თ.

ალდამიძე
„ქართულისა ენისაჲ“ *
(I წინადადების
კომენტარები)

დამარხულ არს ენაჲ ქართული დღედმდე მეორედ

მოსლვისა მისისა საწამებელად, რაჲთა ყოველსა
ენასა ღმერთმან ამხილოს ამით ენითა.

ენაჲ-ეს სიტყვა თხზულებაში 9-ჯერ

გვხვდება(სათაურის ჩათვლით) და ერთხელ
იგულისხმება კონტექსტით.
თხზულების პირველი პუბლიკატორის, ა.
ცაგარელიდან მოყოლებული თითქმის ყველა
მკვლევარმა „ენა“ სამეტყველო ენის მნიშვნელობით
განმარტა. ამასთან, გამოითქვა აზრი ქართული ენის
მესიანისტური დანიშნულების თაობაზე:“აქ
მოცემულია მესიანისტური შეხედულება ქართული
ენის შესახებ“(პ. ინგოროყვა, ქართული მწერლობის
მოკლე მიმოხილვა-მნათობი, #9, 1939). ეს
შეხედულება განავითარა და მისი დასაბუთება სცადა
ა. ბაქრაძემ(ა. ბაქრაძე, ისევ „ქებაჲს“ გამო, მნათობი,
#1, 1983). მან თხზულებაში ქართული ენის
თავგადასავალიც კი დაინახა: „ჰიმნში საკმაოდ
მკაფიოდ ჩანს ქართული ენის თავგადასავალი“(იქვე)
რ. პატარიძემ პირველმა დაუკავშირა თხზულების
„ენა“ ქართულ დამწერლობას: „უპირველეს ყოვლისა,
ისე ჩანს, თხზულებაში ქართული ენა და
დამწერლობა გაიგივებულია. ამიტომ ის რაც
ნათქვამია ქართული ენის შესახებ, თანაბრად უნდა
ეხებოდეს ქართულ დამწერლობასაც... „ქებაჲ
ქართული ენისაჲ“ ერთდროულად არის ქება
ქართულისა ანბანისა“(რ. პატარიძე, „ქებაჲ ქართული
ენისაჲ“, მნათობი, #11, 1981).
რ. პატარიძის ეს მოსაზრება გაიზიარეს ა. ბაქრაძემ (ა.
ბაქრაძე,“ყოველი საიდუმლო“-ლიტ. საქართველო,
5.11.1982), თ, ჩხენკელმა(თ. მშვენიერი მძლევარი, თბ.,
1989, გვ.268-69) და დ. ფიროსმანაშვილმა (დ.
ფიროსმანაშვილი, „...რამეთუ წელი ათასი ვითარცა
ერთი დღე“-კრიტიკა, #4,1983, გვ.140).
თხზულების „ენა“ სამწერლობო ენის მნიშვნელობით
გაიგეს, მაგრამ მისი კავშირი ქართულ ანბანთან
უარყვეს ზ. კიკნაძემ(ზ. კიკნაძე, „ქებაჲ ქართულისა
ენისაჲ“- ლიტ. საქართველო, 25.06.1982) და ე.
ჭელიძემ(ე.ჭელიძე, „გნოსტიკური ხასიათის ძეგლი-
მნათობი, #12, 1983, გვ. 138).
ძეგლისეული „ენა“ მეტყველების შინაარსით ესმით
დ. ფიროსმანაშვილს(დას. ნაშრომი), მ. ჩახავას(მ.
ჩახავა, „ქებაჲ და დიდებაჲ ქართულისა ენისაჲ“-
პარალელი, 1984), გ. ნარსიძეს(გ. ნარსიძე, „94 წელი
უმეტეს...“-განთიადი, #6, 1984).
ნ. პაპუაშვილმა პირველმა მიუთითა, რომ ძეგლში
„ენა“ შეიძლება “ერს” აღნიშნავდეს: „ღმერთიც ყოველ
ხალხს(„ყოველ ენას“ ამ ენით ამხილებს, განსჯის,
განიკითხავს. აქ საყურადღებოა აზრი ენისა და
ხალხის თითქმის გაიგივების შესახებ:ღმერთმა
„ყოველ ენასა“ „ამით ენითა“ ე.ი. ქართული ენით
„ამხილოს“. „ყოველ ენასა“ ნიშნავს „ყოველ ხალხს“,
ერს, რადგან მეორედ მოსვლისას, „აპოკალიფსის“
თანახმად, ქრისტემ ადამიანები (და არა ენები) უნდა
გაასამართლოს. ჩანს ჰიმნში ენის შესახებ ერთქვარი
თეოლოგიური თვალსაზრისია გატარებული“(ნ.
პაპუაშვილი, „ქებაის“ ფაკულტეტური
სწავლებისათვის-ქართული ენა და ლიტერატურა
სკოლაში, #2, 1983)
გ. აბრამიშვილმა და ზ. ალექსიძემ დავათის
სტელების აღმოჩენისადმი მიძღვნილ სტატიაში ჩვენს
ძეგლზე მსჯელობისას „ენასთან“ დაკავშირებიღ
გაკვრით აღნიშნეს, „ძველ ტექსტებში „ენა“ ხალხსაც
აღნიშნავს“, მაგრამ ამაზე შორს არ წასულან(გ.
აგრამიშვილი, ზ. ალექსიძე, დავათის სტელები-
აღმოჩენა არაგვის ხეობაში- კომუნისტი, 19.05.1985).
თხზულების „ენის“ თანამედროვე მნიშვნელობით
გაგება რიგ ალოგიკურ დასკვნებამდე მივყავართ,
რაზეც სრულიად სამართლიანად მიუთითა ზ.
