OKUL SOSYAL HZMET

Bir Uygulama Klavuzu

JoAnn Jarolmen
 OKUL SOSYAL HZMET
Bir Uygulama Klavuzu
JoAnn Jarolmen
Nika Yaynevi - 57
1. Bask: Aralk 2017
ISBN: 978-605-9386-22-7
Orijinal Knye: School Social Work
A Direct Practice Guide, Sage Publications, 2014.
Yayn Ynetmeni: Blent zelik
Dizi Editr: Durdu Baran iftci
eviri Editr: Prof. Dr. Yasemin zkan
eviriler:
1. Blm Prof. Dr. Yasemin zkan
2. Blm Uz. Ozan Selcik
3. Blm Uz. Ozan Selcik
4. Blm Uz. Ozan Selcik, Prof. Dr. Yasemin zkan
5. Blm Ara. Gr. Pnar Ktk Ylmaz, Prof. Dr. Yasemin zkan
6. Blm Ara. Gr. Pnar Ktk Ylmaz
7. Blm Ara. Gr. Pnar Ktk Ylmaz
8. Blm Aye zada
9. Blm Prof. Dr. Yasemin zkan, Aye zada
10. Blm Uz. Ozan Selcik, kbal er
11. Blm Uz. Ozan Selcik
12. Blm Uz. Bekir Gzel, kbal er
13. Blm Uz. Ozan Selcik
14. Blm Uz. Bekir Gzel
EKLER Uz. Bekir Gzel, Prof. Dr. Yasemin zkan
Kapak Tasarm: Leyla elik
Sayfa Dzeni: lhan Ulusoy

Bu kitabn basm, yayn, sat haklar Fita n. Mh. Pet. Mat. Bas. ve Yay. ml. San. Tic. Ltd. ti.ye aittir.
Anlan kuruluun izni alnmadan kitabn tm ya da blmleri, mekanik, elektronik, manyetik ya da
baka yntemlerle oaltlamaz, baslamaz. Nika Yaynevi Fita n. Mh. Pet. Mat. Bas. ve Yay. ml. San.
Tic. Ltd. ti.nin markasdr.

Bask ve Cilt: Bizim Bro

Sertifika No: 26649
T: 0 312 229 99 28

Sertifika No: 26357

Yksel Cad. No: 30/8 Kzlay-Ankara
T: 0312 433 71 15
web: www.nikayayinevi.com e-posta: info@nikayayinevi.com
OKUL SOSYAL HZMET
Bir Uygulama Klavuzu

JoAnn Jarolmen

eviri Editr: Prof. Dr. Yasemin zkan

JoAnn Jarolmen
lkokul, ortaokul ve liselerde 27 yl boyunca bir okul sosyal hizmet uzman
olarak altm. Bu sre sonunda 3 yl boyunca bir okulda duygusal olarak
zarar grm ocuklara ynelik hizmet veren bir terapist olarak grev yap-
tm. Bu bir lise gereiydi ve pek ok renci eitimsel amalar iin duygusal
olarak zarar grm kiiler kategorisinde yer almaktayd. Onlar davran-
larn da vurumundan youn bir ekilde ie kapankla kadar her trl
durumu yaamlard. Bu rencilerin pek ounda intihar giriimlerinde
bulunma ve hastaneye kaldrlma olaylar yaanmt. Bu tecrbeden sonra,
ben sosyal hizmet mesleine katk salamak umuduyla akademik dzeyde
eitim vermeye karar verdim. Bir sre misafir profesr, yardmc profesr,
kdemli eitmen ve asistant profesr (kadrolu olarak) olarak eitim verdim.
Kdemli bir etimen olarak, New York'ta bulunan Columbia niversitesi Sos-
yal Hizmet Okulu'nda grev yaptm. Benim eitim uzmanlm okul sosyal
hizmeti ve dorudan uygulama alanlarnda olmutur. 2005 ylnn sonbahar
dneminde ileri uygulama dersi olarak okul sosyal hizmeti dersleri verdim,
daha sonra kadrolu olarak Dominican College'a (Blauvelt, NY) getim. Bu
sreler boyunca New York niversitesi'nde (Rockland Kamps) yardm
profesr olarak grev yaptm. Orada da okul sosyal hizmeti dersleri verdim.
Ben Dominican'da saha yneticisiydim ve makro dzeyde dersler verdim.
Okullarda sosyal hizmet stajyerlerinin ihtiyalarnn ok farkndaym ve bu
yzden kitabma gerekli destekleyici aralar koymak iin gayret ettim. Son
zamanlara kadar Columbia niversitesi'nde yardmc profesr olarak al-
yordum.
2006'da ngiltere'nin Londra ehrinde bulunan Jessica Kingsley Publishers
yaynevinden bir kitabm kt. Kitabn ismi When a Family Pet Dies: A Guide
to Dealing with Childrens Loss (Bir Ailedeki Evcil Hayvan ldnde: ocuk-
larn Kaybyla Baa kmalar in Bir El Kitab). Kitabn amac evcil hayvan-
lar ldnde ocuklarnn ihtiyalarn karlamalar iin ailelere yardm
etmektir.
 NDEKLER

SUNU........................................................................................................................7

1. BLM
OKUL SOSYAL HZMET ALANINDA GEREKL TEORK BLGYE
GENEL BR BAKI.............................................................................................11

2. BLM
NORMAL BR GN?.........................................................................................31

3. BLM
GR VE TANIMLAR: BECER, TEKNK VE GEREKL
UYGULAMALARIN TARTIILMASI.............................................................49

4. BLM
ZEL ETM BLEEN VE OKUL SOSYAL HZMET............................ 61

5. BLM
EBEVEYNLER, RETM KADROSU, PERSONEL VE YNETM
LE BRL VE KONSLTASYON .......................................................... 115

6. BLM
ETK KLEMLER.............................................................................................135

7. BLM
KLTREL YETKNLK LE ALIMADA UZMANLIK .......................151

8. BLM
OKULLARDA OCUKLARI ETKLEYEN TOPLUMSAL
KONULAR........................................................................................................167

9. BLM
OKULLARDA KANITA DAYALI UYGULAMA YAKLAIMI VE DER
UYGULAMA YNTEMLERN KULLANAN BREYLERE YNELK
KARILAMA (YKMLLK), DEERLENDRME VE MDAHALE
BECERLER...................................................................................................... 181

10. BLM
ETL UYGULAMA YNTEMLER KULLANARAK OKULDA
GRUPLAR N KARILAMA, DEERLENDRME VE MDAHALE
BECERLER...................................................................................................... 217
11. BLM
GEREK OKUL UYGULAMASI PERSPEKTFNDEN ALIMA,
ANALZ VE TARTIMA.................................................................................233

12. BLM
OKUL POLTKASI, PROGRAM GELTRME VE
DEERLENDRME..........................................................................................249

13. BLM
UYGULAMAYI DEERLENDRME.............................................................273

14. BLM
OKUL SOSYAL HZMETNDE KRESEL KONULAR.............................291

EKLER.....................................................................................................................313
EK A
ENGELL BREYLERN ETM YASASINDAN......................................313
EK B
OKULLARDA ZM ODAKLI TERAP..................................................317
EK C
FKE GNL............................................................................................318
EK D
OKUL TEMELL NTHARLAR N BR
DANIMAN KONTROL LSTES..................................................................319
EK E
COLUMBIA NVERSTES NTHAR RSK TESPT EKRANI..............321
EK F..........................................................................................................................379

KAYNAKA...........................................................................................................411
 SUNU

Son yllarda ocuklarla ilgili konular, tm dnyada ve Trkiyede yazl ve

grsel basnn gndeminden dmemektedir. ocuk ve genlik sorunlarnn
nitelii ve eitliliine bakldnda, dnyada ve lkemizde g, zorbalk, id-
det, istismar, sigara kullanm, madde bamll gibi risk faktrlerinin art-
masnn ocuklarn psiko-sosyal geliimlerini olumsuz ynde etkiledii g-
rlmektedir. Birlemi Milletler ocuk Haklar Szlemesi, kresel anlamda
ocuklar iin bir devrim nitelii tamtr. ocuk haklar; ocuklarn gvenli-
i, salkl geliimi, korunmas, uygun hizmetlerin elde edilmesi ve onlar et-
kileyen kararlara katlmn iermektedir. Bu szlemeye ramen bugn lke
politikas ve uygulamalarnda bu haklarn tam olarak hayata geirilebildii
sylenemez. zellikle eitim sisteminde ocuk haklaryla ilikili gelimeler
olduka zayftr. ocuk geliimi ve refah ile ilgili temel sorumluluklar devle-
tin eitli kurumlar ve aileleri yakndan ilgilendirmektedir. Devletin bu alan-
daki sorumluluklar daha ok ocuk sal ve okul/eitim konularn kap-
samaktadr. Ayrca ocukla ilikili uzman meslek gruplar ocuk haklarnn
temsilciliinde nemli grevler stlenmektedir. Tm dnyada hemen hemen
tm ocuklar evrensel hizmetler sunabilecek belirli meslek gruplar ile temas
halindedir. retmenler, salk personeli ve dier uzmanlar (psikiyatr, psiko-
log, pedagog, ocuk geliim uzman ve sosyal hizmet uzman) gibi. zellikle
belirli ihtiya ya da sorunlar olan ocuklarn bu gereksinimlerini daha fazla
uzmanlk gerektiren fonksiyonlar ile eitim psikologlar, psikiyatrlar ve sos-
yal hizmet uzmanlar karlamaktadr.
ocuklarn geliim sreci boyunca zamanlarnn byk bir ksmn okulda
geirdikleri dikkate alndnda, okullardaki koruyucu nleyici, destekleyici
ve rehabilite edici mdahalelere arlk vermenin gereklilii ortaya kmakta-
dr.
8 Sunu

