9.

KENETLENME ve ANKRAJ
9.1. GENEL

Öngerme donatısının gerilmesiyle üretilen öngerme kuvveti betona; ön-çekmeli yapı

elemanlarında kenetlenme ile, ard-germeli yapı ve yapı elemanlarında ise ankraj elemanları
vasıtasıyla mekanik olarak aktarılır.

Özelde ard-çekmeli yapıların, genelde ön- ve ard-çekmeli yapıların ankraj bölgelerinde (Şekil
9.1) klasik çubuk teorisinin iç kuvvet – gerilme bağıntıları, Saint-Venant prensibi uyarınca,
geçerliliğini kaybeder. Ankraj bölgelerinin ankraj kesitinden itibaren derinliği, yaklaşık olarak
öngerilmeli beton eleman enkesitinin eğilme derinliğine eşittir (Şekil 9.2).

Ard-çekmeli yapıların öngerilme

donatılarının ankraj kesitleri;
• Đzostatik yapı elemanlarında genelde
çubuk uçlarında (Şekil 9.1);
• Sürekli yapılarda ise, ihtiyaca göre
çubuk uçlarında ya da mesnetler
dışında açıklığın uygun bir kesitinde
(Şekil 9.2 ve Şekil 9.3);

Şekil 9.1. Ard-çekimli basit ve konsol kirişte ankraj

Şekil 9.2. Basit

kirişlerin
mesnetlerde ard-
germe ile
sürekliliği
sağlanmış yapı
örneği ve
ankrajlar
(bindirmeli uç ankrajı); benzer ankrajlar silindir cidarlı su depolarında da görülür.

• Ard-arda çıkmalarla (successive cantilever) inşa edilen köprülerin prekast ya da

yerinde döküm dilimlerinin (segment, voussoir) ankrajlarında (Şekil 9.3);
• Kalıp ve iskelesi açıklıktan bir sonraki açıklığa taşınarak inşa edilen sürekli yapıların
birleşim derzlerindeki kablo eklemlerinde (couplings) (Şekil 9.5)
vb birçok durumda farklı yerlerde yer alabilirler

Z. Polat – Öngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 1 / 25

Şekil 9.3. Prekast dilimlerle ard-arda çıkmalı bir köprü inşaatında bir orta ayak civarında ve
bir açıklık orta bölgesinde üst ve alt başlıklarda düzenlenen ankraj budakları (bossages)

Şekil 9.4. Yerinde döküm ve açıklık- açıklık inşa edilen bir sürekli yapıda ankraj ve kablo
eklemleme (coupling) kesitleri (şematik)

Şekil 9.5. Köprü / viyadük ayaklarında kablo ve ankraj yerleşimine örnekler

9.2. ÖN-ÇEKMELĐ ELEMANLARDA KENETLENME VE KENETLENME BOYU

9.2.1. Ön-Çekmeli Elemanda Kenetlenme ve Kenetlenme Bileşenleri

Ön-çekmeli beton elemanın betonu yeterince mukavemet kazanınca, kalıptan tasarruf etmek
için vakit geçirilmeden aktarma işlemine geçilir. Bunun için; gergin durumdaki halatlar bağlı
bulundukları kriko sistemi boşaltılarak serbest bırakılır. Birden çok elemanın aynı tezgâhta bir
defada üretimi söz konusu ise, ki fabrikada üretimde genelde böyledir, aktarma anında kalıp
üzerindeki sürüklenmeleri en aza indirecek biçimde ara derzlerde halat / tel kesim ve kriko
gevşetme işlemleri planlı bir şekilde yapılır. Pratikte; tellerin kesiminde çelik makas, halatları
kesiminde ise çoğunlukla oksijen kaynağı makinesi ile kesim yapılır. Kesimler, mümkün
olduğunca kiriş uç-alın yüzünde çıkıntı donatısı çıkıntı bırakmayacak biçimde yapılır.

Z. Polat – Öngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 2 / 25

Kesimden sonra halat / tel ucunun birkaç milimetre beton içine kaçması normaldir. Tel ve
halatların kesilen uçları, kesimden hemen sonra, paslanmaya karşı yapay reçine boyalarla
boyanır.

Serbest kalan gergin öngerme donatısı halat ya da tel, çekilerek uzatılmış bir yayın boş
kalınca kısalması gibi, gerilmeden önceki boyuna dönmek eğilimi ile kısalmak ister. Ancak,
kendisini çevreleyen betonla arasında oluşan kenetlenme yüzünden birlikte bulunduğu betonu
da kısalmaya zorlar ve bu nedenle beton eleman bir miktar kısalır. Buna bağlı olarak, halatta /
telde öngerme kaybı oluşur (bkz: Bölüm 7, Öngerilme Kayıpları, betonun elastik
kısalmasından ileri gelen kayıp).

Kenetlenmeyi doğuran nedenler ve kenetlenmenin başlıca bileşenleri değişik kaynaklarda,

değişik ağırlıklarda da olsa, şöyle sayılmaktadır [ 1, 2, 4, 11, 12, 13, 15, 20, 23].
(a) Sürtünme Kuvvetleri: Gergin donatının çapı boşalmış haline nazaran daha küçüktür; bir
başka deyimle, gergin halde iken betonla çevrelenmiş durumdaki donatı serbest bırakılır
bırakılmaz bir barça şişer (Poisson etkisi) ve kendini çevreleyen betondan basınç tepkisi
alır; diğer taraftan eleman içine doğru sürüklenmek eğilimindedir. Bu nedenle “çevre
basıncı x betonla donatı arasındaki sürtünme katsayısı” kadar bir sürtünme gerilmesi ile
tutulur. Kenetlenmenin bu bileşeni, donatı gerilmesinin en küçük olduğu eleman ucuna
yakın kesimlerde en yüksektir ve eleman içine doğru, artan donatı gerilmesiyle birlikte
sürtünme kuvveti bileşeni de azalır. Buna dair yapılan deneylerin sürtünme ile
kenetlenme arasında belirgin bir ilişki olduğunu gösterdiği ifade edilmektedir [4].
Betonun büzülme şekil değiştirmelerinin de donatı yüzeyindeki basıncı artırarak benzer
etki doğuracağı açıktır.
(b) Donatı Yüzeyi ile Çevreleyen Beton Arasında Yapışma (Adezyon): Donatı yüzeyi ile
beton arasında belirli bir fiziko-kimyasal etkileşimle bir yapışma / tutma film tabakası
(adhesion) oluşur.
(c) Mekanik Kenetlenme: Halat yüzeyinin helisel kıvrımlı geometrik çıkıntıları ve
girintilerinin oluşturduğu mekanik kenetlenmenin, öngerme donatısının
kenetlenmesindeki payı yüksektir (Şekil 9.6).

Şekil 9.6. Mekanik

kenetlenme

9.2.2. Kenetlenme (Aderans) Deneyleri

Kenetlenme boylarının deneylerle belirlenmesi tavsiye edilir. Deneylerin; kenetlenme

olayının yapıdaki yerine ve donatının maruz kalacağı zorlanma biçimine bağlı olarak uygun
deney eleman ve yöntemleri ile yapılması gerekir. Literatürde yer alan başlıca kenetlenme
deneyi numune ve yöntemleri Şekil 9.7’de özetlenmiştir; deney numunelerinde donatı
üzerindeki minimum beton örtü kalınlığı 50 mm olmalıdır [ACI318M-05].

Z. Polat – Öngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 3 / 25

 Şekil 9.7. Kenetlenme deneyleri ve şematik numune
biçimleri: (a) Çekip çıkarma deneyi, (b) Kiriş
ucunda çekip çıkarma deneyi, (c) Eğilme-
kenetlenme deneyi, (d)Eğilme-bindirme eki boyu
deneyi [MP06]

9.2.3. Öngerme Halatlarında Kenetlenme Boyu

TS 3233’de doğrudan “aktarma boyu” verilmiştir.

“Aktarma boyu”, halatın f se etkin (effective) gerilmesinin gerektirdiği kenetlenme boyudur
[ACI 318M-05]. Kesitlerin eğilme taşıma gücü ya da kesme-eğilme mukavemeti
tahkiklerinde, f se gerilmelerinin sınırlı-aşılmasına izin verilmiştir. Bu takdirde kenetlenme
boyunun eğilme taşıma gücünün gerektirdiği gerilme için hesaplanması ve kenetlenme boyu
içinde donatı gerilmesinin değişkenliğinin dikkate alınması uygun olur [ZP].

Kenetlenme boyu, normal ağırlıklı betonlarla yapılan deneysel araştırmalara dayanılarak,

halatlar için, deneysel veri yokluğunda ve tasarımda kullanılmak üzere, aşağıdaki formülle
verilmiştir [ACI318M-05, madde 12.9.1](Şekil 9.8):
 f   f − f se 
l d =  se φ +  ps φ (9.2.1)
 21   7 
Formülde; birinci terim f se için aktarma
boyunu, ikinci terim ise, gerilmenin f se den
itibaren f ps ye kadar artabilecek olan
kısmının gerektirdiği ek kenetlenme boyunu
gösterir. Parantez içindeki gerilmeler MPa
boyutunda alınacak ve böylece hesaplanan
parantez içi katsayılar boyutsuz kabul
edilecektir; f se halatın etkin gerilmesi, f ps
ise halatın kopma mukavemeti (TS 3233’de
f pu ) dur, φ halatın anma (nominal) çapıdır.

