LYS Kimya - nite 1 : Atom ve Periyodik Sistem

ATOM LE LGL DNCELER

Ayrca yapt elektroliz deneyleri sonucu
DALTON ATOM TEORS AgNO3 zeltisinden katotta toplanan
gm metali miktarn belirleyerek
19. yzyln balarnda John Dalton, atomun
elektrik dzeneinden geen yk
varlnn kantlarn aklad ve bilimsel
anlamdaki ilk atom kuramn gelitirdi. miktarn coulomb (C) olarak
Dalton, kimyasal tepkimelerdeki ktlenin hesaplamtr.
korunumu (Lavoisier), bileiklerin
olumasnda sabit ktle orannn varl Keif srasna gre atomda bulunan
(Joseph Proust), katl oran yasas(John Dalton) tanecikler aadaki gibidir.
gibi deneysel sonular baaryla yorumlad ve 1- Elektron
bu sonularn (yasalarn) ancak atomun 2- Proton
varlyla kavranabileceini gsterdi. Dalton 3- Ntron
atom modeline gre;
1. Elementlerin en kk yapta atomdur.
1) Elektronun Kefi
2. Atomlar ii dolu, berk, blnemez krelerdir.
3. Bir elementin btn atomlar zdetir. Elektronun varlna dair ilk kantlar
4. Farkl elementlerin belirli oranlarda Crookes tpleri katot n tp ile
birlemesiyle bileikler oluur.
yaplan deneyler sonucunda elde
Dalton atom teorisinin hatal olduu noktalar edilmitir.
aadaki gibidir.
Katot tpne yksek voltaj
- Atom boluklu yapdadr.
uygulandnda tpte katottan (-)
- Ayn elementin izotoplar olabilir.
anoda (+) doru yeilimsi bir n
- Atom paralanabilir.
oluur.
ATOM ALTI TANECKLER
Atom alt paracklar elektriin kefi ile Katot nlar denilen bu nlar
birlikte yaplan deneyler sonucunda dorusal hareket eden negatif ykl
ortaya karlmtr. taneciklerdir.

Katot nlar ykl olduklar iin

Sir Humpry Davy elektrik akmn elektrik ve manyetik alanda sapma
kullanarak bileiklerden baz elementleri gsterirler.
elde etmeyi baarmtr. Bu almalar
Bu nlar elektrik alanda pozitif (+)
sonucunda elementlerin elektriksel
ynde sapma gsterirler.
kuvvetler sayesinde bir arada
tutulduklarn ne srmtr.
Katot nlarnn elektrik ve manyetik
alanda sapmaya uradn Plcker
Michael Faraday bir atomun bilirli bir gzlemlemitir.
miktar veya bu miktarn basit katlar
kadar elektrik yk tayabilecei George Stoney katot nlarna
sonucunu karmtr. Tanan bu elektron ad verilmesini nermitir.
paracklar btn atomlarda ayndr.

1
 LYS Kimya - nite 1 : Atom ve Periyodik Sistem
Floresan ekran Millikann Ya Damlas Deneyi
Ykl levhalar

Ykl
Plaka (+)

Katot n
Katot(-) Anot(+) Ykl
Elektrot Elektrot Plaka (-)

Mikroskop
Floresan ekran
Ykl Ya
Damlas

ekil 2.3. Millikan Ya Damlac Deneyi

Dzenei
st blmeden ya pskrtlr. X nlar
Mknats
havadaki N2 ve O2 gazlar ile arparak e-
Katot(-) Anot(+)
koparr. Elektronlar ya damlacklar
Elektrot Elektrot
tarafndan tutulurak negatif yklenir. Alt ve
st plakalar yklenerek damlacklarn
ekil 2.1. Crookes Tp ve Katot Inlar
dmesi engellenir. Bu sayede elektronun
J. J. Thomson katot nlarnn elektrik ve yk llr.
manyetik alanda sapmalarndan
faydalanarak elektronun yk/ktle (e/m) 2) Protonun Kefi
orannn hesaplamtr. Katot nlarnn
Atomlar elektrik bakmndan ntrdr.
taneciklerden olutuunu ispatlamtr.
Thomson tarafndan kefedilen
elektronlar ise negatif ykldr. O
halde, atomlarn yapsnda negatif yk
dengeleyecek kadar pozitif yk
bulunmaldr eklinde dnmtr.

