KAPAK SAYFASI

NSZ

Bu rapor, Bilgisayar dersi uygulamas iin hazrlanm rnek bir uygulamadr. Bu raporda ama,
rencilerin, ofis uygulamalarnda en ok kullanlan Microsoft Word kelime ilem programn kullanarak
aada listelenmi ilemleri, uygulamaktr. Raporun iindeki bilgiler rnek uygulama sayfalar
olduundan doruluu garanti edilmemitir.

Yaz stillerini kullanma,

Madde iaretleri ve numaralandrma,
Yaz biimlendirmeleri (hizalama, fontlar, yaz bykl),
Sayfa numaras ekleme,
Dip not ekleme,
Sayfalara alt bilgi ve st bilgi ekleme, her blme farkl stbilgiler, alt bilgiler ekleme
Paragraf balar, Paragraf biimlendirmeleri
Satr aralklarn deitirmek,
Tablo ekleme,
Kesmeler kullanlarak sayfa sonu, blm sonu iaretleri ekleme,
Sayfa dzeni,
Resim ekleme,
Resimlere, tablolara ve ekillere yaz ekleme
Yazm hatalar kontrol,
indekiler dizini, resimler dizini, tablolar dizini ekleme
Kelime dizini ekleme

Her renci verilen biimsiz yazlar zerinde yukarda aklanan biimlendirme ilemlerini
gerekletirerek rnek rapora benzetmeye alacaktr. Rapordaki bilgiler doru olmayabilir. Ama Word
programn etkin bir ekilde kullanmaktr. Yukardaki maddeleri kullanarak bu raporda hazrlanm dzene
uymanz gerekmektedir. Hazrladnz raporda kapak, nsz, teekkr, iindekiler ve ekler ksm
bulunmak zorundadr.
NDEKLER TABLOSU
ANLIURFA HAKKINDA GENEL BLG
anlurfa ili (ksaca Urfa), Trkiye Cumhuriyetinin Gneydou Anadolu blgesinde douda Mardin, batda
Gaziantep, kuzeyde Adyaman, kuzeybatda Diyarbakr illeri ve gneyde Suriye snr ile evrelenmi bir
snr ilidir. anlurfa ilinde merkez ileyle birlikte 11 ile, 26 belediye, 30 bucak, 1,080 ky ve 1,624 ky alt
yerleim yeri vardr. Ortalama ykseltisi 518 metre olan anlurfa 18,584 (D..E. 1997) kilometrekarelik
yzlm ile Trkiye' nin 7. byk ilidir. Son nfus saymna gre nfusu 1.443.422 kiidir.
anlurfa'nn ileleri ise unlardr: Merkez, Akakale, Birecik, Bozova, Ceylanpnar, Halfeti, Harran, Hilvan,
Siverek, Suru, Viranehir.
1919 ylnda, nce ngilizlerin, daha sonra Franszlarn igaline urayan Urfa, 11 Nisan 1920'de Urfal
milisler tarafndan igalden kurtarlm; Urfa milletvekili Osman Doan ve 17 arkadann, Kurtulu
Savanda gsterdii kahramanlktan dolay Urfa ili adnn "anlurfa" olarak deitirilmesine ilikin kanun
teklifi TBMM tarafndan 6 Aralk 1984 tarihinde kabul edilerek kanunlamtr.

Resim 1 anlurfa ili ve ileleri haritas

TARHES

Urfa Kur'an, ncil ve Tonah (Eski ahit/ Tevrat)'ta geen brahim peygamberin, doum yeri olarak kabul
edilir ve ansna Camii de bulunmaktadr. Ayrca Eyp Peygamberin de(ncil ve Eski ahitte Job) dogum yeri
olarak kabul edilir.
Urfa kent merkezinin altnda bugnk Balklgl'n kuzeyinde yaplan bir keif sonucu, Urfa kent merkezi
tarihinin M. 9500'e anak-mleksiz Neolitik Dneme kadar uzand grlmtr. 11.500 yllk tarihi
sre ierisinde Ebla, Akkad, Smer, Babil, Hitit, Hurri-Mitanni, Arami, Asur, Pers, Makedonya, Roma,
Bizans gibi uygarlklarn egemenlikleri altnda yamtr.
Urfa, 1094 ylnda Seluklu hkimiyetine girmitir. 1098'de Hal Kontluu, daha sonra Eyyubi, Memluk,
Trkmen airetleri, Timur devleti, Akkoyunlular, Dulkadir beylii, Safeviler ve en son da 1516'da Osmanl
snrlar iine katlmtr. nceleri Diyarbakr Eyalet snrlar ierisinde yer alan Urfa, 1876'da Halep
vilayetine balanm, 1916'da ise bamsz bir sancak olmutur.
Resim 2 Harran niversite kalntlar
Urfa tarihinin Paleolotik aa kadar (M.. 500.000 - 8.000) uzand tespit olunmutur. Kazlarda neolitik
a (M.. 7250 - 5500), kalkolitik a (M.. 5500 3200) ve ilk tun ana ait (M.. 3200 - 1800) ok
sayda deerli eserler ele geirilmitir.Belgelere dayanmayan baz iddialara gre Urfa, ilk defa ehirler
kuran dris Peygamber veya Tufan'dan sonra Nuh Peygamber zamannda kurulmutur. Ebul Fara bu
grtedir.
Urfa blgesi; Smer - Akat - Hitit, Babil - Kalde, Hurri - Mitanni, Aram - Asur, Med ve Pers hakimiyetlerini
grmtr. M.. II. bin Hitit vesikalarnda geen Ursu'nun ve Asur vesikalarnda geen Ruhua veya
Ru'ua'nn, bugnk Urfa olduu sylenmektedir. ehir; Ur, Kalde Ur'u, Harran Ur'u, Orhei, Orhay, Vurhai,
Edessa, Diyar Mudar, (Blge ile beraber) Ruha, Reha ve Urfa adlarn alm, en son anlurfa olmutur.
Makedonya Kral Byk lskender dou seferi srasnda Urfa' ya hakim olmutur. (M.. 332). Bu devir, M.
. 132'de ASRAANE krall ile son bulmutur. M. S. 250 yllarna kadar devam eden Osroane Krall
dnemi Hristiyanlk asndan byk nem tamaktadr. O an Osroane Kral Abgar Ukomo'nun (Kara
Abgar) dnyada Hristiyanl resmi din olarak kabul eden ilk krallardan olduu, Hz. lsa ile mektuplat ve
Hz. lsa'y dinini yaymak zere Urfa'ya davet ettii bilinmektedir. Bu davet zerine Hz. lsa yzn sildii
mendile kan mucizevi resmini ve Urfa'y kutsadna dair bir mektubunu Abgar Ukomo'ya gndermitir.
Bu nedenle Urfa'ya Hristiyanlarca bugn bile "Kutsal ehir" denilmektedir. Hristiyanlk aleminde kutsal
saylan bu mendilin uzun sre Urfa'y dmanlardan koruduuna inanlm. M.S. 944 ylnda Bizans
mparatorunun doudaki kuvvetlerinin komutan Ioannes Kurkuas Urfa zerine yryerek Hz. sa'nn bu
mucizevi resmini almay baarm ve onu byk bir trenle stanbul'a gtrmtr.
Hristiyanl ilk yllarnda kabul eden Urfa, Mslmanl da ilk yllarnda kabul etmitir. (M.S. 639).
Seluklu Sultan Alpaslan'n 1071 ylnda ehri kuatmasna kadar birok siyasi ve dini hareketlerin olduu
Urfa' da bamsz bir Hal Kontluu (M.S. 1098-1144) kurulmutur. 1144 ylnda madeddin Zengi, 1
182'de Selahaddin Eyybi Urfa'ya hakim olmutur.

1240 ve 1250 yllarndaki iki Mool yamasndan sonra 1260 ylnda Hlag Han blgeyi yakp ykmtr.
Urfa 1404 tarihinde Akkoyunlularn, 1514 ylnda Safevilerin eline gemi ve 1517 ylnda Osmanl
mparatorluuna dahil olmutur.24 Mart 1919'da ngiliz, 30 Ekim 1919'da Franszlar tarafndan igal
edilmitir. Franszlara kar balatlan direni ve sava 11 Nisan 1920'de ehir halknn zaferiyle
sonulanmtr.
NEDEN PEYGAMBERLER EHR?
Hz. BRAHM
Ryasnda hkmdarlnn elinden gittiini gren Kral Nemrut'un bu ryas kahinler tarafndan: "... Bu yl
bir ocuk doacak, senin putperest dinini ortadan kaldracak ve Krallna son verecek" eklinde
yorumlanr. Bunun zerine Nemrut o yl doan ve doacak olan btn ocuklar ldrtmeye karar verir.
Hz. brahim' e hamile olan Nuna, hamileliini herkesten gizleyerek Hz. brahim'i bir maarada gizlice
dourur.
Hz. brahim bu maarada 7 yana kadar herkesten gizlice yaad. 7 yandan sonra maaradan karlp
baba evine getirilen brahim byynce Nemrut ve halknn tapt putlarla mcadele etmeye balad.
Gerek tanrnn putlar deil btn kiiinat yaratan tek Allah olduunu anlatmaya alt. Bunun zerine
Nemrut, Hz. brahim'i yakalatarak Urfa kalesinin bulunduu tepeden atee attrd. O anda Allah
tarafndan atee "Ey ate brahim'e kar serin ve selamet ol" emri verildi. Ate su, odunlar balk oldu. Hz.
brahim sa salim olarak bir gl bf1hesinin ierisine dt.
Onun dt yerde oluan Halil-r Rahman ve Aynzeliha glleri ile ierisindeki balklar bugn dnyann
her tarafndan gelen insanlarca ziyaret edilmektedir. Ayrca Hz. brahim'in doduu maara, bu gllerin
yaknndaki Mevlid-i Halil Camii ierisinde olup ziyarete ak tutulmaktadr.
Hz. EYYUB
Allah, Urfa' da yaayan Eyyb peygamberin kendisine balln gstermek iin nce mallarn ve
ocuk1arn elinden ald ve daha sonra kendisine ar bir hastalk verdi. Hasta yatt maarada btn
vcudunu kurtlar kaplad. Eyyb peygamber btn bunlara ramen Allah'a isyan etmedi. Allah'a
ibadetten geri kalmad, sabr ve kr gsterdi. Allah onun bu sabrna karlk olarak shhatini ve maln
geri verdi. Hz. Eyyb bu nedenle sabr rnei olarak kabul edilir.
Hz. Eyyb'un hastalk ektii maara ve kutsal suyu ile ykanarak ifa bulduu kuyu bugn Urfa'nn Eyyb
Peygamber semtinde ziyaret edilmektedir.
Hz. Eyyb'n mezar, Urfa'nn Viranehir ilesine 20 km. uzaklktaki Eyyb Nebi kyndedir. Bu ky, bir
peygamberler ky gibidir. Eyyb Peygamberin Trbesi, Hanm Hz. Rahme'nin Trbesi ve Elyasa'
Peygamberin vefat ettii yer buradadr.
Hz. ELYASA
Elyasa' peygamber Eyyb peygamberi ziyaret etmek ister. Uzun yllar arar, sonunda bulunduu yere
yaklatn bilmemektedir. Karsna eytan kar. Daha ok uzakta olduunu syler. Elyasa peygamber
yalanmtr. Dua eder Allah ruhunu alr. 1 Km. kala O'na ulaamadan vefat etmi olduu yer bu kydedir
Hz. UAYB
uayb Peygamber'in Urfa'nn 85 km. dousundaki tarihi uayb ehrinde yaadna inanlmaktadr. Bu
tarihi kent kalntlar arasndaki bir maara ev O'nun makam olarak ziyaret edilmektedir. (Baknz uayb
ehri)
Hz. NUH
Tufandan sonra, Hz. Nuh'un gemisinin Urfa ile Ceylanpnar (Re'sulayn) arasndaki Cudi dana indiine
inanlmaktadr. Bu da deniz dalgalarn andran ok deiik bir yzey ekline sahiptir. Yre halk bu
konuda ok kesin kanaate sahiptirler. Bu yer Somatar ve uayb ehir ile ayn mevkidedir.
Ancak baka bir Cudi da da Urfa' nn gneyinde Nemrud'un tahtna 20-25 km. mesafededir. (Baknz
Cudi ehri)
Hz. MUSA
Gnmzde Yamurlu Ky olarak adlandrlan tarihi Somatar kenti ierisinde, Hz. Musa'nn Kuyusu ve
Asa' snn izi diye ziyaret edilen iki makam vardr.
Hz. LUT
Hz. brahim'in kardei Harran'n oludur. Lut Hz. brahim ile birlikte g etmi ve peygamberlik ile
grevlendirilecei Sodom'a gitmitir. Urfa' da domu ve ilk ocukluu Hz. brahim ile beraber gemitir.
Onunla beraber Harran'da da yaamtr
Hz. YAKUP
Urfa' nn gney batsnda Deyr Yakup - Nemrud'un Taht denilen yapda misafir kalmtr. Bu yer ehre 1O
km. mesafededir.
TARH VE TURSTK YERLER

Eski ehir
Kent merkezi Ortadou tarznda son derece canl bir ar etrafnda gelimitir. Geleneksel mimari doku
ksmen yozlam olmakla birlikte, sokak aralarnda birok yerde arpc gzellie sahip eski yaplara
rastlanr. En gzel eski evlerden biri urkav tarafndan restore edilen urkav Kltr Evi'dir.

