Professional Documents
Culture Documents
[1]
tm parijnamayo vivdo
hy astti nstti bhidtma-niha |
vyarthopi naivoparameta pus
matta parvtta-dhiy svalokt || [BhP 11.22.34] iti |
[page 2]
tad etad dvaya yadyapi prvatra siddhopadea eva abhipretam asti, yath tava
ghe nidhir asti iti rutv kacid daridras tad-artha prayatate labhate ca tam iti |
tadvat tathpi tac-chaithilya-nirsya punas tad-upadea | tad eva tn prati
andi-siddha-taj-jna-sasargbhva-maya-tad-vaimukhydika dukha-hetu
vadan vydhi-nidna-vaipartya-maya-cikits-nibha tat-smmukhydikam
upadiati |
[2]
ki ca
[3]
yathha dvviaty sa vai ity-din ato vai kavaya ity antena granthena
[4]
tata ca yasysti bhaktir bhagavaty akican sarvair guais tatra samsate sur
[BhP 5.18.12] ity-dy-anusrea bhagavat-svarpdi-jna tatonyatra vairgya
ca tad-anugmyeva syd ity ha --
[5-6]
tatra yad anye manyante dharmasyrtha phala, tasya kmas tasya cendriya-prts
tat-prte ca punar api dharmdi-parampareti tac cnyathaivety ha dvbhy --
[7]
[8]
[page 6]
ata pumbhir dvija-reh varrama-vibhgaa |
svanuhitasya dharmasya sasiddhir hari-toaam || [BhP 1.2.13]
[9]
ki tat tad-graheety ha --
[11]
[12]
tata ca,
[page 7]
[13]
tata ca,
[14]
[15]
[17]
[18]
[19]
nanv anyn bhairavdn devn api kecid bhajanto dyante | satya yatas te
sakm | kintu mumukavopy anyn na bhajante | kim uta tad-bhaktiyika-
pururth ity ha
[20]
[21]
(page 9)
k ca vsudeva-paras ttparya-gocaro ye te | nanu ved makha-par dyante
ity akya tepi tad-rdhanrthatvt tat-par evety uktam | yog yoga-stri |
tem apy sana-prymdi-kriy-paratvam akya tsm api tat-prpty-
upyatvt tat-paratvam uktam | jna jna-stram |
[22]
[23]
jugupsita dharma-ktenusata
svabhva-raktasya mahn vyatikrama || [BhP 1.5.15]
ity-dikam uktvha
[24]
nigamayati
[26]
sa sarva-dh-vtty-anubhta-sarva
tm yath svapna-janekitaika |
ta satyam nanda-nidhi bhajeta
nnyatra sajjed yata tma-pta || [BhP 2.1.39]
atra svadh-vttibhi payann eva sarve dh-vttibhir api sarva payatty eva
tathoktam | sa aikata ity atra sarva-dh-vtti-se prvam api tac-chravat |
tath svapna-dehnm vara-kartkatvepi jva-kartka-prakalpana-kathana tat-
sakalpa-dvraivevara karotty apekym uktam | ya sarva-dhty anuktatvt
satya bhajeteti yojayitavyasya kartur vidyamnatvd ayam evrtha | sa
tathbhto dnta tm svapna-dra jvo yath svapna-gatn sarve
jann tad-upalakitn vastn ca eka eva kit bhavatti tadvat | atra tam
ity anena sa aikateti [AitU 1.1.2] svbhvik jna-bala-kriy ca iti [vetU 6.8],
ruti-prasiddha-parnapeka-jndi-siddhes tath sandhye sir ha hi [Vs 3.2.1],
mymtra tu krtsnyennabhivyakta-svarpatvd [Vs 3.2.3] iti nyya-prptena
svapnasypi karttvena jgrad-dimaya-jagat-karttvasya pratva-prpte
vailakaya darita satydi-dvayena parama-pururthatva ceti jeyam |
[27]
etad-anantardhyyepi tathaivha
[28]
anantara ca sthira sukha csanam sthito yatir yad jihsur [BhP 2.2.15] ity-
din, yadi praysyan npa pramehya vaihyasnm uta yad vihram ity [BhP
2.2.22] din ca, kramea sadyomukti-krama-mukty-upyau jna-yogv uktv
tatopi rehatva bhakti-yoga-hetu-bhagavad-arpita-karmaa evoktv skd
bhakti-yogasya kaimutyam evntam | yath --
[29]
bhagavn brahm | kastha nirvikra ekgra-citta sann ity artha | tris trn
vrn krtsnyena skalyena brahma vedam anvkya vicrya yata tmani harau ratir
bhavet tad eva bhakti-yogkhya vastu manaydhyavasyat nicitavn | atrpy
upasahrnurodhena tma-abdasya hari-vcakat | nirukta ca tatvc ca
mttvd tm hi paramo harir iti | athav bhagavn sva-praka-srvajydi-gua
paramevaropi sarvavedbhidheya-srkaraa-llrtham anvkya tatra stra-
vidantarm kaam anuktya ananta-vaikuha-vaibhavdimaynm ananta-
virica-phya-bhedn vedn tathekaa ca tenaiva sambhavatty ha
kastha eka-rpatayaiva klavypti | ataevokta svayam eva
[30]
[31]
(page 13)
tad ukta r-kapilena r-kardama prati | na vai jtu maiva syt prajdhyaka
mad-arhaam iti [BhP 6.21.24] |
[32]
ki ca --
1
Not found.
etvn eva yajatm iha nireyasodaya |
bhagavaty acalo bhvo yad bhgavata-sagata || [BhP 2.3.11]
[33]
[34]
na mehanti na maithuna kurvanti | tam api narkra pau matvha apare iti |
[35]
tad evha
bile batorukrama-vikramn ye
na vata kara-pue narasya |
jihvsat drdurikeva sta
na copagyaty urugya-gth || [BhP 2.3.20]
k ca
tatr atu prathamedhyye krtaa-ravadibhi |
sthavihe bhagavad-rpe manaso dhraocyate ||
dvitye tu tata sthla-dhrato jita mana |
sarva-skii savae viau dhryam itryate ||
ttye viu-bhaktes tu vaiiya vato mune |
bhaty-udrekea tat-karma-ravadara ryate || ity e ||
[41]
r-brahma-nrada-savdepi
[43]
[44]
tatrjnaja-deva-stuti-dvraivottaram
tathpare ctma-samdhi-yoga-
balena jitv prakti balihm |
tvm eva dhr purua vianti
te rama syn na tu sevay te || [BhP 3.5.45-46]
[45]
|| 3.8 || r-maitreya || 45 ||
[46-47]
r-kpileyepi yathha --
bhakti-yogena ravadin mayy arpita sat mana sthira bhavatti yad etvn
eva | atrsmin ity anennyasmis tu etvatopy adhiko nstti vyajyate ||
r-kumropadeepi jnopadenantaram
yat-pda-pakaja-pala-vilsa-bhakty
karmaya grathitam udgrathayanti santa |
tadvan na rikta-matayo yatayopi ruddha-
sroto-gas tam araa bhaja vsudevam ||
[49]
tenaiva dvrktena ||
[50]
r-rudra-gtepi
ki ca
[53]
aho n-janmkhila-janma-obhana
ki janmabhis tv aparair apy amumin
na yad dhkea-yaa-kttman
mahtman va pracura samgama || [BhP 5.13.21]
na hy adbhuta tvac-carabja-reubhir
hathaso bhaktir adhokajemal |
mauhrtikd yasya samgamc ca me
dustarka-mlopahatoviveka || [BhP 5.13.21]
spaam |
[54]
[55]
[56]
agre ca
[58]
varramcra-kathanrambhe naramtra-dharma-kathanepi
[59-60]
[61]
tad-arthaki tni janmni karmi crtho ye tni nmni | etny api skalyena
jtum aakynty akyha yni loke gtni prasiddhni, tni van gya ca
vicaret | asago nispha ||
[62]
nanu phalasya rutatvt karmai kte phala bhaved eva | na, rocanrtheti
karmai rucy-utpdanrth agada-pne khaalaukdivat | tata ca (page 22)
karmbhirucy vedrtha samyag vicrayati | atha ca -- yo v etad akaram
aviditv grgy asml lokt praiti sa kpaa [Bhad 3.8.10] ity anenbrahmajasya
kpaat, tam eta vednuvacanena bhma vividianti brahmacaryea [Bhad
4.4.22] ity din yajdn jna-eat cvadhrya nikmeu karmasu
pravartate | tata svarga-kmo yajeta ity dibhi kmitasyaiva svargde
phalatvenvagamd akmitosau na bhavatti naikarmya-siddhi svata eva
bhavatti sthite kim uta rmad-varrpaena tat-prasde satty artha |
[63]
anya-deva-di-paritygrthas tathopasahra ca |
tmna paramtmnam ||
[64]
agre ca vyatirekamukhena
ity-etat-pranottaram
mukha-bhru-pdebhya puruasyramai saha |
catvro jajire var guair viprdaya pthak ||
ya eva purua skd tma-prabhavam varam |
na bhajanty avajnanti sthnd bhra patanty adha || [BhP 11.5.2-3]
[65]
[66]
r-bhagavad-uddhava-savdepi
[67]
agre ca jna-yogasya kevalaysdhyatva bhakti-yogasya tu sukha-sdhyatvam
nugikatay jna-janakatva svayam api pururthatva ceti | yath
[68-69]
2
vta-vsan ye munayo or aya |
g dugdha-dohm asat ca bhry
deha pardhnam asat-praj ca |
vitta tvat-trthktam aga vca
hn may rakati dukha-dukh || [BhP 11.11.19]
[70]
jijsay baddho mukta iti vykhy guato me na vastuta [BhP 11.11.1] ity-di-
prvokta-prakraka-vicrea | tmani uddha-jve | nntva devatva-
manuyatvdi-bhedam apohya | eva mal-lldi-ravaena mano mayi brahmkre
sarvage arpya dhrayitv uprameta |
[71]
[72]
[73-74]
[75]
agre ca bhakti-yogasyaiva prk-siddhat, skt r-bhagavat-pravartitat svayam
eva mukhyat | parem arvcnat yath-rucinnajana-pravartitat tucchat ceti |
yath, rmad-uddhava uvca --
[76]
[77-80]
k ca nanu brahma-vid pnoti param [TaittU 2.1.1] tam eva viditvtimtyum eti
[vetU 6.15] ity di-rutibhyo jnd evvidy-nivtty tvat-prptir avagamyate