Şekil 9.8. ACI 318M-05 tarafından önerilen

halat kenetlenme / aktarma boyu (parantez içi
değerler boyutsuz katsayı gibi
düşünülecektir)

Bu öneriye göre, açıklayıcı olması düşüncesiyle; σ ps = f pd' eğilme taşıma gücü gerilmesi için
Tablo 9.1 deki sayısal örnekler verilmiştir.

Tablo 9.1. Halat aktarma ve kenetlenme boyları için ACI 318M-05 formülüne göre sayısal
örnekler
f ps [MPa] 1860 1860 1720 1720
f se [MPa] 1300 1200 1200 1100
f pd' = σ ps [MPa] 1800 1540 1700 1380

Z. Polat – Öngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 4 / 25

Aktarma boyu (transfer length): 61.9 57.1 57.1 52.4
f 
l d 1 =  se φ / φ
 21 
Ek kenetlenme boyu: 71.4 48.6 71.4 40.0
 f pd' − f se   f − f se 
l d 2 =  φ / φ ≤  ps
  φ / φ
 7   7 
Kenetlenme boyu: l d / φ 133.3 105.7 131.4 141

9.2.4. TS 3233’e Göre Ön-çekmeli Elemanlarda Aktarma Boyu [12]

Ön-çekmeli sistemlerde aktarma boyu, fabrika ve şantiye koşullarına göre deneysel yollarla
saptanmalıdır.

Aktarma boyunu belirleyen önemli etkenlerin;

• Betonun sıkıştırılması,
• Öngerme çeliğinin çapı ve cinsi,
• Betonun dayanımı,
• Öngerme çeliğinin şekil değiştirme özellikleri olduğu göz önünde bulundurulmalıdır.

Deneysel saptamaların yapılmadığı durumlarda, Tablo 9.2’de f cjk ≥ 30 MPa için verilen
ortalama değerler kullanılabilir.

Tablo 9.2. Ön-çekmeli Sistemde Çelik Aktarma Boyu

Öngerme Donatısı Aktarma Boyu
Her çeşit öngerme tel ve çubukları 120φ
Her çeşit öngerme toronları (halat) 75φ
Gerektiğinde öngerme çubuk, tel ve halatlarının aderansını (kenetlenmesini) çözmek için,
halatların ve/veya tellerin yağlanmış ya da bu amaca uygun aderansa mani bir malzeme ile
sarılmış olması durumunda, aktarma boyu aderansın (kenetlenmenin) başladığı noktadan
ölçülmelidir.

9.2.5. Ön-Çekmeli Elemanların Ankraj Bölgelerine Yerleştirilecek Enine Betonarme

Donatıları [13], Bunların Minimum Miktarı [20] ve Bazı Đnşaî Hususlar

Ön-çekmeli elemanların, elemanın enkesit etkin eğilme derinliği “d” olmak üzere, d/4
uzunluğundaki uç bölgelerine, toplam öngerilme kuvvetinin en az %4 ne mukavemet edecek
ölçüde düşey etriyeler yerleştirilir; bu donatıların hesabında donatı gerilmesi en çok 20 ksi
(yaklaşık 137 MPa) alınabilir [AASHTO]:
r
0.04∑ Pse,i
Asw,düşüş = i =1
mm 2 /(d / 4) (9.2.2)
137

Burada; Asw, düşüş = (d/4) derinlikteki uç bölgesine yerleştirilecek toplam düşey donatı (bu
donatı hiçbir zaman kesme-eğilme donatısından az olamaz), Pse, i = söz konusu kesitteki i-
numaralı donatının aktarma boyu sonundaki etkin kuvveti olarak anlaşılmalıdır (ZP).

Z. Polat – Öngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 5 / 25

Yeri gelmişken; ön-çekmeli kirişlerde öngerme donatılarının yer aldığı eleman yüzünün karşı
yüzünde meydana gelmesi pek muhtemel beton çekme gerilmelerini (kenar-çekme
kuvvetleri) önlemek ya da beton çekme gerilmelerinin şiddetini azaltmak amacıyla kiriş uç
bölgelerinde yapılan “kenetlenmesiz” (debonded) donatı bölgeleri nedeniyle, ankraj
bölgesinin boyu yayılabilir. Buna mukabil beton elemana aktarılan tekil kuvvetlerin belirli
bir kesitteki toplam şiddeti de bu suretle yaygınlaşarak azalır. Bu durumda, ankraj bölge
derinliğini, kiriş ucuna en uzak noktada kenetlenmesi başlatılmış donatı kesitin itibaren
yaklaşık “h” ilavesi ile almak, buna karşın (9.2.2) bağıntısında “r” nin söz konusu kesitteki
aderansı çözülmemiş / gergin durumdaki halat sayısı alınması uygun olur. Daha iç kesitlerde
başlatılan kenetlenmelerin getireceği sürüklenme etkilerine karşı, bu bölgelere boyuna donatı
da yerleştirmek gerekebilir. Boyuna donatının miktarının enine donatının 1/3 ünden az
alınmaması yeterli olur (Poisson etkisi) [ZP].

9.2.6. Kenetlenmesi Çözülecek Donatı Miktarında Kısıtlama

Elbette uygulama deneyimlerine ve araştırmalara dayanılarak, AASHTO ve PCI benzeri pek

çok standarda göre; kenetlenmesi çözülmüş (debonded) öngerme halatlarının, bir yatay
sıradaki miktarı söz konusu sıradaki donatının %40’ından, toplamda bir kesitteki
kenetlenmesi çözülmüş donatı miktarı ise, toplam öngerme donatısının %25’inden çok
alınamaz. Örnekse; alt başlıkta, her bir yatay sırasında 8φ 0.6" olmak üzere 3 sıralı ve toplam
24φ 0.6" öngerme halatı bulunan bir ön-çekmeli kirişin en uç kesitinde kenetlenmesi
çözülmüş toplam halat sayısı 24/4=6 adetten çok olamaz; bunların 1., 2. ve 3. yatay
sıralardaki dağılımı, sırasıyla, 2 , 2, 2 ya da 3,3,0 ya da 3, 2,1 olabilir; mesela 4, 2,0 olamaz
[ZP].

Kiriş alt başlığında (topuk), kiriş ucundan itibaren en az “d” derinlikte bir bölgeye öngerilme
donatılarını çevreleyen betonarme donatısı kafesi yerleştirilecektir; bunların d/4 boydaki
bölgede yerleştirilen miktarı yukarıdaki ile aynı alınmalıdır; devamında ise, kesme-eğilme
tahkiklerinin “d/2 ≈h/2” kesiti için talep ettiği etriye çap ve aralığı ile bu donatı
tamamlanabilir (ZP).

Kutu kesitli kirişler halinde; enine donatıların bacakları, komşu tablaların içine ankraj boyu
kadar uzatılmalıdır.

Görüldüğü gibi; ön-çekmeli elemanların ankraj bölgeleri, pratik nedenlerle, işletme limitlerine
göre tahkik edilir; bu suretle, bu kesitler, göçme limit durumlarına göre önemli derecede
güvenli oluşur. Ayrıca; gerilmelerin çok değişik nedenlerden kaynaklanmasına bağlı olarak,
germe anı, yapı ya da yapı elemanının maruz kalacağı en elverişsiz hal olmayabilir [20].
Kesme-eğilme tahkiklerinin gerektirdiği donatılar daha yüksek olabilir [ZP].

Ayrıca belirtilmemişse; kiriş ile benzer koşullarda kür edilmiş standart silindir numunelerle
yapılan basınç deneyleriyle, beton mukavemetinin en az 4000 psi (yaklaşık 27.6 MPa) a
ulaştığı gösterilmedikçe, öngerme kuvvetleri kirişe aktarılamaz. Öngerilmeli kazık halinde bu
sınır 3500 psi (yaklaşık 24.1 MPa) dir [AASHTO).

Bernouilli-Navier hipotezinin geçerli olmadığı ve ankraj genel ankraj / geçiş bölgesi boyunca
yer alan enine gövde donatıları kesit alanı, kesme kuvvetlerini karşılamak için yerleştirilenler
dâhil, dikkate alınan geçiş bölgesi boyunca gövde yatay kesitinin %0,3 ünden az olamaz [20].

Z. Polat – Öngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 6 / 25

Söz konusu donatılar geçiş bölgesi boyunca uygun bir şekilde dağıtılmalı ve tüm kesit
yüksekliğince düzenlenmiş olmalıdır. Özellikle, geniş bölgesi, başlıklar içeren öngerilmeli
kirişler (örnekse topuklu T-kesit) halinde, donatıların başlıklara ankre edilmiş olmasına itina
gösterilmelidir.

