TRKYE'DE PETROL ARAMA AMACIYLE YAPILAN

JEOLOJK ETTLER

Kemal LOKMAN

Maden Tetkik ve Arama Enstits, Ankara

Memleketimizde petrol aramak maksadyle yaplan jeolojik ettler hakknda

rapor yazanlar Cumhuriyetten nce, Cumhuriyeti takip eden devre ve bugnk
durum olmak zere, devreye ayrmak suretiyle ele almak yerinde ve yararl olur.
Trkiye'nin muhtelif blgelerinde, petrol imkn ve ihtimalleri bulunan sa-
halarda, eitli jeolojik formasyonlarda gml petrol yataklar hakknda kimler
tarafndan ettler yapld ve bu ettlerin hangi ahs, hangi irket veya messese
namna yapld ve hazrlanan raporlarn nerelerde bulunduu hususunda toplana-
bilen bilgiler, kronolojik bir ekilde dzenlenerek aada sralanm bulunmaktadr.

I. CUMHURYETTEN NCEK DEVRE (1890-1923)

19 uncu yzyln ikinci yarsnn son yllarnda ve 20 nci yzyln balarnda

yazlan jeolojik raporlarn hemen hepsinin eski Orman ve Maa-din Nezaretinin Maa-
din Umum Mdrl ariv ve dosyalarnda bulunduu bilinmekteydi.
Hkmet Merkezi istanbul'dan Ankara'ya tandktan sonra, yeni teekkl
eden vekletlerden iktisat Vekletine bal bulunan Maadin leri Umum Mdr-
l dosyalarndan derlenerek karlabilen bu husustaki bilgiler yledir :
1892 Artezyen su kuyular amak iin delme alet, edevat ve takmlarna
sahip bir mteahhit, Mrefte bucana bal Ganos (Gaziky) ky yaknnda bir
derecik iinde kuvvetli petrol kokusu hisseden Cavit Bey adnda bir ahs tarafn-
dan angaje edilmitir. Cavit Bey ile alma ortakl yapan Seferyan adnda bir
Ermeni, o havalinin ett ve tetkiki iin Fischbach adl bir maden mhendisini yol-
lam ise de, Ermeni ihtillinde Seferyan ortadan kaybolmu ve mteahhitin bir
lambadan gazya kartrarak hileli bir numune getirmesinden, cesaret krc p-
heler hsl olmutur. Bunun zerine, bilhara Cavit Bey bir ngiliz irketiyle an-
lam ve Mrefte'nin Hora (Hoky) ky civarnda sondaj kuyusu atrmtr.
Aramalar, Stephan Typoldo Xydias adl ve Paris Maden Mhendislik Yksek Oku-
lundan mezun bir maden mhendisi tarafndan yrtlyordu. Bu mhendisin ne-
zareti altnda yaplan sondajlarn birisinde 60, dierinde 108 m derinlikte cz
bir petrole rastlanmtr. Bu zat Kestanbul, nceky, Tumba ve Tatarl kyleri
civarnda da bir taharri (arama) ruhsatnamesi almtr. Neticede, arama ameliyeleri,
sahann ufak bir ksm zerinde yaplm ve sondaj kuyularndaki almalar, pet-
roll olarak tahmin edilen tabakalar gememitir.
1899 Halil Rfat Paann 1897 de ald imtiyaz snrlar ierisinde bulu-
nan Mrefte ve arky civarnda European Petroleum Co. Ltd. irketi hesabna
220 Kemal LOKMAN

Adiyasivi adl mhendis tarafndan ett ve tetkikler yaplmtr. Ett raporu 1900
ylnda neredilmitir. Bu havalide yaplan sondaj neticeleri hakknda mehur H-
fer'in Das Erdl adl kitabnn 2 nci cilt, sahife 163-165 inde malumat vardr
(1930, Leipzig, Almanya). irketin Teknik Mdr Col. English, Mhendisi Wer-
ner ve Ba Sondr ise Brunet adlarndaki ahslard. Sondaja 21 temmuz 1899 da
balanm ve 3 pusluk Sondage Diamand ile 15 mart 1900 e kadar devam et-
mitir. Merhum Halil Rfat Paann petrol imtiyaz sahalarnda yaplan arama a-
lmalar zerine, Stephan Typoldo Xydias da rapor vermitir. Raporda, bu ha-
valide antiklinal zerine derin bir sondaj kuyusu almas tavsiye edilmektedir.
Bundan sonra alacak dier derin sondaj kuyularnn yerlerini tayin iin antikli-
nali takiben, semere muvazi olarak btn imtiyaz sahasnn en byk ve uzun tul
zerinde tespit edilmeli denmektedir.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 181, 182.

Yukardaki imtiyazn dou taraf, Pastrmadere, Melendere ve sternedere,

arkydere havalisinde almalar 1906 ya kadar srm ve birok sondaj kuyusu
alm olup, alnan neticeler (bu havali hakknda Rouzaud rapor yazmtr) :
9 numaray tayan ilk derin sondaj byk apta olup, 350 m derinlie in-
mitir. Her ne kadar gaza rastlanm ise de, arkas kesildiinden kuyu terk edil-
mitir. Bu kuyu 1903 te almtr. kinci bir derin sondaj olarak alan kuyu,
1904 te balam, 450-480 m arasnda petrol emaresine rastlanm, fakat iktisad
olmadndan terk edilmitir.
2 numaral sondajda 54 m de petrol emaresi grlm,
15 numaral sondajda gnde bir ton petrol alnmtr.
16 numaral sondaj deniz kysnda alm, lkin neticesi menfi olmutur.
1901 Thomas English adl bir jeolog tarafndan ayn mntakalar hakknda,
1902 de Quarterly Journal of the Geological Society of London, adl mecmuada,
cilt 58, sahife 150 de kan Coal and Petroleum Deposits in European Turkey
balkl bir ett yazs mevcuttur.
1901-1902 Mrefte-sterne-arky-Horadere blgesinde, Osmanl Bankas ve
Compagnie Franaise 36-102 m derinlikler arasnda drt kuyu atrmtr. Ku-
yularn nde petrol emarelerine rastlanm, Horadere'deki 89.5 m derinlie inen
kuyu birka gn, gnde iki ton petrol vermitir. Bundan cesaret alarak, beinci
bir kuyu alm ve o zamana gre derin kuyu saylan bu kuyu 413 m derinlie
indirilmi ise de, netice menfi kmtr.
1902 Pulk mntakasnda 1880-1882 yllar arasnda Tiflisli Gardikof isminde bir
Ermeni tarafndan bir kuyu alm ve imtiyaz iin 1902 de Hkmete mracaat
etmi ise de, kendisine bu imtiyaz verilmemitir. Bilhara, 1900-1902 yllarnda bu
havalinin imtiyaz Cellettin Paa isimli bir erkeze verilmi. Lkin, paann ken-
disi bu esnada Msr'a katndan ve orada vefat ettiinden, mtiyaz Hazinei
Hassa'ya intikal etmitir. Daha nce bu civar iin Daudrix tarafndan bir rapor
yazlm ise de, rapor kaybolmutur.
1906 Yarmolinski adl bir Alman mhendisi, Batum ve Baku'dan husus olarak
getirdii, Tom Corpi ve usta amelelerle bir kuyu atrm ve petrol bulmu. Sonra
btn Mezopotamya (Musul) petrollerini ett ve tetkik etmi; Erzurum, Trabzon
 TRKYE'DE PETROL ARAMALARI 221

illeri dahilinde de aratrmalar yapmtr. Tetkik raporunu Anadolu Demiryollar

Umum Mdrlne hitaben yazmtr.
1910 Arthur R. Dwerryhaus adl, Belfast Kralie niversitesinin Jeoloji Profe-
sr, arky-Ganos (Gaziky), Potamye deresinde sahil eridinin yumuak tabaka-
larnda birbirinden 2 1/2 km uzaklkta ve birisi dierinden 50 ayak ykseklikte iki
kuyu amtr. Kuyunun ap 3 3/4 pus olup, petrol 32 nci metrede bulunmu ve
72 nci metreye kadar petrol gelmesine devam etmi ise de, sonra kesilmitir. Kuyu,
konkresyonlu greler (kumta) iinde almtr. Arapl ky yanndaki Aya Yohanis
deresinde kumlu istlerde kkrtl bir memba vardr. Aya lyas dann kuzey
yamacyle Yrg ky arasndaki dere (kuzeybatya akar) petroll tabakalar kes-
mektedir.
1911 Prof. Dr. Schmid, Ekinveren petrol sznts hakknda bir rapor
yazmtr. Yazara gre, szntnn bulunduu mahaldeki marn tabakalarnn pek
fazla dik olmas, sondaj yapmaya msait deildir. Ad kuyular aarak az miktarda
petrol istihsal tecrbeleri yaplabilir. Boyabat havzasnda baka mevkilerde neft
ihtiva eden ve fakat akul durumda olmayan tabakalarda sondaj yaplmas tavsiye
edilmektedir.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 199.

1914 Canaki adl bir zat, Kirmasti havalisinde Kirmasti'nin gneybatsnda

2 1 / 2 saat ve Soma-Bandrma demiryolu hattnda Okugl istasyonundan 4 saat
douda Karapnar kynn 20 dakika gneybatsn petrol ihtimalleri bakmndan
ett ve tetkik etmise de, raporu bulunamamtr.
1913-1914 Halil Rfat Paa, Mrefte havalisindeki hukukunu Avusturya teba-
asndan Stanislas Mihaliki adl bir mhendise devretmi ve bu zat Mrefte ve
arky civarnn petrol imknlarn ett ve tetkik etmitir. Rapor bulunamamtr.
1914 Mrefte civarnn petrol taharri ruhsatnamesi Amerikal L. I. Thomas
adnda birisine devredilmitir.
1915-1916 Walther Schweer, Lehl Bilofski adl bir mhendisle birlikte
Badat demiryollarnn imtiyazn alan irket nam ve hesabna Anadolu ve bilhassa
Musul, Hayyara, Zaho havalisindeki petrol mntakalarn ett ve tetkik etmitir.
Raporlar Hamburg Kolonial Institut adl mecmuann 30 uncu cildinde neredil-
mitir.
1916-1917 Rus igali zamannda Meferd isimli bir mhendis, Gney Kaf-
kasya demiryollar idaresi hesabna Naftik, Divanhseyin petrollerini tetkik etmi-
tir. Raporu Moskova'da 1917 de Bulletin du Comite Geologiquete neredilmitir.
1916-1917 Stoyanof isimli bir Rus mhendisi, igal zamannda Gney Kafkasya
demiryollar hesabna Krzot (Van) petroln ett ve tetkik etmitir. Raporu
Moskova'da 1918 de Bulletin du Comite Geologiquete neredilmitir.
1916-1917 Nalifkin isimli bir Rus, yine Gney Kafkasya demiryollar hesabna
Hasankale, Katranl ve Pulk (Erzurum) petrollerini ett ve tetkik etmitir. Bunun
raporu da 1919 da, Moskova'da kan Bulletin du Comite Geologiquete nere-
dilmitir.
222 Kemal LOKMAN

1919 Trakya'nn Yunan igali zamannda Mrefte ve arky havalisi petrol

ihtimal ve imknlar bakmndan Standard Oil Kumpanyas tarafndan ett ve tetkik
ettirilmitir. Rapor Hkmetimize verilmemitir.
1920 sivre'nin Bale niversitesinden Ing. Otto W. Gutzwiller adl bir zat
tarafndan l mays 1920 de Mrefte-Marmara havzasnn kesitleriyle beraber
jeolojik ettleri yaplmtr. Bunun da raporu bulunamamtr. Her halde, Bale ni-
versitesi Ktphanesi arivlerinde mahfuz olsa gerektir.