Ulucami

1175 tarihinde Musul hkmdar Nureddin Zengi tarafndan kiliseden evirilmitir. Daha nce an kulesi
olan minaresi sekizgendir. Aslen havra olarak ina edilmitir.
Balklgl
Balklgl, (Aynzeliha ve Halil-r Rahman Glleri ) anlurfa ehir merkezinin gneybatsnda yer alan ve
brahim Peygamberin atee atldnda dt yer olarak bilinen bu iki gl, kutsal balklar ve
evrelerindeki tarihi eserler ile anlurfa'nn en ok ziyareti eken yerleridir. brahim Peygamber, devrin
zalim hkmdar Nemrut ve halknn tapt putlarla mcadele etmeye, tek tanr fikrini savunmaya
balaynca, Nemrut tarafndan bugnk kalenin bulunduu tepeden atee atlr. Bu srada Allah
tarafndan atee "Ey ate, brahim'e kar serin ve selamet ol" emri verilir. Bu emir zerine, ate suya
odunlar da bala dnr. brahim bir gl bahesinin iersine sa olarak der. brahim'in dt yer
Halil-r Rahman gldr. Rivayete gre Nemrut'un kz Zeliha da brahim'e inandndan kendisini onun
peinden atee atar. Zeliha'nn dt yerde de Aynzeliha Gl olumutur. Her iki gldeki balklar halk
tarafndan kutsal kabul edilerek yenilmemekte ve korunmaktadr.

Resim 3 Balklgl
Harran
M.. 2000 ylnda Ur ehrinin bir ticari kolu olarak kurulduuna inanlan Harran'n Smerce veya Akata
kervan veya geit yeri anlamna gelen "Harran-U kelimesinden tredii dnlmektedir. Mool
stilasnda Yklan Harran niversitesinin Harabesi ile tarihi Harran evleri grlebilir.
Atatrk baraj
Atatrk Baraj, anlurfa ve Adyaman illeri arasnda, Frat Nehri zerinde kurulu olup, enerji ve sulama
amaldr. 1983 ylnda inaat balam olan baraj 1992 ylnda iletmeye ald. 8 trbine sahip barajn
ykseklii 169 metredir. 2400 MW gcyle yllk 8900 GWh elektrik retim kapasitesine sahiptir.
Kaya dolgu tipinde bir barajdr. Gvde hacmi 84 500 000 m tr. D yzeyi kaya ii kil ve topraktr. Baraj
glnn basks ile ilk inaasndaki ykseklii 10 metre ksalmtr.
naatna; 4 Kasm 1983 tarihinde baland. 1994 senesinde bitirilmesi planlanan baraj; sulama ve enerji
elde etmek maksadyla yaplmtr. 2400 megavat, ylda 8.9 milyar kilovatsaat elektrik enerjisi retecek
kapasitededir. 84.4 milyon m3 kaya ve toprak dolgu ile dolgu hacmi bakmndan bugne kadar dnyada
ina edilen barajlar arasnda beinci sradadr. Meydana gelen gl alan 817 kilometre karedir. Yllk
ortalama su ak 26.654 milyar metrekptr. Toplam su depolama hacmi 48.7 milyar metrekptr.
Her bir grupta; gc 300.000 kilovat olan 8 adet trbn jeneratr bulunmaktadr. 25 Temmuz 1992'de bu
8 niteden ikisi hizmete almtr. Halen inaat devam eden anlurfa Tnelinin de tamamlanmas ile,
anlurfa, Harran, Mardin, Ceylanpnar, Siverek-Hilvan ovalar ile beraber 1.43 milyon dnm arazi sulanr
hale gelecektir. Temelden ykseklii 169 metredir. Nehir seviyesinden ykseklik bakmndan minimum su
kotu 513, ideal su kotu 526, maksimum su kotu ise 524 metreye ular. Barajda elektrik retimi iin
derinliin en az 133 metre olmas gerekir. Baraj duvarnn boyu 1644, eni ise 15 metredir.
Atatrk Baraj, dolgu hacmi bakmndan dnyann en byk 6. byk baraj durumundadr. Hidroelektrik
Santral da, dnyada halen yapm srenler arasnda 3., ina edilmi olanlar arasnda da 5. en byk
santraldir. Ayn zamanda Avrupa'nn ve Trkiye'nin en byk barajdr.
Atatrk Baraj, tamamen Trk ii ve mhendisinin emek ve aln teriyle gerekletirilmitir. Bu dev barajn
gvdesi 80 ay gibi ksa bir zamanda bitirilmitir.

Resim 4 Atatrk Baraj

ANLIURFA'NIN DNYA NAN TURZMNDEK YER

anlurfa tarihte dnya kltr ve medeniyetinin merkezi kabul edilen ve arkeoloji literatrnde "Bereketli
Hilal" olarak adlandrlan blge zerinde yer almaktadr. Arkeolojik kazlardan elde edilen buluntular,
ehir merkezindeki Balklgl civarnn gnmzden 11.000 yl nce Neolitik a insanlar tarafndan iskan
edildiini kantlamtr. Bu a, Anadolu'da mimarlk sanatnn balangc saylmaktadr.
Resim 5 Eski Dnya
Mimarlk tarihi bu kadar eskilere dayanan anlurfa, gnmzde de mimari eserlerinin zenginlii
bakmndan Anadolu'nun nde gelen illeri arasnda yer almakta ve bu zelliinden dolay "Mze ehir"
adyla tannmaktadr.
anlurfa, dinler tarihi ve inan turizmi ynyle de dnya kltrnde nemli bir yere sahiptir. l merkezi
yaknndaki Gbekli Tepe'de yaplan arkeolojik kazlarda, ilkel dinlere ait olan ve gnmzden 11.000 yl
ncesine tarihlenen dnyann en eski tapnaklar bulunmu ve anlurfa'nn inanan insanlarn dnyadaki
en eski merkezi olduu anlalmtr.
lkel dinlerin dnyada bilinen en eski merkezi anlurfa, ok tanrl (politeist) dinler ile tek tanrl
(monoteist) dinlerin de nemli merkezlerinden biridir.
Assur ve Babil dnemlerinde; Ay, gne ve gezegenlerin kutsal sayld politeist bir din olan Paganizm'in
batanrs "Sin"in mabedi Harran'da bulunuyor ve Somatar bu dinin nemli bir merkezi ehri saylyordu.
Musevi, Hristiyan ve slm dinleri peygamberlerinin atas olan Hz. brahim (A.S.) anlurfa'da domu,
Nemrut ve Halknn tapt putlarla mcadele ettii iin burada atee atlmtr. Lut Peygamber, amcas
Hz. brahim'in atee atlmasn grm ve daha sonra anlurfa'dan Sodom'a doru yola kmtr. brahim
Peygamber'in torunu ve srailoullarnn atas Yakub Peygamber Harran'da evlenmi, Eyyub Peygamber
anlurfa'da hastalk ekmi ve anlurfa'da vefat etmitir. Hz. Eyyub'u arayan Elyasa' Peygamber O'nun
yaad Eyyub Nebi Ky'ne kadar gelmi, ancak kendisini gremeden orada vefat etmitir. uayb
Peygamber, Harran'a 37 km. mesafedeki uayb ehri'nde yaam, Musa Peygamber, uayb ehri
yaknndaki Somatar'da uayb Peygamberle bulumutur. sa Peygamber, anlurfa'y kutsadna dair
bir mektubunu ve yzn sildii mendile kan mcizevi portresini Urfa Kral Abgar Ukkama'ya
gndermi, Hristiyanlk devlet dini olarak dnyada ilk defa bu dnemde anlurfa'da kabul grmtr.
Btn bu peygamberlerin Urfa ile ilgisinin bulunmas nedeni ile Urfa'nn bir ad da "Peygamberler
ehri"dir.
Btn bunlardan, anlurfa'nn dinler tarihi ve inan turizmi ynnden Mekke ve Kuds'ten sonra
dnyann nemli inan merkezlerinden biri olduu anlalmaktadr.
LKEL DNLER VE ANLIURFA
l merkezi yaknlarndaki Gbekli Tepe'de yaplan arkeolojik kazlarda gnmzden 13.500 yl ncesine
tarihlenen Cilal Ta Devri (Neolitik a)'nin Akeramik evresi insanlarna ait dnyann en eski tapnaklar
bulunmutur.
 Gbekli Tepe insanlarnn tapndklar boa, aslan, kurt, domuz, turna kuu, rdek ve ylan bata olmak
zere eitli hayvan kabartmalarnn olduu "T" biimli ta steller 2000-2001 kazlarnda ortaya
kartlmtr. Kazlar halen devam etmektedir.
Neolitik a'n M.. 8000-8500 evresine ait ikinci bir tapnak yeri Tektek Dalar mevkiinde yeralan
Karahantepe (Keilitepe)'de kefedilmi ve burada yaplan yzey aratrmasnda topraa gml, ancak
balar grlebilen ok sayda stel tespit edilmi, bunlardan birinin zerinde Cinsiyet Tanrs'n sembolize
eden bir ylan figrne rastlanlmtr.
Gbekli Tepe ve Karahantepe tapnaklar dnda, Hilvan lesi'ne bal Nevali ori'de yaplan arkeolojik
kazlarda Neolitik a'n M.. 7000 evresine balanan kare planl bir tapnak ve ierisinde stilize insan
figrl iki stel bulunmutur.
anlurfa blgesinde yaplan bir ok arkeolojik kazda Kalkolitik a ve Eski Tun a halklarnn
tapndklar ematik tanr heykelciklerine (idol) rastlanmtr. Bozova lesi'ne bal Titri Hyk
nekropolnde ortaya kartlan ve insan eklinde tanrlar tasvir eden ok sayda keman tipi idol anlurfa
Mzesi'nde sergilenmektedir.