9.3. ARD-ÇEKMELĐ ELEMANLARDA ANKRAJ ve ANKRAJ BÖLGELERĐ

9.3.1. Tanımlar ve Diğer Genel Hususlar

Ankraj ve ankraj bölgelerinin tasarımı; geometrisinin oluşturulması, gerekli tahkiklerinin

yapılması ve donatı düzenlenmesi, ilgili yayınlarda ve özellikle tasarım standartlarında,
konunun önemine binaen, oldukça hacimli ve ayrıntılı yer alan konulardandır. Yaklaşımlarda
bazı paralellikler olsa da, ilgili standart ve yönetmeliklerin bu bağlamdaki yaklaşımlarında
önemli farklılıklar da bulunabilmektedir. Bu konuyu en ayrıntılı biçimde işleyen ve hükümler
vazeden iki farklı yaklaşım Amerikan (AASHTO ve ACI 318) ve Batı Avrupa (Fransız
(BPEL) , Eurocodes 2) standartlarıdır. Amerikan kaynaklı yaklaşımın bazı tanımları Şekil
9.9’da, Avrupa yaklaşımının bazı genel tanımları ise Şekil 9.10’da özetlenmiştir.

Şekil 9.9. Ard-çekmeli beton elemanlarda ankraj bölgeleri (Amerikan kaynaklı yaklaşım) [15]

Her iki yaklaşımda da, deyim yerinde ise; bir “yakın ankraj bölgesi” ve bir “genel ankraj
bölgesi” tanımı vardır. Genel ankraj bölgesinin boyutları oldukça paralel iken, ankrajın
hemen yakın çevresinin incelenmesinde, deneysel inceleme tavsiyesi dışında, farklı teorik-
amprik yaklaşımlar görülmektedir. Avrupa yaklaşımında; d=2[min(c;c*;birbirini izleyen
ankraj eksenleri ara mesafesinin yarı boyu)] olarak tanımlanmak üzere, ankraj noktasından
geçirilen çubuk eksenine paralel eksene göre simetrik alınan, eleman kalınlığı t olmak üzere,
(d . d . t ) boyutlu prizmatik hacim içinde gerilme dağılımının yaklaşık simetrik olarak
gerçekleştiği varsayımı yapılır. Simetrik tekil ankraj halinde (Şekil 9.10a) bu prizma “genel
ankraj bölgesi”nin tamamıdır. Her iki yaklaşım da; gerek “yakın ankraj”, gerekse “genel
ankraj” bölgesinde klasik çubuk teorisinin “Bernoulli-Navier” hipotezinin, yani şekil

Z. Polat – Öngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 7 / 25

değiştirmeden sonra düzlem kesitlerin düzlem kalması (şekil değiştirmelerin çubuk
yüksekliğince doğrusal kalması) varsayımının geçerli olmadığını vurgular ve bu bölgelerde
meydana gelmesi kaçınılmaz olan üç boyutlu gerilme yayılışının getireceği beton çekme
gerilmelerinin, yine üç boyutlu olarak, enine ve boyuna yerleştirilecek donatılarla
dengelenmesini öngörür.

Burada, konunun bundan sonraki anlatımının daha çok, TS 3233 (1979) standardına da
uygun düştüğü görülerek, AASHTO yaklaşımı ile sürdürülmesi tercih edilmiştir.

Şekil 9.10. Eksenel ve eksantrik oturan tekil kablo ankrajı hallerinde beton elemanda gerilme
yayılışı (boyalı alanlar çekme gerilmeleri alanlarıdır) (Fransız yaklaşımı)[20]

Şekil 9.11. Ard-çekmeli yapı ankraj örnekleri

Bununla beraber, ayrıntıya girmeden önce, şunu hususu vurgulamakta yarar vardır: Dünya’da
ve Ülkemizde öngerilmeli beton yapı bağlamında uygulanan pek çok yöntem ve buna bağlı

Z. Polat – Öngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 8 / 25

olarak, esasları paralel olsa da, malzemesi, biçim ve kapasiteleri farklı çok sayıda patent
ankraj elemanları kullanılmaktadır. Patent olmalarının gereği olarak; ankraj elemanlarının
uygulamayla ilgili pek çok yönü; boyutları, yerleştirme biçimleri, aktarma / germe anında
gerekli beton mukavemeti, minimum ankraj aralıkları, ankraj kenar mesafeleri, yakın ankraj
bölgesinde kullanılacak enine / sargı donatıları, kullanılacak krikoların kapasitesi ve tipleri
gibi pek çok parametre resmi sirkülerlerinde ve kataloglarında belirlidir. Ankraj bölgelerinin
düzenlenmesinde, kullanılacak patent ankraj elemanlarının katalog ya da remi uygulama
sirkülerlerindeki bu bilgilere mutlaka uyulmalı, daha doğrusu katalog bilgilerine minimum
değerler olarak bakılmalıdır [ZP].

9.3.2. Ankraj Bölgesinin Geometrisi

Geometrik olarak ankraj bölgesi; germe birimince uygulanan tekil öngerme kuvvetinin yanal
olarak yayılarak, kesitte doğrusal dağılı hale gelinceye kadar kat ettiği bölge olarak anlaşılır..

Elemanların ya da prekast dilimlerin ucunda yer alan ankraj bölgesi enine boyutları; elemanın
bu noktadaki enkesitinin genişliği ve derinliğine eşit alınabilir. Ankraj bölgesinin boyuna
(öngerme donatısına paralel) derinliği, kesitin büyük enine boyutundan küçük değildir; ancak,
bu boyutun 1.5 katından daha büyük alınmasına da gerek yoktur.

Elemanların ara bölgelerindeki ankrajlarının boyuna doğrultudaki boyutlarının, yukarıdaki uç-

ankraj bölgesi derinliğinden farklı tarafı; ankraj bölgesinin arka tarafında (Şekil 9.9d) 1.0 h,
ön tarafında ise 1.0h – 1.5 h alınabilmesidir [Avrupa yaklaşımında ara ankraj bölgesinin
ankraj önü ve arkası mesafeleri genelde aynıdır (Şekil 9.10c)].

Çoklu döşeme ankrajları halinde ankraj bölgesi uzunluğu ve genişliği ise, ankraj (kablo)
eksenleri arasındaki mesafeye eşit alınabilir. Ankraj bölgesinin kalınlığı döşeme kalınlığıdır.

Tasarım amaçlı olarak ankraj bölgeleri iki alt bölgede incelenir: yerel ankraj bölgesi (locale
zone) ve genel ankraj bölgesi (general zone (Şekil 9.9).

(a) Genel Bölge

Genel bölgenin geometrik sınırları yukarıda tanımlandığı gibidir ve yerel bölgeyi de içine alır
(Şekil 9.9a).

(b) Yerel Bölge

Ankraj elemanının hemen önündeki enine donatı ile sargılı dikdörtgen (ya da dairesel veya
oval ankrajlar için eşdeğer dikdörtgen) beton prizma bölgesidir. Yerel bölgenin boyutları
ankraj elemanının biçimine oldukça bağlıdır; bu bağlamda yeterli bilgi daha aşağıda
verilmiştir.

Uygulamada; genel ankraj bölgesi uygulama çizimlerinin tasarımı ve kabulünden, ayrıca;

kablo ve ankraj elemanlarının yerlerinin belirlenmesinden, ankraj genel bölgesinin
donatılarından ve germe işlemlerinin düzenlenmesinden sorumlu, konusunda uzmanlaşmış bir
kayıt mühendisi (record engineer).atanır. Kayıt mühendisi, işin önemine binaen, ayrıca, yerel
bölgenin tasarımından ve ankraj elemanlarının kabulünden de sorumlu tutulur.

Varsa, özel ankraj elemanlarının kabul deneyleri ve etkinlik deneyleri kayıt mühendisince
kabul görmüş bağımsız deney laboratuarlarınca yapılır. Uygulamada, ankraj elemanı

Z. Polat – Öngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 9 / 25

sağlayıcısı; kabul ve etkinlik deneyleri kayıtlarının kayıt mühendisine ve kontrol mühendisine
temininden de sorumludur; bu kayıtlar ikincil ve sargı (fret) donatılarını, minim kenar
mesafesini, minimin ankraj aralıklarını, germe anında gerekli minimum beton mukavemetini
vb bilgileri içerir.

9.3.3. Genel Ankraj Bölgesinin Tasarımı

9.3.3.1. Tasarım Yöntemleri

Günümüzde; genel ankraj bölgesinin tasarımında kullanılabilecek başlıca üç tür yöntem

şunlardır:

(1) Kafes Kiriş (Strut-and-Tie) ve benzeri plastik şekil değiştirmeler yapmış, bir başka
anlatımla çatladığı kabul edilen, ankraj bölgesinin plastik denge analizine dayanan
yaklaşık yöntemler;
(2) Elastik gerilme analizi ve plastik gerilme analizi (sonlu eleman analizi veya eşdeğeri)
yöntemler;
(3) Basınç ve çekme kuvvetlerinin tahminine dayanan, doğruluğu deneysel çalışmalarla
kanıtlanmış ve ilgili literatürde genel kabul görmüş amprik, yarı amprik yaklaşık
yöntemler.

