‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫داﻧﺸﻨﺎﻣﻪ آزاد‬
‫ٔ‬ ‫از وﯾﮑﯽ ﭘﺪﯾﺎ‪،‬‬
‫ﺷﺎﺧﻪ زﺑﺎنهﺎی اﯾﺮاﻧﯽ ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﮐﺸﻮرهﺎی‬
‫ٔ‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ ﯾﺎ ﭘﺎرﺳﯽ ﯾﮑﯽ از زﺑﺎنهﺎی هﻨﺪواروﭘﺎﯾﯽ در‬
‫اﯾﺮان‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ [٣]،‬ﺗﺎﺟﯿﮑﺴﺘﺎن]‪ [٤‬و ازﺑﮑﺴﺘﺎن]‪ [٥‬ﺑﻪ آن ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎن رﺳﻤﯽ ﮐﺸﻮرهﺎی اﯾﺮان و‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫ﺗﺎﺟﯿﮑﺴﺘﺎن و ﯾﮑﯽ از دو زﺑﺎن رﺳﻤﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن )در ﮐﻨﺎر ﭘﺸﺘﻮ( اﺳﺖ‪ .‬زﺑﺎن رﺳﻤﯽ ﮐﺸﻮر هﻨﺪوﺳﺘﺎن ﻧﯿﺰ ﺗﺎ ﭘﯿﺶ از‬
‫ورود اﺳﺘﻌﻤﺎر اﻧﮕﻠﯿﺲ‪ ،‬ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻮد‪[٦].‬‬

‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ را ﭘﺎرﺳﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪﻃﻮر رﺳﻤﯽ دری و در ﺗﺎﺟﯿﮑﺴﺘﺎن ﺗﺎﺟﯿﮑﯽ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪﻩ ﺷﺪﻩاﺳﺖ‪[٧].‬‬

‫در ﺳﺎل ‪ ١٨٧٢‬در ﻧﺸﺴﺖ ادﯾﺒﺎن و زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﺎن اروﭘﺎﯾﯽ در ﺑﺮﻟﯿﻦ‪ ،‬زﺑﺎنهﺎی ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﻻﺗﯿﻦ و ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺖ ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎﯾﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ ،‬زﺑﺎﻧﯽ ﮐﻼﺳﯿﮏ ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﻢ‪ ،‬ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻋﻨﻮان زﺑﺎنهﺎی ﮐﻼﺳﯿﮏ ﺟﻬﺎن ﺑﺮﮔﺰﯾﺪﻩ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ ٔ‬
‫دوم‪ ،‬ادﺑﯿﺎت ﻏﻨﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺳﻮم در آﺧﺮﯾﻦ هﺰارﻩ ﻋﻤﺮ ﺧﻮد ﺗﻐﯿﯿﺮات اﻧﺪﮐﯽ ﮐﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪[٨].‬‬
‫ﮔﻮﯾﺸﮕﺎهﻫﺎ‪ :‬ﺑﻪﻃﻮر ﺑﻮﻣﯽ در اﯾﺮان‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪،‬‬
‫ﺗﺎﺟﯿﮑﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺟﻨﻮب ازﺑﮑﺴﺘﺎن و ﺑﺼﻮرت‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ از ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎر و ﺗﻨﻮع ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞهﺎ در ﻣﯿﺎن ﺳﻪ زﺑﺎن اول ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ [٩].‬ﺑﺎ ورود واژﮔﺎن از زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ )و‬
‫ﻣﺤﺪودﺗﺮ در ﺑﺤﺮﯾﻦ‪ ،‬ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن‪،‬‬ ‫زﺑﺎنهﺎی دﯾﮕﺮی ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ‪ ،‬آراﻣﯽ‪ ،‬ﺗﺮﮐﯽ و ﻏﯿﺮﻩ( ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬اﯾﻦ زﺑﺎن از ﻧﻈﺮ ﺗﻌﺪاد واژﻩهﺎ ﯾﮑﯽ از ﻏﻨﯽﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺮﮐﻤﻨﺴﺘﺎن‪.‬‬ ‫زﺑﺎنهﺎ ﺷﺪﻩاﺳﺖ‪ .‬در ﮐﻤﺘﺮ زﺑﺎﻧﯽ ﻓﺮهﻨﮓ ﻟﻐﺎﺗﯽ ﭼﻮن دهﺨﺪا )در ‪ ١٨‬ﺟﻠﺪ( ﯾﺎ ﻓﺮهﻨﮓ ﻣﻌﯿﻦ )در ‪ ٦‬ﺟﻠﺪ( دﯾﺪﻩ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪[١٠].‬‬
‫ﺣﺪود ‪ ۱۱۰‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺗﻦ]‪[۲][۱‬‬ ‫ﺷﻤﺎر‬
‫ﮔﻮﯾﺸﻮران‪:‬‬ ‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ از زﺑﺎن ﻗﺪﯾﻤﯽ ﺗﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ )ﯾﺎ ﭘﻬﻠﻮی( و آن ﻧﯿﺰ ﺧﻮد از ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻧﺸﺄت ﮔﺮﻓﺘﻪاﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ دو‬
‫زﺑﺎن ﻗﺪﯾﻤﯽ ﺗﺮ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﭘﺎرس در ﺣﺪود اﺳﺘﺎن اﻣﺮوزی ﻓﺎرس در ﺟﻨﻮب اﯾﺮان هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ‬
‫ﻫﻨﺪواروﭘﺎﯾﯽ‬ ‫ﺧﺎﻧﻮاده‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﻮﯾﺶ رﺳﻤﯽ در زﻣﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺎن در دﯾﮕﺮ ﺳﺮزﻣﯿﻦهﺎی اﯾﺮاﻧﯽ ﮔﺴﺘﺮش زﯾﺎدی ﯾﺎﻓﺖ ﺑﻪ ﻃﻮری ﮐﻪ در‬
‫زﺑﺎنﻫﺎی ﻫﻨﺪواﯾﺮاﻧﯽ‬
‫ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﺰرگ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ زﺑﺎنهﺎی ﭘﺎرﺗﯽ و ﺑﻠﺨﯽ ﺷﺪ و ﺑﺨﺶهﺎی ﺑﺰرﮔﯽ از ﺧﻮارزﻣﯽزﺑﺎﻧﺎن و ﺳﻐﺪیزﺑﺎﻧﺎن ﻧﯿﺰ‬
‫زﺑﺎنﻫﺎی اﯾﺮاﻧﯽ‬
‫ﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ [١١].‬ﮔﻮﯾﺸﯽ از ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﻌﺪهﺎ ﻓﺎرﺳﯽ دری ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺖ ﭘﺲ از اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﻮﯾﺶ‬
‫زﺑﺎنﻫﺎی اﯾﺮاﻧﯽ ﻏﺮﺑﯽ‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻧﻮﺷﺘﺎری در ﺧﺮاﺳﺎن ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺖ و اﯾﻦ ﺑﺎر ﺑﺎ ﮔﺴﺘﺮش ﺑﻪ ﺳﻮی ﻏﺮب ﺑﻪ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﭘﺎرس و دﯾﮕﺮ ﻧﻘﺎط اﯾﺮان‬
‫زﺑﺎنﻫﺎی اﯾﺮاﻧﯽ ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﯽ‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫زﺑﺎن رﺳﻤﯽ‬ ‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺳﺮﺷﻤﺎری ﺳﺎل ‪ ١٣٧٥‬درﺑﺎر ٔﻩ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻗﻮﻣﯽ ﻣﻠّﺖ اﯾﺮان‪ ،‬ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻓﺎرسهﺎ ﺣﺪود ‪ ٧٣‬ﺗﺎ ‪ ٧٥‬درﺻﺪ‬
‫ﺟﻤﻌﯿﺖ اﯾﺮان اﺳﺖ‪ .‬آﻣﺎر ﺳﺮﺷﻤﺎری ﺳﺎل ‪ ١٣٧٥‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدهﺪ ﮐﻪ ‪ ٨٢‬ﺗﺎ ‪ ٨٣‬درﺻﺪ ﻣﺮدم ﻓﺎرﺳﯽ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و‬
‫اﯾﺮان‬ ‫زﺑﺎن‬
‫‪ ٨٦‬درﺻﺪ از آﻧﻬﺎ ﻓﻘﻂ ﻓﺎرﺳﯽ را ﻣﯽﻓﻬﻤﻨﺪ‪ [١٢].‬ﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎن ﻧﺨﺴﺖ ‪ ٢٠‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺗﻦ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ٥ ،‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺗﻦ در‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬ ‫رﺳﻤﯽ در‪:‬‬
‫ﺗﺎﺟﯿﮑﺴﺘﺎن‪ [١٣]،‬و در ازﺑﮑﺴﺘﺎن ﺣﺪود ‪ ٧‬ﻣﯿﻠﯿﻮن اﺳﺖ‪ [١٥][١٤].‬زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﮔﻮﯾﺶوراﻧﯽ ﻧﯿﺰ در هﻨﺪ و ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن دارد‬
‫ﺗﺎﺟﯿﮑﺴﺘﺎن‬
‫)ﻧﮕﺎﻩ‪ :‬زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ در ﺷﺒﻪﻗﺎرﻩ هﻨﺪوﺳﺘﺎن(‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رﺳﻤﯽ ﺑﻮدن زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ در اﯾﺮان‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺗﺎﺟﯿﮑﺴﺘﺎن و‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﻣﺮﺟﻊ‬ ‫ﺗﺴﻠﻂ ﮔﻮﯾﺸﻮران ﺳﺎﯾﺮ زﺑﺎنهﺎ ﺑﺪان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زﺑﺎن دوم روی هﻢرﻓﺘﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺷﻤﺎر ﻓﺎرﺳﯽﮔﻮﯾﺎن ﺟﻬﺎن را ﺣﺪود ‪١١٠‬‬
‫رﺳﻤﯽ‪:‬‬ ‫ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺗﻦ ﺑﺮآورد ﮐﺮد‪ [١].‬زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ دوازدهﻤﯿﻦ زﺑﺎن ﭘﺮﮐﺎرﺑﺮد در ﻣﺤﺘﻮای وب و ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻋﺮﺑﯽ و ﺳﺎﯾﺮ زﺑﺎنهﺎی‬
‫ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪[١٦].‬‬
‫ﮐﺪ زﺑﺎن‬
‫‪fa‬‬ ‫‪ISO 639-‬‬
‫‪:1‬‬
‫‪(T) fas‬‬ ‫‪(B) per‬‬ ‫‪ISO 639-‬‬ ‫ﻣﺤﺘﻮﯾﺎت‬
‫‪:2‬‬ ‫ﻪ ﻧﺎم‬
‫ﭘﯿﺸﯿﻨ ٔ‬ ‫‪۱‬‬
‫‪:either‬‬ ‫‪ISO 639-‬‬ ‫ﺟﺎﯾﮕﺎه زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫‪۲‬‬
‫‪ – fas‬ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫‪:3‬‬ ‫ﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﭘﯿﺸﯿﻨ ٔ‬ ‫‪۳‬‬
‫‪ – prs‬ﻓﺎرﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬ ‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ در دوران ﺑﺎﺳﺘﺎن‬ ‫‪۳.۱‬‬
‫‪ – tgk‬ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﺎﺟﯿﮑﯽ‬ ‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ در دوره ﻣﯿﺎﻧﻪ‬ ‫‪۳.۲‬‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﻮ‬ ‫‪۳.۳‬‬
‫‪ – aiq‬اوﯾﻤﺎق‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﻮﯾﻦ‬ ‫‪۴‬‬
‫‪ – bhh‬ﺑﺨﺎراﯾﯽ‬
‫ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫‪۵‬‬
‫‪ – deh‬دﻫﻮاری‬
‫واژهﻫﺎی ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ در ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫‪۶‬‬
‫‪ – drw‬دروازی‬
‫زﺑﺎن ﻋﻠﻤﯽ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫‪۷‬‬
‫‪ – haz‬ﻫﺰارﮔﯽ‬
‫ﺗﻮﺻﯿﻒ زﺑﺎنﺷﻨﺎﺧﺘﯽ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫‪۸‬‬
‫‪ – jpr‬ﺟﯿﺪی‬
‫ﻓﻌﻞ‬ ‫‪۸.۱‬‬
‫‪ – phv‬ﭘﻬﻠﻮاﻧﯽ‬ ‫ﻓﻌﻞ ﺳﺎده‬ ‫‪۸.۱.۱‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن واژه‬ ‫‪۸.۲‬‬
 ‫واجﺷﻨﺎﺳﯽ و آواﺷﻨﺎﺳﯽ‬ ‫‪۹‬‬
‫ﻫﻤﺨﻮانﻫﺎی ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫‪۹.۱‬‬
‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ و ﺧﺎﻧﻮاده زﺑﺎنﻫﺎی ﻫﻨﺪواروﭘﺎﯾﯽ‬ ‫‪۱۰‬‬
‫ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎی واﺑﺴﺘﻪ‬ ‫‪۱۱‬‬
‫ﭘﺎﻧﻮﯾﺲ‬ ‫‪۱۲‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫‪۱۳‬‬
‫ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﯿﺮون‬ ‫‪۱۴‬‬

‫ﭘﯿﺸﯿﻨﻪ ﻧﺎم‬
‫ٔ‬
‫زﺑﺎن ﭘﺎرﺳﯽ ﻧﻮ‪ ،‬در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ و در ﭘﻬﻨﻪهﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻧﺎمهﺎی ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ داﺷﺘﻪ و دارد‪ .‬اﯾﻦ زﺑﺎن ﺑﻪﺻﻮرت‬
‫رﺳﻤﯽ در اﯾﺮان ﺑﻪ ﻧﺎم »ﭘﺎرﺳﯽ« و »ﻓﺎرﺳﯽ«‪ ،‬در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻧﺎمهﺎی ﭘﺎرﺳﯽ و دری‪ ،‬در ﺗﺎﺟﯿﮑﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﺎﺟﯿﮑﯽ‪،‬‬
‫و در ازﺑﮑﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻓﺎرﺳﯽ« ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﻣﺮدم ﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن هﻤﭽﻨﺎن زﺑﺎن ﺧﻮد را »ﭘﺎرﺳﯽ«‬
‫ﺗﺮﮐﯿﻪ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﮐﻪ زﺑﺎن ﭘﺎرﺳﯽ ﺟﺎﯾﮕﺎﻩ ادﺑﯽ داﺷﺖ‪،‬‬
‫ٔ‬ ‫ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪ [١٨].‬زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ در ﺑﺤﺮﯾﻦ ﻧﯿﺰ ﻧﺎم »ﻋﺠﻤﯽ« دارد‪ .‬در‬
‫ﻧﺎم »ﭘﺎرﺳﯽ« ﺑﺮای آن ﺑﻪﮐﺎر ﻣﯽرﻓﺖ‪ .‬در هﻨﺪ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﻪ زﺑﺎن‪» ،‬ﻓﺎرﺳﯽ« ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬در ﮐﺸﻮر اﯾﺮان ﻧﯿﺰ ﻧﺎم اﯾﻦ‬
‫زﺑﺎن در ﺳﺮاﺳﺮ ﮐﺸﻮر »ﻓﺎرﺳﯽ« اﺳﺖ‪[١٩].‬‬

‫ﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎﻧﺎن در ﮔﺬﺷﺘﻪ واژﮔﺎن دری و ﭘﺎرﺳﯽ را ﻧﯿﺰ ﺑﺮای اﯾﻦ زﺑﺎن ﺑﻪﮐﺎر ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬و واژ ٔﻩ »ﻓﺎرﺳﯽ« در ﺣﻘﯿﻘﺖ‬
‫ﻣﻌ ﱢﺮب »ﭘﺎرﺳﯽ« اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﻣﻮارد ﺗﺤﻮل »پ« آرﯾﺎﯾﯽ را ﺗﺒﺪﯾﻞ آن ﺑﻪ »ف« ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ [٢٠].‬در‬
‫دﺑﯿﺮ ٔﻩ ﭘﻬﻠﻮی ﺑﺮای واجهﺎی »پ« و »ف« ﯾﮏ ﺣﺮف ﺑﻪﮐﺎر ﻣﯽرﻓﺘﻪ و ﺑﻌﻀﯽ از »پ« هﺎی ﭘﻬﻠﻮی »ف« ﺧﻮاﻧﺪﻩ‬
‫ﻣﯽﺷﺪﻩاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮدار راﺑﻄﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ و زﺑﺎنﻫﺎی ﻫﻨﺪواروﭘﺎﯾﯽ]‪[۱۷‬‬
‫ٔ‬
‫ﻧﺎم زﺑﺎن ﭘﺎرﺳﯽ در زﺑﺎن اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ‪ ،Persian‬در ژاﭘﻨﯽ ‪ ペルシア語‬و در آﻟﻤﺎﻧﯽ ‪ Persische‬اﺳﺖ‪ .‬در زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ‬
‫ﻧﺨﺴﺖ دور ٔﻩ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﻪ زﺑﺎن ﭘﺎرﺳﯽ »ﻟﺴﺎن اﻟﻌﺠﻢ« )زﺑﺎن ﻋﺠﻢ(‪ ،‬و ﺑﻪ ﻣﺮدﻣﺎن اﯾﺮاﻧﯽ‬
‫ِ‬ ‫ﮐﻼﺳﯿﮏ‪ ،‬ﺑﻪوﯾﮋﻩ در ﻗﺮنهﺎی‬
‫»ﻋﺠﻤﯽ« و ﮔﺎهﯽ ﻧﯿﺰ »ﻋﺠﻤﻮ« ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﻃﻮر ﻧﻤﻮﻧﻪ در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻟﻀﺤﺎک آﻣﺪﻩاﺳﺖ ﻣﻨﻈﻮر ﻗﺮآن از »ﻋﺠﻤﯽ«‪ ،‬ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺖ‪[٦] .‬‬

‫ﺟﺎﯾﮕﺎﻩ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫زﺑﺎن ﭘﺎرﺳﯽ ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﯾﮑﯽ از ارﮐﺎن اﺻﻠﯽ هﻮﯾﺖ اﯾﺮاﻧﯽ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زﺑﺎن ﻣﻠﯽ و رﺳﻤﯽ اﯾﺮان‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩاﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ هﻮﯾﺘﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻓﺮاﺗﺮ از ﻓﻼت اﯾﺮان دارد‪[٢٢][٢١].‬و ﺑﻪ هﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﻋﺼﺮ ارﺗﺒﺎﻃﺎت‬
‫و دهﮑﺪﻩ ﺟﻬﺎﻧﯽ آﻧﺮا آﺳﯿﺐﭘﺬﯾﺮ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ [٢٣].‬ﻓﺎرﺳﯽ از ﺣﺪود ﺳﺎل ‪ ١٠٠٠‬ﻣﯿﻼدی ﺗﺎ ‪ ،١٨٠٠‬زﺑﺎن‬
‫ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﯽ از ﻏﺮب و ﺟﻨﻮب آﺳﯿﺎ ﺑﻮد‪ [٢٤].‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﭘﯿﺶ از اﺳﺘﻌﻤﺎر هﻨﺪ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫اﻧﮕﻠﯿﺲ‪ ،‬در زﻣﺎن ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮔﻮرﮐﺎﻧﯿﺎن در هﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ اداﻣﻪ دهﻨﺪﻩ اﻣﭙﺮاﺗﻮری ﺗﯿﻤﻮرﯾﺎن در هﻨﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎن رﺳﻤﯽ اﯾﻦ اﻣﭙﺮاﺗﻮری وﺳﯿﻊ ﺑﻮد‪ [٢٥].‬ﯾﺎ ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﻩ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺻﻔﻮی در‬
‫اﺑﺘﺪای ﯾﮑﯽ از ﺟﻨﮓهﺎی ﺧﻮد ﻗﻄﻌﻪ ﺷﻌﺮی ﺑﻪ زﺑﺎن ﺗﺮﮐﯽ آذرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﯽ ﺑﺮای ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪،‬‬
‫ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺷﻌﺮی ﻓﺎرﺳﯽ را در ﺟﻮاب او‪ ،‬ﺑﺮای ﺷﺎﻩ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﭘﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ [٢٦].‬زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺟﺪا از‬
‫رﻧﮓ ﺳﺒﺰ ﻣﻨﺎﻃﻖ رﺳﻤﯿﺖ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ و رﻧﮓ ﻧﺎرﻧﺠﯽ‬ ‫اﯾﻨﮑﻪ زﺑﺎن اﺻﻠﯽ ﯾﺎ زﺑﺎن دوم ﻣﺮدم ﺳﺮزﻣﯿﻦ اﯾﺮان ﺑﺎ ﻗﻮﻣﯿﺖهﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻮدﻩاﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻔﻮذ ﺑﺴﯿﺎری در‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎﻧﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮ در آن اﺳﮑﺎن دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﺸﻮرهﺎی ﻣﺠﺎور ﺧﻮد هﻤﭽﻮن هﻨﺪ و ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ داﺷﺘﻪاﺳﺖ؛ و در دورﻩ اﻣﭙﺮاﺗﻮری ﮔﻮرﮐﺎﻧﯿﺎن زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫در هﻨﺪوﺳﺘﺎن زﺑﺎن رﺳﻤﯽ اداری و ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﻮدﻩاﺳﺖ و در ﮐﻨﺎر ﻧﻔﻮذ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﻧﻔﻮذ ﻓﺮهﻨﮓ اﯾﺮاﻧﯽ‬
‫هﻢ در ﻓﺮهﻨﮓهﺎی دﯾﮕﺮ دﯾﺪﻩ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺜﺎل در اﻣﭙﺮاﺗﻮری ﮔﻮرﮐﺎﻧﯿﺎن در ﮐﻨﺎر دﯾﻦ اﺳﻼم‪،‬‬
‫ﻓﺮهﻨﮓ اﯾﺮاﻧﯽ ﺟﺰو ﺳﺮﻟﻮﺣﻪهﺎی ﻓﺮهﻨﮕﯽﺷﺎن ﺑﻮدﻩاﺳﺖ‪[٢٨][٢٧].‬‬

