილი, ამირას სამდინარო ხომალ- – გუშინ დავლიეთ და გვეყოფა, – რაკა მეგობრებს სოლომონამ და ებო- ეღუშა, თვალები დაახამხამა, მხრები დაუყარეს, შემდეგ, გვერდით, ცხელი
დი იყო მიბმული. დღეს, მოედანზე, კინაღამ ატირდა გასპარა. თიას მიმართა: აიჩეჩა, კისერი წაიგრძელა, ერთი მაგ- შოთის პურები და ერთი ქილა მაწონი
ბაგრატიონთა ქვის ხელი იდგა, რო- – აჰა, აგერ გამოჩნდა მეფის მას- – მრავალი რამ არის გაუგებარი რად ჩაახველა, – „ჯანდაბა თქვენიო”, დაულაგეს.
მელიც გიორგი მეფის ძალაუფლებას ხარა, ებოთია, მოდი, გავაჩეროთ და დღეს ჩემთვის. არ ვიცი, ვინ ვარ და – დააყოლა და მეფის ხმის მიბაძვით ასე და ამგვარად, მეფის სიტყვის
განასახიერებდა. მანდატურიც მეფის რაღაც-რაღაცები ვკითხოთ, მას უკეთ სად ვარ. მეფის სიტყვა მაინც განმი- დაიწყო: მიბაძვით ირჩენდა თავს ნამასხრალი
ხელთან აღმართულიყო, ხალხს ათვა- ეცოდინება, თუ რას აპირებს მეფე, – მარტე, მასხარათა შორის უმასხრე- – ბიზანტია უაღრესად ბო- ებოთია, რომელიც ცხელი, მოწითა-
ლიერებდა და გამოთქმით, მკა-
ფიოდ ამბობდა:
– უზენაესი მეფე გიორგი,
შოთა - რუსთავის
ღვთის ნებით, მეფეთ-მეფე აფ-
ხაზთა, ქართველთა, რანთა,
კახთა და სომეხთა, შარვანშა და
შაჰანშა და მბრძანებელი ყოვ-
ლისა, აღმოსავლეთისა და და-
სავლეთისა, აწ და მოიხსენიების
„მახვილად მესიისა”. ყოველნი
სულთანნი და მბრძანებელნი
ჯაყელთა 1000 წელი

აღმოსავლეთისა და მაშრიყ-
მაღრიბისა, უკეთუ არ აღიარებს
გიორგი მეფის ხელმწიფებას, ამ
მახვილითვე განიგმირება და გა-
ცამტვერდება.
თქვენ კი, ერო, სამეფოისა
ლო შოთის პურისა და 10 მარჩილის

დანახვისთანავე ღვთაებრივი ცეცხ-
ლით აღივსო და მეტად მრისხანე სახე
მიიღო:
– მე, მეფეთ მეფე გიორგი,
ამირანის ქვეყნიდან, იაპეთოსი, სუ-
ლიერი სამყაროს წარმომადგენელი,
ბრძოლას ვუცხადებ ბნელეთის მო-
ციქულებს, წყეულ სელჯუკებს, დი-
ონისეს ქვეყნის დასაცავად, ვაზის
გუშაგი, ვებრძვი შემოჭრილებს ისევე,
როგორც, ტროას უფლისწული, ვეფხ-
ვისტყაოსანი პარისი, აღვიჭურვები
მშვილდითა და მახვილით და გავალ
საბრძოლველად, გავალ ისევე, რო-
გორც ტროელი პარისი გავიდა აქი-
ლევსის მოსაკლავად.
– რაო, მასხარავ? რა იგუ-
ლისხმა მეფემ ამით? – იკითხა გა-
ოცებულმა სოლომონამ, რადგანაც იმ
სახელებიდან, რომლებიც, საოცარი
მახსოვრობის უნარის მქონე ებოთიამ
ჩამოთვალა, ვერც ერთი ვერ შეიმეც-
ნა და ვერ გაიგო.
– სუ, სუ, მერე აგიხსნით,
აღარ შემაწყვეტინოთ, – კბილებში გა-
მოსცრა ებოთიამ და განაგრძო:
– სიტყვა-სიტყვით გეუბნე-
ამისა, გევალებათ, ლაშქარს მეფისა- აცუნდრუკდა სოლომონა და გასპა- სო. გვითხარი, ბოლო ნადიმზე მეფე ჭავდა და ამცირებდა ჩემს ერს, მტრი- ბით თქვენ, ერისთავნო, განთავისუფ-
სა დადგეთ. ყველას არ უხმობს სამ- რას ხელი გადახვია. როგორ გაართე და, ისიც გვითხარი, საგან გიცავო, ეხუმრებოდა მას, წამ- ლდით მტრის შიშისაგან, განა იაფე-
სახური მეფისა, მხოლოდ მკლავით – აღარ არის მეფის მასხარა, გა- რა ბრძანა ჩვენმა მაღალმა და უხვმა, დაუწუმ, ჩემი ერიც იჯერებდა ამ ხუმ- ტური მოდგმისა არა ვართ. თუნდაც,
ძალიერთა და მუხლით მგლურთა, ვი- მოაგდეს სასახლიდან ეგ ბედოვლათი, მდაბალმა და ლაშქარმრავალმა ხელმ- რობას და ყოველ წუთს კონსტანტი- უფალმა ჩვენმა იესო ქრისტემ, არ
საც სურს გაიწვრთნეს მშვილდოსნად მორჩა! – სახე მოექუფრა გასპარას, წიფემ. ნოპოლში გარბოდა, იმისათვის, რომ გვაუწყა ანი და ჰოი რომ ჩვენ ვართ,
და შუბოსნად მეფისად, საბრძოლო რომელიც ებოთიას მაინცდამაინც არ – უზენაესი მეფე გიორგი, ღვთის თავისი მეფე, რამენაირად დაესმინა წარღვნის შემდგომი კაცობრიობისა?
მანქანების ამწყობად და კედელთა სწყალობდა. ნებით, მეფეთ-მეფე აფხაზთა, ქართ- და დაემდაბლებინა ბერძენთა თვალ- ებოთია, შეჩერდა, ხმის ტემბრის
დანგრევის ოსტატად, ფაროსნად და – ეგ კუზიანი და ბოროტი კაცი ველთა, რანთა, კახთა და სომეხთა, ში. სინამდვილე კი მე უნდა გითხრა შეცვლას შეეცადა და როდესაც გა-
ტაიჭოსნად მეფისა – გამოდით, დღე- აღარ დამანახოთო, – უთქვამს ვირ- შირვანშა და შაჰანშა და მბრძანებელი და გაუწყოთ, არავინ არის იმგვარად დააწყო თავისი ხორხისეული სიმები,
სა შაბათისსა, ქალაქის ათასეულის შელ ნაყიფჩაღარს და მაგიტომ გა- ყოვლისა აღმოსავლეთისა და დასავ- დამცირებული, როგორიც საკუთარი ერისთავ ვირშელს მიჰბაძა და სადაც
დასაარსებლად... მოუგდიათ სიმართლის მქადაგებელი ლეთისა, უკიდურესად განარისხეს ხელმწიფის უცხო კარზე დამსმენი ადრე იდგა იმის მოპირდაპირე მხარეს
მანდატურმა თითქმის თავისი მასხარა სასახლიდან, – ჩაილაპარაკა თავისმა ქვეშემრდომებმა იმ დიდ და დამჩაგვრელი. ბერძნები არაერთ- გადახტა და წამოიძახა განგებ, ვითომ
სათქმელი მოათავა რომ, ხალხი აირ- კირითხურო თევდორემ. ლხინზე, რომელზეც მე მეფის მარცხ- გზის მოვიდნენ ჩვენთან სამტროდ, და შეზარხოშებული ხმით, რომელიც
დაირია, ყველა ერთმანეთს ეკითხე- – არ ვიცი თქვენი და, მე, ებოთია ნივ ვიჯექი, რათა ყველაფერი კარგად ჯერ კიდევ უხსოვარ დროს ელინები ვირშელს ახასიათებდა:
ბოდა იმის შესახებ, თუ რა იგულისხმა ძალიან მიყვარს, ჩემი ძმაა! – ხშირად დამემახსოვრებინა და შემეცნო. მოცურავდნენ ევქსინოს პონტოზე – მეფევ ბატონო, ნება მიბო-
მანდატურმა თავის სიტყვაში და რას იმეორებდა სოლომონა და ებოთიას – რაო, მეფე გიორგიმ, რატომ ერთი მიზნით – რათა ოქროს საწმისი ძეთ, გითხრათ, არაფერი ვიცი იმის
ნიშნავდა მესიის მახვილობა მეფისა. სანახავად წავიდა, ბრბოში ებოთიას გამოგაგდო, თუ მის ფერხთით იჯექი გაეტაცათ. შემდეგ გამოჩდნენ არაბე- შესახებ, რომელიც ეხლა ახსენეთ,
– მეფე ჯარს კრებს, როგორც პატარა, უცნაურად მოსიარულე ფი- გატრუნული? – იკითხა ერთმა კალა- ბი, მათ ჩვენი დანარჩუნება მოკაკვუ- როგორ ვარ, ბოლო თუ პირველი ვარ
ჩანს, მაგრამ რა მიზნით და საით მი- გურას დაუწყო ძებნა და, ბოლოს, ხმა- ტოზმა და მასხარას გარშემო შემოკ- ლი ხმლებითა და ალაჰის მრწამსით და პირიქით – ქალაქელებისათვის სა-
დის ეს ჯარი – შეეკითხა თავის ამხა- მაღლა აყვირდა: რებილ ხალხს თვალი ჩაუკრა. გადაწყვიტეს. მათაც ვებრძოდით და ძულველ ვირშელს მართლაც კარგად
ნაგებს მაღალი, ბრგე, წვეროსანი და – ებოთია, მასხარავ, სად ხარ, – არაფერიც არ გამოვუგდი- გავიმარჯვეთ, შემდეგ კი არაბთაგან მიჰბაძა ებოთიამ და უშობელს დაემს-
უკვე გამელოტებული, ოცდაათიოდე კაცო, ვეღარ დაგინახე! ვარ, პანღური არ უთავაზებია მეფეთ- განთავისუფლებულებს მოგვადგნენ გავსა.
წლის კალატოზი სოლომონა. – რა გინდა, შე ბელტიყლაპია, მეფეს, ჩემთვის, მე ამაყი კაცი ვარ ველური სელჯუკ-თურქები, მოგვადგ- – ვირშელ, ყოველივე ეხლა მო-
– შენი ომი დამთავრდა, სოლომო- სოლომონა? – ღვინის სარდაფის კი- და როდესაც ჯამაგირი დამიგვიანეს, ნენ და ზღვა სისხლი დავღვარეთ მათ- მისმინეთ, – ხომ მოგვივლინა უფალ-
ნა, თავზე თმა აღარ შეგრჩა მუზარა- ბიდან უეცრად თავი ამოყო ებოთიამ თავად წამოვედი, – თვალები დახუ- თან ბრძოლაში, წავიშალეთ, წავილე- მა ანდრია პირველწოდებული და შე-
დის ტარებით, ეხლა კალატოზი ხარ და ყველამ შეხედა მის გაყვითლე- ჭა და მხრებში გაიჭიმა ქონდრისკაცი კეთ, მაგრამ გამოგვიჩნდა კაცი, ჯერ მოიყვანა იგი სამცხით, სადაც არის
და მორჩა! – უთხრა შავგვრემანმა ბულ, დანაოჭებულ სახეს, ფართოდ ებოთია, ერთი ცრემლი კი დაუგორდა კიდევ უწვერ-ულვაშო იყო, როცა ის სამშობლო ქართველებისა, ხომ ასეა?
გუჯამ და მოწყენილად ახედა მანდა- გადიდებულ თვალებს და მოწითალო, თვალზე, მაგრამ იმ წამსვე მოიწმინ- გამოჩნდა, ჩემს პაპაზე ვამბობ, ხალ- – ასეა, ვირშელ, – რიხით წარ-
ტურს, რომელიც მოქალაქეებს ზემო- ჩამოშლილ ქოჩორს. და, დაახველა, ხალხს მკაცრად მი- ხო – დავითზე. სწორედ მან დაატაკა მოსთქვა ებოთია მასხარამ და, თით-
დან დაჰყურებდა და, ხანაც, ნარიყა- – შიმშილობს ეს საწყალი, ეტყო- მოავლო თვალი და უთხრა: იაფეტური მჯიღი სელჯუკ-თურქებს ქოსდა ყანწი გამოცალაო, მაწვნის
ლას ციხისკენ გაურბოდა თვალი. ბა, – ჩაილაპარაკა სოლომონამ და – თუ ათ მარჩილს მომცემთ, და მიანგრია მათი სამხედრო ძლიერე- ქილა მიიტანა ტუჩებთან.
– რატომ, რა? ჯანი კი მაქვს და ეს ხმამაღლა წამოიძახა: ყველაფერს მოგიყვებით, თუ რა ხდე- ბა. – მაშინ ეხლა ესეც ისწავლე
კალატოზობაც მომბეზრდა. ლაშქრო- – ჩემს ძმას, ებოთიას, ჩემი ვალე- ბა სამეფო კარზე და საით მიდის ქვე- – იაფეტური მჯიღი რა არის, ჩემგან, ვირშელ, სვიმონ კანანელი
ბა და ალაფი კი ჩვენი საქმეა, ბიჭო, ბი და მე – მისი სამეფო ჯამაგირი. ყანა, თუ არა და, თქვენ თქვენთვის და ებოთია მასხარავ, გაგვაგებინე ერთი ხომ შემოვიდა აფხაზეთით საქართ-
გუჯა! – რაო, ებოთია, რას მემტერები, მო- მე ჩემთვის. – წამოიძახა კალატოზმა სოლომონამ ველოში, აი საიდუმ-
– რას ამბობ, ძმაო, არ იცი, ეტყო- ნატრება არ გაგიგია, შე კაცო, მოდი – მივცეთ, მივცეთ, 2 მარ- და გასპარას თვალი ჩაუკრა, ჩასუ- ლოება ანისა და 
ბა, შენ მხედრობის სიამენი, – იცი- აქ და მოგვიყევი თუ რა აზრი სუფევს ჩილს მე დავდებ, – თქვა კალატოზმა ქებული გასპარა კი შემოტრიალდა ჰოესი, ღირსი მამა
2018 წელი, იანვარი ლიტერატურული მესხეთი 3
პროზა
ანდრია იყო პირ- ხელს – ტარჰუს, რომელიც ჭექა-ქუ- ჯვალოს ლაბადა ისე შეათვალიერა, გადაუჭირა, რომელიც ნამასხრალს ვის ერისთავებს, გვითხარი ერთი და
 ველი ქრისტეს მო- ხილისაგან გვიცავდა და ბორეასის თითქოს ყიფჩაღის შეიარაღებას ზვე- კუზზე მოხვდა. ებოთიას კუზი აეწვა, დავიშალოთ – იყვირა სოლომონამ და
ციქულთა შორის, მიერ შიშ-ატანებულს სახლის ბილიკს რავსო. სოლომონას სიფრთხილე არ კინაღამ სულიც განუტევა, ყიფჩაღი იქვე, მიწაზე, ფეხმოკეცვით ჩამოჯდა.
ხოლი სვიმონი გვაჩვენებდა. სწორედ „ტარჰუ”, ანუ იყო უადგილო. ქართველები ნაყიფჩა- კიდევ ერთხელ უპირებდა მათრახის – ხო, კარგი, მოვუსმინოთ,
გახლდათ ბოლო მოციქული, ანუასიო ტარიელ არის მარდუკის ქართული ღარებს მჯიღებით ჩხუბში ადვილად გადაკვრას, რომ ებოთია უცებ წამო- თქვას ერთი, რა ბრძანა ხელმწიფემ,
- „ჰოი”, ჩაწვდი, გირშელ ბატონო, მე- სახელი და წინა სახელი მიქაელი ჯაბნიდნენ, მაგრამ ყიფჩაღი მუდამ იმართა და ყიფჩაღს გააფთრებით ეძ- – ამოილუღლუღა გასპარამ, რომელ-
ფეთა დარ საიდუმლოს ჩვენსას? მთავარანგელოზისა. მარდუკსა და შეიარაღებული დადიოდა და ასე ჩხუ- გერა, მეფის მიერ ნასწავლი ილეთით საც გუჯამყურზე თევდორეს მიერ
– ჰო, – დაიძახა თანხმობის ტარჰუს გამოქვაბულებში მუდამ ბი ხშირად შეტაკებაში გადაიზრდე- „ზურგულით” წამოიღო, ნამეტანი კი მოტანილი ყინულის ნატეხი დაადო
ნიშნად მასხარა ებოთიამ და ისე შე- ვეფხვის ტყავით მოსილს ხატავდნენ. ბოდა ხოლმე. ემძიმა, მაგრამ ზღართანი გაადენინა. და ტკივილი დაუამა.
ბარბაცდა, თითქოს გული ერეოდა ქართველი ხალხი, იბერიელებითა და – ჰა, გამეცი ხმა, ბიჭო, ვინ – ვაჰ, ებოთია, ებოთია, შენ – ჰმ, – მკაცრად ამოიოხრა
და თავი დამძიმებოდა, ლხინისმოყ- კოლხებით, მესხებითა და მთიელე- ხარ და ვის შეაგინე – კვლავ კითხა გენაცვალე, – ყვიროდა სოლომონა, ებოთიამ, რომელიც კვლავ „მეფეს”
ვარულ, მაგრამ სმას მიუჩვეველ ვირ- ბით, შავშებითა და პარხლელებით, ქუჩის კუთხეში მიჩიხულ უცნობს სო- რომელსაც სამი ყიფჩაღი გამეტებით დაემსგავსა და ხმის დაყენება დაიწყო.
შელ ნაყიფჩაღარის მსგავსად. ყველანი წმინდა მიქაელის ქვეშ და- ლომონა კალატოზმა, როცა მის უკან სცემდა, მაგრამ სოლომონამ ჯიღე- – მიდი, მიდი, ცოტა გავერ-
– ამ კაცს აღარ დაალევი- ვიარებით. წმინდა მიქაელის გარდა, მდგარმა გასპარამ იგრძნო, რომ ეს ბით სადაც მისწვდა, მომხვდურებს თოთ, თორემ ნამათრახალი სხეული
ნოთ, ხალხო, სამეფო თათბირის წინ წმინდა გიორგი გვიცავს და გვამხნე- ამბავი კარგად არ დამთავრდებოდა, თავ-პირი დაუნგრია და დაუსისხლი- ეხლა უფრო მეწვის – ამოიოხრა გუ-
– მეფის მსგავსი ღიმილითა და ჩაშ- ვებს, რომელიც ჩვენი სისხლის მიერი გაპარვა დააპირა, მაგრამ სოლომო- ანა. ჯამ.
ტერებით მიმართა ებოთია მასხარამ ნათესავია. წმინდა ნინო და წმინდა ნამ აქაც გამოსდო ხელი გასპარას, ბოლოს თავდაპირველი „შევუზ- – სმენა იყოს და გაგონება,
სოლომონას და გასპარაზე მიუთითა, გიორგი ხომ კაპადოკიელი მესხები გვერდით დაიყენა და ყიფჩაღს გა- რან” ყიფჩაღი წამოდგა თუ მოასუ- ვაგრძელებ მეფის ნათქვამს, კვლავ
ვითომ ის იყო ნაყიფჩაღარი ვირშელი. იყვნენ, ამიტომაც ჩვენში მათი სის- ცეცხლებული მიაჩერდა. ლიერეს თანამოძმეებმა, ჩხუბი შეწყ- „სამეფო ხმით” წამოიძახა ებოთიამ
– რა გინდა ებოთია ნამასხრა-
ლო, თიფლისელი სომეხი კაცი ვარ, ეს
ქალაქი როგორიც შენია, ისევე ჩემია –
აილეწა გასპარა და ბრბოს მიტოვება
დააპირა რომ, სოლომონ კალატოზმა
მკლავში მკლავი მეგობრულად გა-
უყარა და შეაჩერა, რადგანაც ებოთია
სამეფო მონოლოგს აგრძელებდა და
სიტყვებს ჰკაზმავდა.
– ვირშელს თაფლი მიართ-
ვით და მომისმინეთ ეხლა, მთავარს
გაუწყებთ:
– მამამ ჩემმან შეარბილა
ლაშქრობები სელჯუკ-თურქთა მიერ
დაკავებულ მხარეებში. ამასობაში კი
თურქ-სეჯუკები გამამაცდნენ, ფეხი
მოიდგეს, კვლავაც ჩვენს მხარეში
შემოსაჭრელად ემზადებიან. ჩვენი
ძმები – ანისელი სომხები, უკიდურე-
სად გაავერანეს. დაზვერვამ მომი-
ტანა ცნობა, ხალიფას თავისი ხმალი
გამოუგზავნია სელჯუკთათვის, ეს კი
რას ნიშნავს – ქრისტიანების გატეხ-
ვას და საბოლოო დაპყრობას ქრის-
ტეს ქვეყნისას. ვინ არის ქრისტეს ქვე-
ყანა და რჯულის მახვილი?
– შენ ხარ მეფეო, შენ ხარ
მეფეო – ვირშელის ხმით წამოიყვირა
მასხარა ებოთიამ მეფის პასუხად და
– რა გინდათ, ბი- ვიტეს, – „იაღვურარმან”, – საკმარი- და გარშემო მიმოიხედა. სოლომონა

