I. ve II.

HA~'.LI SE1''ERLER
V AKA YINAl\IES

yaba
YABA YAYINLARI:l33
Bilim Kltr Dizisi
Tarih / Mezopotamya Kitapl: 12

zgn ad: The Joumal Of The Royal Asatic Society

Of Great Bntain And Ireland For 1933

Vedii lmen'in bu dizide kan dier evirileri:

Antakya Akademisi / Albert Harrent
Mezopotamya'da 1915-1920 Sivil Ynetimi/ Gertrude L. Bel
Ninova Saray Ktphanesi/ M. J. Menan
Ufada Ermeni Yetimhanesi 1919-1920 / M. C. Holmes

ISBN 975-386 - 111 - 7

Haldan sakldr.

Tantmlar dnda alnt yaplamaz, oaltlamaz.

1. Basm: Kasm, 2005

Editr: A. Doan
Kapak dzeni: D. Piranl
Teknik uygulama: Mehmet Esat
Dzelti: Cengiz Yldrm
Montaj: Uur
Basm, cilt: Engin Matbaaclk

YABA YAYINLARI
Sat, Datm:
Yaba Sahaf/ Galipdede Cad. 67 I 1
34420 Tnel - Beyolu I STANBUL
Tel/Faks: 0212- 293 36 06
e-posta: yaba_edebiyat@yahoo.com

nternetle sipari: www.ideefixe.com

www.kitapyurdu.com www.weblebi.com
1. ve il. Hal Seferleri
Vakayinamesi

Yazan
ADI BLNMEYEN BR SRYAN
Notlar:
H. A. R. GIBB 'in notlaryla
ngilizceye eviren: A. S. TRITON
Trkeye ev .: VED LMEN

yaba
 NDEKLER

Yaynevinin nsz, 7
1 / Birinci ve kinci Hal Seferleri
Vakayinamesi 9
Baldwin'in Serbest Kalmas
ve Galeran'n lm 38
Bar-Cebroya / 'Ebroyo'nun
Vakayinamesi 76
Yer ve Adlar Dizini 79
Grevr ve Haritalar 85
 nsz

Daha nce Erbil ve Siirt Vakayinamelerini yaynla

m, bu alana ilgi duyanlarn takdirini almtk. imdi de
Birinci ve kinci Hal Seferleri Vakayinamesi'ni yaynla
yarak bu diziyi srdryoruz. Hacimli olmasa da bu kita-
bn ierii tartlmaz bir deere sahiptir. Ad bilinmeyen
bir Sryani tarafndan kaleme alnan bu vakayinamede A-
nadolumuzun kkl gemiinden adeta bir tarih kaps ara-
lanmaktadr. u yaadmz dnemde yeniden gndeme
gelen konu iin bu bir deerdir.
Anadolu ve Mezopotamya' da gn na kmam, bu-
na benzer daha birok vakayinamenin bulunduunu biliyo-
ruz. nk bu topraklarda halklarn, dillerin, dinlerin ve
kltrlerin, byk uygarlklarn kayna bulunmaktadr.
Yani bu topraklara ayan yeni basm istilac halklar da
ele alnyor. "Egemen" olma ve yer kapma hrs ile, birok
egemen ve igalci el ve yer deitiriyor. Ne yazk ki bu
yer deitirme ii hep ackl biimde noktalanyor. Bylece
diller, kltrler ve uygarlklar acmaszca ortadan kaldrl
yor. Yerli halklarn rettii kltr ve sanat kknden vuru-
luyor. Bir zamanlarn 'uygarlk beii' bilinen bu toprakla-
rn orak llere dntrld grlmeden tm bunlar
yapld. Bu densizlik hala da srdrlmektedir ne yazk ki.
Bu gidiat sonucunda doal olarak kultr, dil ve sanat zen-
giliimiz yoksullayor, Anadolumuzun renkleri ar ar
silikleiyor. Bunun bir eit 'intihara' dnmemesi iin
hepimizin aba gstermesi gerekir ...
Yaba Yaynlan

7
lk Hal Seferi'ni balatan Rahip Hennit.

lk Hallarn gzergah.
 1
Birinci ve kinci Hal Seferleri
Vakayinamesi c

.S. 1098 ylnda, yani bu topraklar Trkler aldktan el-

li bir yl sonra, Alexius Konstantinopolis'te imparatorken,
2
Yagi-Siyan (Aksin) adl Trk, Ebu elFath( ltarafndanAn
takya'ya vali atanmken, Msrl Efdal da Kuds'teydi.
Kendisi iki yl nce Trkler' den Skman ve kardelerini,
Artuk'un ogullarn, almt. Btn deniz kys Msrl
lar'n elindeydi. Hatim'in< oglu Teodor Kurbalat Urhoy
3

(Urfa)' dayd. Kendisi, kenti Trkler' den kurtarm ve im-

paratora vermek iin bekliyordu.
O sralarda Franklar'n birok kral ve nderi, byk bir
ordu ve her eit iiyle, binlercesi, on binlercesi, sonsuz
sayda, hazrlandlar. Ordularn banda drt kral bulunu-
yordu. Bohemund, Godfrey (Gufra, Gundaftra), Saint Gil-
les ve Tankred (Tangri). Onlarla birlikte birok piskopos
ve rahib vard. Karadan, Bizans toprandan gemeyi ve
Konstantinopolis'in olduu ve iki denizin dar bir boazla
birletii yerde, anakkale (Hellespont) boazn amay

akllarna koymulard.
1- CSCO- Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium, Ser. III, vol. XV. Sonu
kayp.Son tarih A.H. 631
2-Melikah

3-Hetom

9
 Alexius' a eliler gnderip hazrlanmasn ve onlarla gel-
mesini, ordunun gereksinmesi iin yiyecek ve yemi hazr
layp lkesinde, eitli yerlerde depolamasn bildirdiler.
Alexius btn gereksinimlerini karlayacan bildirdi.
Frank ordular ilerleyip bir kampa varnca .... < birok
4

yaya ve ii, askerler daha gelmeden boaz gemeye gn-

derildi. Alexius, znik ve civarndaki Trkleri, saldrp on-
lar ldrmeleri iin uyard. yle de oldu. znik ve evre-
sindeki Trkler acele harekete geip deniz kysnda onlara
saldrp aman vermeden ldrdler. Bylece ileri kampn
tamam yok edildi. Frank ordular Konstantinopolis'e va-
rnca Bizans mparatoru ve soylular ile karlatlar ve bir-
birlerine ant verdiler. Alexius onlarla birlikte baka bir yol-
dan Galatya zerinden gitmeye hazrland. Btn Franklar
ve Bizansllar dorudan znik nne geldiler ve orasn
Trkler' den alp imparatora verdiler. Oradan da Kilikya'ya
yrdler. Toprak ayaklar altnda titredi. Suriye'ye gelin-
ce, nce Antakya karsnda kamp kurmay dndler.
Oras btn Suriye'nin kapsyd. Kentin yaknndaki b-
tn yerlere adrlarn kurdular ve kente girip kmak iste-
yenlere btn yollan kapattlar. Btn blgede ldrme ve
yamalama yaptlar.

Daha nce denildii gibi Teodor, Urhoy' da hkm s-

ryordu. Kent halk Franklar'n gelip de Antakya blgesin-
de kamp kurduklarn renince, kendisinden, onlar Trk-
ler' den korumas iin Frank askerlerinden yardm isteme-
sini, istediler. Teodor o dncede deildi ama grd ki
kar kmasna ramen, kent halk gidip onlardan yardm
isteyecek kadar gldr. Bu bavurudan honut olmamak-
4- El yazmasnda (MS) Lacuna

10
la birlikte onlarla dnce birliindeymi gibi davrand.
Aslnda kentlilerden bir ounun onu sevmediklerini bil-
diinden ok korkmutu.

O vakit Frank ordusunun bandaki Dk Godfrey'e el-

iler gnderip topran korumak iin asker istediler. Frank-
lar, Teodor'un mektubunu okuyunca ok sevindiler ve
Godfrey'n kardei, ok dindar olup Tanr'dan korkmakla

beraber, nl bir sava olan Baldwin (Bagdwin)'i gn-

derdiler. O vakitler Urhoy ok byk bir kentti. eitli in-
sanlarn sesleri duyulurdu ve piskopos ile rahipleri nl

olup ok kalabalkt. Topranda villalar, kyler, mezralar

oktu.
Baldwin'le Franklar bir sre Urhoy' da kalnca, baz k-
t kentliler, Franklar' la Teodor'un arasn bozmaya alt
lar. Ktlk yreklerine o kadar doldu ki, valiyi ldrp
Franklar'n onlar ynetmesini istediler. Bu ii, Franklar
sevdiklerinden deil ama Teodor'u sevmediklerinden, yap-
maya kalktlar. Birbirlerini kkrtarak vahi hayvanlar gibi
saldrdlar. Byk bir kalabalk topladlar. iddetli bir g-
rltyle kaleden, su kaynann bana indiler. Kalabaln
karsna knca ona doru kotular. O vakit Teodor nle-
rinden kaarak kentin dou kapsnn stne yaptrd alt
kaleye snd. Bu kaleye de saldrdlar. O vakit kars ve
ocuklar ile sefalet iinde brakmalarn halktan istedi. Ant

ierek sz verdiler. O zaman kale kapsn at. Halk ona

verdii sz tutmad ve aldattlar. Onu dvdler, iple bala
dlar, rlplak bir tek ap beziyle kente bakan kaleden
indirdiler. ... <5) Hatim'in olunu ve evini yktlar. Baldwin,
Teodor'un nesi varsa, iki kaleyle birlikte ald.
5- Lacuna. Yazan yanl biliyormu (evirmenin notu)

11
 Franklar Baldwin'in Urhoy'u aldn duyunca ok se-
vindiler. Kamplarn Antakya yaknna kurdular ve kuat
may sktrdlar. Sava daha younlanca askerlerin bir
blm teslim olmak istediler. Planlar yetkinleince, Frank-
lar trmanp duvar ele geirdiler ve oradan inip kente sal-
drdlar. Y ai-Siyan (sgin) kentin alndn grnce tepe-
deki st kaleye snd ve oradan da douya... (fil dana sn
d.

Franklar Antakya'y kuattklar srada byk bir nder

olan Kerboa, doudan Urhoy' a gelerek kent kapsna var-
d. Btn blge srler, srlar, keiler, insanlar ve evlerle

doluydu. Yok ederek, ldrerek, talan ederek ve birok ki-

iyi de tutsak alarak, kente byk ziyan verdi. Antakya' ya
gitmek iin Halep'e doru dnd. Halep'e vardndaAn
takya'nn dm olduunu rendi. Acele oraya gitti ve
Franklar'n kamp kurduu yere, Badat, Asur lkesi ve
Kuzey Mezopotamya' dan getirdii, byk bir gle yer-
leti. Franklar kuatt ve kente saldrmaya balad. Top-
raktakiler yok edildii iin, garnizon, hububat ve atlar iin
yem sknts ekmeye balad. O yl kente hi yiyecek gel-
medi. Binlerce Frank vard ve alktan o kadar skntday
dlar ki bir eek ba yirmi dinar ediyordu, buday ve arpa

meydanda hi yoktu. Bu skntda piskoposlardan biri, Kas-

yan' daki byk kilisenin bir yerinde, sa'nn figrn del-
dikleri mzran, gml olduunu dnde grm. (Ya-
hudiler Tiberya' da yapmlard). "Onu alp nnzde tutun
ve dmana yryn, onlar yeneceksiniz" dedi. Mzra
bulup sevindiler ve Trklere saldrmak iin hazrlandlar.
Alk, umutlarn yok etmiti. eride kadn gibi lmekten-

6- Lacuna. Yazan yanl biliyormu (evirmenin notu)

12
se, darda savaarak lmeyi stn tutuyorlard. Mzrakla
rna, ha iaretini koydular ve szkonusu olan da nlerin-
de tutarak yrdler ve Trkler bozulup kat. Bir ounu
ldrdkten sonra Trkler' in kampn bastlar, hububat, at-
lar ve eyalar alarak snrsz talan ettiler. Zaferin n dal
d ve btn Trk krallar rktler ve oralardaki btn kral-

lar korktu.
Bohemund Antakya'y kzkardeinin olu Tankred'le
birlikte ynetiyordu. Trkler Seru (Suru )'u tutuyorlard.
7
Ermeniler' den Basag'n oullar Zeugma< ve Frat kyla
rna sahiptiler. Bir Ermeni olan Hrsz Basil' in <s Kays un ve

Ra 'ban elindeydi. (Ekiyalk yapt iin ona yle deniyor-

du). Baladukya'l bir Trk olan Gazi, < Sumaysat (amay
9

sat) da idi.
Hristiyanlar, co
Evcimen Philartus'un oullar, Mara
ve Karada tutuyordu. Ermeni Rafi'nin oullarnn Ana-
zarba ve Kilikya ellerindeydi. Franklar Tarsus, Maia /
Mepsuestiya ve Adana'y ele geirmiti.
Franklar glenince karadan ve denizden gidip Kuds '
kuatmak istediler. nce Filistin kysnda olan Y offa/Ya-
fa' y kuatp birka gn ierisinde aldlar. Oradan Kuds' e
gidip evresinde adrlarn kurdular. iddetle saldrdlar.
evresinde ahaptan dzenler ve kuleler kurdular. Kent
ok kalabalkt. erde bir Msr ordusu silahlar ve sava
gereleriyle bulunuyordu. Saldr ok iddetlenince vali,
7- Bir!o'nun (Birecik) biraz zerinde.
8- Bkz. Kogh-Basil, Jorga'ya Breve Histoire de la Petite Arrnenie (Paris,l 930)
ppl7-18
9- Daha ziyade Sleyman b. Malik Gazi Gmtekin b. Daniment. Batl vakans-
ler "Balduch" diyorlard. Sonradan Baldwin tarafndan idam edildi. (bkz. Al bert
of Aix, iii, 2lff., ve v, 22) Burada Balduch ya soy veya blge adyd.
10- Yani Rumlar (Sryani melkitler, ed.).

13
seferin ikinci ylnda, 1099 da kenti teslim etti. Otuz bin
Mslman ldrld ve Franklar talan etti. (erdeki Hris
tiyanlar Franklar gelmeden dar atlmlard), Franklar'n
byk nderi, Dk Godfrey kral oldu. lkenin her yanna
dalp Filistin ve Galile'nin kyleri, kaleleri ve kentlerini
igal ettiler.

Kont Saint Gilles Franklar' la gelen ordunun bakanla

rndan biri, byk bir g alarak Trablus'u kuatp iddetle
saldrd. Kent duvar ve her iki duvarn arasnda derin bir
hendekle adamakll tahkim edilmiti. Kent kkt ama
sava askerlerden kurulu gl bir garnizonu vard. Saint
Gilles Lbnan dann alt yamalarnda bir kale ina etti ve
onu bu gn olduu gibi kalabalk bir kent yapt. Kente kar
uzun bir sava yapt. Yedi yl taciz etti ( 1109) sonunda vali
kenti teslim etti. Birok ganimet ele geirdi ve tuttuu b-
tn Mslmanlar ldrd. Araziyi ve kyy, Sur ve Aka
lon dnda, ele geirdi. Onlar Msrllar'n elinde kald.
am, Humus, Tadmur, Baalbek'le birlikte Baura > Hama,
01

Halep, Kalas, Mabbu /Menbec, ijarran ve Raqqa Trk-

ler' in elindeydi ve onlar Franklar'n topraklarna ok zarar
verdi.
O sralarda Kalkedonyal (Kadky) Gabriyel Malat-
ya'y tutuyordu. Buzan adl bir kumandan vali atad. Bu-
zan ldnde kent hala elindeydi. Gabriyel, Antakya' da-
kiBohemund' aeliler gnderip Malatya'yagelip KiraMur-
fia adndaki kzn ve eyiz olarak da Malatya'y almasn
teklif etti. Bohemund Malatya'ya doru yola kt ve ken-
tin yaknna gelince Pontus ve Kapadokya'nn egemeni Da-
niment, zerine vard. Bohemund yenildi ve onunla bir-

11-Bura

14
likte olan Franklar ldrld, kendisi de tutsak oldu ( 1100).
Byk bir fidye karlnda serbest brakld. Antakya'ya
geri dndnde kzkardeinin oluna orasn verdi ve
memleketine denizden dnd, orada da ld. Trablus' u ele
geiren Saint Gilles' de orasn oluna verdi ve lkesine
dnd.
Bir dier Frank soylusu Pitabin (Poitevin)< balamay 12

planlarken gelen Franklar'n Suriye ve Filistin topraklarn

ele geirdiklerini duydu. O, Pamfilya ve Kapadokya ze-
rinden geip kuzey topraklarn ele geirmek istiyordu.
Konstantinopolis' e gelince Alexius' a dant ve ondan yol-
lan bilen klavuzlar istedi. Alexius ihanet edip onu yanltt.
Ona klavuzlar verdi ama onu suyu ve yemi olmayan bir -
le gtrmelerini syledi ve ek olarak da Trklere onlar ku-
atmalar iin orann neresi olduunu bildirdi. Bu durum
gerekleti. Trkler' in byk gc onlar alk ve susuz-
luktan bitkinken kuatt. Trkler onlara bulut gibi ok att.
Onlarn ne arpacak gleri ne de kaacak yerleri vard.
Trkler hepsini kltan geirdi ve ok altn ve gm ga-
nimet diye ald. nderleri Pitabin birka kiiyle lkesine
kadar kaabildi.
3
Kuds kral Godfrey iki yl o sonra, kralln Urhoy' da-
ki kardei Baldwin' e brakarak ld. Haber geldiinde Bald-
win, Urhoy'u baka bir Baldwin' e, sagrl birine, brak
t ve Kuds' e gidip kardeinin yerine ynetimi ald. Ur-
hoy' avali olan B aldwin' in akrabas olan Yoskelin, blge-
sindeki Tel-Bair denen yi Haber Tepesi'nin bandayd.
Baldwin Urhoy'un bana geince Malatya' daki Gabriyel,

12- William IX of Poitou (bkz. Rhricht. Ges. d. Knigr. Jerusalem 32).

13- ElyazmasndaLacuna.

15
Bohemund' a teklif ettii gibi, ona da kzn teklif etti. Bald-
win Kira Murfia ile ev lendi ve onu Urhoy' a gtrd.
Kapadoky'nn egemeni olan Daniment, Bohe-
mund'u yakalayp yksek bir fidye aldktan sonra, tekrar
glendi, ordusunu toplayp Malatya karsna kamp kur-
du. Garnizon elinden geldii kadar dvt ama baarl
olamad ve skntya dt. Baz kimseler kentin piskopo-
sunu Gabriyel'e gidip bar istemesini sylemesi iin kan-
drdlar. Oysaki, o adamlara gece gndz savamalarn
sylyor ve baarlar iin dua ediyordu. iddetli bir ar-
pma srasnda piskopos Gabriyel' e inandrc bir biim-
de, bar istemesini syledi. Lanetlenmi adam kendine kar-
bir komplo olduu sansna kapld. eytan onun iine
girdi ve piskoposla birlikte birok deerli Hristiyan' l-
drtt. Bu onun kurtuluu olacak sand ama bu onun ykm
oldu. Piskopos, abuni' nin 4>olu Said' di. Kuatanlar ken-
ti ele geirdi ve Daniment kente sahip oldu. Gabriyel ld-
rld ve evi tamamen ykld. <15 >
Urhoy yaknnda, iinde birok Mslman, Hristiyan
ve tccarn yaad Suru o vakitler zengin ve kalabalkt.
Vadi de zengin, kalabalkt ve birok ky vard. Kentin
yneticisi, Artuk' un oullarndan biri olan, Balak adnda
bir Trk't. Urhoy' daki Franklar bir taraftan, Ermeniler,
Franklar'n ynetimine girerek dier taraftan, yani Frat k
ysndan, sktrdlar. Balak anlad ki Suru'un Hristiyan
topraklar arasnda yaamas g olacaktr, onun iin Ur-
hoy' daki Baldwin'e eli gndererek, koullar, ant vererek
saptanrsa Suru'u teslim edeceini bildirdi. Baldwin b-

14- Bar Hebraus, Chronicon Syriacum (ed. Paris, 1890), i, s. 463.

15- Bu antrma, !bin Daniment'in 1103 'te Malatya'y ele geirii olmakta.

