Normas Ortográficas e Morfolóxicas Do Idioma Galego PDF

normas_galego 2013 MODIFICADAS_normas_galego05 19/03/14 11:20 Pgina 1
NORMAS
ORTOGRFICAS E
MORFOLXICAS DO
IDIOMA GALEGO
~

NORMAS
ORTOGRFICAS E
MORFOLXICAS DO
IDIOMA GALEGO
~
1 edicin das Normas ortogrficas e morfolxicas do idioma galego, 1982

23 edicin, marzo 2012
REAL ACADEMIA GALEGA

INSTITUTO DA LINGUA GALEGA
Coordinacin editorial e producin

EDITORIAL GALAXIA, S. A.
Deseo e maquetacin:
DESOOS
Deseo da cuberta:
GRUPO REVISIN DESEO
I.S.B.N.: 978-84-87987-78-6
Depsito legal: VG 82-2012
Imprime:
CA Grfica
LIMIAR
Aln de propostas individuais mellor ou peor fundadas e que atinxiran maior ou

menor circulacin, a primeira tentativa institucional de dotar o galego dunha orienta-
cin normativa correspondeu ao Seminario de Estudos Galegos, que publicou Al-
gunhas normas pra a unificazn do idioma galego (1933) e Engdega s normas pra
a unificazn do idioma galego (1936). A proposta normativa do Seminario ti a como
punto de partida e de chegada o propio galego e apuntaba cara regularizacin da sa
escrita, deixando unha certa marxe de flexibilidade. Mesmo as, pensada como estaba
como gua provisoria que se ira desenvolvendo nunha Galicia que se preva autogo-
bernada, atenda s a uns poucos puntos de ortografa e morfoloxa. As circunstancias
histricas fanaron a sa posta en prctica; non obstante, exerceu un papel inspirador na
tendencia cara simplificacin que se foi impo endo na escrita en galego a partir de
1950, protagonizada, basicamente, pola Editorial Galaxia.
vista do crecente sentimento de que cumpra dispor dunhas orientacins nor-
mativas para o galego, tal como vi a reclamando un nmero cada vez maior de per-
soas comprometidas co idioma, a Real Academia Galega foi tomando conta ao longo
da dcada de 1960 da sa responsabilidade neste asunto, reco ecida no seu programa
fundacional e nos seus propios estatutos. As, en 1970 a Academia publica unhas Nor-
mas ortogrficas do idioma galego, integradas ao ano seguinte nunhas Normas orto-
grficas e morfolxicas do idioma galego (1971). Estas Normas, dentro das sas
modestas proporcins, te en un carcter mis amplo e sistemtico ca as elaboradas
dcadas atrs polo Seminario, pero as e todo ofrecen un tratamento sumario dos aspec-
tos que regulan e deixan sen tocar moitos puntos importantes. Paralelamente, o Insti-
tuto da Lingua Galega, creado na Universidade de Santiago de Compostela en 1971,
publica os volumes Gallego 1 (1971), Gallego 2 (1972) e Gallego 3 (1974), os primei-
ros manuais de aprendizaxe da lingua. Pola sa propia natureza e tendo en conta a
amplitude de aspectos que abranguen fnicos e grficos, morfosintcticos e lxi-
cos, estas obras implican numerosas escollas idiomticas cara a un modelo de gale-
go unificado.
Durante a dcada de 1970 a necesidade dunha normativa lingstica completa, sis-
temtica e rigorosa dixase sentir con mis forza, consonte o incremento do uso do
galego escrito, tanto en nmero de persoas canto en dominios e tipos de texto, e tamn
consonte as expectativas levantadas verbo da sa oficializacin. Froito desas inque-
danzas son as Bases pr unificacin das normas lingsticas do galego (1977), resul-
tado dunha serie de seminarios promovidos polo Instituto da Lingua Galega, que
contaron coa participacin de fillogos, profesores, escritores e intelectuais. As Bases
constiten, de feito, a primeira proposta solidamente fundada en que se consideran de
xeito sistemtico e na perspectiva normativa os puntos mis importantes de ortografa
e morfoloxa do idioma. No seu ronsel, anda que con matices significativos, a Asocia-
cin Socio-Pedagxica Galega elabora en 1979 a sa propia proposta: Orientacins
para a escrita do noso idioma.
A partir dese ano comezou a introducin do galego no ensino regrado, polo que a
Xunta de Galicia (anda preautonmica) designou unha comisin para resolver a cues-
tin normativa, da que formaban parte, entre outros, membros da Academia, do Insti-
tuto da Lingua Galega e da Ctedra de Lingstica e Literatura Galega da Universidade.
Esta comisin elaborou unhas Normas ortogrficas do idioma galego (1980), que non
chegaron a entrar en vigor.
Unha vez que o galego reco ecido como lingua oficial no Estatuto de Autono-
ma (1981), a conveniencia xa antes sentida dunha normativa de referencia para os usos
pblicos, legais e educativos do idioma convrtese nunha necesidade perentoria. Para
afrontala, a Real Academia Galega e o Instituto da Lingua Galega nomean unha comi-
sin encargada de elaborar unha proposta altura das esixencias daquel tempo. For-
maban parte desa comisin, pola RAG, Ramn Pieiro Lpez, Carlos Casares Mourio
e Andrs Torres Queiruga, e polo ILG, Ramn Lorenzo Vzquez, Antn Santamarina
Fernndez e Rosario lvarez Blanco. As mesmo, foi fundamental a colaboracin de
Francisco Fernndez Rei, Manuel Gonzlez Gonzlez e Xos Xove Ferreiro. O texto
elaborado por esta comisin, que por primeira vez daba corpo a un cdigo normativo
amplo e sistemtico apoiado nunha demorada xustificacin filolxica das escollas, foi
discutido e aprobado en sesin conxunta das das institucins o 3 de xullo de 1982. As
Normas ortogrficas e morfolxicas do idioma galego foron oficializadas pouco mis
tarde pola Xunta de Galicia (Decreto 173/1982, de 17 de novembro), e deste xeito con-
vertronse na primeira codificacin normativa da nosa lingua que contou con soporte
acadmico, cientfico e legal.
O devandito decreto autorizaba o Instituto da Lingua Galega para a elaboracin

dun Vocabulario ortogrfico con carcter de inventario das palabras mis usuais e
prontuario ortogrfico. Asemade, a Lei de Normalizacin Lingstica aprobada polo
Parlamento de Galicia o ano seguinte (Lei 3/1983, do 15 de xu o) estipula que nas
cuestins relativas normativa, actualizacin e uso correcto da lingua galega, estima-
rase como criterio de autoridade o establecido pola Real Academia Galega. E engade:
Esta normativa ser revisada en funcin do proceso de normalizacin do uso do gale-
go. En efecto, os estudos requiridos para a elaboracin do Vocabulario ortogrfico da
lingua galega (1989), dirixido por Antn Santamarina e Manuel Gonzlez, puxeron de
manifesto a necesidade de axustar algunhas solucins recollidas nas Normas aos pro-
pios principios establecidos nelas, o que aconsellou a sa revisin puntual. Esta revi-
sin foi aprobada pola Real Academia Galega en 1995.
Finalmente, en 2001, unha comisin promovida pola Asociacin Socio-Pedagxi-
ca Galega e integrada polo Instituto da Lingua Galega e os departamentos de filoloxa
galega das Universidades de Santiago de Compostela, A Coru a e Vigo acorda pre-
sentar RAG unha proposta de actualizacin das Normas de 1982, con algunhas solu-
cins que pretendan conseguir unha aceptacin mis ampla e un maior consenso
arredor da cuestin normativa. Esta proposta foi rexeitada polo plenario da RAG en
novembro de 2001. Con todo, o mesmo plenario a finais de 2002 acordou constitur
unha comisin, formada por catro acadmicos, un representante do ILG e un represen-
tante de cada un dos departamentos de filoloxa galega das tres universidades, para
retomar a proposta do ano 2001 e chegar a un texto asumible por todas as partes. Este
novo texto, aprobado polo plenario da RAG o 12 de xullo de 2003, o que se recolle
no presente volume.
INSTITUTO DA LINGUA GALEGA / REAL ACADEMIA GALEGA


INTRODUCIN
A elaboracin das presentes Normas ortogrficas e morfolxicas do

idioma galego fxose atendendo aos seguintes principios:
1. A lingua normativa ten que estar ao servizo da cultura dun pobo

real e concreto, e por tanto ha de ser necesariamente continuadora da lin-
gua falada pola comunidade e ha de achegarse canto sexa posible a ela, a
fin de enraizar sobre bases seguras e vivas. Agora ben, para que estas
bases sexan efectivamente slidas, a norma debe acoller un galego fiel a
si mesmo e limpo de canto de alleo innecesario hai incrustado na fala viva
pola presin do casteln. dicir, a lingua comn debe ser o mis galega
posible, establecida sen sometementos nin dependencias, con atencin
escrupulosa estrutura e caractersticas lingsticas do galego.
2. O galego normativo ten que ser o vehculo expresivo comn e

vlido para todo o pobo galego, voz apta e dispoible para as sas
manifestacins tanto escritas coma orais, tanto artsticas coma utilita-
rias. Consecuentemente, o galego comn non pode basearse nun nico
dialecto, senn que debe prestar atencin preferentemente extensin
xeogrfica e demogrfica das formas para seleccionar as normativas.
Ha de ser, pois, supradialectal e lograr que o maior nmero posible de
falantes galegos se identifiquen coas solucins acordadas.
3. O galego comn debe seguir as boas tradicins da antiga lingua

galega que sexan compatibles coa maneira de ser moderna da lingua, de
xeito que as formas tradicionais sexan preferidas s mis innovadoras e
evolucionadas. Debe recoecer tamn a sa propia literatura e cultura
mis recentes, emparentando as con todos os escritores anteriores e
aceptando solucins xa consagradas polo uso.
4. As escollas normativas deben ser harmnicas coas das outras lin-

guas, especialmente coas romances en xeral e coa portuguesa en parti-
cular, evitando que o galego adopte solucins insolidarias e unilaterais
naqueles aspectos comns a todas elas. Para o arrequecemento do lxi-
co culto, nomeadamente no referido aos mbitos cientfico e tcnico, o
portugus ser considerado recurso fundamental, sempre que esta adop-
cin non for contraria s caractersticas estruturais do galego. As esco-
llas deben decidirse de acordo cun criterio de coherencia interna, a fin de
que o galego comn non resulte arbitrario e incongruente.
Unha lingua comn asentada na fala, mais depurada de castelanis-

mos, supradialectal, enraizada na tradicin, coherente e harmnica coas
demais linguas de cultura, esixe:
1. Exclur o diferencialismo radical porque, anda querendo ser unha

postura de defensa fronte ao casteln, manifesta de feito unha posicin
dependente e dominada con respecto a esta lingua. Han de exclurse, con
maior razn, solucins diferencialistas que s sexan falsas analoxas e
vulgarismos.
2. Exclur tamn a evasin cara lingua medieval: formas definiti-

vamente mortas e arcaicas non deben suplantar outras vivas e galegas.
3. Valorar a contribucin do portugus peninsular e brasileiro, mais