Günümüzde sonlu eleman türlerinin ve analizlerinin oldukça gelişmiş olduğu da dikkate

alınarak, bu bağlamda uzmanlaşmış kurum ve kuruluşlardan yararlanılması uygun olur.

Tasarım yöntemi ne olursa olsun, aşağıda paragraf 9.3.3.4 de belirtilen genel hususlar mutlaka
sağlanmalıdır.

9.3.3.2. Malzeme Mukavemetleri

Aderanslı öngerilme donatının çekme mukavemeti fpd (AASHTO: anma çekme mukavemeti,
fy=öngerme donatısı akma mukavemeti) ile, öngerilmesiz donatınınki ise fyd ( AASHTO:
fsy=akma mukavemeti) ile sınırlı tutulmalıdır. Aderansız öngerilme donatısının çekme
mukavemeti ise fse+100 MPa ile sınırlıdır.

Genel ankraj bölgesinde; beton basınç gerilmesi fcjd (AASHTO: 0.7 f cj' ) değerini aşmamalıdır;
fcjd j-gün yaşta betonun hesap dayanımıdır. Denge hesaplarında betonun çekme mukavemeti ihmal
edilir. Aktarma yaşındaki beton basınç mukavemetinin, öngerilmeli beton elemanın proje beton
mukavemetinin %75’inden ve 30 MPA’dan daha düşük alınmaması yaygın uygulamadır (TS 3233 de
açıkça olmasa da zımnen bunu tavsiye eder); AASHTO’da bu sonuncusu 4000 psi (yaklaşık 27.6
MPa) dir.

9.3.3.3. Özel Ankraj Elemanları Kullanılması

Özel ankraj elemanlarının kullanılabilmesi için; ankraj elemanı ile ilgili resmi makamlarca
kabul edilmiş bir uygulama sirküleri (kararname) yoksa, bu bağlamdaki uluslararası
uygulamalara itibar etmekte fayda vardır [ZP].

Z. Polat – Öngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 10 / 25

9.3.3.4. Genel Tasarım Đlkeleri

Ankraj bölgelerinin performansının tatminkâr olması, her şeyden önce kaliteli detaylandırma
ve işçilik ister. Ankraj bölgesinin boyut ve detayları, donatının bükülmesi, donatının üretimi
ve yerleştirilmesi, agrega boyutu, betonun üretimi ve yerleştirilmesi gibi hususlarda
toleransların altına düşülmemelidir.

Ankraj taban levhası altında kalacak betondaki basınç gerilmeleri sınırlandırılmalıdır (bkz:
paragraf 9.3.7.2).

Ayrıca; ankrajın betona yaslanma yüzünden aşağıdakilerden küçük olana eşit mesafede,
ankraj plakası önündeki betonun basınç gerilmesi kontrol edilir ve sınırlandırılır:

(1) Yerel sargı donatısının uzak uç derinliği,

(2) Ankraj elemanının en küçük yanal boyutu.

Bu basınç gerilmeleri, paragraf 9.3.4 de açıklanan kafes kiriş modelinden, paragraf 9.3.5 de
açıklanan elastik ya da elastik-plastik gerilme analizinden, ya da paragraf 9.3.6 da esasları
verilen yaklaşık yöntemlerden hareketle belirlenebilir. Bu basınç gerilmeleri f cjd (AASHTO:
f cj' ) değerini aşmamalıdır.

Ankraj bölgesi içinde ya da önünde ayırımı yapılmaksızın, geometri ve yüklemenin

süreksizlik gösterdiği noktalarda da bu basınç gerilmeleri kontrol edilmelidir.

Yarma-çekme kuvveti; ankraj elemanının önünde ankraj bölgesinde etkiyen çekme

gerilmelerinin düşey doğrultudaki bileşenidir (Şekil 9.14). Yarma-çekme kuvvetinin
büyüklüğü Tburst ve yükleme yüzünden uzaklığı, d burst , paragraf 9.3.4 deki kafes kiriş modeli
kullanılarak, paragraf 9.3.5 deki elastik ve/veya elastik-plastik gerilme analizine, ya da
madde 9.3.6 daki yaklaşık yönteme göre belirlenebilir. Yarma-çekme kuvvetini karşılamak
üzere yerleştirilecek donatının enkesitinin belirlenmesinde üç boyutlu davranış dikkate
alınmalıdır.

Yarma – çekme kuvvetlerine karşı mukavemet; As f yd ve/veya As* f pd (AASHTO: ΦAs f sy

ve/veya ΦAs* f y* ) öngerilmesiz ya da öngerilmeli sargı ya da halka şeklinde etriye ya da uçları
iyi ankre edilmiş enine etriye donatısı ile sağlanmalıdır. Burada; As öngerilmesiz donatı
miktarını, As* öngerilmeli donatı miktarını, TS3233’e göre: f yd öngerilmesiz donatının hesap
mukavemetini, f pd öngerilmeli donatının hesap mukavemetini; AASHTO’ya göre: Φ global
mukavemet azaltma çarpanını (global reduction factor)(ankar bölgesi hesaplarında 0.85), f sy
öngerilmesiz donatının akma mukavemetini, f y* öngerilmeli donatının akma mukavemetini
gösterir.

Yarma-çekme donatısının düzenlenmesiyle ilgili olarak, şu hususlara dikkat etmekte fayda

vardır:

(1) Yarma – çekme donatısı; elemanın tüm genişliğince düzenlenmeli ve yan yüzlere
gerekli beton örtü kalınlığının izin verdiği ölçüde yaklaştırılmış olmalıdır;

Z. Polat – Öngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 11 / 25

 (2) Yarma –çekme donatısı, yüklü yüzeyin önünde kablonun iki tarafında düzgünce ve
2.5d burst değerini, ancak hiçbir zaman “ 1.5 kere kesitin dikkate alınan düzlemdeki
yanal boyutu”nu geçmeyecek derinlikte bölgeye dağıtılmalıdır. Dağıtılmış yarma-
çekme donatısının ağırlık merkezi d burst ile çakışmalıdır.
(3) Yarma-çekme donatısını aralıkları “24 kere donatı çapı” ve 300 mm yi aşmamalıdır.

Kenar-çekme kuvvetleri; ankraj bölgesinde aktarma yüzeyinin kenarlarına yakın ve

elemanın enine ve boyuna kenarlarına paralel etkiyen çekme kuvvetlerinin genel adıdır (Şekil
9.9a,b, ve Şekil 9.10c). Aktarma yüzeyi ankraj elemanlarınca yüklenen yüzeydir.
Uygulamada; aktarma yüzeyine paralel ve yüzeye yakın bölge boyunca oluşan çekme
kuvvetleri “çekme-koparma kuvvetleri” (spalling forces), boyuna kenarlar boyunca oluşan
çekme kuvvetleri ise “boyuna kenar - çekme kuvvetleri” diye adlandırıldığı da olur.

Çekme-kopama kuvvetleri; eksenel ve çok sayıda ankraj elemanı ile yüklü ankraj
bölgelerinin ankraj eksenlerine dik doğrultuda kuvvetleridir. Boyuna kenar-çekme
kuvvetleri ise ankraj bölgesine dış merkez yüklü ankraj kuvvetlerinin bileşkesinin neden
olduğu çekme kuvvetleridir; bileşke öngerme kuvveti dış merkezliği büyük olduğu ölçüde
kenar-çekme kuvvetleri de büyük olur; uygulamada, ankraj bölgelerinde kenar-çekme
kuvvetlerine mani olmak ya da bunları küçültmek için, eksantrikliği ve/veya bu kesitlerdeki
öngerme kuvvetini küçültmek – örnekse ön-çekmeli halatlarda kenetlenme çözülmesi /
debonding- sık başvurulan yollardandır; ard-çekmeli yapılarda kontrollü ankraj oturması
temin etmek de, öngerilme kayıplarından hatırlanacağı üzere, bu amaca hizmet eder). Kenar-
çekme kuvvetleri elastik ve/veya elastik-plastik gerilme analizi, kafes çubuk modeli ya da
paragraf 9.3.6 daki yaklaşık yöntemlerle belirlenebilir.

Hiçbir durumda çekme-koparma kuvveti, yük katsayıları ile çarpılmış toplam kablo
kuvvetinin %2 sinden az alınmamalıdır.