Okul, ocuklarn korunakl yuvalarndan kp toplum iine girdikleri ilk

yerdir ve ocuklarn ailelerinden sonra ilk formel sosyalleme ortamdr. Ge-
liim dneminde adeta bir kriz olan bu durumun yarataca ruhsal ve sosyal
sorunlar iin ocuk desteklenmelidir. ocukluk dnemi salkl alkanlkla-
rnn gelitirilmesi iin de uygun bir dnemdir.
Bu balamda ocuklarn korunmas ve refahnn arttrlmasnda psikolojik
danma ve rehberlik almalar olduka nem tamaktadr.
lkemizdeki psikolojik danma ve rehberlik alanndaki mevcut yap de-
erlendirildiinde; var olan hizmetlerin canlandrlmas ve bunun yan sra
zellikle bu ya grubundaki ocuklar ve ailelerine sosyal hizmet mdahalele-
rinin uygulanmasn teminen Okul Sosyal Hizmet Uygulamasnn balatl-
mas, okullarda ocuk refah alannda yaplan almalarn, ok disiplinli bir
yaklamla ve ekip almasyla, hedefe ulalmasnda verimlilik salayacaktr.
Okul sosyal hizmeti, sosyal hizmet mesleinin geni uygulama yelpazesi
ierisinde zel bir uygulama alandr. Okul sosyal hizmeti zorunlu eitimin
getirilmesinden sonra rencilerin temel ocuk haklarndan biri olan eitim
hakkndan eit bir biimde faydalanmas ve bu eitim ve renme haklar
nndeki tm engellerin ortadan kaldrlmasn kapsar. Trkiyede zorunlu
eitim Cumhuriyet dneminde ilk olarak 1924 anayasasnn 87.maddesinde
ilkretimin zorunlu ve parasz olmas ile karmza kmaktadr. 1997-1998
retim ylndan itibaren lke genelinde sekiz yllk kesintisiz zorunlu ilk-
retime geilmitir. Zorunlu eitimin 20122013 retim ylndan itibaren ise 12
yl olduu Trk eitim sisteminde, toplumun btn kesimlerinden rencile-
rin okullamasnn salanmas, bata MEB olmak zere ilgili btn taraflarn
en nemli grevlerinden biridir. Trkiye eitim sisteminin gnmzde en n-
celikli sorunu renmenin istenen lde gereklemiyor oluudur. Eitim
sisteminin iinden ve dndan gelen birok veri yannda uluslararas testlerde
Trkiyeden katlan rencilerin aldklar sonular, bu durumu kantlar nite-
liktedir. renme sorununun zlebilmesi iin atlmas gereken en nemli
admlardan biri, okul terki ve devamszln azaltlmasdr.
Sosyal hizmet meslei, bireyin toplumsal ilevselliini yerine getirmesinde
yaanan sorunlarn zm iin bireyi topluma tekrar kazandrmay amalayan
mesleki mdahaleleri ierir. Bunun iin gerekli olan toplumsal kaynaklar, mev-
cut ihtiya veya soruna ynelik kullanarak amacna ulamaktadr. Koruyucu-n-
leyici, eitici-destekleyici, tedavi-rehabilite edici ynde almalarda bulunmak-
tadr. Okul sosyal hizmeti, rencilerin eitim etkinliklerini baarl bir ekilde
srdrebilecekleri bir duruma gelmelerini salama hedefiyle okul ortamnda fa-
aliyet yrtlen bir sosyal hizmet uygulama alandr. Okulun, aile ve toplumla
ibirliinin gelitirilmesinde rol alan okul sosyal hizmet uzman, ekolojik sistem
perspektifinden hareketle rencilerin en yksek iyilik halini hedefler.
Okul sosyal hizmeti Avusturya, Hollanda, Almanya, ngiltere, Macaristan
ve Amerika Birleik Devletleri gibi pek ok lkede geni bir uygulama alanna
 Sunu 9

sahiptir. Tarihsel srecine bakldnda okul sosyal hizmeti yarm asr akn
bir sredir belirtilen yerlerde okul sosyal servis birimlerinde, sosyal hizmet
uzmanlarnn en temel uygulama alanlar arasnda yer almaktadr.
Okul sosyal hizmet uzman, ruh sal uzman olarak okul topluluu bn-
yesinde sosyal ve duygusal geliim lideri rollerini stlenir. Okul ortamnda
ekolojik, sistem ve glendirme yaklamlarn, geliim kuramlarn ve tera-
ptik yaklamlar kullanr. Ayrca renci refah, tan testleri, risk altndaki
rencilerle alma, sevk hizmetleri, ocuklarn uzaklatrlmas/ korunma
altna alnmas, balant kurma, problemlerin vurgulanmas, rencilere, ebe-
veynlere ve topluma yardm etme gibi eitli hizmetleri gerekletirir.
Okul sosyal hizmeti uygulamalar; okul andaki ocuklarn eitim hak-
kna ulamasn engelleyecek/gletirecek tm nedenleri (bedensel engel
mental gerilik, yoksulluk, ev ii iddet, istismar, iflas, isizlik, bamllk ,
lm, sreen hastalk, bir aile bireyinin evden ayrlmas gibi) ve bu nedenle-
rin yaratt olumsuz etkileri ortadan kaldrmay amalayan mdahalelerde
bulunmay kapsamaktadr.
Koruyucu nleyici ilevi ile okul andaki ocuklarn olas sorunlarn n-
lemeye almak normal geliim ve yaam olaylar konusunda renci-okul ve
aileyi bilinlendirmek ve htiya halinde aile bireylerine destek vermek ama-
lanmaktadr.
Ailenin yaad sorunlarn zmnn yan sra aile bireylerinin birbir-
lerini daha iyi anlamalarn salayacak yeni beceriler kazandrmay hedefle-
mektedir.
Amerika Birleik Devletlerinde bir asr akn bir sredir uygulanmakta
olan Okul Sosyal Hizmeti, 10 yl akn bir sredir inde uygulanmaktadr.
Gnmzde dnyada farkl gelimilik dzeylerine sahip en az 43 lkede,
okul sosyal hizmeti uzmanlar , eitimde frsat eitliinin salanmasna yne-
lik katk sunmaktadr.
Trkiyede ise bugn ok sayda sosyal hizmet uzman yetitiren niversite
bulunmakla birlikte gerek kamu gerekse zel okullarda ok az sayda sosyal
hizmet uzman grev yapmaktadr.
Sonu olarak aile ve toplumla alarak kriz mdahalesi, grup terapisi, o-
cuk ihmali ve istismarnn tanmlanmas ve rapor edilmesi, eitli kltrel ve
ekonomik nfus gruplarna ierme hizmetleri, eitim politika sorunlar gibi
renci topluluu sorunlaryla ilgilenir.
Bu kitap Trkiyede ivedilikle balatlmasna ihtiya duyulan okul sosyal
hizmeti alannda yaymlanan ikinci kitap olmakla birlikte, okul sosyal hizmet
uygulamalarn anlatan ilk kitap olma zellii tamaktadr. Bu alma ile okul
sosyal hizmet uygulamas rnekleri somut olarak gsterilmeye allmtr.
Ayn zamanda okulda alacak sosyal hizmet uzmanlarna bir uygulama
10 Sunu

klavuzu olarak hazrlanan bu kitabn; okul sosyal hizmeti uzmanlar, okul

personeli, okul yneticileri, politika yapclar ve dier okuyucu kitlesine fay-
dal olmasn umut ediyor, kitabn yazar yannda, bu eseri Trkeye birlikte
kazandrdmz tm evirmen arkadalarm ile sevgili rencim Ceymaya
katklarndan dolay teekkr ediyorum.
Ekim 2017 Ankara
Prof. Dr. Yasemin ZKAN
Hacettepe niversitesi BF Sosyal Hizmet Blm
H.. Okul Sosyal Hizmeti Uygulama ve Aratrma Merkezi Md.
 1. BLM
eviren: Prof. Dr. Yasemin zkan

OKUL SOSYAL HZMET ALANINDA GEREKL

TEORK BLGYE GENEL BR BAKI

OKULLARDA SOSYAL HZMETN KISA BR TARHES

Birleik Devletlerde okul sosyal hizmeti tarihi yaklak yz yandadr. Bu ta-
rih sosyo-evresel, mesleki ve yasal tarih olmak zere yolla takip edilebilir.
Okul sosyal hizmetinin tarihi, bu alanda meydana gelen tarihi ve yasal ka-
rarlar da olduu gibi evre, eitim ve sosyal alanda meydana gelen koullar
tarafndan da kronolojik olarak ele alnabilir.

Sosyo- evresel Tarih:

20. yzyln balangcnda eitim zorunlu hale geldikten sonra (ocuklarn bir
eitim almas yasal olarak zorunlu hale geldikten sonra), her eyaletin yapt-
anlamalar yoluyla, sosyal alma hizmetleri okullarda akademik baar
ve okula devamllk zerine odaklanmaya balamtr. Bu odaklanma, Byk
Buhran yllarn takip eden yllarda yiyecek, giyim ve konut gibi temel ihti-
yalar ve sosyo- ekonomik koullara doru deimitir. On yl kadar sonra, II.
Dnya Sava bitimini takip eden konservatif a boyunca, okullarda sosyal
hizmet uzmanlar dikkatlerini, rencilerin intrapsiik ve kiiler aras sorunla-
rna evirmitir (Leiby, 1978). Okul sosyal hizmet uzmanlar, 1960 ve 1970lere
kadar, sosyal ve politik alanda byk deiimler (devrimler) ile kar karya
kalmlardr. Bu byk deiimlerle rklk, uyuturucu bamll, ocuk ih-
mal ve istismar gibi konulardr ve eitimde bu konularla ilikili ortaya kan
protesto ve iddet olaylarn ieren sosyal koullara karlk eitimde, insancl
yaklamlara daha fazla vurgu yaplmtr (Allen- Meares, 2004).
12 Blm 1

1980lerde, engellilere ynelik grup almalar ve mevzuatnn balatlma-

s, okul sosyal hizmet uzmanlar iin zel eitim programlar yoluyla sorum-
luluklarnda bir artla sonulanan yeni bir odak noktas oluturmutur. Ekip
almas ve deerlendirmeler, snflandrlm rencilere ynelik hizmet, de-
erlendirme ve danmanl kapsayan sosyal hizmet mdahalelerini iermi-
tir. Bu sorumluluklar bugnde devam etmektedir. Bugn ve 1990lar arasnda
toplumsal cinsiyet, tek ebeveynli hane halklar, teknolojinin geliimi, refahta
deiimler, okul temelli iddet ve okullarn toplum kontroln kapsayan sos-
yal, evresel deiimler temel konular haline gelmitir (2004). Buna ek olarak
krize mdahale ve birincil nlemede olduu gibi zel eitim sorumluluklar,
savunuculuk, renci ve ailelere destek gnmzn okul sosyal hizmet uz-
manlar iin bir ama haline gelmitir.