exclur solucins que, anda sendo apropiadas para esa lingua, sexan
contrarias estrutura lingstica do galego. O punto de partida e de che-
gada en calquera escolla normativa ha de ser sempre o galego.
~~~
10
Para aqueles casos en que se ofrecen varias posibilidades, indepen-

dentemente de que estas estean na fala ou en usos escritos ou sexan xa
de uso xeral, o texto destas Normas vai acompaado de notas, impresas
en letra mis mida. Estas notas tratan de explicar as razns que moti-
van as propostas normativas, que se apoian, por outra parte, nos princi-
pios anteriormente expostos de maneira xerrquica. Nalgn caso moi
concreto, debido presenza forte e tradicional de certas solucins, ofr-
cese provisoriamente a posibilidade de optar entre unha ou outra pro-
posta normativa, por mis que unha das alternativas apareza presentada
como prioritaria. As propias Normas foron redactadas escollendo, de
entre as dobres alternativas, aquelas opcins que pareceron mis reco-
mendables.
11

1. O ALFABETO
O alfabeto galego moderno componse das seguintes letras; xunto

coa letra e co nome dse a pronuncia mis representativa:
LETRA NOME PRONUNCIA

a a [a]
b be [b]
c ce [T] (ou [s]), [k]
d de [d]
e e [e], [E]
f efe [f]
g gue [g] (ou [h])
h hache - (cero)
i i [i]
l ele [l]
m eme [m]
n ene [n]
ee []
o o [o], [O]
p pe [p]
q que [k]
r erre [|], [r]
s ese [s]
t te [t]
u u [u]
v uve [b]
x xe [S], [ks]
z zeta [T] (ou [s])
Na ortografa galega moderna utilzanse tamn os seguintes dgrafos

que representan un nico fonema:
DGRAFO NOME PRONUNCIA

ch ce hache [tS]
gu gue u [g] (ou [])
ll ele dobre [] (ou [J-])
nh ene hache [N]
qu que u [k]
rr erre dobre [r]
Os nomes romnicos das letras proceden, en xeral, do latn. Os elementos

consonnticos do alfabeto romano soletrebanse, despois de Varrn, e en moi-
tos casos xa antes, apoiando o son da letra nun e anterior (cando a consoante era
fricativa ou lquida: ef, el, em, er, es) ou posterior (cando a consoante era oclu-
siva: be, ce [ke:], de, ge [ge:], pe, te). Para o son oclusivo velar xordo haba
tamn unha letra grega, k, que se chamaba ka porque as era a primeira slaba
do seu nome grego (kappa). Tamn haba unha letra q, que apareca sempre en
combinacin con u para indicar que se pronunciaba [kw], e de a o seu nome
latino ku e romance cu, que se mudou en que por razns eufemsticas. Todos
estes nomes mantense en galego con algunha adecuacin ocasional: ef > efe,
em > eme (porque o galego non tolera palabras rematadas en -f ou -m) e tamn
ele, ene, erre, ese (por solidariedade).
O c latino pronuncibase [k] en calquera posicin: COLLUM [kollum],

CERAM [ke:ram]. Nas linguas romnicas occidentais, includa a galega, con-
servouse como [k] ante a, o, u, pero ante e, i transformouse en [ts] no gale-
go antigo: cinco ["tsiNko], cera ["tse|a]. No galego moderno resolveuse en [T]
(ou [s] nas reas seseantes): cinco ["TiNko], cera ["Te|a] (ou ["siNko], ["se|a]).
Por iso, anda que non hai documentacin ininterrompida do nome desta
letra, verosmil pensar que o nome latino [ke] fose cambiando sucesiva-
mente a sa pronuncia en [tse] e mis tarde en [se] ou [Te] (por non citar
outros estadios intermedios), segundo o C + e, i a transformndose en [ts] e
[s] ou [T].
14
Paralelamente, o g latino pronuncibase [g] ante calquera vogal:

GALLUM [gallum], GELARE [gela|e]. Nas linguas romnicas consrvase como
[g] ante a, o, u, pero ante e, i transformouse en [dZ] e despois en [Z] na poca
antiga: gear [dZe"ar] > [Ze"ar]. Na actualidade o [Z] medieval enxordeceu en
[S], conflundo, deste modo, co [S] procedente doutras orixes. Entn o nome
da letra latina ge [ge], anda que non est documentado de modo ininte-
rrompido, debeu de pasar, entre outras etapas, polas de [dZe] e [Ze]. En gale-
go moderno o esperado sera [Se], mais resulta incongruente nomear unha
letra cun son consonntico que non representa nunca o g na grafa galega
moderna. Por iso preferible designala co nome gue, adecundolle o sole-
treo pronunciacin.
O h latino chambase ha, pronunciado [ha] mentres o latn tivo aspira-

cin, e aha, pronunciado [aka] ou [akka] (cf. NIHIL > nichil > aniquilar); de
acca resultou o italiano acca e o francs ache (mis tarde hache porque pare-
cera incongruente que a letra non figurase no seu nome); do francs pasou
o nome da letra a outras linguas, entre elas a nosa; o nome portugus ag for-
mouse a partir de aha [a"ha], con substitucin do son aspirado polo gutural
mis prximo.
A letra z non exista no alfabeto romano; foi introducida no latn para

representar o son [dz] dos prstamos gregos (baptizare) e mis tarde foi adop-
tada para o son romnico [dz] procedente das sonorizacins e asibilacins de
C + e, i (fazer, juizo) e doutras similares; este son [dz] pasou a [s] ou [T] no
galego moderno.
Un caso especial o do x. Esta letra chambase en latn eks ou iks, pero

ningunha lingua romnica conserva derivados patrimoniais procedentes
daquelas denominacins. No seu lugar aparece o cultismo (mis ou menos
adecuado) ou ben unha denominacin nova acorde coa pronuncia. Conse-
cuentemente, en galego poderiamos chamarlle ex [eks] ou ix [iks] (adoptando
o cultismo) ou ben xe [Se], segundo o modelo be, de etc., tomando para o sole-
treo o seu son mis comn. Esta segunda solucin a mis axeitada, sen pre-
xuzo de que o cultismo poida tamn ser usado para referirse pronuncia [ks]
dos cultismos.
15
En latn empregbase un mesmo grafema para o son voclico [u] e o

semiconsonntico [w]: sub [sub], auis [awis]. Posteriormente [w] converteuse
en [B] (["aBe]) e mis tarde en varias linguas en [v] (['ave]); pero non haba nin-
gunha letra especfica que permitise distinguir este novo son do son voclico
[u]: tanto se escriba u en tua coma en uoluer; para diferenciar o u voclico do
consonntico chamuselle ao ltimo u ve e mis tarde uve. A partir do Rena-
cemento difundiuse o hbito de representar o u consonntico por v e desa
maneira quedou salvada a ambigidade grfica do u medieval.
Ademais destas letras sanse tamn outros signos, como j (iota),

(cedilla), k (ka), w (uve dobre) ou y (y grego), que aparecen tanto en
palabras tomadas doutros idiomas (Jefferson, Ea de Queirs, Kant,
kantiano, Darwin, darwinismo, wagneriano, byroniano etc.) coma, nal-
gns casos, en textos galegos medievais.
1.1. A GRAFA B E V
O b e o v representan un son nico. O galego non ten un son labio-
dental fricativo [v], distinto de [b] e [B], como teen o francs ou o por-
tugus. Nestas linguas a grafa actual depende da pronuncia: escrbese b
cando bilabial (port. bala, saber, receber, bico, besta, branco; fr. boire,
bec, bte, blanc) e v cando labiodental (port. vala, dever, vinho, viver,
povo, cavalo; fr. voire, devoir, vin, vivre, cheval). No galego moderno,
como non hai distincin fonolxica, tndese distincin grfica confor-
me etimoloxa (saber, recibir, gabin, goberno, billa, marabilla, mbil,
autombil, bolboreta, bico, besta, branco, deber, pobo, cabalo, cantaba-
mos, bidueiro, ribeira..., pero vi o, vivir, av, avoa, varrer, vasoira,
verza, voda, vulto, covarde, esvelto, gravar, avogado...).
No galego medieval as grafas b e u (consonntico) non eran arbitrarias; a

cada unha delas correspondalle unha pronuncia e unha etimoloxa diferentes: b
procede de -P-, B- e -BB- latinos (saber, boca, abade) e u de V-, -V-, -B-, -F- e
-PH- latinos (ui o, leuar, caualo, devesa, Estevo). Estas grafas concordan mis
ou menos coas que perviven anda hoxe nalgns idiomas como o francs e o por-
16
tugus; pero nestas das linguas o v labiodental e por iso practicaron sempre a
distincin grfica entre b/v; en galego, como en casteln, en cataln (en xeral),
en gascn ou en vasco, parece que nunca houbo labiodental. Posiblemente
houbo primeiro unha diferenza entre o fonema /b/, bilabial oclusivo (representa-
do graficamente por b), e /B/, bilabial fricativo (representado graficamente por
v); esta oposicin medieval (calquera que fose o trazo pertinente da correlacin)
posteriormente desfonoloxizouse. Coa perda desta oposicin as grafas b e v
representaban un fonema nico, que se realiza como [b] ou [B] segundo o con-
texto, en distribucin complementaria: bilabial oclusivo en posicin inicial ou
tras nasal e fricativo noutras posicins. Por esta circunstancia xa nos textos gale-
gos medievais aparecen grafas erradas (b por v as mis das veces). Desde o
sculo XV aumentan estas confusins; modernamente eliminouse a distincin
grfica medieval por ser irrelevante, restitundose unha grafa etimolxica: b
cando a palabra latina tia B, BB ou -P- e v cando tia V, -F- e -PH-.
1.2. AS GRAFAS C, QU E Z
As grafas c, qu e z presentan usos especficos. sase z para repre-

sentar [T] (ou [s] no galego seseante) ante a, o, u (zapato, cazar, zoco,
cazo, zurrichar, azul), qu para representar [k] ante e, i (queixo, pequeno,
quilo, mquina), c co valor de [k] ante a, o, u (caro, macaco, contra,
pouco, cunca, bicudo) e de [T] (ou [s] no galego seseante) ante e, i
(cento, cocer, cinco, tecido). Polo tanto, as grafas son: ca, que, qui, co,
cu e za, ce, ci, zo, zu.
1.3. A GRAFA G
As grafas g e gu son complementarias: ante e, i sase gu (guerra,

guiso); no resto dos casos sase g (gando, gomo, gume, grolo, ignorar,
glosa, tuareg).
Para explicitar a pronunciacin con gheada utilzase o dgrafo gh (ghato,

ghicho, amigho).
17
1.4. A GRAFA H
O h un signo ortogrfico sen valor fontico, pero mantense na gra-

fa, tanto en posicin inicial coma en interior ou final de palabra (horta,
prohibir, oh, ah).
Na lingua medieval eliminbase o h en moitas palabras que na sa orixe

o tian, e por iso atopamos grafas como ome, auer, orta, oje, ora, omildade
etc. (ao lado de home, humildade etc.); noutras, en troques, aparece un h non
etimolxico (hermida, hermo, ao lado de ermida, ermo). Desde a poca rena-
centista as linguas romnicas de cultura reformaron as sas ortografas en dife-
rentes etapas, sobre todo no sculo XVIII, con tendencia xeral a reproducir a
situacin latina; por causas coecidas o galego non participou no seu momen-
to da citada reforma, mais non parece conveniente apartalo neste punto da
solucin xeral nas outras linguas irms.
Mantense o h en haber, home, horta, herba, harmona e en cantas

palabras o tivesen etimoloxicamente, coa excepcin dalgns casos de
non reposicin como Espa a ou Xon; en troques, escrbense sen h pala-
bras como ermida, ermo, irmn, ola (interx.), ombro, orfo, so ou ovo,
que non o tian en latn. Esta fidelidade etimoloxa mantense tanto co
h inicial coma co medial.
En posicin interior de palabra o portugus adoptou unha dobre solucin:

na maior parte dos casos eliminou o h intervoclico (coabitar, desonrar, inu-
mano etc.); noutros manteno unindo os prefixos cun guin (pr-histrico,
extra-humano, pan-helnico). Esta dobre solucin, insolidaria coa seguida
polas outras linguas, explcase pola relativa frecuencia con que se dara a
secuencia nh, dgrafo que en portugus representa o son [], co conseguinte
erro de lectura en palabras como anhelar, inhspito, inhumano etc. Por iso, o
portugus eliminou o h tras n, e por extensin en todos os outros casos. Esta
eliminacin non ten razn de ser en galego, que non representa con nh o cita-
do son; desta maneira pdese manter coherentemente unha grafa etimolxica
en todos os casos: humano e inhumano, hbil e inhbil, herdeiro e coherdeiro,
honrar e deshonrar etc. Debe terse en conta ademais que a pronuncia da nasal
de anhelar, inhspito etc. xeralmente velar [N], polo que a grafa conse-
cuente coa adoptada para este son (unha, algunha etc.).
18
1.5. AS GRAFAS LL E
As consoantes palatais // e // represntanse, respectivamente,

por ll e .
Tendo en conta que a grafa romnica se forma a partir da latina e que

moitas palabras romnicas son de etimoloxa transparente, os escribas medie-
vais, alfabetizados en latn, adoptaban as letras do alfabeto romano para a
representacin dos sons romnicos correspondentes aos latinos. Pero as con-
soantes palatais presentan un problema especial, porque o latn, mesmo o latn
medieval, as ignoraba, e as que xorden nas linguas romnicas teen, en xeral,
orixe mltipla. Isto o que sucede co // e co //. O // galego resulta da pala-
talizacin de L nos grupos latinos LI + vogal (FILIUM > fillo), LLI + vogal
(ALLIUM > allo), LLE + vogal (MALLEUM > mallo), -LL- + - final de palabra
(MARCELLI > Marcelle), e tamn dos grupos romances C'L, G'L, T'L e B'L (OCU-
LUM > oclu > ollo, TEGULAM > tegla > tella, SITULAM > sitla > sella, TRIBULUM
> triblu > trillo). O // procede da palatalizacin de N nos seguintes grupos:
NI+ vogal (SENIOREM > se or), NE + vogal (VINEAM > vi a), MNI + vogal (SOM-
NIARE > so ar), LNE + vogal (BALNEUM > ba o), -GN- (LIGNA > le a); tamn
acaba reaparecendo como // nas secuencias -INU, -INA > -i o, -i a (VINUM >
v)o > vi o, GALLINAM > gal)a > gali a). Isto o que provoca na scripta arcai-
ca (latinizante) certa vacilacin de letras: l, ll (e ocasionalmente li) para //
(filo, fillo, filio) e n, nn, (e ocasionalmente ni, nni) para // (senor, sennor
etc.). Anda as, esta vacilacin sera tolerable se non houbese tamn fonemas
non palatais que precisasen daquelas letras; pero estes fonemas tamn os
haba: eran o /l/ explosivo, procedente de LL, e o /n/ explosivo, procedente de
NN, que se representaban tamn por l e por n (ela, pano) ou, conforme eti-
moloxa, por ll e por nn (ella, panno). Haba ademais as secuencias [li], [ni],
[lj] e [nj], romances ou en cultismos, grafadas normalmente como li e ni (valia,
folia, capelania, animalia, armenio); e haba tamn [i] e [i], grafados, nor-
malmente, li ou lli, ni ou nni (collia, grunnia).
Esta scripta en que non se fai discriminacin grfica entre /l/ e // nin entre
/n/ e //, baseada na etimoloxa (con abundancia de solucins ultracorrectas),
dura en territorio galego ata o sculo XIV. Isto significa que as grafas ll ~ l e
19
nn ~ n tanto podan representar un son alveolar (coitello ~ coitelo, castello ~

castelo, fallar ~ falar, anno ~ ano, donna ~ dona, enganno ~ engano) coma
palatal (fillo ~ filo, batalla ~ batala, consello ~ conselo, sanna ~ sa a ~
sana, sennor ~ se or ~ senor). En territorio portugus suceda o mesmo,
mais aqu empezaron a usarse desde o reinado de Afonso III (1248-1279) lh
e nh (tomadas da lingua de oc), co valor especfico de // e //; desta manei-
ra quedaban reservados l e n (ou mesmo ll e nn) para /l/ e /n/. Esta reforma
ortogrfica debida a Afonso III de Portugal case descoecida nos docu-
mentos medievais galegos, que a partir do sculo XIV tenden a especializar
l e n para os fonemas alveolares e ll e nn (ou a sa forma abreviada ) para
os fonemas palatais. Xa queda advertido que ll e nn eran meros grafemas sen
mis motivacin ca a etimolxica (e non sempre, porque haba moitas pala-
bras que se grafaban con ll e nn de modo ultracorrecto); deste xeito queda-
ban dispoibles para seren utilizados co valor especializado de // e //.
Estas grafas foron as utilizadas de forma practicamente unnime na tradi-
cin escrita galega ata hoxe.
Un caso paralelo ao do galego para a representacin do // o do francs,

anda que nesta lingua acabou triunfando a grafa ill (conseiller); con todo, hai
ll tras i (fille).
1.6. O N E O M IMPLOSIVOS
Cando unha consoante nasal est en posicin implosiva, grfase

como m se lle segue b ou p dentro da mesma palabra, e como n en todos
os demais casos: camba, ambos, campo, tempo; pero non bebe, nin pode,
convn, inverno, ensinar, condenada, inmigrante, comunmente, algun
etc. En cultismos e prstamos o m pode aparecer tamn en posicin final
e diante doutras consoantes: lbum, amnesia.
A excepcin introducida en caso de seguir p ou b dbese a unha repo-

sicin latinizante, que vn sendo aceptada de forma unnime por todas as
linguas irms.
20
Na lingua medieval, calquera consoante nasal implosiva, final de palabra

ou non, poda aparecer representada por medio de n, m ou un til sobre a vogal
precedente: non, nom ou n. A frecuencia de cada unha destas posibilidades
vara duns textos a outros, anda que a terceira parece que era a preferida; nta-
se tamn que non era totalmente indiferente para a grafa que a slaba trabada
por nasal fose final de palabra ou non, pois m raro en slaba medial. As tres
posibilidades eran usadas indiferentemente, sen unha regra que condicionase o
emprego dunha ou outra: tenpo, emsselado, cpo.
En galego moderno, a realizacin fontica desta consoante en posicin

anteconsonntica, medial ou final, velar, pero pode asimilar o seu punto de
articulacin ao da consoante seguinte. En final de palabra, en posicin ante-
voclica, realzase como velar [N], de non ser cando seguen as formas o, a, os,
as do pronome ou do artigo a unha forma verbal ou s palabras quen, algun,
ningun, ben, non, tamn, sen e nin; neste caso o -n realzase como alveolar
(vide 14.1 e 17.2.2).
A grafa que se propn vn esixida polas razns que se acaban de sinalar.

Tamn a esixen as relacins morfofonticas existentes dentro dunha familia
lxica: len, leonino; san, santa; pan, panificar; irmn, irmandade; san, sani-
dade, sanitario, sanatorio... Mesmo nos femininos reaparece o n alveolar:
lacazn, lacazana. Esta , ademais, a representacin tradicional nas outras lin-
guas romnicas, que seguen neste punto un criterio etimolxico. Destas apr-
tase o portugus, que non ten unha consoante nasal en posicin final, senn
unha vogal nasal; esta nasalidade represntase por un -m ou por un til: canta-
ram [k)n"ta|)w], cantaro [k)nta"|)w)], l [l)], assim [a"si], me [m)j], bem
[b)j]; nas poucas palabras eruditas en que efectivamente se trata dunha conso-
ante represntana con -n: regmen [r"Zimn].
1.7. A GRAFA NH
O dgrafo nh representa a consoante nasal velar en posicin interior

antevoclica: unha, algunha, ningunha.
21
Este son non exista en posicin intervoclica en latn nin na lingua medie-
val; por iso carece de representacin antiga. Os primeiros textos da poca moder-
na vacilan entre ua, umha, un a, un ha, unha etc., mais axia se impuxo -nh- como
forma nica, mantida como tal pola tradicin escrita moderna ata a actualidade.
1.8. AS GRAFAS R E RR
Escrbese sempre r en posicin inicial de palabra, en posicin final

de slaba e cando segue a outra consoante (rei, cortar, outro, tres, xenro,
honra). En posicin intervoclica hai oposicin /|/ e /r/, que se traduce
graficamente por r/rr (caro / carro, fero / ferro). Cando a unha palabra
que comeza por r se lle antepn outra ou un prefixo rematados en vogal,
non separados dela por guin, hai que duplicar a consoante: rtmico /
monorrtmico, rogativa / prerrogativa, redor / arredor, rei / vicerrei,
romnico / iberorromnico.
1.9. A GRAFA X
O grafema x ten mis dun valor en galego moderno: nas palabras patri-
moniais pronnciase prepalatal fricativo xordo (eixe, madeixa, xente,
xaneiro); nos cultismos conserva o valor latino de [ks] (sexo, taxativo).
Pero a tendencia normal da lingua pronunciar nestes casos [s] (aproximar,
exame, xito etc.), especialmente cando vai en posicin implosiva (exterior,
externo). Para a adaptacin grfica de palabras cultas con x [ks], vide 8.7.
A grafa moderna non corresponde medieval. O galego arcaico tia un

son prepalatal fricativo sonoro, [Z], representado por g ou j (gesta, geada,
gente, janeiro, hoje, beijo), e un son prepalatal fricativo xordo [S], representa-
do por x (coxo, eixe, feixe, dixo, peixe, caixa, queixa, baixar). A diferenza do
portugus, do cataln, do francs ou do italiano, que conservan os sons sono-
ros e teen que os diferenciar graficamente dos xordos maneira medieval, o
galego eliminou o son sonoro desde fins da Idade Media, polo que se fixo
innecesaria a dobre grafa, pois a pronuncia sempre [S]. Por iso debemos
escribir da mesma maneira xente, xaneiro, xesta, hoxe, xeada e coxo, eixe,
feixe, dixo, peixe, caixa, queixa etc.
22
2. A ACENTUACIN
2.1. O ACENTO GRFICO
Unhas regras de acentuacin deben permitir recoecer a slaba tni-

ca en todos os casos, ser facilmente memorizables e esixir un uso mni-
mo de acentos grficos.
No galego s se usa un tipo de acento grfico, o agudo ().
Noutras linguas sanse outros tipos de acento grfico (`,^) para marcar a
tonicidade e ao mesmo tempo indicar o timbre das vogais e, o. Seguindo esta
prctica, tamn se podera marcar en galego a diferenza entre vogal aberta e
pechada por medio dun acento naqueles casos en que conforme s regras de
acentuacin debesen levalo (revs con e aberto e burgus con e pechado, por-
tuguesa, ou ben rev s/burgus, como en cataln e francs). Pero isto non nos
traera a solucin para a indicacin das vogais abertas e pechadas, porque a
maiora das palabras con e, o aberto non levan acento grfico segundo as
regras de acentuacin propostas, e por iso s unha cantidade mnima destas
palabras se beneficiara da distincin entre das clases de acento. Por outra
banda, en galego non son raras as palabras que non presentan vogal aberta ou
pechada de maneira uniforme en todo o territorio.
Tense tamn usado o acento circunflexo ou o grave para marcar a contrac-

cin de a + a(s), a + o(s): , ; , ; desta maneira, segundo os partidarios desta
prctica, o acento agudo quedara reservado para indicar tonicidade, e os outros
para indicar contraccins de a + a, a + o. Pero dado que a funcin do acento
diacrtica, dicir, vale para axudar a distinguir das palabras que se escriben
igual, esta misin realzaa perfectamente o acento agudo tamn nos casos de con-
traccin: , (fronte a a, preposicin ou artigo, e o, artigo); isto sen contar con
que as contraccins , en galego se realizan foneticamente como tnicas.
2.2. PALABRAS AGUDAS
As palabras agudas ou oxtonas acentanse graficamente cando son

polislabas e rematan en vogal, en vogal + n, en vogal + s ou en vogal +
ns: maz, caf, al, tiriz, calac, irmn, algun, ningun, latn, corazn,
algn, ningn, mazs, cafs, cadrs, tirizs, calacs, irmns, refns,
latns, corazns, algns, comns.
Segundo o criterio de mxima economa de acentos grficos, podera pen-

sarse en prescindir de acento en palabras rematadas en -, -, -n, -n, -n e -
ns, por seren moito mis abundantes ca as graves, pero o criterio da
simplicidade das regras aconsella non introducir excepcins.
Non se acentan cando son monoslabas nin cando acaban en diton-

go decrecente (seguido ou non de n ou s) ou noutra consoante que non
sexa -n ou -s. As: xa, la, fe, di, si, cu, Xan, can, len, din, don, fun, tres,
amei, amou, seguiu, recibiu, colleu, ademais, capitais, papeis, espa ois,
azuis, capital, papel, cantar, nariz, arroz.
Para a acentuacin de i, u en hiato, vxase 2.5.
2.3. PALABRAS GRAVES
Levan acento grfico as palabras graves ou paroxtonas cando rema-

tan en consoante distinta de -n ou -s e en grupos consonnticos distintos
de -ns. As: mbil, carcter, alfrez, frceps, bceps, Flix, clmax.
Tamn se acentan as palabras graves con ditongo decrecente na ltima
slaba: ambeis.
En consecuencia, non se acentan as palabras graves rematadas en

vogal, vogal + n, vogal + s ou vogal + ns. As: canta, cantara; cantan,
cantaran; cantas, cantaras, lapis; canons, colons, dolmens.
Para a acentuacin de i, u en hiato, vxase 2.5.
24
2.4. PALABRAS ESDRXULAS
As palabras esdrxulas ou proparoxtonas levan sempre acento gr-

fico: brbaro, mgoa, tpedo, tnico, tnica.
2.5. ACENTUACIN DE I, U EN HIATO
Con independencia do establecido nas epgrafes precedentes, as

vogais i, u tnicas acentanse graficamente cando van inmediatamente
antes ou despois dunha vogal tona, para indicar que ambas as vogais
pertencen a slabas distintas e que, polo tanto, non forman ditongo. As:
acento, anda, bal, cada, Combra, constituu, egosmo, mido, moa,
prexuzo, ra a, raz, roa, rudo, saa, san, sar, sa, traa, ta, xuzo
etc. Para os efectos de indicar que non forman ditongo coa anterior, as
vogais i, u tnicas non se acentan graficamente cando entre estas e a
tona aparece o grafema h: prohibo.
Tamn cabera pensar en adoptar para estes casos o sistema de acentua-

cin do portugus, que nos levara a non marcar a vogal tnica en recua
reca ou en sabia saba (en troques, si en pas), e, consecuentemente, a
acentuar rcua recua ou sbia sabia (mais non saia).
Esa regra presenta, porn, algns inconvenientes. Acentuar sbia supn

considerar proparoxtonas as palabras deste tipo, cousa que resulta discutible,
pois tan grave sabia como saia, independentemente de que a secuencia -ia vaia
nun caso precedida de consoante e no outro precedida de vogal. As pois, se tanto
saia como sabia son palabras paroxtonas, non semella xustificable dispensarlles
un tratamento distinto, sobre todo tendo en conta que isto nos levara a incorrer
nunha nova incoherencia, a de acentuar caa mais non valia vala.
Polo demais, sendo necesario, conforme se dixo antes, acentuar grafica-

mente Araxo, cafena, egosmo, pas etc., empregando o acento para indicar
que a vogal con el marcada silbica, non hai razn ningunha que aconselle
non facelo tamn nos casos de haba, Mara, ro etc.
25
Quere isto dicir que, se non levan acento grfico, as vogais i, u tnicas
forman ditongo crecente ou decrecente coa vogal que as segue ou que as pre-
cede: bilingismo, lingista, puido, partiu, seguiu.
2.6. ACENTUACIN DOS ESTRANXEIRISMOS
As palabras estranxeiras de circulacin corrente, anda que non estean

plenamente adaptadas ao galego, seguen as regras de acentuacin enun-
ciadas anteriormente. As:
Palabras agudas: autobs, igl, obs, organd, popurr, pur, ralen-

t, tab, verm, xamp, igls, purs, xamps; aerosol, anorak, argot,
autocar, autostop, ballet, boicot, co ac, fagot, iceberg, leitmotiv, nece-
ser, relax, voleibol.
Palabras graves: accsit, bisbol, cnit, dem, karaoke, lder, lbum,

mdium, macdam, qurum, rquiem, smking, supervit, tndem, tlex,
ttem; harakiri, ioga, lapilli, mitin, pelotari, penalti, pizza, quimono,
ravioli, zombi.
Palabras esdrxulas: bdminton, bmerang, crdigan, dficit, hbi-

tat, hndicap, nterim, magnficat, prkinson.
As palabras rematadas graficamente en -y teen o mesmo tratamen-

to ca as rematadas en -i: playboy, spray (coma convoi, samurai), hckey,
hippy, hobby, rugby, whisky.
Neste tipo de palabras pdese prescindir do acento grfico corres-

pondente e manter integramente a grafa propia da lingua de que pro-
ceden cando exista conciencia clara de que son estranxeirismos.
26
2.7. CASOS ESPECIAIS DE ACENTUACIN
2.7.1. O ACENTO DIACRTICO
Utilzase o acento grfico con funcin diacrtica para distinguir das

palabras que teen a mesma forma na escrita, pero que se diferencian por-
que a vogal tnica ten distinto timbre ou porque unha palabra tnica e
a outra tona (pla/pola, d/da). En moitos casos non necesario facer
diferenzas grficas, porque o significado das palabras resulta claro ao
apareceren en contextos diferentes: el colle (o aberto), colle ti (o pecha-
do), el mete (e aberto), mete ti (e pechado) etc. Outras veces pode haber
confusins e por iso cmpre poerlle acento a unha das das formas
homgrafas; neste caso pnselle sempre acento grfico palabra que ten
vogal aberta ou que tnica. As:
(a + a artigo; subst.) a (artigo; pron.; prep.)

s (a + as artigo; subst.) as (artigo; pron.)
bla (esfera) bola (peza de pan)
c (ca + a) ca (conx.)
cs (ca + as) cas (prep.)
ch (plana) cha (che + a)
chs (planas) chas (che + as)
c (ca + o) co (con + o)
cs (ca + os; subst.) cos (con + os)
cmpre ( mester) compre (merque)
cmpren (son mester) compren (merquen)
d (pres. e imp. de dar) da (de + a)
ds (pres. de dar) das (de + as)
d (compaixn) do (de + o)
(pres. de ser) e (conx.)
fra (adv.) fora (antepret. de ser e ir)
m (run) ma (me + a)
ms (runs) mas (me + as)
mis (adv. e pron.) mais (conx.)
n (subst.) no (en + o)
27
ns (pron. tnico; pl. de n) nos (pron. tono; en + os)

(a + o) o (artigo; pron.)
s (a + os) os (artigo; pron.)
so (do corpo) oso (animal)
p (parte do corpo) pe (letra)
pla (rama) pola (galia; por + a)
pr (poer) por (prep.)
prsa (apuro) presa (prendida; presada)
s (sede eclesistica; imp. de ser) se (conx.; pron.)
s (adv. e adx.) so (prep.)
t (infusin) te (pron.; letra)
vn (pres. de vir) ven (pres. de ver; imp. de vir)
vs (pres. de vir) ves (pres. de ver)
vs (pron. tnico) vos (pron. tono)
Noutros casos o acento s se utilizar en contextos ambiguos e mar-

cando sempre graficamente a palabra con vogal aberta: (el) tn / ten (ti).
Para os interrogativos e exclamativos vxase 2.7.4.
2.7.2. O VERBO CON PRONOME ENCLTICO E COS ALOMORFOS DO

ARTIGO LO(S), LA(S)
Cando os verbos levan pronomes enclticos, no tocante acentua-

cin grfica comprtanse coma se fosen unha soa palabra. Por iso escri-
bimos cantar / cantara, cantaraa / cantraa; beber / bebera, beberaa
/ bebraa; recibir / recibira, recibiraa / recibraa; bebrala / beberala;
cantrana / cantarana; mtese; mteseche; meteuse; metusenos;
tmao; fixronllelo etc.
Se se utiliza a combinacin verbo + variante alomrfica lo do arti-

go, acentase tamn coma se fose unha nica palabra: cme-lo caldo /
come-lo caldo, bebra-la auga / bebera-la auga etc.
As formas verbais que levan acento diacrtico manteno cando van

seguidas dunha forma tona do pronome: / lle / a; do / dme / dlle;
ti dlo forza / dslle; vlo comprar?
28
2.7.3. OS ADVERBIOS EN -MENTE. PALABRAS COMPOSTAS
Por se tratar de palabras graves rematadas en vogal, resulta inne-

cesario o acento grfico nos adverbios en -mente. Por iso debemos
escribir comicamente, comunmente, dificilmente, friamente, habil-
mente, rapidamente, rexamente, finxidamente, utilmente... No caso de
apareceren varios adverbios en -mente coordinados, esta terminacin
s aparece no derradeiro, e os anteriores manteen o seu acento:
cmoda e facilmente.
Tampouco mantn o acento grfico o primeiro termo das palabras

compostas xa soldadas: Riotorto, fervellasverzas, vichelocrego etc.
2.7.4. OUTROS CASOS
A utilizacin de recursos grficos para distinguir entre as funcins

gramaticais que pode ter unha mesma palabra debe reducirse a aqueles
casos que poidan causar problemas de interpretacin do texto escrito.
Por outra parte, o acento diacrtico utilzase unicamente para diferen-
ciar palabras en principio homgrafas mais non homfonas, polo que
o seu uso para diferenciar, por exemplo, este, ese, aquel etc. en funcin
substantiva, de este, ese, aquel etc. en funcin adxectiva, supoera a
introducin dun novo criterio non xustificado. De acordo con isto, non
se acentan en ningn caso nin os demostrativos nin o indefinido e
numeral un: esta mesa, quero esta, mira esa, colle aquela, un can, un
deles, dme un.
Cal, cando, canto, como, onde, que e quen non se acentan en

interrogativas e exclamativas directas: cal queres?, cando vs?, canto
queres?, como che vai?, onde est?, que queres?, quen cho deu?, que
desgraza!
Tampouco se acentan as formas do interrogativo e exclamativo

cando introducen interrogativas indirectas (pregntalle cando volve, pre-
gntalle onde est, preguntoulle cal quera), ags cando for preciso para
29
evitar posibles anfiboloxas: dille qu queres, / dille que queres, xa

sabes qu hai? / xa sabes que hai?, xa sabes cnto lle custou / xa
sabes canto lle custou etc.
30
3. O GUIN
O guin sase para partir unha palabra ao final de lia, para separar
os dous membros en certas palabras compostas e para unir a variante alo-
mrfica -lo do artigo ao adverbio u: dicionario galego-ingls, u-la nava-
lla? De se usar o alomorfo -lo do artigo tras unha forma verbal ou
pronominal rematada en -s ou en -r, nese tamn con guin (cfr. 14.1):
triovo-lo libro ma .
3.1. O GUIN NAS PALABRAS COMPOSTAS
A grafa das palabras compostas que son substantivos ou adxectivos

est en relacin coa sa composicin e morfoloxa.
De se realizar a flexin de xnero ou nmero nas das bases, estas

escrbense de forma separada: garda civil, gardas civs; porco bravo,
porcos bravos, porca brava; terza feira, terzas feiras. O mesmo ocorre
se a mocin afecta ao primeiro elemento: moble bar, mobles bar; piso
piloto, pisos piloto; sof cama, sofs cama.
Se a flexin se realiza s no ltimo elemento ou se a palabra com-

posta invariable, a unin entre os seus compoentes prodcese direc-
tamente: cartafol, cartafoles; sapoconcho, sapoconchos; vacaloura,
vacalouras; medioda, mediodas; socioeconmico, socioeconmica;
xordomudo, xordomuda; branquiazul, branquiazuis; vagalume, vagalu-
mes; benvida, benvidas; malhumor, malhumores; malpocado, malpoca-
da; lusquefusque, lusquefusques; reirrei, reirreis; fervellasverzas;
picafollas; limpachemineas; gardarros; cabodano, cabodanos.
Escrbense con guin as palabras en que o primeiro elemento non

(non-intervencin, non-proliferacin, non-ali ados, non-fumadores),
asociacins ocasionais non fixadas na lingua (dicionario alemn-gale-
go; estudos xurdico-econmicos; condicins poltico-econmicas;
manaco-depresiva; pico-lricos; catalano-aragonesas), palabras com-
plexas como les-nordeste, les-sueste, nor-nordeste, nor-noroeste, os-
noroeste, os-suroeste, ou, finalmente, algunhas palabras estranxeiras:
foie-gras, fox-terrier, strip-tease, tse-tse, wter-polo.
Para a grafa particular dos numerais, vxase 16.1. e 16.2.
3.2. O GUIN EN FINAL DE LIA
Emprgase o guin para partir palabras a final de lia; esta divisin

s pode facerse mantendo ntegras as slabas dos dous segmentos. Os
dous elementos dun dgrafo non se poden separar, por constituren a
representacin dun son nico: ce-/rra-/lleiro, ma-/chada, co-/rromper,
pre-/rrogativa, algu-/nha, ningu-/nha etc. Por razns estticas adoita
evitarse deixar orfa unha vogal a final ou a principio de lia.
Cando un guin que separa das palabras ou dous membros dunha

palabra complexa coincide en final de lia, cmpre repetilo ao comezo
da lia seguinte: dicionario galego-/-ingls.
3.2.1. UNHA CONSOANTE EN POSICIN INTERVOCLICA
Cando hai s unha consoante intervoclica, esta sempre comezo

silbico: cla-/ri-/da-/de, cle-/ro, exa-/me, fei-/xe, sou-/to, sei-/xo, sa-/quei.
3.2.2. DAS CONSOANTES INTERVOCLICAS
Nas secuencias de das consoantes intervoclicas, na maior parte dos

casos a primeira fai slaba coa vogal anterior. Neste caso, a separacin sil-
bica faise entre as das consoantes: ac-/to, pac-/tar, ab-/dominal, ad-/mitir,
32
ec-/cema, excep-/cin, ac-/cin, amg-/dala, ob-/xec-/to, sub-/ttulo,

adap-/tar, sub-/xec-/tivo, et-/nografa, sig-/nificado, rit-/mo, xen-/ro,
om-/nipotente, comun-/mente, des-/viar, ad-/herir.
As secuencias bl, br, pl, pr, cl, cr, gl, gr, dr, tl, tr, fl e fr intervoclicas
forman unha unidade e non se poden separar ao final da lia: pro-/blema,
do-/brado, desa-/plicar, su-/plantar, pro-/clamar, se-/creto, de-/glutir, se-
/gredo, ca-/dro, ca-/tro, re-/flexin, re-/fresco, transa-/tlntico.
3.2.3. MIS DE DAS CONSOANTES
Cando hai mis de das consoantes, se o grupo termina en l ou r, a

consoante que as precede forma sempre slaba con elas: en-/trar, ex-
/tremo, in-/clinacin, ins-/trur, subs-/cricin, in-/gls, em-/blema, subs-
/trato. En todos os demais casos faise a separacin antes da ltima
consoante: pers-/picacia, abs-/temio, subs-/titur, sols-/ticio, cons-/pira-
cin, trans-/posicin, ins-/titucin, supers-/ticin.
3.2.4. PREFIXOS
A pesar do dito en 3.1. e 3.2., en palabras derivadas por prefixacin

en que anda non se perdese a conciencia do prefixo, recomndase facer
a particin da palabra ao final de lia entre o prefixo e a base: bis-/av,
des-/abrigar, inter-/acadmico, super-/abundante; trans-/ocenico; sub-
/rogar, sub-/le oso, ad-/renal, ad-/ligar etc.
Non obstante, naqueles casos en que a silabacin habitual as o per-

mita, non se considera incorrecta a particin sen ter en conta os elemen-
tos mrficos da palabra: tran-/socenico, bi-/sav, supe-/rabundante.
3.2.5. DAS VOGAIS
No caso de haber das vogais xuntas, non se poden separar cando

forman ditongo crecente ou decrecente: fei-/xe, sei-/xo, sou-/to, ru-/bio,
la-/bial, cien-/cia, espe-/cie, exi-/mia, te-/nue, conti-/nuo, ani-/mais,
33
ambi-/guo, ambi-/gua, bilin-/ge, delin-/cuen-/te, lin-/gua, Ma-/nuel,

delin-/quiu, viu, sue-/co.
Poden separarse cando constiten hiato: d-/as, parti-/amos, ra-/ a,

gra-/do, ca-/tico, mu-/ o, re-/alidade, co-/ordinar, mi-/do, afi-/uzar,
balu-/arte, xesu-/ta, alu-/arada, perdo-/amos, concl-/es, concl-/as,
che-/os, are-/al , alde-/n.
3.2.6. MIS DE DAS VOGAIS
Se hai tres ou mis vogais xuntas pode separarse a primeira sempre

que non forme parte dun ditongo ou dun tritongo: ensa-/iar, ensa-/iei,
ensa-/iou, afi-/ei, bo-/iei-/ro, la-/in, xo-/ia, pa-/io-/lo, clare-/ou, are-/ei-
/ra, retribu-/u, ro-/eu, mo-/ia-/mos, cor-/diais, so-/ciais.
34
4. O USO DAS MAISCULAS
Escrbese inicial maiscula nos seguintes casos:
a) Ao comezo do escrito, despois de punto e seguido, de punto e

parte e doutros signos (admiracin, interrogacin e puntos suspensivos)
cando equivalen a punto.
b) Nos nomes propios: Luca, Seoane, Xocas, Lugo, Vedra, Xpiter.

Os alcumes reciben o mesmo tratamento: a Galochas, o Foguetes.
c) Nas formas abreviadas de tratamento: Dra., Dr., D ., Vde.
d) Na primeira palabra dos ttulos de obras literarias e artsticas:

A tecedeira de Bonaval, Follas novas. As publicacins peridicas adoi-
tan levar maiscula non s na primeira palabra inicial, senn tamn nas
restantes do ttulo que tean relevancia semntica: A Nosa Terra, O
Correo Galego, O To Marcos da Portela.
e) En todos os substantivos e adxectivos dos nomes de institucins,

organismos, empresas e outras entidades formalmente constitudas:
Xunta de Galicia, Consello da Cultura Galega, Tribunal Superior de
Xustiza de Galicia, Cooperativa Vitivincola do Baixo Mi o.
Cando unha palabra con maiscula inicial comece por un dgrafo, s se

escribe en maiscula o primeiro elemento deste: China, Quintela, Guillade.
As siglas escrbense normalmente en caracteres maisculos: ONU, DOG.
Debe terse en conta que a utilizacin de caracteres maisculos non

exime do uso do acento grfico nos casos prescritos no captulo 2.
5. A DIRESE
sase coa letra u para indicar que se pronuncia esta vogal nas sla-
bas ge, gi, fronte a gue, gui: antigidade, bilinge, argr, argan,
lingista, lingstica, mingedes, ungento etc.
sase tamn coa letra i na primeira e segunda persoas de plural dos

copretritos de indicativo dos verbos rematados en -aer (caer, decaer,
recaer, traer, atraer, contraer, distraer, extraer), -oer (roer, corroer, doer,
moer, remoer), -ar (sar, sobresar) e -or (or): ca amos, ca ades,
do amos, do ades, mo amos, mo ades, o amos, o ades, sa amos, sa a-
des, tra amos, tra ades etc. A razn de colocar esta direse que o i
forma slaba en por si (ca-i-a-mos), anda que tono. Desta maneira
distnguense estas formas das do presente de subxuntivo, en que o i
forma ditongo: caiamos, caiades (ca-ia-mos, ca-ia-des). Consecuente-
mente, tamn levan direse os copretritos de indicativo dos verbos en -
ur, anda que neles non haxa posibilidade de homonimia co presente de
subxuntivo: arg amos, constitu amos, constitu ades.
6. O APSTROFO
No galego moderno non se utiliza habitualmente o apstrofo (),

anda que se admite o seu uso cando se pretende reproducir fielmente a
prosodia do galego oral ou dialectal: n verdade, no fixen, ont noite.
Poder usarse tamn na citacin de ttulos ou cabeceiras de publica-

cins cando o artigo inicial se integra coas preposicins de ou en: o argu-
mento dA Esmorga; iso est nOs Eoas.
7. OS SIGNOS DE
INTERROGACIN E DE ADMIRACIN
A entoacin interrogativa ou exclamativa mrcase ao final do enun-

ciado por medio dos signos ? e !, respectivamente: Por que non llelo pre-
guntas ti?; Miraches ben?; Vaia, Tom, por que non calas?; Vaiche boa!;
Mira que non o fagas! Para facilitar a lectura e evitar ambigidades pode-
rase indicar o inicio destas entoacins cos signos e , respectivamente.
Na orixe o signo de interrogacin situbase s ao remate, e esta segue sendo

a prctica mis frecuente entre as linguas do noso mbito. Mais hai que ter en
conta que en moitas delas a frase interrogativa contn marcas gramaticais que
sinalan claramente o inicio da interrogacin, sexa un elemento oracional espec-
fico (fr. est-ce que, ing. do ou did etc.), sexa a inversin entre o suxeito e o verbo
(fr. As-tu mang?, ing. Are you Galician?, al. Hast du das Buch?). Outras lin-
guas, pola contra, carecen destas marcas gramaticais, de xeito que, se non se sina-
la graficamente o inicio da entoacin interrogativa, esta queda en moitos casos
sen marcar. Entre estas linguas estn o portugus e o italiano (que seguen man-
tendo o signo de interrogacin s ao final, a pesar das dificultades de lectura que
isto supn), o casteln (que, pola contra, optou por situar un signo invertido ao
inicio), o cataln (que segue unha va intermedia, sen que haxa acordo total ao
respecto, aconsellando o uso do signo inicial cando a sa ausencia poida supoer
un atranco lectura correcta: se o signo final coincide noutra lia, se a entoacin
interrogativa non comprende todo o texto, se non hai un adverbio ou pronome
interrogativo etc.) e o galego. Na nosa lingua, o nico que diferencia unha ora-
cin interrogativa doutra enunciativa a distinta entoacin xa desde o inicio; para
advertir o lector desta diferenza, conveniente marcar cun signo de interrogacin
o punto en que se produce o cambio cando houber calquera dbida de interpre-
tacin: vou contigo ao teatro, ou queres que quede?; vou contigo ao cine, ou
queres que quede?
En todas as linguas as normas de uso do signo de admiracin seguen

as dadas para o de interrogacin.
8. GRUPOS CONSONNTICOS
As palabras patrimoniais establecen cal a estrutura silbica normal

do noso idioma. Pero os prstamos e mais as palabras cultas con fre-
cuencia teen unha estrutura silbica diferente, e de a que presenten
problemas de adaptacin. Debe terse en conta, con todo, que hai prsta-
mos sen apenas acomodacin e con pronuncias particulares, mesmo de
grafas existentes con outro valor en galego: allegro [a"lEV|o], hippy
["hipi].
En galego, coma noutras linguas romnicas, cmpre distinguir tres clases

de palabras, conforme ao momento histrico da sa entrada no idioma e sa
evolucin fontica: palabras patrimoniais, semicultas e cultas.
As palabras patrimoniais son as que tiveron continuidade na lingua desde

o latn falado e sufriron transformacins de acordo coas leis fonticas: SALTUM
> souto, *MANUCULO > monllo, TENEBRAM > tebra, NOCTEM > noite, VETULUM
> vello, CLAMARE > chamar, APERIRE > abrir etc.
Xunto a elas existen outras palabras tamn patrimoniais, ou tomadas do

latn nos primeiros tempos do idioma, que non evolucionaron de igual forma.
Unhas veces a evolucin esperable viuse obstaculizada pola influencia da lin-
gua da Igrexa ou doutros mbitos cultos, e outras por entraren nunha poca en
que xa deixaran de actuar algunhas leis fonticas. Son os semicultismos. As:
*ECLESIAM > igrexa, CAPITULUM > cabido, DOCTOREM > doutor, CLAVUM >
cravo etc.
Ao longo da historia da lingua, o galego incorporou moitas palabras

latinas (e tamn gregas) para designar obxectos ou conceptos novos ou para
substitur outras xa existentes. Estes vocbulos son os cultismos, que entran
no galego coa estrutura que tian na lingua de orixe, sufrindo s mnimos
cambios para se acomodaren ao sistema da nosa lingua. As: PELLICULAM >

pelcula, DORMITORIUM > dormitorio, EXPERIENTIAM > experiencia etc.
Debido a este triplo resultado, pdese dar a posibilidade en galego de que

teamos unha mesma palabra latina con tres formas romances ou, mis habi-
tualmente, con das. As: PLANUM deu chan superficie da terra que pisamos
(pop.), o medieval de pran certamente, realmente (semic.) e plano liso,
deseo (culta); PLENUM deu cheo (pop.), prea(mar) (semic.) e pleno (culta);
CLAVICULAM deu chavella peza do carro (pop.), caravilla tipo de fecho
(semic.) e clavcula so do ombro (culta). Tamn se poden citar formas alo-
trpicas coma artello (pop.) e artigo (semic.), cabido (semic.) e captulo
(culta), chave (pop.) e clave (culta), chamar (pop.) e clamar (culta), chantar
(pop.) e plantar (culta) etc.
No tocante s agrupacins de consoantes, a adaptacin grfica dos

cultismos e dos prstamos faise de acordo cos criterios xerais seguintes:
a) Mantense a grafa -cc- nos cultismos cando corresponde pro-

nuncia [kT], coma en acceso, accin, miccin etc.
b) Mantense os grupos formados por das consoantes que perten-

cen a slabas distintas, isto , que forman grupo heterosilbico, sempre
que non se trate dunha consoante dobre: obxecto, apto, administrar,
atmosfera, mximo [ks], magma, nafta, himno; acusativo (< ACCUSATI-
VUM), cominar (< COMMINARE), gama serie, abano (< gamma), case-
te (< cassette). Deste comportamento exceptanse algunhas palabras de
circulacin restrinxida ou anda non plenamente adaptadas, coma sm-
mum, gamma letra grega, enneaslabo, kappa, razzia, pizza, as coma
os derivados formados por un prefixo rematado en -n e unha base pro-
dutiva iniciada por n-: circunnavegar; connatural, connotar; ennobre-
cer; innato, innecesario, innegable, innervar, innobre, innomeable,
innovar, innumerable. Tase en conta que existen formas populares
como connosco, ennegrecer, ennobelar, ademais das secuencias verbo +
pronome persoal tono do tipo chmannos, vronnos, collerannos, sem-
pre coa pronuncia [Nn].
40
c) Tamn se manteen en xeral os grupos de das consoantes explo-

sivas: ctenforos, gnomo, mnemotcnico, pneuma, psicpata, pterodc-
tilo, atlas, nclito, perplexo etc.
d) En posicin implosiva normalmente non se admiten grupos de

das consoantes, salvo cando a segunda s: obsceno, adscribir, externo
[ks], construr, circunstancia, perspectiva, bceps, relax [ks]. Nos
demais casos normalmente prdese a segunda consoante do grupo: rti-
co (lat. ARTICUM), puncin (lat. PUNCTIONEM), tintura (lat. TINCTURAM).
Con todo, algns prstamos estranxeiros manteen excepcionalmen-

te as das consoantes en final de slaba, polo menos graficamente: zinc,
hnterland, round, lord, golf, windsurf, bmerang, cmping, iceberg,
kirsch, sketch, folk, sprint, test. Da mesma maneira, escrbense con con-
soante dobre final palabras como full ou jazz.
8.1. GRUPOS BL, CL, FL, GL, PL, TL
Estes grupos mantense inalterados nos cultismos e nos prsta-

mos ou formacins recentes: ablativo, ablegado, ablucin, aclarar,
atlntico, atlas, atleta, blasfemar, blindar, bloque, bloquear, bloqueo,
clamar, clan, claridade, clarificar, clarn, clarividente, claro, clase,
clasificar, clusula, clemencia, clero, clima, cloro, club, exemplo,
explicar, flamante, flan, flexin, flor, fluxo, glaciar, gladiador, glndu-
la, glicerina, globo, gloria, glosa, inclur, influr, oblacin, oblata,
oblicuo, oblongo, obliterar, placa, plano, planta, plasma, plstico, pl-
tano, platino, plaxio, plenario, pluma, plumaxe, plural, problema, pro-
clamar, procltico, publicar, pblico, reflexin, subliminar, sublingual,
subli ar, templo, troglodita.
Para a particin de palabras a fin de lia, tase en conta que nalgn

dos exemplos citados bl heterosilbico (ablegado, obliterar, subliminar,
sublingual, subli ar).
41
As palabras latinas semicultas e algns prstamos antigos doutros

idiomas mudaron o l en r: aprazar, branco, brancura, brando, brasn,
compracer, cravar, cravo, cravu ar, cumprir, dobrar, emprazar, empre-
gar, escravo, fraco, fraqueza, frauta, frecha, fretar, frota, frouxo, igrexa,
nobre, obrigar, pracer, praga, praia, prata, prato, praza, prazo, prea-
mar, pregar, preito, recruta, singradura etc.
8.2. GRUPOS BC, BD, BM, BN, BS, BT, BV E BX
Mantense sempre sen alteracin: abdicacin, abdicar, abdome,

abdominal, abnegacin, abnegar, absentismo, bsida, absolutismo,
absoluto, absolver, absorber, absorcin, absorto, absurdo, abxurar,
insubmisin, obcecar, obnubilar, obsequiar, obsequio, observar, obse-
sin, obsoleto, obter, obturar, obtuso, obviar, obvio, obxeccin, obxecti-
vidade, obxectivo, obxecto, subcomisin, subconsciente, subdirector,
sbdito, submersin, subministrar, subseccin, subsidio, subsistir,
subsumir, subttulo, subxectivo, subxugar.
Sutil e a sa familia lxica (sutileza, sutilidade, sutilmente, sutilizar)

perderon o b desde as orixes do idioma.
8.3. GRUPO BS + CONSOANTE
Anda que existe a tendencia popular a eliminar a primeira consoan-

te nas palabras con moito uso, na escrita dbese manter a solucin culta
con conservacin do grupo: abstemio, abstencin, absterse, absterxente,
abstinencia, abstraccin, abstracto, abstraer, obsceno, obstculo, obsti-
nado, obstrur, subscricin, subscrito, subscritor, substancia, substan-
cial, substantivacin, substantivar, substantivo, substitucin, substitur,
substituto, substrato.
Deben evitarse as formas *substraer, *substraccin, *substraendo, tomadas

do casteln. O verbo latino de que derivan era SUBTRAHERE, polo que, se se adop-
ta o cultismo latino, dbese utilizar subtraer, subtraccin e subtraendo.
42
8.4. GRUPOS -CT- E -CC-
Os grupos ct e cc mantense nos vocbulos cultos cando os preceden

as vogais a, e, o: abstraccin, abstracto, abxeccin, abxecto, accin,
accionar, acta, activo, acto, actor, actual, actualidade, actuar, adxectivo,
afeccin, afectar, afectivo, afecto, arquitecto, arquitectura, artefacto,
aspecto, atraccin, autctono, cacto, calefaccin, calefactor, carcter,
caracterizar, circunspeccin, circunspecto, coaccin, coccin, coleccin,
colecta, colectivo, compacto, confeccin, contacto, contraccin, conxectu-
ra, conxecturar, correccin, corrector, defectivo, desinfeccin, desinfectar,
deteccin, detectar, detractor, dialecto, didctico, dileccin, dilecto, direc-
cin, directo, director, distraccin, eclctico, eclecticismo, eleccin, elec-
tricidade, electricista, equinoccial, equinoccio, estupefaccin, estupefacto,
exaccin, exactitude, exacto, extraccin, extracto, faccin, fraccin,
impacto, imperfeccin, incorreccin, incorrecto, indirecto, infeccin,
infectar, insecticida, insecto, inspeccin, inspector, insurreccin, insurrec-
to, intacto, intelecto, interseccin, inxeccin, inxectar, lactante, lcteo, lec-
cin, lectivo, lector, lectura, manufactura, nctar, noctmbulo, nocturno,
obxeccin, obxectivo, obxecto, occidente, octaedro, octoslabo, olfactivo,
olfacto, pacto, perfeccin, perfecto, perspectiva, prctica, practicar, predi-
lecto, prospecto, proteccin, protector, proxectar, proxecto, proxector,
putrefaccin, putrefacto, reaccin, reactivo, recto, rectitude, redaccin,
redactor, reflector, refraccin, respectar, respecto, resurreccin, retrospec-
cin, satisfaccin, seccin, sector, seleccin, selectivo, sintctico, tctica,
tctil, tacto, traccin, tractor, traxecto, traxectoria, tumefacto, vector.
Perderon o c as palabras catarata, contratacin, contratar, contrato,

tratado, tratamento, tratar, trato.
Suprmese a primeira consoante nos dous grupos cando os preceden as

vogais i e u: abducin, abdutor, aducin, adutor, aflicin, aflito, conducin,
conduta, conduto, condutor, conflito, constricin, constritivo, construcin,
construtivo, construtor, contradicin, contricin, deducin, dedutivo, deli-
to, destrucin, destrutor, dicionario, distrito, ditado, ditadura, ditame,
ditar, estrito, estrutura, flutuacin, flutuar, frutfero, frutificar, frutuoso,
43
inducin, indutor, introdutor, introdutorio, lutuoso, obstrucin, obstrucio-

nismo, obstrucionista, obstrutivo, producin, produtivo, produto, produtor,
reconstrucin, reducin, reduto, redutor, reproducin, reprodutor, restri-
cin, restritivo, tradutor, vtima, Vtor, vitoria, vitorioso, xurisdicin.
Porn, convn manter esta primeira consoante nalgunhas palabras

pertencentes a linguaxes especializadas, de escasa presenza na fala ou
para evitar homonimias. Son voces como adiccin, adicto, amicto,
anfictin, anfictionia, apodctico, conviccin, convicto, dectico, dic-
cin, dicterio, dctil, ductilidade, ducto, edicto, eviccin, ficcin, ficti-
cio, flictena, friccin, friccionar, ictericia, ictrico, ictiografa,
ictioloxa, ictiomancia (e outras formas con ictio-), indiccin, invicto,
lictor, miccin, nictalope, nictalopa, pictografa, pictrico (e outras for-
mas con picto-), ricto, succin, succionar, veredicto, vindicta.
Perderon sistematicamente o c as palabras que tian en latn cons. +

ct, como acupuntura, adxuncin, adxunto, antrtico, Antrtida, rtico,
coartada, coartar, conxuncin, conxuntivo, conxunto, conxuntura,
defunto, distinto, esfnter, extinto, funcin, funcionar, instinto, puncin,
xuntura etc. A mesma reducin afectou tamn a autor e aos seus deriva-
dos (autoridade, autorizar etc.).
Con respecto a estes grupos cultos, non se debe esquecer que hai
algns semicultismos con vocalizacin da consoante implosiva en u ou
en i: doutor, doutoramento, doutrina; reitor, reitorado, reitoral, reitora;
seita (pero sectario, sectarismo); suxeitar e suxeito. s veces, ao lado
destas formas existe a culta correspondente, cun significado menos res-
trinxido, como ocorre, por exemplo, en pauto / pacto.
8.5. GRUPO -CN-
Consrvase en todos os casos: acne, arcnido, cnidarios, cnitospo-

rdeos, pcnico, picnmetro, picnose, pirotcnico, politcnico, radiotc-
nico, tcnica, tecnicismo, tecnocracia, tecnoloxa, zootcnico.
44
8.6. GRUPO -CD-
Mantense o grupo en todos os casos: ancdota, anecdotario, anec-

dtico, sincdoque.
8.7. GRUPO [kS] (GRAFA -X-)
Mantense sempre na grafa como x: aproximar, asfixia, axila, axilar,

axioma, brax, convexo, elixir, exacto, exame, exceder, excelente, exce-
so, exclamar, exilio, eximir, xodo, extico, explosin, extra, galaxia,
hexgono, laxo, lxico, maxilar, nexo, reflexionar, sexo, sexto, slex, sin-
taxe, txtil, texto, trax, txico.
Na lingua escrita doutros perodos era frecuente representar o x latino nas

palabras cultas por s, debido tendencia usual a pronuncialo desta maneira,
especialmente en posicin implosiva (*testo, *misto, *esame, *esilio etc.).
Convn escribir x para non romper a coherencia cos outros grupos que mante-
en a consoante oclusiva: exame, exacto conforme a acto, leccin, tcnica,
obsequio, cpsula etc. Escribindo s romperase a coherencia na mesma fami-
lia lxica: de conexin / conectar, reflexin / reflectir, galaxia / galctico, pro-
filaxe / profilctico, sintaxe / sintctico etc.
Por todas estas razns preferible usar x, anda que esta grafa tea o
dobre valor de [ks] e [S] e poida haber algns casos de lectura equvoca. Na
maiora deles pdese facer ben a distincin, tendo en conta que no galego
comn [S] non pode aparecer nunca en posicin implosiva (extensin, excep-
to, expugnar, excelente) e que na maiora das palabras en que aparece x co
valor de [ks] se trata de elementos ben coecidos: ex-, exo-, extra-, taxi-, xeno-,
xilo- etc. En moi poucos casos a grafa pode levar a unha dobre lectura, sen
que, por outra parte, isto afecte identificacin e ao significado da palabra.
Con todo, algunhas voces moi populares, documentadas xa deste modo

en textos medievais, as como os seus derivados, deben escribirse con s:
escava, escavar, escavacin, escavadora; estender (pero extensin, exten-
45
sivo, extenso, extensor); estraar, estraamento, estrao, estraeza;

estranxeiro, estranxeira, estranxeirismo; estremar derregar, estrema,
estremo linde (pero extremar, extremidade, extremismo, extremo, extre-
moso).
Un caso especial dse cando na mesma palabra, non composta, apa-

rece das veces x en posicin intervoclica, a primeira vez co valor de
[ks] e a segunda co de [S]. Nestas palabras pdese optar por substitur o
primeiro x por s (esaxeracin, esaxerar, esaxero, esexese, esextico, esi-
xencia, esixente, esixir etc.) ou ben por manter inalterado o grupo eti-
molxico (exaxeracin, exaxerar, exaxero, exexese, exextico, exixencia,
exixente, exixir etc.). Esta posibilidade de eleccin non afecta aos prefi-
xos do tipo ex- seguidos de consoante nin s palabras compostas, en que
s cabe manter o grupo: expunxir, lexicoloxa, toxicoloxa etc.
8.8. GRUPOS -GM-, GN- E -GN-
Mantense sempre nos cultismos: agnosticismo, agnstico, apoteg-

ma, benignidade, benigno, bregma, cognitivo, cognoscitivo, consignacin,
consignar, consignatario, designar, diafragma, diagnosticar, diagnstico,
dignar, dignidade, digno, dogma, dogmtico, dogmatismo, estigma,
expugnar, flegmn, fragmento, gnmico, gnomo, gnomoloxa, gnomlogo,
gnose, gnoseoloxa, gnosticismo, gnstico, gneo, ignominia, ignorante,
ignorar, ignoto, impregnar, impugnar, incgnito, indignar, indigno, insig-
nificante, lignito, magnesio, magnfico, magnolia, persignar, pigmentar,
pigmento, pigmeo, pragmtica, prognose, prognstico, pugna, repugnan-
te, repugnar, resignar, segmento, sigma, significado, significar, signo.
Por seren semicultismos presentan s -n- asinar, ensinanza, ensinar,

ensino, sinalar, sinatura, sino camp e outras palabras da mesma fami-
lia lxica.
O grupo gn nas palabras patrimoniais d como resultado [] (AGNUM >

a o), en semicultismos elimina o g implosivo (SIGNUM > sino) e nos cultismos
46
mantense conforme regra xeral (dignidade, benigno etc.). Advrtase que a

pronuncia do grupo gn segue sendo popularmente [n], con simplificacin do
grupo, ou, nunha pronuncia mis coidada, [Nn] ou [gn].
8.9. GRUPOS MN-, -MN- E -NM-