1922 Kovalevski isimli bir Rus, Pulk, Hasankale, Naftik, Divanhseyin

(Erzurum) ve Krzot (Van) blgelerinde yapm olduu ett ve tetkiklerine ait
raporunu, 30 temmuz 1922 de, Ankara'da yazm. Bilhara bu rapor 1923 te bro-
r halinde Baku'da baslmtr. Daha sonra, bu rapor hakknda, Berlin'de intiar
etmekte olan Petroleum adl mecmuann 10 ocak 1928 tarihli, 22 nci cilt, 2 no.l
nshasnda Bartels isimli bir zat tarafndan yaplan tenkit yazs neredilmitir.

1922 Profesr Granjean tarafndan Societe Omnium Internationale de Petrole

hesabna mal, Pulk, Hasankale (Erzurum), Krzot (Van), Cizre (Mardin) ve
Siirt blgelerindeki petroller ett ve tetkik edilmi olup, rapor Maden leri
Umum Mdrl dosyalarndadr. M.T.A. Derleme Servisinde bulunamamtr.
1922 Mhendis M. Leon tarafndan Evkaf daresi hesabna Pulk civarndaki
petroller ett ve tekik edilmitir. Raporu Evkaf daresinde bulunmaktadr.

II. CUMHURYET TAKP EDEN DEVRE (1923-1938)

1925 ylnda Dr. Lucius adl Lksemburglu bir jeolog, Cumhuriyet Hk-
meti nam ve hesabna arky-Mrefte-Hora, Finike-ral, Muskaryayla, Elmal,
Urla, Boyabat, Katranl, Bahecik-Nzhetiye, negl petrollerini tetkik etmi ve
yazd jeolojik raporlar ktisat Vekleti Maadin Umum Mdrlne teslim et-
mitir. Bilhara, M.T.A. kurulduktan sonra, bu raporlar Enstitnn Dokmantas-
yon ubesi Derleme Servisine getirilmitir.
Bu raporlar, yl ve yazl tarihi itibariyle yle dzenlenerek, numara alm-
lardr :

1925 arky-Mrefte-Hora havalisi petrolleri

Havalide msait bir Struktur zerinde antiklinalin mevcudiyeti ve birka
yerde petrol emare ve szntlarnn bulunuu dolaysyle, bu iltiva zerinde istikaf
kuyularnn almas tavsiye olunmaktadr.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 186.

1925 Finike-ral (Yanarta)

Yanarta gaznn kalkerden sonra gelen, kabili nfuz kum ve kil tabakala-
rnn mhim bir gaz haznesiyle mnasebeti vardr; bunun petroln mevcut oldu-
una dellet etmesi kuvvetle muhtemeldir. ltiva az vsattedir. 300 m derinlie
inecek bir kuyu, sna bir teebbs iletmeye kfi gazn intiarna yardm edecek-
tir. Ayn derinlikte veya daha aada petrole rastlanmas mit edilebilir. ral'da
bir tecrbe sondaj bunu jstifiye eder.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 195.
 TRKYE'DE PETROL ARAMALARI 223

1925 Muskaryayla asfalt

Muskaryayla'daki asfaltl kalkerlerin bulunduu yerin irtifa 1350 m dir.
Bu yataklarn muvasala durumu ok mkldr. Rezerv cevheri miktarnn dahi
az bulunmas, istihsalin fazla masrafl mihaniki vastalarla yaplmasna msait de-
ildir. Mamafih, yataklardan, mahallinde iletilerek istifade edilebilir.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 275.

1925 Elmal
Elmal jeolojik strktryle birlikte tabakalarn mahiyeti gzel artlar arzet-
mektedir. lenebilir miktar petrol toplants derinliklerde mmkndr. Eer 15 m
derinlikteki mevcut bir kuyudan alnan petrol numunesinin tahlili neticesinde ta-
bi bir petrol tezahrat kanaati hsl olursa, bir tecrbe sondaj kuyusunun al-
mas tavsiye olunur.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 190.

1925 Urla civar

zbey : Blgenin strktrnde petrol zuhuratn imknsz brakacak bir
ey yoktur. Fakat bu mayiin derinlerde bulunduunu tahmin etmek iin
bir belirtinin yok oluu aleyhindedir.
aml: Petrolden eser yok. Burada kristalin istler mevcuttur.
Burnabat: Civar trakit ve andezitten mrekkeptir. Petrol aramak bou-
nadr.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 188.

1925 Boyabat (Ekinveren)

Petrol szntsnda parafin esasl, ok abuk uucu bir petrol nev'idir. Ekin-
veren strktr dik iltivali ve ok skktr; yamalar amudi olup, strktrde rt
de yoktur. Petrol depo eden kubbe erozyona uramtr. Jeolojik bakmdan, bu
i iin para dkmeye hi tavsiye olunmaz. Petrol endstrisi memlekette kkletik-
ten sonra, Ekinveren'de az masrafl bir istikaf tesisi yaplabilir.
Re f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 197.

1925 Katranl
Antiklinalin sahas mahduttur; deniz uzak, inaat iin aa yok, ii az, k
mevsimi uzun srmektedir.
Antiklinal kuzey ksm fazla ezilmitir.
Byk bir ariyaj, Palandken * silsilesinden uzanan bir iltivayle antikli-
nalin gney yamacn temasa getirmitir.
Gneyden kuzeye mteveccih faylar ufk srklemelere sebep olmutur.
Bu faylar byk pskrk kaya, lav ve kl kitlelerini harice karmlar-
dir. Fayl mntakalarda istihsal umumiyetle az olur.
ok miktarda mevcut lav filonlar, teekklleri esnasndaki yksek hara-
ret dolaysyle, civardaki petrol yok etmilerdir.
224 Kemal LOKMAN

Burada yaplacak 300-400 metrelik bir sondaj blgenin petrol zengin-

liini karabilir.
R e f e t a n s : M. T. A. Rap. no. 211.

1925 Bahecik ve Nzhetiye bitml ist yataklar

Zengin linyit, kmr, petrol ve hidrokarbonlu gaz yataklar mevcut oldu-
undan, imdilik bu bitml istlerin iletilmesine lzum yoktur.
R e f e r a n s : M. T.A. Rap. no. 267.

negl (Hocaky) asfalt zuhurlar

Jeolojik bnye, derinliklerde bir petrol terakmnn bulunabileceine del-
let eder.
R e f e r a n s : Af. T. A. Rap. no. 273.

1926 Muasr esas ve hkmleri istihdaf eden 792 sayl Petrol Kanunu 6 nisan
1926 da neredilmitir.

1926 Mihaliki Stanislas'n feshedilen imtiyaz sahasnn bir ksm Trk Ticaret
Bankasna (Hdiv Abbas Hilmi Paaya) verilmitir. Jir isminde bir uzman bu
mntakay petrol ihtimalleri bakmndan tetkik etmitir. Raporunu ad geen Ban-
kaya vermitir.
1926 Yine Mrefte ve arky havalisinin arama ruhsatnamesi Hasan Mustafa
isminde birisine verilmitir. Rapor kendisinde kalmtr.

1926 Tuzlu l (Tuzgl)

Dr. Lucius bu mntakann jeolojik etdn Bakanlk nam hesabna yap-
mtr. Rapor, iktisat Vekleti Maadin Umum Mdrlne, bilhara da M.T.A.
Dokmantasyon ubesine verilmitir. Bu rapor, bulunabilen btn emarelerin, de-
rinliklerde petroln mevcudiyetine msait bir durum gsterecek mahiyette olma-
dn ve byk masraflar ihtiyarn hakl gsterecek kat ve msait emarelerin bu-
lunmadn belirtmektedir.
R e f e r a n s : M. T. A. Rap. no. 191.

1926 Pulk (Tercan) petrol

Dr. Lucius tarafndan ett edilen bu havalideki jeolojik Struktur, sarih bir
surette gayri msait arazide olup, burada mnzevi bir petrol sznts vardr. Me-
yillerin ok dik, alma artlarnn gayet masrafl, denize olan mesafenin uzak olu-
u, ormanlarn mevcudiyeti, nfusun azlyle birlikte gayet yksek irtifalarda olan
bu sarp arazide, vasat kymette bir petrol yatann bile mevcudiyetine mit vere-
cek bir emare mevcut deildir.
R e f e r a n s : M. T. A. Rap. no. 205.

1926 Dr. Lucius ayrca mal (Bayburt), Divanhseyin - Naftik, Hasankale

mntakalarnda da jeolojik ettler yapmtr. Bu ettlerin hulsa ve neticeleri u
ekilde sralanmtr:
 TRKYE'DE PETROL ARAMALARI 225

1926 mal (Bayburt)

Bu havalide Miosen tabakalar bir senklinal tekil ederler ve tamamen ak-
trlar. Petrole rastlamak ihtimali bulunan yalnz bir tabaka vardr, o da marnl
kalker breidir. st Kretase gre ve konglomeralarnn ok dik olan antiklinal ilti-
vas gayri msait bir strktr haizdir. Ticar kymette bir iletme yaplabilecei
tahmin olunamaz.
R e f e r a n s : M. T. A. Rap. no. 200

1926 Divanhseyin Naftik

Divanhseyin'de kabili nfuz tabakalarn adedi ve kalnl msait bir du-
rumdadr. Uzunluu 18 km olan bir antiklinal zerinde petrol emaresi mevcuttur.
Meyil olduka dik olup, antiklinal ekirdeine kadar, ksmen ak bir haldedir,
yalnz Malisor etrafnda uzunluu 6-8 km, genilii l 1/2 km olan bir saha dahi-
lindeki antiklinalin strktr daha msaittir.
Naftik'te antiklinalin gney yamacnda uzunluu 3-4 km ve genilii l km
olan bir saha dahilinde muvaffakiyet midi mevcuttur.
Blgede almak ok mkldr; orman ve ii yoktur; pek uzakta olan denizle
muvasalay temin edecek yol da mevcut deildir. Nfusu ok az, k mevsimi de
uzun ve iddetlidir. stihsal arzu edildii takdirde, ticar gayeden tamamyle baka
bir gayenin gdlmesi icap eder.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 202.