‫ﮔﺮﭼﻪ ﻓﺎرﺳﯽ اﮐﻨﻮن زﺑﺎن رﺳﻤﯽ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺶ از اﺳﺘﻌﻤﺎر اﻧﮕﻠﯿﺲ و در زﻣﺎن اﻣﭙﺮاﺗﻮری ﮔﻮرﮐﺎﻧﯽ )ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن اﮐﺒﺮﺷﺎﻩ(‪ ،‬زﺑﺎن رﺳﻤﯽ و ﻓﺮهﻨﮕﯽ ﺷﺒﻪﻗﺎرﻩ هﻨﺪ ﺑﻮدﻩاﺳﺖ‪ .‬زﺑﺎن رﺳﻤﯽ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‬
‫)اردو(‪ ،‬ﮐﻪ »اﺳﻼﻣﯽﺷﺪﻩ« ی زﺑﺎن هﻨﺪی اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻮدﻩاﺳﺖ و واژﻩهﺎی ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺴﯿﺎری دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮری ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﮐﻠﻤﺎت ﺳﺮود ﻣﻠﯽ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺟﺰ ﯾﮏ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ از ﮐﻠﻤﺎت‬
‫ﻣﺸﺘﺮک ﺑﺎ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪﻩاﺳﺖ‪ [٢٩].‬ﺣﺘﯽ ﺑﺮﺧﯽ ﮐﻠﻤﺎت در زﺑﺎن اردو‪ ،‬ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﺎﻧﺪﻩاﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﻓﺎرﺳﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﻋﺮﺑﯽ آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽﺷﻮد‪) .‬ﻧﻈﯿﺮ »ﺣﻤﻠﻪ اﻧﺘﺤﺎری« ﮐﻪ در اردو ﺑﻪ آن‪،‬‬
‫»ﺧﻮدﮐﺶ ﺣﻤﻠﻪ« ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد(‬

‫اﯾﻦ ﻧﻔﻮذ ﻓﺮهﻨﮕﯽ ﺗﺎ ﺑﻪ آن ﺣﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ رﯾﭽﺎرد ﻧﻠﺴﻮن ﻓﺮای‪ ،‬اﺳﺘﺎد ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﻪ داﻧﺸﮕﺎﻩ هﺎروارد ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ »‪ ...‬ﻋﺮﺑﻬﺎ دﯾﮕﺮ ﻧﻘﺶ اﯾﺮان و زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ را در ﺷﮑﻞﮔﯿﺮی ﻓﺮهﻨﮓ اﺳﻼﻣﯽ درک ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎﯾﺪ آﻧﺎن آرزو دارﻧﺪ ﮐﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﺎر آﻧﻬﺎ رﯾﺸﻪهﺎی ﻣﻌﻨﻮی‪ ،‬اﺧﻼﻗﯽ و ﻓﺮهﻨﮕﯽ ﺧﻮدﺷﺎن را ﺣﺬف ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪[٣١][٣٠].«.‬‬

‫ﭘﺎﯾﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ ،‬زﺑﺎﻧﯽ ﮐﻼﺳﯿﮏ ﺑﻪﺷﻤﺎر‬

‫در ﺳﺎل ‪ ١٨٧٢‬در ﻧﺸﺴﺖ ادﯾﺒﺎن و زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﺎن اروﭘﺎﯾﯽ در ﺑﺮﻟﯿﻦ‪ ،‬زﺑﺎنهﺎی ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﻻﺗﯿﻦ و ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زﺑﺎنهﺎی ﮐﻼﺳﯿﮏ ﺟﻬﺎن ﺑﺮﮔﺰﯾﺪﻩ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ ٔ‬
‫آﯾﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﻢ‪ ،‬ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دوم‪ ،‬ادﺑﯿﺎت ﻏﻨﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺳﻮم در آﺧﺮﯾﻦ هﺰارﻩ ﻋﻤﺮ ﺧﻮد ﺗﻐﯿﯿﺮات اﻧﺪﮐﯽ ﮐﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪[٨].‬‬
‫ﻣﯽ‬

‫اﺳﺖ و اﻣﺮوزﻩ هﻢ ﮔﺮوﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪ اﺳﻼم در ﭼﯿﻦ و دﯾﮕﺮ ﻧﻘﺎط آﺳﯿﺎ ﻓﺎرﺳﯽ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زﺑﺎن دوم ﻣﺘﻮن اﺳﻼﻣﯽ ﭘﺲ از ﻋﺮﺑﯽ ﻣﯽآﻣﻮزﻧﺪ‪[٣٢].‬‬
‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﭘﺲ از ﻋﺮﺑﯽ زﺑﺎن دوم اﺳﻼم‬

‫از زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ واژﻩهﺎی زﯾﺎدی در دﯾﮕﺮ زﺑﺎنهﺎ ﺑﻪ وام ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩاﺳﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎر وامواژﻩهﺎی ﻓﺎرﺳﯽ در زﺑﺎن اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ‪ ٨١١‬واژﻩاﺳﺖ‪ [٣٣].‬ﻓﺎرﺳﯽ از ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎر و ﺗﻨﻮع ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞهﺎ در ﻣﯿﺎن ﺳﻪ زﺑﺎن اول ﺟﻬﺎن‬
‫از زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ واژﻩهﺎی زﯾﺎدی در دﯾﮕﺮ زﺑﺎنهﺎ ﺑﻪ وام ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩاﺳﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎر وامواژﻩهﺎی ﻓﺎرﺳﯽ در زﺑﺎن اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ‪ ٨١١‬واژﻩاﺳﺖ‪ [٣٣].‬ﻓﺎرﺳﯽ از ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎر و ﺗﻨﻮع ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞهﺎ در ﻣﯿﺎن ﺳﻪ زﺑﺎن اول ﺟﻬﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ [٩].‬داﻣﻨﻪ واژﮔﺎن و ﺗﻨﻮع واژﻩهﺎ در ﻓﺎرﺳﯽ هﻢﭼﻨﯿﻦ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺰرگ و ﭘﺮﻣﺎﯾﻪاﺳﺖ و ﯾﮑﯽ از ﻏﻨﯽﺗﺮﯾﻦ زﺑﺎنهﺎی ﺟﻬﺎن از ﻧﻈﺮ واژﻩهﺎ و داﯾﺮﻩ ﻟﻐﺎت ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬در ﮐﻤﺘﺮ زﺑﺎﻧﯽ ﻓﺮهﻨﮓ ﻟﻐﺎﺗﯽ ﭼﻮن دهﺨﺪا‬
‫)در ‪ ١٨‬ﺟﻠﺪ( ﯾﺎ ﻓﺮهﻨﮓ ﻣﻌﯿﻦ )در ‪ ٦‬ﺟﻠﺪ( دﯾﺪﻩ ﻣﯽﺷﻮد‪[١٠].‬‬

‫اﻣﺮوزﻩ ﺑﻪﺟﺰ ﺻﺪهﺎ ﮐﺎﻧﺎل رادﯾﻮﯾﯽ و ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮﻧﯽ داﺧﻠﯽ ﮐﺸﻮرهﺎی ﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎن‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎری از رﺳﺎﻧﻪهﺎی ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎن هﻢﭼﻮن ﺑﯽﺑﯽﺳﯽ‪ ،‬ﺻﺪای آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﯾﻮروﻧﯿﻮز‪ ،‬ﺻﺪای آﻟﻤﺎن )دوﯾﭽﻪوﻟﻪ(‪ ،‬رادﯾﻮ ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬ﻧﺸﻨﺎل‬
‫ﺟﯿﻮﮔﺮﻓﯿﮏ‪ ،‬ﺻﺪای روﺳﯿﻪ‪ ،‬رادﯾﻮ اﺳﺮاﺋﯿﻞ و رادﯾﻮ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﭼﯿﻦ‪ [٣٤]،‬اﻟﻌﺮﺑﯿﻪ و ﻏﯿﺮﻩ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ دارﻧﺪ‪ [٣٥].‬و دﻩهﺎ ﮐﺎﻧﺎل ﻣﺎهﻮارﻩای و اﯾﻨﺘﺮﻧﺘﯽ ﺑﻪ ﭘﺨﺶ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﺸﻐﻮﻟﻨﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ از زﺑﺎنهﺎی ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺘﺨﺎب در ﮔﻮﮔﻞ‪ ،‬ﺟﯽﻣﯿﻞ و ﺑﺴﯿﺎری از دﯾﮕﺮ اﺑﺰارهﺎی ارﺗﺒﺎﻃﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺎرﺳﯽ هﻢﭼﻨﯿﻦ ﺟﺰو ﭼﻨﺪ زﺑﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﺴﯿﺎری از داﻧﺸﮕﺎﻩهﺎی اﺻﻠﯽ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﺷﺘﻪ ﺗﺤﺼﯿﻠﯽ در‬
‫ﻣﻘﻄﻊ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ و ﺑﺎﻻﺗﺮ اراﺋﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺴﯿﺎری از داﻧﺸﮕﺎﻩهﺎ ﻧﺸﺮﯾﺎﺗﯽ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﯾﺎ درﺑﺎر ٔﻩ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﯿﺸﯿﻨﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ٔ‬
‫ﭘﯿﺸﯿﻨﻪ ﮐﻬﻦ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ‬
‫ٔ‬ ‫دﺳﺘﻪ زﺑﺎنهﺎی اﯾﺮاﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫زﯾﺮﺷﺎﺧﻪ هﻨﺪواﯾﺮاﻧﯽ و‬
‫ٔ‬ ‫ﺷﺎﺧﻪ هﻨﺪواروﭘﺎﯾﯽ‬
‫ٔ‬ ‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ از‬
‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫اﯾﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﺎزﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬روﻧﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ را ﺑﻪ ﺳﻪ دورﻩ ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻣﯿﺎﻧﯽ و ﻧﻮ ﺑﺨﺶ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫زﺑﺎن ﻧﯿﺎاﯾﺮاﻧﯽ )‪ ۱۵۰۰‬ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد(‬
‫اﻣﺮوزی رﯾﺸﻪ در ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ دارد و ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ رﯾﺸﻪ در ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ [٣٩][٣٨][٣٧][٣٦].‬و ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﻨﻬﺎ زﺑﺎن اﯾﺮاﻧﯽ‬
‫زﺑﺎنﻫﺎی اﯾﺮاﻧﯽ ﻏﺮﺑﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ هﺮ ﺳﻪ دورﻩ ﺗﺎرﯾﺨﯽ آن ﺛﺒﺖ ﺷﺪﻩ و از آﻧﻬﺎ ﻧﻮﺷﺘﺎرهﺎﯾﯽ ﺑﻪﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪﻩاﺳﺖ‪.‬‬

‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎن )‪ ۳۰۰ - ۵۲۵‬ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد(‬ ‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﮔﻮﯾﺶهﺎی ﻗﻮم و ﺗﯿﺮﻩ ﭘﺎرس ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﯽ ﻓﻼت اﯾﺮان ﮐﻮﭼﯿﺪﻩ ﺑﻮد آﻏﺎز ﺷﺪ و ﺑﺎ‬
‫ﭼﯿﺮﻩ ﺷﺪن ﺧﺎﻧﺪان هﺨﺎﻣﻨﺶ ﮐﻪ از اﯾﻦ ﺗﯿﺮﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮ ﺳﺮزﻣﯿﻦهﺎی ﮔﺴﺘﺮدﻩای در ﻓﻼت اﯾﺮان و ﭘﯿﺮاﻣﻮن‪ ،‬ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﯿﺰ‬
‫ﺧﻂ ﻣﯿﺨﯽ ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﯽ‬
‫)در ﺷﮑﻞ آنزﻣﺎن ﺧﻮد ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺎرﺳﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎن( زﺑﺎن ﭼﯿﺮﻩ و زﺑﺎن اداری اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﭘﻬﻨﺎور ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺎرﺳﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺗﻤﺎﻣﯽ زﺑﺎنهﺎی هﻨﺪواروﭘﺎﯾﯽ آﻏﺎزﯾﻦ زﺑﺎﻧﯽ ﺑﻮد ﺑﺎ دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﭘﯿﭽﯿﺪﻩ‪ ،‬و دارای ﺣﺎﻟﺖهﺎی ﺻﺮﻓﯽ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ .‬ﺑﺴﯿﺎری از‬
‫ﻣﺮدم ﻏﯿﺮاﯾﺮاﻧﯽزﺑﺎن ﻣﻨﻄﻘﻪ وﺳﯿﻊ ﺷﺎهﻨﺸﺎهﯽ هﺨﺎﻣﻨﺸﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ آﻣﻮﺧﺘﻦ ﻓﺎرﺳﯽ روی آوردﻧﺪ و از اﯾﻦ ﺗﻤﺎسهﺎ و زﺑﺎن ﭘﺎرﺳﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ )‪ ۳۰۰‬ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد ‪ ۸۰۰ -‬ﻣﯿﻼدی(‬
‫ﺧﻂ ﭘﻬﻠﻮی • ﺧﻂ ﻣﺎﻧﻮی • ﺧﻂ اوﺳﺘﺎﯾﯽ‬ ‫ﮔﺴﺘﺮشهﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از دﻻﯾﻞ روﻧﺪ ﺳﺎدﻩﺗﺮ ﺷﺪن دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﭘﯿﭽﯿﺪﻩ ﭘﺎرﺳﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪[٣٢].‬‬

‫در اواﺧﺮ دورﻩ هﺨﺎﻣﻨﺸﯽ ﭘﺎرﺳﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﺎ ﺳﺎدﻩﺳﺎزیهﺎی ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ اوﻟﯿﻪای از ﭘﺎرﺳﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪﻩﺑﻮد‪.‬‬
‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ )از ‪ ۸۰۰‬ﻣﯿﻼدی(‬
‫ﭘﺎرﺳﯽ در زﻣﺎن ﺷﺎهﻨﺸﺎهﯽ اﺷﮑﺎﻧﯿﺎن ﺗﺄﺛﯿﺮات ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ از زﺑﺎن ﭘﺎرﺗﯽ ﮔﺮﻓﺖ اﻣﺎ ﺑﺎ ﭼﯿﺮﮔﯽ ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺎن ﺧﻮد ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ‬
‫اﻟﻔﺒﺎی ﻓﺎرﺳﯽ • اﻟﻔﺒﺎی ﺗﺎﺟﯿﮑﯽ‬
‫زﺑﺎن ﺑﺮﺗﺮ و زﺑﺎن رﺳﻤﯽ و اداری اﯾﺮان ﺷﺪ و در ﻣﻨﻄﻘﻪ وﺳﯿﻌﯽ ﮔﺴﺘﺮش ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ در ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﭼﻮن آﺳﯿﺎی‬
‫ﻣﯿﺎﻧﻪ رﻓﺘﻪرﻓﺘﻪ زﺑﺎن راﯾﺞ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن و ﺑﻌﺪاًزﺑﺎن دﯾﮕﺮ ﻗﺸﺮهﺎ ﻣﺮدم ﺷﺪ‪[٣٢].‬‬

‫در ﺳﺪ ٔﻩ ﺳﻮم ﭘﺲ از ﻣﯿﻼد ﻧﻮﺷﺘﻪهﺎی ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﭘﺎدﺷﺎهﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺳﻪ زﺑﺎن ﺿﺒﻂ ﺷﺪﻩاﻧﺪ‪ :‬ﭘﺎرﺗﯽ‪ ،‬ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ و ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ‪ .‬ﭘﺎرﺗﯽ‬
‫زﺑﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﺎن اﺷﮑﺎﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻗﻠﻤﺮو ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪﺗﺪرﯾﺞ از ﺷﻤﺎل ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﺮ هﻤﻪ اﯾﺮان ﮔﺴﺘﺮش دادﻧﺪ‪ .‬ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ زﺑﺎن‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﺎن اﯾﺮاﻧﯽ ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ از اﯾﺎﻟﺖ ﻓﺎرس ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺎدﺷﺎﻩ اﺷﮑﺎﻧﯽ ﭼﯿﺮﻩ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺮ ﺟﺎی او در ﺗﯿﺴﻔﻮن ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در‬
‫اﯾﻦ دوران ﭘﺎرﺗﯽ در ﺷﻤﺎل و ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ در ﺟﻨﻮب اﯾﺮان زﺑﺎن ﮔﻔﺘﺎری ﺑﻮد‪[٤٠].‬‬

‫در ﭼﻬﺎر ﺳﺪ ٔﻩ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺎن دﮔﺮﮔﻮﻧﯽهﺎی اﺳﺎﺳﯽ در وﺿﻊ زﺑﺎن در اﯾﺮان ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ‪ .‬ﭘﺎرﺗﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﻪﻋﻨﻮان زﺑﺎن رﺳﻤﯽ‬
‫ﺑﺮﺟﺎی ﻧﻤﺎﻧﺪ و از ﺳﺪﻩ ﭼﻬﺎرم ﺑﻪ ﺑﻌﺪ هﻤﻪ ﮐﺘﯿﺒﻪهﺎ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪[٤٠].‬‬
‫ٔ‬ ‫ٔ‬

‫آرﺗﻮر ﮐﺮﯾﺴﺘﻨﺴﻦ‪ ،‬اﯾﺮانﺷﻨﺎس ﻧﺎﻣﺪار داﻧﻤﺎرﮐﯽ‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ رواج زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻤﺎل ﺧﺎوری ﻓﻼت اﯾﺮان ﻧﺎﺷﯽ از‬
‫اﯾﺠﺎد ﻣﺮاﮐﺰ ﻧﻈﺎﻣﯽ در ﺧﺮاﺳﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر دﻓﺎع از ﻗﻠﻤﺮو ﺷﺎهﻨﺸﺎهﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ هﺠﻮم ﺳﺎﮐﻨﺎن آﺳﯿﺎی ﻣﯿﺎﻧﻪ ﺑﻮد‪[٤٠].‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﺴﺨﯿﺮ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﺎﺧﺘﺮ )ﺑﻠﺦ( ﺑﻪ دﺳﺖ ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺎن در ﺳﺎل ‪ ٥٥٨‬ﻣﯿﻼدی‪ ،‬ﻓﺎرﺳﯽ در ﺑﻠﺦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زﺑﺎن رﺳﻤﯽ ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ زﺑﺎن‬
‫ﺑﻠﺨﯽ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﯾﻦﮐﻪ دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ از ﺑﻠﺨﯽ ﺳﺎدﻩﺗﺮ ﺑﻮد ﻣﺮدم اﯾﻦ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ ﻓﺎرﺳﯽ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ و اﯾﻦ‬
‫آﻏﺎزی ﺷﺪ ﺑﺮ ﮔﺴﺘﺮش ﻓﺎرﺳﯽ در آﺳﯿﺎی ﻣﯿﺎﻧﻪ‪[٣٢].‬‬