16
tn istenilenlere sz verdi ve Suru, kalesiyle birlikte tes-
lim edildi. O vakit orayaPutshir adndaki bir Frank' atad.
Putshir de oradan ok para toplad. Kent meclisinde bulu-
nan beyt adndaki bir Arap Mslman, kardelerini ve
akrabalarn tutuklayarak onlardan ok para szdrd. By-
lece Putshir zengin ve gl oldu.
Artuk olu Skman, Balak'n amcas, Franklar'n Su-
ru'u aldn duyunca, byk bir ordu toplayp kentteki
Mslmanlara gvenerek orasn kuatt. Urhoy' daki Bald-
win bu haberi alnca onunla savamak iin yrd. ki or-
dugah birbirine yaknken, Trkler Franklara pusu kurarak,
nden ve arkadan saldrdlar. Frank ordusu bozuldu ve bir
ou ldrld. Baldwin Urhoy'a kat ve oradan, byk
bir ordu toplayp Suru'u kurtarmak iin, korku iinde F
rat' geip Antakya' ya gitti. Putshir tutsak oldu. Suru'da-
ki btn Hristiyanlar, o srada orada bulunan Urhoy'un
Frank piskoposuyla birlikte kaleye sndlar. ileri, ma-
rangozlar, demircileri beraber alp her trl malzemeyi de-
po ettiler. Franklar bozguna urattktan sonra Trkler ka-
leyi kuatt ve Hristiyanlara iddetle saldrdlar. Gece gn-
dz savarken Baldwin' den bir ulak geldi. "eride hazr
olun" gne batarken Franklar mzraklarnn ucunda mea
leleri yaktlar ve saldrdlar. Grltlerinden toprak yarl
d. erdeki askerler yardm iin dar saldrdlar. Trkler
korktu ve yenildiler. ou kltan geirildi. Franklar Trk
kampna girip yamaladlar, snrsz altn gm ele geir-
diler. Kentteki Mslmanlar korkmulard ve Franklar'n
onlara aman vermeyeceine inanmlard. Bundan dolay
kaplar tuttular ve duvara yerleip Franklara direndiler.
Umutlar Trkler yetiinceye kadar duvar tutmakt. Frank-

17
lar inatlarn brakmalar iin uratlar, onlar ldrmeye-
ceklerine yemin ettiler ama dinletemediler. Franklar "Kent-
teki Hristiyanlar zerlerinde ha simgesi tasnlar" diye
ilan ettiler. O vakit aslanlar gibi kkreyerek kaleden kente,
kasaplar gibi daldlar. Gen yal herkesi ldrdler. Kent
binlerce, onbinlerce, cesetle doldu. Kalabalk kent, yok
edilmiti ve Hristiyanlar kalenin evresine yerleip bun-
dan byle perian yaadlar. (1101)
Yukarda ad geen Kerboa'nn yenilgisinden, Su-
6

ru'a saldrdan, Skman'n yenilgisinden ve Mslman-

lar'n Suru' da kltan geirilmesinden sonra Dounun
beylerinden Jikirrni (Gigirrni) hazrlanarak, Franklar' la
savamak ve topraklar korumak iin byk birorduyla iler-
ledi. nce Urhoy' a gitti.Yol da kime, neye rastladysa key-
fince ldrd, tutsak ald veya yok etti. Kente yaklanca,
Frank garnizonu Dou Kaps'ndan dar kp Trkleri
kapya yaklatrmamak iin, akta karlamaya kalkt. Bir-
ok aklsz Urhoylu kl ve kalkanlarn alarak aceleyle,
yaklaan Trkler' le, kent dnda arpmak iin kstaha
dar kt. Trkler, onlarn telala dank olarak dar
ktklarn grnce, Franklar, dou kprsnn nnde
ovaya yaylncaya kadar, geri ekildiler. Trkler ok sevin-
diler ve Franklar'n zerine her ynden saldrdlar. Bunu
gren duvardakiler, iki ordunun birbirine karp kente bir-
likte gireceklerini dnerek kale kaplarn kapattlar.
Trkler dnp hrsla Urhoylular'n zerine yrdler. Ur-
hoylular katlar, kaplar kapal grnce titrediler ve a
kna dndler. Artk hendein zerindeki kprden ve du-
varlarn arasndan geemeyeceklerdi. Hepsi hendein o ta-

16- Gurbagad.

18
rafndan veya teki yanndan iine dtler. Trk yaya as-
kerleri gelip aman vermeden hepsini ldrdler. Hendek
bir anda cesetle doldu ve kan hendein iinden rmak gibi
akt. Araziyi yakp yktktan sonra Jikirmi o ekip gitti.
7

O vakitler Baladukyallar' dan biri, birka Trkle birlik-

te, Sumaysat'ta yayor ve oray idare ediyordu. Oray para
karl Franklara teslim etti. Kuzey topraklarnda Gargar
Ermenileri, Sanbil' in oullar olan Gastandin, os Tabtug ve
Abdlmesih yayor ve hkmediyorlard. Oras kalabalk
t. Manastrlar ve ruhbanlarn evleriyle doluydu. Aralarn
da Frat yarlarnn altndaki Aziz Abhay Manastr da var-
d. Oralarda yine Y alnayakl Paskin' in, Aziz Gewergis' in,
iral Aziz Saptay'n ve Malkus'un manastrlar, kalabalk
kyler, mezralar ve tarlalar vard. Manastrlarda, hepsi de
Ortodoks, dnyay terk etmi birok kii yayordu. Oraya
hkmeden Ermeniler, Franklar' n hizmetindeydiler.
1104 ylnda Franklar glyken, btn krallar byk
ordularyla Urhoy' da toplandlar. Niyetleri douya yr-
yp oralar ele geirmekti. Gurura bal kt huylar dola-
ysyla bir karara varamadlar. Urhoy'da kalarak, Trk-
ler' in elindeki kentlerin paylamn uzun sre tarttlar.
Biri Miyafarqin'i, bir dieri Amid'i, bir bakas Nsibin'i,
daha bir bakas da Musul'u istedi. Sonra gln bir biim-
de kura ektiler. Daha sonra da, nce Nsibin'e yrmeye
karar verdiler. Trkler Franklar'n toplandn duyunca,
onlar da byk bir ordu toplayarak Franklar'n yrmeleri-
ni beklediler. Franklar Urhoy'u terk edip yrye geince

17- Balk savandan nce baka hibir kaynakta Jikinni'in Urhoy sava veril-
memektedir. Buna gre bu sava 1105 deki saldr olmal.
18- Bar Hebnius, Chronicon Syriacum (ed. Paris, 1890) s. 279. Constantin.

19
 bir gurup Urhoylu'da, ele geen kentlerdeki yamaya ka-
tlmak, Trkler ve Mslmanlar' dan kle almak iin, onla-
ra katldlar. Kalabalk bir kamp olutu. l:farran Ovas'na
varp douy). doru getiklerinde brahim Evi'nin olduu
Dahbanah n adl yere geldiler. Burada Mslmanlar'n b-
9

yk bir camisi vard. l:farranllar, Franklar' dan korktular ve

kentin anahtarlarn alp boyun emek zere, onlara sundu-
lar. Urhoylu Baldwin sand ki l:farran ona aittir ve orada
kamp kurarlarsa, dier krallar da ele geirecek ve birok
asker girip talan edecektir. Bu durumda kent zayflayacak
ve ona yararl olmayacakt. Anahtarlar geri verip kentlile-
rin onun adamlar olduunu syleyerek, yabanclar daln
caya kadar kenti onun iin korumalarn istedi. Antakyal
Tankred ve dier krallar bunu duyunca canlar skld ve
Baldwin'e ok kzdlar ve ona iyi bir i yapmadm syle-
diler. stedikleri, bu gl kenti almak ve fazla eyalarn
orada bra~p yaknlardaki dman hafif olarak karla
makt. Eer Allah onlara zafer verseydi, hi biri oray Bald-

win' den almayacakt. Yine Trkler kentin alndn duy-

sayd, yrek gleri tkenecekti. Eer, Allah korusun! ye-

nilselerdi, oras onlara yakn bir snak olacakt. Baldwin

bu savlar kabul etmedi.
Franklar Dabanah' dan yryp Balk Irma'na doru
yayldlar. Kzgn Tankred her vakit ki gibi geriden geli-
yordu. Irmaa vardklarnda birden, binlerce, onbinlerce
Trk grdler (7 Mays 1104). Trkler, bulutlardan yaan
saanak gibi Franklara ok attlar. Bu durum onlar korku ve
aknla uratt. Trkler kllarn ekip ncleri ldr-
meye baladlar. Tankred ve askerleri geride olduklarn-

19- Balk nehir kaynann u andaki ad Ras ul 'Ayn al-Xalil'dir.

20
dan, nclerin toplu kymn grnce, ndekileri braka
rak dnp katlar. Gl Trkler aman vermeden ldr-
dler, bir ounu tutsak aldlar. Urhoylu Baldwin, cesur bi-
ri olan, akrabas Tel-Bairli Kont Yoskelin ile birlikte esir
dt. Onlar ar zincire vurdular, kamplarndaki silahlar,
atlar ve mallar tamamen yama ettiler. Trkler Baldwin
ve Y oskelin' i bal olarak Musul' a gtrdler. Antakyal
Tankred, Urhoy'a gidip birka gn istedii gibi yedi, iti ve
dinlendi. Urhoy' dan ok servet ve at ald. Kendi adamla-
rndan Richard' co vali yapt ve Antakya' ya gitti.

Bu Richard kt, zalim, adil olmayan biriydi. Urhoylu-

lar da ona uydular, birbirlerine iftira ettiler. Kimin kime
hnc varsa bir olanak buldu. Richard onlara zalim ikence
ler, hapisler uygulad. ok para toplad. Kendinin gelge
olduunu bildiinden btn olanaklardan yararland.

Urhoylu Baldwin ve nl akrabas Yoskelin, Musul'da

tutsaktlar. Onlar kurtarmak iin kimse parman oynat-
mad. Tankred onlara kzgnd ve Richard onlarn toprakla-
rn tutuyor ve istedii gibi davranyordu. Tutsaklar dan
tlar ve Baldwin nemli biri olduundan kendisinin zgr
kalmasnn g olduunu, bu nedenle nce Y oskelin' in ser-
best kalmasnn gerektiini, sonra Baldwin'in kurtulmas
iin onun dardan alacan syledi. Y oskelin iin oni-
ki bin dinar fidye biildi ve oniki saygdeer kii onun yeri-
ne rehin oldu. O vakit fidyesini toplamas ve Baldwin' e a-
lmas iin serbest brakld. O bu ileri yaparken, Y oske-
lin' in rehinleri Musul' da tutsak tutulduklar yerin duvarn
dan zgrle katlar. Bylece Yoskelin ve rehinleri mas-
rafsz kurtuldular. nl biri ve iyi bir arabulucu olan, Frat
20- Bohemund'un yeeni.

21
zerindeki Qal'at Jabbar'n beyinin ( yardmyla Bald-
2

win' in fidyesi yetmibin mi(x )hilate dinar olarak saptand.

Y oskelin yirmibebin dinar toplad. Bu paray kendisi Qal' at
J abbar' a gtrd ve geri kalan iin de kendini rehin verdi.
Kumandan paray elilerle Musul' a gnderdi ve gerisi iin
de Y oskelin elinde olduundan kendini sorumlu tuttu. Mu-
sul' a yeni bir vali, Yawali ( adnda biri, atanmt. Bu vali
22

Yoskelin'i duymu ama grmemiti. Kendini, Trkler' in

eline bu kadar para iin, fidye olarak verdiini renince
onu grmek istedi.
Elilik kurulu, yirmibebin dinarla ve geri kalan krk
bebin iin de Qal' at Jabbar'n beyinin garantisi ile geldii
vakit vali, Kont Baldwin'i serbest brakt. nl ve yetkin
bir sava olduunu rendii Y oskelin' i, grmek iste-
diini haber verdi. Qal' at Jabbar'n beyi Yoskelin' e giysi-
ler, gzel bir at, Frank silahlar verdi ve Musul' a gnderdi.
Oraya vardnda vali en deerli savalarn tam donan-
m olarak toplayp kent meydanna gitti. Yoskelin' e nn-
den atla gemesini buyurdu. Yoskelin geti ve mzrayla
talim yapt, atn o tarafa, bu tarafa ark ettirdi. Vali o kadar
memnun oldu ki Baldwin'in fidyesi iin onbin dinar verdi.
Y oskelin attan indi, nnde yeri pt ve teekkr etti. Bu
biimde teekkr edince vali, bir onbin dinar daha verdi.
Kente dndklerinde ona bir ziyafet ekti ve bir onbin di-
nardaha dedi. Y oskelin birka gn daha Musul' da kald.
Vali ona ok nazik davrand ve yaadklar srece d
meyeceklerine ve gereksinimleri olunca birbirlerine yar-
dm edeceklerine dair, yemin ettirdi. Yoskelin' e hediyeler

21- Najm ud-DawlaMalik b. Salim. Yoskelin'le ilikileri iin bkz. Usama b. Mun-
qidh, ev. Filip ijitti (Lbnanl bir Sryani), ss. 119-20.
22- El yazmasnda (MS) bo.

22
verdi ve tamamen serbest brakt. Baldwin'in fidyesinin ta-
mamn dedi ve onun gvenlikle dnmesini salad. Al-
lah'n yardmyla her ikisi de zgrlne kavumu oldu.

Serbest kaldklarnda (1108) Urhoy'u ynetmi olan

Richard, kentten topladklarn yanna alarak kendi yeri
olan Mara' a gitti. Baldwin 'le, Y oskelin Urhoy' a gelince,
orada Tankred ve Richard'n yaptklarn rendiler ve ara-
larndaki dmanlk yeniden alev lendi. Yeniden savaa ha-
zrlandlar. Yoskelin, Musul valisine haber gnderdi. O da
Yoskelin' e yardm iin birok Trk askeri yollad. Ordular
Barran ve Dalik<23 ) arasndaki Gubo / Gubba Manastr'nn
topraklarnda karlat. Karlamann tozu ge ykseldi.
Trkler kat ve Antakyallar onlarn peinden gidip hepsi-
ni ldrd. Baldwin ve adamlar kat, bu da savan sonu
oldu. Bir sre sonra anlap bar yaptlar ve tekrar dost ol-
dular.
1110 ylnda, Frank krallar bar iindeyken, Dounun
hakimi Mawdud, byk bir ordu toplayp nce Urhoy' a git-
ti. Besen-Kasas 'n <24) evresinde dou ovasnda kamp kur-
du. Araziyi yakp ykmak iin birok atly gnderdi. Atl
lar baheleri bozdular, aalar kestiler, manastrlar ykt
lar ama kente yaklap savamadlar. Duvarlarn kenarna
sava aygtlar koydular. Bylece yaklap sonra ekip git-
tiler.
Mawdud'un Urhoy' a saldrsn duyunca, Franklar ora-
y kurtarmak iin, acele toplanp eyleme getiler. Frat'

acele getiler ve onlarn yryn duyan Trklerde kamp-

larn Jullab (Galip) Irma' nn yaknna kurdular. Franklar

23- Cayn Tob /Antep ve Kilis arasnda Duluk

24- Kuatma Mays 1110 da balad. Urhoy' da bir Kasas kaps vard.

23
Mawdud'un eskiden kampn kurmu olduu yere, kamp
kurdular. Bunlar Trablus kontu St. Gilles'in olu, Kuds
kral, Urhoy'unilklorduBaldwin'le,AntakyalTankred'di.

Byk bir ordu ve birok atlyla yola ktlar ama ne hubu-

batlar ne de yemleri vard. Mawdud araziyi yakp ykmt
ve kyllerin ou kentte kapalyd. Franklar ktlk eki-
yorlard ve kt huylar olan sabrszlkla, yzleri dma
na dnk olarak Frat'n batsna gemeye karar verdiler.
Byk bir orduyla ve birlikte giden kentli ve kyllerle,
Sumaysat /Samsat yolunda ilerlerken, eytan'n kandr
d, amirine kzm bir Frank, Jullab' daki Trk kampna
giderek Mawdud'a, Franklar'n kamakta olduunu, alk
tan bayldklarn, yol yorgunu olduklarn syledi. "Eer
acele davranp zerlerine gidersen onlara byk kayp ver-
dirirsin" dedi. Mawdud derhal emir verdi. Tellallar bard,
borular alnd ve gl savalar atlarna bindiler. Du-
rumdan haberi olamayan, nne, arkasna bakmayan Frank-
lar' n peinden gittiler. Franklar Frat kysna gelince ya-
yalar ve arlklar beklerken savalar rma geti. Tanr
ulusuna kzmt, zellikle orada ounlukta olan Urhoylu-
lara. Trkler birden bastlar, kasap gibi davrandlar, acma
szca ldrdler. Trkler mzraklarn onlara uzatnca, bir
ou Frat' a dp bouldu. Bir ou tutsak oldu. Trkler
ganimetin zerine dtler. Franklar'n ilerlemesinin sonu
kt oldu. Mawdud lkesine dnd.
Ertesi yl hasat vakti Mawdud byk bir orduyla doru
dan Urhoy' a yrd ve kentin karsnda kamp kurdu. Ora-
da, bahelerle, geride kalm aalar ykt. <25 > Kenti sard,
ierde byk sknt yaratt ve btn yaz savat. Ktlkla s-

25- Bu Nisan - Haziran 1112 ylndaki Urhoy'un ikinci kuatlmasn anlatyor.

24
knt arttve kentlilerin moralleri bozuldu. Her yl alp
abalayp ekiyorlard ama biemiyorlard. Onlara Maw-
dud vaatlerde bulundu. Direnecekleri yerde kenti ona ve-
rirlerse, ektikleri azap yerine, byk iyilik greceklerdi.
Urhoylular bar giriiminde bulunmad ama yirmi Erme-
ni, Mawdud'la ihanet konusunda anlat. Urhoylular, ekip
gittiini sansn, diye kampm Suru'un karsna tad. Az
bir sre sonra, bir pazar gecesi, gece yarsn geince, orta-
lk aydnlanrken, grnmemek iin, bahe snr itlerinin
arasndan Trkler hzla geldiler ve kentin dousundaki alt
kprnn iinde kalan ve iinden su geen hendein ze-
rindeki kararlatrlan duvara, cesur savalarn yayan
olarak yaklatrdlar. Bu maceraya uygun bir ke ve ak
bir alan vard. Orada byk bir ke kulesi vard ve koruyu-
cusu Siros adnda iyi bilinen biriydi. Ermeniler' le anlatk
lar zere arda bir araya geldiler. Hainler duvardan ipleri
saldlar, gl merdivenleri duvara baladlar. Trkler du-
vara kmaya balad. Nbetiler bunu grnce "Dman
duvarn stnde" diye bardlar. Dardaki Trkler bunu
duyunca bat tarafinda byk bir grlt kopardlar. D
mana saldrnn o taraftan olduu amsm verip adamlarn
duvara rahat kmasn salamak iin, davullar ve borular
almaya baladlar. Trkler teslim olmayanlarn hepsini
ldrdler. Siros istemedii halde korkusundan ses kara
mad. Altm kii kadar duvara ktlar. Gn aardnda
herkes Trkleri duvarn zerinde grd. Kentte ihanet ol-
duunu, duvarn da Trkle dolu olduunu grnce, Frank-
lar ve nderleri panie kapldlar. Herkes evine, ocuklar
na kotu. TeI-Bairli Yoskelin o srada Urhoy' da idi. Bir
kahraman gibi davrand, o taraftan duvara kt ve dma
nn yaknna gitti. Onu grnce Trkler byk kulede top-

25
landlar ve ~aanak: gibi ok ve ta attlar. Ce~aretini arttrd
ve zerinde durduklar kulenin iine girdi. Ok atmaya yara-
yan bir pencereye klcn soktu ve adamlar zerindeyken
merdiveni kesti. Adamlar dp ezildiler. Yukardakiler
cesaretlerini kaybettiler ve umutlar kalmad. Y oskelin da-
ma, Trkler' in yanna kt. ki kere onu yukardan tala
vurup kalkann krdlar. Y oskelin, nbetilerin zerinde
uyuduu saman dolu bir uval ald, bann zerinde tuta-
rak aralarna girdi. Trkler kat. Bazlarna klc ile vur-
du, bazlar kendilerini aa attlar. Franklar hainleri mah-
kemeye verdiler. Birok sulu ve susuzu tutukladlar. El-
lerini ve burunlarn kesip gzlerini kardlar. ou ld,
dierleri idam edildi.

Yllar sonra (1113) Mawdud am'a, Filistin'e ve Gali-

le'ye gitti. Gittii yerleri yakp ykt ve birok tutsak ald.
Mslman gelenei zere cuma (2Ekim1113) namazn
klmak iin byk camiye girdiinde smaililer onu ldr-
d. Ayn yl Antakyal Tankred'te (Aralk 1113) ld. Olu
olmadndan yerine kzkardeinin olu, onurlu bir deli-
kanl olan Roger (Rugil) geldi.