Goldstein kanal nlarn (pozitif nlar)

kullanarak atomda protonun varln
ispatlamtr.
ekil 2.2. Cathode Ray Tube (CRT) Monitr

R. A. Millikan ya damlas deneyi ile

elektronun ykn hesaplamtr. (Kanal In)

ekil 2.4. Kanal In Tp

2

Kanal n deneyi sonunda protonun
ykn elektronun ykne eit ve zt ykl
olduu bulunmutur.
Protonun(Pozitif ykl hidrojen iyonu)
yk/ktle oranndan ktlesi
hesaplanmtr.
THOMSON ATOM MODEL
Thomson katot ve kanal nlar ile yapt deneyler
sonucunda elektron ve protonun varln
ispatlam ve bunun sonucunda bir atom modeli
ne srmtr.
1) Pozitif ykl protonlar atomun ierisinde
homojen bir ekilde dalmtr.
2) Negatif ykl elektronlar pozitif yk iinde
zml kekin zmleri gibi dalmtr.
3) Atomun ktlesini protonlar oluturur.
4) Pozitif ykler ile negatif yklerin says birbirini
dengeler bu sayede atom ntrdr.
5) Atom yarap 10-8 cm olan kre eklindedir.
RUTHERFORD ATOM MODEL
Ernest Rutherford pozitif (+) ykl alfa ()
taneciklerini ok ince bir altn levha zerine
gndermitir. Bu nlarn byk bir ksmnn
kar tarafa getiini ok az blmnn
sapmaya uradn ya da tam olarak geri
dndn gzlemlemitir.
Bu durum Thomson atom modelinin aksine
atomdaki pozitif yklerin kk bir hacim
kapladn ve atomun boluklu bir yapya
sahip olduunu gstermektedir. Thomson
atom modelindeki gibi pozitif ykler atomda
dzenli dalm olsayd pozitif ykl nlarn
tamamnn geri yansmas gerekirdi.
Bunun sonucunda Rutherford ekirdekli atom
modelini aklamtr.
LYS Kimya - nite 1 : Atom ve Periyodik Sistem
Dorultusu
ZnS srlm
Deimeyen Inlar
levha
Altn
Levha
Alfa ( 42+2 ) In Kayna
Rutherford Atom Modeli
1) Atomdaki pozitif ykn tamam ve ktlenin ok
byk bir blm atomun merkezinde ok kk
bir hacimde younlamtr. Bu blgeye ekirdek
denir.
2) Pozitif yk atom ktlesinin yars kadardr ve
atomdan atoma deiir.
3) Model gne sistemine benzer. Merkezde pozitif
ykl ekirdek ve etrafnda pozitif yklere
(protonlara) eit sayda negatif yk (elektron)
bulunur.
4) Atom yarap 10-8 cm ,ekirdek yarap 10-12
cm civarnda olup atom hacminin byk bir ksm
boluktur.
Rutherford atom modeli protonlarn ekirdekte
nasl kararl halde bulunduklarn ve elektronlarn
neden ekirdee dmediklerini aklayamad
iin geerliliini yitirmitir.
3) Ntronun Kefi
Atom ktleleri ile ilgili olarak yaplan
almalarda atomun ktlesini proton haricinde
baka taneciklerinde oluturduu tespit
edilmitir.
Rutherford, alfa nlar ile yapt deneyler
sonucunda atomda yksz tanecikler
olabileceini belirtmitir.
James Chadwick, yapt almalar
sonucunda atom ekirdeinde her birinin ktlesi
bir protonun ktlesine yaklak olarak eit olan
yksz tanecikler belirlemitir. Bunlara yksz
anlamna gelen ntron ad verilmitir.
Not: Ntronun ktlesi protona gre fazladr.
Ancak genellikle bu ktle farkl ihmal edilir.
3
 LYS Kimya - nite 1 : Atom ve Periyodik Sistem
IIIN YAPISI Genlik (A): Bir dalgada maksimum ykseklie
veya minimum derinlie genlik ad verilir.
Ik, elektromanyetik mann gzle grlen
blmdr. Elektromanyetik Dalga Tayf

