SADRŽAJ

UVOD ..............................................................................................................................................1

1. SASTAV VAZDUHA.........................................................................................................2
1.1. Pojam emisije i imisije, maksimalno dozvoljene koncentracije..................................3
2. IZVORI ZAGAĐIVANJA VAZDUHA………………………………………………...4
2.1. Prirodni izvori zagađivanja vazduha…………………………………………….…..4
2.2. Vještački izvori zagađivanja vazduha ………………………………………………5
3. POSLJEDICE AEROZAGAĐENJA……………………………………………….…10
3.1. Kisele kiše…………………………………………………………...……………..11
3.2. Efekat staklene bašte…………………………………………………………...…..12
3.3. Globalno zagrijavanje………………………………………………………………13
3.4. Smog………………………………………………………………………………..13
4. MJERE ZAŠTITE VAZDUHA OD ZAGAĐENJA.....................................................14
ZAKLJUČAK……………………………………………………………………..…………....15

LITERATURA.............................................................................................................................16
 Izvori zagađivanja vazduha

UVOD

Predmet ovog rada jesu izvori zagađivanja vazduha. Cilj je definisati i objasniti prirodne i
vještačke izvore aerozagađenja.
Vazduh se nalazi svuda oko nas. Vazduh je, kao i voda, uslov života. On ima dvije
osnovne funkcije: biološku (primarna) i proizvodnu (sekundarna). Prosečan sastav čistog
vazduha je: azot 78,08%, kiseonik 20,95%, plemeniti gasovi 0,03%.
Najvažniji sastojak vazduha je kiseonik. On omogućava disanje svim višim organizmima,
pa i čovjeku. Najveći dio kiseonika je biološkog porjekla, što znači da potiče od fotosinteze.
Najveći proizvođači su šume, alge koje žive u vodi i fitoplanktoni.
Vazduh ima veliki ekološki značaj, jer sadrži za život potrebne gasove: kiseonik,
ugljendioksid i azot. Ljudskom organizmu je dnevno potrebno sedam puta više vazduha nego
vode.
Zagađeni vazduh koji smo danas prisiljeni da udišemo posljedica je ljudskih djelatnosti.
Značajnije zagađivanje vazduha otpočelo je upotrebom fosilnih goriva, najprije u 13. vijeku, a
potom u 17. vijeku.
Izvori aerozagađenja su mnogobrojni i mogu biti prirodni (erupcije vulkana, šumski
požari, oluje, zemljotresi) i vještački. Važniji vještački izvori zagađenja vazduha su: motorna
vozila, industrija, električne centrale, grijanje, sagorijevanje otpadnih materija itd. Od ukupne
mase na gasove otpada 90%, a na čvrste čestice 10%. Saobraćaj i industrija su osnovni izvori
zagađenja vazduha. Tokom sagorijevanja različitih oblika goriva u motorima ili fabrikama, sa
oslobađanjem energije ispušta se i velika količina štetnih materija, kao što su: ugljen-monoksid,
ugljen-dioksid, sumpor-dioksid, oksidi azota, pepeo i čađ. Ljudi zagađuju vazduh na mnogo
načina: paljenjem šuma radi, vožnjom automobila i aviona, radom u fabrikama i
termoelektranama, sagorijevanjem ogrijeva u domaćinstvima itd.

1
 Izvori zagađivanja vazduha

1. SASTAV VAZDUHA

Vazduh koji okružuje našu planetu sastoji se od smeše gasova i raznih primesa u čvrstom,
tečnom i gasovitom stanju. Ove primese (prašina, vulkanski pepeo, čađ, čestice soli i druge
čestice), vodena para i razni gasovi postoje svuda i na svakom mjestu u većim ili manjim
količinama. Svojom aktivnošću čovjek danas svesno ili nesvjesno sve više zagađuje vazduh.
Vazduh predstavlja smješu gasova (slika 1), vodene pare i čvrstih čestica.
Najznačajniji gasovi koji ulaze u sastav vazduha su:
 azot – zastupljenost oko 78%;
 kiseonik – zastupljenost oko 21%;
 Ugljen-dioksid – zastupljenost oko 0,03%;
 ostali gasovi – zastupljenost oko 0,97% .