Resim 6 Dikili ta
OK TANRILI DNLER VE ANLIURFA
lkel dinlerin dnyada bilinen eski merkezi anlurfa, ok tanrl dinlerin de dnyadaki nemli
merkezlerinden biridir. Ay, gne ve gezegenlerin kutsal sayld eski Mezopotamya'daki Assur ve
Babilliler'in politeist (oktanrl) inancna dayanan paganizm'in nemli merkez ehirleri Harran ve
Somatar anlurfa ili snrlar ierisindedir.
Harran ve Paganizm
Babiller dneminde "ilu sa ilani" (tanrlarn tanrs), "sar ilani" (tanrlarn kral) ve "bel ilani" (tanrlarn
efendisi - rabbi) olarak adlandrlan ay tanrs "Sin", paganistlerin en byk tanrs olma zelliini asrlar
boyu devam ettirmi ve Romallar dneminde "marelaha" olarak adlandrlmtr.
M.. 2000 balarna ait Kltepe ve Mari tabletlerinde Harran'daki Sin mabedinde bir antlama imza
edildiine dair bilgiler bulunmaktadr. Yine M.. II. binin ortalarna ait Hitit tabletlerinde, Hititlerle
Mitanniler arasnda yaplan bir antlamaya Harran'daki ay tanrs Sin'in ve Gne Tanrs amas'n ahit
tutulduu belirtilmektedir. 1950 ylnda Harran'da yaplan arkeolojik kazlarda bulunan ve Babil kral
Nabonid dnemine (M.. V. yy.) tarihlenen tanr Sin ve amas' temsil eden ivi yazl steller anlurfa
Mzesi'nde sergilenmektedir.
Somatar ve Paganizm
Somatar ehri; ay, gne ve gezegenlerin kutsal sayld Pagan dininin ve bu dinin batanrs
Marelahe'nin (tanrlarn efendisi) merkezidir. Marelahe'yi temsil eden ak hava mabedi "Kutsal Tepe"
Somatar'n odak noktasn tekil etmektedir. Bu Tepe'nin zirvesinde kaya yzeyine oyulmu ve M.S. 164-
165'lere tarihlenen Srynice yazlar, baz nemli kiilerin Marelahe adna bu tepeye diktirdikleri ant
stunlar ve sunaklarla ilgilidir.
Tepenin kuzeye bakan yamacndaki kabartma portrenin Ay Tanrs Sin, boydan tasvir edilmi insan
kabartmasnn ise Tanr Ma'na erefine ayn tarihlerde yapld yanlarndaki Srynice kitabelerden
anlalmaktadr.
Kutsal Tepe'nin batsnda, kuzeyinde ve kuzey batsndaki tepelerde yer alan 7 adet yap kalnts Gne,
Ay, Satrn, Jpiter, Mars, Vens ve Merkr tanrlarnn temsil etmektedir.
TEK TANRILI DNLER (SEMAV DNLER) VE ANLIURFA
anlurfada yaad kabul edilen peygamberlerden dolay bu ehir "Peygamberler ehri" ve "Kutsanm
ehir" adlaryla tannmaktadr.
ANLIURFA'DAK HIRSTYAN YAPILARI
Hristiyanln devlet dini olarak dnyada ilk kabul grd yer olan anlurfa'da dnyann en grkemli
kiliseleri ina edilmi, ancak bunlardan V. yzyla ait olanlarn bir ksmnn kalntlar gnmze
ulaabilmitir.
Deyr Yakub (Yakub Manastr): l merkezindeki Eyyub Peygamber makamnn 4 km. batsnda bulunan
Deyr Yakub, halk arasnda "Nemrud'un Taht" ya da "Cin Deirmeni" olarak anlmaktadr. Buradaki yksek
bir dan tepesinde M.. I. yzylda (putperest dnem) Edessa Kral Abgar Manu'nun olu Aryu'nun aile
fertleri iin ina edilmi ant mezar kalntlar yer almaktadr. Baz kaynaklarda manastr olarak
adlandrlan, dou bat istikametinde dikdrtgen planl iki katl byk yap kalntsnn zemin katnn dou
kesimi katl ant mezardr. Edessa krallarnn yatt tahmin edilen ve esas girii zemin kattan olan me-
zar odas; kuzey, gney ve douda kemerli birer arkosoliumdan olumaktadr.
Bu tapnan M.S. V. yzylda kerametleri ve kehnetleri ile nl olan ve Suru Episkoposluuna kadar
ykselmi bulunan Surulu Aziz Yakub zamamnda (M.S. 451-521) manastr olarak kullanld ve bundan
tr Deyr Yakub (Yakub Manastr) olarak anld tahmin edilmektedir.
Ayrca halk arasnda Yakub Peygamber'in burada kaldna ve Deyr Yakub adnn bundan dolay
verildiine inanlmaktadr.

Resim 7: Tella Martyrionu

Tella (Viranehir) Martyrionu: Bizans dnemi Hristiyanlk yaplarnn anlurfa blgesindeki en byk
rneklerinden olan oktogonal (sekizgen) planl bu yapnn 34.5x32 m. apndaki kubbesinin bazalt
tandan rlm sekiz paye zerine oturduu mevcut kalntlardan anlalmaktadr. Yzylmzn
balarnda sekiz payesinin tamam ayakta olan bu yapnn gnmze sadece bir payesi gelebilmitir.
Byk bir nekropoln ortasna ina edildii anlalan bu yapnn nemli bir aziz iin Martyrion (ehitlik)
olarak IV.-V. yzyllar arasnda ina edilmi olabilecei tahmin edilmektedir.
Aziz Petrus ve Aziz Paulus Kilisesi: ehrin Ellisekiz Meydan yaknndadr. VI. Yzyla ait bir kilise
kalntlarnn zerine 1861 ylnda ina edilmitir. Kilise, Hz. sa'nn iki havarisinin ansna ina edildiinden
onlarn ismini tar.
Bu tarihi yap, Urfal Sryniler'in 1924 ylnda Halep'e g edilerine kadar, kilise ve okul olarak
kullanlmtr.
mekna giri kaps zerindeki Srynice ina kitabesinin tercmesi yledir:
"Btn dnya sana tapar, diz ker ve her dil adna kreder. Salih kiilerin girdikleri Allah'n evi olan bu
kutsal Aziz Petrus ve Aziz Paulus Kilisesi, Patrik II. Yakub ve Metropolit Mar Gregorius David dneminde,
m'min Sryni-Yakubi halknn yardmyla 2112 Yunan ylnda ina edildi. Rab, katks olan herkesi
mkafatlandrsn."
1924 ylnda Tekel daresi'ne verilen kilise, Ttn leme Fabrikasna dntrlm, sonraki yllarda
araplk zm deposu olarak kullanlmtr. Yap, Tekel kelimesinin Franszca karl olan Regie (Reji)'den
dolay "Reji Kilisesi" olarak adlandrlmtr. Kilisenin 1998 ylndaki ksmi restorasyonu srasnda
bahesinden ve duvarlarndan kartlan Srynice yaztl 7-8 adet mezar ta Urfa Mzesi'nde
sergilenmektedir.
ANADOLUNUN EN NEML TURZM GZERGHLARINDAN ANLIURFA TURZM YOLU VE BU BLGEDEK
REN YERLER
Harran'n 20 km. kuzeyindeki Cabir el-Ensar (Yardmc) Kynde Cabir b. Abdullah'a (Cabir el-Ensar)
atfedilen bir trbe (mehed) ve yannda yine O'nun adn tayan bir cami bulunmaktadr. Mihrap duvar
boyunca kubbe ile rtl olan caminin dousuna drdnc bir kubbeli meknla trbe eklenmitir.
CABR EL-ENSAR CAM VE TRBES
Cabir el-Ensar'n hicretten 16 yl nce (miladi 607) ylnda Medine'de doduu, 697 ylnda yine
Medine'de vefat ettii kaynaklarda kaytldr. Peygamber Efendimiz ile birlikte bir ok savaa katlan, Hz.
Peygamberin vefatndan sonra am'n fethinde bulunduu bilinen Cabir b. Abdullah'n, Hz. mer
zamannda Harran ve Urfa'nn fethine katld ve mam Bakr hazretleri gibi ehit den bir uzvunun
gmld yere bu trbenin (mehed) ve caminin yapld sylenmektedir.
mam Bakr trbe ve camiinin orijinal eklinin bozulmu olmasna karn Cabir el-Ensar trbe ve camii
orijinal eklini muhafaza etmekte olup 1992 ylnda Vakflar Genel Mdrlnce restore ettirilmitir.

Resim 8 Cabir El Ensari Trbesi

MAM BAKIR CAM VE TRBES

Harran'n 3 km. kuzey dousundaki mam Bakr Ky'nde, 12 mam'dan beincisi olan Ebu Cafer mam
Muhammed Bakr'a atfedilen bir trbe ve yannda yine O'nun adn tayan bir cami bulunmaktadr.
Anne ve baba tarafndan Hz. Fatma'nn (r.a.) torunu olan, ilim, irfan ve takvasyla herkesin saygsn
kazanan, geni bilgisinden dolay "Bakr" lakabyla anlan Ebu Cafer mam Muhammed h. 57 (m. 676)
senesinde Medine'de domutur. H. 103 (m. 721) senesinde Hamime'de vefat edince, na Medine-i
Mnevvere'ye getirilerek Cennet-l Baki Mezarl'na defnedilmitir.
Hz. mer zamannda Urfa ve Harran'n fethine katlan (miladi 639) Ebu Cafer mam Muhammed'in ehit
den parmann buraya gmlerek zerine trbenin (mehed) yapld ve kye "mam Bakr" ad
verildii sylenilmektedir. Trbenin batsna bitiik bir de cami bulunmaktadr. Kitabesi bulunmayan her
iki yap son yllarda betonarme bir ekilde geniletilerek orijinalliini kaybetmitir.

Resim 9 mam Bakr Trbesi

HARRAN
anlurfa'nn 44 km. gney dousunda bulunan ve her yl binlerce yerli ve yabanc turist tarafndan
ziyaret edilen tarihi kent Harran, kendi adyla anlan ovann merkezinde kurulmutur.
Tevrat'ta da "Haran" olarak geen yerin buras olduu sylenir. slm tarihileri kentin kuruluunu Nuh
Peygamber'in torunlarndan Kaynan'a veya brahim Peygamber'in kardei "Aran"a (Haran) balarlar. XIII.
yzyl tarihilerinden bn-i eddat, Hz. brahim'in Filistine gitmeden nce bu ehirde oturduunu, bu
nedenle Harran'a Hz. brahim'in ehri de denildiini, Harran'da brahim Peygamber'in evinin, adn tayan
bir mescidin, O'nun otururken yasland bir tan var olduunu yazmaktadr.
Harran, Kuzey Mezopotamya'dan gelerek bat ve kuzey batya balanan nemli ticaret yollarnn kesitii
bir noktada bulunmaktadr. Bu zelliinden dolay Harran, Anadolu ile sk ticaret ilikileri bulunan Assurlu
tccarlarn nemli urak yerlerinden biri idi. Anadolu'dan Mezopotamya'ya, Mezopotamya'dan
Anadolu'ya olan ticaret aknn binlerce yl Harran zerinden yaplm olmas bu tarihi kentte zengin bir
kltr bikiminin olumasna neden olmutur.
Harran; Ay, Gne ve gezegenlerin kutsal sayld eski Mezopotamya'daki Assur ve Babillerin politeist
inancna dayanan Paganistliin (Putperestlik) nemli merkezlerinden olmas ynyle de nl idi. Bu
nedenledir ki Harran'da Astronomi ilmi ok ilerlemitir.
Dnyadaki byk felsefe ekolnden birisi "Harran Ekol"dr. lkadan beri varl bilinen Harran
niversitesi'nde dnyaca nl birok bilgin yetimitir.
Emevi hkmdrlarndan II. Mervan 744 ylnda Harran' Emevi Devleti'nin bakenti yapmtr. Emevilerin
Asya blm 750 ylnda Abbsilere yenilerek Harran'da sona ermitir. Abbsi hkmdr Harun Reit
zamannda "Harran niversitesi" dnyada byk bir n kazanmtr.
Bugn Cllab ve Deysan rmaklar kurumu olduundan Harran sudan ve yeilden mahrum bir ovann
ortasnda 5000 yllk tarihi ile ayakta durmaktadr. Tipik evleri, hyg, kalesi, ehir surlar ve eitli
mimari kalntlar ile turistlerin byk ilgisini ekmektedir. Atatrk Baraj ve Urfa Tnelleri vastasyla
Harran Ovas'na aktlan Frat Nehri, Harran' tarihteki yeil ve verimli gnlerine tekrar kavuturmutur.
EYYUP NEB KY PEYGAMBER MEZARLARI (TRBELER)
Urfa-Mardin karayolu'nun 85. km.sinden kuzeye sapan asfalt yolun 16. km.sindeki Eyyup Nebi Ky'nde
Eyyup Peygamber, Eyyup Peygamber'in hanm Rahime Hatun ve Elyesa Peygamber'in mezarlar
bulunmaktadr. Bu kyn 400 yldan beri Eyyup Nebi Ky adyla anld vakfiyesinden anlalmaktadr.
Eyyup Nebi Ky'ndeki peygamber trbeleri yzyllardan beri kutsal gnlerde ve bayramlarda, yredeki
binlerce kii tarafndan ziyaret edilmektedir. Bu nemli inan merkezinde, son yllarda Harran niversitesi
lahiyat Fakltesi Okutmanlarndan Mehmet Oymak'n danmanlnda, Turizm Bakanl ve anlurfa
Valilii'nce geni lekli bir evre dzenlemesi ve trbe restorasyonlar gerekletirilmi; her trbe
arasnda yaya yollaryla balant salanarak trbeler alan ihata duvarlaryla ky yerlemesinden ayrlm
ve aalandrlmtr. Eyyup Peygamber trbesinin bat yaknnda bulunan ve O'nun otururken yas-
landna inanlan byk bazalt ta, bu proje iersinde korumaya alnmtr.
Eyyup Peygamber Trbesi: anlurfa'ya 100 km. mesafede, Viranehir ile snrlar iersindeki Eyyup Nebi
Ky'nde bulunan Eyyup Peygamber'in trbesi, kyn kuzey ynndeki hyn gney eteinde, kendi
adyla anlan caminin dousundaki mezarlk iersindedir. Olduka harap bir durumda olan trbe, son yl-
larda anlurfa Valilii'nce tek kubbeli, begzl revakl ve revaklarn zeri kubbe ile rtl olarak
yeniden ina edilmitir.
H. 1336 (m. 1918) tarihli Diyarbakr Vilyet Salnmesi'nde, trbenin kubbesinin inko ile kapland ve
hademesine maa baland kaytldr.