Mesleki Tarih:
Okul sosyal hizmet uzmanlarnn mesleki geliimi, 1900lerin balarnda Dost
Ziyaretiler den bugne okul sosyal hizmet uzmanlarnn uygulamalar-
na dnk ulusal standartlarn oluturulmasna kadar bir evrim geirmitir.
lk yllarda, okul sosyal hizmet uzmanlar okul dndaki kurumlar ile okul-
lar desteklemilerdir. lk sosyal hizmet uzmanlar 1913 ylnda New York
Rochesterde ie alndlar. 1919da, on yl sre ile hizmet eden ulusal lekli,
ziyareti retmenler dernei kurulmutur. 1929lu yllardan sonra, 1930lu ve
1940l yllar boyunca sosyal vaka almalarna ynelik bir deiimle sonula-
nan Byk Burhana bal olarak okul sosyal alma hizmetleri azaltlmtr.
Vaka almalarna ynelik bu deiim kamuda, okul personeline ynelik fon-
larn (maddi kaynak yetersizliinden) yoksunluundan kaynaklanmaktadr.
Odak, 1950li yllar sresince, yeniden dier okul profesyonelleri ile ibir-
liine ynelik deimitir. 1955te, Ulusal Sosyal Hizmet Uzmanlar Dernei
(NASW), okul sosyal hizmetini zelletirerek tanmlamtr. 1960l yllarda,
daha nce ziyareti retmenler etiketi ile kullanlan deyim ortadan kaldr-
larak daha profesyonel olan okul sosyal hizmet uzmanlar balnn kullanlmas
nerilmitir. 1970li ve 80li yllar boyunca engelli rencilere deerlendirme,
danmanlk ve tedavi yoluyla bir yardm hareketi yaplmtr. imdilere do-
ru, son yirmi yl iinde, baz eyaletler okul sosyal hizmetinin uygulamas iin
talepler gelitirmitir. Buna ek olarak, Ulusal Sosyal Hizmet Uzmanlar Derne-
i (NASW) tarafndan bir kimlik olarak Okul Sosyal Hizmet Uzmanlar Der-
nei kurulmutur. (Dernein kimlik bilgilerine http://www.socialworkers.org/
credentials/default.asp den ulalabilir.) Bu ynetim organ okullarda bu tr
hizmetler iin gerekli ihtiyac hissetmi ve bu nedenle zel bir kimlik salam-
tr. Engelliler iin zel renci ihtiyalar belirlenmi bylelikle federal hk-
met, bireysel eyaletler tarafndan mevzuat karlmasn salamtr. Bylece,
sosyal hizmet uzmanlar, Engelliler Eitim Yasas (IDEA) (Allen-Meares, 2004)
araclyla okullarda hizmetler sunmaktadrlar (IDEA)(Allen- Meares, 2004).
 Okul Sosyal Hizmeti Alannda Gerekli Teorik Bilgiye Genel Bir Bak 13

Yasal Tarih:
1900 l yllarla bugn arasnda, okul sosyal hizmet uzmanlarnn konumunu
etkileyen pek ok yasal giriim gelimitir. 1852 ve 1918 yllar arasnda tm
eyaletlere zorunlu eitim getirilmitir. Eitimin zorunlu tutulmasnn nede-
ni, zellikle gmen ocuklarn akmyla tetiklenen, ocuklar arasnda okuma
yazma bilmemeyi nlemeye dnk bir ihtiyatan kaynaklanmtr. Ayrca bu
fikirde demokratik bir toplumun da etkisi olmutur. Disiplin ve vatandalk
grevi, ocuk iiliini frenleme ihtiyacnn yan sra kamu okullarndaki ei-
tim hareketini desteklemitir (Leiby, 1978). Bir eitim reformcusu olan Hora-
ce Mann, kamu okullarndaki eitimi, lkedeki gmen akmlarnca yaratlan
yoksul ve ortalama halkn sosyal ikilemine bir cevap olarak grmtr. 1917
ylnda, Smith-Hughes Yasas lise dnda dorudan meslek alannda istihda-
ma yol aan, mesleki eitimi bir zorunluluk olarak dahil etmitir. Buhran yl-
lar boyunca (1929dan 1940 larn ortalarna kadar) kamplarda Vatandalar
Koruma Kolordularnda (Civilian Conservation Corps) eitimsel gndem ku-
rulmutur. Sonras on yl takip eden (1950lerde) ve 1980ler sresince, mahke-
meler, eitimde nemli deiimler yapan pek ok vakada karar almtr. 1954
ylnda Brown da Topake Eitim Ynetim Kurulu ABD Yksek Adalet Mah-
kemesi Bakan Yargc Earl Warren, Biz kamu eitimi alannda, eit ancak
ayr diye bir doktrine yer vermemeyi oy birlii ile sonulandrrz demitir.
(www.pbs.org). Bu karar, 1986da Plesseyv.Ferguson davasnn grld
mahkemede bozulmutur. Irksal ayrmcl zorunlu hale getiren orijinal Ples-
seyv.Fergusonun hkm, ABD anayasasnn 14. fkrasndaki deiiklikte eit
korumay ihlal etmitir.
1965 Ylndaki lk ve Orta Eitim Yasas, eitim programlarna (www.
ed.gov) ba ve hibe yaplmasn salamtr. 1964 deki Sivil Haklar Yasas,
kamu programlarnda rk ayrmcln ortadan kaldracak okul sosyal hizme-
tinin savunuculuk konumunu etkilemitir (www.ourdocuments.gov/doc). Re-
habilitasyon Yasasnn (1973) 504. blm engellilii dorulanm renciler
iin konaklama yerleri kurmutur. Kamu Yasas ( PL) 94-142 (1975de geerek
yrrle girmitir), tm engelli rencilerin bir eitim almasn salamtr
(Wright- Wright, 2007). 1974 ylnda Aile Eitimi ve Gizlilik (Mahremiyet) Ya-
sas, ebeveynlerin ocuklarnn okullara kaytlarna tam eriimlerini ve yan-
l bilgilerle karlatklarnda bu bilgileri deitirme yeterliliklerini vermi-
tir (Wright ve Wright, 2007). Yasa, 1990 ylnda, PL 94-142 Bireysel Engellilik
Eitim Yasas (IDEA) haline gelerek deimitir. Bu yasa yine 1997 ylnda ve
2004 ylnda revize edilerek okul sosyal hizmet uzmanlarnca tamamlanabilir
fonksiyonel deerlendirmeleri iermitir. (Bunun anlalabilmesi iin Blm
4e baknz.) 1965 ylndaki, lk ve Orta Okul Eitim Yasasnn revizyonu 2002
ylnda gemi ve bu yasa Hibir ocuk Geride Kalmasn Yasas ile yeniden ad-
landrld. Hibir ocuk Geride Kalmasn Yasas nn temel hedefi en azn-
dan tm ocuklarn adil, eit ve yksek kalitedeki bir eitime ulama frsat,
eyalet akademik deerlendirilmesi ve eyalet akademik baar standartlarna
ulama yeterliliine sahip olmasn salamaktr( Wright ve Wright, 2007). Bu
14 Blm 1

yasa, 3. ve 8. snflar kapsamaktadr ve her yl bu snflarda okuyan rencilere

test yaplmasn, her snfta nitelikli retmenlerin bulunmasn, aratrma
temelli retim modeliini, ebeveyn kararlar ve ebeveynlerin katlmlarnn
saalanmasn, okullarn seimini ve rencilerin geliimlerinin rapor edilme-
sini zorunlu kalmaktadr. (Daha ayrntl bilgi iin Blm 4e baknz ).

ZAMAN ZELGES
1838-1920
1838: Horace Mann Etkisi.
1852-1918: Tm Birleik Devletler Eyaletlerinde zorunlu eitim balatld.
1896: Plesseyv.Ferguson
1913: Okullarda sosyal alma hizmetlerinin balamas; okul devam ve akademik baarnn vurgu-
lanmas; New York Rochesterda ilk sosyal hizmet uzmannn ie alnmas.
1917: Smith- Hughes Ulusal Mesleki Eitim Yasas
1919: Ulusal Ziyareti retmenler Dernei kuruldu
1920ler: Okul sosyal hizmet uzmanlar, Dost Ziyaretiler olarak isimlendirildi.
1929-1950
1929: Byk Buhran
1930lar: Okul sosyal alma hizmetlerinde deiim: Buhrann sonular olarak yiyecek, giyim, ba-
rnak zerinde duruldu.
1940lar: Okul sosyal alma hizmetlerinde azalma ve vaka almalarna ynelik bir kayma oldu
Eitim kamplarnda Sivil Koruma Kolordular kuruldu.
II. Dnya Sava: Okul sosyal hizmetinin, bireyleraras ve intrapsiik konular zerine odaklanmas
1950-1980
1 950: Okul sosyal hizmet uzmanlarnn okuldaki dier uzmanlarla ibirliine balamas
1954: Topeka Brown Eitim Ynetim Kurulu
1955: Amerikan Ulusal Sosyal Hizmet Uzmanlar Dernei (NASW) okul sosyal hizmetini zellemi
olarak tanmlad
1960: Ziyareti retmenler ismi, Okul Sosyal Hizmet Uzmanlar olarak deitirildi.
1960-1970: Okul sosyal hizmet uzmanlar, rklk, uyuturucu kullanm, ocuk istismar ve ihmali
gibi konularla karlat, eitimde hmanistik yaklam (Allen- Meares, 2004) geliti.
1965: lk ve Orta Eitim Yasas
1973: Rehabilitasyon Yasas 504. Blm
1974: Aile Eitimi ve Mahremiyet Yasas
1975: PL 94-142
1970ler: Okul sosyal hizmet uzmanlarnn engelli rencilere odaklanmas
1980- gnmz
1980ler: Okul sosyal hizmet uzmanlar grup iin almalar
1980ler: Okul sosyal hizmet uzmanlarnn zel eitimle rollerinin art
1980ler: Okul sosyal hizmet uzmanlarn deerlendirme, konsultasyon ve tedavi kapsamnda engel-
li ocuklar zerine odaklanmas
1980ler: Konsultasyon, deerlendirme ve snflandrlm olan rencilere hizmetler kapsamnda,
okul sosyal hizmet uzmanlarnn ekip almalar
1990: Bireylerle Engelli Eitim Yasas (IDEA)
1990lardan gnmze: Okul sosyal hizmet uzmanlarnn aile sistemi, teknolojinin gelimesi, okul
iddeti, toplum ve okullarn kontrolndeki deiimlerle ilgilenmesi
1997: IDEA revize edildi.
2002: Hibir ocuk Geride Kalmayacak Yasas
2004: IDEA revize edildi
2000ler: Eyaletler tarafndan, eyaletlerce okul sosyal hizmet uygulamas iin baz gereksinimler
2000ler: NASW (Amerikan Ulusal Sosyal Hizmet Uzmanlar Dernei) n okul sosyal hizmetini zel
bir kimlik olarak ortaya koymas
 Okul Sosyal Hizmeti Alannda Gerekli Teorik Bilgiye Genel Bir Bak 15