Genelde kenar-çekme (çekme-koparma ve boyuna kenar çekme) kuvvetlerine karşı

mukavemet As f yd ve/veya As* f pd (AASHTO: ΦAs f sy ve/veya ΦAs* f y* ) öngerilmesiz ya da
öngerilmeli donatı ile sağlanan mukavemet olmak üzere, enine ve boyuna kenarlara yakın
yerleştirilmiş donatılarla sağlanır. Kenar-çekme kuvvetlerine karşı kullanılan çekme donatıları
aşağıdaki hususları sağlamalıdır:

(1) Minimum çekme-koparma (spalling) donatısı ile sağlanan mukavemet, yukarıda

değeri “yük katsayıları ile çarpılmış kablo kuvvetinin %02”si olarak verilenden küçük
olmamalı ve elemanın tüm genişliğince yayılmış / uzatılmış olmalıdır.
(2) Çoklu ankraj çekme-koparma donatısı tüm ankraj elemanlarını birbirine etkin bir
biçimde bağlamalıdır.
(3) Dış merkez etkiyen ankraj elemanları halinde boyuna kenar - çekme donatıları ve
çekme-koparma donatıları sürekli olmalıdır.
(4) Donatı; ankraj bölgesinin tüm çekme yüzü boyunca yüzeyde yayılmış ve dış merkez
ankraj elemanlarının daha yakın bulunduğu kenara doğru uzatılmış olmalıdır.

9.3.3.5. Ara Ankrajlar

Uygulamada; yarı-prekast bina türü sürekli yapılarda (örnekse, Ala-Sawa ve benzeri

uygulamalar), iskelesiz inşa edilmiş bazı yapılarda (successive cantilever construction / ard-
arda çıkmalarla inşaat), prekast kirişlerle inşa edilen köprülerin şapo kablolarla yerinde statik

Z. Polat – Öngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 12 / 25

olarak da sürekli hale getirildiği köprü / viyadük
türü yapılarda, açıklık-açıklık inşa edilen sürekli
yapıların inşaat derzlerinde (eklemleme,
cuopling) (Şekil 9.4 ve Şekil 9.12), kimi kere
mevcut yapıların güçlendirilmesinde kullanılan
dış kablo uygulamalarında karşılaşılan bir
ankraj türüdür.

Şekil 9.12. Eklemleme (coupling)

Ara ankrajlar; öngerilmeli elemanların, yapı ağırlıkları ve trafik yükleri gibi diğer yüklerin
önemli zorlamalara neden olduğu kesitlerden olabildiğince uzak kesitlerinde yapılmalıdır;
bunun için uygun kesitler, yapı analizinde genelde “sıfır moment” kesitleri denilen ve çıplak
açıklığın yaklaşık L/4 – L/5 leri civarında yer alan kesitlerdir. Hatırlanabileceği gibi; gerber
mafsalları da bu kesitler civarında oluşturulur (Gerber kirişleri; iç kuvvet yayılışları sürekli
kirişlerde olduğuna yakın izostatik ve geometrik olarak yaklaşık sürekli kirişlerdir).

Uygulamada ara ankrajlar için, sıklıkla, gövdeden ya da tablalardan, kutu kesitli elemanlarda
iç hacme doğru budaklar (kısa konsol, bossage) yapılarak ankraj noktası oluşturulur (Şekil
9.3). Bu gibi durumlarda, tasarımda ankraj budağı civarında oluşacak eğilme ve kesme
etkilerinin tasarımda dikkate alınmaları gerekir.

Bir orta ankrajda; yük çarpanı ile çarpılmamış kablo kuvvetinin en az %25 i karşılayacak
aderanslı donatı ile, ankraj arkasındaki betona aktarılması sağlanmalıdır. Bu aderanslı donatı
gerilmesi 0.6 f y ve 250 MPa ile sınırlıdır. Eğer ankraj arkasında diğer yüklerden ileri gelen
gerilmeler sürekli basınç kalıyorsa, arkaya bağlama (tie back) donatısının miktarı aşağıdaki
bağıntı ile azaltılabilir [13]:
Tia = 0.25 Ps − f cb Acb (9.3.1)
Bu bağıntıda;
Tia = Ara bir ankrajın arkaya bağlama çekme kuvveti;
Ps = Yük katsayıları ile çarpılmamış maksimum ankraj germe kuvveti;
f cb = Ankrajın arkasındaki bölgede basınç gerilmesi;
Acb = Ankraj plakası ya da hücresinin yanal kesiti alanıdır.

Arkaya bağlama donatısı; ankraj aksından itibaren yaslanma plakası genişliği kadar bölgeye
dağıtılmalıdır. Bu donatı, plaka kalınlığı kadar mesafede akma gerilmesine ulaşacak ölçüde
uzatılarak kiriş içine ankre edilmeli ve bu donatının ağırlık merkezi kablo ekseni ile
çakışmalıdır.

Ankraj hücresi ve dişlerinin sürtünme kesmesini, kısa konsol etkisini, yarma-çekme

kuvvetlerini ve kablo eğriliğinin neden olduğu saptırma gerilmelerini karşılamak için de
donatı yerleştirilmeli ve bu donatılar uygun bir biçimde düzenlenmelidir. Donatı aralıkları
hücre dişlerinin genişliği, hücre yüksekliği ve 150 mm den küçük olanından daha büyük
alınmalıdır.

Kablo kuvvetinin dışmerkez etkisinin hücre dişlerinde neden olabileceği yerel eğilmeyi
karşılayacak ve dişlerde kablo eğriliğinden ileri gelecek yanal kuvvetleri karşılayacak donatı
da sağlanmalıdır.

Z. Polat – Öngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 13 / 25

9.3.3.5. Enlemeler

Enlemelere ankrajlanan kablolar halinde; enlemede oluşacak beton basınç gerilmeleri

sınırlandırılmalıdır. Ayrıca, basınç gerilmeleri, kuvvetlerin enlemelerden kiriş gövde ve
tablalarına geçtiği kesitlerde de tahkik edilmelidir.

Ankraj enlemesinin kiriş gövde ve tablalarına aktardığı kuvvetleri karşılamak için öngörülen
donatının miktarı; paragraf 9.3.4 veya paragraf 9.3.5 de verilen genel yöntemlerle
belirlenebilir.

9.3.3.7. Çoklu Döşeme Ankrajları

Döşemenin kalınlığı doğrultusundaki yarma-çekme kuvvetini karşılamak üzere, yukarıda bu

bağlamda öngörülen yarma-çekme donatısının düzenlenmesi gereklidir. Bu donatıların
miktarının hesabı ve düzenlenmesinde, kullanılan donatının enine doğrultudaki bacaklarının
sayısı dikkate alınmalıdır. Bu şekilde sağlanacak donatının miktarı; döşeme kalınlığının yarısı
uzaklıkta düzenlenmiş olarak, ankraj elemanı başına 2 φ10 dan az olamaz.

Döşeme düzleminde ve kablo eksenlerine dik doğrultuda ankrajlar arasındaki T1 kenar -

çekme kuvvetini (Denk. (9.3.2)) ve ankrajların önündeki T2 yarma-çekme kuvvetini
(Denk.(9.3.3)) karşılamak üzere donatı sağlanmalıdır. Kenar-çekme donatıları hemen
ankrajların önüne yerleştirilmeli ve bu donatılar yan yana ankrajları etkin bir biçimde
birbirine bağlamalıdır. Yarma-çekme donatıları ankraj bölgesi genişliğince dağıtılmalıdır.
 a
T1 = 0.10 Pu 1 −  (9.3.2)
 s
 a
T2 = 0.20 Pu 1 −  (9.3.3)
 s
Bu bağıntılarda;
T1 = Kenar-çekme kuvveti;
T2 = Yarma-çekme kuvveti;
Pu = Tek bir ankrajdaki yük katsayıları ile çarpılmış kablo yükü;
a = Ankraj plakası genişliği;
s = Ankrajların aralığıdır.

Aralığı ve kenar mesafesi “iki kere ankraj plakası genişliği” veya “bir döşeme kalınlığı”
değerlerinden küçük olanından küçük ankraj halinde; kenar-çekme donatısı miktarı yük
katsayıları ile çarpılmış kablo yükünün en az %25 ine mukavemet edecek ölçüde olmalıdır.
Bu donatılar tercihen saç tokası biçiminde ve ankrajların önünde bir döşeme kalınlığı kadar
bölgede yayılı olarak düzenlenmelidir. Donatı bacakları döşeme kenarından başlayıp bitişik
ankrajı kat ederek “plak kalınlığının beş katı + donatı ankraj boyu” uzunluktan az
olmamalıdır.

Z. Polat – Öngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 14 / 25

9.3.4. Kafes Kiriş Modelinin Ankraj Bölgelerine Uygulanması (Şekil 9.13, Şekil 9.14)

9.3.4.1 Genel

Ankraj bölgesindeki kuvvet akımları, yaklaşık olarak, düğümlerde birbirleri ile birleşen bir
seri doğrusal basınç çubukları (struts) ve doğrusal çekme çubukları (ties) ile (kafes kiriş)
temsil edilebilir. Çubuk kuvvetlerinden basınç olanları beton basınç çubukları ile ve çekme
kuvvetleri öngerilmesiz veya öngerilmeli donatı ile taşıtılır.

Seçilen çubuk kafes modeli; ankrajlardan başlayıp ankraj bölgesinin sınırına uzanan yük
yörüngeleri öngörür. Ankraj bölgesine etkiyen diğer kuvvetler kafes kiriş modelinin reaksiyon
kuvvetleri gibidir; kablo saptırma kuvvetleri ve dış yükler modelde aynen dikkate alınmalıdır.
Ankraj bölgesinin uç kesitindeki kuvvetler eksenel kafes sistemi eğilme analizinden elde
edilebilir.