Resim 10 Hz. Eyp Trbesi

Rahime Hatun Trbesi
Eyyup Peygamber'in ar hastal ve urad musibetler srasnda O'na byk bir efkat ve sabrla bakan
hanm Rahime Hatun'un mezar Eyyup Peygamber trbesinin yaklak 500 m. kuzeybatsndadr. Kare
planl, tek kubbeli bu mtevazi mezar ant kydeki dier trbeler gibi, getiimiz yllarda anlurfa
Valilii'nce restore edilmitir.
Elyesa Peygamber Trbesi
Eyyup Peygamber trbesinin 500 m. gneybatsnda yer alan ve olduka harap bir durumda olan Elyesa
Peygamber trbesi, anlurfa Valilii'nce yeniden yaptrlmtr.
TARIM VE HAYVANCILIK

TARIM

anlurfa tarmsal ynden nemli toprak kaynaklarna sahiptir. 1.858.400 hektar olan arazisinin yaklak
1.200.572 hektar tarm alandr. Bu alann 836.000 hektar ise sulamaya elverilidir. Halen, 312.980 (%26)
hektar tarm arazi sulanmaktadr. Bu sulamalarn; 168.000 hektar devlet sulamas ve 145.669 hektar
zel sulamadr. limiz, buday, arpa, krmz mercimek, nohut, antepfst, ya zm ve susam retiminde
nemli bir yere sahiptir. GAP ile birlikte sulu tarmn yaygnlamas sonucu pamuk retiminde byk
artlar olmutur. 1995 ylnda yaklak 277.000 ton olan ktl pamuk retimi 2004 ylnda 698.020 tona
ulamtr. Son yllarda seraclk ve rt alt tarmda da nemli gelimeler salanmtr. GAPn sulama
projelerinin devreye girmesi ile birlikte, bitki deseni ve retiminde beklenen nemli deiiklikler
olmamtr. Her ne kadar son yllarda soya ve msr gibi rnler ikinci rn olarak bitki deseninde yer
alm olsa da sulu alanlarda arlk daha ok pamuk retimine ynelmitir. Bu konuda en nemli sorun
eitim eksikliidir. iftilerimizin sulu tarm bata olmak zere dier tarmsal konularda bilinlendirilmesi
iin almalar devam etmektedir. Tarmsal alanda zerinde durulmas gereken en nemli husus, ifti
eitimi ve toprak kaynaklarnn korunmasdr. ifti eitimi konusunda almalarn younlatrlmas ve
sulama ile ortaya kan tuzlulama ve llemeye kar gerekli tedbirlerin alnmas gerekmektedir.
anlurfa Harran Ovalarnda daha nceden de var olan tuzluluk ve drenaj (yksek taban suyu)
problemlerinin boyutlar sulu tarmla birlikte art eilimine girmitir. Sorunlu alan yaklak 50.000
hektara yaklamtr. Bu alann 1.512 hektarlk ksmnda tuzluluk problemi bulunmaktadr. Sorunlu
alanlarda gerekli tedbirlerin alnmas iin almalar balatlmtr. Yapm devam eden 6.920 ha. alanda
Akakale-Arcan 1.Ksm ve 2. Ksm Drenaj Projelerinde % 72 gerekleme salanmtr. Arcan 3. ksm
Drenaj Projesi ile 5.300 ha., 4. ksm ile 4.000 Ha.ve kapal drenaj sisteminde de 1.800 Ha. drenaj
uygulamalar devam etmektedir. 15.000 hektar alan kapsayan drenaj sistemi ise proje aamasndadr. 21
Haziran 2001 tarih ve 24439 Sayl Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle giren Dorudan Gelir Destei
Yaplmas ve Bu Amala Oluturulacak ifti Kayt Sistemine likin Uygulama Teblii dorultusunda; il
merkezi ve 10 ilede Tahkim ve Tespit Komisyonlar kurularak almalara balanmtr. Yaplan almalar
sonucunda 57.629 iftinin mracaat deerlendirilerek 55.283 ifti kayt altna alnm ve 118,8 Milyon
YTL deme yaplmtr. 2004 ylnda 54.222 iftiye 7.313.366 dekar alanda 13,5 Milyon YTL tutarnda
mazot destei yaplmtr. Arazi toplulatrma ve datm projesi kapsamnda bugne kadar 129.177 ha.
alanda 208 kyde toplulatrma almalar tamamlanarak 14.950 kiiye yer teslimi yaplmtr. Harran
Ovas ve anlurfa Ovasnda 4 ayr alanda toplam 80 kyde 58.780 Ha.lk alann ihalesi 2000 ylnda
yaplarak yer teslimi yaplmtr.15.780 Ha ve 16.000 Ha lk alanlar 2002 ylnda tasfiye edilmi, ayn yl
ihalesi yaplarak yeni firmalara verilmitir. Baziki (Yaylak) Ovas ve Bozova Ovasnda toplam 55 kyde
27.160 Ha.lk alann ihalesi 2001 ylnda yaplm toplulatrma almalar devam etmektedir. limiz
ekonomik ynden tarma baldr. Nfusun nemli bir ksm da geimini tarmsal faaliyetlerden
salamaktadr. Bunun yannda, ok geni ve verimli tarm arazilerinin ilenmesi ve korunmas da nem
arz etmektedir. Tarmsal amal aratrma kurulular arasnda yeterli koordinasyonun olmamas, tantm
faaliyetlerinin de istenen seviyede olmamas tarmsal potansiyelin doru ve yeterli deerlendirilmesi
ynnde nemli bir eksiklik olarak karmza kmaktadr

nemli kltr bitkilerinin retiminde anlurfa linin Trkiye retimindeki Pay;

Antepfst % 33

Arpa %9

Krmz Mercimek %31

Karpuz %8

Buday %6

Pamuk %25

Msr % 2

Susam %20

Tarla rnleri retimi 2007

Tablo 1: Tarla rnleri retimi

Sra No rn Ad Ekilen Alan (ha) retim (Ton)
1 Buday (Durum) 172.750 653.936

2 Buday (Dier) 175.830 703.832

3 Arpa 209.427,5 663.583

4 Arpa (Biralk) 27.200 89.952

5 Msr (Dane) 13.150 121.704

6 Msr (Silajlk) 890 44.500

7 Nohut 8.550 10.700

8 Krmz Mercimek 125.046,5 203.629

9 F 1.745 87.50

10 Burak 7.621,5 9.253

11 Pamuk 189.627 869.584

12 Kimyon 5.150 3.090

13 Susam 10.395 5.466

14 Soya 350 860

15 Kanola 412 1.030

16 Yonca 465 7.475

17 Krmz Biber 1.405 27.442

Sebze retimi 2007

Tablo 2: Sebze retimi

Sra No rn Ad Ekilen Alan (ha) retim (Ton)

1 Karpuz 7509 235.562

2 Hyar (Sofralk) 430 7.780

3 Acur 219,5 4.390

4 Patlcan 1.595 82.250

5 Bamya 155,2 1.225,6

6 Domates (Sofralk) 1.606,5 81.100

7 Domates (Salalk) 1.830 88.250

8 Biber (Sivri+arliston) 313 7.760

9 Biber (Salalk) 3855 86.850

10 Biber (Dolmalk) 1.407,1 27.141

11 Marul 105,8 1.298,8

12 Kavun 1.198,5 19.520

13 Soan (Taze) 329 6.512

Meyve - Ba retimi 2007

Tablo 3: Meyve retimi

Sra No rn Ad Alan (ha) retim (Ton) Meyve Veren Aa (Adet) Meyve Vermeyen Aa
(Adet)

1 Antep Fst 77.069 25.552 10.070.000 4.967.800

2 zm (Sofralk ) 7.103 50.446 8750 50.446

3 zm (Kurutmalk) 5.431 35.646 54.410 10.910

4 zm (araplk) 17.682 2.500 17.682

5 Zeytin (Sofralk) 1.501,2 291 23.400 238.236

6 Zeytin (Yalk) 3.337 104 2.500

7 Dut 8,1 423,1 250 720

8 Badem 299,2 230,8 7.350 99.150

9 Ceviz 68,6 389,1 4.670 1.400

10 eftali (Nektarin) 31,1 170 7.500 1.100

11 eftali (Dier) 22 129,8 1.990 3.020

12 Kays (Zerdali Hari) 47,6 745,1 5.335 4.635

13 Erik 211 1.546,6 39.700 6.835

14 Armut 7,7 74,8 700 1.150

15 Nar 240,8 885,3 21.360 17.682

HAYVANCILIK

limiz, 30.365 hayvanclk iletmesinde 107.583 adet bykba , 1.395.250 adet kkba , 10.648 adet
tek trnakl , 8.611 adet kedi-kpek, 699.238 adet tahmini kanatl mevcudu ile lkemizin hayvanclk
alannda nde gelen blgelerinden birisidir. limiz bykba hayvanclnda populasyon % 56 yerli, %38
kltr melezi, %6 kltr rkndan olumaktadr.

limizde hayvanclkla uraan insanlarn sosyo-ekonomik yaplarnn dk ve hayvansal girdilerin yksek

olmasndan dolay genellikle iletmeler aile tipi iletme eklindedir.

Tablo 4: Hayvan retimi

Cinsi Says rnn Ad retim Miktar

Krmz Et (ton) 4766,32

Beyaz Et (ton) -

Bykba Yerli 89.215 Yumurta (adet) 64.416.750

Melez 30.890 St (ton)

Kltr 7.965 Bal (kg) 64.220

Bykba Toplam 127.070 Yapa (ton)

Kkba Koyun 1.451.920 Deri (adet)

Kei 132.575 Tatl Su Balkl (ton) -

Kkba Toplam 1.584.495 Kltr Balkl (ton) 250

Tek Trnakl 12.837 Deniz Balkl (ton) -

Kanatl 1.010.246 Dier -

Ar Kovan 24.189 Dier -

SANAY VE TCARET
anlurfa'nn ekonomik yaps arlkl olarak tarm sektrne dayanmaktadr. Gayrisafi Yurtii Hasla
iinde tarm sektrnn pay %43, hizmet sektrnn pay %40, sanayi sektrnn pay %11 ve inaat
sektrnn pay % 6'dr. 2001 yl GSYH 1 Milyar 850 Milyon Dolar, kii bana gelir ise 1.300 Dolardr.
GAP ile birlikte ilimizin ekonomik yapsnda nemli gelimeler yaanmtr. 1995 yl itibari ile toplam 59
sanayi tesisi var iken bu rakam 2007 yl ierisinde 368e ulamtr.
ANLIURFA LELER

anlurfa'nn ileleri ise unlardr: Merkez, Akakale, Birecik, Bozova, Ceylanpnar, Halfeti, Harran, Hilvan,
Siverek, Suru, Viranehir.
Akakale
Toplam nfusu 78000 olan ilenin merkez nfusu 32100'dr. le halk daha ok tarmla geinirler.Pamuk
ve buday en ok yetitirilen rnlerdir. Suriye snrna sfr noktasndadr. Trkiye'nin en verimli
ovalarndan biri olan Harran ovasnda yer alr. le anlurfa'ya 49 km uzaklktadr. Eskiden Arapa Tall
Abyad (Beyaztepe) olarak anlrd. Yeni alan Akakale ticaret snr kaps ile daha da geliecektir.
Birecik
Gneydou Anadolu Blgesi'nin Orta Frat blmnde anlurfa iline bal ile merkezi; 46.304 nfuslu,
Frat rmann eskiden sadece dou kysndayken son yllarda her iki kys zerinde, deniz yzeyinden
340 m ykseklikte kurulmutur. Birecik anlurfaya 83, Gaziantepe 63 km uzaklktadr. Evler rmak
boyundaki dar bir dzlkte ve bunun gerisinde ykselen dik bir yama zerine yaylr. Bu yama zerinde
bir de kalesi vardr. Frat, Birecikin bulunduu noktadan itibaren aaya doru ufak apta nehir
nakliyatna elverilidir. Bu sebeple Birecik eskiden beri kara ve nehir ulam arasnda bir aktarma yeri
olarak nem kazanmtr. Daha sonraki devirlerde stanbul-Badat demiryolunu Birecikten deil de biraz
gneyden gemesi ve kervan ticaretinin eski nemini kaybetmesiyle kasaba gerilemeye balad. Son
yllarda bu noktada Frat zerinde byk bir kpr yaplmas kasabann nemini yeniden artrd.