Slika 1. Sastav vazduha

2
 Izvori zagađivanja vazduha

1.1. Pojam emisije i imisije, maksimalno dozvoljene koncentracije

Emisija je izbacivanje zagađujućih materija iz objekata (dimnjaka, motora, cijevovoda, i

sličnog) u okolinu: vazduh, vodu, zemljište. Kada se proučava obim zagađenja nekom
zagađujućom materijom, važno je da se utvrdi:
 brzina emisije i
 ukupna emisija.

Brzina emisije je količina zagađujuće materije izražene u jedinici vrijemena: g/sec., ili u
%. Ukupna emisija jeste ispuštena količina zagađujuće materije izražene u gramima po količini
oslobođene energije (u džulima) ili u kilogramima proizvoda. Imisija je pojava gasovitih, tečnih
ili čvrstih materija u sloju neposredno iznad površine tla. Ona može da bude veća od
emisija.Njihova vrijednost se odnosi na koncentraciju zagađujućih materija u vazduhu na visini
od 0 do 2,0 m od nivoa tla. Vrijednost imisija zavisi od: brzine, jačine i tipa emisija okolnih
izvora, od rasprostiranja zagađujućih materija u atmosferi i od vrsta zagađivača.
Maksimalno dozvoljene koncentracije se određuju po tome koliko su štetne po ljudsko
zdravlje. Maksimalno dozvoljena koncentracija neke štetne materije je količina koja kod čovjeka
ne izaziva patološke promene ni oboljenja, ne narušava biološki optimum za čovjeka. Relativno
čist vazduh je onaj u kome koncentracije ne premašuju dopuštene granice.

2. IZVORI ZAGAĐIVANJA VAZDUHA

Zagađujuće supstance, među njima pesticidi, teški metali, nafta i njeni derivati u životnoj
sredini pokreću čitav niz lančanih reakcija i zbog toga njihovo prisustvo u njoj ne može ostati ne
zapaženo. Izvori zagađenja vazduha su procesi koji pod unutrašnjim ili spoljašnjim uticajem
emituju nečistoće u atmosferu.
Izvori zagađenja vazduha mogu biti:
1. Prirodni i
2. Vještački (antropogeni).

Prema izvoru nastanka, izvori zagađenja vazduha nastali:

 sagorevanjem goriva,
 radom industrije,
 poljoprivrede,
 proizvodnjom oružja,
 komunalnim radom.

3
 Izvori zagađivanja vazduha

2.1. Prirodni izvori zagađenja vazduha

U prirodne izvore zagađenja ubrajamo samo prirodu tj. njeno široko prostranstvo, mora,
okeana, magla, dejstvo njenih vulkana, prirodna radioaktivnost, šuma i šumskih požara, razna
sagorjevanja, erozije. Dakle, priroda takođe stvara škodljive i otrovne supstance, često u daleko
većoj mjeri nego čovjek svojim aktivnostima.

Razlika između prirodnih i antropogenih izvora je i u količini i vrsti zagađujućih

supstanci i načinu na koji su emitovane. Najveća emisija sumpora je iz okeana a zatim iz
biogenih procesa. Međutim, znatne količine se emituju i iz vulkana u ponekim velikim
erupcijama direktno u statosferu. U ovakvim slučajevima emisija može imati ograničene
posledice na cijelu planetu. Fine čestice prašine i sulfatni aerosoli ubačeni vulkanskim
erupcijama u statosferu ostaju tamo duže vrijeme (vrijeme depozicije do 5 god.) i mogu dovesti
do smanjivanja toplotne energije koja sa Sunca dospeva na Zemlju. Fine čestice prašine i
aerosola se prilikom erupcije mogu izbacivati na visinu od 40 – 50 km i vazdušnim strujanjima
raznositi na velike udaljenosti čime zagrađivanje dobija globalni karakter. Prilikom erupcije
vulkana Krakatau na ostrvu između Jave i Sumatre 1883. god. 2/3 ostrva odletjelo je u vazduh
odnoseći oko 20 km3 prašine do visine od 30 km. Tada je poginulo oko 36 000 ljudi.