გამსახურდიამ. მანვე სათანადო არგუმენტაციის
მოტანით დაასაბუთა, რომ თხზულებაში „ენა“ „ერს“,
„ტომს“, „ნათესავს“ უნდა ნიშნავდეს(ზ. გამსახურდია,
„ქებაჲ და დიდებაჲ ქართულისა ენისაჲ“-
საქართველოს სულიერი მისია, თბ.,1990, გვ. 43-46).
ზ. კიკნაძემ 1990 წელს აღნიშნა, რომ მხოლოდ
თხზულების ტექსტის პირველი წინადადების
„ყოველთა ენათა“-ში უნდა იგულისხმებოდესარა
საკუთრივ „ენა“, არამედ ენის მატარებელი ხალხი,
ერი, როგორც ხშირად ვადასტურებთ
ტექსტებში“(დასახ. ნაშრომი).
რ.სირაძის წერილში „მოქცევა ქართული
ენისა(ქრისტიანული კულტურა და ქართული
ენობრივი მსოფლხედვა)“ გამოთქმულია მოსაზრება,
რომ თხზულებაში „ენა“ სამეტყველო ენის
მნიშვნელობით არის გამოყენებული და საბუთად
იოვანე მახარებლის „გამოცხადების“ ტექსტი აქვს
მოტანილი: „ქართული ენა“ ახალმან ნინო მოაქცია და
ჰელენე დედოფალმან“,-წერდა იოანე ზოსიმე. ეს
აზრი დღეს შეიძლება მეტამორფულად გვეჩვენოს ,
მაგრამ იოანე-ზოსიმე ამას პირდაპირი
მნიშვნელობით ამბობს... ძველად ერთიანობაში
გაიაზრებოდა „ერნი და ენანი...“ იოანე
ღვთისმეტყველმა აპოკალიფსურ ჟამს იხილა
„ანგელოზი მფრინვალე შორის ცისა და ქუეყანისა და
აქუნდა სახარებაი საუკუნო ხარებად მკვიდრთა
ქუეყანასათა და ყოველსა ერსა ზედა და ტომთა და
ენათა და წარმართთა“(გამოცხ.14,6). მაშასადამე,
ესქატოლოგიურ ჟამს იქნებიან „ერნი და ენანი“.
ამასვე ამბობს იოანე-ზოსიმე“(ლიტ. საქართველო, 2-
9.05.1997).
ჩვენ ვიზიარებთ ზ. გამსახურდიას მოსაზრებას და
არგუმენტაციას, მაგრამ, მისგან განსხვავებით,
ვფიქრობ, რომ თხზულებაში „ენა“ მხოლოდ და
მხოლოდ „ერის“, „ტომის“, „ნათესავის“, „მოდგმის“
სემანტიკისაა. ამიტომ აღარ გავიმეორებ ზ.
გამსახურდიას არგუმენტაციას, მხოლოდ დამატებით
მივუთითებ შემდეგს. მათეს სახარებაში მაცხოვრის
მეორედ მოსვლისა და საშინელი სამსჟავროს შესახებ
თხრობა ასე იწყება: „შეკრიბნეს წინაშე მისსა(ქრისტეს
წინაშე, თ.ა.) ყოველნი ნათესავნი“ (მათე, 25. 31).
„ნათესავი“ ძველ ქართულში „ტომს“, „ერს“, „ხალხს“,
„თესლ-ტომს“ ნიშნავდა(იხ. ილია აბულაძის ძველი
ქართული ენის ლექსიკონი). ასევეა გაგებული ეს
სიტყვა სახარების თანამედროვე ქართულსა და
რუსულ ენებზე შესრულებულ თარგმანებში.
მაცხოვრის მეორედ მოსვლისას გამართული
საშინელი სამსჯავრო ერების და ცალკეულ
ადამიანთა და არა ენათა განკითხვის დღედ ესმოდათ
ჩვენს წინაპრებსაც. მაგალითად, იოანე ოქროპირის
ერთ-ერთ თხზულების ძველქართულ თარგმანში,
რომელშიც სწორედ მაცხოვრის მეორედ მოსვლასა და
საშინელ სამსჯავროზეა საუბარი, ვკითხულობთ:
„ოდეს იგი (მაცხოვარი, თ. ა.) გარდამოჴდეს
რისხვითა გულისწყრომითა მიუწვდომელითა და
დაჯდეს საყდართა დიდებისა თჳსითა... რაჲთა
განიკითხოს ერი თჳსი და მიაგოს კაცად-კაცადსა
საქმეთა მათთაებრ“(მამათა სწავლანი, თბ., 1955,
გვ.14)
რაც შეეხება რ. სირაძის მიერ თავისი მოსაზრების
დასასაბუთებლად დამოწმებულ „გამოცხადების“
მუხლს (14.6), ამაზე შემდეგი უნდა აღინიშნოს:
იოვანეს „გამოცხადება“ და მისი „თარგმანება“,
რომელთა ავტორია ანდრია კესარია-კაპადუკიელი,
ქართულ ენაზე თარგმნილია ეფთჳმე ათონელის
მიერ და 1961 წელს მეცნიერულად გამოაქვეყნა ი.
იმნაიშვილმა. „გამოცხადების“ ძირითად ტექსტსა და
„თარგმანებაში“ მოტანილი ტექსტის
ურთიერთდამოკიდებულების შესახებ ი.
იმნაიშვილი აღნიშნავს : „ეს ტექსტები,
რასაკვირველია, არსებითად ერთი და იგივეა... მაგრამ
ამ ორი სახის ტექსტებს შორის მაინც არის ერთგვარი
განსხვავება, რომელიც, მართალია, რედაქციული
ხასიათისა არ არის, მაგრამ საერთოდ
მნიშვნელოვანია“. შემდეგ კი სხვაობათა შორის
მიუთითებს „თარგმანებაში“ „გამოცხადების“
ძირითადი ტექსტის შემოკლების შემთხვევებს. რ.