Resim 11 Birecikten grnm

Tarihi M 2000 ylna kadar dayanr. Hitit, Asur, Pers, Makedon, Bizans ve Arap egemenliinin izlerini
tayan ehir Seluklulardan sonra trklerin eemenliine girmitir. adn Birto'dan ald sanlmaktadr.
Birto Asurilerin konutuu kadim arami dilinde tepe demektir. Birecik'in en eski yaps olup 12 burcundan
sadece biri ayakta kalan kalenin kayalk bir tepenin stnde kurulu olmas bu olasl glendirmektedir.
le halk tahl ve baklagiller tarmyla megul olur. Fstk yetitirme de ilenin ekonomik hayatnda nemli
bir yer tutar.
Birecik Kprs, Birecik lesinde Frat rma zerindedir. Yakn yllara kadar Urfa-Gaziantep devlet yolu,
Birecikte kesintiye uruyor, rmak bu noktada kayk ve sallarla geildikten sonra yolculua devam
ediliyordu. 1952 yl sonunda burada bir kprnn yapmna baland. 1955 yl sonunda biten Birecik
Kprs 720 m uzunluunda ve 10 m genilediindedir. Her iki tarafnda yayalarn gemesi iin birer
metrelik kesimler ayrlmtr. Birecik tarafnda 55er metre aklkta 5 kemer, Gaziantep tarafnda ise
26'ar metre aklkta 14 blm vardr.
Kelaynak kularyla nl, Frat nehrinin ekicilii ile doal ve tarihi eserleriyle gze ho gelen bir
mekandr. Birecik kprs Trkiye'nin en uzun ikinci byk rmak kprsdr. Birecik kuzeyinde Birecik
Baraj gneyinde ise Karkam Baraj arasnda gl havzasnda kalmaktadr. le ekonomisi genelde Antep
fst reticilii zerine kuruludur.
Bozova
anlurfa'ya 38 km uzaklktaki 26000 nfuslu iledir. Yaslca beldesine 10 km., Atatrk barajna 24 km
uzaklktadr. Atatrk baraj bu ile snrlarndadr. Baziki ovas Harran ovasna rakiptir. Tarm rnleri
kalite bakmndan anlurfa'nn en kaliteli mamlleridir. Her sene eyll aynda yelkenli yarlarnn
dzenlendii iledir.Bozovann en gzel ky klren kydr. Klren 1000 nfslu kydr. bozovaya
17 km uzaktadr.
Ceylanpnar
Trkiye'nin en byk devlet retme iftliine sahiptir. TGEM'e bal olan iftlikte ok sayda ile sakini
almakta ve geimini salamaktadr. Alannn byk bir ksmnda iftlik kurulduundan dolay ky says
olduka azdr. Nfusun ou evre il ve ilelerden almaya gelen vatandalardan olumaktadr. 32 ky
ve 17 mezras vardr.

Resim 12 Ceylanpnarda ceylan

Halfeti
M.. 855 ylnda Asur kral III. Salmanassar tarafndan zapt edildii zaman itamrat adn tayordu.
Yunanllar bunu deitirerek Urima adn vermilerdir. Sryaniler ise Kal'a Rhomeyta ve Hesna the
Romaye adlarn kullanmlardr. ehir Araplarn eline getikten sonra Kal'at-l Rum ad taklmtr. II.
yzylda Bizansllarn eline geince bu kez Romaion Koyla adn almtr.
1280 ylnda Beysari komutasndaki Memluk ordusu tarafndan kuatlm, sonu alnamaynca ehirdeki
Hristiyan mahalleleri be gn sreyle yamaland. 1290 ylnda bu kez Memluk Sultan Eref tarafndan
feth edildi. Ve son kez Memlkler tarafndan tamir edilen ehre Kal'at-l Mslimin ad verildi. Yavuz
Sultan Selim zamannda Osmanllara geen ehir, zamanmzda da kullanlan Urumgala ve Rumkale
adlarn alarak 1954 ylnda ile haline getirilmitir.
Halfeti ilesinin il merkezine uzakl 120 km'dir. Yukar Gkl adl bir kasabas 35 ky ve 34 mezras
vardr. 2000 yl Genel Nfus saymna gre ilenin nfusu 33 bin 467' dir. (le nfusu 2 bin 608, Ky
nfusu 30 bin 859) Arazisinin byk ounluu Birecik Baraj sular altnda kaldndan ilenin yeni
yerleim alan olarak Karaotlak blgesi tespit edilip ile yeniden ina edilmi ve konutlar sahiplerine
teslim edilmitir.
u anda, Eskihalfeti denen, bir ksm sular altnda kalm blge, yava yava turistik bir blgeye
dnmektedir.
Harran
Suriye snrna yakn olan bir iledir. anlurfa'ya 44 kilometre uzaktadr. Trkiye'nin en verimli topra bu
ilededir. Ayrca dnyann bilim merkezlerinden (atina,mardin anlurfa v.s)biridir. Dnyann ilk
niversitesi buradadr. anlurfa daki harran niversitesi de adn bu ileden almtr.
Hilvan
anlurfaya 55 km uzaklktaki ilenin yzlm 1.278 km olup, 2000 Yl Genel Nfus Saym
sonularna gre; toplam nfusu 58.411dir.hilvan nn nfusu 20.000 bini gemez
1820 Ylnda Hac Musa isminde bir ahs aireti ile birlikte Hoin (Uluyaz) kynden g ederek harabe
halinde bulunan Karacrn'e (Hilvan) gelerek yerlemitir. Bu airet zamannda ky meydannda bulunan
Karadibek tandan dolay bu anlama gelen Karacurun (Curnere) ismi verilmitir. Daha sonra evreden
gelen baka airetlerin birbirleriyle kaynamasyla bymtr. Karacrn Siverek ilesine bal olan
Hoin (Uluyaz) nahiyesine balanmtr. Karacrn'n konumu itibariyle Uluyaz nahiyesine gre daha
ok gelimesi, nahiye ve kylerin buraya balanmasna sebep olmutur. 1926 ylnda anlurfa iline ile
merkezi olarak balanarak Hilvan adn almtr. Hilvan ismini, Glck yoluna 5 km mesafede halen Hilvan
olarak anlan ancak yeni ismiyle Balk olarak bilinen kyden almaktadr. Balk (Hilvan) kynde ok eski
medeniyetlere dayanan birok tarihi kalnt ve harabeler mevcuttur. Ancak bu harabelerin hangi
dnemden kald konusunda hibir aratrma mevcut deildir.
Siverek
ehrin nfusu 2008 ylna gre 110.744'dr. 1973'te 43.000 olan nfusu 1990'da 63.049'a, 2000'de
126.820'ye km, 2007'de 108.094'e dmtr.
Osmanl mparatorluu'nun son dneminde (1867 sonras) Diyarbekir Vilayeti'ne bal bir kazayd.
Siverek'in bugn bal bulunduu anlurfa ise Halep Vilayeti'ne bal bir sancakt. Urfa Osmanl'nn son
dneminde Halep'ten ayrlarak Vilayet statsne ykseltildi. Siverek ise Diyarbekir Vilayeti'ne bal bir
sancak oldu. Cumhuriyet dneminde vilayetlerin snrlarnn belirlenmesi erevesinde Urfa'ya
balanncaya kadar Siverek Diyarbakr'a bal kald. Dolaysyla idari olarak olduu gibi sosyo-kltrel
olarak da Siverek'in ilikileri Diyarbakr ile Urfa'dan daha youn oldu. Cumhuriyet'e yakn zamanda sancak
olmalar nedeniyle Sivereklilerin "il olma" beklenti ve istekleri, bata nfus olmak zere bir ok veriyle
birlikte, bu tarihsel olguya dayanmaktadr.
Siverek'te, ile baznda, "airetsel" yap da ok gelikindir. Siverek'in belli bal aretleri; Bucaklar,
Krvarlar, zollar,Babllar, Kejanlar, Karakeililer, Karahanllar, Kalenderler vs.Kylerin byk ounluu
airet reisleri ve toprak aalarna aittir. Bu kylerde tam bir self sinyor ilikisi yaanmaktadr. Topraksz
kyller kyde ikamet etmelerine karlk suhre ad altnda hibir sosyal gvenceye sahip olamadan
bedava altrlmaktadr. Bu kyllerin kald evlerin byk ounluu toprak olup bata ylan ve fare
olmak zere her trl bcei ihtiva etmektedir.siverein elektirik sorunlar bata gelmektedir st yaps
caddelerin bozuk olmas sayn siverekli hemerilerim siverei il yapmaya ve dzeltmeye alalm.
Siverek'te her yl yaplmakta olan "ire zm Festivali" ve "Geleneksel Karakei Bahar enlikleri" ilenin
balca kltrel etkinliklerindendir.
Suru
anlurfa linin 46 km gney batsnda yer aliyor. Suriye ile snr tekil eden demiryolu zerindeki
Mritpnar Kyne 10 km uzaklkta olan tarihi bir iledir.Suru halknn tamam Krtler'den oluuyor.

lkan OSRHONE lkesinin ehirlerinden, ANTHEMUZA veya BATNEAnn yerine getii MATF SUHUNH;
pek ehridir. Bir zamanlar, oradaki ileri ziraatn eseri olarak ipekiliin ok gelitii ve sanayinin
kurulduu ehir, bugnn Suruudur.
Kaynaklarda SERU diye geen bu ehrin brahim Peygamberle ile ok yakn ilikisi vardr. brahim
Peygamberin babas Azer, dedesi Nahorun babas SERU dur. Tarihte ad SERU olan bu ilemiz ile
brahim Peygamberin atas SERU ayn ad tamaktadr. SERU, bu ilenin asl addr. Bu yre, eskiden
beri cins at yetitiricilii ile mehurdur. Atlarn eeri ile uraan ve imal eden kiilere Sara
denilmektedir. Suru bu kelimenin oulu olup, lenin isminin bu kelimeden geldii tahmin edilmekte;
Saralar anlamnda, Suru olarak sylene gelmektedir.
M.. Asyadan g eden Smerler, Mezopotamyada medeniyet kurmulardr. Smerler ve Akadlar,
Saru Ovasnda Suru ilesini BATNA ismi ile anmlardr. Daha sonra skit ve Asurlular, Smerler ve
Akadlar ortadan kaldrarak, Suruu, Tepartip adyla Birecik lesine balamlardr. Smerler
Mezopotamyada hakimiyetlerini srdrrken, Msra akn eden Kiksos geici bir zaman iin buraya
yerlemilerdir. Roma mparatoru Byk Konstantin M.S.35. ylnda teki ilelerle birlikte Suruu da
anlurfa (Rha) line balamtr. Aradan hayli zaman getikten sonra Suru, bu defa da Kuds Krallna
balanmtr. Tarihi eski alardan beri bilinen Suru lesini, Romallardan, yat Bin Ganem, bar yoluyla
alm ve Abbasilere balamtr (M.S.639). O zaman Suru, Urfadan ayr bir ile olduu iin, Urfadaki
Krt Kavimleri, Araplara kar gelerek Suruu Abbasilerin elinden kurtarmlardr.
ok eski olan bu ehrin yaknnda, siyah ta zerine yaplm 1 metre eninde, 2 m uzunluunda 2 adet
aslan heykeli bulunmaktadr. Heykellerin bugn bulunduu yer, Surua 15 km uzaklkta olan ve halen
Suriye Snrlar ierisinde kalan Rslanta Kydr. Ziyaret Kynde meftun bulunan eyh Mesleme Bin
Name Hicri 466 ylnda Suruu, hallardan kurtarmtr.
Suru, M.S.1095te Artuk Oullarndan Sokmann eline gemi ise de, 6 yl sonra Urfa Kontu I.Bolvadinin
egemenlii altna girmitir. M.S. 1090da Urfa Hal Kontuna (Kuds Krallna) balanmtr. I.
madeddin Zengi, 1127 ylnda Suruu, hallardan geri almtr. Suru, Timurun istilasna da uramtr.
Blge halk, istilaya kar koyduundan buras Moollarca yaklp yklmtr. Kuds Seferine kan Yavuz
Sultan Selim 1517 ylnda, Suruu Osmanl topraklarna katmtr. Osmanl mparatorluu dneminde,
Halep Vilayetinin Urfa Sancana bal bir kasaba durumunda olan Suru, 1918de ngilizlerin, 1919da
da Franszlarn istilasna uramtr. Fakat; Suru halk, byk bir milli mcadele rnei gstererek tarihi
ehrini 11 Nisan 1923te dmandan kurtarmtr.
Suru, Cumhuriyetin kurulmasyla birlikte, 1923 ylnda ile olmu ve anlurfa line balanmtr.
Viranehir
ehrin nfusu yaklak olarak 200.000'dir.1973'te 24.000 olan nfusu 1990'da 57.461'e, 2000'de
121.382'ye km, 2007'de 100.929'a dmtr. Ve son olarak 200.000 olarak tahmin edilmektedir.
Douda Kzltepe'ye 90 km, gneyde Ceylanpnar ilesine 50 km, batsnda anlurfa il merkezine 90 km
uzaklktadr. Viranehir ile Diyarbakr arasnda Karacada adnda snm volkanik da vardr. lede
yaayanlar geimini tarm ve hayvanclk salar. Pamuk tarmnn yaplmasndan sonra rr fabrikalar
kurulmaya balanmtr. Bir un fabrikas bulunmaktadr. Krmz mercimei, sabah etli pilav, ikftesi ve
ELENGO diye tabir edilen bir salatalk tr nldr. elengo Viranehir ilesine zg bir sebzedir. Daha
sonralar bu sebzenin tohumu dier evre ehirlere yaylmtr.
KLTR-SANAT