‫در ﻧﯿﻤﻪ ﺷﻤﺎﻟﯽ اﯾﺮان و ﺑﻪوﯾﮋﻩ ﺧﺮاﺳﺎن‪ ،‬زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ از زﺑﺎن ﭘﺎرﺗﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮ زﯾﺎدی ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﺗﺎ در اﯾﻦ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﮔﻮﯾﺶ ﺗﺎزﻩای‬
‫از ﻓﺎرﺳﯽ )ﮔﻮﯾﺶ ﺷﻤﺎﻟﯽ آن زﻣﺎن( ﺑﻪوﺟﻮد ﺑﯿﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮔﻮﯾﺶ ﺟﻨﻮﺑﯽ )در ﭘﺎرس و ﺧﻮزﺳﺘﺎن و…( ﺗﻔﺎوتهﺎﯾﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﺮد؛ ﺑﺎ اﻧﺘﻘﺎل‬
‫ﻣﻘﺮ ﺷﺎهﻨﺸﺎهﯽ ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺎن ﺑﻪ ﺗﯿﺴﻔﻮن و ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻤﺎﻟﯽ‪ ،‬ﮔﻮﯾﺶ ﺷﻤﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﺗﯿﺴﻔﻮن رواج ﺑﯿﺸﺘﺮی ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﺮای ﺗﻤﺎﯾﺰ ﺑﺎ‬
‫ﮔﻮﯾﺶ اﺻﻠﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻓﺎرس ﯾﻌﻨﯽ هﻤﺎن ﮔﻮﯾﺶ ﺟﻨﻮﺑﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺎرﺳﯽ دری )ﭘﺎرﺳﯽ درﺑﺎری( ﻧﺎﻣﯿﺪﻩﺷﺪ‪[٤٠][٣٢].‬‬
‫ﺧﻂ ﭘﻬﻠﻮی ﮐﻪ ﭘﺎرﺳﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ ﺑﺎ آن ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﺻﻔﺤﻪ ﻧﺨﺴﺖ از ﮐﺘﺎب ﯾﺎدﮔﺎر ﺑﺰرﮔﻤﻬﺮ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬در اﯾﻦ زﻣﺎن ﺑﻪ ﮔﻮﯾﺶ دﺳﺖﻧﺨﻮردﻩﺗﺮ اﺳﺘﺎن ﻓﺎرس‪ ،‬ﭘﺎرﺳﯽ‪ ،‬و ﺑﻪ ﮔﻮﯾﺶ ﺷﻤﺎﻟﯽﺗﺮ ﮐﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ زﯾﺎدی از ﭘﺎرﺗﯽ را در ﺧﻮد‬
‫ﺟﺬب ﮐﺮدﻩﺑﻮد ﭘﺎرﺳﯽ دری ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﻧﻤﻮﻧﻪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﻓﺎرﺳﯽ )ﺟﻨﻮﺑﯽ( واژﻩ » َﮔﭗ« راﯾﺞ ﺑﻮد در ﮔﻮﯾﺶ ﺷﻤﺎﻟﯽ ﺑﺮای‬
‫هﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻠﻤﻪ »ﺑﺰرگ« ﺑﻪﮐﺎر رﻓﺖ‪[٣٢].‬‬

‫در ﺳﺪﻩ هﻔﺘﻢ ﻣﯿﻼدی زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎن ﮔﻔﺘﺎری ﻧﯿﻤﻪ ﺟﻨﻮﺑﯽ اﯾﺮان‪ ،‬از ﺧﻮزﺳﺘﺎن ﺗﺎ ﺳﯿﺴﺘﺎنﺑﻮد‪ .‬در ﻧﯿﻤﻪ ﺷﻤﺎﻟﯽ اﯾﺮان ﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎن‬
‫ﺷﻬﺮهﺎ و زﺑﺎن رﺳﻤﯽ ﺑﻮد وﻟﯽ ﭘﺎرﺗﯽ هﻨﻮز در روﺳﺘﺎهﺎ زﺑﺎن ﮔﻔﺘﺎری ﺳﺎﮐﻨﺎن ﺑﻮد‪ .‬در ﺑﻠﺦ ﻧﯿﺰ ﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎن رﺳﻤﯽ ﻧﻮﺷﺘﺎری و در‬
‫ﺣﺎل ﮔﺴﺘﺮش ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زﺑﺎن ﮔﻔﺘﺎری در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻓﺎرﺳﯽ در اﯾﻦ دورﻩ در ﺳﻐﺪ و ﺧﻮارزم ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ و ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ‬
‫ﺷﺪﻩﺑﻮد‪[٣٢].‬‬
‫واژه اﯾﺮاﻧﺸﻬﺮ‪ ،‬ﻧﺎم راﯾﺞ ﺑﺮای اﯾﺮان در زﻣﺎن‬
‫ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻂ ﭘﻬﻠﻮی ﮐﺘﺎﺑﯽ‪.‬‬
‫ﺑﺮ اﺛﺮ اﯾﻦ روﻧﺪهﺎ‪ ،‬زﺑﺎن ﭘﺎرﺗﯽ در هﻤﺎن دورﻩ ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم از ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﺰرگ رﺧﺖ ﺑﺮﺑﺴﺖ و ﺟﺎی ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﯽ )ﻣﯿﺎﻧﻪ( داد و ﻋﺮبهﺎ ﭘﺲ از ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ اﯾﺮان زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ دری را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زﺑﺎن ﺗﻤﺎس ﺑﺎ‬
‫ﻣﺮدم ﻣﺤﻞ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪﻧﺪ و ﺳﺮﺑﺎزان ﺣﻤﻼت اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﺷﺮق هﻤﯿﻦ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ دری را ﺑﺎ ﺧﻮد در ﻣﻨﺎﻃﻖ دوردﺳﺖﺗﺮی در آﺳﯿﺎی ﻣﯿﺎﻧﻪ ﮔﺴﺘﺮش دادﻧﺪ‪[٣٢].‬‬

‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ در دوران ﺑﺎﺳﺘﺎن‬

‫ﭘﯿﺸﯿﻨﻪ آن ﺑﻪ ﺳﺪ ٔﻩ ﺷﺸﻢ ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد‬
‫ٔ‬ ‫ﻧﺒﺸﺘﻪ ﺑﯿﺴﺘﻮن اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ دودﻣﺎن هﺨﺎﻣﻨﺸﯽ ﺑﺪان ﺗﮑﻠﻢ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﯾﺎﻓﺘﻪهﺎی ﻧﻮﺷﺘﺎری از اﯾﻦ زﺑﺎن‪ ،‬ﺳﻨﮓ ٔ‬
‫ِ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎن ٔ‬
‫ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد‪ [٤١].‬دﺑﯿﺮ ٔﻩ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻣﯿﺨﯽ ﺑﻮدﻩاﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ در زﻣﺎن هﺨﺎﻣﻨﺸﯽ دﺑﯿﺮ ٔﻩ راﯾﺞ در ﻣﯿﺎن هﯿﭻ ﮔﺮوهﯽ از ﻣﺮدم ﻧﺒﻮدﻩاﺳﺖ و ﺗﻨﻬﺎ دﺑﯿﺮﻩای ادﺑﯽ ﺑﺮای ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺳﻨﮓﻧﻮﺷﺘﻪهﺎ‬
‫ﺑﻮدﻩاﺳﺖ‪ [٤٢].‬درهﻤﯿﻦ زﻣﺎن‪ ،‬ﻟﻬﺠﻪهﺎی دﯾﮕ ِﺮ اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻧﯿﺰ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﮐﻪ ﭘﺎﺑﻪﭘﺎی ﭼﻬﺎر زﺑﺎن ﻣﻬﻢ دوران ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ را ﻣﯽﭘﯿﻤﻮدﻩاﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ زﺑﺎنهﺎی ﺑﻠﺨﯽ‪ُ ،‬ﺳﻐﺪی‪ ،‬ﭘﺎرﺗﯽ )ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫ﻣﯿﺎﻧﻪ اﺷﮑﺎﻧﯽ( و ﺧﻮارزﻣﯽ‪.‬‬
‫ٔ‬

‫اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ﮐﻪ از آﻏﺎز ﺗﺎ ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﺷﺎهﻨﺸﺎهﯽ هﺨﺎﻣﻨﺸﯽ‪ ،‬ﺗﻘﺮﯾﺒًﺎ از ﺳﺪ ٔﻩ ﺑﯿﺴﺘﻢ ﺗﺎ ﺣﺪود ﺳﺪ ٔﻩ ﭼﻬﺎرم و ﺳﻮم ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد را درﺑﺮﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬از زﺑﺎنهﺎی اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎنﭼﻬﺎر ﮔﻮﯾﺶ آن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩاﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ ﻣﺎد و دﯾﮕﺮی در ﺷﻤﺎل‪ ،‬از ﻣﺮزهﺎی ﭼﯿﻦ ﺗﺎ درﯾﺎی ﺳﯿﺎﻩ‪ ،‬ازﺟﻤﻠﻪ ﺑﯿﻦ اﻗﻮام ﭘﺎرت و ﺳﺎﮐﻨﺎن‬
‫ٔ‬ ‫زﺑﺎن ﻣﺎدی و ﺳﮑﺎﯾﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﯾﮑﯽ در ﻏﺮب اﯾﺮان و‬
‫ﻣﺎدی‪َ ،‬ﺳﮑﺎﯾﯽ‪ ،‬اوﺳﺘﺎﯾﯽ و ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ .‬از دو ِ‬
‫ُﺳﻐﺪ‪ ،‬راﯾﺞ ﺑﻮدﻩ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ واژﻩهﺎ و ﻋﺒﺎرتهﺎﯾﯽ در ﻧﻮﺷﺘﻪهﺎی دﯾﮕﺮان ﺑﺮﺟﺎی ﻣﺎﻧﺪﻩاﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ از زﺑﺎنهﺎی ا ِوﺳﺘﺎﯾﯽ و ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻣﺪارک ﺑﺴﯿﺎر در دﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬زرﺗﺸﺖ ﮐﺘﺎب ﺧﻮد را ﺑﻪ زﺑﺎن ا ِوﺳﺘﺎﯾﯽ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪاﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺧﻂ ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺧﻂ ﻣﯿﺨﯽ ﺑﻮدﻩاﺳﺖ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ در زﻣﺎن هﺨﺎﻣﻨﺸﯽ‪ ،‬ﺧﻄﯽ راﯾﺞ در ﺑﯿﻦ هﯿﭻ ﮔﺮوهﯽ از ﻣﺮدم ﻧﺒﻮدﻩاﺳﺖ و ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻄﯽ ادﺑﯽ ﺑﺮای ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺳﻨﮓﻧﻮﺷﺘﻪهﺎ ﺑﻮدﻩاﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻧﮕﺎﺷﺘﻦ اﯾﻦ‬
‫ﺑﻌﺪی »ﻓﺎرﺳﯽ« ﺑﻮدﻩاﺳﺖ‪[٤٤][٤٣].‬‬
‫ﺳﻨﮓﻧﻮﺷﺘﻪهﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽﺷﺪﻩاﺳﺖ‪[٤٢].‬زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎن ازﻧﻈﺮ دﺳﺘﻮری ﭘﯿﭽﯿﺪﻩﺗﺮ از ﻧﺴﻞهﺎی ِ‬

‫ﺑﺎﯾﮕﺎﻧﯽ و ﻣﺘﻮن ﻣﻘﺪس« هﺨﺎﻣﻨﺸﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎن )ﺣﺮوف از ﭼﭗ ﺑﻪ راﺳﺖ ﺧﻮاﻧﺪﻩ ﻣﯽﺷﻮد(‪:‬‬
‫هﺎ‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪای از ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ :‬ﻧﺎم ﭘَﯿﺸﯿﺎوادا‪ ،‬ﺷﻬﺮﮐﯽ ﮐﻪ »ﻣﺤﻞ‬

‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ در دوره ﻣﯿﺎﻧﻪ‬

‫در ردﻩﺑﻨﺪی زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﻪ زﺑﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﺳﺪﻩ ﺳﻮم ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد ﺗﺎ ﺳﺪﻩ هﻔﺘﻢ ﭘﺲ از ﻣﯿﻼد در اﯾﺮانزﻣﯿﻦ‪ ،‬ﮐﺎرﺑﺮد داﺷﺘﻪاﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯿﺎﻧﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬زﺑﺎن‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ ﮔﻮﯾﺶ ﻣﺮﮐﺰی ﻣﯿﺎﻧﻪ ﮐﻪ در دوران اﺷﮑﺎﻧﯿﺎن و ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺎن رواج داﺷﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ در دورﻩ ﻣﯿﺎﻧﻪ ﺳﺎدﻩﺗﺮ از ﺑﺎﺳﺘﺎن اﻣﺎ‬
‫ﭘﯿﭽﯿﺪﻩﺗﺮ از زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ راﯾﺞ در دورﻩ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮدﻩاﺳﺖ‪[٤٦][٤٥].‬‬
‫ٔ‬
‫واژه ﭘﺎﭘﮏ )ﺷﮑﻞ ﭘﺎرﺳﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ‬ ‫ﮐﻠﻤﻪ ﭘﻬﻠﻮی ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺑﻪ ﭘﻬﻠﻮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد ﺻﻮرﺗﯽ از واژ ٔﻩ ﭘﺎرت اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﯽ زﺑﺎن ﭘﺎرﺗﯿﺎن ﺑﻮدﻩ‪ .‬زﺑﺎن ﭘﻬﻠﻮی ﯾﺎ ﭘﺎرﺳﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ )ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫ٔ‬
‫ﺑﺎﺑﮏ( ﺑﻪ ﺧﻂ ﭘﻬﻠﻮی‪.‬‬ ‫واﺳﻄﻪﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻣﯿﺎن ﭘﺎرﺳﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎن و ﻓﺎرﺳﯽ اﻣﺮوزی اﺳﺖ‪[٤٧]،‬ﮐﻪ ﺑﻌﺪهﺎ ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﻮ ﮐﻪ ﻓﺎرﺳﯽ اﻣﺮوزی ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‬
‫ٔ‬ ‫دری( ﺷﮑﻠﯽ از زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫از اﯾﻦ زﺑﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪﻩ‪ .‬در ﺳﺪﻩهﺎی ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ دوران اﺳﻼﻣﯽ اﺻﻄﻼح »ﻓﺎرﺳﯽ« را ﺑﺮای »ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﻮ« ﮐﻪ از »ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ« ﻣﺘﺤﻮل ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﺑﻪ ﮐﺎر‬
‫ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﻃﻼق آن ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ ﯾﻌﻨﯽ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﺘﺪاول زﻣﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ ﻣﻮﺟﺐ اﺑﻬﺎم ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬از اﯾﻦ رو اﯾﻦ زﺑﺎن را در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﻮ‬
‫»ﭘﻬﻠﻮی« ﻧﺎﻣﯿﺪﻧﺪ‪[٤٨].‬‬

‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ اﻣﺮوز و ﭘﺎرﺳﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ ﭼﻪ از ﻧﻈﺮ واژﮔﺎﻧﯽ و ﭼﻪ از ﻧﻈﺮ دﺳﺘﻮری هﻤﺎﻧﻨﺪی زﯾﺎدی دارﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﺗﺤﻮﻟﯽ ﮐﻪ از ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺗﺎ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎدﻩاﺳﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﻋﻈﯿﻢﺗﺮ از ﺗﺤﻮﻟﯽاﺳﺖ ﮐﻪ از‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ ﺗﺎ ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﻮ رخ دادﻩاﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﻮ‬
‫وﺳﯿﻠﻪ ﺳﭙﺎهﯿﺎن و ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻓﺮارود و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﻨﻮﻧﯽ رﺳﯿﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﻓﺎﺗﺤﺎن ﻋﺮب‪ ،‬ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻋﺮﺑﯽ‪،‬‬
‫ٔ‬ ‫ﭘﺲ از ﭘﯿﺮوزی اﻋﺮاب در اﯾﺮان‪ ،‬ﻓﺎرﺳﯽ ﮔﻔﺘﺎری هﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﺳﻮی ﺧﺎور ﭘﯿﺶ رﻓﺖ و ﺑﻪ‬
‫زﺑﺎن ﺗﺒﻠﯿﻎ و ﻧﺸﺮ اﺳﻼم در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم اﯾﻦ ﻧﻮاﺣﯽ ﺑﻮد‪ .‬از هﻤﯿﻦرو ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻓﺎرﺳﯽ ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ زﺑﺎنهﺎی ﻣﺤﻠّﯽ از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﻐﺪی و دﯾﮕﺮ ﮔﻮﯾﺶهﺎ ﺷﺪ؛ و در هﻤﯿﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ‪ ،‬در ﻣﺮزهﺎی ﺧﺎوری اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫ﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎن ادﺑﯽ اﯾﻦ ﺟﻮاﻣﻊ ﮔﺮدﯾﺪ‪[٤٠].‬‬

‫ﻣﯿﺎﻧﻪ ادﺑﯽ زﻣﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺎن در اﯾﻦ زﻣﺎن هﻨﻮز ﮐﺎﻣﻼً از ﻣﯿﺎن ﻧﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و زرﺗﺸﺘﯿﺎن ﺑﻪ آن ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ و ﻣﯽﻧﻮﺷﺘﻨﺪ اﻣﺎ ﺗﻘﺮﯾﺒًﺎ در هﻤﯿﻦ اوان زﺑﺎن ﺗﺎز ٔﻩ ادﺑﯽ دﯾﮕﺮی‪ ،‬ﺑﺮ ٔ‬
‫ﭘﺎﯾﻪ ﮔﻮﯾﺸﯽ از ﻓﺎرﺳﯽ دری‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ ٔ‬
‫در ﺧﺎور اﯾﺮان ﺟﺎن ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ هﻤﺎن زﺑﺎن اﻣﺮوزی ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﻮﺷﺘﺎری اﺳﺖ‪[٤٠].‬‬

‫اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﺧﻂ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺮای ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻓﺎرﺳﯽ در ﺧﺮاﺳﺎن آﻏﺎز ﺷﺪ و ﻋﻠﺖ آن اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﻓﺎرس و ﻧﻮاﺣﯽ ﻏﺮﺑﯽ اﯾﺮان هﻨﻮز ﮔﺮوﻩهﺎی ﺑﺰرﮔﯽ از زرﺗﺸﺘﯿﺎن و ﻣﻮﺑﺪاﻧﺸﺎن زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﺎرﺳﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ‬
‫)ﭘﻬﻠﻮی( ﻣﯽﻧﻮﺷﺘﻨﺪ و ﺧﻂ ﭘﻬﻠﻮی هﻨﻮز رﻗﯿﺒﯽ ﺑﺮای ﺧﻂ و ﻧﮕﺎرشهﺎی ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﯽآﻣﺪ و از ﺳﺎﺧﺖ روشهﺎی ﺟﺪﯾﺪ ﻧﮕﺎرﺷﯽ ﺑﺮای ﻓﺎرﺳﯽ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﻣﯽﮐﺮد‪[٣٢].‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻓﺎرﺳﯽ ﮔﻮﯾﺶ ﻣﺤﻠﯽ ﺟﻨﻮﺑﯽﺗﺮﯾﻦ ﻧﺎﺣﯿﻪ اﯾﺮان ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﯾﮏ زﺑﺎن ﮔﻔﺘﺎری ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ از ﺟﻨﻮب ﺑﻪ ﺷﻤﺎل و ﺧﺎور اﯾﺮان ﮔﺴﺘﺮش ﯾﺎﻓﺖ و آﻧﮕﺎﻩ در ﻣﻨﺘﻬﯽاﻟﯿﻪ ﺷﻤﺎل ﺧﺎوری اﯾﺮان ﺑﻪ زﺑﺎن ادﺑﯽ‬
‫ﺟﺎ ﺑﻪ ﺑﺎﺧﺘﺮ و ﺟﻨﻮب اﯾﺮان رﻓﺖ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم در ﺑﺨﺸﯽ ﺑﺰرگ از آﺳﯿﺎ رﯾﺸﻪ دواﻧﺪ‪[٤٠].‬‬
‫آن ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮔﺮدﯾﺪ و از آن‬

‫از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ )ﺑﺎ ﺧﻂ ﭘﻬﻠﻮی( ﻣﺪﺗﯽ ﺑﻪ ﻣﻮازات ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﻮ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ و ﭘﻮﯾﺎﯾﯽ ﺧﻮد در ﻧﻮﺷﺘﺎر اداﻣﻪ داد‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ادﺑﯽ ﻧﻮﯾﻦ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﯽ اﻣﺮوزی ﻣﯽﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬در آﻏﺎز ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ زﺑﺎن آنهﺎ ﻧﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ادﺑﯽ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺑﻠﮑﻪ ﻓﺎرﺳﯽ از ﻧﻮع دﯾﮕﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺎرﺳﯽ دری ﻧﺎم دارد و ﺑﻪ ﺣﺮوف ﻋﺮﺑﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬از آن ﭘﺲ‪ ،‬هﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﭘﻬﻠﻮی ادﺑﯽ ﻋﻤﻼً ﺑﻪ ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽ ﺳﭙﺮدﻩ ﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻣﮕﺮ در ﻣﯿﺎن زرﺗﺸﺘﯿﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدن ﺻﻔﺖ »دری« دﯾﮕﺮ ﺿﺮورﺗﯽ ﻧﺪاﺷﺖ و از اﯾﻦرو زﺑﺎن ﺟﺪﯾﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﻓﺎرﺳﯽ ﯾﺎ ﭘﺎرﺳﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﺷﺪ‪[٤٠].‬‬

‫ﻧﯿﻤﻪ ﺳﺪ ٔﻩ ﻧﻬﻢ ﻣﯿﻼدی‪ ،‬در ﺳﯿﺴﺘﺎن ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﺑﯿﺎت ﺷﻌﺮ ﺟﺪﯾﺪ ﻓﺎرﺳﯽ ﺳﺮودﻩ ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﻓﺮارود و ﺧﺮاﺳﺎن‪ ،‬و در دوران ﺳﺎﻣﺎﻧﯿﺎن‪ ،‬ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ آﺛﺎر ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ ﻗﻠﻢ ﺷﺎﻋﺮاﻧﯽ‬
‫اﻧﺪﮐﯽ ﭘﺲ از ٔ‬
‫ﭼﻮن ﺷﻬﯿﺪ ﺑﻠﺨﯽ‪ ،‬رودﮐﯽ‪ ،‬اﺑﻮﺷﮑﻮر‪ ،‬دﻗﯿﻘﯽ و ﻓﺮدوﺳﯽ ‪-‬ﮐﻪ ﺧﻮد از ﺳﺪ ٔﻩ دهﻢ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ اﻟﻬﺎمﺑﺨﺶ ﺑﺴﯿﺎری از ﺷﺎﻋﺮان دﯾﮕﺮ در ﺟﻬﺎن اﯾﺮاﻧﯽ و هﻤﭽﻨﯿﻦ در هﻨﺪ‪ ،‬آﺳﯿﺎی ﻣﯿﺎﻧﻪ و ﮐﺸﻮرهﺎی ﺗﺮکزﺑﺎن در آﺳﯿﺎی‬
‫ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻮد‪ -‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪[٤٠].‬‬
‫در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن‪ ،‬ﻓﺮدوﺳﯽ ﺑﺎ ﺳﺮودن ﺷﺎهﻨﺎﻣﻪ در ﺳﺪ ٔﻩﭼﻬﺎرم ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﻬﻤﯽ ﺑﺮ ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ ﺑﺴﯿﺎری از واژﻩهﺎی ﮔﻢﺷﺪ ٔﻩزﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ داﺷﺖ و ﺧﻮد اﯾﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮ را در ﺷﺎهﻨﺎﻣﻪ اﻋﻼم ﮐﺮدﻩاﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﮐﻮﺷﺶهﺎی ﺧﻮدﺟﻮش‬
‫ﻓﺮدوﺳﯽ ﻧﺒﻮد‪ ،‬هﻮﯾﺖ ﻓﺎرﺳﯽ اﻣﺮوز ﺑﺴﯿﺎر ﺑﯿﺶ از اﯾﻦ ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﻣﯽاﻓﺘﺎد‪.‬‬

‫زﺑﺎن ﺷﺪن ﺷﻬﺮهﺎی اﺻﻠﯽ در آﺳﯿﺎی ﻣﯿﺎﻧﻪ در اواﺧﺮ دوران ﺳﺎﻣﺎﻧﯿﺎن ﮐﺎﻣﻞ ﺷﺪ و در زﻣﺎن ﺳﺎﻣﺎﻧﯿﺎن و ﺳﭙﺲ ﻗﺮاﺧﺎﻧﯿﺎن‪ ،‬ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪﺟﺎی ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زﺑﺎن رﺳﻤﯽ ﻧﻮﺷﺘﺎری رﺳﻤﯿﺖ ﯾﺎﻓﺖ‪[٣٢].‬‬
‫روﻧﺪ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﭘﺮوﺳﻪ ﺷﮑﻞﮔﯿﺮی آن ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﻓﻮﻟﮑﻠﻮر‪ ،‬اﺳﻄﻮرﻩ و دﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل هﻨﺮهﺎ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﺮهﻨﮕﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬
‫ٔ‬ ‫زﺑﺎن ﺑﺮای ﺷﮑﻞدادن ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻠﺖ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ وﺳﯿﻠﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ وﺳﯿﻠﻪ و ﻋﺎﻣﻞ در‬
‫ﮔﺮﭼﻪ ْ‬
‫دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﻧﻘﺶ ﺑﺎزی ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬رﻗﺺ و ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ در هﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻘﺎﺷﯽ در ﭼﯿﻦ‪ ،‬ﻣﻌﻤﺎری و ﻣﺠﺴﻤﻪﺳﺎزی و ﺑﺎز ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ و ﻧﻘﺎﺷﯽ در اروﭘﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎی ﺑﺎرزی هﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدهﺪ هﻨ ْﺮ هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ زﺑﺎن و ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫هﻤﻪ اﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ )ﺑﻪ ﺟﺰ ﻣﻌﻤﺎری( ﺑﯽﺑﻬﺮﻩ‬
‫دﯾﮕﺮ در اﯾﺠﺎد ﯾﮏ ﻣﻠﺖ و ﺗﮑﻮﯾﻦ ﺧﺼﻠﺖ آن دﺳﺘﯽ دارد‪ .‬در اﺳﻼم هﻨﺮهﺎی ذﮐﺮ ﺷﺪﻩ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﻟﺬا اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﺮای اﯾﺠﺎد و ﺗﮑﻮﯾﻦ هﻮﯾﺖ ﻣﻠﯽ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﻘﺮﯾﺐ از ٔ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺎر ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ را ﺑﻪ دوش ﻣﯽﮐﺸﯿﺪ و ﻣﻠﯿﺖ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺟﺰ زﺑﺎن ﻣﺄواﯾﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪[٤٩].‬‬
‫ّ‬

‫در زﻣﺎن ﮔﻮرﮐﺎﻧﯿﺎن هﻨﺪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﮔﺴﺘﺮش ﭘﯿﺪا ﮐﺮد‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﭘﯿﺶ از ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﯿﺪن اﯾﻦ ﺧﺎﻧﺪان در هﻨﺪ‪ ،‬دﯾﻦ اﺳﻼم ﺗﻮﺳﻂ ﻋﺮﻓﺎی ﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎن در ﺷﺒﻪ ﻗﺎرﻩ هﻨﺪ ﻧﻔﻮذ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﺄﺛﯿﺮ‬
‫ﻇﻬﻮر اﯾﻦ ﺧﺎﻧﺪان در هﻨﺪوﺳﺘﺎن‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮش و روﻧﻖ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ را ﺑﻪ ﺣﺪی رﺳﺎﻧﯿﺪ ﮐﻪ ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺎﯾﻪ ﺣﯿﺎت روﺣﯽ ﻣﺮدم ﻋﺎم ﺷﺪ ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻦ زﺑﺎن‪ ،‬زﺑﺎن رﺳﻤﯽ درﺑﺎرﯾﺎن ﻧﯿﺰ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ روﯾﮑﺮد‬
‫ﺑﺎﻋﺚ هﺠﺮت ﺑﺴﯿﺎری از هﻨﺮﻣﻨﺪان‪ ،‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن و ﺷﺎﻋﺮان از اﯾﺮان ﺑﻪ هﻨﺪ ﺷﺪ‪[٥٠].‬‬

‫ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﻮﯾﻦ‬
‫ﻋﺪﻩای ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ از دور ٔﻩ ﻣﺸﺮوﻃﯿﺖ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﺎ ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ دور ٔﻩ ﻗﺎﺟﺎر و ﺻﻔﻮﯾﻪ و ﻣﺎﻗﺒﻞ آن ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫اﺳﺖ و ﺑﻪوﯾﮋﻩ ﺑﺎ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن اﯾﺮان )در ﺳﺎل ‪ ١٣١٣‬ه‪ .‬خ( و ﺷﺮوع ﻧﻬﻀﺖ ﺗﺮﺟﻤﻪ در اﯾﺮان‪ ،‬ﯾﮏ دور ٔﻩ ﻧﻮﯾﻦ در زﺑﺎن‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪﻩاﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺮاﯾﺶ ﻋﻤﻠﯽﺗﺮی ﺑﻪ ﺑﺮﮔﺸﺖ و ﺑﻪ ﭘﺎﮐﯽ و ﺧﺎﻟﺺﺳﺎزی زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ از ﻋﺒﺎرات و اﺻﻄﻼﺣﺎت‬
‫ﭘﯿﭽﯿﺪﻩ ﻋﺮﺑﯽ دارد‪[٥١].‬‬
‫ٔ‬

‫ﻏﺮﺑﯽ ﻗﻠﻤﺮو ﺧﻮد‬

‫ﻧﯿﻤﻪ ِ‬
‫ﻧﯿﻤﻪ ﺷﺮﻗﯽ ﻗﻠﻤﺮو ﺧﻮد ﺑﺎ ﺗﻨﮕﻨﺎ و دﺷﻮاری روﺑﻪرو ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ در ٔ‬
‫ﻃﯽ ﺳﺪﻩهﺎی اﺧﯿﺮ‪ ،‬زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ در ٔ‬
‫)ﮐﺸﻮر اﯾﺮان( رو ﺑﻪ ﺷﮑﻮﻓﺎﯾﯽ ﻧﻬﺎد‪.‬‬
‫اﻧﮕﻠﯿﺲهﺎ‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻌﻤﺎر هﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮای زدودن ﻓﺎرﺳﯽ از آن ﺳﺮزﻣﯿﻦ و ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ آن ﺑﺎ زﺑﺎن اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی ﮐﺮدﻩ و اﯾﻦ‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪهﺎ را اﺟﺮا ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬درﭘﯽ ﺗﺴﺨﯿﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮔﺴﺘﺮدﻩای از ﺳﺮزﻣﯿﻦهﺎی ﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎن ازﺳﻮی روسهﺎ در آﺳﯿﺎی ﻣﯿﺎﻧﻪ ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﺳﻪ‬
‫ﮐﺎﻧﻮن ﺑﺰرگ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ و ﺗﻤﺪن اﯾﺮاﻧﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻤﺮﻗﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺎرا و ﻣﺮو رو ﺑﻪ زوال ﻧﻬﺎدﻧﺪ و ﺗﺤﺖ روﻧﺪ ﺷﺪﯾﺪ‬
‫ﻓﺎرﺳﯽزداﯾﯽ و اﯾﺮاﻧﯽزداﯾﯽ روسهﺎ ﻗﺮار دادﻩ ﺷﺪﻧﺪ‪ [٥٢].‬ﺑﺎاﯾﻦﺣﺎل‪ ،‬زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ هﻢﭼﻨﺎن در ﺗﺎﺟﯿﮑﺴﺘﺎن زﺑﺎن اﮐﺜﺮﯾﺖ و زﺑﺎن‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎن ازﺑﮑﺴﺘﺎن‬
‫رﺳﻤﯽ اﺳﺖ و در ازﺑﮑﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺳﺎﮐﻨﺎن ﺷﻬﺮهﺎی ﺑﺨﺎرا و ﺳﻤﺮﻗﻨﺪ هﻢﭼﻨﺎن ﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎﻧﻨﺪ و ﻓﺎرﺳﯽ در در ٔﻩ ﻓَﺮﻏﺎﻧﻪ و ﻣﻨﺎﻃﻖ ِ‬
‫ﺷﺮق‬
‫ﺗﺎﺷﮑﻨﺪ رواج دارد‪[٣٢].‬‬

‫ﺷﺎهﺎن ﭘﺸﺘﻮنﺗﺒﺎر ﺑﺎ ﮔﺮاﯾﺶ ﻓﺎرﺳﯽزداﯾﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻨﺰل ﺑﻠﺦ و هﺮات و ﮐﺎﺑﻞ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺮاﮐﺰ ﺗﻤﺪن ﻓﺎرﺳﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در اواﺧﺮ ﺳﺪ ٔﻩ ﺑﯿﺴﺘﻢ ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻓﺎرﺳﯽ هﻢﭼﻨﺎن زﺑﺎن‬
‫ِ‬ ‫در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﯿﺰ ﺳﯿﺎﺳﺖهﺎی‬
‫ﻣﯿﺎﻧﺠﯽ اﺻﻠﯽ در آن ﮐﺸﻮر اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ روﻧﺪهﺎ در ﺣﺎﻟﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ در اﯾﺮان‪ ،‬زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ راﻩ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪی را ﭘﯿﻤﻮد و ﻣﺮﮐﺰ ﺛﻘﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪات ﻓﺮهﻨﮕﯽ‪ ،‬اﻋﻢ از ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬ﻓﯿﻠﻢ و ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫ِ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ در اﯾﺮان ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪[٥٢].‬‬

‫در اﯾﺮان زﺑﺎن ﻧﺨﺴﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺮدم ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎن ﻧﺨﺴﺖ ‪ ٢٠‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺗﻦ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ٥ ،‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺗﻦ در ﺗﺎﺟﯿﮑﺴﺘﺎن‪ [١٣]،‬و در ازﺑﮑﺴﺘﺎن ﺣﺪود ‪ ٧‬ﻣﯿﻠﯿﻮن اﺳﺖ‪ [١٥][١٤].‬زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﮔﻮﯾﺶوراﻧﯽ‬
‫هﻨﺪوﺳﺘﺎنﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رﺳﻤﯽ ﺑﻮدن زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ در اﯾﺮان‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺗﺎﺟﯿﮑﺴﺘﺎن و ﺗﺴﻠﻂ ﮔﻮﯾﺸﻮران ﺳﺎﯾﺮ زﺑﺎنهﺎ ﺑﺪان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زﺑﺎن دوم روی‬
‫(‪.‬‬ ‫ﻧﯿﺰ در هﻨﺪ و ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن دارد )ﻧﮕﺎﻩ‪ :‬زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ در ﺷﺒﻪﻗﺎرﻩ‬
‫هﻢرﻓﺘﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺷﻤﺎر ﻓﺎرﺳﯽﮔﻮﯾﺎن ﺟﻬﺎن را ﺣﺪود ‪ ١١٠‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺗﻦ ﺑﺮآورد ﮐﺮد‪.‬زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺳﯿﺰدهﻤﯿﻦ زﺑﺎن ﭘﺮﮐﺎرﺑﺮد در ﻣﺤﺘﻮای وب اﺳﺖ‪[١٦].‬‬

‫ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ‪ :‬ﺷﻮرای ﺑﺎزﻧﮕﺮی در ﺷﯿﻮه ﻧﮕﺎرش و ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﻨﻮﻧﯽ‪ ،‬ﻓﺎرﺳﯽﺷﺪ ٔﻩ ﺧﻂ ﻋﺮﺑﯽ اﺳﺖ و ﺧﻂ ﻋﺮﺑﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺧﻂ ﮐﻮﻓﯽ و ﺑﺼﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﭼﻬﺎر ﺣﺮف »پ«‪» ،‬ژ«‪» ،‬گ« و »چ« را اﻓﺰون ﺑﺮ آن دارد‪ .‬در ﭘﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺧﻂ در ﺗﺎﺟﯿﮑﺴﺘﺎن‪ ،‬در اﯾﻦ‬
‫ﮐﺸﻮر زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ ﺧﻂ ﺳﯿﺮﯾﻠﯿﮏ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﺗﻼشهﺎﯾﯽ ﺑﺮای ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ وﺟﻮد‬
‫دارد‪[٥٣].‬ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ هﻢ اﮐﻨﻮن در دو ﮐﺸﻮر اﯾﺮان و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ رواج دارد و ﺧﻂ رﺳﻤﯽ ﮐﺸﻮر‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺎرﯾﺦ آﻏﺎز ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺑﻪ اﯾﻦ ﺧﻂ دﻗﯿﻖ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد ﮔﺎهﯽ ﺑﺮﺧﯽ ﭘﮋوهﺸﮕﺮان‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺣﺮوف ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺮ روی ﺻﻔﺤﻪ ﮐﻠﯿﺪ راﯾﺎﻧﻪ‬ ‫ﻧﻈﯿﺮ رﯾﭽﺎرد ﻓﺮای‪ ،‬رودﮐﯽ ﺳﻤﺮﻗﻨﺪی را از اﺑﺪاعﮔﺮان ﺧﻂ ﻧﻮﯾﻦ ﻓﺎرﺳﯽ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ [٥٤].‬ﺧﻂ اﻣﺮوزی‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ در ﻧﻈﺮ ﺑﺮﺧﯽ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺑﺎﻃﻨﯽ و ﮐﻮروش ﺻﻔﻮی دارای ﻣﻌﺎﯾﺒﯽ اﺳﺖ و اﯾﺸﺎن‬
‫آن را ﺑﺮای ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬از ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ اﯾﺮادهﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺧﻂ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ‬
‫ﻋﺪم ﺛﺒﺖ آواهﺎ در ﻧﻮﺷﺘﺎر و اﻣﮑﺎن ﻏﻠﻂﺧﻮاﻧﯽ‪ ،‬وﺟﻮد ﺣﺮوف ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ ﻣﺨﺮﺟﯽ ﯾﮑﺴﺎن‪ ،‬دﺷﻮاری آﻣﻮزش و ﻓﺮاﮔﯿﺮی ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻧﺒﻮد آواﻧﻮﯾﺴﯽ و اﺷﮑﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ ﯾﮏ ﺣﺮف در ﮐﻠﻤﻪ‪ ،‬ﻓﺮاواﻧﯽ‬
‫ﻧﻘﻄﻪهﺎ و اﻋﻤﺎل ﺳﻠﯿﻘﻪ در ﻧﻮﺷﺘﺎر را ﻣﯽﺗﻮان ذﮐﺮ ﻧﻤﻮد‪ [٥٦][٥٥].‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ در آﻏﺎز دورﻩ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﭘﻬﻠﻮی اول ﻣﻄﺮح ﺷﺪ و اﮔﺮﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﮐﺘﺮ ﺑﺎﻃﻨﯽ و ﺻﺎدق هﺪاﯾﺖ از اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎ ﺑﻬﺮﺣﺎل اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع رخ ﻧﺪاد‪ .‬هﻤﭽﻨﺎن ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻼﻗﻪهﺎﯾﯽ وﺟﻮد دارد‪[٥٧].‬‬
‫اﺳﺘﻘﺒﺎل ﮐﺮدﻩ‬
 ‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎ اﻟﻔﺒﺎی ﮔﺮﺟﯽ در ﻓﺮﯾﺪن اﯾﺮان‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪای از ﺧﻂ ﻧﺴﺘﻌﻠﯿﻖ )ﮐﻪ از ﺧﻄﻮط ﻫﻨﺮی و‬

