Pananaliksik sa Wikang Cebuano

Adizas, Katelene
Capati, Rock Lester
De Leon, Michelle
Forel, Marco
Grullo, Christian
Guergio, Richell
Morada, Angela
Ramos, Giselle
Ramos, Sherilyn
Silvano, Raphael
Wikang Cebuano

I. Introduksyon

Ang wika ang nagbibigay ng identidad sa kulturat

kasaysayan ng isang lugar na kinabibilangan ng mga tao.

Wika ang nagsisilbing instrumento sa pang-araw araw na

komunikasyon. Kung wala ang wika, walang kaisahan ang

mga tao dahil ito ang sangkap ng iisang bansa sa kasamahan

Figure 1. Lugar kung saan may
nang kanilang lahi. Wika ang isa sa mga kayamanang minana gumagamit nang Wikang
Cebuano sa Pilipinas.
natin sa ating mga ninuno.

Ayon kay Dr. Constantino, isang dalubwikang Pilipino, nasa higit sa isang

daang (100) ang mga wika at apat na raang (400) wikain ang matatagpuan sa

Pilipinas. Ang mga sumusunod na wika ay: Tagalog, Waray, Ilokano, Kapampangan,

Cebuano, Hiligaynon, Bicolano, at Pangasinense.

Lumalabas sa surbey na nangunguna ang Tagalog at pumapangalawa

naman ang Cebuano kung ang wikang ginagamit sa tahanan ang pag-uusapan.

Ngunit nakakalamang ang Cebuano kumpara sa Tagalog kung ang pag-uusapan ay

unang wikang natutunan. Ang Wikang Cebuano ay ang ika-47 na nangungunang wika

sa buong mundo, patunay ang mga migranteng pangkat-etnikong Pilipino na

nagsasalita nito at mga dayuhang pangkat-etniko sa ibat ibang bahagi ng mundo. Ito

ay ang ikalawa naman sa pinakamalalaking wikang ginagamit sa Pilipinas, kung

saan humigit kumulang 20 milyong Pilipino ang nagsasalita nito bilang kanilang

unang wika, at 11 milyong Pilipino ang nagsasalita nito bilang pandagdag na wika.
 Mahalagang matuklasan at matutunan rin natin ang Wikang Cebuano upang

maiwasan ang hindi pagkakaunawaan sa nais ipabatid nang mga salitang

ginagamitan nang wika nito. Gaano nga ba naiiba ang pag-kabuo at pag-gamit nang

Wikang Cebuano kumpara sa ibang wika sa ating bansa?

II. Gumagamit nang Wikang Cebuano

Ang wikang Cebuano ay tinatawag na Sugbuanon, Cinibwano at Binisaya

nang mga katutubong tagapagsalita, na sinasalita nang grupong Cebuano sa Cebu at

iba pang pangkat etniko sa Visayas at Mindanao.

Ang wikang Cebuano ay wikang Awstronesyo na sinasalita sa Pilipinas ng

humigit tatlomput-tatlong (33) milyong tao na nasa ilalim ng mga wikang Bisaya. Ito

ang may pinakamalaking bilang ng katutubong mananalita sa Pilipinas, kahit na

ito ay hindi pormal na itinuturo sa mga paaralan at mga pamantasan.

Ang wikang Cebuano ay ang katutubong wika sa Gitnang Kabisayaan at sa

ilang bahagi ng Mindanao. Sinasabi rin na ang wikang ito ay isa sa tatlong pinaka

diyalekto na bumubuo sa lenggwaheng ng mga bisaya. Kumpara sa ibang diyalekto

na mayroon ang Pilipinas, bukod sa Tagalog, ang Wikang Cebuano ay hindi

masasabing lengguwahe bagkus ay isang diyalekto.

Ang Katimugang Leyte Binisaya ay isa sa kilalang varayti ng wikang

Cebuano, na sinasalita sa Leyte partikular sa mga bayan ng Abuyog, Lungsod

Baybay, Hindang, Isabel, Lungsod Ormoc, at iba pa; ganun din sa mga bayan ng
Padre Burgos, Quezon, Saint Bernard, San Juan, atbp. sa Timog Leyte; at sa

lalawigan ng Biliran.

Kilala rin ang Binul-anong Binisaya na isa sa varayti ng wikang Cebuano at

itoy sinasalita ng grupong Bol-anon (tinatawag ring Boholano) sa Bohol, ang

varayting Negrensing Binisaya na laganap sa ibat ibang bahagi ng Negros Oriental,

ang Binisayang Siquijor na sinasalita sa ibat ibang bayan ng Siquijor, ang

Masbatenyong Binisaya na sinasalita sa Isla ng Burias at sa mga bayan sa timog at

timog-kanlurang bahagi ng Masbate. Ang Binisayang Mindanaw na sinasalita sa

Agusan del Norte, Agusan del Sur, Bukidnon, Camiguin, Davao del Norte, Davao del

Sur, Davao Oriental, Dava Occidental, Isla ng Dinagat, Lambak Compostela, atbp. ay

varayti rin ng Wikang Cebuano.

Umusbong ang Wikang Cebuano sa maraming lalawigan at bayan kung kayat

marami ang gumagamit nito. Ang wikang ito, kagaya ng ibat ibang lengguwahe at

diyalekto sa Pilipinas, ay kabilang sa grupo ng mga lengguwahe na kilala sa

katawagang agglutinative. Nanggaling ang pangalan ng wika mula sa pulo ng

Pilipinas na Cebu, na hinulapi ng Kastilang ano o nangangahulugang likas o isang

lugar.
III. Kultura

Ang mga tao na naninirahan sa Cebu ay tinatawag na Cebuano. Ang mga

Cebuano ay kilala sa pag-uugaling masisipag at marunong magtipid upang makatayo

ng sarilig negosyo, na siyang impluwensiya nang pandarayuhan nang mga Espanyol at

Tsino. Naimpluwensyahan din sila ng mga Amerikano sa hilig sa musika, pelikula at

paggamit ng wikang Ingles.