kuto bhakti-yogenety ucyate | atrha yath yateti | tm citta parimjyate odyate
mat-puya-gthn ravaair abhidhnai ca | bhakta-revvntara-vypro
jna na pthag ity artham | ity e |
[81-83]
jnbhysndara vidhatte --
[85]
ante ca
|| 11.29 || 85 ||
[86]
ity upakramya, etat kathita tta yad tm pavn npa [BhP 1.19.5] harer
vivtmana ce ki bhya rotum icchasi [BhP 12.5.14] ity upasahrepi |
tda-mahimatvena prvokta-ll-kath-ravaasyaiva prdhnyt ata
upakramopasahra-nirdiatvt ravaopalakita-bhakter evtrpi prdhnyam |
yas tu tan-madhye tva tu rjan mariyati [BhP 12.5.2] ity din jnopadea sa
ca tasya y prg avagat bhakti-nihy eva svaya darayiyamatvt | tatra
prcn tan-nih yath prathame kghri-sevm adhimanyamna [BhP
1.19.5] iti | dadhyau mukundghrim ananya-bhva [BhP 1.19.7] ity di tan-
nihataiva | tad-bhaya-paritygo yath tad-vkye (page 29)
ity din tatas tatra keava avahita ktvadhna tma-bhvam tmano bhaktim |
astu tvad ysa-(page 30) sdhya jnam | hi yasmd anysa-sdhyt krtand
evety artha | dvitya-skandhepi na hy atonya iva panth [BhP 2.2.33] ity
din evam etan nigaditam [BhP 2.3.1] ity antena granthena nngavn uddha-
bhakti-yoga eva tatrottaratvena paryavasita | tatrpi pibanti ye bhagavata [BhP
2.2.37] ity din ll-kath-ravaa eva parama-paryavasna dyate | tasmt
sdhkta tva tu rjan mariyeti ity dika tad-bhakti-nih-prakaanrtham
eveti | yatho bhaktv eva tad-upadeasya ttparyam |
|| 12.4 || r-uka || 86 ||
[87-91]
r-stopadentepi pacabhi
avismti ka-padravindayo
kioty abhadri ca a tanoti ca |
sattvasya uddhi param ca bhakti
jna ca vijna-virga-yuktam || [BhP 12.12.54]
spaam | tath
[93]
tath ca --
|| 6.1 || r-uka || 93 ||
[94]
[95]
dna-vrta-tapo-homa- japa-svdhyya-sayamai |
reyobhir vividhai cnyai ke bhaktir hi sdhyate || [BhP 10.47.21]
dndibhi r-ka-santorther iti jeyam | taj janma tni karmi tad-yus tan-
mana [BhP 4.31.7] ity di | bhan-nradye (1.39.51)
agastya-sahitym
vratopavsa-niyama-janma-koypy anuhitai |
yajai ca vividhai samyag bhaktir bhavati mdhave || iti |
etad eva vyatirekeokta dharma svanuhita pusm [BhP 1.2.8] ity dau |
yaa riym eva [BhP 12.12.4] ity dau ca |
[96]
he bhman, iha loke prva bahavo yoginopi santo yogair jnam aprpya pact
tvayi arpiteh laukiky appi ce | tathrpitni yni nijni karmi tair labdhay
kath-rucir-rpay, puna ca (page 33) kathopantay tvat-sampa prpitay
bhaktyaivjas sukhena vibhudhytma-tattvam rabhya r-bhagavat-tattva-
paryantam anubhya tava parmantarag gati prpt | r-gtopaniatsu ca
aha sarvasya prabhavo matta [Gt 10.8] ity dibhi uddh bhaktim
upadiyha --
[97]
yny anyni sarvi tatra pururtha-sdhanny ucyante tny api tathaiva bhakti-
mlny eva | yath
ataeva moka-dharme
y vai sdhana-sampatti pururtha-catuaye |
tay vin tad pnoti naro nryaraya || iti |
[99]
atha vyatireke karmndareha | tatra karmaa phala-prptv anicayavattva
dukha-rpatva ca bhaktes tu tasym vayakatva, sdhaka-daym api
sukha-rpatva cety hu
tad eva bhakti vin karmdibhir asmka dukham evsd iti vyatirekatvam
atra gamyate | tad ukta yaa-riym eva parirama para [BhP 12.12.40] ity
di | ato vai kavayo nityam [BhP 1.2.22] ity di ca | brahma-vaivarte ca iva prati
r-viu-vkyam
[100]
tath tyakt svadharma [BhP 1.5.17] ity dikam anusandheyam | eva mah-
vitta-mahysdi-sdhyena karmdin tuccha svargdi-phala svalpysa-
svalpa-vittdi-sdhyay bhakty (page 35) tad-bhsena ca parama-mahat-phala
tatra tatrnusandhya bhaktv eva stra-ttparya parylocanyam | tasmt tat-
tac-chstrm api bhakti-vidheya-tad-anuvdena pravttatvn na vaiphalyam ity
api jeyam | ki ca --
manye dhanbhijana-rpa-tapa-rutaujas-
teja-prabhva-bala-paurua-buddhi-yog || [BhP 7.9.9]
ity dau prvokt ye dhandayo dvia dvdaa-gus tair yuktd viprd api
vapaca variha manye | yad v sanat-sujtokt dvdaa dharmdayo gu
draavy
dharma ca satya ca damas tapa ca
vimatsara hrs titiknasy |
yaja ca dna ca dhti ruta ca
vratni vai dvdaa brhmaasya || iti |
sknde r-nrada-vkyam
kulcra-vihnopi dha-bhaktir jitendriya |
praasta sarva-lokn na tv adaa-vidyaka |
bhakti-hno dvija nta saj-jti-dharmikas tath ||
k-khae ca
brhmaa katriyo vaiya dro v yadi vetara |
viu-bhakti-samyukto jeya sarvottamottama ||
bhan-nradye --
viu-bhakti-vihn ye cal parikrtit |
cal api vai reh hari-bhakti-parya || [NrP 1.37.12]
nradye ca
vapaco'pi mah-pla vior bhakto dvijdhika |
viu-bhakti-vihno yo dvijti vapacdhama || [NrP 1.33.41] iti |
atra mla-padye sa kula puntty ukte sva puntti sutarm eva siddham |
yathokta
kirta-hndhra-pulinda-pulka
bhra-umbh yavan khasdaya |
yenye ca pp yad-aprayray
udhyanti tasmai prabhaviave nama || [BhP 2.4.18] iti |
[101]
[102]
yogndareha --
utthita viaybhimukham ||
[103]
tath
yamdibhir yoga-pathai kma-lobha-hato muhu |
mukunda-sevay yadvat tathtmddh na myati || [BhP 1.6.36]
(page 37) ata sutarm eva na sdhayati m yoga [BhP 11.14.20] ity-dikam iti
bhva |
[104]
r arjuna uvca --
eva satatayukt ye bhakts tv paryupsate |
ye cpy akaram avyakta te ke yogavittam ||
r-bhagavn uvca --
mayy veya mano ye m nityayukt upsate |
raddhay parayopets te me yuktatam mat ||
ye tv akaram anirdeyam avyakta paryupsate |
sarvatragam acintya ca kastham acala dhruvam ||
saniyamyendriyagrma sarvatra samabuddhaya |
te prpnuvanti mm eva sarvabhtahite rat ||
kleodhikataras tem avyaktsaktacetasm |
avyakt hi gatir dukha dehavadbhir avpyate || [Gt 12.1-5]
udapsya iad apy aktv sthne nivsa eva sthit api yadcchay sagatai sadbhir
mukharit svata eva nitya prakait bhavadya-vrt tat svata eva ruti-
gat ravaa prpt tanuv-manobhir namanta sannidhi-mtrea kurvanto
ye jvanti kevala yadyapi nnyat kurvanti tai pryaas tri-lokym anyair ajitopi
tva jitosi vaktosi | ataevokta r-nsiha-pure
vastutas tu
reya-sti bhaktim udasya te vibho
kliyanti ye kevela-bodha-labdhaye |
tem asau kleala eva iyate
nnyad yath sthla-tuvaghtinm || [BhP 10.14.4]
atra vibho itivat kevala-uddha ity api sambodhanam | asau dyamna kleala
sannysdny eveti ca jeyam | r-gtsu ca r-bhagavn uvca amnitvam
adambhitvam [Gt 13.7] ity-dika jna-yoga-mrgam upakramya, madhye
tattva-jnrtha-daranam [Gt 13.11] iti sampyha -- etaj jnam iti proktam
ajna yad atonyath [Gt 13.11] iti | tato bhakti-yoga vin jna na
bhavatty artha | tatonetpy ukta mad-bhakta etad vijya mad-
bhvyopapadyate [Gt 13.18] iti | anyatra ca
[106]
rayntara-svtantryndareha
avismita ta paripra-kma
svenaiva lbhena sama prantam |
vinopasarpaty apara hi blia
va-lgulentititarti sindhum || [BhP 6.9.22]
sknde r-brahma-nrada-savde
vsudeva parityajya yonya devam upsate |
sva-mtara parityajya vapac vandate hi sa ||
tathaivnyatra ca
vsudeva parityajya yonya devam upsate |
tyaktvmta sa mhtm bhukte halhala viam ||
mahbhrate
yas tu viu parityajya mohd anyam upsate |
sa hema-rim utsjya pu-ri jighkati || iti |
(page 39)
ataevokta r-satyavratena
na yat-prasdyuta-bhga-leam
anye na dev guravo jan svayam |
kartu samet prabhavanti pusas
tam vara vai araa prapadye || iti |
gautamye ca
gopla pjayed yas tu nindayed anya-devatm |
astu tvat paro dharma prva-dharmopi nayati || [GautamyaT 33.84] iti |
yath cokta
viv-arcy il-dhr guruu nara-matir vaiave jti-buddhir
vior v vaiavn kali-mala-mathane pda-trthembu-buddhi |
r-vior nmni mantre sakala-kalua-he abda-smnya-buddhir
viau sarvevaree tad-itara-sama-dhr yasya v nrak sa || [Pv 114] iti |
(page 44)
ki ca
aham uccvacair dravyai kriyayotpannaynaghe |
naiva tuyercitorcy bhta-grmvamnina || [BhP 3.29.24]
pratihitrc na tyjy
yvaj-jva samarcayet |
vara pra-parityga
iraso vpi kartanam || iti r-hayara-pacartra-virodht |
