YGS Fizik - nite 4 : , G, Enerji

, G, ENERJ
Uygulanan kuvvet yola paralel deilse, ii yapan
FZKSEL kuvvet F kuvvetinin yola paralel olan bileenidir.

Gnlk hayatta yaplan i ile fiziksel anlamda i

birbirinden farkldr.

Fiziksel anlamda i yaplabilmesi iin;

1) Cisme kuvvet uygulanacak

2) Cisim huvvet dorultusunda hareket
edecek.
Fx=F.cos olduuna gre
Yani uygulanan kuvvet ve yol birbirine paralel
olmaldr. W= Fx. x ve W= F.cos.x
Hareket dorultusuna dik olan kuvvet fiziksel olacaktr.
anlamda i yapmaz. Duran ya da hareket eden bir cisme uygulanan F
Hareket ynne zt olan kuvvet negatif i yapar. kuvveti cismin balang artlarna bal olarak

Bu durumda; deiik hareketlere neden olabilir.

rnein duran bir cisme sabit bir kuvvet
- Bir halterci halteri belli bir ykseklie
kaldrrken i yapm olur. uygulanarak i yaplrsa, cisim dzgn hzlanan
hareket yapar.
- Bir renci elindeki antayla birlikte yrrken Herhangi bir kuvvet ynnde yaplan i pozitif
i yapm olmaz.
ise, ters ynde uygulanan kuvvetin yapt i
- Elinde anta ile merdivenlerden kan bir negatiftir.
renci i yapm olur.
Bir cisim yerden yukar doru
= KUVVET x YOL cismin arlna eit bir
kuvvetle hareket ettirilirken
W = F. x yerekimine kar i yaplr.
Yaplan i kuvvet ile kuvvete
paralel h yolunun arpmna
F eittir.

F kuvvetinin yapt i;
x
Fiziksel anlamda i iin kuvvet uygulanmal ve W = F. h ve W = m.g. h
cisim kuvvet dorultusunda hareket etmeli.
Yerekiminin yapt i ise F kuvvetine zt ynl bir
SI birim = Joule = N.m (Newton. metre) kuvvet olduundan;

Wyer ekimi = - m.g.h kadardr.

Eer cisim h yksekliinden serbest braklp aa

doru derse, yalnz yerekimi i yapmtr.

1
 YGS Fizik - nite 4 : , G, Enerji
Bir cismi h yksekliine rnek 3:
karmak iin yaplan i,
cismi karrken izlenen
yolun ekline ve
uzunluuna bal
deildir.

Yani yaplan bu i yoldan bamszdr. SI (MKS)

birim sisteminde i birimi Joule dir. bantsndan
grlecei gibi Joule = N . m dir.

rnek 1:

rnek 4:

Srtnmesi nemsiz yatay dzlemde

1 ,
2 ve
3
kuvvetleri 5 kg ktleli cisme ekildeki gibi etki
ederek 10 m yol aldryor.
Buna gre, yaplan net i ka N.m dir?

rnek 2:

Yatay srtnmesiz yolda 2 kg ktleli cisim yatay F

kuvveti etkisinde 5 m yol alyor.

Buna gre kuvvetin yapt i ka N.m (J) olur?

2
 YGS Fizik - nite 4 : , G, Enerji
G ENERJ
Birim zamanda yaplan ie g denir. P ile gsterilir. Cismin i yapabilme kapasitesidir. Skaler bir
SI birimi J/s (Watt) dr. byklktr. birimleri ayn zamanda enerji
birimlerine eittir.
()
() = = Enerji skaler bir byklktr. Yani enerjinin
()
yn, bileeni ve uygulama noktas gibi
vektrel zellikleri yoktur.
Bir sisteme uygulanan kuvvet i yapyorsa
yaplan i enerjideki deiime eittir.
rnek 5:

WD = Esistem = E2 E1

Yani sistemin enerjisi deiiyorsa bu

Srtnmesiz yatay dzlemde durmakta olan 2 kg sisteme i yaplm demektir.