Ang lalawigan ng Cebu ay dinarayo din dahil sa pagdiwang nila ng Sinulog

Festival. Ito ay ipinagdiriwang tuwing ikatlong Linggo ng Enero. Ang salitang Sinulog ay

nagmula sa salitang Cebuano na may ibigsabihin na, "tulad ng agos ng tubig."

Tinutukoy dito ang urong-sulong na lakdaw padyak ng sayaw ng Sinulog. Ang mga

mananayaw ay kadalasang sumasayaw ng pasulong at paurong kasabay sa tiyempo

ng tambol.Ang Sinulog Festival ay isang pagdiriwang ng Pilipinas na pinarangalanang

Sto. Nio at sa pagpapasasalamat sa mga biyaya.

Ang mga Cebuano ay kilala sa kanilang mga mabubuting ugali. Naririto ang ilang

mgakaugalian at asal ng mga Cebuano:

Matulungin:

Karamihan sa mga Cebuano ay matutulungin sa kapwa. Lagi silang nagtutulong-

tulong upang maresolba ang isang suliranin. Sila rin ay kilalang masisipag at laging

nagtatrabaho kahit sa malalayong lugar.

Malikhain:

Ang mga Cebuano ay kilala rin sa pagiging malikhain. Kahit di na

makikinabangan ang isang gamit ay naiaayos nila muli ito. Sila rin ay mahihilig sa

recycled na gamit.

Magalang sa Nakatatanda:

Ang mga Cebuano ay magagalang sa mas nakakatanda sa kanila. Nakasanayan

ng mga bata dito ang pagmano sa matatanda bago umalis o di kayay bagong dating

bilang pagrespeto sa kanila.

Maka-Diyos:

Ang mga Cebuano ay kilala rin sa pagiging makaDiyos. Ang mga Cebuano ay

kilala sa relihiyong Katotliko.

 Ponema

IV. Sistemang Balangkas ng Wikang Cebuano ay isa sa mga yunit ng

tunog na nagpapakita
ng kaibahan ng isang
salita mula sa isa pang
A. PONEMA
salita ng partikular na
wika.
1.1 Alpabeto

Mayroong (15) katinig at (3) patinig ang Cebuano.

LETRA NIMONIK PAG-UURI PAGLALARAWAN

A ah Patinig sentral na bahagi

B ba Katinig labi

K ka Katinig velar

D da Katinig ngipin

E/I ee/ih Patinig harap na bahagi

G ga Katinig velar

H ha Katinig glottal

L la Katinig gilagid

M ma Katinig labi

N na Katinig ngipin

NG nga Katinig velar

O/U oh/oo Patinig likod na bahagi

P pa Katinig labi

R ra Katinig gilagid

S sa Katinig gilagid

T ta Katinig gilagid
W wa Katinig labi-velar

Y ya Katinig palatal

Ang titik g ay paligaang binigbigkas tulad ng matigas na g sa salitang Ingles

(e.g., get). Hindi katulad ng Ingles, Cebwano ang tunong ng ng ay nasa unahang ng

salita (e.g., ngalan)

Ang mga sumusunod na titik ay wala sa Cebwano maliban nalamang sa mga

dayuhan sa salita:

C ( ang matigas na c pinapalitan ng titik k, ang malambot na c ay

pinaplitan ng titik s

f ( pinapalitan ng p )

j ( pinapalitan ng dy)

q ( pinapalitan ng kw)

v ( pinapalitan ng b)

j ( pinapalitan ng dy)

x ( pinapalitan ng ks)

z
1.2 Patinig

Mayroon lamang na 3 patinig na tunog ang Cebuano

a ay laging binibigkas katulad ng unang tunog sa salitang father

i at e ay nagpapalitan. Walang pinagkaiba ang dalawang patinig nito sa

pagbigkas. Ito ay binibigkas tulang ng pangalawang patinig sa Ingles na

salita na taxi

o at u ay nagpapalitan. Walang pinagkaiba ang dalawang patinig nito sa

pagbigkas. Sa patinig-katinig ay binibigkas tulad ng patinig sa Ingles na

salita na cute

Kapag ang dalawang patinig ay magkatabi HINDI sila nabubuo na katulang

ng diptonggo. Sa halip, ang bawat patinig ay binibigkas ng bukod. (e.g.,

taas)

1.3 Diptonggo

Diptonggo Katinig

aw by

ay dy

oy/uy kw

Mmy

Nnw
 Nny

Ppy

Ssy

Tts

B. TULDIK

Sinuri ang mga salita ng wikang Cebuano at Filipino na may isa o

dalawang ponemang magkakaiba sa mga salitang binigay sa pamamagitan ng

palarawan/deskriptibong pagsusuri , partikular ang pamaraang kontent analisis.

Ang mga salitang napili ay mga salitang karaniwang ginagamit sa pang-

araw-araw na komunikasyon ng mga tao sa lipunan.

TALAHANAYAN 1: Mga parehong salita sa Cebuano at Filipino na may isa o dalawang

ponemang magkaiba

FILIPINO CEBUANO MAGKAIBANG PONEMA

BAHAY balay h at l

PAGKAON pagkain o at i

NGISI ngiti s at t

DALAN daan l
NGIPON ngipin o at i

BITUON bituin o at i

BULAN buwan l at w

IHAON ihain o at i

UTOK utak o at a

BUGAS bigas u at i

Ipinakita sa Talahanayan I ang mga piling sa salita mula sa Cebuano

at Filipino na may isa o dalawang ponemang nagkakaiba. Kung titignan ang mga

salita, ang mga ponemang nagbabago ay h at l, o at I, s at t, l at w, o at a at u at

i. Mapapansin na sa sampung (10) salitang ibinigay, apat (4) sa mga ponemang

nagbabago ay ang o at i. Ipinakita rin na ang mga salitang Cebuano at hindi

nalalayo sa baybay ng mga salitang nasa Filipino. Nagpakita ang mga ito ng mga

magkakatulad na mga kahulugan sa kabila ng mga pagkakaiba ng kanilang

baybay.