Roger onurlu ve yakklyd ve Urhoylu Baldwin'inkz

kardeiyle evlendi. Asker toplad ve ordusu ile ijarran ova-
sndaki gl Cezaz /Ezaz Kalesi'ne saldrd. Duvarn al-
tnda tneller kazd onlara ktkler doldurdu ve tututurdu.
Duvar salland ve kt. Franklar alan gedikten ieri gir-
diler, kaleyi aldlar ve iindeki btn Mslmanlar ldr-
dler. Bylece bu nl kaleyi Roger alm oldu (1118).
29 Kasm 1115 ylnda, Pazar akam, gne batarken
bir deprem Mara ' ykt. Tamamen kent ykld. Manastr
lar da ykld. Btn kent duvar kt. Yabanclar dnda

26
yirmidrtbin kii ve yzden fazla ruhban ve diyakon ld .
.tlesen-Mansur (Adyaman) ve birok yer yok oldu. Bu yl
da, Urhoylu Baldwin, Yoskelin' e kzmt ve onu hapis et-
ti. Serbest kalnca Kuds' e, kral Baldwin' e gitti. Baldwin
onu iyi karlad, sevdi ve onu Tiberya ve Galile valisi yap-
t ( 1113 ). Onun orada bir olu oldu adn Y oskelin koydu.
Bu yl Halepli Rudwan (Rataun) ld (10 Aralk 1113).
Trk sultan Pers'te oturuyor ve Bat lkelerine valiler
gnderiyordu. Mawdud am' da ldrlnce, Burski Me-
zopotamya' ya gnderildi. Burski ilerledi, nce Urhoy' da
kamp kurdu, baheleri tahrip etti. Araziye ok ziyan verdi
(1114). Sonra Frat' geti ve Halep blgesinde kamp kur-
du ve Hristiyanlar'n topraklarna yapabildii kadar zarar
verdi. Sonra yerine dnd. Ertesi yl gelenek olduu zere
Urhoy'a geldi, rn yok etti sonra Halep'e gitti ve Frank-
lar' la savamak iin hazrland. Franklar da glerini Ha-
lep ve Antakya arasnda topladlar. Sava 1115 ylnda ol-
du. Tanr Franklara zaferi verdi. Trkler yenildi ve ldrl-
d, kamplar yama edildi. Burski, birka adamyla kat.
(26)

Abul Garib adnda bir Ermeni, gl Birto /Birta (Bire-

cik) kalesini tutuyordu. Urhoylu Baldwin akrabas Gale-
ran'la, byk bir ordu toplayarak saldr ile alamad kale-
yi, uzun sre kuatt. Abul Garib, yardm alamad iin ka-
leyi teslim etmek istedi. Koul olarak Galeran'n kzyla
evlenmesini ve kaleyi eyiz olarak vermeyi ileri srd.
Franklar bylece kaleyi alm oldu.
1118 ylnda Urhoy lu Baldwin Kuds' te dua etmeye git-

26- Eyll 1115, Mslman glerinin bu ylki komutan Bursuq Ibin Bursuq'du.
El-Bursuqi deildi.

27
 ti. Kudsl Baldwin bir ordu toplayp Msr' da Farama'ya
yrd ve orada ld. lrken cenazesinin kardei Godf-
rey' in yanna gmlmesini ve teki Baldwin'in kral ilan
edilmesini vasiyet etti. stedii yapld. Baldwin, kont Yos-
kelin'i Tiberya' dan ard ve onunla anlat. Bylece Bald-
win Kuds', Yoskelin Tiberya'y ynetti. Yoskelin Ti-
berya' ya geldiinde birok zafer kazand ve her tarafta kor-
ku sald.
Konstantin'in olu olan Mihayel adl Ermeni, Gargar
lkesini ynetiyordu. Konstantin Sumaysat' da tutsak iken,
Mara' ykan depremde enkaz altnda kald. Mihayel her-
kese ktlk yapan, o taraflarda haydut ve hrsz tutan, ki-
birli bir genti. Bir zamanlar Suru'unhakimiolanArtuk'un
olu Balak, Hanzit ve ijesen-Zayd ' < elinde tutuyordu.
27

Kendisi Mihayel'i kt yollarn brakmas ve haydutlarn,

tccarlar ile yolcular rahatsz etmemesi iin, uyard. Bu
durum Balak' a srekli ikayet edildi. O da dayanamayarak,
ok souk olan, aralk aynda kalabalk bir lke olan Gar-
gar' a gitmek iin, Trkmenler' den bir ordu toplad. Frat
donmu olduundan Tanr'nn yardmyla Frat' bir anda
getiler. Eer sandallarla gemek zorunluluu olsayd be
gnde geemezlerdi. Hedef lkeye, akam karanlnda
geldi, ordusunu kayalarn ara!' rn saklad. Bundan kimse-
nin haberi olmad. Tanr o lkenin halkna kzmt. O gece
iddetli bir kar yad. Kylerini brakp dalara veya yayla-
lara kaanlar Trkmenler, ayak izlerinin peinden giderek
yakalayp ldrdler veya tutsak aldlar. lkenin zerine
bir sel gibi daldlar, evleri ve kyleri yaktlar, ok ziyan
verdiler.

27- X(H)artbart, imdi X(H)arpu\.

28
 Baldwin Kuds'te dua etmeye gittiinde Bir!olu Gale-
ran ' Urhoy' da vekil brakt. O da, toplayabildii btn as-
kerleri toplayarak Urhoy'undousundaHismadannyay
lalarndaki ve Artuk olu Gazi'nin lkesindeki Trkmen
kamplarna, beklenmeyen bir zamanda saldrd. Beyz er-

kek, kadn ve ocuu, binikiyz at, yzbin sr, deve ve

keiyi tutsak ald, birok savay da ldrd. Tutsaklar
Urhoy' a 1119 ylnda getirdi. Bu ktln nedeniydi.
Gazi kzmt. O vakitler Artuk ailesinin nl bakany
d. Byk bir ordu toplad ve hasat mevsiminde Urhoy ya-
knnda ama bahe ve tarlalardan uzakta, kamp kurdu. Ba-

r yapld ve ona tutuk Trkmenleri iade ettiler. Bir zarar

vermeden kenti terk etti. Oradan ijarran' a gitti ve oray i
gal etti. Ondan sonra Frat' geip Halep'i evresiyle igal
etti. Btn Trk beylerinden daha gl oldu. Hatta Asur
lkesi 'nin valileri bile, ona boyun eiyorlard. Bir ordu
toplayp Antakya'y igal etti.

Antakyal Roger, Gazi'nin Antakya'y ele geirdiini

duyunca, onunla karlamak iin yrd. Kuds'l Bald-
win ve Galeran ona yardma geliyorlard ama kibirli deli-
kanl yalnz bana Trkleri yeneceini sanp zaferin ken-
disinde kalmasn istedi. KstahaMslmankampna yak-
lat. Trkler de, Franklar yardmna gelmeden onunla sa-
vamak istiyorlard. Roger'i kuatp halka iine aldlar ve
kampna dolu gibi ok yadrdlar. Tanr Franklara kzgnd,
onun iin Roger bu savata ldrld ve cesedi ne llerin,
ne tutsaklarn arasnda bulunamad. Trkler Franklar'n
kampn yama ettiler (28 Haziran 1119).

Roger'in lmnden sonra, Kudsl Baldwin, Trablus

kontu ve Urhoy' dan Galeran geldiler. Antakyallar kp

29
kral alkladlar.
Ynetimi ele ald. Bulabildii askerler-
den ordu kurup Gazi'nin zerine yrd. Bu savata Tanr
Trklere kzmt, dolaysyla Gazi yenildi, birok askeri
ldrld (Austos 1119). Ancak birka adamyla Halep' e
kaabildi.
Baldwin sevinle Antakya'ya sonra da Kuds' e dnd.
Tiberya' dan Y oskelin' i 1119 ylnda Urhoy'u ynetmesi
iin gnderdi (1120). Halk buna ok sevindi. Galeran tek-
rar Birto 'ya dnd. Y oskelin byk bir ordu toplad ve Trk
kamplarna saldrd ve birok tutsak ald. n Kuzey Me-
zopotamya' ya yayld ve civardaki btn Trkler korktu.
Soydalar tutsak olmu Trkmenler, Mardin'li Gazi' ye
sndlar. Ona Urhoy'a saldrp almasn salk verdiler.
Gazi byk bir ordu toplad ve Urhoy civarnda kamp kur-
du. Ekinlere zarar verdi, baheleri bozdu, yakp ykp dn-
d (Mays 1120).
Gazi daha glenmi, kardei Skman' nkini, amca olu
Davud'unkini ve kendi lkesini ynettii iin, morali d-
zelmiti. Asur lkesi, Ermenistan ve (Grc, ed.) beryan
lar'n lkesi ona balyd. Akrabalar btn Ermenistan'
ynetiyorlard. Bar-Astaye /Putperest olan beryan Kral
Davut' la aralarnda anlamazlk kt. Gazi yrekli biriydi
ve btn akrabalarn byk glerle bir araya getirdi ve
beryanlar'n lkesini ele geirdiler. beryan Kral da asker
toplayp onlar karlamaya geldi. Sava yapld ve Gazi
yenildi. beryanlar pelerinden gidip bir ounu ldrdler
ve btn varlklarn yama ettiler (1121). Gazi utan iin-
de geri dnd. Ksa bir sre sonra hastalanp ld (8 Kasm
1122). Olu Timurta, Marda ( Mardin)'yi, Dara'y ve Mi-
yafarqin'i ynetiyordu. Amca olu ijesen-Balak, ijesen-

30
Zayd ve tfesen-Hanzit'i <s elinde tutuyordu.
Malatya'y, Danimentler'in ocuklarndan sonra, Sel-
uklu ailesinden <29 biri ynetiyordu. lmnden sonra ei,
iki kk ocuu ile, ynetimi ele ald. Byk olu Mesut,
Konya' dan Bizans' a doru olan yerleri ynetiyordu. Da-
nimend'in olu Gazi, Sivas', Kayseri ve Yeni Kayseri'yi
ynetiyordu. Kendisi kibirli bir hal ald. Etrafn kmse-
meye balad ve gzn Malatya' ya dikti. Malatya'nn y-
neticisini karmak ve kenti ele geirmek iin elinden gele-
ni yapt. Hatta adamn kzna bile talip oldu. Hileyle alama-
ynca, bir ordu toplayp kuatt. Onlar yokluk ve alkla s
kntya soktu. Kentte veba salgn balaynca kenti 1124 y
lndaele geirdi. Bylece daha gl oldu. Kapadokya, Ma-
latya ve Hazar Denizi'nin kuzeyine kadar btn kentler,
hkmettii yerlerin iindeydi. Dzenli olarak Bizans top-
raklarn igal ediyordu. Galatya, Kolonia /Konya ve He-
raklea'ya ve Karadeniz kylarna, aknlar yapyordu. Tut-
sak alyordu, ykyordu zarar veriyordu.
Urhoy kontu Yoskelin, Antakyal Roger'in kzyla ev-
lendi ve kzla birlikte eyiz olarak 'Ezaz' ald. Kz Ur-
hoy' a getirmek iin gittiinde bir gece B ir!o' da kald. O ge-
ce birka kii Mar ba Vadisi'nden <301 geldi ve Trkler'in
bir akn yaparak karlatklar herkesi tutsak aldklar ha-
berini verdi. Bu tfesen-Hanzitve tfesen-Zayd beyi Balak 'n
ordusuydu. Kendisi Halep'ten drtbin Trk atls ile gelmi
ve yaz k akan, Hayg adli kuyu banda kamp kurmu,
adamlarn da her yne akn etmeye gndermiti. Bu kay-

28- Bu iki yer (Sryani Melkit, ed.) Rumlara balyd.

29- Rum Seluk beyi !. Kl Aslan.
30-BarHebraus, Chronicon Syriacum (ed. Paris, 1890), is. 389.

31
nak Urhoy toprandayd. Ri-Kayfo blgesinin karsnda
bir kaleydi. Franklar haberi alnca akn edenleri takip et-
mek istediler. Balak'n btn ordusuyla yaknda olduunu
bilmiyorlard. Galeran kendi topra olduu iin, zellikle

Yoskelin'i kkrtt. Gece aceleyle ktlar, kt atlara bi-

nip onlar Ri-Kayfo' da yakalamak dncesiyle pelerin
den gittiler. Aknclarn izlerinin olduu yerlere geldiler,
geceden ertesi gn leye kadar iz srdler. Scaktan, su-
suzluktan ve tozdan canlar kt. Balak'n ordugahna ge-
linceye kadar takip ettiler. Orada bir ordu grdler. Kendi-
leri ise az kii olup yol yorgunluundan tkenmilerdi. Trk-
ler de onlar grmt. Trkler rmak kenarna dizildiler ve
atna su vermek iin yaklaan her Frank ok yamuruna tut-
tular. Onlar kuatp bir ounu ldrdler, gerisini sa ya-
kaladlar. Jocelyn'i, Galeran' ve valyelerini (Eyll 1122)
Balak'a gtrdler. Bu byk prenslerin bir an ierisinde
tutsak deceine Balak, o ana kadar inanamamt. Bu i
ona bir d gibi gelmiti. Bylece bu iki prens hi bekleme-
dikleri bir anda esir dt. Balak onlar Urhoy'un kapsna
gtrd. Sand ki kent onlar grnce teslim olacak ama
kentliler onlara hakaret edip aaladlar. O da prensleri
IJesen~Zayd' e kapad.

Kral Baldwin bu haberi aldnda Antakya' dayd. O va-

kit, kendisi derhal Urhoy'a gitti ve orada kald. Balak'n
elindekilerin sonunun ne olacan grnceye kadar, onurlu
bir rahip olan Godfrey (Gufra) Almuin'in komutasna bir
birlik verdi. Bu sralarda Gargar'n beyi Ermeni Mihayel,
Trkler tarafndan tedirgin ediliyordu. Kaleyi elinde tuta-
mayacan bildii iin yaamn srdrebilecei baka yer-
ler karlnda, kalesini Kral Baldwin' e, verdi.

32
 Gargar' teslim ettikten sonra, Mihayel'e Dalik verildi
ve Baldwin Antakya' ya dnd. Balak Gargar' tedirgin et-
mee devam etti. Sumaysat, Gakti ve Besen-Mansur'u ya-
kp ykt. Baldwin yine kurtarmak iin yola kt. Bu kere
Kaysun ve Sumaysat'tan hububat getiriyordu. Balak onun
Kaysun' da olduunu duyunca, Askerlerini toplayp Kay-
sun ve Sumaysat arasndaki Singa Irma'na gitti. Balak'n
bukadaryakndaolduunu bilmeyenBaldwin, sa'nn Ge
Ykseli Yortusu' nun (13 Haziran, ed.) Kay sun' da kutlad
ve sal gn hibir nlem almadan yrye geip bir fer-
sah tedeki nl Singa Kprs'ne geldi. Svarilerin ou
uzakta kalm daha rmaa varamamt. Kral birka ada-
myla, armas nnde, nden gidiyordu. Pusu kurmu olan
Balak'n askerleri, her taraftan stne ullandlar. Kraln
evresinde halka oldular. Onu ve kz kardeinin yakkl
olunu ve daha biroklarn tutsak ettiler (Nisan 1123). Ba-
lak, kral Gargar' a gtrd ve ona kaleyi verinceye kadar
ikence etti. Balak kaleyi ele geirdi ve tatmin oldu.

lke yoksullar soyan haydutlardan temizlendi. lkeye

bar geldi.Yoksul bir insandan bir Trk zorla biraz et alr
sa Balak onu kazkl yormu ve bir Hristiyana szle dahi
bir ziyan verilmesini nlyormu. Gargara bir garnizon ko-
yup kral ve dier tutsaklar Yoskelin ve Galeran 'n yanna
gtrmek iin Besen-Zayd' e gtrd. Y oskelin Eyll' de
yakalanmt. Bu haber Urhoy'a Ha Yortusu'nun (14 Ey-
ll, ed.) arifesinde geldi. O yl alay ile yrnmedi. Yalnz
at yakld. Baldwin Nisan aynda Paskalyadan sonraki
yedinci pazar gn yakalanmt. Balak Yoskelin' e "Al-
lah 'n izniyle kral sana getireceim" dedi. Alt ay sonra bir
araya geldiler.

33
 Bu yl Balak ikinci kere Urhoy'u kuatt, baheleri ve
rn harap etti topra bo koydu. Sonra l[arran' a gitti ve
oras teslim oldu. Oradan Halep' e gitti oras da teslim oldu.
Daha sonra Frank topraklar olan Tel-Bair, Dalik ve 'E-
zaz' ele geirdi. Btn kylerden tutsak ald, yamalad ve
aldklarn lkesine gnderdi . .tlesen-Mansur ve (X)Ha-
lat' taki insanlar da esir ald.
1123 ylnn austosunda Kaysun danda, kaleler ara-
snda denen, gl bir kalede hizmet eden yirmi Ermeni as-
keri Godfred Almuin ve kralie ile bir dzen kurdu . .tlesen-
Zayd' e yoksul askerler olarak gittiler. On tanesi zm, mey-
ve ve tavuk tayordu. Kahyadan ikayet etmeye gelen ky-
l rol, yapyorlard. arpma baladnda onlara katl
mak zere dierleri darda beklediler. Yk tayanlar ka-
lenin st kapsna gittiler ve oradaki nbetiye kahyay i
kayet etmeye geldiklerini sylediler. Nbeti, yzbaya
haber verinceye kadar kap arasnda beklemelerini syledi.
Yzba subaylara ziyafet veriyordu ve sofrada arap iili-
yordu, hepsi neeliydi. Birok koruyucu da onlara doru
bakyordu. ki, tanesi nbetiyle birlikteydi. Nbeti,
yzbaya gidince, adamlar kaplar arasndaki asl kllar
alp nce nbetiyi sonra kim karlarna ktysa, ldr-
dler. Sonra dardaki arkadalarn da ardlar. Kapy
tuttular, yemek yiyenlere saldrdlar ve hepsini ldrdler.
Tutuklular serbest braktlar ve kaleyi ele geirdiler. Kent-
teki btn Ermenileri yardma ardlar. Bu felaket re
nilince Halep'teki Balak' a haber gnderildi. Trkler her
ynden gece gndz giderek kaleyi sardlar. Kimse ieri
giremiyor veya dar kamyordu. lk gece Y oskelin iki
kiiyle birlikte kuatma halkasn yryerek yard ve

34
kat. Krala, Kuds' e kadar durmadan gitmeye ve bir or-
duyla gelip onlar kurtarmaya sz vermiti. Kaysun, Tel-
Bair, Antakya yoluyla Kuds'e vard. Herkes Baldwin ve
Galeran' n serbest kaldna sevindi ve ele geirilen l:_[esen-
Zayd' de zenginlik birikti. Balak lkesinin bakentinde ne-
ler yaplm olduunu, hazinesinin yamalandn, duyun-
ca hemen yola kp felaketten on gn sonra, drt gn iin-
de l:_[esen-Zayd' e yetiti. iddetli bir saldr yapt. Franklar-
'n gelecei korkusuyla duvarlara byk aygtlar yerleti

rip bir dakika bile durmadan vurmaya balad. Birka gn

ierisinde duvarda bir gedik atlar. Balak garnizonun tes-
lim olmasn istedi. Yaamlarn balayacan kendi ka-
lesine saldrp onurunu bozmak istemediini syledi. Su
deposunun zerindeki byk duvar tamamen yktlar. Bu
duvar yklnca ieridekiler umutlarn kayp ettiler. Gale-
ran 'n kendisi gelerek yaamlarna dokunmayacana, sz
vermesini istedi. Balak szn verdi ve ona kalesini 16 Ey-
ll 1123 gn teslim ettiler. Kral ve Galeran kapatldklar
yere dndler. Balak, Ermenilere ikence etti ve sonunda
derilerini yzd.
Yoskelin Kuds' e gidip bir ordu toplad. Halep dn
daki Yawan Tepesi'nde, bat kapsnn karsnda, gn
kamp kurdu. Onlardan hara ald. ijesen-Zayd'i kurtarmak
istedi ama Balak'n onu geri aldn ve Ermenileri ldr-
dn duydu. Kamp yapt yerdeki camileri ykt. Cami-
lerden birinin ad Dakka'yd. Dieri Kral Rudwan iin ya-
plmt. Baheleri bozdu, aalar kesti ve kalkp gitti. Ha-
lep'teki (X)Haab'n olu Abul Hasan adl kad, Hristi
yanlara iki camiyi yapmalarn syledi. ki piskopos kent-
teydi. Biri Ortodoks Urhoylu Grigor veya Semun /Sam-

35
sun dieri bir (Sryani, ed.) Melkit. Kilise hazinedarlar bu-
na kar ktlar ve 11 Bunu yapmak istemiyoruz, bu her cami
yklnda kilisenin parasyla yaplmasna yol aar" dedi-
ler. Cuma gn kadnn buyruu ile binlerce Mslman,
marangozlar ve baltalarla kiliselere kotu. Aziz Ya 'qub' da
krsy ve mihrabn meleklerini krdlar, resimleri karala-
dlar, kilisenin gney duvarn yktlar, orada namaz klp
cami yaptlar. Ayni eyler (Sryani Melkit Meryem Ana,
ed.) Teotokos Rum kilisesi ile Nasturi kilisesinde de oldu.
Kiliseleri ve piskoposlarn hcrelerini yama ettiler. Mel-
kit olan Antakya' ya, Ortodoks olan Qal 'at Jabbar' a kat.
Bu eylem 1124 ylnda Atanasiyos Bar-Qammare patrik-
ken oldu.
Yoskelin'in yaptklarn Balak duyunca, askerini acele
toplad ve Mabbu yaknnda kamp kurdu ve onun olama-
yan topraklar yakp ykt. Y oskelin savaahazrland. Godf-
rey, Almuin ve dier bir Godfrey, Mahi ile birlikte askerini
toplad. Sava balad ve Balak yenildi birok askerini ka-
yp etti. O, kendisine yardm etmedikleri iin Mabbu'u ce-

zalandrmak iin dnd. Mabbu' a kar savarken duvar-

dan atlan bir okla vuruldu ve ld (6 Mays 1124 ). Cenaze-
sini Halep' e tadlar ve Artuk ailesinden ayr gmdler.
1124 ylnda ijesen-Zayd' deki olaylar olurken Vene-
dikli denen baz Franklar, byk bir ordu topladlar, birok
gemi donattlar ve Dukus adndaki bir kraln ynetiminde
Kuds' e gitmek zere, denize aldlar. Sur ve Sidon ky
larna gelip gemilerini karaya ektiler. Franklar'n bu ge-

liten haberleri oldu. Kral Baldwin tutuklu olduundan Ku-

ds patrii onlar karlad. Sur hala Mslmanlar'n elinde
bulunduundan ve Franklar'n ald yerlerden kaanlar

36
oraya snm olduklarndan, oray sardlar. Hem deniz-
den hem de karadan saldrdlar, her trl silahla arptlar,
duvar ykma aygtlarn, gece gndz kullandlar. Yedi kat-
l iki kuleyi, aatan ina ettiler. Onlar ya mee kerestele-
riyle katran etkilemesin diye kapladlar. naat bittii vakit
duvarn kenarna ektiler. Kentin nnde nce kk du-
varlar ve aralarnda derin hendekleri olan ana duvar
vard. Duvarlarda kahramanca sava yapan Surlu erkekler
vard. Kuatma yedi ay srd. Duvarlarda gedikler ald,

baz duvarlar ykld ama garnizon dayanmaya devam etti.