ktleli cisme 20 N luk kuvvet 3 saniye boyunca
ekildeki gibi etki etmektedir.
Buna gre, harcanan g ka wattdr?
(cos53o=0.6 ; sin53o=0,8 )
Deime yoksa i yaplmam demektir.
- Bir sisteme uygulanan kuvvetler bu sistemin
enerjisini artryorsa, pozitif i yapar.
- Bu kuvvetler sistemin enerjisini azaltyorsa,
negatif i yapar.
Enerji eitleri olduka fazladr.
Mekanik enerji, s enerjisi, Gne enerjisi,
nkleer enerji, rzgar enerjisi baz enerji
eitleridir. birimleri ile enerji birimleri
ayndr.

Bir sisteme verilen enerji ideal koullarda tam

olarak istenilen ie dnr. Ancak gerekte verilen
enerjiden az miktarda i elde edilir. Buna verim
denir.

=

3
 YGS Fizik - nite 4 : , G, Enerji
POTANSYEL ENERJ
KNETK ENERJ
Potansiyel enerjiyi, yer ekim potansiyel enerjisi ve
esneklik potansiyel enerjisi olmak zere iki eidi
Hareket halindeki cisimlerin sahip olduu
incelenecektir.
enerjiye kinetik enerji denir.
Ktlesi m, hz v olan bir cismin kinetik 1) Yerekim Potansiyel Enerjisi
enerjisi,
Bu enerji yerekimi kuvvetinden

= kaynaklanr. m ktleli bir cismi yer

seviyesinde h kadar yksee sabit
eklinde tanmlanr. Kinetik enerji ktle ile hzn hzla karmak iin yaplmas
karesinin arpm ile doru orantldr. Birimi Joule gereken i,
dir.
W = F.h= m.g. h
Kinetik enerji-hz grafii ekildeki gibidir. Dz bir
yolda cisme F kuvveti uygulandnda, yaplan i kadar olacaktr. Yaplan iin enerji deiimine eit
cismin kinetik enerji deiimine eit olur. olduunu biliyoruz.

Cisim sabit hzla karld iin kinetik enerji

deimemitir. O halde yaplan i, cismin
Esistem = E 0
potansiyel enerji deiimine eittir. Buna gre,

Wd = E=
yerden h kadar ykseklikte cismin yere gre


potansiyel enerjisi,

Ep =m.g.h
bants ile bulunur.
rnek 6:
Burada h ykseklii, cismin potansiyel enerjisi
nereye gre soruluyorsa, oraya olan yksekliktir.

Kk cisimlerin potansiyel enerjisi yazlrken

arlk merkezinin yeri dikkate alnmaz. Fakat
byk cisimlerde arlk merkezinin yeri
deitirildiinde cismin potansiyel enerjisi deiir.

4
 YGS Fizik - nite 4 : , G, Enerji
2) Esneklik Potansiyel Enerjisi

Esnek cisimleri denge konumundan ayrmak

iin i yaplr ve yaplan i kadar enerji aktarlr.
Denge konumundaki bir yay x kadar sktrlr
ya da gerilirse, yayda enerji depolanr.

Trde ve m ktleli cismi I. durumdan II. duruma

getirmek iin i yaplr. Yaplan i cismin potansiyel
enerjisindeki deiime eittir.
Potansiyel enerji deiimi cismin ktle merkezinin
deiiminden bulunur. Cisim I. konumdan II.
konuma getirildiinde, ktle merkezi h/2 kadar
ykselir.
Buna gre, potansiyel enerji deiimi ve yaplan i;

W = Ep = m.g.

Bir yay x kadar sktrlr ya da gerilirse yayn
Net kuvvetin yapt i cismin kinetik
geri arc kuvveti
enerjisindeki deime miktarna eittir.
Yer ekimi kuvvetine kar yaplan i, cismin F=k.x olur.
potansiyel enerji deiimine eittir.
k : Yay sabiti olup yayn cinsine ve uzunluuna
baldr.
rnek 7:
x: Uzama veya skma miktardr.