სირაძის მიერ დამოწმებული მუხლი(14.6)
„გამოცხადების“ ძირითად ტექსტში ასეა
წარმოდგენილი: „და ვიხილე ანგელოზი მფრინვალჱ
შორის ცისა და ქუეყანისა , და აქჳნდა სახარებაჲ
საუკუნო ხარებად მკვდართა ქუეყანისათა და
ყოველთა ნათესავთა ზედა“. როგორც ვხედავთ,
„თარგმანებაში“ „გამოცხადების“ ეს მუხლი
საგრძნობლადაა შემოკლებული-ოთხი სიტყვა
(„ერთა“, „ტომთა“, „ენათა“ და „წარმართთა“) ერთით-
„ნათესავით“ არის ჩანაცვლებული. „ნათესავი“ კი,
როგორც ითქვა, ადამიანთა კრებულს აღნიშნავდა და
სწორედ ამ სიტყვით არის აღნიშნული მათეს
სახარებაში საშინელ სამსჯავროზე წარდგენილი
ხალხი. ამასთან, „გამოცხადების“ ამ მუხლის ასეთი
სახით შემოკლება რომ შემთხვევითი არ არის და არც
შეცდომასთან გვაქვს საქმე, კარგად ჩანს მის
„თარგმანებაშიც“: „ესე ანგელოზი ზეცისა დიდთა
ანგელოზთაგანი იყო, რომელი ახარებდა კაცთა
ჭერშმარიტებასა“.
ასევე, როდესაც თხზულების ავტორი წერდა
„ახალმან ნინო მოაქცია და ჰელენე დედოფალმა“-ო,
მას ქართველი ერის და არა ქართული ენის მოქცევა
ჰქონდა მხედველობაში (იხ. ქვემოთ კომენტარი
სიტყვისა „მოაქცია“).
აქვე ხაზგასმით უნდა აღინიშნოს, რომ თხზულებაში
„ენა“ ყველგან ისეთ კონტექსტში გვხვდება ან
იგულისხმება, რომ საეკლესიო ტრადიციის
გათვალისწინებით შეუძლებელია მას „ერის“,
„ტომის“, „მოდგმის“ თუ „ნათესავის“ გარდა სხვა
მნიშვნელობა მიანიჭო. „ენის“ ასეთი განმარტება
აადვილებს თხზულების ტექსტის გაგებას და ხსნის
ყოველგვარ წინააღმდეგობას, რომელიც წამოიჭრება,
თუკი ამ სიტყვას სამეტყველო ენის მნიშვნელობას
მივანიჭებთ.
ზემოთქმულის საფუძველზე, პირველი წინადადება
ასე უნდა წავიკითხოთ: „დამარხულ არს ქართველი
ერი დღედმდე მეორედ მოსლვისა მისისა
საწამებელად, რაჲთა ყოველი ერი ღმერთმა ამ ერით
ამხილოს“

დამარხულ არს-გამოთქმა ორჯერ გვხვდება

თხზულებაში. პირველ წინადადებაში ამ
სიტყვებითაა გადმოცემული ავტორის რწმენა, რომ
ქართველი ერი მაცხოვრის მეორედ მოსვლამდე და
საშინელ სამსჯავრომდე იარსებებს.
„დამარხულ არს“-ს მკვლევარები „დაცულის“,
„შენარჩუნებულის“, „შენახულის“, „შემონახულის“
მნიშვნელობით განმარტავენ. ეს ახსნა სავსებით
სწორია, მაგრამ გასარკვევი რჩება, რატომ სწამს
ავტორს, რომ მაინცა და მაინც ქართველი ერი
იარსებებს განკითხვის დღემდე.
თ. ჩხენკელის აზრით, ავტორის რწმენა, რომ
ქართული ენა მაცხოვრის მეორედ მოსვლამდე
იარსებებს „რაღაც კონკრეტულ ცოდნას უნდა
ეფუძნებოდეს“(დასახ. ნაშრომი, გვ. 268). ზ.
გამსახურდიამ მასში „პროფეტიული ოპტიმიზმი“
დაინახა(დასახ. ნაშრომი, გვ. 45). ზ. კიკნაძემ კი ეს
გარემოება ქართული ენის „მისტიკურ-
ლიტურგიული მნიშვნელობით“ ახსნა: „ქართული
ენა, როგორც ლიტურგიის ანუ საიდუმლოს
აღსეულების ინსტრუმენტი დამარხულია, როგორც
„ქებაჲს“ პირველ მუხლშივე ვკითხულობთ, რაც
ალბათ, იმას უნდა ნიშნავდეს, რომ იგი დაცულია
წუთისოფლის ყოველდღიური საზრუნავისაგან, ანუ
განწმენდილია... აქედან ცხადი ხდება, რომ ქართული
ენა „დამარხულია, როგორც საიდუმლოს
აღმასრულებელი ენა და ეს არის სწორედ მისი
კურთხევა და სამკაული“(ზ. კიკნაძე, „ქებაჲ
ქართულისა ენისაჲ“-სკოლა და ცხოვრება, #3, 1990).
უნდა შევნიშნოთ, რომ თხზულების ავტორს
ქართული ენის თუნდაც ბერძნულზე წინ დაყენების
საფუძველი განსაკუთრებით კი მისტიკურ-
ლიტურგიკული ნიშნით , ნამდვილად არ ჰქონდა
(უძველესი იადგარი, თბ.,1980, გვ.5-6). ამიტომ
აღნიშნული რწმენის ზ. კიკნაძისეული ახსნა
მართებულად არ მიგვაჩნია და, ვფიქრობთ, იგი სხვა
მიზეზებით უნდა იყოს განპირობებული(იხ. ქვემოთ
კომენტარი სიტყვისა „საწამებელად“).