[107]
tath --
ka paitas tvad apara araa samyd
bhakta-priyd ta-gira suhda kta-jt |
sarvn dadti suhdo bhajatobhikmn
tmanam apy upacaypacayau na yasya || [BhP 10.48.26]
[108]
tad-abhakta-mtrndareha
[109]
tath --
yasysti bhaktir bhagavaty akican
sarvair guais tatra samsate sur |
harv abhaktasya kuto mahad-gu
manorathensati dhvato bahi || [BhP 5.18.12]
[110]
[111]
tad eva r-bhagavad-ukter eva sarvordhvam abhidheyatva sthitam
atra yoginm api sarvem iti ca pacamy artha eva ah, tapasvibhya ity din
tathaivopakramd bhajata sarvdhikya eva vikhytasya | sarva-abdotra devam
evpare yaja yogina paryupsate [Gt 4.25] ity din prva-prvokta na
sarvn upyino ghtti jeyam |
tath ca mahbhrate --
mtvat parirakanta si-sahra-krakam |
yo nrcayati devea pta vidyd brahma-ghtakam || ity di |
r-gtopaniatsu
na m duktino mh prapadyante nardham |
myaypahtajn sura bhvam rit || [Gt 7.15] (page 48)
ity di |
gneye viu-dharme ca
dvividho bhta-sargoya daiva sura eva ca |
viu-bhakti-paro daiva suaras tad-viparyaya ||
tath grue
anta gatopi vedn sarva-strrtha-vedy api |
yo na sarvevare bhaktas ta vidyt purudhamam || [GarP 1.231.17]
bhan-nradye --
hari-pj-vihn ca veda-vidveias tath |
go-dvija-dvea-nirat rkas parikrtit || [NrP 1.37.5] iti |
apara ca --
yenyeravindka vimukta-mninas
tvayy asta-bhvd aviuddha-buddhaya |
ruhya kcchrea para pada tata
patanty adhondta-yumad-aghraya || [BhP 10.2.32] iti |
prathamatas tvat tvayy asta-bhvd aviuddha-buddhaya |
dharma satya-dayopeto
vidy v tapasnvit |
mad-bhaktypetam tmna
na samyak prapunti hi || [BhP 11.14.22] ity-dy-ukte |
ataeva tatraiva
jvan-mukt prapadyante kvacit sasra-vsanm |
yogino vai no lipyante karmabhir bhagavat-par || iti |
[112]
(page 49)
prema-kta-karmaya-nidhnantaram api bhakti ryate
tathaivha
yac-chauca-nista-sarit-pravarodakena
trthena mrdhny adhiktena iva ivobht | [BhP 3.28.22] iti | spaam |
[114]
tata krama-prptatvena
klena na pralaye vya veda-sajit |
maydau brahmae prokt dharmo yasy mad-tmaka || [BhP 11.14.3]
tatrpy anvayena yath bhagavan brahma krtsnyena trir anvkya manay [BhP
2.2.34] ity di | tath pdme sknde ca
loya sarva-stri vicrya ca puna puna |
idam eka sanipanna dhyeyo nryaa sad || (page 51) iti |
grue -
ka-paki-mg ca harau sannyasta-cetasm |
rdhvam eva gati manye ki punar jnin nm || [GarP 1.234.31]
virakte rgii ca
bdhyamnopi mad-bhakto viayair ajitendriya |
prya pragalbhay bhakty viayair nbhibhyate || [BhP 11.14.17] iti |
bhakty-asiddhe bhakti-siddhe ca
kecit kevalay bhakty vsudeva-parya |
agha dhunvanti krtsnyena nhram iva bhskara || [BhP 6.10.15] iti |
na calati bhagavat-padravindl
lava-nimirdham api sa vaiavgrya || [BhP 11.2.51] iti |
bhagavat-pradat prpte
mat-sevay pratta te slokydi-catuayam |
necchanti sevay pr kutonyat kla-viplutam || [BhP 9.4.67] iti |
nitya-prade
vpu vidruma-tasv amalmtpsu
preynvit nija-vane tulasbhir am |
abhyarcat svalakam unnasam kya vaktram
uccheita bhagavatety amatga yac-chr || [BhP 3.15.22]
sarveu yugeu --
kte yad dhyyato viu trety yajato makhai |
dvpare paricaryy kalau tad dhari-krtant || [BhP 12.3.52] iti |
ki bahun
s hnis tan mahac chidra sa moha sa ca vibhrama |
yan-muhrta kaa vpi vsudevo na cintyate || iti vaiave |
na yatra vaikuha-kath-sudhpag
na sdhavo bhgavats tadray |
na yatra yajea-makh mahotsav
surea-lokopi na vai sa sevyatm || [BhP 5.19.24]
slokya-sri-slokya- [BhP 3.29.11] ity di, no dna no tapo nejy [BhP 7.7.44]
ity di | naikarmyam apy acyuta-bhva-varjitam [BhP 1.5.12] ity di | ntyantika
vigaayanty api te [BhP 3.15.48] ity di ca |
atha sad sarvatra yad upapadyate [BhP 2.9.35] ity di yojanikrtho yugapad yath
tasmt sarvtman rjan hari sarvatra sarvad [BhP 2.2.36] ity di | anvaya-
vyatirekbhy sad sarvatra yad upapadyate ity di | yath --
n jvn iti ngati vivicya kavaya [BhP 10.87.16] itivat | etad ukta
bhavati yat karma tat sannysa-bhoga-arra-prpty-avadhi yoga siddhy-avadhi
| skhyam tma-jnvadhi | jna mokvadhi | tath tath tat-tad-
yogyatdikni ca sarvi | eva teu karmdiu strdi-vyabhicrit jey | hari-
bhaktes tu anvaya-vyaktirekbhy sad sarvatra tat-tan-mahimabhir
upapannatvt tath-bhtasya rahasyasygatva yuiktam | yato rahasygatvena
ca jna-rprthntarcchannatayaivedam uktam iti |
[116]
ante ca
vid vidum |
[118]
[119]
spaam |
[120]
[121]
bhan-nradye ca --
avamedha-sahasr sahasra ya karoti vai |
na tat phalam avpnoti mad-bhaktair yad avpyate || iti |
aubhaghnatvam api sadhrcno hy aya loke panth [BhP 6.1.15] ity dau
daritam | k ca ato na jna-mrga ivsahyat-nimitta bhaya npi karma-
mrgavan-matsardi-yuktebhyo bhayam iti bhva ity e |
r-viu-pure
smte sakala-kalya-bhjana yatra jyate |
purua tam aja nitya vrajmi araa harim || [ViP 5.17.17]
sarvntarya-nivrakatvam hu
[122]
[123]
dua-jvdi-bhaya-nivrakatvam ha
[124]
tath
[125]
pdma-ptla-khaa-stha-vaikhya-mhtmye ca
yadya harir ity avaenpi pumn nrhati ytanrtham [BhP 6.2.15] ity dau
ligdi-pratyaya-virahepi ppravia-bhgo yad gneyka-plo bhavati ity
divad vidhitvam asti |
ity dau skd vidhitva-ravaam apy asti | tasmd iti hetur-nirdea ckarae
doa krokaroti | tathpi vidhi-spekeya na bhavatti tathbhta-svabhvgni-
lakaa-vastu-dntena scitam | ataeva yn sthya naro rjan [BhP 11.2.33] ity
dikam api dyate | susamiddhrcir ity anena sdhanntara-spekatvam aakya-
sdhyatva vilambitatva ca nirktam | tad eva vyakta pdmt tat-kad iti |
[126]
tath ca --
ki ca
[128]
yan-nmadheya-ravanukrtand
yat-prahvad yat-smarad api kvacit |
vdopi sadya savanya kalpate
kuta punas te bhagavan nu darant ||
k ca tad upapdayati aho bata carye, yasya jihvgre tava nma vartate
vapacopi | atas tasmd eva hetor garyn yad yasmd vartata iti v kuta ity ata ha
ta eva tapas tepur ity dik | tvan-nma-krtane tapa-dy-antar-bhta tatas te
puyatam ity ant |
[129]
tad-vsan-hritvam ha
[130]
avidyharatvam ha
[131]
[132]
na pramehya na mahendra-dhiya
na srvabhauma na rasdhipatyam |
na yoga-siddhr apunar-bhava v
mayy arpittmecchati mad vinnyat || [BhP 11.14.14]
[133]
atha skd bhakter nirguatva vaktu bhagavad-arpita-karmrabhya sarve
karma tvat saguatvam haikena
[134]
nanu
madya mahimna ca para brahmeti abditam |
vetsyasy anughta me sampranair vivta hdi || [BhP 8.24.38] iti |
tath ca ruti prasya pra uta cakua cakur uta rotrasya rotra manaso
mana iti na te tat kriyate ki ca nre ity dik |
yad yujyatesu-vasu-karma-mano-vacobhir
dehtmajdiu nbhis tad asat pthaktvt |
tair eva sad bhavati yat kriyatepthaktvt
sarvasya tad bhavati mla-niecana yat || [BhP 8.9.29] iti |
[136]
eva vsa-mtrasya tdatvam uktv sarvsm eva tat-kriy tdatvam ha --
[137]
[138]
[139]
[140]
parama-sukha-rpatva ca dyate | tatra sdhana-day ato vai kavayo nityam
[BhP 1.2.12] ity dau karmay asminn anvse [BhP 1.18.12] ity dau ca tad-
rpatvbhivyaktir daritaiva siddha-day tu sutar prakabhavati | yath
(page 63)
[141]
tath cha --
manye dhanbhijana-rpa-tapa-rutaujas-
teja-prabhva-bala-paurua-buddhi-yog |
nrdhanya hi bhavanti parasya puso
bhakty tutoa bhagavn gaja-ytha-pya || [BhP 7.9.9]
[142]
[144]
[145]
r-bhagavad-anubhava-karttvenanya-hetutvam ha
[146]
r-bhagavat-prpakatvam ha
bhaktyoddhavnapyiny sarva-loka-mahevaram |
sarvotpatty-apyaya brahma kraa mopayti sa || [BhP 11.18.45]
[147]
ki v (page 66)
iti nyyena nvaa san prema dadtti tasy eva skt tad-guakatva
jeyam | atha dharma satya-dayopeta [BhP 11.14.21] iti padya ca dharmdi-
sdhana-pratiyogitvena nirdet | sdhya-bhakter evnyatrpi tat-
phalatayodhtatvc ca tat-param | yat tu katha vin [BhP 11.14.22] ity dika