‫زﯾﺒﺎی ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ( و ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻧﺴﺒﺖﻫﺎی‬ ‫واژﻩهﺎی ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ در ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫اﻧﺪازهای ﺣﺮوف آن ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﻧﻘﻄﻪﻫﺎی ﺧﻮد ﺧﻂ‬
‫ﻧﺴﺘﻌﻠﯿﻖ‬ ‫در آﻏﺎز روﯾﺎروﯾﯽ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ و ﻋﺮﺑﯽ‪ ،‬در ﻣﯿﺎن ﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎﻧﺎن دو ﮔﺮاﯾﺶ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬ﮔﺮوهﯽ ﻓﺎرﺳﯽﮔﺮا ﺑﻮدﻧﺪ و ﮔﺮوهﯽ ﻋﺮﺑﯽﮔﺮا‪.‬‬
‫ﻓﺎرﺳﯽﮔﺮاﯾﺎن ﮐﻪ اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ و ﺟﻮزﺟﺎﻧﯽ و ﻧﺎﺻﺮﺧﺴﺮو و اﻓﻀﻞاﻟﺪﯾﻦ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ از ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﺎن آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎور ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮای‬
‫واژﻩهﺎی ﻋﺮﺑﯽ و ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻋﺮﺻﻪ داﻧﺶ و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﺑﺮاﺑﺮهﺎی ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﯾﻨﺎن ﻋﺮﺑﯽﮔﺮاﯾﺎن ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ وامﮔﯿﺮی از زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در آن زﻣﺎن اﯾﻦ ﮔﺮاﯾﺶ ﻏﻠﺒﻪ ﯾﺎﻓﺖ و ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ ﻣﺪت ﭼﻨﺪ ﺳﺪﻩ ﺑﻪ وامﮔﯿﺮی ﮔﺴﺘﺮدﻩ از زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﺮاﯾﺶ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﮐﻪ وامﮔﯿﺮی ﺑﻪ ﻋﺎدت‬
‫زﺑﺎﻧﺎن ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻋﺎدت هﻨﻮز هﻢ ﭘﺎﺑﺮﺟﺎﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﺟﺎی ﺧﻮد را ﺑﻪ زﺑﺎنهﺎی اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ و )ﺗﺎ ﭼﻨﺪی ﭘﯿﺶ از آن ﻓﺮاﻧﺴﻪ( ﺳﭙﺮدﻩاﺳﺖ‪[٥٨].‬‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ واژﻩهﺎی ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ در ﻓﺎرﺳﯽ واژﻩهﺎی ﻋﺮﺑﯽ‪ ،‬واژﻩهﺎی ﺳﺎﺧﺘﮕﯽ ﺑﺎ ﺑﻪﮐﺎرﮔﯿﺮی ﺑﻦ ﻓﻌﻞ ﻋﺮﺑﯽ‪ ،‬واژﻩهﺎی اروﭘﺎﯾﯽ و ﺗﺎ اﻧﺪازﻩ ﮐﻤﯽ واژﻩهﺎی ﺗﺮﮐﯽ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﺟﺰ واژﻩهﺎی ﻋﺮﺑﯽ ﮐﻪ دﻟﯿﻞ روان ﺷﺪن‬
‫ﺑﺴﯿﺎری از آﻧﻬﺎ در ﻓﺎرﺳﯽ آﻣﺪن اﺳﻼم ﺑﻪ اﯾﺮان ﺑﻮد‪ ،‬واژﻩهﺎی دﯾﮕﺮ زﺑﺎنهﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺑﺮهﻢ ﮐﻨﺶهﺎی ﻓﺮهﻨﮕﯽ و داد و ﺳﺘﺪهﺎی ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﯽ آﻣﺪﻩاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت و ﺑﺮرﺳﯽهﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدهﺪ ﮐﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﮐﻞ‪ ،‬درﺻﺪ واژﻩهﺎی ﻋﺮﺑﯽ ﮐﻪ در آﺛﺎر ﺷﺎﻋﺮان اوﻟﯿﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪﮐﺎر رﻓﺘﻪ در ﺣﺪود ‪ ١٠‬درﺻﺪ از واژﮔﺎن آنهﺎ اﺳﺖ‪ [٥٩]،‬ﺑﺮای ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺳﺮودﻩهﺎی رودﮐﯽ‬
‫ﺣﺎوی ﺣﺪود هﺸﺖ ﺗﺎ ﻧﻪ درﺻﺪ واژﻩ ﻋﺮﺑﯽ اﺳﺖ‪ [٦٠].‬درﺻﺪ واژﻩهﺎی ﻋﺮﺑﯽ در ﺷﺎهﻨﺎﻣﻪﻓﺮدوﺳﯽ ﺣﺪود دو درﺻﺪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪﻩاﺳﺖ‪[٦٠].‬‬

‫در ﺳﺪﻩﭼﻬﺎرم هﺠﺮی )ﺳﺪﻩ دهﻢ ﻣﯿﻼدی( درﺻﺪ وامواژﻩهﺎی ﻋﺮﺑﯽ در ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﻮﺷﺘﺎری ﺑﻪ ‪٣٠‬درﺻﺪ رﺳﯿﺪ و اﯾﻦ ﻣﯿﺰان در ﺳﺪﻩﺷﺸﻢ هﺠﺮی )دوازدهﻢ ﻣﯿﻼدی( ﺑﻪ ﺣﺪود ﭘﻨﺠﺎﻩ درﺻﺪ هﻢ رﺳﯿﺪ‪[٦١].‬‬
‫ٔ‬ ‫ٔ‬

‫درﺻﺪ وامواژﻩهﺎی ﻋﺮﺑﯽ در ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬اﻣﺮوزﻩ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﻮزﻩ و ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺘﻦ ﺗﻔﺎوتهﺎﯾﯽ دارد‪ .‬ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ درﺻﺪ ﮐﺎرﺑﺮد واژﻩهﺎی ﻋﺮﺑﯽ در ﻓﺎرﺳﯽ اﻣﺮوزی ﮔﻔﺘﺎری و ﻧﻮﺷﺘﺎری را ﺣﺪود ‪ ١٤‬درﺻﺪ ﺑﺮآورد ﮐﺮدﻩاﻧﺪ‪[٦٢].‬‬
‫ٔ‬
‫اﯾﻦ درﺻﺪ در ﻧﻮﺷﺘﻪهﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ و ادﺑﯽ ﻣﯿﺎن ‪ ٢٤‬ﺗﺎ ‪ ٤٠‬درﺻﺪ ﻗﺮار دارد‪[٦٢].‬‬

‫هﻢاﮐﻨﻮن واژﻩهﺎ و ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﻓﺮاواﻧﯽ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪﮐﺎر ﻣﯽرود ﮐﻪ رﯾﺸﻪ ﻋﺮﺑﯽ دارد و ﻋﺮﺑﯽﺗﺒﺎر اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﻋﺮبزﺑﺎﻧﺎن‪ ،‬اﻣﺮوز آنهﺎ را ﺑﻪﮐﺎر ﻧﻤﯽﺑﺮﻧﺪ و در زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ‪ ،‬هﻤﺎن واژﻩهﺎ‪ ،‬ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت و اﺻﻄﻼﺣﺎت‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﺎدرات و واردات )در ﻋﺮﺑﯽ‪ :‬ﺗﺼﺮﯾﺮات و ﻣﺴﺘﻮردات( و هﯿﺌﺖ ﻗﻮﻩ ﻣﻘﻨﻨﻪ )در ﻋﺮﺑﯽ‪ :‬وﻓﺪ اﻟﺴﻠﻄﺔ اﻟﺘﺸﺮﯾﻌﯿﺔ( و ﻣﺴﺎﺑﻘﺎت )ﻣﺒﺎرﯾﺎت(‪[٦٣].‬‬
‫ﺑﻪ ﺷﯿﻮﻩ دﯾﮕﺮی ﺑﯿﺎن ﻣﯽ‬

‫ﮐﺎرﺑﺮدی ﺑﺨﺸﯽ از آنهﺎ ﺑﺎﻻﺳﺖ‪[٦٤].‬‬

‫ِ‬ ‫ﺗﻌﺪاد واژﻩهﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻓﺎرﺳﯽ در ‪ ١٠٠‬ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ از زﺑﺎنهﺎی ﻏﺮﺑﯽ وام ﮔﺮﻓﺘﻪ را ﺣﺪود ‪ ١٥٠٠‬واژﻩ ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺴﺎﻣﺪ‬

‫زﺑﺎن ﻋﻠﻤﯽ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺑﺮﺧﯽ از ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﺘﺎبهﺎﯾﯽ ﮐﻪ در اواﺧﺮ ﺳﺪﻩ ﭼﻬﺎرم هﺠﺮی ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ دری ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺘﺎبهﺎی ﻋﻠﻤﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ هﺪاﯾﻪ اﻟﻤﺘﻌﺎﻟﻤﯿﻦ ﻓﯽ اﻟﻄﺐ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺧﻮﯾﻨﯽ ﺑﺨﺎری و در ﺳﺪﻩ ﭘﻨﺠﻢ ﮐﺘﺎبهﺎی‬
‫ﻋﻠﻤﯽ ﺑﺴﯿﺎری ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ و ﺑﯿﺮوﻧﯽ ﮐﺘﺎبهﺎﯾﯽ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ در آنهﺎ واژﻩهﺎی ﻋﻠﻤﯽ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺴﯿﺎری ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩاﺳﺖ‪ .‬از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ داﻧﺸﻨﺎﻣﻪ ﻋﻼﺋﯽ و‬
‫رگﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ اﺷﺎرﻩ ﮐﺮد‪.‬‬

‫در دورﻩ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬در ﺑﺴﯿﺎری از ﮐﺸﻮرهﺎی ﺟﻬﺎن‪ ،‬زﺑﺎن ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﻟﺰوﻣًﺎ زﺑﺎن ﻋﻠﻤﯽ ﮐﺸﻮر ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺤﺪودﯾﺖهﺎی ﻣﻮﺟﻮد ﯾﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪ ،‬زﺑﺎنهﺎی ﻣﻠﯽ در ﺣﻮزﻩ ادﺑﯿﺎت و رﺳﺎﻧﻪهﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽﺷﻮد و‬
‫ﺑﺮای ورود ﺑﻪ ﺣﻮزﻩ داﻧﺶ از زﺑﺎنهﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﭘﺨﺘﮕﯽ ﻋﻠﻤﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮی دارﻧﺪ‪ ،‬هﻢﭼﻮن زﺑﺎنهﺎی اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻮی‪ ،‬آﻟﻤﺎﻧﯽ و روﺳﯽ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در اﯾﺮان از هﻤﺎن آﻏﺎز ورود ﻋﻠﻢ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﮐﺸﻮر‪،‬‬
‫زﺑﺎﻧﺎن‪ ،‬زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زﺑﺎن ﻋﻠﻤﯽ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪﻧﺪ و ﮐﻮﺷﯿﺪﻧﺪ اﯾﻦ زﺑﺎن را ﺑﺮای ﺑﯿﺎن ﻣﻔﺎهﯿﻢ ﻋﻠﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ ﮐﻨﻨﺪ‪[٦٥].‬‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫در آﻏﺎز راﻩ‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ آﻣﻮزﮔﺎران ﻣﺪرﺳﻪ داراﻟﻔﻨﻮن دﺳﺖ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻧﮕﺎرش ﮐﺘﺎبهﺎی ﻋﻠﻤﯽ ﻓﺎرﺳﯽ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬هﺮ ﺟﺎ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻋﻠﻤﯽ ﯾﺎ ﻓﻦ ﺗﺎزﻩای ﮐﻪ در داﻧﺶهﺎی ﻗﺪﯾﻢ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻧﺪاﺷﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺮﻣﯽﺧﻮردﻧﺪ‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ ﯾﺎ اﺻﻞ ﻓﺮاﻧﺴﻮی را ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ‪[٦٦].‬‬

‫اﻣﺎ در ﺳﺎلهﺎی آﻏﺎزﯾﻦ ﺳﺪ ٔﻩ ﺑﯿﺴﺘﻢ ﻣﯿﻼدی ﮐﻮﺷﺶهﺎی ﺑﺴﯿﺎری ﺑﺮای وﺿﻊ اﺻﻄﻼحهﺎی ﻧﻮ و واژﻩهﺎی ﻋﻠﻤﯽ ﻓﺎرﺳﯽ آﻏﺎز ﺷﺪ‪ [٦٧].‬اﻓﺮاد و ﮔﺮوﻩهﺎی ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪای دﺳﺖ ﺑﻪ ﮐﺎر واژﻩﮔﺰﯾﻨﯽ ﺷﺪﻧﺪ و ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ‬
‫ﻣﻌﺎدلهﺎی ﺑﺴﯿﺎری ﺑﺮای واژﻩهﺎی ﻋﻠﻤﯽ وﺿﻊ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ ١٣١١‬در داراﻟﻤﻌﻠﻤﯿﻦ ﻋﺎﻟﯽ اﻧﺠﻤﻨﯽ ﺑﺮای واژﻩﮔﺰﯾﻨﯽ ﻋﻠﻤﯽ ﺑﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ دﮐﺘﺮ ﻋﯿﺴﯽ ﺻﺪﯾﻖ و زﯾﺮ ﻧﻈﺮ دﮐﺘﺮ ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻞ ﮔﻼب و دﮐﺘﺮ‬
‫ﻣﺤﻤﻮد ﺣﺴﺎﺑﯽ ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎدﻩ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﺎدلهﺎﯾﯽ ﺑﺮای ‪٣‬هﺰار اﺻﻄﻼح ﻋﻠﻤﯽ وﺿﻊ ﮐﺮد و ﺑﯿﺸﺘﺮ اﯾﻦ ﻣﻌﺎدلهﺎ از ﭘﺬﯾﺮش هﻤﮕﺎﻧﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﺪ‪[٦٦].‬‬

‫در ﺟﺮﯾﺎن ﻧﻮﺳﺎزی اﯾﺮان در دوران رﺿﺎ ﺷﺎﻩ ﭘﻬﻠﻮی ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن اﯾﺮان در ﺳﺎل ‪ ١٣١٤‬ﺑﺮای هﻤﺎهﻨﮓﮐﺮدن ﮐﺎر واژﻩﺳﺎزی ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ دﺳﺘﺎورد آن ﺳﺎﺧﺖ واژﻩهﺎﯾﯽ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺑﺮای واژﻩهﺎی‬
‫ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ اﻣﺮوزﻩ ﺑﺴﯿﺎری از آﻧﻬﺎ در ﮔﻔﺘﺎر و ﻧﻮﺷﺘﺎر اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﻪﮐﺎر ﻣﯽروﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ واژﻩهﺎی داﻧﺸﮕﺎﻩ ﮐﻪ ﻣﻌﺎدل واژﻩ ‪ university‬و ﺷﻬﺮداری ﮐﻪ ﻣﻌﺎدل واژﻩ ﺑﻠﺪﯾﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪[٦٨].‬‬
‫ٔ‬ ‫ٔ‬

‫در اﯾﻦ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن داﻧﺸﻤﻨﺪان آﺷﻨﺎ ﺑﻪ داﻧﺶهﺎی ﻗﺪﯾﻢ و ﺟﺪﯾﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻌﯿﺪ ﻧﻔﯿﺴﯽ‪ ،‬ﺑﺪﯾﻊاﻟﺰﻣﺎن ﻓﺮوزاﻧﻔﺮ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻌﻈﯿﻢ ﻗﺮﯾﺐ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﯽ ﻓﺮوﻏﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﯽ ﺑﻬﺎر‪ ،‬رﺷﯿﺪ ﯾﺎﺳﻤﯽ‪ ،‬ﻋﺒﺎس اﻗﺒﺎل آﺷﺘﯿﺎﻧﯽ‪،‬‬
‫هﻤﺰﻣﺎن ﻋﻀﻮﯾﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬دﺳﺘﺎوردهﺎی اﯾﻦ هﻤﻨﺸﯿﻨﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮی ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ﺑﺮ روﻧﺪ ﺗﺤﻮل زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﮔﺬاﺷﺖ‪[٦٩].‬‬
‫اﺑﺮاهﯿﻢ ﭘﻮرداود‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد ﺣﺴﺎﺑﯽ‪ ،‬ﻏﻼﻣﺤﺴﯿﻦ رهﻨﻤﺎ و ﺣﺴﯿﻦ ﮔﻞ ﮔﻼب‬
 ‫در آﻏﺎز ﮐﺎر ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن اول‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ از اهﻞ ﻗﻠﻢ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖهﺎﯾﯽ ﺑﺎ واژﻩﺳﺎزی ﮐﺮدﻧﺪ و ﺣﺘﯽ واژﻩهﺎی ﻧﻮﺳﺎﺧﺘﻪ را ﺑﻪ رﯾﺸﺨﻨﺪ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ اﻣﺎ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺧﻮد اداﻣﻪ دادﻩ و واژﻩهﺎﯾﯽ ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ اﯾﻨﮏ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎن اﯾﺮان ﺗﺪاول‬
‫ﮐﺎﻣﻞ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮای ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﺑﺎزداﺷﺖ‪ ،‬ﮐﻮدﮐﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺷﻬﺮداری‪ ،‬دادﮔﺎﻩ‪ ،‬دادﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺸﮕﺎﻩ‪ ،‬ﺧﺰﻩ‪ ،‬ﮔﺮدﻩاﻓﺸﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻓﺮودﮔﺎﻩ و هﺰاران‬
‫واژﻩ دﯾﮕﺮ‪[٥٨].‬‬

‫ﺑﺴﯿﺎری از واژﻩهﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن اﯾﺮان ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ آن ﭼﻨﺎن در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ و راﯾﺞ ﺷﺪﻩاﻧﺪ ﮐﻪ اﻣﺮوزﻩ ﮐﻤﺘﺮ‬
‫ﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎﻧﯽ ﺗﻮﺟﻪ دارد ﮐﻪ واژﻩهﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺰارش‪ ،‬ﺷﻨﺎﺳﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺎزﺗﺎب‪ ،‬روی هﻢ رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺟﻠﺒﮏ‪ ،‬دادﺳﺮا‪،‬‬
‫ﺑﻬﺪاری و داراﯾﯽ از ﺑﺮاﺑﺮﻧﻬﺎدﻩهﺎی ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن ﺑﻮدﻩاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮاﺑﺮﻧﻬﺎدﻩهﺎی ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽﭘﯿﺶ از اﻧﻘﻼب ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺑﺨﺸﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎنهﺎ و ادارﻩهﺎی دوﻟﺘﯽ اﻋﻼم ﻣﯽﺷﺪ‬
‫و ﮐﺎرﺑﺮد آﻧﻬﺎ اﻟﺰاﻣﯽ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﭘﺬﯾﺮش و رواج ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ ﻧﻮواژﻩهﺎ در زﺑﺎن ﮔﻔﺘﺎر ﯾﺎ در ﻣﺘﻦهﺎی ﻋﻠﻤﯽ راﻩ را ﺑﺮای واژﻩﺳﺎزی ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺗﺮﮐﯿﺐهﺎی ﺗﺎزﻩﺗﺮ ﺑﺎ‬
‫هﻤﺎن واژﻩهﺎ ﯾﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ واژﻩهﺎی ﺗﺎزﻩ ﺑﺮ ﻗﯿﺎس آﻧﻬﺎ هﻤﻮار ﮐﺮد‪ .‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ »ﺟﺸﻨﻮارﻩ« ﺑﺮای »ﻓﺴﺘﯿﻮال« راﻩ را ﺑﺮای‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻦ »ﻣﺎهﻮارﻩ« هﻤﻮار ﮐﺮد ﯾﺎ ﺳﺎﺧﺖ »ﭘﯿﺸﻮﻧﺪ« و »ﭘﺴﻮﻧﺪ« راﻩ را ﺑﺮای ﺳﺎﺧﺖ »ﺷﻬﺮوﻧﺪ« هﻤﻮار ﮐﺮد‪[٧٠].‬‬