2.2. Vještaćki izvori zagađenja vazduha

Vještački izvore zagađenja vazduha su procesi vađenja i obrade mineralnih sirovina,

hemijska industrija, sagorjevanje uglja, poljoprivreda, drumski saobraćaj, naselja, elektrane
(termo i nuklearne) i dr.

4
 Izvori zagađivanja vazduha

POSLJEDICE AEROZAGAĐENJA
Globalno zagrijavanje, kisele kiše, oštećenje ozonskog omotača i povišenje nivoa
svijetskog mora direktna su posljedica aerozagađenja. I mnoga živa bića trpe direktne posledice
povećanja koncentracije štetnih materija u vazduhu. Biljke gube hlorofil i mijenjaju boju,
postepeno im izumiru tkiva i organi, zaustavljaju se procesi fotosinteze i rasta, na kraju dolazi do
sušenja i smrti. Životinje otežano dišu, oštećuju im se disajni organi i nastaju oboljenja kao što
su bronhitis, astma i '''rak pluća'''. Naročito teške posljedice aerozagađenja trpi sam čovjek.
Aerozagađenje djeluje na dva načina na ljude. S jedne strane, život u zagađenom vazduhu
je opasan, naročito za djecu, starije i bolesne osobe. Štetne materije iz vazduha izazivaju mnoga
oboljenja. S druge strane, štetne materije iz vazduha mogu zagaditi i čovjekovu hranu. Zbog toga
je briga o kvalitetu vazduha jedan od najvažnijih zadataka savremenog čovjeka.
Danas je vazduh iznad mnogih gradova mračan i sumoran, a ova neprirodna pojava posledica je
zagađivanja. Tokom više vekova boravka na Zemlji čovjek je svojim negativnim uticajem
poremetio prirodnu ravnotežu koja je nekada postojala. U najteže posljedice zagađenja vazduha
spadaju:
 kisele kiše,
 efekat staklene bašte,
 globalno zagrijavanje i
 smog.

3. MJERE ZAŠTITE VAZDUHA OD ZAGAĐENJA

Mjere zaštite vazduha mogu se podijeliti u tri grupe. Prva podrazumijeva eliminaciju
uzroka zagađivanja, druga – smanjenje količine štetnih materija koje se ispuštaju u atmosferu, a
treća – posebne mjere čišćenja vazduha.
Eliminacija uzroka aerozagađenja - podrazumijeva uvođenje novih,“čistih” tehnologija u
procese proizvodnje i korišćenje “čistih”goriva. Kao jedna od dobrih mjera za smanjenje
aerozagađenja je mogućnost upotrebe biodizela i drugih biogoriva. Za razliku od
konvencionalnog goriva, biodizel ne sadrži sumpor (odnosno sadržaj sumpora je veoma nizak),
čime se smanjuju mogućnosti za pojavu kiselih kiša. Biodizel ne sadrži ni toksična aromatska
jedinjenja kao što je benzen. Visok sadržaj kiseonika doprinosi smanjenju sadržaja čestica (ili
čađi) u izduvnim gasovima, dok potpunije sagorevanje doprinosi i smanjenoj emisiji ugljen
monoksida. Kao i kod svih goriva, sagorevanjem biodizela nastaje ugljen dioksid. Međutim
pošto biljke koriste ugljen dioksid iz atmosfere (proces fotosinteze) za svoj rast, ugljen dioksid
formiran sagorevanjem ovog goriva uravnotežava se sa apsorbovanim ugljen dioksidom tokom
godišnjeg rasta biljaka koje se upotrebljavaju kao sirovine za dobijanje biljnih ulja.