tac ca sdhana-bhakti-phalasya odhakatvtiaya-pratipdanena tat-param iti |
tasmt sdhv eva bdhyamnopi [BhP 11.14.17] ity di-padyni tat-prasage
daritni |
[148]
bhan-nradye yajamly-upkhynnte
pdme (?) ca
man-nimitta kta ppam api kemya kalpate |
mm andtya dharmopi ppa syn mat-prabhvata ||
yukta caitat ravaa krtana csya [BhP 7.11.10] ity din | mukha-bhru-
pdebhya [BhP 11.5.2] ity din | sarva-vidhi-niedh syu ity din ca parama-
nityatvdi-pratipdant | e krtandn traym api sukarm abhve
pare sutarm evbhvo bhaved iti smnyenaiva viu-ktya-rahitatvam
uktam | jihvdn karaa-bhtnm api karttvena nirdea purunicchaypi
yath kathacit krtandikam datte | cararavindam iti viega-nirdea r-
yamasya bhakti-khypaka eva na tu tan-mtra-smaraa-niymaka |
atrbhaktnm nayanena bhaktnm nayanam eva vidhyate | nayanasyotsarga-
siddhatvt vaivasvata sayamana prajnm iti rute |
tathaivmta-sroddhre sknda-vacanam
na brahm na ivgnndr nha nnye divaukasa |
akts tu nigraha kartu vaiavn mahtmanm || iti ||
[149]
(page 68)
sknde um-mahevara-savde
dk-mtrea kasya nar moka labhanti vai |
ki punar ye sad bhakty pjayanty acyuta nar ||
bhan-nradye
akmd api ye vio sakt pj prakurvate |
na te bhava-bandhas tu kadcid api jyate || [NrP 36.58]
pdme deva-dyuti-stutau
sakd uccrayed yas tu nryaam atandrita |
uddhntakarao bhtv nirvam adhigacchati ||
tathnyatra
samparkd yadi v mohd yas tu pjayate harim |
sarva-ppa-vinirmukta prayti parama padam ||
itihsa-samuccaye r-nrada-puarka-savde
ye nas durcr ppcra-rat sad |
tepi ynti para dhma nryaa-padray ||
lipyante na ca ppena vaiav vta-kalma |
punanti sakaln lokn sahasrur ivodita ||
janmntara-sahasreu yasya syn matir d |
dsoha vsudevasya sarvn lokn samuddharet ||
sa yti viu-slokya puruo ntra saaya |
ki punas tad-gata-pr puru sayatendriy ||
ataeva
sakd eva prapanno yas tavsmti ca ycate |
abhaya sarvad tasmai dadmy etad vrata hare ||
[150]
tath
[151]
ataevokta r-viu-dharmottare
jvita viu-bhaktasya vara paca dinni vai |
na tu kalpa-sahasri bhakti-hnasya keave || iti |
atra yat ttye garbha-sthasya jvasya stuti ryate | tasyaiva sasropi varyate |
tatrocyate jty-ekatvenaika-varanam iti | vastutas tu kacid eva jvo bhgyavn
bhagavanta stauti | sa ca (page 69) nistaraty api | na tu sarvasypi bhagavaj-
jna bhavati | tath ca nairukt pahanti navame sarvga-sampro bhavatti
pahitvmta cha punar jto jta cha punar mta ity di-tad-bhvan-
phntara
atra purua veti vabdt kasyacid eva bhagavaj-jnam iti gamyate | sarvv apy
avasthsu bhakte samarthatva ca varitam | bhedepy ekavad-varanam
anyatrpi dyate | ttye yath pda-kalpa-si-kathanepi r-sanakdn si
kathyata iti | ky ca brahma-kta-si-mtra-kathana-smyenaikktyor iyam
iti yojita r-varhvatravac ca | tatra prathama-manvantarasydau pthiv-
majjane brahma-nsiktovatra r-varhas tm uddharan hiraykea
sagrma ktavn iti varyate | hirayka ca aha-manvantarvasna-jta-
prcetasa-daka-kanyy diter jta | tasmt tath varana tad-avatra-mtratva-
pthiv-majjana-mtratvaikya-vivakayaiva ghaate tadvad atrpti |
kacid evnyo jva stauty anya sasaratty eva mantavyam | atra prvavat
parama-gati-prptau bhakte paramparkraatva ca dyate | bhan-nradye
dhvajropaa-mhtmye
r-viu-dharme
kaln atam gmi samatta tath atam |
krayan bhagavad-dhma nayaty acyuta-lokatm ||
ye bhaviyanti yett kalpt puru kule |
ts trayati sasthpya devasya pratim hare ||
yathha
tri-saptabhi pit pta pitbhi saha tenagha |
yat sdhosya kule jto bhavn vai kula-pvana || [BhP 7.10.18]
yasyvatra-gua-karma-viambanni
nmni yesu-vigame viva ganti |
tenaika-janma-amala sahasaiva hitv
saynty apvtmta tam aja prapadye || [BhP 3.9.15]
[153]
yathokta brahma-vaivarte
da payed aharaha sarita pratisarayet |
arcita crcayen nitya sa devo dvija-pugava || iti |
yath pryedhuniknm
ataevha
ta sukhrdhyam jubhir ananya-araair nbhi |
ktaja ko na seveta durrdhyam asdhubhi || [BhP 3.19.36]
(page 73)
spaam || 3.11 | r-sta || 153 ||
[154]
[155]
[156]
yadaika-pdena sa prthivrbhakas
tasthau tad-aguha-nipit mah |
nanma tatrrdham ibhendra-dhihit
tarva savyetarata pade pade || [BhP 4.8.79]
[157]
[158]
[160]
vyatirekeha --
[161]
[162]
[163]
tad evam adhikri-viea prpyaiva tat-tat-phalodayo draavya | yathaiva
prvam udhtam | yath ca jta-ruci prpya -- (page 76)
ataevoktam
na krodho na ca mtsarya na lobho na ubh mati |
bhavanti kta-puyn bhaktn puruottama || iti ||
[164]
jta-prema prpya
[165]
(page 77)
eva pralobhyamnopi
varair loka-pralobhanai |
ekntitvd bhagavati
naicchat tn asurottama || [BhP 7.9.55] iti nrada-vkyc ca |
ataevokta grue
ekntena sad viau yasmd eva parya |
tasmd ekntina prokts tad-bhgavata-cetasa || [GarP 1.231.14] iti |
eaivopadi r-gtopaniatsu
bhakty tv ananyay akya aham evavidhorjuna |
jtu drau ca tattvena praveu ca parantapa ||
mat-karma-kn mat-paramo mad-bhakta saga-varjita |
nirvaira sarva-bhteu ya sa mm eti pava || [Gt 11.54-55]
[166]
[167]
evam evha
aya prabhur tmano mna jann nija-bhaktn na vte necchati | tatra hetur
nijasya bhaktasyaiva lbhena pra parama-santua | hetv-antara karua
pjrtha tat-praysdv asahiu | kathambhtj jand avidua | pitur agre
blakavat tasygre na kicid api jnata | e svasya janaika-vargatvena dainyokti
yad v tad-veennyat kicid api na jnata ity artha | ubhayatra pakepi tac ca
tasya kruya-hetur iti bhva | tarhi ki janas tasya pj na kuruta ity
akyha yad iti | sa ca (page 78) jano ya ya mna bhagavate vidadhta
sampdayati sa sarvopy tmrtham eva | tat-sambhvan-mtreaiva sva-
sammnanbhimanant sukha manyamnas tan-mna karoty evety artha | tat-
sammna-mtrea sva-sammna ca | tad-eka-jvanasya taj-janasya yukta eveti
dntam ha yath mukhe y obh kriyate tan-mtram eva pratimukhasya
obhaiva bhavati nnyad iti ||
[168]
ataevha
mauna-vrata-ruta-tapo-'dhyayana-sva-dharma-
vykhy-raho-japa-samdhaya pavargy |
prya para purua te tv ajitendriy
vrt bhavanty uta na vtra tu dmbhiknm || [BhP 7.9.46]
[169]
[170]
[171]
tevadhikri-hetn ha dvbhym
kathety upalakaa mat-kathdiu etad eva kevala parama reya iti jta-
vivsa | ataevnyeu karmasu udvigna kintu vartamneu prcna-puya-
karma-phala-bhgeu evambhta ity ha vedeti |
para-patn-para-dravya-para-hissu yo matim |
na karoti pumn bhpa toyate ten keava || [ViP 3.8.14]
yat-pda-sevbhirucis tapasvinm
aea-janmopacita mala dhiya |
sadya kioty anvaham edhat sat
yath padguha-vinist sarit || [BhP 4.21.31]
[173]
ity ukta-doopy atra nsti j-karat | pratyuta tayor api nirveda-raddhayos tat-
karaa evj-bhaga syt | yath ca vykhytam jyaiva gun don [BhP
11.11.32] ity asya (page 83) ky bhakti-drhyena nivttdhikratay
santyajyeti | nivttdhikritva cokta rkara-bhjanena --
devari-bhtpta-n pit
na kikaro nyam ca rjan |
sarvtman ya araa araya
gato mukunda parihtya kartam || [BhP 11.5.41]
akla-mtyu-amana sarva-vydhi-vinanam |
sarva-dukhopaamana hari-pdodaka smtam || [NrP 37.16] ity daya |
jugupsita dharma-ktenusata
svabhva-raktasya mahn vyatikrama |
yad-vkyato dharma ittara sthito
na manyate tasya nivraa jana || [BhP 1.5.15] iti ca |
[176]
[178]
iyam akicankhy bhaktir eva jvn svabhvata ucit | svbhvika-tad-ray hi
jv | sa kraa kradhipdhipa iti rute | aatvepi bahiragava-svkrt
tad-rayatva srya-maala-bahir-tapa-paramnm iva | ataeva pdmottara-
khae praava-vykhyne (page 88)
tad etad hu
sva-kta-purev amv abahir-antara-savaraa
tava purua vadanty akhila-akti-dhtoa-ktam |
iti n-gati vivicya kavayo nigamvapana
bhavata upsateghrim abhava bhuvi vivasit || [BhP 10.87.20]
[179]
tatra hetur yarhi yad sat-sagamasya daiva-parvaree tvayi matir bhavati tad-