დღედმდე მეორედ მოსლვისა-ამქვეყნად მაცხოვრის

მეორედ მოსვლის რაობის გარკვევას არსებითი
მნიშვნელობა აქვს და არა მარტო იმიტომ, რომ
თხზულებაში ეს მოვლენა ორჯერ არის ნახსენები.
უპირველეს ყოვლისა, გასარკვევია, თუ როგორ
ჰქონდათ წარმოდგენილი მაცხოვრის მეორედ
მოსვლა ჩვენს წინაპრებს, რადგან ახალი აღთქმის
წიგნებიდან ეს მოვლენა აღწერილია როგორც მათეს
სახარებაში(25:31-46), ასევე იოვანეს „გამოცხადებაში“
(20:11-15). რაც შეეხება ახალი აღთქმის სხვა წიგნებს,
ისინი ცალკეული დეტალებით ავსებენ ამ სურათს.
ამასთან, ხაზგასმით უნდა აღინიშნოს, რომ
საეკლესიო ტრადიციით, მაცხოვრის მეორედ მოსვლა
ყოველთვის დაკავშირებულია მხოლოდ და მხოლოდ
საშინელ სამსჯავროსთან. უფრო ზუსტად,
ქრისტიანულ თეოლოგიაში მაცხოვრის მეორედ
მოსვლა და საშინელი სამსჯავრო ერთმანეთის
გარეშე არ განიხილება(მაგ., უძველესი იადგარის
ერთ-ერთ საგალობელში ნათქვამია: „მეორედ
მოსლვასა შენსა განრჩევასა სამწყოსათა გევედრები
ღირს ყოფად და დადგინებად მარჯუენითა შენთა
თანა“(იქვე, გვ181). ასე რომ, ხელოვნური, ყოველგვარ
რეალურ სფუძველს მოკლებული და აბსურდულია
ამქვეყნად მაცხოვრის მეორედ მოსვლის დაკავშირება
მის მეტყველებასთან( „ქრისტე მეორედ მოსვლისას
ქართულ ენაზე იმეტყველებს“), რაიმეს
„უწყებასთან“, „გამხელასთან“ და სხვა მსგავსი
მოსაზრებები, რომლებიც დღეს ესოდენ
პოპულარულია საქართველოში.
ამ აუცილებელი განმარტების შემდეგ, ჯერ ვნახოთ,
როგორ არის წარმოდგენილი მაცხოვრის მეორედ
მოსვლა და საშინელი სამსჯავროს სცენა მათეს
სახარებაში: „რაჟამს მოვიდეს ძჱ კაცისაჲ დიდებითა
თჳსითა და ყოველნი ანგელოზნი მისნი მის თანა,
მაშინ დაჯდეს საყდარსა ზედა დიდებისა თჳსისათა.
და შეკრბენ წინაშე მისსა ყოველნი ნათესავნი, და
განარჩინნეს იგინი ურთიერთას, ვითარცა-იგი
მწყემსმან განარჩინის ცხოვარნი თიკანთაგან, და
დაადგინნის ცხოვარნი მარჯუენით მისსა და
თიკანნი-მარცხენით მისსა, მაშინ ჰრქუას მეუფემან
მან მარჯუენითთა მათ მისთა: მოვედით,
კურთხეულნო მამისა ჩემისანო, და დაიმკჳდრეთ
განმზადებული თქუენთჳს სასუფეველი და
დასაბამითგან სოფლისაით. რამეთუ მშიოდა და
მეცით მე ჭამადნი; მწყუროდა, და მასუთ მე; უცხო
ვიყავ და შემიწყნარეთ მე: შიშუელ ვიყავ, და
შემმოსეთ მე; სნეულ ვიყავ, და მომხედეთ მე;
საპყრობილეს ვიყავ, და მოხუედით ჩემდა. მაშინ
მიუგონ მას მართალთა მათ და ჰრქუან: უფალო,
ოდეს გიხილეთ შენ მშიერი და გამოგზარდეთ შენ?
ანუ წყურიელი და გასუთ შენ? ოდეს გიხილეთ შენ
უცხოდ და შეგიწყნარეთ? ანუ შიშუელი და შეგმოსედ
შენ? ოდეს გიხილეთ შენ უძლური ანუ საპყრობილესა
და მოვედით შენდა? და მიუგოს მეუფემან მან და
ჰრქუას მათ: ამენ გეტყჳ თქუენ: რაოდენნი უყავთ
ერთსა ამას მცირეთაგანსა ძმათა ჩემთასა, იგი მე
მიყავთ. მაშინ ჰრქუა მას მარცხენითთა მათ:
წარვედით ჩემგან, წყეულნო, ცეცხლსწა მას
საუკუნესა, რომელი განმზადებულ არს ეშმაკისათჳს
და მსახურთა მისთა, რამეთუ მშიოდა , და არა მეცით
მე ჭამადი; მწყუროდა, და არა მასუთ მე; უცხო ვიყავ,
და არა შემიწყნარეთ მე; შიშუელ ვიყავ, და არა
შემმოსეთ მე; მაშინ მიუგონ მათცა და ჰრქუან:
უფალო, ოდეს გიხილეთ შენ მშიერი ანუ წყურიელი
ანუ უცხოებასა ანუ უძლურებასა ანუ
საპყრობილესა და არა გმსახურეთ შენ? მაშინ მიუგოს
მან და ჰრქუას მათ: რაოდენსა არა უყავთ ერთსა
მცირეთაგანსა, მე არ მიყავთ. და წარვიდეს ესენი
სატანჯველსა საუკუნესა , ხოლო მართალნი-
ცხორებასა საუკუნესა“(მათე, 25:31-46)
იოვანეს „გამოცხადებაში“ საშინელი სამსჯავრო
აღწერილია მეოცე თავის 4-20 მუხლებში. აქ
„გამოცხადების“ ტექსტი არ მომაქვს, მაგრამ
აღვნიშნავ, რომ სხვაობა მათეს სახარებასა და იოვანეს
„გამოცხადებაში“ აღწერილ მაცხოვრის მეორედ
მოსვლის და საშინელი სამსჯავროს სურათებს
შორის საგრძნობია. მაგრამ ეგზეგეტიკოსები
წინააღმდეგობას არ უშვებენ და მას არსნას
უძებნიან(ს. ბულგაკოვი, იოვანეს
„გამოცხადება“(რუსულ ენაზე), მ., 1991, გვ.198-99).