ჭებო, შევიგინე ისე, აი ასე – სიაო, – წამოიძახა ყიფჩაღმა და მისმა და გუჯა, იქვე მიწოლილი გასპარა და
პატრონი
თქვა ჟღალთმიანმა, მაღალმა რაზმელებმაც მათრახები დასწიეს ათიოდე კაცი დარჩენილიყო მხოლოდ
ყიფჩაღმა, მისთვის ჩვეული, დაბლა. მის მსმენელად. ყველას აინტერესებ-
არეულ-დარეული ქართულით – როგორ ხარ, ბიჭო, ებოთია, და სამეფო საიდუმლო.
და შუა თითი ჰაერში ასწია. – ჩურჩულით ამბობდა გაშოლტილი – ერისთავნო, საქმე იმას კი
– მე შენ განახებ და მიწაზე გაშხლართული გასპარა. არ გვაუწყებს, თუ რა უნდა ვქნათ,
სეირს, ვინაა შენი, ბიჭო? მო- – ებოთია, მაგარი ყოფილხარ არამედ საქმე გვაუწყებს იმას, თუ
იხადე ეხლავე ბოდიში – შეს- შენ, აი კაცი, – მოთქრიალე სისხლი რაც ჩვენთვისაა, საიდუმლოდ გაც-
ძახა სოლომონამ და ყიფჩაღს მოიწმინდა გუჯამ და მასხარას გა- ხადებული და სახელმწიფოს მიერ
სოლომონას ხელი აუქნია, თქვენც ხლია – როგორც ათონელებმა სა- თვალებში ჩახედა, სადაც უკუნისი უღიმა. აუცილებლად ყურადსაღები. ეხლა
ამყევითო. ისინიც აყვნენ ვირშელის იდუმლოდ მასწავლეს, დღეს დადგა ბნელეთი დაინახა და უეცრად შედგა. – შევხვდებით და, გაგიპობ კი მოგახსენებთ მთავარ საიდუმლოს
ხმით მოყვირალ მასხარას: დრო საიდუმლოების გამჟღანებისა, – ყიფჩაღი ბოდიშს არ მოიხ- მაგ თავს, – მიაძახა სოლომონა კალა- ჩემსას, ათონზე მიღებულს – ებოთიამ
– შენ ხარ მეფეო, შენ ხარ მე- – მოემზადენით და უნდა გასწავლოთ დის – თუ გინდა ქალაქგარეთ გავი- ტოზმა მიმავალ ყიფჩაღებს და მათ ხმას კიდევ აუწია და წამოიმართა,
ფეო! – ცოტა ხანს აგრე ყვიროდნენ ესეც... ებოთია შეჩერდა. დეთ, შენ მშვილდი და ასი ისარი, მე მეთაურს „შევუზრანს”, რომელიც მსმენელებს თვალი მოავლო და თქვა:
ისინი და შემდეგ დადუმდნენ. – რა თქვა მეფემ, რა საიდუმ- კიდევ, მშვილდი და ათი ისარი და შემოტრიალდა და დამარცვლით წარ- – სანამ მთავარს გეტყვით, რადგანაც
– მართლაც, მე ვარ, მესიის ლოება გაანდო თავის ერისთავებს? დავკოდოთ ერთურთი, იყოს? – იყოს მოთქვა: საიდუმლო საიდუმლოა, მოსმენის
მახვილი, ჩემო ერთგულო მეგობრე- – იკითხა ცნობისმოყვარე და ოქ- – თქვა ყიფჩაღმა და მის უკან მდგო- – „კოჯრის ტყეში ამოდი, უფლება ყველას არ უნდა მივცეთ.
ბო, – განაგრძო მეფე გიორგი მესა- როსმოყვარულმა გასპარამ. სოლო- მებს გასძახა – „შევუზრანი აღვურ, ძმაო, იქა ვდგავართ, ციხესთან, შენ გიბრძანებთ, დაითხოვოთ დარბა-
მედ გარდაქმნილმა მასხარა ებოთიამ მონაც თვალებად და ყურებად იქცა, შევირან, აღმაყოი, არმანა”. ასი ისარი, ხმალი და შუბი, მე კი ჩემი ზიდან თქვენი მსახურნი, ყმანი, აბ-
და, უეცრად, წარბების აწევით, რაც გუჯა აღფრთოვანებით შეჰყურებდა – ვაააჰ, ბევრნი ყოფილან, მშვილდი და ათი ისარი, თუ გინდა ჯართ-მტვირთველნი და მერიქიფენი.
ასევე კარგად ახასიათებდა ქვეყნის ებოთია ქონდრის კაცს და თვალწინ წყეულები, – ჩაიჩურჩულა შიშისაგან პირველ სისხლამდე იყოს, თუ გსურს – ვაგრძელებ საუბარს. დარბაზის
მბრძანაბელს, წარმოთქვა: გიორგი მესამე ბაგრატიონს ხედავ- გაოფლიანებულმა გასპარამ და მიმო- კიდევ, მოკვდომამდის, ნება შენია...” კარნი ჩარაზეთ. ეხლა აქ ჩვენ დავრ-
– ჩვენ გვიცავს მიქაელ და. რამდენიმე მოქალაქემაც მოიხადა იხედა, რომ დაეთვალა თვითონ, რამ- – წადი, შენი... ჩაილაპარაკა ჩით მხოლოდ თორმეტი მოყმე. აი,
მთავარანგელოზი ჩემო რაინდებო, თავსაბურავი და ოფლი მოიწმინდა დენი იყვნენ და, უეცრად, მოისურვა კალატოზმა სოლომონამ და გაავე- ეხლა, შემიძლია გითრხათ ჩემი სათქ-
მიქაელ მთავარანგელოზს მუდამ იმის მოლოდინში, რომ ებოთია თავის სწრაფად გასცლოდა არემარეს გადა- ბულ ებოთიას მიუტრიალდა. მელი.
ეთაყვანებოდა ქართველი ხალხი, სათქმელს ბოლომდე იტყოდა. რეული სოლომონა, რომელმაც უკვე – ღირდა ეხლა 2 მარჩილად – „მეფეო”, სანამ საიდუმ-
ქრისტემდეც კი, როგორც მაუწყებდ- – თითო-თითო მარჩილი კი- 2 მარჩილი დაახარჯვინა ამ უსაქმურ ეს დღე, – ჩურჩულებდა მიწაზე დაგ- ლოს იტყოდეთ, კიდევ ერთი მაქვს
ნენ ჩემი მასწავლებლები – ათონელი დევ დააწყვეთ და გეტყვით, რა თქვა მასხარას მოსასმენად. დებული გასპარა, რომელსაც, გუჯა მოსახსენებელი – ამ სიტყვებით ისე
ქართველი მამები, რომლებმაც მე ამის შემდეგ მეფე გიორგიმ – გაიბ- – რაო, ბიჭო, ასი ისარიო? უვლიდა და თავს უხვევდა. ატორტმანდა ებოთია, რომ სოლომო-
ათონის მთაზე წამიყვანეს და სა- ღინძა ებოთია და მოლოდინში მყოფ- შენ რა, ყველაფერს ისრებით ითვლი? – რა მოგივიდა, გასპარ? – ნა მიხვდა, ვისაც განასახიერებდა იგი,
იდუმლოდ, იქ ორი წელი მზარდეს, მა ბრბოს წინ გაიარ-გამოიარა. – არ დააცალა სიტყვის დამთავრება იკითხა მუდამ პირმოცინარმა სოლო- „სულელი ვირშელი” – ჩაიჩურჩულა
მე, მეფემ თქვენმა, შევითვისე ის – რა ვქნათ, ხალხო, არ მივ- ყივჩაღს, სოლომონა კალატოზმა და მონამ. სოლომონა კალატოზმა და ებოთიას
სიბრძნე,რომელიც არც ერთმა არ ცეთ? აჰა, ჩემი კიდევ ერთი მარჩილი, სანამ იგი თავისიანებს მოუხმობდა, – შეხედე, რა სჭირს, ყური მიაჩერდა.
იცით და არც გაგეგებათ, ამ სიბრძ- ვინც არ დააგდებს მარჩილს, მაშინ ერთი ისეთი მიცხო ნაყიფჩაღარს, აღარ აქვს ცალი. – „მეფეო”, თუ ჩემი მსახურ-
ნის დასაწყისი საით იპოვოთ. სიბრ- წავიდეს, გნებავთ გაგება საქმისა? რომ შეტორტმანდა და, როგორც ცი- – თქვა გუჯამ და გასპარა გვერ- ნი და აბჯარმტვირთველნი დაით-
ძნე ძაფს წააგავს, გორდიას კვანძი გადაიხადეთ, თორემ, ხომ ხედავთ, არ ხის გოდოლი, იმგვარად ჩამოიშალა. დზე გადაატრიალა. მართლაც გასპა- ხოვეთ, მაშინ მანდ რომ გიზით,
ხომ გაგიგიათ, ალექსანდრე დიდმა ლაპარაკობს – გასძახა ხალხს სოლო- – ვაჰ, რა მაგარი სთხლიშე, რას ყურის ადგილას დაბეჟილი, ბას- მარცხენა ფერხთით, შეჩვენებული
რომ გაკვეთა. სიბრძნის გაკვეთა არ მონა კალატოზმა და თავისი მეორე ნაყიფჩაღარს? – თქვა გაკვირვებულ- ტურმის მსგავსი, ხორცის სისხლიანი ქონდრისკაცი ებოთია, რომლის ნა-
შეიძლება, მას საწყისი უნდა აღმო- მარჩილი ებოთიას გაცვეთილ ხალი- მა გასპარამ და ამ დროს ყიფჩაღის ნაჭერი ედო. მასხრევზე მე არც მეცინება და ვი-
უჩინო და ნელ-ნელა განათლებით ჩაზე დააგდო. გასპარამაც დააგდო ერთგულმა თანამგზავრებმა, ათმა – ვაჰ, შე საწყალო, მე კი... საც ეცინება, იმან იკითხოს, დავით-
მიჰყვე, სწორედ ამას გეუბნებით, მეორე მარჩილი ებოთიას ხალიჩაზე, კაცმა, სამხედრო მწყობრის მსგავსი მემგონი, გადავრჩი – იმეორებდა სო- ხოვოთ ეგეც – ვირშელის ხმით ღლა-
ეხლა – ათონელ მამამებმა, 12 წლი- რადგანაც ანისის მხარის სომეხთა გუნდი თვალის დახამხამებაში შეკრეს ლომონა და ნამასხრალ ებოთიას ეხ- ბუც-სლოკინით თქვა ებოთიამ.–
სა ვიყავი, როცა მაუწყეს, რომ მე მიწების გამოხსნის შესახებ ამბის გა- და ყველას, მათ გარშემო, მათრახე- ვეოდა – შენ რა კაცი ყოფილხარ, რო- ეხლა არ მითხრა, ძმაო, მასხარავ,
ვარ მესიის მახვილი და ეს ხალხი, გება ეწადა ძლიერ, რათა საბოლოოდ ბით ცემა დაუწყეს. გორ წამიქციე ყიფჩაღი, შენ გენაცვა- რომ შენც გამოგაგდეს იმ კრებიდან,
თქვენ და თქვენი ერი, ერისთავებო, შემოხიზნული ცოლისძმისათვის, – ვაჰ, დაიგმინა გასპარამ, ლე, მასხარავ, ჰა, ხომ არ დაგკოდეს, თორემ, იქნება, გადავირიო – შეშ-
გახლავთ მიქაელ მთავარანგელოზის ანისში დაბრუნების კეთილი ამბები რომელსაც ერთ-ერთმა წითელსახიან- ბიჭო? ფოთდა სოლომონა და ნამათრახალ
ერი, რომელიც კაცობრიობას სელ- ეუწყებინა. მა მომხვდურმა, ჯერ წიხლი ჩააზილა – არაფერია, გადავრჩი, – ჩა- თავზე ხელი გადაისვა.
ჯუკ-თურქთაგან გადაარჩენს და და- – მრავალმა დაყარა მარჩილი სტომაქში და როდესაც გასპარა იმ ილაპარაკა ებოთიამ და გუჯას მიეხ- – ებოთიავ, ჩემო კარგო, ვირ-
იფარავს. აი, შემომხედეთ მე, მეფეს ებოთიას ხალიჩაზე, ზოგი კი მიტ- იმედით, იქნება დამინდონო, ჩაიკეცა, მარა გასპარას წამოყენებაში. შელის რჩევა ჩემთვის მისაღებია – და-
თქვენსას. რიალდა და გინებით გასცილდა იქა- გადარეულმა ყიფჩაღმა უსასტიკესად რიგითი თფილისური ჩხუბის შემ- ტოვე დარბაზი და კრების დამთავრე-
ებოთია გაიბერა, უსუსური მკერ- ურობას. გადაუჭირა ვირის ხლიშტისაგან, ანუ დეგ, ხალხი გაიკრიფა. ებოთიას და ბის შემდეგ გიხმობ! – კვლავ ომახი-
დი წინ იმგვარად გამოაგდო, თითქოს გინებაზე სოლომონა კალატოზმა ფალოსისაგან გამოქნილი მათრახი გუჯას გასპარა ზურგზე გაედოთ და ანად თქვა ებოთიამ და გაიტრუნა.
ჯანმაგარი მეფე იყო და ამეტყველდა ყურები ცქვიტა და აქეთ-იქით მიმო- ბეჭებსა და თავში. სახლში მიტანას უპირებდნენ... – ეხლა არ გამაგიჟოთ, მარ-
– მათი, ათონელების სიტყვით გას- იხედა, ვიღაც მიმავალი კაცი დაინახა, გასპარა გადაქანდა და დავარ- – რა ვუყოთ, ახლა, ამას? გა- თლა „გიჟვრაცუებო”, დამიბრუნეთ
წავლით, მიქაელ მთავარანგელოზს, რომელსაც ლაბადით ჰქონდა თავი და, ყიფჩაღები წაქცეულს უფრო დაირევა მაგისი ცოლი, მრეცხავი გაი- ჩემი ორი მარჩილი – ლუღლუღებდა
კავკასიელები და იბერიელები, ანუ შებურული. სასტიკად უსწორდებოდნენ, ვიდრე ანე, ფული არ მივცეთ რამე? – იკითხა ცალყურახეული გასპარა, იცინოდა
ჩვენ, უფლის ჩვენის დაბადებამდეც, – ვის აგინებს ერთი ეს მუტ- ფეხზე მდგომს. მისი საქმე წასული პირმოცინარმა ხუმარა სოლომონამ, გუჯა და საგონებელში ჩაგდებულ
კარგად ვიცნობდით – ეს გახლდათ რუკი, იკითხა ძვალმსხვილმა და მჯი- იყო, რომ არა, ქონდრისკაცი ებოთია, რომლის ბრალიც იყო ეს ჩხუბი. სოლომონას მიჩერებოდა, რომელიც
ღმერთი მარდუკი, რომელიც მესო- ღოსანმა სოლომონამ, დამაგინებელ რომელიც თბილისელ სომეხს მხრებ- – მე მივცემ, – ჩაილაპარაკა ვერცხლის ქუჩის დაღმა მიუყვებოდა
პოტამიიდან მოყოლებული, ამ მხა- უცნობს გამოეკიდა, უცნობი შემოტ- ში მისწვდა და საყოველთაო წიოკისა ებოთიამ. გზას და იღლიაში ამოდებული შოთის
რეში მცხოვრებ ხალხს განაგებდა, რიალდა, ისიც ჯანმაგარი ჩანდა, სახე და ყვირილით, თრევა-თრევით გაარი- – მოიცა, მოიცა, შენ ხომ შენი პურებით მიარღვევდა ნელ-ნელა ჩა-
კავკასიელი მთიელები და ჩვენ ქარ- ყიფჩაღს მიუგავდა. და იქაურობას, თუმცა, ებოთიასაც სათქმელი გაქვს დასამთავრებელი, მოწოლილ ბინდს.
თველები, მიქაელ მთავარანგელოზს – ვის აგინებ, ნაყიფჩაღა- მოხვდა, – მისკენ წამოსულმა ერთ- რაო, რა ბრძანა ჩვენმა ხელმწიფემ,
ვუწოდებდით განსაკუთრებულ სა- რო? – კითხა მას სოლომონამ და მისი ერთმა ყიფჩაღმა ებოთიას მათრახი რა საიდუმლო გაუმჟღავნა მან თა- გაგრძელება იქნება
პოეზია
ვით სატრფო ხარ...”
ეკატერინე თავადზე გათხოვდა...
წერილი 6 შენი ვარსკვლავი თურმე მიცდიდა...
განჯიდან მოვქრი ლამაზი ფიქრით,
როცა ერთურთის გულებს კოდავს
ორი მგოსანი...
და ისევ მარტო ხარ... ბარათაშვილის გამოქცეული ცოდვილ მიწიდან... კატრინ, მიყვარხარ... ვიცი
შენა ხარ ჩემი ვარსკვლავ(თ)გოგონა ამას ცოდვად ჩათვლიან...
და ისევ მარტო ხარ... გადმოძახილი XIX ს-დან და შენს კულულებს შევეხო უნდა... მინდა გავიქცე განჯის ქოხის
XX-ში გალაკტიონს... ეს ცრემლი არა –ლექსი მოგორავს მძიმე ერდოდან...
წერილი 3 და შეჩერდება მაგ ლამაზ გულთან... რომ მივეახლო ქაშუეთის კედლებს –
თუ გალას მუზად სულ ჰყავდა მერი სანთლიანს,
ჩინოვნიკური მბოჭავს და მუხლმოდრეკით ღმერთს
და გალაქტიკა ლექსით ეკავა...
მუნდირი... მე კატინა მყავს – ყაყაჩოს ფერი წერილი 10 შევთხოვო ჩვენი შენდობა...
და სულ მეძახის: “შენი ეკა ვარ...” ტატო ეკატერინეს _ კატრინ, მიყვარხარ... და ეს გრძნობა
მთავარანგელოზ რაფაელს უშენოდ განჯის დღეებს ვერა
მერანის
შევთხოვ, ვთვლი,
რომ მომაცილოს ამ წყეულ განჯას... რადგან დარდები შემომესია...
კვლავ მელანდება ყაბახზე ვერხვი – შენა ხარ ჩემი ფრესკა გელათის
რიჟრაჟზე თრთვილის რომ და პარაკლისის ხარ ეკლესია...
ვაჟა ისხამს მარჯანს...
შენ დედოფლური სევდით ირთვები,
ოთარაშვილი მოვალეობის მძიმეა ხარკი... წერილი 7
დატყვევებულა ბეჭდით თითები, არც ჩემებრ შაეყვარები... (პოეტური ჰიპერბოლები – ბარათები ლექსებად -
პირჯვრის წერითაც ვერაფერს
წერილი 1 არკვევს...
(ხალხურ მოტივზე) „ნიკოლოზ (ტატო) ბარათაშვილისა და ეკატერი-
შენთან შეხვედრა ისევ მწყურია
მარტოსული ტატო... და ჩინოვნიკის მბოჭავს მუნდირი...
მკერდში მიპყრია ტრფობისგან ნე ჭავჭავაძის სიყვარულის ისტორია...”)
პირგალესილი დანები...
1845 წ. კატრინ, მივდივარ... დასასრულია...
რიყეზე ჩაველ, ვთევზაობ... ბადეს
და დასასრული არის... მუდმივი...
მე თვითონ გავები...
აქ უშენოდ ყოფნას ჰქვია ტანჯვა, არც თავი მახსოვს, არც ბოლო და დაღამება დიდი
შუბლს მიცხელებს ნახჭევანის
ჰავა...
წერილი 4 აღარც სახლის კარები...
სულ მელანდება კატინა...
მოურავისა...
რა შორია თბილისიდან განჯა – ტფილისი ისევ მწვავს მისი ცეცხლის ალები...
შენ მეკითხები: სააკაძე რისთვის
აქედან კი ფიქრით წუთში ჩავალ... ძილშია... ქამარ-ხანჯალზე მკიდია –
გაწირეს?
კატერინა, უსასრულოდ გნატრობ, ნახიჭევანის ქალები...
არადა იყო უშიშარი, ქველი,
დუელში ვთხოვ შენს მეუღლეს - ამინთე ერთი სანთელი –
ხედავ, შენს ნახვას უკვე მიშლიან – უბრალო...
ვერანს... ავაზისა მაქვს თვალები...
ეკატერინე, ჩემო კატინა... გოლგოთისაკენ მიდის მისი
ამ ლექსს გიწერს მარტოსული არც ჩემებრ ვინმეს უყვარხარ...
ალბათ ტფილისი ისევ ძილშია ტანჯვის გზაწვრილიც,
ტატო, არც ჩემებრ შაეყვარები...
და ჩემმა ლექსმაც გული გატკინა... რომ შეჰღაღადოს: „მომიხსენე
შენთან ატანს თავისივე მერანს... განჯაშიც ახლა ძალიან ცხელა, ჩემო უფალო!...”
ცა აუვსიათ გვალვისფერ წერილი 8 განჯა-ნახჭევანს გადუარა მისმა
წერილი 2 ღრუბლებს...
გონჩა-ბეგუმის გამომყვა წყევლა – წვიმაში განჯა...
მერანმაც...
ფეხქვეშ გათელა ერევანიც, დელიც,
საკურთხეველთან... ხანის მალულად რომ ვესაუბრე... ბაღდადიც...
სული ობოლი უშენოდ კვნესის... წვიმამ ამიწვა ხელისგულები, მაგრამ მის დიდ გულს, მხოლოდ
“შემონახულია ცნობა, რომ ხედავ, შენს ნახვას უკვე მიშლიან... რადგან მეგონა შენი ცრემლები... ქართლის ტრფობა სერავდა...
პატარძალს – და იძერწება ტკივილში ლექსი, აჰა, ყაყაჩოს თაიგულები, – და გმირის თვალებს ალეპოში
ეკატერინე ჭავჭავაძეს, ქაშუეთში მაგრამ ტფილისი ისევ ძილშია... მიყვარხარ, კატინ, შემოგევლები... ამოაღამდა...
საკურთხეველთან გული ჩემი ლექსები რომ მოგაბარე, ეჰ, კატერინა... ქართველობას
ეგ ჩემი სულის ნაპერწკლებია... ბევრჯერ მოუვა
შეუწუხდა...”
(არქივიდან)
წერილი 5 ნინო რასა იქმს? ანდა ბარბარე ? მსგავსი შეცდომა... რადგან
ზეციური ქორწილი... ცას ვარსკვლავებად თუ აწვებიან... შური ჩვენი დაღია... ზეცაში მიმაქვს,
საკურთხეველთან გული
ბარათაშვილი გიგზავნი ბარათს, განჯას ვიხსენებ შვილშეწირულ მხოლოდ ჩემი ხარ... არც ყოფილხარ
შეგიწუხდა, ეკა,
დამღალა განჯამ, სიშორის დარდმა... მამაც მოურავს სხვა არავისი...
თითქოს ქაშუეთის მადლობა კატინ, ჩემი ლექსები,
..... და რაც ეხლა გვჭირს ივერიელთ– დაისხი ღვინო... შესანდობარს
კედლებმაც დაიგმინა... რომ შეუნახე შთამომავლობას...
სიტყვა – დროსა და მანძილს ჩვენზედ ახია... უხდება ჭიქა...
წუთით გაირინდა ზარების რეკვა, ზეცაში ვეღარ ჩამოგეხსნები –
დაფარავს, წაიქცევა და... აივსება ცრემლით
მხოლოდ მნათე ბუტბუტებდა: ცაში არ არის მტრობა-ჯავრობა...
რადგან მერანი არავის გავდა... სასმისი...
“ღმერთო, ამინ...” აქ შეხვედრებსაც ვერვინ
დაგვიშლის,
წერილი 11
ალექსანდრე ჭავჭავაძეს სახე
გაეყინა – ვერც გაგათხოვებს აქ უკვე წერილი 9 განჯის ქოხიდან... წერილი 12
ვერვინ...
სამეგრელოს დედოფალს
ნუ გეშინია რუსულ ქარიშხლის, ვარსკვლავ(თ)გოგონას... “საშინელი ქოხი – ასე უწოდა ერთ- მერანის მისტერია –
უმზერდა...
გქონდეს იმედი ტატოს და მერნის... კატინას... მა თანამედროვემ იმ სახლს, სადაც ორი საუკუნის შემდეგ ...
ჰოი, ტატო, ცხოვრებისგან
და მუდამ შენთან ერთად ვიქნები, ნიკოლოზ ბარათაშვილმა უკანასკ-
გარიყულო,
დიდება უფლის ღვთიურ ნელი ღამე გაატარა...”
დარჩენილო საკუთარ მუზებთან... ბავშვი ვუშლიდი როცა ცას ძინავს კატრინას… საუკუნეებს
წყალობას...
სწორის დაკარგვა შეგრჩება მკლავებს– ვერ წაუშლიათ მისი მშვენება...
არ დაცემული მიწას ფიფქების არქივიდან
ხსოვნაში, არა სწყდებოდა ზეცას ტატოც ტრფობისგან განუკურნელი
მოგვეფინება ტკბილი გალობა... არცერთი ქალის შედარება
საყურის თამაში – იდუმალ ნანახი... ვარსკვლავი... დარჩა და, აბა, რა ეშველება...
აქ ჩემი ცოლი იქნები კატინ, შენთან არ მოვა,
ციება შეგხვდება, განჯაში, ოღრაში დღეს კი მოწყვეტილს ვითვლი მიდის დრო-ჟამიც... ეცვლება ფერი
ზეცაში ჰქვია რადგან რადგანაც შემხვდი უცნაურად,
და ოხრად დაგრჩება სატრფო და ვარსკვლავებს, საყდარ-მონასტრებს, მეჩეთ-
ორს წყვილი... ვით მშვილდოსანი...
ყაბახი... შემიპყრობს სევდა ხან მიზგითებს…
თავს დაგვადგება მზის ათინათი ეს სიყვარული, ვფიქრობ,
“არ დაიჯერო, თუ გულსაკლავი... და სიყვარულზე ღვთიურ სიმღერით
და დაიწყება ჩვენი ქორწილი... უფრო არის კარმული,
და ამღვრეული ღრუბლების იქით, დედა სამყარო ისევ გიზგიზებს...
ახალი გამო
ცემები
სიჩუ მ ის მოყ ვარულ ი
(ნანა ბაგრატიონ-დავითაშვილი)
2017 წლის გიორგობისთვის ბოლო მა რომ იგი სიკეთე ჰქმნას, რის შემძლებე- რაღდანს, უწმინდესსა და უნეტარეს ილია სრულებითაც არ გამკვირვებია, ახლა-
დღეებია. ლიც არის, ქვეყნიერებაზე უბედურნი აღარ მეორეს, რომლის სიბრძნითა და სულის ხან, შუაგულ ზაფხულში, რომ ეწვია მას
რამდენიმე მეგობართან სასიამოვნოდ იქნებიან”. სინათლით ვიკვებები ყმაწვილქალობიდან ღვთის განუზომელი ძალისაგან მომდინა-
საღამოგატარებული შინ დავბრუნდი. ალ- მაშინვე მოვერგე ტელეეკრანს საყუ- დღემდე...” რე შთაგონება და მზის ამოფრქვევასავით
ბათ, მიახლოებით, თერთმეტი საათი იქნე- რებლად. სასიამოვნო ჟრუანტელმა დამიარა, ერთბაშად დაიბადა „მკათათვის ხილვები”.
ბოდა. მაღალი გემოვნებით გაკეთებული სა- სული გამითბა და თვალებში სისველე მომე- ეს პატარა, თაიგულად შეკრული, მადლიანი
ვაღებ კარებს. შევდივარ ოთახში, სა- ტელევიზიო, რვა-ათ წუთიანი სიუჟეტი მო- ძალა... კიდევ ერთხელ დავრწმუნდი იმაში, და უგულწრფელესი წიგნი ალალი, ყოვლის
დაც ოჯახის წევრებს მოუყრია თავი. ზოგი მეწონა. რომ ცრემლი გულის პატიოსანი გამონაჟუ- დამტევი გულის ფეთქვა და შეუბღალავი,
ტელევიზორს უყურებს, ნაწილი კერძო გადაცემის დამთავრებისთანავე ტელე- რია ჭეშმარიტად დიდი აღტაცებისა და სი- უბიწო სულის ღაღადისია...” – ვკითხუ-
საუბრითაა გატაცებული. იქვე ბავშვებიც ფონით დავუკავშირდი ქალბატონ ნანას და ხარულისას!.. ლობთ წიგნის წინა გვერდზე.
ერთობიან. წიგნის ერთი ეგზემპლარის ჩუქება ვთხოვე. „სულიდან ამოზრდილი ყვავილები” წიგნის რედაქტორია ცნობილი პოეტი
უცბად, ტელეჟურნალისტის ნაცნობი მეორე დღესვე, ლექსთა კრებული – უწოდა ცნობილმა მწერალმა, ბატონმა ბატონი თემურ ჩალაბაშვილი,
ხმა ჩამესმა: „მკათათვის ხილვები”, ჩემს სამუშაო მაგი- ემზარ კვიტაიშვილმა ამ კარგი ლექსების ბუნებრივია, ქართული სიტყვის ორი
– „ძვირფასო ტელემაყურებლებო, დღეს დაზე დავიგულე. წიგნს და ასე ბრძანა კიდეც: შესანიშნავი ოსტატის, ბატონების – ემზარ
ჩვენი სტუმარია პოეტი და ჟურნალისტი მართლაც, ერთი ამოსუნთქვით წაკით- – „... ღრმა, უშუალო განცდის გარეშე კვიტაიშვილისა და თემურ ჩალაბაშვილის
ქალბატონი ნანა ბაგრატიონ-დავითაშვილი, ხულმა კრებულმა, „მაიძულა” რამდენიმე ერთი სტრიქონიც არ დაუწერია და ამიტო- პოეტური ტანდემი, მკითხველისათვის თავ-
ადამიანს ხელისგულზე თავისუფლად რომ სიტყვა მეც მეთქვა ამ ლამაზ გამოცემაზე, მაა, აუღელვებლად რომ ვერ წაიკითხავ დაპირველადვე მიმანიშნებელია იმისა, რომ
დაეტევა, საკუთარი ლექსების, ისეთი ახა- რომელიც ავტორმა მიუძღვნა სრულიად ძვირფასი ნანას ნახელავს, მის ნაფიქრ- ხელისგულზე დატეული მომცრო გამოცე-
ლი კრებულით...” საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქის, ნააზრევში, უპირველეს ყოვლისა, უფლის, მა, უსათუოდ მოიძევს თბილ ადგილს მრა-
მოულოდნელი სასიამოვნო სიურპრიზი მცხეთა-თბილისის მთავარეპისკოპოსის, სამშობლოსა და დედ-მამის უსაზღვრო, ვალთა „გულის ჯიბეში”.
გახლდათ ეს ჩემთვის, ვინაიდან საკმაოდ ბიჭვინთისა და ცხუმ-აფხაზეთის მიტროპო- თავგანწირულობამდე მისული სიყვარული უფლის უსაზღვროდ მოიმედება მთავა-
კარგად ვიცნობ ქალბატონ ნანას და ვიცი, ლიტის, უწმინდესისა და უნეტარესის, ილია გამოკრთის, ასევე მოყვასისადმი თანად- რია ქალბატონი ნანასათვის, რამაც ათქმე-
„ხმაური” არ უყვარს, უჩუმრად ემსახურება მეორის დაბადების 85 და აღსაყდრების 40 გომა. არასოდეს დამავიწყდება, როგორი ვინა კიდეც:
იმ საქმეს, რაც მოსწონს, სულით-ხორცამ- წლისთავს. პატივი მიაგო ცნობილი ფიტოთერაპევტის, – მზე, ვით სამყარო,
დე გაბრჯნილია მრწამსით – „სიკეთე ჰქმე- წიგნის დასაწყისშივე, ავტორისეულ ქველმოქმედი ქალბატონის, ქართველი უსასრულო, უკიდეგანო,
ნი, ქვაზე დადე, გაიარე და წინ დაგხვდება” სტრიქონებში ვკითხულობთ: მწერლების დაუღალავი მოამაგის, რუსუ- ირიბი მზერით დამჩერებია
და, რაც უმთავრესია, – ეთაყვანება ბრძენი – „... ამ მომცრო კრებულს ვუძღვნი დან ლომიძის ჯერ საქმიანობის პოპულარი- და სულს მინათებს...
ილია მართლის სხარტულას: – „ყველა კაც- ჩვენს დიდ მამას, ღვთისკენ სავალი გზის ჩი- ზაციას, შემდგომ კი მის ხსოვნას. მთვარე კი,