vaimukhya-karn di-siddha-taj-jna-sasargbhvnte tat-smmukhyakara taj
jna jyata ity artha | ataevokta r-vidurea
sat gatv ity atra vykhnepi asat tv asau na gati | atas tad-dvraivnye
tal-lbho yukta iti prvavad eva | pigaly api sat-sage videhn pure hy
asminn aham ekaiva mha-dh [BhP 11.8.33] ity atra vyaktosti | k ca sat-
sagatau satym apy aho me moha ity ha videhnm iti ity e |
aneka-janma-sasra-racite ppa-samuccaye |
nke jyate pus govindbhimukh mati || iti |
nanu, naitn vihya kpan vimumuka eko nnya tvad asya araa
bhramatonupaye || [BhP 7.9.44] ity eva r-prahldasya sarvasminn api
sasrii kp jt tarhi katha na sarva-mukti syt ? ucyate, jvnm
anantatvn na te sarve manasi tasyrh yvanto dv ruts tac-cetasyrhs
tvat tat-prasdd bhaviyaty eva moka | naitn ity etac-chabda-prayogt | ye
cnye tem api tat-krtana-smaraa-mtreaiva ktrthatvara svayam eva
kpay dattavn r-nsiha-deva --
[180]
tata sat-sagasyaiva tatra nidnatva siddham | tac ca yuktam andi-siddha-taj-
jnamaya-tad-vaimukhyavatm | anyath hi tad-asambhava | tad uktam --
(page 91)
tathaiva r-prahlda-vkyam --
matir na ke parata svato v
mithobhipadyeta gha-vratnm | [BhP 7.5.30]
ity upakramya --
nai matis tvad urukramghri
spaty anarthpagamo yad-artha |
mahyas pda-rajo-'bhieka
nikicann na vta yvat || [BhP 7.5.32]
[181]
[182]
tath
[183]
[184]
[185]
[186]
tad eva sat-saga eva tat-smmukhye dvram ity uktam | te ca santas tat-
sammukh evtra ghyante | na tu vaidikcra-mtra-par anupayogitvt | tatra
yda sat-sagas tdam eva smmukhya bhavatti vaktu teu satsu ye
mahntas te dvaividhyam ha srdhena |
[187]
premtibhara-nirbhinna- pulakgotinirvta |
nanda-samplave lno npayam ubhaya mune || [BhP 1.6.18] ity dau |
prtir na yvan mayi vsudeve; na mucyate deha-yogena tvat | [BhP 5.5.6] iti |
[188]
nanu prva van subhadri rathga-pe [BhP 11.2.37] ity din (page 95)
granthena tat-tal-liga r-kavir naivoktam | satyam | tathpi punas tad-
anuvdena teu ligeu yair ligair bhagavat-priyo yda uttama-madhyamatdi-
bheda-vivikto bhavati tni ligni vivicya brtety artha | tatrottara r-harir
uvca
r-paa-mahibhir api kurari vilapasi tvam [BhP 10.90.7] ity di | atra na brahma-
jnny abhidhyante bhgavatais taj-jnasya tat-phalasya ca heyatvena jva-
bhagavad-vibhgbhvena ca bhgavatva-virodht | ahaituky avyavahit [BhP
3.29.10] ity dau hy aikntika-bhakti-lakanusrea sutarm uttamatva-virodhc
ca | na ca nirkrevara-jna praaya-raanay dhtghri-padma [BhP
11.2.53] ity upasahra-gata-lakaa-parama-kh-virodhd eveti vivecanyam |
[189]
atha bhgavat yya priy stha bhagavn yath [BhP 4.25.30] iti ca rudra-gtt |
harer gukipta-matir
bhagavn bdaryai |
adhyagn mahad khyna
nitya viu-jana-priya || [BhP 1.7.11] iti sta-vkyc ca |
[190]
[191]
[192]
dehendriya-pra-mano-dhiy yo
janmpyaya-kud-bhaya-tara-kcchrai |
sasra-dharmair avimuhyamna
smty harer bhgavata-pradhna || [BhP 11.2.49]
[193]
tath
[194]
tath
[195]
tath
vitteu mamatspada-mtreu svya parakyam iti tmani sva para iti | atra
vittavad tmani ca sva-pakapta-mtra niidhyate na vyakti-bheda | tathokta
sknde mrkaeya-bhagratha-savde
[196]
ki ca
tri-bhuvana-vibhava-hetavepy akuha-
smtir ajittma-surdibhir vimgyt |
na calati bhagavat-padravindl
lava-nimirdham api ya sa vaiavgrya || [BhP 11.2.53]
acalena hetus tribhuvaneti | tatra hetur ajite harv eva tm ye tair brahmea-
prabhtibhi surdibhir api vimgyd durlabhd ity artha | (page 98)
[197]
bhagavata uru-vikramghri-kh-
nakha-mai-candrikay nirasta-tpe |
hdi katham upasdat puna sa
prabhavati candra ivoditerka-tpa || [BhP 11.2.54]
[198]
tath
tath
apareyam itas tv any prakti viddhi me parm |
jvabht mahbho yayeda dhryate jagat || [Gt 7.5] iti |
[199]
atra mac-charaa iti vieyam | uttaratra sa ca sattama (page 101) iti ca-krea tu
prvokto yath sattama tathyam api sattama iti vyaktir evam evambhto mac-
charaa sattama ity kipyate |
[200]
madhyamam amira-skd-bhakti-sdhakam ha --
madhyamatvam
tpa pura tath nma mantro yga ca pacama |
am pacaiva saskr paramaiknti-hetava || ity atra |
kanihatva
akha-cakrdy-rdhva-pura-dhrady-tma-lakaam |
tan-namaskaraa caiva vaiavatvam ihocyate || ity atra | (page 102)
[201]
r-gtsu
jna teha savijnam ida vakymy aeata |
yaj jtv neha bhyonyaj jtavyam avaiyate || [Gt 7.2] ity uktvha --
tata cyam artha | yas tvayi vivtmany tmani jvn ket tvac-chakttvd
ananyatvenaiva jnti na tu pthak svatantratveneketa | mauta amumd yadyapi
te preyn nsti tathpi he vatsala he bhtya-priya bhtyeabhvena ye bhajanti
te ynany vttir avyabhicri nij bhaktis tayaivnugha |
prastutatvensmn jni-bhaktn iti labhyata iti |
[202]
na calati nija-vara-dharmato ya
sama-matir tma-suhd-vipaka-pake |
na harati na hanti kicid uccai
sthita-manasa tam avehi viu-bhaktam || [ViP 3.7.20] iti |
[203]
ki ca
kula lam athcram avicrya para gurum |
bhajeta ravady-arth sarasa sra-sgaram ||
[204]
[205]
atha bhajana-raddh
yat-pda-sevbhirucis tapasvinm
aea-janmopacita mala dhiya |
sadya kioty anvaham edhat sat
yath padguha-vinist sarit ||
vinirdhutea-mano-mala pumn
asaga-vijna-viea-vryavn |
yad-aghri-mle kta-ketana punar
na sasti klea-vah prapadyate || [BhP 4.21.31-32]
[206]
tasmd guru prapadyeta iti prvoktes tatra ravaa-gurau | gurur evtm jvana
daivata nijea-devatataybhimata ca yasya tathbhta san | amyay
nirdambhaynuvtty tad-anugaty iket | yair dharmai | tm paramtm |
bhaktebhya tma-prada r-bali-prabhtibhya iva | asya ik-guror bahutvam api
prgvaj jeyam |
[207]
[208]
[209]
4
avaiavopadiena mantrea na par gati ||
avaiavopadia cet prva-mantra-vara dvayam |
puna ca vidhin samyak vaiavd grhayed guro || [PadmaP 6.226.1-2]
jne sati tat-kpay vyasannabhibhtau saty ghram eva mano nicala
bhavatti bhva | ato brahma-vaivarte
ruti ca
yasya deve par bhaktir yath deve tath guru |
tasyaite kathit hy arth prakante mahtmana || [vetU 6.23]
[210]
jugupsita dharma-ktenusata
svabhva-raktasya mahn vyatikrama | [BhP 1.5.15] ity di |
[211]
brahmacri-dharmnta-pahitam idam |
[212]
[213]
[214]
[215]
ity uktvha
bhaja ity ea vai dhtu sevy parikrtita |
tasmt sev budhai prokt bhakti sdhana-bhyas || iti |
yay sarvam avpyate iti taastha-laksaam | atra ca akma sarva-kmo v ity di-
siddhatvd avypty-abhva | yath bhakty ity-dy-uktatvd ativypty-abhva |
budhai proktatvd asambhavbhva ca | sev-abdena svarpa-lakaam | s ca
sev kyika-vcika-msatmik trividhaivnugatir ucyate | ataeva bhaya-
dvednm ahagrahopsany ca vyvtti | sdhana-bhyas sdhaneu
rehety artha |
tad eva lakaa-dvaya prakrntareha --
[217]
tad eva trividhpi s punar akaitav sakaitav ceti dvividh jey | tatrropa-
saga-siddhayor yasy bhakta sambandhena bhakti-pada-prpty smarthya
tan-mtrpekatva ced akaitavatva svynyadya-phalpeka-parikaratva ced
akaitavatva prayojanntarpekay karma-jna-parikaratva cet sakaitavatvam |
svarpa-siddhy ca yasya bhagavata sambandhena tda mhtmya tan-
mtrpeka-parikaratva ced akaitavatva prayojanntarpekay karma-jna-
parikaratva cet sakaitavatvam | iyam evkaitavkicankhyatvena prvam ukt |
dharma projjhita-kaitavotra parama [BhP 1.1.2] ity atra csys tad-ubhaya-
vidhatve prama jeyam | tathokta pryatemalay bhakty harir anyad-
viambanam [BhP 7.7.52] iti |
athropa-siddh etad-artham eva naikarmyam apy acyuta-bhva-varjitam [BhP
1.5.12] ity dau sakma-nikmayor dvayor api karmaor nind | bhagavad-
vaimukhyviet |
kyena vc manasendriyair v
buddhytman vnusta-svabhvt |
karoti yad yat sakala parasmai
nryayeti samarpayet tat || [BhP 11.2.36]
y prtir avivekn
viayev anapyin |
tvm anusmarata s me