SSTEM YAKLAIMI
20. yzyln balarnda, sistemler terimi artk sadece ordu ve hkmet etkileim-
lerinin referans deil, bundan ziyade ynetimsel, felsefi ve bilimsel ilikileri de
kapsamaktadr. Sosyal hizmet bu kuramdan fazlasyla etkilenmitir, nk bu
terim sosyal hizmetin evresi iinde birey kavramn anlamaya yardm etmitir.
Sosyal hizmetin sistem yaklam, Ludwick von Bertanlanffy tarafndan
gelitirilen biyolojik teorinin etiyolojisine sahiptir (Allen- Meares, 2004). Bu-
rada, evresi iinde birey ile bireyin evresi ile olan ilikilerinin her ikisi de
sz konusudur. Sosyal hizmet evresi iinde bireye odaklanr, sosyal hizmet
uzmanlar bunu P (PIE/ evresi inde Birey) olarak daha iyi bilmektedir.
Biz bireyin zerinde evrenin etkisini ve bireyin de evrenin zerindeki etkisi-
nin karlkl olduunu fark ettik. Bylece, bizler bu esiz felsefeyi tanmlayan
bir yaklama ihtiya duymaktayz. Problemi tek bana mracaatnn ze-
rine bir sorumluluk olarak yklemek, amacmz amaktadr (kastettiimiz-
den sapma anlamna gelir). Gzden geirdiimiz deikenlere, mracaatnn
fonksiyonlarn kapsayan evre tarafndan katkda bulunulmaktadr. Sistem
teorisi birey ve evresi arasndaki karlkl ilikileri gz nne alan ve onu
tanmlayan biyolojik teoriye yknmektedir. Bu duruma sabah ngilizce sn-
fndaki gen bir kzn histeri krizine girmesi rnek verilebilir. Bu kzn ret-
meni, rencinin gsterdii bu reaksiyonunun sebebini kural d olarak de-
erlendiremezdi (yasaklayamazd). Ben, bu ocukla sessiz, rahat ve gvenilir
bir evrede grme yaptm. renci, vey babasnn daha nce kpeklerini
dvd gibi dn gece de annesine vurduunu benimle paylat. vey baba
ayrca kpei ldrmekle de tehdit ediyordu. renci, annesine okula gitmek
zorunda kald iin gittiini syledi, aslnda yaad duygularla bunalmt
ve yaadklarn szel olarak ifade edemeyecek durumdayd. renme sadece
destekleyici ve gvenli koullarda gerekleebilir, bu ocuk okulda kendini
gvenli hissediyordu ve bylece duygularn ifade edebildi. rencinin evinin
tersine okul evresi destekleyici ve gvenliydi. ocuk, annesiyle iletiim ku-
rulduktan sonra evde herkes tarafndan dikkate alnarak anlaldnda aka-
demik almalarna devam edebilecekti. Bu vaka, evreler aras ilikiler ve
okul ortamnda, mracaatnn fonksiyonlarna izin verecek ekilde, yaad
evreyi deitirme ihtiyacnn ak bir rneidir.
Her birimiz, pek ok dzeyde bir dierini etkileyen mikro ve makro evre-
lerde, kark bir sistem ierisindeyiz. Bir organizasyon olarak okul, ocuun,
ebeveynlerin ve topluluun kendi aralarndaki ilikisinde nasl bir ileve sahip
olmas gerektii bak acs ile incelenmelidir. Okul ocuklar eitmek amacy-
la kurulmutur. Mikro dzey, ocuk ve retmen; ocuk ve ynetim; ebeveyn/
veli, retmen ve ynetim ile retmen ve ynetimi kapsamaktadr. ocuklar
okula renmek zere gnderilmektedir ve sre yalnzca aile ve retmenin
ibirlii ile baarl olabilmektedir. retmen ebeveynlerin yerini tutmaktadr
ve ocuk bylece retmenin bakm altndadr. Bu, iletiim ve sosyalizasyona
izin veren gvenli bir ilikidir. retmen, ocuun renmesine ilikin bil-
16 Blm 1

gileri elde etmeli ve renciyle interaktif bir ekilde iletiim kurmaldr. Bu

eler olmakszn eitim bugnk biimiyle mevcut olamaz. ocuklarn -
retmenlerle, retmenlerin rencilerle ittifakna ihtiyac vardr. Ebeveynler,
ocuklarna retmenler tarafndan temel akademik bileenlerin verilmesinin
gerekliliine, ocuklarn onurlarn koruyarak ve saygl bir biimde davranl-
dna da inanma ihtiyacn hissetmektedirler. retmenler de ebeveynlerle
ya da velilerle ak ve saygn bir iletiimin varln hissetmelidirler. Bazen
ocuklarn ynetimle ilikisi bir disiplin konusu haline gelir. Ynetim, ocuk-
larn eitiminde baarsz olduunda eitimsel sreci baarmada uygun olan
ierikleri bulmak iin talepte bulunmaldr. Ebeveyn ve yneticiler, ocuklar
iin akademik baar bir sorun olduunda derhal mdahale ederler. Bazen
bu insanlarn etkileimi, rencilerin eitimini maksimize edebilmeye dnk
bir mdahale plan hazrlamak iin nemli bir bileen haline gelir. retmen
ve yneticiler bireysel olarak ocuklarla ilgili ve her bir ocuun eitimini sis-
tematik olarak salamak iin birlikte almak zorundadr. rnein, devini
tamamlamayan her bir ocuk disiplinliktir. Bykbabas geen gece len o-
cuk okula bu kaybn aklamaya gelemedi. devini yapamayan bu ocuk -
retmene devini yapmama gerekesini aklayamadnda, mdrn odasna
gnderildi. ocuk yine hibir ey syleyemedi. Ebeveynle temas kurulduun-
da, cevap verildi ancak politika sonucu zorlanmad. ocuk daha sonra kayb
ile baa kmak iin danmanlk almak zere sosyal hizmet uzmanna gnde-
rildi. Sosyal hizmet uzman ocuun ihtiyalar ve retmen dikkate alnd
iin bu senaryoyu pozitif bir durum olarak grr. Bu ekilde sosyal hizmet
uzman B (PIE) (evresi iinde birey)i karlkl olduunu hissedebilir ve
sistem yaklamnn idealini yerine getirir.
Makro dzeyde, okul bu ortamdaki kklerin refahn salayan bir top-
lum organizasyonudur. Okulun ynetim kurulu, ocuklarn eitimini yneten
politika ve programlar yapan toplum temsilcilerinden oluur. Bu, okulu in-
san kayna olan ocuklarn emanet edildii, toplumun hayati bir esi ya-
par. Okulun toplumun bir paras olarak baarl fonksiyonu varsa sadece o-
cuklara yeterli bir eitim deil ayn zamanda onlara olaanst bir deneyim
saladndandr. Toplum, karlnda okul ynetimi ile iletiim kurmal ve
onlarn ihtiyalarna cevap vermelidir. Okul personelinin kimlik bilgileri dik-
katlice ynetilmeli ve sakinlerini dikkatle izleyen ve toplum yelerinin rahat
hissettii gvenli ve emniyetli bir evresel donanma sahip olmaldr. Okul
organizasyonu toplumun dier organizasyonlar ile iletiim halindedir ve
toplumun tm kurumlarnn kaynaklar arasnda karlkllk olmaldr. Okul
toplumun tm yeleri ve toplumun dier kurumlarnn kullanmna uygun ve
ak olmaldr. Toplum temsilcileri diyalog iinde olmal ve topluma en geni
oranda cevap vermelidir. rnein tanl olduum bir vakada sevilen bir ko
(beden eitimi retmeni) bte kesintileri yznden grevini kaybemeyle
kar karya kald. renciler ve ebeveynler; koun iinde bulunduu prog-
ramlarn renciler, ebeveynler ve geni lde toplum asndan nemlili ol-
duunu, bu sebeple koun okulda kalmasna ynelik ihtiyalarn bildirdiler.
 Okul Sosyal Hizmeti Alannda Gerekli Teorik Bilgiye Genel Bir Bak 17

Toplum yeleri ak eitim kurulu toplantsnda bu vakay sundular. Ciddi

deerlendirmeden sonra, kurul ko ve sunulan vakaya dayal programa yeni-
den karar verdi. Bu vakada sosyal hizmet uzman renci ve veliler tarafndan
sorguland ve rencilere ikilemin ele alnmas iin nasl devam edileceini
anlatt ve konunun sosyal olarak kabul edilebilir ve uygulanabilir bir ekilde
ele alndn syledi. Onlar uzmann tavsiyelerini izledi ve baarl oldular.
Sosyal hizmet uzman okulda, etkileim sisteminde aktif bir oyuncu olarak
yaayabilmelidir. Okul ak bir sistem olarak kabul edilir. Bu aklk, daha ha-
yati olan baz sistemlerle ve eitli zamanlarda mikro ve makro dzeylerin her
ikisini kapsayan farkl sistemlerden etkilenen sistemler arasndaki ak ileti-
imlerle meydana gelir. Dengeyi korumak iin okul, dengeyi srdrmenin bir
yolu olarak veri alabilir ve verebilir. Okul kendini evreleyen sosyal, ekonomik
ve politik iklimden etkilenir. rnein, sfr tolerans politik iklimin tutuculuu
nedeniyle ortaya kan bir kavramdr. ete etkisi okulu brakmada ok etkili
olmas nedeniyle de sosyal bir fenomen olmutur. Toplumda karlalan dur-
gunluk nedeniyle yaanan ekonomik glkler, rencilerin snflarn daha
byk olmas gibi nedenlerden dolay sklkla malzeme desteinin azalmas
ve benzeri sorunlarla karlamasna sebep olmutur. Sosyal hizmet uzman
ve mracaat arasndaki ilikiler mikro sistem dndaki ilikilerle sk skya
balantl olmas nedeniyle okul sosyal hizmeti uzmanlar mracaatnn mik-
ro ve de makro sistem arasnda dengenin korunmasnda aktif bir rol oynar.
Daha nce belirtildii gibi B (PIE) (evresi inde Birey) kavram ak sistem
kavramn anlamada olduka nem tamaktadr.
Bir okul ve topluluu makro dzeyde, belirli bir blgenin nasl almas
gerektii konusunda temel tekil eden federal, eyalet, yasalar ve yerel dzen-
lemeler tarafndan etkilenir. Bu makro sistem aadaki rnekte grld
gibi okul sistemini evreler. 2001 Hibir ocuk Geride Kalmasn Yasas ve 2004
Bireysel Engelliler Eitim Yasas (4.blmde tartld) gibi federal zorunlu-
luklar her bir eyaletin okullarn dolays ile eyaletlerin evreledii yerel yne-
timlerdeki okullar etkiler ancak her bir eyaletin yaps ve yerel ynetimlerin
okullar zerindeki etkisi yasalarn farkl yorumlanmasna neden olabilir. Eya-
letlerde bu yasalarn uygulanmas zorunlu klnmtr. Bundan dolay farkl
eyaletlerde farkl yorumlar grlr.
Okul programlar ve politikalar zerindeki isel etkiler temeldir. Birincil
ya da evrensel nleme zor bir probleme kar ilk savunma hattdr ve bu, -
rencilerin ounluunun maruz kald geni bir uygulamadr. Birincil ya da
evrensel nleme, problem ve bu probleme karmada nasl ve neden kanmal-
yz retmeyi kapsar. Bu nleme henz ilgisi olmayanlar (problemle tan-
mam) da hedeflemektedir. Okul iddeti, okuldan atlma, zorbalk, intihar ve
ldrme ve yksek riskli davranlar(madde bamll, sigara ime ve alkol
kullanm) gibi bu tr eler iin nleme programlar birincil ya da evrensel n-
leme programlar olarak bilinir. nk bunlar henz problemli davranlara
dahil olmamtr. Bu programlar rencilerin ounluuna ular bylece tm
18 Blm 1