პოეზია
გრძნობა მგზნებარე... ოდესმე, ნეტავ, შენი ვიქნები?... ტატო... გიჭრიდეს მუდამ კალამი,
ეკა კვანტალიანი დილის მზის სხივი ეფინება ოცნების სიო ქროდა სულ ნელი... გამოვატანე ფოსტას სალამი...
წერილი 1 ტაძარში ფასადს –
მერე დედოფლის მძიმე
შენი ხმის ტემბრით ივსება სმენა –
მოგონებების ალყა მარტყია...
ჩემი საყურე... გვირგვინს ააელვარებს... ფურცლებს გადავშლი, წერილი 9
განა კი ღირდა ყოველივე ამ ვკითხულობ „მერანს”
აღარ გიხდება მანდ განჯის ჰავა, ტანჯვის ფასად?... და გული შენი – ლექსებს ატყვია... ვარსკვლავ(თ)მგოსანო...
მომნატრებიხარ ჩემო პოეტო...
აქ, უშენობით ეს წელიც გავა...
გულს ცეცხლის ალი ისევ მოედო... წერილი 3 წერილი 6 ტატოს
იქნებ უშველო დარდს გამოწვეულს, პოეზიაა შენი შენ ისევ კალამს უმხელ სატკივარს,
უშენობით რომ არ მინელდება, სახელი ერთი – განჯის ერდოზე გულდასეტყვილი...
მისტერია
ტატოს... აღმართავ ლექსებს როგორც
სატევარს–
მე უშენობით მარტო არა სჩვევია მაგ გულს – ტყუილი...
არა ვარ – შემოჯარულ მტერს, დარდებს
როცა მიდიხარ მუხანათს – წერილი 11
გულში აძგერებ გალექსილ
სევდასთან მტოვებ...
მახვილს... ნიკოლოზ (ტატო)
გამომიგზავნი ლექსის
ქარავანს ავდრის ღრუბლები ელავს მქუხარე – ბარათაშვილის
არ ქრება ისევ სურვილი ნახვის...
ნიკოლოზ ბარათაშვილის და გამოატან რითმათა
ცას მოეხვიე... გაშალე მკლავი... გარდაცვალება
რტოებს...
დამყვება გულში მოხეტიალე ხარ ლექსში მწირი... განჯაში...1845 წ.
დაბადებიდან 200 წლისთავისათვის სახელი ერთი– ქართული დარჩი მაინც ვარსკვლავი –
ამ ცენტრის ირგვლივ უცხო მიწაზე გადახვეწილი... „ღმერთო პოეტის სიკვდილია ნუთუ
ბრუნავს ორბიტა... საჭირო,
გული ივსება სინათლით ერთობ,
რადგან სიყვარულს ლექსად
წერილი 10 რომ დაინახონ ქმნილებათა
უკვდავებანი?”
ხელობა... ეკატერინე ტატოს – ვაჟა ოთარაშვილი
მომიტან...
ჩინოვნიკობა შენი ვალია, გულისტკივილით საყდარში იყო ჩუმი გალობა,
მამულის კალთებს მოგწყვიტეს ძალით წერილი 7 გიორგი სააკაძეზე... განჯაში ქროდა ქარი, ძლიერი.
და ჩემი გული შეუვალია, ესვენა... ტაძარს სთხოვდა
ვარ სამეგრელოს სამეფოს რძალი... წყალობას,
მიჯნურობა კი წმინდა, უმწიკვლო– განჯის მთვარე ჩემო პოეტო, აღნიშნე სწორედ,
როდის ყოფილა განა მარტივი, ნეშტი პოეტის და ღვთისნიერის...
გულის სიღრმეში რომ მოვათავსე, ვერ დაიტირა სატრფომ ობოლი,
მხოლოდ ჩემია და ერთი მწიკვიც (ხალხურ მოტივზე) მამულისათვის ცეცხლში იწვოდე
და საკადრისი გეზღოს პატივი... რეკავდა ზარი ქაშუეთს მწუხრის...
სხვას არ ეკუთვნის...ავწიე თასი… უერთდებოდა ცრემლები რბოლით,
ამ ტრფობის სასმისს არ ძალ-ღონე გამომელია, გამოხდა ხანი და ისევ ტატო–
ვინც დაიტირე „ბედი ქართლისა”... სამშობლოს გარეთ ქართველთა
უჩანს ძირი… ისე ყალბია სამყარო...
სააკაძეთა ვარამზე დარდობ – წუხილს...
შენი სიცოცხლე და დღეგრძელობა... აქ, უშენობა ძნელია –
იწვა პოეტი... უკვე ციოდა,
ძვირფასო, თუნდაც გეცვას მუნდირი– დღე-ღამე როგორ გავყარო... ერმა სიმართლე რომ არ აღირსა...
ლექსი იწვოდა სანთლის
პოეზიაა შენი ხელობა... ვხედავ მაგ თვალთა განთიადს იბრძოდა მუდამ ხმალაღმართული,
ცვილებად...
ლექსებში შეუმცდარადა... შვილიც სამშობლოს მსხვერპლად
წვიმას ცრემლები მიტომ ცვიოდა,
მზე აქაც მარტო ანთია... შესწირა!...
წერილი 4 მთვარეც განჯაში – ცალადა... გულში უჩქეფდა სისხლი ქართული,
უცხო მიწაზე მიაცილებდა...
შორს, სასახლეში – ტიროდა ქალი...
სასახლის ტყვეობაში... ვით სვეტიცხოვლის ლოცვა და პოეტის სული მზისფერ ალებად,
წერილი 8 წირვა...
გადაგვიხვეწეს დიდმოურავი, –
ცაში მიჰქროდა თავისუფალი
მოღრუბლულია...ისმის ქუხილი, და საქართველოს დასტრიალებდა...
ბევრჯერ ყოფილა წვიმები შლეგი... როგორც ქართველებს ხშირად
ან გვინახულე ზაფხულში...
ელვამ დამალა ჩემი წუხილი– რად უნდა განსჯა ... სჩვევიათ
წლეულს...
თორემ ზამთარი გამიძნელდება... სასახლე მექცა როგორც დილეგი... და თუ დროება დაგვიდგა ავი – წერილი 12
თეთრი საფარი მთებს როგორ წვიმს...ქარი წვიმის ნაკვალევს ჩვენივე შურის ანარჩევია... მერანის მისტერიის
შვენის, ტოვებს... რად უნდა ამას ამდენი განსჯა, ორგულობაა ჩვენი დამყოფი…
გზას განჯისაკენ ისევ გავყურებ... ხეებს ტოტები გადაეღუნა... ჩემთვისაც ტანჯვა რომ არის არ იშურებდა სულსაც არადა... გაგრძელება...
ჩრდილივით კრთის და ირხევა შენი განჯას, შენს გულში ბინა ვიპოვე – განჯა... რა იქნებოდა განა მარტყოფი–
თვალშენავლები – ჩემი საყურე... შევეფარები, როგორც ბეღურა... ჩვენ არა გვიშავს – ნინომ, ბარბარემ – უ-მოურავოდ... ანდა – მარაბდა... არ გვაქვს უფლება ტატოს და
შენი ლექსების თქმაშია ბარემ, სამშობლოსათვის მერანს
ერთურთს ყოველდღე იწყვეტდა ილაჯს, ეკატერინეს – მის უკვდავ სატრფოს,
წერილი 2 წერილი 5 გაუმეტოქდნენ... ხმლით სურდა ქვეყნის მტრისგან ლექსში არ მივსცეთ კვლავ
წითელი ღვინო... წვიმა კი, როგორც ძველი მედუქნე – გულის ძგერა
პასუხი ტატოს... წამლობა,
რომ გარდასული წლები გაათფოს...
დარდით პირთამდე აგვივსებს ვალად გვედება მის ჯიშს და
დოქებს... ჯილაგს– დღეს ჩვენ გვიმზერენ
მოვალეობამ მიმიყვანა წინანდლის ბაღი...სტუმრები...
თასში იღვრება ცრემლებ ნარევი– სიმართლე ვუთხრათ აჩრდილნი მათნი –
საკურთხეველთან... ლხინი...
და მტკივა გული ნაიარევი... შთამომავლობას... პასუხსაც ჩვენგან ელოდებიან
მამის ოჯახის მოვალე ვარ თავს რა მოუსვენრად ვიყავი ერთობ...
ეჰ...ნინოს, მამა,ტრფობას არ უშლის – სააკაძის გვარს დიდებას მატებს და დაგვთამაშებს თავს ათინათი...
მიტომ ვუხრი... შენ მოხველ... და ვით წითელი
დრო... გამოიტანს სანდო თუმცა გულს სევდის აკორდებია…
ეკლესიაში მაგონდება ღვინო – გრიბოედოვი ეახლა გუშინ...
განაჩენს... ალბათ იწვოდნენ, ვით მზე ციური –
წინანდლის ველთან – სისხლი აჩქეფდა, გულს შემოენთო... რვეულს გადავშლი... იქ, შენი სახე –
ვინ გმირი იყო... ვინ მოღალატე – ცეცხლი მათშია – რად უნდა ძებნა...
მომართვი ლექსი და სანთლები დამძიმებული ჩანდი ფიქრებით, ლექსში მალულად შემოვინახე...
ქართველი ერი იტყვის ასე იწყება ეს ზეციური –
ლოცვაზე მწუხრის... თან პოეზიის გდევდა შენგან სიშორე ბედის მახეა,
დანარჩენს... უკვდავი ტრფობის გამოღვიძება!...
დამაქვს შენდამი სიყვარულის სურნელი... მაგრამ, რა ვუყოთ – ჩემზედ ახია...
შემოქმედი
 მთვარე – გულცივი და ჩნდებიან ტრიბუნებზე, მაგრამ ესენი არიან ჩვენი მერცხლები
გულსევდიანი, ნამდვილი პოეტები, – მათ ხშირად ბედი არ და ჩვენი ნუშიც
სულ სევდით მავსებს... სწყალობთ და ტაშითაც არ არიან განებივ- ისევ აყვავდა,
ჩემი ცხოვრება ასდევნებია რებულნი, თუმცა, როგორც სანთელ-საკმე- გულში შეყუჟულ
ღრუბელთა ფარებს, ველია ერთიანი, ისეთივე კავშირი მყარდება ძველ სანახებს კი
იქ უფალია, საბოლოოდ მათსა და ლექსის გამგებ ადა- დრო-ჟამმა ფერფლი
ის შემიფარებს!.. მიანებს შორის. მისი ლექსების კითხვისას, გადააყარა.
უფლისადმი დიდი რწმენაა ამ ლექსის წარმოუდგენელია ვერ შეიგრძნო მართალი უყვარს და ეფერება პოეტი ლექსს, ელო-
„ანი და ჰაე”... პოეზიით მიღებული სიხარული და ტკივი- ლიავება და უმძიმეს დანაკლისად თვლის
კრებულში წარმოდგენილი ლექსების ლი. თითოეული ლექსი კამკამა ნაკადული- მასთან განშორებას. ამიტომაც ქმნის აგრე-
გულისყურით გაცნობისას, შეუძლებელია ვით სუფთა, მართალია და საბოლოოდ ერ- რიგად ლამაზ და გულიან სტრიქონებს:
არ დაგეუფლოს ნაღდი პოეზიით გამოწვე- თვის პოეზიის წყალუხვ ზღვას – უძიროსა ლექსი დავკარგე –
ული აღმაფრენა-სიხარული, წუთისოფლის და ბოლომდე ფიქრმიუწვდომელს... გლოვისფერი
თანმდევი მწუხარება-ტკივილი, მომხდარის ნანა ბაგრატიონის ლექსები ხშირად ჩავიცვი ტანზე –
შეცნობისა და ყოველივე მოსალოდნელის მცირე ზომისაა, მაგრამ, ძირითადად, სი- ძლიერ განვიცდი...
სწორად გაგების უნარი; დიდი უმრავლესო- უჟეტური და მნიშვნელოვანის მთქმელი; აი, ასე მგონია,
ბა სტრიქონებისა „მოქნეულია ნედლი ტო- თუნდაც ეს ლექსი: ჩამომაჭრეს გულის ნაწილი,
ტივით” და გაუტეხავი, ღრმაშინაარსიანი... ჩემგან თუ რამე სხივი გამოკრთის, და რითმებს სულში
და ამას აღწევს ქალბატონი ნანა, რადგან ჩემში თუ რამე სანთლად ანთია, თავს ვერასდროს
წერს მხოლოდ მაშინ, როცა ეწერება, წერს ჩემი არ არის, ჩემგან არ მოდის, ვეღარ მოვუყრი...
იმაზე, რაც მის გულამდე აღწევს, წერს ღვთის წყალობაა, უფლის მადლია. ლექსი დავკარგე –
მოჩვენებითი აღფრთოვანება-წუხილის გა- ან კიდევ: რა მძიმეა ეს დანაკლისი!..
რეშე, პატიოსნად, ოსტატობითა და გულწ- მოჩვენებაა, მითია მე კი, ვიტყოდი, – ამ მოხდენილი წიგნის
რფელად აღიარებს: – „მკათათვის ხილვები” თმაში მბრწყინავი ვერცხლი, გამოქვეყნებით, ნიჭიერმა პოეტმა ქალმა
ერთი კალმის მოსმით დავწერე 2013 წლის მე ისევ გულში მინთია მრავალი დიდებული ლექსი აჩუქა მკითხ-
მკათათვეშიო. ყაყაჩოების ცეცხლი... ველს!..
ქალბატონი ნანას დარი შემოქმედ- აქ წერტილი მინდოდა დამესვა, მაგრამ
ნი იშვიათად და მოზომილად გაიელვებენ ვერაფრით შევძელი ამ ლექსის გვერდის ლევან გვეტაძე,
ჟურნალ-გაზეთების ფურცლებზე, კან- ავლა, რომელსაც ქვემოთ შემოგთავაზებთ: მწერალი. საქართველოს ეროვნული
ტი-კუნტად უშვებენ წიგნებს, ნაკლებად ისევ დაბრუნდნენ აკადემიის წევრი
XIX საუკუნის მეორე ნახევარი რი გადაგვარების საფრთხის წინაშე ხი ეპატრონება, ან სარწმუნოება შეც- ან კიდევ ქურთისტანშიო. აქ წმინდა კურ-თვისობრივი განსხვავება ერთი
უმნიშვნელოვანესი პერიოდია საქარ- იდგნენ. თავგზააბნეული მესხი კაცის ვლილი ქართველების შთამომავალი, ქართველობა ნაკლებად არის, უფრო ეროვნების ადამიანებში – ქრისტიან
თველოს ისტორიაში. სამოღვაწეო ას- გათვითცნობიერება და ერთიან ქარ- რომელთაც „სახეზე ეტყობათ, რომ შეხვდებით გათათრებულ ქართვე- და გამაჰმადიანებულ ქართველებში.
პარეზზე გამოსულმა ახალმა თაობამ, თულ სივრცეში მისი დაბრუნება იყო ესენი სწორედ ქართველის სისხლისა- ლებს, სომხებს და თარაქამებს, რაღაც მიუხედავად იმისა, რომ ათწლეულები
– ილია ჭავჭავაძემ და მისმა დასმა, დროის ყველაზე მწვავე პრობლემა. ნი არიან”. ავტორი შეძრწუნებულია უცხო ხალხებს, რომელთა დასაწყისი გავიდა, რაც მდგომარეობა შეიცვა-
რომლებიც წინა თაობას უმოქმედობას მისი გადაჭრა ეროვნული ინტერესე- იმ ცვლილებით, რაც სარწმუნოების მეცნიერთ ჯერაც არ გამოუკვლე- ლა, ამ კუთხის ქრისტიან ქართველებს
უწუნებდა, ქართველი ხალხის ეროვ- ბის სასარგებლოდ მნიშვნელოვნად შეცვლას მოჰყვა: „რაკი სარწმუნოება ვიათ.” მოსახლეობის სიჭრელე კი ორი ჯერ კიდევ დაღად ეტყობოდათ საფა-
ნული და სოციალური განთავისუფ- იყო დამოკიდებული ქართველ ინტე- შეეცვალა, შეეცვალა ენაც, ჩვეულე- იმპერიის მემკვიდრეობა გახლდათ, რა შოს მძიმე მემკვიდრეობა.
ლების ახალი გეგმა ჩამოაყალიბა და ამ ლიგენციაზე, რადგან ეს პრობლემა სა- ბაც, ზნეც. შეეცვალა, ერთის სიტყვით, თქმა უნდა. ი.ალხაზიშვილის ეთნოგრაფიულ
გეგმის განხორციელებას აქტიურად ხელმწიფოებრივი ზრუნვის საგანი არ ყოველისფერი, რაც ერთს მეორისაგან ილია ალხაზიშვილი ძალიან კარ- წერილებში მეტად საინტერესო ცნო-
შეუდგა. ეროვნულ-განმანთავისუფ- გახლდათ. ეს კარგად ესმოდათ ჩვენს განარჩევს, გარდა სახის მეტყველე- გად ხედავდა და აფიქსირებდა კიდეც, ბებს შეხვდებით სამცხე-ჯავახეთის
ლებელი მოძრაობა ეფუძნებოდა ილია კორესპონდენტებს და ყველაფერს ბისა, რომელიც შეეცვლება აგრეთვე თუ როგორ განსხვავდებოდნენ სამც- ქალაქებსა და სოფლებზე, მის მოსახ-
ჭავჭავაძის სამ თეზისს: „ენა, მამული, აკეთებდნენ ამ მდგომარეობის წარმო- დროთა ვითარებისაგან. სარწმუნო- ხე-ჯავახეთში მცხოვრები ქრისტიანი ლეობაზე, ამ მოსახლეობის წეს-ჩვე-
სარწმუნოება”. ეს იყო ის სამი საუნჯე, ჩენისა თუ გადაჭრისათვის. ება მრავალსაუკუნე ომგადახდილი და გამაჰმადიანებული ქართველები ულებებზე და ა.შ. მაგალითად, თუ
რაც ქართველებმა წინაპრებისაგან მი- ახლა გავეცნოთ გაზეთ „ივერიის” ხალხისათვის შეადგენდა უმთავრეს ერთმანეთისაგან როგორც ფიზიკუ- როგორ გამოიყურება ქ. ახალციხე xix
იღეს და მათი დაცვა და განვითარება სამცხე-ჯავახეთში მოღვაწე კორეს- ბურჯს ეროვნებისას. იმ ბურჯზე სხვა რად, ისე თვისობრივად. ეს განსხვავე- საუკუნის 90-იან წლებში, როგორ მი-
ეროვნულ აღორძინებას უნდა დადე- პონდენტებს და მათ კორესპონდენ- კოშკები იყვნენ აშენებულნი, მაგრამ ბა გამოიწვია ხანგრძლივი დროის მან- იღო და შეითვისა ქალაქმა „ახალი მო-
ბოდა საფუძვლად. ამ მიზნის განხორ- ციებს ილია ალხაზიშვილისა და ივანე ნება-უნებლიედ უმთავრეს ბურჯთან ძილზე აბსოლუტურად განსხვავებულ სახლეები”, რა საშიშროება დაემუქრა
ციელებას ემსახურებოდა წერა-კითხ- ბარიკალაშვილის მაგალითზე. ერთად უნდა დამხობილიყვნენ.” რა- მდგომარეობაში ყოფნამ. ამ წერილში ქალაქის მშვენიერ ისტორიულ სახელს
ვის გამავრცელებელი საზოგადოება, ილია ალხაზიშვილი – ფარმაცევ- ტომ მოჰყვა ამდენი ცვლილება სარწ- ეს განსხვავებაც და მისი გამომწვევი xix საუკუნის 30-იან წლებში, ნათლად
სათავადაზნაურო ბანკი, თეატრი და ა. ტი, განმანათლებელი, ჟურნალისტი, მუნოების შეცვლას? ავტორს მოჰყავს მიზეზებიც ნათლად არის წარმოდ- გვიხატავს ი. ალხაზიშვილი კორეს-
შ. მაგრამ განსაკუთრებული როლი ამ ლექსიკოგრაფი, მწერალი. 1875 წლი- რენანის სიტყვები: – „ეროვნების გენილი. ავტორი მიგვანიშნებს, რომ პოდენციაში „წერილი ახალციხიდამ”
დიდ საქმეში მაინც ჟურნალ-გაზეთებს დან 1918 წლამდე მოღვაწეობდა ჯა- დედა აზრი სარწმუნოებაზე არ არის ახალციხის საფაშოში გამაჰმადიანე- (84-ე ნომერი, 1897წ.): „ძველი ან ნამ-
ეკუთვნოდა. ამიტომ იყო, რომ ილია ვახეთში. მან თავისი საქმიანობით ფას- დამყარებულიო”, მაგრამ იქვე აზუს- ბული ქართველი თავს მდგომარეობის დვილი ახალციხე, სადაც ქართველობა
ჭავჭავაძე საზოგადოებრივ ასპარეზ- დაუდებელი ამაგი დასდო საქართვე- ტებს რა შემთხვევაშია ეს ასე, და რა ბატონ-პატრონად თვლიდა, ითავისებ- სცხოვრობს, ციხის ზემოთ მთაზეა გა-
ზე გამოსვლისთანავე იწყებს ბრძო- ლოს ამ კუთხეს განათლების გავრცე- შემთხვევას აქვს ადგილი ქართველთა და ყოველივეს, რაც საუკეთესო იყო ამ შენებული და უფრო დაბასა ჰგავს. ახა-
ლას ბეჭდვითი ორგანოს შექმნისათ- ლების, ეროვნული გათვითცნობიერე- სინამდვილეში: „დიაღაც ასეა, სადაც მხარეში, ხოლო ქრისტიან ქართველს ლი ახალციხე ახლად არის სომხებით
ვის. 1863 წლის იანვარში გამოსცა ყო- დასახლებული (1830) მდ. ოცხეს (მდ
ველთვიური ჟურნალი „საქართველოს ფოცხოვი მ.გ.) მარჯვნივ მთის ფართო
მოამბე”, რომელმაც 1864 წ. მარტში
დაასრულა საქმიანობა. ამ ჟურნალმა
გარკვეული როლი ითამაშა ქართველი
მკითხველის გემოვნების ჩამოყალი-
სამცხე-ჯავახეთი კალთაზედ. კავკასიის სამაზრო ქალაქ-
თა შორის სიდიდითა და სიმდიდრით
ახალციხე საუკეთესო (ევროპული)
ქალაქად ითვლება, სადაც 25 ათასი
„ივერიის” ფურცლებზე
ბებაში. თვითონ ილიას ამ ჟურნალის მცხოვრებია, რომელთა შორის 80%
ნაკლად მიაჩნდა ის, რომ თანამედრო- მეტი ერზრუმიდან გადმოსახლებუ-
ვეობის საჭირბოროტო საკითხებს არ ლი სომხობაა. პირველშივე, სომხო-
აშუქებდა. ბას განცალკევება სდომებიათ: რუსის
საეტაპო მნიშვნელობა, როგორც მთავრობისთვის უთხოვიათ ახალცი-
ქართული საზოგადოებრივი საქმი- ხე კი არა „ნოვი ერზრუმი” უწოდოთ
ანობისთვის, ისე ილია ჭავჭავაძის ჩვენს ქალაქსაო. მთავრობამ ამის ნება
მოღვაწეობისათვის ჰქონდა გაზეთ არ დართო და მას აქეთ ახალი ახალცი-
„ივერიის” გამოცემას. „ივერიასთა- ხე მამინაცვლად გაუხდა თავის ობოლ
ნაა” დაკავშირებული მისი ნაყოფიერი გერს – ძველ ახალციხეს.” ილიას მე-
შემოქმედებითი და ჟურნალისტურ- ტად დაღვრემილად და მიწისფრად
პუბლიცისტური საქმიანობა. სწორედ ეჩვენება ახალციხე და, მიუთითებს,
„ივერია” გახლდათ წლების მანძილზე რომ ქართველებისთვის შეურაცხმ-
ეროვნულ-განმანთავისუფლებელი ყოფელია ასე გამოიყურებოდეს მათი
მოძრაობისა და სოციალური ჩაგვრის ძველი ქალაქი.
წინააღმდეგ ბრძოლის მედროშე, – ერთადერთი, რაც ავტორის მო-
სათავეში ედგა ეროვნული და ტერი- წონებას იმსახურებდა ქალაქის ძველ
ტორიული მთლიანობისათვის, მშობ- ნაწილში, რაბათში, გახლდათ ბიბლი-
ლიური ენის დაცვისა და ქართველი ოთეკა-სამკითხველო. იგი სიხარულს
ერის კონსოლიდაციისათვის ზრუნვის ვერ მალავს იმ ფაქტის გამო, რომ,
საქმეს. თურმე, „აქაურ ქართველებს რა რიგ
1877 წლის 3 მარტს გამოვიდა სწყურებია და სჭირებია გონებრივი
მეცნიერულ-ლიტერატურული და პო- საზრდო”. ასეთი დასკვნის გაკეთე-
ლიტიკური გაზეთის – „ივერიის” პირ- ბის საშუალებას მას აძლევს მკითხ-
ველი ნომერი. წინასიტყვაობაში ილი- ველთა ის რაოდენობა, რომელიც ამ
ასეულად იყო განსაზღვრული პრესის ბიბლიოთეკაში დადიოდა. ავტორი
დანიშნულება: „ჟურნალ-გაზეთობას მადლიერებით მოიხსენიებს ამ ბიბ-
ორგვარი დანიშნულება აქვს: ერთის ხიზაბავრელები სოფლის წყაროსთან. 1901 წელი. ჟურნალ `მოგზაურიდან" ლიოთეკის სულისჩამდგმელებს კ.
მხრით იგი არის შუამავალი ცხოვრე- მეფისაშვილსა და გრ. ბურჭულაძეს.
ბასა და მეცნიერებას შორის, გამავ- ილია ალხაზიშვილი შემთხვევას ხე-
რცელებელი კაცობრიობის ჭკუით ლიდან არ უშვებს, მკითხველს კიდევ
მოპოვებულის, გამოძიებულის და აღი- ბის თუ კულტურის დაცვის საქმეში. სარწმუნოება ერს უომრად რგებია, ძალიან დაჩაგრულ და დამთრგუნველ ერთხელ მიუთითოს, განათლების
არებულის სიმართლისა, ჭეშმარიტე- იგი აქტიურ ჟურნალისტურ და პუბ- და უომრადვე აქვს დაცული, მაგრამ მდგომარეობაში უწევდა ცხოვრება, დიდ შესაძლებლობებზე, რომ ერმა
ბისა, მეორეს მხრით, იგი არის სარკე ლიცისტურ საქმიანობასაც ეწეოდა. რომელ ერსაც იმდენი ხანი დასჭირ- ყველა ჯურის მოთარეშე და ყაჩაღი თავის სიცოცხლისუნარიანობა გა-
საზოგადოების რთულის ცხოვრებისა, „ივერიის” 1882 წლის IV-V ნომრებში დება სარწმუნოებისთვის ბრძოლა, მას აწიოკებდა. ამიტომ ისინი საცხოვ- ნათლებით უნდა განამტკიცოს და
მისი გონებითის, ზნეობითის მოძრა- დაიბეჭდა ი. ალხაზიშვილის წერილი რა ხანიც ქართველობა იბრძოდა, ამ რებლად მიუვალ და ხრიოკ ადგილებს მტერს გაუცრუოს იმის იმედი, რომ
ობისა, მასში სჩანს და ისახება ყოველ- „ნახული და გაგონილი, ანუ მგზავ- ერისთვის სარწმუნოების შეცვლა და ეძებდნენ. ავტორი საუბრობს შემთხ- ჩვენ გადაშენების გზაზე ვდგავართ:
დღიურის აზრის მიდენ-მოდენა.” რის შენიშვნები”. წერილი მრავალმხ- შეცვლა ეროვნებისა, ერთი და იგივეა.” ვევაზე, სადაც ირკვევა, რომ წყლის „დიაღ ბატონებო, ჩვენი მეზობლები
გაზეთი „ივერია” ჯერ ყოველკ- რივ საინტერესო გახლავთ. ავტორი ავტორი აკეთებს დასკვნას, რომ ქართ- ნაპირზე მცხოვრებმა ქართველებმა გვიკიჟინებენ: ВЫ ВЫМИРАЮШИЙ
ვირეული ორგანო იყო, 1879 წლიდან მთელი სიმძაფრით წარმოგვიდგენს ველი კაცი საუკუნეების მანძილზე იბ- ცურვაც კი არ იციან. ეს ალბათ იმით НАРОД, А МЫ ДОЛЖНЫ ЗАНЯТЬ
ყოველთვიური ჟურნალი, ხოლო 1886 მესხთა გადაგვარების პრობლემებს რძოდა რა სარწმუნოებისათვის, ამით აიხსნება, რომ თავის დროზე ისინი ВАШЕ МЕСТО-ო. აბა სხვა რით და-
წლიდან 1902 წლამდე, ყოველდღიური და მისი გამომწვევი მიზეზების გარკ- თავის ეროვნებასაც იცავდა. როდესაც მდინარეში თავისუფალ ბანაობასაც ვუმტკიცებთ მთელს ქვეყანას, რომ
გაზეთი გახდა, რომელსაც ერთპიროვ- ვევასაც ცდილობს. მასში აღწერილია ამ ორიდან ერთი – სარწმუნოება შეიც- ვერ ბედავდნენ. მოვუსმინოთ ავტორს: მოსპობის, სიკვდილის გზას არ ვადგა-
ნულად ი. ჭავჭავაძე ედგა სათავეში. მგზავრობა ბორჯომიდან ასპინძამდე. ვალა, ის თავს ქართველად ვეღარ თუ „მარტო სიმარჯვით არ სჯობნის ვართ, თუ არა იმით, რომ განათლების
გაზეთს თავისი წარმომადგენლები რე- იმ სხვადასხვა ფიქრებს შორის, რაც აღარ თვლიდა. თავს მუსულმანს ან გათათრებული ქართველობა ქრის- ხმლით და ფარით ვებრძოლოთ ჩვენს
გიონებშიც ჰყავდა. ზოგადად მგზავრობას ახასიათებს, „იერლის” (ადგილობრივს, აბორიგენს) ტიანებს. ვერც სახით, ვერც ტანით დაუძინებელ მტერს – საღათას ძილს
სამცხე-ჯავახეთში „ივერიის” კო- მწერალს ეროვნული საკითხიც ახსე- უწოდებდა. ამიტომ იყო მაჰმადიანი ქართველები არ არიან მოხდენილნი, და დაუდევრობას”. საერთოდ, ილია
რესპოდენტები იყვნენ: ივანე გვარა- ნებს თავს, რადგან ამ გზაზე მიმავალ მესხების გათვითცნობიერება მეტად მაგრამ გათათრებულები სილამაზით თვლიდა, რომ, თუ ქართველმა კაცმა
მაძე, კონსტანტინე გვარამაძე, ილია ადამიანს შეუძლებელია მესხეთის მძიმე და ხანგრძლივი პროცესი, მას ზოგიერთ სოფლებში ქვეყნიერებაზედ თავი აქამდე ხმლით და ფარით მო-
ალხაზიშვილი, ვასილ კოპტონაშვილი, დიდი პოლიტიკური და კულტურული საუკუნეების მანძილზე ჩამოყალიბე- ულამაზეს ხალხს უკან არ ჩამოუვარ- იტანა, ამის შემდეგ, თავის ადგილის
ივანე ბარიკალაშვილი, გიგო შატბე- წარსული არ წარმოუდგეს წინ, შემ- ბული ცნობიერება უნდა შეეცვალა, დებიან. რას უნდა დაბრალდეს ეს დამკვიდრებას მხოლოდ განათლებით
რაშვილი და სხვები. თავიანთ კორეს- დეგ შეხედავს მის მეტად ჭრელ მოსახ- რომ სარწმუნოება და ეროვნება ორი მოვლენა? რასაკვირველია იმას, რომ შეძლებდა. ახალციხის ბიბლიოთეკა,
პოდენციებში, წერილებსა და პუბ- ლეობას და თავი „ქურთისტანში” ეგო- სხვადასხვა ცნებაა. გათათრებულებს უფრო მეტი ძალა და ისევე როგორც სხვა კულტურულ-სა-
ლიკაციებში ისინი ობიექტურად ასა- ნება. ამიტომ, ბუნებრივია, ებადება ამავე წერილში ავტორი ძალიან გავლენა ჰქონდათ ამ მხარეში და საცა განმანათლებლო დაწესებულებები,
ხავდნენ ჩვენი კუთხის ზოგად მდგო- კითხვა „ვისი იყო სამცხე-საათაბაგო საინტერესო ცნობებს იძლევა ახალცი- კი ლამაზი ქალი გაჩნდებოდა, თავისთ- ამ მისიას ემსახურებოდა. საერთოდ,
მარეობას, მის წარსულსა და აწმყოს, და ვისია ახლა. ამ კუთხის წარსულისა ხის მოსახლეობისა და მათი სალაპარა- ვის მიჰყავდათ. ამ გვარად, როგორც ილია ალხაზიშვილი ქვეყნის ნათელ
ყოველდღიური ცხოვრების ავ-კარგს, და აწმყოს შედარება საოცარ სევდას კო ენის შესახებ: „ახალციხეში, ისე რო- ახლა პარიჟში გროვდება რაც კი რამ მომავალს თითქმის მთლიანად განათ-
საგანმანათლებლო თუ ყოფით პრობ- აღუძრავს მნახველს. ეს ძველისძვე- გორც ყოველს საქართველოს ქალაქ- მშვენიერია მთელს საფრანგეთში, ისე ლებას უკავშირებდა.
ლემებს. მათ გარდა საქართველოს ლი ქართველების ქვეყანა, დიდებული ში, არეული მოსახლეობაა: სომხები, რაც კი რამ სახარბიელო იყო სამცხე- „ივერიის” პუბლიკაციაში „დაბა
ამ კუთხის სპეციფიკურ მდგომარე- სამშობლო დიდებული რუსთაველისა, ფრანგები (ქართველი კათოლიკები), საათაბაგოში, ყოველივე გათათრე- და სოფელი” (მოწერილი ამბები) ილია
ობასაც წარმოაჩენდნენ. სწორედ აქ, ეს ქრისტიანების სისხლით მორწყული ებრაელები. თითქმის ყველანი ქართუ- ბულ სოფლებში გროვდებოდა. ამით მეტად დამაჯერებლად და ნათლად
ისტორიული მესხეთის ამ ნაწილში – ნიადაგი, ახლა ქურთების სადგურად ლად ლაპარაკობენ, გარდა უკანასკნე- აიხსნება, რომ ხერთვისისთანა ლამაზი ხატავს ჯავახეთის ერთ-ერთ ყველაზე
სამცხე-ჯავახეთში, განსაკუთრებული ქცეულა... რუსთავი... ეს არის ახლა ლად ერზრუმიდან გადმოსახლებული ხალხი, ეხლა ვგონებ გურიაში და სა- კოლორიტულ სოფელს – ხიზაბავრას,
სიმწვავით იდგა ეროვნული და ტერი- პატარა, ნეხვით სავსე სოფელი, რო- სომხებისა, რომელნიც კალიასავით მეგრელოშიც არ მოიპოვება. იქაური მის მოსახლეობას, ჩაცმულობას, კი-
ტორიული მთლიანობის, მშობლიური მელშიც ათიოდე ნახევარზედ ველუ- მოსდებიან მთელ მხარეს და მთელი ქალები სინაზით და პირისკანის გამჭ- ლოს, მდიდარ ზეპირსიტყვიერებას:
ქართული ენის დაცვისა და ქართველი რი ქურთი დგას. ასპინძა... ეს არის ვაჭრობა ხელთ ჩაუგდიათ. ახალციხე- ვირვალობით განთქმულ შაჰალმის „სოფელი ხიზაბავრა მთელს ჯავახეთ-
ერის კონსოლიდაციის პრობლემები. გათათრებული ქართველების ბუდე.” ში კიდევ ეტყობა ვისი ყოფილა უწინ ვაშლს მოგაგინებენ”. მაშასადამე, ში ერთად-ერთი სოფელია, სადაც სხვა
მესხთა ერთ ნაწილს სარწმუნოება მაშასადამე, არსებულ რეალობაში, ეს ქვეყანა, მაგრამ გარშემო სოფლე- ორ საუკუნეზე მეტი ხნის მანძილზე, ტომთან შეურევ-
ჰქონდა შეცვლილი, მეორე ნაწილს ქართველების სათაყვანო რუსთავე- ბი რომ მოიაროს კაცმა, ასე ეგონება განსხვავებულ მდგომარეობაში ცხოვ- ლად 163 კომლი 
– სალაპარაკო ენაც და ისინი რეალუ- ლის სამშობლოს ან უცხო ჯიშის ხალ- ანის ქალაქის არემარეში დავდივარ რებამ გამოიწვია საგრძნობი ფიზი- 1700 სული ქართვე-
 ლობა სცხოვრობს, თურქი მოხელეების მიერ შეგულიანე- დათ, რაც განაპირობებდა მისი სტატი- ბა. აი როგორ გვამცნობს ამ დამოკი- მგონია მთელს საქართველოში იმდე-
ხიზაბავრელებს ბული და მოტყუებული, თათრებად ების თემატურ მრავალფეროვანებას. დებულებას იგი: „აჭარლები თავიანთ ნი ციხე-საყდრები იყოს, რამდენიც
წმინდად დაუცავთ და თურქებად მონათლული გამაჰმა- მკითხველის ყურადღებას შევაჩერებთ თავს „გურჯი ოღლის” ეძახდნენ თურ- ქვაბლიანშია და საზოგადოდ ახალცი-
ნამდვილი ქართული ენა მესხური კი- დიანებული ქართველები თურქეთში 1894 წელს გაზეთ „ივერიაში” გამოქ- მე, ე. ი. ქართველის შვილს, ქვაბლი- ხის მაზრაში”. მათ შორის ერთ-ერთი
ლოთი და იმდენი ლეგენდა, შაირი, ეძებდნენ თავშესაფარს, სადაც მათი ვეყნებულ ფელეტონზე – „წერილი ანელებს კი – „მესხებს”, აჭარლებს საუკეთესო იყო ზარზმის ტაძარი და
ლექსი და ხალხის თქმულებანი შეუნა- განმკითხავი არავინ იყო. „ივერიის” ქვაბლიანითგან. მცხოვრებნი და მათი არ მოსწონდათ აქაური ქართველი სწორედ ამ ტაძრის შესახებ თქმუ-
ხავთ, რომ მთელი ტომები დაიწერება. 1892 წლის 185-ე ნომერში გამოქვეყნ- გვარ-ტომობა. სწავლა-განათლება, მაჰმადიანები, „ბლაყვებს” უწოდებდ- ლებას აცნობს მკითხველს. ავტორი
ჩაცმულობითაც სრულებით განსხვავ- და ფელეტონი: „ქართველი მაჰმადიანი ჩვეულებანი, აჭარელნი და მესხნი. ნენ, სამაგიეროდ ძალიან ყვარებიათ იმასაც გვაუწყებს, რომ მესხეთში
დებიან, ნამდვილად ისე აცვიათ ტანთ, მესხების დაბრუნება ოსმალეთიდგან. გარდმოცემანი.” როგორც სათაური- ქრისტიანი ქართველები. მაჰმადიანი ყველაზე მეტი ლეგენდები და თქმუ-
და თავზეც ისე ახვევიათ ჩაბალახი, “ამ წერილის გმირი მესხი რაჯაბა ყვე- დან ჩანს წერილი საინტერესო თემებს მესხებიც „სამაგიეროს” უხდიდნენ ლებები მეფე თამარს უკავშირდებო-
როგორც ზიჩის მიერ დასურათებულ ბა, თუ რა განსაცდელი გამოიარეს ეხება. აჭარლებს – „თხუკიანებს” უწოდებდ- და და, საერთოდ, უნდა აღინიშნოს,
„ვეფხისტყაოსანშია” ტარიელი და ავ- მუჰაჯირებმა თურქეთში და, ბოლოს ავტორი ქვაბლიანის ხეობას და ნენ მათ. ასეთი დამოკიდებულების მი- რომ მაჰმადიანი მესხები ქართველთა
თანდილი”. ავტორი იმასაც გვატყო- და ბოლოს, როდესაც გაწამებულები მის მოსახლეობას XIX ს-ის ბოლოს ზეზად აი რას ასახელებდნენ: „ადრე სათაყვანო მეფეს მიაწერდნენ ყველა
ბინებს, რომ ამ სოფელში ჯავახეთის უკან, საქართველოში დაბრუნდნენ ასე წარმოგვიდგენს: „ქვაბლიანის სა- ჩვენს მხარეს ოსმალოს თათრები იმ ეკლესიის, ციხის, კოშკის, ხიდის
მრავალი სოფლიდან გამოქცეული (ესეც საუკეთესო შემთხვევაა, რად- ბოქაულოში, რომელიც ახალციხის ქრისტიანები ვიყავით, ძლიერ ვიბრ- მშენებლობას, რომლითაც მოფენილი
ხალხია თავმოყრილი, რადგან „ჯავა- გან მათ უკან დაბრუნების უფლება მაზრაში შედიოდა, ოთხი სამამასახ- ძოდით სარწმუნოებისთვის... მესხებ- იყო მესხეთი. ყურადღებას იქცევს აგ-
ხეთში ოსმალთა ცეცხლი და მახვილი აღარ ჰქონდათ), დარცხვენილი და ლისო ყოფილა გაერთიანებული: ადი- მა კი მიიღეს მაჰმადიანობა და თავ- რეთვე გამაჰმადიანებულთა წარმოდ-
შეუწყალებლად გრგვინავდა, მაშინ გულაჩუყებული აღიარებს: „აჭარის გენის, უდის, ვარხანისა და ვალის. სა- ზე სარუღი (ჩალმა) მოიხვიეს, ჩვენ გენა საქართველოს საზღვრების შესა-
ვინც მაჰმადის რჯული უარყო, სცდი- მთებიდან მესხეთის არე-მარეს რომ ბოქაულოს მოსახლეობა 2200 კომლს კი არც ტანისამოსი შევიცვალეთ და ხებ, რომელიც, თურმე, შავი ზღვიდან
ლობდა თავის მერჯულეს შეჰკედლე- გადმოვხედეთ, სწორედ რომ სამოთ- შეადგენდა, ყველა „ქართველის არც დედა ენა დავივიწყეთო”. აი რას თეთრ ზღვამდე (კასპიის) ვრცელდე-
ბოდა.” კიდევ ერთი, ქართული ხასი- ხედ გვეჩვენა. მაინც ბატონო, ამ ჩვენი ტომისა.” მხოლოდ ვალეს უცხოვრია გაუჩენია უნდობლობა მათ შორის! ბოდა და მოიცავდა 10 საფაშალიკოს
ათისთვის მეტად დამახასიათებელი საქართველოსთანა მშვენიერი ქვეყანა 170 კომლ სომეხ კათოლიკეს და 75 აჭარლები ქვაბლიანელ მაჰმადიანებს (საერისთავოს), საქართველოს 50 ქა-
თვისებით და საქმით გამოირჩევიან ხი- დუნიაზე ჰეჩ არ არის!” ამ წერილით კომლ სომეხ გრიგორიანს. ეს სომხუ- ვერ პატიობდნენ მშობლიური ენისა ლაქიდან კი ყველაზე დიდი თბილისი
ზაბავრელი და საროელი ქართველები: ავტორი აფრთხილებდა გამაჰმადი- რი მოსახლეობა აქ მხოლოდ პასკევი- და ეროვნული ტანსაცმლის ღალატს, და ახალციხე ყოფილა. ამგვარად გა-
„მოგეხსენებათ, რომ ქართველი კაცი ანებულ ქართველებს, არ წასულიყვ- ჩის დროს, 1829 წელს გამოჩენილა, თუმცა სარწმუნოება მათაც შეცვლი- მაჰმადიანებული მესხების მეხსიერება
უვენახოდ ძნელი წარმოსადგენია და ნენ სამშობლოდან, რადგან „ქვა თავის მანამდე აქ სხვა ხალხის „ჭაჭანებაც” ლი ჰქონდათ, მაგრამ ეროვნული ნიშ- სამშობლოს ისტორიას თქმულებებით
ამიტომაც მთელს ჯავახეთში მხოლოდ ალაგასაა მძიმე”, რადგან „ქართველი არ ყოფილა. ადიგენის საზოგადოება- ნები, ამ შემთხვევაში ენა და სამოსი, და გადმოცემებით ინახავდა. ყოველ
ხიზაბავრელები და მათი მეზობელი თავის მამაპაპეულ ადგილს, მის წმინ- ში 650 კომლი ქართველი მაჰმადიანი მაინც შეუნარჩუნებიათ. ამ ნიშნებით წვრილმანს და დეტალს ჰქონდა მნიშ-
საროელი ქართველები, ძველადვე მის- და სისხლით გაპოხიერებულს, უნდა ცხოვრობდა. მათ ძალიან კარგად ისინი ოსმალოს თათრებს ემიჯნე- ვნელობა გამაჰმადიანებული ქართ-
დევდნენ მევენახეობას. უნდა ნახოთ ებღაუჭებოდეს”. ი. ალხაზიშვილის იცოდნენ, რომ „ქართველთა გვარი- ბოდნენ და ხაზს უსმევდნენ თავიანთ ველების ყოფაში და ურთიერთობაში,
რა წვალებით და ტანჯვით გაუკეთე- შეშფოთებას იწვევდა ის ფაქტი, რომ სანი” იყვნენ, თვითონვე ამბობდნენ ეთნიკურ წარმოშობას. რათა მათთან დამოკიდებულება ამ
ბიათ კიბეები (ტერასები მ. გ.) მტკვრის მუჰაჯირების ნასახლარებს ქართლისა თურმე, „გურჯიდგანა” ვართო, ქარ- რაც შეეხება წეს-ჩვეულებებს, ყველაფრის გათვალისწინებით წარ-
მხარეს და როგორ დაურგავთ ამ კი- და იმერეთის გლეხობა არ ეტანებოდა თული ენა კი დავიწყებული ჰქონიათ, ივანე ბარიკალაშვილი ჩამოთვლის მართულიყო.
ბეებზე ვაზები. ღვინო, თუმცა მჟავე – „აქაურობა ჯერ ისევ სათათრეთი თურქულად საუბრობდნენ, თუმცა, რამდენიმეს, რომელიც პოპულარუ- განხილული წერილები გარკვეულ
გამოდის, მაგრამ ისეთის ხალისითა ჰგონიათ”-ო, სანაცვლოდ უცხო ტო- მოხუცთა მოწმობით, ქვაბლიან- ლი ყოფილა როგორც ქვაბლიანის წარმოდგენას გვიქმნის როგორც იმ
და გულდადებით უვლიან ამ ვაზებს, მელები დაუბრკოლებლად ეპატრონე- ში ჯერ კიდევ 80 წლის წინ, თურმე, ხეობაში, ისე მთელ საქართველოში. მდგომარეობაზე, რაც სამცხე-ჯავა-
თითქო ვეჯინის და წინანდლის ღვი- ბოდნენ ყოველივეს. მშობლიურ ენაზე ლაპარაკობდნენ. მაგალითად „ჭიაკოკონობა”. ამ წესს, ხეთში იყო შექმნილი, ისე ჩვენი კო-
ნო გამოიწურება მათის მტევნებიდა- ილია ალხაზიშვილს ჩვენი ქვეყნის- იმ დროს ადიგენის საზოგადოების თურმე, ერთობლივად ასრულებდა რესპოდენტების მუშაობაზე. სამცხე-
ნო.” ამგვარად, მწერალი მეტად ლა- თვის ერთ-ერთ უმთავრეს ეროვნულ მხოლოდ დასავლეთ ნაწილში მდება- ქვაბლიანის ხეობის როგორც ქრის- ჯავახეთში მოღვაწე „ივერიის” კორეს-
კონურად და მხატვრულად გვაცნობს ტკივილად მიაჩნდა გამაჰმადიანებულ რე სოფლები საუბრობდნენ თურმე ტიანი, ისე მაჰმადიანი მოსახლეობა. პონდენტები ცდილობდნენ ქართველი
ჯავახეთის ერთი სოფლის მოსახლე- მესხებთან დამოკიდებულება, მათი ქართულად. უდის საზოგადოების კიდევ ერთი ჩვეულება – „ჭოჭონაკო- მკითხველისათვის ობიექტურად, მი-
ობას „მეტად ქართული” თვისებებით. ქართული ცნობიერების აღდგენა და მცხოვრებთა ნახევარი – 300 კომლი, ბა” სცოდნიათ მესხეთში, ან „ჭონა”, უკერძოებლად გაეცნოთ ამ რეგიონში
ყველაფერი ამის დაცვა და შენახვა ამ მიზნის მისაღწევად დაუღალავად ქართველი კათოლიკე ყოფილა, ისი- როგორც მას ქართლში ეძახდნენ. ამ არსებული საზოგადოებრივი მდგომა-
კი გმირობის ტოლფასი იყო, რადგან, იბრძოდა როგორც კალმით, ისე პრაქ- ნი უდესა და არალში ცხოვრობდნენ წესის შესრულებაში მაჰმადიანების რეობა, თავისი შუქ-ჩრდილებით, თა-
როგორც იგი მიუთითებს: „რამოდენა ტიკული საქმიანობით. და ქართულად საუბრობდნენ, ხოლო მონაწილეობაზე არ მიუთითებს ავ- ვისი დიდი თუ მცირე პრობლემებით.
ტანჯვა-წამება უნდა გამოეარა ამ გაბ- „ივერიასთან” აქტიურად თანამშ- დანარჩენი – 15 სოფელი თურქულად ტორი, მაგრამ იმას კი ხაზგასმით აღ- და, რაც მთავარია, ხშირად თვითო-
ნეულ ქართველებს, ცალკე თავიანთი რომლობდა ივანე ბარიკალაშვილი, მოსაუბრე ქართველი მაჰმადიანებით ნიშნავს, რომ „მთელი ქვაბლიანელი ნაც აქტიურ მონაწილეობას იღებდნენ
გათათრებული მეზობლისგან, ცალკე დამსახურებული მასწავლებელი და ყოფილა დასახლებული. ქართველ მაჰმადიანნი, ქრისტიანებთან ერთად, მათ გადაწყვეტაში, ამისათვის მათ
ოსმალეთის მთავრობისგან, ცალკე მესხური ხალხური სიტყვიერების შემ- მაჰმადიანებს ივანე ბარიკალაშვილი წითელ პარასკევს წითლად ჰღებავენ უხდებოდათ ბრძოლა ქართული ენის,
თავიანთი მებატონეებისაგან, ამ ჭირ- კრები. იგი დაიბადა ახალციხეში 1862 ასე გვაცნობს: „აქაური ქართველ-მაჰ- კვერცხებს”–ო. ასე, რომ ქვაბლიანელ განათლებისა და კულტურის დაცვის-
ში და წვალებაში გაუტარებიათ მთელი წელს. დაამთავრა ახალციხის სამო- მადიანნი საზოგადოდ წარმოსადეგნი, მაჰმადიანებს, მიუხედავად იმისა, თვის. ისინი ერთგულად იცავდნენ იმ
ორი საუკუნე ხიზაბავრას, ქილდას, ქალაქო სასწავლებელი, შემდეგ კი ზრდილნი, დინჯად მოლაპარაკენი, რომ სარწმუნოებაც, ენაც და ტან- პრინციპებს, რასაც დიდი ილია ქარ-
ბარალეთს და სხვა კიდევ ბევრ სოფ- გორის საოსტატო სემინარია. იგი მას- პურადნი და გულოვანნი არიან”. საცმელიც შეუცვლიათ, ჯერ კიდევ თველი ჟურნალისტებისაგან მოით-
ლებს.” წავლებლობდა როგორც მშობლიურ, კიდევ ერთ, მეტად საინტერესო არ ჰქონდათ გაწყვეტილი ყველა ძაფი ხოვდა – პრესაში, როგორც სარკეში,
ი. ალხაზიშვილი, როგორც გამაჰ- ისე საქართველოს სხვა კუთხეებში და თემაზე ამახვილებდა ყურადღებას თავიანთ წარსულთან და ქართველო- ასახულიყო საზოგადოების რთული
მადიანებული მესხების გულშემატკი- აქტიურ საგანმანათლებლო და ჟურ- წერილის ავტორი, ეს გახლდათ აჭარ- ბასთან. ცხოვრება.
ვარი, ეხმაურებოდა ისეთ პრობლემას, ნალისტურ საქმიანობას ეწეოდა. მისი ლებისა და ქვაბლიანელი მაჰმადიანი ისტორიულ ძეგლებზე საუბრისას
როგორიც იყო მუჰაჯირიბა. რუსი და ინტერესების სფერო ფართო გახლ- მესხების ურთიერთდამოკიდებულე- ი. ბარიკალაშვილი აღნიშნავს: „არა მელანო გოგოლაძე
დიდი სიყვარულით გამთბარი წიგნი