9.3.4.2. Düğümler

Bu modelde; “yerel bölgeler” sistemin düğümleridir. Basınç çubuklarındaki beton gerilmeleri

belirli ölçülerde sınırlanır ve çekme çubuklarında akma gerilmeleri aşılmaz ise, bu yaklaşımın
yeterince güvenlik sağladığı görülmüştür.

9.3.4.3. Basınç Çubukları

Genel ankraj bölgesi için etkin beton basınç gerilmesi genelde f cjd (AASHTO’ya göre 0.7 f ci' )
ile sınırlandırılmalıdır. Bununla beraber; diğer tasarım yüklerinin de dikkate alınarak
yapılacak son limit durum hesaplarında, bu gerilme 0.6 f cjk değerini aşmamalıdır.

Bu modelde; ankraj bölgelerinde basınç çubukları için kritik kesit yerel ankraj bölgesinde yer
alır ve yerel bölge düğümü ile kesişir. Eğer özel ankraj elamanları kullanılıyorsa, basınç
çubuklarının kritik kesiti olarak; kabloların aksının, yerel sargı donatısı derinliği ile ankraj
elemanının genişliğinin küçük olanı kadar uzantısındaki kesit olarak alınabilir.

Eleman kalınlığının ankraj elemanı genişliğine oranı üçten büyük olmayan incelikte
elemanlarda, basınç çubuğunun kalınlık yönündeki boyutu; basınç çubuğunun kalınlığı
ankrajın enine kalınlığından kesit kalınlığı kadar bir mesafede kesit kalınlığına çıkacak
biçimde değişken kabul edilebilir.

Bu yaklaşımda basınç gerilmeleri; basınç çubuklarının aksına paralel ve basınç çubuklarının

enkesitinde düzgün yayılı kabul edilebilir.

9.3.4.4 Çekme Çubukları

Kafes kiriş modelinde çekme çubuklarının

kuvvetlerinin tümüyle öngerilmesiz veya öngerilmeli
donatılarla taşındığı farz edilir. Bu yaklaşımda
betonun çekme mukavemeti ihmal edilir.

Şekil 9.13. Kafes-kiriş (strut-and-tie)

modeli örneği

Z. Polat – Öngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 15 / 25

 Şekil 9.14. Değişik uç ankraj durumlarında kafes kiriş benzeşimi modelleri [11]

9.3.5. Elastik ve/veya Elastik-Plastik Gerilme Analizi

Ankraj bölgelerinin analizinde ve tasarımında malzemenin elastik özellikleri, kabul görmüş

bir plastik malzeme modeline göre plastik özellikleri, denge ve şekil değiştirmelerin
uygunluğu kavramları geçerli kabul edilebilir. Bu amaçla malzemenin özelliklerine uygun
sonlu eleman modellerinin geliştirildiği ve başarı ile kullanılabildiği bilinmektedir.

Eğer ankraj elemanları arkasında basınç gerilmeleri doğrusal elastik gerilme analizi ile
belirlenirse, ankraj elemanının ankraj plakası alanında hesaplanan yayılı gerilmelerin
ortalaması maksimum basınç gerilmesi kabul edilebilir [13].

Bu yaklaşımda; yarma-çekme kuvvetinin yeri ve büyüklüğü, kablo yörüngesi boyunca ilgili

yarma çekme gerilmelerinin integrali yapılarak bulunabilir.

9.3.6. Yaklaşık Yöntemler

9.3.6.1. Yöntemlerin Uygulanabilme Sınırları

Daha hassas hesapların yokluğunda; ankraj elemanının arkasındaki beton basınç gerilmeleri,
yarma-çekme kuvvetinin yeri ve büyüklüğü ve kenar-çekme kuvvetleri, deneysel ve amprik
olarak geliştirilmiş (9.3.4) ila (9.3.7) denklemleri kullanılarak tahmin edilebilir. Bu
denklemler aşağıdaki kabullere dayanır:

(1) Elemanlar dikdörtgen enkesitlidir ve uzunlukları en az enkesit genişliği kadardır.

(2) Elemanlar ankraj bölgesi içinde ve devamında süreksizlikler içermez.
(3) Elemanın ana düzleminde ankraj bölgesinin minimum kenar mesafesi, ankraj
elemanının mukabil yanal boyutunun 1.5 katıdır: 1.5a.
(4) Yalnız bir veya birbirine yakın bir grup ankraj elemanı ankraj bölgesinde yer alır.
Dikkate alınan doğrultuda ankraj elemanları aralıkları ankraj elemanı genişliğinin 1.5
katını geçmiyorsa, ankraj elemanları yakın yerleşimli sayılabilir: s ≤ 1.5a.
(5) Kablo ekseninin, eleman eksenine göre eğim açısı 20o den daha büyük değildir, yatay
düzlemde kablo ekseneldir ya da kesit ağırlık ekseni ankraj kuvveti doğrultusu
arasındaki açı 5o ve daha küçüktür.

Z. Polat – Öngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 16 / 25

9.3.6.2. Basınç Gerilmeleri

Ankraj elemanları için; paragraf 9.3.7.2 nin koşullarının sağladığı durumlarda beton basınç
gerilmelerinin denetimi gerekmez.

Özel ankraj elemanlarının arkasında, genel ankraj bölgesi ve yerel ankraj bölgesi ara
kesitindeki beton basınç gerilmeleri (9.3.4) ve (9.3.5) denklemleriyle ve yaklaşık olarak
tahmin edilebilir:
0.6 Pu 1
f ca = κ (9.3.4)
Ab  1 1
1+ lc − 
b t 
 eff

 s  15n 
κ = 1 +  2 −  0.3 +

 s < 2aeff için (9.3.5)
 aeff  
κ =1 s ≥ 2aeff için (9.3.5a)

Eğer bir grubun ankraj elemanları her iki doğrultuda yakın yerleşimli ise, (9.3.5) denklemleri
kullanılarak κ katsayısı her iki doğrultu için de ayrı ayrı hesaplanmalı ve dikkate alınmalıdır.

Bu denklemlerde;
f ca = Ankraj elemanının arkasında beton basınç gerilmesi;
κ = Yakın yerleştirilmiş ankraj elemanları için bir düzeltme katsayısı;
Ab = Paragraf 9.3.6.3 de açıklanan etkin yaslanma alanı;
aeff = Etkin yaslanma alanının, eleman enkesitinin büyük kenarına paralel ölçülmüş, boyutu;
beff = Etkin yaslanma alanının, elemanın enkesitinin kısa kenarına paralel ölçülmüş, boyutu;
l c = Yerel ankraj bölgesi sargılama donatısının elemanın boyuna doğrultudaki uzunluğu; bu
değerin 1.15aeff ve 1.15beff büyük olanından daha büyük alınması gerekmemektedir);
Pu = Yük katsayısı ile çarpılmış kablo kuvveti;
t = Kesitin kalınlığı;
s = Çoklu ankrajların eksenden eksene mesafesi;
n = Bir sıradaki ankrajların sayısıdır.

(9.3.4) denklemindeki Ab etkin yaslanma alanı; aşağıdaki sınırlandırmalar altında, Aplate ankraj
plakası yaslanma alanı ve Aconf sargılı yerel ankraj bölgesinin yaslanma alanından büyük
olana eşit alınır.

4
(1) Bu karşılaştırmayı ve hesabı Aplate kontrol ediyorsa, Aplate ≤ Aconf den daha büyük
π
alınmamalıdır [13];
(2) Eğer hesabı Aconf kontrol ediyorsa, Aconf alanının maksimum boyutu Aplate in büyük
boyutunun iki katından ve Aplate in küçük boyutunun üç katından büyük; bu
sınırlandırmalardan herhangi biri sağlanmıyorsa, etkin yaslanma alanı Aplate
alınmalıdır [13].
(3) Ab alanının hesabında kılıf kesit alanı (kılıfın boşluk kesiti) düşülür.

Z. Polat – Öngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 17 / 25

9.3.6.3. Yarma – Çekme Kuvvetleri (Bursting Forces)

Yarma-çekme kuvveti büyüklüğünün değerleri Tburst , ve yükleme yüzeyinden uzaklığı, d burst ;

sırasıyla, (9.3.6) ve (9.3.7) denklemleri ile tahmin edilebilir. Eğer germe işleminde birden çok
kablo / ankraj söz konusu ise, (9.3.6) ve (9.3.7) denklemlerinin uygulanmasında germe
safhaları dikkate alınmalıdır(Şekil 9.15):
.
n
 a
Tburst = 0.25∑ Pu 1 −  + 0.5 Pu sin α (9.3.6)
i =1  h
d burst = 0.5(h − 2e) + 5e sin α (9.3.7)

Şekil 9.15. Kesit değişiminin yarma-çekme kuvveti üzerinde etkisi [15]

Bu denklemlerde;
n

∑P
i =1
u = Germe düzenine göre yük katsayıları ile çarpılmış toplam kablo kuvveti (n kablo

sayısı, kablo kuvvetlerinin yaklaşık birbirine eşit olduğu kabul edilmiştir);

a = Dikkate alınan doğrultuda ankraj ya da ankraj grubunun yanal boyutu;
e = Ankraj ya da ankraj grubunun eleman enkesiti ağırlık merkezine göre dış merkezliği
(daima pozitif alınacaktır);
h = Dikkate alınan doğrultuda eleman enkesitinin yanal boyutu;
α = Kablo kuvvetlerinin bileşkesinin elemanın ağırlık eksenine göre eğim açısıdır.