Modern atom teorisinin gelimesinin temelinde

enerji souran atomlarn k yaymasyla ilgili
gzlemler yatmaktadr.

I aratran bilim insanlar n yaps ve

zellikleriyle ilgili iki model ne srmlerdir.

In dalga modeli
Elektromanyetik dalgalarda dalga boyu
In tanecik modeli azaldka frekans artar.
Frekans bydke dalgalarn enerjisi byr.
IIIN DALGA MODEL
In dalga hareketi eklinde olduu fikri
rnek 1:
Youngn ift yark deneyi ile kantlanmtr.
Bir metal buhar lambasndan yaylan n dalga
Radyo dalgalar, kzl tesi dalgalar, grnr
boyu 4,8.10-5 cm dir.
blgedeki k, X- nlar, n dalga modeli
ile aklanabilmektedir. Buna gre, bu n frekans ka hertz(1/s) dir?
(c=3.108 m)
Dalgalar ile ilgili terimler bu nedenle k iinde
kullanlabilir.

rnek 2:
Dalga Boyu (): ki dalga tepesi aras uzakla Sodyum buhar lambasndan yaylan n frekans
dalga boyu denir. Birimi genellikle cm veya nm (1 5.1014 hertzdir.
nm = 10-9 m) dir.
Buna gre, bu n dalga boyu ka cm dir?
Frekans(v): Belirli bir noktadan bir saniyede
(c=3.108 m) (1 cm = 10-2 m )
geen dalga saysna frekans denir. Birimi 1/saniye
veya Hertzdir.

Dalga hz: Bir dalgann dalga boyu ile frekansnn

arpmna eittir. Bolukta btn elektromanyetik
dalgalar k hznda(c) hareket eder.

Bu hz c = 3x108 m/s dir. Bu durumda dalga boyu,

frekans ve dalga hz arasndaki iliki;

= 4
 LYS Kimya - nite 1 : Atom ve Periyodik Sistem
In Tanecik Modeli Birim evirileri Tablosu
In k kaynandan tanecikler halinde
yayldn ne sren modeldir.

Fotoelektrik olay ve siyah cisim mas n

tanecik modeli ile aklanabilir.

- Siyah Cisim Imas

zerine gelen btn nlar souran (emen)
cisimlere siyah cisim denir. rnek 3:

Siyah cisim stldnda etrafna her dalga Enerjisi 1,8.10-7 J olan bir fotonun dalga boyu
boyunda k yaymaya balar. ka nm dir?

Scaklk dkken uzun dalga boylu (az (c=3.108 m/s , h=6.10-34 J.s)
enerjili), scaklk fazlayken ksa dalga boylu
(yksek enerjili) n yaylr.

Bu olay kuantum kuramyla aklanmtr.

Planck Kuantum Teorisi

Max Planck enerjinin ancak belirli byklkler

halinde alnp verilebileceini ileri srmtr.
Belirli byklklerde alnp verilebilen bu
enerjiye kuantum denir.