ქართულ-სომხურ ურთიერთობებზე საუკუნეებია წიგნი ხუთი თავისაგან შედგება. პირველი თავი ურელის, ფარაჯანოვის, აშუღ შივღას (ლუკა ბერიძის),
იწერება და, ალბათ, კიდევ ბევრი დაიწერება, ამ ორი მთლიანად საქართველოს სხვადასხვა მხარეებს, მათ ვაჰან ტერიანის დიდი სითბოთი და სიყვარულით გამთ-
ერის ბედი ხომ განუყოფელია და მჭიდროდ დაკავში- თვალწარმტაც ბუნებას, წარსულის სიდიადეს, თა- ბარ წერილებს, ლექსებს, ნახატებს ...
რებული ერთნაირი სისხლიანი ისტორიებით. ღმერთმა წიგნის მეორე ნაწილი მთლიანად ეძღვნება სამცხე-
ჩვენ ერთმანეთის გვერდი-გვერდ ცხოვრება გვარგუნა ჯავახეთის რეგიონს, მის აწმყოსა და წარსულს, მხარის
და იმის შანსი მოგვცა, კეთილმეზობლურად და მეგობ- ისტორიულ ძეგლებს, სხვადასხვა რაკურსით გადაღე-
რულად ვიცხოვროთ ამ უკიდეგანო სამყაროში. ბულ ხედებსა და პეიზაჟებს.
თუ ერთი წუთით გადავხედავთ ჩვენს ისტორიებს, მესამე ნაწილი უფრო ფართო სპექტრითაა წარმოდ-
თვალში გვხვდება ორივე ქვეყნის კულტურათა თავი- გენილი, სადაც ახალქალაქში მოღვაწე იმ ადამიანთა
სებურებანი, თუმცა, საერთოც ბევრი გვაქვს. სამწუ- ფოტო სურათებსა და ბიოგრაფიებს წარმოგვიდგენს,
ხაროა, რომ უკანასკნელი ათწლეულებია უნებლიედ, ვინც დიდი ხნის წინ განსაკუთრებული ამაგი და თითო
თითქოს დავშორდით ერთმანეთს, კარჩაკეტილობამ აგური მაინც დადო რაიონის განვითარებისა და კე-
გაგვაუცხოვა და, ახლა, კულტრულ ურთიერთობათა თილდღეობისათვის, ისინი დღეს აღარ არიან, თუმცა
მცირე გამოვლენაც კი გვიზიდავს ერთმანეთისაკენ და მათი კეთილი საქმენი დაუვიწყარია ჯავახელებისათ-
კეთილმეზობლური დამოკიდებულების მივიწყებულ ვის.
გრძნობებს გვიმძაფრებს. ამის ნათელი დასტურია დღესაც მრავალი ადამიანია ისეთი, რომლებიც თა-
თუნდაც, სულ ახლახან, მაღალ პოლიგრაფიულ დონე- ვიანთი შრომით, ინტელექტით, საშვილიშვილო საქმეს
ზე გამოცემული მეტად საყურადღებო წიგნის – „ჯავა- აკეთებენ და თავიანთი ქალაქის, სოფლის ამაგდარ
ხეთი, ახალქალაქი – ჩვენი სიხარულის სულები” გა- ადამიანთა რიგებში დგანან. ბატონ სლავას არც მათი
მოცემა, რომლის ავტორი ახალქალაქის მკვიდრი, ჯა- სახელები დავიწყებია და წიგნში სპეციალური თავი
ვახეთში კარგად ცნობილი ადამიანი, სლავა მელიქიძეა, აქვს მიძღვნილი.
რომელმაც ცხოვრების მეტად რთული და საინტერესო განსაკუთრებულ ყურადღებას იქცევს ის თავი,
გზა განვლო, – ერთხანს რაიონის ერთ-ერთი მაღალ- სადაც მთლიანად მისი სამეგობროა წარმოდგენილი
ჩინოსანიც იყო, ქართულ-სომხურ ურთიერთობების – თანაკლასელები, რომელთა გვერდით გაიზარდა და
განმტკიცებაში ბევრი კეთილი საქმე გააკეთა და დიდი დავაჟკაცდა, ესენი ძირითადად სომხები და ქართველე-
ენერგიაც შეალია მას. ბია, რომელთა მეგობრობა თითქმის 60-65 წელს ითვ-
ამ ორი ერის ურთიერთობაში სლავა მელიქიძის ლის.
განსაკუთრებული დამოკიდებულება წიგნის თავფურ- კითხულობ ამ წიგნს და გრძნობ, რაოდენ მტკიცე-
ცელში თავისი შვილიშვილების – ქართველი ნათია დაა გამჯდარი ამ ჯავახ კაცში დიდი სიყვარული ორი
მელიქიძისა და სომეხი არტურ ამბარცუმიანის, ასევე ძირძველი ერისა, როგორ სათუთად ეკიდება იგი მათ
ნინოწმინდის ცენტრში დადგმული ჰაოსისა და ქართ- ურთიერთობებს და საილუსტრაციოდ თვითონ ხდება
ლოსის ქანდაკებების სურათებითაც გამოხატა, რითაც მაგალითი იმისა, სამომავლოდ როგორ უნდა ვიღვა-
ეს წიგნი იხსნება. წოთ, რათა ქართულ-სომხურ ურთიერთობებში ბზარი
ამ სურათების წინა პლანზე წამოწევა სწორედ იმას ნამედროვე განახლებულ საქართველოს მოიცავს და არ გაჩნდეს და განვამტკიცოთ ამ ორი ერის მეგობრო-
მანიშნებელია, რომ ორი ერის შვილთა მეგობრული თა- მთლიანობაში წარმოდგენილია ისტორიული ძეგლების ბა, რომლებიც ქართული მიწის მადლით იკვებებიან.
ნაცხოვრება ჭეშმარიტი გზაა მომავალი წარმატებული უნიკალური ფოტოები, ამ ორი ერის მეგობრობის მებე-
ურთიერთობისა. ირახტრეთა – საიათნოვას, ფიროსმანის, სოფიკო ჭია- ავთანდილ მესხი
8 ლიტერატურული მესხეთი ისტორია 2018 წელი, იანვარი
რომან გოგოლაური იერსახის ანალიზი იყო ამოსავალი: გუმბათის