TALAHANAYAN 2: Mga parehong salita sa Cebuano at Filipino ngunit magkaiba ng

kahulugan

CEBUANO KAHULUGAN FILIPINO KAHULUGAN

LINGKOD upo Lingcod pagsisilbi

LANGGAM ibon Langgam Insektong

gumagapang

TUPOK tusok Tupok Kinain ng apoy

GUBAT digmaan Gubat Masukal na

kakahuyan

TUYO pakay Tuyo daing

ARAWAN gagamba Arawan paraan

PAGLIBANG Pagbawas ng dumi Paglibang pag-aliw

BAKOD Tayo/gising Bakod Harang/pader

BULAK bulaklak Bulak Ginagamit na

pambenda

BULOK bobo Bulok sira

TALAHANAYAN 3: Distribusyon ng mga Cebuano na may katumbas na baybay sa

Filipino at may parehong kahulugan

CEBUANO FILIPINO KAHULUGAN

BASO baso Sisidlan ng tubig

PLATO plato Sisidlan ng pagkain

TUBO tubo Daanan ng tubig

PLATO plato Sisidlan ng pagkain

TUBO tubo Daanan ng tubig

BAGA baga Bahagi ng katawan

BUHOK buhok Bahagi ng ulo

MATA mata Bahagi ng mukha

ILONG ilong Bahagi ng mukha

LIKOD likod Bahagi ng katawan

TIYAN tiyan Bahagi ng katawan

KILAY kilay Bahagi ng mukha

Ipinakita sa Talahanayan 3 ang mga salitang Cebuano at Filipino na

mgakatulad ng baybay at kahulugan. Ipinakita dito na may mga salita sa Cebuano na

ginagamit sa Filipino na mayroong parehong kahulugan.

Morpema

C. MORPEMA Maliit na yunit

ng salita

Pagbabagong Morpoponemiko

May ibat ibang pagababagong morpoponemiko ang nagaganap sa

Cebuano.Ang mga pamamaraan na ito ay makatutulong upang mas mapadali

ang bigas ng mga salita.

1.1 Asimilasyon

Ito ay proseso na ang huling titik ng unlapi ay magsasama sa unang titik ng

pandiwa upang makabuo ng panobagong ponema.

Ang uri ng asimilasyon na gagamitin ay nakadepende sa unang titik ng

pandiwa.

Halimbawa:

Ang (unlapi) ay Mang + (pandiwa) na pangmaramihan.

Mga Panuntunan:

Kung ang pandiwa ay nagsisimula sa titik na b or p, ang unlapi ay

magiging mam (e.g. mangbalik na magigiging mambalik, mangpalit na

magiging mampalit).

Kung ang pandiwa ay nagsisimula sa titik na d,s, or l, ang panlapi ay

magiging man (e.g. mangdagan na magiging managan, mangsakay na

magiging manakay, mangtago na magiging mantago na magiging manago).

Kung ang pandiwa ay nagsisimula sa titik na d,s, or l, ang panlapi ay

magiging man (e.g. mangdagan na magiging managan, mangsakay na

magiging manakay, mangtago na magiging mantago na magiging manago).

Kung ang pandiwa ay nagsisimula sa titik na k, ang unlapi ay magiging

mang (e.g. mangkaon na magiging mangaon).

 Kung ang pandiwa ay tumutukoy sa stative mood, ang unlapi ay ma- at

ang unlapi ay magiging manga (e.g., mangtulog na magiging mangatulog.

1.2 Pagkakaltas

Ito ay proseso na ang tunog ng huling patinig ng pandiwa ay mawawala

kapag naragdagan ny hulapi.

Halimbawa:

Ang Cebuano root ng sleepay tulog. Na makabubuo ng panag-uri na

sleepy. Ito ay madaragdagan ng unlapi na ka- at hulapi na on.

Kaya naman: ka+tulog+on = katulogon

Ang Cebuano root ng eatay kaon. Na makabubuo ng goal of

subjectIto ay madaragdagan hulapi na on.

Kaya naman: kaon+on = kaonon pero dahil sa pagkakaltas na huling

patinig ang kaonon ay magiging kaon.

1.3 Metatesis

Ito ay ang proseso kung saan ang magkatabing ponema ay nagpapalit

kapag nagdagdag ng hulapi. Nangyayari ito matapos ang proseso ng

pagkakaltas.
 Halimbawa:

Ang Cebuano root ng pandiwa na enter ay sulod. Nagbubuo ng

benepisyaryo ng paksa, ito ay madadagdagan ng hulapi na an.

Kaya naman: sulodan = sulodan

Dahil sa pagkakaltas ang salitang sulodan ay magiging suldan. Dahil

sa sa metatesis ang titik l at d ay magpapalitan kayat ang salitang

suldan ay magiging sudlan.

1.4 Epentesis

Ito ay ang proseso na kung saan ang sobrang ponema ay dinaragdag sa

salita na hiniram sa ibang lenggwahe.

Halimbawa:

Ang Espanyol viaje na ang ibig sabihin ay trip ay magiging biyahe

(idinadagdag ang y)

Ang Espanyol tia na ang ibig sabihin ay aunt ay magiging tiya

(idinadagdag ang y)

Ang English na smart ay magiging esmarte (dalawang e ang

idinadagdag)

Ang English na ball ay magiging bola (idinadagdag ang a sa

hulihan)
1.5 Pagpapalit ng Ponema

Ito ay ang proseso kung saan ang isang ponema ay napapalitan ng

ibang titik kapag nadagdagan ng hulapi, dahil sa din sa mayroon tayong mga

titik na malayang nagpapalitan, ito ay ang mga: d, l, r, s, t.

Halimbawa:

Ang Cebuano root ng pandiwa na translate is hubad. Na makabubuo

ng goal of subject. Ito ay madaragdagan ng hulapi na a.

Kaya naman: hubada = hubada

Dahil sa prosesong ito ang titik d ay mapapalitan ng r, kayat

magmula sa salitang hubada ito ay magiging hubara.

1.6 Dialekto ng Cebu

Magmula sa salitang Diyalekto ng Cebu, ito ay sinasalita sa Cebu pati

na rin sa hilagang bahagi ng cebu, kanliran ng Leyte, at Bohol.