მაგრამ ახლა ეს არ არის მთავარი. ჩვენთვის
არსებითია გარკვევა იმისა , თუ მაცხოვრის მეორედ
მოსვლისა და საშინელი სამსჯავროს აღწერის
რომელი სურათი აქვს ნაგულისხმევი თხზულების
ავტორს და აქ, უდავოდ, გადამწყვეტი სიტყვა ძველ
ქართულ საეკლესიო ტრადიციას ეთქმის.
მიჩნეულია, რომ მეოთხე საუკუნის ცნობილმა
საეკლესიო მამამ-ეფრემ ასურმა კლასიკური სურათი
მოგვცა მაცხოვრის მეორედ მოსვლისა და საშინელი
სამსჯავროსი. თავის თხზულებაში ეფრემ ასური
მაცხოვრის მეორედ მოსვლისა და საშინელი
სამსჯავროს აღწერისას მათეს სახარებას მისდევს.
ისიც ნიშანდობლივია, რომ ეფრემი როდესაც „წიგნს“
ასახელებს, მხედველობასი აქვს არა იოვანეს
„გამოცხადებისეული“ წიგნი, არამედ დანიელის
წინასწარმეტყველების შესაბამისი ადგილი(7:9-11) და
მის ციტირებასაც ახდენს(მამათა სწავლანი, გვ.211-14)
მეორედ მოსვლისა და საშინელი სამსჯავროს სცენას
ასევე მათეს სახარების მიხედვით გადმოგვცემს
მეორე დიდი საეკლესიო მამა იოანე ოქროპირიც(იქვე,
გვ.12-24).
უძველესიიადგარის ერთ-ერთ საგალობელში
ნათქვამია: „საშინელი მოსლვაჲ შენი, უფალო, დღესა
მას საშინელსა... რაჟამს დაიდგას საყდარი...
სარჩელისაჲ და დასჯდე განკითხვად შენთა
დაბადებულთათუის, და განაჩინებ მარჯუენით
რჩეულთა შენთა, მას ჟამსა ღირს ყავ სული ჩემი,
მოწყალე...“(დიდი იადგარი, გ. 102).
ანალოგიური ვითარება გვაქვს იოანე მინჩხის ერთ-
ერთსაგალობელშიც: „უფალო“, განილევის გონებაჲ
ჩემი ზარისა მიგან და შიშისა მეორედ მოსლვისა
შენისა, რამეთუ დამტკიცებით უწყი მარცხენათა თანა
პოვნაჲ, რომელთა იგი მოელის ტარტაროზი და
ბნელი წყუდიადი“(იოანე მინჩხის პოეზია, თბ.,1987,
გვ. 211)
მაგალითების რიცხვი შეიძლებოდა გაგვეზარდა.
იგივე ვითარება გვაქვს გვიანი ხანის ძეგლებშიც-
მაცხოვრის მეორედ მოსვლასა და საშინელ
სამსჯავროს მათეს სახარების მიხედვით აღწერს
სულხან-საბა ორბელიანიც, ხოლო გაბრიელ
ეპისკოპოსი(ქიქოძე) თავის ერთ-ერთ ქაგაგებაში
პირდაპირ მიუთითებს, რომ „არა უმიზეზოდ დააწესა
, ძმანო ქრისტიანნო, წმინდამაბ ეკლესიამან
წარკითხვა დღეს სახარებისა მის, რომელიცა
გამოხატავს მეორედ მოსვლასა და საშინელსა
სამსჯავროსა უფლისა ჩვენისა იესო
ქრისტესა“(ქადაგებანი იმერეთის ეპისკოპოსის
გაბრიელისა, ტ.1, ქუთ., 1913, გვ.56).
ამრიგად, დიდი საეკლესიო მამების მსგავსად, ძველი
თუ ახალი დროის ქართული ეკლესიის მოღვაწეებს
მაცხოვრის მეორედ მოსვლასა და დაშინელ
სამსჯავროზე საუბრისას ნხედველობაში ჰქონდათ ამ
მოვლენათ მათე მახარებლისეული აღწერა. ამ
დასკვნას მხარს უჭერს ის გარემოებაც, რომ ქართულ
და, საერთოდ, აღმოსავლურ ეკლესიებს დაწესებული
აქვთ საშინელი სამსჯავროს ხსენების
დღე(ხორციელის კვირა) და ამ დღეს
ღვთისმსახურებისას მხოლოდ მათეს სახარების
შესაბამისი ადგილი (25:31-46) იკითხება, ხოლო
იოვანეს „გამოცხადების“ კითხვას მთელი წლის
მანძილზე არც ერთი დღე არ აქვს დათმობილი. ასე
იყო ძველად და ასეა დღესაც.
ყოველივე ზემოთქმული იმაზე მეტყველებს, რომ
ავტორს თხზულებაში მაცხოვრის მეორედ მოსვლასა
და საშინელ სამსჯავროზე საუბრისას ამ მოვლენათა
ის სურათი აქვს მხედველობაში, როგორც ეს
აღწერილი აქვს მათე მახარებელს.