Nedeni de yiyecekleri vard. Yiyecek azald vakit sknt

ya girdiler. Msrl efendileri onlara umut vermedi. O vakit
am valisine dnp oraya balanmak zere, yardm istedi-

ler. Kimsenin ieri girip dar kmasnn olana yoktu.

Bundan dolay iletiimi gvercinle kuruyorlard. am vali-
si byk bir ordu toplad ve gvercinle u bildiriyi gnder-
di. "Belirli bir gnde sizi kurtarmaya byk bir orduyla ge-
leceim, gl olun, kahramanca dayann, gevemeyin".
Tanrnn isteiyle gvercin Frank kampna dt. Bildiriyi
okuyup tersini yazdlar. "Yardmnza gelmemizi yazdnz
ama gelemiyoruz elimizde asker yok. Kenti, yaamnz g-
venceye alarak, teslim edin." Bunu gvercine balayp b
raktlar. Yiyecekleri olmadndan Surlularumutlarnkay
bettiler.
Saygdeer kentlileri, patrikle, Franklar'n nderi Du-
kus' a gnderip yaamlarnn korunmas iin yalvardlar.
steyenin kentte kalabileceine, gitmek isteyenin ise ailele-
ri, ocuklar ve mallan ile istedikleri yere, bar ve gven
iinde gid~bileceklerine karar verildi. Kaplar atlar ve
Franklar girip temmuzda kenti aldlar ( 1124).

37
 Baldwin'in serbest kalmas ve Galeran'n lm.

Daha nce yenilgisini yazdmz Burski, Musul' da, d-

nde onbir kpein kendisini srdn grd. Uyandn
da dn anlatt. Kendisini o gn namaza gitmemesi iin
uyardlar. Cuma namazna gitmemei kabul etmedi. le
st byk caminin kapsndan girince on bir smaili kendi-
sini sardlar ve onu baklayp ldrdler (Kasm 1126).
Musul ve Asur lkesi 'nde ayn adla arlan olu yerine
geti.
Kral Baldwin, Trabluslu St. Gilles, Urhoy kontu Y oske-
lin bir araya geldiler. Onlara Hilla ve Irakl Mslman sr-
gn, Dubays' da katld. Kendisi Antakya'ya gelmiti ve
Franklar'n tarafndayd. Byk bir orduyla Halep'i kuat
tlar(Ekim 1124). Dokuzayhertarafndansaldrdlar. Kent-
liler alktan byk skntdaydlar ve hatta iren hayvan-
lar bile yiyorlard. Dokuz ay sonra tam teslim olma duru-
muna gelmiken, Asur valisi Bursuqi'nin kurtarmaya gel-
diinin haberini aldlar. Dubays, onlar kenti alncaya ka-

dar, Bursuqi'nin Frat gemesini nleyecek bir ordunun

kendisine verilmesini teklif etti. Franklar inat edip kendisi-
ni dinlemediler. Bursuqi Frat' geip gece cesaretle kente
girdi (Ocak 1125). Sabah kentin kaplar ald, askerler
Bursuqi ile dar kp Franklara saldrdlar. Franklar kent-
ten ekilip Yawaan Da'nda kamp kurdular. On gn son-

38
ra Antakya' ya doru yrdler. Bursuqi onlar Atharid'e
kadar takip etti ve geride kalanlar ldrd mallarn talan
etti ve byk bir sevinle Halep' e dnd.
Bundan sonra Bursuki 'Ezaz' kuatt. Gece gndz
arpmak iin duvarlara byk aygtlar koydu. Duvarn al-
tndan tneller kazp garnizonu tedirgin etti. Franklar bunu
duyunca Antakya' da Baldwin ve Yoskelin'in komutasn
da toplandlar Buna ramen kenti kurtarmaya gitmediler,
nk Trk ordusu ok bykt. Garnizon byk sknt
dayd. Kimse ieri girip dar kamyordu. Yalnz bir tek
kii tutkusuna uyarak, krala haber gtrmeyi teklif etti. Eer

sa-salim dnebilirse ona bir dl vaat ettiler. Gl bir ata

bindi, klcn eline ald ve gsne bir gvercin saklad ve
kapdan yldrm gibi kt. Kapda nbet tutan piyadenin
zerinden ve hendei, atlayarak gvenlie kavutu. Antak-
ya'ya gidip bildirisini verdi. Franklar, Tanr'nn yardmn
mit ederek 'Ezaz' kurtarmaya getiler. Gvercinle, bir
mektup gnderdiler. "Belirli bir gnde sizi kurtaracaz.
Gl olun baylmayn." Ku, Trkler' in kampna indi.
Trkler Yoskelin'in adyla denilenin tersine "Bizden umut
yok. Kral evresini saran Msrllar' la arpyor. Yaam
larnz kurtarn ve kaleyi teslim edin" diye yazdlar. Garni-
zondakiler bunu okuyunca blndler. Bir blm "Daya-
nalm, bu belki Sur' da bizim yaptmz gibi bir oyundur.
Belki mektup sahtedir. Gl olalm dayanabildiimiz ka-
dar dayanalm lelimamateslimolmayalm" dediler. Trk-
ler dzenlerinin tutmadn grnce, arlklarnn bir b-
lmn Franklar' dan kurtarmak iin Halep' e gnderdiler.
Antakya'ya Franklar'n hareket edecekleri zaman ren
mek iin casuslar yolladlar. Casuslar Franklar'n hareket

39
 ettikleri haberini birka gn ierisinde verdiler. Trkler her
eylerini Halep' e gnderdiler ve kaleye vuran aygtlarn

yaktlar. Yalnzca savaan kiiler kald. Franklar arlkla

rn Uarran' da brakp dadan Kilis' in zerindeki byk
yaylaya getiler. Trkler Franklar grnce aa dnp
onlarn sana ve soluna getiler. Az kii olan Franklar sa-
vamadan Trkler' in arasndan getiler. Trkler' in brak

t kampa yerletiler. Trkler onlarn aznlkta kaldn

grnce cesaret alp yle dediler: "Eer kalrlarsa yollar
keseriz ve alktan lrler. Kaarlarsa bu bir korku gster-
gesi olur, o vakit pelerinden gideriz." Franklar yeteri ka-
dar adam kaleye koydular ve u ynergeyi verdiler. "Biz
dinlenmek ve atlarmza su vermek iin biraz batya gide-
ceiz. (' Ezaz' da hi yoktu.) Eer dman takibe geerse
dikkat edin ve hepsi saklandklar yerden kp bir araya ge-
lince kaleden dumanla iaret verin. Tanrnn istedii olur."
Franklar afak skerken Antakya yolunu tuttular ve Trk-
ler pelerinden gidince, kaar gibi yaptlar. Trkler cesaret
ald ve pusuda bekleyenlerin hepsi meydana kp peleri
ne hevesle dt. Kaleden duman ykseldi. Kral buyruunu
verdi, borular tt, armalar geriye getirildi. Tanr Trklere
kzgnd. Trkler kap ikibin l verdiler (Haziran 1125).
Bursuqi ve birka kii, kovalandklar halde, Halep'e ka-
may baardlar. Bursuqi oradan da Musul' a gitti ve Frt
zerinde Ratbo' da (Ratbut) ld. <31 )
Kral Baldwin, Antakyal Bohemund I'in, (Dani
mend'in esaretinden kurtulduktan sonra lkesine dnm
t) Bohemund adndaki olunu Avrupa' dan getirtti. Kzy-

31- Tarihi Halep' i veren Aksungur Bursuqi ile Ra!_bo' da 1127 de len olu
Mesud' u kantryor.

40
la nianlayp Antakya valisi yapt (1126'nn sonu). Ayn
aileden bir baka genci de seti ve ikinci kzna nianlad.
Fuk (Fulk) adndaki bu genci Baldwin'in yaam boyunca
Kuds kral yapt. am ve Banyas'n beyi, Tutagin, Ban-
yas ' elinde tutapayacan anlad, nk Hristiyan bl-
gesinin iindeydi. Orasn bu nedenle Bahran adnda bir
s maili' ye verdi. O kabul ederek be yz kii toplad ve Frank
kralna armaanlar gnderdi ve balln bildirdi ( 1129).

Kilikya'nnbeyleri olan Ermeni Rafi'nin oullar, Da-

nimend'in olu Gazi'ye kar kyorlard. Haydutlar l-
keyi dolap soygun yapyordu. Gl bir prens olan Gazi
lkelerini almaya balad. Onlardan tedirgin olan Antakya-
l Bohemund' da, Kilikya'y igale hazrlanyordu.

Antakyal Bohemund ordusuyla Kilikya'y ele geir-

meye balaynca, Gazi' de teki ucundan igale balad ve
ordular karlat. Her ikisi de topra yakp ykmak iin
gelmiti (1130). Trkler Bohemund'u evirdi ve ordusunu

yok etti. Kimse kurtulamad, Bohemund, bu soylu gen de

ld. Gzel salar iin bann derisini yzp Frank mz
raklar, kalkanlar, eerlerle birlikte sfahan' daki byk sul-
tana, zafer dlleri arasnda gnderdiler. ki prens bylece
birbirlerini yok ettiler ve Ermenistan kurtulmu oldu. Ga-
riptir ki, Gazi'nin babas Danimend, gencin babas olan
birinci Bohemund'u esir almt, olu Gazi ise onun olu
Bohemund'u ldrd.

1131 ylnda sfahan' daki byk Trk sultan <32 ) ld.

Horasan' da nemli bir deprem oldu ve birok kimse ld.

32- Gyasettin

41
Badat'taki Halife, Kapadokya ve Malatya'nn efendisi
Danimend' in olu Gazi' yi hkmdar ilan etti. Kendisi bu-
ralardaki en gl Trk beyi idi.
Bu yl Urhoy lu Y oskelin yalanm olmasna ramen
savamaya devam ediyordu. Halep' le Mabbu arasnda

olan Tel-Arran adndaki bir kaleyi almak iin bir ordu top-
lad. O kalede oturan haydutlar araziye ziyan veriyorlard.
Gedik amak iin duvarn altnda tneller kazd ama duvar
zerine kp onu gmd.
Onu ykntnn altndan kardklarnda son nefesini ve-
riyordu, onu tekrar Tel-Bair' e gtrdler. Vcudu ezilmi
olup ok hastayd. O hasta yatandayken Gazi Rafi'nin
oullarnn elinde bulunan Ermeniler' in lkesini ele geir-

mek iin bir ordu toplad. Y oskelin bunu duyunca, o da, bir
ordu toplamalarn istedi ve sedye zerinde Gazi ile savaa
gitmeye kalkt. Gazi onun geldiini duyunca geri dnd.
Yoskelin Dalik' e vardnda ld ve oradaki kiliseye g-
mld ( 1131 ). Olu Y oskelin, anlayl bir gen, yerine y-
netmeye balad. Ayn yl Kuds kral Baldwin' de ld ve
yerine damad Fuk (Anjoulu Fulk) ynetmeye balad. Yu-
karda yazld gibi o kaynbabasnn yaam sresince kral-
d. Antakya' da Bohemund'un olu Bohemund, Ptabin'in
olu Ptabin' i ynetiyordu. Onun ordusunun Anadolu' da
yok edildiini yazmtk, o da lkesine dnmt. <33>
Gen Bursuqi'nin Rabba' daki lmnden sonra, byk
sultan 1127 ylnda, Aksungur'un olu Zengi'yi Dou'ya
komutan tayin etti. O Buzan'n arkadayd. Ondan Frank-
lar gelmeden konu etmitik. Tutu Tac-el-Mlk onlar l-
drd (1094). Badat'taki Halife, byk Sincarah'n
33- Poitou'lu William'n olu Poitou

42
yeeni Abul Fath Melikah'n oluydu. O Philartus Do-
mestikus'un zamannda Suriye'ye girmi Yai-Siyan ' An-
takya'ya, Buzan' Urhoy'a, Tutakin'iam'aatamt. Sin-
carah Abul Fath' a Sigur' da (Sincar) byk kralieden
domutu. Bu nedenle ad Sincar' d. Bu vakitlerde Sincar-
ah'n yeeni sfahan', Horasan', Irak', Badat' ve b-
tn gneydouyu ynetiyordu. Kuzeybatya doru Asur
topraklan da onundu. Onun yetkesiyle, Trkler' in Atabek
dedikleri kii Musul' da komutand. O btn Mezopotam-
ya' y, kuzeyi, Halep ve Fenike'yi ynetiyordu. Musul'da
nl Selahattin, Nasrettin ve Zeyneddin Ali vard. Bunla-
rn hepsi Trkt ve sultan zerinde etkileri vard. Sultana
Aksungur'unoluZengi'yi komutanolarakatamasnner
diler. O vakit Zengi'yi Asur lkesi, btn Mezopotamya,
Suriye ve Fenike zerine komutan atad. Sultan Mesut' un
iki olunu topraklarn sahibi olmak zere Zengi 'nin yanna
verdi. Zengi onlarn vasisi olacakt. Bu sralar sfahan' daki
Mesut ld ve yerine Hamadan'daki olu Sleymanah
geti. <
34

1129 ylnda Zengi ordusuyla birlikte Urhoy civarna

geldi ve kentin dousundaki bir kaleyi kuatt. Franklar ha-
beri 'Utair'in olu Mani adl bir Arap'tan renip ard
lar. Zengi San Kalesi'ni ald, < 35 ve Urhoy' a yaklat. Kente
bir eli gnderdi ve Franklar' la arpmak istemediini, < 35

34-Tamamen yanl. Mesut 1152'de ld. Kardei Sleymanah 1159'akadar

yerine gemed.
35- As-Sin, Aa Zap'la Dicle'nin birletii yerde. 1129 ylnda.
36- Elyazmasnda (MS) bo

4'?
onlarla bar istediini syledi. Kentten ona yiyecek ve ie-
cek gnderdiler ve o da Halep' e gitti.
Babas Tutagin'in lmnden sonra am' Tac-el-
Mlk ynetti. Bir sre sonra smailileronu ldrd (1132).
Kardeleri ve gen ocuklar anlaamadlar. Tac-el-Mlk' le
birlikte bulunmu byk bir nder olan Unur (Yunar) o-
cuklardan biri adna am' ve bir dier olu da Baalbek'i
ele geirdi. Zengi ordusuyla Baalbek'i kuatt ve kale yk
ma aygtlar yerletirip gece gndz o gzelim duvarlar
dvd. Her gn duvara bin adet byk ta frlatld. (1139)
Skntlarndan teslim oldular. Bylece Zengi Baalbek' i al-
d ve am' a kar srekli savat.

am' daki Unur, Zengi'nin gl olduunu ve kendisi-

ninkinin yetersiz olduunu grnce Kuds kralndan yar-
dm isteyip am' a gelmesi iin kandrd. Kral ordusunu top-
lad ve Zengi' ye yaklancaya kadar ilerledi. Zengi, sanki
kayormu gibi kurnazca ekildi. Kral o topraklarda ok
ilerlemi oldu. Zengi dnp iddetle saldrd, kral yenildi,

ordusu da kat. Trkler kaanlar kltan geirmeye ba

lad. Kral birka kiiyle, Trablus topranda bulunan,l_lesen-
Al-Akrad' e snd. Zengi oray, kaledekiler byk sknt
ya dnceye kadar kuatt. erdekiler tuzlamadan, at ve
eekleri yiyorlard. Kral, Antakya' daki Pitabin' e, Urhoy' da
gen Y oskelin' e ordularn toplayp yardma gelsinler diye
birilerini gnderdi. Zengi Franklar'n toplanp geldiini du-
yunca, krala gzel hediyeler gnderdi.Yeminler ve sz ver-
melerle bir anlama yaptlar ve Zengi ekip gitti. c Az za- 37

man sonra Frank gc geldi ve Zengi'nin peinden gitmek

istedi ama kral yemin verdiinden nledi. Zengi glendi,
37- Bu Ba'rin'de, 1137 de, Fulk'un kuatlmasna deiniyor.

44
srekli am'la savat, topran ve lde Tadmur'u ald.
Kralla bar yaptktan sonra Zengi Franklara bir daha
saldrmad. Btn abas Mslmanlar'n elindeki toprak-
lar alp kendi ynetimine katmak oldu. Halep civarnda
Franklar'n ynetiminde Atarip (Tarih) ve Hadadna < s ka- 3

leleri vard. Bu Frank komutan Halep civarndaki topra

yakp ykyor, tutsak alp gidiyordu. Zengi bu haberi alnca
oralar kuatt (1135). Skntlarndan, Zengi'den yaamla
rn balamalarn istediler. O da yalan yere yemin ederek
onlar Antakya kapsna gtreceini syledi. Kap aln
ca, erkek, kadn ve ocuklar Halep' teki Antakya kapsna
gtrp yeminini tuttu. Erkeklerin hepsini kltan geirdi,
kadnlar kle, ocuklar kle kz oldular.

Danimendin olu Gazi lnce < olu Mehmet lke~i

39

ynetti. Glendi ve Kapadokya' da ve Malatya' daki mlk-

lerinde ezici davrand. Onlara vergilerle ve zellikle ald
kii bana vergiyle bask yapt. Tanr, onu kt bir hasta-
lkla ldrd. Gazi'nin iki olu vard Devle ve Yakup. Meh-
met ld vakit yerine' Ayn d Devle geti. < 40

1137 ylnda Bizans mparatoru John' da, Suriye'yi al-

ma tutkusu uyand. Rum, Frank, Alman, Macarlar' dan drt-
yzbin kiilik bir ordu toplad. Gemiler arlklarn ve hay-
van yemini tasn diye, kydan yrmee karar verdi. O
vakitler Kilikya'nn yneticisi Rafi'nin olu Ermeni
Leo'ydu. Urhoy' daki gen Yoskelin'in daysyd.
Leo geliip glendi ve lkesinde Bohemund ldrl-

38-Zaradna
39- Bizans tarihilerine gre 1126
40-Danimend ailesinin Malatya kolunun ilki, lm 1151.
41-Aa Kilikya, Arapas Al-Taer.