EL SANATLARI

anlurfa'nn geleneksel el sanatlar Gmrk Han ve evresindeki tarihi han ve arlarda icra
edilmektedir. Bu sanatlardan nemli bir ksm halen yaatlmaktadr. Bir ksm sanatlar ise fabrikasyon
retime geilmesi yada talep olmay nedeniyle gnmzde terk edilmi durumdadr.
ABACILIK
Aba, el mekikli clha tezghnda deve ynnden dokunan ve elbise zerine giyilen bol bir giysidir. Aba,
biim olarak krk andrmaktadr. Erkek ve kadnlar iin ayr modellerde olan bu giysiler gnmzde
kullanlmadndan dokunmas da terk edilmitir.
Harran Kaps, Kaleboynu, Eyybiye mahallelerindeki tezghlarda icra edilen bu sanatn en eski ustalar
Abac Mustafa, Abac brahim, Halil Ycetepe, Bakr Ycetepe, Said Baba, Bakr Bostanc, Mehmet Boz ve
Mehmet Apaydn'dr.
AA OYMACILII
Evlerdeki ve anlurfa Mzesi'ndeki kap, pencere, dolap kanatlarna, sandk ve ayna gibi dier ahap
eserlere bakldnda aa oymacln anlurfa'da ok eski ve parlak bir gemie sahip olduu
anlalmaktadr.
Marangozluk sanat Urfa'da "nce Neccrlar" ve "Kaba Neccrlar" olmak zere iki ayr gruptaki ustalar
tarafndan srdrlmektedir. Kaba neccrlar bugnk Neccr Pazar denilen arda halen sanatlarn
srdrmekte, ince Neccrlar ise, Karameydan mevkiinde bugnk Postanenin yerinde bulunan Halkevi ile
Yusuf Paa Camii arasndaki dkknlarda alrlard. Buradaki dkknlar zamanla kapatlmlardr.
Bugn tamamen terk edilmi olan aa oymacl sanatndan gnmze kalan ve eski Urfa evlerini
ssleyen deerli birer tablo gzelliindeki sslemeli kap ve pencere kanatlarn, anlurfa Mzesi'nin
toplama almalar olumlu sonular vermi, ata yadigr bu eserlerin en gzel rnekleri mzede
toplanmtr.
BAKIRCILIK
Urfa'daki tarihi gemii M.. III. VE IV. yy. a kadar eskilere dayanan bakrclk sanat 1960'l yllara kadar
nemini korumu, Kazanc Pazar ve Hseyniye arlar'ndaki dkknlarda ok sayda usta tarafndan
srdrlmtr. 1960'l yllarda alminyum, plastik ve daha sonralar elikten imal edilmi fabrikasyon
tr mutfak gerelerinin piyasaya hakim olmas ile bu sanat nemini yitirmitir.
1950'li yllarda 100 i yerinde 300 usta ve kalfa ile srdrlen bakrclk sanat gnmzde 10 iyeri ve 30
civarnda usta ile srdrlmeye allmaktadr.
anlurfa bakr ileri "dvme eki" tekniiyle n salmtr. Urfal bakrc ustalarnn bu teknikteki
maharetlerinin tartlmaz olduu sylenmektedir. Son zamanlarda baz gen ustalar tarafndan
"Kabartma eki" tekniine ynelinerek turistik amal, tarihi yerleri ve zel amblemleri konu alan
kabartmal tepsiler, cezveler yaplmaya balanmtr.
Eski bakrc ustalarnn byk bir ksm Bakrclk sanat ile ilgili "Kazanc", "Kalayc", "Bakr", "Bakrc",
"rs", "Demirz" ve "Dc" soyadlarn almlardr.
KEECLK
Bu tarihi ata sanat, anlurfa'da Keeci Pazar denilen eski arda ve evresindeki hanlarda
srdrlmektedir.
Eyvana serdim kee
Ne bir mrm gee
Acep o gn olur mu
Yarim elime gee,

dizeleriyle anlurfa trklerine konu olan kee, ocuk oyunlarna da "Ya undadr, ya bundadr, kee
klah unun bunun bandadr" tekerlemesiyle gemitir.
Fak Mustafa, Deveci Abo, Deveci sa, sa Karc adlar bilinen ve bugn hayatta olmayan en eski keeci
ustalardr. Horasanl Hac, Hayati Usta ve Hac Osman gnmzn yal ustalardr.
anlurfal gen keeci ustalarndan Salih Karc, bu sanatn mucidinin Ebu Said Libabid adnda bir zat
olduunu ve keeyi nasl icad ettiini yle anlatmaktadr.
"Ebu Said Libabid bugn bizim yaptmz gibi keeciliin btn ilemlerini yerine getirmi, ayakla tepme
ileminden sonra at keenin ynlerinin biribirine kaynamadn ve abuk daldn grm. Tepme
sresinin az olduu kanaaatine vararak tepmeye devam etmi. Ancak bir daha atnda ynlerin
kaynamadn yeniden gzlemitir. Tepme iine 40 gn devam eden Ebu Said, yine baaramaynca
zntsnden alamaya balam. Hem alayp hem tepmeye devam ediyormu. Keeyi atnda gz
yalarnn dt yerlerdeki ynlerin kaynatn byk bir sevinle farketmi ve bylece tepme ilemi
srasnda yne su vermek gerektiini renmitir."
KRKLK
Hayvan krklerinin ilenerek giysi haline getirilmesi insanlk tarihinin en eski sanatlarndan biridir. Ana
rahminde len, ya da en fazla 5 aylk iken len kuzularn tyl derilerinden yaplan dz yakal (yakasz),
d ksm "akaf" denilen siyah kumala kapl aba gibi bolca giysiye Urfa'da Krk denilmektedir. Urfa'ya
has olan bu giysi, Anadolu'da Urfa dnda baka bir yerde yaplmamaktadr. Bilhassa k aylarnda yal ve
orta yal kimseler tarafndan giyilir. Dkknlarnda camekn bulunmayan esnafn byk bir ksm
krklerine sarlarak souktan korunmaktadrlar.
SARALIK
"Ksele" denilen kaln deri ve normal ince deri ile hayvan koum takmlar, kemer, silah klf, mermi klf,
anta gibi avc gerelerinin yapld sanata Saralk, bu ile uraanlara da Sara denilmektedir.
Atlk ve At'a verilen nem dolaysyla Saraln eski Trk sanatlar arasnda nemli bir yeri vardr.
anlurfa'da nl Arap atlarnn yetitirilmi olmas, saralk sanatnn nemini arttrm ve bu sanata
byk ilgi duyulmasna sebep olmutur.
1650 yllarnda Urfa'y ziyaret eden Evliya elebi, Urfa'daki saralktan bahsederek sarahanesini u
cmlelerle anlatmaktadr: " .... Sarahanesi brahim Halil Irma kysndadr. Onun iin Badat serdab
gibi souk su ile sulanm anayolun iki taraf mamur ve gzel, mevsiminde trl ieklerle ssl olup
geenlerin iini aar. Oralarda btn bilgi sahiplerinin topland, dinlendii yerler vardr."
Evliya elebi'nin szn ettii sarahnenin yeri kesin olarak bilinmemektedir. Bu sanat, gnmzde
Hseyniye arlar yaknndaki "Sara Pazar" denilen arda srdrlmektedir. Eskiden 1520 dkknn
yer ald bu arda gnmzde 34 dkkn bulunmaktadr. Bilhassa At'n toplum hayatndaki yerini
kaybetmi olmas Saralk sanatnn gerilemesine neden olmutur.
TARAKILIK
anlurfa'nn geleneksel el sanatlarndan olan taraklk, gnmzden 5060 yl ncesine kadar Eski Arasa
Hamam ile Hoca Abdlvahit Camii arasnda kalan ardaki 20 kadar dkknda icra edilirdi. Fabrika tr
plastik taraklarn imal edilmesiyle nemini yitiren bu sanatn son ustas h Mslm zbal'dr.
Tarak Bakr, Tarak Mehmet ve Tarak mam, bu sanatn 3040 yl ncesinin tannm ustalarndan idi.
anlurfa'da tarak; deve'nin bacak kemiinden, annep, armut ve iyi cins ceviz aacndan yaplmaktadr.
MZK KLTR
Yerleim merkezi olarak 11.000 yllk bir tarihe sahip olan anlurfa, tarih boyunca birok medeniyete ev
sahiplii yapm olup zengin bir kltr birikimine sahiptir. Urfallarn mzie olan kabiliyetleri ve tutkular
sonucunda, tarihi ehrin hretinde mziin de pay olmutur.
Sra Geceleri
anlurfa'da mziin gelimesi, yaygnlamas, yaatlmas ve yeni eserlerle yeni sanatlarn ortaya
knda en nemli faktr sra geceleri, oda toplanmalar ve da yat geceleridir.
Genellikle k gecelerinde, birbirine yakn ya grubundaki arkada gruplarnn, her hafta bir baka
arkadan evinde olmak zere, haftada bir akam, belirli bir nitelie ve dzene gre sra ile yaptklar
toplantlara anlurfada "sra gecesi" denilmektedir. Gen yandan itibaren sra gecesine katlan Urfal,
bu gecelerde gelenek ve greneklerini, mzik kltrn, toplumsal yaam kurallarn, saygy, hogry
ve dayanmay renmektedir.
Adeta "halk konservatuar" niteliindeki sra geceleri, usta-rak gelenei ierisinde mziin icra edildii
mek ortamlardr. Enstrman alan ve okuyucu kiilerin oluturduu sralarda, makam seyri ierisinde
sistemli mzik icra edilir. Mzie ilgi duyan genler, ustalar dinleyerek mzik bilgisi ve terbiyesini bu
gecelerde alrlar. Kulaklar eitilir, eller eitilir ve diller eitilir geceler boyu. Gelenek ve zerafet retilir
dededen toruna...
Sra gecesi adyla dzenlenen, mizansen televizyon programlarnda; sra gecesindeki sohbet,
geleneksel oyunlar ve mzik gibi blmlerin tamam yanstlmadan, sra gecesinin sadece mzik fasl
blm ve ikfte sunulmaktadr. Bu nedenle sra gecesi denildii zaman, yaygn olarak "mzik gecesi"
anlalmaktadr. Halbuki mzik, sra gecesinin sadece bir blmdr.
Eski bir gelenek olan da gezmeleri ve yatya ise yln her mevsiminde uzun sreli veya bir-iki geceliine
erkek arkada gruplaryla gidilir. Urfann gneyinde ve batsnda yer alan dalarda bulunan ok saydaki
maara bu i iin kullanlr. Da yat gecelerinde yemek ve sohbetten sonra sazlar, cmbler alar,
gazel, hoyrat ve trkler okunur. Bu ahenklere yaz gecelerinde komu gruplar gazel, trk ve
hoyratlarla cevap verirler. Heyecanl, neeli ve zevkli atmalarn yer ald karlkl ahenklerin sabaha
kadar devam ettii olur.
Urfa'da geleneksel mziin ustalarndan Mukim Tahir, Kel Hamza, Damburac Dervi, Cemil Cankat, Beki
Bakr, Tenekeci Mahmut, Ahmet Hafz, Kazanc Bedih, Mehmet zbek, Seyfettin Sucu, Mustafa Sava,
Bakr Karadal ve daha sayabileceimiz birok mzisyen bu ortamlarda yetimi ve ustalk dnemlerinde
de genler kendilerinden istifade etmitir.
Dnde, esbap gecelerinde, elencede, da yatlarnda, sra gecelerinde ve arkada toplantlarndaki
mzik icrasna yedisinden yetmiine kadar hemen hemen her Urfalnn katlarak trk, ark, gazel ve
hoyrat syleyebilmesi yrede mziin yaygn olduunun gstergesidir.
1926 ylnda derleme almalar yapmak zere Dar'l-Elhan (stanbul Konservatuar)'dan Urfa'ya gelen
heyette bulunan Ekrem Besim Bey, Urfal musikiinaslar ve icralar hakknda: ".....unu ilave etmek
isterim ki, Urfa'da dinlediimiz zevatn hemen cmlesi, mzie az ok vakf insanlard. Terennm ettikleri
paralarn hangi makamda olduunu ve seyrini bilerek okuyorlar. Urfallarn sesleri ok temiz ve tizdir. ilk
iittiim vakit erkek sesinin bu kadar yksek perdelere fennin vesaitinden istifade etmeksizin
eriebileceine hayret ettim" diye yazmaktan kendini alamamtr.
Duygularn, dncelerin, sevginin, strabn, mutluluun ve hayatn dier zelliklerinin trklere,
hoyratlara, gazellere ince ince ilendii Urfa Havalar mzik camiasnca ve geni kitlelerce sevilmekte ve
zevkle dinlenmektedir.
Trk mzii makamlarnn birounu, anlurfa ezgilerinde grmek mmkndr. Makam seyrine gre,
sanat deeri yksek ezgilerin; balama, kaval, ud, tambur, kanun ve keman gibi sazlarla icra edildii
mzik meclislerinde trkler yannda arklar ve gazeller de icra edilmektedir. Rehv, Urfa, Urfa-Mahur
ve Kll makamlarnn Urfa ile ilikili olmas ise mziin yrede ne kadar etkin olduunu gstermektedir.
Sra gecelerinin yansra, 1932-1951 aras Urfa Halkevinde mzik faaliyetlerini youn bir ekilde
grmekteyiz. 1955-1975 arasnda ise Urfa Musiki Cemiyetinde, deerli ustalardan Mahmut Gzelgz
(Tenekeci Mahmut), Karakprl smail, zzet Deliolu (Demir zzet), Mehmet engl, Abdurrahman
Savaan (Camgz Abe), Neyzen Hafz smail Baba (Kde Hafz), Mehmet Salamkol (Kurrik Mahey), sa
Barak, balama stad Aziz ekirge ve Ahmet Alaybeyi gibi gzel insanlar yreklerini aarak, asrlk Urfa
trklerini, gazellerini ve hoyratlarn genlere reterek kltrel mirasn bugnlere gelmesini
salamlardr.
Kazanc Bedih
Kazanc Bedih lakabyla tannan Bedih Yoluk 1929 senesinde Urfann Hekimdede Mahallesinde doar.
Culhaclk yapan babas Halil Ustann mesleinden ocukluk yllarnda ilk sanat zevkini alr. Genlik
dneminde, o yllarda ok deerli bir sanat olan bakrclk mesleine Hasan Diyar Ustann yannda balar
ve 15 yl kadar bu meslei srdrr. 1960 l yllarda belediyede ie girer ve 26 yl alp emekli olur.
1960tan evvelin Urfasnda, Dergh-Balklgl ve Hasan Padiah Camisinin arasnda yer alan Mecmuel
Bahr denilen yer, yazn ve bahar aylarnda dinlenilen, sefa srlen tarihi bir mekandr. Sularn topland
yer anlamna gelen Mecmuel Bahr; yeillikler ve gller arasna konulmu kerevitlerde ay, kahve, nargile
ien insanlarn sohbet iin buluma yeriydi. Baz geceler mzikli toplantlarla fasllar geilir; Urfann
mzik ustalarndan Mukim Tahir, Kel Hamza, Tenekeci Mahmut gibi ustalar blbl sesleri ve su sesleri
arasnda burada mek ederlerdi. Gen yataki Bedih ise babasyla gittii Mecmuel Bahrda gramofondan
Hafz Burhan, Safiye Ayla, Hamiyet Yceses, Mzeyyen Senar gibi nl sanatlar ilgiyle ve hayranlkla
dinlerdi.
Kazanc Bedih 17 yanda Necim he (hmslm Grgn) ile gittii bir sra gecesinde ylesine etkileyici
bir mzik icrasyla karlar ki, hayatn etkileyen bir gece yaar. O geceden sonra mzik mekleri ve
sohbetlerine katlmaya devam eden Kazanc Bedihin mzik merak artarak devam eder. Bu yllarda
Necim he kendisine cmb ve tambur almasn retir. Esasen birer meslek sahibi olup zel zevkleri
mzik olan ustalardan; Damburac Dervi, Hac Nuri Hafz, Hafz Ahmet Uzungl, ulha Hafz, Hafz kr
adrc, Tenekeci Mahmutu mzik meclislerinde ilgi ile dinler ve birlikte olur. zellikle Tenekeci Mahmut
Ustadan ald bilgilerle, mzik meclislerinde kendi tavryla okuduka dinleyenlerin beenisini kazanr.
Nice bir hasret-i dildr ile giryn olaym
Yanaym te-i akn ile bryn olaym
Grmedim gl yzn ah fign etmedeyim
Aktp gzyam dert ile nln olaym
Doduu ve yaad yre kltrnn Kazanc Bedihin kiilii zerinde etkisi byktr. Oluan mzik
birikimi ise yorumunun ekillenmesinde etkili olmutur. Mensup olduu soylu kltr kaynandan
birikiminin beslenmi olmas da arnn evresindeki ieklerden yararlanp bal retmesi misalidir.
anlurfa'da "Takm" ad verilen belirli gruplar kendi aralarnda sra gezerler ve gecelere katlp mzik icra
ederler. Her takm kendi ustasnn veya kurucusunun ad ile sylenir. Mesela; Mukim Tahir'in, Kel
Hamza'nn, Tenekeci Mahmutun, Kazanc Bedih'in, Aziz ekirgenin, Fazl ztopun, Mehmet Nacakn
takmlar gibi... Bir sre sonra, arkadalar Mehmet elik, Ali Kanun, Hasan Diyar, Necim h (h Mslm
Grgn), rr Mahe, Nacar Celal ve Mustafa Usta ile bir takm oluturan Bedih Ustann sesi yanklanr
Urfa semalarnda...