toplumun evresi etkilenir. Bu deikenlerin okullarda yrrle girmesiy-

le renciler daha sonra bunlara cevap verirler ve bu deikenler zerinde
sklkla deiim yaratrlar. Bylece sistem yaklam etkileiminin karlkll
yaratlm olur.
kincil ya da seici nleme tam olarak dhil olmayanlar iermekle beraber
problem davrann tecrbe edenlere yardmc olmay amalamaktadr. Okul-
da nleme arasndaki makro programlara ek olarak rnein, mental salk ko-
nular gibi, renciler ve ailelerinin kiisel problemleriyle baa kmaya yar-
dm eden mikro programlar da mevcuttur. ou ocuk ve ergen, pediatristler
ve ebeveynler tarafndan ounlukla tannmayan veya ynetilemeyen zihinsel
salk gereksinimleriyle kar karya kalr ve sonuta tedavi edilmeyecek o-
cuk says artar (Committee School Health, 2004).
Ruh sal hizmetleri (ikincil veya seici nleme) ya okul ortamlarnda
uygulama ya da toplumdaki yardmc hizmetler tarafndan ynetilmeli veya
takviye edilebilmelidir. Bunlar renci ya da ailesinin dahil olduu mikro sis-
temler okul evresi yoluyla uygun i ya da d hizmetler tarafndan dorudan
etkilenmektedir. rnein akademik baarszlk eiinde olan on iki yandaki
bir erkek ocuk okul sosyal hizmet uzmanna sevk edildi. Grme sresin-
ce ocuk ebeveynlerinin boandn kendisi ve daha kk erkek kardeiyle
birlikte annesi ile yaadklarn, babas ile hibir iletiim iinde olmadklarn
ve babasnn aktif bir alkolik olduunu aklamtr. Okul sosyal hizmet uz-
man, ocuu okul baarszl ve duygusal stresten kurtarmak iin toplum-
daki destekleyici kurumlarn katksnda olduu gibi renci, annesi ve erkek
kardeinin teraptik ihtiyalarn deerlendirmeye gereksinim duyar. Hem
aile hem renci, byk erkek karde, byk kz kardein katlmyla toplum
iinde tek ebeveynlerin grup alma destei gibi okuldaki danmanlk hiz-
metlerinden yardm alabilir. lk adm, rencinin ihtiyalarn destekleyici bir
deerlendirmeyle ilikili olmaldr. Bu, renci ile kiisel bir mlakat/gr-
me yoluyla gerekletirilebilecektir. Ailenin krizde olduunu fark etmesinden
sonra ebeveynler sosyal hizmet uzmanyla grmeye arlacaktr. Evde ne-
ler olup bittii ve oluna nasl yardmc olabilecei konusunda aklamalara
balarken sosyal hizmet uzman ek bir destek salamak iin annenin toplum
kurumlarndan destek almasnn ne kadar nemli olduunu anlatacaktr. Bu
kurumlarn bir listesi ve telefon numaralar anneye aratrlmas iin verilecek-
tir. Sosyal hizmet uzman, okul sosyal hizmet uzmannn yapt gibi (bu mis-
yonla) anneye danmanlk nerebilir. Bu rnek, d makro sistemdeki mevcut
hizmetlerle i mikro sistem arasndaki etkileimi gstermektedir.
Bir okul sosyal hizmet uzman renciler ve ailelerinin toplum kaynakla-
rna ulaabilmelerini salamada usta olmaldr. oklu dzeyde mdahaleleri
kapsayan ciddi problemler ortaya ktnda (ncl ya da belirli nleme),
sistem teorisi renciler ve aileleri tarafndan ihtiya duyulan hizmetlere
ulamada ve bununla ilikili toplumsal kaynaklara erimede elzem hale gelir.
ncl ya da belirli nleme tan konulduktan sonra kullanlr. ncl ya da
 Okul Sosyal Hizmeti Alannda Gerekli Teorik Bilgiye Genel Bir Bak 19

belirli nleme, kusurlarn gelimesini ya da nksetmesini engellemeyi kapsar.

rnein, madde bamlln tedavi eden bir kurumdan ayrlan bir renci
yerel bamllk danmanl hizmeti talep (Adsz Narkotikler, aile danman-
l, aile yelerinin tmn kapsayan mdahaleler hatta denetimli serbestlik)
edebilir. Denetimli serbestlik ya da madde bamll bazen daha fazla uyu-
turucu kullanmn nlemek iin ciddi bir caydrc olabilir.

EKOLOJK PERSPEKTF
Sistem yaklamnn bir alt kmesi olarak ekolojik yaklam, yaam bilimle-
ri modeline dayal ve daha pratik olduundan dolay sistem yaklamndan
farkllamaktadr (Bye ve Alvarez, 2007). Bu, organizma ve onun yaam ev-
resindeki ilikileri ifade etmektedir. Ekolojik yaklam, homeostatis (denge)
kavramn ierir. Yani organizasyonun bir blmndeki deiim bir baka b-
lmnde karlkl olarak deiime neden olur (Bye & Alvarez, 2007).
Bir homeostatic evre yaratmaya eilimi olan sistemlerin karlkll var-
dr. Bu, sistemler arasnda uyumlu (adaptif) bir model olarak grlr. Bu ba-
k asn vermek ve almak rencinin evreye olduu gibi evrenin de -
renciye uyum salamasna katkda bulunur. Hem renci hem de evre canl
ve srekli deien sistemler olarak bu sistemler arasnda dengede kalmaldr.
Bu yaklam, rencinin deiimine odaklanmaktan ziyade renci ve ev-
resi iinde uyumu gelitiren glendirme perspektifine benzer. Okul sosyal
hizmet uzman, okul evresini deerlendirmek ve okulun d evresine uyan
bir zm bulabilmeye ihtiya duyar (Ambrosino, Hefferman, Shuttlesworth,
ve Ambrosino, 2000). Okul sosyal hizmet uzman olduum ilk yllarda, ou
ergenlerin okulda alkolden istismar olmasna ramen yerel alanda, Alateen
gibi toplantlarn yaplmadn fark ettim. Yaygn bir network ve sosyal yar-
dm yoluyla yerel bir ruh sal kurumunda klinik bir toplant dzenleye-
bildim. Yerel adsz alkolikler bu mdahale ve bu toplatya katlmak isteyen
rencilerin ulamn salamak iin sponsor oldu.
Karlatm durum, ekolojik yaklamn uygulamasn gstermektedir. Bu
yaklam etkin bir biimde kullanan okul sosyal hizmet uzmanlar, bir ikili
oda srdrmeye ihtiya duyacaklardr (Dupper, 2003). Bu odaklanma ihti-
ya duyulan hizmetleri elde etmede, toplum kaynaklarn kullanmada olduu
gibi rencinin ego geliiminin glenmesine yardm etmeyi de gerektirir. Ay-
rca, nternet ve teknolojinin srekli gelimesi ile okul sosyal hizmet uzman-
larnn ekolojik sistemdeki tm bileenler ile etkileim iinde olmalar ve top-
lumsal kaynaklarn kendilerine yarar salayaca biimde kullanmalar esastr.

GLENDRME PERSPEKTF
Glendirme perspektifi sosyal hizmetin en son uygulamalarndan biridir.
Son 30 ylda gelien bu teori patolojik (geleneksel) modelden uzaklar.
20 Blm 1

Dennis Saalebeye gre bu bir paradigma deiimidir. Yani bu model ge-

leneksel bireysel tedavi ya da medikal modelden uzaklar. Sybil ve Steven
Wolinnin aratrmalarnda ocukluk dneminde ciddi duygusal travmaya
maruz kalm ocuklarn tedavilerini gerekletiren herkesin beklentilerin te-
sinde gelime gsterdiklerini fark etmilerdir (Saleebey, 2001). Glendirme
perspektifinin gemii Jane Addamsa kadar uzanmaktadr. Jane Adams insan-
larn yaamlarn kurmalarnda bir ara olarak glerini kullanmalarn ara-
trmtr (Saleebey, 2008). 1980lerde Rapp ve Chamberlain ruh (akl) hastalar
ile alrken geleneksel yntemlerin ie yaramadna inanmlardr. Rapp ve
Chamberlain glendirme perspektifi terimini deyimletirerek (kavramsalla-
trarak) insanlarla almak iin kullanmlardr. Mraacatnn glendirilme-
sinin geliimi ve desteklenmesine olan inalar, mraacatlarn evrelerine ba-
arl uyum salamasna yol aacakt. Bu abalar baarl olarak kantlanmtr
(Saleebey, 2008). Glendirme perspektifi mracatnn glendirilmesindeki
ak/eksik ya da patolojilerden kaynaklanan tutum ve farkndalkta bir dei-
im talep eder. Glendirme perspektifinin temel ilkeleri: her birimiz deer,
kaynak ve kapasiteye sahibiz (Saleebey, 2008) herkes kendisi iin doru olan
bilir (Saleebey, 2008), bir kiinin hayatndaki glklerin stesinden gelecei-
ne ve deiim yaratacana gvenilir, hi kimse bir kiinin maksimum byme
kapasitesini tahmin edemez eklindedir (Saleebey, 2008).
Dennis Saleebey, gler perspektifinin kullanm iin aadaki bileenleri
aklar:
Gler perspektifi, incelenen birey ya da sistemlerin direncine odaklanr.
Ancak bu odaklanmada yaanan glkler gz ard edilmez; tan klavuzun-
da yer alan patolojik yaklamlardan kanlr ve mracaatnn sahip olduu
zellik ve yeteneklerin farkna vardracak ekilde (etik d olmayan biimde)
mracaatnn g ve yeteneklerini inceler (Saleebey, 2001).

GELMSEL KURAMLAR
Bir okul sosyal hizmet uzman iin geliimsel kuramlar anlamak elzemdir.
ocuk ya da ergenin yaamnda belirli bir dnemde normal olarak grlen
ey dier geliimsel dnemlerde anormal ya da gerilemi (regrese olmu) ola-
rak alglanabilir. ocuk geliimine ilikin ilk alma Charles Darwinnin bir
ocuu gzlemleme ve iletiim kurmas ile olmutur. Charles Darwin 1877 y-
lnda nsan ve Hayvann Duygularnn fadesi adl kitabn yaymlamtr.
Darwin bu kitab olunun doumundan sonra onun geliimini inceleyerek/
belgeleyerek yazmtr. Darwin yetikin yaam anlay ve onun geliiminin
ocukluk deneyim ve gzlemlerini anlamadan/kavramadan getiine inan-
maktadr (Austrian, 2002).
ocuklarn anlalmas ya da ocuklara ilikin felsefik kken ya da inanta
deien pek ok geliimsel kuram vardr. Bu blmde drt geliim kuramc-
 Okul Sosyal Hizmeti Alannda Gerekli Teorik Bilgiye Genel Bir Bak 21

sn inceleyeceiz. Bu kuramclar ocuk geliimi alannda byk etkileri ol-

mas ve bunu izleyen dier kuramclar nemli lde etkileri altnda brak-
malarndan dolay seilmilerdir. Sigmund Freudun kuramlar kkleri erken
ocukluk dnemindeki patolojiler olan yetikin hastalarn tedavisinden olu-
mutur. Anne ocuk diad temel ilgidir. Anna Freudun almalar ocuklarla
ebeveynlerinin ilikilerinin konu alnmasyla ortaya kmtr. White ve He-
inz zihinsel geliimi hem doutan hem de olgunlamayla ele alrken Anna
Freudun kuramlar da buradan olumutur. Hem Freud hem de Erikson o-
cuk geliiminde evrenin etkilerini incelemitir. Biyo-psiko-sosyal kavram da
bu iki kuramcnn almalarndan tremitir ve sosyal hizmet uzmanlar tara-
fndan sklkla kullanlr (Austrian, 2002). Jean Piagetin almas zellikle bi-
lisel geliimle ilgilendii iin sosyal hizmet uzmanlar iin eitim ortamnda
gerekli olan bu bilgiler asndan ilgi ekicidir. Darwinin yapt i, ocuklarn
doal ortamlarnda gzlemlenmesi ile gerekletirilmiti.