ყელის ექვსი ნამდვილი და ექვსი ცრუ სარკ-
ვის, რომ ხუაშაქ მხარგრძელს ყოფილ გურკ-
ლელთა ფეოდალურ მამულში მონასტერი
ღმერთმა მე, ხოშაქს ერისთავ-ერისთავისა მსა-
ხურთუხუცესისა აფრიდონის ცოლსა, ოსიყმას
სამცხის ჩრდილო-აღმოსავლეთით, ფერ- მელი, მისი თქმით, „საკმარისია ძეგლის დასა- აეგო. სამწუხაროდ, ჩვენ ამაში ვერანაირ ლო- ასულსა, აღშენებაი წმინდის ამის ეკლესიისა
სათის ქედის სამხრეთი კალთის ერთ-ერთ თარიღებლად”. მეცნიერის დასკვნით, ტაძრის გიკას ვერ ვხედავთ და ამაზე დაწვრილებით ვარძიისა ღმრთისმშობლისა სამსახურებად...”
განშტოებაზე, მდინარე წინუბნის წყლის (აბა- აგების თარიღი XIII ს-ის მიწურულში თავსდე- ქვემოთ გვექნება საუბარი. 2. ქართლის ერისთავის ბექა სურამელის
ნოს ხევი, გურკლის ხევი) მარცხენა მხარეს, ბა. „ბიეთი შესრულების დონითა და ტრადი- დღეისათვის ბიეთის ტაძარს ორი სამშე- ასული ხვაშაქი, მეუღლე ბედან დადიანი-
მაღალ, გაშლილ გორაკზე, წიწოვანი ტყის ციით ემსგავსება XIII-XIV საუკუნის საკულტო ნებლო წარწერა შემორჩა. ჩვენთვის განსა- სა, რომლის შესახებ ცნობა დაცულია ხობის
შუაგულში, მდებარეობს ბიეთის გუმბათოვა- ხუროთმოძღვრების ძეგლებს.” ბიეთის ტაძა- კუთრებით მნიშვნელოვანია საკურთხეველში ღვთისმშობლის ხატის წარწერებში. ერთ-
ნი ტაძარი, რომელიც ვ. ბერიძის შენიშვნით რი, საფარა, ზარზმასა და ჭულესთან ერთად, გამავალი კარის თავზე ორ ქვაზე ამოკვეთი- ერთ წარწერაში ვკითხულობთ: „ღვთისმშო-
– „მეოთხე მნიშვნელოვანი ძეგლია სამცხი- კიდევ ერთი დამახასიათებელი ნიმუშია ჩვე- ლი წარწერა, რომელიც ბოჭორიძეს ასე აქვს ბელო დედოფალო, შემწე, მეოხ და მფარველ
სა”, იგი საფარა, ზარზმა, ჭულესთან ერთად, ნი ხუროთმოძღვრების ევოლუციისა XIII-XIV წაკითხული.: „ქრისტე ადიდე ხოშაი, რომელ- ეყავ გულსმოდგინედ მამკობსა წმიდისა და
ჯაყელთა სამცხის კულტურულ-რელიგიურ ს-თა ეპოქაში (ბერიძე, 164). ვ. ბერიძის ნაშრო- მან ესე საყდარი აღაშენა”. „ქრისტე, წმინდაო პატიოსნისა ხატისა შენისა ერისთავთ-ერის-
ცენტრს წარმოადგენდა. როგორც ე. თაყაიშ- მი საინტერესოა იმ მხრივ, რომ იგი ფუნდამენ- ღმრთისმშობელო მეოხეყავ ხოშასა შვილი- თავისა მანდათურთუხუცესისსა ბედანსა და-
ვილი ფიქრობს, ვახუშტი სწორედ ბიეთის ტა- ტური გამოკვლევაა ბიეთისადმი მიძღვნილი, თურთ ორთავე შინა ცხოვრებასა” (ბოჭორიძე, დიანსა და დიოფალთ-დიოფალსა ხვაშაქსა,
ძარს გულისხმობს, როცა წერს: „ამ ხევზედ რომელსაც ამ საკითხით დაინტერესებული 37). ვ. ბერიძეს, რომელიც ასე კითხულობს რომლისა შემოწირვითა მოიჭედა ზურგი ესე”
არს წნის ზეით, მონასტერი, მაღალს კლდესა მკვლევარი გვერდს ვერ აუვლის. წარწერას: „ქრისტე ადიდე ხ”ში, რომელ ესე (ჟორდანია, 1897:129).
ზედა, კეთილშენი გუმბათიანი და აწ უქმი” 1974 წელს ჟურნალში – „საბჭოთა ხელოვ- საყდარი აღაშენა. წმიდაო ღვთისმშობელო 3. აღაპი სილხან ხვაშაქის გაზრდილისა,
(ვახუშტი, 1973: 663). მაგრამ აქ არც სახელ- ნება”, დაიბეჭდა ვაჟა სამსონიძის წერილი მეოხ ეყავ ხ”შ-სა შვილითურთ ორსავე შინა რომელიც XIII ს-ის მეორე ნახევრით თარიღ-
წოდება და არც ტაძრის მდებარეობაა სწო- „სამცხის ხუროთმოძღვრება”, რომელიც სამც- ცხოვრებასა”. არც კი ეეჭვება, რომ „ხ”ში” სხვა დება (მეტრეველი, 1962: 142).
რად ნაჩვენები, ასევე იგი მაღალ კლდეზე არ ხის ისტორიულ ძეგლთა მეტად მძიმე მდგომა- პირის სახელს ფარავს, „დასანანია, –წერს ის, 4. სახელი ხვაშაქ ასევე გვხვდება უშგუ-
დგას, – შენიშნავს ვ. ბერიძე (ბერიძე, 1955: რეობას ასახავს. თუმცა ავტორი ძეგლის ქტი- რომ – ჩვენ ხელმოსაჭიდი არაფერი გვაქვს ლის თემის სოფელ ჩაჟაშში მაცხოვრის ხატის
155). მართალია ეს ჩვენთვის საინტერესო სა- ტორის შესახებ არაფერს გვამცნობს და ისმის ამ ქარაგმის სწორად ამოხსნისათვის და ამგ- XII- XIII საუკენეების წარწერაში: „წახანელიძე
კითხს ცოტა სცილდება, მაგრამ დავძენთ, რომ მოწოდება ძეგლის გადაუდებელი რესტავრა- ვარად, ამ წარწერის საფუძველზე ვერც თა- ვახტანგ და მისი მეუღლე ხუაშაქი”. როგორც
ვახუშტის ზემოთ აღწერილი ტაძარი, წნისის ციისათვის (სამსონიძე, 1974). ჩვენი მხრიდან რიღის საკითხს გადავწყვეტთ სასურველი სი- მკვლევარი რ. თოფჩიშვილი ფიქრობს, ასე-
ხევში, არის ხომის მონასტერი. დავსძენთ, რომ სამწუხაროდ, ძეგლი დღესაც ზუსტით” (ბერიძე, 163). თი გვარ-სახელი სვანეთში დადასტურებული
როგორც ჩანს, ვახუშტი არ იცნობს სამც- იგივე მდგომარეობაშია, უნიკალური ფრესკე- მეორე სამშენებლო წარწერა მინაშენის არაა. ხატი აქ ალბათ გარედან უნდა იყოს
ხეში მდებარე ბიეთს და თავის გეოგრაფიულ ბი ჩამოშლა-ჩამორეცხვის საშიშროების წინა- კარის თავზე ჩასმულ ორ ქვაზეა შესრულებუ- შემოტანილი. გვარ-სახელი ორი სუფიქსითაა
აღწერაში ბიეთს არ უთითებს. „ჩრდილოდამ
ბიეთის ქტიტორ ხუაშაქის

მოერთვის მტკვარს წინუბანს აბანოს ხევი, გა-
(-ელ+ძე) ნაწარმოები და ტოპონიმ წახანს
უკავშირდება (თოფჩიშვილი, 2015:59).
მოსდის ფერსათს და მოდის სამხრით” (ვახუშ- ამრიგად, ზემოთ დასახელებულ ამ ცხრა
ტი, 663). სახელოვანი მეცნიერი მხოლოდ შიდა ხოშაქთაგან, არცერთი არ შეიძლება მივაკუთ-
ქართლში მდებარე ბიეთს იცნობს: „არს მონას- ვნოთ ბიეთის აღმშენებელ ხოშაქს, ვინაიდან
ტერი მეჯვიდის მდინარის დასავლეთად, მთის არცერთ მათგანს, აქამდე არსებული პირდა-
ძირში, ბიეთს, მონასტერი კეთილს მშვენიერს პირი თუ ირიბი ცნობებით, არავითარი შეხება
ადგილს” (ვახუშტი, 368). არ ჰქონია სამცხესთან. როგორც ვნახეთ, ჩა-
სამეცნიერო თვალსაზრისით, პირველი მოთვლილ ხოშათა შორის ოთხი მხარგრძელთა
ცნობა ბიეთის შესახებ დიმიტრი ბაქრაძეს გვარის წარმომადგენელია.
ეკუთვნის. ვახუშტი ბატონიშვილს – „საქარ- ჩვენი აზრით, ბიეთის აღმშენებელი უნდა
თველოს ისტორიის” I წიგნის შენიშვნებში, იყოს შანშე I მანდატურთუხუცესის შვილის –
მკვლევარი წერს: „ბიეთის საყდარი თუმცა ზაქარია ამირსპასალარის ქალიშვილი ხოშაქი,
მდებარეობს ოთხ ვერსზე, აწყურიდან, მაგრამ რომელიც თავისი ბებიის შანშე I-ის მეუღლის
იმაზე ორ-სამ წლამდე სრულებით არა ვიცო- ხოშაქის მოსახელე უნდა ყოფილიყო. ამდენად,
დით რა, ვიდრე შემთხვევით არა ვცანით მისი საინტერესოა მხარგრძელის მოხსენიება გურ-
არსებობა. ახლა ჩვენ გვაქვს იმისი ფოტოგრა- კლელთა სოფელში. რა ხელი ჰქონდა მას სამც-
ფიული სურათი, ერმაკოვისგან ჩემის თხოვ- ხის ჩრდილო-დასავლეთ განაპირა სოფელში?
ნით გადმოღებული და ვინც ნახავს იმას, იმედი ვიდრე ამ კითხვაზე პასუხს გავცემდეთ, მოკ-
გვაქვს დარწმუნდება, რომ ეს დიდი გუმბათი- ლედ შევეხოთ მხარგრძელთა საგვარეულო
ანი ეკლესია ერთი უკეთესთაგანია ახალციხის ისტორიას.
მაზრაში” (ბაქრაძე, 1885). მონასტრის შესახებ მხარგრძელთა წინაპრები წარმოშობით
დიმიტრი ბაქრაძისათვის ივანე გვარამაძეს ქურთები იყვნენ, რომელთაც ჯერ კიდევ თა-
უცნობებია, მასვე გამოუგზავნია ეკლესიის ვიანთ პირველსაცხოვრისში მიიღეს ქრის-
წარწერიანი ქვა, რომელიც აჟამად დაკარგუ- ტიანობა-მონოფიზიტობა. ამიტომ იძულე-
ლად ითვლება. საერთოდ, უნდა აღინიშნოს, ბული გახდნენ გაცლოდნენ, გამოყოფოდნენ
რომ ერმაკოვის მიერ გადაღებული სურათი ქურთულ ტომებს და თავი შეეფარებინათ
ტაძრის პირველყოფილი სახის წარმოსადგე- სომხური მონოფიზიტური ეკლესიისათვის.
ნად და მისი ხუროთმოძღვრების ანალიზისთ- ასე იქცნენ მხარგრძელთა წინაპრები „სჯუ-
ვის, პრაქტიკულად, ერთადერთი წყაროა, რაც ლით სომხებად”. მაგრამ მათი გადმოსახლება
მის მნიშვნელობას ერთიორად ზრდის. ამიერკავკასიაში ისეთ დროს დაემთხვა (მე XI
ვინაიდან ჩვენთვის საინტერესოა ბიეთის შეა და მისი აღდგენა-რესტავრაცია დღეისათ- ლი. წარწერის სრული ტექსტი ასე იკითხება: ს. შუაწლები), როცა სომხური პოლიტიკური
აღმშენებლის ვინაობა, პირველ რიგში საჭი- ვის საშურ საქმეს წარმოადგენს. „ქწ. მე თოხასძემან ზაალ აღვაშენე წმინდა ესე ერთეულები ან მოშლილი იყო, ან დაცემის
როა ჯერ გაირკვეს მისი აშენების თარიღი. ჩვენთვის საინტერესო საკითხს შეეხო ეკვტერი შესავედრებლად მშობელთა და ჩუენ- გზაზე იდგა. ძორაკერტის, ლორე-ტაშირის სა-
პირველი მკვლევარი, ვინც ბიეთის მო- პროფ. შ. მესხია ნაშრომში – „საშინაო პოლი- თა მიცვალებულთათვის, ქორონიკონსა რპა”. მეფო, სადაც მხარგრძელთა წინაპრებმა პირ-
ნასტრის მეცნიერული აღწერილობა მოგვცა ტიკური ვითარება და სამოხელეო წყობა XII ეს დრო კი წარწერის ქორონიკონის მიხედვით ველი თავშესაფარი ჰპოვეს, სულ მალე (XII
იყო ექვთიმე თაყაიშვილი. მან ბიეთი 1902 ს-ის საქართველოში” (მესხია, 1979). მისი აზ- 1493 წელს (181-1312=1493) უდრის. გ. კუტა- ს-ის დამდეგი) საქართველოს შემოუერთდა და
წელს მოინახულა და მონასტერს პატარა რით, ავაგის ასულს ხოშაქს უნდა ეკუთვნოდეს ლაძის შენიშვნით, აღნიშნული თარიღი, მხო- ამ ყოფილ სომხურ სამეფოს ტერიტორიაზე,
ნაშრომიც მიუძღვნა, სადაც იგი წერს:„...О ბიეთის ტაძრის აშენება სამცხეში, რომელიც ლოდ ამ მცირე მინაშენის აგების ამბავს გვამ- ფაქტობრივად, გაბატონდა ქართული სახელ-
Биетской церкви досихьпорь малоч тознали. XIII ს-ის მიწურულს უნდა მივაკუთვნოთ (მეს- ცნობს და არა მთელ ეკლესიისა. სამწუხაროდ, მწიფოებრიობა და ეკლესია თავისი სახელმ-
Мы имели только фотографический ხია, 262). ეკვტერის მაშენებლის შესახებ რაიმე დამატე- წიფოებრივი და საეკლესიო ენით. ასე, რომ
снимокь Ермакова и одно упоминаниеу Д. 2007 წელს გამომცემლობა „უნივერსალმა” ბითი ინფორმაციის მოძიება ჯერჯერობით არ მხარგრძელთა წინაპრები, თითქმის მაშინვე,
Бакрадзе, что ему доставлена свяшеникомь გამოსცა მკვლევარ გურამ კუტალაძის წიგ- ხერხდება. მხოლოდ იმის აღნიშვნითღა შემო- მოექცნენ ქართული სახელმწიფოსა და ქარ-
Гварамадзе надписьизь... Биети, вькоторой ნი „ბიეთი” (კუტალაძე, 2007), სადაც, გარდა ვიფარგლოთ, რომ ის თავისი დროისათვის სო- თული ფეოდალების სამსახურსა და გარემოში.
собственныя имена неразбираются, აღნიშნული ძეგლისა, განხილულია ხეობაში ციალურ იერარქიაში დაწინაურებულ პირად მხარგრძელთა „სჯულით სომხობას” არ დას-
акорониконь 215, если онь верноснять არსებული თითქმის ყველა ისტორიული ღირს- გვევლინება (კუტალაძე, 30). ცალდა ენითა და კულტურით გასომხებამდე
соответствуеть 995 г. Такого короникона შესანიშნაობა. აღნიშნული ნაშრომი, ბიეთისა როგორც ზემოთ აღინიშნა, ბიეთის ტაძრის მისვლა – უკეთ რომ ვთქვათ, მათი გასომხების
на Биетской церкви как мы виделинеть” და მთლიანად ხეობისადმი მიძღვნილი, დღემ- აღმშენებელია ვინმე ხ”ში, რომელსაც ერთი პროცესის დამთავრება. ქართულმა სახელმ-
(ჭუმბურიძე, 1975). მართალია ბიეთის სამშე- დე ერთადერთი სრულყოფილი აკადემიური შვილი ჰყავს და, რომელიც, საერთოდ, არ იხ- წიფოებრიობამ და მისმა გარემომ, ქურთული
ნებლო წარწერა თარიღს არ შეიცავს, მაგრამ შრომაა. ჩვენი სტატიის გარკვეული ნაწილი ამ სენიებს მეუღლეს. ამასთან ერთად, მკვლევა- წარმოშობის საგვარეულო მხარგრძელთა ქარ-
წარწერაში მოხსენიებული დაქარაგმებული ნაშრომს ემყარება. ძეგლის დათარიღებაში გ. რები თანხმდებიან იმაზე, რომ „ხოშა” ქალის თულ საგვარეულოდ აქცია. მალე გაქრა მათი
სახელი „[”yb” ე. თაყაიშვილმა წაიკითხა, რო- კუტალაძე ეთანხმება მკვლევარ ვ. ბერიძეს სახელია. ბუნებრივად ისმის კითხვა, მაინც ვინ „სომხობის” ერთადერთი ნიშანიც – სარწმუ-
გორც „ხუაშაქი” და იგი თამარის თანამედრო- და მას XIII-XIV ს-ის ძეგლად მიიჩნევს (კუტა- უნდა იყოს ბიეთის აღმშენებელი ხოშა? ნოებრივი კუთვნილება.
ვე ხუაშაქი ცოქალად სცნო და, ამდენად, ტაძ- ლაძე, 2007: 25). პროფესორ შ. მესხიას ცნობით, XII- XIII მხარგრძელთა წინაპრები, ლორე-ტაში-
რის აგება XII-XIII სს-თა მიჯნას მიეკუთვნება აღნიშნული საკითხი კიდევ ერთხელ გახ- საუკუნე იცნობს სამ ხოშაქს: 1). რატი სურა- რის კვირიკიანთა ყოფილი სამეფოს შემოერ-
(Такаишвили, 1909: 3-5). და მსჯელობის საგანი, ამჯერად გაზეთ „ლი- მელის დედა ხვაშაქ ცოქალი, 2). ხოშა (ხოშა- თების შემდეგ, საქართველოს მეფეებისა და
1932-33 წლებში სამცხე-ჯავახეთში, სიძ- ტერატურულ მესხეთში”, რომლის 2016 წლის ქი) ივანე მხარგრძელის მეუღლეა 3). ხოშაქი ქართველი ფეოდალების სამსახურში დგე-
ველეთა შესწავლის მიზნით, იმოგზაურა ის- მაისის N209-ე ნომერში თამაზ ჩიკვაიძემ (ხოშა) ივანე მხარგრძელის შვილიშვილი, ავაგ ბიან. სწორედ ამას უნდა ნიშნავდეს თამარის
ტორიკოსმა გიორგი ბოჭორიძემ. მისმა ჩა- გამოაქვეყნა წერილი სათაურით – „მნიშვნე- სარგისის ასული (მესხია, 261). პროფესორი მეორე ისტორიკოსის, ბასილის, თავისთავად
ნაწერებმა მზის შუქი მხოლოდ 1992 წელს ლოვანი სიახლე ბიეთის ეკლესიის შესახებ”. ვ. სილოგავა გარდა ხვაშაქ ცოქალისა მარტო საინტერესო მითითება სარგის მხარგრძელის
იხილა, როდესაც წიგნად გამოიცა (ბოჭორი- ავტორი სავსებით იზიარებს პროფესორ შოთა მხარგრძელთა გვარში ოთხ ხვაშაქს ასახე- წინაპრების „შეყვარების” შესახებ თამარის მა-
ძე, 1992). წიგნი გამოსაცემად მოამზადეს მესხიას მოსაზრებას ბიეთის ამშენებელ ხუ- ლებს: 1). ივანე მხარგრძელის მეუღლე ხუაშა, მა-პაპათა მიერ. მხარგრძელთა საგვარეულოს
დ.ბერძენიშვილმა, ლ. მელიქიშვილმა და ლ. აშაქის ვინაობის შესახებ (ჩიკვაიძე, 2016) და 2). ივანე მხარგრძელის შვილიშვილი, ავაგ წარმომადგენლებს სამოხელეო ასპარეზზე
ხუციშვილმა. წიგნი აქტუალურია ქართველო- ამ ვერსიის გასამყარებლად მოჰყავს გიორგი სარგისის ასული, 3). შანშე ზაქარიაძეს მეუღ- დაწინაურების პირობები გიორგი III-ის დრო-
ლოგიის ბევრი დარგისათვის, მაგრამ ჩვენთ- კალანდიას მიერ 2006 წელს ქობერში (სომხე- ლე ხვაშა, 4) ივანე შანშეს ძეს მეუღლე ხუაში იდან შეექმნათ. სწორედ გიორგი III-ის დრო-
ვის საინტერესო საკითხს - ხუაშაქის ვინაობას თი) ახლად აღმოჩენილი საფლავის ქვის წარ- (სილოგავა, 1990:117). გარდა ზემოხსენებუ- იდან დაიწყეს მეტ-ნაკლებად მნიშვნელოვანი
და მისი მოღვაწეობის ხანას მკვლევარი არ წერა, რომელიც ოთხი სტრიქონისაგან შედგე- ლი ისტორიული პიროვნებებისა, XII- XIII ს-ის როლის შესრულება საქართველოს სამეფო
შეხებია. ბა და შემდეგნაირად იკითხება: „ესე ს(ა)ფლ(ა) ისტორია კიდევ იცნობს რამდენიმე ხოშაქს. კარზე. პირველი ამ მხრივ სარგის მხარგრძე-
1946 წელს ბიეთი მოინახულა ვახტანგ ბე- ვი ივ(ა)ნე მ(ა)ნდატ(უ)რთ(უ)ხ(უ)ც(ე)სისა ას(უ) ესენია: ლი იყო.
რიძემ, რომელმაც საფუძვლიანად შეისწავლა ლისა და გურკენელისა ს(უ)ლას მეუღლისა 1. გიორგი III-ის (1156-1184) სამეფო კარის მკვლევართა უმეტესობა, სარგის მხარგ-
ძეგლის ცალკეული ხუროთმოძღვრული დე- თამ(ა)რისი, შ(ეუნდვე)ნ ღ(მერთმა)ნ” (კალან- მსახურთუხუცესის აფრიდონის მეუღლე ხოშა, რძელის გამოჩენას საქართველოს სამეფო
ტალები და მოგვცა მისი სრულყოფილი მეც- დია, ასათიანი, 2012:173). ე.ი თ. ჩიკვაიძის ვა- რომელიც თრიალეთში ქვემო ჯინისში წმინდა კარზე და მის დაწინაურებას გიორგი III-ის
ნიერული ანალიზი, რაც საშუალებას იძლევა რაუდით, მანდატურთუხუცესის, ივანე მხარგ- გიორგის ეკლესიის მაშენებელია. წარწერა ასე მიერ, 1161წ. ანისის აღებას უკავშირებს. თამა-
ძეგლის აგების თარიღის დასადგენად (ბერი- რძელის ასულის – თამარის, გათხოვება სულა იკითხება: „სახელთა ღვთისაითა და მეოხები- რის მეფობის დროს კიდევ
ძე, 1955). ძეგლის დათარიღებისას ვ. ბერიძი- გურკლელზე საკმარისი არგუმენტია იმისთ- თა წმიდისა ღვთისმშობელისათა მომმადლა უფრო დაწინაურდა მხარგ-