Tampok ang iilan dito:

Ang ponemang l ay mapapalitan na w kung ito ay nasa pagitan ng

patinig na o/u at a. (e.g., ulan na magiging uwan)

Ang ponemang l ay mapapalitan na w kung ito ay nasa pagitan ng

patinig na a at o/u (e.g., balod na magiging bawod)

Ang ponemang l ay makakaltas kung ito ay nasa pagitan ng patinig na a

at o (e.g., halang na magiging hang)

 Ang panghalip na siya ( na ang ibig sabihin ay he/she) ay bibigkasin na

sha.

D. SINTAKS

Pangngalan mga salitang tumutukoy sa tao,bagay,hayop ,lugar at iba pa. Ito ay

nahahati sa dalawang uri.

Personal na Pangngalan - ito ay tumutukoy sa tao. Ito ay nauna sa case markers

depende kung paano ito ginagamit sa pangungusap. Ang table sa baba ay nagpapakita
ng case marker para sa Personal na pangngalan.

ANG PANGNGALAN CASE CASE HALIMBAWA NA TRANSISYON

AY GINAGAMIT MARKER PANGUNGUSAP SA FILIPINO.
BILANG
PAKSA NG pansarili si Misumbag si Sinuntok ako ni
PANGUNGUSAP Juan kanako. Juan.
PAKSA NG pansarili sila si Misumbag sila si Sinuntok ako ni
PANGUNGUSAP (pangmaramihan) Juan ug Pedro Juan at Pedro.
(PANGMARAMIHAN) kanako.
PAG AARI NG pang aari ni awto ni Juan kini. Ang kotseng ito
ISANG BAGAY ay kay Juan.
PAG AARI NG pang aari nila ni awto nila ni Juan Ang kotseng ito
ISANG BAGAY (pangmaramihan) ug Pedro kini. ay kay Juan at
(PANGMARAMIHAN) Pedro.
LAYUNIN NG layunin kang Misumbag ako Sinuntok ko si
PANGUNGUSAP kang Juan. Juan.

Ang table sa ibaba ay nagpapakita ng personal na pangngalan na ginagamit upang

matukoy ang ibat ibang uri ng tao.

e.g : Miadto si Dudong sa Tindahan (Ang binate ay pumunta sa tindahan).

TAGAPAG- TUMUTUKOY TUMUTUKOY TUMUTUKOY TUMUTUKOY

SALITA SA SA SA SA
NAKAKATANDA NAKAKATANDA NAKAKABATA NAKAKABATA
NG LALAKI. NG BABAE . NG LALAKI . NG BABAE.
NAKAKATANDA Bay Manang (Nang) Dudong (Dong) Inday (Day)
NG LALAKI
NAKAKATANDA Manong (Nong) Manang (Nang) Dudong (Dong) Inday (Day)
NG BABAE
NAKAKABATAN Manong (Nong) Manang (Nang) Bay Inday (Day)
G LALAKI
NAKAKABATAN Manong (Nong) Manang (Nang) Dudong (Dong) Inday (Day)
G BABAE

Ang table sa ibaba ay nagpapakita na pagamit ng pangatnig na pangngalan:

CEBUANO FILIPINO PANGUNGUSAP TRANSISYON

SA FILIPINO
GINUO,SENYOR Mister,Ginoo Miadto si Ginuo Pumunta si
Ortega sa Ginoong
tindahan. Ortega sa
tindahan.
GINANG,SENYORA Misis,Ginang Miadto si Ginang Pumunta si
Ortega sa Ginang
tindahan. Ortega sa
tindahan.
GINING,SENYORITA Miss Miadto si Gining Pumunta si
Ortega sa Miss Ortega
tindahan. sa tindahan.
DOKTOR(LALAKI),DOKTORA Doktor(lalaki),Doktora Miadto si Doktor Pumunta si
(BABAE) (babae) Ortega sa DoktorOrtega
tindahan. sa tindahan.
PADRE Padre Miadto si Padre Pumunta si
Ortega sa Padre Ortega
tindahan. sa tindahan.

Impersonal na Pangngalan tinutukoy sa lugar o bagay. Ito ay nauna sa case

markers depende kung paano ito ginagamit sa pangungusap. Ang table sa baba ay
nagpapakita ng case marker para sa Impersonal na pangngalan.

ANG CASE CASE HALIMBAWA NG TRANSISYON

PANGNGALAN MARKER PANGUNGUSAP SA FILIPINO.
AY GINAGAMIT
BILANG
PAKSA NG pansarili. ang Misumbag ang Sinuntok ako
PANGUNGUSAP. tawo kanako ng lalaki.
PAG AARI SA pang aari. sa awto sa tawo Ito ang kotse
ISANG BAGAY. kini. ng lalaki.
 BAGAY SA layunin (hindi og Mibasa ako og Akoy nagbasa
PANGUNGUSAP tiyak). libro. ng libro.
(HINDI TIYAK).
BAGAY SA Layunin sa mibasa sa imong binasa ko ang
PANGUNGUSAP (tiyak). libro. iyong libro.
(TIYAK).
BAGAY SA layunin (hindi -y Anaay awto ni Meron koste si
PANGUNGUSAP tiyak tiyak Juan. Juan.
(HINDI TIYAK- na hindi buo
TIYAK NA HINDI ang pandiwa).
BUO ANG
PANDIWA).

Pang- ugnay ang mga salitang nauuna sa impersonal na pangngalan ng sa gayon ito
ay mabago (e.g Pang-uri etc.) dapat ay humihiwalay sa pangngalan sa pamamagitan
ng pang ugnay.

Kung ang nauunang salita ay nagtatapos sa patinig samakwid ang ng ay

magagamit ( ang pang ugnay ay maaring masama sa naunang salita upang
makabuo ng contraction )
Kung ang nauunang salta ay nagtatapos sa katinig samakwid ang nga ay
magagamit.

Halimbawa:

HALIMBAWA CONSTRACTION TRANSISYON SA

FILIPINO
DAKO NG LIBRO dakong libro malaking libro
TAAS NGA BABAYE - matangkad na babae
KINI NG LIBROHA kining libroha librong ito
UNSA NG LIBROHA? unsang libroha? aling libro?