Sigmund Freud
Freud psikanalizin babas olarak anlmaktadr. Freud orijinal olarak fiziksel
strese sahip insanlarn nropatolojik tedavisi iin almtr. Freud hipnoz
sayesinde problemli davranlarn (zellikle histeri) ounu fark etmi ve bu
davranlarn psikolojik kkenden ktna tank olmutur. Freud daha sonra
hastalarnn patolojilerine cevap verebilmek iin psikolojik alanda aratrma-
lar yapmaya balamtr (Robbins, Chatterjee, Canda, 2006). Freud zihinsel ku-
ramnda bilinci, bilin ncesi ve bilind olmak zere ikiye blmtr. Onun
normal ve normal d davranlar konusunda bulduu ou ey erken ocuk-
luk dnemi deneyimleri ve bilind ile balantldr.
Freud ayrca id, ego ve speregodan oluan kiiliin yapsal teorisini geli-
tirmitir (Ryckadam, 2004). Savunma mekanizmalar bize doru ve yanl ara-
sndaki farkllklar syleyen sperego (vicdan) ve id (igd) arasnda doan
savala karlalmasndan kaynaklanan ve egoda oluan kaygdan korunmak
amacyla yaplandrldn tanmlanmtr. Freud psikodinamik teori ve onu
takip eden terapilerin ounun kurucusu olarak grlmektedir. Sigmund Fre-
ud ncelikle yetikinlerle alm olmakla birlikte onun kuramlar zellikle
ocukluk travmalarndan ya da krizlerinden kaynaklanan ocuk geliimine
dayanmaktadr. Bu teori psikoseksel geliim teorisi olarak adlandrlmak-
tadr ve aada tanmlanan 5 geliimsel aamay iermektedir:
Oral Dnem: Doum ve 18.ay aamasnda meydana gelir. Bu aamada
zevk oral hazdan elde edilir. Bu haz bebein kendi vcudunu otoerotik olarak
uyarmasndan alnr.
Anal Dnem: 18. ve 36. aylar arasnda meydana gelir. ocuk tuvalet eitimi
ve anal boaltma (dkya) ilgi duymaktadr. Bu dnemde ocuk kendi evresi-
nin farkndadr. Bu periyot ocuun bamszlk iddiasnn balad dnemdir.
22 Blm 1

Fallik Dnem: 3 ve 5 yalar arasnda meydana gelir. Bu dnem genital/

cinsel periyodun habercisidir. Bu dnemde ocuk genital/cinsel organlarna
dokunulmasndan zevk almaktadr. Bu periyot odipal ya da elektra komplek-
sinin meydana geldii dnemdir. Odipal periyotta gen erkek ocuk annesini
babasnn elinden alamayacan fark edene/anlayana dek babasyla rekabet
iinde olur ve bylece bunu ispatlayana dek babasyla rekabet eder.
Elektra kompleksinde, kz ocuk bir erkek ocuu gibi cinsel organ olma-
dn fark eder/ anlar ve bundan mahrum kalmas nedeniyle annesine dnk
fke duygular gelitirir. Kz ocuk babasna ynelir ancak babas tarafndan
reddedilir. Bu dnem bir kz ocuunun temel nesneye (annesine) kar gel-
mek zorunda kalmas nedeniyle olduka zordur (Austin, 2002).
Latent dnem: 5 ila 12 ya arasndaki dnemde meydana gelir. ocuun
bu geliim srecinde sperego ya da vicdannn gelitirdii grlmektedir.
ocuun geliiminin n plannda cinsel konular yer almamakta ancak bunun
yerini bili ve sosyal konular alyor gibi grnmektedir. ocuklar akranlar ile
beraber okul ve oyundan holanmaktadrlar. dipal ve elektra krizinin z-
mlatent dnemin balangc olarak grlrken, puberte ve cinsel uyanma/
canlanma ise bu dnemin sonlamas olarak grlmektedir(Avusturya, 2002)
Genital dnem: Freud bu dnemle geliimin ilk iki aamasndaki dnem
kadar ilgili deildi.ou yetikin oidipus /elektra krizlerini zdkten sonra
erken geliim dnemlerindeki bu zmleri ile biimlenecektir. Genital peri-
yot psiko sosyal geliim yolunu ynlendiren fizyolojik gelimelerden biridir.
Kii orgazm ve reme yeteneine sahiptir. Bu dnemin hedefi uygun bir cinsel
partnerle iftlemektir. Genital yaam merkezi bir tema haline dnr.dipal
konular tekrar su yzne kar ancak kiileraras gerek cinsel ilikilerin orta-
ya kmasndan nce bunun (dipal atma/konu) stesinden gelinmelidir.
Cinsel fantaziler genellikle gerek cinsel karlamann (yz yze gelme) ba-
langcndadr (Austrian, 2002).

Anna Freud
Anna Freud ocuk ve ergen davranlarn daha derinlemsine aratrmaya
odaklanarak babasnn almalarn geniletmitir. Anna Freud bu alma-
larn gzlem ve mlakat yoluyla yapmtr. Anna Freud ocuklarda ego geli-
imine babasna kyasla daha fazla ilgi duymutur. Anna Freudun babasnn
grn evrilerek gelitirdii yani ego idden bamsz domutur dedii
egoya olan gr onun ego psikolou olarak bilinmesini salamtr, Onun
ego gr egonun doutan ayr bir varlk olarak meydana geldiidir. Anna
Freud ayrca ego savunmalar kavramn gelitirmitir (Robbins, 2006). Anna
Freud ayrca geliimsel aamalara uygun savunma link balantlarn yapabil-
mitir (Turner, 1986). kinci dnya sava sresince ocuk ve ergenler zerinde
evresel etkiler zerinde odaklanmtr. Bu phesiz sosyal hizmet alannda
dorudan bir etkiye sahiptir.
 Okul Sosyal Hizmeti Alannda Gerekli Teorik Bilgiye Genel Bir Bak 23

Gzlemlerine dayal olarak Anna Freud, ocuk ve ergenlerde aadaki ge-

liimsel aamalar tanmlamtr.
Bebeklik dnemi: Bu dnemde ben ve teki arasnda bir farkllk yoktur.
Ksmi nesne bebein ihtiyalarn yerine getiren ve sonra geri ekilene dek
bebein nesne iselletirmesini iaret eder, anlatr. Ksmi nesne kendi ih-
tiyalar eker sonra yerine ve kadar nesneyi iselletirilmesi bebek anlamna
gelir. Bebek nesne sreklilii ile nesne ya da annenin bebein ihtiya duyduu
srece orada olacan bilmesini mmkn klar. ocuk nesneyi iinde tutmay
bilir ve srdrr.
Anal Dnem: Bu dnemde ocuun bir kontrol ve hakimiyeti vardr.
inde yaad evrede bamszln iddia eder.
Fallik Dnem: Bu dnemde ayn cinsteki ebeveynine rekabet, farkl cinste-
ki ebeveynine duyduu istek ifade edilir.
Latent (Gizil) Dnem: ocuun enerjisi arkadalarna, okuluna ve faaliyet-
lerine ynelmitir.
n Ergenlik: Bu dnemde ocuk ihtiyalarn karlayabilecek iliki orta-
mna geri dner ve nesne ile tutarsz ilikilerini srdrr.
Ergenlik: Bu dnemde ocuk dardakilere olan cinsel ilevsellii ile ilgi-
lenmektedir (Austrian, 2002; Freud, 1965).

Erik Erickson
Erik Erikson 1902de Almanyada domutur. Erik Erikson Anna Freudun
Montessori Okulunda ders vermi ve daha sonra Anna Freuddan psikanaliz
grmtr. Erik Erikson terapist olarak yetitirilmemitir ancak daha sonra
Yale Tp Fakltesinden iki yerli Amerikan kabilesinin ocuk yetitirme tutum-
larn aratrmak iin burs almtr. Bu durum Erik Eriksonun sosyal hizmet
alanmz nemli lde etkileyen psiko-sosyal teorisini gelitirmesine yardm-
c olmutur (Austrian, 2002). Freudlar daha ok patoloji zerine odaklanrken,
Erik Erikson ocuun salkl geliimiyle ilgilenmitir. Erikson ego geliimi-
ni dorudan sosyal etkiler yoluyla incelemitir. Erikson geliimi toplumdaki
deimeler asndan (rnein, bu lkenin endstrilemesi gibi) incelemitir
(Erikson, 1963). Erikson geliimi ergenlikle bitirmeyerek insan yaamnn so-
nuna kadar devam ettirirken, Freud geliimi ergenlik dnemini de kapsayarak
bu dneme kadar incelemitir. 1940 ve 1950li yllarda, Erik Eriksonun geliim-
sel dnem almas sadece ocuklar ve ergenler zerine odaklanmam, ayn
zamanda tm yaam dngs boyunca geliime odaklanmtr. Eriksonun
gzlemleri bireyin evresiyle olan etkileimindeki pozitif geliimleri ilikin
kuramlar balatmtr. Bugn Eriksonun kuram okullardaki sosyal hizmet
uygulamasn nemli lde belirlemitir. Erikson tarafndan sunulan geli-
imsel dnemler (okul andaki ocuk/ ergenlerle ilikilidir) unlardr:
24 Blm 1

Gvene Kar Gvensizlik (Doumdan 18 aya dek): Bu dnemde birincil

nesne bebein temel gven geliimine katk salayan sevgi, bakm ve tutar-
lktr.
zerklie Kar Utan/ phe: Bu dnem 18 aylk bebek ve 4 yana ka-
darki geliimi kapsar. Bu dnemde ocuun bamsz banyo alkanlklarnn
gelimesiyle bedeninin fonksiyonlarndan sorumlu olmas gerekir. Ebeveyn-
lerinin yardmyla ocuun gvenlik ve karar verme yetenei geliecektir.
Giriimcilie Kar Sululuk Duygusu: Bu dnem 4 ile 6 ya arasnda mey-
dana gelir. Bu dnemde ocuun yetenekleri ve sper egosu (bilin) geliir.
ocuun kendi hedeflerini gelitirmesi ve baarlarna odaklanmas gerekir.
Baarya Kar Aalanma: Bu dnem genellikle 6 ile 12 ya arasnda
meydana gelir. Bu dnemde ocuk iyi bir i yapar. Bu durum hem okul
almalarn hem de ailesi dnda oynamay gerektirir. ocuklarn ii yeni
grevlerde beceri gelitirmektir.
Kimlie Kar Rol Karmaas: Bu aama 13 ile 22 ya arasnda meydana
gelmelidir. Bylece ocukluk/ergenliin bitimini iaret eder. Bu zaman dilimi
rol geliimi, akran grup, meguliyet ve cinsellik gibi konularn nihai zm-
lenmesine nclk eder. Bu aamada ergenin deer geliimi ve ballk duy-
gusu zirvededir. Bu zaman diliminde topluma ve kltre katlm gei treni-
nin bir parasdr.