1926 Erzurum ili dahilindeki petroll arazi

Pulk (Tercan) ve mal'daki (Bayburt) jeolojik Struktur gayri msaittir.
Hasankale'de Struktur zerinde bariz olmayan baz emareler vardr. Divanhseyin
(Naftik) ve Katranl'da Struktur msait ve tatminkrdr. Bu zuhurlar, ihtiya iin
ok zayftr.
Her blgeyi en az 300 m derinlie kadar, 2-3 kuyu ile tecrbe etmek icap
eder: kuyu Hasankale'de, iki kuyu Katranl'da, iki kuyu Divanhseyin'de, iki
kuyu Naftik'te, birer kuyu da mal ve Pulk'ta (150 m derinlikte) amak feda-
krlnda bulunabilinir. Bu teebbs ticar bakmdan makul olmasa bile, memle-
ketin mill mevcudiyeti iin yaplmas lzm gelir.
R e f e r a n s : M.T. A. Rap. no. 204

1926 Hasankale
Hasankale civar iin iki dnce vardr :
Birinci dnce. Sondaj yaplmamaldr. Sebepler: Yaylann kuzey kenarlar
boyunca maden su membalarnn bulunmas. Bunlardan ancak Hasankale yannda-
ki menbalarda petrol emareleri grlmektedir. Bu ise yatan mahdut olduunu
gsterir.
Struktur lav ve alvyonlarla rtlmtr. Sonular kat olmaz; mamafih,
iltiva mihverinin tespiti mmkn olmutur.
Faylarn okluu ve volkan indifalar dolaysyle tabakalarn devamll
inktaa uramtr.
226 Kemal LOKMAN

kinci dnce. Sondaj yaplmaldr. Sebepler:

Kkrtl sularla petroln mevcudiyeti arasnda bir mnasebet mevcuttur.
Petrol yataklaryle deprem blgeleri arasnda da bir mnasebet olmas
muhtemeldir.
Hasankale'deki madeni suyun harareti, blgedeki dier sulara nazaran
daha fazladr. Bu ise daha derin bir zondan gelmekte olduunu gster-
mekte, gelirken yolda rastlad petrol satha karmaktadr.
Ticari bakmdan bir fayda temin edebilecei kati olarak sylenemezse
de, madd ve manev bakmlardan yarataca mesut neticeler bir tecrbe
yaplmasn tevik eden amillerdir.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 209.

1927 Van gl civar (Krzot) petrol

Sorbon niversitesinden Prof. Bertrand, Hamit N. Pamir ve Malik Sayar'la
birlikte, Emil Mayen isimli bir sermayedar hesabna, Van gl civarnda petrol s-
znts bulunan Krzot havalisinin jeolojik etdn yapmtr. Etdn sonucunda
yazlan raporun bir nshas ktisat Vekleti Maadin Umum Mdrlne veril-
mitir. Bilhara bu rapor M.T.A. Dokmantasyon ubesine teslim edilmitir.
Raporun neticesine gre, Krzot petrol zuhurat, evvelce mevcut olduu gibi
ancak ufak mikyasta el kuyular, galeri veya az derin sondajlarla mahall kk
bir iletme tesisine msaittir. Hakik endstriyel bir karakteri haiz aratrma yap-
lamaz.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 210.

1928 mal (Bayburt) mntakas

Tetkik ve etd Maden Mhendisi Bekir Vehbi Ergene yapmtr. Ett neti-
cesinde yazlan raporun nerede olduu bilinemiyor.

1928 Van (Krzot) petrol

Kemal Lokman tarafndan Emil Mayen adl bir Fransz sermayedar hesa-
bna Krzot petrolnn iletilmesi bakmndan tetkik edilmitir. K. Lokman'n bu
zuhur hakknda ne yaplmas lzm geldiine dair yazd rapor sermayedara veril-
mitir; bir kopyas da ktisat Vekleti Maadin Umum Mdrl ariv dosyala-
rnda mahfuzdur.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 1438.

1928 Mrefte, Boyabat, Cizre mntakalar

Shirley L. Mason adl bir jeolog tarafndan Standart Oil Kumpanyas hesa-
bna Mrefte, Boyabat ve Cizre blgeleri tetkik edilmi ve bu jeolojik tetkik ne-
ticeleri Bulletin of American Association of Petroleum Geologists dergisinde
(Haziran 1930, vol. 4, no. 6, s. 687-704) neredilmitir. Bu, Standard Oil Co.
tarafndan ikinci defa yaptrlan tetkik ve etttr. Bu blten M.T.A. Ktphane-
sinde mevcuttur.
 TRKYE'DE PETROL ARAMALARI 227

1929 Bolu bitml istleri

Dr. Lucius ve Kemal Lokman tarafndan Bolu bitml istleri ile inegl
asfalt zuhuru tetkik ve ett edilmitir.
O zaman eldeki 1926 tarih ve 792 sayl Petrol Kanununun l inci ve 5 inci
maddeleri bitml istlerin iletilmesine mniydi. Memleketimizin 11 il hudutlar
dahilinde petrol emare ve zuhurlar varken, bunlar deerlendirmeyip, bunlardan
fazla masrafl ve srm daha az bir madenin iletilmesi ayan tavsiye deildir.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 268.

1929 Harbol-rnak-Cizre
Dr. Lucius ve Maden Yksek Mhendisi Hadi Yener bu blgeleri ett ve
tetkik etmilerdir.
Varlan neticelere gre, derinliklerde petroln mevcut olabileceini gsteren
emareler olduka mhim yataklar tekil eder. Belirtiler 60 km uzunlukta bir sahaya
yaylmtr. Birinci planda asfalt veya bitmlerden, ikinci planda petrol szntla-
rndan ibarettir. Zaten bu blge Irak petrol formasyonunun tabi devamdr. Hi
bir tarafta erptif kayalar yoktur. Jeolojik bnye msait ve hatta iyidir. Petrol
emarelerinin vsati, jeolojik Struktur ve belirtiler bakmndan en mit verici saha
burasdr. Petrol iin cidd arama ameliyesinin en ok bu sahada iyi netice vermesi
muhtemeldir.
Rapora gre yaplacak ameliyeler: Sahann l : 25 000 lekli topografik ve
jeolojik haritalarnn lvesinin alnmas, araba yollarnn yaplmas, asgar be
tecrbe kuyusunun almas ve bunlardan ikisinin Sigirik'te, 300-500 m derinlikte
olmas lzmdr.
R e f e r a n s : M. T.A. Rap. no. 214.

1929-1930 Mrefte civar

John M. Dale adl bir mhendis tarafndan, Hasan Mustafa ve O'Brien hesap-
larna, Mrefte civarnn haritas karlm; lkin, rapor ve harita bulunamamtr.

1930 Mrefte-ral (Yanarta)-Muskaryayla

Dr. Lucius, Cevat Taman ve Kemal Lokman'dan mrekkep bir heyet, H-
kmet nam ve hesabna Mrefte, ral ve Muskaryayla (Finike) petrol emare
zuhurlarn ett ve tetkik etmitir. Rapora gre,
Mrefte-arky : Durum, buralarda Hkmetin para sarfederek faydal
bir i yapamayaca merkezindedir. Lkin, ilgili bakalar karsa onlar
tevik etmeli ve msaade olunmaldr.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap, no. 187-

Finike civar: Bu havalide Struktur yoktur. Mayi petrol bulmak mit-

leri, petroln distilasyonu dncesi sebebiyle, yok gibidir. Mamafih,
Glmez da ucunda bir tecrbe yaplabilir.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 193.
228 Kemal LOKMAN

1930 mal (Bayburt), Hasankale ve Van (Krzot)

Leonard, Benedhom ve Kemal Lokman'la birlikte kendi nam ve hesabna
tetkik yapan bir Amerikan sermayedar, bu havaliyi menfi telkki etmi ve fakat
rapor vermeden memleketten ayrlmtr.

1930 Kuzey ve dou illerindeki petrol zuhurlar

Dr. Lucius, Jeolog Cevat Taman ve Kemal Lokman'dan mteekkil heyet,
Hkmet nam ve hesabna tetkikat yapmtr. Rapora gre,
Boyabat civar : ktisad petrol istihsaline msait saylamaz; 3-4 m derin-
likte kuyular kazlarak toplanan petrol mahall ihtiya iin az miktarda
karlabilir.
Mapavri (Rize) : Yaplacak sondajn muvaffakyetsizlikle bitmek ihtimali
oktur. Tavsiye edilemez.
mal (Bayburt) : Jeolojik teekklt iktisad petrol bulunmasna mnidir.
Pulk (Tercan) : Bir petrol strktr grlmemitir. Bununla beraber,
mntaka imknsz saylamaz.
Katranl (Erzurum) : Mteaddit dar antiklinaller varsa da, muhtemelen
bunlar yeraltndaki bnyeyi gstermezler. Bu mntaka iktisad bir teeb-
bs iin msait addedilemez.
Divanhseyin : Jeolojik durum iktisad surette petrol istihsali iin m-
sait deildir.
Hasankale : Msait strktrn grnmemesi buralarda sondaj ameliyat
yapmay tehlikeli klar. ktisadi bir teebbs olarak tavsiye edilemez.
Krzot (Van), Erci-akrbey : Krzot civarnda mahall bir teebbsten
baka bir ey grlemezse de, Erci civar daha cidd ve daha etrafl
aratrmaya lyk ihtimaller arz etmektedir.
Sivas havalisi : Msait Struktur grlmemi ise de, mntaka sedimenter
kayalarla rtldr. Bu kayalar petrol istihsaline msaittir. Bu blge
menfi diye atlamaz. Bir Struktur bulmak iin daha bir mddet jeolojik
tetkikat yapmak mnasiptir.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 201.