Particularizers kung ang isang impersonal na pangngalan ay nabago sa

pamamagitan ng mapaglarawan na panghalip o pananong na panghalip kung gayon
ang particularizer na hulapi dapat ito ay naidadagdag sa pangngalan nang sa gayon
ito ay matukoy ang particular na halimbawa ng pangngalan.

Kung ang pangngalan ay nagtatapos sa patinig o punto samakatwid ang a ay

gagamitin.
Kung ang pangngalan ay nagtatapos ng walang puntong patinig samakatwid ha
ay gagamitin.
Minsan ang pangngalan ay nagbabago alang alang sa euphony (e.g.,tawoha
tawhana , babayena bayhana)

PANGNGALAN PARIRALA TRANSISYON SA

TAGALOG
BABAYE kanang bayhana ang babaeng iyon (paksa)
BABAYE nianang bayhana ang babaeng iyon (pakay)
BABAYE unsang bayhana aling babae
LIBRO kadtong libroha ang libro ay naroon
(paksa)
LIBRO niadtong libroha ang libro ay naroon
(pakay)
LIBRO unsang libroha aling libro

Tiga gawa ng aksyon- ang tiga gawa ng aksyon sa Cebuano ay maaring mabuo
pamamagitan ng formula na sumusunod:

Mag < 1st syllable of verb root><verb root>

Minsan ang pangngalan ay nagagamit sa lugar ng salitang ugat ng pandiwa at minsan

ito ay merong morpholohikal na pagbabago.

Halimbawa:

pangngalan (Cebuano) salitang ugat (Cebuano) transisyon sa filipino

magaawat awat (gaya) mang gagaya
magbabaligya baligya (benta) nag bebenta
magbabalak balak (tula) manunula

Pangngalang na buo sa Pang uri ang pangngalan ay maaring mabuo mula sa pang-
uri gamit ang mga formula sa baba:

Ka <pang-uri>

Pagka <pang-uri>

Mga halimbawa:

pangngalan (Cebuano) pang-uri (Cebuano) transisyon sa Filipino

kaaslom asom (asim) maasim
 kabaga baga (kapal) makapal
kabugnaw bugnaw (lamig) malamig

Panghalip- ang panghalip ay ang humahalili sa pangngalan. Meron tatlong uri ng

panghalip ang Cebuano ito ay ang mga sumusunod:

Panaong panghalip ito ang humahalili sa panaong pangngalan .Sa

Cebuano ang panaong panghalip ay ang sumusunod na impleksyon:
Dami
o Pang-isahan- panghalip na tumutukoy sa isang tao.
o Pang maramiha panghalip na tumutukoy sa dalawa o mas
maraming tao.
Tao
o 1st person tagapagsalita.
o 2nd person taong kumakausap.
o 3rd person narrator.
Case
o Subjective panlaping humahalili sa paksa.
o Possessive panlaping humahalili sa pagmamay-ari ng isang tao.
o Objective panlaping humahalili sa layunin.
Ang Cebuano ay mayroon dalawang anyo ng possessive case, ang una ay ang
panlapi ay ang nauna bago ang bagay na pag aari at ang pangalawa ay ang bagay na
pag aari muna bago ang panlapi. Ito ay tinatawag na pre-possessive at post-
possessive. Ang mga sumusunod na table ay nagpapakita ng mga uri ng panaong
panlapi.

Subjective case

dami tao panghalip halimbawa transisyon

cebuano sa filipino
pang-isahan 1st person (a)ko,ako Misumbag sinuntok ko
ako og ang lalaki.
tawo.
Ako
misumbag
og tawo.
pang-isahan 2nd person ka,ikaw Misumbag ikaw ay
ka og tawo. nanuntok ng
Ikaw lalaki.
misumbag
og tawo.
pang-isahan 3rd person siya Misumbag sinuntok
siya og nya ang
 tawo. lalaki.
Siya
misumbag
og tawo
pangmaramihan (ki)ta Misumbag nanuntok
1st person kita og tayo ng
(kasama tawo. lalaki.
ang taong Kita
kinakausap.) misumbag
og tawo.
pangmaramihan 1st person (ka)mi Misumbag nanuntok
(hindi kami og kami ng
kasama ang tawo. lalaki.
taong Kami
kinakausap) misumbag
og tawo.
pangmaramihan 2nd person (ka)mo Misumbag sinuntok mo
kamo og ang lalaki.
tawo.
Kamo
misumbag
og tawo
pangmaramihan 3rd person sila Misumbag sinuntok
sila og nila ang
tawo. lalaki.
Sila
misumbag
og tawo.

Karagdagang impormasyon para sa subjective personal pronouns ang mga

sumusunod;

Ang 1st person singular na panghalip ay pwedeng paikliin at gawing ko kung

ito ay sumusunod sa pandiwa.
Ang 2nd person singular na panghalip ay dapat maging ka kung ito ay
sumusunod sa pandiwa at ang ikaw kung ito ay bago ng pandiwa.
Wag gumamit ng siya para sa English subjective pronoun it (3rd person
singular).Sa halip ay gumamit ng demostratibong panghalip kana o kini.

Pre-possessive Case

dami tao panghalip panghalip halimbaw transisyo

(Cebuano) (Filipino) a n sa
Filipino
 pang-isahan 1st person ako,akong akin,aking ako kini. Ito ay
akong akin.
awto kini. Ito ay
aking
kotse.
pang-isahan 2nd person imo,imong iyo,iyong Imo kini. Ito ay iyo.
Imong Ito ay
awto kini. iyong
kotse.
pang-isahan 3rd person iya,iyang kanya,kanyan Iya kini. Ito ay
g Iyang kanila.
awto kini. Ito ay
kanyang
kotse.
pangmaramiha 1st person ato,atong atin,ating Ato kini. Ito ay
n (kasama Atong atin.
ang taong awto kini. Ito ay
kinakausap. ating
) kotse.
pangmaramiha st
1 person amo,amon amin,aming Amo kini. Ito ay
n (hindi g Among amin.
kasama ang awto kini. Ito ay
taong aming
kinakausap) kotse.
pangmaramiha 2nd person inyo,inyong inyo,inyong Inyo kini. Ito ay
n Inyong inyo.
awto kini. Ito ay
inyong
kotse.
pangmaramiha 3rd person ila,ilang kanila,kanilang Ila kini. Ito ay
n ilang awto kanila.
kini. Ito ay
kanilang
kotse.