hdayn npasarpatu || [ViP 1.20.19] iti viu-purokta-prakrea |
[218]
viayrtn karmi kvacit kleo bhrir yeu tathpy alpa phala yeu tathpy
abhtni bhavanti, kvacit kydivad viphalni v bhavanti, tvayy arpita karma
tu na tath | kintu klea vin yath kathacit ktasya kmanaypy arpae tat-
kmasyvayaka-prpti | s ca sarvata utk bhavati | tath tan-mtra-phalena ca
paryptir na bhavati sasra-vidhvasdi-phalatvd ity artha | tad uktam --
[219]
[220]
[221]
[222]
nanu yady aga devat karma pradhnam iti mata tarhi kart-niham aprva
syt | tad uktam
(page 116)
atra vior agitvena tad-bhajana ca doa iti labhyate | atra pdmottara-khae
yath
[224]
[225]
[226]
animitta-nimittena sva-dharmemaltman |
tvray mayi bhakty ca ruta-sambhtay ciram ||
jnena da-tattvena vairgyea balyas |
tapo-yuktena yogena tvretma-samdhin ||
prakti puruasyeha dahyamn tv ahar-niam |
tiro-bhavitr anakair agner yonir ivrai || [BhP 3.27.21-23]
nimitta phala na tan-nimitta pravartaka yasmin tena nikmena |
amaltman nirmalena manas | jnena strotthena | yogo jvtma-paramtmano
dhyna yoga sannahanopya-dhyna-sagati-yuktiu iti nnrtha-vargt |
dhynam eva dhyt-dhyeya-viveka-rahita samdhi | atra sarvsm eva
siddhn mla tac-cararcanam [BhP 10.81.16] ity ukty bhakter agitvepi
agavan nirdeas te tatra sdhanntara-smnya-dir ity abhipryea | ataeva
te moka-mtra-phalam iti |
[227]
jna-mirm ha
vivikta-kema-arao mad-bhva-vimalaya |
tmna cintayed ekam abhedena may muni || [BhP 11.18.21]
bhvo bhvan |
[228]
[229]
karma-jna-mir yath
[230]
atha jna-mir
[231]
[232]
[233]
[234]
(page 119)
[235]
tad eva bahudh sdhitaikicantyantikty di-saj bhaktir dvividh vaidh
rgnug ca iti | tatra vaidh strokta-vidhin pravartit | sa ca vidhir dvividha |
tatra prathama pravtti-hetur | tad-anukrama-kartavykartavyn jna-hetu
ca | prathamas tdhta --
ity dy ukta-vidhin |
[236]
uttarea yath
ataeva brahma-vaivarte
ahaikra-nivttn keavo na hi draga |
ahakra-yutn hi madhye parvata-raya || [BhP 3.9.9] iti |
vykhyta r-hari-bhakti-vilse
tavsmti vadan vc tathaiva manas vidan |
tat-sthnam ritas tanv modate aragata || [HBV 11.677] iti |
tpa-trayebhihatasya ghore
santapyamnasya bhavdhvana |
paymi nnyac charaa tavghri-
dvandvtapatrd amtbhivart || [BhP 11.19.9]
[237]
anyatra
harau rue gurus trt gurau rue na kacana |
tasmt sarva-prayatnena gurum eva prasdayet || iti |
ataeva nrada-pacartre
vaiava jna-vaktra yo vidyd viuvad gurum |
pjayed v-mana-kyai sa straja sa vaiava ||
loka-pdasya vaktpi ya pjya sa sadaiva hi |
ki punar bhagavad-vio svarpa vitanoti ya || ity di |
pdme devahti-stutau
bhaktir yath harau mesti tadvan nih gurau yadi |
mamsti tena satyena sva darayatu hari || iti |
tad etad ha
nham ijy-prajtibhy tapasopaamena v |
tuyeya sarva-bhttm guru-uray yath || [BhP 10.80.34]
[238]
evam-dikbhipryeaiva
ata eva drata evrdhyas tdo guru | vaiava-vidve cet parityjya eva |
guror apy avaliptasya krykryam ajnata |
utpathapratipannasya krya bhavati sanam || [Mbh 5.178.24] iti smarat |
prvdhyye
atrea-abdena saptama-skandhokta-rtygnihotra-dara-pauramsa-
cturmsyaygapau-yga-vaivadeva-bali-harany ucyante [BhP 7.15.48-49] |
prta-abdena surla-yrma-kpa-vp-taga-prap | satry ucyante [BhP
7.15.49]
[240]
te sat-saga-vyatirikta-sdhanbhvam ha --
te ndhta-ruti-ga nopsita-mahattam |
avrattapta-tapaso mat-sagn mm upgat || [BhP 11.12.7] (page 125)
[241]
[242]
tm eva vyanakti
[244]
eva pdmottara-khae --
rdhann sarve vior rdhana param |
tasmt paratara devi tadyn samarcanam || [PadmaP 6.253.176] iti |
[245]
vyatirekeha
yasytma-buddhi kuape tri-dhtuke
sva-dh kalatrdiu bhauma ijya-dh |
yat-trtha-buddhi salile na karhicij
janev abhijeu sa eva go-khara || [BhP 10.84.13]
[246]
atha mahbhgavata-sev-siddha-lakaam
[247]
tatra
sarvatrskhalitdea sapta-dvpaika-daa-dhk |
anyatra brhmaa-kuld anyatrcyuta-gotrata || [BhP 4.21.12]
itihsa-samuccaye
smta sambhito vpi pjito v dvijottama |
punti bhagavad-bhakta clopi yadcchay ||
tad etad udhtam eva aho bata vapacoto garyn yaj jihvgre vartate nma
tubhyam [BhP 3.33.7] ity dau | atra vapaca-abdo yaugikrtha-puraskreaiva
vartate | tato durjtitvena durcratvenpi nvamantavyas tad-bhakta-jana |
svavamanttve tu sutarm | ataevokta grue
[248]
[249]
atha rpa-ravaam
ye tu tvadya-carambuja-koa-gandha
jighranti kara-vivarai ruti-vta-ntam |
bhakty ghta-caraa paray ca te
npaii ntha hdaymburuht sva-pusm || [BhP 3.9.5]
[250]
atha gua-ravaam --
yat tttama-loka-gunuvda
sagyatebhkam amagala-ghna |
tam eva nitya uyd abhka
kemal bhaktim abhpsamna || [BhP 12.3.14-15]
[251]
ki ca --
yatrottamaloka-gunuvda
prastyate grmya-kath-vighta |
nievyamonudina mumukor
mati sat yacchati vsudeve || [BhP 5.12.13]
[252]
vyatirekea ca
nivtta-tarair upagyamnd
bhavauadhc chrotra-mano-'bhirmt |
ka uttamaloka-gunuvdt
pumn virajyeta vin paughnt || [BhP 10.1.4]
[253]
atha ll-ravaam --
[254]
prdhnyato yn a mananti
llvatrn puruasya bhmna |
pyat kara-kaya-on
anukramiye ta imn supen || [BhP 2.6.46]
[255]
[256]
[257]
sa uttamaloka mahan-mukha-cyuto
bhavat-padmbhoja-sudh kanila |
smti punar vismta-tattva-vartman
kuyogin no vitaraty ala varai || [BhP 4.20.25]
[258-259 ]
[260]
[261]
uttarasmd yath
[262]
tad eva ravaa daritam | asya ca krtandita prvatva tad vin tat-tad-ajnt
| vieata ca yadi skd eva mahat-ktasya ravaa-bhgya na sampadyate
tadaiva svaya pthak-krtanyam iti tat-prdhnyt | ataevokta tad-vg-visargo
janatgha-viplava [BhP 1.5.11, 12.12.52] ity dau | kkdbhi yad yni nmni
vaktari sati vanti rotari sati ganti anyad tu svayam eva gyanti iti |
[263]
phala tv idam eva, yad ha --
eva-vrata sva-priya-nma-krty
jtnurgo druta-citta uccai |
hasaty atho roditi rauti gyaty
unmda-van ntyati loka-bhya || [BhP 11.2.40]
katra-bandhur uvca
aakyam ukta bhavat cacalatvd dhi cetasa |
vk-arra-vinipdya yac chakya tad udraya ||
brhmaa uvca
uttihat prasvapat prasthitena gamiyat |
govindeti sad vcya kut-t-praskhalitdiu || iti |
[264]
anyatra ca
[265]
apardh caite --
sat nind nmna paramam apardha vitanute
yata khyti yta katham u sahate tad-vigarhm |
ivasya r-vior ya iha gua-nmdi-sakala
dhiy bhinna payet sa khalu hari-nmhita-kara ||
(page 135)
guror avaj ruti-stra-nindanam
tathrtha-vdo hari-nmni kalpanam |
nmno bald yasya hi ppa-buddhir
na vidyate tasya yamair hi uddhi ||
dharma-vrata-tyga-hutdi-sarva-
ubha-kriy-smyam api pramda |
araddadhne vimukhepy avati
ya copadea iva-nmpardha ||
rutvpi nma-mhtmye
ya prti-rahitodhama |
aha-mamdi-paramo
nmni sopy apardha-kt || iti |
yat-pda-nista-sarit-pravarodakena
trthena mrdhndhiktena iva ivobht [BhP 3.28.22] iti |
vmane
na tu nryadn nmnm anyatra saaya |
anya-nmn gatir viur eka eva prakrtita || iti |
sknde
te nryadni nmni puruottama |
add anyatra bhagavn rjevarte svaka puram || iti |
brhme
caturmukha atnando brahmaa padmabhr iti|
ugro bhasmadharo nagna kaplti ivasya ca |
vie-nmni dadau svakyny api keava || iti |
tath r-viu-dharme
g-vedo hi yajur-veda sma-vedopy atharvaa |
adhts tena yenokta harir ity akara-dvayam ||
sknde prvaty-uktau
m co m yajus tta m sma paha kicana |
govindeti harer nma geya gyasva nityaa ||
pdme r-rmottara-ata-nma-stotre
vior ekaika-nmaiva sarva-veddhika matam [PadmaP 6.254.27] iti |
[266]
[267]
atha gua-krtanam --
[268]
atha ll-krtanam
[269]
tath
atra cnugyata ity anena sukahat ced gnam eva kartavya tac ca praastam ity
ytam | eva nmdnm api | ukta ca
anyatra ca
ynha viva-vilayodbhava-vtti-hetu
karmy ananya-viayi hari cakra |
yas tv aga gyati oty anumodate v