9.3.6.4. Kenar-Çekme Kuvvetleri

Ankraj aralıkları enkesit derinliğinin 0.4 katından daha az olan çoklu ankraj halinde, çekme-
koparma (spalling) kuvvetleri paragraf 9.3.3.4 de açıklandığı gibi hesaplanabilir. Daha geniş
aralıklar halinde, çekme-koparma kuvvetleri; kafes kiriş modeli ya da diğer analitik yöntemler
kullanılarak daha doğru biçimde belirlenebilir.

Tüm kabloların bileşkesinin tatbik noktası kesit çekirdeğinin dışına düşerse, dış merkezliğe
karşı yüzde, boyuna kenar çekme kuvvetleri oluşur. Boyuna kenar-çekme kuvvetleri, yükleme
yüzeyine kesit yüksekliğinin yarısı uzaklığındaki kesitte eğilme ve eksenel basınca (bileşik
eğilmeye) maruz kiriş hesabı ile belirlenebilir.

9.3.7. Yerel Ankraj Bölgesinin Tasarımı

Z. Polat – Öngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 18 / 25

9.3.7.1. Yerel Ankraj Bölgenin Boyutları

Bağımsız laboratuarlarca tahkik edilmiş kenar mesafeleri bulunmayan özel ankraj elemanı söz
konusu olduğunda; yerel bölgenin enine boyutları, her bir doğrultuda, aşağıda belirlenenlerin
büyüğüne eşit alınabilir:

(1) Yaslanma plakası boyutu + minimum örtü beton kalınlığının iki katı;
(2) Sargı donatısının dış çapı (boyutu) + sargı donatısının gerektirdiği beton örtü
kalınlığı.

Bir ankraj elemanının minimum örtü beton kalınlığı, kenar mesafeleri ve aralıkları için
bağımsız laboratuarca onanmış üretici tavsiyeleri bulunması halinde, yerel bölgenin enine
boyutları, her bir doğrultuda, aşağıda belirtilenlerin küçük olanına eşit alınmalıdır:
(1) Ankraj elemanı sağlayıcısının tavsiyelerinde belirlenen kenar mesafesinin iki katı;
(2) Ankraj elemanı sağlayıcısının tavsiyelerinde yer alan ankraj elemanları eksen
aralıkları.

Üretici tavsiyelerinde belirtilen aralık ve kenar mesafeleri minimum değerler olarak

sayılmalıdır.

Yerel bölgenin kablo aksı doğrultusundaki boyu, aşağıda belirlenenlerin büyüğüne eşit
alınmalıdır:

(1) Yerel bölgenin maksimum genişliği;

(2) Ankraj elemanı sargı donatısının kablo ekseni doğrultusundaki boyu,
(3) Her biri için ayrı yaslanma plakası bulunan çoklu ankraj halinde, yüklü beton yüzünün
her bir yaslanma yüzünün alt kenarına uzaklığı + yaslanma yüzünün maksimum
boyutu.

Yerel ankraj bölgesinin derinliğinin, hiçbir durumda yerel ankraj bölgesi genişliğinin 1.5
katından daha büyük alınmasına gerek yoktur.

Yakın yerleştirilmiş ankrajlar halinde ankrajların tümünü içine alan genişletilmiş bir yerel
bölge de dikkate alınabilir.

9.3.7.2. Mesnet-Ezilme Mukavemeti (Bearing Strength)

Ankraj mesnetlerinin tasarımında; beton ezilme mukavemeti (etkin beton gerilmesi), f b ,

(9.3.8) ve (9.3.9) denklemleri ile belirlenen değerlerden küçük olanından daha büyük
alınmamalıdır:
f b ≤ 0.6 f cjk A / Ag (AASHTO’ya göre f b ≤ 0.7Φf cj' A / Ag ) (9.3.8)
f b ≤ 1.9 f cjk (AASHTO’ya göre f b ≤ 2.25Φf ci' ) (9.3.9)
Bu denklemlerde;
f b = Yük katsayıları ile çarpılmış maksimum kablo yükünün etkin mesnetlenme (yaslanma)
alanı Ab ye bölünmesi ile bulunan beton gerilmesi;
f cjk = f ci' = Germe anında beton basınç mukavemeti;
A = Geometrik olarak yükleme alanının benzeri ve onunla aynı eksenli olan mesnet
parçasının maksimum alanı;

Z. Polat – Öngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 19 / 25

Ag = Yaslanma plakası brüt alanı;
Ab = Mesnet plakası brüt alanı Ag den, boşlukları düşülmek suretiyle bulunan net alan.

(9.3.8) ve (9.3.9) denklemleri, yukarıdaki paragraflarda açıklanan genel ankraj bölgesi

donatılarının kullanılmış olması koşulu ile geçerlidir.

Ag mesnet plakasının tam alanı ve Ab hesabı, plaka yeterince rijit ise kullanılabilir. Mesnet
plakasının ( n / t ) narinliği (9.3.10) denklemi ile verilen değeri aşmaz ise, mesnet plakası
“yeterince rijit / katı” sayılır. Ayrıca, plaka gerilmesinin akma gerilmesini aşmadığı da
denetlenmelidir.
1/ 3
n E 
  ≤ 0.08 b  (9.3.10)
t  fb 
Denklemde;
n = Kamalama plakasının dış kenarından mesnet plakasının dış kenarına olan mesafelerin en
geniş değeridir. Dikdörtgen mesnet plakaları halinde, bu mesafe, mesnet plakalarının
kenarlarına paralel ölçülür; eğer ankrajın ayrı kamalama plakası bulunmuyorsa (tırnak
delikleri olan bir ankraj plakası / kafası ise), kama boyutu olarak, ilgili doğrultuda, en dış
tırnak delikleri arasındaki mesafe alınır;
t = Mesnet plakasının ortalama kalınlığı;
Eb = Mesnet plakası malzemesinin elastiklik modülüdür.

Bu rijitlik koşulunun sağlanamadığı mesnet plakası durumunda; mesnet plakasının etkin brüt
alanı, Ag , geometrik olarak benzer olan kamalama plakası alanı (veya ayrı kamalama plakası
olmayan plak halinde dış konik tırnak deliklerinin çevrelediği alan) olarak, yükün 45o açı ile
yayıldığı kabulü ile boyutları genişletilmiş biçimde alınarak belirlenir; bu suretle, daha geniş
bir etkin-mesnet alanı hesaplanabilir ve f b ve n / t değerleri hesaplanabilir.

Şekil 9.16. Tırnaklı tek halat ankrajı Şekil 9.17. Prefabrik ankraj
örneği donatısı örneği

Z. Polat – Öngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 20 / 25

 Şekil 9.18. Ankraj örneği: Enine, boyuna ve sargı donatıları

Şekil 9.19. Döşemede halat grubu ankrajı ve yarma-çekme donatıları örneği

Şekil 9.20. Alın ve yükseltilmiş kablo ankrajları örneği

Z. Polat – Öngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 21 / 25

Şekil 9.16- Şekil 9.20 de değişik kataloglardan seçilmiş ankraj örnekleri verilmiştir.

Uygulamada, alın ankrajlarının; kiriş kesitinde statik olarak eşdeğer gerilme yayılışının kiriş
üst yüzünde beton çekme gerilmeleri meydana getirmemesi biçiminde dağıtılması yaygın bir
uygulama ve yerleştirme tarzıdır; böyle bir örnek ankraj yerleşimi Şekil 9.21’de
örneklenmiştir.

Şekil 9.21. Alın ankrajlarının kiriş kesitinde üçgen gerilme yayılışı oluşturacak biçimde
yerleştirilmesi örneği; örnekte kiriş kesiti dikdörtgen alınmıştır [20]

9.4. TS3233 (1979)’A GÖRE ANKRAJ BÖLGELERĐ

TS3233 (1979) Öngerilmeli Beton Yapıların Hesap ve Yapım Kuralları; konulara yaklaşım
yönüyle Amerikan yönetmelikleri tarzını, mukavemet sınırlandırmaları, yük çarpanları ve
malzeme kısmi güvenlik katsayıları –kısaca tasarım ilkeleri- itibariyle Avrupa yönetmelik
yaklaşımlarını aksettiren bir standarttır. Standartta ankraj bölgeleri “Eleman Uç Noktaları”
adı altında verilmiştir. Aşağıda, ilgili bölümün madde numaraları - (*) ilavesi farkıyla –
aynen korunmuştur.