Jean Piaget
Jean Piagetde Charles Darwinin ocuun davran ve geliimini doal gz-
lemlerle alt gibi almtr. Jean Piaget bebeklikten ergenlie zihinsel ge-
lime ve entelekel bymenin kaydedilmesi ve anlalmasnda nc olmu-
tur. Piagetin ilk gzlemleri kendi ocuklarnn geliimlerini izlemekten teye
gidememitir. Piagetin zihinsel geliim kuram, fiziksel ve sosyal evreden
srekli etkilenildii grndedir (Piaget, 1967). Piagetin almas, okul sos-
yal hizmet uzmanlar zerinde dorudan bir etkiye sahiptir nk bu tip bir
geliim bilgisi okul evresinde nemlidir. ocuk geliimine bakan sosyal hiz-
met uzmanlar olarak ocuun yana uygun olan eyleri bilmek zorundayz.
Bu bilgi bize ocuun salkl ve normal olan iletiim ve davranlar hakknda
gr sahibi olmamz salar. Aadakiler geliim evrelerinin aamalarnn
bir zetidir:
Duyu-Motor Aama: Bu aama doumla iki ya arasnda meydana gelir.
ocuk sadece dorudan deneyimledii eyleri (tecrbelerini) bilir. Bu aama-
nn sonuna doru ocuk gizlenen (ondan saklanlan) nesnelerin hala var oldu-
unu farkeder.
lem ncesi Aama: Bu aama iki ila yedi ya arasnda meydana gelir.
Bu aamada ocuk tm eylerin aklanabileneceine inanr. ocuk inand
 Okul Sosyal Hizmeti Alannda Gerekli Teorik Bilgiye Genel Bir Bak 25

eyleri desteklemek iin hikayeler oluturur. Nesneleri canlandrr ve bunu

yaparken doal olaylarn insan yaps olmadnn farknda deildir.
Somut lemler: Bu aama 7 ila 11 ya arasnda meydana gelir. Bu zaman
sresince ocuk zihnindeki hareketleri alglayabilir. rnein ocuk somut
olarak nesneyi grmeye ihtiya duymadan zihninde toplama ve karma ya-
pabilir. ocuk tersine evirmeyi farkedebilmektedir. Bu ilem somut diye ad-
landrlr, nk ocuk yalnzca fiziksel olarak var olan nesnelerle ilikilidir.
Korunma kavram bu dnem sresince elde edilir. Yani ocuk nesnenin fizik-
sel grnm deise bile miktarlarn ayn kaldn grebilir.
Formal lemler: Bu aama 11 ila 16 ya arasnda grlmektedir. Bu d-
nem boyunca ocuk soyut varlklar dnebilir, varsaymlar anlayabilir, ve
sonular betimleyebilir. ocuk, bugn ve gelecek arasndaki farkllklar anla-
yabilecek durumdadr. Deerler asndan ve ahlaki adan geliir. Bu dnem
yetikinlik boyunca bilgiye ilikin anlay ve derinliin artmasna ramen Pia-
get in ele ald en son geliim aamasdr (Singer ve Reverson, 1978).

Kanta Dayal Uygulama

Kanta dayal uygulama kavram, bireysel hastalarn bakm ile ilgili karar
verirken mevcut en iyi kantn bilinli, ak ve aklc kullanm olarak tanm-
lanmaktadr (Sackett ve ark. 1996).
Dorulanm aratrmalara dayal teraptik mdahaleleri ierir. Okul sos-
yal hizmet uzmannn, uygulamay deerlendirerek ve bu bilgiyi profesyonel
toplulua aktararak kant temelli bilgiye katkda bulunmas nemlidir (Rai-
nes, 2008).
Kanta dayal birok yntem mevcuttur, ancak bunlarn hepsi ayn temel
yapya sahiptir. Bu temel yap, sorunun deerlendirilmesini, geerli ve tutarl
aratrma yntemleri kullanlarak mdahale edilmesini, aratrmay yrten
mdahaleyi, mdahalenin geerli ve gvenilir yntemlerle deerlendirilmesi-
ni ve sonularn dokmantasyonunu paylamay kapsar (Raines, 2008).
Bir sonraki blmde, sizinle paylamak iin kanta dayal iki terapi yn-
temini tercih ettim. Bunlar, okul ortamnda uygulanabilirliklerinden dolay
seilmitir. Her ikiside yaplandrlm ve ksa srelidir. Her ikiside bireyler,
gruplar ve aileler iin kullanlabilir.
Rainese (2007) gre, kanta dayal kavram; bilgiye ulamada titiz, sistema-
tik ve objektif prosedrler ile sonulanan aratrmalara atfta bulunmaktadr.
Kanta dayal uygulama, gzlem ve deneyime dayaldr. Sunulan sorunun test
edilmesi istatistiksel analizle ilgilidir. Ayrca, bu yntemin srekli tekrarlan-
mas ve ayn sonulara ulamay iermektedir. Kontrol almas, katlmc-
larnn da olduu deneysel bir tasarm olmaldr. Bu teori, objektif, alannda
uzmanlar tarafndan ynetilen ve bilimsel olarak irdelenen hakemli dergilerde
grlr (Raines ve Alvarado, 2007).
26 Blm 1

Bilisel Davransal Kuram

Bilisel davran terapisi, kanta dayaldr ve sosyal hizmette nemli bir uy-
gulama teorisidir. Corcorana (2006) gre, bilii deitirmek (dnce, inan
ve dnya hakkndaki varsaymlar), davran deitirmek ve mraacatlarn
baa kma becerilerini gelitirmek konularna ortak bir ekilde odaklanan ge-
ni bir imdiye odakl mdahaleler snfdr .
imdiye odakl bir teraptik mdahale terapisidir. Bu, kiinin kendi ev-
resi hakkndaki dncelerini, inanlarn ve varsaymlarn ieren bilii de-
itirmeye ve mracaatda baa kabilme becerilerini gelitirmeye odakla-
nr (Corcoran, 2006). Braswell ve Bloomquiste gre (1991), ocuklar iin bu
mdahalenin 6 aamas vardr: Bunlar (1) Deerlendirme, (2) tedavi balantl
deerlendirme, (3) tedavi plan, (4) okul danmanl, (5) sonlandrma, ve (6)
izlemedir. Deerlendirme, renci iin bir plannn tehisi, tedavisi ve geliti-
rilmesini kapsar. Bir sonraki adm (tedavi plan) deiim iin hazrlar ve son-
rasnda ocuun mikro-sistemlerini de ieren beceri eitimi yer alr. ocuun
ilerlemesinin zelliklerini renmek iin retmen ve danmanla istiarede
bulunmak, bu plann vazgeilmez bir bileenidir. Sonlandrma srecinde, o-
cuk kaydedilen ilerlemeyi deerlendirir ve yeni renilen becerilerle kendi
bamszln hazrlar. Elde edilenlerin hl uygulanabilir olup olmadn
deerlendirmek ve uygulanan plann yapsn gzden geirmek iin belirli bir
sre sonra izlemek/takip etmek nemlidir. Odaklanlan becerilerin tr de-
erlendirme srecinde bulunan ihtiyalara baldr. Beceriler, bir test iin nasl
alacanz, akranlar veya retmeni ile iletiim kurmay, bir arkada ile bir
anlamazl zmeyi ve / veya ebeveynler ile almay kapsayabilir.
rnek: Snavda baarsz olduu iin bir renci bana geldi. Endieliydi
ve aptal olduunu syledi. Tedavi deerlendirmesinin bir paras olarak, o
dersteki bu testten nce hangi notlar aldn sordum. Hepsi ortalamann s-
tndeydi ya da tm notlarn stndeydi. Ardndan, bir testten nceki al-
ma plann gzden geirdik ve nceden oturmu alma becerilerinin zeri-
ne ekleme yaptk. rencinin davrannda veya akademik performansnda
herhangi bir deiiklik olup olmadn renmek iin retmenine dantm.
Cevap negatifti. renciyle olan bilgileri gzden geirdim ve mdahaleyi son-
landrdk, ancak mdahalenin yardmc olup olmadn anlamak iin o dersin
bir sonraki testinden sonra tekrar gelmesini istedim. Yardmc olmutu.
Bilisel-davran terapinin okullardaki avantajlar, imdiye odakl, sral
ve yapsal bir tedavi olmasna dayanmaktadr. znde ksa vadeli olup eitli
tedavilerde kullanlabilir. Bu mdahaleden bireyler, gruplar ve aileler yarar-
lanabilir. Bilisel temellidir ve bu nedenle bir okul ortamnda idare edilmesi
daha kolaydr. Ayn zamanda sorun odakldr, bylece sorun zldnde
terapi tamamlanm olur. Sz edilen nedenler, bu yntemin okul ortamnda
kullanlmasn ideal hale getirmektedir.
 Okul Sosyal Hizmeti Alannda Gerekli Teorik Bilgiye Genel Bir Bak 27

Dupper, bilisel davran terapisinin verimliliini iki ulu bir dizi olarak
gstermektedir: (1) anormal davran oluturan davransal etkileimler ve
bilisel arptma srelerini ieren deerlendirme ile (2) baa kma mekaniz-
malar ve empatinin gelitirilmesi (Dupper, 2003).
(Bilisel-davran terapi Blm 9da daha ayrntl olarak incelenmitir.)

zm Odakl Terapi
zm odakl tedavi, kanta dayal baka bir uygulama eklidir. Olumlu
gl ynler modeli zerine kuruludur ve patoloji olarak etiketlemeyi nler.
Ayrca, mracaatlarn deiim iin motivasyonuna gvenir. Sorunun ve
tanmnn tartlmasndan kanlr, mracaatnn durumun nasl olmasn
istediine odaklanlr. Bu, bir yorumlayc epistemoloji ye dayanmaktadr
(Gingerich ve Wabeke, 2001). Yani anlam, mracaatnn hayatnda kendisini
ve balca oyuncular nasl grdne dayanmaktadr. Teori, bir kiinin ken-
di durumunda makul olann ne olduunu dnmesi etrafnda dolanr. Dil,
terapist ve mraacat (lar) arasndaki grme arac haline gelir. Deiiklie
yol aan anlam gelitirmek iin birlikte alrlar (Gingerich ve Wabeke, 2001).
Problemler zlmez, fakat tedavinin oda hayal edilen amaca ulama yn-
temidir. Mucize soru ve leklendirme bu tedavinin iki benzersiz bileenidir.
Mucize soru mracaatya u soruyu sorar: yarn uyandnzda sorununuz
zlm olursa nasl olur? Daha sonra onlardan ideali tanmlamalarn is-
tersiniz. Bu, tedavinin amac haline gelir. leklendirme, 1den 10a kadar
bir lekte sorunun nasl grndn soran sretir; bu soru, karlatrma
iin bir referans erevesi verir ve mracaat, sorunun ne zaman daha iyiye
gittiini grebilir. Bu yntem, bireyler, gruplar ve / veya aileler ile iyi bir e-
kilde kullanlr.