Aarm salarn bir da banda kare dnmtr

O dan dmendinde gzlerim enhre dnmtr

Toplumun birikiminden beslenen sanatnn, edindii kltr ve birikim sonucu oluturduu eserler
toplumu olumlu etkilemektedir. Zaten; ait olduu toplumun kltr, zevki, ruh ahengi, dnce ve hayat
felsefesinden habersiz bir sanatnn veya aydnn o insanlara verecei bir ey yoktur sz de bu gerei
ok gzel ifade etmektedir.
Urfada mahalli mzik kaytlar ve kahvehaneler
Byk makara teyplerin Urfaya geliinden sonra, arkadalaryla birlikte yzlerce mahalli banda ses
kaytlar yaplr Bedih Ustann. Bu bantlarla mzik kltr mirasmz bugnlere kadar tanarak, kutsal
bir grev ifa edilir adeta. 1960l yllarn nezih meknlar olan Urfa kahvehanelerinde mahalli mzik
kaytlarnn bantlar zevkle dinlenirdi. 1970li yllarda, ocukluk ve okul dnemlerimizde kahvehanelere
giremediimiz iin buralarda alan bantlarda Bedih Ustann sesini, kapda bekleyip heyecanla dinlerdik...
Ama imdi ocuklarmz, Ustann vcdsini bilgisayarda dinliyorlar...
Karadan aa dnp dersi dilr okuruz
Mekteb-i aka vardk imdi elifb okuruz
....
Tenh gecelerde beni eyler mteselli
Bayku sesini blbl-i eydya deimem
Urfa'da "Yasin'in Kahvehanesi" denildi mi, akla hemen mahalli mzik bantlar gelirdi. Urfa'da kasnak bant
alnan teypler kimsede yok iken, GRUNDIG marka teyple 1965 ylnda burada tanm merakllar. Tabi
ncelikle Yasin'in mzik merak bu olguyu oluturmu. Mzik icra etmek kadar mzik dinlemeye de
dkn Urfallar, yllarca bu tarihi kahvehanede sahibi tarafndan kaydedilen mahalli bantlar dinleyerek
bu ihtiyalarn giderirlerdi.
yle sermestem ki idrak etmezem dnya nedir
Men kimem saki olan kimdir mey sahba nedir
Urfal sanatlarn da ska geldii bu kahvehaneye komu illerden bant dinlemek iin gelip giden
mteriler de olurdu. Burada bantlar alnan mahalli sanatlar, zamanla bu sayede tannm ve mehur
olmulardr. Gnmzde televizyonun ve kasetalarlarn yaygnlamas ile bu tarihi kahvehanede
bantlardan mzik dinleme zevki de ortadan kalkm, eski mteriler de uramaz olmulardr. Bantlarn
ou Yasin'in ocuklar tarafndan arive kaldrlmtr.
Kazanc Bedihin Pir ve Ustalk mertebesi
anlurfada gazel okuyucularnn makam ve edebiyat bilgisine sahip olmalar gerekmektedir. Divan
edebiyatnn gazel tr iirleri, mzik meclislerinde eitli makamlarda, ustalk gerektiren bir biimde
okunmaktadr. Bu nedenle Urfada gazel ve hoyrat okumay hakkyla icra edemeyenlere sanat gzyle
baklmaz.
Yllar getike Kazanc Bedih sra gecelerindeki kiilii, gzel sesi ve icrasndan dolay, raklktan kalfala;
kalfalktan, ustala giden bir yolda Pir ve Bedih Usta lakabyla da anlmaya balar... Sra geceleri bir
konservatuardr. Hepimiz o okuldan mezun olduk ne gzel. Yzlerce trkden, gazelden, mayadan,
hoyrattan oluan daarcmz olutu... diye zetler her eyi.
Kazanc Bedih; Fuzl, Nb, Nezhe, Nesm, Fehm, Abd, Ltf gibi airlere ait gazelleri okuyarak yeni
kuan ilgisini Divan Edebiyatna ekmitir. Seslendirdii eserleriyle bizlere geleneksel mziimizden
esintiler sunan Pirin mzrabnda ve sesinde duygusal ve dokunakl bir ifade le kendine has tavr hakimdir.
Urfa mzik hayatnda, yrenin zelliklerini de yanstan, Kazanc Bedih Tavr olarak bir tavr olumutur.
Onun tavrn yaatan olu, deerli arkadam Naci Yoluk da babas gibi ud almakta ve gazel tarzn
baaryla srdrmektedir.
1990dan sonra, kendisinden bir kuak sonraki sanatlardan balama stad Mehmet Nacak, Abdullah
Uyank, Kazm iri, Abdlkadir Karaku, Mehmet ncel, Naci Yoluk, Tahir Gm, mam Karakurt, Kadir
Elence, Yasin Aslan ile birlikte oluturduklar takm, Urfa gecelerinin ve nezih meclislerin sevilen,
saylan, vazgeilmez topluluu olur.
Urfada herkes tanrd Kazanc Bedih Ustay. Trkiyede tannmas ise televizyonlarda mizansen sra
gecelerinde gazel okuduka nasip oldu... Mahalli ve Ulusal televizyonlarda bir ok programa katld.
Yzlerce mahalli banttan sonra stanbuldaki yapmclar tarafndan profesyonelce hazrlanan 15 kadar
kaset ve cdsi yurt ii ve yurt dnda beeni kazand. anlurfann tantmna byk katklar oldu... 2003
ylnda yaplan Kazanc Bedih ve Olu isimli kaset ve Vcd, Mzik geleneinin babadan-oula devamnn
gzel bir rnei olmutur.
Mtevazilii, itenlii ve sorulara verdii samimi cevaplarla, tam olarak izah edemese de, yerinin buralar
olmadn ok iyi biliyordu. 2003 Eyll aynda 76 yandayken, Bakrclar arsndaki mesleine dnme
karar vermesinin de bir anlam vard. Belki de Pir, Nezihe Yaarn;
Gl ruhlarn gonca-i zibya deimem
Endm- dilrnz tuby deimem
Msralaryla bunu anlatmaya alyordu. Baz sanatlarn ekranlarda boy gsterip halk mzii diye
samalamalar onda burukluk yaratmt. Son rportajnda, yorulduunu, kazanclk mesleini zlediini,
genlerin yetimekte olduunu vurgulayp dinlenmek istediini, hretin kendisi iin nemli olmadn
belirtmiti... nk O halkn gnlnde Pirdi...
Pir, bir nceki kuan son temsilciliini gururla ifa etmitir. Bugn gen kuaktan gazel okuyanlar, Kazanc
Bedihten feyzalp etkilenmilerdir. Yeni kuaktan ise Mehmet zbek, Mercan zkan, Halil Sezgin, Halil
Altngz, Musa Kald, Bakr Karadal, Mehmet Gzelgz ve Bekir iek gazel tarzn baaryla
yaatmaktadrlar.
Anadoluda doan, adn duymadmz kimileri; trklerini, atlarn, gazellerini syleyip seslerini bile
bir kaytla brakamadan gp gittiler bu alemden...
Sesi bize ydigr kalan Kazanc Bedihin 60 yllk mzik hayatnda says bilinmeyen kaytlar yapld
bantlara, cdlere... Yaarken ok deerli izler brakt arkasnda.
Anadolunun zengin kltrnn yok edilmeye alld yllarda, Kazanc Bedih gnl ve diliyle kutsal
miras olarak tad ezgileri Trkiyeye hediye edip gt sessizce...
20 Ocak 2004te sanat dnyas ac bir haberle sarsld. Deerli bir sanatnn, yanna hayat yoldan da
alarak kt kahrl bir yitiklik yks kald geride... Acaba yaarken kymetini bildik mi? sorusunu
sordurdu herkese... Doyumsuz eserlerini bizler de kutsal bir miras gibi gelecee tamalyz... Ruhu ad
olsun.
Trkler, gazeller, mayalar, uzun havalar bir kez daha ksz kald sevgili dostlar. nk gidenlerin yerini
doldurmak yle kolay deil. Sadece anlurfann deil btn Trkiyenin ba sa olsun...
MUTFAK KLTR
Urfallar asrlardan bu yana damak zevkinin en gzel rneklerini veren zengin eitte yemeklerle
beslenmesini bilmilerdir. Yre yemeklerinin l ezzetleri yan nda besin deerleri de ok yksektir. Yemek
yapma becerisinin yannda yaptklar yemekleri misafirleriyle paylamak gelenei btn Anadolu insanna
mahsus bir zelliktir. Ancak Urfallarn misafir sevme zelliinin, hi bir n misafirsiz yemee
oturmayan Hz. brahim (A.S.)'dan geldii sylenmektedir.