1930 ral (Yanarta), mal, Hasankale, Divanhseyin, Naftik, Pul

petrol zuhurlar
Jeolog Dr. Hofmann Compagnie Franaise des Petroles irketi hesabna
yukarda isimleri yazl blgelerdeki petrol zuhurlarn ett ve tetkik etmitir. Bu
ett sonucunda yazm olduu raporun bir nshasn iktisat Vekleti Maadin
Umum Mdrlne teslim etmitir. Rapor M.T.A. Derlemesinde bulunamamtr.
1931 Cevat Taman'n hazrlad rapor ayrca Bulletin of American Association
of Petroleum Geologists dergisinin vol. 15, no. 6 ve 6 haziran 1931 tarihli ns-
hasnda neredilmitir. Ayrca bu yaz ayr bask halinde de kmtr.
 TRKYE'DE PETROL ARAMALARI 229

1932 Pulk (Tercan) civar

Mhendis Petenekoff adl bir uzman, Nizamettin evki Bey hesabna, Pulk
civarnn petrol emare ve zuhurlarnn ett ve tetkikini yapmtr. Bu zat bundan
2-3 yl nce bir defa daha bu havaliyi tetkik etmitir. Raporun, imdilik, nerede
olduu bilinmemektedir.

1933 Ulukla bitml istleri

Dr. Lucius, Ulukla civarnda akmakda bitml ist zuhurlarn tetkik
etmitir. Rapora gre, 30 milyon ton kadar tahmin olunan bitml istin mevcu-
diyeti, modern bir ist ya endstrisinin kurulmasna imkn verir. istlerin ka-
rlmas kolay, nakliye durumu msaittir. Demiryoluna ortalama 5 km mesafededir.
Denize olan mesafesi ise 120 km dir. Madenin ekonomisi, istlerdeki bitm mik-
tarna ve bunun distilasyon neticesine baldr. Bu da tahlilin neticesinden anlal-
maktadr.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 266.

1933 orba-Pazar petrol sznts

Dr. Lucius, Hadi Yener ve Kemal Lokman'dan mteekkil bir heyet, Ankara
ili dahilinde orba-Pazar buca civarndaki petrol szntsn tetkik etmilerdir.
Bu hususta yazlan rapor iktisat Vekleti Maadin Umum Mdrlne teslim edil-
mitir. M.T.A. Derleme Servisinde rapor bulunamamtr. Netice menfidir.
1933 Memleketimizde petrol aratrmalarn tedvir iin 2819 sayl kanunla kti-
sat Vekletine bal, Petrol Arama ve letme daresi kurulmutur.

1933-1934 Siirt havalisi (Siirt-Cizre-Mardin-Diyarbakr)

Jeolog Sidney Paige, L. Vonderschmitt ve Taman'dan mrekkep bir heyet
tarafndan bu blgeler tetkik edilmitir. Rapora gre, 1) Tersiyer tabakatta ticar
kymeti haiz petrol yataklarna tesadf edilmeyecei sonucunu vermektedir. 2) Kre-
tase tabakat satha kmtr. Yalnz bana bu hadise mntakada petrol bulunma-
dn gsterebilir. Ticar ehemmiyeti haiz petrol bulunamayaca kanaatine varl-
mtr. Ancak, pek az tannan, daha aadaki Kretase tabakalarnda bir tecrbe
sondaj yaplmaldr.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 217.

1933 Basbirin strktr

H. Moses, Cevat Taman ve Woodson'dan ibaret, bir heyef, Basbirin hava-
lisindeki strktr tetkik etmilerdir. Basbirin strktrnde en msait mevki (lo-
kasyon yeri) Kivah kynn bir kilometre kuzeyinde bulunur. Btn bu mntakada
jeolojik tetkikler yaplmas ehemmiyetle tavsiye olunur. Sondaj yapmadan burada
petrol birikintileri mevcut olmadn beyan etmek imknszdr. Havalinin l: 25 000
lekli haritas, Woodson tarafndan karlmtr.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 213.
 230 Kemal LOKMAN

1933 Dicle-Mardin aras

Jeolog Cevat Taman bu blgede ayr bir tetkik yapmtr. Bu tetkik sonu-
cunda, eer Struktur dou ve bat ksmnda kapal ise, sondaj yaplmas tavsiye
olunmaktadr.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 216.

[1933 Mrefte-Hora civar

Jeolog Cevat Taman bu civar yeniden tetkik etmitir. Rapora gre, Mrefte
mntakasnn tetkik ve ett edilmesi muvafk grld merkezindedir.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 691.

1933 Bartn petrol ihtimali

Bartn civarndaki petrol ihbar zerinde Cevat Taman tetkikat yapmtr.
Ne tabaka ve ne de arzi teekklt petrol istihsaline msait deildir. Kuyudaki
gazn miktar o kadar azdr ki, o mntakay, petrol ihtimali bakmndan, nazar
dikkate almaya demez.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 699.

1933 Pulk (Erzurum ili) havalisi

Jeolog Sidney Paige bu mntakay ett ve tetkik etmitir. Rapora gre, bu
mntaka iltivalanm, faylanmtr. Btn havalide petrol iin bir kuyu almasn
tavsiye ettirebilecek bir bnye grlmemitir. Halihazrda, Pulk havalisinde ticar
petrol kefi midi pek az olduu kanaatine varlmtr. Bu havalinin heyeti umu-
miyesini nazara almak iin de mntakada sistematik jeolojik tetkiklerin yaplmas
icap eder.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 203.

1933 Petrol arama amacyle memleketimizde 1925-1933 yllar arasnda yaplan

jeolojik ett ve tetkiklerin sonularn iine alarak, btn blgeleri ayr gstermek
suretiyle Petrol Yksek Mhendisi Kemal Lokman tarafndan Trkiye Petrol Ma-
denleri adl bir kitap neredilmitir. Bu kitaptan TBMM Kitaplyle Mill Ktp-
hanede ikier nsha bulunduu gibi TPAO ve M.T.A. Kitaplklarnda da birer
nsha mevcuttur.

1934 Kivah'ta (Basbirin) bir kuyu almas tahmin maliyeti

W. Z. Woodson adl bir Amerikan mhendisi, Dou Trkiye'de Midyat
ilesi dahilinde Basbirin (Kivah) arazisinde bir sondaj kuyusu almasnn tahmin
maliyetini hesaplamtr. Teferruatn hesaplar ayr gsterilmitir. 13 kalemde top-
lad masraflar yeknu: 178 654.82 dolar = 255 547.60 TL. dr.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 617.

1934 Mardin-Cizre-Siirt Mntakas

Jeolog H. Moses ve Kemal Lokman'dan mteekkil bir heyet tarafndan
Mardin Midyat, Cizre Harbol, rnak, Katmi (Siirt) mntakasndaki petrol zuhur
 TRKYE'DE PETROL ARAMALARI 231

ve emareleri tetkik edilmitir. Ayrca, Ramanda antiklinali ilk defa bu tetkik gezisi
esnasnda grlerek raporda kaydedilmi olduundan, nemine binaen burada bahis
konusu edilmitir. Bu hususta yazlan rapor Petrol Arama ve letme daresine
verilmi ise de, bilhara M.T.A. kurulunca bu rapor Petrol Grubu arivine, oradan
M.T.A. Dokmantasyon ubesi Derleme Servisine teslim edilmitir.
Rapora gre, petrol bu mntakann orta ksmnda, Kretase ve Eosen kaya-
larnda bulunabilir. Daha fazla jeolojik ett ve sondaj yaplmas tavsiye olunmutur.
Rastlanan fosillerin etd, mikrofosillerin mikroskopla tayin edilmesi lzmdr. Jeo-
fizik metotlarn verecei] pheli neticeler imdilik hem masrafl ve hem de l-
zumsuzdur.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 212.

1934 Trkiye'nin yeralt zenginlikleri

Jeolog Sidney Paige bu hususlar iin bir not yazs ve raporu vermitir.
Raporun sonucu umum tavsiyelerden ibarettir.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 180.

1934 arky-Mrefte petrolleri

Jeolog Sidney Paige tarafndan bu havali ett edilmitir. Bu ettte, sondaj
iin Hkmetin imdilik para sarf etmemesi, istikbalde eer Trkiye'nin baka
hi bir yerinde petrol bulunamayaca ihtimali grlrse, Mrefte'de sondaj me-
selesi yeniden nazar itibara alnabilir ve o zaman bir sondaj yerinin seilmesi tav-
siye olunmaktadr.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 229.

1934 Anadolu merkez yaylasnn bir ksmnn jeolojik tetkiki

Jeolog Sidney Paige tarafndan, orba, Haymana, Karaman, Ulukla, Sun-
gurlu, orum ve negl havalisinde ett ve tetkikler yaplmtr. Tetkik sonunda
yazd raporda ulat neticeler :
orba (Pazar) iin az bir miktarda petroln teekkl etmi olduu ok
muhtemel olmakla beraber, bugn iin ticar olacak istihsalt midi yok-
tur.
Haymana: Trkiye'de umumiyetle Jura-Trias kayalarnda ve her halde
Haymana'daki erait altnda petrol bulunmasna intizar edilmemelidir.
Zira, arazi vaziyetinin heyeti umumiyesi petroln toplanmasna tamamen
gayri msaittir.
Karaman: Bu mntakada petrol imkn ve ihtimali veren haznelerin mev-
cudiyetine iaret edecek delil de yoktur.
Ulukla: Bu havalinin bitml istleri, petrol fiyatlar maliyetinin nazar
itibara alnmayaca erait iin bir ihtiyat olarak telkki edilmemelidir.
Sungurlu: Bu civarda bir sznt hakkndaki ihbarn esassz olduu te-
beyyn etmitir.
orum: Mntaka, ticar kymette petrol haznelerinin bulunmayaca bir
yerdedir.
232 Kemal LOKMAN

negl: Ticar kymette petrol bulunmas ihtimali, hemen hemen ayan

ihmal bulunmakla beraber, izleri mevzubahis edilen petroln muhtemel
memban kefetmek iin bile olsa, daha esasl bir etdn yaplmas aya-
n tavsiyedir.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 192.

1934 Basbirin no. l kuyusunun almas

13 ekim 1934 tarihinde, Mardin ilinin Midyat ilesine bal Basbirin buca-
snrlar iinde Basbirin no. l adiyle bir kuyu almaya baland. Bu kuyu,
petrol arama amacyle Hkmet hesabna alan ilk kuyumuzdur. Bu kuyuda, yerin
altnda delinip geilen tabakalar ve civarn stratigrafisi hakknda bilgi almak maksa-
dyle, dnyann her tarafnda yapld zere, bakir arazi hususunda tatbik olunan
Standart Kablo Sistemi, yani darbe usul ve metodu, tatbik olundu. Her ne kadar
bu kuyu Petrol Arama ve letme daresi tarafndan almaya balanm ise de,
ayn personel ile, 1935 hazirannda kurulmu olan M.T.A. Enstitsne katlmak ve
onun bir kolu olmak suretiyle ve Petrol Arama Grubu adiyle adlandrlan bu
ube tarafndan devam ettirilmi ve 1936 tarihi ortalarnda 1351 m derinlie kadar
indirilmek suretiyle ikmal edilmitir.
Kuyuda birka seviyede petrol emaresine rastlanm ise de, ticar kymet
tayan petrol bulunmad iin, kuyu kuru olarak terk edilmi ve sondaj makine-
leri sklerek Hermis mntakasna tanmtr.