45
dnde, Franklar yendi ve Tagra '4 ') adndaki ky kentini,
Tarsus' u ve Maia' y ald. Franklar byk kayplara urat-
t. PitabinAntakya' y ynettii vakit dmanl artt. mpa
ratorun honutsuzluuna ramen Bizans topraklarn yakp
ykyordu. mparator igale kalknca Pitabin ordusunu
toplad ve Kilikya'y yakp ykt. Leo arpmaya hazrla
nrken, Franklar'n pususu onu artp esir drd. An-
takya'ya tutsak olarak getirildi (1137). Orada tutsakken im-
parator Kilikya'nn kaplarna gelmiti ve Franklara bir bil-
diri gnderdi. Onun iyiliini isteyenler, ona gelip sayglar
n bildirmeliymi. Y oskelin ve Pitabin Tarsus'un tesinde,
imparatora gelerek sayglarn bildirdiler. Onlar sevinle
kabul etti ve onlar da kentlerine dndler. mparator Tar-
sus 'u Maia'y ve Adana'y ald. Anazarba'y kuatp i
gal etti. mparator Antakya ovasna yrd. Ordusu her y-
ne dald ve Hristiyan kylerine ok ziyan verdiler. An-
takya ve Urhoy'u ynetenler, tekrar imparatora sayglarn
sunmaya geldiler. mparator ordusunun arlklarn ve ha-
zinesini Antakya' da brakmak istedi. Mslman lkeleri
ele geirdikten sonra imparator onlar Antakya'nn beyine
balayacakt. Antakya' y ynetenin bu teklif houna git-
medi ve reddetti. mparator byk bir orduyla, bol bir hazi-
neyle, drt oluyla kardeleriyle, damatlaryla ve btn sa-
ray adamlaryla yrmt. Sezarlar, Augustoslar, Patris-
yenleri ve geri kalan soylularyla, byk bir zafer kazan-
madan, lnceye kadar geri dnmeyeceine yemin etmi
ti. O yle istemiti ama krallara zaferi ve yetkeyi Tanr ve-
rir ve krallarn kurtuluunu arttrr. Pitabin Antakya' ya d-
nnce Leo' yu serbest brakt. Leo' da nce lkesine dnd
sonra da imparatorun yanna ricac olarak gitti. mparator
onu tutsak ald ve oullar ve ev halkyla birlikte Konstanti-

46
nopolis'e gnderdi.
mparator Antakya ovasndayken, Franklar drst dav-
ranmayarak kendisini aldatyorlard. O srada Adana' dan
kt haberler geldi. Adana (Sryani, ed.) Yakubi mezhe-
bindeki Hristiyanlar'la doluydu. Balarnda Urhoylu Met-
ropolit Yubanun vard. mparator oray ele geirdiinde
koruyucu bir g brakp Antakya' ya yrd. Halk Bizans
ynetimine gemekten byk sevin duydu. Franklar'n
ar vergilerinden bunalmlard. Gndelik yaamlarn s-
rerken, bir pazar sabah afak skerken, beklemedikleri, bir
Trk ordusu gelip onlar bir hendek gibi evirdi. <42 > Derhal
iddetli bir saldrya getiler. Duvarlara merdivenleri daya-
dlar ve karnca gibi trmandlar. Merdivenler geri itilip dev-
rildii vakit baka taraftan yine kyorlard. Garnizon, ev-
relerinden gelen oklar ve atlan talardan, zayflamt, a
faktan leye kadar dayandlar. Tanr yzn onlardan e-
virdi ve anlatlmas ho ama inanlmaz bir biimde dma
na teslim oldular. Bir Trk, merdiveni kp merdivenin so-
nuna geldi. Duvarn st hala yukarda kalyordu. Duvar-
dan dar kmakta olan bir ta yakalayp zerine kt.
Duvarn stnde duran bir asker mzrayla onu itip aa

atmaya alt. Trk mzran ucunu tuttu. Asker mzran

ucunu kurtarmak iin gle ekti. Trk mzran ucunu b
rakmadndan duvarn zerine km oldu. Klcyla ken-
dini ekeni vurup ldrd. Civardakileri korku sard ve ka-
tlar. Trkler cesaretlendi ve duvara trmandlar. Bir anda
duvarn st Trkle doldu. O vakit duvardan kente indiler,
kapy atlar ve ordu ieri girdi. Tanr Adana' ya ve halkna
kzmt. Trkler btn halk dar kardlar, erkeklere diz

42- Konya Seluk Sultan Mesud' un askerleri, 1137.

47
ktrdler ve klla boyunlarn vurdular. Evleri, manas-
trlar ve kiliseleri talan ettiler. Sonsuz ganimet aldlar. B-
tn kz ve olan ocuklarn esir aldlar. Metropolitleri, ruh-
banlar, gen diyakonlar iplerle balayp tutsakla gtr-
dler.
Kenti harap ettiler ve yle brakp lkelerine gittiler. Ha-
ber imparatora ulanca pelerinden bir ordu gnderdi ama
arada yedi gnlk bir fark vard bu nedenle yakalayamad.
Tutsaklar birok yerde satld, zellikle Malatya' da. Ka-
anlar Adana' ya geri dnd. mparator onlara yaamlar
iin gerekeni verdi. Adana, imparatorun hareketinden be
ay sonra yklmt. K gelmiti imparator ordusuyla k
Kilikya' da geirdi. ok hastalk ve birok lm oldu.
Ekim sonunda imparator halen Kilikya' da iken, byk
bir kalabalk Sumaysat' a, Urhoy' a gitmek zere topland.
Bunun nedeni, yol kesen ekiyalardan dolay, yollarda tek
bana gidilemiyordu. Hayvan yemi ve arapla, yaam ge-
reksinimlerini tayanlar vard. Bu kalabal Frank svari
ve piyadeleri koruyacakt. Frat getikleri ve Urhoy'a bir-
ka kilometre yaklatklar vakit Gazi'nin olu, Mardin ve
Miyafarqin'in beyi, Timurta'n onbin atllk svari gc
gne batarken, 29 Ekim 1138 gn onlara saldrd. Btn
gece arptlar. Urhoy yolundaPatal kynn orada Trk-
ler onlar kltan geirdiler. Sonsuz sayda insan ldrd-
ler, binlerce kiiyi tutsak ettiler. Saylmaz miktarda atlar,
Midilli atlar, katrlar ve eekleri ganimet diye aldlar. B-
tn bunlar srlerle, bal olarak kale kapsna getirdiler.
"Budalalar ne mit ediyorsunuz, kenti teslim edin, tutsak-
lar serbest brakalm." Bu teklife evet denmedii iin, e-
kip gittiler. Duvarlar dvecek aygtlar yoktu.

48
 K geip bahar geldiinde (1138) mparator Suriye'ye
girmeye hazrland ve Frank nderlerine anlatklar zere
haber gnderdi. Mara', Cayn-Tob'u (Antep), Tel-Bair'i
geip Mabbu'ageldi. Yoskelin onaMabbu'laHalep ara-
sndaki ijesen-Buza'y kuattrd. mparator oray beyi ile
birlikte ele geirip yamalad ve orasn Yoskelin' everdi.
1138 ylnda Buza' dan yrye balayp Halep'in ya-
nndan getiler. Byk bir ordu olarak ekirge srsne
benziyorlard. Halepliler' in yrekleri att. Halep'i almaya
geldiini sandlar ve biliyorlard ki eer isterse alabilirdi.
Hilekar Franklar, imparatorun iyiliini istemiyorlard ve
yalanc sevgi gsterileriyle kendisini aldatyorlard. mpa
ratora Halep'e saldrmamasn ve gl Sayzar Kalesi'ni
kuatmasn t verdiler. Bu gl kale yksek bir kaya-
nn zerine kurulmutu ve kayann eteinden bir rmak ge-
iyordu. Banu Munqidh adl soylu bir airetin elindeydi.
Bu airet Qal'at-Jabbar'n beyiyle akrabayd. Anmsana
ca gibi, Baldwin iin Musul' da fidye istendii vakit, bu
kii gvence vermiti. Bu airet insancld ve her vakit iyi
arabulucuydular. O sralarda Zengi Halep'te idi. Bizansl
lar' la Franklar'n yaptklarn grnce sevindi. kisinin si-
yasetinin birbirine kart olduunu anlam ve o an iin sa-
va atlatmt. Sayzar' kuattklar vakit Zengi sagrl
bir kii olarak snrlarn korudu ve Bizans kampna yakla
t. Kaleye saldrdlar ama bir taraftan da yiyecek sknts
ekiyorlard. Ordular ok kalabalkt ve Zengi yiyecek ve
levazm gelmesini nlyordu. Alk ciddi boyutlara ulat
ve kaleyi saldryla almann olanann olmad anlald.
mparator bu kaleyi aldrmakta Franklar'n ihanetini anla-
d. Kaleden imparatora eliler gnderildi. Onlar impara-

49
tor' a "Franklar sizi yanltt. Size bu kaleyi kuattrd. Oysa-
ki biz kimseye fenalk etmedik ve Hristiyanlar hibir za-
man tedirgin etmedik" dediler. Ayinlerde kullanlan altn
ve gmten kaplar, (kilise, ed.) babalar zamannda elde
edilen zaferlerden kalp saklanm altn halar imparatora
armaan olarak gnderdiler. mparator Sayzar' brakt ve
Antakya' ya dnd. Oradan da zorlu bir yryten sonra
Anazarba' ya gitti. O yaz baka bir ie girimedi.
Zengi Buza'ya yrd ve orasn ald ve iindeki. Btn
Franklar ldrd. Franklar'n orasn alrken, aldklar tut-
saklar ]Jesen- 'Ezaz' da idiler. Yiyecek ktlndan her gn
onlar fasulye tarlasna yemeleri iin kartyorlard. Zengi
oraya bir g gnderdi. Adamlar tarlalara yayldklar va-
kit, bu g onlarn dn yollarn kesti. Nbetilerin ou
ldrld ve tutsaklarn hepsi serbest brakld ve Buza' ya
gtrldler.
mparator Kilikya' da idi. En byk olu lm, mum-
yalanm ve Kostantinopolis' e gnderilmiti. Peinden ba

ka bir olu lm, o da mumyalanp Konstantinopolis'e

gnderilmiti. mparator, bir tek Mslman evi alamadan,
bir zafer kazanamadan Konstantinopolis' e dnd.
Yl sonunda imparator John tekrar bir ordu toplad ve
Tarsus' a geldi. Franklar'n nderlerini ard ve yapm
olduklarndan dolay onlar sulad. Orada bir dn ayar-
lad ki dostluklar pekisin. Bunlarla urarken, dinlen-
mek iin, bir gn ava gitti. Bir geyik yerinden kalkt. mpa
rator geyii vurmak iin yayna bir ok takt. Okun ucu sol
elini yaralad. Yara apse yapt, kolu iti ve birka gn ie-
risinde ld ( 1143). Kk olu Emanuel babasnn zama-
nnda imparator ilan edilmiti. Ordu onu mumyalad ve

50
oluyla birlikte onu byk znt ierisinde Konstantino-
polis' e gtrd. O yl <43 ) iddetli bir deprem oldu. Kilikya
ve Suriye' de birok kent ykld. Atharib' in gl kalesi
sanki hi yaplmam gibi yerle bir oldu. Kuds kurtuldu.
Bu srada Kuds kral ld ve olu Baldwin ynetmeye ba
lad (1143).

Dou lkeleri ve Halep'teki Trkler' in nderi Zengi,

Hristiyan prenslerinden hi kukusu olmadndan, Frat'
geip Artuk' un oullarna saldrd. Timurta' ve Davut'un
oullarntutsakald.Dara,Tel-Mawzal(Viranehir),Gum
lin ve btn Sabaktan' igal etti. Ek olarak ljanin'i, Araq-
nin'i ve ljamima'y ald (1141-3). Artuk'un oullar Ur-
hoylu Yoskelin' den yardm istediler. Karlnda Gargar
lkesinde ljesen-Babula'y verdiler. Zengi ile yapacaklar
savata Y oskelin yardma hazrland. Kurnaz Zengi Artuk
oullaryla bar yapt. Onlar buna hazrdlar nk Yoske-
lin' den bekledikleri yardm alamayacaklarn anlamlar
d. Zengi Y oskelin' den almak istedi ve Urhoy'u almaya
niyetlendi. Oraya srekli casuslar gnderip asker olup ol-
madn kontrol ettirdi. O sralar ljarran' da Urhoylular' -
dan nefret eden ve Mslmanlar'n nderi olan Ja'far'n
olu Fadl-Allah vard. Casuslar ona gidiyor ve o, onlar

ynlendiriyordu. O vakitler Zengi Amid'i kuatmt.

Yoskelin btn askerlerini toplayp Balis ve Raqqa ya-
knlarndaki Fratblgelerine saldrmaya gitti. ljarran 'n
nderi, Amid'teki Zengi'ye, kentin askerlerden boalm
olduu haberini verdi. Zengi derhal cesur Selahattin' in ko-
mutasnda deneyimli askerlerini, Urhoy'u artarak alma-

43- Chabot JB., Chronique de Michel le Syrien, Patriache Jacobite d' Antioche
(1166-1199), 1925, Paris, iii, s. 251.

51
 ya gnderdi. Eer yle alamazlarsa saldr ile alacaklard.
Eer cesurca ve gl bir savunma varsa ya geri dnecek-
lerdi veya onu aracaklard. Sefer baladnda Zengi ta-
kip etti. Btn gn ve ertesi gece acele yrdler. Urhoy'a
karanlkta geleceklerdi ve halk byle bir ey beklemediin
den kenti alacaklard. Birden ar bir yamur yad ve gece
ok karanlk oldu. Askerler kentin yaknna geldiklerinde
yollarn kayp ettiler. afak skerken ijarran yolu zerin-
deydiler. Dndklerinde artk artmaca olamazd. Kente
28 Kasm 1148 de saldrdlar. Kentin tepelerine vardlar ve
duvarlarn arasnda baz kimseleri ldrdler. Kentin ne
kadar zayf olduunu grnce, Zengi'nin derhal gelmesi
iin, gvercinle haber gnderdiler. Sal gn afak sker-
ken, yldzlar kadar ok olan ordusuyla geldi. Kentin evre-
sindeki ovay doldurdular. Zengi adrn kuzeye, Saatler
Kaps' nn karsna, tiraflar Kilisesi' nin stndeki te-
peye kurdu. Onun dousunda sultann olu byk kraln
adr vard. Onun kuzeyinde ise tedbirli, Persli byk ve-
zir, Cemaleddin'in adr vard. Kendisi Zengi'nin lkesin-
deki vergi ve gelirlerle ilgiliydi. O adrn, Gzlemciler
Tepesi'nde kurmutu. Byk ve bilge Selahattin, adrn
eme Kaps'nn karsnda, Mor Afrem'n trbesinin ol-
duu mezarlk tepesinde kurmutu. Onun zerinde, Sley-
man Vadisi'nin banda, Erbil ve ahrazur'un beyi Zey-
neddin Ali Kuak, Barawmo'nun Bahesi'nin karsn
dayd. Kasas kapsnn dousunda, Babilistan'in karsn
daki alak topraklarn beyi, bir keresinde Franklar' la bir
saldrya(l 124)katlan, byk nder Dubays< vard. Onun
44

kuzeyindeBuzan'n bahesindeZa'faran veAraqnin'in be-

44- Muhammad bin Dubays. Dubays 1129 da ldrld
45- Basag'1a ayn(?) s. 72. Kr. Chronique de Michel le Syrien, PatriacheJacobite
d' Antioche (1166-1199), iii, s. 247.

52
yi Ebu Ali vard. Kuzeydouda Bagsag'n ( s oullar, (Si-
4

verek) Sababark'n yneticileri (46 ) Frat kylarnda kamp

kurmulard. Kasas kapsnn gneyinde Sabaktan'n beyi
Ayn l Devle bulunuyordu. Onun daha gneyinde eitli
Trkmen airetleri vard. tlarran' a doru, gney kapsnda,
birok Krt aireti, onlarn stnde birok piyade, Araplar
ve Halepliler vard. Batda, kalenin karsnda Mabbulu
Hasan kamp kurmutu.
Kentin iinde asker olmadndan ok zayft. erde
yalnz kunduraclar, dokumaclar, ipek tccarlar, terziler,
ruhbanlar ve diyakonlar vard. erde piskopos vard.
Frank Papias <47J komutay ele ald. Piskopos olarak dierle
ri, kentin yerlisi Sryani Basiliyos Bar-Suruna ve Ermeni
Ahnaniyos' du. Serte dayandlar ve dayanabildikleri ka-
dar arptlar. Dman dvme aygtlar getirdi ve iddetle
duvara vurmaya balad. Kuzey tarafnda, kprnn altn
da, Saatler Kaps'nn dnda, duvarn altndan lam kaz-
dlar. Sava aralksz srerken duvarn temellerine indiler.
Zengi kale iindekilerin direncini krmak iin srekli bar
teklifleri gnderiyordu. Kendisi kentin yklmasn, iinde-
kilerin lmesini istemiyordu. Onlara "Budalalar, gryor-
sunuz ki, yaamnz kurtaracak umut yok. Niye hala bak
np mit ediyorsunuz. Kendinize, oullarnza ve kzlarn
za, elerinize ve evlerinize ve kentinize acyn" diyordu.
Kentte yetkesi olan birisi yoktu. Herkes kendine gre hare-
ket ediyordu. Bu nedenle sonlar ok kt oldu. Her sefe-
rinde Zengi'ye hakaret ettiler, aptalca davrandlar. Sryani
piskopos Zengi'ye yazp belirli bir sre iin atekes iste-
mek konusunda Frank piskoposuyla konutu. O sre ieri-
46- nceden Semkat.
47- Metropolit.

53
sinde belki yardm gelirdi. Bu iyi bir dnceydi. Bunu ba
ka akll kimselere de akladlar. Mektubu yazp halka oku-
dular. Ama karar geciktirerek bir nefes almakt. Y aan
umutlar kayp olmutu, yorgundular ve madenlerin kar
snda yaptklar yeni bir duvarla tkenmilerdi. Kadnlar,
kzlar, erkek ocuklar, iilerle askerlere ta, su ve baka
gereksinmeler tayarak yorgun dmlerdi. Ykma ay-
gtlarndan talar dardan zerlerine dyordu. Bu ne-
denle piskopos atekes istemeyi dnd. Duvarn aygt
larca her yandan yklmakta olduunu grdler. Kuzeydeki
madene bakan duvarda, temel yklmt.Yerine aa kiri
ler konmutu. Meale gibi yansn ve duvar yklsn diye,
aralarndaki boluklar zift, ya ve kkrtle doldurulmutu.
tlasnun adndaki cahil bir ipek tccar elini mektuba att ve
onu yrtt. Byk bir kargaa kt ve bu akllca atekes pla-
n suya dt. Bu arada Zengi "Atekes isterseniz veririz,
yardm gelirse ... Eer istemezseniz teslim olun ve gvende
yaayn." O, hibir vakit kentin yklmasn istemedi. An-
cak kandrmann olanaksz olduunu grnce Tevrat'ta
dendii gibi, "Tanr Firavun 'un yreini kendini yok etme-
si iin sertletirdi".
Zengi duvarn altnda ate yaklmas buyruunu verdi.
Tellallar kamplarda dve hazr olunmas iin arda bu-
lundu. Duvar yklnca gedikten kente girilecekti. gn
kentin yamasna izin verdi. Ate, ya ve kkrt eritti ve
kirileri yakmaya balad. zerine ya dkmeye balad
lar. Kuzey rzgar duman garnizonun zerine pskrtt.
Byk duvar salland ve ykld. Geici duvar iki uta ksa
gelmiti. ken duvar yaptklarndan daha uzun kmt.
Garnizon, iki gedikte, afaktan Meryem Ana Yortusu'nun

54
nc saatna kadar dvt. Gn 24 Aralkt. Bir ou
lnce Trkler ieri girdiler. (Tanr kentlilere kzmt) ve
kimseye acmadan herkesi kltan geirdiler. O gn yakla-
k alt bin kii ld.

Trkler girince kadnlar, ocuklar ve genler canlarn

kurtarmak iin st kaleye katlar. Kap Franklar'n kt
geleneine gre kapanmt ve piskoposlar onu grmeden
amamalarn sylemiti. lmden ve tutsaklktan korkan
halk, birbirini itip, birbirini ineyip skp sra sra ezildi.
Bebin kii ezilmi oldu. Onbin erkek ve kz ocuu tutsak
oldu. Zengi kalenin yanna gelince ezilenleri grp zld
ve derhal kym durdurdu. Frank piskoposu kale yolunda
baltayla ve birok ruhban, diyakon ve rahip de ldrld.
Zengi kale kapsna gelince barsever bir konuma yap-
t.Teslim olurlarsa balanacaklarna sz verdi. Bazlar
Franklar iin gvence istedi. Aralarnda mo' illi <48 Bar-
awmo diye bir papaz vard. Gl bir hatip olup gze arp-
mt. Zengi yemin ederek sz verdi. Kent dtkten iki gn
sonra teslim oldular. Ertesi gn btn kamplarda yakala-
nan esirleri gzden geirdi. Bazlar seildi ve tutsakla
gnderildi. Trkler' in kent halkna ziyan vermemesi iin
ve dardan kimse girmesin diye nbetiler dikildi. Urhoy-
lular evlerine gittiler ve Zengi gereksinmelerini karlad.
Bundan byle evlerinde oturdular.
imdi kaledekilerin Trklere teslim olmalarndan son-
ra, ne ok fazla sayda kadn ve ocuun yok olduunu, tut-
.sakla seildiini anlatacaz. Bu seilenler ikibin kiiydi.
Buna ek olarak altbin kii ya klla veya kalenin nnde
ezilerek lmt. Vali yaklak onbinini askerlerden kur-
48- Bu adamn gnahlar on buyrua gre yalnzca tanr bilimseldir.

55
 ezilerek lmt. Vali yaklak on binini askerlerden kur-
tard. Yer altnda veya dier iki kalede saklananlar kurtul-
du. st kale alndnda ve yaamlar iin sz verildiinde,
bir askerin gzetiminde olan Metropolit Basiliyos'u, Zen-
gi yakalad. Bundan sonra kaleden, kadnlar, ocuklar,
ruhbanlar ve diyakonlar ile Franklar kardlar. Onlarla
birlikte altnlar, gm kaplar ve st balar da meydana
kt. Birok kentli de onlarla birlikte gitmeye kalkt, nk
istedikleri yere gitmeleri iin Zengi onlar Frat' tan geire-
cekti. Komutan Selahattin kaleye girip piskoposun elinden
tuttu ve ona "Kutsal kiiliinizin, istavroz ve ncil zerine
bize drst davranacanza dair yemin etmesini istiyoruz.
Biliyorsunuz ki hepiniz lm hak ettiniz nk bizim yet-
kemize kar geldiniz ve peygamberimizi kmsediniz.
Size i~i davranmak ve tutsaklar serbest brakmak istiyo-
ruz. Biliyorsunuz ki Mslmanlar bu kenti aldktan sonra
ikiyz yl ynetimlerinde kald. Bir bakent kadar kalaba-
lkt. Franklar aldktan bu gne kadar elli yl geti ve gr-
dnz gibi harap etmiler. Vali size iyi davranacak, bar
iinde yaayn, onun ynetimine snn ve onun iin dua
edin." Kentten Sryanileri ve Ermenileri karttl,ar ve hep-
si evlerine gitti. Franklar'n btn altnlarn, gmlerini,
kadeh ve anak, istavroz gibi kutsal eyalarn ve mcev-
herlerini hep aldlar. Ruhbanlar, soylular ve nderlerini
ayrdlar ve hepsinin stlerini kardlar ve tutsak olarak

Halep' e gnderdiler. Kalanlardan zanaatkarlar ayrdlar,

her birini tutsak olarak zanaatnda altrdlar. Yaklak
yz tanesi ikence grd. Bazlarn oklarna hedef yaptlar
dierlerini klla kestiler ama hepsini yok ettiler.