5
 Izvori zagađivanja vazduha

Smanjenje količine oslobođenih zagađujućih materija je danas osnovni vid zaštite

vazduha). Postavljanje filtara i posebnih postrojenja za prečišćavanje izduvnih gasova i dima na
fabrička postrojenja može dati dosta dobre rezultate. Izgradnja visokih dimnjaka može
doprinijeti poboljšanju kvaliteta vazduha, ali samo na lokalnom nivou. Najveći dio izduvnih
gasova iz dimnjaka odlazi u više djelove atmosfere, ali tamo pravi druge probleme, koji već
imaju globalne posljedice na čitavu planetu.
Problemi za rješavanje zagađenja vazduha:
 nepotpuna mreža praćenja zagađenosti,
 saobraćaj (upotreba starih vozila koja se loše održavaju i vozila bez katalizatora, loš
kvalitet goriva, nedostatak parking mjesta, ulice ″kanjonskog ″ tipa),
 nizak nivo tehničke opremljenosti i upotreba zastarelih tehnologija u industriji,
 velika blizina energetskih i industrijskih objekata u odnosu na naselja,
 veći broj termoenergetskih objekata na jednom mjestu koji kao pogonsko gorivo
koriste ugalj sa visokim procentom sumpora.

Kontrola kvaliteta vazduha vrši se sistemskim merenjima imisije preko mreže

meteoroloških stanica, čija brojnost zavisi od broja stanovnika, broja izvora emisije,
meteroloških parametara i sl.

ZAKLJUČAK

Zagađeni vazduh utiče na različite načine na zdravlje ljudi i čitav ekosistem. Atmosfera
služi i kao sredstvo transporta zagađujućih materija do udaljenih lokacija i kao sredstvo
zagađenja kopna i vode. Zagađenje vazduha zavisi prvenstveno od tipa zagađivača.
Izvori zagađenja su različiti. To su, pre svega, procesi sagorevanja uglja i nafte u
elektranama, toplanama i individualnim kućnim lozistima, procesi u industrijskim postrojenjima
(naftna, hemijska, metalurska, prehrambena), izduvni gasovi saobraćajnih vozila i teških mašina,
procesi na deponijama otpada i smeća itd. Najčešće zagađujuće materije su CO2, CO, SO2,
azotni oksidi, razna organska jedinjenja (ugljovodonici, benzoli, freoni), olovo i dr. Na kvalitet
vazduha na jednom području, pored koncentracije zagađujucih materija iz izvora zagađenja i
udaljenosti izvora, veliki uticaj imaju meteoroloski elementi: stanje vazdušnog pritiska, pravac i
brzina vjetra, vrtložna strujanja, odsustvo vjetra, vlažnost vazduha, prisustvo magle, količina
padavina, temperatura vazduha i temperaturne inverzije. Najveća koncentracija zagađujućih
materija rasprostire se vodoravno u pravcu vjetra. U periodima "tišine" - odsustva kretanja
vazduha sve zagađujuće materije ostaju u naselju. U donjim slojevima atmosfere vazduh je
topliji i kreće se ka gornjim hladnijim slojevima što omogućava normalnu disperziju. Međutim u
uslovima naglog rashlađivanja zemlje dolazi do temperaturne inverzije. Prizemni vazduh je
hladniji od onog u višim slojevima pa je disperzija onemogućena. Nizak vazdusni pritisak,
odsustvo vetra, velika vlaznost vazduha, magla i temperaturna inverzija smanjuju rasprostiranje

6
 Izvori zagađivanja vazduha

zagađujućih materija u visinu i daljinu, zadržavaju ih u prizemnim slojevima i koncentrišu u

blizini izvora zagađenja. Može doći do stvaranja "smoga" sa jedinjenjima koja su izuzetno
otrovna i opasna po zdravlje ljudi. Nivo koncentracije zagađujućih materija utvrđuje se
mjerenjem. Koncentracija zagađujućih materija u vazduhu, na određenom mjestu, kojom se
izražava kvalitet vazduha, zove se imisija. Nadležno ministarstvo propisuje granićne vrijednosti
imisije, obezbjeđuje propisno praćenje kvaliteta vazduha u naselju i evidenciju podataka,
obezbjeđuje praćenje osnovnih meteoroloških elemenata i prati uticaj zagađenog vazduha na
zdravlje ljudi.
Cilj kontrole kvaliteta vazduha je zaštita zdravlja ljudi, odnosno, utvrđivanje izvora
zagađenja, utvrđivanje stepena zagađenja, utvrđivanje kretanja zagađenosti vazduha u toku
godine, procjena opterećenosti pojedinih lokacija, utvrđivanje kritičnih situacija u cilju
upozorenja javnosti i utvrđivanje mjera zaštite.