1935 zmit mntakasndaki petrol

Bu mntaka Jeolog H. Kirk tarafndan tetkik edilmitir. Rapora gre: 1)
Kuyuda bulunan gaz, bataklklardan neet etmekte olup, herhangi bir yeralt haz-
nesinden kmamaktadr. 2) Tezahratn Bahecik petrol kuyularyle hi bir mna-
sebeti yoktur. 3) Bitml kayalarn hangi devre ait olduunu tayin ve tespit et-
mek hususunda yeniden jeolojik ettlerin yaplmas tavsiye edilmektedir.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 227

1935 Seyhan mntakas

Jeolog H. Kirk bu blgeyi tetkik etmitir. Bu tetkikin neticesine gre, bu-
rada kaln Miosen karbonlu ve bitml istler mevcuttur. Hocal domu en msait
Struktur olarak grlmektedir. Bu dom bir kapal strktrdr. Strktrn merke-
zinde gaz sznts vardr. Lkin hazne tabakalarnn meydana kmalar, byk en-
gellerden biridir. Daha mufassal jeolojik ettlerin, haritasnn karlmas gerekli-
dir. Doru llm kesitler bu almalarn kymetini tekil edecekler; istihsal ho-
rizonunun kalnln ve su naplarna ait malumat vereceklerdir. Torsyon balans
yahut sismik metoduyle sahann jeofizik etd gereklidir. Hocal domunda bir son-
daj alabilir, fakat iyi ve mufassal bir ett yaplmazsa derin Rotary sondaj tav-
siye olunamaz.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 219.

1935 Seyhan mntakasn Jeolog Kurt Schmid de ett etmitir. Rapora g-

re, 1) Mntakann haritas alnmaldr (1: 25 000 lekli), 2) Hocal domu zerin-
 TRKYE'DE PETROL ARAMALARI 233

de alacak bir arama kuyusu da bu blgenin etd iin mhim malumat ihzar
edecektir.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 220.

1935 Basbirin sondaj kuyusunun paleontolojik kuyu logu

K. Schmid tarafndan yaplan well logging'in neticesinde, stratigrafik-pale-
ontolojik sonular bildirilmektedir.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 221.

1935 Gaziantep blgesi

Bu blgeyi de Jeolog H. Kirk ett etmitir. Asfalt, Eosen istleri ile Kre-
tase kalkerleri iinde ve dar damarcklar halinde bulunmaktadr. Kretase teekkl
iinde bir petroll horizon mevcuttur.
Sazgn-Yona strktrleri, 1500-1800 m derinliinde sondaj ister. Yona,
Sazgn strktrne tercih edilmelidir. Sondaj iin Combination sistemi ok uy-
gundur. Fakat en nce topografik harita ve etrafl jeolojik tetkiklerle tabaka ke-
sitleri tam olarak yaplmaldr.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 222.

1935 Hoky petrol sondaj kuyular

Kemal Lokman, 1935 in yaz aylarnda Mrefte'nin Hoky (Hora) civarnda
tetkikler yapmtr. Hora deresi iinde 50-135 n arasnda deien be adet kk
s kuyu alm olup, bunlardan 2 ve 3 numaral kuyularda mspet emare ve pet-
rol zuhurlarna rastlanmtr. Bu kuyular Portable Keystone Kablo sistemi kk
makineleriyle almtr. Daha derinlere inebilecek sondaj makineleriyle tecrbeler
yaplmas tavsiye olunmutur.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 224.

1935 Boyabat blgesi

Bu havaliyi tetkik eden Jeolog H. Kirk'n vard neticeye gre, ticar istih-
sal yapmaya msait bir vaziyet yoktur. Mufassal jeolojik haritann karlmas l-
zmdr.
R e f e r a n s : M. T.A. Rap. no. 194.

1935 Gerc blgesi

Bu havaliyi ett ve tetkik eden Jeolog H. Kirk'n raporuna gre, teekk-
lt krlm bir antiklinaldir. Fay sathnn bulunduu yer malum deildir. Bir son-
daj yaplmaldr. Sondaj yeri, K noktasndan 300 m ve 15 kuzeydouya, K dou-
sundaki derenin bat meylinde gsterilmitir. Fay sathnn meyli 45 farz edilerek,
sondaj derinliinin 1000 m civarnda olaca tahmin edilmektedir.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 218.
234 Kemal LOKMAN

1935 Trkiye'nin gneydousu

Jeolog K. Schmid etdnde, st Kretase ve Tersiyerin paleontoloji ve strati-
grafisinin mukayeseli cetvellerini ve kayalarn mukayeseli kesitlerini gstermekle
yetinmitir.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 230.

1935 negl'n asfaltl kumu

Bu havaliyi ett eden H. Kirk'n ulat sonu: Tenor ve miktar az olmas
hasebiyle, petrol karlmasna yaramaz. Enstit ve Etibank megul edecek nemde
olmadndan, mahall surette ancak Vilyet Nafas tarafndan ilenebilir.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 274.

1935 Gaziantep-Urfa-Kasrikboaz (Cizre) mntakasnda yaplan almalar

Jeolog K. Schmid ett almalarnda, makropaleontplojik ve mikropaleon-
tolojik mukayeseli ett neticelerini cetveller halinde gstermi ve mukayeseli kesit-
lerini ilve etmitir.
R e f e r a n s : M. T. A. Rap. no. 1532.

1936 Eksamil-Kzlcaterzi havalisi

Bu havaliyi Petrol Y. Mhendisi Kemal Lokman tetkik etmitir. Etude gre,
bu sahada bir strktrn ve siyah eyllerin bulunmamas ve ayn zamanda ok
eski talarn bulunmas hasebiyle saha, yeraltnda petroln birikme ve toplanmasna
elverili deildir.
Re f e r a n s : M. T. A. Rap. no. 232.

1936 Trakya jeolojisi

Jeolog H. Kirk bu blgenin jeolojik ettlerini yapmtr. Ett sonunda ula-
t sonuta,
1) Sleymaniye ve Hamit strktrleri petroll sahalar ihtiva etmiyor, kuzey sek-
siyonu iyi anatalar gstermezse sondaj tavsiye olunamaz.
2) Hayrabolu-Tekirda kuzeyinde bilhassa Alpullu civarnda bulunacak Struktur
olaca iin jeofizik etdnn yaplmas,
3) Gelibolu yarmadasnn gney ksmnn tafsiltl etdnn yaplmas tavsiye edil-
mektedir:
R e f e r a n s : M. T.A. Rap. no. 235.

1936 Adana civar strktrleri

Bu civarn strktrlerini tetkik ve ett eden Jeolog Maxson'un vard so-
nuta (sondaj kuyusu almazdan nce),
1) Jeofizik ettlerin iyice icra edilmesi,
2) Jeofizik, stratigrafik kesitlerin ok dikkatle llmesi,
3) Teressbatn petrolojik ve paleontolojik birleik ettlerinin yaplmas,
 TRKYE'DE PETROL ARAMALARI 235

4 Adana mntakasnn, civarndaki da kitlelerinin, kuzeyde Toros silsilesi ve do-

uda Misis dalariyle strktrel ilgisinin aratrlmas,
5) Civarn esasl strktrel ettlerinin yaplmas tavsiye olunmaktadr.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 231.

1936 Antalya-Finike-ral-Demre havalisi

Jeolog Maxson bu havaliyi tetkik etmitir. Raporunda bu hususta eritii
sonucu yle zetliyor:
Mntakada petrol ihtimali olmad merkezindedir. Bu havali, petroln bu-
lunmasna pek msait grnmemektedir. Eer kalker tabakalarnn altnda kuvvetli
memba tabakalar bulunursa, bu havali zerinde biraz daha allmaldr. Uygun
memba tabakalar grlmemitir. Muvafk artlarda yoktur. O halde, bu havali pet-
roln terakmne msait deildir.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 239.

1936 Elaz'n kuzeyinde bir jeolojik istikaf

Bu civarn jeolojik etdn yapan Jeolog Edward Foley tetkik sonucunun
menfi olduu ve petrol ihtimali olmad hakknda mtalaa vermi bulunmaktadr.
' R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 244.

1936 Gerc vadisi, Hisardere hakknda rapor

Paleontolog Louise Jordan bu vadinin Kretase eyl kesitinin llmesini
yapmtr. Bundan maksat, l no. l Basbirin kuyusunun sondaj yaplmas iktiza eden
derinliini tayin etmekti. Bunun iin, Gerc strktrnn tam ortasnda grlen
Eosen devri dolomitli kiretalar, Red beds ve Kretase kalkeri arasnda bulunan
eyl tabakalarnn ls yaplm ve Basbirin no. l kuyusunun inebilecei derinlik
belirtilmi bulunmaktadr.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 245.

1936 Basbirin kuyusundaki kk foraminifer hakknda bir mtalaa

Paleontolog Louise Jordan'n bu husustaki ett ve mtalaasnn hulsa ve
sonucu yledir: Sondajn iinden getii 500-1000 kula derinliine kadar giden
tabakalar, scak su iindeki jeosenklinalde teressp etmilerdir.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 251.

1936 Hermis donumun petrol ihtimalleri

Jeolog Maxson'un bu ihtimaller hakkndaki dncelerinin zeti: Bu ihti-
mali, Triasta mahede ettii petroll kayalara istinat ettirmitir. Struktur dier
havalilere nispeten daha basit ve vazhtr. Strktrde kapanma mevcuttur. Verim
yeri, derinde bulunabilen, Trias devrine ait siyah yekpare kalkerdir. Petrol, bu
kalkerden yukarya doru, mesameli veya breli bir seviyeye hicret etmi olsa bile,
kalkerin mevkiinin bilinmesi lzmdr.
rnak-Harbol arasnda Eosen Kermav formasyonu, Kretase rnak formas-
yonu ve Trias devrine ait Taninlanin formasyonu ihtiva eden bir kesit llme-
236 Kemal LOKMAN

lidir. Kretasenin altndaki tabakalarda arizi porziteye (induced Porosity) malik

tabakalarn bulunmas ihtimali vardr.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 255.