Zengi metropoliti ard ve Mslmanlar' la iyi gein-

56
mesini syledi. Urhoylulara sr, kz ve hayvan yemi ver-
di. Erbil ve Sahrazur'un efendisi, Trk, Zeyneddin Ali Ku-
ak' , yedi dier nderle, kent valisi yapt. Kenti korumak
iin oraya gl bir garnizon koydu. Kenti aldktan drt
gn sonra, Zengi .[larran' geip Raqqa'ya gitti. Urhoylular
fidye vererek tutsaklarn kurtardlar. Kente sahip ktlar.
Vali Zeyneddin doru biriydi ve halka ok ilgi gsterdi.
Urhoy 'u sardktan krk gn sonra, Zengi ordusunu Suru' a
gnderdi. Hristiyanlar Bir!o'ya katlar. Trkler Suru'u
aldlar. Sonra Bir!o stne 1144 Martnn banda yrd-
ler. Zengi'nin kendisi btn gleriyle geldi. Duvarlarn
evresine on tane ykm aygt koydu. Sava ara vermeden
(Acl Hafta, 2 Mays, ed.) Son Yemek Perembesi'nden
sa'nn Paskalya Yortusu Pazar gnnn akamna kadar
srd. D duvar yktlar. Tekrar bir saldrda, duvara kp
ellerine geirdiler.Yeri atlatan byk bir grlt oldu ama
garnizon cesaretini toplad, klcn ekti ve Trklere sal-
drd ve kartt.

iman Robert adl bir komutan, Robert adl dier bir

komutanla beraber, iki yz kii, Frat zerinde Qal 'at Al-
Rum' a geldiler. ki kayk hazrladlar ve iine yiyecekle-
riyle girip akntyla srklendiler. Kalenin yaknna gelin-
ce borularn ttrerek budalaca bir i yaptlar. Trkler bo-
ru sesini duyunca ardlar ve her taraftan koup kaykla
rn geldiini grdler. Onlara her iki kydan ve rman or-

tasndaki kayklardan saldrdlar. Garnizon ne olduunu

anlamad ve yeni bir saldr sanp korktu. Kayklar kyya

geldiinde onlara ip atacak veya tutup kay ekmeleri iin

bir mzrak uzatacak kimse yoktu. Teker teker suya atladlar
ve byk korku iinde hemen karaya ktlar. Bazlarn su

57
srkledi ve Trkler yakalad. Bazlar da bouldu. iman
Robert'in kayn tutacak kimse olmaynca suyla kalenin
altna srklendi ve Trkler'in ortasna dt. Franklar
umutsuzlua kapldlar, bir blm suya atlayp bouldu,
kaykta kalanlar Trkler ldrd. iman Robert suya at-
lad, amurda yryp bat kysnda bir kye vard. Yal
nayak ve ok ar olduu iin, uzaa gidemeyip bir saman-
la sakland. O gn Trkler kye saman almaya gelince,
onu samanlkta bulup Zengi'ye gtrdler. O da, onu dier
tutsaklarla Halep' e gnderdi. teki Robert birka sa ka-
lanla, kaleye girdi. Bir okla gznden yarfllanp ld. Kale-
nin kuatlmas krk gn srd.
Kuatma srerken, deve zerinde bir ulak, frtna gibi
gelerek Zengi'nin Musul'daki adam Nasrettin'in ldrl-
d ve Asur lkesi 'nin isyanda olduu haberini getirdi.
Zengi kuatmay acele brakp gitti ve kent de, ne olduunu
bilemedi. Zengi, sultann olunun hkmdarln ilan et-
tii ve ordunun da onunla olduu sansyla, korkmutu. Der-
hal Erbil ve Urhoy'un beyi, Zeyneddin'i arp acele Mu-
sul' a, Nas rettin' in yerine gemesi iin gnderdi. Zengi o
gece Bir!o 'yu terk edip belki orada da bir bakaldr olur di-
ye, Halep' e gitti. Sabah afak skerken kampta ne bir adr
ne de bir adam kalmt. Kaledekiler ardlar. Krk gnlk
kuatmadan sonra Biqo, Zengi' den kurtulmutu.

Nasrettin Musul' da, Zengi 'nin yetkilisi olarak yayor

du. O, byk bir sava ve bir komutand ama ayn zaman-
da akll ve tedbirli biriydi. Pers lkesinde hkm srmekte
olan byk Trk sultannn iki olu, Zengi'nin ilgisi altn
dayd. Amcalar Mesut, sfahan' da tahta knca grevi bu
lkeleri korumak olan Zengi ile birlikte, ocuklar gnder-

58
di. Zengi, bu topraklar iki ocua amcalar tarafndan veril-
mi ve kendisi onlarn vasisiymi gibi davrand. Krallara
layk saygy gryorlard. Biri Musul' da oturuyor, teki
de Zengi ile birlikte dolayordu. Protokole gre Zengi on-
larn hizmetindeydi ama aslnda onlar Zengi'nin hizmetin-
49
deydiler. Musul' da oturana < byynce onun bir kral ve
bu topraklarn da onun ve babasnn olduu halde, u anda
bir kle gibi gsz olduunu, klelere boyun eecei yer-
de, bir kral gibi davranmas gerektiini, birileri anmsatt.
Gen ocuk onlar dinledi. Nasrettin'i ldrmek, Musul'u
ve Zengi'nin evini ele geirmek iin dzen kurdular. Gele-
nek olduu zere sabah, Nasrettin sultann oluna saygla
rn bildirmeye gelince, kleler byk salonun kaplar ara-
snda onu ldrdler. Bu olay kente korku sald. Musul' da-
ki Krt birlikleri ve Nasrettin'in kleleri, cesaretlerini top-
layp birlikte salona girdiler, Sultan'n olunu tutuklayp
bir daireye kapattlar. On gn sonra Zeyneddin, Zengi' nin
grevlisi olarak geldi. Ona kenti, kaleleri, hazineyi ve b-
tn yetkeyi verdiler. Yneticilie salamca oturdu. Asileri
tutuklayp kaza vurdu ve Sultann olunu da gizlice l-
drtt.
Sabaktanl 'Ayn d Dewle, Zeyneddin' den sonra Ur-
hoy'un valisi oldu. Urhoy'un alnmasnda barol oynayan
ijarran'n beyi, Cafer'in olu Fadl-Allah' da oradayd. lk
tutsaklktan sonra orada yaayanlarn piskoposlar, balar
na gelenleri anmsatarak doru yola zendirdii halde kt
yollarndan dnmediler. < l Seksen yanda olduu halde
50

Peder' Abdun ktlkte nlyd. moilli Peder Baraw

mo' da bir dier kt kiiydi. Urhoylu kadnlar Trkler'le
49- Alp Aslan, Mahmut olu.
50- Detaylar vermemi.

59
evlenip Tanr 'nn ruhuna ac veriyorlard. Trkler kentte
bir yllarn doldurmadan nce, yzden fazla kadn dinsiz-
lerle evlendi. Tanr onlara kzd ve terk etti ve onlara fela-
ket verdi.
Halep'te bir yl kaldktan sonra Aksungur'un olu Zen-
gi, ikinci yln hasat mevsiminde Urhoy' a geldi. Askerleri-
ni, Kasas'la.Barran arasndaki, Yullab rmanda brakm
t. Pentakost Yortusu 'nun (23 Haziran, ed.) ortasndaki be
gnde, sal gn, evresinde valileri, komutanlar ve dan
manlaryla kente geldi. Bir taraftan metropolitler, papazlar,
diyakonlar ve btn Hristiyanlar ve dier taraftan her yer-
den gelen Mslmanlar, karlamaya gittiler. O Hristiyan
lar sevinle karlad, ncili pt, metropolite selam verip
hatrn sordu. Zengi onlar iin, eksiklerini tamamlamaya,
geldiini syledi. Dou kapsn geip kentin elde edildii
kuzey kapsndan girdi. Alan gedikleri ve aygtlarn yk
t yedi kuleyi tamir etmilerdi. Yaptklar, temellerden
bile glyd. Kalenin alnnn yksn ve hkmdarn
adn duvarlara Arapa kazmlard. tiraflar Kilisesi 'ni
ykp talarn duvarda kullanmlard. Hkmdarn otur-
mas iin gzel Aziz Yubanun Kilisesi 'nin yannda bir kale
yaptlar. Damn deitirip tulalarn yenileyerek Frank-
lar' n gzelletirdii kiliseyi yklmaktan korumak iin ev-
resine nbetiler koydular. evresinde yz adet byk pen-
cere vard. Ik girsin ama kular girmesin diye kurundan
kafes yapmlard. Birok patrik ve piskopos oraya gml-
mt. Sava srasnda ldrlen Frank piskoposu Papi-
as' da, krsnn arkasna gmlmt. Mezar ta piskopo-
sa benzer biimde yontulmu krmz mermerdendi. Kral
Abgar'n ve havari Adday'n vcutlar yaldzl gm ta-

60
but ierisindeydi. Kent ele getiinde tabut alnm ve ke-
mikler salmt. Bu kutsal kiilerin kemiklerini inananlar
toplayp Sryaniler' in Aziz Teodor Kilisesi'nde, ayakl bir
kavanoza koydular. Franklar orada dua ettikleri iin Ms-
lmanlar Aziz Stefanos ve Havari Aziz Turna Kilisesi'ne el
koydular. Aziz Tuma'y ahr ve Aziz Stefanos'u samanlk,
ayn zamanda valiye gelir getiren bir yer yaptlar. Kentin
dousundaki Aziz Teodor ve Melek Mi(x)hayel Kilisele-
ri'ni ykp halkn ezildii st kalenin olduu yerdeki duvar-
da alan gedikleri tamir ettiler. Frank piskoposunun otur-
duu camiyi Mslmanlar adamakll tamir ettiler. Zengi
kuzey kapsndan girdi, yani Saatlerin Kaps, nce Aziz
Yubanun Kilisesi'ne doru, sonra da aa inip su kaynak-
larna gitti. Her eyi dikkatle inceledi. Havari Turna Kilise-
si 'ne gidip kahvalt etti. Atna binip Abgarus denen ve vak-
tiyle Kral Abgar'n saraynn bulunup oktan yklm ol-
duu yuvarlak su kaynana gitti. orada Metropolitin Bah-
esi denen bir bahe vard. Gece ge vakit Aziz Yubanun
Kilsesi'ne gidip orada kald. Kilisenin evresinde nderle-
rin adrlar dikilmiti. Sabah metropoliti arp kentin g-
neyindeki czamllarn iyiletii kuyuyu sordu. Kuyunun
yks bandan ona anlatld. < 51

Zengi ayandaki gut hastalndan ok ac ekiyordu,

yky duyunca, sa'nn kutsamasnn hala byle mucize-
ler yaratacana inand. O manastrdan kalan, doudaki bir
mihrapt. Zengi byk bir snma evinin hasta ve ac e-
kenler iin kurulmasn istedi ve civarndaki tarlalar vak-
fetti. Tanr bu binann bitirilmesini istemediinden Zen-
gi' nin lmyle yarda kald.

51- Kuyu zerine olan yky anlatmadan brakt.

61
 Zengi bizim Sryani kiliselerini gezdi ve gzelliklerine
at ve onlara, Franklar'n yapt gibi, iki an armaan et-
ti. Metropolite, kenti tutkuyla korumasn ve hkmete iha-
net etmemesini syledi. Pentakost Yortusu'ndan sonraki
cuma akam, ijarran zerinden Raqqa'ya gitti. Qal' at Jab-
bar topraklarm yama etmeleri iin askerler gnderdi. Ur-
hoy' a yz Musevi ailesi yerletirdi..
'
Raqqa' daki ksa durutan sonra ordusuyla Qalat Jab-
bar' a yrd. iddetle saldrmasna ramen kaleyi ok g-
l olduundan alamad. Almadan dnmeyeceine yemin
ettiine gre saldry srdrd. Kutsal Ha Yortusu Paza-
rndan, bir gece nce, 14 Eyllde, uzun yllar yaayacan
dnrken ve hibir nlem almadan yatarken, gvendii
iki hadm aas onu ldrp kaleye katlar. ldrld o
gece renildi. Kampa korku ve karklk hakim oldu. Bir-
birlerini yama ettiler. Kimin arkadandan bir ikayeti var-
sa ve gc yetiyorsa, ondan cn ald. Bakanlar ve n-
derler, kendi topraklarna kancaya kadar, beli altl an-
lamalar yaptlar. Askerlerin geride kalam, toplanan halk
ve tccarlar yama edildi. Korumalar Zengi' nin adrn ve
kampm, hazinesini, silah deposunu, kraliyet mallarn soy-
dular, develeri ve atlar alp gtrdler. Herkes kendi yo-
lundan gitti. Gece dnyay korkutmu olan kii, sabahken-
dini gmecek birini bulamad. Kendinin drt olu vard. En
by Gazi Seyfettin, Pers'te, Medistan ve Babilistan'n
sultanyla birlikteydi. kincisi Mahmut Nurettin, babasyla
kamptayd. teki ikisi, Kutbettin Mawdud'la, Nusret Mir-
miran, Musul' da idiler. Yal ve akll nder Selahattin,
Zengi'nin ldn duyar duymaz olu Mahmut'u ve pe-
inden gelen bakanlar alarak hzla Halep' e gidip onu h-

62
kmdar ilan etti. Orada saklanm olan ok zengin hazineyi
ald. Zengi'yi gmmeyip kald yerde braktlar. Birileri
cesedi ald Raqqa'ya gtrd ve orada gmd. Kutbettin
Mawdud, Musul'u Zeyneddin'in yardmyla ynetti. 1147
ylnda Nurettin Halep ve Mezopotamya'y ynetiyordu.
Babas alamad halde o, Hama, Humus ve am' ald.
(1154) Franklar' la bar yapt. Yoskelin'le karlat ve bir-
birlerine yemin verdiler. Nurettin, babasndan daha kurnaz
ve dzenbazd. Glendi ve gcn yerletirdi. 'Ezaz' asa-
hipti ve Baalbek'i, J)abbak (Takhak) adl bir Msrl' dan
ald (1150).

Franklar'n her biri bir yerde, bar iinde yayorlard.

Kont Y oskelin, Urhoy iin zlyor ama elinden bir ey
gelmiyordu. Zengi'nin ldrldn duyunca sevindi,
Mslmanlar'n birbirine gireceini sand. Kaysun ve Ma-
ral Baldwin'in yardmn salad. Antakyal Pitabin yar-
dm etmedi. Her ikisine de, kendini stleri olarak tanma
dklarndan, kzyordu. Zengi'nin ldrlmesinden krk
gn sonra Baldwin ve Yoskelin glerini Dalik'te toplad
lar ve Urhoy' a yrmeye hazrlandlar. Bir gece baskn
yapmay dnyorlard. Halep'tekiyneticiler, Urhoy' da-
ki yneticiye haber gnderip Franklar'n toplandn bil-
dirdiler. "Nereye gideceklerini bilmiyoruz ama size doru
gelirlerse, bizde gcmz topladk, hzla yardmnza ge-
leceiz. Kendinize dikkat edin ve kenti koruyun. Hristi
yanlar' dan ballk yemini aln ve onlar rehin diye kulla-
nn." Bu buyruk geldiinde, inaat, zanaatkar, kuyumcu-
lardan elli kiiyi rehin diye tutukladlar. Kentin btn ge-
reksinmelerini saladlar. Ksa bir sre sonra, 27 Ekim' de
Franklar geldi. Kentin alndndan iki yl sonra. Akama

63
kadar bir vadide saklandlar. Karanlk bast zaman birok

gl kiiyi yaya olarak kentin batsndan yaklatrdlar.

Koruyucularn olmad bir duvar kesi setiler. Derhal

duvara trmandlar, ipleri sarkttlar, merdivenleri ektiler,

arkadalarn duvara kardlar. Bekiler onlarn kim ol-

duklarn anlamak iin yaklanca, bazlarn ldrp dier

lerini duvardan dar attlar. lklar ve byk bir grlt
duyuldu. Duvardaki Franklar Tanr 'y ycelten naralar at
yorlard. Pusu kurmu olanlar, bu grlty duyarak hep

beraber koup kente gecenin nc saatin de vardlar. er

dekiler duvardan inip kentin su kaynann yanndaki Bat
Kaps 'n atlar ve Franklar atl ve yaya olarak girdiler. Gi-

rer girmez beyinsiz budalalar, kulelerdeki Mslmanlar

unuttular ve evlerle dkkanlar yamaya baladlar. O gece
dorularn ve erilerin, Mslman ve Hristiyanlar'n, dk-
kanlarnn kepenklerini ve evlerin kaplarn krarak girdi-
ler ve ne buldularsa aldlar. Mslmanlar bu yanl grn-
ce kulelere kotular. Kulelerdekiler onlar grnce kapla
r ap gelenleri, ocuklar ve eyalar ile bir karklk k
madan, ieri aldlar. lk igaldeki Franklar'n yapt yanl
a, yani kaplar kapatp milleti ezdirmeye neden olmad
lar. Birok Mslman, duvardan dar atlayarak, pelerin
den kimse gitmedii iin, ijarran'a kat. Gne ynca
Kont, Sryani metropolitini artt ve kuleleri ykmak iin
aygtlar hazrlamasn syledi. Aygtlar getirip aadaki

kuleye, iddetle saldrdlar ama kule yksek ve glyd.

st kuleye saldramadlar nk insan dolu ve ok gly-
d. Alt gn kuleyi zorladlar ama alamadklarn ve d
manlarnn, ok olup her ynden geldiklerini grnce, ku
kulanp korktular. Her gece kentliler Frank kampnn ev-

64
resinde, Abgar Manastr'nn yannda Trkler'in korku-
sundan toplanyorlard. Cumartesi gn dman ynnden
bir casus geldi ve Yoskelin' e kendisi ve adamlar iin dik-
katli olmasn syledi. Halep'ten ve Mabbu' dan gelmi
lerdi. Birok Trkmen ve eitli airetler, ertesi gn onlar
halka gibi evirmek iin, tepelere saklanmlard. Kentte-
kiler de onlar yok etmek iin hazrdlar. Y oskelin bunu du-
yunca korktu ve sersemledi. Ne yapacan bilemedi, n-
k Trk ordular gelmiler ve doudaki ova ve tepelere ya-
ylmlard. Franklar kulelerdekilerin ve Trkler' in haberi
olmadan kentten gizlice gece ekip gitmeyi kararlatrd
lar. Birka bin kiinin ve atn, kimsenin haberi olmadan bir
tek kapdan kmasnn olana olabilir miydi? Gndz git-
selerdi durdurulurlard. Gecenin saati geinceye kada~
beklediler ve ondan sonra kp gitmeye baladlar. Kentli
Hristiyanlar, kadn ve ocuklarla toplannca, Franklar'n
onlar din dmanlarnn eline brakp gittiklerini grdler
ve skntlarndan barmaya baladlar. Hepsini birtitreme
ald. Kent grlt ierisindeydi. Anneler yant vermeyen
ocuklarn aryorlar, kaybolmu ocuklar her yne ko-
uuyorlar, annelerine sesleniyorlar ama bulamyorlard.
Adamlarn ve atlarn arasnda kouuyorlar, yere dyor

lar ve atlarn ayaklarnda ineniyorlard. Kimse onlar kal-

drmyordu. Gece ok karanlkt ve hi k yoktu. Herkes
Saatler Kaps'na giden yolda kouyordu. Zrhl askerler,
ocuklara, kadnlara karm atlar ve hayvanlar hepsi bir-
birini acmadan itiyor veya zerinden ineyerek geiyor-
du. Yama edilmi mallar tayan srlar, katrlar ve mi-
dilliler yere dyorlar, onlar kimse kaldramyor veya
yklerini gevetemiyordu. Aralarnda ocuklar eziliyorlar

65
ve ac iinde lyorlard. Erkekler ve hayvanlar, kadnlar,
ocuklar ve genler her yolda ezilmi olarak yatyorlard.
lgilenen elini uzatan yoktu. kn utan verici hali by-
leydi. Eya ve gereksinme dolu evler, kaplar ak, klar
yank ve yataklar hazr, braklmlard.