bhaktir bhaved bhagavati hy apavarga-mrge || [BhP 10.69.29] iti |
[270}
yad yat ktdiu tena tena sdhanena syt tat sarva kalau hari-krtand bhavatti |
anyatra ca [ViP 6.2.17]
ataeva
kali sabhjayanty ry gua-j sra-bhgina |
yatra sakrtanenaiva sarva-svrthobhilabhyate || [BhP 11.5.36]
[272]
krtanasyaiva mahimnam ha
ata krtant | yato yasmt krtant | param nti amo man-nihat buddhi
iti bhagavad-vkynusrea dhyndibhir apy asdhy sarvotk bhagavan-
nih prpnoti | anuagea (page 140) sasra ca nayati | ata eva dhyna-
nih api ktdi-praj etd bhagavan-nih na prptavatya | mah-
bhgavat nitya kalau kurvanti krtanam iti sknddy-anusrea ktdiu praj
rjan kalv icchanti sambhavam tda-nih-kraa krtana-mhtmya ca |
dnaika-kptiaya-lin bhagavat tadn tat-tat-smarthyvasare yasmt na
prakita tasmt dhyndi-samarths t praj jihvauha-spandana-mtrasya
ntisdhanatva bhaved iti matv tan na raddhitavatya ca |
[273]
na dea-klvasthtma-uddhy-dikam apekate |
kintu svatantram evaida tan nma kmita-kmadam || iti |
viu-dharme ca
kalau kta-yuga tasya kalis tasya kte yuge |
yasya cetasi govindo hdaye yasya ncyuta || iti |
aghacchit-smaraa vior
bahv-ysena sdhyate |
oha-spandana-mtrea
krtana tu tato varam || iti vaiava-cintmaau |
[274]
spaam ||
[275]
yath yathvat mayy veyata ity etvn ity artha | tath ca sknde brahmoktau
loya sarva-stri vicrya ca puna puna itydi ||
[276]
tatra nma-smaraam
avismti ka-padravindayo
kioty abhadri ca a tanoti |
sattvasya uddhi paramtma-bhakti
jna ca vijna-virga-yuktam || [BhP 12.12.50]
(page 142) paramtmani r-ke prema-laka bhaktim iti mukhya phalam
anyni tv nuagiki |
[277]
ki ca
smarata pda-kamalam tmnam api yacchati |
ki nv artha-kmn bhajato nty-abhn jagad-guru || [BhP 10.80.11]
[278]
tatra smaraam
yena kenpy upyena
smto nryao'vyaya |
api ptaka-yuktasya
prasanna syn na saaya || [NrP 1.1.77] iti bhan-nradydau |
dhra
viayn dhyyata citta viayeu visajjate |
mm anusmarata citta mayy eva pravilyate || [BhP 11.14.27] ity dau |
dhynam --
bhagavac-caraa-dvandva-dhyna nirdvandvam ritam |
ppinopi prasagena vihita suhita param || iti nrasihdau |
samdhim ha
tayor gamana skd ayor jagad-tmano |
na veda ruddha-dh-vttir tmna vivam eva ca || [BhP 12.10.9]
[279]
urukramasykhila-bandha-muktaye
samdhinnusmara tad-viceitam || [BhP 1.5.13] (page 143)
[280]
yat-pda-sevbhirucis tapasvinm
aea-janmopacita mala dhiya |
sadya kioty anvaham edhat sat
yath padguha-vinist sarit || [BhP 4.21.31]
[281]
tath
na kmayenya tava pda-sevand
akicana-prrthyatamd vara vibho |
rdhya kas tv hy apavarga-da hare
vta ryo varam tma-bandhanam || [BhP 10.51.55]
[283]
sknde
savatsara v a-msn msa msrdham eva v |
dvrak-vsina sarva-nar nrya caturbhuj ||
pdma-ptla-khae
aho madhupur dhany vaikuhc ca garyas |
dinam eka nivsena harau bhakti prajyate ||
di-vrhe tm uddiya janma-bhmi priy mama iti | eu ca svopsan-sthnam
adhika sevyam | r-kasya pra-bhagavattvt tat-sthna tu sarvem eva
pra-pururthada bhavet | ataeva divrhe
sknde
rati badhnti nnyatra tulas-knana vin |
deva-devo jagat-svm kali-kle vieata ||
nirkit narair yais tu tulas-vana-vik |
ropit yais tu vidhin samprpta parama padam ||
dk yathgame --
dvijnm anupetn sva-karmdhyayandiu |
yathdhikro nstha syc copanayand anu ||
tathtrdkitn tu mantra-devrcandiu |
ndhikrosty ata kuryd tmna iva-sastutam || [HBV 2.3-4] iti |
kaurme
saspv vaiavn viprn viu-stra-viradn |
cra-vratn sadcrn tad ukta yatnata caret || (page 146)
vaiava-tantre
ye gurau ca japye ca viau ca paramtmani |
nsti bhakti sad te vacana parivarjayet || iti |
tathha eva sad ity dau tan-niha-viprbhihita asa ha [BhP 3.4.18] iti |
ambara iti prakaraa-labdham ||
[287]
tantrntare
nsihrka-varh prasda-pravaasya ca |
vaidikasya ca mantrasya siddhdn naiva odhayet || iti |
sanat-kumra-sahitym
sdhya siddha susiddha ca ari caiva ca nrada |
gopleu na boddhavya sva-prako yata smta ||
anyatra
sarveu vareu tathrameu
nru nnhvaya-janmabheu |
dt phalnm abhivchitn
prg eva goplaka-mantra ea || ity di |
atra rmad-agastya-sahit ca --
yath vidhi-niedhau ca mukta naivopasarpata |
tath na spato rmopsaka vidhi-prvakam || iti |
uttara vyavahra-cetiayavattydcchika-bhakty-anuhnavatdilakaa-
lakita-raddhn tath tad-vaipartya-lakita-raddhnm ai pratihitn
bhakti-vrtnabhija-buddhiu sdhraa-vaidika-karmnuhna-lopopi mbhd
iti loka-sagraha-par ghasthn daritam | yath na hy antonanta-prasya
[BhP 11.27.6] ity dau
sandhyopstydi-karmi vedencoditni me |
pj tai kalpayet samyak-sakalpa karma-pvanm || [BhP 11.27.11] ity di |
spaam |
[285]
satycyutnanta-durg-vivaksena-gajnan |
akha-padma-nidh lok caturthvaraa ubham ||
aindra-pvaka-ymyni nairta vrua tath |
vyavya saumyam aina saptama munibhi smtam ||
sdhy marud-ga caiva vivedevs tathaiva ca |
nity sarve pare dhmni ye cnye ca divaukasa ||
te vai prkta-lokesminn anitys tridaevar |
te ha nka mahimna sacanta iti vai ruti || [PadmaP 6.228.60, 64-66] iti |
pdmottara-khaa eva ca
tasmd avaidikn ca devnm arcana tyajet |
svatantra-pjana yatra vaidiknm api tyajet ||
arcayitv jagad-vandya deva nryaa harim |
tad-varaa-sasthna devasya parito'rcayet ||
harer bhuktvaeea bali tebhyo vinikipet |
homa caiva prakurvta tac-cheeaiva vaiava || [PadmaP 6.253.103-6] ity di |
[286]
vastropavtbharaa- patra-srag-gandha-lepanai |
alakurvta sa-prema mad-bhakto m yathocitam || [BhP 11.27.28]
[287]
[288]
[289]
[290]
eva sthitepi klenopsaka-dootpattau saty bheda-dy viiam
adhihnntara prakitam ity ha
[291]
[292]
[293]
prvokta brhmaa-rpa ptram eva stauti -- nanv asya [BhP 7.14.42] ity
din | jagad-tmano jagati loka-sagraha-dharmdhi-pravartanena tan-niyantur ity
artha | daivata pjyatvena daritam |
[294]
[295]
iti tatra ca prvam uktam | any tu skd adhihtur upsan-laka | yath hdi
khe dhyna-nihay toye dravyais toya-purasktair ity di | atrgny-dau tad-
antarymi-rpasyaiva cintana kryam |
[296-297]
[298]
athrcandhikri-niraya |
viu-dharme5
devaty ca mantre ca tath mantra-prade gurau |
bhaktir aa-vidh yasya tasya ka prasdati ||
tad-bhakta-jana-vtsalya pjy cnumodanam |
suman arcayen nitya tad-arthe dambha-varjanam ||
tat-kath-ravae rgas tad-arthe cga-vikriy |
tad-anusmaraa nitya yas tan-nmopajvati ||
bhaktir aa-vidh hy e yasmin mlecchepi vartate |
sa muni satya-vd ca krtimn sa bhaven nara || iti |
ki ca tattva-sgare
yath kcanat yti ksya rasa-vidhnata |
tath dk-vidhnena dvijatva jyate nm || iti |
atha kte ukla catur-bhu [BhP 11.5.19] ity din yuga-bhede ya copsanym
virbhva-bheda ucyate, sa ca pryika eva | tebhya caturbhyonyem upsan
strd eva | anyathetaropsany klsamvea syt | ryante ca sarvatra yuge
sarvopsak | tasmt sarvair api sarvadpi yatheccha sarva evvirbhv pjy
iti sthtiam | ata etad vai sarva-varn [BhP 11.27.4] ity dika sarva-sammatam
eva ||
5
In HBV 11.615, these verses are attributed to the Gautamya-tantra
|| 11.27 || uddhava r-bhagavantam || 298 ||
[299]
tath
ka-janmam tyaktv yonyad vratam upsate |
npnoti sukta kicid da rutam athpi v || iti |
saura-pure
vaiavo vtha aivo v sauro (page 156) py etat samcaret iti | vieata ca nrada-
pacartre dknantarvaya-ktya-kathane samay ca pravakymi ity dau |
ata uktam gneye ekday na bhoktavya tad vrata vaiava mahat | iti |
gautamye
vaiavo yadi bhujta ekday pramdata |
viv-arcana vth tasya naraka ghoram pnuyt ||
matsya-bhaviya-purayo
ekday nirhro yo bhukte dvda-dine |
ukl v yadi v k tad vrata vaiava mahat || iti |
sknde
mth pith caiva bhrth guruh tath |
ekday tu yo bhukte viu-loka-cyuto bhavet || iti |
brahma-pure
patra pupa phala toyam anna-pndyam auadham |