სათვის სწორედ ნაგებობის არქიტექტურული
2018 წელი, იანვარი ისტორია ლიტერატურული მესხეთი 9
 რძელთა საგვარეულო. ამ ბას ჩვენ ვერ დავეთანხმებით, ვინაიდან, არა- ბა? ანუ ხომ არ ნიშნავს ეს იმას, რომ ტაძარი ის არის, რომ პროფ. შ. მესხიას მიერ ბიეთის
დროს ასპარეზზე გამოდიან თუ XIV ს-ის დამდეგისათვის აღარაა ცოცხალი მოცემულ პერიოდში საქართველოს მანდა- აღმშენებლად დასახელებულ ხუაშაქს, არანა-
ზაქარია და ივანე მხარგრ- ხუაშაგი, არამედ სათუოა მისი ცოცხლად მოხ- ტურთუხუცესთა საძვალე იყო? ჯერ მხარგრ- ირად ხელი არ შეუვიდოდა სამცხის ამ განაპი-
ძელები. სენიება XIII ს-ის 80-იანი წლების ბოლოსთვი- ძელებისა, შემდეგ კი ჯაყელებისა (კალანდია, რა სოფელ გურკელზე და, შესაბამისად, ვერც
მხარგრძელებმა განსაკუთრებით გამოიჩი- საც. რადგანაც წყაროში მოხსენიებული – „მი- ასათიანი, 180). ჩვენ აქ ამაზე მსჯელობას აღარ ტაძარს ააშენებდა. რაც შეეხება ჟამთააღმწე-
ნეს თავი გიორგი რუსის წინააღმდეგ ბრძოლა- ვიდა ქუეყანასა ხუაშაგისა ავაგის ასულისა”, გავაგრძელებთ, მხოლოდ დავსძენთ, რომ სარ- რელთან მოხსენიებულ ზაქარიას, ჩვენი აზრით,
ში. გიორგი რუსის აჯანყებამ მხარგრძელებს ჩვენი აზრით, უფრო გეოგრაფიული პუნქტის გის I ჯაყელის ასულის ვინაობა აქამდე უცნობი უნდა იყოს ზაქარია ამირსპასალარისა და რუ-
კიდევ უფრო დიდი წარმატება მოუტანა: ივანე განმარტებისთვის არის ნახმარი და არა ხუაშა- იყო, მაგრამ ქობერში აღმოჩენილმა ზემოაღ- სუდან ჯაყელის შვილიშვილი, ბიეთის აღმშენე-
მხარგრძელს, ვარდან დადიანის სახელოსთან, გის ცოცხლად აღნიშვნის გამო. ნიშნულმა ეპიტაფიამ, რომელსაც კირაკოსის ბელ ხოშაქის ვაჟი, რომელიც ტაძრის სამშენებ-
მსახურთუხუცესობასთან ერთად, მისი ყო- სწორედ ავაგის ასულ ხუაშაგს (ხოშა) მიიჩ- ცნობაც ამყარებს, საშუალება მოგვცა, გაგ- ლო წარწერაში ხოშაქთან ერთად მოიხსენიება.
ფილი სამფლობელო – კაენი გადაეცა და და- ნევს პროფესორი შ. მესხია ბიეთის მონასტრის ვერკვია, რომ ის იყო ზაქარია ამირსპასალარის ზაქარია, რომელმაც ჩვენი ვარაუდით აღზრდა
დიანთა სხვა სამფლობელოც – კაეწონიც მი- ამშენებლად, ხოლო გიორგი ბრწყინვალეს გა- მეუღლე რუსუდან ჯაყელი. რუსუდანი ქობერ- მიიღო სამცხეში პაპის სარგის ჯაყელის კარზე,
ემატა. ზაქარიას ამირსპასალარობა ებოძა და მეფებასთან დაკავშირებით ჟამთააღმწერლის შია დაკრძალული. ჩვენი აზრით, სწორედ ზაქა- თანშეზრდილი უნდა ყოფილიყო ასევე სამცხე-
ლორესთან ერთად რუსთავიც მას გადასცეს. ში აღზრდილ გიორგისთან (გიორგი V) და, რო-
ზაქარია ვარამის ძეს გაგი და მისი მიმდგომი გორც ჯაყელთა და მხარგრძელთა გვარის წარ-
ტერიტორიებიც ებოძა. სარგის ვარამის ძეს მომადგენელს, არ უნდა გასჭირვებოდა სამეფო
უბოძეს თმოგვი. ამრიგად, გიორგი რუსის კარზე რაიმე თანამდებობის მოპოვება. ჩვენს
აჯანყებამ თამარის წინაააღმდეგ ისეთივე მიერ გამოთქმულ ვარაუდს ეწინააღმდეგება
როლი შეასრულა მხარგრძელთა დაწინაურე- ჟამთააღმწერლის მიერ ხუაშაქის მოხსენიება
ბის საქმეში, როგორც ორბელთა აჯანყებამ ავაგის ასულად. ვფიქრობთ, ამ შემთხვევაში,
მხარგრძელთა გამოჩენასა და საქართველოს საქმე უნდა გვქონდეს გარკვეულ ხარვეზებ-
სამეფო კარზე მათი პოზიციების განმტკიცე- თან, რომელიც ან ჟამთააღმწერლის ან, კიდევ,
ბაში (მესხია, 1979: 298). გადამწერთა მიერ დაშვებული შეცდომების
ზაქარია მხარგრძელის გარდაცვალების წყალობით დამახინჯებული სახით მოაღწია
შემდეგ ყველა მისი ადგილ-მამული – ლორე- ჩვენამდე. „ასწლოვანი მატიანე” მართალია
ტაშირი, ანის-შირაკი და ამ დიდი ქონების შე- ძირითადად მაინც ისტორიული წყაროების მი-
საბამისი ატრიბუტი – სახელოები, მანდატურ- ხედვით არის შედგენილი, მაგრამ სავარაუდოა
თუხუცესისა თუ ამირსპასალარის სათანადო მას ზეპირი გადმოცემებითაც ესარგებლა, რისი
წოდებებითურთ, მხარგრძელთა საგვარე- კვალიც აშკარად ჩანს თხზულებაში. მაგრამ ნა-
ულოს კუთვნილებად დარჩა. ზაქარიას შემ- რატიულ წყაროთა მონაცემების საფუძვლიანი
დეგ თამარ მეფემ ამირსპასალარის სახელო შესწორება და შევსებაც შესაძლებელი ხდება
მის ძმას მსახურთუხუცეს ივანეს გადასცა. ეპიგრაფიკული მონაცემებით. ამ მხრივ განსა-
ჩანს, რომ ივანემ „უღირსად ჩათვალა” თავი კუთრებით დიდი დახმარება გაგვიწია ქობერში
ასე „დიდად დიდი” პატივის მიღებისა, ასევე აღმოჩენილმა უცნობი საფლავის ეპიტაფიამ,
მისი სახელგანთქმული ძმის შემდეგ ამ თანამ- რომელიც რუსუდან ჯაყელს ეკუთვნის. სწო-
დებობით მოხსენიებისა და მეფისაგან ახალი რედ ამ წარწერამ საშუალება მოგვცა გადაგ-
თანამდებობის შემოღება და მისთვის ბოძება ვეფასებინა ბიეთის ტაძარზე არსებული წარ-
მოითხოვა (მესხია, 1979: 309). ეს ახალი თა- წერის შესახებ ისტორიოგრაფიაში მიღებული
ვინაობის საკითხისათვის
ნამდებობა ათაბაგობა იყო, რომელიც გავრ- ტექსტში საქართველოს მთავართა შორის რია ამირსპასალარისა და რუსუდან ჯაყელის დებულება. რაც შეეხება ჩვენთვის საინტერესო
ცელებული იყო ახლო აღმოსავლეთის მაჰმა- მოხსენიებულ „ზაქარია, ავაგის ასულის ხუ- ასული უნდა იყოს ბიეთის აღმშენებელი ხუ- ავაგის მოხსენიებას, ვფიქრობთ, იგი უნდა იყოს
დიანურ სამყაროში და მეფეთა აღმზრდელის აშაგის ნაშობი (ქართლის ცხოვრება,652) მის აშაგი (ხოშა). მის შესახებაც ისმის ანალოგი- არა ათაბაგ-ამირსპასალარ ავაგ-სარგისის,
ფუნქციას წარმოადგენდა. შვილად”. ური კითხვა: რა ხელი ჰქონდა მხარგრძელთა რომელიც 1250 წელს გარდაიცვალა, არამედ
მხარგრძელთა საგვარეულოს პირველი კვლავ გვებადება კითხვა: რა ხელი ჰქონდა შთამომავალს სამცხის ამ განაპირა სოფელში? ამირსპასალარ-მანდატურთუხუცესის – ავაგ
შტოს წარმომადგენელთა სახლებში კი ზაქა- ლორე-ტაშირის დიდი ფეოდალისა და საქართ- როგორც ჟამთააღმწერლის ცნობებიდან ჩანს, სარგისი შანშეს ძის, რომელიც ბიძა იყო ხუ-
რიას გარდაცვალების შემდეგაც სამი მაღალი ველოს ათაბაგ-ამირსპასალარის ქალიშვილს იგი, ერთ დროს, გურკლელთა ფეოდალური აშაქ ზაქარიას ასულისა. როგორც ზემოთ აღვ-
თანამდებობა იყრიდა თავს – ათაბაგის, მანდა- ხუაშაგს (ხოშა) სამცხეში, ნუთუ ქვემო ქართ- სახლის სამფლობელო იყო. როგორც ჩანს, ეს ნიშნეთ, ზაქარია და მისი მამა შანშე ერთსა და
ტურთუხუცესისა და ამირსპასალარის. ივანე ლში არ მოიძებნა შესაბამისი ადგილი მონას- მამული, მოგვიანებით, ჯაყელებმა ჩაიგდეს იმავე წელს (1261წ) გარდაიცვალნენ. ცხადია,
სპასალარი, რომელიც ამჯერად ერთადერთი ტრის ასაგებად? სამწუხაროდ, ჩვენ არანაირი ხელში. ჯერ კიდევ XIII ს-ის 60-იან წლებში გურ- მცირეწლოვანი ძმიშვილის (ხუაშაქის) აღზრდა
იყო მხარგრძელთა ამ ორ სახლში, რომელსაც საბუთი არ გაგვაჩნია კითხვაზე არგუმენტი- კელი მურვან მახუნჯაგის ძე გურკლელის სამ- ავაგ სარგისს უნდა ეკისრა და მისი ეს მამობ-
შეეძლო რეალურად გაძღოლოდა ამ თანამდე- რებული პასუხის გასაცემად. ფლობელოა (ქართლის ცხოვრება, 594), ხოლო რივი მზრუნველობის ანარეკლი ჟამთააღმწე-
ბობებს, ყოველნაირად ცდილობდა მათ შენარ- როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ჩვენი აზ- ყაენისაგან სამცხის „ხან-ინჯუდ შეწყალების რელთან აისახა კიდეც, საინტერესოა, ვინ იყო
ჩუნებას და დაუნდობელ ბრძოლას უცხადებ- რით, ბიეთის აღმშენებელი უნდა იყოს ზაქა- შემდეგ ეს მხარე მთლიანად ჩამოსცილდა სა- ხოშაქის მეუღლე? შესაძლოა ის იყო რომელიმე
და ყველას, ვინც კი შეიძლებოდა ამა თუ იმ რია ამირსპასალარის ქალიშვილი, რომელსაც ქართველოს. გურკლელთა მამული სოფ. გურ- მონღოლი მოხელე ან ნოინი, რომელიც მიზეზ-
თანამდებობის რეალური პრეტენდენტი ყოფი- თავისი ბებიის, შანშე I-ის მეუღლის ხოშაქის კელთან ერთად კი გაძლიერებულმა ჯაყელთა თა გამო ვერ მოხვდა ბიეთის წარწერაში.
ლიყო. სწორედ ეს იყო მხარგრძელთა და ახალ- სახელი უნდა რქმეოდა. ამის შესაბამისი ცნო- სახლმა შეიერთა” (გოგოლაური, 2015). ეს უნდა მაშასადამე მხარგრძელთა ფეოდალურ
ციხელთა შუღლის მიზეზი და სწორედ ამიტომ ბა დაცული არ არის არც ქართულ და არც უც- მომხდარიყო 1266 წელს. ამ დროიდან, ჩვენი სახლში წყაროებისა და ჩვენი ინტერპრეტა-
დაღუპა ივანე მხარგრძელმა შალვა ახალციხე- ხოურ წყაროებში. ეს არის ჩვენეული ვარაუდი, აზრით, გურკელი უნდა გადაქცეულიყო სამ- ციის მიხედვით სახელი ხუაშა შემდეგ პოზი-
ლი – ამირსპასალარის თანამდებობის ყველა- რის ახსნასაც ქვემოთ შევეცდებით. ზითვე მამულად, რომელიც სარგის ჯაყელმა ციებში დასტურდება:
ზე უფრო შესაძლო კანდიდატი (მესხია, 314). ზაქარია შანშეს ძემ ამირსპასალარობა ავაგის
საქართველოს სამეფო კარის დიდმოხელე გარდაცვალების შემდეგ მიიღო. ამირსპასალა-
იყო აგრეთვე ივანე მხარგრძელის მემკვიდრე რად მოიხსენიებს მას ჟამთააღმწერელი სიცოც-
ავაგ-სარგისი. იგი განსაკუთრებით დაწინაურ- ხლის უკანასკნელ წლებში. ზაქარია აჯანყებულ ზაქარია (+1212) ივანე + ხუაშა
და მამის, – ივანეს გარდაცვალების შემდეგ. დავით ულუსა და სარგის ჯაყელს მიემხრო, რის
ჟამთააღმწერელი მას ათაბაგად და ამირსპა- გამოც ჰულაგუ ყაენმა იგი სიკვდილით დასაჯა
სალარად მოიხსენიებს. ავაგი 1250 წელს გარ- 1261 წელს. შვილის დაღუპვამ დიდად იმოქმედა შაჰანშე (+1261) + ხუაშა ავაგ-სარგისი + გვანცა თამთა
დაიცვალა. მას დარჩა მცირეწლოვანი ქალიშ- შანშეზე და ისიც იმავე წელს გარდაიცვალა. სო-
ვილი ხოშაქი, ასევე თავისი ბებიის მოსახელე. მეხი ისტორიკოსის კირაკოს განძაკეცის ცნობით
ავაგის ქვრივი, რაჭის ერისთავის, კახაბერიძის ზაქარია დაქორწინებული იყო უხტიაცის (ოლ-
ასული, გვანცა, დავით ულუმ შეირთო ცოლად. თისი) მფლობელ სარგისის ასულზე (განძაკეცი, ხუაშა
„... ხოლო ქალი იგი ავაგისი (ხუაშაქი - რ.გ) 1976: 236), რომლის სახელსაც იგი არ უთითებს.
დაუტევა მამულსა თვსსა ზედა, და შეავედრა სარგის ჯაყელის სახლობიდან მხოლოდ
მანკაბერდელსა სადუნსა, რომელი იყო, კაცი სამი წევრი ჩანს: ესაა თანამეცხედრე თეკლა,
ბრძენი და გონიერი და კეთილისგანმზრახა- ასული უსახელოდ და ძე ბექა (სიხარული- ზაქარია (+1261)+რუსუდანი ავაგ სარგისი არტაშირი ივანე + ხუაშა მხარგრძელი აღბუღა ბერი
ვი და ჰაეროვანი. ძალითა ფრიად ძლიერი და ძე,1975:36).
მორკინალი რჩეული... ესე შეყუარებულ იქმნა შეეხო რა პ. მურადიანის მიერ გამოქვეყნე- ხუაშა
ყაენ ულოსაგან (ჰულაგუ - რ.გ) და იწყო გან- ბულ ქობერის (ქობაირი) მონასტრის XIII- XIV
დიდებად და გონიერებითა მისითა მეფემანცა სს-ის საფლავის ქვების წარწერებს, პროფ. ვ.
დავით პატივ-სცა და შევედრა სახლი ავაგისი”. სილოგავამ გამოთქვა ვარაუდი, „რომ გარდა ზაქარია
ე.ი. სადუნ მანკაბერდელს, რომელიც დიდი პ. მურადიანის მიერ გამოქვეყნებული ეპიტა-
გავლენით სარგებლობდა ჰულაგუ ყაენის ფიებისა, ქობერის მონასტრის ეზოში, ან მის
წინაშე, მეფემ დავით ულუმ ავაგ ათაბაგის მიმდებარე ტერიტორიაზე, სადაც ეს წარწერე- ქალიშვილს – რუსუდანს უბოძა. რუსუდანის როგორც ჩანს, სახელი ხუაშა მხარგრძელ-
სამფლობელო უწყალობა. ხოშაქი ჯერ ჰულა- ბი აღმოჩნდა კიდევ არის მოსალოდნელი სხვა გარდაცვალების შემდეგ მისი ქალიშვილი ხო- თა ფეოდალურ სახლში ხუთჯერ დადასტურ-
გუ ყაენს (1256-1265), ხოლო შემდეგ აბაღა დღემდე უცნობი საფლავის ქვების ქართული შაქი თავის შვილთან (ასეა ბიეთის წარწერაში) და – ერთხელ რძალ-დედამთილის და ორჯერ
ყაენის (1265-1282) ვაზირს, საჰიბ დივანს, წარწერების გამოვლენა” (სილოგავა, 111). გადმოდის სამზითვე მამულში – გურკელში ბებია-შვილიშვილის სახელად. აქედან ქრო-
ხოჯა შამსედინს მისთხოვდა (ქართლის ცხოვ- 2012 წელს „საისტორიო კრებულში” გამოქ- და აქ აშენებს ღვთისმშობლის სახელობის ეკ- ნოლოგიურად უკანასკნელი ხუაშა უნდა იყოს
რება, 2008: 593). ეს სტეფანოზ ორბელიანის ვეყნდა გიორგი კალანდიას და ქეთევან ასა- ლესიას. შესაძლებლად მიგვაჩნია, ხოშაქიც ბიეთის ამშენებლი, რომელიც XIII- XIV სს მოღ-
მიხედვით, 1269 წელს მოხდა (მესხია, 262). თიანის მასალები ქობერის I და II სამეცნიერო ბიეთის მონასტერში იყოს დაკრძალული. ამას ვაწე ჩანს.
ხოჯა შამსადინი არღუნის გაყაენების (1284წ.) ექსპედიციის პირველადი შედეგებისა, სადაც მომავალი კვლევა-ძიება გვიჩვენებს. ყურადღე- ამრიგად, ქობერში აღმოჩენილმა უცნობმა
დროისათვის უკვე ცოცხალი აღარ იყო. ამით ჩვენი ყურადღება მიიპყრო ერთმა უცნობი ბას მივაქცევთ ჟამთააღმწერლის თხზულების საფლავის ეპიტაფიამ, რომელიც ყველა მონა-
აიხსნება, რომ არღუნმა „სახლი ავაგ ათაბა- საფლავის ეპიტაფიამ. წარწერა ასე იშიფრება: ერთ ადგილს, კერძოდ, გიორგი ბრწყინვალეს ცემის მიხედვით, სარგის I ჯაყელის ასულს,
გისა, რომელი აქუნდა საჰიბ დივანს” მისცა „[სა] რდლისა ჯაყელისა ასულსა რუსუდანს მეფედ დამტკიცების შემდეგ, მასთან ვხედავთ რუსუდანს ეკუთვნის, საშუალება მოგვცა
დემეტრე მეორეს. პროფესორ შ. მესხიას ვარა- შეუნდოს ღმერთმან” (კალანდია, ასათიანი, ჩვენთვის საინტერესო პიროვნებას ზაქარიას, მეტი დაბეჯითებით ვამტკიცოთ, რომ ბიეთის
უდით, საჰიბ დივნის მეუღლე ხოშაქი ჯერ კი- 2012:179). წარწერა XIII საუკუნის II ნახევრით რომელსაც უცნობი მემატიანე „ავაგის ასუ- მონასტრის ამშენებელია ზაქარია ამირს-
დევ ცოცხალი იყო დემეტრე მეორის ურდოში შეიძლება დავათარიღოთ. მკვლევარი გ. კა- ლის, ხუაშაქის ნაშობს” უწოდებს. ჩვენი აზრით, პასალარისა და რუსუდან ჯაყელის ასული,
წასვლის წინ – „მივიდა ქუეყანასა ხუაშაგისა ლანდია ხაზს უსვამს შემდეგ მოსაზრებას: „XIII აქ ნახსენები ავაგი არ უნდა გავაიგივოთ ივანე რომლის სახელი უცნობი იყო, მაგრამ ჩვენ
ავაგის ასულისა, მუნ დახვდა ძე მისი დავით, საუკუნის უკანასკნელ მესამედსა და XIV ს-ის ათაბაგის ძე ავაგ სარგისში. თუ წყაროში ნახ- მხოლოდ ვივარაუდეთ, რომ მას ხუაშა ერქვა,
რომელი იგიცა წარიტანა” (ქართლის ცხოვრე- პირველ ნახევარში საქართველოს მეჭურჭლე- სენები ხუაშაქი მართლა ავაგ სარგისის (ათაბაგ ისევე როგორც მის ბებიას – ზაქარიას დედას.
ბა, 2008:625). მისივე ცნობით, ხვაშაგ ავაგის თუხუცესობა, მანდატურთუხუცესობა, ათა- ამირსპასალარი შვილია თანაც ერთადერთი), პირდაპირი წყაროების უქონლობის გამო, სა-
ასულის ხსენება ჟამთააღმწერელის თხზულე- ბაგობა და სამცხის სპასალარობა ჯაყელთა მაშინ რატომ არ უნდა დაერქვა თავისი შვილი- ბოლოო ჭეშმარიტების დასადგენად აშკარად
ბაში წყდება. როგორც ჩანს, იგი XIV საუკუ- ფეოდალური საგვარეულოს ხელში აღმოჩნდა. სათვის პაპის სახელი ავაგი, ან, თუნდაც, დიდი იგრძნობა ახალი წყაროებისა და არგუმენტა-
ნის დამდეგისავის უკვე ცოცხალი აღარ უნდა სწორედ ამ ფაქტორით ხომ არ არის გამოწვე- პაპის ივანეს (ათაბაგი, მანდატურთუხუცესი, ციის მოპოვების საჭიროება.
იყოს (მესხია, 262). სამწუხაროდ, ამ მოსაზრე- ული, რომ ჯაყელის ასული ქობერში იკრძალე- სპასალარი) სახელი. მეორე და უმთავრესი აქ
ნუგზარ კობერიძე
“უ”
ხშირად ვყოფილვარ უფულო,
„შემოქმედება თურმე ჯვარცმაა”
არასდროს – უსიყვარულო,
რომლებიც მათი ავტორისათვის თითქოს ცხოვრე- ველის ხსოვნას ეძღვნება, მართლაც რომ უპრიანი
„უ”-ზე დაწყილი დასწყევლოს,–
ყველა უშნო და უგულო. ბისეულ დევიზად ქცეულა: იქნება. „ხევსური” საოცრად ლამაზია პოეტური
უჯიშო, უნდო, უმსგავსო, „მე ვარ მისანი ხარი წიქარა, ევფონიით, სახეთა მხატვრული სრულყოფით.
უსიყვარულო, უსტუმრო, შენი დვრიტა ვარ ლექსში ტროპული მეტყველების სახეები და თვით
არ მინდა და ნუ დამძრახავთ,
მამულ-დედულო, გმირთა პორტრეტები თითქოს ფართო პლანითაა
უარით გამოვისტუმრო.
უპრიანია, რომა ვთქვათ: ზღაპრიდან მისთვის წარმოდგენილი. ვკითხულობთ მის სტროფებს და
ლაღი, გულუხვი და ზრდილი, გამოვიპარე, დასაწყისშივე ვიხიბლებით მისი ორიგინალური
ყველას სიკეთე ვასწავლე, რომ გემსახურო და ხელწერით:
ვინც კია ჩემი გაზრდილი.
გიერთგულო. „ზაფხულში, არაგვზე სალუდე
არა მგონია ჩემზე თქვან:
უპურმარილო, უღვინო, შენი უღელი მემჩატოს დუქანთან
„უ” არ მიხსენონ, თორემა აგრემც, უკრავდა დაირა და დათვი
იქნებ გამჩენიც ვუგინო. ქედზე რომ მადგას ბუქნავდა,
განაჩენივით, ფიცხობდა, სხიოდა მზის
ასი წელი არ მომიღერო გეთაყვა სახრე, ცხელი დაირა,
მშვენიერია უფლის განგება:
სიყვარულისთვის ვარ სიცხე ძუნძულებდა მთლად
არავინ ვიცით, ვინ როდის წავალთ, გაჩენილი. დათვისნაირად.
უფალმა იცის, ვის რა უბრძანოს, და თუ გქონია რამე ტკივილი, ღრეობდნენ ხევსურნი...
და მის გარეშე გზას ვერ გადავალთ. ან რამე ჭირი ზნეკეთილიანს, და ზორბა ხინკლები
დავუშვათ – ყველამ იცოცხლა ას წელს,
რა მოხდებოდა ნეტავი მაშინ?
ამილოკია ქვამარილივით, პეშვიდან სხლტებოდნენ,
უინტერესოდ გაიჯირითებს და ხარის ცრემლით როგორც თხის ჯიქნები,
ჩვენი ცხოვრების ერთგული რაში. დამიტირია”. დაჩეხილ ცხვირ-პირზე
ჩვენი ცხოვრების დროის განსაზღვრას ნიშნიანიძე განადიდებს ქართულ ვაზს – ქართ- ეფინათ ხაშხაში,
მაღალი ღმერთი თვით განიკითხავს, გასული საუკუნის ქართველი კაცის ცხოვრე-
ჩვენთვის არც მოსვლა უკითხავს ვინმეს
ველთა ქვეყნის ერთ-ერთ საოცარ სახე-სიმბოლოს: აგვისტოს პირდაპირ
და არც აქედან წასვლას არ გვკითხავს. ბაში, ვფიქრობთ, ერთ ყველაზე მღელვარე და მოვ- „ბუნების ღერბია ჩანგი ისხამდნენ ხახაში”.
ლენათა სიუხვით დატვირთულ საუკუნედ აღინიშ- და უბანი, ხევსურთა ქეიფი პირდაპირ დახატულია შე-
ვის გავეჯიბრო ნება, ვინაიდან, ამდენი სიახლე, ამდენი გარდატეხა, მერცხლის ბუდესავით უდარებელი ოსტატის მიერ, აქ არაფერია ზედმეტი
ისტორიისათვის ასეთ მცირე მონაკვეთში, ხშირად შეკრული მტევანი, და არც რაიმეა ნაკლები. მართლაც რომ საოცარია
ვის გავეჯიბრო, არ ვიცი, როდი ხდებოდა. მიუხედავად ამისა, დროის მსვლე- ქალღმერთის ძუძუა და მოცემული ლექსის პოეტური გამომსახველობა:
ჩემი ლექსით და რითმებით,
ჩვენ, პოეტები, უბრალო,
ლობის კანონი უცვლელია, ანუ ყოველივე ახალი განა შემშლია, „და სიკვდილს სიმწრისგან
ვიცი, რომ ბევრნი ვიქნებით. რამ, თავისთავად, ახალს ბადებს, ახალ კვალს ტო- წყურვილის მომკვლელი ყელზე რომ დაადგა,
როგორ ვადარო ერთმანეთს ვებს. იმ არაერთმა პოლიტიკურმა თუ სოციალურ- უფლის პეშვია”. ხევსურის ფარია სხვა მრავალ
მუნჯი, ენაბლუ, მეტყველი, მა ძვრებმა, რომელსაც ადგილი ჰქონდა მე-20-ე პოეტს ქართული ვაზი სამშობლოს ალეგო- ფართაგან,
ლექსის ენაზე გალობდა
ბევრი წინასწარმეტყველი.
საუკუნეში, მნიშვნელოვანი ცვლილებები მოახდინა რიით აქვს წარმოდგენილი, ხოლო ჭიგოები კი – რო- ე მაგის სისხლია,
რითმებით სცადა ყოველმან ქართველი ერის კულტურისა და, განსაკუთრებით, გორც ჩვენი ხალხი. საქვეყნო სამსახურს, ოღონდ ე მაგის ძვლებია,
მოეთხრო გულისტკენანი, ლიტერატურის განვითარებაზე, რადგან ჭეშმარი- უანგაროს, ადარებს იგი ქედმაგარი ხარის დაუღა- ჩვენს ქართულ ციხეებს
ლექსის ენაზე ჯირითობს ტი შემოქმედის, მხატვრული სიტყვის ოსტატის ლავ შრომას. თუ ვაზი ჩვენი მამულის სიმბოლური რომ ჩაფიცხებია”.
ბარათაშვილის მერანი.
მე ვის ვედარო, არ ვიცი,
მიზანი ხომ ისაა, პირველმა ამცნოს საზოგადოებას ხატებაა, ხარი კი შოთა ნიშნიანიძისათვის სამშობ- შოთა ნიშნიანიძის ლირიკაში პოეტური ხედვით
ვიცი, რომ სანთლად დავდნები, ქვეყანაში მინდინარე სასიკეთო თუ ცუდ-უბრალი ლოს სიყვარულში დახარჯული ერისკაცის ლამა- ასევე ყურადსაღებია ლექსი „მამელიკები”, სადაც
ჩემს სიტყვას ვიტყვი ყოველთვის – ცვლილებები. ზი სიმბოლოა. პოეტი ძალიან ხშირად თავის თავს ავტორი ხელახლა აცოცხლებს საუკუნეების წი-
უფალი იყოს თავდები. ყველა თაობისათვის საყვარელი პოეტის, ხარს ადარებს, რომლის მიზანია ერისა და ქვეყნის ნათ დამარხულ სურათებს, საუკუნეთა მიღმიდან
შოთა ნიშნიანიძის (1929-1999) პირველივე პოეტურ სამსახურში გალიოს მთელი სიცოცხლე, უანგაროდ აღწევს ჩვენამდე მამლუკთა და მათ გულშემატკი-
ვალი თხზულებაში (პირველი კრებული გამოსცა 1956 წ. ემსახუროს თავის ხალხს და მშობელ მიწა-წყალს, ვართა მოთქმა, კვლავ გვესმის მეგრული შეცხა-
მე ამქვეყნად მიცხოვრია ისე,
ს.გ.) გაცხადდა ქართველთა სანუკვარი იდეალები შეუმსუბუქოს ცრემლი და გაუადვიულოს ჭირი, დება, ტყვედპყრობილთა ბორკილების ჟღრიალი,
არ მაქვს ვისმეს შერჩენილი ვალი, და სულიერი მისწრაფებანი, გმირული სულისკ- იხაროს ლხინში და პირველი ამოუდგეს გვერდით ოსმალურ მონათა ბაზრობების ყაყანი. ჩვენ თვალ-
მევალე ვერ მომადგება კარზე, ვეთება და მაღალმოქალაქეობრივი პათოსი. თა- განსაცდელში, ქვამარილივით ულოკოს, მოწმინ- წინ გაიქროლებს მამელუკთა მთელი ბიოგრაფია,
სულერთია – კაცია თუ ქალი. მამად შეგვიძლია ვთქვათ, რომ დღეისათვის შოთა დოს ცრემლი და იარა. ერთ-ერთ საინტერესო ლექ- მათ ხომ „ჯიშიანი არაბული ბედაურივით გახედნეს
შენ კი ჩემთან, სულ ვალში ხარ უკვე, ნიშნიანიძის პოეზია მთლიანად გამართლებაა მისი სში, რომლის სათაურია „ოსტატო, ბერო, მხედარო” თვითონ არაბული მზე”... ისინი ომობდნენ, ხმალს
ვგრძნობ, ვერ შეძლებ შენ მის გასტუმრებას,
მე არ მოგთხოვ, გწამდეს, მაშინაც კი, პირველი პოეტური, ჯერ კიდევ გაუბედავი ნაბი- – მთელი სისრულით გამჟღავნდა თუ რანი ვიყავით, იქნევდნენ უცხო ქვეყნების დასაპყრობად უცხო
თუ სიკვდილი ჯიქურ მესტუმრება. ჯებისა. ცნობილი რუსი ფუტურისტი ვლადიმერ რანი ვართ და რანი ვიქნებით. აქ მისმა ავტორმა ქვეყანათა გამდიდრებისა და გაბატონებისათვის,
– „რა ვალი გაქვს” – გაიკვირვებ ალბათ, მაიაკოვსკი (1893-1930) ერთგან აღნიშნავდა, რომ სიამაყითა და თავმოწონებით გვიჩვენა ქვეყნისა მაგრამ „შორს კი პატარა საქართველოს აკლდა
ვერ მიმიხვდი შენზე მუდამ მლოცავს, „მე ყველგან ვარ, სადაც კი ტკივილიაო”. ეს სიტყ- და ერისკაცის მოვალეობა, დაგვანახა ცხოვრების ჯარი და მტერი არბევდა ქართულ ციხეებს...” ლექ-
რა და, ვიცი, უეჭველად გმართებს
ვები, ჩვენი შეხედულებით, შეიძლება შოთა ნიშნი- საზრისი, საქართველოს წარსული, აწმყო და მომა- სში ერთხელ კიდევ გაცხადდა ნიშნიანიძის ორიგი-
ღიმილი და უთვალავი კოცნა.
ანიძის მთლიანი პოეტური სამყაროს ეპიგრაფად ვალი. ლექსში მკვეთრად ჩანს ესთეტიკური ფენო- ნალური ხედვა და ახალი პოეტური მიგნებები. მწე-
ვერცხლისფერი გამოვიყენოთ, ვინაიდან, მართლაც, ძალიან დიდი მენი, მრავალსახეობრივია სინამდვილის ამსახველი რალმა დაგვანახა თუ რამხელა ვაებად და ტანჯვის
მიწიერი ტკივილი, სიყვარული და სითბო იგრძნო- სიმბოლოებიც, მაღალმხატვრული განცდითაა აღ- ფასად უჯდებოდა ქართველ ხალხს თავისი შვილე-
გარდასულის აღმრიცხველი ბა მის ლექსებში. შოთა ნიშნიანიძის მხატვრული ბეჭდილი ლირიკოსის პოეტური ნააზრევი: ბის მკერდიდან მოგლიჯა და უცხოთა, გადამთიელ-
დათოვლილი თეთრი ფერი, სიტყვა ქართული მზითაა გაჯერებული, კეთილი „ოსტატო, ბერო, მხედარო, თა მიწაზე გადახვეწა-გადაკარგვა. ისტორიული
მატიანე მრავლის მთქმელი: და თბილი მზით, რომელიც ცხოველმყოფელი სხი- როცა კი მტერი გეკვეთა – წარსულისადმი მოკრძალებითაა დაწერილი ერთი
ფერთა მეფე ვერცხლისფერი.
თმაშევერცხლილს და მთლად თმათეთრს, ვებით გვხიბლავს. დიახ, მზისფერი დაჰკრავს მის გაგიღეჭია სიკვდილი, ლექსი – „საგვარეულო ხე”, სადაც პოეტი აწმყო-
ჭკუაბრძენს და დამრიგებელს, ყოველ სტროფსა თუ ტაეპს, მის ყოველ სიტყვას შეგიმტვრევია ლეგენდა. დან გაჰყურებს საუკუნეებს, მის მზერაში ტკივილი
სიყვარულის მოამაგეს, თუ, უბრალო პოეტურ ფრაზას. ისეთი ხატოვანი რა გრჯიდა, შე ღვთისნიერო, მოჩანს, მაგრამ საგრძნობია სიამაყეც, ვინაიდან იმ
სიძულვილის ამრიდებელს. თქმა, როგორიცაა – „კაცობრიობა რომ არ დაბერ- ვითომ გზა გამიიოლე? საგვარეულო ხის ერთი შტოა, რომელსაც დახოცი-
ყველა მოხუცს კარგს ვუსურვებ,
არ ეტკინოთ არაფერი,
დეს, ჰეი, ვინ მოდის მაგ, მომავლიდან”? – მხოლოდ ჩემს მაგივრადაც იმღერე, ლი მამულიშვილები ფოთლებივით ცვიოდა დაჩეხი-
დიდხანს, დიდხანს ეარსებოს, ნიშნიანიძეს შეეძლო ეთქვა, ვისაც გულწრფელად ჩემს მაგივრადაც იომე... ლი, მაგრამ ძლიერი ტანიდან.
თვალს არ მომჭრის ვერცხლისფერი. სწამდა, რომ მომავალი უთუოდ ლამაზი იქნებოდა, რა სული გელომებოდა შოთა ნიშნიანიძემ ჩვეული პოეტური მომხიბვ-
ვიდრე დღევანდელი დღე. ანდა რა გული გიცემდა, ლელობით საინტერესო სახეები შექმნა ცნობილ
კუ შოთა ნიშნიანიძის პოეზიის გმირი ჩვენი მარადი- შენ ჩემთვის რადა კვდებოდი, ლექსში „მონღოლები”, სადაც კარგად გამოჩნდა პო-
მეუღლისადმი ნაჩუქარი კუს ბალიშს ული თანამედროვეა, იგი ჩვენ გვერდით არსებობს, ხომ მოვკვდებოდით ისედაც. ეტისეული აზრის სიმაღლე. ქართულ მწერლობაში
ჩვენთან ერთად ტკივა და უხარია, ესმის და ხედავს. ვალად დამადე სიცოცხლე, მონღოლთა სტიქიური, გამანადგურებელი თავდას-
ყველა ცხოველი ლამაზი არის,
კუზე შეჩერდა ჯერი ამრიგად, „ზოგჯერ ცხოვრება მეც თქვენსავით მაჩეჩებს ვალად დამადე სიკვდილი, ხმები, მათი უხეში ძალადობა არაერთხელ ასახულა
შუამავალი იყო მოდელი – ნიღბებს, ვსწავლობ, ვჯახირობ, ვწვრილმანდები და შენთან, ჩემთან და პოეტურ თუ პროზაულ თხზულებებში, თუმცა ზე-
მე და შენ მაშინ რომ შეგვარიგა. ვალებს ვიღებ” – ამბობს იგი. საიდან მოდის პოეტი? ღმერთთანაც, მოაღნიშნული ლექსის ავტორმა საკუთარი, მძაფრი
ჯინიანი ხარ, ასეა ნაღდად, – რა ენერგია ასაზრდოებს მის შემოქმედებას? რამ
და თუ გაჯიქდი, შენსას არ იშლი,
სამმაგად მიწევს ჭიდილი”. თვალთახედვით დაგვანახა ყოველივე – პოეტისთ-
ყველა ნივთებზე სათუთი შენთვის შთაბერა მასში ასეთი მტკიცე და, ამავე დროს, ფა- მრავალთაგან ჩვენს ყურადღებას იპყრობს ვის ის დრო ძალიან მწარეა გასახსენებლადაც კი და
არის მოდელი იმ კუს ბალიში. ქიზი სული? – აქ პასუხი ცალსახაა – ეს ყოველივე ლექსი „ბროწეულა”, რომელშიც, თითქოს, მისმა ავ- შენიშნავდა:
რა ნივთი არის ნეტავ ასეთი, მისი მშობლიური იმერეთიდან, უნივერსიტეტის ტორმა, მთელი საქართველო ჩაატია, მასში უხვად „ცხენის ძუაზე გამოაბეს
დღესაც ინახავ და თავს ევლები, კედლებიდან, სამშობლოს, ქართველი ხალხის, ხვა-
და რომ გაჭირდეს, გაყიდი ყველას
იჭრება ხალხური ელემენტები. იგი მთლიანად აგე- მთელი აზია,
იმ კუს არაფრით არ შეელევი. ლინდელი დღის სიყვარულიდან მომდინარეობს. ბულია სიზმრის სიმბოლიკაზე – პოეტს ესიზმრება და ველურ სტვენით მიათრიეს
შოთა ნიშნიანიძე და მისი ლექსი „ნაიალაღარი ხარი- მშობლიური მხარე, კარგად ჩანს მისი ლირიკული ქვეყნის კიდემდე,
უსასრულობა ვით” შემოიჭრა ჩვენს ეროვნულ ლიტერატურაში, სული, საგრძნობია მშობლიური კუთხის სიყვარუ- მათ ნატერფალებს სიკვდილი
მისი „ხარივით გამწევი სიტყვა” მუდამ ერთგულად ლის საოცარი განცდა. თითქოს და ლექსის ავტორი და ყვავი ასხია,
უსასრულობა ფართო ცნებაა, ასრულებდა დაკისრებულ მოვალეობას. კითხუ- ყოველღამ მოიპარება თბილისიდან მშობლიურ სო- სამრეკლოებზე ზარებს
არავინ არის მისი გამგები,
ლობ პოეტის ლექსებს და გრძნობ, რომ მათში ფელში, მოდის ნისლად და წვიმად, რათა დაეფინოს ხსნიან, ჭიხვინს ჰკიდებენ”.
უსასრულობას ეყრდნობა ყველა,
ფილოსოფოსი თუ გზის გამგნები. გაზაფხულის სუნი ტრიალებს, ვარდობისთვის ყა- ტყე-ველს, ჭალას და მდელოს. ჩვენ თვალწინ იხატე- კვლავ ლამაზი პოეტური ხედვითა და სისადა-
რა არის ნეტავ ეს იდუმალი, ყაჩო ჰყვავის და პაპანაქება ზაფხულის ხვატი ტრი- ბა იმერული სოფლის ლამაზი იდილია: „რამდენჯერ ვით ერთ-ერთ საუკეთესო ნიმუშად უნდა მივიჩ-
გამტანჯა ფიქრმა მძაფრმა, ულევმა, ალებს. ნიშნიანიძის პოეზიაში ეროვნული თემატიკა გნახავ, მუდამ მაოცებ, თითქოს ეს არის პირველად ნიოთ ლექსი „დიოსკურია”, სადაც ავტორი უმღე-
არც მყოოფადში, არც მომავალში,
მასშტაბური ხასიათისაა. ერისკაცი ხარ მაშინ, თუ გხედავ!” – ამბობს შოთა ნიშნიანიძე. ჩვენი ქვეყნის რის და ამავე დროს მიმართავს ზღვაში ჩაძირულ
ამის ამხსნელი არ მეგულება.
უსასრულობა ჯერ სამყაროსი, მამული გხიბლავს მისი გაჩენის დღიდან, ფესვები- წარსულის თემაზე შექმნილი ლექსებიდან ვიგებთ, ქალაქს. აქაც პოეტური ხერხების მრავალსახეობა
მერე სულის და სიყვარულისა, დან ვიდრე კენწერომდე, ნამდვილი მამულიშვილი რომ პოეტი, ამავე დროს, თანამედროვეცაა. წარსუ- ხიბლავს მკითხველს, თუმცა ლირიკული განწყობა,
ჩუქნის ცხოვრებას მარადისობას, საუკუნეების წიაღშიც უნდა ჭვრეტდეს სამშობლოს ლისა და დღევანდელობის სინთეზი სრულად ახლე- ჩვენი აზრით, სევდიანია. საუკუნეები გვაშორებს
და არა ნებას სინანულისა.
ავ-კარგს. ისტორიული წარსული, ეპოქალური გმი- ბური გააზრებით წარმოგვიჩენს ქართული მწერ- ანტიკურ ეპოქას, რომელიც ოდითგანვე დიდი ცი-
თუნდაც სასრული ვინ ახსნა ქვეყნად,
ვფიქობ, ღიაა აქაც საკითხი, რები, ქართული ზღაპრიდან გადმოსული პერსო- ლობისათვის მართლაც საყურადღებო, საგულისხ- ვილიზაციის კერა ყოფილა. კითხულობ ლექსს და
ერთ მნიშვნელოვანს ვერ გაგცემს პასუხს ნაჟები, ჩვენი დღევანდელობა, ქართული ბუნების მო თემას. შ.ნიშნიანიძე ერთგან წერდა: „წარსული გგონია, თითქოს ცხადად დგახარ ზღვის ფსკერზე
რაც უნდა იყოს კაცი ნაკითხი. საოცარი სურათები და, რაც მთავარია, ქართველი უფრო მეტია თუ მომავალი? ალბათ, პირველი, ჩაძირული ქალაქის წინაშე, ცხადად ხედავ ქვიშადქ-
აქ ურევია, ვფირობ – ღვთის ხელი,
ხალხი – აი, რა არის პოეტის საფიცარი, მისი ადა- რადგან მომავალიც წარსულად იქცევა”. როდესაც ცეულ ციხე-ნაგებობებს, გუმბათებსა და ტაძრებს.
ჩვენ უნდა შევძლოთ ამის გაგება,
უსასრულობის და დასასრულის მიანად, პოეტად ყოფიერების დედააზრი. შოთა ნიშ- ვმსჯელობთ ისტორიული შინაარსის მქონე ლექ-
აზრთა გამრიგე არის განგება. ნიანიძის ეროვნულ ლირიკაზე საუბარი შეიძლება სების ირგვლივ, პირველ რიგში, თუ გავიხსენებთ სოსო გიქოშვილი
დავიწყოთ მისივე ლექსებით, ისეთი სტროფებით, ლექსს „ხევსური”, რომელიც სამასი გმირი არაგ- გაგრძელება იქნება
მურჯახეთისა და განძის სვეტები