1936 Adana havalisi hakknda

Bu havaliyi Jeolog Maxson tetkik edip rapor yazmtr. Bu rapor, Maxson'-
un bu havali hakknda ikinci raporudur. Rapora gre, petrol ihtimalt kuvvetli
olmamakla beraber, coraf durumunun ok muvafk olmas hasebiyle, derin olmas
muhtemel olan sondaj kuyusuna balamadan, bir stratigrafik derin prodktif zonun
Eosen iinde bulunmas muhtemeldir; burada katiyen petrol bulunamayacan
ispat etmez.
Re f e r a n s : M.T. A. Rap. no. 257.

1936 amda - Alacada asfalt

Bu havali asfalt zuhurlarn Jeolog Maxson tetkik ve ett etmitir. Mtala-
asnn neticesine gre, rasyonel iletme tekiltn kaldracak miktar ve tenrde as-
falt grlmediinden, taocaklar gibi kk sermaye ve husus teebbslere bra-
klmaldr. amda asfaltnn etrafa gayri muntazam bir ekilde yayl, mntaka-
nn kfi derecede bilinmesine mnidir. Muskaryayla, Alacada'da tnel amak
suretiyle kk teebbs iletmesi yaplabilir.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 277.

1936 Hernis-Kerbent-Kermav mntakas

Tetkik ve ett yapan Jeolog Edward Foley'dir. Foley, Kerbent petrol szn-
ts mnasebetiyle petroln, iine nfuz edilemeyen eyl tabakalarndan gemeyip,
otokton olarak teekkl ettii fikrindedir (bu petrol bulma ansn azaltr). Maxson
ise, petrol tezahrlerinin umumiyetle aa tabakalardan hicret neticesi olduu fik-
rindedir (daha byk ihtimal sahas aar). Kermav'da grlen scak sular menfi
amil olabilir.
Kerbent strktrnn kapal olmas, dnlecek bir mesele olmakla bera-
ber, petrol tezahrat, meydanda tebarz etmeyen tali bir Struktur de olabilir.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 678.

1936 Basbirin no. l sondaj kuyusunun terki

1934 sonbaharndan beri almakta olan Basbirin no. l petrol sondaj ku-
yusunun menfi netice vermesi zerine, kuyu kuru olarak terk edildi. Sondaj kule
ve makinesi sklerek btn sondaj malzeme ve takmlar Hermis strktrnde
alacak olan yeni kuyu yerine tanmaya baland ve btn kamp bina ve bara-
kalar da sklp yeni Hermis kamp kurulmaya baland.

1936 Mrefte'de alan sondajlar

Bu civarda sondaj amak suretiyle petrol aranmasna baland. Standart
3
Kablo Sistemi ile alan l numaral kuyuda, 125 m derinlikte, gnde 80 000 m
lk havagazna rastland. Btn alma mevsiminde Mrefte civarnda muhtelif
 TRKYE'DE PETROL ARAMALARI 237

derinliklerde dokuz s kuyu almtr; hemen hepsinde az ok petrol ve gaz ema-

resine tesadf edilmitir. Dokuzuncu kuyudan sonra faaliyet durdurulmutur.

1936 Rezistivite metodu ile jeofizik almalar

Trkiye'de ilk defa Alpullu-Hayrabolu havalisinde Compagnie Generale de
Geophysique mhendislerinden Poldini, Leleu, Vassor tarafndan rezistivite meto-
duyle jeofizik lmeler etd yaplmaya baland.

1936 Pulk, Boyabat civarlarnn tetkiki

Irak Petrol Kumpanyas Ba Jeologu Mr. Baker'in bakanl altnda bir he-
yet tarafndan Pulk (Tercan) ve Ekinveren (Boyabat) taraflar ett edilmitir. Fa-
kat raporun nerede olduu bilinmiyor.

1936 lk defa sismik metodu ile jeofizik etdn yaplmas

Memleketimizde ilk defa olarak sismik metot ile jeofizik almalar Adana
blgesinde, ukurova'da yaplmtr. Bu almalar Compagnie Generale de Geo-
physique irketinin mhendislerinden, de Ceccatti, Leleu, Vassor, Petit'ten m-
teekkil bir heyet idare etmitir.

1937 Orta Trakya'da rezistivite usulyle almalar

Orta Trakya'da Hayrabolu, Lleburgaz, orlu ile Tekirda havalisinde yaz
mevsimi Compagnie Generale de Geophysique mhendislerinden Leleu, Vassor,
Pluven ile Kemal Lokman tarafndan rezistivite ile jeofizik etd yaplmtr.
Ayn yln sonbaharnda ayn kumpanya mhendisleri tarafndan Krzot
(Van), Muradiye havalisinde iki ay sren rezistivite metoduyle jeofizik etd ya-
plmtr.

1937 Trakya jeofizik almalarmz

Petrol Y. Mhendisi Kemal Lokman, Trakya blgesinde Babaeski-Karabur-
ak-Lleburgaz-orlu-Tekirda havalisini kapsayan sahalarda rezistivite metoduyle
yaplan ett ve ller hakknda Trakya jeofizik almalar balkl bir rapor
yazm ve neticede Struktur olabilecek sahalar belirtmitir.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 252.

1937 Hermis no. l kuyusunun almas

Bu yln balarnda, petrol arama amacyle Hermis strktr zerinde l nu-
maral sondaj kuyusunun almasna baland. Bu kuyuyu aan makine, Basbirin
kuyusundan sklp getirilen standart tipi Kablo Sistemi makinedir. 942 metreye
kadar inmitir. Kuvvetli, fakat devamsz Kkrtl gaza rastlanmtr. Hermis strk-
trnde alan bu sondaj kuyusu hem Jeolog E. Foley, hem de Jeolog Maxson'un
tavsiyeleri ve Grup Direktrnn muvaffakatyle almtr. Sondaj raporlar
M.T.A. arivindedir.

1937 Ankara havalisinin petrol kabiliyeti

Jeolog E. Foley tarafndan tetkik ve ett edilen bu havalinin, baz emarelere
ramen, petrol istihsaline msait olmad kanaatine varlmtr. Btn bu havali
238 Kemal LOKMAN

pskrk ve metamorfik kayalarla rtl olduundan, ticar bir istihsal bekle-

nemez.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 259.

1937 Dalaman petrol ihtimalleri

Jeolog H. Kirk, Dalaman havalisini tetkik etmitir.
Netice menfidir. Scak kkrtl su membalarndan baka petrol sznt ve
akntlar yoktur. Bu havalide petrol bulunmas ihtimali yoktur.
R e f e r a n s : M. T. A. Rap. no. 233.

1937 ral (Finike) istikaf

Jeolog H. Kirk, ral (Finike) mntakasnda jeolojik istikafta bulunmu-
tur. Bu hususta yazm olduu raporda gsterilen mtalaada petrol ihtimali men-
fidir. letmeye ve iletmek iin daha fazla etde demez. Gaz kokusuz ve kuru-
dur. Metan veya bataklk gazdr. Ticar nemi yoktur.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 243.

1937 Adana Hocal strktrnde ilk petrol sondaj kuyusu

Adana civarnda ve ehrin 12 1/2 km gneydousunda Hocal dom strk-
trnde, petrol arama amacyle, ilk sondaj kuyusu ald. Calyx makinesiyle alan
bu s kuyunun 98.50 metresine kadar inilebilmitir. Neticede bir miktar gaz ema-
resine rastlanmtr.

1937 Krzot (Van) petrol

Mhendis Kerim Temel tarafndan, Krzot ky yaknndaki, igal zama-
nnda Ruslarn atklar kuyu ve galeriyi temizleyip, iletme durumuna koymak
zere, bir yaz mevsimi almalar yaplmtr. Varlan netice her ne kadar fazla
mitli deilse de, biraz fazla emek sarf etmekle galeriden szp gelen petrol miktarn
oaltmak kabildir. Yalnz kampn iilerini baka yerlerden temin etmek arttr.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 698.

1937 Kuzeydou Trkiye dahilinde jeolojik tanma gezisi notlar

Jeolog H. Kirk tarafndan, bu blgelerde jeolojik tanma gezisi yaplmtr.
Bu geziden maksat, petrol istihsaline elverili olmak noktasndan, ileride jeolojik
tetkiklere hedef olacak arazi veya arazilerin bulunup bulunmadn tespit etmekti.
Netice genel tavsiyelerden ibarettir.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 704.

1937 Mrefte havalisi petrolleri

Bu havaliyi tetkik ve ett eden Jeolog H. Kirk ett sonularn yle sra-
lamtr :
Mrefte iin tuzlu su problemi hulsa olarak:
1. Tuzlu sularn, grelerin ierisine ya tabakalarn Marmara denizinde meydanda kal-
m olmasiyle veya
 TRKYE'DE PETROL ARAMALARI 239

2. Normal tipteki fay saha ve sathlar boyunca girmitir.

3. st horizonlarda, petroln muhtelif horizonlara, tuzlu suyun ceryanlarndan
nce hicret etmi olduu zan ve tahmin edilmektedir.
4. Tuzlu su, petrolle emlsiyon vcuda getirmitir.
Hoky iin: Hoky deresi memba yaknnda bulunan petrol sznts civarnda,
1. Bir deneme kuyusu yaplmas tavsiye olunur. Zira bu mevkiin, st grelere daha
vsi bir hicrete msait olan fay mntakasna daha yakn olduu kanaati vardr.
2. Sondaj ameliyesiyle beraber, muhafaza borular indirilmeli, btn sular bertaraf
edilmeli ve kapatlmaldr.
Re f e r ans : M.T. A. Rap. no. 240.

1937 Trakya'da rezistivite metoduyle istikaf yaplan sahalar

Ett ve tavsiyeyi yapan Jeolog H. Kirk'tr. Rapora gre, Trakya'da aflr-
mandan hemen hemen tamamyle ari ve yer zeri jeolojik aratrmalaryla az bir
semere elde edilecek pek ok sahalar vardr. Strktrlerin alvyonla rtlm sahil
sahalarnn altnda uzanmas muhtemeldir. Yeryz jeolojik ett yaplmas kabil
olmayan ve bu sebeple jeofizik ett yaplmas tavsiye edilen sahalar unlardr:
1 - Hayrabolu - Kabahyk - Pehlivanky - Babaeski - Lleburgaz - Pnarhisar - Dam-
baslar - Bykkartran - Lleburgaz.
2 - Bykkartran - orlu - Marmara sahilinde Limanburnu ve bunu takip eden
Tekirda - Silivri sahil eridi zerinde Kuzey-gney istikametinde 3-4 ksa
poligon.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 241.