X kadar sktrlan ya da gerilen yayda

depolanan esneklik potansiyel enerjisi;

, =

olacaktr.

5
 YGS Fizik - nite 4 : , G, Enerji
ENERJNN KORUNUMU
Bir sistemdeki enerji; kinetik ve

potansiyel gibi ok farkl trler halinde

bulunabilir. Bu enerji trleri kendi

aralarnda dnme urayabilir. rnein

elektrik enerjisi tde sya, amplde

a, amar makinesinde hareket

enerjisine dnr.
Enerji kaybolmadan bir trden baka bir tr
enerjiye dnr. Toplam enerji daima sabittir.
Toplam enerji sabit ise, bir tr enerji azalrken
baka bir tr enerji ayn oranda artar.

1. Srtnmelerin ihmal edildii sistemlerde kinetik

ve potansiyel enerjilerin toplam sabittir.
Srtnme olmad iin sya dnen enerji
olmaz. Mekanik enerji toplam enerjiye eittir.

Etop = Ek + Ep = sabit

Kinetik enerjideki art, potansiyel enerjideki

azala ya da,
kinetik enerjideki azal, potansiyel enerjideki
arta eittir.

2. Srtnmenin olduu sistemlerde mekanik

enerji (Ek + Ep) sabit deildir. Zamanla
mekanik enerji azalr. Azalma miktar kadar
enerji, srtnmeden dolay s enerjisine
dnr. Toplam enerji ise sabittir.

Etop = Ek + Ep + Es = sabit

6
 YGS Fizik - nite 4 : , G, Enerji

- Srtnmeden Dolay Isya Dnen 2. lk ve son durumdaki mekanik enerjiler

Enerji bilinmiyor, fakat srtnme kuvveti ile yer

deitirme biliniyorsa, sya dnen enerji
Srtnmeli bir ortamda hareket eden cisimlere
srtnme kuvvetinin yapt ie eit olur.
srtnme kuvveti uygulandn renmitik.
Srtnme kuvvetinin yapt i,
Tekrar hatrlayalm. Srtnme kuvveti yzeyin
cisme gsterdii tepki kuvveti ile doru orantldr. Es = W = fs . x dir.
Ayrca yzeyin cinsine yani srtnme katsaysna
baldr. Buna gre, srtnmeden dolay sya dnen
Hareket halindeki bir cisme enerji, srtnme kuvveti ve yer deitirme miktar
uygulanan srtnme ile doru orantldr.
kuvveti

fs = k . N
bantsndan bulunur.
Srtnme kuvveti hareketi engelleyici zellii KUVVET YOL GRAFKLER
olduu iin cisimlerin mekanik enerjilerini azaltc
etki yapar. Azalan mekanik enerji kadar enerji, s
enerjisine dnr.

Is enerjisine dnen enerji iki yoldan bulunur.

1. ki nokta arasnda hareket eden cismin,
srtnmeden dolay sya dnen enerjisi, her
iki noktadaki mekanik enerjiler arasndaki
farktan bulunur. Cismin ilk enerjisi E1, son
enerjisi E2 ise, srtnmeden dolay sya dnen
enerji,

Es = E1 E2 den bulunur.

7
 YGS Fizik - nite 4 : , G, Enerji
rnek 8: rnek 10:

rnek 9:

rnek 11:

8
 YGS Fizik - nite 4 : , G, Enerji
rnek 12: rnek 14:

rnek 15:
rnek 13:

9
 YGS Fizik - nite 4 : , G, Enerji
rnek 16: rnek 18:

rnek 19:
rnek 17:

10
 YGS Fizik - nite 4 : , G, Enerji
rnek 20: rnek 22:

rnek 23:

rnek 21:

11