*16.2. ELEMAN UÇ NOKTALARI

Eleman uçlarında ankraj bölgesine, beton yarılması, çatlaması ve kırılmasını önleyecek

donatı konulmalıdır.

Kesitin birdenbire değiştiği bölümler yeterince donatılmalıdır. Öngerme kuvvetinin fazla

olması durumunda gerilmelerin dağıtılması ve azaltılmasını sağlamak amacıyla uç bölgelerde
dayanak blokları kullanılmalıdır. Ard-çekmeli öngerilme çeliği ankrajları ve bu ankrajların
mesnetlendiği beton, maksimum germe kuvvetini taşıyacak şekilde Madde 16.4.2 ye göre
yapılmalıdır.

Ön-çekmelii eleman uçları, asal çekme gerilmelerini karşılamak için, aşağıda sıralanan
kesme-sürtünme ilkelerine göre donatılmalıdır.

(a) Kesme düzlemi boyunca bir çatlağın olacağı varsayılarak çatlağın her iki yanındaki
betonun birbirine göre hareketlerinin kesme-sürtünme donatısı ile önlendiği kabul
edilebilir. Donatının düşünülen çatlağa olabildiğince dik konulmasına çalışılmalıdır.

Z. Polat – Öngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 22 / 25

 (b) Kesme-kırılma sürtünmesinden oluşacak kayma gerilmesi 5.6 MPa veya (0.2 fck)
değerini geçmemelidir.
(c) Kesme-sürtünme donatısı alanı aşağıdaki formülden hesaplanacaktır:
V
Afv = d
f yd .µ
Donatı hesap akma dayanımının değeri, fyd, 370 MPa yı aşmamalıdır. Sürtünme
katsayısı, µ ; birdöküm betonlar için 1.4, sertleşmesini tamamlamış beton üzerine
sonradan dökülmüş beton (kompoze) için 1.0 ve planya edilmiş çelik üzerine dökülen
beton için 0.7 alınmalıdır.
(d) Kesme-sürtünme donatısı çatlak boyunca eşit dağıtılmalı ve çatlağın iki yanından
kancalarla, aderansla veya diğer bir donatıya kaynaklanarak yeterli biçimde ankre
edilmelidir.
(e) Eleman ucunda aynı zamanda meydana gelebilecek yatay gerilmeler için donatı alanı
aşağıdaki formülden hesaplanacaktır:
A .f
A fh = fv yd
µ. f yhd
Sürtünme katsayısı için (c) şıkkındaki değerler alınabilir. Burada f yhd yatay kesme
sürtünme donatısının hesap akma dayanımıdır.
(f) Eleman uçlarına konacak çemberleme donatısı da aşağıdaki formülden
hesaplanacaktır:
V
Arh = Arv = d
8 f yd
(g) Oluşacağı düşünülen herhangi bir çatlakta, çatlağa dik yönde bir çekme kuvveti
varsa, bu çekme kuvvetini alacak ek donatı ayrıca konulmalıdır.
(h) Eğer kesme, öndökümlü betondan sonradan dökülen bir betona aktarılıyorsa,
öndökümlü beton birleşim yüzeyi en az 6 mm lik çıkıntılarla pürüzlendirilmelidir.

*16.3. YĐNELEYEN YÜKLERDE ANKRAJ YORULMASI

Yineleyen yükler altındaki aderansız donatılı elemanlardaki (köprü elemanları, tren veya
makine taşıyan elemanlar) ankrajlar 0.65 f pd ile 0.70 f pd arasında 2 milyon yük değişimini
kırılmadan taşıyabilmelidir.

*16.4. ARD-ÇEKMELĐ ELEMANLARIN ANKRAJ BLOKLARI

*16.4.1. Genel

Ard-çekimli elemanların ankraj yapılan uçlarında betonda patlama, yarılmaya yol açabilecek
gerilmeleri alacak donatı yerleştirilmelidir.

*16.4.2. Ankraj Bloğu Çekme Kuvveti Hesabı

• Ankraj bloğunda çekme etkisi, uygulanan öngerilme kuvvetinin bir oranı olarak
hesaplanabilir. Bu kuvvet ankraj bloğu boyutlarının, yüklenen alan boyutlarına olan
oranına bağlıdır. Bu çekme kuvveti Çizelge 15’de verilmiştir.

Z. Polat – Öngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 23 / 25

 *Çizelge 15. Ard-Çekim Ankraj Bloğunda Yarma Çekme Kuvvetleri (Kare Bloklar Đçin)
y po / yo 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7
F f / Po 0.23 0.20 0.17 0.14 0.11
Burada;
yo = Ankrajın yaslandığı beton blok boyutunun yarısı;
y po = Ankraj bloğunun yüklendiği alan boyutunun yarısı;
Po = Öngerilme çeliğinde kayıplardan önceki öngerme kuvveti;
F f = Yarılma-çekme kuvvetidir.

• Ankraj bloğunun yuvarlak olduğu durumlarda, yo hesabı için yuvarlak bloğa eşit
alanlı bir kare kenarının yarısı alınacaktır.
• Yarılma-çekme kuvvetini alacak gerekli donatı alanı, kullanılan çelikteki gerilme
0.85 f yk alınarak bulunabilir. Ancak bu donatı çevresindeki beton örtü kalınlığının 50
mm den az olması durumunda 0.001 birim uzamanın karşılığı (yaklaşık 200 MPa, ZP)
olan çelik gerilmesi kullanılmalıdır.

Çizelge değerleri arasında doğrusal oranlama yapılabilir.

Yarılma donatısı, elemanın ankraj yüzeyinden ölçülerek 0.2 yo ve 2 yo uzaklıklar

arasında dağıtılmalıdır.
• Dikdörtgen ankraj bloğu kullanılması durumunda Çizelge 15’dek değerler ile iki
düzlemde yarılma kuvveti hesaplanmalıdır.

*Şekil 3. Ankraj bloğu altında yarma-çekme kuvveti

Z. Polat – Öngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 24 / 25

Kaynaklar
[1] Guyon, Y., “Constructions en Béton Précontraint, Classes, Etats Limites”, Tome 1 et
2, Cours CHEBAP, Ed. Eyroles, Paris, 1966
[2] Fauchart, J., “Béton Précontraint”, Tome I et II, 1969-1970, Paris
[3] Leonardt, F., “Prestressed Concrete”, W. Ernest & Shon, 1964, Berlin
[4] Khachaturien, N., G. Gurfinkel, “Prestressed Concrete”, Mc-Graw Hill & Sons, 1969
[5] Lacroix, R., A. Fuentés, “Le Projet de Béton Précontraint”, Paris, 1975
[6] Collins, M. P., Mitchell, D., (1991), “Prestressed Concrete Structures”
[7] Demir, H., (1971), “Đlk Gerilmeli Beton”, ĐTÜ Đnşaat Fakültesi Matbaası
[8] Celasun, H., Polat, Z., (1974), “Öngerimeli Beton”, ĐDMMA yayını, no.123
[9] Bilge, M. R.,”Öngerilmeli Beton”, ĐTÜ Đnşaat Fakültesi Matbaası, 1975
[10] Özden, K., Đ. Eren, A. Trupia, T. Öztürk, “Öngerilmeli Beton”, ĐTÜ Đnşaat Fakültesi
Matbaası, 1991
[11] The Institution of Structural Engineers, “Manual fort he design of concrete building
structures to Eurocode 2”, September 2006
[12] TSE, “TS3233, Öngerilmeli Beton Yapıların Hesap ve Yapım Kuralları”, 1979
[13] AASHTO, “Standard Specifications for Highway Bridges”, 2002
[14] CEP-FIB, “Code Modèle pour les Structures en Béton”, 1991
[15] ACI-318-02,”Building Code Requirements for Structural Concrete and Commentary
(ACI-318R-02).
[16] Polat, Z., “Kompozit beton kesitlerde öngerilme kuvvetinin hesabı”, YTÜ Dergisi,
1995/2
[17] Nilson, Darwin, Dolan, “ Design of Concrete Structures”, 13th edition, McGraw-Hill,
2004
[18] Polat, Z., “Estimation of the redistribution forces due to the differential shrinkage and
creep of concrete in composite prestressed beams”, Bridges into 21st Century, 2-5
October 1995, Hong Kong
[19] Polat, z., “Hiperstatik kompozit beton kirişlerde öngerilme kuvvetinin tahmini”, Yıldız
Teknik Üniversitesi Dergisi, 1995/2
[20] BPEL91, “Règles techniques de conception et de calcule des ouvrages et des
constructions en béton précontraint suivant la méthode des états limites”, Avril 1992
[21] Mourachev, Sigalov, ‘Structures en Béton Armé’, MIR Publication
[22] Gündüz, A., “Betonarme – Taşıma Gücü Đlkesine Göre Hesap”, 1980, Đstanbul
[23] “ACI-318-02 with Design Applications”, Edited by David A. Fanella & Basile G.
Rabbat, PCA, 2002
[24] MP06, ACI 408-03, “Bond and Development of Straight Reinforcing Bars in Tension”

Z. Polat – Öngerilmeli Beton, Kenetlenme ve Ankraj 25 / 25