Frank birlikleri ve onlarla gidebilenler, bir keye eki-

lip dnyay terk etmilerin, tiraflar Kilisesi'nin nnde-
ki kulenin etrafna toplanmlard. Kulelerin evrelerinde
Trkler halka olmular ok yadrarak bazlarn vuruyor-
lard. Franklar halkla karmlard, ldrrken baltann
aac keserken kard ses gibi bir ses kyordu. Karan-
lkta haykrlar duyuluyordu ve Hristiyan, Trkten ayrla
myordu. Frank askerlerinin her biri kalabaln ortasna
doru giderek, korku iinde, saklanmaya alyordu. Frank

nderleri ac iinde baryorlard. "Tanr iin dar kn

erkek gibi savan, dmann saldrsna dayann, yoksa
yok oluruz." Atllar inip halk sardlar ve ylece dayand
lar. Sabah olduunda Baldwin ve Yoskelin ata bindiler ve
disiplini saladlar. Baldwin nden gidiyor ve Yoskelin art-
lk yapyordu. Piyadeler halkn sanda ve solunda yr-
yordu. Bu zntl, 3 Kasm Pazar gnnde, Aziz Gorgis
Yortusu'nda, Sumaysat yolunda sessizce yryorlard.
Dman binlerce askerle onlar sard ve birok askeri ve

halktan kiiyi kltan geirdi. Askerler kahramanca sava

tlar ve hepsi ok iyi oku olduklarndan dman halkn
yanna yaklatrmadlar. Tehlike ve yorgunluk iinde yr-
yordular. Talarn, dikenlerin zerinde yaln ayak yryor-
lard. Ayaklar yara iindeydi. Buyruk almadan yryor,
birbirlerini srtlamaya alyorlar ve dyorlard. Okla-

66
rn korkusundan birbirinin arkasna snyorlard. Biri g-
szd dyordu, tekisi glyd gvenlie doru kou
yordu. Pelerinden gelenler onlar koyun gibi boazlyor
lard. ocuklar ve bebekler plak ayakla dikenlerin arasn
da kouyor, dikenler ayaklarn yrtyordu. Susuzluktan dil-
leri dardayd ve dileri kapkarayd. Kalabalktan veya at-
larn ayaklar altnda, eziliyorlard. Ka yollar ovadaki
byk ormandand. Dman oralarn tututurdu ve evre-
lerini alevler sard. Yana dnemiyorlard ama yanm ayak-
larla atein iinden gemeye alyorlard. O gnn doku-
zuncu saatine kadar bu azab ektiler. Dman da, btn
gece ve gndz, dvm ve yrmt, o da, ekilmeye
hazrlanyordu. Bir blm, Franklar'n halk her hangi
bir kaleye brakp onlara saldrmasndan korkuyordu. Dier
leri kentin yamasndan pay almak istiyordu. Orada birok
piyade kalmt ve kulelerdekiler kenti yamaya kalkm
lard. Dman geri gitti yalnz birka Trkmen kald.

Franklar lmcl bir yanl yaptlar. Hala evrelerinde

dolaan Trklere saldrmaya karar verdiler. Arkada olan
Kont Y oskelin ve adamlar yaknlarndaki dmana soldan
saldrdlar. Yani batdakilere. Kaysunlu Baldwin, kontun

saldrdn ve hcum borusunun aldn duyunca onlar

da salarna doru saldrdlar. Frank svarisi dzensiz ola-
rak saldrya geti. Her iki yanda da Trkler ekildi. Acele
eden Franklar onlar geince, arkalarndan saldrp onlar
dattlar. Franklar birlik ve dzen kalmadn grnce
kamaya baladlar. Mzraklarn, kalkanlarn, demir ta-
kmlarn, hatta ellerindeki kllar atyorlard. Piyadeler,
Kartal Tepesi'nin solundaki harap bir kaleye sndlar. ki-

67
bin kii kendini yle kurtard. Onlar Urhoy' un hevesli gen-
leriydi. Yakalanan kadnlar, ocuklar kle oldular. Yoske-
lin yan tarafndan okla yaral olduu halde Sumaysat' a kor-
ku ve aknlk ierisinde snd. Yakkl bir gen ve sa-
vata nl olan Baldwin oklarn saplanmasndan ve ald

kl yaralarndan yere dt. O aralk kim olduunu anla-

madlar. Urhoy'un ilk alnnda kendini kurtaran birok
ruhban, diyakon ve rahip bu kere yok oldu. Trkler, Yoske-
lin ve Baldwin'in btn deerli eyalaryla birlikte, kenti
aldlar.

Trkler ve eitli airetler bu nl kentin beyi oldular.

Selefkos zamannda kurulduundan, 1460 yldan beri
yama edilmemiti. lk alndnda iki gn talan edilmi
ama Zengi'nin buyruu ile yama ve yklmaktan kurtul-
mutu. Herkes evine, ailesine dnmt. imdi kent tam
yklmt. Bu kere Trkler iki gn deil, btn yl boyun-

ca, kenti dolap kazarak, gizli yerleri, temelleri, atlar

aradlar. Yallarn ve babalarnn zamanndan kalma, sak-
lanm birok defineyi buldular ki, bundan kimsenin habe-
ri yoktu.
Ykntdan kaanlar geceleyin beer, onar kaleye sn
dlar. Bazlar ieri alnd, biroklar da o vakit yaknda,
Frank topra, olan Sumaysat' a katlar. Ermeni piskoposu
tutuklanp Halep'te satld. Sryani piskopos Basiliyos, Su-
maysat' a kat. Kentteki ruhbanlardan az kaabildi, bir b-
lm ldrld bir blm tutukland. Karkl kar
tan, kiliseyi kartran, ruhani peder 'Abdun, o talihsiz ge-
cede, kent kapsnn dndaym. Hendee dm. Hris
tiyanlar'n onu kartacan sanm, bu yzden "Beni d-

68
an ekip yz dinar kazanmay kim ister?" diye barm.
Trk' n biri hendee inmi, onu ldrp kesesini ve ze-
rindeki deerli eyleri alm. Leini kpekler yemi ve ru-
hu cehenneme gitmi. Tutsak olmaktan kap kurtulanlar,
tutsak akrabalarn aramak iin dolayorlard. Frat'n
dousundaki Hristiyanlar, zellikle Mardin, Sabaktan, Sa-
babarktakiler ok nazik ve yardm severdiler. Tanr yar-
dmclar olsun. Aralarnda Mardin piskoposu, Urhoylu
Yubanun'un yaptklar anlatlmakla bitmez. Ad Kuds'te
ve gklerde yazlsn. Frat' n batsnda Hristiyanlara iyilik
yoktu. Yalnzca ktlk, sertlik, kaln kafallk vard. zel-
likle papazlar, rahipler ve piskoposlar tarafndan.

1148 ylnda, Urhoy ikinci kere alndktan sonra, Alman

kral ile Frank kral 395 bin kiiyle, denizdenBizans'n ba
kentine geldi. mparator onlar kt bir yoldan gnderdi.
Onlara verdii klavuzlara, onlar bir le gtrmesini sy-
ledi. Konstantinopolis'ten on gnlk bir yry yaptktan
sonra yiyecekleri tkendi, yiyecek alacak ne bir ky, ne de
bir ev buldular. Sular da bitti. Kuru bir lde nereye gide-
ceklerini bilemeden dolap durdular. Klavuzlar gece ka-
mt ve gidip Kapadokya' daki Trkleri uyardlar. Sultan
Mesut ordusuyla geldi, onlar alk ve susuzluktan bitkin
halde buldu ve oradan kovdu. ( 1148) ok asker alktan l-
d. ki kral ve bir miktar asker deniz kysna katlar ve At-
taliya vardlar. Her eylerini kayp etmi olarak gemiyle
Antakya' ya gittiler. Trkler altn ve gmleri alarak zen-
ginletiler. Ayn yln iinde daha sonra, baka bir prens,
Alfonso (Anfu) ei ve ailesiyle, arkasnda bin svari, de-
nizden Akra'ya geldi. Trablus' daki kontun akrabasyd.

69
Toprandan bir pay alacandan korkan kont, ev halkn
dan birisiyle lmcl bir zehir gnderdi. Alfonso'ya veri-
lince ld.
O vakitler BaldwinKuds kralyd.AlmankralileFran
sz kral onunla Kuds 'te bulutu ve am ' almay kararla
trdlar (1148). Kenti kuattklarnda Almanlar kararl bir
saldr yaptlar. Sknt ierisindeki kent halk teslim olmak
istedi. Franklar'n kt kskanl, bir birlerini ekeme-
mezlii yok olmalarnn nedeni oldu. Kuds kral yle d-

nd. "Bu yabanclar am' alrlarsa glenmi olacaklar,

sonra onun topraklarn alacaklardr." Gizlice birini kenti
savunanlara gnderdi ve yabanc krallar uzaklara gnde-
rirse, ona ne vereceklerini sordu. Kendisi, komular ol-
duu iin, ktlklerini istemiyordu. Savunanlar ok se-
vindi ve ona yzbin altn dinar vaat ettiler. Kuds kral,
dier krallara kamplarn baka yere kurmalarn t ver-
di. Onlar da kuatmaya uygun yerdeki kamplarn hi uy-
gun olmayan bir yere kurdular. Krallar Kuds kralnn hain
olduunu anlaynca kzdlar ve kuatmay kaldrp Akra' ya
gittiler. Kuds kral yzbin dinar ald ama hepsinin bakr
olduunu ksa srede anlad. Alman ve Frank krallar lke-
lerine dndler.
Danimend'in olu, Gazi'nin olu, Malatya'nn beyi
Dev Jet, Y oskelin ve Urhoy' daki yenilgisini ve Kaysunlu
Baldwin'in ldn, iitip inannca, Zubar lkesini Ma-
latya snrna kadar o ynettiine gre, ordusunu toplayp
Zubar' daki manastrlara saldrd. Bu manastrlar Ermeni-
ler' indi. Bunlar Zubar, Tigankar, Samanug ve Sibakar' da-
ki byk manastrlard. Btn bunlar ve evrelerindeki
kyleri gnde ald. Hepsi gl, zengin, mal dolu ve bol

70
rnlydler. ok eski zamanlardan beri kimse onlara ili
memiti. Oradaki 7400 rahibi kle yapt. Manastrlardaki
varla, talan edenler atlar. Kurulduklarndan beri yok-

sullara ve gereksinim iindekilere yardm etmemilerdi.

Yamadan ve halkn kle yaptktan sonra, binalar atee
verdi arab, kuru zm, fnd, hayvan yemini ve her e-
it yapt yakt.

O sralarda Trkler, Sumaysat'n zerinde, Tel-Adana

veya Agangatal adl bir yeri almlard. Erkekleri ldr-
mler, kadn ve ocuklar kle yapmlar ve yakmlard.
Tel-Bair topraklarndaki Sirag adl bir dierini aldlar ve
orada da erkekleri ldrp kadnlar ve ocuklar kle yap-
tlar. Artuklu Davut'un ocuklar, Frat'n bir kolu olan Mu-

rat Suyu zerinde kalan Tel-Arseniyus'u aldlar. Babalar

nn lmnden sonra oullar kavga ettiler. Gl olanlar,
orasn saldryla ele geirdi. 5000 Sryani Hristiyan'n

kle yaptlar, her yeri yama ettiler ve gittiler.

Yoskelin Aziz Barawmo Manastr'n yama etti.<5"
1 148 ylnn sonunda Nurettin glerini toplayp Antakya
topranda Yagra'y( kuatt. Orann beyi, deniz zerin-
53

deki J abala' dayd. Haberi alnca askerini toplad, Trklere

baskn yapt ve yendi. Bin kii ldrld ve Nurettin, iki-

yz kiiyle Halep' e kat. Franklar Trkler' in kampn, Nu-

rettin' in adrlarn, altn ve gmleri, erkek ve kadn k-
leleri, davullar ve borular, arkc kzlar ve algclar al-
dlar. Franklar hepsini alp Antakya' ya sevinle gittiler. H
ristiyanlar arasnda byk bir sevin yaand. Nurettin' e

52- Detaylar vermemi.

53- Karasu'nun Antakya ;lne akt yerin dousunda. bni el Qalanisi dn
daki btn Arap yazarlar, ounu Nurettin'in bir zaferi olarak yazarlar.

71
kin besleyen ve Antakya'da hizmet eden, Wafa'nn olu
Ali adnda bir Arap nder, Franklar' la birlikte vard.
Bu yenilgiden ay sonra Nurettin ordusunu toplayp
Anab'kuatt (1149). Bu durumu Antakya'lPitabinre
nince askerlerini toplayp onunla savamaya gitti. Nurettin
Franklar'n geldiini duyunca kuatmay kaldrp dalara
kt. Franklar Tel-Anab yaknnda ovada kamp kurdular.
Gzcler Franklar'n az kii olduunu bildirdiler. Nurettin
ordusunu dzenledi borularn ald ve Franklar'n zerine
indi. Tanr onlara kzgnd, dolaysyla katlar. Maral
Godfrey, Wafa'nnoluAli ve biroklar ldrldler. Nu-
rettin kle toplad ve Dk'n topran yakp ykt. Antak-
ya'nn beyi de ldrlmt. Bu korkun bir yenilgiydi.
Trkler ok fazla adette kleler, tutsaklar, atlar ve eyalar
aldlar. Urhoylu Yoskelin, Antakya'nn beyinin ldn
'Ezaz' dayken duydu. Yanna birka adam alarak Antak-
ya'y ynetmeye gitti. Jjarran' a gelip de Say(x)h' e geme-
ye hazrlanrken, Trkmenler aalardan atlayp onu esir
aldlar. Onu 'Ezaz' a gtrrlerse ne isterlerse vereceine
sz verdi. Onu Dayr ul ayh (Sayx ud Dayr) adl bir kye
gtrdler. Tutuklayanlar onun kim olduunu bilmiyordu
ama Hristiyanlar biliyordu ve onu satn almak istediler. Fi-
yatnn altm dinar olarak saptand srada, Tanr'nn ira-
desiyle oradan bir Yahudi boyac geti. Yahudi onu tan
mt ve Trkmenlere onun Yoskelin olduunu syledi. O
vakit onu Halep' e gtrdler. Nurettin onun kr edilip ha-
piste zincire vurulmasn buyurdu. Hapiste dokuz yl yaa
d ve orada ld.

54-Raynald olmal, yani HatillonluReginald, 1153 'te Bohemund II' nin kz Kos-
tanse ile evlendi. Poitoulu dul Raymond.

72
 1153 ylnda Kudsl Baldwin, Askalon'u kuatmak
iin hazrland. leri gelen Franklar' dan Raymon <54 kuat
ma srasnda kahramanlklar yapt ve kraldan, ldrlen
Antakya 'nn beyinin, dul karsyla evlenmek istediini sy-
ledi. Kral ona Antakya' ya gidip hanmyla evlenip orasn
ynetme yetkesini verdi. Baldwin Askalon'un kuatmas
na devam ederken Raymon geri geldi. Kuatmay sktr
dlar. Duvardan daha yksek, ahaptan gl bir kule yap-
tlar. Kuleye askerlerle birlikte kent iine ta ve ok atan bir
mancnk koydular. Sokaa kanlar ldrlyordu dolay
s ile kent halk alktan ve savatan byk sknt iindey-
di. Kuatma uzun srd. Msrllar kendi aralarnda sava
yorlard. Yardm edecek baka bir yer de yoktu. Bu neden-
le yaamlarnn esirgenmesini istediler. Soylular krala git-
tiler, o da, patrik yannda olarak yemin verdi. Frank yneti-
minde kalmak isteyenler kald. Msr' a gitmek isteyenler
ailelerini ve eyalarn alarak ban iinde gittiler.
O yl Sayzar' ykan bir depremoldu ( 1157). Orann be-
yi btn ailesiyle birlikte ve 40 bin kiiyle yok oldu. Kale-
nin zerine kurulduu kayann yars kt. Hama ve Sala-
miya' de ve evrelerindeki kylerde ok kii ld. O yl Nu-
rettin, bir kuatmadan sonra, kardeleri Mirmiran ve Be!-
ijesne' den (Be ijesna) ijarran' ald (1159) Trkler Ba-
rid'teki manastrdakileri kle diye gtrdler drt rahibi
ldrdler. Nurettin, Antep'i de tamamen ykarak saldry
la ald. Kimseyi esirgemedi.
1157 de Frank kralnn ailesinden Flanders kontu (Gun-
tafland) birok askerle Kuds' e geldi ve kydaki Franklar
toplad. Kuds kraln, Trablus kontunu, Kilikya'nn beyi
Ermeni Toros 'u bir araya getirdi. Sayzar' kuattlar, kaleyi

73
 aldlar, btn lkedekiJerj kle yaptlar (1157). Kenti ta-
mamen talan ettiler, ok kimseyi ldrdler, be bin kadn
ve ocuu kle yaptlar, saysz altn ve gm gtrd-
ler. Sonra ijarim'e yrdler. indeki Mslmanlar Ha-
lep'e gittiklerinden kale teslim oldu (1158). O yl sonunda
Bizans mparatoru Manuel Antakya'ya gelip Halep'i ala-
cakm gibi 'Ufrin Irma'nda kamp kurdu. Nurettin ok
korkup Asur lkesinden, Mezopotamya' dan, Amid'ten,
Mardin'den ve Miyafarqin'den asker toplad. mparator,
soylularndan biri olan Andronikus'un bakentte isyan et-
tiini duydu. O vakit Nurettin 'le bar yapt. Trablus kontu
tarafndan zehirlenen Alfonso'nun olu da iinde olmak

zere, birok tutsan serbest braklmasn salad. mpa

rator bakentine hibir ey yapmadan gitti ( 1159).
O yl kt bir deprem oldu ve kydaki Yabala kentini
ykt. kibin kii ld. Ayn yl ( 1160) Antakyal Raynald
(Raymun) ve Yoskelin' in olu, vaktiyle ijaram' da tutukla-
nan Y oskelin, Halep topraklarn yakp yktlar. Keyifleri-
ne gre kle alp yamaladktan sonra, onlara iliilmeden
.dndler. Raynald Antakya' ya dnd Y oskelin ise bir ky-
de yeyip ierken bir Trk ordusu geldi, onu yakalayp Ha-
lep' e gtrd. Onu zincire vurup babasnn yanna koydu-
lar. Ayn yl, daha sonra ki bir zamanda, Raynald tekrar Ha-
lep topran yakp ykt. Geri dnerken bir Trk ordusu
onu Kara Irmak'ta yakalad, askerlerini yendi, onu esir alp
zincire vurdu. O yl ilk Pitabin'in olu tekrar(ss Antak-
ya'nn yneticisi oldu. Annesini Lazkiye'ye gnderdi.

1164 ylnda Asur lkesi ve Musul 'un beyi Nurettin,

kardei Kutbettin' i, Er bil ve Sincar' dan Zeyneddin' i,

55- Bohemund III, Poitoulu Raymond'un olu.

74
 ijesen-Kayfa ve Hanzit topraklarnn beyi Fahrettin 'i, Mar-
din' in beyi Hsamettin'i, Zeugma ve Birto'nn beyi aha
bettin ve amca olu Mecdettin ve Mabbu ve Urhoy'un be-
yi Seyfettin'i bir araya getirdi. Birlikte askerleriyle gidip
Biram'kuattlar. Toplanan asker yetmi bin svari ve krk
bin piyadeydi. Ykm aygtlarn kurdular ve iddetli bir sal-
drda bulundular. Kalede komutan nl bir sava olan
56
Amagd'.\ Trklere kahramanca dayand. Franklar, Trab-
lus kontu, Antakya'nn beyi ve Ermeni Toros'la, altyz
svari ve bebin piyade topladlar ve Antakya' dan ]Jarim
zerine yrdler. Trkler Franklar'n geldiini renin
ce, kaleyi brakp yakndaki' An kyne ekildiler. Frank-
lar gelince, vaktiyle Trkler' in kamp kurduu yere kamp
kurdular. Kilikyal Toros onlara, kuatmay kaldrtmakla
yeteri kadar baarl olduklarn ve kaleden gsz kimse-
leri kartp yerlerine gl ve cesur askerleri koymay, An-
takya'ya dnmeyi ve Kuds kral Msr' dan dnnceye ka-
dar beklemeyi, nerdi. Trablus kontu bu neriyi dinlemek
istemedi ve Trkler' le dvp onlar yenmeyi istedi. Ona
gre Trkler sadece kpekti. ]Jarim' den 'An' a yrmeye
baladlar. Yaklatklar vakit tepelerdeki Trkler onlarn
aznlkta olduunu grnce, borularn ttrp zerlerine

indiler. Onlar bir halka gibi sarp iyice vurdular. Kont ve

Toros katlar. Bizans dk yakaland, btn piyadeler l-
drld. Antakya'nn beyi birok Frank svarisi ile yaka-
land. O yln austosunda bir ou atlar ve ykleri ile yok
oldu. Franklar yendikten sonra]Jarim'i kuattlar, kale tes-
lim oldu. Dkn topraklarn ele geirdiler ve kleler yapt
lar. nl (SryaniMelkit,ed.) RumManastrAzizSim' an' a

56- Belki Raynald, Ermenice formuyla Renad [(Chronique de Michel le Syrien,

Patriache Jacobite d' Antioche (1166-1199), iii, s. 288]

75
(Samcun I am 'un, Simon, ed.) gidip talan ettiler. Altn,
gm deerli eyalar, yaptlar, halar, altn gm
iko-
nalar ve deerligiysileri aldlar. Rahiplerin hepsini tutsak
olarak Halep' e gtrdler. ijarim' de ki yenilgide on bin
Frank, hatta onlardan fazla Trk ldrld. Daha sonra
Trkler Banyas' a yrdler. Orann beyi olan Kuds kral,
Msr' da idi.