‫دﺳﺘﺎورد واﻗﻌﯽ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن اول زﻧﺪﻩ ﮐﺮدن ﺑﺨﺸﯽ از ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽهﺎی زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ هﻤﻮارﻩ در زﺑﺎن ﺷﻌﺮ زﻧﺪﻩ ﺑﻮدﻩاﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫در زﺑﺎن ﻋﻠﻤﯽ و زﺑﺎن اداری‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻏﻠﺒﻪ دوزﺑﺎﻧﮕﯽ داﻧﺸﻮران و دﯾﻮاﻧﯿﺎن ﺑﺎ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ‪ ،‬از ﻣﯿﺎن رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ‬
‫ﮐﻮﺷﺶهﺎی ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن و ﻣﺘﺮﺟﻤﺎن اﮐﻨﻮن دﺳﺘﮕﺎﻩ ﺻﺮﻓﯽ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻓﻌﺎلﺗﺮ از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩاﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺮﮐﯿﺐﺳﺎزی از ﻧﻮ‬
‫در ﺣﻮزﻩ ﻧﺜﺮ زﻧﺪﻩ ﺷﺪﻩ و ﺑﺴﯿﺎری از َوﻧﺪهﺎ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺟﺎﻣﺪ و ﺗﺰﯾﯿﻨﯽ رﻓﺘﺎر ﻣﯽﺷﺪ ﻣﻌﻨﺎی ﻣﺴﺘﻘﻞ‬
‫ﻣﺘﻦ ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﺘﺎب ﺻﻮراﻟﮑﻮاﮐﺐ در داﻧﺶ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺎزﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ و در واژﻩهﺎی ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽروﻧﺪ‪) .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ :‬وﻧﺪهﺎی ﭘﯿﺶ‪ ،-‬ﺑﺎز‪ ،-‬ﻓﺮا‪ ،-‬ﺗﺮا در واژﻩهﺎی ﭘﯿﺶداﻧﺸﮕﺎهﯽ‪،‬‬
‫اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﯽ‪.‬‬
‫ﺑﺎزﺗﻮﻟﯿﺪ‪ ،‬ﻓﺮاﺟﻨﺎﺣﯽ‪ ،‬ﺗَﺮاﺟﻨﺴﯽ( ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪیهﺎی دﺳﺘﮕﺎﻩ واژﻩهﺎی زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﻪ از دﺳﺘﺎوردهﺎی‬
‫ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن ﺑﻮد ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺎرآوری و زاﯾﺎﯾﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻓﺎرﺳﯽ و ﺑﺎزﺷﺪن دﺳﺖ ﻣﺘﺮﺟﻤﺎن ﻋﻠﻤﯽ ﺷﺪ‪[٦٥].‬‬

‫از آن ﺳﺎلهﺎ ﺗﺎﮐﻨﻮن ﮐﺘﺎبهﺎ و ﻣﻘﺎﻟﻪهﺎی ﻋﻠﻤﯽ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪﻩ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ رﺷﺪی ﻓﺰاﯾﻨﺪﻩ داﺷﺘﻪاﺳﺖ و ﺷﻤﺎر اﻓﺰونﺗﺮی از داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﭘﮋوهﺸﮕﺮان دﺳﺖاﻧﺪرﮐﺎر ﻧﮕﺎرش و ﺗﺮﺟﻤﻪ آﺛﺎر ﻋﻠﻤﯽ و ﮔﺰﯾﻨﺶ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮهﺎی ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺮای اﺻﻄﻼحهﺎی ﻋﻠﻤﯽ ﺑﻮدﻩاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﻨﯽ در رﺷﺘﻪهﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩاﻧﺪ و ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺮای ﺑﯿﺎن آﻧﻬﺎ ﭘﺮوردﻩ ﺷﺪﻩاﺳﺖ‪ .‬واژﻩهﺎ و‬
‫هﺎی ﺑﺴﯿﺎری در ﻣﻌﻨﺎهﺎی دﻗﯿﻖ و ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬ﭘﺬﯾﺮش هﻤﮕﺎﻧﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﯾﮑﺪﺳﺖ ﺷﺪﻩاﺳﺖ و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺘﻦهﺎی ﻋﻠﻤﯽ ﻓﺎرﺳﯽ روﺷﻦﺗﺮ و ﮔﻮﯾﺎﺗﺮ ﺷﺪﻩاﺳﺖ‪[٧١].‬‬
‫اﺻﻄﻼح‬

‫در ﺳﺎل ‪ ١٣٩٠‬ﺧﻮرﺷﯿﺪی ﺣﺪود ﭘﻨﺠﺎﻩ ﮔﺮوﻩ ﺗﺨﺼﺼﯽ واژﻩﮔﺰﯾﻨﯽ در ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ داﺷﺘﻨﺪ و از زﻣﺎن اﻧﻘﻼب ‪ ١٣٥٧‬ﺗﺎ اﯾﻦ ﺳﺎل‪ ،‬ﺑﯿﺶ از ‪ ٣٥٬٠٠٠‬ﻣﻌﺎدل ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺮای واژﻩهﺎی‬
‫ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺐ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ در ‪ ١٠‬دﻓﺘﺮ اﻧﺘﺸﺎر ﯾﺎﻓﺘﻪاﺳﺖ‪[٧٢].‬‬

‫داﻧﺸﮕﺎهﯽ »واژﻩﮔﺰﯾﻨﯽ و اﺻﻄﻼحﺷﻨﺎﺳﯽ« ﻧﯿﺰ ﺑﺮای زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ در اﯾﺮان ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ رﺷﺘﻪ ‪ ١٠‬داﻧﺸﺠﻮ در ﭘﮋوهﺸﮑﺪ ٔﻩ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت واژﻩﮔﺰﯾﻨﯽ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن‬
‫ِ‬ ‫رﺷﺘﻪ‬
‫ٔ‬ ‫در ﺳﺎل ‪ ١٣٩٤‬ﺧﻮرﺷﯿﺪی‪،‬‬
‫ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪[٧٣].‬‬

‫ﺗﻮﺻﯿﻒ زﺑﺎنﺷﻨﺎﺧﺘﯽ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ اﺑﺰارهﺎﯾﯽ ﮐﻪ زﺑﺎنهﺎ ﺑﺮای واژﻩﺳﺎزی در اﺧﺘﯿﺎر دارﻧﺪ اﺷﺘﻘﺎق و ﺗﺮﮐﯿﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ زﺑﺎنهﺎ از اﯾﻦ هﺮ دو روش ﺳﻮد ﻣﯽﺟﻮﯾﻨﺪ و ﺑﺮﺧﯽ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮑﯽ از آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﻓﺎرﺳﯽ از ﺟﻤﻠﻪ زﺑﺎنهﺎﯾﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ از هﺮ دو روش ﺳﻮد ﻣﯽﺟﻮﯾﺪ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از اﺷﺘﻘﺎق اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﭘﺴﻮﻧﺪهﺎ و ﭘﯿﺸﻮﻧﺪهﺎ در ﺳﺎﺧﺘﻦ ﮐﻠﻤﺎت ﺟﺪﯾﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺎرﺳﯽ از دﯾﺪ ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ زﺑﺎﻧﯽ ﺗﻮاﻧﺎ اﺳﺖ و ﺑﯿﺶ از ﭘﻨﺠﺎﻩ ﭘﺴﻮﻧﺪ در اﺧﺘﯿﺎر دارد ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﻬﺎ را در واژﻩهﺎی زﯾﺮ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ‪ :‬آهﻨﮕﺮ‪ ،‬ﺷﺎﻣﮕﺎﻩ‪ ،‬ﮐﻮﺷﺶ‪ ،‬آﺗﺸﺪان‪ ،‬ﺗﺎﮐﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻧﻤﻨﺎک‪ ،‬داﻧﺎ‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪ‪ ،‬درﺑﺎن‪ ،‬ﻣﺎهﻮارﻩ‪ ،‬ﺷﻨﺰار‪ ،‬ﮐﻮهﺴﺎر‪ ،‬داﻧﺸﮑﺪﻩ‪ ،‬ﻓﺮوﺷﻨﺪﻩ‪ ،‬هﻨﺮی‪ ،‬هﻨﺮور‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر‪ ،‬زرﯾﻦ‪،‬‬
‫و ﻏﯿﺮﻩ‪[٥٨].‬‬

‫ﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎﻧﯽ ﺿﻤﯿﺮاﻓﺘﺎن اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺿﻤﯿﺮ و ﺑﻪ ﮐﺎر ﻧﺒﺮدن آن ﻟﻄﻤﻪای ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻤﯽزﻧﺪ‪ [٧٤].‬ﻧﻤﻮﻧﻪ‪) :‬ﻣﻦ( ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻢ‪.‬‬

‫ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺘﻌﺎرف واژﻩهﺎی ﻓﺎرﺳﯽ در ﯾﮏ ﻓﺮاﮐﺮد ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﺎﻋﻞ ‪ -‬ﻣﻔﻌﻮل ‪ -‬ﻓﻌﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ َورز )ﻓﻌﻞ( در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ در ﭘﺎﯾﺎن ﺟﻤﻠﻪ ﻣﯽآﯾﺪ وﻟﯽ اﯾﻦ زﺑﺎن در دﯾﮕﺮ ﻗﺴﻤﺖهﺎ هﺴﺘ ْﻬﺂﻏﺎزی اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای ﻧﻤﻮﻧﻪ‬
‫در ﻋﺒﺎرات »ﺑﺮادر ﻣﻦ« »ﺧﻮدروی ﺗﻮ« و »زﻧﯽ ﮐﻪ دوﺳﺖ دارم« هﺴﺘﻪ ﺟﻤﻼت ﯾﻌﻨﯽ واژﻩهﺎی ﺑﺮادر‪ ،‬ﺧﻮدرو و زن در آﻏﺎز آﻣﺪﻩاﻧﺪ‪.‬‬

‫اﮔﺮ ﮔﺮوﻩ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ در ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻًﻣﯿﺎن ﻓﺎﻋﻞ و ﻣﻔﻌﻮل ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﻓﺮزاد ﺑﻪ ﻣﯿﻨﻮ آب داد‪.‬‬

‫ﭘﺲ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮐﺎﻣﻞ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺳﺎزﻩهﺎ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪:‬‬

‫)ﻓﺎﻋﻞ()ﮔﺮوه ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ()ﻣﻔﻌﻮل( ﻓﻌﻞ‬

‫هﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﻔﻌﻮل ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‪ ،‬ﺷﻨﺎس )ﻣﻌﺮﻓﻪ( ﺑﺎﺷﺪ اﯾﻦ ﻣﻔﻌﻮل ﯾﺎ ورزﯾﺪﻩﻧﻤﺎی »را« و ﭘﯿﺶ از ﮔﺮوﻩ ﻓﺰونواژﻩ ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﻓﺮزاد آب را ﺑﻪ ﻣﯿﻨﻮ داد‪[٧٤].‬‬

‫ﻓﻌﻞ‬
‫در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﻓﻌﻞ از ﻟﺤﺎظ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﻪ ‪ ٥‬ﮔﻮﻧﻪاﺳﺖ‪.‬‬
‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫ﻓﻌﻞ ﺳﺎده‪ :‬ﻓﻌﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺼﺪر آن ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﮐﻠﻤﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی ﻣﻨﻄﻘﻪای و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬
‫ﻓﻌﻞ ﭘﯿﺸﻮﻧﺪی‪ :‬ﻓﻌﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﯾﮏ ﭘﯿﺸﻮﻧﺪ و ﯾﮏ ﻓﻌﻞ ﺳﺎده ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‪:‬‬
 ‫ﻓﺎرﺳﯽ دری‬ ‫ﻓﻌﻞ ﻣﺮﮐﺐ‪ :‬ﻓﻌﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﯾﮏ ﺻﻔﺖ ﯾﺎ اﺳﻢ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻓﻌﻞ ﺳﺎده ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﯾﮏ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﺎﻣﻞ را‬
‫ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬ ‫ﻋﺒﺎرت ﻓﻌﻠﯽ‪ :‬ﻓﻌﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت دﺳﺘﻪای از ﮐﻠﻤﻪ ﻫﺎﺳﺖ و ﻣﻌﻤﻮﻻ ً ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ﻧﯿﺰ دارد‪.‬‬
‫ﻓﻌﻞ ﻻزم ﯾﮏ ﺷﺨﺼﻪ‪ :‬ﻓﻌﻠﯽ ﮐﻪ ﻣﻔﻌﻮل ﭘﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺼﻮرت اول ﺷﺨﺺ ﺑﮑﺎر ﻣﯽرود و ﺑﺠﺎی‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﺎﺟﯿﮑﯽ‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﻪ ﯾﮑﯽ از ﺿﻤﺎﯾﺮ ﻣﺘﺼﻞ ّم‪ّ ،‬ت‪ّ ،‬ش‪ِ ،‬ﻣﺎن‪ِ ،‬ﺗﺎن‪ِ ،‬ﺷﺎن‪ ،‬ﺷﺨﺺ ﻓﻌﻞ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ آﺧﺮ اﺳﻢ‬
‫ﮔﻮﯾﺶ ﻫﺰارﮔﯽ‬ ‫ﻗﺒﻞ از ﻓﻌﻞ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪) .‬ﻧﯿﺰ ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ‪ :‬ﻣﺼﺪر(‬

‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ در ازﺑﮑﺴﺘﺎن‬

‫ﻓﻌﻞ ﺳﺎده‬
‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ در ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‬
‫ﺣﺪود دوهﺰار ﻓﻌﻞ ﺳﺎد ٔﻩ ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﻪ در ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﮑﺎر رﻓﺘﻪ‪ ،‬در ﮐﺘﺎب »ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻓﻌﻞهﺎی ﻓﺎرﺳﯽ« ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺸﯿﺮ ﺣﺴﯿﻦ ﮔﺮدآوری‬
‫زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ در ﻫﻨﺪ‬
‫ﺷﺪﻩاﺳﺖ‪[٧٥].‬‬
‫ﮔﻮﯾﺶ ﺑﺨﺎراﯾﯽ‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺤﺮﯾﻦ‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ ﯾﻬﻮدی‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن واژه‬
‫ﺑﺮﻫﻢﮐﻨﺶ زﺑﺎنﻫﺎی ﻓﺎرﺳﯽ و‬ ‫ﺳﺎدﻩ‪ :‬ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﺗﮑﻮاژ دارد ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ‪ ،‬دﯾﻮار‪.‬‬

‫ﻋﺮﺑﯽ‬
‫ﻣﺮﮐﺐ‪ :‬دو ﺗﮑﻮاژ آزاد ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ دارد‪ :‬ﭼﻬﺎرراﻩ‪ ،‬ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ‬
‫دﺳﺘﻮر زﺑﺎن‪:‬‬
‫ﻣﺸﺘﻖ‪ :‬ﯾﮏ ﺗﮑﻮاژ آزاد و ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ وﻧﺪ‪ :‬هﻨﺮﻣﻨﺪ‪ ،‬رﻓﺘﻦ‬
‫دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫ﻣﺸﺘﻖ‪-‬ﻣﺮﮐﺐ‪ :‬وﯾﮋﮔﯽ هﺮ دو را دارد‪ :‬ﻧﻮﺟﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﮐﺸﺖ و ﮐﺸﺘﺎر]‪[٧٦‬‬
‫دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﺗﺎﺟﯿﮑﯽ )‪(en‬‬

‫وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی زﺑﺎن‪:‬‬
‫واجﺷﻨﺎﺳﯽ و آواﺷﻨﺎﺳﯽ‬
‫واژﮔﺎن‬

‫اﺳﻢ‬
‫ﻓﻌﻞ‬ ‫ﻫﻤﺨﻮانﻫﺎی ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫واجﺷﻨﺎﺳﯽ و آواﺷﻨﺎﺳﯽ‬
‫ﭼﺎﮐﻨﺎﯾﯽ‬ ‫ﻣﻼزی‬ ‫ﻧﺮمﮐﺎﻣﯽ‬ ‫ﮐﺎﻣﯽ‬ ‫ﭘﺲﻟﺜﻪای‬ ‫ﻟﺜﻪای‬ ‫ﻟﺒﯽ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﺎر‪:‬‬
‫)‪(ŋ‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪m‬‬ ‫ﺧﯿﺸﻮﻣﯽ‬
‫اﻟﻔﺒﺎی ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫‪ʔ‬‬ ‫)‪(q ɢ‬‬ ‫‪kɡ‬‬ ‫‪td‬‬ ‫‪pb‬‬ ‫ﺑﻨﺪﺷﯽ‬
‫ﺧﻂ ﺗﺎﺟﯿﮑﯽ‬ ‫‪tʃ dʒ‬‬ ‫ﺑﺴﺘﯽﺳﺎﯾﺸﯽ‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺧﻂ در ﺗﺎﺟﯿﮑﺴﺘﺎن‬ ‫‪h‬‬ ‫)‪x (ɣ‬‬ ‫‪ʃʒ‬‬ ‫‪sz‬‬ ‫‪fv‬‬ ‫ﺳﺎﯾﺸﯽ‬
‫ﻻﺗﯿﻦﻧﻮﯾﺴﯽ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫‪ɾ‬‬ ‫زﻧﺸﯽ‬
‫ﺧﻂ در اﯾﺮان‬ ‫)‪(r‬‬ ‫ﻟﺮزﺷﯽ‬
‫ﮔﺴﺘﺮۀ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ‪:‬‬ ‫‪j‬‬ ‫‪l‬‬ ‫ﻧﺎﺳﻮده‬

‫ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺮ ﭘﺎﯾ ٔ ﮐﺸﻮر‬ ‫)هﺮﺟﺎ ﮐﻪ دو ﻧﻤﺎد ﮐﻨﺎر هﻢ آﻣﺪﻩ ﻧﻤﺎد ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ هﻢﺧﻮان واکﺑَﺮ اﺳﺖ‪ .‬واجﮔﻮﻧﻪهﺎ در ﭘﺮاﻧﺘﺰ آﻣﺪﻩاﻧﺪ(‬

‫در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ‪ ٢٩‬واج وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ واﮐﻪ)‪ ٦‬واج( و هﻤﺨﻮان)‪ ٢٣‬واج( ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪[٧٧].‬‬
‫ٔ‬

‫واﮐﻪﻫﺎ‪ ُ-/ ،/ِ-/ ،/َ-/ :‬و و‪/ ،/‬آ‪/ ،/‬ای‪/ ،/‬و و او‪/‬‬
‫ﻫﻤﺨﻮانﻫﺎ‪/ :‬ء و ع‪/ ،/‬ب‪/ ،/‬پ‪/ ،/‬ت و ط‪/ ،/‬ث‪ ،‬س و ص‪/ ،/‬ج‪/ ،/‬چ‪/ ،/‬ح و ه‪/ ،/‬خ‪/ ،/‬‬
‫د‪/ ،/‬ذ‪ ،‬ز‪ ،‬ض و ظ‪/ ،/‬ر‪/ ،/‬ژ‪/ ،/‬ش‪/ ،/‬غ و ق‪/ ،/‬ف‪/ ،/‬ک‪/ ،/‬گ‪/ ،/‬ل‪/ ،/‬م‪/ ،/‬ن‪/ ،/‬و‪/ ،/‬‬
‫ی‪[۶۰]./‬‬