Post possessive case

dami tao panghalip panghalip halimbawa transisyon
(Cebuano) (Filipino) sa Filipino
pang-isahan 1st person nako akin awto nako Ang kotse
kini na ito ay
akin.
pang-isahan 2nd person nimo sayo awto nimo Ang kotse
kini na ito ay
sayo
pang-isahan 3rd person niya kanya awto niya Ang kotse
kini na ito ay sa
 kanya
pangmaramihan 1stperson nato satin awto nato Ang kotse
(kasama kini na ito ay
ang taong satin.
kinakausap.)
pangmaramihan 1st person namo amin awto namo Ang kotse
(hindi kini na ito ay
kasama ang amin.
taong
kinakausap)
pangmaramihan 2nd person ninyo sainyo awto ninyo ang kotse
kini na ito ay
sainyo
pangmaramihan 3rd person nila kanila awto nila ang
kini kotseng ito
ay kanila.

Objective case

dami tao panghalip panghalip halimbawa transisyon

(Cebuano) (Filipino) sa Filipino
pang-isahan 1st person (ka)nako ako misumbag sinuntok
ang tawo ako ng
kanako. lalaki
pang-isahan 2nd person (ka)nimo ikaw misumbag ikaw ay
ang tawo sinuntok ng
kanimo lalaki.
pang-isahan 3rd person (ka)niya sya misumbag sya ay
ang tawo sinuntok ng
kaniya lalaki.
pangmaramihan 1st person (ka)nato tayo misumbag sinuntok
(kasama ang tawo tayo ng
ang taong kanato lalaki.
kinakausap.)
pangmaramihan 1st person (ka)namo kami misumbag sinuntok
(hindi ang tawo kami
kasama ang kanamo
taong
kinakausap)
pangmaramihan 2nd person (ka)ninyo ikaw misumbag ikaw ay
ang tawo sinuntok ng
kaninyo lalaki.
pangmaramihan 3rd person (ka)nila sila misumbag sinutok sila
ang tawo ng lalaki.
kanila
 Demostratibong Panghalip ay panghalip sa pangngalan ito ang ginagamit ng
relative panghalip panghalip halimbawa transisyon sa
location (Cebuano) (Filipino) Filipino
malapit sa kini ito,mga akong awto ito ay aking
nagsasalita. kini. kotse.
akong mga ito ay aking
awto kini. mga kotse.
malayo sa kana na,iyon akong awto ang kotse na
nagsasalita kana. ito ay akin
pero malapit sa akong mga iyon ay aking
kinakausap. awto kana. mga kotse.
malayo sa kadto doon,nandoon akong awto nandoon ang
nagsasalita at kadto. aking kotse.

tagapagsalita para mas maintindihan ang kanyang sinasabi. Ang panghalip nito
sa Filipino ay ito,na,mga,iyon,etc. ay demostratibong panghalip .Ang
demostratibong panghalip naman sa Cebuano ay ang mga sumusunod na
impleksyon:

Case
o Subjective panghalip sa paksa ng pangungusap.
o Objective panghalip sa layunin ng pangungusap.
Relative location
o Ang panghalip ay malapit sa nagsasalita.
o Ang panghalip ay malayo sa nagsasalita pero malapit sa
kinakausap.
o Ang panghalip ay malayo sa nagsasalita at kinakausap.
Walang impleksyon para sa numero o dami (i.e, singular vs plural )
 kinakausap. akong mga
awto kadto.
Subjective Case

Objective case

relative panghalip panghalip halimbawa transisyon sa

location (Cebuano) (Filipino) Filipino
malapit sa (ni)ini ito,mga mipalit ako bibilin ko ito.
nagsasalita. niini.
malayo sa (ni)ana na,iyon mipalit ako bibilin ko yon.
nagsasalita niana.
pero malapit
sa
kinakausap.
malayo sa (ni)adto doon,nandoon mipalit ako bibilin ko yung
nagsasalita at niadto. isa na
kinakausap. nandoon.

Relative Pronoun ay ginagamit upang mapag-ugnay ang pantulong na sugnay sa

pangunahing sugnay sa pangungusap. Sa Ingles merong tatlong pangunahing relative
pronoun ito ay ang: that,which at who(m). Sa Cebuano lahat ng ito ay
nangangahulugan ng nga.

PANGHALIP PANGHALIP HALIMBAWA TRANSISYON SA

(CEBUANO) (ENGLISH) FILIPINO.
NGA that,which,who(m) Mibasa ako libro nabasa ang libro na
nga misulat ka. iyong sinulat.
Naila ako sa tawo Kilala ko ang
nga misumbag lalaking sumuntok
kanimo. sayo.

Hindi-tiyak na panghalip- hindi tiyak na panghalip ay ginagamit upang ipahayag ang

buong catergorya para sa isang bagay

PANGHALIP PANGHALIP HALIMBAWA TRANSISYON SA

(CEBUANO) (FILIPINO) FILIPINO.
MATAG USA lahat mitan-aw matag lahat ng tao ay
usa nianang nanonood ng
salidaha. pelikula.
BISAN KINSA kahit sino mitan-aw ba bisan meron bang
kinsa nianang nanood ng
 salidaha? pelikulang iyon?
WALAY USA walang sinuman mitan-aw walay usawalang nanood ng
nianang salidha pelikulang iyon.
US AKA TAWO kung sino mitan-aw us aka may isang taong
tawo nianang
nanonood ng
salidha pelikulang iyon.
TANAN lahat aano akoy tanan. nasaakin na ang
lahat.
BISAN UNSA kahit ano aano ka bay bisan meron ka bang
unsa ? kahit ano?
USA KA BUTANG kung ano aano akoy us aka meron akong dito.
butang.

Reflexive pronoun- ay ginagamit upang ipahayag ang konsepto na ang pandiwa ay

bumalik sa paksa ng pangungusap . Sa Ingles ito ay nabubuo sa pagdadagdag ng
hulaping -self . Sa Cebuano ay ginagamit ang layon ng pangungusap.