ამ ფაქტის დადგენას კი არსებითი მნიშვნელობა აქვს
ჩვენი ძეგლის მთავარი იდეის განსაზღვრისა და
სიმბოლური სახეების ახსნისათვის. საქმე ისაა, რომ
თხზულების მკვლევართა ნაწილმა ძეგლის
შესწავლისას როგორც მეორედ მოსვლისა და
საშინელი სამსჯავროს, ასევე სხვა სიმბოლურ-
ალეგორიული სახეების ახსნა იოვანეს
„გამოცხადების“ მიხედვით სცადეს და შედეგად
თხზულების ავტორს ისეთი იდეები მიაწერეს,
რომელიც მას არც კი დაესიზმრებოდა.
და ბოლოს, „დღედმდე მეორე მოსლვისა“
თანამედროვე ქართულზე ნიშნავს „მეორედ მოსვლის
დღემდე“ და თხზულების პირველი წინადადებაც ასე
წაიკითხება: „შენახულია ქართველი ერი მეორედ
მოსვლის დღემდე მისისა საწამებელად, რათა
ყოველი ერი ღმერთმა ამ ერით ამხილოს“.

მისისა-იგულისხმება მცხოვარი, იესო ქრისტე.

მიუხედავად იმისა, რომ ეს სიტყვა გვაქვს
თხზულების ოთხივე ნუსხაში, პ. ინგოროყვამ
შეცდომად მიიჩნია და თავის მიერ გამოქვეყნებულ
ტექსტში იგი „მესიისა“-თი შეცვალა: „ დამარხულ არს
ენაჲ ქართული დღედმდე მეორედ მოსლვისა მესიისა
საწამებელად...“. ამ მისაზრებას მომხრეებიც ყავს და
მოწინააღმდეგენიც. ჩვენი აზრით, ნუსხებისეული
ტექსტი გამართულია და შესწორებას არ საჭიროებს.

საწამებელად-ეს სიტყვა თხზულებაში ნიშნავს

„მოწმედ“.
ა. ბაქრაძე ამ სიტყვას „დადასტურების“
მნიშვნელობით განმარტავდა: „დამარხულ არს
(დაცულია) ენაჲ ქართული დღედმდე მეორედ
მოსლვისა მისისა საწამებელად
(დასადასტურებლად)“(ა. ბაქრაძე, კრიტიკული
გულანი, თბ., 1977, გვ. 7). ამრიგად, ბაქრაძის აზრით,
ქართული ენის მისია მაცხოვრის ამქვეყნად მეორე დ
მოსვლის დადასტურება-დამოწმება ყოფილა.
ასეთივე ფუნქციას ანიჭებს ქართულ ენას რ.
პატარიძეც: „ქართული ენა საიდუმლოდაა
შენახული(„დამახულ არს“) მეორედ მოსვლის
დღემდე, ქრისტე ღმერთის მეორედ მოსვლა რომ
დაამოწმოს და დაადასტუროს“(რ. პატარიძე, „ქენაჲ
ქართულისა ენისაჲ“-მნათობი, #6, 1985, გვ. 164).
მ. ჩახავას აზრითაც, „როცა ავტორი გვეუბნება:
„დამარხულ არს ენაჲ ქართული დღედმდე მეორედ
მოსლვისა მისისა საწამებელად, რათა ყოველსა ენასა
ღმერთმან ამხილოს ამით ენით“-ო, გულისხმობს,
ბოლო ჟამისათვის შემონახულ ქართული ენის მაღალ
ფუნქციას, მეორედ მოსვლის საწამებლად ანუ
სარწმუნებლად, მის დასამოწმებლად“( დას. ნაშრომი,
გვ. 162).
ზ. გამსახურდიასაც მიაჩნდა, რომ ძეგლში სიტყვა
„საწამებელად“ ძველი ქართული მნიშვნელობით
არის გამოყენებული ისევე, როგორც სახარებაში: „და
სწამა იოანე და თქუა“(იოანე, 1:32). ე.ი. „დაამოწმა“,
„სვიდეტელსტვოვალ“.(დას. ნაშრომი, გვ. 43).
ნ. პაპუაშვილიც „დადასტურების“ მნიშვნელობით
განმარტავს ამ სიტყვას, მაგრამ იმ განსხვავებით, რომ
ქართული ენა მაცხოვრის მეორედ მოსვლას კი არ
დაადასტურებს , არამედ საკუთარ სიდიადეს:
„მეორედ მოსვლისას... „დამარხული“ ქართული ენა
აღდგება და გამოავლენს მოკვდავთათვის
მიუწვდომელ გამომსახველობას, დიდებულებას,
დაადასტურებს („სწამებს“) თავის ღვთაებრივ
ბუნებას“(ნ. პაპუაშვილი, დასახ. ნაშრომი, გვ.81)
ასეთივე კონტექსტში განმარტავს სიტყვას
„საწამებელად“ ზ. კიკნაძეც: „ქართული ენა იმის
დასტურებლად („საწამებელად“) არის შენახული,
რომ ღმერთმა ამ ენით უნდა ამხილოს ყველა სხვა
ენა“(ს. კიკნაძე, დასახ. ნაშრომი, გვ.16).