Kuantum teorisi ma enerjisinin srekli rnek 4:

olmadn ancak belirli byklklerde
3.10-7 nm dalga boyundaki bir fotonun
sourulup yaymlanabileceini yani
kuantumlar(paketler) halinde alnp verileceini enerjisi ka J dir?
ileri srer.
(c=3.108 m/s , h=6.10-34 J.s)
Her kuantum enerjisi, mann frekans ile
doru orantldr.

Enerji daima h.v nn katlar olarak yaynlanr.

Bu nedenle enerji;

E=h.v forml ile hesaplanr.

(h=Planck sabiti, v=frekans)
Albert Einstein kuantumu foton olarak
adlandrmtr.

5
 LYS Kimya - nite 1 : Atom ve Periyodik Sistem
rnek 5: Metalden elektron koparabilen en dk
enerjiye eik enerjisi veya balanma enerjisi
3.10-7 m dalga boyundaki bir fotonun enerjisi denir.
ka J dir?
Bir metal zerine gnderilen fotonun
(c=3.108 m/s , h=6.10-34 J.s) enerjisi balanma enerjisinden fazla ise
elektron kopar ve fotonun kalan enerjisi
elektronda kinetik enerji olarak kullanlr.

Balanma Kinetik
Efoton = h.v = +
Enerjisi Enerji

rnek 7:

Metal yzeyine 3.10-9 nm dalga boyunda

rnek 6: frlatlan bir fotonun etkisiyle koparlan
elektronun kinetik enerjisi 4.10-8 J dir.
380 nm dalga boyundaki mor n frekans
ka Hz dir? Buna gre, elektronu koparmak iin gerekli
olan enerji ka Jdr?
(c=3.108 m/s , h=6.10-34 J.s)
(c=3.108 m/s , h=6.10-34 J.s)

FOTOELEKTRK OLAY

Bir metal yzeyine drlen n ile ATOM SPEKTRUMLARI

metalden elektronlarn koparlmas
olayna fotoelektrik olay denir. Bir n cam prizmadan geirilerek
kendisini oluturan nlara ayrlmasna
spektrum ya da tayf denir.

Bir spektrumda renkler arasnda bir

Fotoelektrik olayda metalden bir elektron
koparabilmek iin belli bir frekansta n
gnderilmesi gerekir.
kesiklik yoksa ve krmzdan mora doru
srekli(aralksz,kesiksiz) bir renk dizisi
oluuyorsa buna srekli spektrum denir.
Yamurlu havalarda gkkuann olumas
ve beyaz n prizmadan geirilmesi ile
oluan spektrumlar srekli
spektrumlardr.

6
 LYS Kimya - nite 1 : Atom ve Periyodik Sistem
Bir elektromanyetik n demeti, prizmadan
geirilirse n demetinin krld grlr.
Beyaz k (gne ), prizmadan geirilirse
grnr blgede mordan krmzya kadar
deien ve btn renkleri ieren kesiksiz
(srekli) spektrum elde edilir. Renkler
arasnda izgiler bulunmaz.

ok elektronlu elementlerin izgi

spektrumlar kark iken tek elektronlu
+ +2 +3
1H , 2He , 3Li , 4Be gibi element ve
iyonlarn izgi spektrumu daha basittir.
Bir spektrumda renkler srekli olmayp
Bu nedenle insanlar ncelikle hidrojenin
arada boluklar bulunuyorsa buna
spektrumunu aklamaya almlardr.
kesikli(izgi) spektrum denir.
(H tek elektron ve tek protondan oluur)