Dami
o Pang-isahan panghalip na naglalarawan sa isang tao .
o Pangmaramihan panghalip na naglalarawan sa dalawa o mas
madaming tao.
Tao
o 1st person tagapagsalita.
o 2nd person taong kumakausap.
o 3rd person narrator.

dami tao panghalip panghalip halimbawa transisyon

(Cebuano) (Filipino) sa Filipino
pang- 1st person sa akong aking sarili. misumbag ako sinuntok ko
isahan kaugalingo sa akong ang aking
n. kaugalingon. sarili.
pang- 2nd person sa imong iyong sarili. Misumbag ka sinuntok mo
isahan kaugalingo sa imong ang iyong
n. kaugalingon sarili.
pang- 3rd person sa iyang ang misumbag siya sinuntok
isahan kaugalingo kanyang sa iyang nya ang
n. saili kaugalingon. kanyang
sarili.
pangmara 1st person sa atong aming sarili misumbag kita sinutok
mihan (kasama kaugalingo sa atong naming ang
ang taong n kaugalingon aming sarili.
kinakausap.
)
pangmara 1st person sa among ating sarili misumbag sinuntok
mihan (hindi kaugalingo kami sa among natin ang
kasama ang n kaugalingon ating sarili.
taong
kinakausap)
pangmara 2nd person sa inyong inyong sarili misumbag sinuntok
mihan kaugalingo kamo sa ninyo ang
n inyong inyong
kaugalingon sarili.
pangmara 3rd person sa ilang kanilang misumbag sila sinuntok
mihan kaugalingo sarili sa ilang nila ang
n kaugalingon kanilang
sarili.

Pananong na panghalip- ay ginagamit sa tanong. Naglalagay sila ng tandang

pananong kung saan ito ay sumasagot sa tanong na ano,sino,saan , at iba pa.

panghalip panghalip halimbawa transisyon sa

(Cebuano) (Filipino) Filipino.
kinsa sino,alin kinsa ang imong Alin dyan ang iyong
higala? kaibigan?
kinsang tawhana Sino ang sumuntok
misumbag kanimo? sayo?
unsa ano,alin Unsa ang imong ano ang iyong
ngalan? pangalan?
unsang balaya imo? Alin dyan ang
bahay mo?
nga no bakit Nganong misumbag bakit mo ako
ka kanako? sinuntok?
kanus-a kailan kanus-a ka mikaon? kailan ka kumain?
anus-a anus-a ka mokaon? kailan ka kakain?

Pang-uri- ay nagbabago sa pangngalan o tumutukoy sa pangngalan na mayroon

kalidad at katangian.

Pagbabalangkas ng pangngalan parirala (isang pang-uri)

lugar ng pang- bilang ng formula pangngalan transisyon

uri pangngalan parirala sa Ingles.
bago ang pang-isahan <pang-uri> + maayo ng libro. good book
pangngalan <pang-ugnay> +
<pangngalan>
bago ang pang- <pang-uri> + maayo ng mga good
pangngalan maramihan <pang-ugnay> + libro. books
mga +
 <pangngalan>
pagkatapos pang-isahan <pangngalan> + libro ng maayo. good book
ng <pang-ugnay> +
pangngalan <pang-uri>
pagkatapos pang- mga + mga libro ay good
ng maramihan <pangngalan> + maayo. books
pangngalan <pang-ugnay> +
<pang-uri>

Pagbabalangkas ng pangngalang parirala (dalawang pang-uri)

lugar ng pang-
bilang ng formula pangngalan transisyon
uri pangngalan parirala sa Ingles.
bago angpang- <pang-uri 1> + ug kusgan ug strong
pangngalan isahan + <pang-uri 2> + isog nga brave
<pang-ugnay> + tawo. woman.
<pangngalan>
bago ang pang- <pang-uri 1> + ug kusgan ug strong
pangngalan maramihan + <pang-uri 2> + isog nga mga brave
<pang-ugnay> + tawo. women.
mga +
<pangngalan>
pagkatapos pang- <pangngalan> + tawo nga strong
ng isahan <pang-ugnay> + kusgan ug brave
pangngalan <pang-uri 1 > + ug isog. woman.
+ <pang-uri 2>
pagkatapos pang- mga + <noun> + mga tawo nga strong
ng maramihan <pang-ugnay> + kusgan ug brave
pangngalan <pang-uri 1> + ug isog . women.
+ <pang-uri 2 >

Pahambing na pang-uri ginagamit na pang-uring na nagkokompara sa

pangngalan:

Formula:

Mas + <pang-uri> + < paksang parirala> + kay + <layon parirala>

Halimbawa:

MAS TAAS SI JUAN KAY KANG PEDRO SI JUAN AY MAS MATAAS KAYSA KAY
PEDRO.
MAS DAKO ANG SUBA KAY SA SAPA. ang ilog ay mas Malaki kaysa sa sapa.
Superlatibo- pang-uring ay ginagamit upang ipahayag ang kasudulan ng kalidad at
katangian.

Ang + pinaka <pang-uri> + <objective pronoun phrase>

Ang + labing + < pang-uri> + <objective pronoun phrase>

Halimbawa :

SI JUAN ANG PINAKA MATAAS SA SI JUAN ANG PINAKA MATAAS SA

KANILA KANILA
SI JUAN ANG LABING TAAS SA KANILA si juan ang pinaka mataas sa kanila
V. KONKLUSYON

Cebuano Bikolano:

Kung susuriin, ang katinig ng mga Bikolano ay mas angat ng isang letra habang

ang kanilang katinig naman ay parehong tatlong patinig kumpara sa Cebuano. Ang

ponema ng Bikolano ay may diin sa bawat salita habang ang mga Cebuano naman

ay wala. Ang mga titik naman na wala sa Cebuano tulad ng c, f, j, q, v, x ay

pinapalitan nila halimbawa, ang matigas na c pinapalitan nila ng titik k at ang

malambot na "c" naman ay pinaplitan ng titik "s" . Hindi ito nagaganap sa wikang

Bikolano.