უნდა შევნიშნო, რომ თხზულების მკვლევართა
სიტყვა „საწამებელის“ ზემოთმოტანილ
განმარტებათა და, საერთოდ, მთლიანად პირველი
წინადადების ინტერპრეტაციისას
გათვალისწინებული არ არის ქრისტიანული
ეკლესიის რწმენა ამქვეყნად მაცხოვრის მეორედ
მოსვლის შესახებ. საქმე ისაა, რომ წმიდა წერილის
მიხედვით, ქრისტეს ამქვეყნად მეორე მოსვლა ზარ-
ზეიმით მოხდება. მაცხოვარი ღრუბლებით და
დიდებით მოვა: „და მაშინ გამოჩნდეს სასწაული ძისა
კაცისაჲ ცათა შინა, და მაშინ იტყებდენ ყოველნი
ტომნი ქუეყნისანი და იხილონ ძე კაცისაჲ მომავალი
ღრუბელთა ზედა ცისათა ძალითა და დიდებითა
მრავლითა“(მათე, 24:30). ქრისტეს თან ახლდება
მრავალი ანგელოზი, რომლებიც ხმითა და „საყჳრითა
ღმრთისაჲთა“ ამცნობენ ყოველთა ძე ღმრთისას
მობრძანებას: „რამეთუ თავადი უფალი ბრძანებითა
და ჴმითა ანგელოზით მთავრისაჲთა გარდამოხდეს
ზეცით“(I თეს., 4:16, იხ. აგრეთვე: მათე, 16:27; 24:31;
მარკოზ, 10:37 და სხვა). თხზულების ავტორი
ქრისტიანულ თეოლოგიაში განსწავლული პიროვნება
ჩანს და კარგად ეცოდინებოდა მაცხოვარი ამქვეყნად
მეორედ როგორ მობრძანდება და რომ ამ მოვლენას
არავისაგან „დადასტურება“ არ სჭირდება.
ასე რომ, მოსაზრება, თითქოს, თხზულების
მიხედვით, ქართულმა ენამ, გნებავთ, ერა უნდა
დაამოწმოს თუ დაადასტუროს მაცხოვრის მეორედ
მოსვლა, მცდარია!
იგივე ითქმის ნ. პაპუაშვილისა და ზ. კიკნაძის
თვალსაზრისთა შესახებაც, რადგან, როგორც ზემოთ
აღვნიშნე, ქრისტიანულ ეკლესიისათვის უცხოა
მაცხოვრის მეორედ მოსვლისას მომავალი საშინელ
სამსჯავროზე სამეტყველო ენის საკითხი.
ჩემი აზრით, თხზულებაში სიტყვა „საწამებელად“
ნიშნავს „მოწმედ“. ასეთი მნიშვნელობით გვხვდება ეს
სიტყვა ძველ ქართულ ტექსტებში(მაგ., სოფონია, 3:8,
სინური მრავალთავი, გვ. 158).
მაგრამ რაში გამოიხატება ქართველი ერის
„მოწ(ა)მეობა“ საშინელ სამსჯავროზე?
სიტყვა „საწამებელად“-ის გარეშე წინადადება ასეთ
სახეს მიიღებს: „დამარხულ არს ენაჲ ქართული
დღედმდე მეორედ მოსლვისა მისისა.., რაჲთა
ყოველსა ენასა ღმერთმან ამხილოს ამით ენითა“.
„რაჲთა“ ძველ ქართულში მიზნობრივი კავშირია და
მთლიანად მთელი წინადადება („საწამებელიანადაც“)
მიზნისგარემოებითი რთულ ქვეწყობილ
წინადადებას წარმოადგენს. დაქვემდებარებული
წინადადება გვიხსნის რა მიზნითაა „დამარხული“
ქართველი ერი მაცხოვრის მეორედ მოსვლამდე-
საშინელ სამსჯავროზე ღმერთმა არ ერით უნდა
„ამხილოს“ სხვა ერები. ე.ი. ქართველი ერი
„მხილების“ იარაღია და თავისი ეს დანიშნულება მან
მხოლოდ საშინელ სამსჯავროზე უნდა შეასრულოს.
„დამარხულ არს ენაჲ ქართული დღედმდე მეორედ
მოსლვისა მისისა.., რაჲთა ყოველსა ენასა ღმერთმან
ამხილოს ამით ენითა“ სინტაქსურად გამართული
წინადადებაა მაგრამ ქრისტიანული თეოლოგიის
თვალსაზრისით დაზუსტებას საჭიროებს. სადმე ისაა,
რომ მაცხოვრის მეორედ მოსვლისა და საშინელი
სამსჯავროს რწმენის მიხედვით სამსჯავროზე უნდა
წარსდგნენ იმ დროისათვის როგორც ცოცხალი, ასევე
მკვდარი ერები და ცალკეული ადამიანები,
რომლებიც ამისათვის აღსდგებიან, გაცოცხლდებიან.
აქედან გამომდინარე, თუკი ღმერთმა ქართველი ერის
საშუალებით მხოლოდ საშინელ სამსჯავროს დროს
უნდა ამხილოს სხვა ერები, მნიშვნელობა არ უნდა
ჰქონდეს ქართველი ერი მეორედ მოსვლამდე იქნება
დამარხულ-შენახული, თუ შემდეგ საყოველთაო
აღდგომის დროს გაცოცხლების შემდეგ გახდება
სანსჯავროზე მხილების იარაღი. თხზულების
ტექსტიდან ჩანს, რომ ავტორმა ეს მშვენივრად იცოდა,
მაგრამ როცა დაბეჯითებით გვიმტკიცებს-ქართველი
ერი მაინცა და მაინც მაცხოვრის მეორედ მოსვლამდე
იარსებებს და სამსჯავროზე ამ ერის მეშვეობით
განსჯის ღმერთი სხვა ერებსო, ჩანს, სწამდა, რომ
ქართველ ერს მანამდეც, მაცხოვრის მეორედ
მოსვლამდე, კიდევ სხვა მისიაც აკისრია და ეს მისია
გადმოცემულია სიტყვით „საწამებელად“. იგი
გვიხსნის, თუ რა მიზნით არის დამარხულ-შენახული
მაინც და მაინც ქართველი ერი მაცხოვრის მეორედ
მოსვლამდე „დამარხულია... საწამებელად“) და
რატომ მაინცა და მაინც ამ ერით ამხელს ღმერთი სხვა
ერებს საშინელი სამსჯავროს დროს
(„დამარხულია...საწამებელად, რაჲთა ყოველსა ენასა
ღმერთმან ამხილოს ამით ენითა“). ასე რომ,
„საწამებელად“ მთავარი წინადადების
მეორეხარისხოვანი წევრია (მიზნის გარემოება) და
მძიმეც მის შემდეგ უნდა დაისვას.