Mantense as das consoantes nos cultismos: alumnado, alumno,

amnesia, amnista, anamnese, autumnal, calumnia, columna, columnata,
damnificar, himno, indemne, indemnizar, inmaculado, inmanencia, inma-
nente, inmaterial, inmaturo, inmediato, inmemorial, inmensidade, inmen-
so, inmensurable, inmerecido, inmersin, inmerso, inmigracin,
inmigrante, inmigrar, inminente, inmiscirse, inmbil, inmobilizar, inmode-
rado, inmodestia, inmodificable, inmolar, inmoral, inmorredoiro, inmortal,
inmune, mnemnica, mnemnico, mnemonizar, mnemotcnica, mnibus,
omnmodo, omnipotente, omnipresente, omnvoro, solemne, solemnidade,
ximnasio, ximnasta, ximnstico, ximnocarpo, ximnospermas.
A secuencia nm habitual dentro da fontica do galego (vronme, enma-

grecer, enmudecer, conmover etc.), de tal maneira que a sa pronunciacin non
resulta inslita. O portugus continental comprtase de maneira inconsecuen-
te no tratamento destes grupos, anda que en xeral os simplifica en favor da
segunda consoante: hino, solene, coluna, pero calumnia, indemne, amnesia. O
portugus do Brasil mis radical na simplificacin destes grupos: calunia,
indene, pero amnesia, mnemotcnica.
8.10. GRUPOS -MM- E -NN-
O grupo -MM- simplificouse historicamente en -m-: coma, comenda-

tario, cominacin, cominar, cominatorio, comisario, gama, xema, xema-
cin, xemparo etc.
Con todo, o nome da letra grega gamma debe escribirse con -mm-, por
ser unha voz fixada na terminoloxa internacional da fsica e da astronoma.
47
O grupo latino -NN- simplificouse en -n- nas voces patrimoniais do

galego (lat. CANNAM > cana). Tamn se adaptaron ao galego con -n- as pala-
bras cultas que tian -NN- etimolxico: bienio, trienio, cuadrienio, quin-
quenio, sexenio, decenio, milenio, aniversario, conectar, conexin etc.
Con todo, convn escribir con -nn- algns vocbulos cultos de cir-
culacin moi restrinxida: connubio, ennegono, perenne etc.
Un tratamento parte merecen as palabras derivadas mediante un

prefixo rematado en -n, que se une a unha base que comeza tamn por
n-. Neste caso, cando existe no galego a palabra base, consrvase o
grupo -nn-: circunnavegar (circun + navegar), connatural (con + natu-
ral), innobre (in + nobre) etc. O mesmo sucede cando, anda non estan-
do viva a forma primitiva, esta sexa transparente por existiren outras
palabras da mesma familia ou ben por haber derivados con outros prefi-
xos sobre a mesma base: innovar (non existe *novar, pero si novo, e ade-
mais hai outros derivados como anovar, renovar etc.).
Cando non transparente a base sobre a que se formou o derivado,

prodcese a simplificacin en -n-: inocuo, inocencia.
8.11. GRUPO -NS- ANTECONSONNTICO
Nas palabras cultas mantense sen reducir: circunscricin, circuns-

peccin, circunspecto, circunstancia, circunstancial, consciente, conspi-
cuo, conspiracin, conspirador, conspirar, constancia, constante,
constar, constelacin, consternar, constipado, constitucin, constitur,
construcin, construr, construtor, inconsciente, inspeccin, inspector,
inspiracin, inspirar, instalacin, instalar, instancia, instante, instar, ins-
taurar, institucin, institur, instituto, instrucin, instrur, instrumento,
instrutor.
O prefixo trans- mantn o grupo ns cando a base un cultismo:
48
transbordar, transcendental, transcendente, transcender, transcribir,

transcricin, transferencia, transferir, transformacin, transformar,
translacin, transmisor, transmitir, transpirar, transporte, transvasar,
transvasamento. Cando se une trans- a unha palabra que comeza por s-
hai simplificacin das das consoantes sibilantes: transecular, transibe-
riano, transubstanciacin.
Este sufixo reduciuse a tras- en palabras populares como: trasfegar,

trasladar, trasler, trasnoitar, traspasar, traspo er, trastornar.
8.12. GRUPOS -PC-, -PN-, -PS- E -PT-
Como norma xeral mantense estes grupos nos cultismos: abrupto,

acepcin, aceptar, adaptar, adepto, adopcin, adoptar, adoptivo, anti-
conceptivo, aptitude, apto, baptista, cpsula, captar, captura, catalep-
sia, catalptico, coleptero, concepcin, concepto, conceptual, copto,
corrupcin, corruptivo, corrupto, corruptor, cripta, crptico, decepcin,
eclipse, elipse, epilptico, erupcin, eruptivo, escepticismo, estreptomi-
cina, eucalipto, excepcin, excepto, exceptuar, exipcaco, exipcio, Exip-
to, exiptoloxa, hemoptise, hepta-, hipnose, hipnoterapia, hipnotismo,
hipnotizar, imperceptible, inepcia, inepto, interceptar, interrupcin, inte-
rruptor, irrupcin, Neptuno, nupcial, nupcias, opcin, optar, optativo,
ptica, optimismo, optimista, ptimo, percepcin, precepto, preceptor,
rapsodia, rapto, raptor, recepcin, receptor, rptil, ruptura, sinopse, sus-
ceptible, trptico, voluptuosidade, voluptuoso.
Hai, as e todo, unha serie de palabras que perden o primeiro ele-

mento do grupo -pc- ou -pt-, algunhas por seren xa antigas no idioma,
outras por teren hoxe un uso frecuente; e o mesmo ocorre cos deriva-
dos cultos da familia do latn SCRIPTUS. As: adscricin, adscrito, cati-
var, catividade, cativo, cetro, circunscricin, circunscrito, descricin,
descritivo, descrito, descritor, ditongar, ditongo, escrito, escritor,
escritorio, escritura, indescritible, inscricin, inscrito, manuscrito,
prescricin, prescrito, proscricin, proscrito, setembro, setentrin,
49
setentrional, subscricin, subscrito, subscritor, transcricin, transcri-

to, tritongo.
Amais disto, existen no galego varios casos de vocalizacin da con-
soante implosiva: receita e receitar; adoitar (acostumar, diferente do
cultismo adoptar); bautismo e bautizar.
Diferncianse pola presenza ou ausencia dun p as familias de retar

(desafiar, culpar etc., que procede do lat. REPUTARE, a travs do francs) e de
reptar (do lat. REPTARE andar a rastro).
8.13. CONSOANTE + PC, CONSOANTE + PT
Cando se trata dos grupos latinos cons. + pc ou cons. + pt prdese

sempre a consoante intermedia -p- en galego: absorcin, aprontar, asun-
cin, asunto, escultor, escultura, exento, inscultura, irredento, peren-
cin, perentoriamente, perentorio, presuncin, prontuario, redencin,
redentor, redentorista, suntuosidade, suntuoso.
8.14. GRUPOS PN-, PS- E PT-
Aparecen en posicin inicial en palabras cultas e, segundo a regra

xeral, consrvanse na lingua escrita, a pesar de que na fala existe a ten-
dencia a non pronunciar a primeira consoante: pneuma, pneumtico,
pneumona, pneumopata, pneumoscopio, pneumoterapia, pneumotrax
etc.; pseudo-, pseudociencia, pseudnimo etc.; psicanlise, psicanalista,
psicodiagnstico, psicofsica, psicoloxa, psicolxico, psicometra, psi-
copatoloxa, psique, psiquiatra, psiquiatra, psquico etc.; pterobran-
quiado, pterodctilo, pterpodo etc.
Xa non se escriben con p-: salterio, salmista, salmo e salmodiar.
8.15. GRUPO -SC- MEDIAL
50
Nas palabras cultas consrvase o grupo: adolescencia, adolescente,

ascender, ascensor, condescendencia, condescender, consciencia (ao
lado de conciencia), delicuescencia, delicuescente, descendencia, des-
cender, discente, discernir, disciplina, discpulo, escindir, fluorescente,
imprescindible, incandescente, inflorescencia, piscina, plebiscito, pres-
cindir, proscenio, rescindir, rescisin, suscitar etc.
Nas palabras patrimoniais houbo reducin do grupo a -c-: apacentar,

nacer, necio, pacer. Sucede isto sempre nos verbos en -ecer, sexan de forma-
cin latina ou romance: co ecer, crecer, florecer, parecer etc.
8.16. GRUPO SC- INICIAL
O grupo latino sc + e, i simplificouse en c- en palabras de entrada

antiga: ciencia (e familia lxica), cetro, citica, cirro, cirrose, cisma (e
cismar, cismtico etc.). Nas de entrada mis recente o grupo mantense
apoiado nun e prottico: escena, escenario, escenografa, escepticismo,
escptico, escindir, escintilar, escisin, escirido etc. O mesmo ocorre
sempre que ao grupo consonntico sigan a, o, u ou consoante: escnda-
lo, escola, escorpin, escribir, escrpulo, escultura etc.
O grupo inicial sc-, igual ca calquera grupo iniciado por s (+ cons.),

toma un e prottico. As, conforme a esprito, estrutura, esquema, esmalte,
esmeralda, especfico, espectculo, esfera etc., tamn escndalo, escama
etc. Ante e, i, o c- en galego antigo pronuncibase [ts]; desta maneira resul-
taba un grupo sc- de das consoantes co mesmo punto de articulacin (isto
, [sts]), que se resolveu en [ts]. Unha vez que c ante e, i adquiriu unha pro-
nuncia interdental [T], distanciada da de s [s], as palabras incorporadas
modernamente ao idioma deben seguir a norma xeral: mantemento das das
consoantes e adopcin dun e- prottico. En portugus sc- ante e, i pronn-
ciase modernamente [s], e isto explica que siga sendo de regra a simplifica-
cin do grupo nas palabras cultas (cena, cenario etc.). A solucin galega ,
ademais, congruente coa dada arriba para palabras do tipo discpulo, des-
cender etc.
51
8.17. GRUPO -ST-
Este grupo consonntico frecuente nas palabras patrimoniais, e

non adoita presentar problemas na escrita do galego. Un caso especial
a alternancia de formas do prefixo post-/pos-: escrbese post- cando vai
seguido dunha base que comeza por vogal (postelectoral, postoperato-
rio); sase pos- cando vai seguido dunha base que comeza por consoan-
te (posclsico, posguerra, pospo er).
8.18. ALGUNHAS OBSERVACINS SOBRE A PRONUNCIA DOS

GRUPOS CULTOS
A consoante implosiva dos grupos cultos consonnticos, do tipo cc,

cd, cn, x [ks], ct, bc, bm, bs, bt, bv, bx, ps, pt, pn, mn, gm etc. pronn-
ciase xeralmente relaxada, e mesmo pode desaparecer. Cando estes gru-
pos consonnticos van precedidos das vogais e ou o, estas realzanse
sempre con timbre aberto [E], [O]: obxecto [oB"SEkto].
Nos grupos cc, cd, cn, ct, dm, dn o primeiro elemento pronnciase
[k] ou [d], con maior ou menor grao de relaxacin, e mesmo pode desa-
parecer. Pero incorrecta a pronunciacin deste elemento como inter-
dental [T].
O primeiro elemento dos grupos cultos gm e gn pronnciase como

velar sonoro (un g relaxado) ou mesmo como un ene velar [N], mais
nunca como aspirado.
52
9. SUFIXOS E TERMINACINS
No referente a sufixos e terminacins, o galego adopta solucins

propias, que unhas veces son especficas e outras veces coinciden, en
xeral, co portugus e, parcialmente, co casteln e con outras linguas
romnicas. A continuacin faise referencia aos sufixos e terminacins
que poden presentar algn problema.
9.1. -ANCIA, -ENCIA, -IENCIA, -UENCIA, -CIA, -CIO, -ZA, -ZO
Nas palabras cultas, en xeral as de entrada mis recente, coincide o

galego co casteln e co portugus, pois nos tres idiomas se conservan
estas terminacins sen alteracin na forma.
As, teen -ancia, entre outros, os substantivos abundancia, alter-

nancia, arrogancia, circunstancia, constancia, discordancia, distancia,
elegancia, extravagancia, exuberancia, ganancia, ignorancia, impor-
tancia, infancia, petulancia, redundancia, repugnancia, resonancia,
substancia, tolerancia, vixilancia etc.
Teen terminacin -encia, -iencia ou -uencia, entre outros, adoles-

cencia, aparencia, ascendencia, descendencia, diverxencia, esixencia,
incidencia, independencia, indulxencia, inocencia, intelixencia, presi-
dencia, procedencia, referencia, residencia, reticencia, urxencia, viru-
lencia, vixencia; audiencia, ciencia, conciencia, consciencia,
conveniencia, deficiencia, desobediencia, eficiencia, experiencia, impa-
ciencia, inconsciencia, inconveniencia, inexperiencia, insuficiencia,
obediencia, omnisciencia, paciencia, proveniencia, sapiencia, subcons-
ciencia, suficiencia; afluencia, altilocuencia, anuencia, confluencia,
consecuencia, delincuencia, efluencia, elocuencia, fluencia, frecuen-

cia, grandilocuencia, incongruencia, inconsecuencia, influencia,
secuencia etc.
Teen terminacin -cia, entre outros, acacia, audacia, avaricia, con-

tumacia, delicia, eficacia, falacia, farmacia, ictericia, impericia, inmun-
dicia, malicia, milicia, noticia, pericia, perspicacia, pertinacia,
suspicacia etc. Entre estas palabras est Galicia, voz lextima galega,
denominacin oficial do pas e maioritaria na expresin oral e escrita
moderna. Galiza tamn unha forma lexitimamente galega, amplamen-
te documentada na poca medieval, que foi recuperada no galego con-
temporneo.
Teen terminacin -cio formas coma anuncio, artificio, beneficio,

bulicio, cartapacio, cilicio, comercio, consorcio, desperdicio, divorcio,
edificio, exercicio, ficticio, hospicio, maleficio, necio, negocio, nuncio,
oficio, orificio, palacio, patricio, precipicio, prefacio, propicio, sacerdo-
cio, sacrificio, silencio, socio, vicio, xentilicio etc.
Noutras palabras o galego conserva as formas con solucin patrimonial

-zo, -za: andazo, avinza, cansazo, cobiza (cobizar, cobizoso etc.), crenza
(descrenza), diferenza (indiferenza), doenza, espazo (espazar, espazoso),
estanza ('estrofa'), finanza (financeiro), graza (desgraza), habenza, licenza,
nacenza (renacenza), novizo, perseveranza, pertenza (xunto ao cultismo
pertinencia, con significado diferente), postizo, preguiza (preguiceiro, pre-
guizoso), presenza, prezo (desprezo, menosprezo, prezar, desprezar), que-
renza (benquerenza, malquerenza), sentenza, servizo (servizal), tenza
(mantenza), terzo (terza, terz, terzar), xuzo (axuizar, prexuzo), xustiza
(axustizar, inxustiza, xusticeiro). A maiora delas son formas xa amplamen-
te documentadas desde antigo na nosa lingua, e algunhas son prstamos que
se incorporaron con esta solucin (estanza, finanza...).
54
9.2. -CIN, -SIN
Mantense os dous sufixos nas palabras cultas: accin, admira-

cin, aliteracin, atencin, bendicin (ao lado da forma patrimonial bei-
zn), cancin, codificacin, composicin, condenacin, disolucin,
edicin, educacin, emigracin, emocin, indicacin, leccin, manipu-
lacin, nacin, perturbacin, restauracin, vacacin etc.; admisin,
concesin, confesin, divisin, evasin, excursin, expansin, invasin,
lesin, ocasin, previsin, revisin, televisin, versin etc.
Levan -zn palabras patrimoniais como doazn, razn, sazn, tor-

zn, traizn etc.
A historia destes sufixos e terminacins diferente en galego e en portu-

gus. En galego existe hoxe a variante tradicional -zn e as cultas -cin, -sin;
o portugus ten -ao, -zao e -sao. Na poca medieval as formas mis esten-
didas eran -zon, -on, -son e -sson; pero posteriormente a historia de cada un
dos dous idiomas seguiu rumbos diferentes. O portugus ( parte de conservar
a sibilante sonora fronte xorda) mudou esta terminacin en -zao, -ao, -sao
e
-ssao e acomodou a este resultado todas as palabras cultas que foi introducin-
do, obrando as cun criterio diferente ao usado para a terminacin -cio, -cia. O
galego incorporou todas estas palabras cultas, coa acomodacin fontica indis-
pensable da terminacin latina (FRACTIONEM > fraccin), seguindo un criterio
similar ao adoptado coa terminacin -cio, -cia e cos cultismos en xeral.
9.3. -NTE
Esta terminacin permite formar adxectivos ou substantivos sobre a

base dun verbo. Os que o fan sobre verbos da primeira e da segunda con-
xugacins manteen inalterada a vogal temtica correspondente: can-
tante, cami ante; valente, crente, nacente, crecente.
Os relacionados con verbos da terceira conxugacin, pola contra,
55
non presentan un resultado uniforme. Os mis deles son cultismos que

se remontan correspondente forma latina, no canto de se formaren
sobre o verbo romance, polo que presentan como vogal temtica e ou
ie: maldicente, maledicente; producente, contraproducente; inciden-
te, reincidente; transixente, intransixente; lucente, relucente; escri-
bente; constrinxente; insurxente; influente, confluente, afluente;
vivente, supervivente; consecuente, subsecuente etc.; ou expediente,
conveniente, proveniente, interveniente, nutriente, recipiente, salien-
te, sobresaliente etc. S uns poucos verbos da terceira conxugacin
presentan unha forma nominal con vogal temtica i: conclunte; con-
tribunte; sante; seguinte, conseguinte; onte ou ouvinte; constitun-
te, reconstitunte.
Sobre os verbos durmir e servir os derivados esperados deberan

presentar -ie- (como cultismos) ou -i- (como derivados romances). En
lugar destas formas rexstranse como patrimoniais dormente (adx. e
subst.) e servente (subst.).
9.4. -MENTO
Os substantivos formados con este sufixo manteen en todos os

casos a vogal temtica do verbo que lles serve de base: acabamento,
regulamento; esquecemento, co ecemento; revestimento, resentimento,
seguimento, sentimento.
Son unicamente os derivados de verbos da segunda os que presentan

algn problema, posto que non infrecuente ver escrito co ecimento, pade-
cimento etc., con -i- (coma en casteln e portugus). Tanto no galego actual
coma no medieval son absolutamente maioritarias as formas en -emento
(atrevemento, entendemento, nacemento...); por teren apoio na fala e seren
patrimoniais, estas son as escollidas como normativas.
56
9.5. -SE
As voces cultas con orixe nos nomes gregos en -sis adoptan a termi-
nacin -se e son todas do xnero feminino: anlise, anttese, apoteose,
arteriosclerose, base, catlise, catequese, crase, crise, diagnose, ditese,
direse, diocese, dose, eclipse, electrlise, elipse, nfase, cirrose, escle-
rose, esexese, xtase, fase, fotosntese, frase, hemoptise, hidrlise, hip-
nose, hiptese, metamorfose, metstase, narcose, neurose, osmose,
parfrase, parntese, perfrase, prolepse, prtase, prtese, psicose, sim-
biose, sindrese, sinopse, sntese, tese, tuberculose, xnese.
Non pertencen a este grupo as palabras oasis e chasis.
9.6. -ITE E -TE
En correspondencia coas palabras do grupo anterior, e por razns

similares, esta tamn a adaptacin das palabras coas terminacins gre-
gas -itis e -tis, todas elas femininas: amigdalite, apendicite, artrite, bron-
quite, cardite, colite, conxuntivite, diabete, encefalite, endocardite,
enterite, estomatite, farinxite, gastrite, glote, hepatite, larinxite, menin-
xite, miocardite, nefrite, neurite, otite, pancreatite, peritonite, pleurite,
tendinite etc. Ntese que gratis non pertence a este grupo.
De maneira similar, teen -e palabras como acrpole, cute, epiderme,

metrpole, necrpole, paralaxe, praxe, psique e sintaxe, tamn femininas.
9.7. -BLE / -BEL
A solucin moderna para as palabras cultas que teen o sufixo lati-

no -BILIS -ble ou -bel (pl. -bles ou -beis). As, amable, apetecible, bebi-
ble, estable, indeleble, indisoluble, infalible, perdurable, preferible,
57
realizable, soluble, terrible, variable, xeneralizable etc.; ou ambel,

apetecbel, bebbel, estbel, indelbel, indisolbel, infalbel, perdurbel,
preferbel, realizbel, solbel, terrbel, varibel, xeneralizbel etc.
Consecuentemente, dbese escribir establecer, establecemento, res-

tablecer e restablecemento, ou ben estabelecer, estabelecemento, resta-
belecer e restabelecemento.
A historia do sufixo -BILIS complexa e diferente no galego e no portu-

gus. En textos portugueses medievais aparecen -vel e -vil (plural -viis); mis
tarde impxose como nica forma -vel (plural -veis). En textos galegos antigos
danse as seguintes solucins (con alternancia grfica b/v): para o singular,
-vele ~ -bele (estavele ~ estabele), -vel ~ -bel (estavel ~ estabel), -vil ~ -bil
(estavil ~ estabil), -vle ~ -ble (estavle ~ estable); para o plural, as formas rexis-
tradas son -vi(i)s ~ -bi(i)s (semellavi(i)s ~ semellabi(i)s), -viles ~ -biles (con-
venaviles ~ convenabiles) e -veles ~ -beles (semellaveles ~ semellabeles). Esta
ltima solucin con moito a mis frecuente.
A terminacin -ble (pl. -bles) impxose como solucin xeral en todo o

territorio galego, e mesmo se documenta no norte de Portugal. Esta ademais
a solucin adoptada por outras linguas (francs, cataln, casteln...). De por
parte, -bel, -beis (ambel, ambeis) ten tamn unha importante presenza na
lingua escrita xa desde o sculo XIX.
A solucin -bre usouse moito na literatura desde o sculo XIX (*posibre,

*amabre), debido tendencia popular a mudar en r o l agrupado con conso-
ante (vide 8.1). Esta, en troques, a nica solucin correcta para nobre, pala-
bra coecida as desde a Idade Media.
A secuencia -bil (pl. -biles) aparece en palabras como dbil, hbil,

lbil, mbil, nbil.
9.8. -EO, -EU E -AO, -AU
Cmpre distinguir na escrita as terminacins -eo e -eu, que se corres-
58
ponden cunha diferenza fontica real. Rematan en -eo as palabras popula-

res procedentes das latinas rematadas en -AELUM, -ELUM, -OEDUM, -ENUM
(calquera que sexa o timbre da vogal tnica) e as formadas co sufixo -eo a
partir de verbos en -ear: ceo, receo, veo, feo, cheo, freo, arqueo, bloqueo
etc. Esta secuencia tradicional en galego facilita que os cultismos proce-
dentes de palabras rematadas en -EUM, esdrxulas ou graves, se acomoden
en -eo; tase en conta que, en xeral, a todo -U latino lle corresponde en
galego -o, e as palabras deste grupo non fan excepcin: areo, arbreo,
arxnteo, ureo, cetceo, ciclpeo, coetneo, consanguneo, contempor-
neo, crneo, corpreo, crustceo, curvilneo, cutneo, errneo, espont-
neo, larnxeo, linleo, marmreo, mediterrneo, momentneo, ncleo,
leo, seo, ptreo, petrleo, purpreo, rectilneo, rseo, sanguneo, terr-
queo, trreo, venreo, violceo, vtreo; apoxeo, arameo, ateo, camafeo,
corifeo, europeo, fariseo, filisteo, hebreo, himeneo, liceo, mausoleo, museo,
peritoneo, pigmeo, plebeo, reo, trofeo, xacobeo. Tamn os galicismos ou
catalanismos fideo e manteo.
Rematan en -eu as seguintes palabras patrimoniais, ou xa antigas: eu,

meu, teu, seu, chapeu, romeu, sandeu (fem. sanda), xubileu, xudeu (fem.
xuda). Tamn ten esta terminacin a voz leu (pl. lei) unidade monetaria de
Romana.
O portugus comprtase de modo en parte diferente debido a unha evo-

lucin fontica particular: mantn a secuencia -eo nos cultismos esdrxulos
(ptreo), mentres que os cultismos graves os acomoda en -eu (ateu, pigmeu),
debido a que nas palabras populares non ten senn as terminacins -u (cu,
ru, vu) ou -eio (receio, feio, cheio, freio, arqueio, bloqueio), segundo as
sas propias leis de evolucin fontica, diferentes das do galego comn. O
galego mantn -eo patrimonial e, anda que en certas zonas poida xerar un
iode sempre que haxa un hiato (a i-auga, ceio, cantaraia, deia), trtase dun
fenmeno asistemtico: nun mesmo lugar poden darse feio e ceio, fronte a
cheo e veo, e anda un mesmo falante pode usar indistintamente unha pala-
bra con iode ou sen el. Por esta razn, este fenmeno non debe reflectirse na
escrita. Habendo, por tanto, -eo, a acomodacin dos cultismos pode ser regu-
lar, tanto no masculino coma no feminino (europeo, europea; cf. port. euro-
peu, europeia).
59
Rematan en -ao: arao, cacao, callao, grao, nicolao, pardao, peirao,

pronao, tao, vao. Rematan en -au: bacallau e pau.
9.9. -EA
O feminino correspondente s palabras que acaban en -eo, tnico ou

tono, -ea: allea, chea, fea; area, arbrea, arxntea; atea, europea,
hebrea, rea. Esta mesma terminacin figura en substantivos femininos,
de orixe popular ou culta: aldea, avea, azotea, balea, cadea, candea,
cea, correa, diarrea, idea, lamprea, manchea, melopea, morea, panacea,
prea, rea, serea, tea, urea, vea, verborrea. Tamn nos galicismos chemi-
nea, librea, marea, platea, polea, ralea.
O galego adapta regularmente en -a o -e mudo final dos substantivos femi-

ninos franceses: malla, vianda, dama, franxa, carabina. A acomodacin da ter-
minacin francesa -e (chemine) en -ea (cheminea) , por tanto, a normal.
9.10. -OA
O galego coece unha terminacin -oa, pronunciada ['oa] ou ['Oa]

segundo a sa procedencia (boa, lagoa; avoa, filloa). Mentres que no
caso de boa, lagoa se manteen sempre as das vogais en todo o territo-
rio galego, en avoa, filloa etc. prodcese reducin a ["O] en zonas da
Galicia suroccidental (av, fill etc.). Mesmo nestes casos debe ser esco-
llida a solucin tradicional e absolutamente maioritaria -oa (avoa, filloa,
moa, soa -e soamente-, teiroa etc.).
9.11. -US, -UM, -O
Hai algunhas palabras que escapan regra xeral de acomodacin de

cultismos e manteen as terminacins latinas -US, -UM: campus, corpus,
humus, mnibus, Venus, virus; lbum, facttum; mdium, presdium,
60
parabllum, smmum, contnuum, cinefrum, qurum, desidertum. En

xeral son palabras que anda se senten como non plenamente incorpora-
das ao idioma.
Escrbense con -o as voces currculo, esprito, mpeto, memorando,

referendo e tribo.
9.12. -IO/-IA E -INO/-INA
Nas palabras patrimoniais a terminacin latina -INUM/-INAM deu en

galego -i o/-i a, que tamn a forma xeral do diminutivo. As: andori-
a, campi a, casi a, campesi o, comi o, mari a, mari o, menci a,
pequeni o, veci o etc. Remata tamn en -i o mesqui o e pergami o.
Os prstamos, latinos ou non, adoptan a terminacin -ino/-ina:

albino, anilina, anxina, aquilino, asasino, aspirina, bencina, bizanti-
no, bobina, bovino, brillantina, buguina, canino, cantina, capuchino,
carabina, cartolina, casino, clandestino, cocana, codena, coralino,
cortina, cristalino, destino, disciplina, divino, doutrina, ensino, escar-
latina, esquina, estricnina, estudantina, felino, feminino, gabardina,
gasolina, glicerina, granadino, guillotina, herona, interino, intestino,
ladino, latino, mandolina, margarina, masculino, matutino, medicina,
morfina, muselina, nicotina, nitroglicerina, oficina, ondina, palatino,
parafina, penicilina, peregrino, piscina, plastilina, porcino, propina,
protena, rabino, repentino, resina, retina, runa, sacarina, sibilino,
sonatina, supino, taurino, toxina, turbina, ultramarino, vaselina, ves-
pertino, vitamina, vitrina, xacobino, xelatina, xenuno etc.
9.13. -E
Rematan en -e as palabras patrimoniais procedentes de timos latinos

en -INEM (home, virxe, orde, imaxe, chantaxe 'planta', feluxe), os conti-
nuadores dos neutros en -MEN (crime, exame, lume, costume etc.) e os
61
galicismos en -axe (chantaxe 'extorsin', homenaxe, li axe, viaxe etc.).
De maneira anloga, adptanse tamn sen nasal final os cultismos:

abdome, ditame, exame, nume, rxime, vexame, xerme... Deben mesmo
escribirse sen -n as palabras glute, lique, pole, seme, pois non hai razn filo-
lxica ningunha para separalas das anteriores. Exceptanse o latinismo
lumen (unidade da fsica do sistema internacional) e o bretonismo dolmen.
O portugus mantivo a nasalidade primitiva (homem, virgem, ordem, ima-

gem etc.) e anda a estendeu analoxicamente a algunhas outras palabras
(nuvem, ontem) e de modo sistemtico s palabras formadas co sufixo galo-
rromnico -age (homenagem, linhagem, viagem etc.). Como xa se indicou, as
palabras tradicionais procedentes dos neutros latinos en -MEN resolvronse en
-e tanto en galego coma en portugus (lume etc.). Pero os cultismos son trata-
dos polo portugus de modo vacilante: en xeral, suprime -n (ditame, exame,
vexame etc.), algunhas veces manteno (smen, lquen, plen, glten) e en bas-
tantes casos admite as das solucins (ligame / lig men, abdome / abdmen,
germe / grmen etc.).
Advrtase que a evolucin da nasalidade da terminacin medieval -e

paralela tanto en galego coma en portugus doutras vogais finais tonas nasa-
lizadas. Comprense as formas medievais rfo, Estvo, rgo, orgo..., que
se manteen en portugus en rfo, Estvo, rgo, orgo e que en galego se
resolven en orfo, Estevo, orgo, ourego.
9.14. MASC. -N / FEM. -, MASC. -ANO / FEM. -ANA
Nas palabras populares, a terminacin latina -ANUM presenta tres

solucins distintas no dominio lingstico galego: -ao/-n/- (irmao /
irmn / irm). En troques, a correspondente forma feminina -ANAM s
ten dous resultados: -/-n (irm / irmn).
Estas formas pdense atopar na fala con distintas combinacins, pero

desde o sculo XIX os escritores veen mostrando unha preferencia polo
62
seguinte esquema, hoxe unanimemente aceptado na lingua escrita:

(meu) irmn (mi a) irm
(meus) irmns (mi as) irms
A este esquema incorpranse tamn outras palabras co masculino

acabado en -n, anda que este -n non proceda etimoloxicamente dun
sufixo -ANU. Teremos, xa que logo: alazn, alaz; alden, alde; ancin,
anci; artesn, artes; barregn, barreg; bosquimn, bosquim; capi-
tn, capit; chan, ch; cidadn, cidad; cirurxin, cirurxi; comarcn,
comarc; concidadn, concidad; cortesn, cortes; cotin, coti; cris-
tin, cristi; curmn, curm; ermitn, ermit; escribn, escrib; gar-
din, gardi; gran e gra; insn, ins; irmn, irm; livin, livi; louzn,
louz; malsn, mals; marrn, marr; musulmn, musulm; nugalln,
nugall; pagn, pag; rufin, rufi; san, sa; sancristn, sancrist; sul-
tn, sult; teceln, tecel; tempern, temper; temporn, tempor;
trun, tru; van, va; vern; viln, vil.
Este un dos sufixos produtivos con que conta o galego para a for-
macin de xentilicios. Seguen este modelo afgn, afg; alemn,
alem; casteln, castel; cataln, catal; coimbrn, coimbr, e, espe-
cialmente, os referidos a entidades de poboacin galegas: aresn,
ares; arousn, arous; arzun, arzu; berganti n, berganti ; cal-
deln, caldel; carnotn, carnot; composteln, compostel; ferroln,
ferrol; fisterrn, fisterr; mari n, mari ; muradn, murad;
muxin, muxi; ourensn, ourens; pontearen, ponteare; pontecal-
deln, pontecaldel; redondeln, redondel; ribeirn, ribeir; salne-
sn, salnes; ulln, ull; vilagarcin, vilagarci.
Algns xentilicios galegos poden conservar a sa forma local -ao /

-: arnoiao, arnoi; burelao, burel; courelao, courel; caldelao, calde-
l (do Castro Caldelas); dezao, dez; lancarao, lancar; limiao, limi;
mari ao, mari (da Maria luguesa); masidao, masid; meirao,
meir; melidao, melid; ribeirao, ribeir (do Ribeiro) etc. Pola mesma
razn, admitirase tamn a forma feminina local -n en casos como unha
carnotn, unha fisterrn, unha muradn etc.
63
Nas palabras cultas incorporadas con posterioridade poca en que

deixou de operar a lei da cada do -n- intervoclico, a terminacin latina
-ANUM, -ANAM foi adaptada conforme norma xeral de acomodacin de
cultismos. Levan esta terminacin -ano (fem. -ana): africano, americano,
anglicano, arcano, artesiano, asturiano, australiano, bacteriano, bolivia-
no, colombiano, cubano, decano, diluviano, franciscano, fulano, grego-
riano, hispano, humano, inhumano, italiano, lusitano, luterano,
mahometano, meridiano, metropolitano, miliciano, mundano, oufano, pai-
sano, peruano, pondaliano, profano, provinciano, puritano, republicano,
romano, rosaliano, semana, soberano, tirano, transmontano, ultramonta-
no, urbano, valenciano, veterano, vexetariano, xermano etc.
Como xa foi indicado (cf. 9.13), cando esta terminacin latina era
tona, a evolucin en palabras patrimoniais foi diferente e o resultado
final en galego -o/-a: Estevo, orfo / orfa, orgo, ourego, ravo (planta),
saba. Relacionadas con estas, anda que doutra orixe, estn as termina-
cins en -o de Cristovo e soto.
As palabras cultas conservan o sufixo latino sen cambiar; isto afec-

ta tamn os vocbulos que teen esta terminacin, anda que a sa orixe
non sexa latina. As, biblimano, bmano, cleptmano, cocainmano,
difano, bano, melmano, mitmano, morfinmano, rgano, pnfano,
pltano, ttano, tmpano.
9.15. MASC. -N / FEM. -ANA
A terminacin -n / -ana aparece nunha serie de nomes, substantivos

e adxectivos, que xeralmente actan como caracterizadores pexorativos:
balandrn, balandrana; baleign, baleigana; barbuzn, barbuzana;
barrign, barrigana; barulln, barullana; bocaln, bocalana; brutn,
brutana; buleirn, buleirana; burrn, burrana; burricn, burricana;
cabezn, cabezana; cachamouln, cachamoulana; cachn, cachana;
cacholn, cacholana; cagn, cagana; caneln, canelana; cangalln,
cangallana; caralln, carallana; carcamn, carcamana; carneirn, car-
64
neirana; carrouln, carroulana; chaln, chalana; charlatn, charlatana;

corneln, cornelana; farfalln, farfallana; foln, folana; folgazn, folga-
zana; galbn, galbana; guedelln, guedellana; lacazn, lacazana; lan-
grn, langrana; larpn, larpana; leiln, leilana; lerchn, lerchana;
lorn, lorana; lordn, lordana; loubn, loubana; mentirn, mentirana;
orelln, orellana; padun, paduana; pailn, pailana; palafustrn, pala-
fustrana; papn, papana; parvalln, parvallana; paspn, paspana; pas-
trn, pastrana; pelandrn, pelandrana; pertegn, pertegana; pillabn,
pillabana; porcalln, porcallana; run, ruana; tangueleirn, tanguelei-
rana; testaln, testalana; testn, testana; toleirn, toleirana; vergalln,
vergallana; zalapastrn, zalapastrana; zampalln, zampallana.
9.16. MASC. -N / FEM. -OA, -ONA
Forman o feminino en -oa unha serie de adxectivos e substantivos

en que -n non pode analizarse como sufixo: anfitrin, anfitrioa; bretn,
bretoa; campin, campioa; ladrn, ladroa (que tamn ten un feminino
ladra); len, leoa; patrn, patroa; saxn, saxoa; teutn, teutoa.
Rematan en -n / -ona as palabras en que esta terminacin un sufi-

xo aumentativo ou deverbal pexorativo: homn, mullerona, zapatn,
casona; abusn, abusona; acusn, acusona; faltn, faltona; preguntn,
preguntona etc.
Existe ademais un grupo de palabras cultas coa terminacin -on

tona: canon, colon, corion, dcathlon, psilon, psilon, micron, epplo-
on, cripton, isquion, necton, neon, newton, micron, prkinson, radon,
taxon, telson. O anglicismo nylon adptase ao galego como nailon.
9.17. -DE
A terminacin latina vogal + TEM reslvese en galego, tanto en pala-

bras cultas coma populares, en vogal + -de: almude, alude, atade, cala-
midade, cspede, hspede, lade, parede, rede, sade, sede, soidade,
65
verdade, virtude etc.

9.18. -DADE, -TADE
O sufixo latino -TATEM resolveuse en -tade en posicin posconso-

nntica (dificultade, facultade, maxestade, potestade, tempestade, von-
tade) e en -dade en posicin posvoclica (enfermidade, novidade,
puridade, realidade). s veces unha sncope voclica antiga provocou
que -dade poida aparecer en posicin posconsonntica (BONITATEM >
bondade, CRUDELITATEM > crueldade, HEREDITATEM > herdade, LEGALI-
TATEM > lealdade, MORTALITATEM > mortaldade, TRINITATEM > trindade,
VERITATEM > verdade, VIRGINITATEM > virxindade etc.). A partir destas
formas, -dade estendeuse a bases non sincopadas rematadas en r: liber-
dade, puberdade.
9.19. -DADE / -EDADE / -IDADE
No galego actual, -dade presenta tres alomorfos: -dade, -edade e

-idade. O primeiro aparece s nunha relacin pechada de palabras popu-
lares que sufriron, segundo se indicou en 9.18, a sncope da vogal pre-
cedente (verdade, herdade, bondade, trindade etc.). As outras das
variantes, as nicas produtivas no galego actual, presentan distribucin
complementaria e aparecen en palabras introducidas por va culta e mais
en derivados romances: -edade combnase con bases adxectivas en -io
(notoriedade, solidariedade, variedade...) e -idade nos casos restantes
(capacidade, probabilidade, soidade, novidade...). As nicas excepcins
a esta regra son necidade e sucidade.
9.20. -ARA /-ERA
Os substantivos formados con este sufixo referanse orixinariamente

a cousas e indicaban o lugar onde se fabricaban, onde se vendan ou onde
haba abundancia delas. A forma -ara, maioritaria no galego medieval,
era o resultado fontico regular da correspondente latina -ARA. Por iso
66
debe drselle preferencia a esta solucin: armara, artillara, bruxara,

camisara, carnizara, carpintara, cervexara, cestara, chancelara,
charlatanara, chocolatara, enfermara, enxe ara, ferrara, gandara,
infantara, lavandara, leprosara, librara, moblara, panadara, pape-
lara, pedrara, peixara, perfumara, pradara, refinara, reloxara,
tesourara, tinturara, zapatara...
Con esta solucin conflen tamn aqueloutros vocbulos derivados

co sufixo -a sobre bases en -ario: comisara, notara, secretara, testa-
mentara etc., derivados a partir de comisario, notario, secretario e tes-
tamentario, respectivamente.
A solucin -era, documentada tamn no galego medieval, fxose case

xeral no galego moderno, polo que se admite as mesmo como normativa.
En calquera caso, tase en conta que algns galicismos modernos,

como batera, galantera, galera ou mercera presentan unicamente a
terminacin -era.
forma iberorromnica -ara corresponda a francesa -erie, que, coma outros

sufixos galorromnicos, se documenta na Pennsula desde poca moi temper.
Desta maneira entran as das en conflito; e en casteln e cataln impxose doada-
mente -era, unha vez que o sufixo latino -ARIUS terminou dando cast. -ero e cat.
-er (caballero-caballera, cavaller-cavalleria). Pero esta non foi a nica causa do
triunfo de -era, pois en italiano, onde non hai -ero, tamn se impuxo -eria (libraio-
libreria). En portugus tamn penetrou moito o novo sufixo (Livro de Montera,
sculo XV) e anda hoxe hai moitas palabras con el (carroceria, parceria, crista-
leria, correria, grosseria, bateria, bilheteria, sorveteria, loteria, bijuteria).
Por ultracorreccin sase s veces un falso sufixo *-eira, creado a partir

dos substantivos derivados en -eiro e non dos primitivos. As, de ferreiro fxo-
se *ferreira ou de leiteiro, *leiteira etc. Estas formas deben evitarse.
67
10. OUTRAS PARTICULARIDADES
10.1. ALTERNANCIA CUA-/CA-/CO-; GUA-/GA-/GO-
Nas palabras patrimoniais o galego mostrou sempre tendencia a eli-

minar o elemento labiovelar u dos grupos orixinarios qua-, gua-, a seme-
llanza do francs e en contra do que sucede en portugus e en casteln,
que tenderon a conservalo. En galego hai tamn zonas que manteen o
grupo orixinario; pero demogrfica e literariamente moito mis usada a
solucin que perdeu o u, de a que a escolla se resolva a favor deste resul-
tado tanto nas palabras patrimoniais coma nas cultas mis popularizadas.
Aparece caen caderna, caderno, cadrado, cadrar, cadrelo, cadril,

cadro, cal, calidade, calquera, cando, cantidade, canto, cartos dieiro,
case, casemente, catorce, catro, catrocentos.
Aparece cua- nos cultismos e, en xeral, nas palabras derivadas cul-

tas. As, cuadr- (cuadrangular, cuadrante, cuadratura, cuadraxesimal,
cuadraxsimo, cuadrcula, cuadrienal, cuadrienio, cuadriforme, cuadri-
ga, cuadriltero, cuadrilla, cuadrilleiro, cuadrimestre, cuadrimotor,
cuadriplicar, cuadrislabo, cuadrivio, cuadrpede, cudruplo, escua-
dra), cual- (cualificar, cualitativo), cuant- (cuanta ao lado de con-
ta, cuantificacin, cuantificar, cuantioso, cuantitativo), cuart-
(cuarta, cuartear, cuarteirn, cuartel, cuarteleiro, cuarteto, cuartilla,
cuartillo, cuarto 1/4 parte dependencia) e cuater- (cuaternario).
Tamn as palabras cuquero, cuarzo, cuasia e cuasina.
Un caso especial de evolucin tmolo nas formas corenta, corente-

na, corentn e coresma, onde o ditongo ua se reduciu a o; o mesmo oco-
rre en corta feira (ou cuarta feira) mrcores.
Hai outras formas que tian orixinariamente o grupo coa-, que se

reduciu a ca-, como no grupo cua- xa citado: callada, callado, callar,
calleira, calleiro, callo presoiro. O grupo coa- mantense nos cultis-
mos: coagulable, coagulante, coagulacin, coagular, cogulo.
Aparece ga- en gada a, gada o, galardn, galdrapo, garda, gar-

dar, gardin. Tamn en prstamos como garanta, garantir, garita etc.
Noutras palabras aparece gua-: guante, guapo, guata.
E, finalmente, a solucin go- aparece en gorir (tamn guarir), gore-

cer (tamn guarecer), gornecer (tamn guarnecer).
Os derivados e compostos manteen a evolucin da palabra primiti-

va sobre a que se forman. Por tanto, agardar, gada ar, gada eiro, gar-
dabarreira, gardalama, gardarros, gardarroupa etc.; garda civil, garda
forestal, garda mari a etc.; gornicin (tamn guarnicin); gorida
(tamn guarida) etc.
Son dialectalismos cuando (e condo), cuanto (e conto), cuase, cuasemen-

te etc.; guada a, guardar etc.; coallar etc.
10.2. DITONGO OI
O ditongo resultante das secuencias latinas a) O*CT b) OCT, U*CT, UCT,

U*LT; c) ORI + vogal, URI + vogal na maior parte do territorio galego oi:
a) noite, oito; b) troita, loita, froita, loito, moito; c) coiro, lavadoiro,
vasoira, agoiro.
Con todo, existen zonas reducidas en que se dan outros resultados:

unha zona do occidente da Corua presenta sempre ui (nuite; luita,
muito; lavaduiro, varreduiro etc.); o sur de Pontevedra presenta tres
resultados, segundo os casos: a) oi: noite; b) ui: luitar, muito; c) ou:
vasoura; na franxa mis oriental do dominio lingstico galego alternan
69
das solucins: a) oi: noite; b) ui: luitar, muito con puntos de u, muto
e mutio, escutar e escutiar; c) oi: vasoira, coiro.
Adptase como normativa a solucin oi en todos os casos por ser

maioritaria demogrfica e xeograficamente e por ser a mis difundida na
tradicin literaria moderna: coitelo, enxoito, froita, loita, moi, moito,
troita, varredoiro, vasoira etc. E as tamn en coidar, coita, coitado etc.
10.3. DITONGOS OU/OI
O galego mantn diferenciados os ditongos ou e oi, de acordo coas

sas diferentes orixes: ou < AU, AL + cons. etc. (cousa, louro, ouro,
pouco, tesouro, touro; couce, fouce, outro, souto; dous), oi < OCT, UCT,
U*LT, ORI + vogal, URI + vogal (oito, noite; troita, loita; moito, voitre;
coiro, lavadoiro, tesoira, vasoira; agoiro etc. vide 10.2).
Unicamente en palabras concretas e en zonas e lugares illados houbo

algunha confusin de ou e oi: oitro por outro, noute por noite, vasoura por
vasoira etc. Normativamente hai que aterse solucin fontica regular.
10.4. DITONGOS IE, UE
As secuencias latinas -IE- e -UE- en palabras cultas mantense en

galego como ie e ue, respectivamente: aliciente, ambiente, ciencia,
cliente, coeficiente, conciencia, conveniencia, conveniente, deficiencia,
deficiente, eficiencia, eficiente, estupefaciente, expediente, experiencia,
incipiente, inconveniente, obediencia, obediente, omnisciencia, pacien-
cia, sapiencia, sobresaliente, suficiente etc.; afluencia, afluente, anuen-
cia, anuente, congruencia, congruente, delincuencia, delincuente,
elocuencia, elocuente, secuela, secuestro etc. (cf. 9.1 e 9.3).
Algunhas veces, por disimilacin ou por ultracorreccin, as secuencias ie,

ue substitense por e, o (*concencia, *ambente, *freconte); estas substitucins
70
deben evitarse. Con todo, hai formas aceptables como comenencia intere-
se, diferente xa do cultismo novamente reintroducido conveniencia. Nte-
se que tamn hai casos como aparencia, beneficencia etc., que carecen de
ie xa en latn.
10.5. DISIMILACIN, METTESE E EPNTESE DE R
O r mantn, en xeral, a sa posicin etimolxica dentro da pala-

bra, independentemente das sncopes voclicas: prado (< PRATUM),
cabra (< CAPRAM), disfrazar, labrar (< LABORARE), Carlos (< CARO-
LUS), merla (< MERULAM), tenro (< TENERUM), xenro (< GENERUM),
venres (< VENERIS). Hai, con todo, casos de metteses xa consumadas:
bradar (< BALATRARE), prebe (< PIPER), preguiza (< PIGRITIAM), burgo
(< BRUCHUM).
Preguntar a forma mis documentada na Idade Media e maiorita-

ria no galego moderno; correspndese ademais co timo *PRAECUNCTA-
RE. Debe ser, por tanto, a normativa.
Esporadicamente algunhas palabras perderon o r interno por disimi-

lacin con outro r dentro da mesma palabra (arado, frade, madrasta,
padrasto, rodo, e mesmo o semicultismo propio, do lat. PROPRIUM, e
derivados, documentado maioritariamente sen o segundo r xa na poca
medieval). Fronte a estes casos de perda por disimilacin, en xeral houbo
unha tendencia conservacin da consoante, e por iso temos hoxe arras-
trar, rastro, rexistrar, rexistro, rostro etc.
A maiora destas palabras conservan tamn o -r- nos textos gale-

gos medievais. En troques, nos textos portugueses medievais vense xa
casos de perda xunto a outros de conservacin; pouco a pouco foise
impoendo a forma sen -r-, que hoxe mis usual, chegndose s
veces a diferenzas de significado, como rosto cara dunha persoa / ros-
tro bico das aves.
71
A forza da disimilacin de r nunca chegou a ser operativa no gale-

go, que mesmo nalgns casos favoreceu o fenmeno contrario: restra,
restreba, restrollo.
Ademais destes casos de repercusins de r, a epntese desta conso-

ante afecta a un nmero grande de palabras, especialmente no contexto
st + vogal: estrela, estropallo, estralar, estraloque, mastro, congostra...;
croque, faldra... Nalgunhas destas palabras xa non existe a variante sen
r, mentres que noutras as das variantes se reparten dialectalmente.
10.6. ENCONTROS VOCLICOS
Na lingua escrita do sculo XIX e da primeira metade do XX era fre-

cuente o uso do apstrofo para representar certas elisins voclicas que
se producen ao se encontraren a vogal final dunha palabra e a inicial da
seguinte, cando pertencen ao mesmo grupo fnico. Na ortografa actual
non se utiliza o apstrofo, e nos casos de elisin optouse ou ben pola
amlgama das das palabras (do, no, deste, naquel etc.) ou ben pola gra-
fa plena de cada unha delas (entre as rbores). Anda que non se repre-
sente graficamente este fenmeno, as palabras que acaban en -e,
especialmente as gramaticais, perden na fala a vogal final cando van
seguidas doutra palabra que comeza por vogal (vide 6): desde Amrica
["dezDa"mE|ika], dixo que andara moito ["diSokan"da|a"mojto], este amigo
[esta"miVo], preguntou se haba traballo [preVun"towsa"Biatra"Bao],
sempre anda con contos ["sEm"prandakoN"kontos], deixoume al
[dej"Sowma"li].
72
11. FORMACIN DO PLURAL
11.1. PALABRAS REMATADAS EN VOGAL OU EN DITONGO
As palabras rematadas en vogal, tnica ou tona, ou en ditongo for-

man o plural engadindo -s: mesa, mesas; custo, custos; irm, irms;
caf, cafs; israel, israels; lei, leis; rei, reis; bocoi, bocois etc.
Os estranxeirismos acabados en vogal forman o plural engadindo -s

ou ben respectando a forma de plural da lingua de orixe: spray, sprays;
hippy, hippys ou hippies.
11.2. PALABRAS REMATADAS EN -R E -Z
As rematadas en -r e -z engaden o morfema -es sobre o singular:

mar, mares; calor, calores; luz, luces.
Os estranxeirismos adecanse regra xeral (palier, palieres; somier,

somieres; hsar, hsares; dlar, dlares...), a non ser algns casos de
palabras pouco integradas, que poden formar o plural engadindo -s: ps-
ter, psteres ou psters; gngster, gngsteres ou gngsters; jnior, jnio-
res ou jniors.
11.3. PALABRAS REMATADAS EN -S E -X [ks]
As agudas acabadas en -s forman o plural engadindo -es: deus, deu-

ses; comps, compases, a non ser as que rematan en grupo consonntico
(inclundo entre estas as acabadas en -x [ks]): luns, fax, lux, unisex, que
permanecen invariables.
As graves e esdrxulas acabadas en -s ou -x [ks] son invariables e pre-

sentan, xa que logo, a mesma forma no singular e no plural: choromicas,
lapis, martes, oasis, xoves, mrcores, bceps, trax, clmax, tlex etc.
11.4. PALABRAS REMATADAS EN -N
As rematadas en -n engaden -s: can, cans; lambn, lambns; laca-

zn, lacazns; dolmen, dolmens; mitin, mitins; xilin, xilins etc.
Nas palabras patrimoniais oxtonas a lingua falada ofrece tres posibilida-

des de formacin de plural para estas voces: cans, cas e cais. A primeira delas
ocupa o occidente de Galicia e comprende a rea de maior densidade demo-
grfica; a segunda, propia do galego central, de maior extensin xeogrfica;
a terceira, reducida franxa mis oriental do dominio lingstico galego,
minoritaria demograficamente. Ao presentar como normativa a solucin -ns
consgrase a que xa via sendo de uso en toda a tradicin literaria e gramati-
cal, con escolla a favor da forma demograficamente mis estendida.
11.5. PALABRAS REMATADAS EN -L
Os monoslabos rematados en -l engaden o morfema -es: cal, cales;

el, eles; fel, feles; fol, foles; gol, goles; mal, males; mel, meles; mil,
miles; mol, moles; pel, peles; ril, riles; rol, roles; sal, sales; sol, soles;
tal, tales; til, tiles; val, vales; vil, viles; xel, xeles.
Fol, mil, mol, pel e val proceden de palabras que en latn tian -LL-
medial, que se reduce a unha consoante simple pero non desaparece. O mesmo
ocorre con el, eles.
Cal (pron.), tal e mal, a diferenza dos anteriores, tian -L- intervoclico
latino, que se perdeu na poca medieval nas formas de plural. O galego moder-
no abandonou a solucin medieval e forma o plural destas voces engadindo o
morfema -es sobre o singular. Sobre vil frmase viles, maioritaria xa no gale-
go medieval.
74
Fel e mel tian -LL- en latn, pero, por seren palabras neutras, non o tian
no acusativo, caso de que parten as formas romances. Non se documentan os
plurais *feis e *meis.
Sol, sal e cal (subst. masc.) son infrecuentes en plural. O resultado espera-
do, dado que tian -L-, sera *sois, *sais e *cais, de nula ou escasa documenta-
cin.
Gol, rol, til e xel, que son estranxeirismos, seguen o sistema de formacin
de plural dos outros monoslabos tradicionais.
No referente ao plural dos monoslabos, o portugus aprtase deste resul-

tado uniforme do galego, pois presenta varias solucins: foles, moles, peles e
vales frmanse sobre un singular rematado en -e; tais, quais, sois, sais, cais e
vis manteen o plural tradicional, en tanto que males e feles presentan unha
formacin en -es sobre o singular; hai vacilacin entre meis e meles.
Nas palabras agudas de mis dunha slaba, o -l do singular substit-

ese polo morfema -is: animal, animais; aval, avais; papel, papeis; fiel,
fieis; cruel, crueis; truel, trueis; civil, civs; espa ol, espa ois; control,
controis; azul, azuis. Tase en conta que nos acabados en -il a secuen-
cia antiga -is se resolve en -s (cadrs, non *cadris).
Na formacin do plural destas voces sera posible escoller entre tres solu-
cins: anims, animais (que nalgures alterna con animaes) e animales. Delas,
as das primeiras son solucins tradicionais, con perda do -l- intervoclico. A
terceira probablemente o resultado dunha recuperacin do l a partir do singu-
lar, seguindo o modelo de 11.2 e dos monoslabos rematados en -l; como apoio
tese da recuperacin dentro do galego, cmpre lembrar que no norte de Por-
tugal existe tamn este sistema de formacin do plural. Con todo, non podemos
descartar a hiptese do castelanismo, que, cando menos, explicara o enorme
xito que tivo nos ltimos tempos, ata facer recuar as outras formacins.
Canto extensin xeogrfica, a solucin animais ocupa unha rea moi

restrinxida, na parte mis oriental do dominio lingstico galego, pero ten ao
seu favor que dentro dela segue sendo un plural produtivo (caracois, artificiais
75
etc.). A solucin anims debera ocupar o resto do territorio, pero s se oe en

palabras illadas (como res ou cadrs) e s veces mesmo sen continuidade xeo-
grfica (en puntos illados pdese recoller anims, toxs ou currs, e poucas
mis). A solucin anims foi suplantada case totalmente por animales, de tal
maneira que hoxe non se rexistran caracs, espa s, nacions, fuss etc.; esta
mesma suplantacin dse no caso de animais, pero en menor medida.
Descartada animales, por non ser unha formacin tradicional, a escolla

entre as outras das fxose a favor de animais por ser anda unha forma tradi-
cional produtiva e porque no galego estndar dos ltimos tempos vn sendo
aceptada sen discusin.
As palabras compostas en que o segundo elemento algn dos

monoslabos citados mis arriba fan o plural en -les (ollomoles, chucha-
meles, papasoles, mirasoles, Miravales...). O plural de aquel aqueles,
pola mesma razn indicada para el, eles.
A pesar da sa aparencia, caracol e aerosol non son compostos de col

e sol. Os seus plurais son, xa que logo, regulares: caracois e aerosois.
As palabras graves rematadas en -l forman o plural engadindo o

morfema -es: xil, xiles; difcil, difciles; til, tiles; tnel, tneles;
cnsul, cnsules etc. Exceptase desta regra a terminacin -bel, que fai
o plural en -beis (vide 9.7).
Todas estas palabras entraron na lingua con moita posterioridade perda

do -l- intervoclico; a maior parte delas son mesmo moi recentes. Xa na poca
medieval os cultismos mostraban resistencia perda de -l- (convenaveles, con-
venaviles), anda que non faltan exemplos de adecuacin aos plurais tradicio-
nais, convenave(e)s (dun singular convenavel(e)) ou convenavi(i)s (dun
singular convenavil); se as palabras rematadas en -il tono (que son as mis
abundantes deste grupo) entrasen en poca antiga, o nico plural esperado
sera *axis, *dificis (nunca documentados). O portugus, que os resolve en
fceis, teis, frteis, asimilou estas palabras aos plurais das rematadas en -el e
non aos das rematadas en -il. Esta solucin estruturalmente estraa ao sistema
galego ten tamn certo uso no galego literario moderno.
76
11.6. PALABRAS REMATADAS NOUTRAS CONSOANTES
As voces acabadas en consoantes distintas das vistas en 11.2, 11.3,

11.4 e 11.5 son as mis delas estranxeirismos ou cultismos, e forman o
plural engadindo -s: club, clubs; pub, pubs; snob, snobs; clac, clacs;
co ac, co acs; frac, fracs; tic, tics; crmlech, crmlechs; sndwich,
sndwichs; sketch, sketchs; lord, lords; round, rounds; talmud, tal-
muds; rosbif, rosbifs; anorak, anoraks; stick, sticks; bmerang, bme-
rangs; iceberg, icebergs; ring, rings; smking, smkings; lbum,
lbums; rquiem, rquiems; sllom, slloms; tndem, tndems; ttem,
ttems; clip, clips; jeep, jeeps; hndicap, hndicaps; boicot, boicots;
complot, complots; fagot, fagots; mamut, mamuts; robot, robots;
sprint, sprints; test, tests; trust, trusts; leitmotiv, leitmotivs.
77
12. FORMACIN DO FEMININO
O feminino dos substantivos e adxectivos frmase comunmente coa

terminacin -a, que se une directamente forma do masculino se esta
acaba en consoante ou vogal tnica (deus / deusa, rapaz / rapaza, av /
avoa, cru / cra) ou substite a vogal final da forma do masculino se
remata en vogal tona (sobri o / sobri a, presidente / presidenta). Con
todo, hai algns casos especiais.
12.1. NOMES REMATADOS EN -N
Os substantivos e adxectivos que acaban en -n (< ANUM) forman o

feminino en -, segundo o establecido en 9.14: ancin / anci, tempern
/ temper; en troques, os caracterizadores despectivos rematados en -n
frmano en -ana, conforme ao dito en 9.15: folgazn / folgazana, men-
tirn / mentirana.
Para o feminino dos rematados en -n (len / leoa, mais lambn /

lambona), vxase 9.16.
Os acabados en -n forman o feminino en -ina, coa excepcin de

run, que invariable: bailarn / bailarina, benxamn / benxamina, dan-
zarn / danzarina, galopn / galopina, malandrn / malandrina; pero un
vi o run / unha terra run.
Os rematados en -n difiren no seu comportamento: os adxectivos

cabrn, cervn, vacn forman o feminino patrimonial cabra, cerva,
vaca; comn invariable; euscaldn engade -a: euscalduna.
O nico nome en -n susceptible de mocin xenrica invariable: un

refn americano / unha refn americana.
12.2. NOMES REMATADOS EN VOGAL OU DITONGO TNICOS
Os substantivos rematados en vogal tnica tenden a engadir -a, en

tanto que os adxectivos tenden a ser invariables: un av somal / unha
avoa somal. Con todo, algns substantivos son invariables: unha chim-
panc adulta; entre os adxectivos, nu, cru e recr, s e mao run for-
man os femininos na, cra e recra, soa e m: o peixe cru / a carne
cra, un s da / unha casa soa, o ollo mao / unha m ocasin.
Presentan caractersticas morfolxica especiais grou / gra, xudeu /

xuda e sandeu / sanda.
12.3. NOMES REMATADOS EN -S
Os xentilicios que acaban en -s presentan un feminino en -esa:

cambads / cambadesa, chins / chinesa, noruegus / norueguesa, por-
tugus / portuguesa, romans / romanesa. O mesmo ocorre con outros
adxectivos, coma burgus / burguesa, camos / camoesa, canchs / can-
chesa, monts / montesa e palms / palmesa; algns, en troques, son
invariables: estilo corts / mirada corts.
12.4. FORMACINS ESPECIAIS
Algunhas palabras de xnero feminino presentan terminacins espe-

ciais, sobre a mesma base lxica: heroe / herona, tsar / tsarina; galo /
gali a; rei / ra a; abade / abadesa; barn / baronesa; prncipe / prin-
cesa; sacerdote / sacerdotisa, profeta / profetisa, poeta / poetisa; empe-
rador / emperatriz; actor / actriz etc.
79
13. COMPARATIVOS E SUPERLATIVOS
Ao lado das formas analticas, sanse tamn para bo, malo ou mao,
grande e pequeno os comparativos sintticos mellor, peor, maior ou mei-
rande e menor.
Para a formacin de superlativos absolutos sase o sufixo -simo:

altsimo, grandsimo. Este sufixo, sentido normalmente como propio
dun rexistro elevado, s veces engdese raz culta da palabra e non
patrimonial: antigo, antiqusimo; fiel, fidelsimo; nobre, nobilsimo. Nos
adxectivos rematados en -ble ou -bel este superlativo ten sempre a ter-
minacin -bilsimo: amable ou ambel, amabilsimo; estable ou estbel,
estabilsimo.
En rexistros elevados aparecen os superlativos co sufixo -rrimo,

como son celebrrimo, librrimo, misrrimo, pauprrimo, pulqurrimo,
que corresponden, respectivamente, aos adxectivos clebre, libre, mse-
ro, pobre e pulcro.
14. O ARTIGO
14.1. O ARTIGO DETERMINADO
14.1.1. FORMAS
O artigo determinado presenta en galego as seguintes formas:
MASCULINO FEMININO
SINGULAR o a
PLURAL os as
Estas son as formas do galego comn. Na maior parte do galego de Astu-

rias, no canto de o sase para o masculino el ou a forma elidida l.
Existe tamn unha variante alomrfica lo, la, los, las, que de uso
obrigatorio tras da preposicin por (vai polo carreiro) e do adverbio u
(ant. *ub) (u-lo libro?).
A forma do artigo primitivo era lo, la, los, las, pero o l en posicin
intervoclica desapareceu, tanto en interior de palabra coma dentro de gru-
pos fnicos de palabras, co conseguinte resultado o, a, os, as (para lo