სულ სხვა დროს და არის მიზეზი, რომ რადგანაც გამოჰხატავდნენ ნაყოფიერებისა და
სხვა კულტს (რჯულს) ადგილობრივის გვარის გაგრძელების იდეასა. ასეთი იყო ზნე და
ეკუთვნის სვეტები მურ- სოფლების დედები ჩეულება იმ დალოცვილს დროში!
ჯახეთისა და განძისა, ხშირად მოდიან აქ ინდიელები, მაგალითად, დიდის ამბით და
რომელთ სურათები მოყ- ამ ქვის სათაყვანოდ, ზეიმით დღესასწაულობენ ეგრედ წოდებულ ნა-
ვანილია მე-9 გვერდზე. ეს მოაქვთ თან ერბო ყოფიერების დღესასწაულსა. მათი მექანდაკენი
ორი სვეტი ეკუთვნის იმ ან ქონი და უსმენ და ხელოსნები ათასობით აკეთებდნენ ლითო-
უხსოვარ დროებას, რო- სვეტის თავს, რის ნიდამ და ქვიდამ ერთი-ერთმანეთზე მაცდურ
დესაც ადამიანები თაყ- გამო სვეტი მარად ნაკვთებსა სიცოცხლის დასაბამის ემბლემისას
ვანს სცემდნენ სიცოცხ- შავად გამოიყურება. და ჰყიდდნენ საჯაროდა, რადგანაც იგი ითვ-
ლის მომცემს ემბლემას. ეს ჩვეულება, ვგო- ლებოდა უმთავრეს სამკაულად ყოველის ქალი-
სიმაღლე მურჯახეთის ნებ, იმავ უხსოვარ სათვის. თვით ტაძრებში დაცული ჰქონდათ უშ-
სვეტისა არის 4, სიგანე დროს უნდა ეკუთვ- ველებელი ქანდაკნი ამ ემბლემებისა, რომლის
1 და სიგრძე თვით სი- ნოდეს, რათა ქონისა წინაშე ერთხმობდნენ უშვილო ქალები და ცრემ-
ცოცხლის მომცემის ემბ- თუ ერბოს წასმით ლითა და ვიშითა შესთხოვდნენ მას შვილიერე-
ლემისა 1 არშინი. სვეტი სვეტი დაცული ყო- ბას. მოგზაურთა აღწერილობიდამ ვიცით, რომ
ამართულია სოფელ მურ- ფილიყო წვიმისა და ჯერ ჩვენს დროშიაც, ბევრგან ხდება ეს ამბავი
ჯახეთის დასავლეთის წახდენისაგან. ერთი ინდოეთში.
განაპირას, ხოლო თვით ასეთი სვეტი მოიპო- ესევე ითქმის მეორე უძველეს ხალხებზე _
სოფელი მურჯახეთი ვება მურჯახეთშიც ეგვიპტელებზე. ესენი სჭრიდნენ და ჰხატავდნენ
ძევს ქ.ახალქალაქიდან 150-200 ნაბიჯზე მო- სიცოცხლის მომცემ ემბლემებსა ყოველ-გვარ
4-5 ვერსზედა. ვურჩევთ შორებით აღწერილ ძეგლებზედა. ამასვე სჩადიოდნენ ასირიელები,
ყველას, ვინც კი მოხვ- სვეტიდამ, მაგრამ ბაბილონელები და სპარსელები. არ ჩამორჩა აღ-
დება ამ მხარეს, უთუოდ იგი წაქცეულია და მოსავლეთს განათლებული ძველი საბერძნეთი
ინახულოს მურჯახეთის ამიტომ თქმა რი- და რომიცა, რომელთ ეგრედ-წოდებული „ვაკ-
სვეტი. სოფელში ამ ჟამად სიმე მის შესახებ, ხანალები” (ლოთობანები) სავსე იყო წრეს გადა-
ცხოვრობს 30 კომლამდე სანამ ააყენებდნენ, სულის დროს გატარებითა და გარყვნილობითა.
მეკომური, მათში 12 კომ- შეუძლებელია. ური- გაიხსენეთ განათლებულის ათინა-ქალაქის და
ლი მართლ-მადიდებელი გო კი არ იქნებოდა, რომის ეგრედ წოდებული პრიაპის ძეგლები,
ჯავახია, ხოლო დანარჩე- რომ ვისმე გაემეტნა გაიხსენეთ ყველა მოსწავლისაგან ცნობილი ამ-
ნი არიან გამაჰმადიანებუ- საამისო ხარჯი და ბავი, თუ რა დამართეს ათინელებმა ლაღს ალ-
ლი ქართველები და რამ- სვეტი აეყენებინა და კივიადსა, როდესაც მან ერთის ასეთის „ვაკხანა-
დენიმე კომლიც სომეხი. აეწიათ, მით უმეტეს, ლიის” შემდეგ, მოისურვა მასხრად აგდება ხალ-
მურჯახეთი ცნობილია ჩვენს ისტორიაშიც: აქ რომ ამ საქმეს დიდი ფული და მუშა არ დასჭირ- ხის ცრუ-მორწმუნოებისა და ამ აზრით, ერთად
მოხდა საშინელი სისხლის ღვრა, ერთი მხრით, დება. თავის ამხანაგებთან, სულ მილეწ-მოლეწა ძეგლ-
იმერეთის მეფის ბაგრატ მე-3-ის (1510-1548) განძის სვეტი უდიდესია ამათში. სიმაღლე თა ის ნაწილები, რომლებიც გამოჰხატავდნენ ამ
და მეორეს მხრით სამცხის ათაბაგის ყვარყვარე განძის სვეტისა უდრის 5-სა და სიგანე 1 1/5 არ- იდეას. ამ ამბავმა ისე ააღელვა ხალხი, რომ ალ-
მე-4-ეს შორის (1516-1535); ბაგრატს შველოდ- შინასა, როგორც სურათიდამაც სჩანს, ამ სვეტ- კივიადსა სიცოცხლედ დაუჯდა იგი! ასე ღრმად
ნენ გურიელი და დადიანი, ხოლო ყვარყვარე ზედაც არის სიცოცხლის მომცემის ემბლემის ჰქონდა გადგმული ფესვი ამ უზნეო რწმენასა!
მარტო იყო თავისი მესხებით. თუმცა მესხებმა ქანდაკი, აგრეთვე დასავლეთის მხარეზე მიმარ- აი ამ დროს ეკუთვნის ჩვენი ჯავახეთის შესანიშ-
გამოუთქმელი ვაჟკაცობა გამოიჩინეს ამ ბრძო- თულს გვერდზე. ეს სვეტიც სდგას დასავლეთის ნავი სვეტებიცა, იმ დროსა, როდესაც კულტი
ლაში, ყვარყვარე მაინც დამარცხებულ და დატ- განაპირას სოფელ განძისას, რომელიც მდება- (სჯული) სულის მსახურებისა ჯერ კიდევ შორს
ყვევებულ იქმნა და წაყვანილ იმერეთში, სადაც რეობს მდ. თაფარავნის მარცხენა კიდეზე, 20-22 იყო ადამიანის გულისაგან და იგი მხოლოდ ხორ-
გარდაიცვალა საპყრობილეში 1535 წელსა1). ვერსზე, აღმოსავლეთით ქ.ახალქალაქიდამ. ციელს ვნებათ ეთაყვანებოდა. ქრისტიანობამ
მურჯახეთის სვეტს სოფლელები ეძახიან საზოგადო ისტორიიდამ ვიცით, რომ ნაყო- სამუდამოდ დაჰგმო იგი და ქართველი ხალხიც
ძუძუს ქვას, რადგანაც, მათის სიტყვით, ამ ქვას ფიერების დასაბამის თაყვანისცემა გავრცელე- დაადგა სულისა და მის სათნოებათა მსახურე-
აქვს ძალა, მისცეს რძე იმ დედებს, რომლებ- ბული იყო მთელს აღმოსავლეთში ძველის-ძვე- ბასა.
საც რძე არ აქვთ შვილების საწოვებლადაო. ეს ლად და არც ეხლაა იგი იშვიათი. ნაკვთები და
ქანდაკები ამ ემბლემისა არ შეურაცხებდნენ ჟურნალი „მოგზაური” N 4, 1901 წელი. გვ.
1 „ქ.-ცხ.” 2, გვ. 159 თვალსა და არც სირცხვილად მიაჩნდათ იგი, 31-34
ფოლკლორი ლეგენდა სულთან მურადზე