1937 Hermis-Kermav sahalar

Etd yapan Jeolog. H. Kirk'tr. Etdne gre,
Hermis kuyusunda kalker hcresiz grntedir.
Kerbent vadisi, Kermav - Kerbent antiklinalinin kuzey yatm tarafndan
anmtr.
Kerbent deresinin banda Kupra vadisine yakn akan Dirice deresi
boyunca petroll marn yataklar mevcuttur.
Hermis'te 356.8 m de kkrtl gaza rastland. Hermis no. l deki aa
seviye prodktif olmad takdirde, tecrbe iin ikinci bir kuyu ayan
tavsiyedir. ayet Hermis'te Paleozoik, istihsal bakmndan gayri kfi
miktarda petrol emareleri verirse, Gerc strktr msait telkki edilir.
Gerc strktr, Hermis'ten olduka yksektir.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 253.

1937 Sleymaniye-Kestanbolu strktr

Etd yapan Jeolog H. Kirk'tr. Etdnn neticesinde, Kestanbolu strk-
trnn hazne olmaya msait tam bir kapanma arzettii ve Orta Miosen mtead-
dit mesameli hazne tabakas ihtiva ettii halde, msait anatalarn bulunmay,
halen orada sondaj yaplmasnn tavsiye edilmesine cevaz vermedii; meydanda bu-
lunan Miosen eyllerinde bir ett daha yaplmas tavsiye olunmaktadr.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 254.
 240 Kemal LOKMAN

1937 Seyhan havalisinin stratigrafisi

Jeolog Edvvard Foley'in etdne gre, kaya kalnlklar, Hocal domunda
kalkere varmak iin 6000-7000 m arasnda gayet kaln bir tabaka gstermektedir.
Grlmeyen bir fay sebebiyle kayalarn bazlar iki defa llm olabilir. Halbuki
jeofizik (sismik) ettler, kalker tahmin edilen kayac 3000 m derinlikte olarak gs-
teriyor.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 248.

1937 Hermis no. l ile Basbirin no. l sondaj kuyularnn mukayesesi

Mukayeseyi yapan Louise Jourdan'dr. Mukayese, Hermis no. l kuyusunda
delinip geilen formasyonlarla Basbirin no. l in Foraminifer etd arasnda yap-
lan karlkl mnasebet aratrmalarnn neticelerini gstermektedir. Bu husus ett
sahibi tarafndan hazrlanan mukayeseli tablolarda gsterilmitir.
[ R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 256.

1937 Nusaybin'in kuzeybat mntakas

Bu blgenin jeolojik etdn yapan Edward Foley'dir. Rapora gre, mn-
takada grlen tabaka, petroln varlna veya yokluuna dair bir fikir vermedii
gibi, Struktur vaziyeti de petroln toplanmas iin pek msait bir durum arz et-
memektedir.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 258.

1937 nye tetkik gezisi

Tetkik gezisini yapan Jeolog Maxson'dur. Bu geziden maksat, bitml eyl-
lerin mevcudiyetini ett etmekti. Havann fevkalade souk ve berrak olmasna
ramen, yollar ve arazi durumu, tetkiki imknsz brakmtr. Bir petrol eyli g-
rlmtr. Neticede, nye-Suehri-Rize arasndaki havalide jeolojik bir istikaf
yaplmas tavsiye edilmektedir.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 448.

1937 Bikat baseni-spandika-Zivenguk blgesi

Bu blgeyi Jeolog E. Foley tetkik etmitir. Etdn neticesine gre, bu blge
iddetli arz hareketlerine (depremlere) maruz kalmtr. Aikr suretle kapal strk-
trleri olmamas ve grlen petrol izlerinin eski bir petrol havzasnn son bakiye-
leri olduu ileri srlerek, buralarda artk megul olunmamas tavsiye edilmektedir.
Bikat havalisindeki sedimentler, eyl ve kalkerlerden mteekkil Kretase ve
Tersiyer devirlerine aittirler. Hemen hemen dik durumda bulunan faylar, dou-bat
istikametinde uzanan gayri mtenazr antiklinaller bu havalinin en mhim Struktur
ekillerini tekil eder. Meyillerin ve istikametlerin umumi olarak karkl, Bikat'ta
bir petrol haznesinin mevcudiyetini anlamay gletirir. Vasi mikyasta faylanma,
sk iltivalarn deforme olmu bulunuu, Bikat baseninin petrol istihsaline gayri
msait olduuna dellet eden dier sebeplerdir. Bikat'ta fazla allmas tavsiye
olunamaz.
Zivenguk : Hazne olmaya uygun strktrn bulunmay, petrol sznt ve
emarelerine ramen, Zivenguk'ta iktisad deeri haiz miktarda petroln bulunama-
yacan gsterir.
 TRKYE'DE PETROL ARAMALARI 241

spandika baseni faylanma ile paralanm uzun bir antiklinalin anmas

neticesi hsl olmutur.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 672.

1937 Gneydou Trkiye'nin istikaf jeolojisi ve petrol ihtimalleri

stikaf yapan Jeolog Maxson'dur. Ett ve istikaf neticesine gre, Mardin-
Siirt arasnda mteaddit strktrlerde petrol bulunmas muhtemeldir. Lkin Tersi-
yer tabakalardan petrol elde etmek ihtimali yoktur. En st Kretasede de ancak az
bir mit vardr. Alt Kretase ve Trias kesitleri, mesameli hi bir klastik kaya
ihtiva etmezler.
Grlen btn Struktur arasnda Hermis'teki en muvafk olandr. Bu
Struktur uzun bir antiklinalin zerinde muayyen bir domdur, geni deil-
dir ve krlmamtr. Kermav formasyonu iinde anarak teekkl etti-
inden, petroll tahmin edilen seviyeye eriebilmek iin delinmesi icap
eden derinlik ksalm ve azalmtr.
spandika strktr ikinci derece muvafk grlen bir yerdir.
Gerc nc olarak kabul edilmitir.
Ramanda antiklinali ok iyi bir strktrdr. Lkin petrol, Kretasenin
stnde aranacaksa, sondajn Gerc'tekinden 1000 m daha fazla derine
indirilmesi tavsiye olunur.
Yazara gre, bu blgelerde petrol birikintileri Kretase kesitinin baz ksm-
larnda bulunabilir. Lkin, bu birikintilerden hi birisinin birinci derecede bir ky-
meti haiz olabilecei kanaatinde deildir.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 680.

1937 - 1938 Cizre-Silopi havalisi

Bu blgenin etdn Kemal Lokman yapmtr.
Etdn neticesine gre, bu havalide Rubaikale-Krtek-Kartmas yaknlarnda
Pliosen formasyonunda gayet hafif meyilli bir Struktur vardr. Etrafta, 25-35 km
dahilinde petrol emare ve szntlar, Harbol asfalt, Irak'ta, tam hudutta iletil-
mekte olan Zaho petrol kuyular ve aramis asfaltlar, Sigirik asfalt, Zivenguk pet-
rol szntsyle evrelenmi olmas, ayn zamanda umum Struktur ve formasyonlarn
krlmayan ve anmayan ksmnda bulunmas ve hazneta makamnda hcreli kal-
kerin mevcudiyeti ve lav akntlar merkezinden uzak bulunmas hasebiyle, bu do-
mun petrol ihtimalt ve imknlar ve birikintileri bakmndan ehemmiyete deer
bir Struktur olduu kanaatine varlmtr.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 717.

1937 Van mntakasnn petrolleri

Bu blge petrollerini tetkik ve ett eden Jeolog Maxson'dur. Etdn neti-
cesine gre,
Krzot : Petroln bulunduu kuyu bir fay zonundadr. Sondaj yapmaya
msait hi bir Struktur yoktur. 4-5 yerde fay aynas ve bre mevcuttur. Breli
seviye daha genitir. Her ne kadar breli seviye petrol hamil ise de, bu petrol
242 Kemal LOKMAN

ihtimal ok derinden, phesiz fay boyunca ykselmitir. Petrol bakmndan ehem-

miyeti haiz strktrel, stratigrafik durum grlmemitir.
Petrol ekonomisi cephesinden yaplacak bir ey yoktur. Byk lde pet-
roln birikmesine mntakann artlar msait olmadn gstermitir. Sedimentlerin
ierisinde geni mikyasta dalm bulunan ultrabazik intruzyon lekeleri vardr. ok
kark ve umum olan faylar, mntakada grlen kayalar krm ve dislokasyona
uratmtr. Van havalisinin jeolojisinin daha ziyade tetkik edilmesi muvafk deildir.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 682.

1937 Sivas-Erzincan havalisi petrol kabiliyeti

Bu havalinin petrol imkn ve ihtimallerini tetkik eden Jeolog Maxson var-
d sonucu yle izah ediyor :
Petroll horizonlarn akta bulunmalar, kapann bulunmay ve geni
serpantin intruzyonun bulunuu dolaysyle bu mntaka, ticar deeri haiz olabile-
cek petroln bulunmasna kat surette gayri msaittir. Yalnz kuzey ve douya
doru daha gen kayalarda bir rtlme olduundan, depo vazifesi grebilecek bir
strktrn teekklne ihtimal vardr. Mteaddit yerlerde petrol szntlar mev-
cuttur.
Pulk civarnda, Rize yaknndaki petrol szntlar dikkate ayandr. Samsun'-
dan Rus hududuna kadar vsi jeolojik bir istikaf yaplmas ve bunun da karadan
Van'a kadar yaplacak bir aratrmayle Van havalisi ile birletirilmesi tavsiye edil-
mektedir.
Sivas ile Erzincan arasndaki btn arazide Frat nehrini takiben giden tren
hattnn servis yolu boyunca olan ksm, petrol istihsaline kat surette msait deil-
dir. Zira, memba olan kireta sathta meydana kmtr ve depo olmaya msait
Strktrler mevcut deildir. Geni lde pskrk kaya intruzyonlar vardr.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 692.