campo > para o campo); esta forma estendeuse analoxicamente a outros
contextos en que o l non fose precedido dentro do mesmo grupo fnico por
-s, -r, -b ou -n. Se estaba precedido por -n (son las tres), tras unha fase -nn-
(son nas tres), o resultado foi -n- (son as tres, con pronuncia ["sonas"tres]),
que se interpreta como a consoante final da palabra precedente e non como a ini-
cial do artigo; o artigo, por tanto, segue sendo o, pero os efectos desa asimilacin
e posterior reducin perduran anda no feito de que ese n poida ser alveolar e non
velar (comprese, como exemplo, o -n de non haba ["noNa"Bia] e o de non o vexo
["no)no "BeSo], o de tocan ["tOkaN] e os de tcana ["tOkana] e tocan a muieira
["tOkana mui"ejra]). Cando a consoante anterior era -r, -s ou -b (dar las tres, ds
las tres, ub lo gato?), a asimilacin foi regresiva e nun primeiro momento deu
como resultado -ll- (dal las tres, ul lo gato?), posteriormente -l- (da-las tres, u-lo
gato?); deste modo o artigo seguiu mantendo a forma primitiva, pero o verbo ou
a palabra anterior viron modificada a sa consoante final.
Non sempre houbo acordo no tocante ao tratamento destes alomorfos na

lingua escrita. Os textos medievais galegos e portugueses mostran unha clara
preferencia pola representacin das das formas do artigo na distribucin indi-
cada, marcadas en portugus ata o sculo XVIII. O galego do Rexurdimento
vacila entre a representacin e a non representacin, vacilacin que contina
ata hoxe. Con todo, tase en conta que o alomorfo lo(s), la(s) un trazo mor-
folxico que ademais xeral a todo o territorio, se exceptuamos unha peque-
na zona dentro da provincia de Ourense que non as conserva xa en ningn caso
(facer o vi o, por o cami o etc.).
Ademais de nos casos mencionados, pdense representar na escrita

as variantes lo, la, los las nos seguintes contextos:
a) Despois de infinitivo, das formas verbais conxugadas que rema-

ten en -r ou -s e dos pronomes enclticos nos, vos e lles: vou colle-las
laranxas, perdche-los cartos, collmo-lo saco, ti e-lo demo, xa sbe-lo
que pasou, tomuno-lo pelo, duvo-la boneca, quitulle-las ganas de rir.
b) Despois dos pronomes tnicos ns e vs cando van seguidos

dunha precisin numrica: n-los dous, v-los sete.
c) Despois de ambos, entrambos e todos, cos seus femininos, da pre-

posicin tras, da conxuncin copulativa (e) mais: mbalas das, fixro-
no entrmbolos dous, tdolos das e tdalas noites, estalle tralos montes
de acol, fomos eu e mailo fillo do se or Miguel.
82
A asimilacin indicada en a) e b) pode non darse se despois da pala-

bra rematada en -r ou en -s hai unha pausa.
Na fala pode haber outros casos de asimilacin, mesmo co -s do plural;

ao non seren xerais a todo o galego e anda producrense esporadicamente
nunha fala local ou individual, levalos a unha normativa esixira unha casus-
tica demasiado complexa e pouco econmica (a doce pesta-lo quilo, tocdo-
los extremos). este un fenmeno que se presenta tamn, e de xeito mis
acentuado, nas formas do pronome persoal (cando mnolo penses, vin polo ver,
os nosos pecados ben purgdolos temos xa). Nin no caso do artigo nin no do
pronome se levan grafa estas asimilacins.
Anda que non se represente graficamente, a nica pronunciacin

recomendable a que reproduce a segunda forma nos contextos sinala-
dos: vender a casa [ben1"dela"kasa].
14.1.2. CONTRACCINS
14.1.2.1. CONTRACCINS COAS PREPOSICINS
As preposicins a, con, de e en contraen co artigo:
ART.
O A OS AS
PREP.
A ao / aos / s s
CON co coa cos coas
DE do da dos das
EN no na nos nas
83
O encontro da preposicin a co artigo masculino o(s) reslvese gra-

ficamente como ao(s) ou (s). A pronuncia correcta, sexa cal for a sa
representacin, [O], que a nica que se rexistra en practicamente todo
o dominio lingstico galego.
Para a concorrencia da preposicin por cos artigos determinados, vide

14.1.1.
Con mis a reslvese na fala en coa ou en ca. Establcese como norma-

tiva coa e non ca porque, estando as das formas vivas na fala de hoxe con
vitalidade semellante e alternando nun mesmo lugar e anda nun mesmo falan-
te, a forma plena coa debe ser favorecida sobre a forma reducida e innovado-
ra ca. Desta maneira mantense tamn diferentes a contraccin de con + a e
a conxuncin comparativa ca.
A adopcin da preposicin para como forma estndar (vide 19, nota) impi-
de a sa contraccin grfica co artigo. En caso de necesitar usar a forma reduci-
da pra, esta contrae co artigo en pr, pr, prs, prs: cantan os galos pr da.
Estas contraccins realzanse tamn cando o artigo dos topnimos

vai precedido dunha destas preposicins: ve o da Coru a, estou na
Pobra do Carami al, vou ao/ Carballi o.
Mais non se realizan cando a preposicin non rexe o substantivo

determinado polo artigo: antes de os galos cantaren.
14.1.2.2. ENCONTRO DO ARTIGO COA CONXUNCIN COMPARATIVA CA
O encontro da conxuncin comparativa ca co artigo determinado

represntase ca o(s), ca a(s) ou c(s), c(s) ( mis run ca o / c demo,
Betanzos mis pequeno ca A / c Coru a), anda que a pronuncia xeral
[kO], [ka:].
De adoptrense as formas contractas, escrbense con acento para mar-

car a diferenza de articulacin entre co (con + o) e c (ca + o), cos e cs,
84
ca (conxuncin) e c (ca + a), cs. As, debemos escribir dlle co meu, pero
mis grande c meu; mis vello ca min, pero mis vello c mi a etc.
Cando a conxuncin vai seguida da preposicin a nunca se repre-

senta a contraccin na lingua escrita, anda que de feito se realice na
fala: qureme mis a min ca a ti. Consecuentemente, tampouco se
representa a contraccin cando a preposicin vai contrada co artigo:
qurolle ao meu fillo mis ca ao de ningun, caeulle mis auga nosa
ca deles.
Cmpre sinalar que se est facendo referencia s s contraccins da con-

xuncin comparativa ca, non s de que, que non se representan nunca na lin-
gua escrita, nin cando ten valor comparativo nin con calquera outro: sbeme
mellor a laranxa que o limn, deilles aos meus nenos mis que aos de Felisa,
dxome que o teu peor, mis novo do que o meu.
14.2. O ARTIGO INDETERMINADO
14.2.1. FORMAS
O artigo indeterminado presenta as seguintes formas:
MASCULINO FEMININO
SINGULAR un unha
PLURAL uns unhas
85
14.2.2. CONTRACCINS
As preposicins con, de e en contraen co artigo indeterminado:
ART.
UN UNHA UNS UNHAS
PREP.
CON cun cunha cuns cunhas
DE dun dunha duns dunhas
EN nun nunha nuns nunhas
Se a preposicin non forma parte da mesma frase ca o artigo, non se

realiza a contraccin: de un mdico estar al, salvaralle a vida (= de
estar al un mdico, salvaralle a vida).
Para a resolucin dos encontros das preposicins con, de e en co

numeral e indefinido un, vxase 15.4.3 e 16.1.
86
15. PRONOMES
15.1. PERSOAIS
O paradigma dos pronomes persoais establcese como segue:
15.1.1. SERIE TNICA
FORMAS OBLICUAS
NMERO PERSOA SUXEITO LIBRES LIGADAS
NON REFL. REFL. NON REFL. REFL.
1 eu min comigo
SINGULAR 2 ti contigo
3 el, ela si ------ consigo
1 ns / nosoutros, -as connosco
PLURAL 2 vs / vosoutros, -as convosco
3 eles, elas si ------ consigo
Como forma de suxeito para a segunda persoa de singular existe tamn na

fala o pronome tu. A escolla a favor de ti non fai senn reflectir unha eleccin
feita xa no galego escrito; ademais, ti est desprazando a forma tu de maneira
espontnea no galego falado.
Para o masculino da terceira persoa existen tamn das variantes: el e il

(eles e iles). A escolla a favor da primeira, maioritaria xeogrfica e demogra-
ficamente, vn sendo aceptada nos ltimos tempos de forma practicamente
unnime (vide 15.3.1).
A forma el tamn se utiliza como neutro en construcins coma el certo

que chegaron ricos de Australia; el verdade que fostes andando aos Ancares?
Para a terceira persoa haba ademais unha forma neutra elo, inusual en
galego moderno. Cmpre indicar que unha forma xenuinamente galega,
paralela das correspondentes formas neutras do demostrativo, anda que o uso
que s veces se fai dela na lingua escrita sexa calco do casteln ello. A posibi-
lidade de funcionar como suxeito probablemente non a desenvolveu nunca;
hoxe s aparece formando parte dalgunhas expresins fixas, como estar a elo.
preciso ter isto en conta ao usala, as como que os seus usos primitivos foron
asumidos polo pronome persoal masculino e polos demostrativos neutros.
Na primeira e segunda persoas de plural utilzanse como formas non mar-

cadas, polo tanto vlidas en todos os contextos, ns e vs. Ao lado delas exis-
ten tamn nosoutros, nosoutras e vosoutros, vosoutras, anda que cun
significado especfico oposto ao das outras, que desde a orixe se mantn anda
en grandes zonas do territorio lingstico galego. Nosoutros e vosoutros deli-
mitan un grupo, establecido no contexto ou coecido polo interlocutor, dei-
xando fra dese plural (eu e mais estoutros, ti e mais esoutros) todos os
que non pertenzan a el; ns e vs, en troques, non establecen ningunha deli-
mitacin con respecto aos demais (imos repartir o traballo: vosoutros tallades
o papel e vosoutros preparades o debuxo; nosoutras non pensamos coma el).
Esta diferenza tradicional nalgunhas zonas de Galicia eliminouse a favor dun
dos dous pronomes concorrentes (ns e vs ou nosoutros e vosoutros). Ns e
vs son demogrfica e xeograficamente maioritarias, e por iso deben ser pre-
feridas en caso de renunciar distincin mencionada.
As formas de cortesa son vostede e vostedes, que esixen verbo en

terceira persoa de singular ou plural, respectivamente.
A escolla a favor destas formas vn dada xa pola tradicin escrita desde

o sculo XIX. As formas tradicionais, hoxe dificilmente recuperables, eran vs
e el (ela, eles, elas), anda vivas en certas zonas.
88
As preposicins en e de contraen co pronome persoal de terceira per-

soa, segundo se indica no cadro seguinte:
PRON.
EL ELA ELES ELAS
PREP.
EN nel nela neles nelas
DE del dela deles delas
Estas contraccins non teen lugar cando a preposicin non rexe

directamente o pronome: De eles chegaren en tempo, imos xuntos.
15.1.2. SERIE TONA
NON REFLEXIVO
NMERO PERSOA E XNERO REFLEX.
DAT. ACUS.
1 me
2 che te
SINGULAR
MASC. o, lo, no
3 lle se
FEM. a, la, na
1 nos
2 vos
PLURAL
MASC. os, los, nos
3 lles se
FEM. as, las, nas
As formas o, lo e no (cos correspondentes femininos e plurais) son

variantes combinatorias, de maneira que cada unha delas aparece nuns
contextos fonticos especficos en que non poden aparecer as outras: lo
sase cando o pronome encltico dunha forma verbal (excludo o par-
ticipio) ou pronominal rematada en -s ou -r (coller - collelo, colles -
89
cllelo) e tras o adverbio u (antes *ub: ulo?); no sase tras as formas ver-
bais que acaban en ditongo (fai - faino; dei - deina; comeu - comeuna;
feriu - feriuno; deixou - deixouna); o, en fin, sase en todos os outros
casos (collo - clloo, colln - collino, fan - fano, non vexo - non o vexo,
mal vexo - mal o vexo etc.).
Para a xustificacin histrica destas formas vxase o dito a propsito do

artigo en 14.1.1 e tamn o dito en 17.2.2.
A lingua medieval tras ditongo presenta uniformemente o (a, os, as), que
con frecuencia alteraba considerablemente as vogais do ditongo ao se unir a el
(colleo colleuno, cantoo cantouno). Posteriormente en galego, tras as for-
mas verbais rematadas en ditongo, aparece usado un alomorfo no, que se
impn de tal xeito que hoxe esta solucin case xeral. Unicamente pequenas
reas perifricas manteen a solucin tradicional; cmpre dicir que a localiza-
cin e a extensin destas reas dependen do ditongo de que se trate (p. ex. dei-
xouo e deixoa, pero saudeino; deixouno e saudeino, saudeina, pero haias). O
uso deste alomorfo tras ditongo un trazo innovador propio do galego, con
implantacin case total na lingua moderna, que vn sendo unanimemente
aceptado como normativo na lingua escrita xa desde os primeiros textos da
poca moderna.
Cmpre chamar a atencin sobre o dativo de plural lles, xa que en gran

parte do dominio lingstico existe unha nica forma lle, sen distincin de
nmero. Escllese o sistema con oposicin numrica por ser mis completo e
claro, ao non presentar a mencionada neutralizacin.
A concorrencia dos pronomes en dativo co acusativo de terceira per-

soa reslvese como segue:
90
ACUS.
O/LO A/LA OS/LOS AS/LAS
DAT.
ME mo ma mos mas
CHE cho cha chos chas
LLE llo lla llos llas
NOS nolo nola nolas nolas
VOS volo vola volos volas
LLES llelo llela llelos llelas
15.2. POSESIVOS
O paradigma dos pronomes posesivos presenta en galego moderno

unha nica serie:
SINGULAR PLURAL
PERSOA
MASC. FEM. MASC. FEM.
1 meu mia meus mias
SING. 2 teu ta teus tas
3 seu sa seus sas
1 noso nosa nosos nosas
PLUR. 2 voso vosa vosos vosas
3 seu sa seus sas
91
As formas do masculino singular meu, teu, seu, noso, voso, seu,

pdense usar precedidas de de, sen variacin de xnero e nmero: temos
tres casas de noso (da nosa propiedade), boa de seu (en por si).
Existe tamn un posesivo de respecto, mi, que acompaa a madre,

padre, ocasionalmente a to e anda a outros substantivos de tratamento
(amo, se or).
Hai ademais unhas formas de posesivo ligadas a un distributivo, que

non presentan variacin de forma en relacin coa categora de persoa:
cadanseu, cadansa, cadanseus, cadansas: dronnos (a) cadanseu
libro; foron mi a nai e mais ela, e colleron (a) cadansa peza de pan;
compraron (a) cadanseus zapatos.
Entre as variantes existentes na fala (cadanseu, cadaseu, cadaun-

seu), escllese cadanseu como normativa por ser a de maior extensin
xeogrfica e a mis empregada.
15.3. DEMOSTRATIVOS
15.3.1. PARADIGMA DOS PRONOMES DEMOSTRATIVOS
O paradigma dos pronomes demostrativos establcese como segue:
92
PROX. NM. MASC. FEM. NEUTRO
SING. este esta isto

I
PL. estes estas ---
SING. ese esa iso

II
PL. eses esas ---
SING. aquel aquela aquilo

III
PL. aqueles aquelas ---
No galego moderno coexisten tres paradigmas de demostrativos, con dis-

tribucin xeogrfica propia cada un deles, ademais dalgn paradigma mixto
resultado do cruzamento dos anteriores e con vixencia s en puntos illados.
Estes paradigmas son os seguintes:
a) Este, esta, esto etc. o que ocupa maior extensin xeogrfica e o mis
documentado nos textos galegos medievais. Anda as, foi mirado con reticen-
cia por coincidir en gran parte co do casteln. Na maior parte do galego de
Asturias o plural do masculino o etimolxico: estos, esos, aquelos.
b) Iste, esta, esto etc. As formas masculinas con i- (iste, ise, aquil e il) for-
man unha zona compacta que comprende a maior parte da provincia de Ouren-
se e o sur de Lugo.
c) Este, esta, isto etc. Este sistema con hipercaracterizacin da forma neu-
tra, resultado dun fenmeno fontico nada estrao ao galego, aparece en das
reas descontinuas moi poboadas (unha que comprende a metade sur da pro-
vincia de Pontevedra e outra o nords da Corua).
93
Tense adoptado un sistema de demostrativos con i- en todos os casos, tra-

tando de fuxir do que se consideraba casteln ou pouco diferencial; pero o uso
das formas ista, isa, aquila (e ila) abusivo, pois non existen mis ca nalgn
punto illado, e mesmo al esporadicamente, por extensin analxica do demos-
trativo masculino ou neutro. Este mesmo criterio diferencialista levou a esco-
ller como normativo o paradigma c), coas formas neutras isto, iso, aquilo.
15.3.2. COMBINACIN CO INDEFINIDO OUTRO
O demostrativo combnase co indefinido outro, dando lugar en cada

caso formacin dunha nova palabra, xa que s o segundo elemento
admite morfemas de xnero e nmero:
PROX. NM. MASC. FEM. FEM.
SING. estoutro estoutra

I
PL. estoutros estoutras
SING. esoutro esoutra

II
PL. esoutros esoutras
SING. aqueloutro aqueloutra

III
PL. aqueloutros aqueloutras
Anda que estas son as formas habituais para o masculino e o femi-

nino, existen tamn as formas plenas, que son as nicas posibles para o
neutro: estes outros, aquilo outro.
94
15.3.3. CONTRACCINS COAS PREPOSICINS EN E DE
O mesmo ca o pronome persoal tnico de terceira persoa, o prono-

me demostrativo contrae coas preposicins en e de: deste, neste, destou-
tra, nesoutra, daquilo, daqueloutros, naquela etc.
Estas contraccins non teen lugar cando a preposicin non rexe

o substantivo modificado polo demostrativo: de estas razns seren
admitidas.
15.4. CUANTIFICADORES E IDENTIFICADORES
15.4.1. FORMAS DOS CUANTIFICADORES
algn, algunha, algns, algunhas

algun
algo
ningn, ningunha, ningns, ningunhas
ningun
nada
ren ou res
un, unha, uns, unhas
varios, varias
pouco, pouca, poucos, poucas
bastante, bastantes
abondo, abonda, abondos, abondas
moito, moita, moitos, moitas
ben
demasiado, demasiada, demasiados, demasiadas
mis
menos
tanto, tanta, tantos, tantas
todo, toda, todos, todas
cada; cadaqun
ambos, ambas; entrambos, entrambas
95
No galego moderno as formas ningun e ningn rexstranse sempre con i

na primeira slaba (o mesmo que o adverbio ningures); as variantes que se
rexistran con respecto a estas formas non afectan ao vocalismo da slaba ini-
cial (ni n, ninga etc.). Por outra parte, anda que no galego medieval coe-
xisten as formas con ne- e con ni-, as segundas son as nicas documentadas
nalgns textos (cf. 18.6). Esta solucin congruente coa de lingua, minguar
etc. En portugus a situacin diferente, pois a carn de ningum hai nenhum
(e nenhures).
Para as razns da escolla a favor de moito e canto, vxase respectiva-

mente 10.2. e 10.1.
15.4.2. FORMAS DOS IDENTIFICADORES
outro, outra, outros, outras

calquera; quenquera
tal, tales
mesmo, mesma, mesmos, mesmas
propio, propia, propios, propias
o demais, a demais, os demais, as demais
o mis, a mis, os mis, as mis
certo, certa, certos, certas
determinado, determinada, determinados, determinadas
Calquera a forma de case todo o territorio lingstico galego, coa

variante calqueira rexistrada nalgn punto illado e motivada polo presente de
subxuntivo moderno do verbo querer. Recrdese que actualmente sempre
invariable (pode facelo calquera, faicho calquera nena; colle un libro calque-
ra, colle uns libros calquera).
Para as razns da escolla a favor de propio vxase 10.6.
As formas o mis, a mis, os mis e as mis son variantes tradicionais de

o demais, a demais, os demais, as demais: Vin eu s porque os mis (ou os
demais) ti an outras cousas que facer. Fra disto, teen tamn o valor propio
cuantitativo de a maior parte: A mis da xente pronunciouse en contra.
96
15.4.3. CONTRACCINS
Algn e outro, cos seus femininos e plurais, contraen coas prepo-

sicins en e de: nalgn, nalgunha...; dalgn, dalgunha...; noutro, nou-
tra...; doutro, doutra... Con algun e algo non se marca contraccin
na escrita.
Se o cuantificador ou o identificador est iniciado por un(s), unha(s)

ou por o(s), a(s) (uns cantos, un pouco, o demais, o mis, ...), as con-
traccins son as indicadas para os artigos (vide 14.1.2. e 14.2.2.).
O indefinido un(s), unha(s), cando acta como adxectivo, presenta

as mesmas contraccins ca o artigo indeterminado (vide 14.2.2): falou-
nos duns problemas que non demos entendido; cuns veci os podemos
falar, con outros imposible. Cando se usa como pronominal xeralmen-
te represntase a contraccin coas preposicins de e en, dando lugar s
formas dun(s), dunha(s), nun(s), nunha(s): estn sempre a falar mal
dun; a resposta hai que buscala nun mesmo; por contra, non se repre-
senta na escrita a contraccin coa preposicin con: tanto se comprome-
ta con un coma con outro; cada domingo a ao teatro con unha, nunca
o viamos coa mesma rapaza.
15.5. RELATIVOS, INTERROGATIVOS E EXCLAMATIVOS
Para o relativo e interrogativo ou exclamativo o galego ten catro for-

mas: das sen variacin de xnero e nmero, que e quen; outra que
admite morfema de plural, cal (pl. cales); e outra que pode ter morfemas
de xnero e nmero, canto (canta, cantos, cantas). Existe ademais un
relativo posesivo cuxo, que presenta flexin de xnero e nmero (cuxa,
cuxos, cuxas).
Anda que na lingua popular o relativo cuxo non ten uso, a lingua
culta moderna recuperouno a partir da forma medieval cujo.
97
16. NUMERAIS
16.1. CARDINAIS
cero vinte e un / vinte e unha

un/unha vinte e dous / vinte e das etc.
dous/das trinta
tres trinta e un, trinta e unha etc.
catro corenta
cinco cincuenta
seis sesenta
sete setenta
oito oitenta
nove noventa
dez cen
once cento un, cento unha etc.
doce douscentos / duascentas
trece trescentos / trescentas
catorce catrocentos / catrocentas
quince cincocentos / cincocentas, qui entos/ -as
dezaseis seiscentos / seiscentas
dezasete setecentos / setecentas
dezaoito oitocentos / oitocentas
dezanove novecentos / novecentas
vinte mil
Entre as variantes dezaseis e dazaseis, dezasete e dazasete etc., as das

con moita presenza na fala, escolleuse a primeira por manter claramente a vin-
culacin con dez; con respecto ao a da segunda slaba, cmpre indicar que non
se trata, como puidera pensarse, dunha alteracin fontica do e copulativo
senn dun resto da conxuncin latina AC.
Para a forma corenta, vide 10.1.
As formas sasenta, satenta, de ampla representacin na lingua falada,

aparecen xa documentadas na poca medieval. A escolla como normativas das
variantes sesenta e setenta, mis prximas das etimolxicas, dbese a que se
vinculan claramente a seis e sete.
As formas antigas duzentos e trezentos na lingua moderna foron substi-

tudas polas mis transparentes douscentos e trescentos.
Cando os numerais vinte, trinta, corenta..., noventa van seguidos da

conxuncin e, contraen na pronunciacin a sa vogal final coa conxun-
cin e nunha realizacin [E]: vinte e sete ["bintE"sEte], trinta e das ["trin-
tE"Duas], oitenta e catro [oj"tEntE"katro].
Cento, milln, billn, trilln, anda que expresan nmero, funcionan

como substantivos, igual que ducia, decena, centena.
Os numerais un, unha, cando son adxectivos, contraen con de, en

e con, da mesma maneira ca os artigos indeterminados (vide 14.2.2.).
Pola contra, cando son pronominais, normalmente contraen coas pre-
posicins en e de, pero non coa preposicin con, da mesma maneira
ca o indefinido un(s), unha(s): equivocouse nunha ou en das respos-
tas; con unha xa me abonda.
99
16.2. ORDINAIS
primeiro dcimo stimo

segundo dcimo oitavo
terceiro dcimo noveno
cuarto vixsimo
quinto vixsimo primeiro
sexto vixsimo segundo etc.
stimo trixsimo
oitavo cuadraxsimo
noveno quincuaxsimo
dcimo sesaxsimo
undcimo / dcimo primeiro septuaxsimo
duodcimo / dcimo segundo octoxsimo
dcimo terceiro nonaxsimo
dcimo cuarto centsimo
dcimo quinto milsimo
dcimo sexto millonsimo
Todas estas formas admiten morfemas de xnero e nmero, que nas

formas compostas s se unen ao ltimo elemento (dcimo primeira).
16.3. MULTIPLICATIVOS
dobre; duplo, dupla

triplo, tripla
cudruplo, cudrupla
quntuplo, quntupla
sxtuplo, sxtupla
sptuplo, sptupla
ctuplo, ctupla
nnuplo, nnupla
dcuplo, dcupla
cntuplo, cntupla
100
Os restantes frmanse mediante o cardinal correspondente seguido

da palabra veces.
16.4. PARTITIVOS
medio, -a noveno, -a
terzo, -a dcimo, -a
cuarto, -a onceavo, -a
quinto, -a doceavo, -a
sexto, -a centsimo, -a
stimo, -a milsimo, -a
oitavo, -a millonsimo, -a
Ntese que a partir de 1/11 (e exceptuados 1/100, 1/1000,

1/1.000.000) o partitivo faise engadindo ao cardinal o sufixo -avo: (1/16)
un dezaseisavo, (2/29) dous vinte e noveavos, (7/345) sete trescentos
corenta e cincoavos.
Metade, anda que expresa fraccin, un substantivo.
A forma medio, calquera que sexa a funcin que desempee (substantivo,

adxectivo ou adverbio), maioritaria en galego moderno. No galego antigo,
parte de meogo ou meiogo lugar medio ou central dun espazo (eno meogo da
eigreja), rexstranse as formas populares meo e meio, que tian principalmen-
te valor numeral. Tamn se rexistra, xa desde mediados do sculo XIII, o cul-
tismo mdeo, medio, perfectamente intercambiable con meo ~ meio.
A forma culta acabou triunfando de maneira definitiva, polo cal debe ser
consagrada como nica normativa. Consecuentemente, tamn os antigos
meo, mear, meados etc. foron substitudos por mediano, mediar, mediados
etc.; parte estn os cultismos do tipo mediante, mediacin etc., que nunca
tiveron forma popular previa.
101
17. VERBO
17.1. PARADIGMAS REGULARES
I Conxugacin II Conxugacin III Conxugacin

ANDAR VARRER PARTIR
INDICATIVO
PRESENTE
ando varro parto
andas varres partes
anda varre parte
andamos varremos partimos
andades varredes partides
andan varren parten
COPRETRITO
andaba varra parta
andabas varras partas
andaba varra parta
andabamos varriamos partiamos
andabades varriades partiades
andaban varran partan
PRETRITO
andei varrn partn
andaches varriches partiches
andou varreu partiu
andamos varremos partimos
andastes varrestes partistes
andaron varreron partiron
ANTEPRETRITO
andara varrera partira
andaras varreras partiras
andaramos varreramos partiramos
andarades varrerades partirades
andaran varreran partiran
FUTURO
andarei varrerei partirei
andars varrers partirs
andar varrer partir
andaremos varreremos partiremos
andaredes varreredes partiredes
andarn varrern partirn
POSPRETRITO
andaras varreras partiras
andariamos varreriamos partiriamos
andariades varreriades partiriades
andaran varreran partiran
SUBXUNTIVO
PRESENTE
ande varra parta
andes varras partas
ande varra parta
andemos varramos partamos
andedes varrades partades
anden varran partan
103
PRETRITO
andase varrese partise
andases varreses partises
andase varrese partise
andsemos varrsemos partsemos
andsedes varrsedes partsedes
andasen varresen partisen
FUTURO
andar varrer partir
andares varreres partires
andar varrer partir
andarmos varrermos partirmos
andardes varrerdes partirdes
andaren varreren partiren
IMPERATIVO
anda varre parte

andade varrede partide
INFINITIVO CONXUGADO
andar varrer partir

andares varreres partires
andar varrer partir
andarmos varrermos partirmos
andardes varrerdes partirdes
andaren varreren partiren
104
FORMAS NOMINAIS
INFINITIVO
andar varrer partir
XERUNDIO
andando varrendo partindo
PARTICIPIO
andado varrido partido
No verbo regular o lexema permanece invariable (para as alternancias

fonticas dos verbos da segunda e da terceira, vide 17.2.); no irregular est
sometido a variacins explicables s historicamente. Tanto nun coma noutro
caso os morfemas que poen de manifesto as diferentes categoras (modo,
tempo, nmero e persoa) son, en xeral, coincidentes.
Andabamos, andabades; andaramos, andarades; andariamos, andaria-

des; andsemos, andsedes, e as formas correspondentes da segunda e tercei-
ra conxugacins. Nas persoas 1 e 2 de plural do copretrito, pospretrito e
antepretrito de indicativo, e do pretrito de subxuntivo coexisten na fala viva
as acentuacins paroxtonas (cantabamos, cantabades etc.) coas proparoxto-
nas (cantbamos etc.), se ben a vitalidade das formas graves cantasemos e
cantasedes moito menor ca nos outros tempos.
A acentuacin paroxtona representa a orixinaria e a esdrxula unha inno-

vacin analxica que non se acabou de consumar. A primeira correspndese coa
latina -ABAMUS, -ABATIS etc., conservada tamn en sardo (cantavmus, cantav-
des etc.), en italiano (cantavamo, cantavate), en occitano (cantavm, cantavtz
etc.), e mesmo, anda que hoxe estea moi disfrazada, en francs (chantions,
chantiez etc. < ant. chantiins, chantiiz etc.). Concorda, logo, o galego, e os dia-
lectos portugueses limtrofes, con outras linguas irms; un trazo conservador
que se debe preservar na lingua normativa, dado que non se trata de ningunha
reliquia, senn dunha pronuncia moi comn anda, que ocupa mis da metade
105
sur de Galicia, e mesmo non allea parte norte. A regresin das formas canta-
bamos, cantabades etc. dbese en boa parte a que se toma como modelo de
correccin o casteln e, en consecuencia, estas reprmense como vulgares.
En consecuencia, ptase polas formas cantabamos, cantaramos e canta-

riamos (e cantabades, cantarades e cantariades) por seren as formas tradicio-
nais e manteren unha gran vitalidade no galego actual. Pola contra, no pretrito
de subxuntivo prefrense as formas proparoxtonas cantsemos e cantsedes,
maioritarias xa no uso moderno. A asimetra cantabamos, cantabades / cant-
semos, cantsedes dse tamn en linguas como a italiana, onde cantavmo,
cantavte manteen a acentuacin etimolxica, mentres que en cantssimo,
cantste houbo desprazamento acentual vogal temtica.
Andei, andaches etc. Dse intencionadamente andar como modelo de

paradigma dos verbos da primeira conxugacin. Espallados irregularmente,
sen formaren reas compactas (convivindo s veces nunha mesma localidade
e mesmo nun individuo), ao lado das formas regulares (andei, andaches...,
andara..., andase...) aparecen paradigmas irregulares no tema de perfecto:
andiven, andiveches..., andivera..., andivese... (analxico de estiven etc.), ou
anduven, anduveches..., anduvera..., anduvese... (analxico de estuven, estu-
veches etc.). Andei... andara... andase... son as nicas que se documentan no
galego medieval; anda que non hai por que descartar unha contaminacin ana-
lxica con estar, paralela e independente da ocorrida en casteln, preferible
favorecer a forma tradicional, fortemente representada anda na fala viva, fron-
te s formas innovadoras andiven, anduven etc.
Andaches, varriches, partiches. A desinencia da segunda persoa de per-

fecto era en latn -STI. En galego consrvase como -ste (cantaste, varreste, par-
tiste) nunha pequena zona nos concellos da Guarda e Tomio; como -stes (ti
cantastes, varrestes, partistes) nunha franxa estreita entre Camarias e San-
xenxo ao longo das Ras Baixas; como -ches (cantaches, varriches, partiches)
en case todo o resto da Corua e Pontevedra, as como na parte occidental de
Ourense e SO de Lugo; e como -che no resto de Lugo, Ourense e na maior
parte do galego exterior. Estas formas con -STI palatalizado xa aparecen docu-
mentadas no sculo XIII, anda co s sen asimilar ao ch: fezische, quisische etc.
106
Anda que todas elas son formas xeradas polo propio galego, a escolla
(feita xa realmente por toda a tradicin literaria moderna) non ofrece dbidas
en favor das maioritarias -che e -ches. Postos anda a seleccionar unha forma
nica, debemos inclinarnos en favor de -ches, porque (polo menos demogr-
fica e literariamente) a maioritaria. Outro argumento, anda, en favor da forma
-ches o seguinte: na rea de -che (cantache etc.) a nclise dos pronomes de
terceira persoa non , normalmente, a esperada (cantcheo ou cantacho),
senn a que supn unha forma verbal acabada en -s (cantchelo). Isto indica
que a rea de cantaches (apoiada pola analoxa con cntalo, cantbalo, cant-
ralo, cantaralo, cntelo, cantselo) est gaando terreo a expensas da outra.
Varriches. Como vogal tnica na segunda persoa dos perfectos fracos dos
verbos da terceira conxugacin hai sempre -- (partiches). Nos da segunda pode
aparecer -- (varriches) ou -- (varreches). Xeograficamente aparece varriches,
e variantes, nunha extensa rea que abarca a metade oriental das provincias da
Corua e Pontevedra, a totalidade de Lugo e Ourense, e as falas galegas de
Asturias, Len e Zamora. A pequena rea restante usa varreches e variantes.
Na lingua antiga estas formas tian --: concebiste, prometiste, cometiste,

falecische, rompischi, tollische etc. Mesmo os perfectos fortes, que hoxe teen
-- [E] en case todo o territorio lingstico galego, tamn se rexistran no gale-
go medieval moi frecuentemente con --: creviste criches, diste, dissisti,
feziste ou fezische etc. No galego de Asturias a vogal temtica i mesmo nos
perfectos fortes: dixiche, fache fixeches.
Con estes datos de carcter cronolxico resulta claro que as formas mino-
ritarias con -e- (varreste(s) ou varreche(s)) son as innovadoras fronte s que
tian -i- (varriste(s) e varriche(s)). Estas son, xa que logo, lexitimamente gale-
gas: a desinencia latina -I *STI @ reslvese conforme s leis fonticas do galego
en -iste e -iche. A presenza de -e- ["e] (comeste(s), comeche(s)) xustifcase por
unha extensin analxica a partir de comemos, comestes, comeron, comera,
comese..., que teen -e- etimolxico.
O ser unha forma tradicional e ocupar unha rea mis extensa determina
a escolla a favor de comiches fronte a comeches.
107
Varreu, partiu. A desinencia da terceira persoa dos perfectos fracos da

segunda conxugacin (varr)-eu ou (varr)-iu, con variantes a que se far refe-
rencia mis abaixo; -iu aparece ao N dunha lia que una A Laracha con Muros;
-eu aparece no resto do territorio lingstico galego.
Na terceira conxugacin danse as mesmas desinencias, pero coa seguinte

distribucin xeogrfica: partiu aparece na mesma rea da provincia da Corua
en que se di varriu, e volve aparecer, con solucin de continuidade, en todo o
L e S de Lugo, case todo Ourense, metade S de Pontevedra e todo o galego da
franxa exterior. Entremedias das das reas de partiu, en sentido transversal de
NL a SO, hai unha franxa de parteu.
Resumindo, a metade NO de Galicia unifica as conxugacins 2 e 3 nesta

persoa dos perfectos fracos, unhas veces a expensas da 2 (varriu = partiu) e
outras veces a expensas da 3 (parteu = varreu). A outra metade mantn eti-
moloxicamente diferentes os dous paradigmas: varreu / partiu.
Anda que ambos os procesos son xa antigos (hai exemplos de parteu e

de comiu no galego medieval), dbese dar preferencia s formas conservado-
ras, que, ademais de seren maioritarias na tradicin escrita moderna, estn
representadas na fala actual en territorios compactos e extensos. A estas razns
debe sumarse o feito de que este paradigma permite diferenciar as desinencias
de varreu e partiu.
Outro problema o referido ao -u final. Nos verbos da primeira non

aparece senn -u (cantou), pronunciado como semivogal. Mais nos verbos
da segunda e da terceira, tanto nas zonas onde se produciu a unificacin
coma nas outras, pode aparecer -o na fala actual (varreo, parto), pronun-
ciado como slaba. Estas formas acabadas en -o rexstranse xa en textos do
sculo XIII (dormo, meteo), pero son raras fronte s acabadas en -u, que
son as etimolxicas. A innovacin de substitur -u (asilbico) por -o (silbi-
co) debe ter orixe nunha propagacin analxica que parte dos perfectos for-
tes (ant. disso, estevo, fezo, podo etc.) onde o -o, por ir precedido de
consoante, ncleo de slaba.
108
Tendo en conta que -o innovacin e que anda hoxe non abarca senn
reas xeogrficas moi restrinxidas, adptase como normativa a forma que ten
a desinencia u, que xa vn sendo usual na tradicin literaria. Desta maneira
mantense, ademais, un sistema simtrico: comeu e partiu = cantou.
Andastes, varrestes, partistes. Na segunda persoa do plural dos per-

fectos a desinencia mis comn en todo o galego actual -stes (cantastes,
varrestes, partistes). Ao lado desta, en zonas compactas pero descontinuas,
aparece unha forma hipercaracterizada con dous morfemas de segunda per-
soa de plural: -stes (do perfecto) e -des (dos outros tempos): cantstedes,
varrstedes, partstedes. Estes resultados aparecen sobre todo arredor da ra
da Arousa, na zona de Fisterra e entre Pontedeume e Ortigueira. Noutra
zona, tamn compacta, arredor de Laxe, aparece unha forma (vs cantaches
etc.), con sincretismo da 2 de singular e de plural (como en cantaras etc.).
Esporadicamente aparece tamn cantchedes etc. (que unha suma de can-
taches con cantades). Todas son formas xeradas espontaneamente polo pro-
pio galego. Neste caso o criterio de rea maior suficiente para a escolla a
favor de cantastes etc.; ademais a forma que se corresponde co galego
antigo e a que deriva directamente da latina -STIS.
Andase, andara. As formas en -ra funcionan tamn como pretrito de

subxuntivo; nalgunhas construcins mesmo son as nicas posibles: Se non o
fixeches, fixralo. Non obstante, ags nestes ltimos casos, recomndase man-
ter ben discriminados os usos dos dous tempos (-ra coma antepretrito de indi-
cativo e -se coma pretrito de subxuntivo).
Futuro de subxuntivo. un tempo desaparecido da fala viva, onde s

se mantn fosilizado en refrns e frmulas. Porn, tivo un amplo uso na
poca medieval e anda a sa presenza significativa na literatura decimo-
nnica, con continuidade, s veces con usos incorrectos, na lingua literaria
do sculo XX. As pois, dada a sa lexitimidade histrica e a sa rendibili-
dade en certos rexistros lingsticos, como por exemplo a linguaxe xurdica,
cmpre restaurar o seu uso, sempre dentro dos lmites da correccin esta-
blecidos pola gramtica.
109
17.2. OBSERVACINS
17.2.1. ALTERACINS GRFICAS
Hai algunhas alteracins grficas reguladas polas leis de distribu-

cin de grafemas expostas en 1.2 e 1.3: c/qu, g/gu e z/c alternan na repre-
sentacin grfica da raz do verbo segundo que a vogal que siga sexa a,
o ou e, i respectivamente:
(sacar) saco, sacas / saque,

(delinquir) delinco, delinca / delinque, delinqua,
(segar) sego, segas / segue,
(erguer) ergo, erga / ergue, ergua,
(cazar) cazo, cazas / cace,
(cocer) cozo, coza / coce, coca.
17.2.2. ASIMILACINS
A primeira persoa de plural perde o -s cando leva encltico o prono-

me nos: vmonos.
Cando unha forma verbal rematada en -s ou en -r vai seguida polos

pronomes lo, la, los, las, elimnanse, por asimilacin total, o -s e o -r:
cantar lo > cantalo, cantas la > cntala.
Para o comportamento do alomorfo lo do artigo tras formas verbais

en -r ou -s, vide 14.1.1.
Cando a forma verbal remata en -n, estas variantes convertronse en

no, na, nos, nas, e a secuencia nn simplificouse: comeron las > com-
ronnas > comronas (cf. 14.1.1).
Esta ltima asimilacin tamn a que se d cando o pronome lo, la, los, las
vai detrs de quen, ben, nin, non, sen, tamn, algun, ningun, ou cando o artigo
vai detrs dunha forma verbal acabada en -n: quen o quere?; non o quero; al vn
o gaiteiro. A articulacin alveolar do n manifesta isto claramente: ["kEno"kE|e /
110
"nno"kE|o / a"li"BEnoVaj"tej|o]. A grafa habitual non d conta da asimilacin

nestes casos, anda que non faltan representacins espontneas que mostran a pro-
nuncia alveolar do n: non-o quero, no-no quero ou nono quero.
Grafas arbitrarias do tipo comeronno obrigan a unha pronuncia

[ko"me|oNno], que representa unha fase da fala practicamente superada. A sa
reintroducin na escritura s se explica por adopcin do sistema fontico e
morfolxico do portugus, moi diferente neste punto ao do galego, xa que
aquel idioma mantn a nasalidade voclica.
17.2.3. VERBOS EN -CER E -CIR
Os verbos en -cer (menos facer e derivados) e en -cir (menos dicir e

derivados) son completamente regulares (a menos que tean algunha das
alternancias voclicas de que se falar mis adiante en 17.2.5). Por exemplo:
OBEDECER
INDICATIVO SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
PRESENTE COPRETRITO PRESENTE
obedezo obedeca obedeza

obedeces obedecas obedezas obedece
obedece obedeca obedeza
obedecemos obedeciamos obedezamos
obedecedes obedeciades obedezades obedecede
obedecen obedecan obedezan
PRETRITO ANTEPRETRITO PRETRITO INF. CONX.
obedecn obedecera obedecese obedecer

obedeciches obedeceras obedeceses obedeceres
obedeceu obedecera obedecese obedecer
obedecemos obedeceramos obedecsemos obedecermos
obedecestes obedecerades obedecsedes obedecerdes
obedeceron obedeceran obedecesen obedeceren
FUTURO POSPRETRITO FUTURO F. NOMINAIS
obedecerei obedecera obedecer INF.

obedecers obedeceras obedeceres obedecer
obedecer obedecera obedecer XER.
obedeceremos obedeceriamos obedecermos obedecendo
obedeceredes obedeceriades obedecerdes PART.
obedecern obedeceran obedeceren obedecido
111
TRADUCIR
IMPERATIVO
traduzo traduca traduza

traduces traducas traduzas traduce
traduce traduca traduza
traducimos traduciamos traduzamos
traducides traduciades traduzades traducide
traducen traducan traduzan
traducn traducira traducise traducir

traduciches traduciras traducises traducires
traduciu traducira traducise traducir
traducimos traduciramos traducsemos traducirmos
traducistes traducirades traducsedes traducirdes
traduciron traduciran traducisen traduciren
traducirei traducira traducir INF.

traducirs traduciras traducires traducir
traducir traducira traducir XER.
traduciremos traduciriamos traducirmos traducindo
traduciredes traduciriades traducirdes PART.
traducirn traduciran traduciren traducido
Traduce, traduz. sabido que calquera -e final tono (<-E, -I) tras l, r,
s, z, n desaparece, conforme s leis fonticas do galego (mal, cantar, portu-
gus, cruz, can). Pero tras das outras consoantes o galego non enmudeceu o
-e (golpe, sebe, pote, parede, duque, sangue etc.; mesmo r, l, agrupados, pre-
servaron o -e: libre, simple). A lei da perda do -e, con todo, canclase cando
pode ter repercusins morfolxicas; desta maneira evtase a anomala de que
o presente de subxuntivo de cantar sexa cante, cantes, cante e o de calar
sexa *cal, cales, *cal. Ntese que no futuro de subxuntivo o -e, anda sendo
morfema, desaparece sempre porque non se d a circunstancia de que vaia
precedido unhas veces por consoantes tolerables en posicin final e outras
precedido por consoantes non tolerables; precede sempre -r, por iso a cada
do -e xeral, sen excepcins: souber, souberes, souber; tiver, tiveres, tiver;
cantar, cantares, cantar.
112
En contra da lei morfolxica da conservacin de -e, que acabamos de

mencionar, en galego antigo haba algunhas formas verbais en que o -e desa-
pareca case por regra; ocorra isto tras z [dz], nos verbos acabados en -zer, zir
(< vog. + CERE, vog. + CERE; vog. + CIRE): faz, jaz, praz, diz, aduz, nuz. Tamn
pasaba isto con fiz (< FECI) e fez (FECIT). Carecemos de noticias de se se poda
tamn dicir coz (de cozer) e luz (de luzir). En troques, tras c [ts] o -e non desa-
pareca nunca (vence, torce, nace, co oce), porque a sa falta dara lugar a un
grupo consonntico inslito: *tor [tOrts], *na [nats] (antes [nasts]). Desta
maneira quedaba establecida unha distribucin complementaria entre os ver-
bos con raz rematada en consoante africada alveolar: e tras [ts], - tras [dz],
debido a que se mantia a correlacin de sonoridade: co oce / aduz. Esta dis-
tribucin a que anda con carcter bastante sistemtico se mantn en portu-
gus (anda que o [ts] pasase a [s] e o [dz] a [z]: agradece / faz; debe notarse
o paralelismo con disse / quis). De todas as maneiras hai vacilacins mesmo
no portugus normativo, pero sempre con tendencia a recuperar o -e: impera-
tivo diz ou dize, faz ou faze, conduz ou conduze.
En galego, coa confluencia /ts/-/dz/ en /T/ (ou /s/) desapareceu a con-

dicin que gobernaba aquela distribucin complementaria e repxose o -e
de modo constante, cousa que non casual, dado que a desfonoloxizacin
se resolveu precisamente en favor da consoante xorda, dicir, da que esixa
constantemente -e.
Debe usarse, por tanto, prace, xace, aduce, conduce, reduce etc. Tan
inxustificado resulta escribir conduz como resultara escribir naz.
Para a sorte de diz, faz e fiz vxase mis abaixo dicir (17.3.5) e facer
(17.3.8). Nuzir perdeuse.
No galego antigo haba tamn outro caso de perda case sistemtica de -e:
a que se produca nos verbos rematados en -ler (valer) e -rer (querer): val,
quer. De todas as maneiras, xa en textos antigos aparecen vale e quere co -e
recuperado. Na fala actual, anda que posible documentar val e quer, son for-
mas xa minoritarias; o propio portugus optou de modo definitivo por vale
como forma normativa nica; en canto outra forma, mantn vacilacin: quere
113
cando leva encltico un pronome de terceira persoa (quere-o), quer no resto dos
casos. Normativamente as nicas formas aceptables en galego son vale e quere.
A forma antiga quer quedou fosilizada como conxuncin disxuntiva.
17.2.4. VERBOS CON RADICAL ACABADO EN VOGAL
17.2.4.1. Verbos acabados en -ear, -oar
Son completamente regulares:
NOMEAR
IMPERATIVO
nomeo nomeaba nomee

nomeas nomeabas nomees nomea
nomea nomeaba nomee
nomeamos nomeabamos nomeemos
nomeades nomeabades nomeedes nomeade
nomean nomeaban nomeen
nomeei nomeara nomease nomear

nomeaches nomearas nomeases nomeares
nomeou nomeara nomease nomear
nomeamos nomearamos nomesemos nomearmos
nomeastes nomearades nomesedes nomeardes
nomearon nomearan nomeasen nomearen
nomearei nomeara nomear INF.

nomears nomearas nomeares nomear
nomear nomeara nomear XER.
nomearemos nomeariamos nomearmos nomeando
nomearedes nomeariades nomeardes PART.
nomearn nomearan nomearen nomeado
114
AMONTOAR
IMPERATIVO
amontoo amontoaba amontoe

amontoas amontoabas amontoes amontoa
amontoa amontoaba amontoe
amontoamos amontoabamos amontoemos
amontoades amontoabades amontoedes amontoade
amontoan amontoaban amontoen
amontoei amontoara amontoase amontoar

amontoaches amontoaras amontoases amontoares
amontoou amontoara amontoase amontoar
amontoamos amontoaramos amontosemos amontoarmos
amontoastes amontoarades amontosedes amontoardes
amontoaron amontoaran amontoasen amontoaren
amontoarei amontoara amontoar INF.

amontoars amontoaras amontoares amontoar
amontoar amontoara amontoar XER.
amontoaremos amontoariamos amontoarmos amontoando
amontoaredes amontoariades amontoardes PART.
amontoarn amontoaran amontoaren amontoado
17.2.4.2. Verbos acabados en -iar, -uar
Entre os acabados en -iar, -uar, anda que regulares sempre, cmpre

distinguir: a) aqueles en que ia, io, ie ou ua, uo, ue son sempre ditongo
(cambio, cambia, cambie; minguo, mingua, minge), e b) os que teen
aquelas secuencias conservadas como hiato (afo, afa, afe, e mesmo a-
fi-ar, ou acento, acenta, acente).
No resto do paradigma non hai diferenza acentual, pero fonetica-
115
a) CAMBIAR b) AFIAR
PRES. IND. PRES. SUBX. IMPERATIVO PRES. IND. PRES. SUBX. IMPERATIVO
cambio cambie afo afe

cambias cambies cambia afas afes afa
cambia cambie afa afe
cambiamos cambiemos afiamos afiemos
cambiades cambiedes cambiade afiades afiedes afiade
cambian cambien afan afen
mente as secuencias -ia-, -ie- pronncianse como ditongo nos verbos do

primeiro tipo cam-bia-mos, cam-bia-des, cam-bia-ba, cam-bie-des,
cam-bia-rei, cam-biar etc.) e como hiatos nos do segundo tipo (a-fi-a-
mos, a-fi-a-ba, a-fi-a-rei, a-fi-ar).
Os do tipo a) constiten o grupo maioritario; son, nomeadamente, os

que se corresponden con substantivos en -io, -ia: cambiar, oficiar, viciar
etc. (cf. os substantivos correspondentes: cambio, oficio, vicio etc.).
Os do tipo b) son menos abundantes; correspndense case sempre

cos substantivos en -o, -a: adiar, agoniar, arrefriar, asubiar, aviar,
chiar, confiar, espiar, fiar, guiar, liar, miar, variar, vixiar, xunto con
outros membros das mesmas familias lxicas (desafiar, desconfiar,
porfiar etc.) (cf. os substantivos da, agona, fro, asubo, avo, cho,
espa, fo, gua, vixa etc.). Conxganse tamn conforme este modelo
ansiar e paliar.
Na lingua popular dse algunha transferencia dos verbos en -iar (do tipo
cambiar) para os verbos en -ear (vide 17.2.4.1); non infrecuente or cambeo,
cambeas, cambea etc., ao lado de cambio, cambias, cambia etc. Desde un
punto de vista normativo preferible manter separados -iar/-ear, conforme
tradicin. Advrtase que os verbos en -iar (do tipo cambiar) xeran substanti-
vos en -io (cambio), e os verbos en -ear substantivos en -eo (troulear, trou-
leo). A inexistencia dun substantivo *cambeo suficiente para facer menos
aceptables cambeo, cambeas, cambea etc. do que cambio, cambias, cambia
etc.
116
17.2.4.3. Verbos acabados en -aer, -oer, -ar, -or
Caer (decaer, recaer), choer, doer (condoer), moer (remoer), proer,

roer (corroer), or (desor, entreor), sar (sobresar), os derivados de traer
(atraer, distraer...) etc., son regulares, pero intercalan un -i- sen valor mor-
folxico entre a raz e a desinencia, cando esta empeza por o ou por a.
CAER
PRES. IND. COPRETR. PRETRITO PRES. SUBX. IMPERATIVO
caio caa can caia

caes caas caches caias cae
cae caa caeu caia
caemos caamos caemos caiamos
caedes caades caestes caiades caede
caen caan caeron caian
MOER
moio moa mon moia

moes moas moches moias moe
moe moa moeu moia
moemos moamos moemos moiamos
moedes moades moestes moiades moede
moen moan moeron moian
SAR
saio saa san saia

saes saas saches saias sae
sae saa sau saia
samos saamos samos saiamos
sades saades sastes saiades sade
saen saan saron saian
117
OR
oio oa on oia
oes oas oches oias oe
oe oa ou oia
omos oamos omos oiamos
odes oades ostes oiades ode
oen oan oron oian
Traer, pero non os seus derivados, ten outras irregularidades que se

vern en 17.3.25.
Caer, car. Na lingua moderna dise caer nas provincias da Corua e

Lugo, en boa parte das de Pontevedra e Ourense e nas falas galegas de Astu-
rias e Zamora. Din car o resto de Pontevedra e Ourense, puntos illados de
Lugo e gran parte do galego de Len. No galego medieval practicamente era
descoecida outra forma que non fose caer. Os verbos en -aer e -ar tian en
comn algunhas formas: caa = saa, ca(n) = sa(n), caio = saio, caia = saia
etc. Destas formas comns resultou a nivelacin analxica car = sar. Pero
tendo en conta a maior tradicin de caer e a maior extensin na fala actual,
dbese escoller esta forma como normativa.
Caes, cae, caen. En xeral, as formas do tipo caes, cae, caen mantense
como ["kaes], ["kae], ["kaeN], anda que exista unha tendencia, segundo as
zonas, a pronunciacins ou [kajs], [kaj], [kajN] (zona oriental), ou [kas], [kaj],
[kaN] (noutras zonas); de todos os modos, estas pronunciacins [kajs], [kas]
etc. conviven sempre coas formas plenas (caes, cae, caen).
Foneticamente cabera esperar unicamente pronunciacins do tipo [kajs]

(zona oriental) / [kas] (resto do dominio lingstico galego), paralelas a ani-
mais / anims, ladrois / ladrs, ladrns. Pero contra esta tendencia fontica
disgregadora hai o freo reconstrutor da morfoloxa. Se -es, -e, -en son a marca
de nmero e persoa non econmico morfoloxicamente facer deles dous tipos
de alomorfos [e], [es], [eN] tras consoante (bebes, bebe, beben) e [js], [j], [jN]
ou [s], [j], [N] tras vogal ([mOjs], [mOj], [mO)jN] ou [mOs], [mOj], [mO)N]).
118
Advrtase tamn que esta mesma explicacin xustifica a persistencia do -e

tanto en portugus coma en galego no presente de subxuntivo dos verbos en
-oar: amontoe, amontoes, amontoen; neste caso o o pechado, pero isto irre-
levante. Podemos observar que o -e se interpreta como [e] e non como [j] por-
que a nclise do pronome non esixe o alomorfo no, na, nos, nas como ocorre
cando a terminacin do verbo realmente un ditongo: seino, hainas, leveinos,
moeunas etc., pero el meo, el remea.
Estas mesmas consideracins referentes a -es, -e, -en son aplicables aos
verbos en -ar, or e -ur (vide 17.2.4.4).
Moio, moia etc. Presentan tamn unha mostra de solidariedade morfol-

xica. De MOLO e CADAM esperariamos m (cf. FASEOLUM > *freixoo > freix) e
*c (cf. Triavada > Triab). Para manter regulares as formas conservouse o
hiato (moo, *caa) e mesmo se reforzou cun -i-, que axuda a marcar a frontei-
ra silbica: moio, caia. Este -i- estendeuse despois a outras persoas, mesmo
cando non separaba vogais idnticas, para evitar irregularizar novamente o
verbo; as, conforme a caia fxose caio e conforme a moio fxose moia. (No
caso de caia, caio o -i- podera xustificarse tamn mediante un hipottico
*CADEAM, *CADEO, se temos en conta que CADE*RE pasou a *CADERE en poca
moi antiga). Hoxe caio, caia etc. son formas nicas en todo o galego; moio e
moia (fronte a moo, moa) son maioritarias. Esta a razn pola que se escollen
as formas con -i-.
Sairei (vide 17.3.1, nota caberei).
Or (vide 17.3.13).
17.2.4.4. Verbos en -ur
Verbos en -ur: argr, -clur (conclur, reclur...), dilur, estatur,

flur e derivados, imbur, -stitur (destitur, restitur...), -strur (construr,
destrur...), -tribur (atribur, contribur...). Son regulares:
119
INCLUR
PRES. IND. COPRETR. PRES. SUBX. IMPERATIVO
inclo inclua incla

incles incluas inclas incle
incle inclua incla
inclumos incluamos incluamos
includes incluades incluades include
inclen incluan inclan
Incles, incle, inclen. Para a xustificacin de -es, -e, -en vxanse os

argumentos expostos en 17.2.4.3 a propsito de caes, cae, caen. Obviamente,
nestes verbos non ten por que aparecer ningn -i- antihitico coma o de moio
ou caia, porque a distancia entre u (ltima vogal do radical) e as vogais da
desinencia -o, -e e -a tan grande que non hai crase posible e a fronteira sil-
bica est perfectamente marcada pola diferente articulacin dos dous fonemas
u/o, u/e, u/a.
Estes verbos en -ur, igual ca os que veremos mis adiante en 17.2.5.2,

non admiten en galego alternancia do timbre voclico na raz (non se coecen
en galego formas como *constroes, *constroe, *constroen nin *constrois,
*constroi, *constroin).
17.2.4.5. Verbos en -er (< -eer) e -ir (< -iir)
Os verbos en -er (< -eer) e -ir (< -iir), como crer, descrer; ler, reler,
trasler; sobreser e rir, sorrir, son parcialmente irregulares. De todas as
maneiras, cmpre ter en conta algns encontros voclicos que na fala e
na escrita (xa desde a poca medieval) se resolven en contraccin. Estes
encontros son os seguintes: -e- > (ex.: leer > ler), -e- > -- (lees >
les), -e- > -- (lea > la), -e - > -i- (le amos > liamos), -e- > -- (res >
ris), -i- > -- (riches > riches), -i - > -i- (ri amos > riamos).
120
LER
IMPERATIVO
leo la lea
les las leas le
le la lea
lemos liamos leamos
ledes liades leades lede
len lan lean
lin lera lese ler

liches leras leses leres
leu lera lese ler
lemos leramos lsemos lermos
lestes lerades lsedes lerdes
leron leran lesen leren
lerei lera ler INF.

lers leras leres ler
ler lera ler XER.
leremos leriamos lermos lendo
leredes leriades lerdes PART.
lern leran leren lido
Para ver e derivados, que en parte da sa conxugacin habera que

inclur nesta epgrafe, vide 17.3.27.
As secuencias -eo, -ea, -eas, -ean nos verbos non xeran un iode antihiti-
co polas mesmas razns vistas para os substantivos e adxectivos en 9.8 e 9.9.
121
RIR
IMPERATIVO
ro ra ra
ris ras ras ri
ri ra ra
rimos riamos riamos
rides riades riades ride
rin ran ran
rin rira rise rir

riches riras rises rires
riu rira rise rir
rimos riramos rsemos rirmos
ristes rirades rsedes rirdes
riron riran risen riren
rirei rira rir INF.

rirs riras rires rir
rir rira rir XER.
riremos ririamos rirmos rindo
riredes ririades rirdes PART.
rirn riran riren rido
17.2.5. ALTERNANCIAS VOCLICAS NO RADICAL DO VERBO
17.2.5.1.Verbos en -er
Os verbos en -er que teen -e-, -o- como ltimas vogais do lexema
presentan unha alternancia ["E]/["e], ["O]/["o], cando son tnicas, segundo
a seguinte distribucin: ["E], ["O] na 2 e 3 persoas de singular e na 3 de
plural do presente de indicativo; ["e], ["o] no resto. En posicin tona son
sempre pechadas.
122
BEBER COMER
PRES. IND. PRES. SUBX. IMPERATIVO PRES. IND. PRES. SUBX. IMPERATIVO
bebo ["e] beba ["e] como ["o] coma ["o]

bebes ["E] bebas ["e] bebe ["e] comes ["O] comas ["o] come ["o]
bebe ["E] beba ["e] come ["O] coma ["o]
--- --- --- ---
--- --- --- --- --- ---
beben ["E] beban ["e] comen ["O] coman ["o]
Queda excluda desta alternancia no presente de indicativo outra

serie de verbos que por razns histricas teen vocalismo radical tnico,
ou sempre aberto ([E]: querer, quecer, esquecer; [O]: poder), ou sempre
pechado ([e]: deber, crer, ler, e sobreser, as como os derivados de todos
eles; e, en boa parte do territorio lingstico galego, tamn os verbos
rematados en -cer: parecer etc.).
Esta alternancia non ten repercusins grficas. Unicamente as pode

ter cando, por razns de clareza, queiramos diferenciar parellas hom-
grafas: (el) cme / come (ti). Neste caso acentuarase graficamente a pala-
bra en que apareza a vogal aberta.
17.2.5.2. Alternancias voclicas nos verbos en -ir
A maiora dos verbos da terceira conxugacin manteen inalterada a

ltima vogal do radical ao longo de todo o paradigma. Ocorre isto, sen
excepcin ningunha, cando a (partir, invadir, sobresar, persuadir etc.)
ou cando i (finxir, incidir, dividir, transmitir, vivir, corrixir etc.). Para o
modelo de paradigma vxase partir en 17.1.
17.2.5.2.1. Verbos con e como vogal final do lexema no infinitivo
Estes verbos (advertir, servir etc.) poden presentar dous tipos de

alternancia:
123
a) Hai un grupo que troca o e en i nas formas do presente de indica-

tivo e imperativo en que a raz tnica e, ademais, en todo o presente de
subxuntivo:
ADVERTIR
PRES. IND. PRES. SUBX. IMPERATIVO
advirto advirta
advirtes advirtas advirte
advirte advirta
advertimos advirtamos
advertides advirtades advertide
advirten advirtan
Conforme ao modelo anterior conxganse os seguintes verbos:

adherir; advertir, divertir; agredir, transgredir; conferir, diferir, inferir,
preferir, proferir, referir, transferir; competir, repetir; concernir, discer-
nir; espelir; espir; dixerir, inxerir, suxerir; inserir; medir; pedir e deri-
vados; reflectir; vestir, investir, revestir.
b) Hai outro grupo que presenta unha variacin tripla no vocalismo

da raz: en posicin tona sempre e [e] (ags no presente de subxunti-
vo); en posicin tnica hai e ["E] nas persoas 2, 3 de singular e 3 de
plural do presente de indicativo e i na persoa 1 de singular do presen-
te de indicativo, na 2 de singular do imperativo e en todo o presente de