‫در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ هﺮ واژﻩ ﯾﺎ ﺗﮑﻮاژ ﺑﺎ هﻤﺨﻮان آﻏﺎز ﻣﯽﺷﻮد و هﯿﭻ واژﻩای ﺑﺎ واﮐﻪهﺎ آﻏﺎز ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬واژﮔﺎﻧﯽ ﭼﻮن آب‪،‬‬
‫اﺑﺮ‪ ،‬اردک‪ ،‬او‪ ،‬اﯾﺮان و اﺛﺒﺎت هﻤﮕﯽ ﺑﺎ ﺻﺪای هﻤﺰﻩ )ء( آﻏﺎز ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ [٧٧].‬اﻟﮕﻮی هﺠﺎﯾﯽ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﻌﯿﺎر اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ -١ :‬ﺻﺎﻣﺖ ‪ +‬ﻣﺼﻮت‪ :‬ﻣﺎ ‪ -٢‬ﺻﺎﻣﺖ ‪ +‬ﻣﺼﻮت ‪ +‬ﺻﺎﻣﺖ‪ :‬در‪ ،‬ﮐﺎش ‪ -٣‬ﺻﺎﻣﺖ ‪ +‬ﻣﺼﻮت ‪ +‬ﺻﺎﻣﺖ ‪ +‬ﺻﺎﻣﺖ‪ :‬درد‪،‬‬
‫دﺳﺖ]‪[٧٨‬‬

‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ و ﺧﺎﻧﻮادﻩ زﺑﺎنهﺎی هﻨﺪواروﭘﺎﯾﯽ‬

‫آواﻫﺎ در ﻟﻬﺠﻪ ﺗﻬﺮاﻧﯽ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از ﺷﺒﺎهﺖهﺎی ﻓﺮهﻨﮕﯽ ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم هﻨﺪ و اروﭘﺎﯾﯽ هﻨﻮز هﻢ ﺷﺒﺎهﺖ در واژﮔﺎن زﺑﺎنهﺎی هﻨﺪواروﭘﺎﯾﯽ وﺟﻮد‬
‫دارد‪[٧٩].‬‬
 ‫ﯾﻮﻧﺎن‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫ﻟﯿﺘﻮاﻧﯿﺎﯾﯽ‬ ‫ﺳﻮﺋﺪی‬ ‫ﻟﻬﺴﺘﺎﻧﯽ‬ ‫اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ‬ ‫آﻟﻤﺎﻧﯽ‬ ‫ﻻﺗﯿﻦ‬
‫ﺑﺎﺳﺘﺎن‬ ‫ﻧﻮ‬ ‫ﻣﯿﺎﻧﻪ‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎن‬
pedar
tėvas fa(de)r ojciec father Vater pater patēr pidar pitar
(‫)ﭘﺪر‬
mādar
motina mo(de)r matka mother Mutter mater mētēr (mād(ar mātar
(‫)ﻣﺎدر‬
barādar
brolis bro(de)r brat brother Bruder frater adelphos (brād(ar brātar
(‫)ﺑﺮادر‬
dokhtar
dukra dotter córka daughter Tochter filia thygatēr (ducht(ar ?
(‫)دﺧﺘﺮ‬
nām
vardas namn imię name Name nomen onoma nām nāman
(‫)ﻧﺎم‬
mirtingas mard martiya
mord martwy murder Mord mortalis anēr mard
((Sterblicher (‫)ﻣﺮد‬ ((Sterblicher
dādan
duoti giva/ge dać give geben dare didōmi dādan dadā-tanaiy
(‫)دادن‬
istādan hischta-
stoti ställa sig stać stand stehen sistere histēmi awischtadan
(‫)اﯾﺴﺘﺎدن‬ tanaiy
man
me (ich, man (ich, manā
mane mig mnie mich me eme ((ich
(mich (mich ((mich
(‫)ﻣﻦ‬
pandsch
penki fem pięć five fünf quinque pente pandsch pantscha
(‫)ﭘﻨﺞ‬
haft
septyni sju siedem seven sieben septem hepta haft hafta
(‫)ﻫﻔﺖ‬
ir och i and und et kai (‫ )و‬o ud utā
recht,
rāst
dešinė rätt,riktig(t),höger prawy right richtig, rectus orthos rāst rāsta
(‫)راﺳﺖ‬
rechts
juokas skämt żart joke Jux iocus skōmma dschok dschog yaug

‫ﯾﻮﻧﺎن‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻟﯿﺘﻮاﻧﯿﺎﯾﯽ‬ ‫ﺳﻮﺋﺪی‬ ‫ﻟﻬﺴﺘﺎﻧﯽ‬ ‫آﻟﻤﺎﻧﯽ‬ ‫ﻻﺗﯿﻦ‬ ‫ ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺖ‬indogermanisch*
‫ﺑﺎﺳﺘﺎن‬ ‫ﻧﻮ‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎن‬
eimi hastam
esu jag är jestem ich bin sum amiy asmi esmi*
Polytonisch:‫اﻟﮕﻮ‬ (‫)ﻫﺴﺘﻢ‬
ei hasti nicht)
esi du är jesteś du bist es asi essi*
Polytonisch:‫اﻟﮕﻮ‬ (‫)ﻫﺴﺘﯽ‬ (bezeugt
esti hast / ast
(yra (esti han är jest er ist est astiy asti esti*
Polytonisch:‫اﻟﮕﻮ‬ (‫)ﻫﺴﺖ‬
wir esmen hastim
esame vi är jesteśmy sumus amahiy smas smesi / *smosi*
sind Polytonisch:‫اﻟﮕﻮ‬ (‫)ﻫﺴﺘﯿﻢ‬
ihr este hastid nicht)
esate ni är jesteście estis stha stes*
seid Polytonisch:‫اﻟﮕﻮ‬ (‫)ﻫﺴﺘﯿﺪ‬ (bezeugt
sie eisin hastand
(yra (esa de är są sunt hatiy santi senti*
sind Polytonisch:‫اﻟﮕﻮ‬ (‫)ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
 ‫ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫آﻟﻤﺎﻧﯽ‬ .ahd ‫اﺳﻼو‬ ‫ﻻﺗﯿﻦ‬ ‫ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﻮ‬ ‫ ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺖ‬indogermanisch*
‫ﺑﺎﺳﺘﺎن‬
ich mi-baram
biru bera fero phero φερω baramiy bharami bhero*
bringe (‫)ﻣﯽﺑﺮم‬
du nicht)
biris beresi fers phereis φερεις (‫ )ﻣﯽﺑﺮی‬mi-bari bharasi bheresi*
bringst (bezeugt
er, sie, mi-barad
birit beretu fert pherei φερει baratiy bharati bhereti*
es bringt (‫)ﻣﯽﺑﺮد‬
wir pheromen mi-barim
berames beremu ferimus baramahiy bharamas bheromes*
bringen φερομεν (‫)ﻣﯽﺑﺮﯾﻢ‬
mi-barid nicht)
ihr bringt beret berete fertis pherete φερετε bharatha (bherete(s*
(‫)ﻣﯽﺑﺮﯾﺪ‬ (bezeugt
sie pherusin mi-barand
berant beratu ferunt barātiy bharanti bheronti*
bringen φερουσιν (‫)ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‬

‫ﺟﺴﺘﺎرهﺎی واﺑﺴﺘﻪ‬
‫واجﺷﻨﺎﺳﯽ ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺧﻂ در ﺗﺎﺟﯿﮑﺴﺘﺎن‬
‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫ﺧﻂ در اﯾﺮان‬
‫زﺑﺎن دری‬
‫زﺑﺎن اردو‬
‫زﺑﺎن ﻟﮑﯽ‬
‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ در ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖ واژﮔﺎن اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﺑﺎ رﯾﺸﻪ ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖ واژﮔﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺎ رﯾﺸﻪ ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫ﺑﺮﻫﻢﮐﻨﺶ زﺑﺎنﻫﺎی ﻓﺎرﺳﯽ و ﻋﺮﺑﯽ‬
- ‫ ﻧﮕﻮﺋﯿﻢ‬- ‫ﺑﮕﻮﺋﯿﻢ‬