Resim 13 Lahmacun
"Halil brahim Sofras" herkese bilinen bir deyimdir. Urfallar bugn de misafir arlamak ve onlara eitli
yemekler ikram etmekten byk zevk duymaktadrlar. Yemek kltr olduka zengin olan anl urfa'da
Ayran orbas, Hamurlu, Pt Pt, Sar orba, aala A, Pakla A, Htt Bastrmas, Soan Tavas, Su Kaba,
Btn Balcan, Sarmsak A, Kaburga, sot mlei, Bamya mlei, Acr Annazii, Tatl Bamya, Erik
Tavas, Lolaz Drm, Saca Basma, Dme, Ekmek A, Kenger A, Semsek, Has (Marul) Dolmas,
Mimbar, Acr Bastrmas, Soan Tavas, Az Ak, Az Yumuk, Pendirli Ekmek, Elma A, Masluka, Lebeni,
Boran, Kuzu Pilav, Meyhane Pilav, Pilav, Baklal Bulgur Kftesi, Aya Kftesi, Kfteli Erik, Tiritli i, Duvakl
Pilav, zlemeli Firikli Pilav, Cierli Bulgur Pilav, Mrbi Pilav, Basma Lklk Kfte, Dolmal Kfte, Kfte,
Yuvalak, Kyma, Yumurtal Kfte, Mercimekli Kfte, Frenkli Kfte, Yal Kfte, Etli Kebab, Kemeli Kebap,
Tike Kebab, Kazan Kebab, Tepsi Kebab, Kemeli Tas Kebab, Balcanl Kebap,Soanl Kebap, Mftehi Tas
Kebab, Frenkli (Domatesli) Kebap, Kemeli Cack, Bostana, Zeytin Bostanas, Koruk Salatas, Pencer Cac,
Peynirli Kadayf, Katmer, Da Ekmei, Ar A, Palza, Haside, Kncl Akt, Kuymak, Zingil, Zerde, Kad
Beyni, Peynirli Helva, Un Bulamac, Palza geleneksel yresel yemekler arasnda saylabilir. Urfallara iki
eyi zor beendirisiniz biri mzik dieri yemek ve tatllardr.
KFTE
Dvlm, macun haline getirilmi yasz et, kaynatlm, kurutulmu budaydan ekilerek elde edilen
bulgur ve kurutulup dvlerek az miktarda ya karm ile yaplan kuru sottan (krmz biber) meydana
getirilen; ayrca iinde protein, karbonhidrat, mineral maddeler ve vitaminlerce zengin bir dzine kadar
gda maddesi (domates, sala, soan, sarmsak, karabiber, tarn, tuz, ve maydanoz) kullanlarak elle
yorulan, yenilirken genellikle beraberinde ayran iilen otantik bir anlurfa yemeidir. Genellikle
doyumluk de il, tadmlk yaplr. Daha ok ikram yemeidir.
Gemii Hz. brahim (A.S.) peygamber devrine kadar gtrlr. Efsaneye gre, Nemrut, ehirdeki
yakacaklar toplayp ate yakmay yasaklaynca halk ne yapacan dnr. Bir avcnn vurduu ceylan
etinden, hanm bugnk ikftenin az karml; et, bulgur ve isottan oluan ilkel eklini hazrlar. Kocas
beenir. Bir zaruretten doan yemee 4000 yl kadar nce bylece balanr ve gelitirilerek bugnlere
gelinir. Halen anl urfa dndaki baz illerimizde, hatta Avrupa ve Amerika'da da tannm olmakla
beraber anlurfa'da yaplana emsal bulmak zordur. Burada malzemesine ve yorulmasna ok zen
gsterilir. Urfal bir kadnn kvrak zeks ile bulduu ikfte bugn adeta Urfa ile zdelemitir.

Resim 14 i Kfte
SOT. (ANLIURFAYA ZG PUL BBER)
Yeil ve krmzbiberin genel addr. Kuru sot, krmzbiberin kurutulup dvldkten sonra iersine azar
azar zeytinya katlarak kk pullar halinde elde edilen bir mamuldr. Bata ikfte olmak zere
yresel yemeklerin ounda kullanlr. Vitaminlerce zengin, itah ac bir biber mahsuldr. PB
rumuzu ile patenti alnm bulunan " anlurfa Pul Biberi " Yurt iinde kullanlmakta, Avrupa ve
Amerika'ya ihra edilmektedir. Biber de bulunan Capcaisin maddesi tbbn birok alannda analjezik
olarak kullanldndan Urfa biberi salkl beslenme asndan da nem arz etmektedir.

Resim 15 sot

EKLER

Ek-1 ikfte Hazrlan:

i kfte, bulgur, kylm et ya da yada kzarm yumurta, sala, soan, maydanoz ve baharatlarn
yorulup kartrlmasna dayanan ve sklarak genellikle marul yapra ile servis edilen, en ok Urfa Ev
Ekmei ile yenilen Urfa yresine ait bir yiyecektir. Urfa'nn dnda Adyaman, Gaziantep, Diyarbakr,
Mardin, Adana gibi illerimizde de yresel farkllklar gsteren i kfteler yaplr. i kfte
muhteviyatndaki bulgurun ime zelliinden dolay bekletilmeden, tazeyken yenmesi gereken bir
besindir. Has i kftede i et vardr ama salk bakanl artk bunu yasaklamtr.
i kftenin ilk kez brahim peygamberin annesi tarafndan, ktlk dneminde bulgur ve ceylan etini tala
dverek yaptna inanlr.
ok eitli i kfte tarifleri olmakla birlikte ller genelde 1 lek ince kftelik bulgura 1 lek zel
hazrlanm yasz-sinirsiz et eklindedir.

Resim 16 i kfte hazrlan

Malzemeler - 8 kiilik i kfte iin malzemeler
4 su barda kftelik bulgur
500 gram dvlm (veya mikserde ekilmi) yasz kara et
6 yemek ka kuru isot (biber)
1 tatl ka tuz biraz karabiber
8-10 adet yeil soan
1 kuru soan
1 di sarmsak
Yarm limonun suyu
1 demet maydanoz
1 tatl ka sala

Yorulmas

Yeil soan ve maydanoz ykanp, incecik doranarak daha sonra kartrlmak zere bekletilir. Daha
sonra zel olarak yaptrlm kfte leenine, tuz, kuru isot (biber) tarn, karabiber, sala, et, doranm
kuru soan ve sarmsak alnarak yorulmaya balanr. yice karca i kftelik bulgur yava yava
alnarak yorulmaya devam edilir. Leendeki malzemeler, ok az suyla yava yava ama kuvvetlice
bastrlarak, bulgur yumuayncaya kadar yorulur. Kvamna gelinceye kadar yorulan i kfteye daha
nce doranarak hazrlanm maydanoz ve soan karm eklenir, hafife ezilerek toparlanr. Avu ii
halinde skm yaplarak tabaklara konulur. Taban etraf marul, salatalk, nane semizotu ve turpla
bezenerek servis yaplr.
Ek-2 En Mehur Urfa Trkleri

Urfa'nn Etraf Dumanl Dalar

Urfann etraf dumanl dalar

Cierim yanyor aney gzlerim alar
Benim zalim derdim cihan yakar

Gezme ceylan bu dalarda seni avlarlar

Anandan babandan yardan ayr koyarlar

Urfa dalarnda gezer bir ceylan

Yavrusunu kaybetmi alyor yaman
Yarimin derdine bulmadm derman

Gezme ceylan bu dalarda seni avlarlar

Anandan babandan yardan ayr koyarlar

Ceylan senin gibi yreim yara

Cihanda derdime aney bulmadm are
Bir yavru kaybettim gzleri kara

Gezme ceylan bu dalarda seni avlarlar

Anandan babandan yardan ayr koyarlar

Urfalyam Ezelden (1)

Urfalyam azaldan
Goynm gemez gzelden
Gynmn gz ksn
Sevmeseydin ezelden

(Balant)
Aam ikfte oldu
Paam ayranlar doldu
Vur saznn teline loy
Bilmem siye ne oldu

Urfa Urfa verler

Gzelleri severler
Bizde adet byledir
Hem alar hem sylerler
Urfalyam ezelden (2)
Gynm gemez gzelden
Gynmn gz ksn
Sevmeseydim ezelden

Anam olasan mer

Babam olasan mer
Bensiz kalasan mer
Yetim olasan mer

Urfa bir yana der

Zlf gerdana der
Bu nasl ba balamak
Her gn bir yana der

Anam olasan mer

Babam olasan mer
Bensiz kalasan mer
Yetim olasan mer

Urfa drt da iinde

Gl barda iinde
Urfay hak saklasn
Bir yarm var iinde

Anam olasan mer

Babam olasan mer
Bensiz kalasan mer
Yetim olasan mer

Dalardan akan seller

Dklr srma teller
Yrein datan mdr
Bana acyor eller

Anam olasan mer

Babam olasan mer
Bensiz kalasan mer
Yetim olasan mer

RESMLER DZN
KELME DZN
TEEKKR
Bu raporu hazrlarken aldm destekten dolay google, zgr ansiklopedi Vikipedi ye ve kaynaklarda ad
geen web sitelerine teekkrleri bir bor biliyorum.
KAYNAKLAR

anlurfa, http://tr.wikipedia.org/wiki/%C5%9Eanl%C4%B1urfa
anlurfa, http://tr.wikipedia.org/wiki/%C5%9Eanl%C4%B1urfa_(il)
S. Sabri KRKOLU, anlurfada Mzik Kltr, http://www.turkuler.com/yazi/sanliurfa.asp
anlurfada Yemek Kltr, http://www.urfakultur.gov.tr/
T.C. anlurfa Valilii, http://www.sanliurfa.gov.tr/
Atatrk Baraj, http://tr.wikipedia.org/wiki/Atat%C3%BCrk_Baraj_G%C3%B6l%C3%BC
Trk Szleri, http://www.turkudostlari.net