subxuntivo.
SERVIR
sirvo sirva
serves ["E] sirvas sirve
serve ["E] sirva
servimos [e] sirvamos
servides [e] sirvades servide
serven ["E] sirvan
124
O mesmo paradigma o dos verbos ferir, mentir, sentir, seguir e dos

seus derivados e compostos: malferir; desmentir; asentir, consentir,
resentir; conseguir, perseguir e proseguir (advrtase que conferir, inferir
etc. non son derivados de ferir, senn que se remontan base latina
-FERRE).
Sirve ti. O portugus ten nesta persoa do imperativo o mesmo vocalismo

radical ca as formas rizotnicas do presente de indicativo; ao contrario do gale-
go, usa serve tu [E], con solucin anloga que segue nos verbos da segunda:
bebe tu [E]. Tanto para un tipo de verbos coma para o outro, o galego e o por-
tugus son coherentes, anda que con solucins especficas en cada lingua: se
o portugus ten no imperativo, como se dixo, o mesmo vocalismo ca no pre-
sente de indicativo (ele corre ["O], corre tu ["O]; ele segue ["E], segue tu ["E]), o
galego en troques ten no imperativo o mesmo vocalismo ca no presente de sub-
xuntivo (corra vostede ["o], corre ti ["o]; siga vostede, sigue ti).
Seguir, advertir e repeler. Os verbos do tipo seguir tenden a eliminar a

tripla alternancia e a incorporarse ao modelo do grupo anterior (advirto), mis
regular morfoloxicamente. En realidade, o paradigma dado para servir e simi-
lares o histrico, pero ten xa moi escaso apoio na fala popular, en que se
tende a utilizar sirvo, sirves, sirve etc., segundo o modelo de advertir. Estas
regularizacins non estn motivadas por castelanismo, senn xeradas polo pro-
pio galego; malamente o casteln mientes pode xerar un galego mintes. Diga-
mos de camio que variantes do tipo segues / sigues, serves / sirves etc. (o
mesmo ca dormes / durmes etc., que veremos despois) tamn as houbo en por-
tugus desde finais do sculo XIV, pero na lingua estndar foron posterior-
mente reducidas a segues, serves (dormes) etc. No portugus trasmontano
evtase a alternancia: firo, fires; sigo, sigues etc.
Adptase como normativa a variante con alternancia por ser a tradicio-

nal e porque est en harmona cos verbos da segunda en -e...er, -o...er
(17.2.5), que a manteen constantemente, e mesmo cos verbos da terceira en
-u...ir, que conservan moito mis viva na fala a alternancia tradicional
(17.2.5.2.2).
125
Cmpre ter en conta que os verbos en -e...ir non patrimoniais (do tipo
advertir) presentan problemas de adecuacin a un modelo de paradigma.
Realmente, o modelo tradicional destes verbos era o que practicaba a alter-
nancia de tres membros (["i]/[e]/["E]: sirvo / servimos / serves), con todo pos-
terior xa a unha fase medieval en que a alternancia era s de dous membros
(["e]/["E]: servio / serves); pero os verbos cultos (agredir, divertir, inferir, dixe-
rir, competir etc.) encaixaban mal neste tipo de paradigma. Por esta razn se
acudiu creacin dun paradigma novo que os tolerase mellor, cunha alter-
nancia de dous membros s (["i]/[e]: advirto, advirtes, advertimos...). Pero
anda as a solucin non plenamente satisfactoria para todos os verbos, de
maneira que algns deles tenden a manter o e constantemente (somerxo,
somerxes, somerxe; somerxa etc.); desta forma resultara que os verbos deste
tipo teran unha conxugacin mixta: seran da segunda as formas rizotnicas
do presente de indicativo e do imperativo (somerxo, somerxes, somerxe,
somerxen; somerxe ti) e o presente de subxuntivo (somerxa, somerxas etc.) e
da terceira as formas arrizotnicas (somerxir; somerximos, somerxides; etc.),
pero isto anmalo tamn; e desta anormalidade tndese a sar por dous
camios: ou ben incorporando o verbo integramente segunda (compeler,
expeler, impeler, propeler, repeler; emerxer, somerxer; converxer, diverxer)
en contra da solucin habitual, porque a segunda conxugacin improdutiva
desde hai sculos; ou ben conxugando este tipo de verbos pola terceira, o que
dara lugar a formas rizotnicas pouco aceptables. Recomndase, fundamen-
talmente para facilitar a conxugacin regular, seguir para estes verbos o
modelo da segunda (vide 17.1).
17.2.5.2.2. Verbos con u como vogal final do lexema no infinitivo
Os verbos que teen u como vogal final do lexema no infinitivo (dis-

cutir, fuxir etc.) poden presentar das posibilidades de conxugacin:
a) Verbos do tipo discutir
Hai verbos en -u...ir (discutir, conducir etc.) que son completamen-

te regulares e seguen o modelo de partir (vide 17.1).
126
Son os seguintes (a maiora deles de procedencia culta): argr, asu-

mir, atur, -clur (conclur, exclur, inclur, reclur), -cumbir (incumbir,
sucumbir...), cumprir completar, -cutir (discutir, percutir, repercutir...),
curtir, derrur, dilur, diminur, -ducir (aducir, conducir, deducir, inducir,
reducir, seducir, traducir...), embutir, escapulir, esculpir, estatur, gruir,
flur e derivados (aflur, conflur, influr, reflur...), fulxir (e refulxir), -fundir
(fundir derreter, afundir, confundir, difundir, infundir, refundir), imbur,
insurxir, -ludir (aludir, eludir), nutrir, presumir, resumir, rustrir, -stitur
(constitur, destitur, institur, prostitur, reconstitur, restitur, substi-
tur...), -strur (construr, destrur, instrur, obstrur, reconstrur...), suplir, -tri-
bur (atribur, contribur, distribur, retribur...), tupir e derivados (entupir,
desentupir), unir e derivados (desunir, reunir), unxir, urxir, zurcir.
b) Verbos do tipo fuxir
Hai outro grupo de verbos en -u...ir, menos numeroso, que presenta

unha alternancia tradicional u/o: [O] nas persoas 2 e 3 de singular e 3
de plural do presente de indicativo, [u] no resto do paradigma:
FUXIR
fuxo fuxa
foxes ["O] fuxas fuxe
foxe ["O] fuxa
fuximos fuxamos
fuxides fuxades fuxide
foxen ["O] fuxan
Conforme a este modelo, conxganse tamn os seguintes verbos:

acudir, bulir (e rebulir), cubrir e derivados (descubrir, encubrir, recu-
brir), cumprir ser mester, cuspir, durmir, engulir, fundir render, fuxir,
lucir e derivados (deslucir, entrelucir, relucir, translucir, tremelucir),
mulir, muxir, pulir, ruxir, sacudir, subir, sufrir, sumir (e os seus derivados
consumir e ensumir), tusir, ulir, urdir, xunguir, xurdir.
127
Cumprir, fundir. Advrtase que estes verbos teen cada un das acep-
cins ben diferenciadas: cumprir completar e ser mester; fundir derreter
e render S coas respectivas segundas acepcins teen alternancia.
Fuxe ti. Para o timbre voclico desta persoa do imperativo, tanto en gale-
go coma en portugus, vxase o dito en 17.2.5.2.1 a propsito de sirve ti.
Fuxo, foxes. O sistema galego medieval separaba mellor ca o actual os

verbos sen alternancia dos que a tian. En xeral, presentbana os que en latn
tian -O*- (DORMIRE); despois incorporronse os que tian -O- ou -U*-
(-CUTERE, BULLIRE, COPERIRE, CONSPUERE, *INGULLIRE, RUGIRE, SUFERRE, TUSSI-
RE, SURGERE); carecan normalmente de alternancia os que en latn tian -U-
(LUCERE, -DUCERE etc.). Modernamente, nos verbos patrimoniais mantense a
situacin medieval, coa excepcin de lucir, que se incorpora ao grupo dos ver-
bos con alternancia. Os verbos que entraron por va culta adherronse en bloque
ao grupo dos que non tian alternancia, tanto se tian -U*- (-CUMBERE, FUNDERE,
URGERE etc.) coma se tian -U- (-LUDERE, NUTRIRE etc.).
Actualmente hai unha tendencia a regularizar o paradigma dos verbos

do tipo fuxir, mantendo como vocalismo radical sempre u (fuxo, fuxes, fuxe
etc.); esta tendencia paralela que tamn opera nos verbos do tipo servir
(sirvo, sirves etc.); con todo, a alternancia nos verbos do tipo fuxir mantn
maior vitalidade ca nos do tipo servir. Para a escolla como normativo do
paradigma con alternancia vxase o dito en 17.2.5.2.1, nota seguir, advertir
e repeler.
Durmir, dormir. Advrtase a seguinte falta de paralelismo: os verbos que

teen vogal palatal como ltima vogal do radical nas formas arrizotnicas man-
teen anda o timbre etimolxico, sexa e (advertir, servir) ou i (dividir). Polo
contrario, os verbos que no galego antigo tian o no radical mudrono en u nas
formas arrizotnicas. Desta maneira os antigos acodir, bolir, cospir, dormir,
foxir, polir, roxir, sobir, somir, sortir, tosir etc. (igual que moitas palabras que
tian a secuencia o...i: sotil, Los, mo o, resocitar, roindade...), harmonizron-
se en u...i: bulir, -cudir etc. Este cambio (e s veces o inverso: lucir > locir, fun-
dir > fondir) xa antigo no idioma e hoxe est practicamente concludo. En
128
portugus, en posicin pretnica as vogais da serie velar neutralzanse en [u],

de maneira que se pronuncia igual o u de bulir ca o o de dormir. Escribir acu-
dir, bulir, cuspir, fugir, subir etc., fronte a cobrir, dormir, engolir, tossir etc.,
unha incoherencia grfica sen ningn apoio fontico nin etimolxico.
Sufrir, sofrer; tusir, toser. A alternancia axuda a acentuar as interferen-

cias entre a segunda e terceira conxugacins (dormes, dorme, dormen ["O],
comes, come, comen ["O]). Estas formas comns provocan s veces intercam-
bios nas das direccins: os orixinarios sofrer e tusir admiten tamn as varian-
tes alternativas sufrir e toser. Tusir e sufrir son hoxe as formas mis
estendidas; por esta razn deben ser preferidas s outras.
17.2.6. PRODUTIVIDADE DA 2 E 3 CONXUGACINS
Mantense como verbos da segunda: converxer, emerxer, encher,

erguer, esparexer, fender, ferver, premer, render, repeler, rexer, toller,
xemer. Tamn se conservan como verbos da segunda os derivados de
bater (abater, combater, debater, rebater), correr (concorrer, decorrer,
discorrer, escorrer, incorrer, ocorrer, percorrer, recorrer, socorrer, trans-
correr), romper (corromper, interromper, irromper, prorromper) e verter
(converter, inverter, perverter, reverter, subverter; pero advertir e diver-
tir). Para caer e traer vxase 17.2.4.3 e 17.3.25, respectivamente.
Pasaron terceira concibir, escribir, vivir, dicir, elixir e derivados,

as como aducir, recibir e os restantes membros da familia lxica (vxa-
se unha explicacin mis detallada en dicir, 17.3.5).
As vacilacins entre a segunda e terceira conxugacin e mesmo a fuga xa

consumada de verbos da segunda para a terceira explcanse pola existencia de
forzas niveladoras que operan en favor dunha ou doutra. Actan a favor da ter-
ceira: a) a maior produtividade deste modelo, que o que recibe (coma no por-
tugus e no casteln) a maiora dos verbos cultos procedentes da 2, 3 e 4
conxugacins latinas; b) que nos tempos en que hai coalescencia morfolxica
entre a 2 e 3 prevalecen as desinencias propias da 3 (vogal temtica ou
ausencia de vogal temtica): comn, comiches, parta, partas etc. = partn,
129
partiches, parta, partas etc.; coma etc. = parta etc. Acta en favor da segun-
da a existencia dun verbo patrimonial prximo, pola forma e polo significado,
base latina de que proceden os derivados cultos (combater = bater, recorrer
= correr).
17.3. PARADIGMAS DOS VERBOS IRREGULARES
17.3.1. CABER
IMPERATIVO
caibo caba caiba

cabes cabas caibas cabe
cabe caba caiba
cabemos cabiamos caibamos
cabedes cabiades caibades cabede
caben caban caiban
couben coubera coubese caber

coubeches couberas coubeses caberes
coubo coubera coubese caber
coubemos couberamos coubsemos cabermos
coubestes couberades coubsedes caberdes
couberon couberan coubesen caberen
caberei cabera couber INF.

cabers caberas couberes caber
caber cabera couber XER.
caberemos caberiamos coubermos cabendo
caberedes caberiades couberdes PART.
cabern caberan couberen cabido
Caibo, caiba, caibas etc. Na lingua moderna rexstranse as seguintes

solucins, entre outras que son irrelevantes para o que agora interesa: caibo,
caiba en puntos illados escasos, mis densos no NL da Corua, no NO de
Lugo, no SO de Ourense e no de Pontevedra; cabio, cabia nunha franxa
oriental do dominio galego e na parte central de Ourense; cabo, caba por
130
todas as partes, pero con maior densidade, formando case unha rea com-
pacta, na metade occidental de Galicia; queipo, queipa aparecen de modo
espordico s no N.
No galego medieval non temos documentacins para a primeira persoa do

presente de indicativo; hainas, en troques, para o presente de subxuntivo:
cabia e caiba, e mesmo caibia.
As formas antigas cabio e caibo, cabia e caiba (e mesmo caibio e caibia

con anticipacin de iode) son as esperadas historicamente do lat. CAPIO, CAPIAM
(obsrvese o paralelismo con agua, auga, augua). Estas formas continan no
galego actual. Cabo, caba etc. (igual que chova, como, durmo etc., ant. chovia,
comio ~ coimo, dormio etc.) son formas analxicas innovadoras. As variantes
hbridas queipo, queipa son castelanismos, motivados quizais polo escaso arrai-
gamento do verbo caber, que est sendo suplantado polo semanticamente afn
coller.
Normativamente non cabe escoller senn entre as formas galegas e de

entre elas debe descartarse cabo, caba por ser unha innovacin anda non
consumada; entre cabio/caibo, cabia/caiba etc. dbese dar preferencia
segunda por ser, das das, a maioritaria, e por ser a solucin congruente con
poida e queira.
O dito neste comentario vale tamn para as formas correspondentes de

saber, coa excepcin da primeira persoa do presente de indicativo, que sei.
Tamn cmpre advertir que na maiora dos casos hai coincidencia caiba/saiba,
pero non necesariamente.
Couben, coubera, coubese, couber. Para o tema de perfecto no galego

actual rexstranse as seguintes races: coub-, dispersa por todo o dominio gale-
go, pero formando unha rede bastante densa na parte occidental (case com-
pacta na provincia da Corua); coup-, dispersa tamn por todo o galego, pero
predominantemente na zona oriental; cab- (fraca), tamn esporadicamente ao
longo das Ras Baixas. No galego histrico unicamente se documentan formas
coa raz coub-.
131
Coub- ten xustificacin satisfactoria dentro das leis da fontica histrica

galega: sonoriza a consoante oclusiva intervoclica (CAPUIT > coubo e, parale-
lamente, SAPUIT > soubo), de modo idntico a outros casos (PLACUIT > prougo,
POTUIT > puido). Non se dispn de datos suficientes para saber se coup- gale-
ga tamn; a falta de documentacin antiga e que coub- e soub- se rexistren na
actualidade mesmo mis al do ro Navia (nos concellos de Allande e Cangas
de Narcea) un dato negativo. Seguramente coup-, o mesmo que no tema de
presente queip-, unha forma hbrida, resultante do cruzamento do galego
coub- co casteln cup-. Finalmente cab- (cabn, cabiches...) o resultado da
propagacin analxica do tema de presente ao tema de perfecto, ou sexa, a
substitucin do perfecto forte tradicional por un perfecto fraco regular.
Normativamente non se pode favorecer ningunha forma senn a tradicio-

nal coub-.
O dito neste comentario totalmente aplicable a souben, soubera, soube-

se, souber.
Coubeches, coubera, couberas, couberamos, coubese, coubsemos etc. A

vogal temtica de perfecto dos verbos irregulares un [E] nas formas arrizotni-
cas, tanto en posicin tnica (dixeches, dixera, dixese, dixer) como tona (dixe-
ramos), mentres que nas rizotnicas do pretrito de indicativo a vogal temtica
un e pechado na 1 persoa de singular (dixen) e na 3 persoa de singular (dixo).
Caberei, cabera. ocioso lembrar que o futuro totalmente regular; for-

mas sincopadas do tipo cabrei, sabrei son castelanismos. O galego antigo
coeca tamn futuros sincopados paralelos aos do casteln, pero dbanse uni-
camente en verbos que (no protogalego) acababan en -ler ~ -lir, -ner ~ -nir, e
-rer ~ -rir: valrei, salrei, terrei, porrei, marrei, verrei; querrei, morrei, guarrei.
Non existiron nunca en galego futuros con d epenttico, do tipo *valdrei etc.
Todos estes verbos, menos os que se perderon, reconstruron un futuro regu-
lar: valerei, sairei, terei... Con mis razn teen hoxe futuro regular (non sin-
copado) os que o tiveron durante toda a historia do galego, como caberei,
saberei. Quedan, evidentemente, fra desta regularizacin os futuros de dicir
e facer (direi, farei), como en case todas as linguas romnicas, porque a sa
irregularidade non se debe a unha sncope.
132
17.3.2. CAER (vide 17.2.4.3)
17.3.3. CRER (vide 17.2.4.5)
17.3.4. DAR
IMPERATIVO
dou daba dea

ds dabas deas d
d daba dea
damos dabamos deamos
dades dabades deades dade
dan daban dean
dei dera dese dar

deches deras deses dares
deu dera dese dar
demos deramos dsemos darmos
destes derades dsedes dardes
deron deran desen daren
darei dara der INF.

dars daras deres dar
dar dara der XER.
daremos dariamos dermos dando
daredes dariades derdes PART.
darn daran deren dado
Dei, din. No galego actual rexstranse fundamentalmente as formas dei e

din; ambas aparecen en todo o galego en proporcin similar, pero a densidade
de dei maior na zona occidental e a de din na oriental. No galego antigo non
se rexistra senn dei, que a forma etimolxica; a forma moderna din ana-
lxica de vin (pretrito de ver).
Tendo en conta que a vitalidade da forma tradicional dei anda moi

grande, normativamente debe ser a nica recomendable.
133
Deu, dou. Na terceira persoa de singular do perfecto rexstranse, funda-

mentalmente, das variantes, xeograficamente complementarias: deu e dou.
Esta ltima ocupa case integramente a provincia da Corua (excepto ao norte
das Pontes) e a parte setentrional da de Pontevedra (o que queda ao N da ra
de Pontevedra); no resto do dominio lingstico galego aparece deu; dentro da
rea de deu rexstrase tamn algunha vez diu. Cmpre con todo advertir que
deu admite das pronuncias: [dEw], que a etimolxica (DE*DIT), e [dew], en
que hai unha analoxa con veu [bew] (< *VENO en vez de VENIT) ou ben unha
harmonizacin entre [E] e mais [-w] (como en meu, que tamn ten dobre pro-
nunciacin). No galego antigo case exclusivo deu, pero xa existen exemplos
de dou en diversos textos medievais.
A forma deu, calquera que sexa a sa pronuncia, a etimolxica. Dou

analxica dos verbos en -ar: da proporcin cantei = dei resulta cantou = dou;
ntese que no tema de presente dar da primeira e isto axuda a igualar a ecua-
cin mencionada. Diu (igual que din, diches, dimos, distes, diron, dira, dise,
que tamn existen, case sempre nos mesmos puntos) est motivada por unha
nivelacin con viu (de ver) e cos perfectos fracos da terceira; esta trasfega dos
tempos do tema de perfecto terceira debeu de empezar pola segunda persoa
de singular do pretrito, diste, que xa antiga ao lado de deste.
Normativamente a escolla debe favorecer a forma tradicional deu, que

segue tendo un amplo apoio na fala.
Dea, deas etc. A fala actual ofrece das solucins maioritarias: dea, deas
etc. e da, das etc. O dominio de dea comprende as provincias da Corua e
Pontevedra, as como as metades SO de Lugo e NO de Ourense; o resto oc-
pao a forma da. En cinco puntos illados do Atlas Lingstico Galego rexs-
transe tamn de a ou d, en catro deles convivindo con dea. Nos textos
antigos documntanse fundamentalmente as formas d, ds etc., pero xa hai
testemuos medievais de da e de dea.
O resultado d, ds etc. correspndese etimoloxicamente co latn DEM,

DES etc. Con todo, este subxuntivo foi considerado irregular, porque se inter-
pretou de- como raz (igual que le- no verbo ler), incrementndose co sufixo
134
modo-temporal propio dos verbos en -er (cf. lea, leas etc.); lembremos que
o verbo dar, anda que nos tempos do tema de presente da primeira, nos
tempos do tema de perfecto da segunda. De a resultou dea, deas etc. Cro-
noloxicamente este fenmeno foi recorrente: apareceu por primeira vez na
poca prerromnica un *DEA, *DEAS, que explica as formas dea do romans,
e da do galego oriental, asturiano e italiano (cun tratamento do hiato -a-
idntico ao de MEA, *HABAM -por HABEBAM- etc.); a segunda vez foi en
poca mis recente (cando xa o hiato -ea- se resolvera en -a-); desta segun-
da onda de regularizacins son os dea do casteln, do portugus e do gale-
go. Ora, o portugus e o casteln, coa presin da lingua culta e co freo da
norma acadmica, lograron manter os dea como vulgarismos. Pero o gale-
go, libre de prexuzos cultistas, logrou facer completamente normal o que
nos outros idiomas unha forma reprimida pola norma. Ao desapareceren
os d, ds etc. non hai dentro da propia fala outras formas con que contras-
tar as novas; o contraste s se pode facer co casteln e co portugus. Por iso,
as das nicas formas galegas lextimas s poden ser da ou dea, ambas
xeradas polo propio galego. Destas, a forma mis usada na tradicin escri-
ta moderna dea, que a maioritaria no galego falado, e por iso se escolle
como normativa.
135
17.3.5. DICIR
IMPERATIVO
digo dica diga

dis dicas digas di
di dica diga
dicimos diciamos digamos
dicides diciades digades dicide
din dican digan
dixen dixera dixese dicir

dixeches dixeras dixeses dicires
dixo dixera dixese dicir
dixemos dixeramos dixsemos dicirmos
dixestes dixerades dixsedes dicirdes
dixeron dixera dixesen diciren
direi dira dixer INF.

dirs diras dixeres dicir
dir dira dixer XER.
diremos diriamos dixermos dicindo
diredes diriades dixerdes PART.
dirn diran dixeren dito
Conxganse tamn as os derivados de dicir: contradicir, desdicir,

predicir. No galego actual existe unha tendencia maioritaria a conxugar
os verbos bendicir e maldicir de maneira totalmente regular (bendice,
bendicir, bendiza, bendiciu etc.), se ben tampouco parece condenable,
sobre todo no presente de indicativo e subxuntivo, a conxugacin
seguindo o modelo de dicir.
Dicir, decer, decir, dicer. Dizer a forma antiga, documentada desde as

orixes do idioma. a nica forma rexistrada nos glosarios do Cancioneiro da
Ajuda, dos Miragres de Santiago ou da Crnica Xeral. Tamn era a forma leo-
nesa antiga e anda a recolle B. Vign en Colunga en 1896, ao lado de decir.
136
Con todo, axia se foi introducindo a variante dezer (con vogal radical -e-, eli-
minando desta maneira a secuencia -i...er, infrecuente en verbos da segunda).
Quizais tras das formas deza e similares, que xa se documentan ao lado de
diza nas Cantigas de Santa Mara, nos Miragres de Santiago, na Crnica
Xeral, na Crnica Troiana etc., hai un infinitivo dezer (anda que pode haber
tamn dezir, dizer ou dizir; nestes dous ltimos casos deza sera variante de
diza por disimilacin de vogais). O que seguro que tras do xerundio
dezendo das Cantigas de Santa Mara hai forzosamente un infinitivo dezer,
rexistrado tamn nun documento de Montederramo do 1291 e noutro de
Ourense do 1292, e que volvemos a achar noutros documentos do sculo XV.
Tamn pide un primitivo dezer o contradezer que usa Gil Vicente (1523). Esta
forma, ou a que xa ten o -z- enxordecido (decer), aparece en diferentes textos
galegos dos sculo XVII e XVIII. Segue aparecendo con abundancia no scu-
lo XIX nos primeiros textos do Rexurdimento e anda hoxe non esmoreceu
totalmente na fala viva. Dezer contina tamn dialectalmente en portugus.
Pero en galego o antigo dizer non substitudo s por decer, senn por dicir
e decir. O infinitivo dezir encontrmolo xa nun documento de Ribas de Sil de
1405, e coa grafa desyr noutro de Rianxo de 1457. Sarmiento, que escribe a
mediados do sculo XVIII, non usa senn estas das formas (dicir ~ decir);
nos textos do sculo XIX citados antes aparecen tamn estas mesmas formas
(ao lado de decer). Na lingua oral moderna continanse usando as das
variantes, anda que na escrita adoitaba drselle preferencia a decir. A forma
dicer ou dizer empregada por algns escritores modernos non ten apoio na lin-
gua actual.
Dizer unha forma definitivamente morta en galego. Para substitula acu-

diuse a decer, que harmoniza a vogal radical coa temtica, ou a dicir, que har-
moniza a vogal temtica coa radical, evitando as un verbo de vocalismo
inslito. O paso de dizer a dezer ou decer foi favorecido polas formas en que
a vogal temtica era tnica (dizer, dizendo, dizemos, dizedes > decer, decendo,
decemos, decedes, segundo o modelo de temer, temendo, tememos, temedes).
O paso a dicir foi favorecido por aqueles casos en que a 2 e 3 conxugacins
estaban neutralizadas: dizes, dize, dizen, diza, e mesmo digo, diga, dixe; estas
formas fan imprevisible un infinitivo dizer ou dicer e mesmo favorecen o paso
terceira, que , das das, o modelo produtivo. Tanto decer coma dicir estn,
137
pois, dentro da deriva do propio galego e foron xeradas sen intervencin de

influxos alleos. Por razns transparentes decer non pode ser castelanismo; por
razns case tan transparentes tampouco o pode ser dicir. Xustificar dicir como
castelanismo supn xustificar coa mesma causa o paso dos antigos cinger
(anda no sculo XIV) a cingir (xa no sculo XIII, despois cinxir); imprimer e
reprimer (en port. anda no sculo XV) a imprimir e reprimir en portugus e
en galego; outro tanto ocorre (e aqu o paralelismo con dizer > dicir anda
maior) co paso do ant. aduzer (en circulacin anda no sculo XV) para adu-
cir (en portugus aducir e aduzir). Habera mesmo que xustificar o antigo rir
(hoxe rir) como castelanismo, en paga do esperado rier (que houbo no leons
e que nin no galego nin no portugus se documenta). Tase en conta, ade-
mais, que a vogal radical nos verbos da segunda (e da terceira) conxugacin
cumpre unha funcin de reforzo da vogal temtica, dicir, axuda a indicar a
clase mrfica dun verbo: i, u no radical non poden ser senn de verbos da ter-
ceira, e nunca da segunda, que s presentan a, e, o. A situacin de excepcio-
nalidade en que quedaban os verbos dizer, escriber e viver explica o seu paso
ou ben segunda conxugacin (decer, escreber), ou ben, mis frecuentemen-
te, terceira (dicir, escribir, vivir). Mesmo a forma decir, que normalmente se
descarta como castelanismo, pode ter xustificacin tamn dentro da propia
deriva do galego (e do portugus), se temos en conta que a secuencia e...ir se
fixo habitual no galego coa incorporacin de verbos cultos do tipo advertir (cf.
17.2.5.2.1). Con todo, s a presin do casteln parece xustificar a ampla exten-
sin de decir fronte ao mantemento xeral de escribir e vivir.
Entre unha forma arcaica ou prstamo do portugus (dicer), un posible prs-

tamo do casteln (decir), unha forma galega viva pero de escasa representacin
na fala (decer) e unha forma viva amplamente representada na fala e libre de toda
sospeita de prstamo (dicir), normativamente debe optarse por esta ltima.
Os argumentos expostos ata aqu son aplicables tamn a escribir e a vivir.

Con respecto ao primeiro destes verbos, na poca medieval rexstranse escri-
ver, escrever e escrivir en proporcins diferentes. Escriver a forma esperada
de SCRIBERE, paralela a dizer e viver. Escrever harmoniza a vogal radical coa
temtica (como dezer, vever) e escrivir (con algunha variante como iscrivir ou
escrevir) harmoniza a vogal temtica coa radical (como dicir e vivir). A forma
138
escriver, xa minoritaria na poca medieval, esmoreceu sen deixar rastro. Das

outras das, escribir (documentada xa a mediados do sculo XIII), practica-
mente a nica forma do galego moderno, mentres que escrever a forma do
portugus. Tendo en conta que escribir forma galega desde sempre e que
hoxe apenas hai testemuos de escreber en territorio lingstico galego, a esco-
lla da forma que se xustifica no uso maioritario non ofrece dbida.
Con respecto a vivir, viver, a segunda a forma antiga, pero xa no sculo

XIV empezan a documentarse formas como viviu, que poden supor un infini-
tivo vivir. Nin na fala actual nin na literatura galega moderna aparecen teste-
muos de viver, de non ser como portuguesismo consciente. A neutralizacin
fonolxica de b/v, xa antiga en galego, fixo imposible que prosperase a solu-
cin vever (paralela de decer) e mesmo a de vevir (paralela a decir) (ambas
documentadas por Huber), porque daran lugar a homonimias ocasionalmente
embarazosas; formas do tipo veva, vevas (que son o resultado da disimilacin
de viva, vivas etc., e posiblemente non copretritos dos escasos vever e vevir),
non deron callado. Con vistas a propoer unha forma normativa vale tamn o
dito a propsito de dicir e escribir, coa vantaxe de que neste caso non hai
senn unha solucin moderna: vivir.
Dis, di, din. Na fala viva hai fundamentalmente dous dominios: dices,
dice, dicen, que ocupa todo o galego oriental e puntos illados no S de Ponte-
vedra, e dis, di, din, que ocupa A Corua e Pontevedra e o occidente de Lugo
e de Ourense. Na poca medieval as formas correspondentes eran dizes, dize
ou diz, dizen, de onde proceden as do portugus moderno.
As formas apocopadas son xenuinamente galegas e xustifcanse da seguin-

te maneira: a forma antiga diz (de 3 p. sing.) reduciuse a di por analoxa con d
(ntese que dicir e dar teen unha base morfolxica comn en varias formas:
direi = darei, dira = dara, di = d etc.). Nas zonas de seseo final, hai unha causa
coadxuvante: despois da desafricacin e do enxordecemento do -z, diz quedaba
convertida en *dis, que foi interpretada como di + -s, cunha desinencia -s ins-
lita nunha terceira persoa; por iso foi reducida a di (isto , di + -). Non , sen
dbida, casual que as formas dis, di, din aparezan na rea de seseo final (hoxe
propagadas contra oriente) e dices, dice, dicen onde non o hai.
139
Por seren maioritarias xeogrfica e demograficamente, tradicionais na

escrita moderna e homlogas a fas, fai, fan (vide 17.3.8), dis, di, din son as for-
mas escollidas como normativas.
17.3.6. DOER (vide 17.2.4.3)
17.3.7. ESTAR
IMPERATIVO
estou estaba estea

ests estabas esteas est
est estaba estea
estamos estabamos esteamos
estades estabades esteades estade
estn estaban estean
estiven estivera estivese estiver

estiveches estiveras estiveses estiveres
estivo estivera estivese estiver
estivemos estiveramos estivsemos estivermos
estivestes estiverades estivsedes estiverdes
estiveron estiveran estivesen estiveren
estarei estara estiver INF.

estars estaras estiveres estar
estar estara estiver XER.
estaremos estariamos estivermos estando
estaredes estariades estiverdes PART.
estarn estaran estiveren estado
Os verbos arrestar, contrastar, obstar, prestar, restar, derivados lati-

nos de STARE, por seren hoxe semanticamente opacos, son totalmente
regulares: resto, restaba, restei...
140
Estar, tar. No galego oral existen das variantes, repartidas xeografica-

mente: a forma plena estar, moito mis estendida, e a forma con afrese tar. A
forma plena a normativa.
Estea, esteas etc. Na fala actual hai fundamentalmente dous resultados:

(es)te a, (es)te as, (es)te a, que ocupa un dominio comprendido por unha
lia que, partindo de Ribadeo, baixa ata Carballedo (Lugo) e volve a subir ata
a ra da Corua; o resto de Galicia di (es)tea, (es)teas, (es)tea etc. Na zona
oriental exterior hai restos de (es)ta, (es)tas, (es)ta etc.; na provincia de
Ourense hai puntos illados de est, ests, est (case sempre convivindo con
estea); en dous puntos da raia limega hai estexa, estexas [Z], como en portu-
gus. Na poca medieval non se documenta senn est, ests, est. Estas for-
mas son as que responden s latinas STEM, STES, STET, STEMUS, STETIS, STENT.
(Es)ta, (es)tas, (es)ta correspndense cunha forma protorromnica *STEAM,
*STEAS, *STEAT etc., que se conserva tamn no romans (3 sg. sa * stea, 3 pl.
sa * stea), no italiano (stia, stia, stia, stiamo, stiate, stiano) e no occitano anti-
go (esta, estas, esta, estan); ntese o paralelismo con da, das etc. As for-
mas (es)te a, (es)te as etc. son analxicas de te a, do verbo ter; estexa
analxica de sexa; e (es)tea xerada polo mesmo procedemento mencionado
antes para dea (vide 17.3.4): (es)te- considrase radical (como le-, de ler) e
incremntaselle un sufixo modo-temporal a (como le-a); igual ocorrera xa na
poca latina: a ste- engaduselle o sufixo modo-temporal de FIAM.
Anda que todas as formas son xeradas polo propio galego, escllese
estea como normativa por ser a que ocupa unha rea maior.
141
17.3.8. FACER
IMPERATIVO
fago faca faga

fas facas fagas fai
fai faca faga
facemos faciamos fagamos
facedes faciades fagades facede
fan facan fagan
fixen fixera fixese facer

fixeches fixeras fixeses faceres
fixo fixera fixese facer
fixemos fixeramos fixsemos facermos
fixestes fixerades fixsedes facerdes
fixeron fixeran fixesen faceren
farei fara fixer INF.

fars faras fixeres facer
far fara fixer XER.
faremos fariamos fixermos facendo
faredes fariades fixerdes PART.
farn faran fixeren feito
Conxganse do mesmo xeito os derivados de facer (afacer, desfacer,

refacer, satisfacer).
Fas, fai, fan. No galego actual danse basicamente das solucins: fas, fai,
fan, que ocupa a provincia da Corua e Pontevedra e case todo Lugo e Ouren-
se, e fais, fai, fain nunha franxa estreita que comprende o oriente de Lugo e
Ourense e o galego exterior. Na poca medieval documntanse, fundamental-
mente, fazes, faze ou faz, fazen; no imperativo (2 sing.) faz, fas ou fais.
Houbo varias forzas colaborando simultaneamente na transformacin das

formas antigas nas modernas: faz (3 sing.), nas zonas onde cruz d crus, con-
142
verterase en *fas (el fas), que era unha terceira persoa inslita, pois acababa
en -s, en contra do habitual; igualmente inslito era que a 2 sing. do impera-
tivo acabase en -s (fas ou fais), cando o normal que acabe tamn en -; por
outra parte estaba o futuro farei, en que hai unha segunda raz fa- (fronte ao
faz- esperado). O resultado foi a nivelacin destas persoas coas do verbo haber,
que semanticamente afn; as, segundo has, hai, han resultaron fas, fai, fan.
Na zona oriental, seguindo a proporcin fai = poi (el pon), creronse as for-
mas analxicas fais (= pois) e fain (= poin).
Escllense como normativas as formas fas, fai, fan, por seren as de maior
extensin xeogrfica e estaren xa consagradas pola tradicin escrita moderna.
Fixen, fixera, fixese, fixer. Na fala actual ao lado da raz maioritaria fix-
(fixen, fixeches, fixo, fixemos..., fixera..., fixese..., fixer...), que ocupa toda a
provincia da Corua, Pontevedra case ntegra e a maior parte das provincias de
Lugo e Ourense, hai tamn unha raz fiz- (ficen, ficeche(s), fizo, ficemos..., fice-
ra..., ficese..., ficer...), propia de puntos do galego oriental; e fig- (figuen, figue-
che(s), figo, figuemos..., figuera..., figuese..., figuer...), en puntos illados de
Ourense, especialmente no SO. Anda hai outras posibilidades, pero teen
unha representacin escasa (fex-, fez- etc.). Nos textos medievais o paradigma
mis comn era fiz, feziste, fez(o), fezemos..., fezera..., fezesse..., fezer...; como
formas innovadoras aparecen documentadas xa no sculo XIII eu fige e eu fix
e ademais a raz fiz- (en vez de fez-) en varias persoas, parte da primeira do
singular do pretrito.
As formas galegas modernas coa raz fiz- continan o paradigma medie-

val; as que teen a raz fix- dbense a unha innovacin galega motivada por
unha analoxa cos antigos quige, quigeste, quijo. Esta analoxa reforzouse no
momento en que as antigas formas disse, disseste, disso pasaron a dixen, dixe-
ches, dixo, xa na Idade Media. O criterio de rea maior aconsella escoller
como normativas fixen etc., consagradas xa pola tradicin escrita moderna.
143
17.3.9. HABER
IMPERATIVO
hei haba haxa

has habas haxas ---
ha, hai haba haxa
habemos habiamos haxamos
habedes habiades haxades ---
han haban haxan
houben houbera houbese haber

houbeches houberas houbeses haberes
houbo houbera houbese haber
houbemos houberamos houbsemos habermos
houbestes houberades houbsedes haberdes
houberon houberan houbesen haberen
haberei habera houber INF.

habers haberas houberes haber
haber habera houber XER.
haberemos haberiamos houbermos habendo
haberedes haberiades houberdes PART.
habern haberan houberen habido
Habemos, habedes. Na lingua oral hai basicamente dous resultados:

habemos, habedes e hemos, hedes. Estas das ltimas formas aparecen dis-
persas un pouco por todo o dominio lingstico galego, s veces convivindo
con habemos, habedes; a sa densidade maior dse na zona oriental. Na lingua
antiga predominan as formas plenas.
A aparicin das formas reducidas facilmente xustificable se temos en

conta que o futuro as pide: as formas comns cantarei, cantars, cantar, can-
tarn = hei, has, ha, han pide tamn a nivelacin de habemos, habedes con
cantaremos, cantaredes, e polo tanto o resultado hemos, hedes.
144
Tanto hemos coma habemos son galegas, pero o seren mis tradicionais e
teren unha extensin maior fai preferibles as formas sen reducir, coa mesma
raz do resto do paradigma.
17.3.10. IR
IMPERATIVO
vou a vaia
vas as vaias vai
vai a vaia
imos iamos vaiamos vamos
ides iades vaiades ide
van an vaian
fun fora fose ir

fuches foras foses ires
foi fora fose ir
fomos foramos fsemos irmos
fostes forades fsedes irdes
foron foran fosen iren
irei ira for INF.

irs iras fores ir
ir ira for XER.
iremos iriamos formos indo
iredes iriades fordes PART.
irn iran foren ido
O verbo derivado latino preterir carece de motivacin semntica;

nas persoas en que non defectivo conxgase como advertir
(17.2.5.2.1), e non como derivado de ir.
Imos, vamos, ides, vades. Na fala actual sntense as formas imos /

vamos por todo o territorio galego, distribudas, sen formaren reas com-
pactas, nunha proporcin similar. A parella ides / vades non ten unha distri-
bucin simtrica da anterior, pois hai predominio de ides; os vades estn
145
dispersos por todo o territorio, pero abundan mis na zona oriental. Na lin-
gua antiga non hai senn imos, ides.
As formas vamos, vades adoitan explicarse por castelanismo e poida que

haxa algo de interferencia do casteln en transferir estas formas do presente de
subxuntivo ao presente de indicativo. Probablemente a interferencia co caste-
ln explique tamn que na fala viva sexa mis abundante vamos ca vades (por-
que a primeira comn co casteln e a segunda s parcialmente). Por esta
razn, mellor dar preferencia s tradicionais e diferenciais imos, ides. Iso non
quita que a forma vamos tea os seus usos especficos dentro do paradigma,
pero non como presente de indicativo, senn como imperativo, e sometida por
tanto s mesmas regras de uso ca vai e ide.
a, as etc. No galego oral a forma iba, ibas etc. a nica en case todo o
dominio lingstico. A tradicional a, as etc. s se rexistra, xeralmente a carn
de iba, ibas etc., no oeste e sur de Pontevedra, no SO de Ourense e nalgn
punto de Zamora. A forma innovadora i a, i as etc. (analxica de vi a, vi as
etc.) propia da rea fisterr. Nos textos medievais documntase fundamen-
talmente a, as etc., pero tamn iva, ivas etc.
Adoita explicarse iba, ibas etc. como castelanismo, e realmente o feito de

seren escasas estas formas nos textos antigos e abundaren na actualidade, cando
aumentou a presin do casteln sobre o galego, son argumentos de peso en
favor da hiptese castelanista. As e todo, non se pode negar que a recuperacin
da forma iba tamn conta coa axuda doutros factores parte da interferencia co
casteln. Advirtamos que no propio casteln iba unha forma anmala, que se
salvou de pasar a *a pola mesma forza que fixo (ou axudou a) que o galego a
volvese a iba, ou mesmo se conservase. O galego a (ou mesmo a forma cas-
tel esperada, *a) resulta de escaso corpo fontico, e polo tanto necesitaba,
como moitas formas do verbo ir en todas as linguas romnicas, un reforzo; e
o reforzo neste caso non poda ser outro que un elemento que estivese xa no
propio copretrito: o sufixo modo-temporal ba (propio dos verbos da primei-
ra) ou a terminacin -i a do seu antnimo vir. Posiblemente non foi alleo
restauracin de a en iba ou i a (e preservacin de iba en casteln) o feito
de haber outro a (= haba), funcionando en perfrases que non eran anda
146
definitivamente opacas: catara, cata-los-a. Ademais, hai outros datos para

facer ver que non se pode acudir sen mis ao expediente fcil do castelanismo
para explicar unha coincidencia moderna do galego co casteln; lembremos s
que as formas iba, ibas etc. son tamn frecuentes nos dialectos do norte de Por-
tugal, terra que ten estado mis libre do castelanismo do que a propia Lisboa
ou Combra.
Mesmo tendo en conta a posibilidade de que iba sexa unha forma xerada
polo propio galego, mellor dar preferencia tradicional, anda que minorita-
ria, a, libre de toda sospeita de interferencia.
Fuches. No galego central e oriental a forma totalmente maioritaria

fuche(s), mentres que no galego occidental se rexistran as formas foste(s) e
foche(s) con innovacin na vogal radical. No galego antigo a forma mis
documentada (dentro da escaseza de documentacins) fuste, con raz fu-
xustificada etimoloxicamente polo -i (*FUSTI). As formas modernas con fo-
dbense a unha nivelacin analxica con fomos, fostes, foron, fora etc. En
consecuencia, por ser fuches maioritaria, tradicional e congruente coa solu-
cin comiches escollida e xustificada mis arriba (vide 17.1), debemos pre-
ferila como normativa.
Fomos, fostes, fora, fose, for. A vogal radical de fomos, fostes, foron,
fora... fose..., for... sempre pechada, ags na maior parte dos falares da rea
asturiana, onde o timbre aberto.
17.3.11. LER (vide 17.2.4.5)
17.3.12. MOER (vide 17.2.4.3)
147
17.3.13. a) OR (vide ademais 17.2.4.3)
IMPERATIVO
oio oa oia
oes oas oias oe
oe oa oia
omos oamos oiamos
odes oades oiades ode
oen oan oian
on ora ose or
oches oras oses ores
ou ora ose or
omos oiramos osemos ormos
ostes oirades osedes ordes
oron oran osen oren
oirei oira or INF.

oirs oiras ores or
oir oira or XER.
oiremos oiriamos ormos ondo
oiredes oiriades ordes PART.
oirn oiran oren odo
148
17.3.13.b) OUVIR
IMPERATIVO
ouzo ouva ouza

ouves ouvas ouzas ouve
ouve ouva ouza
ouvimos ouviamos ouzamos
ouvides ouviades ouzades ouvide
ouven ouvan ouzan
ouvn ouvira ouvise ouvir

ouviches ouviras ouvises ouvires
ouviu ouvira ouvise ouvir
ouvimos ouviramos ouvsemos ouvirmos
ouvistes ouvirades ouvsedes ouvirdes
ouviron ouviran ouvisen ouviren
ouvirei ouvira ouvir INF.

ouvirs ouviras ouvires ouvir
ouvir ouvira ouvir XER.
ouviremos ouviriamos ouvirmos ouvindo
ouviredes ouviriades ouvirdes PART.
ouvirn ouviran ouviren ouvido
Or, ouvir, ouguir. O latn AUDIRE no infinitivo e no resto das formas arri-
zotnicas (AUDIMUS, AUDIEBAM, AUDIVI...) reslvese nunha forma antiga our
(oumos, oua, ou...). Esta forma est documentada nos textos mis arcaicos
do idioma e de maneira espordica anda no sculo XV. Pero a secuencia ou +
vogal, anda que comn en casos de sandhi (cantou a cntiga), en interior de
palabra resultaba de pronunciacin incmoda e polo tanto inestable. A lingua
ten que facer tres movementos sucesivos, glissando, sen apoio ningn no
padal; e, ao facelo velocidade normal da fala, tiveron lugar dous resultados
diferentes. Un deles consistiu na reducin do ditongo (ouir > or), solucin
maioritaria xa no galego medieval; e o outro no reforzamento da fronteira sil-
bica, mediante a introducin dunha consoante labial ([ow"i|] > [ow"Bi|], que
a base de [ow"Bi|]) ou velar ([ow"i|] > [ow"Vwi|] ou [ow"Vi|]).
149
Todas estas formas estn representadas na fala actual: our vive nunha
rea compacta no interior de Pontevedra, en puntos da rea fisterr e da astu-
riana e nalgns outros illados; ouguir forma exclusiva de puntos do galego
de Asturias, mentres que ouvir propia de puntos pontevedreses do Baixo
Mio e do Condado, dunha franxa en terras ourenss ao longo da raia de Por-
tugal e do galego de Zamora, amais de ser forma caracterstica do portugus.
Estatisticamente na fala actual or est fronte s outras solucins todas, nunha
proporcin de 10:1. Xeograficamente or mis ben lucense (en termos roma-
nos), o mesmo que choer, loar, gor, Goin, coella etc. e ouvir mis ben bra-
carense, igual que chouvir, louvar, gouvir, Gouvin, couve etc.; grosso modo,
porque non todas as palabras citadas estn documentadas en toda a xeografa
de Galicia e Portugal, nin a fronteira da forma setentrional e meridional coin-
cide en todas elas. Por razns de representatividade demogrfica e de tradi-
cin histrica e literaria admtense normativamente or e ouvir. Advrtase que,
por coherencia, non deben mesturarse formas dos dous paradigmas.
Oio, ouzo. O que acabamos de dicir para or e para as outras formas arri-
zotnicas vale tamn para oes, oe, oen (fronte a ouves, ouve, ouven). Tanto nos
textos antigos coma na fala actual hai correspondencia absoluta. Pero outra
cousa diferente son a primeira persoa do presente de indicativo e o presente de
subxuntivo enteiro. Neste caso, anda que na fala actual hai, en termos xerais,
unha correspondencia xeogrfica entre oio e or, ouvo e ouvir, ozco e ouguir,
esta correspondencia non antiga, senn moderna, establecida por va anal-
xica (menos no caso de ozco, ozca, que proceden de AUDISCO, AUDISCAM). O
galego medieval, na medida en que nos coecido, non ofrece senn ouo,
oua, ouas etc., que son o resultado fontico esperado de AUDIO, AUDIAM,
AUDIAS etc. As formas medievais pronunciadas hoxe ouzo ou ouso, ouza ou
ousa etc., viven anda pola banda de Fisterra, ao occidente dunha lia que se
trace desde Malpica a Outes (en case todos os puntos convivindo xa con oio,
oia etc.); tamn hai restos de ouzo e ouso en Pontevedra, pero xa sen formaren
reas compactas.
Certamente, a conxugacin ouo, oes, oe, omos..., oa..., o(n)..., ora...,

oua..., osse... ou ben ouo, ouves, ouve, ouvimos..., ouva..., ouv(n)..., ouvi-
ra..., oua..., ouvisse... era irregular; oes, oe, omos ou ouves, ouve, ouvimos
150
non fan previsible que a forma da primeira persoa poida ser ouo (hoxe ouzo).
Por esa razn se regularizou maioritariamente en oio, conforme a oes, oe,
omos etc., ou en ouvo, conforme a ouves, ouve, ouvimos etc., precisamente da
mesma maneira que se regularizaron posso, aro, meno, pero, peo, co os-
co etc. en podo, ardo, minto, perdo, pido, co ezo (conforme a podes, ardes,
mintas, perdes, pides, co eces).
17.3.14. PARIR
IMPERATIVO
pairo para paira

pares paras pairas pare
pare para paira
parimos pariamos pairamos
parides pariades pairades paride
paren paran pairan
parn parira parise parir

pariches pariras parises parires
pariu parira parise parir
parimos pariramos parsemos parirmos
paristes parirades parsedes parirdes
pariron pariran parisen pariren
parirei parira parir INF.

parirs pariras parires parir
parir parira parir XER.
pariremos paririamos parirmos parindo
pariredes paririades parirdes PART.
parirn pariran pariren parido
151
17.3.15. PODER
IMPERATIVO
podo poda poida

podes podas poidas pode
pode poda poida
podemos podiamos poidamos
podedes podiades poidades podede
poden podan poidan
puiden puidera puidese poder

puideches puideras puideses poderes
puido puidera puidese poder
puidemos puideramos puidsemos podermos
puidestes puiderades puidsedes poderdes
puideron puideran puidesen poderen
poderei podera puider INF.

poders poderas puideres poder
poder podera puider XER.
poderemos poderiamos puidermos podendo
poderedes poderiades puiderdes PART.
podern poderan puideren podido
Podo, poida. No galego actual hai basicamente os resultados seguintes:
PRES. IND. PRES. SUBX.

podo ["O] poda, podas etc. ["O]
poido ["O] poida, poidas etc. ["O]
podio ["O] podia, podias etc. ["O]
podo ["o] poda, podas etc. ["o]
poido ["o] poida, poidas etc. ["o]
podia, podias etc. ["o]
A distribucin xeogrfica destas formas bastante anrquica. Por outra

parte, non sempre hai congruencia entre o presente de indicativo e o de sub-
xuntivo: non sempre a podo lle corresponde poda etc. Na primeira persoa do
152
presente de indicativo a forma maioritaria podo; no presente de subxuntivo

a forma correspondente, poda, podas etc. ["O], rexstrase aproximadamente na
quinta parte do territorio galego, formando unha rea compacta no NO (fiste-
rrn) e no SL de Galicia. Poido ["O] e poido ["o] aparecen, de modo disperso,
no N de Galicia e en escasos puntos illados doutras zonas; poida ["O] e poida
["o] ocupan unha gran franxa transversal aos lados dun eixe que vai desde Orte-
gal Guarda. Podio ["O] e podia ["O], podia ["o] son formas surorientais (e, en
xeral, non exclusivas, senn concorrentes con outras).
No galego medieval as nicas formas documentadas son posso, possa,

possas etc., que continan o lat. POSSUM e *POSSAM (por POSSIM) etc. Delas non
queda resto ningn no galego moderno.
Todas as formas modernas se deben a nivelacins analxicas, pero non co

paradigma regular (que regularizara este verbo en podo ["o], podes ["O], pode
["O]... poda ["o], podas ["o] etc.), senn partindo do propio paradigma e do para-
digma do verbo tamn modal querer. As, podo ["O] con vogal radical aberta,
coma podes ["O] e quero ["E]; poida ["O] e poida ["o], con iode coma queira.
Como todas son formas xeradas polo galego, a escolla faise segundo o criterio
de rea maior. Por tanto podo ["O] e poida, poidas etc. ["O] (para o cambio da
antiga forma posso en podo vide 17.3.13, nota oio, ouzo).
Puiden, puidera, puidese, puider. No galego actual o radical puid- (mis

raramente poid-) forma unha zona compacta que abrangue a parte centro-
-setentrional da Corua e de Lugo e todo o galego de Asturias (ags as terras
de Ibias), mentres que pud- o radical xeral do resto do dominio lingstico
galego, con algunhas reas espalladas de puid-, tanto en Pontevedra (terras de
Mondariz e Ponteareas) coma en Ourense (terras de Vern e Cualedro).
No galego medieval rexstranse as formas seguintes: (eu) puide ~ poide

[o] ~ pudi ~ pude; (tu) podischi ~ podiste ~ podeste; (el) pode [o] ~ podo [o]
~ pude ~ pudo; (ns) podemos; (vs) podestes, (eles) poderon; podera, podes-
se, poder (o timbre voclico de o deducmolo filoloxicamente). Da sa distri-
bucin xeogrfica non hai anda datos, pero pdese supoer que hai algunhas
formas (puide, pudo) que eran exclusivamente galegas.
153
O que se pode comprobar cos datos modernos que se produciu unha

propagacin analxica de vocalismo da raz da primeira persoa do pretrito
(como sucedeu noutros casos: fixe(n), tive(n), puxe(n) etc.); esta propagacin
partiu unhas veces de puide(n) e outras de pude(n). Desta nivelacin o portu-
gus salvou a terceira persoa do pretrito (ele pde); o galego non salvou nada.
Con vistas a unha escolla normativa calquera das formas aceptable.

Puden, pudeches, pudo etc. ten a seu favor ocupar unha rea maior; puiden,
puideches etc. conta coa vantaxe de ser a forma mis utilizada na tradicin
escrita moderna, quizais por ser diferencial con respecto correspondente cas-
tel. Esta a razn que leva a adoptala como normativa.
Poderei (vide 17.3.1).
17.3.16. a) POER
IMPERATIVO
poo poa poa

pos poas poas pon
pon poa poa
poemos poiamos poamos
poedes poiades poades poede
poen poan poan
puxen puxera puxese poer

puxeches puxeras puxeses poeres
puxo puxera puxese poer
puxemos puxeramos puxsemos poermos
puxestes puxerades puxsedes poerdes
puxeron puxeran puxesen poeren
poerei poera puxer INF.

poers poeras puxeres poer
poer poera puxer XER.
poeremos poeriamos puxermos poendo
poeredes poeriades puxerdes PART.
poern poeran puxeren posto
154
17.3.16. b) PR
IMPERATIVO
poo pua poa

pos puas poas pon
pon pua poa
pomos puamos poamos
pondes puades poades ponde
pon puan poan
puxen puxera puxese pr

puxeches puxeras puxeses pores
puxo puxera puxese pr
puxemos puxeramos puxsemos pormos
puxestes puxerades puxsedes pordes
puxeron puxeran puxesen poren
porei pora puxer INF.

pors poras puxeres pr
por pora puxer XER.
poremos poriamos puxermos pondo
poredes poriades puxerdes PART.
porn poran puxeren posto
Conxganse igual que po er e pr os seus derivados, tanto os for-

mados con prefixos cultos coma cos populares. As, os formados con
ante-, a-, com-, contra-, de-, descom-, dis-, ex-, im-, indis-, o-, predis-,
presu-, pro-, re-, recom-, su-, super-, tras-, xusta-.
Pr, po er. Na fala viva hai basicamente dous resultados: pr e po er.

Pr rexstrase na maior parte de Ourense e Pontevedra, nalgns puntos illados
da Corua e Lugo e no galego de Zamora. Po er ocupa o resto do dominio lin-
gstico. Formas arcaicas do tipo poer persisten no galego de Asturias. Con-
gruentemente, a mesma rea que pr ocpana pomos, pondes; pu a, pu as,
pu a, pu amos, pu ades, pu an; ponde; porei, pors etc.; pora, poras etc.;
pondo. A mesma rea que po er ocpana po emos, po edes; po a, po as,
155
po a, po iamos, po iades, po an; po ede; po erei, po ers etc.; po era,

po eras etc.; po endo.
Na poca medieval non hai senn pr; pmos, pdes; pa etc., sem-
pre acentuadas na desinencia. Destas formas, por motivos analxicos diversos,
orixinronse os resultados duplos citados antes. Por unha parte, segundo a
equivalencia po o = te o, pes = tees, pe = tee, pen = teen, po a = te a,
po as = te as etc., creouse un infinitivo acentuado na raz, pr = tr (< ter),
e as o resto das formas da primeira serie: pomos = temos, pondes = tendes etc.
(ntese que ter, temos, tendes etc. eran orixinariamente tamn formas arrizot-
nicas: ter, temos, tedes etc., pero aqu a crase voclica est xustificada por
seren vogais idnticas). Neste proceso de reducin de -o- > -- (pomos >
pmos), que tamn se d en portugus, anda hai unha forza mis a colaborar,
naquelas zonas do galego en que -es se reduce a -s (cales > calzs; pes
> pos): esta forza reside nas equivalencias do tipo pos = ds, que provocan
que a equivalencia se estenda a pr, pomos (= dar, damos). Por outra parte, dos
presentes po o, po a, po as etc. extraeuse unha raz po - que se xeneralizou
ao resto das formas arrizotnicas do tema de presente: po er, po emos,
po endo, po erei etc.
Un caso algo especial constiteo o copretrito. As formas medievais eran

pa ~ po a ~ po a ~ pu a. Estes dous ltimos resultados tian un hiato -o-
, -u- habitual no galego (cf. mo o e mu o). A substitucin de po a (~
pu a), po as (~ pu as) etc., por po a, po as etc., tamn analxica,
similar de per, pemos por po er, po emos. En troques, ao paso a pu a,
pu as etc. puido contribur tamn a analoxa con ti a, ti as etc. (lmbrese
que a analoxa co verbo ter foi a que provocou tamn o paso de por > pr,
poemos > pomos, como se indicou mis arriba).
Desde un punto de vista normativo calquera dos resultados (pr e po er,

pomos e po emos etc.) aceptable, porque ambos os dous son galegos. Xeo-
graficamente a extensin de pr algo mis reducida ca a de poer; en
troques, historicamente, a solucin pr a mis documentada. Parece reco-
mendable darlle preferencia a po er, que mis produtivo como base para
formar derivados (po edora, pero non *podora).
156
Pos, pon, po en. As formas do presente de indicativo de 2 e 3 per-

soas de singular e 3 de plural teen a vogal tnica aberta ["O].
Po erei (vide 17.3.1).
17.3.17. PRACER
IMPERATIVO
prazo praca praza

praces pracas prazas prace
prace praca praza
pracemos praciamos prazamos
pracedes praciades prazades pracede
pracer pracan prazan
prouguen prouguera prouguese pracer

prougueches prougueras prougueses praceres
prougo prouguera prouguese pracer
prouguemos prougueramos prougusemos pracermos
prouguestes prouguerades prougusedes pracerdes
prougueron prougueran prouguesen praceren
pracerei pracera prouguer INF.

pracers praceras prougueres pracer
pracer pracera prouguer XER.
praceremos praceriamos prouguermos pracendo
praceredes praceriades prouguerdes PART.
pracern praceran prougueren pracido
Os derivados apracer, compracer e despracer son regulares en todo

o paradigma.
Pracer. Este verbo non pertence senn a un rexistro literario elevado.

Coloquialmente foi substitudo por gustar, agradar e outros verbos ou expre-
sins sinnimas. Case sempre unipersoal, o mesmo ca os seus derivados.
Prace, praz (vide 17.2.3).
157
Prougo, prouguera, prouguese, prouguer. A pouca frecuencia de uso

deste verbo fai que a mecnica da lingua tenda a facelo fraco nos tempos de
perfecto (como lles ocorreu a outros perfectos fortes antigos: adusse > adu-
cn); dicir, a conxugalos regularmente: praceu, pracera etc. Pero xa que un
verbo que pertence a un rexistro culto e se usa conscientemente como arcas-
mo, preferible manter as formas antigas maioritarias, tal como figuran no
paradigma proposto. En portugus moderno prougue etc. consolidouse como
prouve etc. (por analoxa con houve). Pero en galego, anda que hoxe xa non
se rexistre na fala, prougo etc. debeu ter unha vitalidade moi considerable,
mesmo despois do sculo XV. Doutra maneira non se explicara como o pre-
trito tradicional de traer (que anda no sculo XV era case exclusivamente
trouxe, trouxeste etc.) puido xerar en galego moderno unha forma trouguen,
trougueches etc., que se d en case todo o dominio lingstico ao lado da forma
tradicional (trouxen); este troug- analxico de proug-. Por esta razn pre-
ferible, de usar o arcasmo, adoptar a forma histrica galega prougo.
17.3.18. QUERER
IMPERATIVO
quero quera queira

queres queras queiras quere
quere quera queira
queremos queriamos queiramos
queredes queriades queirades querede
queren queran queiran
quixen quixera quixese querer

quixeches quixeras quixeses quereres
quixo quixera quixese querer
quixemos quixeramos quixsemos querermos
quixestes quixerades quixsedes quererdes