Rydberg-Balmer Eitlii (Grnr blgede

Kesikli Spektrum
bulunan krmz, yeil ve mavi renklerin
Elementler gaz veya buhar halinde yksek dalga boyunu hesaplamaya yarayan bir
scaklkta stlnca bir ma yayar. forml gelitirmilerdir.
Yaynlanan bu ma prizmadan geirilirse
Bohr oluturduu atom modeli ile tek
kesikli(izgi) spektrum elde edilir.
elektronlar atomlarn spektrumunu
Elementler enerji aldklarnda aklamay baarmtr.
(s,elektrik) kendilerine zg dalga
boylarnda n yayarlar. BOHR ATOM MODEL
(YRNGEL ATOM MODEL)
Bu nn prizmadan geirilmesiyle elde
edilen spektruma yaynma(emisyon) izgi Rutherfordun atom modeli elektronlarn
ekirdek dndaki dzenlerini
spektrumu denir. Her elementin kendine
aklayamamtr.
zg bir yaynma izgi spektrumu vardr.
Niels Bohr elektronlarn ekirdekteki protonlar
tarafndan ekilip ekirdee dmemelerinin
sebebini Planckn kuantum teorisi ile zm
ve bir atom modeli gelitirmitir.

Atom modeline gre;

1) Elektronlar, ekirdekten belli uzaklkta

Her element atomunun kendine zg
yaynma spektrumu olduu gibi bir de
sourma (absorbsiyon) spektrumu vardr.
Element yaynma spektrumunda verdii
renkleri sourur.
(yrngede) ve kararl halde hareket eder.
Her kararl halin sabit bir enerjisi vardr.
2) Yrngeler (enerji dzeyleri ); K,L,M,N,
gibi bir harf ya da 1,2,3,4, gibi bir n tam
say deeri ile gsterilir.

7
 LYS Kimya - nite 1 : Atom ve Periyodik Sistem
Yksek enerji dzeyine kan elektron, ok ksa
srede daha kararl dk enerji dzeyine
3. Katman(M) geerken fazla enerjisini ma (emisyon)
Elektron
yaparak atomdan dar atar. Bu mann
2. Katman(L) enerjisi elektronun gei yapt iki enerji
dzeyi arasndaki farka eittir.
ekirdek
1. Katman(K)

3) Bir atomun elektronlar bulunabilecekleri

en dk enerji seviyesinde bulunmak
ister. Bu hale temel hal denir.
Bir yrngenin dolaysyla yrngede Elektronlarn yrngeler arasnda geii ile
bulunan elektronun enerjisi aadaki meydana gelen nlara bu nlar inceleyen bilim
adamlarnn ismi verilmitir.
formlle hesaplanr;
Elektronlar st enerji dzeyinden;
A= 2,18 . 10-18 J
Z= Atom numaras n=1 enerji dzeyine geerken Lyman Serisi,
n= Yrnge numaras
n=2 enerji dzeyine geerken Balmer Serisi,

n=3 enerji dzeyine geerken Paschen Serisi,

4) Atom stldnda, elektronlar enerji
n=4 enerji dzeyine geerken Brackett Serisi,
absorblayarak (emerek) daha yksek enerji
dzeylerine geerler. Yksek enerji n=5 enerji dzeyine geerken Pfund Serisinde
dzeyinden dk enerji dzeyine geerken ma gzlenir.
de enerjiyi n eklinde yayarlar (emisyon).
Balmer Serisi grnr blge malardr.

Enerji alarak, elektronlar yksek enerji

dzeyine geen bir atom uyarlm haldedir.

Uyarlm atomlar karasz haldedirler.

8
 LYS Kimya - nite 1 : Atom ve Periyodik Sistem
rnek 8: De Broglie Hipotezi

De Broglie bir fotonun enerjisini hesaplamak

iin Planck bantsn ve Einstein enerji
eitliini birlikte kullanmtr.

rnek 9:
De Broglie dalga boyu maddelere
uygulanrken c yerine maddenin hz yazlr.

rnek 11:

6,63.106 m/s hzla hareket eden bir

elektronun dalga boyu ka nm dir?

(h=6.10-34 J.s, Elektronun ktlesi=9.10-31

kg)

rnek 10:

rnek 12: Spermenin ktlesi 91 kg kabul

edilirse, Spermen k hznn 5te biri hzla
hareket ederken ona elik eden dalga boyu ka m
olur? (c=3.108 m/s)