anivedya ca bhujta yad hrya kalpitam ||
anivedya tu bhujna pryacitt bhaven nara |
tasmt sarva nivedyaiva vior bhujta sarvad || iti |
bhaviye
ekda mah-puy sarva-ppa-vinin |
bhaktes tu dpan vio paramrtha-gati-prad || iti |
sknde brahma-nrada-savde
sarva-ppa-vinya ka-santoaya ca |
mgha-snna sad krya vare vare ca nrada || iti |
bhaviyottare
ekavia-gaai srdha bhogn tyaktv yathepsitam |
mgha-msy uasi sntv viu-loka sa gacchati || iti |
[300]
[301]
[302]
ki ca
na vikriy viva-suht-sakhasya
smyena vtbhimates tavpi |
mahad-vimnt sva-ktd dhi md
nakyaty adrd api lapi || [BhP 5.10.25]
[303]
tatraiva dvrak-mhtmye
sahasra-nma-mhtmya ya pahec chuyd api |
apardha-sahasrea na sa lipyet kadcana || iti |
tatraiva rev-khae
dvday jgare vior ya pahet tulas-stavam |
dvtriad-apardhni kamate tasya keava || iti |
tatraivnyatra
tulasy ropaa krya rvaeu vieata |
apardha-sahasri kamate puruottama || iti |
anyatra
ya karoti hare pj ka-atrkito nara |
apardha-sahasri nitya harati keava || iti |
di-vrhe
savatsarasya madhye tu trthe aukarake mama |
ktopavsa snnena gagy uddhim pnuyt ||
mathury tathpy eva spardha uci bhavet |
anayos trthayor eka ya seveta sukt nara ||
sahasra-janma-janitn apardhn jahti sa || iti |
yasmd gutmanas tepi gun vimtum [BhP 10.14.7] ity din tdatvam
ucyate tat tasmt | namo namaskram | mukti-pade navama-padrthasya mukter
apy raye paripra-daama-padrthe | yad v muktir iha pacama-stha-
gadynusrea premaiva tat-pade tad-viaye paripra-bhagaval-lakae tvayi
dya-bhg bhavati | bhrt-vaana iva tva tasya dyatvena vartasa ity artha |
mukti-mtra tu sakn namaskreaivsanna syt | yath viu-dharme
[304]
tvayopabhukta-srag-gandha- vso-'lakra-carcit |
ucchia-bhojino dss tava my jayema hi || [BhP 11.6.46] iti |
[305]
[306]
atha sakhyam | tac ca hitasana-maya bandhu-bhva-lakaam | yan-mitra
paramnandam [BhP 10.14.30] ity atra tathaiva mitra-pada-nyst | yath
rmrcana-candrikym
tasyaiva me sauhda-sakhya-maitr-
dsya punar janmani janmani syt | [BhP 10.81.29] ity atra rdma-vipra-vkye |
koti-praysosura-blak harer
upsane sve hdi chidravat sata |
svasytmana sakhyur aea-dehin
smnyata ki viayopapdanai || [BhP 7.7.38]
[307]
tad yath
[308]
eva ca
[309]
[310]
tad eva vaidh bhaktir darit | asy coktnm agnm anuktn ca kutracit
kasypy agasyny atra tu tad-itarasya yan-mahimdhikya varyate | tat-tac-
chraddh-bhedena tat-tat-prabhvollspekayeti na paraspara-viruddhatvam |
adhikra-bhedena hy auadhdnm api tdatva dyate |
ato rgnuga kathyate | yasya prvokta rga-viee rucir eva jtsti na tu rga-
viea eva svaya, tasya tda-rga-sudhkara-karbhsa-samullasita-hdaya-
sphaika-mae strdi-rutsu tdy rgtmiky bhakte paripv api rucir
jyate | tatas tadya rga rucy-anugacchant s rgnug tasyaiva pravartate |
eaivvihiteti kecit saj | ruci-mtra-pravtty vidhi-
prayuktatvenpravttatvt | na ca vaktavya vidhy-anadhnasya na sambhavati
bhaktir iti |
s raddadhnasya vivardhamn
viraktim anyatra karoti pusa |
hare padnusmti-nirvtasya
samasta-dukhpyayam u dhatte || [BhP 3.5.13] iti | (page 163)
[311]
tad eva tasy pigaly rge sva-rucir dyotit | rgnugy pravttir apd |
[312-314]
ataevokta r-nryaa-vyha-stava
pati-putra-suhd-bhrt-pitvan maitravad dharim |
ye dhyyanti sadodyukts tebhyopha namo nama || iti |
atra paty-divad iti dhyeyasya pitvad iti dhytur vieaa jeyam | tath mtvad
iti vatipratyayena prasiddha-tan-mt-janbheda-bhvan naivgkriyate | kintu
tad-anugata-bhvanaiva | eva pit-bhvdv api jeyam | anyath bhagavaty
ahagrahopsanvat tev api doa syt | tath (page 164) dhyyantti prvokta
mana-pradhnatvam evorktam | api-abdena tat-tad-rga-siddhn kaimutyam
kipyate |
spaa |
[315-320]
atra kecit kmam apy agha manyante | tatreda vicryate bhagavati kevala
kma eva kevala-ppvaha ki v pati-bhva-yukta | athav upapati-bhva-
yukta iti | sa eva kevala iti cet sa ki dvedi-gaapatitvt tadvat svarpeaiva v |
parama-uddhe bhagavati yad-adhara-pndika yac ca kmukdy-ropaa
tentikramea v ppa-ravaena v | ndyena --
ity atra dveder nyakktatvt tasya tu stutatvt | ata ca priy iti snehavat
kmasypi prtytmakatvena tadvad eva na doa | tdn kmo hi premaika-
rpa | yat te sujta-caramburuha staneu bht anai priya dadhmahi
karkaeu [BhP 10.31.19] ity dv atikramypi sva-sukha tadnuklya eva
ttparya-darant sairindhrys tu bhvo riras-pryatvena r-gopiknm iva
kevala-tat-ttparybhvt tad-apekayaiva nindyate na tu svarpata | snaga-
tapta-kucayo [BhP 10.48.6] ity dau ananta-caraena rujo mjanti iti parirabhya
kntam nanda-mrtim iti krya-dvr tat-stutai | tatrpi sahoyatm iha preha
[BhP 10.48.8] ity atra prty-abhivyakta ca |
ataeva
saiva kaivalya-ntha ta prpya duprpyam varam |
aga-rgrpaenho durbhagedam aycata || [BhP 10.48.8]
durrdhya samrdhya viu sarvevarevaram |
yo vte mano-grhyam asattvt kumany asau || [BhP 10.48.11]
iti caiva yojayanti | kaivalyam ekntitvam | tena yo ntha sevanyas tam | pur
tda-trivakratvdi-lakaa-daurbhgyavaty api | aho caryam aga-rgrpaa-
lakaena bhagavad-dharmena kraena sampratda sahoyatm iha preha
dinni katicin may ramasva [BhP 10.48.8] ity di-lakaa saubhgyam aycata
iti | ata
na prayeha niravadya-sayuj
sva-sdhu-ktya vibudhyupi va [BhP 10.32.22]
[321]
[322]
yadi dveepi siddhis tarhi vea kim iti narake ptita ity akyha --
[323]
yasmd eva
atrpi prvavan niveayed iti sammati-mtra na vidhi | kenpi tev apy upyeu
yuktatamenaikenety artha | ajp uas t>ad<ca-bahu-prayatna-sdhya-vaidh-bhakti-
mrgea cirt sdhyate sa evcird bhva-viea-mtrea tatra ca dvedinpi |
tasmd evabhte parama-sad-gua-svabhve tasmin drestu pmara-jana-
bhvyasya vairasya vrt ko vdhama audsyam avalambya prtim api na kuryd iti
rgnugym eva tac ca yuktatamatvam agkta bhavati |
[324]
[325]
tad eva rgnug sdhit | s ca r-ka eva mukhy | gopya kmt [BhP
7.1.29] ity din tasminn eva daritatvt | daitynm api dveepi tasminn
evvea-lbha-darant | siddhi-prpte ca | nnyatra tu kutrpy ainy ae v |
ataevoktam tasmt kenpy upyena mana ke niveayet ity di | atas tda-
jhaity-vea-hetpsan-lbhd eva svayam ekdae vaidhopsan svasmin nokt |
kintv anyatra caturbhujkra eva | tatra ca uddhasya rgasya r-gokula eva
darant tatra tu rgnug mukhyatam yatra khalu svaya bhagavn api te
putrdi-bhvenaiva vilasati | ye yath m prapadyante [Gt 4.11] ity de |
mallnm aanir [BhP 10.43.14] ityde | svecchmayasya [BhP 10.14.2] ity asmc
ca | tata ca bhakta-kartka-bhojana-pna-snapana-bjandi-lakaa-llanecchpi
tasyktrimaiva jyate | sdhraa-bhakti-sad-bhvenaiva hi
|| 2.8 || rj || 325 ||
(page 174)
[326]
[327]
[328]
ta tvkhiltma-dayitevaram ritn
sarvrtha-da sva-kta-vid visjeta ko nu |
ko v bhajet kim api vismtayenu bhtyai
ki v bhaven na tava pda-rajo-ju na || [BhP 11.29.5]
[330]
kathambhtam varam ? bahir anta pram ity artha | tat kuta ? apvtam
anvaraam | tad api kuta ? yath kham anagatvd vibhutvc cety artha | atra
mm eveti r-ka-rpam evekata, na tu kevalntarymi-rpam ity
abhipryeaivntarag bhaktim heti vykhytam |
[331]
tata ca
[332]
[333]
[334]
atha rmad-uddhavavat r-kaiknugatn sdhanatve sdhyatve ca svaya
r-ka-rpa eva paramopdeya ity ha -- (page 178)
[335]
k ca eva yadyapi tvay bahu kta tathpy etvat prrthaya ity ha namostv
iti | anudhi anuikaya | anusanyatvam evha yatheti | muktv apy anapyin
ity e |
[336]
ataevnyatry abhipryya
[337]
[338]
[339]
[340]
(page 180)
iti r-kali-yuga-pvana-sva-bhajana-vibhjana-prayojanvatra-r-r-bhagavat-
ka-caitanya-deva-caranucara-viva-vaiava-rja-sabhjana-r-rpa-
santannusana-bhrat-garbhe r-bhgavata-sandarbhe r-bhakti-sandarbho
nma pacama sandarbha ||