quixeron quixeran quixesen quereren
quererei querera quixer INF.

querers quereras quixeres querer
querer querera quixer XER.
quereremos quereriamos quixermos querendo
quereredes quereriades quixerdes PART.
querern quereran quixeren querido
158
Os derivados cultos de querer (adquirir, inquirir, requirir) son inmo-

tivados semanticamente; seguen por tanto a lei xeral de incorporacin de
verbos cultos (vide 17.2.6).
Quero, queres, quere, queren. A vogal radical das 1, 2 e 3 persoas do

singular e da 3 de plural do presente de indicativo ten timbre aberto [E].
Quererei (vide 17.3.1).
17.3.19. RIR (vide 17.2.4.5)
17.3.20. ROER (vide 17.2.4.3)
17.3.21. SABER
IMPERATIVO
sei saba saiba

sabes sabas saibas sabe
sabe saba saiba
sabemos sabiamos saibamos
sabedes sabiades saibades sabede
saben saban saiban
souben soubera soubese saber

soubeches souberas soubeses saberes
soubo soubera soubese saber
soubemos souberamos soubsemos sabermos
soubestes souberades soubsedes saberdes
souberon souberan soubesen saberen
saberei sabera souber INF.

sabers saberas souberes saber
saber sabera souber XER.
saberemos saberiamos soubermos sabendo
saberedes saberiades souberdes PART.
sabern saberan souberen sabido
Para a xustificacin de certas escollas, vxase o dito a propsito de

caber en 17.3.1.
159
17.3.22. SAR (vide 17.2.4.3 E 17.3.1, CABEREI)
17.3.23. SER
IMPERATIVO
son era sexa

es [E] eras sexas s
[E] era sexa
somos eramos sexamos
sodes erades sexades sede
son eran sexan
fun fora fose ser

fuches foras foses seres
foi fora fose ser
fomos foramos fsemos sermos
fostes forades fsedes serdes
foron foran fosen seren
serei sera for INF.

sers seras fores ser
ser sera for XER.
seremos seriamos formos sendo
seredes seriades fordes PART.
sern seran foren sido
O verbo defectivo sobreser, por ser inmotivado semanticamente,

regular nos tempos e persoas en que se conxuga (vide 17.2.4.5).
Es. No occidente de Pontevedra, e na maior parte do galego oriental dise

eres para a segunda persoa de singular do presente de indicativo. No resto do
dominio galego dise es (en concorrencia algunha vez con eres). No galego
antigo documntanse escasamente tanto es, coma eres (ou sees). Anda que
eres fose unha forma galega (que non descartable), o criterio de rea maior
e o de forma tradicional fan preferible es.
Fuches (vide 17.3.10).
160
Sexa, sexas, sexa etc. Na fala actual maioritario o paradigma sea, seas,
sea etc.; ao lado deste hai tamn un paradigma se a, se as etc. (formado sobre
te a, te as etc.), que ocupa a metade N da provincia de Lugo e o NL da pro-
vincia da Corua. Quedan tamn restos escasos de sa, sas etc., e sexa, sexas
etc., estes ltimos en puntos dispersos. Nos textos antigos documntase sea,
seia, seja e sa (con diferentes grafas). Sea, seia e seja proceden de SEDEAM,
onde o -DE- [dj] deu lugar a un triplo resultado idntico ao que se d noutras
palabras xenuinamente galegas (MEDIUM > ant. meo, MODIUM > moio, HODIE >
ant. hoje); faltan estudos de dialectoloxa medieval que nos dean indicios de se
este triplo resultado de SEDEAM tia unha distribucin xeogrfica complemen-
taria ou se poda atopar nun punto mis dunha forma; isto ltimo o mis pro-
bable tendo en conta que tamn hoxe se poden rexistrar nunha mesma
localidade raio e raxo, raiola e raxeira (ou mesmo raza ou razada), -ear e
-exar (varear e varexar). Sa, sas etc. representa un lat. vulgar *SIAM, *SIAS
etc. (postulado tamn polo sardo, italiano, retorromnico, francs, occitano e
cataln); que na actualidade se mantea anda este arcasmo (de ESSE e non de
SEDERE) nunha zona arcaizante (en puntos do galego de Asturias) non resulta
nada estrao, pois esta zona mstrase conservadora tamn en moitos outros
aspectos.
Pero anda que todas as formas puidesen ter unha xustificacin fontica
ou analxica dentro do propio galego, o certo que o xito da forma actual-
mente maioritaria, sea, dbelle moito interferencia do casteln. preferi-
ble adoptar como normativa sexa, oralmente minoritaria, pero libre de
calquera influxo alleo; ademais, esta a forma consagrada pola tradicin
escrita moderna.
161
17.3.24. TER
IMPERATIVO
teo tia tea

tes tias teas ten
ten tia tea
temos tiamos teamos
tendes / tedes tiades teades tede / tende
teen tian tean
tiven tivera tivese ter

tiveches tiveras tiveses teres
tivo tivera tivese ter
tivemos tiveramos tivsemos termos
tivestes tiverades tivsedes terdes
tiveron tiveran tivesen teren
terei tera tiver INF.

ters teras tiveres ter
ter tera tiver XER.
teremos teriamos tivermos tendo
teredes teriades tiverdes PART.
tern teran tiveren tido
Os derivados abster, ater, conter, deter, entreter, manter, reter e sos-

ter conxganse igual que ter.
Tende(s) / tede(s). A forma medieval teedes ou tedes (como v des ou

v des) resolveuse en galego moderno nas formas duplas mencionadas, repar-
tidas xeograficamente en zonas complementarias (como gado / gando). Tendes
(e vindes) ocupa, aproximadamente case toda a provincia de Ourense (menos
unha franxa ao N), case toda a provincia de Pontevedra (menos as terras de
Laln e os arredores) e, na provincia da Corua, o que queda ao occidente
dunha lia que una Ribadulla con Camarias; tedes (e vides) ocupa o dominio
complementario. A distribucin xeogrfica das formas do imperativo tende e
tede practicamente a mesma.
162
Tratndose de das formas galegas, de plena vitalidade, e de reas apro-

ximadamente iguais, normativamente son aceptables ambas.
Te en, ten. A forma medieval teen reslvese foneticamente no galego

moderno en ten e tein e, por va analxica (propagando a raz te - de te o,
te a etc.), en te en (paralelamente veen > vn, vein, ve en). Tein (e vein)
ocupa a mesma franxa oriental que di (coraz)-ois; te en (e ve en), o territorio
galego complementario; dentro do dominio de te en hai puntos illados de ten
(e vn), mis densos no S e no O. Sen dbida, houbo un tempo en que ten (e
vn) ocupaba toda a parte complementaria de tein (e vein); pero o sincretismo
el ten / eles ten (el vn / eles vn) favoreceu a propagacin da forma analxi-
ca te en (ve en), que permite diferenciar a 3 persoa de singular da 3 de plu-
ral (ntese que te en e ve en non aparecen nunca en territorio de tein e vein,
porque nesta rea seguen diferencindose el ten / eles tein, el vn / eles vein de
modo similar a como se faca na poca medieval). Por esta razn e por ser a
forma de maior vitalidade na lingua falada e escrita moderna, te en (e ve en),
anda sendo unha forma innovadora, debe ser preferida como normativa.
Tiven, tiveches, tivo, tivemos, tivestes, tiveron, tivera, tivese, tiver. No

galego moderno hai fundamentalmente das races: tiv-, que se conserva en
puntos dispersos por toda Galicia, mis densos nas provincias da Corua e
Pontevedra ca nas outras das; e tuv-, que aparece en todo o dominio lings-
tico, exceptuados aqueles puntos en que sobrevive tiv- (pero, mesmo nestes,
convivindo s veces as das formas). No galego medieval a raz era tiv-, tev-
(tive, teviste, tevo, tevemos, tevestes, teveron, tevera, tevesse, tever); pouco
abundante a presenza de touv- e tov- (antecedente do moderno tuv-) nos textos
antigos. Os radicais tev-, touv- e tov- rexstranse actualmente en puntos do
galego de Asturias.
As bases latinas TENUI, TENUISTI etc. non deixaron ningn descendente

fontico no galego antigo; en lugar das formas esperadas (quizais *tinve,
*tenviste etc., cf. valve, valviste etc. < VALUI, VALUISTI), encntranse tive,
teviste etc., analxicas de sive, seviste etc., do verbo seer. A raz touv- e tov-
xurdiu por analoxa con ouv-, motivada pola parentela semntica entre teer e
aver. Non improbable que na aparicin de tov- (e tuv-) tivese algo de res-
163
ponsabilidade a interferencia co casteln; tvoa, sen dbida, no xito moderno

de tuv-. Por esta razn debemos preferir as formas tradicionais con raz tiv-,
anda que sexan xa minoritarias.
Terei (vide 17.3.1).
17.3.25. TRAER
IMPERATIVO
traio traa traia

traes traas traias trae
trae traa traia
traemos traamos traiamos
traedes traades traiades traede
traen traan traian
trouxen trouxera trouxese traer

trouxeches trouxeras trouxeses traeres
trouxo trouxera trouxese traer
trouxemos trouxeramos trouxsemos traermos
trouxestes trouxerades trouxsedes traerdes
trouxeron trouxeran trouxesen traeren
traerei traera trouxer INF.

traers traeras trouxeres traer
traer traera trouxer XER.
traeremos traeriamos trouxermos traendo
traeredes traeriades trouxerdes PART.
traern traeran trouxeren trado
Os derivados abstraer, atraer, contraer, distraer, extraer, retraer e

subtraer, por seren semanticamente inmotivados, son regulares en todos
os tempos: distraio, distraa, distran, distraera, distraerei, distraera,
distraia, distraese, distraer (vide 17.2.4.3).
Traer, traio, traes..., traa..., traerei..., traera..., traia... No galego moder-

no o infinitivo mis comn traer, repartido por todo o territorio lingstico;
164
disperso por todo o dominio, con bastante densidade anda, aparece traguer;
hai tamn algunha salpicadura de trar (sempre en concorrencia con traer e
traguer) e unha pequena zona de trer no galego de Asturias. De modo parale-
lo, as formas arrizotnicas do tema de presente (excepto o presente de sub-
xuntivo) teen as variantes correspondentes: traemos, traedes, traa...
traendo; traguemos, traguedes, tragua... traguendo; tramos, trades, traa...
trando; tremos, tredes, tra... trendo. Na primeira persoa do presente de indi-
cativo e en todo o presente de subxuntivo rexstranse os temas trai- (traio,
traia, traias...), formando unha rea bastante compacta no galego occidental,
e traig- (traigo, traiga, traigas...), constitundo unha rea tamn bastante com-
pacta no galego oriental. Na 2 e 3 persoas de singular e na 3 de plural do pre-
sente de indicativo rexstranse, espallados de maneira irregular por todo o
dominio do galego, os temas seguintes: tra- (ti tras en 53 puntos dos 167
explorados para o ALGa; el tra, nun punto; e eles tran, en 50 puntos); trai- (ti
trais, en 22 puntos; el trai, en 79; eles train, en 21); e trae- (ti traes, en 96; el
trae, en 87; eles traen, en 108). Hai ademais algn espordico traies, traie,
traien e tragues, trague, traguen. Con frecuencia nun mesmo punto existen
das ou tres formas concorrentes.
No galego medieval o verbo era trager (lat. *TRAGERE, postulado por

todos os idiomas romnicos). No tema de presente tia das races: [traV-],
para a primeira persoa do presente de indicativo e todo o presente de subxun-
tivo (trago, traga, tragas, traga...) e [traZ-], para o resto (trages, trage, trage-
mos, tragedes, tragen, traga..., tragerei, trageria, trager, tragendo). S o
imperativo tia formas algo anmalas: trei, treide.
As solucins modernas xustifcanse por unha substitucin analxica en

cadea entre os verbos aduzer (e dizer), fazer e trager:
1. As terminacins comns aduzer, aduzes, aduz(e), aduzemos etc. (ou

dizer, dizes, diz(e), dizemos etc.) = fazer, fazes, faz(e), fazemos etc. provoca-
ron que fao, faa, faas etc. se transformasen en fago, faga, fagas etc., con-
forme a adugo, aduga, adugas etc. (ou digo, diga, digas etc.). Desta maneira
resultaban nivelados na primeira persoa do presente de indicativo e todo o
presente de subxuntivo os verbos fazer e trager: fago, faga, fagas... = trago,
165
traga, tragas... Ntese que a raz [traV-] chegou a xeneralizarse a expensas de

[traZ-] ao infinitivo e a outras formas fracas do tema de presente (traguer, tra-
guemos, traguendo etc., que anda perduran hoxe; lmbrese po er = po o,
para unha xeneralizacin similar).
2. Nunha poca posterior, as formas comns fago = trago, faga = traga

etc. provocaron que sobre fas ~ fais, fai, fan ~ fain se creasen tras ~ trais, trai,
tran ~ train (en portugus deuse a mesma nivelacin: trazes, traz, trazem =
fazes, faz, fazem; e anda mis: trazer, trazemos etc. = fazer, fazemos etc.).
3. sa vez, o paralelismo de tras, trai, tran (ou variantes) con cas, cai,
can (ou variantes) permitiu extraer un infinitivo traer, analxico de caer.
4. De modo similar, o resto das formas acabaron asimilndose ao para-

digma de caer: traio = caio, traemos = caemos, traa = caa, traia = caia.
nivelacin de trager con caer contribuu, sen dbida, o verbo retraer contar,
referir, de uso frecuente anda no sculo XV; este verbo, anda que se remon-
te a *RETRAGERE, ten xa na poca medieval a forma retraer (e non *retrager),
porque prstamo do occitano retraire. A conxugacin de retraer era idntica
de caer.
5. Traio, traia etc., por influxo do casteln, acabaron pasando nalgunha

zona a traigo, traiga etc. Cada un destes estadios cronolxicos que acabamos
de enumerar na sa secuencia aproximada non supn a anulacin do anterior.
Iso explica que na sincrona actual haxa restos de cada unha das etapas.
Normativamente debemos exclur aquilo que alleo (traigo, traiga etc.),

ou o que moi marxinal (trer, trar) e o que, sendo galego, minoritario (tra-
guer). Queda, por tanto, un verbo traer, cunha conxugacin idntica de caer
no tema de presente. Desta maneira escllense as formas maioritarias xeogra-
ficamente, que por outra parte son as mis utilizadas pola tradicin escrita
moderna.
Trouxen, trouxera, trouxese, trouxer. Anda que na fala actual existen as

races troux- (trouxen etc.), troix- (troixen), trux- (truxen), troug- (trouguen),
166
trug- (truguen), trui- (truien) e tru- (truen), a forma mis comn, dispersa por
todo o territorio lingstico, troux-; tamn a forma tradicional e, por tanto,
a escollida como normativa.
17.3.26. VALER
IMPERATIVO
vallo vala valla

vales valas vallas vale
vale vala valla
valemos valiamos vallamos
valedes valiades vallades valede
valen valan vallan
valn valera valese valer

valiches valeras valeses valeres
valeu valera valese valer
valemos valeramos valsemos valermos
valestes valerades valsedes valerdes
valeron valeran valesen valeren
valerei valera valer INF.

valers valeras valeres valer
valer valera valer XER.
valeremos valeriamos valermos valendo
valeredes valeriades valerdes PART.
valern valeran valeren valido
Conxgase da mesma maneira o derivado equivaler.
Vallo, valla, vallas, vallamos, vallades, vallan. No galego actual alternan

vallo / val(i)o, valla / val(i)a etc. A segunda forma unha creacin moderna
motivada pola extensin analxica da raz val- (de valer, vales, vale etc.); a pri-
meira a etimolxica, a nica documentada na poca antiga. Por esta razn
a escollida como normativa.
Valerei (vide 17.3.1).
167
17.3.27. VER
IMPERATIVO
vexo va vexa
ves vas vexas ve
ve va vexa
vemos viamos vexamos
vedes viades vexades vede
ven van vexan
vin vira vise ver

viches viras vises veres
viu vira vise ver
vimos viramos vsemos vermos
vistes virades vsedes verdes
viron viran visen veren
verei vera vir INF.

vers veras vires ver
ver vera vir XER.
veremos veriamos virmos vendo
veredes veriades virdes PART.
vern veran viren visto
Conxganse igual os derivados motivados: entrever, prever, rever.

Prover conxgase como ver nos tempos do tema de presente e nas for-
mas nominais (provexo, provs...; prova...; proverei...), mentres que
nos tempos do tema de perfecto tende a facerse regular: provn, provi-
ches, proveu, provemos, provestes, proveron; provera etc.; provese
etc.; prover etc.
Vin, viches, viu... vira... vise... vir... Anda que no tema de presente o
verbo ver da segunda, no tema de perfecto da terceira. Iso significa que na
terceira persoa do pretrito, na fala actual, alternan viu / veu, cunha distribu-
cin xeogrfica idntica de partiu / parteu (vide 17.1). A forma normativa ,
por tanto, viu, como partiu.
168
17.3.28. VIR
IMPERATIVO
veo via vea

vs vias veas ven
vn via vea
vimos viamos veamos
vindes / vides viades veades vinde / vide
veen vian vean
vin viera viese vir

vieches vieras vieses vires
veu viera viese vir
viemos vieramos visemos virmos
viestes vierades visedes virdes
vieron vieran viesen viren
virei vira vier INF.

virs viras vieres vir
vir vira vier XER.
viremos viriamos viermos vindo
viredes viriades vierdes PART.
virn viran vieren vido
Conxganse igual os derivados de vir (advir, convir, contravir, des-

convir, desavir, devir, intervir, previr, provir, reconvir, sobrevir), anda
que no tema de perfecto algns deles tendan a conxugarse polo modelo
regular (vide advertir, en 17.2.5.2.1).
Vindes / vides, vido / vindo. Cf. o indicado para tendes / tedes en 17.3.24.
Debe sinalarse que a forma vindo, que en principio debera ocupar a mesma
rea que vindes (e tendes), s se rexistra nun punto do ALGa. Quizais fose a
homonimia co xerundio o que motivou a regresin do participio vindo, en
favor da forma mis regular vido, que segue o modelo dos demais verbos da
terceira conxugacin (ir: ido, vir: vido). A pesar do paralelismo entre vindes e
vindo, a situacin minoritaria da forma vindo na fala aconsella dar preferencia
normativamente a vido.
169
Ve en, vn. Cf. o indicado para te en, ten en 17.3.24.
Veu. Na fala actual, para a terceira persoa do pretrito (prescindindo de

variantes sen importancia neste caso), alternan veu / viu / vn. Veu ocupa a
maior parte de Galicia; a forma esperada a partir do medieval v eo. Viu exis-
te nunha zona compacta do sur de Pontevedra e nalgns outros puntos disper-
sos; unha forma analxica moderna baseada na proporcin partir : partiu =
vir : viu. Na zona occidental da provincia da Corua (onde se di varriu, fronte
ao mis comn varreu, conforme vimos en 16.1), esperariamos que veu se
transformase en *viu; esta reducin non chegou a darse para evitar unha homo-
nimia con viu (de ver); a homonimia preveuse mantendo veu, en contra do espe-
rado, ou apelando forma vn, coincidente coa do presente (el vn onte).
Normativamente dbese dar preferencia forma maioritaria e tradicional

veu [bEw].
Virei (vide 17.3.1).
170
18. ADVERBIOS E LOCUCINS ADVERBIAIS
18.1. DE LUGAR
beira ao lado / lado diante

a carn ao p / p embaixo
a contramn ao redor / redor en fronte
a rente(s) aqun encima
abaixo aqu enriba
ac arredor fra
ac arriba lonxe
acol atrs ningures
adiante avante onde
a cerca preto
al debaixo u?
aln dentro vela
algures derredor velaqu
al derriba xalundes
al detrs
Aqu, al. As das formas conviven no galego actual con aiqu, ail; eiqu,
eil; e mesmo equ, el (con [E]). No galego antigo non se documentan senn
as formas que empezan por a-. Por seren as tradicionais e maioritarias e por
manteren o paralelismo con outras palabras semntica e etimoloxicamente
afns (da familia dos decticos: aquel; ac, al; ac, al), dbese dar prefe-
rencia a aqu e al. No galego moderno entrou a formar parte da serie tamn
a, realizada s veces e [E"i]; normativamente non cabe tampouco senn a. As
palabras compostas con algn dos elementos anteriores deben ser consecuen-
tes coas escollas mencionadas: velaqu, vela.
A. No galego antigo era i, grafado s veces hi (como u ~ hu) ou y. Seman-

ticamente o seu valor era o dun derivado pronominal, mis amplo ca o do actual
a, similar ao y do francs moderno. O a- prottico foi gaado polo paralelismo
con aqu e al, que o teen etimolxico. O -h- con que se via escribindo non tia
senn unha xustificacin diacrtica. O uso do acento permite diferenciar a de ai,
co cal resulta redundante e inxustificado o uso castelanizante do -h-.
Preto. No galego moderno non se rexistra senn preto, que ten unicamente
valor adverbial (sinnimo de cerca). No galego antigo documntase preto maio-
ritariamente, tanto con valor adverbial (cerca), coma adxectivo (negro); hai
tamn algn testemuo escaso de perto. En portugus, a travs dunha especiali-
zacin fontico-semntica, viven as das formas: perto cerca e preto negro.
Normativamente non cabe escoller senn preto, por ser practicamente

forma tradicional e por ser case a nica representada na fala de hoxe.
U. Este adverbio interrogativo s se usa seguido de artigo determinado ou

formas tonas do pronome persoal de 3 persoa en enunciados sen verbo: u-lo
meu sombreiro?; treme a chaqueta, e ula? Pero non *ulos puxeches?
18.2. DE TEMPO
a cada canto ao outro da / outro da de al a pouco

a cada pouco ao pouco / pouco de aqu a pouco
a deshora ao raro / raro de cami o
a destempo aos poucos / s poucos de cando en cando
a diario arestora de cando en vez
a mido arreo de momento
a tempo s veces de raro en raro
acoto asemade de tempo en tempo
agora atrs de vez en cando
anda axi a decontado
antano cando decontino
antes cedo decote
antes de antonte cerca decoto
antonte daquela deica pouco
172
deica un pouco hoxe por veces

deseguida hoxe en da pouco a pouco
deseguido inda pouco e pouco
despois logo preto
detrs ma pronto
diante mentres seguido
en diante namentres sempre
en tempo noutrora tarde
endexamais nunca trasantonte
endoutro da o outro antonte xa
enseguida onte xacando
entn outrora xamais
entrementres para o outro da
hogano pasadoma
Antonte. a forma maioritaria en Galicia para designar o da antes de

onte. Para este mesmo concepto rexstranse na fala actual nantronte (que pre-
domina na provincia de Pontevedra) e noutronte, antronte, antontes, antointe,
antoite etc., en puntos illados. As formas antonte, antontes, antointe, antoite e
noutronte son anda de formacin transparente; nantronte e antronte son o
resultado dun cruzamento entre antonte e noutronte.
Normativamente debe ser preferida ( parte da forma analtica antes de

onte) a forma maioritaria e mis prxima orixinaria: antonte.
Consecuentemente, para o da antes de antonte, ademais de trasanton-

te, recomndanse as formas analticas antes de antonte e o outro antonte, de
uso tan frecuente coma a forma sinttica.
Despois. a forma maioritaria no galego moderno xunto coa sa

variante fontica dispois; escasamente documentadas estn dempois, desps,
despous (e dispous). No galego antigo, ao lado de pois despois, haba
depois, despois, deps, deps e desps, documentadas todas desde as orixes
do idioma.
173
Normativamente s cabe escoller despois.
Anda, inda. No galego actual rexstranse as das variantes en propor-

cins case iguais, mesmo a nivel individual. A aparicin dunha ou da outra
depende do ritmo da frase. Ambas as formas (amais de enda) estn documen-
tadas desde os textos do sculo XIII. Normativamente son aceptables inda e
anda como absolutamente sinnimas.
Mentres. No galego moderno rexstranse moi abundantemente, case a

partes iguais, mentres e mentras; con frecuencia aparece mentes, e de modo
moi espordico namentres, entrementres, namentes, entrementes, enmentres,
namentras, entramentras, mentramentras. No galego antigo predomina men-
tre sobre mentres, enmentre, enmentres; non hai formas acabadas en -a(s).
Normativamente deben exclurse todas as formas en -as; entre as restan-

tes debe darse preferencia a mentres e s acabadas en -mentres, que son as tra-
dicionais.
18.3. DE CANTIDADE E PRECISIN
a medias de sobra moito

abondo de todo nada
algo demasiado por a
apenas de vez pouco
bastante logo s
ben mis soamente
canto malamente talmente
case medio tan
casemente menos tanto
dabondo mesmamente xustamente
de mis mesmo xusto
de menos moi
174
18.4. DE MODO
a correr ao dereito / dereito de repente

a dereitas ao fin / fin de socate
a eito ao xeito / xeito de socato
a escape s prsas de speto
a feito s toas devagar
fin asemade en balde
mantenta as engorde
prsa ben gratis
a propsito como mal
a treo de balde mellor
adrede de face paseni o
amodo de golpe peor
ao cabo / cabo de pronto secas
ao chou / chou de propsito
Adverbios en -mente. Os adverbios de modo constiten unha serie aber-

ta. Moitos adxectivos inmobilizados na sa forma masculina poden funcionar
ocasionalmente como adverbios de modo (falar alto, correr lixeiro etc.).
Tamn se habilitan adverbios de modo a partir de adxectivos na sa forma
feminina seguidos da terminacin -mente: boamente, docemente, caladi a-
mente. A mecanizacin de -mente (nas sas orixes substantivo) total, de xeito
que pode mesmo adherirse a palabras que orixinariamente non eran adxecti-
vos; neste caso resultan mis ben adverbios de cantidade (ou precisin): soa-
mente, talmente, propiamente, mesmamente, outramente, casemente.
18.5. DE AFIRMACIN
abof de certo tamn

as mesmo si xaora
175
18.6. DE NEGACIN
nin non xa tampouco

non sequera
Nin. No galego moderno s se rexistra a forma nin. No galego antigo est

documentado case exclusivamente nen; pero aparece nin xa na Cornica de
Iria. De todas as maneiras, a vacilacin nen/nin xa anterior; doutra maneira
non se explicara como, en palabras derivadas en que entra esta conxuncin
como prefixo privativo (< NEC), aparece nin- desde os textos mis antigos, e
non s en posicin antevoclica, onde o paso ne > ni explicable pola perda
do carcter voclico do -e (ni un, n un, nin un), senn tamn en posicin
anteconsonntica (ninmigalla, nimigalla; ningn; ningun). Estas palabras,
que no galego antigo tamn podan empezar por ne(n)- (ne un, ne un, nen un;
nenmigalla, nemigalla; nengn; nengun), acabaron fixndose en galego
moderno sempre con nin- (ningn, ningun, ningures). Xa Sarmiento, que usa
indistintamente nin e nen, non utiliza senn ningn, ningun, nin migalla.
Cmpre advertir que a distribucin xeogrfica port. nenhum, gal. ningn xa
parte da Idade Media, o cal non quita que anda nos dialectos do N de Portu-
gal se siga dicindo ninhum (e tamn nim).
A resolucin das vacilacins nengn / ningn, nengun / ningun, nemi-

galla / nimigalla, nengures / ningures en favor da segunda forma acabou
levando tamn a que a vacilacin nen / nin se resolvese en nin. A esta simpli-
ficacin de variantes axudou, sen dbida, a transparencia etimolxica dalgns
dos indefinidos mencionados, definitivamente resoltos en nin- (como ao revs,
a falta de transparencia etimolxica mantivo o ningum do portugus a salvo
da restauracin en nengum).
18.7. DE DBIDA
acaso quizabes seica

ao mellor / mellor quizais talvez
disque se cadra
poida que se callar
176
Quizais, quizabes. Quizais, propia do galego oriental, a forma que pre-

senta maior vitalidade no galego moderno, fronte a quizabes, que ten un uso
mis restrinxido. Existen tamn outras variantes de certa circulacin, como
quiz, quizs ou as formas metatizadas cecais e cicais, pero normativamente
recomndanse quizais e quizabes.
177
19. PREPOSICINS E LOCUCINS PREPOSITIVAS
a aqun de debaixo de
beira de arredor de deica
a carn de arriba de dende
a causa de ata dentro de
a diferenza de at derredor de
a forza de atrs de derriba de
a par de baixo des
parte de baixo de desde
a pesar de bardante despois de
a poder de bardante de detrs de
a por de beira de diante de
a prol de cabo durante
a rente(s) de cabo de en
a respecto de canda en canto a
a son de canto a en favor de
a travs de cara a en fronte de
abaixo de cas en lugar de
acerca de cas de en par de
ademais de cerca de en troques de
aga cima de en vez de
ags co gallo de encima de
aln de con encol de
amais de con respecto a enriba de
ante conforme (a) entre
antes de consonte excepto
ao par de / par de contra fra
ao p de / p de contra de fra de
ao redor de / redor de de fronte a
aps de par de lonxe de
malia por medio de sen

mediante por mor de senn
menos preto de so
no canto de quitando sobre
onda respecto a sobre de
para respecto de tocante a
perante riba de tras
por sacado tras de
por ante sacando verbo de
por causa de salvante xunta
por cousa de salvo xunto a
por culpa de segundo xunto de
Ata, at. Trtase dunha preposicin comn a case todas as linguas ibero-
rromnicas, frecuente en todas as pocas e con mltiplas variantes en cada
unha das linguas, non sempre doadas de explicar. O punto de partida , sen
dbida, o arabismo htt.
Na lingua medieval a forma mis usada era ata; sguelle en frecuencia atra
e moitas outras variantes minoritarias co mesmo significado, mais non sempre
da mesma orixe (aata, ataa, ta, taa, ate, at, ats, atee, atees, atees, ateen,
ateena, ateinas, te, tee, tee), atro, atroen, atroes, atroena, tro, tres e mesmo os
castelanismos fasta e fata. Posteriormente introduciuse asta, modificado con fre-
cuencia en astra. Estes castelanismos tiveron moita expansin, ata o punto de
que case eliminaron a forma tradicional, hoxe escasamente documentada; en
portugus triunfou a forma at, propia do territorio que est ao sur da Beira.
Normativamente admtese a forma tradicional galega, ata, e tamn a

forma at, con tradicin na lingua literaria do sculo XX.
Desde, dende, des. A forma mis usada na lingua medieval des (< DE
EX), anda viva hoxe tanto como preposicin (moi minoritaria) como parte da
locucin conxuntiva des que. Dende (< DE INDE) aparece usada tamn na Idade
Media, anda que daquela non se empregaba como sinnima da anterior. Desde
mis moderna, formada sobre des (como dendes de e outras formacins simi-
lares), e practicamente substituu na lingua actual a forma primitiva. Normati-
179
vamente calquera das tres aceptable, se ben debe terse en conta o escaso uso
de des no galego actual.
Entre. Na lingua medieval documntanse tres variantes (ontre, antre,

entre), de uso desigual: delas, a mis frecuente en galego era ontre, desapare-
cida no paso ao galego moderno; antre era mis usual no portugus arcaico do
que en textos galegos, e anda popular tanto en Portugal coma en Galicia;
entre tamn est amplamente documentada desde as orixes do idioma. Delas,
sendo todas tradicionais, preferible escoller como normativa entre, maiorita-
ria hoxe e mis acorde coa etimoloxa.
Para. Na lingua antiga as formas mis documentadas eran para e pera;

no galego moderno, en troques, a mis estendida pra, de que xa hai exem-
plos medievais. Normativamente debe optarse por para, pois, anda que hoxe
minoritaria, congruente co criterio de darlles preferencia s formas plenas
sobre as reducidas.
Segundo. Esta a forma tradicional, anda viva no galego moderno. Hoxe

documntanse tamn as variantes asegn e segn, conforme evolucin tradicio-
nal do casteln. Normativamente debe drselle preferencia forma galega e tradi-
cional segundo, fronte a formas dubidosamente galegas como segn e asegn.
Sen. Na lingua medieval unicamente se documenta a forma sen, que

segue sendo a do portugus e que en galego moderno se rexistra moi escasa-
mente. A forma sin, hoxe maioritaria, explcase mis facilmente por castela-
nismo do que por unha evolucin interna do galego. Normativamente debe
drselle preferencia forma galega e tradicional sen.
So. Esta preposicin cocese hoxe s en pequenas zonas do territorio

galego, pero o seu uso na lingua antiga era moito maior. O portugus, por un
criterio cultista, recuperou, cando menos na escrita, a consoante final latina;
non hai razn ningunha para proceder do mesmo xeito en galego.
Sobre (de). Na fala moderna existen algunhas variantes minoritarias

(sbor, sober), continuacin doutras medievais. En todas as pocas do idioma
sobre foi a forma maioritaria. Por esta razn adoptada como normativa.
180
20. CONXUNCINS E LOCUCINS CONXUNTIVAS
20.1. COPULATIVAS
a mais e mais nin

e mais
E. En parte do dominio lingstico galego a conxuncin copulativa e ten

das realizacins fonticas, [E] e [j]. Aparece [E] sempre ante consoante, e [j]
pode aparecer ante vogal, provocando xeralmente a abertura desta. No resto
do galego a nica realizacin [E], por iso se propn e como representacin
grfica nica.
Nin (Vide 18.6).
20.2. DISXUNTIVAS E DISTRIBUTIVAS
ben...ben ou volta...volta
cal...cal ou...ou xa... xa
nin...nin (que)...que
ora...ora quer...quer
20.3. ADVERSATIVAS
a menos que anda que emporiso

aga que as e todo en troques
ags que bardante que excepto que
agora ben con todo fra de que
agora que e iso que inda que
mais ora ben quitado que, quitando que

menos que ora que sacado que, sacando que
mentres (que) pero senn
no entanto porn senn que
non obstante por iso s que
Pero, mais, porn. No galego moderno rexstranse as formas per (no

leste de Lugo e no galego de Asturias), pero e pro, estas das ltimas por todas
as partes no resto do dominio galego. O antigo pero (que deba de ser case
sempre per) forma amplamente documentada no galego medieval xa co
valor que ten modernamente, e con algn mis, que perdeu. A forma per do
galego actual a mis prxima etimolxica (< PER HOC); dela resulta a forma
sincopada pro. A forma pero explcase por un troco do ndice de perceptibili-
dade das das slabas ao deixar de ter usos como partcula adversativa tnica.
Cf. tamn un caso similar en porque, conque. Normativamente prefrese a
forma plena e maioritaria pero.
Ademais, no galego actual teen certo uso, sobre todo como formas lite-
rarias, as conxuncins mais e porn, de escasa presenza nos rexistros colo-
quiais. Estas das formas considranse normativamente admisibles a carn da
mis usual pero.
20.4. CONCESIVAS
a pesar de que inda que nin que

a pouco que mis que por (+ adx.) que
anda que mal que por mis que
as malia que por moito que
ben que mesmo que por pouco que
20.5. CONDICIONAIS
a menos que a non ser se aga se

a nada que a pouco que ags que
182
a non ser que aga que ags se

bardante que en caso de que sacado se
cando excepto que sacando que
caso de que excepto se sacando se
catar se onda non salvo que
con que quitado que salvo se
con tal de que quitado se se
con tal que quitando que sempre que
de non ser que quitando se senn que
de non ser se sacado que
20.6. CAUSAIS
como por causa de que posto que

como queira que por cousa de que que
dado que por culpa de que visto que
pois por mor de que xa que
pois que porque
20.7. CONSECUTIVAS
(as) pois de maneira que por conseguinte

(as) que de modo que por tanto
conque de xeito que tan(to)... que
daquela entn xa que logo
de a que logo
de forma que polo tanto
20.8. FINAIS
a fin de que en favor de que porque

a que para que que
183
20.9. LOCATIVAS
onde onde queira que
20.10. TEMPORAIS
antes de que decontado que inda ben non

antes que deica que logo que
ao que / que dende que mal
apenas des que mentres
asemade desde que mentres tanto
as que deseguida que namentres
ata que despois de que non ben
at que despois que (por) en canto
axi a que en canto sempre que
cada vez que en tanto tan presto
cando entre tanto tan pronto
cando queira que entrementres
Mentres (Para a terminacin -es, vide 18.2).
20.11. MODAIS
(as) como consonte segundo

ben como de forma que sen que
coma se de maneira que (tal) cal
como queira que de modo que (tal) como
como se de xeito que tal e como
conforme mal como
184
20.12. COMPARATIVAS
ca como
coma que
20.13. COMPLETIVAS
que se
185
NDICE ALFABTICO DE FORMAS
a (art.), 2.7.1 abster, 17.3.24 activo, 8.4

a (letra), 1 absterse, 8.3 acto, 3.2.2; 8.4; 8.7
a (prep.), 19 absterxente, 8.3 actor, 8.4; 12.4
a (pron.), 14.1.1; 14.1.2.1; 15.1.2 abstinencia, 8.3 actriz, 12.4
-a (fem.), 12 abstraccin, 8.3; 8.4 actual, 8.4
(a+a 'ala'), 2.7.1 abstracto, 8.3; 8.4 actualidade, 8.4
(a+a art.), 2.7.1; 14.1.2.1 abstraer, 8.3; 17.3.25 actuar, 8.4
- (fem.), 12.1; 9.14 absurdo, 8.2 acudir, 17.2.5.2.2
abade, 1.1; 12.4 abundancia, 9.1 acupuntura, 8.4
abadesa, 12.4 abusn, 9.16 acusativo, 8
abaixo, 18.1 abusona, 9.16 acusn, 9.16
abaixo de, 19 abxeccin, 8.4 acusona, 9.16
abater, 17.2.6 abxecto, 8.4 ad-, 3.2.4
abdicacin, 8.2 abxurar, 8.2 adaptar, 3.2.2; 8.12
abdicar, 8.2 ac, 18.1 ademais, 2.2
abdome, 8.2; 9.13 acabamento, 9.4 a demais, 15.4.2
abdominal, 3.2.2; 8.2 acacia, 9.1 ademais de, 19
abducin, 8.4 a cada canto, 18.2 adepto, 8.12
abdutor, 8.4 a cada pouco, 18.2 a dereitas, 18.4
beira, 18.1 a carne cra, 12.2 a deshora, 18.2
beira de, 19 a carn, 18.1 a destempo, 18.2
ablativo, 8.1 a carn de, 19 adherir, 3.2.2; 17.2.5.2.1
ablegado, 8.1 acaso, 18.7 adiante, 18.1
ablucin, 8.1 a causa de, 19 adiar, 17.2.4.2
abnegacin, 8.2 accsit, 2.6 a diario, 18.2
abnegar, 8.2 acceso, 8 adiccin, 8.4
abof, 18.5 accin, 3.2.2; 8; 8.4; 9.2 adicto, 8.4
abonda, 15.4.1 accionar, 8.4 a diferenza de, 19
abondas, 15.4.1 acenta, 17.2.4.2 adligar, 3.2.4
abondo, 15.4.1; 18.3 acente, 17.2.4.2 administrar, 8
abondos, 15.4.1 acento, 2.5; 17.2.4.2 admiracin, 9.2
abrir, 8 acepcin, 8.12 admisin, 9.2
abrupto, 8.12 aceptar, 8.12 admitir, 3.2.2
absentismo, 8.2 acerca de, 19 *a doce pesta-lo quilo, 14.1.1
bsida, 8.2 aclarar, 8.1 adoitar, 8.12
absolutismo, 8.2 acne, 8.5 adolescencia, 8.15; 9.1
absoluto, 8.2 ac, 18.1 adolescente, 8.15
absolver, 8.2 acol, 18.1 adopcin, 8.12
absorber, 8.2 a contramn, 18.1 adoptar, 8.12
absorcin, 8.2; 8.13 a correr, 18.4 adoptivo, 8.12
absorto, 8.2 acoto, 18.2 adquirir, 17.3.18
abstemio, 3.2.3; 8.3 acrpole, 9.6 adrede, 18.4
abstencin, 8.3 acta, 8.4 adrenal, 3.2.4
adscribir, 8 afiei, 3.2.6 alde, 9.14

adscricin, 8.12 afiemos, 17.2.4.2 alden, 3.2.5; 9.14
adscrito, 8.12 afen, 17.2.4.2 alem, 9.14
aduce, 17.2.3 afes, 17.2.4.2 alemn, 9.14
aducn, 17.3.17 fin, 18.4 alemn-galego, 3.1
aducin, 8.4 a fin de que, 20.8 aln, 18.1
aducir, 17.2.5.2.2; 17.2.6; 17.3.5 afo, 17.2.4.2 aln de, 19
adutor, 8.4 afiuzar, 3.2.5 alfrez, 2.3
advertide, 17.2.5.2.1 aflicin, 8.4 algo, 15.4.1; 15.4.3; 18.3
advertides, 17.2.5.2.1 aflito, 8.4 algun, 1.6; 2.2; 15.4.1; 15.4.3;
advertimos, 17.2.5.2.1 afluencia, 9.1; 10.4 17.2.2
advertir, 17.2.5.2.1; 17.2.5.2.2; afluente, 9.3; 10.4 algun, 2.2
17.2.6; 17.3.5; 17.3.10; 17.3.28 aflur, 17.2.5.2.2 algn, 2.2; 15.4.1; 15.4.3
advir, 17.3.28 a forza de, 19 algunha, 1.4; 1.7; 3.2; 15.4.1
advirta, 17.2.5.2.1 africano, 9.14 algunhas, 15.4.1
advirtades, 17.2.5.2.1 afundir, 17.2.5.2.2 algns, 2.2; 15.4.1
advirtamos, 17.2.5.2.1 aga, 19 algures, 18.1
advirtan, 17.2.5.2.1 a Galochas, 4 al, 2.2; 18.1
advirtas, 17.2.5.2.1 aga que, 20.3; 20.5 aliciente, 10.4
advirte, 17.2.5.2.1 agardar, 10.1 aliteracin, 9.2
advirten, 17.2.5.2.1 ags, 19 al vn o gaiteiro, 17.2.2
advirtes, 17.2.5.2.1 aga se, 20.5 allea, 9.9
advirto, 17.2.5.2.1 ags que, 20.3; 20.5 allegro, 8
adxectivo, 8.4 ags se, 20.5 allo, 1.5
adxuncin, 8.4 agnosticismo, 8.8 almude, 9.17
adxunto, 8.4 agnstico, 8.8 al, 18.1
a eito, 18.4 agoiro, 10.2; 10.3 alternancia, 9.1
-aer, 5; 17.2.4.3 agona, 17.2.4.2 altilocuencia, 9.1
area, 9.9 agoniar, 17.2.4.2 altsimo, 13
areo, 9.8 agora, 18.2 aluarada, 3.2.5
aerosois, 11.5 agora ben, 20.3 alude, 9.17
aerosol, 2.6; 11.5 agora que, 20.3 aludir, 17.2.5.2.2
a escape, 18.4 agradar, 17.3.17 alumnado, 8.9
afacer, 17.3.8 agradece, 17.2.3 alumno, 8.9
afeccin, 8.4 agredir, 17.2.5.2.1 ambeis, 2.3
afectar, 8.4 *agua, 17.3.1 ambel, 9.7;13
afectivo, 8.4 ah, 1.4 amabilsimo, 13
afecto, 8.4 ai, 18.1 amable, 9.7; 13
a feito, 18.4 a, 18.1 *amabre, 9.7
afg, 9.14 a i-auga, 9.8 a mais, 20.1
afgn, 9.14 *ail, 18.1 a mis, 15.4.2
afa, 17.2.4.2 anda, 2.5; 18.2 amais de, 19
afiaba, 17.2.4.2 anda que, 20.3; 20.4 mantenta, 18.4
afiade, 17.2.4.2 *aiqu, 18.1 mbalas das, 14.1.1
afiades, 17.2.4.2 -ar, 5; 17.2.4.3 ambas, 15.4.1
afiamos, 17.2.4.2 al, 18.1 *ambente, 10.4
afan, 17.2.4.2 alaz, 9.14 ambiente, 10.4
afiar, 17.2.4.2 alazn, 9.14 ambigua, 3.2.5
afiarei, 17.2.4.2 albino, 9.12 ambiguo, 3.2.5
afas, 17.2.4.2 lbum, 1.6; 2.6; 9.11; 11.6 ambos, 1.6; 14.1.1; 15.4.1
afe, 17.2.4.2 lbums, 11.6 a medias, 18.3
afiedes, 17.2.4.2 aldea, 9.9 amei, 2.2
188
a menos que, 20.3; 20.5 amontoedes, 17.2.4.1 andas, 17.1

americano, 9.14 amontoei, 17.2.4.1 andase, 17.1
amicto, 8.4 amontoemos, 17.2.4.1 andsedes, 17.1
amgdala, 3.2.2 amontoen, 17.2.4.1; 17.2.4.3 andsemos, 17.1
amigdalite, 9.6 amontoes, 17.2.4.1; 17.2.4.3 andasen, 17.1
a mido, 18.2 amontoo, 17.2.4.1 andases, 17.1
amnesia, 1.6; 8.9 amontoou, 17.2.4.1 andastes, 17.1
amnista, 8.9 amou, 2.2 andazo, 9.1
amodo, 18.4 -n, 9.15; 12.1 ande, 17.1
amontoa, 17.2.4.1 -n (<anu), 9.14 andedes, 17.1
amontoaba, 17.2.4.1 -ana, 9.14; 9.15; 12.1 andei, 17.1
amontoabades, 17.2.4.1 a nada que, 20.5 andemos, 17.1
amontoabamos, 17.2.4.1 anlise, 9.5 anden, 17.1
amontoaban, 17.2.4.1 anamnese, 8.9 andes, 17.1
amontoabas, 17.2.4.1 -ancia, 9.1 *andiveches, 17.1
amontoaches, 17.2.4.1 anci, 9.14; 12.1 *andiven, 17.1
amontoade, 17.2.4.1 ancin, 9.14; 12.1 *andivera, 17.1
amontoades, 17.2.4.1 anda, 17.1 *andivese, 17.1
amontoado, 17.2.4.1 andaba, 17.1 ando, 17.1
amontoamos, 17.2.4.1 andabades, 17.1 andoria, 9.12
amontoan, 17.2.4.1 andabamos, 17.1 andou, 17.1
amontoando, 17.2.4.1 andaban, 17.1 *anduveches, 17.1
amontoar, 17.2.4.1 andabas, 17.1 *anduven, 17.1
amontoara, 17.2.4.1 andaches, 17.1 *anduvera, 17.1
amontoar, 17.2.4.1 andade, 17.1 *anduvese, 17.1
amontoarades, 17.2.4.1 andades, 17.1 ancdota, 8.6
amontoaramos, 17.2.4.1 andado, 17.1 anecdotario, 8.6
amontoaran, 17.2.4.1 andamos, 17.1 anecdtico, 8.6
amontoarn, 17.2.4.1 andan, 17.1 anfictin, 8.4
amontoaras, 17.2.4.1 andando, 17.1 anfictionia, 8.4
amontoars, 17.2.4.1 andar, 17.1 anfitrioa, 9.16
amontoardes, 17.2.4.1 andara, 17.1 anfitrin, 9.16
amontoaredes, 17.2.4.1 andar, 17.1 anglicano, 9.14
amontoarei, 17.2.4.1 andarades, 17.1 anhelar, 1.4
amontoaremos, 17.2.4.1 andaramos, 17.1 anilina, 9.12
amontoaren, 17.2.4.1 andaran, 17.1 *animaes, 11.5
amontoares, 17.2.4.1 andarn, 17.1 animais, 3.2.5; 11.5; 17.2.4.3
amontoara, 17.2.4.1 andaras, 17.1 animal, 11.5
amontoariades, 17.2.4.1 andars, 17.1 *animales, 11.5
amontoariamos, 17.2.4.1 andardes, 17.1 *anims, 11.5; 17.2.4.3
amontoaran, 17.2.4.1 andaredes, 17.1 aniversario, 8.10
amontoaras, 17.2.4.1 andarei, 17.1 -ano, 9.14
amontoarmos, 17.2.4.1 andaremos, 17.1 a non ser que, 20.5
amontoaron, 17.2.4.1 andaren, 17.1 a non ser se, 20.5
amontoas, 17.2.4.1 andares, 17.1 anorak, 2.6; 11.6
amontoase, 17.2.4.1 andara, 17.1 anoraks, 11.6
amontosedes, 17.2.4.1 andariades, 17.1 A Nosa Terra, 4
amontosemos, 17.2.4.1 andariamos, 17.1 anovar, 8.10
amontoasen, 17.2.4.1 andaran, 17.1 ansiar, 17.2.4.2
amontoases, 17.2.4.1 andaras, 17.1 antano, 18.2
amontoastes, 17.2.4.1 andarmos, 17.1 antrtico, 8.4
amontoe, 17.2.4.1; 17.2.4.3 andaron, 17.1 Antrtida, 8.4
189
ante, 19 apetecible, 9.7 a respecto de, 19

antes, 18.2 a poder de, 19 arestora, 18.2
antes de, 19 apodctico, 8.4 argot, 2.6
antes de antonte, 18.2 a por de, 19 argamos, 5
antes de onte, 18.2 aps, 19 argan, 5
antes de os galos cantaren, apotegma, 8.8 argr, 5; 17.2.4.4; 17.2.5.2.2
14.1.2.1 apoteose, 9.5 -ara, 9.20
antes de que, 20.10 a pouco que, 20.4; 20.5 armara, 9.20
antes que, 20.10 apoxeo, 9.8 arnoi, 9.14
anticonceptivo, 8.12 apracer, 17.3.17 arnoiao, 9.14
antigo, 13 aprazar, 8.1 arous, 9.14
antigidade, 5 prsa, 18.4 arousn, 9.14
antiqusimo, 13 a prol de, 19 arqueo, 9.8
anttese, 9.5 aprontar, 8.13 arquitecto, 8.4
*antointe, 18.2 a propsito, 18.4 arquitectura, 8.4
*antoite, 18.2 aproximar, 1.9; 8.7 arrastrar, 10.5
*antontes, 18.2 aptitude, 8.12 arredor, 1.8; 18.1
*antre, 19 apto, 8; 8.12 arredor de, 19
*antronte, 18.2 a que, 20.8 arrefriar, 17.2.4.2
anuencia, 9.1; 10.4 aquel, 11.5; 15.3.1; 18.1 arreo, 18.2
anuente, 10.4 aquela, 15.3.1 arrestar, 17.3.7
anuncio, 9.1 aquelas, 15.3.1 arriba, 18.1
anxina, 9.12 aqueles, 11.5; 15.3.1 arriba de, 19
ao, 14.1.2.1 *aquelos, 15.3.1 arrogancia, 9.1
-ao, 9.8; 9.14 aqueloutra, 15.3.2 arroz, 2.2
ao cabo, 18.4 aqueloutras, 15.3.2 artefacto, 8.4
ao chou, 18.4 aqueloutro, 15.3.2 artello, 8
ao dereito, 18.4 aqueloutros, 15.3.2 arteriosclerose, 9.5
ao fin, 18.4 aqun, 18.1 artes, 9.14
ao lado, 18.1 aqun de, 19 artesn, 9.14
ao mellor, 18.7 aqu, 18.1 artesiano, 9.14
ao outro da, 18.2 *aquil, 15.3.1 rtico, 8.4
ao par de, 19 *aquila, 15.3.1 rtico, 8
ao p, 18.1 aquilino, 9.12 artificiais, 11.5
ao p de, 19 aquilo, 15.3.1 artificio, 9.1
ao pouco, 18.2 aquilo outro, 15.3.2 artigo, 8
ao que, 20.10 arcnido, 8.5 artillara, 9.20
ao raro, 18.2 arado, 10.5 artrite, 9.6
ao redor, 18.1 arameo, 9.8 arxntea, 9.9
ao redor de, 19 arao, 9.8 arxnteo, 9.8
aos, 14.1.2.1 Araxo, 2.5 arzu, 9.14
aos poucos, 18.2 arbrea, 9.9 arzun, 9.14
ao xeito, 18.4 arbreo, 9.8 as (art.), 2.7.1; 14.1.1
apacentar, 8.15 arcano, 9.14 as (pron.), 2.7.1; 14.1.1; 15.1.2
a par de, 19 ardes, 17.3.13 s (a+as art.), 14.1.2.1
aparencia, 9.1; 10.4 ardo, 17.3.13 s ('alas'), 2.7.1
parte de, 19 areal, 3.2.5 asasino, 9.12
apenas, 18.3; 20.10 areeira, 3.2.6 ascendencia, 9.1
apendicite, 9.6 a rente(s), 18.1 ascender, 8.15
a pesar de, 19 a rente(s) de, 19 ascensor, 8.15
a pesar de que, 20.4 ares, 9.14 as demais, 15.4.2
apetecbel, 9.7 aresn, 9.14 *asegn, 19
190
asemade, 18.2; 18.4; 20.10 audiencia, 9.1 baleigana, 9.15

asentir, 17.2.5.2.1 auga, 17.3.1 ballet, 2.6
asfixia, 8.7 *augua, 17.3.1 baluarte, 3.2.5
as, 18.4; 20.4 ureo, 9.8 bao, 1.5
(as) como, 20.11 australiano, 9.14 baptista, 8.12
as e todo, 20.3 autobs, 2.6 brbaro, 2.4
as mesmo, 18.5 autocar, 2.6 barbuzn, 9.15
asinar, 8.8 autctono, 8.4 barbuzana, 9.15
(as) pois, 20.7 autombil, 1.1 bardante, 19
(as) que, 20.7 autor, 8.4 bardante de, 19
as que, 20.10 autoridade, 8.4 bardante que, 20.3; 20.5
as mis, 15.4.2 autorizar, 8.4 barn, 12.4
a son de, 19 autostop, 2.6 baronesa, 12.4
aspecto, 8.4 autumnal, 8.9 barreg, 9.14
aspirina, 9.12 avais, 11.5 barregn, 9.14
s prsas, 18.4 aval, 11.5 barrign, 9.15
*asta, 19 avante, 18.1 barrigana, 9.15
s toas, 18.4 avaricia, 9.1 barulln, 9.15
*astra, 19 avea, 9.9 barullana, 9.15
asturiano, 9.14 aviar, 17.2.4.2 base, 9.5
asubiar, 17.2.4.2 avinza, 9.1 bastante, 15.4.1; 18.3
asubo, 17.2.4.2 avo, 17.2.4.2 bastantes, 15.4.1
asumir, 17.2.5.2.2 -avo, 16.4 bater, 17.2.6
asuncin, 8.13 av, 1.1; 9.10; 12 batera, 9.20
asunto, 8.13 avoa, 1.1; 9.10; 12 bal, 2.5
s veces, 18.2 avogado, 1.1 bautismo, 8.12
ata, 19 -axe, 9.13 bautizar, 8.12
ata que, 20.10 xil, 11.5 bc, 8.2; 8.18
atade, 9.17 axila, 8.7 bd, 8.2
at, 19 axilar, 8.7 be, 1
atea, 9.9 xiles, 11.5 beba, 17.2.5.1
A tecedeira de Bonaval, 4 axia, 18.2 beban, 17.2.5.1
a tempo, 18.2 axia que, 20.10 bebas, 17.2.5.1
atencin, 9.2 axioma, 8.7 bebe, 17.2.5.1
ateo, 9.8 axuizar, 9.1 beben, 17.2.5.1
at que, 20.10 axustizar, 9.1 bebera, 2.7.2
ater, 17.3.24 azotea, 9.9 beber, 2.7.2
atlntico, 8.1 azuis, 2.2; 11.5 beberaa, 2.7.2
atlas, 8; 8.1 azul, 1.2; 11.5 bebraa, 2.7.2
atleta, 8.1 b, 1; 1.1 beberala, 2.7.2
atmosfera, 8 bacallau, 9.8 bebrala, 2.7.2
atraccin, 8.4 bacteriano, 9.14 bebera-la auga, 2.7.2
atraer, 5; 17.2.4.3; 17.3.25 bdminton, 2.6 bebra-la auga, 2.7.2
atrs, 18.1; 18.2 bailarn, 12.1 bebes, 17.2.5.1
atrs de, 19 bailarina, 12.1 bebbel, 9.7
a travs de, 19 baixar, 1.9 bebible, 9.7
a treo, 18.4 baixo, 19 bebo, 17.2.5.1
atrevemento, 9.4 baixo de, 19 beira de, 19
atribur, 17.2.4.4; 17.2.5.2.2 balandrn, 9.15 bisbol, 2.6
atur, 17.2.5.2.2 balandrana, 9.15 beizn, 9.2
-au, 9.8 balea, 9.9 -bel, 9.7; 13
audacia, 9.1 baleign, 9.15 ben, 1.6; 15.4.1; 17.2.2; 18.3; 18.4
191
ben...ben, 20.2 bocalana, 9.15 c, 1; 1.2; 8.4

bencina, 9.12 bocoi, 11.1 , 1
ben como, 20.11 bocois, 11.1 ca, 1.2
bendice, 17.3.5 boicot, 2.6; 11.6 ca (conx.), 2.7.1; 14.1.2.2; 20.12
bendicin, 9.2 boicots, 11.6 ca-, 10.1
bendicir, 17.3.5 boieiro, 3.2.6 c, 2.7.1; 14.1.2.2
bendicir, 17.3.5 bola, 2.7.1 *ca, 14.1.2.1
bendiciu, 17.3.5 bla, 2.7.1 ca a, 14.1.2.2
bendiza, 17.3.5 bolboreta, 1.1 *caa, 17.2.4.3
beneficencia, 10.4 boliviano, 9.14 ca as, 14.1.2.2
beneficio, 9.1 bondade, 9.18; 9.19 cab-, 17.3.1
benignidade, 8.8 brax, 8.7 *caba, 17.3.1
benigno, 8.8 bosquim, 9.14 cabalo, 1.1
ben que, 20.4 bosquimn, 9.14 cabe, 17.3.1
benquerenza, 9.1 bovino, 9.12 cabede, 17.3.1
benvida, 3.1 bradar, 10.5 cabedes, 17.3.1
benvidas, 3.1 branco, 1.1; 8.1 cabemos, 17.3.1
benxamn, 12.1 brancura, 8.1 caben, 17.3.1
benxamina, 12.1 brando, 8.1 cabendo, 17.3.1
berganti, 9.14 branquiazuis, 3.1 caber, 17.3.1; 17.3.21
bergantin, 9.14 branquiazul, 3.1 caber, 17.3.1
besta, 1.1 brasn, 8.1 cabern, 17.3.1
biblimano, 9.14 bregma, 8.8 cabers, 17.3.1
bceps, 2.3; 8; 11.3 bretoa, 9.16 caberdes, 17.3.1
bico, 1.1 bretn, 9.16 caberedes, 17.3.1
bicudo, 1.2 brillantina, 9.12 caberei, 17.2.4.3; 17.3.1; 17.3.22
bidueiro, 1.1 bronquite, 9.6 caberemos, 17.3.1
bienio, 8.10 brutn, 9.15 caberen, 17.3.1
bilinge, 3.2.5; 5 brutana, 9.15 caberes, 17.3.1
bilingismo, 2.5 bruxara, 9.20 cabera, 17.3.1
-bilsimo, 13 bs, 8.2; 8.18 caberiades, 17.3.1
billa, 1.1 bs+cons., 8.3 caberiamos, 17.3.1
billn, 16.1 bt, 8.2; 8.18 caberan, 17.3.1
bmano, 9.14 buguina, 9.12 caberas, 17.3.1
bis-, 3.2.4 buleirn, 9.15 cabermos, 17.3.1
bisav, 3.2.4 buleirana, 9.15 cabes, 17.3.1
bizantino, 9.12 bulicio, 9.1 cabezn, 9.15
bl, 8.1 bulir, 17.2.5.2.2 cabezana, 9.15
blasfemar, 8.1 bmerang, 2.6; 8; 11.6 caba, 17.3.1
-ble, 9.7;13 bmerangs, 11.6 *cabia, 17.3.1
blindar, 8.1 burel, 9.14 cabiades, 17.3.1
bloque, 8.1 burelao, 9.14 cabiamos, 17.3.1
bloquear, 8.1 burgo, 10.5 caban, 17.3.1
bloqueo, 8.1; 9.8 burgus, 12.3 cabas, 17.3.1
bm, 8.2; 8.18 burguesa, 12.3 cabido, 8; 17.3.1
bn, 8.2 burrn, 9.15 *cabio, 17.3.1
bo, 13 burrana, 9.15 cabo, 19
boa, 9.10 burricn, 9.15 *cabo, 17.3.1
boamente, 18.4 burricana, 9.15 cabodano, 3.1
bobina, 9.12 bv, 8.2; 8.18 cabodanos, 3.1
boca, 1.1 bx, 8.2; 8.18 cabo de, 19
bocaln, 9.15 byroniano, 1 cabra, 10.5
192
*cabrei, 17.3.1 caades, 5; 17.2.4.3 cambads, 12.3

cabra, 12.1 caiamos, 5; 17.2.4.3 cambadesa, 12.3
cabrn, 12.1 caamos, 5; 17.2.4.3 *cambea, 17.2.4.2
cacao, 9.8 caian, 17.2.4.3 *cambeas, 17.2.4.2
cace, 17.2.1 caan, 17.2.4.3 *cambeo, 17.2.4.2
cachamouln, 9.15 caias, 17.2.4.3 cambia, 17.2.4.2
cachamoulana, 9.15 caas, 17.2.4.3 cambiaba, 17.2.4.2
cachn, 9.15 caiba, 17.3.1 cambiade, 17.2.4.2
cachana, 9.15 caibades, 17.3.1 cambiades, 17.2.4.2
cacholn, 9.15 caibamos, 17.3.1 cambiamos, 17.2.4.2
cacholana, 9.15 caiban, 17.3.1 cambian, 17.2.4.2
cacto, 8.4 caibas, 17.3.1 cambiar, 17.2.4.2
cada, 15.4.1 *caibia, 17.3.1 cambiarei, 17.2.4.2
cadanseu, 15.2 *caibio, 17.3.1 cambias, 17.2.4.2
cadanseus, 15.2 caibo, 17.3.1 cambie, 17.2.4.2
cadansa, 15.2 caches, 17.2.4.3 cambiedes, 17.2.4.2
cadansas, 15.2 cada, 2.5 cambiemos, 17.2.4.2
cadaqun, 15.4.1 can, 17.2.4.3 cambien, 17.2.4.2
*cadaseu, 15.2 *cain, 17.2.4.3 cambies, 17.2.4.2
*cadaunseu, 15.2 caio, 17.2.4.3; 17.3.25 cambio, 17.2.4.2
cada vez que, 20.10 *car, 17.2.4.3 camiante, 9.3
cadea, 9.9 *cais, 11.4; 11.5; 17.2.4.3 camisara, 9.20
caderna, 10.1 caixa, 1.9 camos, 12.3
caderno, 10.1 cal, 2.7.4; 10.1; 11.5; 15.5 camoesa, 12.3
cadrado, 10.1 *cal, 17.2.3 campesio, 9.12
cadrar, 10.1 cal...cal, 20.2 cmping, 8
cadrelo, 10.1 calac, 2.2 campia, 9.12
*cadris, 11.5 calacs, 2.2 campioa, 9.16
cadril, 10.1 caladiamente, 18.4 campin, 9.16
cadrs, 2.2; 11.5 calamidade, 9.17 campo, 1.6
cadro, 3.2.2; 10.1 calar, 17.2.3 campus, 9.11
cae, 17.2.4.3; 17.2.4.4 caldel, 9.14 can, 2.2; 11.4; 17.2.3
caede, 17.2.4.3 caldeln, 9.14 *can, 17.2.4.3; 17.3.25
caedes, 17.2.4.3 caldelao, 9.14 cana, 8.10
caemos, 17.2.4.3; 17.3.25 calefaccin, 8.4 canchs, 12.3
caen, 17.2.4.3; 17.2.4.4 calefactor, 8.4 canchesa, 12.3
caer, 5; 17.2.4.3; 17.2.6; 17.3.2; cales, 11.5; 15.5; 17.2.3 cancin, 9.2
17.3.25 calidade, 10.1 canda, 19
caeron, 17.2.4.3 callada, 10.1 candea, 9.9
caes, 17.2.4.3; 17.2.4.4 callado, 10.1 cando, 2.7.4; 10.1; 18.2; 20.5;
caestes, 17.2.4.3 callao, 9.8 20.10
caeu, 17.2.4.3 callar, 10.1 cndo, 2.7.4
caf, 2.2; 11.1 calleira, 10.1 *cando mnolo penses, 14.1.1
cafena, 2.5 calleiro, 10.1 cando queira que, 20.10
cafs, 2.2; 11.1 callo, 10.1 caneln, 9.15
cagn, 9.15 calor, 11.2 canelana, 9.15
cagana, 9.15 calores, 11.2 cangalln, 9.15
*cai, 17.2.4.3; 17.3.25 *calqueira, 15.4.2 cangallana, 9.15
*ca, 17.2.4.3 calquera, 10.1; 15.4.2 canino, 9.12
caia, 17.2.4.3; 17.2.4.4; 17.3.25 calumnia, 8.9 canon, 9.16
caa, 17.2.4.3; 17.3.25 camafeo, 9.8 canons, 2.3
caiades, 5; 17.2.4.3 camba, 1.6 cans, 11.4
193
cansazo, 9.1 canto (verbo), 18.3 case, 10.1; 18.3

canta (pron.), 15.5 cnto, 2.7.4 casemente, 10.1; 18.3; 18.4
canta (verbo), 2.3 canto a, 19 casete, 8
cantabades, 17.1 cantos, 15.5 casino, 9.12
cantbalo, 17.1 cantou, 17.1; 17.3.4 casia, 9.12
cantabamos, 1.1; 17.1 ca o, 14.1.2.2 caso de que, 20.5
*cantbamos, 17.1 ca os, 14.1.2.2 casona, 9.16
*cantache, 17.1 catico, 3.2.5 castel, 9.14
*cantchedes, 17.1 capacidade, 9.19 casteln, 9.14
cantchelo, 17.1 capit, 9.14 catal, 9.14
*cantcheo, 17.1 capitais, 2.2 cataln, 9.14
cantaches, 17.1 capital, 2.2 catalano-aragonesas, 3.1
*cantaches (vs), 17.1 capitn, 9.14 catalepsia, 8.12
*cantacho, 17.1 captulo, 8 catalptico, 8.12
cantades, 17.1 cpsula, 8.7; 8.12 catlise, 9.5
cntala, 17.2.2 captar, 8.12 *cata-los-a, 17.3.10
cantalo, 17.2.2 captura, 8.12 catarata, 8.4
cntalo, 17.1 capuchino, 9.12 catara, 17.3.10
cantan, 2.3 cara a, 19 catar se, 20.5
*cantan os galos pr da, 14.1.2.1 carabina, 9.9; 9.12 catequese, 9.5
cantante, 9.3 caracois, 11.5 cativar, 8.12
cantar, 2.2; 17.2.3 caracol, 11.5 catividade, 8.12
cantara, 2.3; 2.7.2 *caracs, 11.5 cativo, 8.12
cantar, 2.7.2; 17.3.9 carcter, 2.3; 8.4 catorce, 10.1; 16.1
cantaraa, 2.7.2 caracterizar, 8.4 catro, 3.2.2; 10.1; 16.1
cantraa, 2.7.2 caralln, 9.15 catrocentas, 16.1
*cantaraia, 9.8 carallana, 9.15 catrocentos, 10.1; 16.1
cantaralo, 17.1 caravilla, 8 cazar, 1.2; 17.2.1
cantralo, 17.1 carcamn, 9.15 cazas, 17.2.1
cantaran, 2.3 carcamana, 9.15 cazo, 1.2; 17.2.1
cantarn, 17.3.9 crdigan, 2.6 cc, 8.18
cantarana, 2.7.2 cardite, 9.6 -cc-, 8; 8.4
cantrana, 2.7.2 Carlos, 10.5 -cd-, 8.6
cantaras, 2.3 carneirn, 9.15 cd, 8.18
cantars, 17.3.9 carneirana, 9.15 ce, 1; 1.2
cantaredes, 17.3.9 carnizara, 9.20 cea, 9.9
cantarei, 17.3.9 carnot, 9.14 *cecais, 18.7
cantaremos, 17.3.9 carnotn, 9.14 cedilla, 1
cantares, 17.2.3 caro, 1.2; 1.8 cedo, 18.2
cantas, 2.3; 15.5 carpintara, 9.20 ce hache, 1
cantselo, 17.1 carro, 1.8 *ceio, 9.8
*cantaste, 17.1
carrouln, 9.15 celebrrimo, 13
*cantstedes, 17.1
carroulana, 9.15 clebre, 13
cantastes, 17.1
cartafol, 3.1 cen, 16.1
*cantastes (ti), 17.1
cartafoles, 3.1 cnit, 2.6
cante, 17.2.3
cartapacio, 9.1 centena, 16.1
cantei, 17.3.4
cartolina, 9.12 centsimo, 16.2; 16.4
cntelo, 17.1
cartos, 10.1 cento, 1.2; 16.1
cantes, 17.2.3
cas (prep.), 2.7.1; 19 cento un, 16.1
cantidade, 10.1
cs (ca+as), 2.7.1; 14.1.2.2 cento unha, 16.1
cantina, 9.12
*cas, 11.4; 17.2.4.3; 17.3.25 cntupla, 16.3
canto (pron), 2.7.4; 10.1; 15.4.1;
cas de, 19 cntuplo, 16.3
15.5
194
ceo, 9.8 choer, 17.2.4.3; 17.3.13 clarividente, 8.1

-cer, 17.2.3; 17.2.5.1 choromicas, 11.3 claro, 8.1
cera, 1 chos, 15.1.2 clase, 8.1
cerca, 18.1; 18.2 *chouvir, 17.3.13 clasificar, 8.1
cerca de, 19 chova, 17.3.1 clusula, 8.1
cero, 16.1 *chovia, 17.3.1 clave, 8
cerralleiro, 3.2 chuchameles, 11.5 clavcula, 8
certa, 15.4.2 ci, 1.2 clemencia, 8.1
certas, 15.4.2 -cia, 9.1 cleptmano, 9.14
certo, 15.4.2 citica, 8.16 clero, 3.2.1; 8.1
certos, 15.4.2 *cicais, 18.7 cliente, 10.4
cervexara, 9.20 ciclpeo, 9.8 clima, 8.1
cerva, 12.1 cidad, 9.14 clmax, 2.3; 11.3
cervn, 12.1 cidadn, 9.14 clip, 11.6
cspede, 9.17 ciencia, 3.2.5; 8.16; 9.1; 10.4 clips, 11.6
cestara, 9.20 cilicio, 9.1 cloro, 8.1
cetceo, 9.8 cima de, 19 club, 8.1; 11.6
cetro, 8.12; 8.16 cinco, 1; 1.2; 16.1 clubs, 11.6
ch, 1 cincocentas, 16.1 -clur, 17.2.4.4; 17.2.5.2.2
cha, 2.7.1; 15.1.2 cincocentos, 16.1 cn, 8.18
ch, 2.7.1; 9.14 cincuenta, 16.1 -cn-, 8.5
chaln, 9.15 cinefrum, 9.11 cnidarios, 8.5
chalana, 9.15 cinxir, 17.3.5 cnitospordeos, 8.5
chmannos, 8 -cio, 9.1 co, 1.2; 2.7.1; 14.1.2.1; 14.1.2.2
chamar, 8 -cin, 9.2 co-, 10.1
chan, 8; 9.14 -cir, 17.2.3 c, 2.7.1; 14.1.2.2
chancelara, 9.20 circunnavegar, 8; 8.10 coa, 14.1.2.1
chantar, 8 circunscricin, 8.11; 8.12 coa-, 10.1
chantaxe, 9.13 circunscrito, 8.12 coaccin, 8.4
chapeu, 9.8 circunspeccin, 8.4; 8.11 coagulable, 10.1
charlatn, 9.15 circunspecto, 8.4; 8.11 coagulacin, 10.1
charlatana, 9.15 circunstancia, 8; 8.11; 9.1 coagulante, 10.1
charlatanara, 9.20 circunstancial, 8.11 coagular, 10.1
chas, 2.7.1; 15.1.2 cirro, 8.16 cogulo, 10.1
chs, 2.7.1 cirrose, 8.16; 9.5 *coallar, 10.1
chasis, 9.5 cirurxi, 9.14 coartada, 8.4
chave, 8 cirurxin, 9.14 coartar, 8.4
chavella, 8 cisma, 8.16 coas, 14.1.2.1
che, 15.1.2 cismar, 8.16 cobiza, 9.1
*-che, 17.1 cismtico, 8.16 cobizar, 9.1
chea, 9.9 civil, 11.5 cobizoso, 9.1
cheminea, 9.9 civs, 11.5 cocana, 9.12
cheo, 8; 9.8 cl, 8.1 cocainmano, 9.14
cheos, 3.2.5 clac, 11.6 coccin, 8.4
-ches, 17.1 clacs, 11.6 coce, 17.2.1
chiar, 17.2.4.2 clamar, 8; 8.1 cocer, 1.2; 17.2.1
China, 4 clan, 8.1 coca, 17.2.1
chins, 12.3 clandestino, 9.12 codena, 9.12
chinesa, 12.3 clareou, 3.2.6 codificacin, 9.2
cho, 17.2.4.2 claridade, 3.2.1; 8.1 coeficiente, 10.4
cho, 15.1.2 clarificar, 8.1 coella, 17.3.13
chocolatara, 9.20 clarn, 8.1 coetneo, 9.8
195
co gallo de, 19 comeron, 17.1 concepto, 8.12

cognitivo, 8.8 comronas, 17.2.2 conceptual, 8.12
cognoscitivo, 8.8 *comeronno, 17.2.2 concernir, 17.2.5.2.1
coherdeiro, 1.4 comes, 17.2.5.1; 17.2.5.2.2 concesin, 9.2
coidar, 10.2 comese, 17.1 concibir, 17.2.6
coimbr, 9.14 *comeste, 17.1 concidad, 9.14
Combra, 2.5 comestes, 17.1 concidadn, 9.14
coimbrn, 9.14 *comestes (ti), 17.1 conciencia, 8.15; 9.1; 10.4
*coimo, 17.3.1 come (ti), 17.2.5.1 conclas, 3.2.5
coiro, 10.2; 10.3 comeu, 17.1 concles, 3.2.5
coita, 10.2 comeuna, 15.1.2 conclunte, 9.3
coitado, 10.2 comicamente, 2.7.3 conclur, 17.2.4.4; 17.2.5.2.2
coitelo, 10.2 comiches, 17.1; 17.2.6; 17.3.10 concorrer, 17.2.6
coleccin, 8.4 comigo, 15.1.1 condenacin, 9.2
colecta, 8.4 comn, 17.2.6 condenada, 1.6