სასმისის დუქნის კუთხეში წოლილხარ? შეიტანეს სასახლეში ისე, რომ ვერავინ შეამ- თმანეთს ქალ-ვაჟნი. ჩახვევიან, ჩაწმანულან, გამოაგდებდა დუქნიდან გარეთ და კაი კაის
სულთან მურადი სიზმრათ გზმანებია? ჩნია. სულთან მურადმა რა ნახა მეჯღანე, ჩაკვრიან, შერწყმულან, თითქოს ორნივ ერთ წაარტყამდა ქიმუნჯს ზურგში და კინჩხოში...
მთარგმნელისაგან განცვიფრდა, რომ მიტანილი, სიმთვრალი- არსებათ ქცეულან... უცებ თავის პირდაპირ ისიც გაახსენდა, რომ ერთი კეთილი მეფურ-
საგან უგრძნობი მეჯღანე, ნამდვილათ გავს შეამჩნია მეორე ლოგინი, შიგ წევს გაფო- ნე ნისიად ანდობდა პურს. მოისურვა დაესა-
სულთან მურადმა მოისურვა ფარულათ მას. სულთან მურადმა მისცა რჩევა-დარიგე- ფინებული ლამაზი ქალი, მის მახლობლად, ჯა ურჩი მედუქნე, რომელიც ვაჭრობს სას-
დაევლო თავისი სახელმწიფო, რომ შაეტყო ბა ლალას: როგორ უნდა მოიქცეს, რომ ყო- ძირს, მუხლებზე დაყუნტულa საჭურისი. მელებით, ხოლო მეფურნე დეესაჩუქრებინა.
გაჭირვება და დალხინება თავის სახელმწი- ველივე წესი, რიგი, ადათი, ბრძანებულება, უცებ აღეძრა ხოში. ბრძანების მუქარით, ბძანა: მავან მოედანზე სასმისით ვაჭრობს
ფოს მცხოვრებთა. შესრულებულიყო მეჯღანე „სულთან მურა- თითის გაქნევით უბძანა _ საჭურისი გათრე- მავანი, იმას გამოუცხადეთ ჩემი წყრომა და
მოიხმო თავისი აღმზრდელი ლალა, მას დის” სახელით, ოქმით, ვითომც, ნამდვილად ულიყო გარეთ. სიშველ საჯდომზე დაარტყით ასჯერ ზოპა
გაანდო თავისი სურვილი და დაავალა _ მე ვარ. არავის ეჭვი არ უნდა შეეპაროს: არც საჭურისმა სასწრაფოდ ძურწა, (ჩოგანი). იქვე, იმავე მოედანზე, მეფურნეა,
წადი, დაიარე ქვეყანა, მონახე ისეთი ადამი- ჩემს ცოლს, სულთანს, არც ნაზირ-ვეზირებს უჩინარი გახდა... ლოგინში მწოლარე „მავანი”. მას უბძანეთ ჩემი წყალობა და ათა-
ანი, რომ მე მგვანდეს: სახით, ტანით, წარმო- და არც ამალას. რა მისცა ასეთი ბრძანება „დედოფალს“ანიშნა „სულთან მურადმა”, მი- სი ბაჯაღლო ოქრო მიეცით ხაზინიდან.
სადგენობით, იერით. ვინც გინდა იყოს, სულ ლალას, გამოეწყო „საშვალო” გლეხის ტა- სულიყო მასთან, რაც მორჩილებით შეასრუ- ეს ორივე ბძანება იმავე დღეს სისრულე-
ერთია, მომიყვანე, ისე საიდუმლოთ, რომ ნისამოსში, ფარულათ გავიდა სასახლის სა- ლა ჰარამხანიდან მოწვეულმა „დედოფალმა”. ში მოიყვანეს.
ვერც თვით გაიგოს და ვერც სხვამ. იდუმლო კარებიდან. მზე რომ კარგა გადაიწვერა, ქალთან ხვევნა- შვიდი დღე იმეფა მეჯღანე „სულთან მუ-
ლალა წავიდა მოსანახათ. ქვეყანა მოი- მეჯღანე უსტა მურადს ლალამ გააძრო სურვილით ნასიამოვნები მეჯღანე „სულთან რადმა”.
არა, ვერ ნახა. დაღონდა... ტანისამოსი, გაწმინდეს მწვირიანი ჭუჭყისა- მურადი” ადგა, მაგრამ თავის თვალებს არ ქვეყნის დათვალიერების შემდეგ მობ-
ერთ დღეს, მახლობელ დაბაში, ქუჩის გან ისე, რომ სიმთვრალისა გამო ვერა იგრძ- ერწმუნება, გონება არ ემორჩილება, გაოცე- ძანდა ნამდვილი სულთან მურადი. ფარუ-
კუთხეში, ნახა მეჯღანე-ფინაჯი, რომელიც ნო რა. ჩააცვეს მეფის თეთრეული, ჩააწვინეს ბაშია. ფიქრობს: ეს როგორ მოხდა? ნუთუ ლათ შევიდა სასახლეში, ინახულა თავისი
აკერებდა ძველ ფეხსაცმლებს. ეს კაცი ისე სულთან მურადის ლოგინში, ხელმწიფის ტა- სასწაულია, რომ სასახლეში ვარ, ვწევარ ერთგული აღმზრდელი ლალა, რომელსაც
ძრიელ გავდა ფადიშაჰ სულთან მურადს, ნისამოსი იქვე დაუწყეს. ხელმწიფის საწოლში, დედოფალი დამმორ- გამოკითხა ყოლიფერი. ლალამ ყველა შეკით-
რომ ლალა განცვიფრდა: ნუ თუ ასე მსგავ- ვითომც, სულთნის სურვილისამებრ, ჰა- ჩილდა სურვილზე? შენიშნა, რომ იქვე, სა- ხვაზე დამაკმაყოფილებელი პასუხი მოახ-
სება შეიძლება ორი ადამიანის?! გუნებაში რამხანიდან გამოიწვია მხევალი, ერთი მრა- წოლზე, აწყვია ძვირფასი ტანისამოსი, სხვა სენა სულთან მურადს. იმავ ღამეს მეჯღანე
შეეკითხა თავის თავს: ვალცოლთაგანი სულთან მურადის საწოლ არა სჩანს. ჩაიცვა, მეფურად გამოეწყო. ამ უსტა მურადა დაათვრეს ისე, რომ ვერაფერს
ცაში დავეძებდი, ოთახში, რომელმაც მოისვენა დიდებულს დროს მას ეახლა ლალა, მოწიწებით „სალამ- გრძნობდა სიმთვრალისაგან, გალეშილს გა-
ქვეყანა ვპოვე. ლოგინში და მოლოდინით, რომ სულთან მუ- თაყვანი” სცა მურადს. მიესალმა ისე, რო- ხადეს ხელმწიფის ტანსაცმელი, ჩააცვეს
სალამი მისცა მეჯღანეს: „სალამ ალეი რადი მოისურვებს ჩემთან „სურვილს”, მი- გორც შეჰფერის ხელმწიფეს: რას მიბძანებ, თავისი უწინდელი მეჯღანის ტანისამოსი.
ქუმ” ოსტატო! თქვენი სახელი? მიხმობს თავის საწოლში. ჩვეულებისამებრ, ჩემო მბრძანებელო, ფადიშაჰ? შინაყმას მოკიდეს ზურგზე გრძნობა დაკარ-
_ „ალეი ქუმ, სალამ”, _ უპასუხა ფინაჯ- ამ ქალს თან ახლდა მეთვალყურე-მცველი მეჯღანე „ფადიშაჰი” შეეკითხა ლალას: გული მეჯღანე, ფარული კარებით გაიტანეს,
მა. მე მქვიან უსტა მურადი. საჭურისი... დილის რიჟრაჟზე გაიღვიძა გონს ვერ მოვსულვარ, სადა ვარ? ვხედავ კი, წაიღეს, მის ბინაზე დატოვეს. მეორე დღეს,
ლალა შეეკითხა: ოსტატო მურად, სას- უსტა მურადმა, თვალი გადაავლო ოთახს, რომ სასახლეში ვარ, მაგრამ აქ რა მინდა? ან შუადღის ჟამს, სიმთვრალისაგან დაოსებულ
მელს სვამ? ხომ კარგად ეწყობი? ეუცხოვა. არ ერწმუნა თვალებს. შერცხვა. ფადიშაჰი სად ბძანდება. მეჯღანეს გამოეღვიძა, გამოფხიზლდა...
_ ძაან, ოსტატი ვარ სმის. გაახსენდა: „ვიღაცასთან” კაი საამო სას- ლალამ დაარწმუნა მეჯღანე, რომ ფადი- გაოცდა. გაუკვირდა. არ უჯერის თვალებს.
_ უსტა მურად, წამობრძანდი, თითო რამ მელები რომ სვა, დათვრა... „ჰამა”, აქ სადა შაჰი შენ თვითონ ბძანდები, სულთან მურა- გონება დაეღრუბლა. ფიქრთა წყვდიადმა
სასმისი ვხუხოთ, დავმეგობრდეთ. ვარ? სჩანს „მაჯლაჯუნა” მაწევს გულზე, დი, რომ სიზმრად დაგზმანებია, უსიამოვნო ჩაიხვია, ვერ გამორკვეულა... თავის თავს
უსტა მურადმა რა გაიგო სასმისზე პა- ვერ გამოვრკვეულვარ, ამიტომ ასე მეჩვენე- სიზმარია და მის შთაბეჭდილებით ბძანდე- შეეკითხა: _ ჯანუმ, წუხელ ხელმწიფე ვიყავ,
ტიჟობს, იმავ წუთს გააგდო ხელიდან საქმე. ბა ჩემი ჯღანი დუქნის საწოლი?.. შერცხვა, ბით. ახლა ვერ გამორკვეულხარ სიზმრისა- სასახლეში როგორც ფადიშაჰი, ვიწექ ლო-
წავიდნენ. თავი ლოგინში ჩადო, საბანი მაგრა დაიფარა გან... ამ დროს ლალამ მიიწვია მეორე ოთახის გინში, გავიღვიძე, გამოვფხიზლდი მეჯღანის
ლალამ უბძანა მედუქნეს: მოგვართვი კაი თავზე... ჩაეძინა. სიზმრად ეზმანა: ვითომ დიდ დარბაზში, სადაც სუფრაზე დალაგებუ- სახით, იერით, ეს რა გადამხდა? ხომ არ გავ-
მაგარი სასმისი! დაიწყო სმა. მასლაათში და თვით მბრძანებელ სულთან მურადის ჰარამ- ლი იყო ბროლის, ოქროს და ვერცხლის ჭურ- გიჟდი? შეითანი (ეშმაკი) ხომ არა მცდის?!
ოხუნჯობაში საღამომდის სვეს. ლალა, რაც ხანაშია, ქალებს ექილიკება, ზოგი უღიმის, ჭლით ნაირნაირი საუზმე, საამო სასმელები, ამ ფიქრში რომ იყო გართული, მასთან
შეეძლო, აძალებდა სასმისს მეჯღანეს, რო- ზოგს ყურადღებას არ აქცევს, ნორჩი, ცქრი- რომელსაც კარგათ შეექცა და ბოლოს ერთი მივიდა მჭედელი რეჯაბა, სალამი მისცა
მელიც ისე დათვრა, რომ გონება დაკარგა, ალა, ტურფა მხევალნი თავს ევლებიან. უცებ თასიც გადახუხა, რამაც გავლენა იქონია მუ- უსტა მურადს: სად იყავ ამდენ ხანს, რომ
ძალ-ღონიდან დავარდა. სრულიად მოწყდა. გამოეღვიძა, საბანი გადიხადა თავიდან, სიზ- რადის უბადრუკ ტვინზე, თავში ოფოფები არა ჩანდი, _ ავად იყავი? ეკითხება რეჯა-
თვალები ებლანდებოდა. თავი გულზე ჩამო- მრათ ნახულის შთაბეჭდილებით სქესობრი- აუჩუჩუნდა. გაისაზრა, _ ალბათ, ღმერთის ბა. რო იცოდე, რა ამბები მოხდა, ნუთუ არ
ქინდრა, ვერაფერს გრძნობს, გაილეშა. ვი ხურუში აღეძრა, _ თვალი შეაჩერა ჭერს. ბძანებით და წინასწარმეტყველ საბდის თან- იცი? ფადიშაჰ სულთან მურადის ბძანებით
ლალამ მისცა ნახარჯი მედუქნეს. თავის ათვალიერებს ჩუქურთმებს, მხატვრობას ხმობით გავხდი ხელმწიფე-ფადიში! რა დარწ- მავან „მეჰანაჯას”, სასმელით რომ ვაჭრობს,
ერთგულ თანამხლებელ შინაყმას ზურგზე კედლებზე, საცა ცოცხლად, ნათელი სიცხა- მუნდა, მოილხინა. გაახსენდა, რომ, ერთი მე- შენ რომ ნისიათ არ გენდობა და დუქნიდან
მოჰკიდა და უგრძნობი მეჯღანე უსტა მურა- დით, ვნებათა ღელვით, აღფრთოვანებული დუქნე, სასმელებით მოვაჭრე, არ ენდობოდა
დი ღამით, ფარულათ, საიდუმლო კარებით, თავ დავიწყებით ეტრფიან, ეალერსებიან ერ- მას _ ნისიად არაყს არ აძლევდა, ლანძღვით გაგრძელება მე-12 გვ.
წეს-ჩვეულებები
მატიანე
ახალი წელი
ახალ წელს, მაშინ, ასე იყო. ბასილესავით
პურს გამოაცხობდა ბაბუაჩემი. პატარა ცომს
ამოიღებდა. იმ ცომს მიაღებინემდა კაცის ფორ-
მას. თვალებს გაუკეთებდა ქიშმიშისას, ან კაკლი-
სას და ეს იყო წმინდა ბასილი და ის იყო ყველა
სუფრის დამამშვენებელი ატრიბუტი პირველი.
იყო კიდევ, აი, ჩვენ პირუტყვს უკეთავდნენ
ძველად მოხუცი ხალხი ასეთნაირად: წმინდად
გააკეთებდნენ ცომსა, წამოაცმევდნენ ხეზე და
უძახდნენ წელებს ამასა და რო შევიდოდნენ
ოჯახში, ამას გამოაცხობდნენ რამოდენიმეს
ფურნეში. ასევე აცხობდნენ ნაზუქებს. ისეთ რა-
ღაცას აკეთებდნენ, რომ ვერ აღუწერავს ენასა
იმათი გემო, იმას უბრალო ფქვილისაგან აკე-
თემდნენ, ახლა ათასნაირი ფქვილია, ათასნაირი
მარგარინია და ის ხალხი აკეთებდა მართლა ნორ-
მალურად. რო შევიტანდით, ოჯახის უფროსი ად-
გებოდა ფეხზე პატივისცემის ნიშნად. თაფლი კი
ყველაზე დიდი ატრიბუტი იყო მაგიდაზე საახალ-
წლოდ. შევიდოდა ოჯახის უფროსი, პირუტყვს
ამით დააპურებდა, თვითონ ლუკმა არ ჰქონდა
გატეხილი; ცხვარი იყო, პირუტყვი თუ, რაც იყო,
გაუგორებდა კაკალს, რამოდენიმე კამფეტს საც-
საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქი ილია მეორე ასპინძის რაიონის სოფელ რუსთავში, ხვარეში შეყრიდა, ან ვაშლს დაუყრიდა პირუტყვს
1988 წლის 11 ივლისს. სურათი მოგვაწოდა ლალი ბერიძემ პირველს. ჩვენ ეხლა ადამიანები ერთმანეთს ისე
არ ვულოცავთ, რაც ის ხალხი პირუტყვს ულო-
ცავდა. დღესაც თვალწინ მიდგია ბაბოჩემის და
თურქი დეიდა სალვია დედაჩემის გაკეთებული ტკბილეული, მაგათ
რო გააკეთებდა, გვეტყოდა, რომე, შვილო, ჯერ
სოფელ ღრელში ორი თურქული ოჯა- სიხარულით შევყურებდი მათ ბედნიერ დება – შააჰანდუხტრა ბებოს ორი ვაჟი თქვენ არ შეხვიდეთ პირუტყვთან, ჯერ მამათქვე-
ხი ცხოვრობდა. მეზობელ დეიდა სალვიას სახეებს. ჰყავდა, რომლებიც, იმ დროს, სახლში არ ნი შევიდეს, შემდეგ თქვენ შედით და მიულოცეთ
ჩემი ტოლი ორი გოგონა ჰყავდა. ის წყნა- გამყიდველებმა წასვლა რომ დააპი- იყვნენ და შააჰანდუხტა ბებომ მთხოვა – პირუტყვს ყველაფერი და ჩაუტარეთ ეს ცერე-
რი, კეთილი ადამიანი იყო. ჩემს მშობლებს რეს, დეიდა სალვიამ შეაჩერა ისინი და გაიქეცი, მაღაზიიდან ასანთი და საპონი მონიალი, თანაც სანთლით. პატარა ტაბლასავით
კი შვიდი შვილი ვყავდით, მე მეექვსე ვიყა- გოგონებს უთხრა – გაიქეცით და ერთი მომიტანეო. მეც გამოვართვი ფული და გააკეთებდნენ და ასე მიუტანდნენ. სანთლით
ვი დედმამიშვილებში. ცხრილი ხორბალი კიდევ გამოიტანეთ, მაღაზიისკენ გავიქეცი, დანაბარები შევი- დაჰქონდათ ეს ყველაფერი.
დეიდა სალვია მეტად კეთილშობილი პატარა შუშანაც საახალწლოდ გავახარო- ძინე და გამყიდველმა ხურდაც დამიბრუ- მთქმელი ლევან ბერიძე, 56 წლის, სოფელი
და გულთბილი ქალბატონი იყო. ხშირად თო. ნა. შააჰანდუხტრა ბებოს ასანთთან და ჩუნჩხა, ახალქალაქის მუნიციპალიტეტი, ჩაიწერა
მეზობლის ბავშვებს სუფრასთან დაგვს- გოგონები ცეკვა-ხტუნვით გაიქცნენ საპონთან ერთად ხურდაც გადავეცი, მან თეა თოთაძემ 2016 წელს
ვამდა და გვიმასპინძლდებოდა. ხორბლის გამოსატანად, დეიდა სალვიამ კი ხურდა ფული არ გამომართვა – შენი
1937 წლის ახალი წელი მოდიოდა. სო- კი მითხრა, – აირჩიე, რომელი საყურეც იყოსო, – მითხრა, მადლობაც გადამიხდა
ფელში უცნობ ქალსა და კაცს გასაყიდად მოგეწონება, შენი იქნებაო. მე მეტი სი- და მეც გახარებული დავბრუნდი სახლში.
ირონინე
სხვადასხვა საქონელი მოეტანათ, მათ ხარულით ვერც კი ვახერხებდი რომელი დედას მაშინვე ვუთხარი – შაანდუხ- არ მელოდი, უცბად გნახე, თამრო შენ,
შორის ჰქონდათ ფერად-ფერადთვლიანი ფერის თვლიანი საყურე ამერჩია, ბოლოს ტრა ბებომ ხურდა მომცა-მეთქი. ძალიან რონინებდი ბაღ-ბოსტანში, ლამაზო,
საყურეები, ზოგი ლალისფერი, იისფერი, იისფერთვლიანზე დავადე ხელი. დეიდა გამინაწყენდა დედაჩემი, ისეთი დღე და- შემომხედე, დამწვი ოფლით გამთოშე,
ირონინე ბაღ-ბოსტანში, ლამაზო!
ფირუზის, ზურმუხტის და სხვა ფერები. სალვიამ თვითონვე გამიკეთა ყურის ბი- მაწია, რომ არასოდეს დამავიწყდება, –
დეიდა სალვიამ თავის გოგონებს ბილოებზე ჩემ მიერ არჩეული საყურეები. ფული რატომ გამოართვი, მორბედი რის- სამოთხეს ჰგავს შენი ბაღჩა, ბაღითა,
თითო წყვილი ლალისფერი და ზურმუხ- გამყიდველებმაც დამლოცეს და – მშვი- თვის ხარ, პატარა დასაქმებაზეც ფული შიგ კარგი, მოქარგული თაღმია,
ტისფერი თვლიანი საყურეები თითო დობაში მოიხმარეო, – მითხრეს. ჩემს სი- უნდა გადაგიხადონო? საამბოროდ მიხმობ სინარნარითა,
ცხრილ ხორბალში გაუცვალა. გახარე- ხარულს საზღვარი არ ჰქონდა, მადლობა დღემდე მახსოვს, როგორ დამტუქსა ირონინე ბაღ-ბოსტანში, ლამაზო!
ბულმა გოგონებმა იმწამსვე ყურებზე ჩა- გადავუხადე და გახარებული გავიქეცი დედამ ამ საქციელისათვის.
მოიკიდეს, ისედაც ლოყებღაჟღაჟა სახე- დედასთან. მას შემდეგ ყოველთვის ვფიქ- მთქმელი შუშანა იაძე, 78 წლის, თმების დალალს არხევ ტურფა მხარეში,
ები ფერადთვლიანმა საყურეებმა უფრო რობდი, რომ გავიზრდები, დეიდა სალვი- სოფელი მინაძე, ჩაიწერა შორით მშანთავ თვალთ ისრების თარეშით,
გაალამაზეს და გახარებულები სიხარუ- ასავით კეთილი და გულთბილი ვიქნებიო. გუგული ელიზბარაშვილმა ერმონ ქალი იყოს შენი ფარეში,
ლით ადგილს ვერ პოულობდნენ. მეც მეორე თურქის ოჯახიც არ დამავიწყ- 2005 წელს ირონინე ბაღ-ბოსტანში, ლამაზო!
ლეგენდა სულთან მურადზე მადლობა

ვინ არ გეტრფის, ვინ არ შემოგციცინებს,
გნატრულობენ, გევლებიან, ვიცი მე,
უსიფათოდ იხარე და იცინე,
ირონინე ბაღ-ბოსტანში, ლამაზო!
„ლიტერატურული მესხე-
დასაწყისი გვ. 11 ნებლობ! რათ შევიქენ ისევ ღატაკი მეჯღა- თის” რედაქცია მადლობას უხ-
სანდრო მქვია, შენი ეშხით ვიწვი მე,
ნე? ეს რა სასწაულია? რაშია საქმე? მრა- დის შპს „არალის” დირექტორს
გამოგაძევებს ხოლმე, ასი „ზოპა” დაარტყეს ვალჯერ ეკითხებოდა უსტა მურადი თავის
გვალვამ მომკლა, შემიწყალე, მიწვიმე,
სიშველ საჯდომზე. მეორე შესანიშნავი ამბა- თავს. ბატონ ოთარ თათეშვილს როგორ გითხრა დასაჯერი ფიცი მე,
ვი, კიდევ ის არის, იმავ მოედანზე რომ პატი- გაზეთის ამ ნომრის აწყობა-და- ირონინე ბაღ-ბოსტანში, ლამაზო!
ოსანი, გულკეთილი მეფურნეა, ათასი ოქრო ჩავწერე თათრულ სიტყვებით და ქარ- კაბადონების საქმეში გაწეული
უწყალობა ფადიშაჰ სულთან მურადმა. თულათ ვთარგმნე ნიკო ასათიანმა 1930 მთქმელი სანდრო ყავრელიშვილი, 85
ამ ამბის გაგონებაზე გაახსენდა მეჯღა- წლის 2 თებერვალს; ფინანსური დახმარებისათვის წლის, ახალქალაქის რაიონი სოფელი კოთელია,
ნე მურადს: რომ ამ ორივე ბძანების მიმცემი ახალციხის სახელმწიფო მუზეუმის ფონ- და სულითა და გულით ულო- ჩაწერილია 1965 წელს არსენ კარაპეტიანის
თითონ მე ვიყავიო... მაგრამ, ახლა, რათ ვარ დი. მოგვაწოდა გრიგოლ ჯვარიძემ და ცავს შობა-ახალ წელს. მიერ. მოგვაწოდა ნარცის კარაპეტიანმა
მეჯღანე? ლევან ლაფაჩმა 2017 წელს
ფადიშაჰის ჰოქმი აღარა მაქვს, ვერ ვბძა-
გაზეთ „ლიტერატურული მესხეთის” მეოხია ლიანა მანჩხაშვილი

გაზეთ „ლიტერატურული მესხეთის” ელექტრონული ვერსია შეგიძლიათ იხილოთ შემდეგ მისამართზე: www.scri.co; fcoo: ლიტერატურული მესხეთი
ქ. თბილისში გაზეთ „ლიტე-

ფიზიკური პირი ავთანდილ ბერიძე რატურული მესხეთის” შეძენა
დამფუძნებლები:
სსიპ სამცხე-ჯავახეთის სახელმწიფო უნივერსიტეტი შეგიძლიათ პრესის გარე გამავრ-
ცელებლებთან და საქართველოს
რაიონებში –
„საქპრესის” ჯიხურებში
კომპიუტერული
უზრუნველყოფა
მერაბ ბერიძე, 5
ირმა ჯიშკარიანის
საბურთალოს 43ა lit.meskheti@gmail.com
ტელ: 2–93–27–66

Literaturuli Meskheti - January 2018

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Literaturuli Meskheti - January 2018

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

”დადგით მესხეთში აკვნები, აღზარდეთ კვლავ რუსთაველი” გიორგი ლეონიძე

გამოცემის მეოცე წელი ”LITERATURULI MESKHETI” ”ЛИТЕРАТУРУЛИ МЕСХЕТИ”

რას ამბობენ სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის,

ილია მეორე 85 წლისაა

ჯაყელთა 1000 წელი

ლო შოთის პურისა და 10 მარჩილის

– რა გინდათ, ბი- ვიტეს, – „იაღვურარმან”, – საკმარი- და გარშემო მიმოიხედა. სოლომონა

დიდი სიყვარულით გამთბარი წიგნი

რომან გოგოლაური იერსახის ანალიზი იყო ამოსავალი: გუმბათის

ბიეთის ქტიტორ ხუაშაქის

მურჯახეთისა და განძის სვეტები

ფოლკლორი ლეგენდა სულთან მურადზე

ლეგენდა სულთან მურადზე მადლობა

გაზეთ „ლიტერატურული მესხეთის” მეოხია ლიანა მანჩხაშვილი

ქ. თბილისში გაზეთ „ლიტე-

You might also like