Balanma Kuram
John Bowlby, kinci Dnya Sava srasnda, yetimlerle deneysel aratrma
yapmtr ve bu da balanma kuramna yol amtr. Bowlby, salkl psikolo-
jik geliimin, duygusal efkat balar veya balanma nn geliimine dayan-
dn ne srmtr (Raphael, 1983). Bowlby (1977) balanma kuramn yle
tanmlar:
. . . nsanlarn kendileri iin zel dier insanlara duyduu gl sevgi
balarn oluturmak iin isteklerinin kavramsallatrlmasnn ve istenmeyen
ayrla ve kayba yol aan endie, fke, depresyon ve duygusal ayrlmay kap-
sayan duygusal sknt ve kiilik bozulmalarn anlatmann bir yolu. Balan-
ma davran ise ... Bir kiinin, dnyayla daha iyi ba edebilecei dnlen
dier aka tanmlanm bir kiiye yaknlamasna ya da yaknln srdr-
mesine neden olan herhangi bir davran biimidir (Bowlby, 1988).
28 Blm 1

Bowlby, balanmann, seks ve yemek faktrlerine dayal olduu gelenek-

sel dnceden radikal bir ekilde ayrlmtr. Bowlbyye gre bir ocuk isel
alma modelleri gelitirir (Ornstein ve Moses, 2002). Bu modeller, ocua
bakan nemli kiilerle olan etkileime dayanmaktadr. Dolaysyla ocuk, an-
nesinin ve babasnn kendisini alglama ekillerinin bir rndr. Bu alglar
bireyin yaam boyunca tanr. Gvenli bir temel, Bowlbynin balanma teo-
risine getirdii baka bir kavramdr. Emniyet ve gvenlik salayan birincil bir
bakc bulundurarak gvenli bir temel oluturulur (Ornstein ve Moses, 2002).

ruhsal (ntrapsiik) Hmanizm Kuram

Bu mdahale ekli, ocuun kendi davranlarn kendi kendine dzenleye-
bilmesi iin bir temel gelitirmesine yardmc olan ve apraz ortamlar genel-
letiren bir mekanizma salama kuramna dayanmaktadr. Olumlu bir refah
duyusu gelitirme kabiliyeti olan ancak beslenmeden yoksun olmasndan do-
lay i kimliini gelitirmemi bir ocua imkan tanr (Pieper ve Pieper, 1990).
Ayn zamanda ocuun pozitif ilikiler gelitirmesine ve akademik evrede
ocuklarn sahip olduklar farkl modellere deinerek ve retmenlerin olum-
suz davranlarn olumlu ve efkatli bir ekilde dzenlemelerine yardmc
olarak akademik renmeyi arttrmaya destek olur (Tyson, 2000). Bu kuram,
ortamda atma, ac ve kayp olsa bile ocua kendisinin atmasz ve pozitif
imajn salamay amalayan bir mdahale oluturmaktadr (Pieper ve Pieper,
1990). ocua kendisi iin nemli olan dierlerinin sevgi gstermesini sala-
dna inandrr ve bir refah duyusu verir (Pieper ve Pieper, 1990).

Oyun Terapisi
ocuklarla yaplan en yaygn mdahalelerden biri de oyun terapisidir. Bu,
ocuklar rahat ve gvenli bir ortamda gzlemlemenin doal bir yoludur. o-
cuklar, i atma alanlarn fantazi yoluyla ortaya karabilmektedirler; bu da
onlarn baa kmalarn kolaylatrmaktadr. Sevdikleri kiileri incitmeden
dolayl bir ekilde duygularn ifade edebilirler. eitli teorilere dayal eit-
li oyun terapileri yntemleri vardr. Okul amalar iin seilenlerden bazlar
nesne-ilikiler oyun terapisi, deneyimsel oyun terapisi, dinamik oyun terapisi
ve anlat oyun terapisidir.
Nesne likileri Oyun Terapisi: duygusal ve davransal zorluklar yaa-
yan kk ocuklarda kullanlr. John Bowlby, Margaret Mahler ve Do-
nald Winnicottn balanma teorisi zerine kurulmutur. Terapistin ve
ocuun kiileraras ilikilerini ilerletmek iin oyun oynamalar eklinde
kullanlr (Schafer ve Kaduson, 2006). ocuun terapistle olan ilikisi,
ocuun rahatszlnn iyiletirilmesi ve zm iin bir katalizrdr.
Deneyimsel Oyun Terapisi: Dr. Carol Norton (2007), bu mdahalede
ocuun kendi deneyimlerinden duygularna ulatn aklar. Bu s-
 Okul Sosyal Hizmeti Alannda Gerekli Teorik Bilgiye Genel Bir Bak 29

re bilisel deildir, ancak deneyimler yoluyla dnyay bilisel olarak

anlama hali oluur. ocuk deneyimlerini dnmez fakat bilgiyi birle-
tirmek iin duyularn kullanr. Bu da bir duygusal tepki retir. Bu d-
nce okuluna gre, evreyle ilgili deneyimler bir ocuun geliim aa-
malar boyunca ilerlemesini salar. Deneyimler bir ocuun geliimsel
olarak ilerlemesine yardmc olur. Oyun terapisine ynelik deneyim-
sel yaklam ocuun duygusal yaantsna g vermesine destek olur
(Schafer ve Kaduson, 2006).
Dinamik Oyun Terapisi: ocuun ve ailesinin iletiim ve anlaya y-
nelik olarak almasna yardmc olmak iin Dr. Steve Harvey, tarafn-
dan aklanan geliimsel bir yaklamdr. Hareket, dramatik hikaye
anlatm ve sanatsal ifadesi (Schafer ve Kaduson, 2006) ocuun ve ai-
lenin sorunlaryla yzlemek iin kullanlr (Schafer ve Kaduson, 2006).
yk Oyun Terapisi: Ann Kattanacha gre bu terapi yntemi bir o-
cuun yaam deneyimlerini ifade etmesine ve bylece ona anlama,
dnme, balama ve deitirme konularnda yardmc olur. Bu sre
sayesinde ocuk kendisini grebilir ve terapistin yardm gerekli dei-
iklikleri yapabilir. ocuk ve terapist, ocuun kendi kimliini yarat-
mas iin bir alan ve hikaye gelitirir (Schafer ve Kaduson, 2006).

Kriz Teorisi
Son 50 ylda Eric Lindemann, Gerald Caplan, Howard Parad, Peter Sifneos ve
Naomi Golann teorilerinden kriz teorisi gelimitir. Bireyler, aileler, grup-
lar ve topluluklar iin kullanlr. Aadaki kavramlar benimseyen eklektik
bir yaklamdr: her bir kii veya grup, kendi kiisel veya kolektif dengesinde
bozulmaya neden olabilen evresel ve iruhsal (intrapsiik) stres faktrlerine
maruz kalmaktadr. Bu, 11 Eyll trajedisi gibi tek bir olay da olabilir ya da
nihayetinde deimi ve / veya kaygl veya panik davrana neden olan ve
kiinin hayatnda meydana gelen olaylarn derlemesi de olabilir. Bu srete
birka aama vardr. lk olarak, kii stresle ba etmek iin kendi savunmala-
rn kullanmaya alr. Eer bu gayret baarsz olursa acil durum geliir ve
stresrler bask oluturmaya devam eder. Eer stres faktr devam ederse,
tetikleyici bir faktr kriz durumunu balatabilir. Ek olarak, kendine ya da
bir gruba kar bir tehdit alglanabilir ve bu da daha youn endie yaratr.
Genellikle, durumun younluu yeni enerji retir ve problem zme faaliye-
tine neden olabilir. ounlukla, krizler zamanla snrldr ve 4-6 hafta iinde
zlr. Sklkla bu ikilemin stesinden gelmekten doan ego glerinde bir
art vardr. Bu ego glerinin ya da baa kma becerilerinin ortaya kmas,
ou kez, gelecekte ortaya kabilecek ayn konularla ya da dier problemlerle
baa kmak iin daha iyi uyarlamal mekanizmalarn gelitirilmesini salar
(Golan, Turner, 1986). Bir kere olumsuzluklarn stesinden gelebilirseniz, ge-
lecekte de yapabileceinize dair gven kazanrsnz.
30 Blm 1

ZET
Bu blmn amac, okullarda sosyal hizmetin tarihine genel bir bak sunmak-
tr. Tarihi, sosyo-evresel, mesleki ve yasal alanlara ayrlmtr. Burada ama,
ayn zamanda okul sisteminde kullanlan teorik perspektifleri aklamak ve
zetlemektir. Ekolojik ve sistemsel yaklamlar, okul sosyal hizmet uzmannn
ounlukla dayand yaklamlar olduundan detayl bir ekilde aklanm
ve okullarda kullanm rnekleri verilmitir. Okullardaki ok yararl kuram
ve yntemler incelenmitir. Bunlar arasnda, geliimsel kuramlar (S. Freud,
A. Freud, E. Erikson, J. Piaget), bilisel-davran, zm odakl, balanma
temelli, intrapsiik hmanizm, oyun terapisi, kriz mdahalesi ve gl ynler
ve ylmazlk perspektifi gibi geliim teorileri vardr . Bunlar daha sonraki b-
lmlerde derinlemesine incelenmitir.

ETKNLKLER
Etkinlik 1: Sistemsel / ekolojik yaklama bakarak bir renci iin bir m-
dahale plan gelitirin. Bireysel, grup veya aile mdahalesi asndan bu vaka
iin tanmlanan mdahalelerden birini uygulayn.
Etkinlik 2: Uygulamanzda olabilecek bir vakay tartn ve bu vakada kul-
landnz tekniklerin teorik temellerini aklayn

KENDN YANSITMA SORULARI

Kanta dayal uygulama mdahalelerinin kullanmn, aratrmalarla do-
rulanmam mdahalelerle kyaslayn.
Geliimsel teorinin anlalmas ve okuldaki sosyal hizmet pratiine uygu-
lanmasnn nemini tartn.

SINIF TARTIMA SORULARI

1. Brown - Topeka Eitim Kurulunun okul sosyal almas alanndaki
nemi nedir?
2. Geliim kuramlar, okul sosyal hizmet uzmannn grevinde nasl bir
rol oynamaktadr?