1937 Cizre-Siirt arasnda jeolojik aratrmalar

Aratrmay yapan Jeolog Dr. Arni'dir. Aratrmann sonucuna gre,
Midyat kalkerindeki yatak imknlar, Siirt iltiva kemerinin bat niha-
yetine mnhasr kalr.
Dicle, Siirt ve Koh arasndaki arazinin Diyarbakr yaknlarna kadar
l: 100 000 lekli jeolojik haritasnn karlmas muvafktr.
kinci derin tabaka seviyesi de st Kretaseden Alt Eosene geit zonudur
(Siirt iltiva kemerinin bulunduu mntaka) ve eyhmer-Bikent antikli-
naliyle Raman antiklinaline kadar intizar etmek lzmdr.
Kretase kalkerlerinde ve bilhassa rnak tabakalarnn hemen altnda ya-
tak teekkl etmi olmas muhtemeldir. Petrol ve asfalt mostralarnn
ksmen bu gibi yataklardan beslenmekte olmalar ihtimali pek kuvvetli-
dir. Yatak teekklnn Kretase tabakalarnda, Tersiyer teekkllerine
nispeten daha az olduu, hakikate yakndr.
rnak istleriyle gayri kabili nfuz bir hale gelen Kretase kalkerlerinde
derin bir sondaj yaplmaldr ve bu mntakann da Siirt-Dicle arasndaki
havali olmas n safta gelir.
 TRKYE'DE PETROL ARAMALARI 243

Kretase kalkerlerinde, derin bir sondaj yaplmas tavsiyesini muhik gs-

termektedir.
Hudut seviyelerinde Kretase-Eosen ve Midyat kalkerinde yatak ihtimal-
leri, mnhasran Siirt iltivalar kemerinde ve bunlarla Dicle arasnda
Garzan gneyinde mevzubahis olabilir.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 835.

1937-1938 Bahreyn adas-Basbirin-Hermis mntakalar hakknda mtalaa

ve aralarndaki mnasebet
Mtalaalar yapan Dr. D. Sparks'tr. Bu mtalaalarda Dr. Sparks, Bahreyn'-
in drt pay zoneunu Basbirin ve Hermis'tekilerle mukayese etmektedir ve lkin
Hermis'te bu zonlar prodktif olmad fikrindedir.
Basbirin'deki kesit Mestrihtien, Kretasenin st ksm ile beraber esas glo-
konit seviye 110 metrede grlr. Orbitoid seviyesi 1317 metrede bulunur.
R e f e r a n s : M.T.A. Rap. no. 767.

III. 1938-1954 YILLARI ARASINDAK DEVRE

1938 ylnda, M.T.A. Enstitsnde muntazam ve modern bir Fenn Dok-

mantasyon ubesi ile ona bal Derleme ve Ktphane Servisleri kurulmu ve her
alanda yazlan, her eit tetkik ve ett raporlar, yazarlarn ad ve soyadlarna,
konularna gre bu servis tarafndan tasnif edilerek numaralanmaya, icap edenleri
teksir edilmeye balandndan, bundan byle, petrol jeolojik aramalarna ait ra-
porlar da, ayn muameleye tabi olmak zere mensup olduu ube veya grup tara-
fndan grldkten ve gzden geirildikten sonra, Fenn Dokmantasyon ubesine
gnderilip teslim edilmekte ve Derleme Servisince saklanmaktadr. Bu itibarla bu
yldan, yani 1938 den 1954 e kadar petrol arama amacyle yaplan jeolojik ettlere
ait raporlar dorudan doruya bu ubenin Derleme Servisince toplanp numaralan-
makta ve elik dolaplarda saklanmaktadr. Herkes diledii raporu bu servis okuma
salonunda okuyabilmekte, notlar alabilmekte ve hatta bedeli mukabilinde o rapo-
run bir kopyasn alabilmektedir. Yani, Derleme Servisindeki btn raporlar
mukaveleli ruhsat sahalar hari herkese ve umuma ak tutulmaktadr.

IV. 1954 YILINDAN SONRAKi DEVRE

16.3.1954 tarihinde neredilen 6326 sayl kanunla Petrol Dairesi Reislii

kurulduundan, bu yeni kanun hkmleri gereince bundan byle petrol arama
amacyle yaplacak jeolojik, jeofizik ettlerle sondaj kuyusu amak, petroln istih-
sal ve nakli, pipe-line denmesi ve rafinaj gibi petrol ameliyelerinin hepsinin
zel irketler tarafndan yaplmas ngrlm ve kanunlamtr. Bu itibarla, pet-
role ait her trl arama, jeolojik ve jeofizik - ettlerle sondaj, istihsal, nakil ve
rafinajla iliii olan aylk, yllk raporlarn her birisinin ayr ayr 1954 te kuru-
lan Petrol Dairesi Reislii tarafndan btn irketlerden birer kopyalan alnarak,
Reisliin ilgili ksm ve arivlerinde muntazaman saklanmakta ve raporlarn gizli
olmayan ksmlar herkese ve umuma ak bulundurulmaktadr. Arzu edenler, oku-
ma salonunda o raporlar tetkik edebilir, okuyabilir, icap eden not ve kopyalar
alabilir.
244 Kemal LOKMAN

V. JEOFZK RAPORLAR

Memleketimizde, ilk defa, jeofizik usullerden rezistivite metoduyla alma-

lara sahne olan blge Trakya olmutur. Filhakika, bu blgede 1936 yaz aylarnda,
rezistivite usulyle balayan ett ve almalar 1937 de de devam etmitir. Bilhara,
bunu gravimetre, manyetometre metotlar takip etmitir. Fakat sismik metotlarn
tatbiki ise, ilk olarak Adana havalisinde, ukurova havzasnda yaplmtr. Bu su-
retle, jeofizik ettler ve lmeler, dier madenler iin yapld gibi, petrol arama
iin yaplan jeofiziin her trl sistemlerinin raporlar, ait olduu servis veya grup
tarafndan grlerek deerlendirildikten sonra, hfzedilmek ve numaralanmak zere
Fenn Dokmantasyon ubesi, Derleme Servisine teslim edilmesi usul ittihaz edil-
mitir.
Fakat 1954 ylnda kurulan Petrol Dairesi Reisliine bal btn petrol ara-
ma ameliyelerine ait her trl raporlar gibi, her eit ve sistem jeofizik almalar
ve raporlar da zel petrol irketleri tarafndan dorudan doruya Petrol Dairesi
Reisliine birer kopya vermek zorunluu vardr.

VI. PETROLLERMZ HAKKINDA FAYDALI BLG

Petrol arama amacyle, memleketimizde, ilk defa alan sondaj kuyusu Bas-
birin no. l kuyusudur. Bu kuyu Mardin ili Midyat ilesine bal Basbirin buca-
nn snrlarna yakn olduu iin, kuyunun ad bu bucaa izafe edilerek taklm-
tr. Kuyunun almasna darbe usul denilen Standart Kablo Sistemi ile baland.
Trkiye'de ilk defa petrole rastlanan kuyu Raman-1 dediimiz kuyudur.
Bu kuyu, Siirt ili, Beiri ilesine (imdi Batman ilesine bal) Ramanda antikli-
nali zerinde, Maymune boaznda almtr. Bu sondaj kuyusunun almasna da
Standart Kablo denilen darbe usulyle balanmtr.
Btn dnyada, petrol bulma amacyle alan kuyular iin, ortalama nispet
1/10 dir. Yani, her alan on kuyudan birisi yalnz petroll kmaktadr. Halbuki,
petrole rastlanan bizim Raman-1 kuyusu ise, memleketimizde bu amala alan ku-
yularn altncsdr. Yani, ortalama nispet 1/6 olmu oluyor.
Raman-1 kuyusu, Hkmet nam ve hesabna alan kuyularn altncs olup,
kuyuda petrole rastlanmas ve petroln bulunmas iin tam yedi yl gibi bir zaman
gemi bulunmaktadr. Halbuki Ruslar Baku civarnda petrol bulmak iin vaktiyle
15-16 sene, Franszlar ise Cezayir ve Sahra'da petrol bulmak iin 25-30 sene gibi
bir zaman sarf ettiklerine gre, zaman bakmndan da Raman-1, bu hususta rekoru
krm bulunmaktadr.
Garzan civarnda 1.12.1944 te almaya balanan l numaral kuyu 1945 ilk-
1
baharnda vuku bulan teknik arza ve drt kiinin lmne sebep olduundan,
Garzan mntakasnda ilk defa olarak petrole Garzan no. 2 kuyusunda rastlanmtr;
 TRKYE'DE PETROL ARAMALARI 245

Not : a. Raman'da bulunan petrollere ait ilk yaz ve tafsilt M.T.A. Mec-
muas no. 3/20 (1940) saysnda bulunur.
b. Petrol bulma amacyle, balangtan 1963 sonuna kadar, alan kuyular
hakknda detayl bilgiler M.T.A. Dergisi no. 61, 1963 saysnda kmtr. Bu tarih-
ten bugne kadar alan kuyular hakkndaki bilgiler ise hazrlanmaktadr. Petrol
mstahsili bir lke olarak Trkiye 1956 ylndan itibaren uluslararas dnya petrol
edebiyat ve istatistiklerine, ilk defa olarak, girmi bulunmakta ve 1956 da 305 616
tonla dnya petrol mstahsili lkeler arasna 51 inci lke olarak katlmken, 1968
de 3 104 476 tonla 29 uncu sraya ykselmitir. 1954 ten bu yana, bu istatistiki
bilgilerin muntazaman neredilmesine devam edilmektedir.

The Oil and Gas Journal adl petrol dergisinin 26 aralk 1966 saysndan
alnan bilgiye gre, bilinen ve muhtemel petrol rezerv potansiyelleri bakmndan
Trkiye, Rusya'dan sonra, Avrupa'da ikinci gelmektedir.

Ramanda blgesinde almalara baland zaman demiryolu Diyarbakr'a

henz varmamt. Diyarbakr ile Batman arasnda muntazam kara yolu yoktu.
Ankara'dan i yerine gitmek ve alma sahalarna varmak iin, trenle Halep ze-
rinden Mardin veya Nusaybin'e 2 1/2 gnde, Mardin'den Diyarbakr'a o zamanki
kt ose zerinden, kamyonla alt saatte ve oradan ya katrlar veya Dicle zerin-
de keleklerle iki gnde gidilebilirdi ki, cem'an 5-6 gn tutard. Kamplardaki evler
1
Kuyudaki teknik arzay gidermek iin kuyu iine indirilen dinamitin patlamas zerine
Ba Sondr Mr. Russell, Petrol Y. Mhendisi Reit Yonca, Sondr Hamdi Erol ve Sondaj isi
Mehmet Karaolu vefat etmilerdir. Bunlar petrol aramalarmzn ilk kurbanlardr. Bu drt arka-
dan biyografileri 1/133 sayl M.T.A. Mecmuasnda (1945, s. 231-233) kmtr.
246 Kemal LOKMAN

tahta baraka ve adrlar idi. Nakil vastas olarak kampta bir tek kamyon, bir tek
kaptkat ve adet beygir (Beiri kaza merkeziyle posta ve iae iin) vard. Bu
artlar altnda almaya devam edilen bu blgeye, bugn uakla 2-3 saatte gidile-
biliyor. Blgede herkese muntazam, modern ve her konforu haiz lojmanlar veril-
mekte, her mhendis ve jeologun eli altnda bir jeep bulunmaktadr.
Nere verildii tarih 30 ocak, 1969