Bar-Cebroyo / 'Ebroyo'nun Vakayinamesi

Bar- 'Ebroyo adsz yazmay semedi. am tarafndan

Kuds kralna verilen rveti anlatyor. "Be deiik Arap
yaptnda bu yky bulamadm, yalnz Mi(x)hayel'inkin-

de vard." Adsz yaptla uyutuu halde ek detaylar veri-

yor. u rnek yeterli olur:
(... )
Urhoy kuatmasnda garnizon verilen buyrua kar ge-
lerek birka dman ldrd. Kuatanlar garnizonun ma-
ynlanm blmn arkasna yeni bir duvar ektiklerini bi-

liyordu. Bu nedenle iki kuleyi dikkate almadlar. Zengi gar-

nizondan iki kiiyi bu maynlar grmeleri iin istedi. G-
vence olarak rehinler teklif etti. (s. 283)
( ... )
Halife, Malatya'nn beyi Danimend olu Gazi' ye boy-
nuna taksn diye altn bir yakalk, beylik berat, drt siyah

76
bayrak ve nnde alnmas iin davullar gnderdi. (s. 90)
( ... )
Bursuq'un klesi olmu Yawali adndaki bir Trk beyi-
nin vesayetinde olmak zere, zzettin Mesut' un lmnde,
yerine gen kardei geti. Yawali, Musul kads Abul Ha-
san Ali bin al ahrazuri ve Salah el Yai-Siyani'yi,
Badat'taki sultana Bursuq'un olunun atanmasn onay-

latmas iin gnderdi. Onlar ise Sultana, Musul'un btn

slam' tehdit eden, Franklara kar gelecek bir askere, ge-
reksinmesi olduunu sylediler ve Zengi'yi tavsiye et-
tiler. (s. 101)

***

Kaynak:
JRAS-Journal of the Royal Asiatic Socitey, January-April 1933, s67- 1O1, 273-
305

77
 YER VE ADLAR DZN

A Askalon 14, 72
Abdun59 Asur lkesi 12, 29, 30, 38,
Abdulmesih 19 43,58,74
Abgar60 Asur Valisi Bursuqi, 38
Abgar Manastr 64 Atabek43
Abgarus 61 Atharib39
Abu! Fatih Melikah 42 Atharid 39
Abu! Hasan Ali bin al ah- Attaliya69
razuri 35, 77 Ayn d Devle 45, 53, 59
Abu! Garib 27 Aziz Barawmo Manastr 71
Adana 13, 47, 48 Aziz Gorgis Yortusu 66
Adday60 Aziz Stefanos 61
Adyaman27 Aziz Teodor 61
Agangata 71 AzizTuma61
Ahnaniyos 53 AzizYa'qub36
Akra70 Aziz Yubanun Kilisesi 61
Aksungur 42, 60 A!anasiyos Bar-Qammare 36
Alexus 9, 10, 15 Atarip (Tarib) 45
Alfonso (Anfu) 69
Ali 71, 72
Ali Kuak52 B
Alman45, 70 Baalbek 14, 44, 63
Almuin 32, 34, 36 Babilistan 62
'Am75 Bagsag 52
Amid 19, 74 Baladukya 13
Anab71 Balak 17, 28, 32, 33, 36
Anadolu 7 Baldwin 11, 12, 15, 16, 20,
Anazarba46 22,27,28,29,32,33,38,
Anjoulu Fulk 42 39,49,51,63,66,72
Antakya 9, 10, 12, 13, 14, 15, Banyas41, 75
26,29,33,35,36,38,39, Bar-'Ebroyo 76
40,42,44,45,46,71,72, Bar-Astaye, 30
73, 75 Barid 73
Antakyallar 29 Barawmo55

Antep49, 73 Basag 13
Araplar 53, 71 Basiliyos 53, 56
Araqnin51 Baura 14

Arnagd 75 Badat 41, 42, 43, 4 7

Artuk 9, 18, 28, 29, 36, 51 Bet-tlesne 73

Artuk olu Skman 17 Birto 30, 57, 58
Artuklu Davut 17 Birtolu 29

79
Bizans 9, 10, 31, 46, 49, 73 Ermenistan; 30
Rohemund 13, 14, 16, 42, 45 Hvcimen Philartus: 13
Bohemund I; 40 Ezaz;31,34,39,40,63,72
Burski; 27, 38, Ezaz Kalesi; 26
Bursuki; 39 Fadl-Allah; 51, 59
Bursuq; 38, 39, 40, 42, 76, 77 Parama; 28
Buzan; 14, 42, 43

F
c Fenike; 43
Cafer; 59 Frat; 13, 24, 27, 28, 40, 48,
Cayn-Tob (Antep); 49 53,68,69,71
Ceamaleddin; 52 Filistin; 13, 14, 15, 26
Cezaz/Ezaz Kalesi; 26 Firavun; 54
Flandirs Kontu; 73
Frank; 10, 11, 12, 18,22,24,
45,66,67,69,70
anakkale; 9 Frank Papias; 53
Frank Piskoposu; 17, 61
Franklar; 9, 10, 11, 12, 13,
D 14, 15, 17,18,19,20,23,
Dabanah; 20 24,25,26,27,29,32,37,
.pattak; 63 38,40,52,66,67,71,72,
Dakka; 35 75
Dalik; 23, 32, 34, 42 Fuk (Fulk); 41, 42
Danimend; 14, 16,31,41,
70, 76
Dara; 30 G
Davut; 30 Gabriyel; 14, 16
Dayrul ayh; 72 Gakti; 33
Devlet; 45, 72 Galatya; 10, 3 1
Dou Kaps; 18 Galeran; 27, 29, 30, 32, 33,
Dubays; 38, 52 35
Dukus; 37 Galile; 14, 26, 27
DkGodfrey; 11, 14, 72 Gargar; 28, 32, 33, 51
Gargar Ermenileri; 19
Gastandin; 19
E Gazi Rafi'; 13, 29,41,42
Ebu Ali; 52 Gazi Seyfeddin; 62
Ebu el Fath; 9 Godfrey (Gufra); 9, 11, 28,
Emanuel; 50 32,34,36,72
Erbil; 7, 52, 58 Gzlemciler Tepesi; 52
Ermeni Rafi; 13, 41 Gubba/Gubo Manastr; 23
Ermeni Toros; 75 Gufra; 9
Ermeniler; 13, 16, 27, 35 Gundaftra; 9

80
H i
Ha Yortusu; 33 beryanlar; 30
Hadadna;45 brahim Evi; 20
Halat; 34 Kapadokya; 16
Halep; 12, 14, 29, 30 ,34, 35, sa; 12, 33
36,38,39,40,42,43,45, sfahan; 43, 58
49,53,56,58,60,62,63, slam; 77
71, 72, 73, 74, 75 smaili; 26, 41
Hama; 14, 63, 73 moilli Peder Barawmo; 59
Hanzit; 28 znik; 10
Haab; 35 zzettin Mesut; 76
Hatim; 9, 11
Havari Aziz Turna Kilisesi;
61 J
Hallespont; 9 Jocelyn; 32
Heraklea; 31 Jullab;23,24
Hristiyanlar; 13, 14, 16, 17,
33, 35, 69, 71, 72
Hrsz Basil; 13 K
Hilla; 38 Kalas; 14
Hisma; 29 Kalkedonyal; 14
Horasanl; 41, 43 'Kapadokya; 14,15,41,45,
Humus; 14, 63 69
Bamima; 51 Karadeniz; 31
Banin; 51 Kartal Tepesi; 67
Baran; 74 Kasas; 52, 60
Barim; 75 Kasyan; 12
Barran; 14, 15, 20, 23, 24, Kayseri; 31
29,34,40,51,52,53,57, Kaysun; 13,33,34,35,63
59,60,62,64,72,73 Kaysunlu Baldwin; 67
Barranllar; 20 Kerboa; 12, 18
Basnun; 54 Kilikya; 10, 41, 45, 46, 48,
Besen- 'Ezaz; 50 50, 51
Besen-Al-Akrad; 44 Kilikyal Toros; 75
t:esen-Balak; 30 Kilis; 40
Besen-Buza; 49 KiraMurfia; 16
Besen-Mansur; 27, 33, 34 Konstantin; 28
Besen-Zayd; 15, 28, 30, 32, Konstantinopolis; 9, 10, 15,
33,34,35,36 46,50,69
Kont Saint Killes; 14
Konya/Kolonia; 31
1 KralAbgar; 61
Irak; 43 Kral Rudwan; 35

81
Kuds;9, 13, 15,27,29,34, Mi(x)hayel; 28, 32, 76
35,36,44,51,69,70,73 Mirmiran; 73
Kuds Kral; 42, 75 Miyafarqin; 19, 30, 48, 74
Kudsl Baldwin; 29 Mor Afrem; 52
Kutbeddln Mawdud; 62, 61 Munq!dh; 49
Kutsal Ha Yortusu; 62 Murat; 71
Kuzey Mezopotamya; 12 Musul; 19, 21, 22, 23, 38, 40,
Krt Aireti; 53 43,58,59,62,63,77
Krt Birlikleri; 59 Mslman; 14, 17, 20, 29,
46,61

L
Leo;45,46 N
Lbnan; 14 Nasrettin; 43, 58, 59
Nurettin; 63, 71, 72, 73, 74
Nusret Mirmiran; 42
M
Mabbu/Menbec; 14,36,42,
49,65 o
Mabbulu Hasan; 53 Ortodoks; 35, 36
Macarlar; 45
Mahi; 36
Mahmut Nurettin; 62 p
Malatya; 14, 15, 16,31,41, Pamfilya; 15
45, 48, 70, 76 Papias; 60
Manuel; 73 Peder; 59
Marba Vadisi; 31 Pentakost Yortusu; 62
Mara; 13,23,26,49 Pers; 52, 62
Mardin/Marda; 30, 48, 69 Philartus Domestikus; 42
Maia; 13, 46 Pitabin; 15, 42, 44, 46, 71
Mawdud; 23, 24, 25, 26, 27 Pontus; 14
Medistan; 62 Putshir; 17
Mehmet; 45
Melek Mi(x)hayel Kiliseleri;
61 Q
Melkit; 35, 36 Qal'atAl-Rum; 57
Mepsuestiya; 13 Qal 'at Jabbar; 36, 49, 62
Meryem Ana Yortusu; 54
Mesut; 3 1, 58
Metropolit Yutanun; 47 R
Mezopotamya; 7, 30, 43, 63, Ra; 13
74 Rafi; 45
Msr; 13, 28, 73, 75 Raqqa; 14, 57, 62
Msrl Efdal; 9 Rataun/Rudvan; 27
Msrllar; 9, 14 Raynald/Raymon; 72, 74

82
Rabbo/Rabbut; 40, 42 am; 14,26,37,41,43,44,
Richard; 21, 23 63,69,70,76
Ri-Kayfo; 31, 32 Sabaktan 51, 53
Robert; 57, 58 Sabaktanl 59
Roger; 29, 31 Sahrazur56
Rum;45 Samanug70
Rum Manastr; 75 Samcun/am75
say72
Sayzar 49, 73
s Semun /Samsun 35
Saatlerin Kaps; 61 Sibakar70
Sababerk; 53 Sigur43
Saint Gille/Gilles; 9, 14, 15, Sirag 71
38 Sayx ud Dayr72
Salah el Yai-Siyani; 77 amaysat 13
Samsat; 24
Sanbil; 19
Selahattin; 43, 51, 52, 56, 62 T
Seru; 13 Tabtug; 19
Sedon;36 Tac-el Mlk; 42, 44
Siirt; 7 Tadmur; 14, 44
Sim'an; 75 Tagra; 45
Sincar; 43 Tangri; 9
Sincarah; 42 Tankred;9, 13,20,23,24
Sincarah Abul Fatih; 43 Tanr; 54, 66, 72
Singa Irma; 33 Tarsus; 13, 46, 50
Singa Kprs; 33 Tel-Adana; 71
Siros; 25 Tel-Anab; 71
Sivas; 31 Tel-Arran; 42
Sultan Mesut; 43, 69 Tel-Arseniyus; 71
Sumaysat; 13, 24, 33, 48, 66, Tel-Bair; 34, 35, 42, 49
67, 71 Tel-Bairli Yokselin; 21, 25
Sur; 14, 36, 39 Teodor; 10, 11
Suriye; 10, 51 Teodor Kurbalat; 9
Suru; 13, 16,17,28,57 Teotokos Rum Kilisesi; 36
Sleymanah; 43 Tevrat; 54
Sryani; 7, 71 Tiberya; 12,27,30
Sryani Melkit; 75 Tigankar; 70
Sryani Melkit Meryem Timurta; 30
Ana; 36 Toros; 75
Trablus; 14, 15, 29, 44, 69,
74
Trablus Kontu; 24, 75
abuni; 16 Tutagin; 41, 43, 44
ahrazur; 52 Trk Beyleri; 29

83
Trk Kamp; 24
Trk Ordular; 65 y
Trkler; 9, 10, 12, 13, 14, 15, Yabala; 74
17, 18, 19,20,21,25,27, Yagra; 71
29,32,33,40,55,5&,64, Yagi-Siyan: 9, 10, 12, 42
67,69,71,72,75 Yakubi; 47
Trkmenler; 28, 53, 65, 72 Yakup;45
Yawali; 76
Yawaan Da; 38
u Yawaan Tepesi; 35
Unur;44 Yeni Kayseri; 31
Urfa/Urhoy; 9, 10, 11, 12, 15, Yokselin; 15, 21, 22, 26, 27,
16, 18, 19,20,21,23,24, 30,31,32,33,34,35,36,
25,27,29,30,31,33,34, 38,39,40,42,44,45,49,
38,43,44,45,46,48,51, 51,63,65,66,70,72
58,59,60,62,63,67,69, Ykseli Yortusu; 33
70, 76
Urhoylu Baldwin; 20, 27
Urhoylu Grigor; 35 z
Urhoylu Y okselin; 72 Zengi;42,43,44,54,58,76
Utair'in olu Mani; 43 Zengi San Kalesi; 43
Zengi Amid; 51
Zengi Buza; 50
w Zeugma; 13
Wafa; 71, 72 Zeyneddin;57,58,59,63
Zeyneddin Ali Kuak; 43, 56
Zubar; 70

84
St Georgo's Gato

Tower of the Twn Sist::rs

Mount Silpus

ANTIOCH
Kuds'n hallar tarafndan kuatlmas.

JERUSALEM

Kuds'n Hal Seferleri zamanndaki plan.

12. Yzylda Latin Krall ve Pranslikleri.
Bir Hospitalye tarikat ovalyesi.
Urfa'nn 19. yzylda izilmi temsili bir resmi.
 19. yzylda izilen bir am gravr.
am, II. Hal seferlerinde Fransz, Alman ve Kuds Krall ordularna direnmitir:
 ""
it/:'
1 ,, !.
. '
:::=-

Selahattin Eyyubi.
Devlet adam, politikac
ve ynetici.
Mslman dnyasnn bu dev adam Hal Seferi'ndeki krallarn
saygsn kazand.
Arslan Yrekli Richard ile Selahattin Eyyubi'nin arpmalarn gsteren temsili bir resim.
 yaba yaynlar
Galipdede Cad. 67/l, 34420 Tnel - Beyolu I STANBUL
TEL: 0212 - 293 36 06 FAKS: 293 36 06 Posta eki: 83852

Antakya Akademisi
* BLM-KLTR DZS Albert Harrent
eviri yazarlar Kildaniler ve Dou Kilisesi
Joseph Molitor
Erzurum Yolculuu A.Pukin, Mezopotamya'da 1915-1920
Edebiyat Kuram Sivil Ynetim
B. Eihenbaun Gertrude L. Bel
Etik -Yeni Deerler Sibirya Srgn
ve zgrlk Asurilerin Anlar
Howard Selsan Dr. Eliya Vartanov
Darbe -Bir Uzmann Gzyle Ninova Saray Ktphanesi
Edward Luttwak M. J. Menat
Felsefe ve iir Schiller Urfa'da Ermeni Yetimhanesi
M. Cara/ine Holnes
Yerli yazarlar
Sonsuz Deiim
Abdullah Rza Ergven * HALKBLM KTAPLARI
Sanat ve Erotizm
Abdullah Rza Ergven Ein Trkleri Enver Gke
Yantlaryla Trk Halk Yazn
(20sanatyla syleiler) Abdullah Rza Ergven
Arnirikan ve ngiliz Raporlar Halkn Cnk Aydm Doan
Inda Dersim
Dr. Suat Akgl, 3.bs
Kemal Tahir'in Sohbetleri * EDEBYAT DZS
ismet Bozda eviri roman, yk
Tarih Yarndr smet Bozda
Deiim Franz Kajka. 7. bs.
Dnek Jack Lodo
*TARH Amerika Amerika Elia Kazan
Mezapotamya Kitapl Solgun Ate Vladimir Nabokov
Yaayan Mumya
Erbil Vakayinamesi Miha Zha Antoni Artaud
Siirt Vakayinamesi Adday er Kyller Ato ehov
Urfa Akademisi E.R.Hayes Kara lkbahar Henry Miller
Tavasin 'Ene! Hak' Ac Duygular Stefa Zweig
Hallac Mansur, 3. bs.

94
 De Profundis Oscar Wilde * TYATRO DZS
Le Horla Guy de Maupassant
Cemile Cengiz Aytnatov, 7. bs. lmsz Bakireler
Maskeliler Afberto Moravia Pierre Bourgeade
Gerilla Pomeroy. 2. bs. Deliolan ve Dierleri
Ulysses James Joyce, 4. bs. (5 ksa oyun) Aydn Doan
Lorca Kitab Nihat Tayda
Yerli roman-yk Antigone Kemal Demirel. 4. bs.
Dorular Albert Canus. 2. bs ..
Hem Uzak Hem Yakn eyh Bedreddin'in
Talip Apaydn Yarglanmas
Marpessa Bedii Denirseren Kemal Demirel
Yorgun l Habib Bekta b - Btn Ynleriyle
Kr Pencere Aydn Doa b Serveni Alfred Jarry
Gneli Bayr Aydn Doan CHE, Ulu ve Derin
Afite len Adam -Belgesel oyun-
Aydm Doa. 3.bs. smet Bozda
Islak Kaldrmlar A. Doan 6. Kou
Artin Usta Ali Arslan. 2. bs. Anton ehov'dan Kemal Demirel
Ilslk almay Bilmezdi
Dilek Demirkol
Yeni Zaman Zafer Berke *ZEL DZ

Cellat Fred'in Anlar 2.bs.

R DZS Kara Fkralar Aydn Doan
Sokaktaki nsan ykleri
Baudelaire I iirler 23 ykc
Haz. ev.: A. R. Ergven Aynyla nsan (zl Szler)
Fransz iiri Adnan Acar
Haz. ev: A. R. Ergven Dikkat Kpek Gngr Genay
Denize Kar A. Rza Ergven Leylein mr -Geti Bor'un
Umutla Soyunmak Yarna Pazar Namdar Rahm Karatay
Mustafa Yldz
oalan Adam Yaar Gen
orak lke T. S. Eliot * YABA / OCUK
Altn ve Erguvan Gen kuak kitapl
- Dnya iirinden Semeler
Anl Merielli Tiryaki Baba Bedii Demirseren
Hem Eyll Hem Deniz Gelincik Haydar Uzuyayla
Mehmet Bar Klementina Teyzenin Arabalar
Kllerde Kor Ararken F. Feld
Ahmet Emi AtaSy ocuklara ykler
(19 Avrupal Yazardan)
Hadi Bakalm Miquel
Krumgold

95
Cesur Yeni Dnya A. Huxley
Karlan Doktor F. Laurent
Kanatl ocuk Hakk zkan
Yalnz Efe mer Seyfettin
Falaka mer Seyfettin
Byk Reis Raffael Ganz
Kral Ulis'in Servenleri
Homeros'dan
. H.L.Saryce
Snark' Avlamak
Lewiis Carrol
Demiryolu ocuklar Nespit
Zenda Mahkumlar A Hope
Firavun'un Kz R. Haggard
Arizona'l Red Kit
Rene Guillot
Nasrettin Hoca Fkralar
D. Piranl
Kafkas Esiri Lev Tolstoy
Pecos Bili G. Martini
Ben Hur Henry Sknw
ehnameden Seme Hikayeler
A. Doan
96
*DERG
yaba Edebiyat 2 ayda bir kar.
kltr. sanat. fikir dergisi, (rnek say
iin 3 Yl. gnderilmelidir)
Yurtii ve yurtd istekleri karla
nr : Brut: 20. YTL'yi aan isteklere
% 30 indirim uygulanr (Posta alcya
aittir). 100 YTL ve zeri siparilerde
gnderi creti yaynevine aittir. Paray
Yaba adna posta eki: 83852 hesabna.
veya Aydn Doan adna Bankas
Caalolu ubesi. 519 386 nolu cari
hesaba gnderebilirsiniz.
* nternetle sipari:
www .ideefixe.com
www .kitapyurdu.com
www.weblebi.com