Cebuano Tagalog:

Ang wikang Cebuano ay isa sa Wikang Austronasian na sinasalita sa Pilinas ng

humigit kumulang 33 milyong tao at tinuturing na lingua franca ng katimugang

Pilipinas. Ito ay ang pinakamalaking bilang ng mga katutubong mananalita sa

Pilipinas kahit na hindi ito itinuturo sa mga paaralan. Ang Sebwano ay maraming

salitang hango sa wikang Kastila, tulad ng krus [cruz], swerte [suerte] at brilyante

[brillante]. Marami rin itong nahiram na salita sa Ingles. Mayroon din na galing sa

salitang Arabo. Ang Cebuano ay gumagamit ng isang alpabetong Latin na may 17

katinig at 4 patinig, at ito ay isang wika na ang pagkakasunod ng pangungusap ay

Pandiwa,Simuno, Layon. Ang unang kataga sa pangungusap ay siyang binibigyang

diin. Ang Tagalog ay ginagamit bilang lingua franca ng Pilipinas, subalit ang Ingles

ang ginagamit sa mga paaralan at sa pangkalakalan, pati na rin sa bugkos ng

pamahalaan. Ang Wikang Tagalog ay isa sa una at may mataas na uri ng Wika sa

kapuluang Pilipinas. Ang alpabetong Pilipino, na gumagamit ng mga Latin na

pagsusulat at binubuo na ngayon ng 28 titik, ay nagbago na nang husto mula sa

panahon ni Lope K. Santos, na siyang opisyal na naglabas ng isang alpabetong

ABAKADA na may 20 titik na siya namang ginamit ng Surian ng Wikang Pambansa

noong 1973--ang parehong taon kung kailan ay itinakda ng batas na ang Pilipino

ang maging pangalan ng wikang pambansa.

Cebuano Waray:

Ang pangkat ng mga wikang Waray ay binubuo ng Waray, Waray Sorsogon at

Masbate Sorsogon. Bisakol ang tawag naman sa mga wikang Waray Sorsogon at

Masbate Sorsogon dahil komplementaryo sila ng mga wikang Bisaya at Bikolano.

Lahat ng wikang Waray ay kabilang sa grupo ng mga wikang Bisaya at may

kaugnayan sa mga diyalektong Hiligaynon at Masbatenyo. Bagamat may pagtatalo,

ang Samarnon-Lineyte ay tinatawag lamang na Waray dahil iisa lamang ang kanilang

lingguahe na sinasalita. Gayumpaman, nagkakaiba naman sila sa mga ideya at

proposisyon, at konstuksyon ng pangungusap. Dahil doon, ay may tinatawag na

Samarnong Waray at Lineyteng Waray. Kahit pa na may pagkakaiba ang dalawang

ito, nananantili pa rin ang kanilang wikang Waray bilang pangunahing wika sa mga

probinsiyang ito. Ang wikang Cebuano ay mayroong ring varayti ng wika.

Gayunpaman, kahit laganap sa kabisayaan at ilang bahagi ng Mindanao ang wika,

Cebuano pa rin ang pinaka-sinasalitang wika. Ang ilan sa varayti ng wikang Cebuano

ay Katimugang Binisaya, Binul-anong Binisaya, Binisayang Siquijor, Masbatenyong

Binisaya at Binisayang Mindanaw. Kung mapapansin, ang varayti nang wika ay nag

iiba lang dahil naka-base ito kung saang lugar ito sinasalita.
 Cebuano Kapampangan:

Mayroong 17 na katinig ang Iloko; b, d, f, g, h, k, l, m, n, mg, p, q, r, s, t, w at y,

ikatlong pinakamagamit na katutubong wika sa Pilipinas na hindi pormal na itinuturo

sa mga paaralan at unibersidad habang ang wikang Cebuano ay mayroong (15)

katinig : b, k, g, h, l, m, n, ng, p, r, s, t, w, y. Parehong nabibilang sa Wikang

Austronesya ang dalawang wika.

Cebuano Hiligaynon:

Meron mahigit 7,000,000 tao sa loob at maging sa labas ng pilipinas na bihasa

sa Wikang Hiligaynon at ang karagdagang 4,000,000 katao naman na marunong nito

at karagdagan lang sa kanilang LINGUA FRANCA. Ang Wikang Cebuano naman ay

sinasalita sa Pilipinas ng 33 milyong tao at tinuturing na LINGUA FRANCA ng

katimugang Pilipinas. Ito ay ang pinakamalaking bilang ng mga katutubong

mananalita sa Pilipinas kahit na hindi ito itinuturo sa paaralan.

Ang wikang Cebuano ay pangalawa sa mga wikang may malaking pangkat nang

nagsasalita. Makikita natin na ang wikang Cebuano ay may pagkakaiba sa ibang

wika, lalo na sa balangkas nito. Mahalagang maunawaan natin ito kahit papano dahil

may mga salitang iba ang pagpapakahulugan sa ibang mga wika. Ang pag unawa sa

wikang Cebuano ay makakatulong upang maiwasan ang di pagkakaunawaan sa

pagitan ng ibat ibang wika.

VI. Talasanggunian

Trosdal, M.B. (1992). Grammar of the Cebuano Language. Cebu City,

Philippines. Salvador and Pillar Sala Foundation, Inc.

Nelson, A.M. (Unknown). A Grammar of the Cebuano Dialect. Cebu City. Ago

Mimeograph Service,

(Anonymous). (Unknown). Mga Salitang Hiram sa Ingles. Retrieved from:

http://tagaloglang.com/salitang-hiram-sa-wikang-ingles/

(Anonymous). (Unknown). Cebuano ("CEB" [639-3]) Retrieved from:

http://www.translation.com.ph/fil/links/cebuano.html

(Anonymous). (Unknown). Wikang Sebwano. Retrieved from:

http://www.wikiwand.com/tl/Wikang_Sebwano

(Anonymous). (2015). Cebu: Reyna ng Lungsod ng Timog. Retrieved from:

http://group2cebu.blogspot.com/2015/02/reyna-ng-lungsod-ng-timog.html?m=1