‫ﭘﺎﻧﻮﯾﺲ‬
.Windfuhr, Gernot. The Iranian Languages. Routledge. 2009. p. 418 ^ # .۱
CIA Factbook: Iran (https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html) 38.210 M (58%), Afghanistan (htt 2006 .۲
ps://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/af.html) 16.369 M (50%), Tajikistan (https://www.cia.gov/library/public
ations/the-world-factbook/geos/ti.html)5.770 M (80%), Uzbekistan (https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/
(uz.html) 1.2 M (4.4%
(CIA - The World Factbook (https://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/af.html .۳
(CIA - The World Factbook (https://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/ti.html .۴
(CIA - The World Factbook (https://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/uz.html .۵
.‫ ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺖ‬،(‫ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ در ﺳﺮود ﻣﻠﯽ ﮐﺸﻮر ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن )ﮐﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﺟﺰو ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﺑﻮد( ﺗﻤﺎﻣﯽ ﮐﻠﻤﺎت آن )ﺑﻪ ﺟﺰ ﯾﮏ ﮐﻠﻤﻪ‬.۶
‫ »ﭘﺎرﺳﯽ« ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد و »دری« واژهای اﺳﺖ‬/ «‫ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﻮﺳﻂ ﺗﺎﺟﯿﮏﻫﺎ و دﯾﮕﺮ اﻗﻮام ﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎن و ﭘﺸﺘﻮ زﺑﺎنﻫﺎ »ﻓﺎرﺳﯽ‬.۷
(۲۰۱۰ ‫ﻪ‬ ٔ ‫ ﻓﻮرﯾ‬۱۶ ‫ ﺑﺎزﯾﺎﺑﯽ در‬،‫ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ‬:‫ زﺑﺎن‬،"v. Languages ","AFGHANISTAN" ،‫ )داﻧﺸﻨﺎﻣﻪ اﯾﺮاﻧﯿﮑﺎ‬.‫ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﺎرﺑﺮد دارد‬
۲۶/۶/۱۳۸۷ .‫ روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﻤﺸﻬﺮی‬.۸
:‫ ﺷﺎﺑﮏ‬.‫ ﭘﯿﺸﮕﻔﺘﺎر‬،۱۳۸۷ :‫ ﭼﺎپ دوم‬،‫ اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﺪرﺳﻪ‬:‫ ﺗﻬﺮان‬،‫ ﻣﺜﻞﻫﺎی ﻓﺎرﺳﯽ و داﺳﺘﺎنﻫﺎی آن‬:‫ ﻓﻮت ﮐﻮزهﮔﺮی‬،‫ ﻣﺼﻄﻔﯽ‬،‫ رﺣﻤﺎﻧﺪوﺳﺖ‬.۹
۹۷۸۹۶۴۳۸۵۸۱۲۴
:‫ ﺑﺎزدﯾﺪ‬،(/http://sites.la.utexas.edu/persian_online_resources/history-of-the-language/new-persian ) ‫ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﻮ‬:‫ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﮑﺰاس‬.۱۰
.۲۰۱۱ ‫دﺳﺎﻣﺒﺮ‬
Lazard, Gilbert: DARĪ. in: Encyclopaedia Iranica, V ol. VII, Fasc. 1, pp. 34-35.۱۱
(http://www.ir-psri.com/Show.php?Page=ViewArticle&ArticleID=914) ‫ ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ اﯾﺮان‬.۱۲
(https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ti.html) ‫ ﻣﻨﺒﻊ‬:‫ ﻣﯿﻠﯿﻮﻧﯽ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر‬۷ ‫ از ﺟﻤﻌﯿﺖ‬۸۰٪ .۱۳
Carlson, "Uzbekistan: Ethnic Composition and Discriminations", Harvard University , August 2003 .۱۴
The Tajiks of Uzbekistan, Central Asian Survey (1996), 15(2), 213-216.۱۵
Usage of content languages for websites” (http://w3techs.com/technologies/overview/content_language/all/)(en) . W3Techs.“ .۱۶
.Retrieved 28 August 2014
‫ﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﻌﯿﻦ‬ ٔ ‫ ﻣﻘﺪﻣ‬.۱۷
http://www.khaw) ‫ﻪ اﺻﻠﯽ‬ ٔ ‫ ﺑﺎﯾﮕﺎﻧﯽﺷﺪه از ﻧﺴﺨ‬.‫ ﻧﺸﺮﯾﻪٔ ﺧﺎوران‬.(‫)ﻓﺎرﺳﯽ‬http://www.webcitation.org/6Dxy0bu5K)) «‫ »ﻓﺎرﺳﯽ=ﺗﺎﺟﯿﮑﯽ=دری‬.۱۸
.۲۰۱۳ ‫ﻪ‬
ٔ ‫ ژاﻧﻮﯾ‬۲۶ ‫( در‬html.‫دری‬-=-‫ﺗﺎﺟﯿﮑﯽ‬-=-‫ﻓﺎرﺳﯽ‬/‫زﺑﺎن‬/aran.com
‫ ﺷﻮرای ﮔﺴﺘﺮش زﺑﺎن و ادﺑﯿﺎت‬.(‫)ﻓﺎرﺳﯽ‬http://www.webcitation.org/6Dxy17EyY) ) «‫ »درﺑﺎرهٔ ﺷﻮرای ﮔﺴﺘﺮش زﺑﺎن و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‬.۱۹
.۲۰۱۳ ‫ﻪ‬ٔ ‫ ژاﻧﻮﯾ‬۲۶ ‫( در‬/http://www.persian-language.org) ‫ﻪ اﺻﻠﯽ‬ ٔ ‫ ﺑﺎﯾﮕﺎﻧﯽﺷﺪه از ﻧﺴﺨ‬.‫ﻓﺎرﺳﯽ‬
 .۲۰۱۳ ‫ﻪ‬
ٔ ‫ ژاﻧﻮﯾ‬۲۶ ‫در‬ ‫ ﺑﺎﯾﮕﺎﻧﯽﺷﺪه از‬.‫ﻓﺎرﺳﯽ‬
(http://ipips.ir/index.aspx?siteid=230&siteid=230&pageid=26066 ) ‫ ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻓﺎرﺳﯽ اﯾﺮان و ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‬.۲۰
۱۳۸۵ ‫ آﺑﺎن‬۲۲ ‫( روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﻤﺸﻬﺮی‬http://hamshahrionline.ir/details/8213) [۱] ‫ اﻫﻤﯿﺖ ﻓﺎرﺳﯽ در ﻋﺼﺮ دﻫﮑﺪه ﺟﻬﺎﻧﯽ‬.۲۱
Persian» (http://www.lmp.ucla.edu/Profile.aspx?LangID=63&menu=004). The UCLA Language Materials Project (LMP). 1600-12-» .۲۲
.05-08-2016 ‫ ﺑﺎزﺑﯿﻨﯽﺷﺪه در‬.31
Sam Sasan Shoamanesh: What of Persian and the Lingua Franca of the New Century? in: Huffington Post (http://www.huffingtonpo .۲۳
.۲۰۱۱ ‫ دﺳﺎﻣﺒﺮ‬:‫ ﺑﺎزدﯾﺪ‬.st.com/sam-sasan-shoamanesh/what-of-persian-the-lingu_b_889387.html) . 7/7/2011
.English as she was spoke. in: The Economist Newspaper Limited, Dec 16, 2010, London 2010 .۲۴
.(Mughal Empire-wikipedia»(http://en.wikipedia.org/wiki/Mughal_Empire» .۲۵
.(Ismail I-wikipedia» (http://en.wikipedia.org/wiki/Ismail_I» .۲۶
Indo-Persian Literature Conference: SOAS: North Indian Literary Culture (1450-1650) (http://www.soas.ac.uk/southasia/research/nil .۲۷
(/c/indopersian
Mughal Contribution to Indian Literature | Writinghood (http://writinghood.com/literature/topical/mughal-contribution-to-indian-literatu.۲۸
(/re
‫ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺠﻢ‬.‫( ﺣﻮزه ﻫﻨﺮی‬http://www.hozehonari.com/PrintListItem.aspx?id=22896) [۲] ‫ ﺗﺄﺛﯿﺮ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺮ زﺑﺎن و ادﺑﯿﺎت ﺷﺒﻪ ﻗﺎره ﻫﻨﺪ‬.۲۹
.R.N. Frye, The Golden Age of Persia, London: Butler & anner T Ltd. , 1989, p.236 .۳۰
http://www.webcitation.org/6Dxy2GXY) «‫ ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﺑﻪ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﯾﺮاﻧﯽ و ﻧﻘﺶ آن در ﺗﺒﻠﻮر ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ ﺑﻮﻣﯽ‬-‫ »و آﻧﭽﻪ ﻣﺎ دارﯾﻢ‬.۳۱
.۲۰۱۳ ‫ ژاﻧﻮﯾﻪ‬۲۶ ‫( در‬http://www.hanifworld.com/our-culture-prestige.htm) ‫ﻪ اﺻﻠﯽ‬ ٔ ‫ ﺑﺎﯾﮕﺎﻧﯽﺷﺪه از ﻧﺴﺨ‬.(n
‫ دﺳﺎﻣﺒﺮ‬:‫ ﺑﺎزدﯾﺪ‬.History of the Persian Language in the East (Central Asia) (http://richardfrye.org/Articles.html). by Richard N. Frye .۳۲
.۲۰۱۱
Kaye, Alan S. 2004. "Persian loanwords in English (http://journals.cambridge.org/action/displayAbstract?fromPage=online&aid=248 .۳۳
.015&fulltextType=RA&fileId=S0266078404004043)". English Today. 0 (4): 20-24
(/China Radio International(http://persian.cri.cn .۳۴
Why Study Persian? Modern Languages & Comparative Literature | Boston University (http://www.bu.edu/mlcl/home/why-study-per.۳۵
(/sian
Lazard, Gilbert 1975, “The Rise of the New Persian Language” in Frye, R. N. , The Cambridge History of Iran, Vol. 4, pp. 595-632, .۳۶
.Cambridge: Cambridge University Press
Ulrich Ammon, Norbert Dittmar, Klaus J. Mattheier, Peter Trudgill, "Sociolinguistics Hsk 3/3 Series Volume 3 of Sociolinguistics: An .۳۷
.International Handbook of the Science of Language and Society", W alter de Gruyter, 2006. 2nd edition. pg 1912
Bo Utas, "Semitic on Iranian", in "Linguistic convergence and areal diffusion: case studies from Iranian, Semitic and Turkic" editors .۳۸
(Éva Ágnes Csató, Bo Isaksson, Carina Jahani),Routledge, 2005. pg 71
."Skjærvø, Prods Oktor (2006). Encyclopædia Iranica,"Iran, vi. Iranian languages and scripts .۳۹
.(۵۸۴ ‫ ﺗﺎ‬۵۶۹ ‫ )از ﺻﻔﺤﻪ‬.۴۴ ‫ ﺷﻤﺎره‬- ۱۳۷۲ ‫ ﭘﺎﯾﯿﺰ‬،«‫ ﻣﺠﻠﻪ »اﯾﺮانﻧﺎﻣﻪ‬:‫ در‬.‫ رﯾﺸﻪﻫﺎی زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ادﺑﯽ‬:‫ ژﯾﻠﺒﺮ ﻻزار‬.۴۰
‫ اﻧﺘﺸﺎرات‬،‫ﻪ آرﻣﺎن ﺑﺨﺘﯿﺎری و دﯾﮕﺮان‬ ٔ ‫ ﺗﺮﺟﻤ‬،‫ زﯾﺮﻧﻈﺮ رودﯾﮕﺮ اﺷﻤﯿﺖ‬،‫ زﺑﺎنﻫﺎی اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎن و اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ‬:‫ ﺟﻠﺪ اول‬،‫ راﻫﻨﻤﺎی زﺑﺎنﻫﺎی اﯾﺮاﻧﯽ‬.۴۱
۱۳۸۲ ‫ زﻣﺴﺘﺎن‬،‫ ﭼﺎپ اول‬،‫ﻗﻘﻨﻮس‬
،‫ اﻧﺘﺸﺎرات ﻗﻘﻨﻮس‬،‫ﻪ آرﻣﺎن ﺑﺨﺘﯿﺎری و دﯾﮕﺮان‬ ٔ ‫ ﺗﺮﺟﻤ‬،‫ رودﯾﮕﺮ اﺷﻤﯿﺖ‬،‫ زﺑﺎنﻫﺎی اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎن و اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ‬:‫ ﺟﻠﺪ اول‬،‫ راﻫﻨﻤﺎی زﺑﺎنﻫﺎی اﯾﺮاﻧﯽ‬.۴۲
۱۱۰‫ ص‬،۱۳۸۲ ‫ زﻣﺴﺘﺎن‬،‫ﭼﺎپ اول‬
.Microsoft Encarta Encyclopedia 2002. 1993–2001 Microsoft Corporation.۴۳
Encyclopædia Britannica, 2006, Ultimate Reference Suite DVD Version: 2006.01.00.000000000, Persian Language.۴۴
Microsoft Encarta Encyclopedia 2002. 1993–2001 Microsoft Corporation. Encyclopædia Britannica, 2006, Ultimate Reference Suite .۴۵
DVD Version: 2006.01.00.000000000, Persian Language
۱۳۸۳ ،‫ ﭼﺎپ اول‬،‫ اﻧﺘﺸﺎرات ﻗﻘﻨﻮس‬،‫ﻪ آرﻣﺎن ﺑﺨﺘﯿﺎری و دﯾﮕﺮان‬ ٔ ‫ ﺗﺮﺟﻤ‬،‫ رودﯾﮕﺮ اﺷﻤﯿﺖ‬،‫ زﺑﺎنﻫﺎی اﯾﺮاﻧﯽ ﻧﻮ‬:‫ ﺟﻠﺪ دوم‬،‫ راﻫﻨﻤﺎی زﺑﺎنﻫﺎی اﯾﺮاﻧﯽ‬.۴۶
Pahlavi language." The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition. 2008. Encyclopedia.com. 21 Dec. 2009 .۴۷
۱۴ ‫ ص‬،۱۳۸۹ ،‫ ﭼﺎپ ﻫﻔﺘﻢ‬،‫ اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﻌﯿﻦ‬،‫ ژاﻟﻪ آﻣﻮزﮔﺎر و اﺣﻤﺪ ﺗﻔﻀﻠﯽ‬،‫ زﺑﺎن ﭘﻬﻠﻮی و دﺳﺘﻮر آن‬.۴۸
.۹۶۴۳۲۱۰۱۲X ‫ ﺷﺎﺑﮏ‬.۳۵ .۱۳۷۳ ،‫ ﺑﺎغ آﯾﻨﻪ‬.‫ ﻫﻮﯾّﺖ اﯾﺮاﻧﯽ و زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‬.‫ ﺷﺎﻫﺮخ‬،‫ ﻣﺴﮑﻮب‬.۴۹
.۹۶۴۴۴۵۲۷۳۹ ‫ ﺷﺎﺑﮏ‬.1 .۱۳۸۲ ،‫ ﺷﺮﮐﺖ اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤﯽ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬:‫ ﺗﻬﺮان‬.‫ اول‬.‫ ج‬.‫ ﺗﺎرﯾﺦ اﻟﻔﯽ‬.‫ آﺻﻒ ﺧﺎن ﻗﺰوﯾﻨﯽ‬،‫ ﻣﻼ اﺣﻤﺪ ﺗﺘﻮی‬.۵۰
http://www.aftabir.com/articles/view/art_culture/literature_verse/c5_1316857075p1. ) [۳] ‫ ﺗﺄﺛﯿﺮ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺮ زﺑﺎن و ادﺑﯿﺎت ﺷﺒﻪﻗﺎره ٔ ﻫﻨﺪ‬.۵۱
‫ آﻓﺘﺎب‬،(‫ﻫﻨﺪ‬-ٔ ‫ﻗﺎره‬-‫ﺷﺒﻪ‬-‫ادﺑﯿﺎت‬-‫و‬-‫زﺑﺎن‬-‫ﺑﺮ‬-‫ﻓﺎرﺳﯽ‬-‫زﺑﺎن‬-‫ﺗﺄﺛﯿﺮ‬/php
http://www.bbc.co.uk/persian/tajikista) ‫ ﺑﯽﺑﯽﺳﯽ ﻓﺎرﺳﯽ‬:‫ آﯾﺎ اﺗﺤﺎد ﺳﻪ ﮐﺸﻮر ﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎن ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ؟ در‬:‫ ﻣﺜﻠﺚ ﭘﺎرﺳﯽ‬:‫ ﻓﺨﺮاﻟﺪﯾﻦ‬،‫ ﺧﺎلﺑﯿﮏ‬.۵۲
.۲۰۱۱ ‫ دﺳﺎﻣﺒﺮ‬:‫ ﺑﺎزدﯾﺪ‬.(n/story/2005/08/050729_v-tajik-iran-afghanistan.shtml
http://tajikam.com/fa/index.php?option=com_content&task=view ) ‫ وﺿﻌﯿﺖ زﺑﺎن و ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ در ﺗﺎﺟﯿﮑﺴﺘﺎن در ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪﺟﺎن ﺷﮑﻮری‬.۵۳
(&id=53&Itemid=36
.۱۲۷‫ ص‬،‫ ﻧﺸﺮ اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‬،‫ ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮان از اﺳﻼم ﺗﺎ ﺳﻼﺟﻘﻪ‬.۵۴
ٔ ‫ ﺑﺎﯾﮕﺎﻧﯽﺷﺪه از ﻧﺴﺨ‬.‫ اﻧﺠﻤﻦ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‬.(‫)ﻓﺎرﺳﯽ‬http://www.webcitation.org/6Dxy2ZqXx)) «‫ﻣﻌﺎﯾﺐ ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬:‫ »دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺑﺎﻃﻨﯽ‬.۵۵
‫ﻪ‬
.۲۰۱۳ ‫ ژاﻧﻮﯾﻪ‬۲۶ ‫( در‬http://persianlanguage.ir/articles/persian_alphabet/319 ) ‫اﺻﻠﯽ‬
‫ﻪ اﺻﻠﯽ‬ ٔ ‫ ﺑﺎﯾﮕﺎﻧﯽﺷﺪه از ﻧﺴﺨ‬.(‫)ﻓﺎرﺳﯽ‬http://www.webcitation.org/6E0RaJ5YS)) «‫ »ﺳﺨﻨﺎن ﺑﺤﺚﺑﺮاﻧﮕﯿﺰ ﮐﻮروش ﺻﻔﻮی درﺑﺎره ٔ ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ‬.۵۶
.۲۰۱۳ ‫ ژاﻧﻮﯾﻪ‬۲۸ ‫( در‬http://www.bookcity.org/news-2812.aspx)
‫ﻪ اﺻﻠﯽ‬ ٔ ‫ ﺑﺎﯾﮕﺎﻧﯽﺷﺪه از ﻧﺴﺨ‬.‫ ﻫﻤﺸﻬﺮی آﻧﻼﯾﻦ‬.(‫)ﻓﺎرﺳﯽ‬http://www.webcitation.org/6Dxy40ztg) ) «‫ »ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺧﻂ ﻓﺎرﺳﯽ وﺳﻮﺳﻪ ﺑﺎﻃﻠﯽ اﺳﺖ‬.۵۷
.۲۰۱۳ ‫ ژاﻧﻮﯾﻪ‬۲۶ ‫( در‬http://www.hamshahrionline.ir/news-74507.aspx)
.(۳۳ ‫ﺻﻔﺤﻪ ﺗﺎ‬۲۸ ‫ )از‬.۱ ‫ ﺷﻤﺎره‬- ۱۳۸۰ ‫ ﺑﻬﺎر‬،‫ ﻣﺠﻠﻪ »ﻧﺸﺮ داﻧﺶ« ﺳﺎل ﻫﺠﺪﻫﻢ‬:‫ در‬.‫ ﺿﺮورت و ﻣﻮاﻧﻊ واژهﺳﺎزی‬:‫ ﺳﯿﺪ ﻋﻼءاﻟﺪﯾﻦ‬،‫ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ‬.۵۸
L. P. Elwell-Sutton: ARABIC LANGUAGE iii. Arabic influences in Persian literature. In: Encyclopaedia Iranica (http://www.iranicaonli .۵۹
ne.org/articles/arabic-iii), Vol. II, Fasc. 3, pp. 233-237. December 15,1986
.‫ ﻫﻤﺎن‬.۶۰
G. Lazard, “Les emprunts arabes dans la prose persane du Xe au XIIe siècle: aperçu statistique,” Revue de l’Ēcole nationale des .۶۱
(http://www.iranicaonline.org/articles/arabic-i) .‫ ﻧﮕﺎ‬.langues orientales 2, 1965, p.61
John R. Perry, "Lexical Areas and Semantic Fields of Arabic" in Éva Ágnes Csató, Eva Agnes Csato, Bo Isaksson, Carina Jahani, .۶۲
.Linguistic convergence and areal diffusion: case studies from Iranian, Semitic andurkic,Routledge,T 2005
‫‪ .۶۳‬ﻋﻠﻮی ﻣﻘﺪم‪ ،‬ﺳﯿﺪ ﻣﺤﻤﺪ‪ :‬زﺑﺎن و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‪» :‬وﺟﻮد ﭼﻨﺪ واژه ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﮔﺰﻧﺪی وارد ﻧﻤﯽﺳﺎزد«‪ .‬در‪ :‬ﻣﺠﻠﻪ »ﺣﺎﻓﻆ«‪ ،‬ﻧﯿﻤﻪ دوم‬
‫ﻣﺮداد ‪ - ۱۳۸۵‬ﺷﻤﺎره ‪) .۳۳‬از ﺻﻔﺤﻪ ‪ ۴۶‬ﺗﺎ ‪.(۴۹‬‬
‫‪.۶۴‬ﭼﺎﻟﺶ ﺑﺮ ﺳﺮ واژهﮔﺰﯾﻨﯽ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن در اﯾﺴﻨﺎ‪ .‬ﭼﺮا ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن را دﺳﺖ ﻣﯽاﻧﺪازد؟ )‪/http://www.isna.ir/fa/news/92042515199‬ﭼﺮا‪-‬ف‬
‫رﻫﻨﮕﺴﺘﺎن‪-‬زﺑﺎن‪-‬را‪-‬دﺳﺖ‪-‬ﻣﯽ‪-‬اﻧﺪازد(‪ .‬ﺗﺎرﯾﺦ اﻧﺘﺸﺎر‪ ۲۵ :‬ﺗﯿﺮ ‪.۹۲‬‬
‫ﻪ »ﻧﺸﺮ داﻧﺶ«‪ ،‬ﺳﺎل ﺑﯿﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺑﻬﺎر ‪ - ۱۳۸۲‬ﺷﻤﺎره ‪) .۱‬از ﺻﻔﺤﻪ ‪ ۲‬ﺗﺎ ‪.(۷‬‬‫‪ .۶۵‬ﻣﻌﺼﻮﻣﯽ ﻫﻤﺪاﻧﯽ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ‪ :‬واژهﮔﺰﯾﻨﯽ و اﺳﺘﻘﻼل زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‪ .‬ﻣﺠﻠ ٔ‬
‫‪ .۶۶‬رﺿﺎ ﺻﺎدﻗﯽ ﻣﻬﺮ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎی زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ در ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﺳﻤﯿﻨﺎر زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬زﺑﺎن ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪ ،‬ﻣﺮﮐﺰ ﻧﺸﺮ داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ‪.۱۳۷۲ ،‬‬
‫ﻪ رﺷﺪ آﻣﻮزش ﻓﯿﺰﯾﮏ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ۳۰‬و ‪ ،۳۱‬ﭘﺎﯾﯿﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪.۷۱‬‬ ‫‪ .۶۷‬ﺟﻌﻔﺮ ﻣﻬﺮداد‪ ،‬ﺗﻄﻮر زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ در آﻣﻮزش ﻓﯿﺰﯾﮏ‪ ،‬ﻓﺼﻞﻧﺎﻣ ٔ‬
‫‪(Persian Academy (http://www.persianacademy.ir/fa/words.aspx .۶۸‬‬
‫‪ .۶۹‬ﺣﺴﻦ ﮐﯿﺎﻧﻮش‪ ،‬واژهﻫﺎی ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن اﯾﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﺮوش‪.۱۳۸۱ ،‬‬
‫‪ .۷۰‬دارﯾﻮش آﺷﻮری‪ ،‬ﺑﺎزاﻧﺪﯾﺸﯽ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻮم‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻣﺮﮐﺰ‪.۱۳۸۲ ،‬‬
‫‪ .۷۱‬ﻣﺠﻠﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪.۵۶۷‬‬
‫‪ .۷۲‬ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‪ :‬ﻫﻢاﻧﺪﯾﺸﯽ اﻧﺠﻤﻦﻫﺎی ﻋﻠﻤﯽ و ﺑﺮونﺳﭙﺎری واژهﮔﺰﯾﻨﯽ )‪ http://www.persianacademy.ir/fa/X090990.aspx). ۱۲‬آذر‬
‫‪.۱۳۹۰‬‬
‫‪ .۷۳‬ﺧﺒﺮﮔﺰاری اﯾﺴﻨﺎ‪ :‬داﻧﺸﺠﻮﯾﺎﻧﯽ ﮐﻪ واژهﮔﺰﯾﻦ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ )‪/http://www.isna.ir/fa/news/94020603119‬داﻧﺸﺠﻮﯾﺎﻧﯽ‪-‬ﮐﻪ‪-‬واژه‪-‬ﮔﺰﯾﻦ‪-‬ﻣﯽ‪-‬ﺷﻮﻧﺪ(‪ .‬ﯾﮑﺸﻨﺒﻪ‬
‫‪ ۶‬اردﯾﺒﻬﺸﺖ ‪.۱۳۹۴‬‬
‫‪ .۷۴‬ﻣﺎﻫﻮﺗﯿﺎن‪ ،‬ﺷﻬﺮزاد‪ :‬دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ردهﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻬﺪی ﺳﻤﺎﺋﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ ،۱۳۸۲‬ﭼﺎپ دوم‪.‬‬
‫‪ .۷۵‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻓﻌﻞﻫﺎی ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﺎی آﻧﻬﺎ ﮔﺮدآوری ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺸﯿﺮ ﺣﺴﯿﻦ‪ :‬ﺑﺨﺶ ﯾﮏ و ﺑﺨﺶ دوم‪ -‬داﻧﺸﮑﺪه ﺗﻬﺮان ‪http://www.archive.org/downl) [۴] -‬‬
‫‪(oad/AListOfPersianVerbs/bashiri1.pdf) [۵] (http://azargoshnasp.com/languages/Persian/bashiri1.pdf‬‬
‫‪ .۷۶‬زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ‪ 3‬رﺷﺘﻪ ادﺑﯿﺎت و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬ص‪72‬‬
‫‪ .۷۷‬ﮐﻤﺎﻟﯽﭘﻨﺎه )ﭘﺰش(‪ ،‬ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ‪ :‬ﺗﺄﻣﻠﯽ در واج‪ .‬در‪ :‬ﻣﺠﻠﻪ »رﺷﺪ آﻣﻮزش زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ«‪ ،‬ﭘﺎﯾﯿﺰ ‪ - ۱۳۸۲‬ﺷﻤﺎره ٔ ‪) .۶۷‬ﺻﺺ ‪.(۶۰–۵۸‬‬
‫‪ .۷۸‬زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ‪ ،3‬رﺷﺘﻪ ادﺑﯿﺎت و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ .‬ص‪8‬‬
‫‪ http://de.wikipedia.org/wiki/Persische_Sprache.۷۹‬وﯾﮑﯽﭘﺪﯾﺎ آﻟﻤﺎﻧﯽ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﻪ آرﻣﺎن ﺑﺨﺘﯿﺎری و دﯾﮕﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻗﻘﻨﻮس‪،‬‬ ‫‪ .۱‬راﻫﻨﻤﺎی زﺑﺎنﻫﺎی اﯾﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ :‬زﺑﺎنﻫﺎی اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎن و اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ‪ ،‬رودﯾﮕﺮ اﺷﻤﯿﺖ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤ ٔ‬
‫ﭼﺎپ اول‪ ،‬زﻣﺴﺘﺎن ‪۱۳۸۲‬‬
‫‪.Microsoft Encarta Encyclopedia 2002. 1993–2001 Microsoft Corporation‬‬ ‫‪.۲‬‬
‫‪Encyclopædia Britannica 2006 Ultimate Reference Suite DVD eVrsion: 2006.01.00.000000000, Persian Language.۳‬‬
‫ﻪ آرﻣﺎن ﺑﺨﺘﯿﺎری و دﯾﮕﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻗﻘﻨﻮس‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪۱۳۸۳ ،‬‬ ‫‪ .۴‬راﻫﻨﻤﺎی زﺑﺎنﻫﺎی اﯾﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم‪ :‬زﺑﺎنﻫﺎی اﯾﺮاﻧﯽ ﻧﻮ‪ ،‬رودﯾﮕﺮ اﺷﻤﯿﺖ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤ ٔ‬
‫‪Lazard, The Rise of The New Persian Language, CHI IV‬‬ ‫‪, Cambridge 1975, 592–632 and۶۹۲–۶۹۶ .۵‬‬
‫‪Lazard, Pahavi, parsi, dari: Les langues de l'Iran d'apres Ibn al-Muqaffa, in Iran and Islam, in memory of the late Vladimir Minorski, Edinburgh 1971, 361– .۶‬‬
‫‪.391‬‬
‫‪Rodríguez Vargas, Joaquín: Gramática general del persa moderno, Almuzara, 2011, Córdoba (Spain), ISBN 978-84-92924-53-0 .۷‬‬
‫)ﺑﻪ اﺳﭙﺎﻧﯿﻮﻟﯽ(‬

‫ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﯿﺮون‬
‫در وﯾﮑﯽاﻧﺒﺎر ﭘﺮوﻧﺪهﻫﺎﯾﯽ‬ ‫ﺗﺎرﻧﻤﺎی ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫درﺑﺎره ٔ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﻮﺟﻮد‬ ‫ﻣﺮﺟﻊ دادﮔﺎن زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﭘﯿﮑﺮهﻫﺎی ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﭘﺮدازش راﯾﺎﻧﻪای زﺑﺎن و‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت زﺑﺎنﺷﻨﺎﺧﺘﯽ‬
‫ﺟﺴﺘﺠﻮ در واژهﻫﺎی ﻣﺼﻮّب ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از ﮔﻔﺘﺎوردﻫﺎی‬ ‫ﺗﺎرﻧﻤﺎی زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ در‬ ‫اﻫﻤﯿﺖ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ در ﻋﺼﺮ دﻫﮑﺪه ٔ ﺟﻬﺎﻧﯽ ]‪[۷‬‬
‫وﯾﮑﯽﮔﻔﺘﺎورد ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮐﻠﻤﺎت ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﻌﺮب در ﻗﺮآن‬
‫دﮐﺘﺮ ﻋﺠﻢ ﺗﺄﺛﯿﺮ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺮ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﻌﻞﻫﺎی ﺟﻌﻠﯽ )ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪ( در ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ و ﻓﺎرﺳﯽ دری ‪ -‬ﯾﺪاﻟﻠﻪ ﻣﻨﺼﻮری‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮﻫﺎی ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ و ﺗﺮﮐﯽ در آﺳﯿﺎی ﻣﯿﺎﻧﻪ و اﯾﺮان‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﮔﺬﺷﺘﻪ و آﯾﻨﺪه ٔ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ‪ -‬ﻣﺤﻤﺪ ﺣﯿﺪری ﻣﻼﯾﺮی و دارﯾﻮش آﺷﻮری در ﯾﻮﺗﯿﻮب‬

‫ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از »‪&oldid=21762883‬زﺑﺎن_ﻓﺎرﺳﯽ=‪«https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title‬‬

‫اﯾﻦ ﺻﻔﺤﻪ آﺧﺮﯾﻦﺑﺎر در ‪ ۹‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ ۲۰۱۷‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ ۱۵:۴۶‬وﯾﺮاﯾﺶ ﺷﺪهاﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ ﺗﺤﺖ ﻣﺠﻮز‪ Creative Commons Attribution/Share-Alike‬در دﺳﺘﺮس اﺳﺖ؛ ﺑﺮای ﺟﺰﺋﯿﺎت ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺮاﯾﻂ اﺳﺘﻔﺎده را ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤ ٔ‬
‫وﯾﮑﯽﭘﺪﯾﺎ® ﻋﻼﻣﺘﯽ ﺗﺠﺎری ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻏﯿﺮاﻧﺘﻔﺎﻋﯽ ﺑﻨﯿﺎد وﯾﮑﯽﻣﺪﯾﺎ اﺳﺖ‪.‬‬