colectivo, 8.4 cominacin, 8.10 condescendencia, 8.15
coleptero, 8.12 cominar, 8; 8.10 condescender, 8.15
colite, 9.6 cominatorio, 8.10 *condo, 10.1
colle, 2.7.1 comio, 9.12 condoer, 17.2.4.3
colle aquela, 2.7.4 *comio, 17.3.1 conduce, 17.2.3
collelo, 15.1.2 comisara, 9.20 conducin, 8.4
cllelo, 15.1.2 comisario, 8.10; 9.20 conducir, 17.2.5.2.2
coller, 17.3.1 *comiu, 17.1 conduta, 8.4
collerannos, 8 como (adv.), 2.7.4; 18.4 conduto, 8.4
colleu, 2.2 como (conx.), 20.6; 20.12 condutor, 8.4
collino, 15.1.2 como (verbo), 17.2.5.1; 17.3.1 conectar, 8.7; 8.10
clloo, 15.1.2 cmoda e facilmente, 2.7.3 conexin, 8.7; 8.10
colombiano, 9.14 como queira que, 20.6; 20.11 confeccin, 8.4
colon, 9.16 como se, 20.11 conferir, 17.2.5.2.1
colons, 2.3 compacto, 8.4 confesin, 9.2
columna, 8.9 comps, 11.3 confiar, 17.2.4.2
columnata, 8.9 compases, 11.3 conflito, 8.4
coma, 8.10; 17.2.5.1; 17.2.6; compeler, 17.2.5.2.1 confluencia, 9.1
20.12 competir, 17.2.5.2.1 confluente, 9.3
coman, 17.2.5.1 complot, 11.6 conflur, 17.2.5.2.2
comarc, 9.14 complots, 11.6 conforme, 20.11
comarcn, 9.14 composicin, 9.2 conforme (a), 19
comas, 17.2.5.1 compostel, 9.14 confundir, 17.2.5.2.2
coma se, 20.11 composteln, 9.14 congostra, 10.5
combater, 17.2.6 compracer, 8.1; 17.3.17 congruencia, 10.4
come, 17.2.5.1; 17.2.5.2.2 compraron (a) cadanseus zapatos, congruente, 10.4
*comeche, 17.1 15.2 conmover, 8.9
*comeches, 17.1 compre, 2.7.1 connatural, 8; 8.10
cme (el), 17.2.5.1 cmpre, 2.7.1 connosco, 8; 15.1.1
come-lo caldo, 2.7.2 compren, 2.7.1 connotar, 8
cme-lo caldo, 2.7.2 cmpren, 2.7.1 connubio, 8.10
comemos, 17.1 comn, 12.1 conque, 20.3; 20.5; 20.7
comen, 17.2.5.1; 17.2.5.2.2 comunmente, 1.6; 2.7.3; 3.2.2 con respecto a, 19
comendatario, 8.10 comns, 2.2 cons.+pc, 8.13
comenencia, 10.4 con, 14.1.2.1; 14.2.2; 19 cons.+pt, 8.13
comera, 17.1 *concencia, 10.4 consanguneo, 9.8
comercio, 9.1 concepcin, 8.12 consciencia, 8.15; 9.1
196
consciente, 8.11 contigo, 15.1.1 coralino, 9.12

consecuencia, 9.1 continuo, 3.2.5 *(coraz)-ois, 17.3.24
consecuente, 9.3 contnuum, 9.11 corazn, 2.2
conseguinte, 9.3 *conto, 10.1 corazns, 2.2
conseguir, 17.2.5.2.1 con todo, 20.3 cordiais, 3.2.6
Consello da Cultura Galega, 4 contra, 1.2; 19 corenta, 10.1; 16.1
consentir, 17.2.5.2.1 contraccin, 8.4 corentena, 10.1
consignacin, 8.8 contra de, 19 corentn, 10.1
consignar, 8.8 contradicin, 8.4 coresma, 10.1
consignatario, 8.8 contradicir, 17.3.5 corifeo, 9.8
consigo, 15.1.1 contraer, 5; 17.3.25 corion, 9.16
consonte, 19; 20.11 contraproducente, 9.3 corneln, 9.15
consorcio, 9.1 contrastar, 17.3.7 cornelana, 9.15
conspicuo, 8.11 contratacin, 8.4 crneo, 9.8
conspiracin, 3.2.3; 8.11 contratar, 8.4 corpreo, 9.8
conspirador, 8.11 contrato, 8.4 corpus, 9.11
conspirar, 8.11 contravir, 17.3.28 corra vostede, 17.2.5.2.1
constancia, 8.11; 9.1 contribunte, 9.3 correa, 9.9
constante, 8.11 contribur, 17.2.4.4; 17.2.5.2.2 correccin, 8.4
constar, 8.11 contricin, 8.4 corrector, 8.4
constelacin, 8.11 controis, 11.5 correr, 17.2.6
consternar, 8.11 control, 11.5 correr lixeiro, 18.4
constipado, 8.11 contumacia, 9.1 corre ti, 17.2.5.2.1
constitucin, 8.11 convn, 1.6 corrixir, 17.2.5.2
constituades, 5 conveniencia, 9.1; 10.4 corroer, 5; 17.2.4.3
constituamos, 5 conveniente, 9.3; 10.4 corromper, 3.2; 17.2.6
constitunte, 9.3 converter, 17.2.6 corrupcin, 8.12
constitur, 8.11; 17.2.5.2.2 converxer, 17.2.5.2.1; 17.2.6 corruptivo, 8.12
constituu, 2.5 convexo, 8.7 corrupto, 8.12
constricin, 8.4 conviccin, 8.4 corruptor, 8.12
constrinxente, 9.3 convicto, 8.4 corta feira, 10.1
constritivo, 8.4 convir, 17.3.28 cortar, 1.8
*constroe, 17.2.4.4 convoi, 2.6 cortes, 9.14
*constroen, 17.2.4.4 convosco, 15.1.1 cortesn, 9.14
*constroes, 17.2.4.4 conxectura, 8.4 cortina, 9.12
*constroi, 17.2.4.4 conxecturar, 8.4 cos, 2.7.1; 14.1.2.1; 14.1.2.2
*constroin, 17.2.4.4 conxuncin, 8.4 cs, 2.7.1; 14.1.2.2
*constrois, 17.2.4.4 conxuntivite, 9.6 costume, 9.13
construcin, 8.4; 8.11 conxuntivo, 8.4 coti, 9.14
construr, 8; 8.11; 17.2.4.4; conxunto, 8.4 cotin, 9.14
17.2.5.2.2 conxuntura, 8.4 coub-, 17.3.1
construtivo, 8.4 coac, 2.6; 11.6 coubeches, 17.3.1
construtor, 8.4; 8.11 coacs, 11.6 coubemos, 17.3.1
cnsul, 11.5 coecemento, 9.4 couben, 17.3.1
cnsules, 11.5 coecer, 8.15 couber, 17.3.1
consumir, 17.2.5.2.2 coeces, 17.3.13 coubera, 17.3.1
contacto, 8.4 *coecimento, 9.4 couberades, 17.3.1
con tal de que, 20.5 coezo, 17.3.13 couberamos, 17.3.1
con tal que, 20.5 Cooperativa Vitivincola do couberan, 17.3.1
contemporneo, 9.8 Baixo Mio, 4 couberas, 17.3.1
conter, 17.3.24 coordinar, 3.2.5 couberdes, 17.3.1
conta, 10.1 copto, 8.12 couberen, 17.3.1
197
couberes, 17.3.1 cu, 1.2; 2.2 cuasina, 10.1

coubermos, 17.3.1 *cu (letra), 1 cuater-, 10.1
couberon, 17.3.1 cua-, 10.1 cuaternario, 10.1
coubese, 17.3.1 cuadr-, 10.1 cubano, 9.14
coubsedes, 17.3.1 cuadrangular, 10.1 cubrir, 17.2.5.2.2
coubsemos, 17.3.1 cuadrante, 10.1 -cudir, 17.2.5.2.2
coubesen, 17.3.1 cuadratura, 10.1 -cumbir, 17.2.5.2.2
coubeses, 17.3.1 cuadraxesimal, 10.1 cumprir, 8.1; 17.2.5.2.2
coubestes, 17.3.1 cuadraxsimo, 10.1; 16.2 cun, 14.2.2
coubo, 17.3.1 cuadrcula, 10.1 cunca, 1.2
couce, 10.3 cuadrienal, 10.1 cunha, 14.2.2
*coup-, 17.3.1 cuadrienio, 8.10; 10.1 cunhas, 14.2.2
courel, 9.14 cuadriforme, 10.1 cuns, 14.2.2
courelao, 9.14 cuadriga, 10.1 *cup-, 17.3.1
cousa, 10.3 cuadriltero, 10.1 curm, 9.14
*couve, 17.3.13 cuadrilla, 10.1 curmn, 9.14
covarde, 1.1 cuadrilleiro, 10.1 *currs, 11.5
coxo, 1.9 cuadrimestre, 10.1 currculo, 9.11
coza, 17.2.1 cuadrimotor, 10.1 curtir, 17.2.5.2.2
cozo, 17.2.1 cuadriplicar, 10.1 curvilneo, 9.8
crase, 9.5 cuadrislabo, 10.1 cuspir, 17.2.5.2.2
cravar, 8.1 cuadrivio, 10.1 custo, 11.1
cravo, 8; 8.1 cuadrpede, 10.1 custos, 11.1
cravuar, 8.1 cudrupla, 16.3 cutneo, 9.8
crecente, 9.3 cudruplo, 10.1; 16.3 cute, 9.6
crecer, 8.15 cual-, 10.1 -cutir, 17.2.5.2.2
crente, 9.3 cualificar, 10.1 cuxa, 15.5
crenza, 9.1 cualitativo, 10.1 cuxas, 15.5
crer, 17.2.4.5; 17.2.5.1; 17.3.3 *cuando, 10.1 cuxo, 15.5
crime, 9.13 cuant-, 10.1 cuxos, 15.5
cripta, 8.12 cuanta, 10.1 d, 1
crptico, 8.12 cuantificacin, 10.1 da, 2.7.1; 14.1.2.1
cripton, 9.16 cuantificar, 10.1 d, 2.7.1; 17.3.4; 17.3.5
crise, 9.5 cuantioso, 10.1 D., 4
cristalino, 9.12 cuantitativo, 10.1 daba, 17.3.4
cristi, 9.14 *cuanto, 10.1 dabades, 17.3.4
cristin, 9.14 cuquero, 10.1 dabamos, 17.3.4
Cristovo, 9.14 cuart-, 10.1 daban, 17.3.4
crmlech, 11.6 cuarta, 10.1 dabas, 17.3.4
crmlechs, 11.6 cuarta feira, 10.1 dabondo, 18.3
croque, 10.5 cuartear, 10.1 -dade, 9.18; 9.19
cru, 12; 12.2 cuarteirn, 10.1 dade, 17.3.4
cra, 12; 12.2 cuartel, 10.1 dades, 17.3.4
crueis, 11.5 cuarteleiro, 10.1 dado, 17.3.4
cruel, 11.5 cuarteto, 10.1 dado que, 20.6
crueldade, 9.18 cuartilla, 10.1 d'A Esmorga, 6
crus, 17.3.8 cuartillo, 10.1 da-las tres, 14.1.1
crustceo, 9.8 cuarto, 10.1; 16.2; 16.4 dalgn, 15.4.3
cruz, 17.2.3; 17.3.8 cuarzo, 10.1 dalgunha, 15.4.3
-ct-, 8.4 *cuase, 10.1 *dal las tres, 14.1.1
ct, 8.18 *cuasemente, 10.1 dlle, 2.7.2
ctenforos, 8 cuasia, 10.1 dlle co meu, 14.1.2.2
198
dama, 9.9 debaixo, 18.1 defunto, 8.4

dme, 2.7.2 debaixo de, 19 deglutir, 3.2.2
dme un, 2.7.4 de balde, 18.4 de golpe, 18.4
damnificar, 8.9 debater, 17.2.6 dei, 17.3.4
damos, 17.3.4; 17.3.16 deber, 1.1; 17.2.5.1 *deia, 9.8
dan, 17.3.4 dbil, 9.7 deica, 19
dando, 17.3.4 decaer, 5; 17.2.4.3 deica pouco, 18.2
danzarn, 12.1 de camio, 18.2 deica que, 20.10
danzarina, 12.1 de cando en cando, 18.2 deica un pouco, 18.2
do, 2.7.2 de cando en vez, 18.2 dectico, 8.4
daquela, 18.2; 20.7 decano, 9.14 deina, 15.1.2
daqueloutros, 15.3.3 dcathlon, 9.16 *deixoa, 15.1.2
daquilo, 15.3.3 *decedes, 17.3.5 deixoume al, 10.6
dar, 17.3.4; 17.3.5; 17.3.16 *decemos, 17.3.5 deixouna, 15.1.2
dar, 17.3.4 decena, 16.1 deixouno, 15.1.2
darn, 17.3.4 *decendo, 17.3.5 *deixouo, 15.1.2
dars, 17.3.4 decenio, 8.10 del, 15.1.1
dardes, 17.3.4 decepcin, 8.12 dela, 15.1.1
daredes, 17.3.4 *decer, 17.3.5 delas, 15.1.1
darei, 17.3.4; 17.3.5 de certo, 18.5 deles, 15.1.1
daremos, 17.3.4 deches, 17.3.4 delicia, 9.1
daren, 17.3.4 dcimo, 16.2; 16.4 delicuescencia, 8.15
dares, 17.3.4 dcimo cuarto, 16.2 delicuescente, 8.15
dara, 17.3.4; 17.3.5 dcimo noveno, 16.2 delinca, 17.2.1
dariades, 17.3.4 dcimo oitavo, 16.2 delinco, 17.2.1
dariamos, 17.3.4 dcimo primeira, 16.2 delincuencia, 9.1; 10.4
daran, 17.3.4 dcimo primeiro, 16.2 delincuente, 3.2.5; 10.4
daras, 17.3.4 dcimo quinto, 16.2 delinque, 17.2.1
*dar las tres, 14.1.1 dcimo segundo, 16.2 delinqua, 17.2.1
darmos, 17.3.4 dcimo stimo, 16.2 delinquir, 17.2.1
Darwin, 1 dcimo sexto, 16.2 delinquiu, 3.2.5
darwinismo, 1 dcimo terceiro, 16.2 delito, 8.4
das, 2.7.1; 14.1.2.1 *decir, 17.3.5 de mis, 18.3
ds, 2.7.1; 17.3.4; 17.3.16 decontado, 18.2 de maneira que, 20.7; 20.11
*ds las tres, 14.1.1 decontado que, 20.10 demasiada, 15.4.1
dslle, 2.7.2 decontino, 18.2 demasiadas, 15.4.1
*dazaseis, 16.1 decorrer, 17.2.6 demasiado, 15.4.1; 18.3
*dazasete, 16.1 decote, 18.2 demasiados, 15.4.1
de (letra), 1 decoto, 18.2 de menos, 18.3
de (prep.), 14.1.2.1; 14.2.2; dcupla, 16.3 de modo que, 20.7; 20.11
15.1.1; 15.3.3; 15.4.3; 19 dcuplo, 16.3 de momento, 18.2
de-, 17.3.4 deducin, 8.4 demos, 17.3.4
-de, 9.17 deducir, 17.2.5.2.2 *dempois, 18.2
*d, 17.3.4 dedutivo, 8.4 dende, 19
dea, 17.3.4; 17.3.7 de estas razns seren admitidas, dende que, 20.10
deades, 17.3.4 15.3.3 dendes de, 19
de a que, 20.7 de face, 18.4 de non ser que, 20.5
de al a pouco, 18.2 defectivo, 8.4 de non ser se, 20.5
deamos, 17.3.4 deficiencia, 9.1; 10.4 dentro, 18.1
dean, 17.3.4 deficiente, 10.4 dentro de, 19
de aqu a pouco, 18.2 dficit, 2.6 *dea, 17.3.4
deas, 17.3.4 de forma que, 20.7; 20.11 de par de, 19
199
de pronto, 18.4 desfacer, 17.3.8 deuses, 11.3

de propsito, 18.4 desgraza, 9.1 devagar, 18.4
der, 17.3.4 deshonrar, 1.4 de vez en cando, 18.2
dera, 17.3.4 desidertum, 9.11 devir, 17.3.28
derades, 17.3.4 designar, 8.8 de xeito que, 20.7; 20.11
deramos, 17.3.4 desinfeccin, 8.4 dez, 16.1
deran, 17.3.4 desinfectar, 8.4 dez, 9.14
de raro en raro, 18.2 deslucir, 17.2.5.2.2 dezanove, 16.1
deras, 17.3.4 desmentir, 17.2.5.2.1 dezao, 9.14
derdes, 17.3.4 desobediencia, 9.1 dezaoito, 16.1
deren, 17.3.4 de sobra, 18.3 dezaseis, 16.1
de repente, 18.4 de socate, 18.4 dezaseisavo, 16.4
deres, 17.3.4 de socato, 18.4 dezasete, 16.1
dermos, 17.3.4 desor, 17.2.4.3 di, 2.2; 17.3.5
deron, 17.3.4 desperdicio, 9.1 da, 17.2.4.2
dronnos (a) cadanseu libro, 15.2 despois, 18.2 *da, 17.3.4; 17.3.7
derredor, 18.1 despois de, 19 diabete, 9.6
derredor de, 19 despois de que, 20.10 difano, 9.14
derriba, 18.1 despois que, 20.10 diafragma, 8.8
derriba de, 19 *desps, 18.2 diagnose, 9.5
derrur, 17.2.5.2.2 *despous, 18.2 diagnosticar, 8.8
des-, 3.2.4 despracer, 17.3.17 diagnstico, 8.8
des, 19 desprezar, 9.1 dialecto, 8.4
*ds, 17.3.4 desprezo, 9.1 diante, 18.1; 18.2
desabrigar, 3.2.4 des que, 19; 20.10 diante de, 19
desafiar, 17.2.4.2 deste, 10.6; 15.3.3 diarrea, 9.9
desaplicar, 3.2.2 *deste, 17.3.4 das, 3.2.5
desavir, 17.3.28 destes, 17.3.4 *das, 17.3.4; 17.3.7
descendencia, 8.15; 9.1 destino, 9.12 ditese, 9.5
descender, 8.15; 8.16 destitur, 17.2.4.4; 17.2.5.2.2 diccin, 8.4
desconfiar, 17.2.4.2 destoutra, 15.3.3 dice*, 17.3.5
desconvir, 17.3.28 destrucin, 8.4 dicen*, 17.3.5
descrenza, 9.1 destrur, 17.2.4.4; 17.2.5.2.2 dicer*, 17.3.5
descrer, 17.2.4.5 destrutor, 8.4 dices*, 17.3.5
descricin, 8.12 desunir, 17.2.5.2.2 diches*, 17.3.4
descritivo, 8.12 de speto, 18.4 dica, 17.3.5
descrito, 8.12 desviar, 3.2.2 diciades, 17.3.5
descritor, 8.12 deteccin, 8.4 diciamos, 17.3.5
descubrir, 17.2.5.2.2 detectar, 8.4 dican, 17.3.5
desde, 19 de tempo en tempo, 18.2 dicas, 17.3.5
desde Amrica, 10.6 deter, 17.3.24 dicide, 17.3.5
desde que, 20.10 determinada, 15.4.2 dicides, 17.3.5
desdicir, 17.3.5 determinadas, 15.4.2 dicimos, 17.3.5
dese, 17.3.4 determinado, 15.4.2 dicindo, 17.3.5
dsedes, 17.3.4 determinados, 15.4.2 dicionario, 8.4
deseguida, 18.2 de todo, 18.3 dicir, 17.2.3; 17.2.6; 17.3.1;
deseguida que, 20.10 detractor, 8.4 17.3.5
deseguido, 18.2 detrs, 18.1; 18.2 dicirdes, 17.3.5
dsemos, 17.3.4 detrs de, 19 diciren, 17.3.5
desen, 17.3.4 deu, 17.3.4 dicires, 17.3.5
desentupir, 17.2.5.2.2 deus, 11.3; 12 dicirmos, 17.3.5
deses, 17.3.4 deusa, 12 dicterio, 8.4
200
didctico, 8.4 disfrazar, 10.5 dixese, 17.3.1; 17.3.5

direse, 9.5 disolucin, 9.2 dixsedes, 17.3.5
diferenza, 9.1 *dispois, 18.2 dixsemos, 17.3.5
diferir, 17.2.5.2.1 *dispous, 18.2 dixesen, 17.3.5
difcil, 11.5 disque, 18.7 dixeses, 17.3.5
difciles, 11.5 distancia, 9.1 dixestes, 17.3.5
dificilmente, 2.7.3 *diste, 17.3.4 dixo, 1.9; 17.3.1; 17.3.5; 17.3.8
dificultade, 9.18 *distes, 17.3.4 *diz, 17.2.3
difundir, 17.2.5.2.2 distinto, 8.4 do, 2.7.1; 10.6; 14.1.2.1
diga, 17.3.5 distraccin, 8.4 d, 2.7.1
digades, 17.3.5 distraer, 5; 17.2.4.3; 17.3.25 doazn, 9.2
digamos, 17.3.5 distraera, 17.3.25 dobrado, 3.2.2
digan, 17.3.5 distraerei, 17.3.25 dobrar, 8.1
digas, 17.3.5 distraera, 17.3.25 dobre, 16.3
dignar, 8.8 distraese, 17.3.25 doce, 16.1
dignidade, 8.8 distraia, 17.3.25 doceavo, 16.4
digno, 8.8 distraa, 17.3.25 docemente, 18.4
digo, 17.3.5 distran, 17.3.25 doenza, 9.1
dileccin, 8.4 distraio, 17.3.25 doer, 5; 17.2.4.3; 17.3.6
dilecto, 8.4 distribur, 17.2.5.2.2 DOG, 4
dilur, 17.2.4.4; 17.2.5.2.2 distrito, 8.4 dogma, 8.8
diluviano, 9.14 ditado, 8.4 dogmtico, 8.8
diminur, 17.2.5.2.2 ditadura, 8.4 dogmatismo, 8.8
*dimos, 17.3.4 ditame, 8.4; 9.13 doades, 5
din, 2.2; 17.3.5 ditar, 8.4 doamos, 5
*din, 17.3.4 dito, 17.3.5 dlar, 11.2
diocese, 9.5 ditongar, 8.12 dlares, 11.2
dir, 17.3.5 ditongo, 8.12 dolmen, 9.13; 11.4
*dira, 17.3.4 *diu, 17.3.4 dolmens, 2.3; 11.4
dirn, 17.3.5 divertir, 17.2.5.2.1; 17.2.6 don, 2.2
dirs, 17.3.5 diverxencia, 9.1 dorme, 17.2.5.2.2
direccin, 8.4 diverxer, 17.2.5.2.1 dormen, 17.2.5.2.2
directo, 8.4 dividir, 17.2.5.2; 17.2.5.2.2 dormente, 9.3
director, 8.4 divino, 9.12 dormes, 17.2.5.2.1; 17.2.5.2.2
diredes, 17.3.5 divisin, 9.2 *dormio, 17.3.1
direi, 17.3.1; 17.3.5 divorcio, 9.1 *dormir, 17.2.5.2.2
diremos, 17.3.5 *dixe, 17.3.5 dormitorio, 8
dira, 17.3.5 dixeches, 17.3.1; 17.3.5; 17.3.8 dos, 14.1.2.1
diriades, 17.3.5 dixemos, 17.3.5 dose, 9.5
diriamos, 17.3.5 dixen, 17.3.1; 17.3.5; 17.3.8 dou, 17.3.4
diran, 17.3.5 dixer, 17.3.1; 17.3.5 *dou, 17.3.4
diras, 17.3.5 dixera, 17.3.1; 17.3.5 dous, 10.3; 16.1
*diron, 17.3.4 dixerades, 17.3.5 douscentos, 16.1
dis, 17.3.5 dixeramos, 17.3.1; 17.3.5 doutor, 8; 8.4
discente, 8.15 dixeran, 17.3.5 doutoramento, 8.4
discernir, 8.15; 17.2.5.2.1 dixeras, 17.3.5 doutra, 15.4.3
disciplina, 8.15; 9.12 dixerdes, 17.3.5 doutrina, 8.4; 9.12
discpulo, 8.15; 8.16 dixeren, 17.3.5 doutro, 15.4.3
discordancia, 9.1 dixeres, 17.3.5 Dr., 4
discorrer, 17.2.6 dixerir, 17.2.5.2.1 Dra., 4
discutir, 17.2.5.2.2 dixermos, 17.3.5 das, 16.1
*dise, 17.3.4 dixeron, 17.3.5 duascentas, 16.1
201
ducia, 16.1 *-eira, 9.20 en, 14.1.2.1; 14.2.2; 15.1.1;

-ducir, 17.2.5.2.2 -eiro, 9.20 15.3.3; 15.4.3; 19
dctil, 8.4 e iso que, 20.3 n, 12.1
ductilidade, 8.4 eixe, 1.9 en balde, 18.4
ducto, 8.4 el, 11.5; 15.1.1 en canto, 20.10
dun, 14.2.2; 15.4.3 *el (art.), 14.1.1 en canto a, 19
dunha, 14.2.2; 15.4.3 ela, 1.5; 15.1.1 en caso de que, 20.5
dunhas, 14.2.2; 15.4.3 elas, 15.1.1 encefalite, 9.6
duns, 15.4.3 ele, 1 encher, 17.2.6
duns, 14.2.2 eleccin, 8.4 -encia, 9.1
duodcimo, 16.2 el certo que, 15.1.1 encima, 18.1
dupla, 16.3 electricidade, 8.4 encima de, 19
duplo, 16.3 electricista, 8.4 encol de, 19
duque, 17.2.3 electrlise, 9.5 encubrir, 17.2.5.2.2
durante, 19 ele dobre, 1 endexamais, 18.2
*durmes, 17.2.5.2.1 elegancia, 9.1 en diante, 18.2
durmir, 9.3; 17.2.5.2.2 eles, 11.5; 15.1.1 endocardite, 9.6
durmo, 17.3.1 *eles ten, 17.3.24 endoutro da, 18.2
*duzentos, 16.1 *eles vn, 17.3.24 ene, 1
e (conx.), 2.7.1; 20.1 el verdade que, 15.1 ene hache, 1
e (letra), 1 *el, 18.1
nfase, 9.5
-e, 9.13 en favor de, 19
elipse, 8.12; 9.5
, 2.7.1; 2.7.2; 17.3.23 en favor de que, 20.8
elixir, 8.7; 17.2.6
-ea, 17.2.4.5 enfermara, 9.20
lle, 2.7.2
-ea, 9.9 enfermidade, 9.18
elo, 15.1.1
a, 2.7.2 en fronte, 18.1
elocuencia, 9.1; 10.4
-a-, 17.3.4 en fronte de, 19
elocuente, 10.4
-ean, 17.2.4.5 engorde, 18.4
eludir, 17.2.5.2.2
-ear, 17.2.4.1; 17.3.23 engulir, 17.2.5.2.2
el vn, 17.3.24
-eas, 17.2.4.5 en lugar de, 19
(e) mais, 14.1.1
bano, 9.14 enmagrecer, 8.9
e mais, 20.1
boa de seu, 15.2 *enmentre, 18.2
Ea de Queirs, 1 mis grande c meu, *enmentres, 18.2
eccema, 3.2.2 14.1.2.2 enmudecer, 8.9
eclecticismo, 8.4 mis novo do que o meu, ennegono, 8.10
eclctico, 8.4 14.1.2.2 enneaslabo, 8
eclipse, 8.12; 9.5 mis run ca o / c demo, ennegrecer, 8
-edade, 9.19 14.1.2.2 ennobelar, 8
edicin, 9.2 mis vello ca min, 14.1.2.2 ennobrecer, 8
edicto, 8.4 mis vello c mia, 14.1.2.2 en par de, 19
edificio, 9.1 embaixo, 18.1 enriba, 18.1
educacin, 9.2 emblema, 3.2.3 enriba de, 19
efe, 1 embutir, 17.2.5.2.2 ensaiar, 3.2.6
eficacia, 9.1 eme, 1 ensaiei, 3.2.6
eficiencia, 9.1; 10.4 emerxer, 17.2.6; 17.2.5.2.1 ensaiou, 3.2.6
eficiente, 10.4 emigracin, 9.2 enseguida, 18.2
efluencia, 9.1 emocin, 9.2 ensinanza, 8.8
egosmo, 2.5 emperador, 12.4 ensinar, 1.6; 8.8
*e, 18.1 emperatriz, 12.4 ensino, 8.8; 9.12
*eil, 18.1 emporiso, 20.3 ensumir, 17.2.5.2.2
*enda, 18.2 emprazar, 8.1 en tanto, 20.10
*eiqu, 18.1 empregar, 8.1 en tempo, 18.2
202
entendemento, 9.4 erupcin, 8.12 eses (demos.), 15.3.1

enterite, 9.6 eruptivo, 8.12 esexese, 1.5; 8.7; 9.5
entn, 18.2; 20.7 es, 17.3.23 esextico, 1.5; 8-7
entrambas, 15.4.1 -es, 11.5 esfera, 8.16
entrambos, 14.1.1; 15.4.1 s, 12.3 esfnter, 8.4
*entramentras, 18.2 esa, 15.3.1 *esilio, 8.7
entrar, 3.2.3 *esame, 8.7 esixencia, 1.5; 8.7; 9.1
entre, 19 esas, 15.3.1 esixente, 1.5; 8.7
entre as rbores, 10.6 esaxeracin, 1.5; 8.7 esixir, 1.5; 8.7
entrelucir, 17.2.5.2.2 esaxerar, 1.5; 8.7 esmalte, 8.16
*entrementes, 18.2 esaxero, 1.5; 8.7 esmeralda, 8.16
entrementres, 18.2; 20.10 escama, 8.16 *esos, 15.3.1
entreor, 17.2.4.3 escndalo, 8.16 esoutra, 15.3.2
entre tanto, 20.10 escapulir, 17.2.5.2.2 esoutras, 15.3.2
entreter, 17.3.24; 17.3.27 escarlatina, 9.12 esoutro, 15.3.2
en troques, 20.3 escava, 8.7 esoutros, 15.3.2
en troques de, 19 escavacin, 8.7 Espaa, 1.4
entupir, 17.2.5.2.2 escavadora, 8.7 espaois, 2.2; 11.5
en vez de, 19 escavar, 8.7 espaol, 11.5
enxeara, 9.20 escena, 8.16 *espas, 11.5
enxoito, 10.2 escenario, 8.16 esparexer, 17.2.6
-eo, 9.8; 17.2.4.5 escenografa, 8.16 espazar, 9.1
pico-lricos, 3.1 escepticismo, 8.12; 8.16 espazo, 9.1
epiderme, 9.6 escptico, 8.16 espazoso, 9.1
epilptico, 8.12 escindir, 8.15; 8.16 especie, 3.2.5
epploon, 9.16 escintilar, 8.16 especfico, 8.16
psilon, 9.16 escisin, 8.16 espectculo, 8.16
*equ, 18.1 escirido, 8.16 espelir, 17.2.5.2.1
equinoccial, 8.4 esclerose, 9.5 espa, 17.2.4.2
equinoccio, 8.4 escola, 8.16 espiar, 17.2.4.2
equivaler, 17.3.26 escorpin, 8.16 espir, 17.2.5.2.1
-er, 17.2.4.5; 17.2.5.1 escorrer, 17.2.6 esprito, 8.16; 9.11
era, 17.3.23 escravo, 8.1 espontneo, 9.8
erades, 17.3.23 *escreber, 17.3.5 esquecemento, 9.4
eramos, 17.3.23 escrib, 9.14 esquecer, 17.2.5.1
eran, 17.3.23 escribn, 9.14 esquema, 8.16
eras, 17.3.23 escribente, 9.3 esquina, 9.12
*eres, 17.3.23 *escriber, 17.3.5 esta, 15.3.1
erga, 17.2.1 escribir, 8.16; 17.2.6; 17.3.5 est, 17.3.7
ergo, 17.2.1 escrito, 8.12 estaba, 17.3.7
ergue, 17.2.1 escritor, 8.12 estabades, 17.3.7
erguer, 17.2.1; 17.2.6 escritorio, 8.12 estabamos, 17.3.7
ergua, 17.2.1 escritura, 8.12 estaban, 17.3.7
-era, 9.20 escrpulo, 8.16 estabas, 17.3.7
ermida, 1.4 escuadra, 10.1 estbel, 9.7; 13
ermit, 9.14 esculpir, 17.2.5.2.2 estabelecemento, 9.7
ermitn, 9.14 escultor, 8.13 estabelecer, 9.7
ermo, 1.4 escultura, 8.13; 8.16 estabilsimo, 13
erre, 1 *escutar, 10.2 estable, 9.7; 13
erre dobre, 1 *escutiar, 10.2 establecemento, 9.7
-rrimo, 13 ese (demos.), 15.3.1 establecer, 9.7
errneo, 9.8 ese (letra), 1 estade, 17.3.7
203
estades, 17.3.7 estilo corts, 12.3 estupefaccin, 8.4

estado, 17.3.7 estiveches, 17.3.7 estupefaciente, 10.4
estalle tralos montes de acol, estivemos, 17.3.7 estupefacto, 8.4
14.1.1 estiven, 17.3.7 *estuveches, 17.1
esta mesa, 2.7.4 *estiven, 17.1 *estuven, 17.1
estamos, 17.3.7 estiver, 17.3.7 esvelto, 1.1
estn, 17.3.7 estivera, 17.3.7 etnografa, 3.2.2
estando, 17.3.7 estiverades, 17.3.7 eu, 15.1.1
estanza, 9.1 estiveramos, 17.3.7 -eu, 9.8
estar, 17.1; 17.3.7 estiveran, 17.3.7 eucalipto, 8.12
estar, 17.3.7 estiveras, 17.3.7 europea, 9.8; 9.9
estar a elo, 15.1.1 estiverdes, 17.3.7 europeo, 9.8
estarn, 17.3.7 estiveren, 17.3.7 euscaldn, 12.1
estars, 17.3.7 estiveres, 17.3.7 euscalduna, 12.1
estardes, 17.3.7 estivermos, 17.3.7 evasin, 9.2
estaredes, 17.3.7 estiveron, 17.3.7 eviccin, 8.4
estarei, 17.3.7 estivese, 17.3.7 ex, 1
estaremos, 17.3.7 estivsedes, 17.3.7 ex-, 1.5; 8.7
estaren, 17.3.7 estivsemos, 17.3.7 exaccin, 8.4
estares, 17.3.7 estivesen, 17.3.7 exactitude, 8.4
estara, 17.3.7 estiveses, 17.3.7 exacto, 8.4; 8.7
estariades, 17.3.7 estivestes, 17.3.7 exame, 1.9; 3.2.1; 8.7; 9.13
estariamos, 17.3.7 estivo, 17.3.7 -exar, 17.3.23
estaran, 17.3.7 *esto, 15.3.1 exaxeracin, 1.5; 8.7
estaras, 17.3.7 estomatite, 9.6 exaxerar, 1.5; 8.7
estarmos, 17.3.7 *estos, 15.3.1 exaxero, 1.5; 8.7
estas, 15.3.1 estou, 17.3.7 exceder, 8.7
ests, 17.3.7 estou na Pobra do Caramial, excelente, 8.7
estatur, 17.2.4.4; 17.2.5.2.2 14.1.2.1 excepcin, 3.2.2; 8.12
este, 15.3.1 estoutra, 15.3.2 excepto, 8.7; 8.12; 19
(es)te-, 17.3.7 estoutras, 15.3.2 excepto que, 20.3; 20.5
*est, 17.3.7 estoutro, 15.3.2 excepto se, 20.5
estea, 17.3.7 estoutros, 15.3.2 exceptuar, 8.12
(es)tea, 17.3.7 estralar, 10.5 exceso, 8.7
esteades, 17.3.7 estraloque, 10.5 exclamar, 8.7
este amigo, 10.6 estranxeira, 8.7 exclur, 17.2.5.2.2
esteamos, 17.3.7 estranxeirismo, 8.7 excursin, 9.2
estean, 17.3.7 estranxeiro, 8.7 exemplo, 8.1
(es)teas, 17.3.7 estraamento, 8.7 exento, 8.13
esteas, 17.3.7 estraar, 8.7 exercicio, 9.1
estender, 8.7 estraeza, 8.7 exexese, 1.5; 8.7
*(es)tea, 17.3.7 estrao, 8.7 exextico, 1.5; 8.7
*(es)teas, 17.3.7 estrela, 10.5 exilio, 8.7
estes, 15.3.1 estrema, 1.5; 8.7 eximia, 3.2.5
*ests, 17.3.7 estremar, 8.7 eximir, 8.7
estes outros, 15.3.2 estremo, 1.5; 8.7 exipcaco, 8.12
Estevo, 9.13; 9.14 estreptomicina, 8.12 exipcio, 8.12
*estexa, 17.3.7 estricnina, 9.12 Exipto, 8.12
*estexas, 17.3.7 estrito, 8.4 exiptoloxa, 8.12
*(es)ta, 17.3.7 estropallo, 10.5 xito, 1.9
*(es)tas, 17.3.7 estrutura, 8.4; 8.16 exixencia, 1.5; 8.7
estigma, 8.8 estudantina, 9.12 exixente, 1.5; 8.7
204
exixir, 1.5; 8.7 faga, 17.3.8; 17.3.25 feluxe, 9.13

exo-, 8.7 fagades, 17.3.8 feminino, 9.12
xodo, 8.7 fagamos, 17.3.8 fender, 17.2.6
extico, 8.7 fagan, 17.3.8 feo, 9.8
expansin, 9.2 fagas, 17.3.8; 17.3.25 ferir, 17.2.5.2.1
expediente, 9.3; 10.4 fago, 17.3.8; 17.3.25 feriuno, 15.1.2
expeler, 17.2.5.2.1 fagot, 2.6; 11.6 fero, 1.8
experiencia, 8; 9.1; 10.4 fagots, 11.6 ferrara, 9.20
explicar, 8.1 fai, 17.3.5; 17.3.8; 17.3.25 *ferreira, 9.20
explosin, 8.7 *fain, 17.3.8; 17.3.25 ferreiro, 9.20
expugnar, 8.7; 8.8 faino, 15.1.2 ferro, 1.8
expunxir, 1.5; 8.8 *fais, 17.3.8; 17.3.25 ferrol, 9.14
xtase, 9.5 falacia, 9.1 ferroln, 9.14
extensin, 8.7 falar alto, 18.4 fervellasverzas, 2.7.3; 3.1
extensivo, 8.7 faldra, 10.5 ferver, 17.2.6
extenso, 8.7 faltn, 9.16 *fex-, 17.3.8
extensor, 8.7 faltona, 9.16 *fez-, 17.3.8
exterior, 1.9 fan, 17.3.5; 17.3.8; 17.3.25 fiar, 17.2.4.2
externo, 1.9; 8 fano, 15.1.2 ficcin, 8.4
extinto, 8.4 far, 17.3.8 *ficeche(s), 17.3.8
extra, 8.7 farn, 17.3.8 *ficemos, 17.3.8
extra-, 8.7 fars, 17.3.8 *ficen, 17.3.8
extraccin, 8.4 faredes, 17.3.8 *ficer, 17.3.8
extracto, 8.4 farei, 17.3.1; 17.3.8 *ficera, 17.3.8
extraer, 5; 17.3.25 faremos, 17.3.8 *ficese, 17.3.8
extravagancia, 9.1 farfalln, 9.15 ficticio, 8.4; 9.1
extremar, 1.5; 8.7 farfallana, 9.15 fidelsimo, 13
extremidade, 1.5; 8.7 fara, 17.3.8 fideo, 9.8
extremismo, 1.5; 8.7 fariades, 17.3.8 fieis, 11.5
extremo, 1.5; 3.2.3; 8.7 fariamos, 17.3.8 fiel, 11.5; 13
extremoso, 8.7 faran, 17.3.8 *fig-, 17.3.8
extremoso, 1.5 faras, 17.3.8 *figo, 17.3.8
exuberancia, 9.1 farinxite, 9.6 *figueche(s), 17.3.8
f, 1 fariseo, 9.8 *figuemos, 17.3.8
faccin, 8.4 farmacia, 9.1 *figuen, 17.3.8
facede, 17.3.8 fas, 17.3.5; 17.3.8; 17.3.25 *figuer, 17.3.8
facedes, 17.3.8 *fas, 17.3.8 *figuera, 17.3.8
facemos, 17.3.8 fase, 9.5 *figuese, 17.3.8
facendo, 17.3.8 fax, 11.3 filisteo, 9.8
facer, 17.2.3; 17.3.1; 17.3.8 faz, 17.3.8 fillo, 1.5
facerdes, 17.3.8 *faz, 17.2.3 fill, 9.10
faceren, 17.3.8 *faz-, 17.3.8 filloa, 9.10
faceres, 17.3.8 fe, 2.2 financeiro, 9.1
facermos, 17.3.8 fea, 9.9 finanza, 9.1
facer o vio, 14.1.1 *feio, 9.8 finxidamente, 2.7.3
faca, 17.3.8 *feis, 11.5 finxir, 17.2.5.2
faciades, 17.3.8 feito, 17.3.8 fo, 17.2.4.2
faciamos, 17.3.8 feixe, 1.9; 3.2.1; 3.2.5 *fires, 17.2.5.2.1
facan, 17.3.8 fel, 11.5 firo, 17.2.5.2.1
facas, 17.3.8 feles, 11.5 fisterr, 9.14
facttum, 9.11 felino, 9.12 fisterrn, 9.14
facultade, 9.18 Flix, 2.3 fix-, 17.3.8
205
fixeches, 17.3.8 Follas novas, 4 froita, 10.2

fixemos, 17.3.8 fomos, 17.3.10; 17.3.23 fronte a, 19
fixen, 17.3.8; 17.3.15 fomos eu e mailo fillo do seor frota, 8.1
fixer, 17.3.8 Miguel, 14.1.1 frouxo, 8.1
fixera, 17.3.8 for, 17.3.10; 17.3.23 frutfero, 8.4
fixerades, 17.3.8 fora, 2.7.1; 17.3.10; 17.3.23 frutificar, 8.4
fixeramos, 17.3.8 fra, 2.7.1; 18.1; 19 frutuoso, 8.4
fixeran, 17.3.8 fra de, 19 fuches, 17.3.10; 17.3.23
fixeras, 17.3.8 fra de que, 20.3 fulano, 9.14
fixerdes, 17.3.8 forades, 17.3.10; 17.3.23 full, 8
fixeren, 17.3.8 foramos, 17.3.10; 17.3.23 fulxir, 17.2.5.2.2
fixeres, 17.3.8 foran, 17.3.10; 17.3.23 fun, 2.2; 17.3.10; 17.3.23
fixermos, 17.3.8 foras, 17.3.10; 17.3.23 funcin, 8.4
fixeron, 17.3.8 frceps, 2.3 funcionar, 8.4
fixronllelo, 2.7.2 fordes, 17.3.10; 17.3.23 fundir, 17.2.5.2.2
fixrono entrmbolos dous, foren, 17.3.10; 17.3.23 -fundir, 17.2.5.2.2
14.1.1 fores, 17.3.10; 17.3.23 fuss, 11.5
fixese, 17.3.8 formos, 17.3.10; 17.3.23 fuxa, 17.2.5.2.2
fixsedes, 17.3.8 foron, 17.3.10; 17.3.23 fuxades, 17.2.5.2.2
fixsemos, 17.3.8 fose, 17.3.10; 17.3.23 fuxamos, 17.2.5.2.2
fixesen, 17.3.8 fsedes, 17.3.10; 17.3.23 fuxan, 17.2.5.2.2
fixeses, 17.3.8 fsemos, 17.3.10; 17.3.23 fuxas, 17.2.5.2.2
fixestes, 17.3.8 fosen, 17.3.10; 17.3.23 fuxe, 17.2.5.2.2
fixo, 17.3.8 foses, 17.3.10; 17.3.23 *fuxe, 17.2.5.2.2
*fiz, 17.2.3 fostes, 17.3.10; 17.3.23 *fuxes, 17.2.5.2.2
*fiz-, 17.3.8 *foste(s), 17.3.10 fuxe ti, 17.2.5.2.2
*fizo, 17.3.8 fotosntese, 9.5 fuxide, 17.2.5.2.2
fl, 8.1 fouce, 10.3 fuxides, 17.2.5.2.2
flamante, 8.1 foxe, 17.2.5.2.2 fuximos, 17.2.5.2.2
flan, 8.1 foxen, 17.2.5.2.2 fuxir, 17.2.5.2.2
flegmn, 8.8 foxes, 17.2.5.2.2 fuxo, 17.2.5.2.2
flexin, 8.1 fox-terrier, 3.1 g, 1; 1.3; 1.9
flictena, 8.4 frac, 11.6 ga-, 10.1
flor, 8.1 fraccin, 8.4; 9.2 gabardina, 9.12
florecer, 8.15 fraco, 8.1 gabin, 1.1
fluencia, 9.1 fracs, 11.6 gadaa, 10.1
flur, 17.2.4.4; 17.2.5.2.2 frade, 10.5 gadaar, 10.1
fluorescente, 8.15 fragmento, 8.8 gadaeiro, 10.1
flutuacin, 8.4 franciscano, 9.14 gadao, 10.1
flutuar, 8.4 franxa, 9.9 gado, 17.3.24
fluxo, 8.1 fraqueza, 8.1 galctico, 8.7
fo-, 17.3.10 frase, 9.5 galantera, 9.20
*foche(s), 17.3.10 frauta, 8.1 galardn, 10.1
foi, 17.3.10; 17.3.23 frecha, 8.1 galaxia, 8.7
foie-gras, 3.1 *freconte, 10.4 galbn, 9.15
fol, 11.5 frecuencia, 9.1 galbana, 9.15
foln, 9.15 freo, 9.8 galdrapo, 10.1
folana, 9.15 fretar, 8.1 galego-ingls, 3; 3.2
foles, 11.5 friamente, 2.7.3 galera, 9.20
folgazn, 9.15; 12.1 friccin, 8.4 Galicia, 9.1
folgazana, 9.15; 12.1 friccionar, 8.4 galia, 1.5; 12.4
folk, 8 fro, 17.2.4.2 Galiza, 9.1
206
galo, 12.4 Goin, 17.3.13 gume, 1.3

galopn, 12.1 *gor, 17.3.13 gustar, 17.3.17
galopina, 12.1 gol, 11.5 h, 1; 1.4
gama, 8; 8.10 goles, 11.5 ha, 17.3.9
gamma, 8; 8.10 golf, 8 habedes, 17.3.9
ganancia, 9.1 golpe, 17.2.3 habemos, 17.3.9
gandara, 9.20 gomo, 1.3 habendo, 17.3.9
gando, 1.3; 17.3.24 gorecer, 10.1 habenza, 9.1
gngster, 11.2 gorida, 10.1 haber, 1.4; 17.3.8; 17.3.9
gngsteres, 11.2 gorir, 10.1 haber, 17.3.9
gngsters, 11.2 gornecer, 10.1 habern, 17.3.9
garanta, 10.1 gornicin, 10.1 habers, 17.3.9
garantir, 10.1 *Gouvin, 17.3.13 haberdes, 17.3.9
garda, 10.1 gouvir, 17.3.13 haberedes, 17.3.9
gardabarreira, 10.1 gra, 9.14 haberei, 17.3.9
garda civil, 3.1; 10.1 gran, 9.14 haberemos, 17.3.9
garda forestal, 10.1 granadino, 9.12 haberen, 17.3.9
gardalama, 10.1 grande, 13 haberes, 17.3.9
garda maria, 10.1 grandilocuencia, 9.1 habera, 17.3.9
gardar, 10.1 grandsimo, 13 haberiades, 17.3.9
gardarros, 3.1; 10.1 grao, 9.8 haberiamos, 17.3.9
gardarroupa, 10.1 gratis, 9.6; 18.4 haberan, 17.3.9
gardas civs, 3.1 grado, 3.2.5 haberas, 17.3.9
gardi, 9.14 gravar, 1.1 habermos, 17.3.9
gardin, 9.14; 10.1 graza, 9.1 haba, 2.5; 17.3.9; 17.3.10
garita, 10.1 gregoriano, 9.14 habiades, 17.3.9
gasolina, 9.12 grolo, 1.3 habiamos, 17.3.9
gastrite, 9.6 grou, 12.2 haban, 17.3.9
gl, 8.1 gra, 12.2 habas, 17.3.9
glaciar, 8.1 gruir, 17.2.5.2.2 habido, 17.3.9
gladiador, 8.1 gu, 1; 1.3 hbil, 1.4; 9.7
glndula, 8.1 gua-, 10.1 habilmente, 2.7.3
glicerina, 8.1; 9.12 *guadaa, 10.1 hbitat, 2.6
globo, 8.1 guante, 10.1 hache, 1
gloria, 8.1 guapo, 10.1 hai, 17.3.8; 17.3.9
glosa, 1.3; 8.1 *guardar, 10.1 *haias, 15.1.2
glote, 9.6 guarecer, 10.1 hainas, 17.2.4.3
glute, 9.13 guarida, 10.1 han, 17.3.8; 17.3.9
-gm-, 8.8 guarir, 10.1 hndicap, 2.6; 11.6
gm, 8.18 guarnecer, 10.1 hndicaps, 11.6
gn-, 8.8 guarnicin, 10.1 harakiri, 2.6
-gn-, 8.8 guata, 10.1 harmona, 1.4
gnmico, 8.8 gue, 1 has, 17.3.8; 17.3.9
gnomo, 8; 8.8 guedelln, 9.15 haxa, 17.3.9
gnomlogo, 8.8 guedellana, 9.15 haxades, 17.3.9
gnomoloxa, 8.8 guerra, 1.3 haxamos, 17.3.9
gnose, 8.8 gue u, 1 haxan, 17.3.9
gnoseoloxa, 8.8 gua, 17.2.4.2 haxas, 17.3.9
gnosticismo, 8.8 guiar, 17.2.4.2 hebrea, 9.9
gnstico, 8.8 Guillade, 4 hebreo, 9.8
go-, 10.1 guillotina, 9.12 hedes, 17.3.9
goberno, 1.1 guiso, 1.3 hei, 17.3.9
207
hemoptise, 8.12; 9.5 houbeses, 17.3.9 imos, 17.3.10

hemos, 17.3.9 houbestes, 17.3.9 impaciencia, 9.1
hepatite, 9.6 houbo, 17.3.9 impacto, 8.4
hepta-, 8.12 hoxe, 1.9; 18.2 impeler, 17.2.5.2.1
herba, 1.4 hoxe en da, 18.2 imperceptible, 8.12
herdade, 9.18; 9.19 humano, 1.4; 9.14 imperfeccin, 8.4
herdeiro, 1.4 humus, 9.11 impericia, 9.1
heroe, 12.4 hsar, 11.2 mpeto, 9.11
herona, 9.12; 12.4 hsares, 11.2 importancia, 9.1
hexgono, 8.7 i, 1 impregnar, 8.8
hidrlise, 9.5 a, 17.3.10 imprescindible, 8.15
himeneo, 9.8 iades, 17.3.10 imprimir, 17.3.5
himno, 8; 8.9 iamos, 17.3.10 impugnar, 8.8
hnterland, 8 an, 17.3.10 -n, 12.1
hipnose, 8.12; 9.5 -iar, 17.2.4.2 -ina, 9.12; 12.1
hipnoterapia, 8.12 as, 17.3.10 incandescente, 8.15
hipnotismo, 8.12 *iba, 17.3.10 incidencia, 9.1
hipnotizar, 8.12 *ibas, 17.3.10 incidente, 9.3
hiptese, 9.5 iberorromnico, 1.8 incidir, 17.2.5.2
hippies, 11.1 iceberg, 2.6; 8; 11.6 incipiente, 10.4
hippy, 2.6; 8; 11.1 icebergs, 11.6 inclinacin, 3.2.3
hippys, 11.1 *-iche, 17.1 nclito, 8
hispano, 9.14 ictericia, 9.1 incla, 17.2.4.4
hobby, 2.6 ictericia, 8.4 incluades, 17.2.4.4
hckey, 2.6 ictrico, 8.4 incluamos, 17.2.4.4
hogano, 18.2 ictio-, 8.4 inclan, 17.2.4.4
home, 1.4; 9.13 ictiografa, 8.4 inclas, 17.2.4.4
homenaxe, 9.13 ictioloxa, 8.4 incle, 17.2.4.4
homn, 9.16 ictiomancia, 8.4 inclen, 17.2.4.4
honra, 1.8 -idade, 9.19 Incles, 17.2.4.4
honrar, 1.4 ide, 17.3.10 inclua, 17.2.4.4
horta, 1.4 idea, 9.9 incluades, 17.2.4.4
hspede, 9.17 dem, 2.6 incluamos, 17.2.4.4
hospicio, 9.1 ides, 17.3.10 incluan, 17.2.4.4
houbeches, 17.3.9 ido, 17.3.10; 17.3.28 incluas, 17.2.4.4
houbemos, 17.3.9 ie, 10.4 include, 17.2.4.4
houben, 17.3.9 -iencia, 9.1 includes, 17.2.4.4
houber, 17.3.9 igl, 2.6 inclumos, 17.2.4.4
houbera, 17.3.9 igls, 2.6 inclur, 8.1; 17.2.5.2.2
houberades, 17.3.9 gneo, 8.8 inclo, 17.2.4.4
houberamos, 17.3.9 ignominia, 8.8 incgnito, 8.8
houberan, 17.3.9 ignorancia, 9.1 incongruencia, 9.1
houberas, 17.3.9 ignorante, 8.8 inconsciencia, 9.1
houberdes, 17.3.9 ignorar, 8.8 inconsciente, 8.11
houberen, 17.3.9 ignorar, 1.3; 8.8 inconsecuencia, 9.1
houberes, 17.3.9 igrexa, 8.1 inconveniencia, 9.1
houbermos, 17.3.9 igrexa, 8 inconveniente, 10.4
houberon, 17.3.9 *il, 15.1.1; 15.3.1 incorreccin, 8.4
houbese, 17.3.9 *ila, 15.3.1 incorrecto, 8.4
houbsedes, 17.3.9 *iles, 15.1.1 incorrer, 17.2.6
houbsemos, 17.3.9 imaxe, 9.13 incumbir, 17.2.5.2.2
houbesen, 17.3.9 imbur, 17.2.4.4; 17.2.5.2.2 inda, 18.2
208
inda ben non, 20.10 inmerso, 8.9 instrucin, 8.11

inda que, 20.3; 20.4 inmigracin, 8.9 instrur, 3.2.3; 8.11; 17.2.5.2.2
indelbel, 9.7 inmigrante, 1.6; 8.9 instrumento, 8.11
indeleble, 9.7 inmigrar, 8.9 instrutor, 8.11
indemne, 8.9 inminente, 8.9 insubmisin, 8.2
indemnizar, 8.9 inmiscirse, 8.9 insuficiencia, 9.1
independencia, 9.1 inmbil, 8.9 insurreccin, 8.4
indescritible, 8.12 inmobilizar, 8.9 insurrecto, 8.4
indicacin, 9.2 inmoderado, 8.9 insurxente, 9.3
indiccin, 8.4 inmodestia, 8.9 insurxir, 17.2.5.2.2
indiferenza, 9.1 inmodificable, 8.9 intacto, 8.4
indignar, 8.8 inmolar, 8.9 intelecto, 8.4
indigno, 8.8 inmoral, 8.9 intelixencia, 9.1
indirecto, 8.4 inmorredoiro, 8.9 inter-, 3.2.4
indisolbel, 9.7 inmortal, 8.9 interacadmico, 3.2.4
indisoluble, 9.7 inmundicia, 9.1 interceptar, 8.12
indo, 17.3.10 inmune, 8.9 nterim, 2.6
inducin, 8.4 innato, 8 interino, 9.12
inducir, 17.2.5.2.2 innecesario, 8 interromper, 17.2.6
indulxencia, 9.1 innegable, 8 interrupcin, 8.12
indutor, 8.4 innervar, 8 interruptor, 8.12
inepcia, 8.12 innobre, 8; 8.10 interseccin, 8.4
inepto, 8.12 innomeable, 8 interveniente, 9.3
inexperiencia, 9.1 innovar, 8; 8.10 intervir, 17.3.28
infalbel, 9.7 innumerable, 8 intestino, 9.12
infalible, 9.7 -ino, 9.12 intransixente, 9.3
infancia, 9.1 inocencia, 8.10; 9.1 introdutor, 8.4
infantara, 9.20 inocuo, 8.10 introdutorio, 8.4
infeccin, 8.4 inquirir, 17.3.18 invadir, 17.2.5.2
infectar, 8.4 ins, 9.14 invasin, 9.2
inferir, 17.2.5.2.1 insn, 9.14 inverno, 1.6
inflorescencia, 8.15 inscricin, 8.12 inverter, 17.2.6
influencia, 9.1 inscrito, 8.12 investir, 17.2.5.2.1
influente, 9.3 inscultura, 8.13 invicto, 8.4
influr, 8.1; 17.2.5.2.2 insecticida, 8.4 inxeccin, 8.4
infundir, 17.2.5.2.2 insecto, 8.4 inxectar, 8.4
ingls, 3.2.3 inserir, 17.2.5.2.1 inxerir, 17.2.5.2.1
inhbil, 1.4 insignificante, 8.8 inxustiza, 9.1
inhspito, 1.4 inspeccin, 8.4; 8.11 -ia, 9.12
inhumano, 1.4; 9.14 inspector, 8.4; 8.11 *ia, 17.3.10
inmaculado, 8.9 inspiracin, 8.11 *ias, 17.3.10
inmanencia, 8.9 inspirar, 8.11 -io, 9.12
inmanente, 8.9 instalacin, 8.11 ioga, 2.6
inmaterial, 8.9 instalar, 8.11 iota, 1
inmaturo, 8.9 instancia, 8.11 psilon, 9.16
inmediato, 8.9 instante, 8.11 ir, 17.3.10; 17.3.28
inmemorial, 8.9 instar, 8.11 -ir, 17.2.4.5; 17.2.5.2
inmensidade, 8.9 instaurar, 8.11 ir, 17.3.10
inmenso, 8.9 instinto, 8.4 irn, 17.3.10
inmensurable, 8.9 institucin, 3.2.3; 8.11 irs, 17.3.10
inmerecido, 8.9 institur, 8.11; 17.2.5.22 irdes, 17.3.10
inmersin, 8.9 instituto, 8.11 iredes, 17.3.10
209
irei, 17.3.10 labial, 3.2.5 lectura, 8.4

iremos, 17.3.10 lbil, 9.7 lede, 17.2.4.5
iren, 17.3.10 labrar, 10.5 ledes, 17.2.4.5
ires, 17.3.10 lacazn, 1.6; 9.15; 11.4 lei, 9.8; 11.1
ira, 17.3.10 lacazana, 1.6; 9.15 leiln, 9.15
iriades, 17.3.10 lacazns, 11.4 leilana, 9.15
iriamos, 17.3.10 lactante, 8.4 leis, 11.1
iran, 17.3.10 lcteo, 8.4 *leiteira, 9.20
iras, 17.3.10 ladino, 9.12 leiteiro, 9.20
irm, 9.14; 11.1 ladra, 9.16 leitmotiv, 2.6; 11.6
irmn, 1.4; 1.6; 2.2; 9.14 ladroa, 9.16 leitmotivs, 11.6
irmandade, 1.6 *ladrois, 17.2.4.3 lemos, 17.2.4.5
irmns, 2.2 ladrn, 9.16 len, 2.2; 17.2.4.5
irmao, 9.14 ladrns, 17.2.4.3 lendo, 17.2.4.5
irms, 11.1 *ladrs, 17.2.4.3 lea, 1.5
irmos, 17.3.10 lagoa, 9.10 leo, 17.2.4.5
irredento, 8.13 lain, 3.2.6 leoa, 9.16; 12.1
irromper, 17.2.6 lambn, 11.4; 12.1 len, 1.6; 9.16; 12.1
irrupcin, 8.12 lambona, 12.1 leonino, 1.6
*isa, 15.3.1 lambns, 11.4 leprosara, 9.20
*ise, 15.3.1 lamprea, 9.9 -ler, 17.2.3
-simo, 13 lancar, 9.14 ler, 17.2.4.5;17.2.5.1; 17.3.4;
iso, 15.3.1 lancarao, 9.14 17.3.7; 17.3.11
isquion, 9.16 langrn, 9.15 lera, 17.2.4.5
israel, 11.1 langrana, 9.15 ler, 17.2.4.5
israels, 11.1 lapilli, 2.6 lerades, 17.2.4.5
*ista, 15.3.1 lapis, 2.3; 11.3 leramos, 17.2.4.5
*-iste, 17.1 larnxeo, 9.8 leran, 17.2.4.5
*iste, 15.3.1 larinxite, 9.6 lern, 17.2.4.5
isto, 15.3.1 larpn, 9.15 leras, 17.2.4.5
italiano, 9.14 larpana, 9.15 lers, 17.2.4.5
-ite, 9.6 las, 14.1.1 lerchn, 9.15
ix, 1 las (pron.), 15.1.2; 17.2.2 lerchana, 9.15
j, 1; 1.9 latn, 2.2 lerdes, 17.2.4.5
jazz, 8 latino, 9.12 leredes, 17.2.4.5
jeep, 11.6 latns, 2.2 lerei, 17.2.4.5
jeeps, 11.6 lade, 9.17 leremos, 17.2.4.5
Jefferson, 1 lavadoiro, 10.2; 10.3 leren, 17.2.4.5
jnior, 11.2 *lavaduiro, 10.2 leres, 17.2.4.5
jniores, 11.2 lavandara, 9.20 lera, 17.2.4.5
jniors, 11.2 laxo, 8.7 leriades, 17.2.4.5
k, 1 le-, 17.3.4; 17.3.7 leriamos, 17.2.4.5
ka, 1 le, 17.2.4.5 leran, 17.2.4.5
Kant, 1 lea, 17.2.4.5; 17.3.4 leras, 17.2.4.5
kantiano, 1 leades, 17.2.4.5 lermos, 17.2.4.5
kappa, 8 lealdade, 9.18 leron, 17.2.4.5
karaoke, 2.6 leamos, 17.2.4.5 les, 17.2.4.5
kirsch, 8 lean, 17.2.4.5 lese, 17.2.4.5
l, 1; 1.5 leas, 17.2.4.5; 17.3.4 lsedes, 17.2.4.5
-l, 11.5 leccin, 8.4; 8.7; 9.2 lsemos, 17.2.4.5
la, 2.2; 14.1.1 lectivo, 8.4 lesen, 17.2.4.5
la (pron.), 15.1.2; 17.2.2 lector, 8.4 leses, 17.2.4.5
210
lesin, 9.2 logo, 18.2; 18.3; 20.7 mahometano, 9.14

les-nordeste, 3.1 logo que, 20.10 maior, 13
les-sueste, 3.1 loita, 10.2; 10.3 mais, 2.7.1; 20.1; 20.3
lestes, 17.2.4.5 loito, 10.2 mis, 2.7.1; 15.4.1; 18.3
leu, 9.8; 17.2.4.5 lonxe, 18.1 mis que, 20.4
leveinos, 17.2.4.3 lonxe de, 19 mal, 11.5; 18.4; 17.2.3; 20.10
lxico, 8.7 lorn, 9.15 malamente, 18.3
lexicoloxa, 1.5; 8.7 lorana, 9.15 malandrn, 12.1
la, 17.2.4.5 lord, 8; 11.6 malandrina, 12.1
liades, 17.2.4.5 lordn, 9.15 mal como, 20.11
liamos, 17.2.4.5 lordana, 9.15 maldicente, 9.3
lan, 17.2.4.5 lords, 11.6 maldicir, 17.3.5
liar, 17.2.4.2 los, 14.1.1 maledicente, 9.3
las, 17.2.4.5 los (pron.), 15.1.2; 17.2.2 maleficio, 9.1
liberdade, 9.18 loubn, 9.15 males, 11.5
librrimo, 13 loubana, 9.15 malferir, 17.2.5.2.1
librara, 9.20 louro, 10.3 malhumor, 3.1
libre, 13; 17.2.3 louvar*, 17.3.13 malhumores, 3.1
librea, 9.9 louz, 9.14 malia, 19
licenza, 9.1 louzn, 9.14 malia que, 20.4
liceo, 9.8 lucente, 9.3 malicia, 9.1
liches, 17.2.4.5 luces, 11.2 malla, 9.9
lictor, 8.4 Luca, 4 mallo, 1.5
lder, 2.6 lucir, 17.2.5.2.2 malo, 13
lido, 17.2.4.5 -ludir, 17.2.5.2.2 mal o vexo, 15.1.2
lignito, 8.8 Lugo, 4 malpocada, 3.1
limi, 9.14 *luita, 10.2 malpocado, 3.1
limiao, 9.14 *luitar, 10.2 mal que, 20.4
limpachemineas, 3.1 lume, 9.13 malquerenza, 9.1
lin, 17.2.4.5 lumen, 9.13 mals, 9.14
lingua, 3.2.5; 15.4.1 luns, 11.3 malsn, 9.14
lingista, 2.5; 5 lusitano, 9.14 mamut, 11.6
lingstica, 5 lusquefusque, 3.1 mamuts, 11.6
linleo, 9.8 lusquefusques, 3.1 manchea, 9.9
liaxe, 9.13 luterano, 9.14 mandolina, 9.12
lique, 9.13 lutuoso, 8.4 manaco-depresiva, 3.1
livi, 9.14 lux, 11.3 manipulacin, 9.2
livin, 9.14 luz, 11.2 mantenza, 9.1
ll, 1; 1.5 m, 1; 1.6 manteo, 9.8
lla, 15.1.2 ma, 2.7.1; 15.1.2 manter, 17.3.24
llas, 15.1.2 m, 2.7.1; 12.2 Manuel, 3.2.5
lle, 15.1.2 macaco, 1.2 manufactura, 8.4
llela, 15.1.2 macdam, 2.6 manuscrito, 8.12
llelas, 15.1.2 machada, 3.2 ma, 18.2
llelo, 15.1.2 madeixa, 1.9 mao, 12.2; 13
llelos, 15.1.2 madrasta, 10.5 mquina, 1.2
lles, 14.1.1; 15.1.2 magma, 8 mar, 11.2
llo, 15.1.2 magnesio, 8.8 marabilla, 1.1
llos, 15.1.2 magnficat, 2.6 Marcelle, 1.5
lo, 3; 14.1.1 magnfico, 8.8 marea, 9.9
lo (pron.), 15.1.2; 17.2.2 magnolia, 8.8 mares, 11.2
*loar, 17.3.13 mgoa, 2.4 margarina, 9.12
211
Mara, 2.5 menosprezo, 9.1 miliciano, 9.14

maria, 9.12 menos que, 20.3 milln, 16.1
mari, 9.14 -mente, 2.7.3; 18.4 millonsimo, 16.2; 16.4
marin, 9.14 mente, 2.7.3 mi madre, 15.2
mariao, 9.14 *mentes, 18.2 min, 15.1.1
mario, 9.12 mentir, 17.2.5.2.1 mingua, 17.2.4.2
marmreo, 9.8 mentirn, 9.15; 12.1 minguar, 15.4.1
marr, 9.14 mentirana, 9.15; 12.1 minge, 17.2.4.2
marrn, 9.14 -mento, 9.4 mingedes, 5
martes, 11.3 *mentramentras, 18.2 minguo, 17.2.4.2
mas, 2.7.1; 15.1.2 *mentras, 18.2 mintas, 17.3.13
ms, 2.7.1 *mentre, 18.2 mintes, 17.2.5.2.1
masculino, 9.12 mentres, 18.2; 20.10 minto, 17.3.13
masid, 9.14 mentres (que), 20.3 mia, 15.2
masidao, 9.14 mentres tanto, 20.10 (mia) irm, 9.14
mastro, 10.5 mercera, 9.20 mias, 15.2
matutino, 9.12 mrcores, 11.3 (mias) irms, 9.14
mausoleo, 9.8 meridiano, 9.14 miocardite, 9.6
maxestade, 9.18 merla, 10.5 mi padre, 15.2
maxilar, 8.7 mesa, 11.1 miraches ben?, 7
mximo, 8 mesas, 11.1 mirada corts, 12.3
maz, 2.2 mesma, 15.4.2 mira esa, 2.7.4
mazs, 2.2 mesmamente, 18.3; 18.4 mira que non o fagas!, 7
me, 15.1.2 mesmas, 15.4.2 mirasoles, 11.5
mediacin, 16.4 mesmo, 15.4.2; 18.3 Miravales, 11.5
mediados, 16.4 mesmo que, 20.4 mi seor, 15.2
mediano, 16.4 mesmos, 15.4.2 msero, 13
mediante, 16.4; 19 mesquio, 9.12 misrrimo, 13
mediar, 16.4 metade, 16.4 *misto, 8.7
medicina, 9.12 metamorfose, 9.5 mitin, 2.6; 11.4
medio, 16.4; 18.3 metstase, 9.5 mitins, 11.4
medioda, 3.1 mete, 2.7.1 mi to, 15.2
mediodas, 3.1 mtese, 2.7.2 mitmano, 9.14
medir, 17.2.5.2.1 mteseche, 2.7.2 mido, 2.5; 3.2.5
mediterrneo, 9.8 meteuse, 2.7.2 -mm-, 8.10
mdium, 2.6; 9.11 metusenos, 2.7.2 -mn-, 8.9
meir, 9.14 metrpole, 9.6 mn, 8.18
meirande, 13 metropolitano, 9.14 mn-, 8.9
meirao, 9.14 meu, 9.8; 15.2; 17.3.4 mnemnica, 8.9
meis*, 11.5 (meu) irmn, 9.14 mnemnico, 8.9
mel, 11.5 meus, 15.2 mnemonizar, 8.9
meles, 11.5 (meus) irmns, 9.14 mnemotcnica, 8.9
melid, 9.14 mi, 15.2 mnemotcnico, 8
melidao, 9.14 mi amo, 15.2 mo, 15.1.2
mellor, 13; 18.4 miar, 17.2.4.2 moa, 9.10
melmano, 9.14 miccin, 8; 8.4 *moa, 17.2.4.3
melopea, 9.9 micron, 9.16 mbil, 1.1; 2.3; 9.7
memorando, 9.11 mil, 11.5; 16.1 moblara, 9.20
mencia, 9.12 milenio, 8.10 moble bar, 3.1
meninxite, 9.6 miles, 11.5 mobles bar, 3.1
menor, 13 milsimo, 16.2; 16.4 moe, 17.2.4.3
menos, 15.4.1; 18.3; 19 milicia, 9.1 moede, 17.2.4.3
212
moedes, 17.2.4.3 murad, 9.14 nesoutra, 15.3.3

moemos, 17.2.4.3 muradn, 9.14 neste, 15.3.3
moen, 17.2.4.3 muselina, 9.12 neurite, 9.6
meo, 17.2.4.3 museo, 9.8 neurose, 9.5
moer, 5; 17.2.4.3; 17.3.12 musulm, 9.14 n' verdade, 6
moeron, 17.2.4.3 musulmn, 9.14 newton, 9.16
moes, 17.2.4.3 *mutio, 10.2 nexo, 8.7
moestes, 17.2.4.3 *muto, 10.2 nh, 1; 1.4; 1.7
moeu, 17.2.4.3 muxi, 9.14 nicolao, 9.8
moeunas, 17.2.4.3 muxin, 9.14 nicotina, 9.12
moi, 10.2; 18.3 muxir, 17.2.5.2.2 nictalope, 8.4
*moi, 17.2.4.3 n, 1; 1.4; 1.5; 1.6 nictalopa, 8.4
moia, 17.2.4.3 -n, 11.4 nin, 1.6; 17.2.2; 18.6; 20.1
moa, 2.5; 17.2.4.3 na, 14.1.2.1; 15.1.2 nin-, 18.6
moiades, 17.2.4.3 na (pron.), 17.2.2 nin...nin, 20.2
moades, 5; 17.2.4.3 nace, 17.2.3 *ninga, 15.4.1
moiamos, 3.2.6; 17.2.4.3 nacemento, 9.4 ningun, 1.6; 2.2; 15.4.1; 17.2.2;
moamos, 5; 17.2.4.3 nacente, 9.3 18.6
moian, 17.2.4.3 nacenza, 9.1 ningn, 2.2; 15.4.1; 18.6
moan, 17.2.4.3 nacer, 8.15 ningunha, 1.7; 3.2; 15.4.1
moias, 17.2.4.3 nacin, 9.2 ningunhas, 15.4.1
moas, 17.2.4.3 *nacions, 11.5 ningns, 15.4.1
moches, 17.2.4.3 nada, 15.4.1; 18.3 ningures, 15.4.1; 18.1; 18.6
mon, 17.2.4.3 nafta, 8 nin migalla, 18.6
*moin, 17.2.4.3 nailon, 9.16 nin pode, 1.6
*moo, 17.3.16 nalgn, 15.4.3 nin que, 20.4
moio, 17.2.4.3; 17.2.4.4 nalgunha, 15.4.3 *nin, 15.4.1
*mois, 17.2.4.3 *namentes, 18.2 nitroglicerina, 9.12
moita, 15.4.1 *namentras, 18.2 nm-, 8.9
moitas, 15.4.1 namentres, 18.2; 20.10 -nm-, 8.9
moito, 10.2; 10.3; 15.4.1; 18.3 *nantronte, 18.2 -nn-, 8; 8.10
moitos, 15.4.1 naquela, 15.3.3 n, 2.7.1
mol, 11.5 narcose, 9.5 no (en+o), 2.7.1; 10.6; 14.1.2.1
moles, 11.5 nariz, 2.2 no (pron.), 15.1.2; 17.2.2
momentneo, 9.8 nas, 14.1.2.1; 15.1.2 nobilsimo, 13
*mon, 17.2.4.3 nas (pron.), 17.2.2 nobre, 8.1; 9.7; 13
monllo, 8 navegar, 8.10 no canto de, 19
monorrtmico, 1.8 neceser, 2.6 noctmbulo, 8.4
monts, 12.3 necidade, 9.19 nocturno, 8.4
montesa, 12.3 necio, 8.15; 9.1 no entanto, 20.3
*moo, 17.2.4.3 necrpole, 9.6 n'o fixen, 6
morea, 9.9 nctar, 8.4 noite, 8; 10.2; 10.3
morfina, 9.12 necton, 9.16 nola, 15.1.2
morfinmano, 9.14 nefrite, 9.6 nolas, 15.1.2
mortaldade, 9.18 negocio, 9.1 nolo, 15.1.2
mos, 15.1.2 nel, 15.1.1 nolos, 15.1.2
mos*, 17.2.4.3 nela, 15.1.1 n-los dous, 14.1.1
muo, 3.2.5; 17.3.16 nelas, 15.1.1 nomea, 17.2.4.1
*muito, 10.2 neles, 15.1.1 nomeaba, 17.2.4.1
mulir, 17.2.5.2.2 *nen, 18.6 nomeabades, 17.2.4.1
mullerona, 9.16 neon, 9.16 nomeabamos, 17.2.4.1
mundano, 9.14 Neptuno, 8.12 nomeaban, 17.2.4.1
213
nomeabas, 17.2.4.1 non-intervencin, 3.1 nume, 9.13

nomeaches, 17.2.4.1 non obstante, 20.3 nun, 14.2.2; 15.4.3
nomeade, 17.2.4.1 non o quero, 17.2.2 nunca, 18.2
nomeades, 17.2.4.1 *non-o quero, 17.2.2 nuncio, 9.1
nomeado, 17.2.4.1 *no-no quero, 17.2.2 nunha, 14.2.2; 15.4.3
nomeamos, 17.2.4.1 *nono quero, 17.2.2 nunhas, 14.2.2; 15.4.3
nomean, 17.2.4.1 non o vexo, 14.1.1; 15.1.2 nuns, 14.2.2; 15.4.3
nomeando, 17.2.4.1 non-proliferacin, 3.1 nupcial, 8.12
nomear, 17.2.4.1 nnupla, 16.3 nupcias, 8.12
nomeara, 17.2.4.1 nnuplo, 16.3 nutriente, 9.3
nomear, 17.2.4.1 non xa, 18.6 nutrir, 17.2.5.2.2
nomearades, 17.2.4.1 nor-nordeste, 3.1 *nuzir, 17.2.3
nomearamos, 17.2.4.1 noruegus, 12.3 , 1.5
nomearan, 17.2.4.1 norueguesa, 12.3 o (art.), 2.7.1; 14.1.1
nomearn, 17.2.4.1 ns, 2.7.1 o (letra), 1
nomearas, 17.2.4.1 nos (en+os), 2.7.1; 14.1.1; o (pron.), 2.7.1; 15.1.2
nomears, 17.2.4.1 14.1.2.1 -o, 9.11
nomeardes, 17.2.4.1 nos (pron.), 15.1.2; 17.2.2 (a+o), 14.1.2.1
nomearedes, 17.2.4.1 ns (pron.), 14.1.1; 15.1.1 -oa, 9.10; 9.16
nomearei, 17.2.4.1 nosa, 15.2 -oar, 17.2.4.1; 17.2.4.3
nomearemos, 17.2.4.1 nosas, 15.2 oasis, 9.5; 11.3
nomearen, 17.2.4.1 n'Os Eoas, 6 obcecar, 8.2
nomeares, 17.2.4.1 noso, 15.2 obedece, 17.2.3
nomeara, 17.2.4.1 nosos, 15.2 obedecede, 17.2.3
nomeariades, 17.2.4.1 nosoutras, 15.1.1 obedecedes, 17.2.3
nomeariamos, 17.2.4.1 nosoutros, 15.1.1 obedecemos, 17.2.3
nomearan, 17.2.4.1 notara, 9.20 obedecen, 17.2.3
nomearas, 17.2.4.1 notario, 9.20 obedecendo, 17.2.3
nomearmos, 17.2.4.1 noticia, 9.1 obedecer, 17.2.3
nomearon, 17.2.4.1 notoriedade, 9.19 obedecera, 17.2.3
nomeas, 17.2.4.1 *noute, 10.3 obedecer, 17.2.3
nomease, 17.2.4.1 noutra, 15.4.3 obedecerades, 17.2.3
nomesedes, 17.2.4.1 noutro, 15.4.3 obedeceramos, 17.2.3
nomesemos, 17.2.4.1 *noutronte, 18.2 obedeceran, 17.2.3
nomeasen, 17.2.4.1 noutrora, 18.2 obedecern, 17.2.3
nomeases, 17.2.4.1 nove, 16.1 obedeceras, 17.2.3
nomeastes, 17.2.4.1 novecentas, 16.1 obedecers, 17.2.3
nomee, 17.2.4.1 novecentos, 16.1 obedecerdes, 17.2.3
nomeedes, 17.2.4.1 noveno, 16.2; 16.4 obedeceredes, 17.2.3
nomeei, 17.2.4.1 noventa, 16.1 obedecerei, 17.2.3
nomeemos, 17.2.4.1 novidade, 9.18; 9.19 obedeceremos, 17.2.3
nomeen, 17.2.4.1 novizo, 9.1 obedeceren, 17.2.3
nomees, 17.2.4.1 novo, 8.10 obedeceres, 17.2.3
nomeo, 17.2.4.1 -ns-, 8.11 obedecera, 17.2.3
nomeou, 17.2.4.1 -nte, 9.3 obedeceriades, 17.2.3
non, 1.6; 17.2.2; 18.6 nu, 12.2 obedeceriamos, 17.2.3
non-aliados, 3.1 na, 12.2 obedeceran, 17.2.3
nonaxsimo, 16.2 nbil, 9.7 obedeceras, 17.2.3
non bebe, 1.6 ncleo, 9.8 obedecermos, 17.2.3
non ben, 20.10 nugall, 9.14 obedeceron, 17.2.3
non-fumadores, 3.1 nugalln, 9.14 obedeces, 17.2.3
non haba, 14.1.1 *nuite, 10.2 obedecese, 17.2.3
214
obedecsedes, 17.2.3 obxecto, 3.2.2; 8; 8.2; 8.4; 8.18 oirn, 17.3.13

obedecsemos, 17.2.3 cabo, 18.4 oran, 17.3.13
obedecesen, 17.2.3 ocasin, 9.2 oirs, 17.3.13
obedeceses, 17.2.3 occidente, 8.4 oras, 17.3.13
obedecestes, 17.2.3 chou, 18.4 ordes, 17.3.13
obedeceu, 17.2.3 O Correo Galego, 4 oiredes, 17.3.13
obedeca, 17.2.3 ocorrer, 17.2.6 oirei, 17.3.13
obedeciades, 17.2.3 octaedro, 8.4 oiremos, 17.3.13
obedeciamos, 17.2.3 octoslabo, 8.4 oren, 17.3.13
obedecan, 17.2.3 octoxsimo, 16.2 ores, 17.3.13
obedecas, 17.2.3 ctupla, 16.3 oira, 17.3.13
obedeciches, 17.2.3 ctuplo, 16.3 oiriades, 17.3.13
obedecido, 17.2.3 o demais, 15.4.2 oiriamos, 17.3.13
obedecn, 17.2.3 dereito, 18.4 oiran, 17.3.13
obedeza, 17.2.3 oe, 17.2.4.3; 17.3.13 oiras, 17.3.13
obedezades, 17.2.3 oen, 17.2.4.3; 17.3.13 ormos, 17.3.13
obedezamos, 17.2.3 -oer, 5; 17.2.4.3 oron, 17.2.4.3
obedezan, 17.2.3 oes, 17.2.4.3; 17.3.13 ose, 17.3.13
obedezas, 17.2.3 os-noroeste, 3.1 osedes, 17.3.13
obedezo, 17.2.3 os-suroeste, 3.1 osemos, 17.3.13
obediencia, 9.1; 10.4 oficiar, 17.2.4.2 osen, 17.3.13
obediente, 10.4 oficina, 9.12 oses, 17.3.13
oblacin, 8.1 oficio, 9.1; 17.2.4.2 ostes, 17.2.4.3; 17.3.13
oblata, 8.1 fin, 18.4 oitavo, 16.2; 16.4
oblicuo, 8.1 o Foguetes, 4 oitenta, 16.1
obliterar, 8.1 oh, 1.4 oito, 10.2; 10.3; 16.1
oblongo, 8.1 oi, 10.2; 10.3 oitocentas, 16.1
obnubilar, 8.2 oia, 17.2.4.3; 17.3.13 oitocentos, 16.1
obrigar, 8.1 oa, 17.2.4.3; 17.3.13 *oitro, 10.3
obsceno, 8; 8.3 oiades, 17.2.4.3; 17.3.13 ou, 17.2.4.3; 17.3.13
obsequiar, 8.2 oades, 5; 17.2.4.3; 17.3.13 ola, 1.4
obsequio, 8.2; 8.7 oiamos, 17.2.4.3; 17.3.13 lado, 18.1
observar, 8.2 oamos, 5; 17.2.4.3;17.3.13 leo, 9.8
obsesin, 8.2 oian, 17.2.4.3; 17.3.13 olfactivo, 8.4
obsoleto, 8.2 oan, 17.2.4.3; 17.3.13 olfacto, 8.4
obstculo, 8.3 oias, 17.2.4.3; 17.3.13 ollo, 1.5
obstar, 17.3.7 oas, 17.2.4.3; 17.3.13 ollomoles, 11.5
obstinado, 8.3 oches, 17.2.4.3; 17.3.13 o mis, 15.4.2
obstrucin, 8.4 ode, 17.2.4.3; 17.3.13 ombro, 1.4
obstrucionismo, 8.4 odes, 17.2.4.3; 17.3.13 mellor, 18.7
obstrucionista, 8.4 odo, 17.3.13 micron, 9.16
obstrur, 8.3; 17.2.5.2.2 omos, 17.2.4.3; 17.3.13 mnibus, 8.9; 9.11
obstrutivo, 8.4 on, 17.2.4.3; 17.3.13 omnmodo, 8.9
obter, 8.2 ondo, 17.3.13 omnipotente, 3.2.2; 8.9
obturar, 8.2 onte, 9.3 omnipresente, 8.9
obtuso, 8.2 oio, 17.2.4.3; 17.3.13; 17.3.15 omnisciencia, 9.1; 10.4
obs, 2.6 -or, 5; 17.2.4.3 omnvoro, 8.9
obviar, 8.2 or, 5; 17.2.4.3; 17.3.13 -n, 9.16; 12.1
obvio, 8.2 oir, 17.3.13 -ona, 9.16
obxeccin, 8.2; 8.4 ora, 17.3.13 once, 16.1
obxectividade, 8.2 oirades, 17.3.13 onceavo, 16.4
obxectivo, 8.2; 8.4 oiramos, 17.3.13 onda, 19
215
onda non, 20.5 ou...ou, 20.2 ouviras, 17.3.13

onde, 2.7.4; 18.1; 20.9 oufano, 9.14 ouvirmos, 17.3.13
nde, 2.7.4 *ouguir, 17.3.13 ouviron, 17.3.13
onde queira que, 20.9 *ougir, 17.3.13 ouvise, 17.3.13
ondina, 9.12 ourego, 9.13; 9.14 ouvsedes, 17.3.13
ont' noite, 6 ourens, 9.14 ouvsemos, 17.3.13
onte, 18.2 ourensn, 9.14 ouvisen, 17.3.13
ONU, 4 ouro, 10.3 ouvises, 17.3.13
o ollo mao, 12.2 *ousa, 17.3.13 ouvistes, 17.3.13
o outro antonte, 18.2 *ouso, 17.3.13 ouviu, 17.3.13
outro da, 18.2 outra, 15.4.2 *ouvo, 17.3.13
par de, 19 outramente, 18.4 ouza, 17.3.13
opcin, 8.12 outras, 15.4.2 ouzades, 17.3.13
p, 18.1 outro, 1.8; 10.3; 15.3.2; 15.4.2; ouzamos, 17.3.13
p de, 19 15.4.3 ouzan, 17.3.13
o peixe cru, 12.2 outrora, 18.2 ouzas, 17.3.13
pouco, 18.2 outros, 15.4.2 ouzo, 17.3.13; 17.3.15
optar, 8.12 ouve, 17.3.13 ovo, 1.4
optativo, 8.12 ouven, 17.3.13 xeito, 18.4
ptica, 8.12 ouves, 17.3.13 *ozca, 17.3.13
optimismo, 8.12 ouva, 17.3.13 *ozco, 17.3.13
optimista, 8.12 ouviades, 17.3.13 p, 1; 1.6
ptimo, 8.12 ouviamos, 17.3.13 pacer, 8.15
que, 20.10 ouvan, 17.3.13 paciencia, 9.1; 10.4
ora...ora, 20.2 ouvas, 17.3.13 pactar, 3.2.2
ora ben, 20.3 ouviches, 17.3.13 pacto, 8.4
ora que, 20.3 ouvide, 17.3.13 *padecimento, 9.4
raro, 18.2 ouvides, 17.3.13 padrasto, 10.5
orde, 9.13 ouvido, 17.3.13 padun, 9.15
redor, 18.1 ouvimos, 17.3.13 paduana, 9.15
redor de, 19 ouvn, 17.3.13 pag, 9.14
orelln, 9.15 ouvindo, 17.3.13 pagn, 9.14
orellana, 9.15 ouvinte, 9.3 pailn, 9.15
orfa, 9.14 ouvir, 17.3.13 pailana, 9.15
orfo, 1.4; 9.13; 9.14 ouvira, 17.3.13 paiolo, 3.2.6
organd, 2.6 ouvir, 17.3.13 paira, 17.3.14
rgano, 9.14 ouvirades, 17.3.13 pairades, 17.3.14
orgo, 9.13; 9.14 ouviramos, 17.3.13 pairamos, 17.3.14
orificio, 9.1 ouviran, 17.3.13 pairan, 17.3.14
s, 2.7.1; 14.1.2.1 ouvirn, 17.3.13 pairas, 17.3.14
os (art.), 2.7.1; 14.1.1 ouviras, 17.3.13 pairo, 17.3.14
os (pron.), 2.7.1; 14.1.1; 15.1.2 ouvirs, 17.3.13 pas, 2.5
os demais, 15.4.2 ouvirdes, 17.3.13 paisano, 9.14
seo, 9.8 ouviredes, 17.3.13 palacio, 9.1
os mis, 15.4.2 ouvirei, 17.3.13 palafustrn, 9.15
osmose, 9.5 ouviremos, 17.3.13 palafustrana, 9.15
oso, 2.7.1 ouviren, 17.3.13 palatino, 9.12
so, 1.4; 2.7.1 ouvires, 17.3.13 paliar, 17.2.4.2
s poucos, 18.2 ouvira, 17.3.13 palier, 11.2
O To Marcos da Portela, 4 ouviriades, 17.3.13 palieres, 11.2
otite, 9.6 ouviriamos, 17.3.13 palms, 12.3
ou, 10.2; 10.3; 20.2 ouviran, 17.3.13 palmesa, 12.3
216
pan, 1.6 pariremos, 17.3.14 partiremos, 17.1

panacea, 9.9 pariren, 17.3.14 partiren, 17.1
panadara, 9.20 parires, 17.3.14 partires, 17.1
pancreatite, 9.6 parira, 17.3.14 partira, 17.1
panificar, 1.6 paririades, 17.3.14 partiriades, 17.1
pano, 1.5 paririamos, 17.3.14 partiriamos, 17.1
papn, 9.15 pariran, 17.3.14 partiran, 17.1
papana, 9.15 pariras, 17.3.14 partiras, 17.1
papasoles, 11.5 pariron, 17.3.14 partirmos, 17.1
papeis, 2.2; 11.5 parise, 17.3.14 partiron, 17.1
papel, 2.2; 11.5 parsedes, 17.3.14 partise, 17.1
papelara, 9.20 parsemos, 17.3.14 partsedes, 17.1
para, 14.1.2.1; 19 parisen, 17.3.14 partsemos, 17.1
parabllum, 9.11 parises, 17.3.14 partisen, 17.1
parafina, 9.12 paristes, 17.3.14 partises, 17.1
parfrase, 9.5 pariu, 17.3.14 *partiste, 17.1
paralaxe, 9.6 prkinson, 2.6; 9.16 *partstedes, 17.1
*para lo campo, 14.1.1 parta, 17.1; 17.2.6 partistes, 17.1
para o campo, 14.1.1 partades, 17.1 *partistes (ti), 17.1
para o outro da, 18.2 partamos, 17.1 partiu, 2.5; 17.1; 17.3.27; 17.3.28
para que, 20.8 partan, 17.1 *partiu, 17.1
pardao, 9.8 partas, 17.1 parto, 17.1
pare, 17.3.14 parte, 17.1 parvalln, 9.15
parecer, 8.15; 17.2.5.1 parten, 17.1 parvallana, 9.15
parede, 9.17; 17.2.3 partes, 17.1 pasadoma, 18.2
paren, 17.3.14 *parteu, 17.1; 17.3.27 pasenio, 18.4
parntese, 9.5 parta, 17.1; 17.2.6 paspn, 9.15
pares, 17.3.14 partiades, 17.1 paspana, 9.15
para, 17.3.14 partiamos, 3.2.5; 17.1 pastrn, 9.15
pariades, 17.3.14 partan, 17.1 pastrana, 9.15
pariamos, 17.3.14 partas, 17.2.6 patricio, 9.1
paran, 17.3.14 partiches, 17.1; 17.2.6 patroa, 9.16
paras, 17.3.14 partide, 17.1 patrn, 9.16
pariches, 17.3.14 partides, 17.1 pau, 9.8
paride, 17.3.14 partido, 17.1 pauprrimo, 13
parides, 17.3.14 partimos, 17.1 pauto, 8.4
parido, 17.3.14 partn, 17.1; 17.2.6 -pc-, 8.12
parimos, 17.3.14 partindo, 17.1 pe, 1; 2.7.1
parn, 17.3.14 *parto, 17.1 p, 2.7.1
parindo, 17.3.14 partir, 17.2.5.2; 17.2.5.2.2; pedir, 17.2.5.2.1
parir, 17.3.14 17.3.28; 17.1 pedrara, 9.20
parira, 17.3.14 partira, 17.1 peirao, 9.8
parir, 17.3.14 partir, 17.1 peixara, 9.20
parirades, 17.3.14 partirades, 17.1 peixe, 1.9
pariramos, 17.3.14 partiramos, 17.1 pel, 11.5
pariran, 17.3.14 partiran, 17.1 pelandrn, 9.15
parirn, 17.3.14 partirn, 17.1 pelandrana, 9.15
pariras, 17.3.14 partiras, 17.1 peles, 11.5
parirs, 17.3.14 partirs, 17.1 pelcula, 8
parirdes, 17.3.14 partirdes, 17.1 pelotari, 2.6
pariredes, 17.3.14 partiredes, 17.1 penalti, 2.6
parirei, 17.3.14 partirei, 17.1 penicilina, 9.12
217
peor, 13; 18.4 pictrico, 8.4 podemos, 17.3.15

pequenio, 9.12 pides, 17.3.13 poden, 17.3.15
pequeno, 1.2; 13 pido, 17.3.13 podendo, 17.3.15
perante, 19 pigmentar, 8.8 poder, 17.2.5.1; 17.3.15
percepcin, 8.12 pigmento, 8.8 poder, 17.3.15
percorrer, 17.2.6 pigmeo, 8.8; 9.8 podern, 17.3.15
percutir, 17.2.5.2.2 pillabn, 9.15 poders, 17.3.15
perdes, 17.3.13 pillabana, 9.15 poderdes, 17.3.15
perdo, 17.3.13 pnfano, 9.14 poderedes, 17.3.15
perdoamos, 3.2.5 pirotcnico, 8.5 poderei, 17.3.15
perdurbel, 9.7 piscina, 8.15; 9.12 poderemos, 17.3.15
perdurable, 9.7 piso piloto, 3.1 poderen, 17.3.15
peregrino, 9.12 pisos piloto, 3.1 poderes, 17.3.15
perencin, 8.13 pizza, 2.6; 8 podera, 17.3.15
perenne, 8.10 pl, 8.1 poderiades, 17.3.15
perentoriamente, 8.13 placa, 8.1 poderiamos, 17.3.15
perentorio, 8.13 plano, 8; 8.1 poderan, 17.3.15
perfeccin, 8.4 planta, 8.1 poderas, 17.3.15
perfecto, 8.4 plantar, 8 podermos, 17.3.15
perfumara, 9.20 plasma, 8.1 podes, 17.3.13; 17.3.15
pergamio, 9.12 plstico, 8.1 poda, 17.3.15
pericia, 9.1 plastilina, 9.12 *podia, 17.3.15
perfrase, 9.5 pltano, 8.1; 9.14 podiades, 17.3.15
peritoneo, 9.8 platea, 9.9 podiamos, 17.3.15
peritonite, 9.6 platino, 8.1 podan, 17.3.15
pero, 20.3 plaxio, 8.1 podas, 17.3.15
*per, 20.3 playboy, 2.6 *podias, 17.3.15
perplexo, 8 plebeo, 9.8 podido, 17.3.15
perseguir, 17.2.5.2.1 plebiscito, 8.15 *podio, 17.3.15
perseveranza, 9.1 plenario, 8.1 podo, 17.3.13; 17.3.15
persignar, 8.8 pleno, 8 *podora, 17.3.16
perspectiva, 8; 8.4 pleurite, 9.6 *poer, 17.3.16
perspicacia, 3.2.3; 9.1 pluma, 8.1 poeta, 12.4
persuadir, 17.2.5.2 plumaxe, 8.1 poetisa, 12.4
pertegn, 9.15 plural, 8.1 *poi, 17.3.8
pertegana, 9.15 pn, 8.18 *poid-, 17.3.15
pertenza, 9.1 pn-, 8.14 poida, 17.3.1; 17.3.15
pertinacia, 9.1 -pn-, 8.12 poidades, 17.3.15
pertinencia, 9.1 pneuma, 8; 8.14 poidamos, 17.3.15
*perto, 18.1 pneumtico, 8.14 poidan, 17.3.15
perturbacin, 9.2 pneumona, 8.14 poida que, 18.7
peruano, 9.14 pneumopata, 8.14 poidas, 17.3.15
perverter, 17.2.6 pneumoscopio, 8.14 *poido, 17.3.15
ptreo, 9.8 pneumoterapia, 8.14 *poin, 17.3.8
petrleo, 9.8 pneumotrax, 8.14 pois, 20.6
petulancia, 9.1 pobo, 1.1 *pois, 17.3.8
picafollas, 3.1 pobre, 13 pois que, 20.6
pcnico, 8.5 *poda, 17.3.15 pola, 2.7.1
picnmetro, 8.5 *podas, 17.3.15 pla, 2.7.1
picnose, 8.5 pode, 17.3.15 pole, 9.13
picto-, 8.4 podede, 17.3.15 polea, 9.9
pictografa, 8.4 podedes, 17.3.15 politcnico, 8.5
218
poltico-econmicas, 3.1 por ante, 19 psteres, 11.2

polo tanto, 20.7 pors, 17.3.16 psters, 11.2
pomos, 17.3.16 porca brava, 3.1 postizo, 9.1
pon, 17.3.16 porcalln, 9.15 posto, 17.3.16
pondaliano, 9.14 porcallana, 9.15 postoperatorio, 8.17
ponde, 17.3.16 por causa de, 19 posto que, 20.6
pondes, 17.3.16 por causa de que, 20.6 pote, 17.2.3
pondo, 17.3.16 porcino, 9.12 potestade, 9.18
ponteare, 9.14 porco bravo, 3.1 pouca, 15.4.1
pontearen, 9.14 por conseguinte, 20.7 poucas, 15.4.1
pontecaldel, 9.14 porcos bravos, 3.1 pouco, 1.2; 10.3; 15.4.1; 18.3
pontecaldeln, 9.14 por cousa de, 19 pouco a pouco, 18.2
poa, 17.3.16 por cousa de que, 20.6 pouco e pouco, 18.2
poades, 17.3.16 por culpa de, 19 poucos, 15.4.1
poamos, 17.3.16 por culpa de que, 20.6 pra, 19
poan, 17.3.16 pordes, 17.3.16 *pra, 14.1.2.1
poas, 17.3.16 poredes, 17.3.16 *pr, 14.1.2.1
poede, 17.3.16 porei, 17.3.16 prace, 17.2.3; 17.3.17
poedes, 17.3.16 poremos, 17.3.16 pracede, 17.3.17
poedora, 17.3.16 poren, 17.3.16 pracedes, 17.3.17
poemos, 17.3.16 porn, 20.3 pracemos, 17.3.17
poen, 17.3.16 (por) en canto, 20.10 pracen, 17.3.17
poendo, 17.3.16 pores, 17.3.16 pracendo, 17.3.17
poer, 17.3.16 porfiar, 17.2.4.2 pracer, 8.1; 17.3.17
poer, 17.3.16 pora, 17.3.16 pracer, 17.3.17
poern, 17.3.16 poriades, 17.3.16 *pracera, 17.3.17
poers, 17.3.16 poriamos, 17.3.16 pracern, 17.3.17
poerdes, 17.3.16 poran, 17.3.16 pracers, 17.3.17
poeredes, 17.3.16 poras, 17.3.16 pracerdes, 17.3.17
poerei, 17.3.16 por iso, 20.3 praceredes, 17.3.17
poeremos, 17.3.16 por mis que, 20.4 pracerei, 17.3.17
poeren, 17.3.16 por medio de, 19 praceremos, 17.3.17
poeres, 17.3.16 por moito que, 20.4 praceren, 17.3.17
poera, 17.3.16 por mor de, 19 praceres, 17.3.17
poeriades, 17.3.16 por mor de que, 20.6 pracera, 17.3.17
poeriamos, 17.3.16 pormos, 17.3.16 praceriades, 17.3.17
poeran, 17.3.16 por o camio, 14.1.1 praceriamos, 17.3.17
poeras, 17.3.16 por pouco que, 20.4 praceran, 17.3.17
poermos, 17.3.16 porque, 20.6; 20.8 praceras, 17.3.17
poa, 17.3.16 por tanto, 20.7 pracermos, 17.3.17
poiades, 17.3.16 portugus, 12.3; 17.2.3 praces, 17.3.17
poiamos, 17.3.16 portuguesa, 12.3 *praceu, 17.3.17
poan, 17.3.16 por veces, 18.2 praca, 17.3.17
poas, 17.3.16 pos, 17.3.16 praciades, 17.3.17
poo, 17.3.16 pos-, 8.17 praciamos, 17.3.17
popurr, 2.6 posclsico, 8.17 pracan, 17.3.17
por, 2.7.1; 14.1.1; 14.1.2.1; 19 posguerra, 8.17 pracas, 17.3.17
pr, 2.7.1; 17.3.16 *posibre, 9.7 pracido, 17.3.17
por (+adx) que, 20.4 pospoer, 8.17 prctica, 8.4
por, 17.3.16 post-, 8.17 practicar, 8.4
por a, 18.3 postelectoral, 8.17 pradara, 9.20
porn, 17.3.16 pster, 11.2 prado, 10.5
219
praga, 8.1 previr, 17.3.28 proteccin, 8.4

pragmtica, 8.8 previsin, 9.2 protector, 8.4
praia, 8.1 prexuzo, 2.5; 9.1 protena, 9.12
*prs, 14.1.2.1 prezar, 9.1 prtese, 9.5
prata, 8.1 prezo, 9.1 proug-, 17.3.17
prato, 8.1 primeiro, 16.2 prougo, 17.3.1; 17.3.17
praxe, 9.6 princesa, 12.4 prougueches, 17.3.17
praza, 8.1; 17.3.17 prncipe, 12.4 prouguemos, 17.3.17
prazades, 17.3.17 pro, 20.3 prouguen, 17.3.17
prazamos, 17.3.17 *pr, 14.1.2.1 prouguer, 17.3.17
prazan, 17.3.17 probabilidade, 9.19 prouguera, 17.3.17
prazas, 17.3.17 problema, 3.2.2; 8.1 prouguerades, 17.3.17
prazo, 8.1; 17.3.17 procedencia, 9.1 prougueramos, 17.3.17
prea, 9.9 proclamar, 8.1; 3.2.2 prougueran, 17.3.17
preamar, 8; 8.1 procltico, 8.1 prougueras, 17.3.17
prebe, 10.5 producente, 9.3 prouguerdes, 17.3.17
precepto, 8.12 producin, 8.4 prougueren, 17.3.17
preceptor, 8.12 produtivo, 8.4 prougueres, 17.3.17
precipicio, 9.1 produto, 8.4 prouguermos, 17.3.17
predicir, 17.3.5 produtor, 8.4 prougueron, 17.3.17
predilecto, 8.4 proer, 17.2.4.3 prouguese, 17.3.17
prefacio, 9.1 profano, 9.14 prougusedes, 17.3.17
preferbel, 9.7 proferir, 17.2.5.2.1 prougusemos, 17.3.17
preferible, 9.7 profeta, 12.4 prouguesen, 17.3.17
preferir, 17.2.5.2.1 profetisa, 12.4 prougueses, 17.3.17
pregar, 8.1 profilctico, 8.7 prouguestes, 17.3.17
preguiceiro, 9.1 profilaxe, 8.7 provemos, 17.3.27
preguiza, 9.1; 10.5 prognose, 8.8 proveniencia, 9.1
preguizoso, 9.1 prognstico, 8.8 proveniente, 9.3
preguntar, 10.5 prohibir, 1.4 prover, 17.3.27
preguntn, 9.16 prohibo, 2.5 provera, 17.3.27
preguntona, 9.16 prolepse, 9.5 proverei, 17.3.27
preito, 8.1 pronao, 9.8 proveron, 17.3.27
premer, 17.2.6 pronto, 18.2 provs, 17.3.27
prerrogativa, 1.8; 3.2 prontuario, 8.13 provese, 17.3.27
presa, 2.7.1 propeler, 17.2.5.2.1 provestes, 17.3.27
prsa, 2.7.1 propia, 15.4.2 proveu, 17.3.27
prescindir, 8.15 propiamente, 18.4 provexo, 17.3.27
prescricin, 8.12 propias, 15.4.2 prova, 17.3.27
prescrito, 8.12 propicio, 9.1 proviches, 17.3.27
presenza, 9.1 propina, 9.12 provn, 17.3.27
presidencia, 9.1 propio, 10.5; 15.4.2 provinciano, 9.14
presidenta, 12 propios, 15.4.2 provir, 17.3.28
presidente, 12 prorromper, 17.2.6 proxectar, 8.4
presdium, 9.11 *prs, 14.1.2.1 proxecto, 8.4
prestar, 17.3.7 proscenio, 8.15 proxector, 8.4
presumir, 17.2.5.2.2 proscricin, 8.12 ps-, 8.14
presuncin, 8.13 proscrito, 8.12 -ps-, 8.12
preterir, 17.3.10 proseguir, 17.2.5.2.1 ps, 8.18
preto, 18.1; 18.2 prospecto, 8.4 pseudo-, 8.14
preto de, 19 prostitur, 17.2.5.2.2 pseudociencia, 8.14
prever, 17.3.27 prtase, 9.5 pseudnimo, 8.14
220
psicanlise, 8.14 pulcro, 13 queiras, 17.3.18

psicanalista, 8.14 pulir, 17.2.5.2.2 queixa, 1.9
psicodiagnstico, 8.14 pulqurrimo, 13 queixo, 1.2
psicofsica, 8.14 puncin, 8; 8.4 quen, 1.6; 2.7.4; 15.5; 17.2.2
psicoloxa, 8.14 pua, 17.3.16 quen o quere?, 17.2.2
psicolxico, 8.14 puades, 17.3.16 quenquera, 15.4.2
psicometra, 8.14 puamos, 17.3.16 *quer, 17.2.3
psicpata, 8 puan, 17.3.16 quer...quer, 20.2
psicopatoloxa, 8.14 puas, 17.3.16 quere, 17.2.3; 17.3.18
psicose, 9.5 pur, 2.6 querede, 17.3.18
psique, 8.14; 9.6 purs, 2.6 queredes, 17.3.18
psiquiatra, 8.14 puridade, 9.18 qureme mis a min ca a ti,
psiquiatra, 8.14 puritano, 9.14 14.1.2.2
psquico, 8.14 purpreo, 9.8 queremos, 17.3.18
pt, 8.18 putrefaccin, 8.4 queren, 17.3.18
-pt-, 8.12 putrefacto, 8.4 querendo, 17.3.18
pt-, 8.14 puxeches, 17.3.16 querenza, 9.1
pterobranquiado, 8.14 puxemos, 17.3.16 querer, 17.2.3; 17.2.5.1; 17.3.15;
pterodctilo, 8; 8.14 puxen, 17.3.15; 17.3.16 17.3.18
pterpodo, 8.14 puxer, 17.3.16 querer, 17.3.18
pub, 11.6 puxera, 17.3.16 querern, 17.3.18
puberdade, 9.18 puxerades, 17.3.16 querers, 17.3.18
publicar, 8.1 puxeramos, 17.3.16 quererdes, 17.3.18
pblico, 8.1 puxeran, 17.3.16 quereredes, 17.3.18
pubs, 11.6 puxeras, 17.3.16 quererei, 17.3.18
*pud-, 17.3.15 puxerdes, 17.3.16 quereremos, 17.3.18
*pudeches, 17.3.15 puxeren, 17.3.16 quereren, 17.3.18
*puden, 17.3.15 puxeres, 17.3.16 quereres, 17.3.18
*pudo, 17.3.15 puxermos, 17.3.16 querera, 17.3.18
pugna, 8.8 puxeron, 17.3.16 quereriades, 17.3.18
puid-, 17.3.15 puxese, 17.3.16 quereriamos, 17.3.18
puideches, 17.3.15 puxsedes, 17.3.16 quereran, 17.3.18
puidemos, 17.3.15 puxsemos, 17.3.16 quereras, 17.3.18
puiden, 17.3.15 puxesen, 17.3.16 querermos, 17.3.18
puider, 17.3.15 puxeses, 17.3.16 queres, 17.3.18
puidera, 17.3.15 puxestes, 17.3.16 quera, 17.3.18
puiderades, 17.3.15 puxo, 17.3.16 queriades, 17.3.18
puideramos, 17.3.15 qu, 1; 1.2 queriamos, 17.3.18
puideran, 17.3.15 que, 1.2; 2.7.4;14.1.2.2;15.5; queran, 17.3.18
puideras, 17.3.15 20.6; 20.8; 20.13 queras, 17.3.18
puiderdes, 17.3.15 que, 20.12 querido, 17.3.18
puideren, 17.3.15 qu, 2.7.4 quero, 17.3.15; 17.3.18
puideres, 17.3.15 que (letra), 1 quero esta, 2.7.4
puidermos, 17.3.15 (que)...que, 20.2 qurolle ao meu fillo mis ca ao
puideron, 17.3.15 quecer, 17.2.5.1 de ningun, 14.1.2.2
puidese, 17.3.15 *queip-, 17.3.1 que u, 1
puidsedes, 17.3.15 *queipa, 17.3.1 qui, 1.2
puidsemos, 17.3.15 *queipo, 17.3.1 quilo, 1.2
puidesen, 17.3.15 queira, 17.3.1; 17.3.15; 17.3.18 quimono, 2.6
puideses, 17.3.15 queirades, 17.3.18 quince, 16.1
puidestes, 17.3.15 queiramos, 17.3.18 quincuaxsimo, 16.2
puido, 2.5; 17.3.1; 17.3.15 queiran, 17.3.18 quinquenio, 8.10
221
Quintela, 4 rapsodia, 8.12 redentor, 8.13

quinto, 16.2; 16.4 rapto, 8.12 redentorista, 8.13
quntupla, 16.3 raptor, 8.12 redondel, 9.14
quntuplo, 16.3 rastro, 10.5 redondeln, 9.14
quientas, 16.1 ravioli, 2.6 redor, 1.8
quientos, 16.1 ravo, 9.14 reduce, 17.2.3
quitado que, 20.3; 20.5 raxeira, 17.3.23 reducin, 8.4
quitado se, 20.5 raxo, 17.3.23 reducir, 17.2.5.2.2
quitando, 19 raza, 17.3.23 redundancia, 9.1
quitando que, 20.3; 20.5 razada, 17.3.23 reduto, 8.4
quitando se, 20.5 razn, 9.2 redutor, 8.4
quixeches, 17.3.18 razzia, 8 refacer, 17.3.8
quixemos, 17.3.18 rea, 9.9 refns, 2.2
quixen, 17.3.18 reaccin, 8.4 referencia, 9.1
quixer, 17.3.18 reactivo, 8.4 referendo, 9.11
quixera, 17.3.18 realidade, 3.2.5; 9.18 referir, 17.2.5.2.1
quixerades, 17.3.18 realizbel, 9.7 refinara, 9.20
quixeramos, 17.3.18 realizable, 9.7 reflectir, 8.7; 17.2.5.2.1
quixeran, 17.3.18 *res, 11.5 reflector, 8.4
quixeras, 17.3.18 rebater, 17.2.6 reflexin, 3.2.2; 8.1; 8.7
quixerdes, 17.3.18 rebulir, 17.2.5.2.2 reflexionar, 8.7
quixeren, 17.3.18 recaer, 5; 17.2.4.3 reflur, 17.2.5.2.2
quixeres, 17.3.18 receita, 8.12 refraccin, 8.4
quixermos, 17.3.18 receitar, 8.12 refresco, 3.2.2
quixeron, 17.3.18 receo, 9.8 refulxir, 17.2.5.2.2
quixese, 17.3.18 recepcin, 8.12 refundir, 17.2.5.2.2
quixsedes, 17.3.18 receptor, 8.12 regulamento, 9.4
quixsemos, 17.3.18 recibir, 1.1; 17.2.6 rei, 1.8; 11.1; 12.4
quixesen, 17.3.18 recibira, 2.7.2 reincidente, 9.3
quixeses, 17.3.18 recibir, 2.7.2 reirrei, 3.1
quixestes, 17.3.18 recibiraa, 2.7.2 reirreis, 3.1
quixo, 17.3.18 recibraa, 2.7.2 reis, 11.1
quiz, 18.7 recibiu, 2.2 reitor, 8.4
quizabes, 18.7 recipiente, 9.3 reitorado, 8.4
quizais, 18.7 reclur, 17.2.4.4; 17.2.5.2.2 reitoral, 8.4
quizs, 18.7 reconstitunte, 9.3 reitora, 8.4
qurum, 2.6; 9.11 reconstitur, 17.2.5.2.2 relax, 2.6; 8
-r, 11.2 reconstrucin, 8.4 reler, 17.2.4.5
r, 1; 1.8 reconstrur, 17.2.5.2.2 reloxara, 9.20
-ra, 17.1 reconvir, 17.3.28 relucente, 9.3
rabino, 9.12 recorrer, 17.2.6 relucir, 17.2.5.2.2
radiotcnico, 8.5 recr, 12.2 remea, 17.2.4.3
radon, 9.16 recra, 12.2 remoer, 5; 17.2.4.3
raa, 2.5; 3.2.5; 12.4 recruta, 8.1 ren, 15.4.1
raio, 17.3.23 rectilneo, 9.8 renacenza, 9.1
raiola, 17.3.23 rectitude, 8.4 render, 17.2.6
raz, 2.5 recto, 8.4 renovar, 8.10
ralea, 9.9 recubrir, 17.2.5.2.2 reo, 9.8
ralent, 2.6 redaccin, 8.4 repeler, 17.2.5.2.1; 17.2.5.2.2;
rapaz, 12 redactor, 8.4 17.2.6
rapaza, 12 rede, 9.17 repentino, 9.12
rapidamente, 2.7.3 redencin, 8.13 repercutir, 17.2.5.2.2
222
repetir, 17.2.5.2.1 rever, 17.3.27 ririamos, 17.2.4.5

reprimir, 17.3.5 reverter, 17.2.6 riran, 17.2.4.5
reproducin, 8.4 revestimento, 9.4 riras, 17.2.4.5
reprodutor, 8.4 revestir, 17.2.5.2.1 rirmos, 17.2.4.5
reptar, 8.12 revisin, 9.2 riron, 17.2.4.5
rptil, 8.12 rexamente, 2.7.3 ris, 17.2.4.5
republicano, 9.14 rexer, 17.2.6 rise, 17.2.4.5
repugnancia, 9.1 rxime, 9.13 rsedes, 17.2.4.5
repugnante, 8.8 rexistrar, 10.5 rsemos, 17.2.4.5
repugnar, 8.8 rexistro, 10.5 risen, 17.2.4.5
rquiem, 2.6; 11.6 ri, 17.2.4.5 rises, 17.2.4.5
rquiems, 11.6 ra, 17.2.4.5 ristes, 17.2.4.5
requirir, 17.3.18 riades, 17.2.4.5 rtmico, 1.8
-rer, 17.2.3 riamos, 17.2.4.5 ritmo, 3.2.2
res, 15.4.1 ran, 17.2.4.5 riu, 17.2.4.5
rescindir, 8.15 ras, 17.2.4.5 robot, 11.6
rescisin, 8.15 riba de, 19 robots, 11.6
resentimento, 9.4 ribeira, 1.1 rodo, 10.5
resentir, 17.2.5.2.1 ribeir, 9.14 roer, 5; 17.2.4.3; 17.3.20
residencia, 9.1 ribeirn, 9.14 roeu, 3.2.6
resignar, 8.8 ribeirao, 9.14 rogativa, 1.8
resina, 9.12 riches, 17.2.4.5 roa, 2.5
resonancia, 9.1 ricto, 8.4 rol, 11.5
respectar, 8.4 ride, 17.2.4.5 roles, 11.5
respecto, 8.4 rides, 17.2.4.5 romans, 12.3
respecto a, 19 rido, 17.2.4.5 romanesa, 12.3
respecto de, 19 ril, 11.5 romnico, 1.8
restaba, 17.3.7 riles, 11.5 romano, 9.14
restabelecemento, 9.7 rimos, 17.2.4.5 romeu, 9.8
restabelecer, 9.7 rin, 17.2.4.5 romper, 17.2.6
restablecemento, 9.7 rindo, 17.2.4.5 rosaliano, 9.14
restablecer, 9.7 ring, 11.6 rosbif, 11.6
restar, 17.3.7 rings, 11.6 rosbifs, 11.6
restauracin, 9.2 ro, 2.5; 17.2.4.5 rseo, 9.8
restei, 17.3.7 Riotorto, 2.7.3 rostro, 10.5
restitur, 17.2.4.4; 17.2.5.2.2 rir, 17.2.4.5; 17.3.5; 17.3.19 round, 8; 11.6
resto, 17.3.7 rira, 17.2.4.5 rounds, 11.6
restra, 10.5 rir, 17.2.4.5 rr, 1; 1.8
restreba, 10.5 rirades, 17.2.4.5 run, 9.15
restricin, 8.4 riramos, 17.2.4.5 ruana, 9.15
restritivo, 8.4 riran, 17.2.4.5 rubio, 3.2.5
restrollo, 10.5 rirn, 17.2.4.5 rufi, 9.14
resumir, 17.2.5.2.2 riras, 17.2.4.5 rufin, 9.14
resurreccin, 8.4 rirs, 17.2.4.5 rugby, 2.6
retar, 8.12; 17.3.24 rirdes, 17.2.4.5 rudo, 2.5
reticencia, 9.1 riredes, 17.2.4.5 run, 12.1
retina, 9.12 rirei, 17.2.4.5 runa, 9.12
retraer, 17.3.25 riremos, 17.2.4.5 ruptura, 8.12
retribur, 17.2.5.2.2 riren, 17.2.4.5 rustrir, 17.2.5.2.2
retribuu, 3.2.6 rires, 17.2.4.5 ruxir, 17.2.5.2.2
retrospeccin, 8.4 rira, 17.2.4.5 s, 1; 1.5
reunir, 17.2.5.2.2 ririades, 17.2.4.5 -s, 11.3
223
-s, 11.1 saia, 17.2.4.3 sanidade, 1.6

sa, 9.14 saa, 2.5; 17.2.4.3 sanitario, 1.6
saba, 9.14 saiades, 17.2.4.3 santa, 1.6
sabe, 17.3.21 saades, 5; 17.2.4.3 sapiencia, 9.1; 10.4
sabede, 17.3.21 saiamos, 17.2.4.3 sapoconcho, 3.1
sabedes, 17.3.21 saamos, 5; 17.2.4.3 sapoconchos, 3.1
sabemos, 17.3.21 saian, 17.2.4.3 saque, 17.2.1
saben, 17.3.21 saan, 17.2.4.3 saquei, 3.2.2
sabendo, 17.3.21 saias, 17.2.4.3 *sasenta, 16.1
saber, 1.1; 17.3.1; 17.3.21 saas, 17.2.4.3 *satenta, 16.1
saber, 17.3.21 saiba, 17.3.21 satisfaccin, 8.4
sabern, 17.3.21 saibades, 17.3.21 satisfacer, 17.3.8
sabers, 17.3.21 saibamos, 17.3.21 sade, 9.17
saberdes, 17.3.21 saiban, 17.3.21 saudeina, 15.1.2
saberedes, 17.3.21 saibas, 17.3.21 saudeino, 15.1.2
saberei, 16.3.21; 17.3.1 saches, 17.2.4.3 saxoa, 9.16
saberemos, 17.3.21 sade, 17.2.4.3 saxn, 9.16
saberen, 17.3.21 sades, 17.2.4.3 sazn, 9.2
saberes, 17.3.21 samos, 17.2.4.3 -sc-, 8.15; 8.16
sabera, 17.3.21 san, 2.5; 17.2.4.3 sc+e i, 8.16
saberiades, 17.3.21 sante, 9.3 -se, 9.5
saberiamos, 17.3.21 saio, 17.2.4.3 s, 2.7.1; 17.3.23
saberan, 17.3.21 sar, 2.5; 5; 17.2.4.3; 17.3.22 se (conx.), 2.7.1; 20.5; 20.13
saberas, 17.3.21 sairei, 17.2.4.3; 17.3.1 se (pron.), 2.7.1; 15.1.2
sabermos, 17.3.21 saron, 17.2.4.3 *sea, 17.3.23
sabes, 17.3.21 *sais, 11.5 *seas, 17.3.23
saba, 17.3.21 sastes, 17.2.4.3 sebe, 17.2.3
sabiades, 17.3.21 sau, 17.2.4.3 se cadra, 18.7
sabiamos, 17.3.21 sal, 11.5 se callar, 18.7
saban, 17.3.21 sales, 11.5 secas, 18.4
sabas, 17.3.21 saliente, 9.3 seccin, 8.4
sabido, 17.3.21 salmista, 8.14 secretara, 9.20
*sabrei, 17.3.1 salmo, 8.14 secretario, 9.20
sacado, 19 salmodiar, 8.14 secreto, 3.2.2
sacado que, 20.3; 20.5 salnes, 9.14 sectario, 8.4
sacado se, 20.5 salnesn, 9.14 sectarismo, 8.4
sacando, 19 salterio, 8.14 sector, 8.4
sacando que, 20.3; 20.5 salvante, 19 secuela, 10.4
sacando se, 20.5 salvo, 19 secuencia, 9.1
sacar, 17.2.1 salvo que, 20.5 secuestro, 10.4
sacarina, 9.12 salvo se, 20.5 sede, 9.17; 17.3.23
sacas, 17.2.1 samurai, 2.6 seducir, 17.2.5.2.2
sacerdocio, 9.1 san, 1.6; 9.14 segar, 17.2.1
sacerdote, 12.4 sanatorio, 1.6 segas, 17.2.1
sacerdotisa, 12.4 sancrist, 9.14 segmento, 8.8
saco, 17.2.1 sancristn, 9.14 sego, 17.2.1
sacrificio, 9.1 sandeu, 9.8; 12.2 segredo, 3.2.2
sacudir, 17.2.5.2.2 sanda, 9.8; 12.2 segue, 17.2.1
sae, 17.2.4.3 sndwich, 11.6 segues, 17.2.5.2.1
saen, 17.2.4.3 sndwichs, 11.6 seguido, 18.2
saes, 17.2.4.3 sangue, 17.2.3 seguimento, 9.4
*sa, 17.2.4.3 sanguneo, 9.8 seguinte, 9.3
224
seguir, 17.2.5.2.1; 17.2.5.2.2 serve, 17.2.5.2.1 sinatura, 8.8

seguiu, 2.2; 2.5 serven, 17.2.5.2.1 sindrese, 9.5
*segn, 19 servente, 9.3 sincdoque, 8.6
segundo, 16.2; 19; 20.11 serves, 17.2.5.2.1 singradura, 8.1
sei, 17.3.1; 17.3.21 servide, 17.2.5.2.1 sino, 8.8
seica, 18.7 servides, 17.2.5.2.1 sinopse, 8.12; 9.5
seino, 17.2.4.3 servimos, 17.2.5.2.1 sintctico, 8.4; 8.7
seis, 16.1 servir, 9.3; 17.2.5.2.1; 17.2.5.2.2 sintaxe, 8.7; 9.6
seiscentas, 16.1 servizal, 9.1 sntese, 9.5
seiscentos, 16.1 servizo, 9.1 -sin, 9.2
seita, 8.4 sesaxsimo, 16.2 sirva, 17.2.5.2.1
seixo, 3.2.1; 3.2.5 sesenta, 16.1 sirvades, 17.2.5.2.1
seleccin, 8.4 sete, 16.1 sirvamos, 17.2.5.2.1
selectivo, 8.4 setecentas, 16.1 sirvan, 17.2.5.2.1
sella, 1.5 setecentos, 16.1 sirvas, 17.2.5.2.1
semana, 9.14 setembro, 8.12 sirve, 17.2.5.2.1
seme, 9.13 setenta, 16.1 *sirve, 17.2.5.2.1
sempre, 18.2 setentrin, 8.12 *sirves, 17.2.5.2.1
sempre que, 20.5; 20.10 setentrional, 8.12 *sirves, 17.2.5.2.2
sen, 1.6; 17.2.2; 20.5 stimo, 16.2; 16.4 sirve ti, 17.2.5.2.1; 17.2.5.2.2
sendo, 17.3.23 seu, 9.8; 15.2 sirvo, 17.2.5.2.1; 17.2.5.2.2
senn, 19; 20.3 seus, 15.2 sketch, 8; 11.6
senn que, 20.3; 20.5 sexa, 17.3.7; 17.3.23 sketchs, 11.6
sen que, 20.11 sexades, 17.3.23 sllom, 11.6
sentenza, 9.1 sexamos, 17.3.23 slloms, 11.6
sentimento, 9.4 sexan, 17.3.23 smking, 2.6; 11.6
sentir, 17.2.5.2.1 sexas, 17.3.23 smkings, 11.6
*sea, 17.3.23 sexenio, 8.10 snob, 11.6
*seas, 17.3.23 sexo, 1.9; 8.7 snobs, 11.6
seor, 1.5 sexto, 8.7; 16.2; 16.4 so, 2.7.1; 19
Seoane, 4 sxtupla, 16.3 s, 2.7.1; 12.2; 18.3
septuaxsimo, 16.2 sxtuplo, 16.3 soa, 9.10; 12.2
sptupla, 16.3 si, 2.2; 18.5 soamente, 9.10; 18.3; 18.4
sptuplo, 16.3 si (pron.), 15.1.1 *sober, 19
sequera, 18.6 *sa, 17.3.23 soberano, 9.14
ser, 17.3.23 *sas, 17.3.23 *sbor, 19
ser, 17.3.23 sibilino, 9.12 sobre, 19
sern, 17.3.23 sido, 17.3.23 sobre de, 19
sers, 17.3.23 siga vostede, 17.2.5.2.1 sobresar, 5; 17.2.4.3; 17.2.5.2
serdes, 17.3.23 sigma, 8.8 sobresaliente, 9.3; 10.4
serea, 9.9 significado, 3.2.2; 8.8 sobreser, 17.2.4.5; 17.2.5.1;
seredes, 17.3.23 significar, 8.8 17.3.23
serei, 17.3.23 signo, 8.8 sobrevir, 17.3.28
seremos, 17.3.23 sigo, 17.2.5.2.1 sobria, 12
seren, 17.3.23 *sigues, 17.2.5.2.1 sobrio, 12
seres, 17.3.23 sigue ti, 17.2.5.2.1 sociais, 3.2.6
sera, 17.3.23 silencio, 9.1 socio, 9.1
seriades, 17.3.23 slex, 8.7 socioeconmica, 3.1
seriamos, 17.3.23 simbiose, 9.5 socioeconmico, 3.1
seran, 17.3.23 simple, 17.2.3 socorrer, 17.2.6
seras, 17.3.23 *sin, 19 sodes, 17.3.23
sermos, 17.3.23 sinalar, 8.8 sof cama, 3.1
225
sofs cama, 3.1 soubsedes, 17.3.21 *substraccin, 8.3

*sofrer, 17.2.5.2.2 soubsemos, 17.3.21 *substraendo, 8.3
soidade, 9.17; 9.19 soubesen, 17.3.21 *substraer, 8.3
*sois, 11.5 soubeses, 17.3.21 substrato, 3.2.3; 8.3
sol, 11.5 soubestes, 17.3.21 subsumir, 8.2
solemne, 8.9 soubo, 17.3.1; 17.3.21 subttulo, 3.2.2; 8.2
solemnidade, 8.9 souto, 3.2.1; 3.2.5; 8; 10.3 subtraccin, 8.3
soles, 11.5 spray, 2.6; 11.1 subtraendo, 8.3
solidariedade, 9.19 sprays, 11.1 subtraer, 8.3; 17.3.25
solsticio, 3.2.3 sprint, 8; 11.6 subverter, 17.2.6
solbel, 9.7 sprints, 11.6 subxectivo, 3.2.2; 8.2
soluble, 9.7 ste-, 17.3.7 subxugar, 8.2
somerxa, 17.2.5.2.1 *-ste, 17.1 succin, 8.4
somerxas, 17.2.5.2.1 *-stes, 17.1 succionar, 8.4
somerxe, 17.2.5.2.1 stick, 11.6 sucidade, 9.19
somerxen, 17.2.5.2.1 sticks, 11.6 sucumbir, 17.2.5.2.2
somerxer, 17.2.5.2.1 -stitur, 17.2.4.4; 17.2.5.2.2 sueco, 3.2.5
somerxes, 17.2.5.2.1 strip-tease, 3.1 suficiencia, 9.1
somerxe ti, 17.2.5.2.1 -strur, 17.2.4.4; 17.2.5.2.2 suficiente, 10.4
*somerxides, 17.2.5.2.1 sa, 2.5; 15.2 sufrir, 17.2.5.2.2
*somerximos, 17.2.5.2.1 sas, 15.2 sult, 9.14
*somerxir, 17.2.5.2.1 sub-, 3.2.4 sultn, 9.14
somerxo, 17.2.5.2.1 subcomisin, 8.2 sumir, 17.2.5.2.2
somier, 11.2 subconsciencia, 9.1 smmum, 8; 9.11
somieres, 11.2 subconsciente, 8.2 suntuosidade, 8.13
somos, 17.3.23 subdirector, 8.2 suntuoso, 8.13
son, 17.3.23 sbdito, 8.2 super-, 3.2.4
son as tres, 14.1.1 subir, 17.2.5.2.2 superabundante, 3.2.4
sonatina, 9.12 subleoso, 3.2.4 supervit, 2.6
*son las tres, 14.1.1 subliminar, 8.1 supersticin, 3.2.3
*son nas tres, 14.1.1 sublingual, 8.1 supervivente, 9.3
soar, 1.5 subliar, 8.1 supino, 9.12
s que, 20.3 submersin, 8.2 suplir, 17.2.5.2.2
sorrir, 17.2.4.5 subministrar, 8.2 susceptible, 8.12
soster, 17.3.24 subplantar, 3.2.2 suscitar, 8.15
soto, 9.14 subrogar, 3.2.4 suspicacia, 9.1
soub-, 17.3.1 subscricin, 3.2.3; 8.3; 8.12 sutil, 8.2
soubeches, 17.3.21 subscrito, 8.12 sutileza, 8.2
soubemos, 17.3.21 subscrito, 8.3 sutilidade, 8.2
souben, 17.3.21 subscritor, 8.3; 8.12 sutilizar, 8.2
souber, 17.2.3; 17.3.21 subseccin, 8.2 sutilmente, 8.2
soubera, 17.3.21 subsecuente, 9.3 suxeitar, 8.4
souberades, 17.3.21 subsidio, 8.2 suxeito, 8.4
souberamos, 17.3.21 subsistir, 8.2 suxerir, 17.2.5.2.1
souberan, 17.3.21 substancia, 8.3; 9.1 t, 1
souberas, 17.3.21 substancial, 8.3 tab, 2.6
souberdes, 17.3.21 substantivacin, 8.3 tctica, 8.4
souberen, 17.3.21 substantivar, 8.3 tctil, 8.4
souberes, 17.2.3; 17.3.21 substantivo, 8.3 tacto, 8.4
soubermos, 17.3.21 substitucin, 8.3 -tade, 9.18
souberon, 17.3.21 substitur, 3.2.3; 8.3; 17.2.5.2.2 tal, 11.5; 15.4.2
soubese, 17.3.21 substituto, 8.3 (tal) cal, 20.11
226
(tal) como, 20.11 temer, 17.3.5 terzar, 9.1

tal e como, 20.11 temos, 17.3.16; 17.3.24 terzas feiras, 3.1
tales, 11.5; 15.4.2 temos tres casas de noso, 15.2 terzo, 9.1; 16.4
talmente, 18.3; 18.4 temper, 9.14; 12.1 tes, 17.3.24
talmud, 11.6 tempern, 9.14; 12.1 tese, 9.5
talmuds, 11.6 tempestade, 9.18 tesoira, 10.3
talvez, 18.7 tempo, 1.6; 8.1 tesourara, 9.20
tamn, 1.6; 17.2.2; 18.5 tempor, 9.14 tesouro, 10.3
tampouco, 18.6 temporn, 9.14 test, 8; 11.6
tan, 18.3 ten, 2.7.1; 17.3.24; 17.3.28 testaln, 9.15
tndem, 2.6; 11.6 tn, 2.7.1 testalana, 9.15
tndems, 11.6 tende, 17.3.24 testamentara, 9.20
tangueleirn, 9.15 tendes, 17.3.16; 17.3.24; 17.3.28 testamentario, 9.20
tangueleirana, 9.15 tendinite, 9.6 testn, 9.15
tan presto, 20.10 tendo, 17.3.24 testana, 9.15
tan pronto, 20.10 tenro, 10.5 *testo, 8.7
tanta, 15.4.1 tenue, 3.2.5 tests, 11.6
tantas, 15.4.1 tenza, 9.1 ttano, 9.14
tanto, 15.4.1; 18.3 te-, 17.3.24 teu, 9.8; 15.2
tan(to)... que, 20.7 tea, 17.3.7; 17.3.16; 17.3.23; teus, 15.2
tantos, 15.4.1 17.3.24 teutoa, 9.16
tao, 9.8 teades, 17.3.24 teutn, 9.16
*tar, 17.3.7 teamos, 17.3.24 *tev-, 17.3.24
tarde, 18.2 tean, 17.3.24 txtil, 8.7
taurino, 9.12 teas, 17.3.16; 17.3.23; 17.3.24 texto, 8.7
taxativo, 1.9 teen, 17.3.24; 17.3.28 ti, 15.1.1
taxi-, 8.7 teo, 17.3.16; 17.3.24 tic, 11.6
taxon, 9.16 tpedo, 2.4 tics, 11.6
-te, 9.6 ter, 17.3.7; 17.3.24 ti dlo forza, 2.7.2
t, 2.7.1 ter, 17.3.24 tido, 17.3.24
te (letra), 1; 2.7.1 tern, 17.3.24 til, 11.5
te (pron.), 2.7.1; 15.1.2 ters, 17.3.24 tiles, 11.5
tea, 9.9 terceiro, 16.2 tmpano, 9.14
tebra, 8 terdes, 17.3.24 tintura, 8
tecel, 9.14 teredes, 17.3.24 tinturara, 9.20
teceln, 9.14 terei, 17.3.1; 17.3.24 tia, 17.3.16; 17.3.24
tecido, 1.2 teremos, 17.3.24 tiades, 17.3.24
tcnica, 8.5; 8.7 teren, 17.3.24 tiamos, 17.3.24
tecnicismo, 8.5 teres, 17.3.24 tian, 17.3.24
tecnocracia, 8.5 tera, 17.3.24 tias, 17.3.16; 17.3.24
tecnoloxa, 8.5 teriades, 17.3.24 tirano, 9.14
tede, 17.3.24 teriamos, 17.3.24 tiriz, 2.2
tedes, 17.3.24; 17.3.28 teran, 17.3.24 tirizs, 2.2
*tein, 17.3.24 teras, 17.3.24 ttulo, 3.2.2
teiroa, 9.10 termos, 17.3.24 tiv-, 17.3.24
televisin, 9.2 terrqueo, 9.8 tiveches, 17.3.24
tlex, 2.6; 11.3 trreo, 9.8 tivemos, 17.3.24
tella, 1.5 terrbel, 9.7 tiven, 17.3.15; 17.3.24
telson, 9.16 terrible, 9.7 tiver, 17.2.3; 17.3.24
temedes, 17.3.5 terza, 9.1 tivera, 17.3.24
tememos, 17.3.5 terz, 9.1 tiverades, 17.3.24
temendo, 17.3.5 terza feira, 3.1 tiveramos, 17.3.24
227
tiveran, 17.3.24 traduciades, 17.2.3 treme a chaqueta, e ula?, 18.1

tiveras, 17.3.24 traduciamos, 17.2.3 traemos, 17.3.25
tiverdes, 17.3.24 traducan, 17.2.3 traen, 17.3.25
tiveren, 17.3.24 traducas, 17.2.3 traendo, 17.3.25
tiveres, 17.2.3; 17.3.24 traduciches, 17.2.3 traer, 5; 17.2.4.3; 17.2.6; 17.3.17;
tivermos, 17.3.24 traducide, 17.2.3 17.3.25
tiveron, 17.3.24 traducides, 17.2.3 traer, 17.3.25
tivese, 17.3.24 traducido, 17.2.3 traern, 17.3.25
tivsedes, 17.3.24 traducimos, 17.2.3 traers, 17.3.25
tivsemos, 17.3.24 traducn, 17.2.3 traerdes, 17.3.25
tivesen, 17.3.24 traducindo, 17.2.3 traeredes, 17.3.25
tiveses, 17.3.24 traducir, 17.2.3; 17.5.2.2 traerei, 17.3.25
tivestes, 17.3.24 traducira, 17.2.3 traeremos, 17.3.25
tivo, 17.3.24 traducir, 17.2.3 traeren, 17.3.25
tl, 8.1 traducirades, 17.2.3 traeres, 17.3.25
*tocdo-los extremos, 14.1.1 traduciramos, 17.2.3 traera, 17.3.25
tocan, 14.1.1 traduciran, 17.2.3 traeriades, 17.3.25
tcana, 14.1.1 traducirn, 17.2.3 traeriamos, 17.3.25
tocan a muieira, 14.1.1 traduciras, 17.2.3 traeran, 17.3.25
tocante a, 19 traducirs, 17.2.3 traeras, 17.3.25
toda, 15.4.1 traducirdes, 17.2.3 traermos, 17.3.25
tdalas noites, 14.1.1 traduciredes, 17.2.3 traes, 17.3.25
todas, 15.4.1 traducirei, 17.2.3 *traga, 17.3.25
todo, 15.4.1 traduciremos, 17.2.3 *tragas, 17.3.25
tdolos das, 14.1.1 traduciren, 17.2.3 *trago, 17.3.25
todos, 14.1.1; 15.4.1 traducires, 17.2.3 *trague, 17.3.25
toleirn, 9.15 traducira, 17.2.3 *traguedes, 17.3.25
toleirana, 9.15 traduciriades, 17.2.3 *traguemos, 17.3.25
tolerancia, 9.1 traduciriamos, 17.2.3 *traguen, 17.3.25
toller, 17.2.6 traduciran, 17.2.3 *traguendo, 17.3.25
tmao, 2.7.2 traduciras, 17.2.3 *traguer, 17.3.25
tnico, 2.4 traducirmos, 17.2.3 *tragues, 17.3.25
trax, 8.7; 11.3 traduciron, 17.2.3 *tragua, 17.3.25
torce, 17.2.3 traducise, 17.2.3 trai-, 17.3.25
torzn, 9.2 traducsedes, 17.2.3 *trai, 17.3.25
*toser, 17.2.5.2.2 traducsemos, 17.2.3 traia, 17.3.25
ttem, 2.6; 11.6 traducisen, 17.2.3 traa, 2.5
ttems, 11.6 traducises, 17.2.3 traa, 17.3.25
touro, 10.3 traducistes, 17.2.3 traiades, 17.3.25
*touv-, 17.3.24 traduciu, 17.2.3 traades, 5; 17.3.25
*tov-, 17.3.24 tradutor, 8.4 traiamos, 17.3.25
*toxs, 11.5 *traduz, 17.2.3 traamos, 5; 17.3.25
txico, 8.7 traduza, 17.2.3 traian, 17.3.25
toxicoloxa, 1.5; 8.7 traduzades, 17.2.3 traan, 17.3.25
toxina, 9.12 traduzamos, 17.2.3 traias, 17.3.25
*tra, 17.3.25 traduzan, 17.2.3 traas, 17.3.25
traccin, 8.4 traduzas, 17.2.3 *trades, 17.3.25
tractor, 8.4 traduzo, 17.2.3 trado, 17.3.25
traduce, 17.2.3 trae-, 17.3.25 *traie, 17.3.25
traducen, 17.2.3 trae, 17.3.25 *traien, 17.3.25
traduces, 17.2.3 traede, 17.3.25 *traies, 17.3.25
traduca, 17.2.3 traedes, 17.3.25 traig-, 17.3.25
228
*traiga, 17.3.25 tratado, 8.4 trouxeran, 17.3.25

*traigo, 17.3.25 tratamento, 8.4 trouxeras, 17.3.25
*train, 17.3.25 tratar, 8.4 trouxerdes, 17.3.25
*trando, 17.3.25 trato, 8.4 trouxeren, 17.3.25
traio, 17.3.25 traxecto, 8.4 trouxeres, 17.3.25
triovo-lo libro, 3 traxectoria, 8.4 trouxermos, 17.3.25
*trar, 17.3.25 trece, 16.1 trouxeron, 17.3.25
*trais, 17.3.25 *tredes, 17.3.25 trouxese, 17.3.25
traizn, 9.2 tremelucir, 17.2.5.2.2 trouxsedes, 17.3.25
*tran, 17.3.25 *tremos, 17.3.25 trouxsemos, 17.3.25
trans-, 3.2.4; 8.11 *trendo, 17.3.25 trouxesen, 17.3.25
transatlntico, 3.2.2 *trer, 17.3.25 trouxeses, 17.3.25
transbordar, 8.11 tres, 1.8; 2.2; 16.1 trouxeste, 17.3.17
transcendental, 8.11 trescentas, 16.1 trouxestes, 17.3.25
transcendente, 8.11 trescentos, 16.1 trouxo, 17.3.25
transcender, 8.11 *trezentos, 16.1 *tru-, 17.3.25
transcorrer, 17.2.6 *tra, 17.3.25 tru, 9.14
transcribir, 8.11 tribo, 9.11 trun, 9.14
transcricin, 8.11; 8.12 -tribur, 17.2.4.4; 17.2.5.2.2 trueis, 11.5
transcrito, 8.12 Tribunal Superior de Xustiza de truel, 11.5
transecular, 8.11 Galicia, 4 *truen, 17.3.25
transferencia, 8.11 trienio, 8.10 *trug-, 17.3.25
transferir, 8.11; 17.2.5.2.1 trillo, 1.5 *truguen, 17.3.25
transformacin, 8.11 trilln, 16.1 *trui-, 17.3.25
transformar, 8.11 trindade, 9.18; 9.19 *truien, 17.3.25
transgredir, 17.2.5.2.1 trinta, 16.1 trust, 11.6
transiberiano, 8.11 trinta e un, 16.1 trusts, 11.6
transixente, 9.3 trinta e unha, 16.1 *trux-, 17.3.25
translacin, 8.11 tripla, 16.3 *truxen, 17.3.25
translucir, 17.2.5.2.2 triplo, 16.3 tsar, 12.4
transmisor, 8.11 trptico, 8.12 tsarina, 12.4
transmitir, 8.11; 17.2.5.2 tritongo, 8.12 tse-tse, 3.1
transmontano, 9.14 trixsimo, 16.2 *tu, 15.1.1
transocenico, 3.2.4 trofeo, 9.8 ta, 2.5; 15.2
transpirar, 8.11 troglodita, 8.1 tuareg, 1.3
transporte, 8.11 troita, 10.2; 10.3 tas, 15.2
transposicin, 3.2.3 *troix-, 17.3.25 tuberculose, 9.5
transubstanciacin, 8.11 *troixen, 17.3.25 tumefacto, 8.4
transvasamento, 8.11 *troug-, 17.3.17; 17.3.25 tnel, 11.5
transvasar, 8.11 *trougueches, 17.3.17 tneles, 11.5
tras-, 8.11 *trouguen, 17.3.17; 17.3.25 tnica, 2.4
tras, 14.1.1; 19 troulear, 17.2.4.2 tupir, 17.2.5.2.2
*tras, 17.3.25 trouleo, 17.2.4.2 turbina, 9.12
trasantonte, 18.2 troux-, 17.3.25 tusir, 17.2.5.2.2
tras de, 19 trouxe, 17.3.17 *tuv-, 17.3.24
trasfegar, 8.11 trouxeches, 17.3.25 u (adv.), 14.1.1; 15.1.2; 18.1
trasladar, 8.11 trouxemos, 17.3.25 u (letra), 1
trasler, 8.11; 17.2.4.5 trouxen, 17.3.17; 17.3.25 -uar, 17.2.4.2
trasnoitar, 8.11 trouxer, 17.3.25 ue, 10.4
traspasar, 8.11 trouxera, 17.3.25 -uencia, 9.1
traspoer, 8.11 trouxerades, 17.3.25 ui, 10.2
trastornar, 8.11 trouxeramos, 17.3.25 -ur, 5; 17.2.4.4
229
u-la navalla?, 3 vacalouras, 3.1 valsemos, 17.3.26

ulir, 17.2.5.2.2 vaca, 12.1 valesen, 17.3.26
ull, 9.14 vacn, 12.1 valeses, 17.3.26
ulln, 9.14 vades, 17.3.10 valestes, 17.3.26
*ul lo gato?, 14.1.1 vagalume, 3.1 valeu, 17.3.26
ulo?, 15.1.2 vagalumes, 3.1 vala, 17.3.26
u-lo gato?, 14.1.1 vai, 17.3.10 *val(i)a, 17.3.26
u-lo libro?, 14.1.1 vaia, 17.3.10 valiades, 17.3.26
u-lo meu sombreiro?, 18.1 vaia, Tom, por que non calas?, 7 valiamos, 17.3.26
*ulos puxeches?, 18.1 vaiades, 17.3.10 valan, 17.3.26
ultramarino, 9.12 vaiamos, 17.3.10 valas, 17.3.26
ultramontano, 9.14 vaian, 17.3.10 valiches, 17.3.26
-um, 9.11 vaias, 17.3.10 valido, 17.3.26
un, 14.2.1; 15.4.1; 16.1 vaiche boa!, 7 valn, 17.3.26
-n, 12.1 vai polo carreiro, 14.1.1 *val(i)o, 17.3.26
un av somal, 12.2 val-, 17.3.26 valla, 17.3.26
un can, 2.7.4 val, 11.5 vallades, 17.3.26
undcimo, 16.2 val*, 17.2.3 vallamos, 17.3.26
un deles, 2.7.4 *valdrei, 17.3.1 vallan, 17.3.26
ungento, 5 vale, 17.2.3; 17.3.26 vallas, 17.3.26
unha, 1.4; 1.7; 14.2.1; 15.4.1; valede, 17.3.26 vallo, 17.3.26
16.1 valedes, 17.3.26 vamos, 17.3.10
unha avoa somal, 12.2 valemos, 17.3.26 van, 9.14; 17.3.10
(unha) carnotn, 9.14 valen, 17.3.26 vao, 9.8
unha casa soa, 12.2 valenciano, 9.14 varear, 17.3.23
unha chimpanc adulta, 12.2 valendo, 17.3.26 varexar, 17.3.23
(unha) fisterrn, 9.14 valente, 9.3 varibel, 9.7
unha m ocasin, 12.2 valer, 17.2.3; 17.3.26 variable, 9.7
(unha) muradn, 9.14 valera, 17.3.26 variar, 17.2.4.2
unha refn americana, 12.1 valer, 17.3.26 varias, 15.4.1
unhas, 14.2.1; 15.4.1 valerades, 17.3.26 variedade, 9.19
unir, 17.2.5.2.2 valeramos, 17.3.26 varios, 15.4.1
unisex, 11.3 valeran, 17.3.26 varra, 17.1
un refn americano, 12.1 valern, 17.3.26 varrades, 17.1
uns, 14.2.1; 15.4.1 valeras, 17.3.26 varramos, 17.1
un s da, 12.2 valers, 17.3.26 varran, 17.1
unxir, 17.2.5.2.2 valerdes, 17.3.26 varras, 17.1
urbano, 9.14 valeredes, 17.3.26 varre, 17.1
urdir, 17.2.5.2.2 valerei, 17.3.1; 17.3.26 *varreche, 17.1
urea, 9.9 valeremos, 17.3.26 *varreches, 17.1
urxencia, 9.1 valeren, 17.3.26 varrede, 17.1
urxir, 17.2.5.2.2 valeres, 17.3.26 varredes, 17.1
-us, 9.11 valera, 17.3.26 varredoiro, 10.2
til, 11.5 valeriades, 17.3.26 *varreduiro, 10.2
tiles, 11.5 valeriamos, 17.3.26 varremos, 17.1
utilmente, 2.7.3 valeran, 17.3.26 varren, 17.1
uve, 1 valeras, 17.3.26 varrendo, 17.1
uve dobre, 1 valermos, 17.3.26 *varreo, 17.1
v, 1; 1.1 valeron, 17.3.26 varrer, 1.1; 17.1
va, 9.14 vales, 11.5; 17.3.26 varrera, 17.1
vacacin, 9.2 valese, 17.3.26 varrer, 17.1
vacaloura, 3.1 valsedes, 17.3.26 varrerades, 17.1
230
varreramos, 17.1 veces, 16.3 veran, 17.3.27

varreran, 17.1 vecio, 9.12 veras, 17.3.27
varrern, 17.1 vector, 8.4 vermos, 17.3.27
varreras, 17.1 vede, 17.3.27 verm, 2.6
varrers, 17.1 vedes, 17.3.27 versin, 9.2
varrerdes, 17.1 Vedra, 4 verter, 17.2.6
varreredes, 17.1 *vein, 17.3.24 verza, 1.1
varrerei, 17.1 vela, 18.1 ves, 2.7.1; 17.3.27
varreremos, 17.1 velaqu, 18.1 vs, 2.7.1; 17.3.28
varreren, 17.1 vello, 8 vespertino, 9.12
varreres, 17.1 vlo comprar?, 2.7.2 vestir, 17.2.5.2.1
varrera, 17.1 vmonos, 17.2.2 veterano, 9.14
varreriades, 17.1 vemos, 17.3.27 veu, 17.3.4; 17.3.27; 17.3.28
varreriamos, 17.1 vn, 2.7.1; 17.3.28 vexa, 17.3.27
varreran, 17.1 vence, 17.2.3 vexades, 17.3.27
varreras, 17.1 vender a casa, 14.1.1 vexame, 9.13
varrermos, 17.1 ven (de ver), 2.7.1; 17.3.27 vexamos, 17.3.27
varreron, 17.1 vendo, 17.3.27 vexan, 17.3.27
varres, 17.1 *vn (eles), 17.3.24 vexas, 17.3.27
varrese, 17.1 venreo, 9.8 vexetariano, 9.14
varrsedes, 17.1 ven (imp. de vir), 17.3.28 vexo, 17.3.27
varrsemos, 17.1 *vn (perf.), 17.3.28 va, 17.3.27
varresen, 17.1 venres, 10.5 viades, 17.3.27
varreses, 17.1 Venus, 9.11 viamos, 17.3.27
*varreste, 17.1 vea, 17.3.28 van, 17.3.27
*varrstedes, 17.1 veades, 17.3.28 vianda, 9.9
varrestes, 17.1 veamos, 17.3.28 vas, 17.3.27
*varrestes (ti), 17.1 vean, 17.3.28 viaxe, 9.13
varreu, 17.1; 17.3.28 veas, 17.3.28 vicerrei, 1.8
(varr)-eu, 17.1 veen, 17.3.24; 17.3.28 vichelocrego, 2.7.3
varra, 17.1 veo, 17.3.28 viches, 17.3.27
varriades, 17.1 veo da Corua, 14.1.2.1 viciar, 17.2.4.2
varriamos, 17.1 veo, 9.8 vicio, 9.1; 17.2.4.2
varran, 17.1 ver, 17.2.4.5; 17.3.4; 17.3.27 vide, 17.3.28
varras, 17.1 ver, 17.3.27 vides, 17.3.24; 17.3.28
*varriche, 17.1 vern, 17.3.27; 9.14 vido, 17.3.28
varriches, 17.1 vers, 17.3.27 vil, 11.5
varrido, 17.1 verbo de, 19 vil, 9.14
varrn, 17.1 verborrea, 9.9 vilagarci, 9.14
*varriste, 17.1 verdade, 9.17; 9.18; 9.19 vilagarcin, 9.14
*varristes (ti), 17.1 verdes, 17.3.27 viln, 9.14
(varr)-iu, 17.1 veredes, 17.3.27 viles, 11.5
*varriu, 17.1; 17.3.28 veredicto, 8.4 vimos, 17.3.27; 17.3.28
varro, 17.1 verei, 17.3.27 vin, 17.3.4; 17.3.27; 17.3.28
vas, 17.3.10 veremos, 17.3.27 vinde, 17.3.28
vaselina, 9.12 veren, 17.3.27 vindes, 17.3.24; 17.3.28
vasoira, 1.1; 10.2; 10.3 veres, 17.3.27 vindicta, 8.4
vasoira, 1.1 vergalln, 9.15 vindo, 17.3.28
*vasoura, 10.2; 10.3 vergallana, 9.15 *vin polo ver, 14.1.1
Vde., 4 vera, 17.3.27 vinte, 16.1
ve, 17.3.27 veriades, 17.3.27 vinte e dous, 16.1
vea, 9.9 veriamos, 17.3.27 vinte e das, 16.1
231
vinte e noveavos, 16.4 vronnos, 8 vosoutras, 15.1.1

vinte e un, 16.1 virtude, 9.17 vosoutros, 15.1.1
vinte e unha, 16.1 virulencia, 9.1 vostede, 15.1.1
via, 1.5; 17.3.10; 17.3.28 virus, 9.11 vostedes, 15.1.1
viades, 17.3.28 virxe, 9.13 vou, 17.3.10
viamos, 17.3.28 virxindade, 9.18 vou ao Carballio, 14.1.2.1
vian, 17.3.28 vise, 17.3.27 vulto, 1.1
vias, 17.3.10; 17.3.28 vsedes, 17.3.27 w, 1
vieches, 17.3.28 vsemos, 17.3.27 wagneriano, 1
viemos, 17.3.28 visen, 17.3.27 wter-polo, 3.1
vier, 17.3.28 vises, 17.3.27 whisky, 2.6
viera, 17.3.28 vistes, 17.3.27 windsurf, 8
vierades, 17.3.28 visto, 17.3.27 -x, 11.3
vieramos, 17.3.28 visto que, 20.6 x, 1; 1.5; 1.9
vieran, 17.3.28 vitamina, 9.12 -x- [ks], 8.7
vieras, 17.3.28 vtima, 8.4 x [ks], 8.18
vierdes, 17.3.28 Vtor, 8.4 xa, 2.2; 18.2
vieren, 17.3.28 vitoria, 8.4 xa... xa, 20.2
vieres, 17.3.28 vitorioso, 8.4 xacando, 18.2
viermos, 17.3.28 vtreo, 9.8 xace, 17.2.3
vieron, 17.3.28 vitrina, 9.12 xacobeo, 9.8
viese, 17.3.28 viu, 3.2.5; 17.3.4; 17.3.27 xacobino, 9.12
visedes, 17.3.28 *viu, 17.3.28 xalundes, 18.1
visemos, 17.3.28 vivente, 9.3 xamais, 18.2
viesen, 17.3.28 *viver, 17.3.5 xamp, 2.6
vieses, 17.3.28 vivir, 1.1; 17.2.5.2; 17.2.6; 17.3.5 xamps, 2.6
viestes, 17.3.28 viviu, 17.3.5 Xan, 2.2
vio, 1.1; 1.5 vixencia, 9.1 xaneiro, 1.9
violceo, 9.8 vixsimo, 16.2 xaora, 18.5
vir, 17.3.10; 17.3.27; 17.3.28 vixsimo primeiro, 16.2 xa que, 20.6
vira, 17.3.27 vixsimo segundo, 16.2 xa que logo, 20.7
vir, 17.3.28 vixa, 17.2.4.2 xe, 1
virades, 17.3.27 vixiar, 17.2.4.2 xeada, 1.9
viramos, 17.3.27 vixilancia, 9.1 xel, 11.5
viran, 17.3.27 voda, 1.1 xelatina, 9.12
virn, 17.3.28 voitre, 10.3 xeles, 11.5
viras, 17.3.27 vola, 15.1.2 xema, 8.10
virs, 17.3.28 volas, 15.1.2 xemacin, 8.10
virdes, 17.3.27; 17.3.28 voleibol, 2.6 xemer, 17.2.6
viredes, 17.3.28 volo, 15.1.2 xemparo, 8.10
virei, 17.3.28 volos, 15.1.2 xeneralizbel, 9.7
viremos, 17.3.28 v-los sete, 14.1.1 xeneralizable, 9.7
viren, 17.3.27; 17.3.28 volta...volta, 20.2 xnese, 9.5
vires, 17.3.27; 17.3.28 voluptuosidade, 8.12 xeno-, 8.7
vira, 17.3.28 voluptuoso, 8.12 xenro, 1.8; 3.2.2; 10.5
viriades, 17.3.28 vontade, 9.18 xente, 1.9
viriamos, 17.3.28 vos, 2.7.1; 14.1.1; 15.1.2 xentilicio, 9.1
viran, 17.3.28 vs, 2.7.1; 14.1.1; 15.1.2 xenuno, 9.12
viras, 17.3.28 vosa, 15.2 xermano, 9.14
virmos, 17.3.27; 17.3.28 vosas, 15.2 xerme, 9.13
viron, 17.3.27 voso, 15.2 xesta, 1.9
vronme, 8.9 vosos, 15.2 xesuta, 3.2.5
232
xilin, 11.4 xunta, 19 zalapastrn, 9.15

xilins, 11.4 Xunta de Galicia, 4 zalapastrana, 9.15
xilo-, 8.7 xunto a, 19 zampalln, 9.15
ximnasio, 8.9 xunto de, 19 zampallana, 9.15
ximnasta, 8.9 xuntura, 8.4 zapatara, 9.20
ximnstico, 8.9 Xpiter, 4 zapato, 1.2
ximnocarpo, 8.9 xurdir, 17.2.5.2.2 zapatn, 9.16
ximnospermas, 8.9 xurdico-econmicos, 3.1 zeta, 1
Xon, 1.4 xurisdicin, 8.4 zinc, 8
Xocas, 4 xustamente, 18.3 -zo, 9.1
xoia, 3.2.6 xusticeiro, 9.1 zo, 1.2
xordomuda, 3.1 xustiza, 9.1 zoco, 1.2
xordomudo, 3.1 xusto, 18.3 zombi, 2.6
xoves, 11.3 y, 1 -zn, 9.2
xubileu, 9.8 y grego, 1 zootcnico, 8.5
xudeu, 9.8; 12.2 z, 1; 1.2 zu, 1.2
xuda, 9.8; 12.2 -z, 11.2 zurcir, 17.2.5.2.2
xuzo, 2.5; 9.1 za, 1.2 zurrichar, 1.2
xunguir, 17.2.5.2.2 -za, 9.1
233
NDICE DE MATERIAS
Presentacin edicin de 2012 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

Presentacin edicin de 2003 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Introducin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1. O ALFABETO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
1.1. A grafa b e v . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
1.2. As grafas c, qu e z . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
1.3. A grafa g . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
1.4. A grafa h . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
1.5. As grafas ll e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
1.6. O n e o m implosivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
1.7. A grafa nh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
1.8. As grafas r e rr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
1.9. A grafa x . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
2. A ACENTUACIN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
2.1. O acento grfico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

2.2. Palabras agudas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
2.3. Palabras graves . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
2.4. Palabras esdrxulas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
2.5. Acentuacin de i, u en hiato . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
2.6. Acentuacin dos estranxeirismos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
2.7. Casos especiais de acentuacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
2.7.1. O acento diacrtico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
2.7.2. O verbo con pronome encltico e cos alomorfos
do artigo lo(s), la(s) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
2.7.3. Os adverbios en -mente. Palabras compostas . . . . . . . . . . . 29

2.7.4. Outros casos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
3. O GUIN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
3.1. O guin nas palabras compostas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

3.2. O guin en final de lia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
3.2.1. Unha consoante en posicin intervoclica . . . . . . . . . . . . . . 32
3.2.2. Das consoantes intervoclicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
3.2.3. Mis de das consoantes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
3.2.4. Prefixos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
3.2.5. Das vogais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
3.2.6. Mis de das vogais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
4. O USO DAS MAISCULAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
5. A DIRESE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
6. O APSTROFO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
7. OS SIGNOS DE INTERROGACIN E DE ADMIRACIN . . . . . . . . . . . 38
8. GRUPOS CONSONNTICOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
8.1. Grupos bl, cl, fl, gl, pl, tl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

8.2. Grupos bc, bd, bn, bs, bt, bv e bx . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
8.3. Grupos bs + consoante . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
8.4. Grupos -ct- e -cc- . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
8.5. Grupo -cn- . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
8.6. Grupo -cd- . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
8.7. Grupo [ks] (grafa -x-) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
8.8. Grupos -gm-, gn- e -gn- . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
8.9. Grupos mn-, -mn- e -nm- . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
8.10. Grupos -mm- e -nn- . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
8.11. Grupo -ns- anteconsonntico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
236
8.12. Grupos -pc-, -pn-. -ps- e -pt- . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

8.13. Consoante + pc, consoante + pt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
8.14. Grupos pn-, ps- e pt- . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
8.15. Grupo -sc- medial . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
8.16. Grupo sc- inicial . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
8.17. Grupo -st- . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
8.18. Algunhas observacins sobre a pronuncia dos
grupos cultos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
9. SUFIXOS E TERMINACINS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
9.1. -ancia, -encia, -iencia, -uencia, -cia, -cio, -za, -zo . . . . . . . . . 53

9.2. -cin, -sin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
9.3. -nte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
9.4. -mento ......................................... 56
9.5. -se . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
9.6. -ite e -te . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
9.7. -ble / -bel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
9.8. -eo, -eu e -ao, -au . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
9.9. -ea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
9.10. -oa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
9.11. -us, -um, -o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
9.12. -i o/-i a e -ino/-ina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
9.13. -e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
9.14. Masc. -n / fem. -, masc. -ano /fem. -ana . . . . . . . . . . . . . 62
9.15. Masc. -n / fem. -ana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
9.16. Masc. -n / fem. -oa, -ona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
9.17. -de . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
9.18. -dade, -tade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
9.19. -dade, -edade, -idade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
9.20. -ara, -era . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
10. OUTRAS PARTICULARIDADES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
10.1. Alternancia cua-/ca-/co-; gua-/ga-/go- . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

10.2. Ditongo oi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
237
10.3. Ditongo ou/oi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

10.4. Ditongos ie, ue . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
10.5. Disimilacin, mettese e epntese de r . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
10.6. Encontros voclicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
11. FORMACIN DO PLURAL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
11.1. Palabras rematadas en vogal ou en ditongo . . . . . . . . . . . . . 73

11.2. Palabras rematadas en -r e -z . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
11.3. Palabras rematadas en -s e -x [ks] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
11.4. Palabras rematadas en -n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
11.5. Palabras rematadas en -l . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
11.6. Palabras rematadas noutras consoantes . . . . . . . . . . . . . . . . 77
12. FORMACIN DO FEMININO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
12.1. Nomes rematados en -n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

12.2. Nomes rematados en vogal ou ditongo tnicos . . . . . . . . . . 79
12.3. Nomes rematados en -s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
12.4. Formacins especiais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
13. COMPARATIVOS E SUPERLATIVOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
14. O ARTIGO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
14.1. O artigo determinado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

14.1.1. Formas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
14.1.2. Contraccins . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
14.1.2.1. Contraccins coas preposicins . . . . . . . . . . . . . . . 83
14.1.2.2. Encontro do artigo coa conxuncin
comparativa ca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
14.2. O artigo indeterminado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
14.2.1. Formas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
14.2.2. Contraccins . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
238
15. PRONOMES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
15.1. Persoais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
15.1.1. Serie tnica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
15.1.1. Serie tona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
15.2. Posesivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
15.3. Demostrativos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
15.3.1. Paradigma dos pronomes demostrativos . . . . . . . . . . . 92
15.3.2. Combinacin co indefinido outro . . . . . . . . . . . . . . . . 94
15.3.3. Contraccins coas preposicins en e de . . . . . . . . . . . . 95
15.4 Cuantificadores e identificadores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
15.4.1. Formas dos cuantificadores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
15.4.2. Formas dos identificadores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
15.4.3. Contraccins . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
15.5. Relativos, interrogativos e exclamativos . . . . . . . . . . . . . . . 97
16. NUMERAIS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
16.1. Cardinais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
16.2. Ordinais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
16.3. Multiplicativos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
16.4. Partitivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
17. VERBO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .102
17.1. Paradigmas regulares . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102

17.2. Observacins . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
17.2.1. Alteracins grficas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
17.2.2. Asimilacins . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
17.2.3. Verbos en -cer e -cir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
17.2.4. Verbos con radical acabado en vogal . . . . . . . . . . . . . 114
17.2.4.1. Verbos acabados en -ear, -oar . . . . . . . . . . . . . . . . 114
17.2.4.2. Verbos acabados en -iar, -uar . . . . . . . . . . . . . . . . 115
17.2.4.3. Verbos acabados en -aer, -oer, -ar,-or . . . . . . . . . 117
17.2.4.4. Verbos acabados en -ur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
239
17.2.4.5. Verbos en -er (< -eer) e -ir (< -iir) . . . . . . . . . . . . 120

17.2.5. Alternancias voclicas no radical do verbo . . . . . . . . . 122
17.2.5.1. Verbos en -er . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
17.2.5.2. Alternancias voclicas nos verbos en -ir . . . . . . . . 123
17.2.5.2.1. Verbos con e como vogal final do
lexema no infinitivo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
17.2.5.2.2. Verbos con u como vogal final do
lexema no infinitivo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
17.2.6. Produtividade da 2 e 3 conxugacins . . . . . . . . . . . . 129
17.3. Paradigmas dos verbos irregulares . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
17.3.1. Caber . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
17.3.2. Caer (vide 16.2.4.3) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
17.3.3. Crer (vide 16.2.4.5) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
17.3.4. Dar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
17.3.5. Dicir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
17.3.6. Doer (vide 16.2.4.3) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
17.3.7. Estar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
17.3.8. Facer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
17.3.9. Haber . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
17.3.10. Ir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
17.3.11. Ler (vide 16.2.4.5) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
17.3.12. Moer (vide 16.2.4.3) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
17.3.13. a) Or (vide 16.2.4.3) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
17.3.13. b) Ouvir (vide 16.2.4.3) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
17.3.14. Parir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
17.3.15. Poder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
17.3.16. a) Po er . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
17.3.16. b) Pr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
17.3.17. Pracer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
17.3.18. Querer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
17.3.19. Rir (vide 16.2.4.5) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
17.3.20. Roer (vide 16.2.4.3) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
17.3.21. Saber . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
17.3.22. Sar (vide 16.2.4.3 e 16.3.1, caberei) . . . . . . . . . . . . . 160
17.3.23. Ser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
240
17.3.24. Ter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162

17.3.25. Traer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
17.3.26. Valer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
17.3.27. Ver . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
17.3.28. Vir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
18. ADVERBIOS E LOCUCINS ADVERBIAIS . . . . . . . . . . . . . . . . . . .171
18.1. De lugar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171

18.2. De tempo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
18.3. De cantidade e precisin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
18.4. De modo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
18.5. De afirmacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
18.6. De negacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
18.7. De dbida . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
19. PREPOSICINS E LOCUCINS PREPOSITIVAS . . . . . . . . . . . . . . . .178
20. CONXUNCINS E LOCUCINS CONXUNTIVAS . . . . . . . . . . . . . . .181
20.1. Copulativas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181

20.2. Disxuntivas e distributivas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
20.3. Adversativas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
20.4. Concesivas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
20.5. Condicionais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
20.6. Causais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
20.7. Consecutivas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
20.8. Finais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
20.9. Locativas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
20.10. Temporais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
20.11. Modais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
19.12 Comparativas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
19.13. Completivas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
NDICE ALFABTICO DE FORMAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .187
241

Normas Ortográficas e Morfolóxicas Do Idioma Galego PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Normas Ortográficas e Morfolóxicas Do Idioma Galego PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

normas_galego 2013 MODIFICADAS_normas_galego05 19/03/14 11:20 Pgina 1

1 edicin das Normas ortogrficas e morfolxicas do idioma galego, 1982

REAL ACADEMIA GALEGA

Coordinacin editorial e producin

Depsito legal: VG 82-2012

Aln de propostas individuais mellor ou peor fundadas e que atinxiran maior ou

O devandito decreto autorizaba o Instituto da Lingua Galega para a elaboracin

INSTITUTO DA LINGUA GALEGA / REAL ACADEMIA GALEGA

A elaboracin das presentes Normas ortogrficas e morfolxicas do

1. A lingua normativa ten que estar ao servizo da cultura dun pobo

2. O galego normativo ten que ser o vehculo expresivo comn e

3. O galego comn debe seguir as boas tradicins da antiga lingua

4. As escollas normativas deben ser harmnicas coas das outras lin-

Unha lingua comn asentada na fala, mais depurada de castelanis-

1. Exclur o diferencialismo radical porque, anda querendo ser unha

2. Exclur tamn a evasin cara lingua medieval: formas definiti-

3. Valorar a contribucin do portugus peninsular e brasileiro, mais

Para aqueles casos en que se ofrecen varias posibilidades, indepen-

O alfabeto galego moderno componse das seguintes letras; xunto

LETRA NOME PRONUNCIA

Na ortografa galega moderna utilzanse tamn os seguintes dgrafos

DGRAFO NOME PRONUNCIA

Os nomes romnicos das letras proceden, en xeral, do latn. Os elementos

O c latino pronuncibase [k] en calquera posicin: COLLUM [kollum],

Paralelamente, o g latino pronuncibase [g] ante calquera vogal:

O h latino chambase ha, pronunciado [ha] mentres o latn tivo aspira-

A letra z non exista no alfabeto romano; foi introducida no latn para

Un caso especial o do x. Esta letra chambase en latn eks ou iks, pero

En latn empregbase un mesmo grafema para o son voclico [u] e o

Ademais destas letras sanse tamn outros signos, como j (iota),

No galego medieval as grafas b e u (consonntico) non eran arbitrarias; a

As grafas c, qu e z presentan usos especficos. sase z para repre-

As grafas g e gu son complementarias: ante e, i sase gu (guerra,

Para explicitar a pronunciacin con gheada utilzase o dgrafo gh (ghato,

O h un signo ortogrfico sen valor fontico, pero mantense na gra-

Na lingua medieval eliminbase o h en moitas palabras que na sa orixe

Mantense o h en haber, home, horta, herba, harmona e en cantas

En posicin interior de palabra o portugus adoptou unha dobre solucin:

As consoantes palatais // e // represntanse, respectivamente,

Tendo en conta que a grafa romnica se forma a partir da latina e que

nn ~ n tanto podan representar un son alveolar (coitello ~ coitelo, castello ~

Un caso paralelo ao do galego para a representacin do // o do francs,

Cando unha consoante nasal est en posicin implosiva, grfase

A excepcin introducida en caso de seguir p ou b dbese a unha repo-

Na lingua medieval, calquera consoante nasal implosiva, final de palabra

En galego moderno, a realizacin fontica desta consoante en posicin

A grafa que se propn vn esixida polas razns que se acaban de sinalar.

O dgrafo nh representa a consoante nasal velar en posicin interior

Escrbese sempre r en posicin inicial de palabra, en posicin final

A grafa moderna non corresponde medieval. O galego arcaico tia un

2.1. O ACENTO GRFICO

Unhas regras de acentuacin deben permitir recoecer a slaba tni-

No galego s se usa un tipo de acento grfico, o agudo ().

Tense tamn usado o acento circunflexo ou o grave para marcar a contrac-

2.2. PALABRAS AGUDAS

As palabras agudas ou oxtonas acentanse graficamente cando son

Segundo o criterio de mxima economa de acentos grficos, podera pen-

Non se acentan cando son monoslabas nin cando acaban en diton-

Para a acentuacin de i, u en hiato, vxase 2.5.

2.3. PALABRAS GRAVES

Levan acento grfico as palabras graves ou paroxtonas cando rema-

En consecuencia, non se acentan as palabras graves rematadas en

Para a acentuacin de i, u en hiato, vxase 2.5.