ამრიგად, თხზულების პირველი წინადადების
მიხედვით, ქართველმა ერმა ორი მისია უნდა
შეასრულოს: 1. მაცხოვრის მეორედ მოსვლამდე
„საწამებელად“ იარსებოს და 2. იყოს სამხელი
საშინელ სამსჯავროზე.
თხზულების ავტორი აშკარად მიჯნავს ამ ორ მისიას
ერთმანეთისაგან: პირველი მისია ქართველმა ერმა
მაცხოვრის მეორედ მოსვლამდე უნდა შეასრულოს
და სწორედ ამიტომ იარსებებს მანამდე, ხოლო მეორე-
მეორედ მოსვლის შემდეგ, საშინელ სამსჯავროზე.
ამასთან, პირველი მისიის შესრულება აუცილებელი
პირობაა მეორის შესასრულებლად-ქართველი ერი
მაცხოვრის მეორედ მოსვლამდე შენახულ-
დამარხულია „საწამებელად“ , რათა საშინელ
სამსჯავროზე მხილების იარაღი იყოს.
ამქვეყნად ყოფნისას მაცხოვარმა განაცხადა;
„წყალობაჲ მნებავს და არა მსხვერპლი“ (მათე, 12:7).
იგი ამბობდა: „მცნებასა ახალსა მოგცემ თქუენ, რაჲთა
იყუარებოდით ურთიერთას“(იოანე, 13:34).
მაცხოვარი მტრის სიყვარულსაც მოითხოვდა
ადამიანებისაგან: „ჰყუარებდეთ მტერთა თქუენთა ,
აკურთხევდით მწყევართა თქუენთა და
ულოცევდით, რომელნი გხუეჭდენ თქუენ“(მათე,
5:44). ამიტომ მეორედ მოსვლისა და საშინელი
სამსჯავროს დროს მაცხოვარი ერებსა და ცალკეულ
ადამიანებს განსჯის იმის მიხედვით, თუ როგორ
ისმინეს მათ მისი დანაბარები და რამდენად
გამოავლინეს მათ წყალობა და სიყვარული სხვათა
მიმართ.
მათეს სახარებაში აღწერილი მეორედ მოსვლისა და
საშინელი სამსჯავროს სცენაში , როდესაც მაცხოვარმა
თავისგან მარჯვნივ მყოფები სასუფეველს განაწესა
და აუხსნა რატომაც, მათ გაკვირვებულებმა ჰკითხეს:
„უფალო, ოდეს გიხილეთ შენ მშიერი და
გამოგზარდეთ შენ? ანუ წყურიელი და გასუთ შენ?
ოდეს გიხილეთ შენ უცხოდ და შეგიწყნარეთ? ანუ
შიშუელი და შეგმოსედ შენ? ოდეს გიხილეთ შენ
უძლური ანუ საპყრობილესა და მოვედით შენდა?“
ამაზე მაცხოვარმა უპასუხა: „ამენ გეტყჳ თქუენ:
რაოდენნი უყავთ ერთსა ამას მცირეთაგანსა ძმათა
ჩემთასა, იგი მე მიყავთ“. ასეთივე პასუხი გასცა
ქრისტემ მის მარცხნივ მყოფ საუკუნო
სატანჯველთათვის განწესებულების შეკითხვას:
„რაოდენსა არა უყავთ ერთსა მცირეთაგანსა, მე არ
მიყავთ“.
ამრიგად, მათეს სახარებაში აღწერილი საშინელი
სამსჯავროს სცენის მიხედვით, „ერთი მცირე
ძმათაგანი“ ადამიანის განზოგადებული სახეა,
რომლის სიყვარულსა და წყალობას ითხოვდა
მაცხოვარი ამ ქვეყნად ყიფნისას.
რა მისია აკისრია „ერთი მცირე ძმათაგანს“ საშინელ
სამსჯავროზე?
როგორც ვნახეთ, მაცხოვარი კაცობრიობის
განკითხვისას „ერთი მცირე ძმათაგანთაგან“-თან
დამოკიდებულების მიხედვით განსჯის
სამსჯავროზე წარდგენილთ. ამ თვალსაზრისით,
„ერთი მცირე ძმათაგანი“ სამხელია, საბუთია, მოწმეა
სამსჯავროზე. ანუ „ერთი მცირე ძმათაგანი“ იმავე
მისიას ასრულებს საშინელ სამსჯავრპზე, რასაც
თხზულების ავტორი აკისრებს ქართველ ერს. ასე
რომ, სიტყვებით-„ყოველსა ენასა ღმერთმან ამხილოს
ამით ენითა“ ქართველი ერი გაიგივებულია „ერთი
მცირე ძმათაგანთან“.
ეს გარემოება მშვენივრად გვიხსნის როგორც
ავტორის რწმენას, რატომ არის ქართველი ერი
დამარხულ-შენახული მაცხოვრის მეორედ
მოსვლამდე, ასევა სიტყვა „საწამებელის“
მნიშვნელობას-„საწამებელად“ ნიშნავს „მოწმედ“.
თხზულების ავტორის ლოგიკა ნათელია-ქართველი
ერი მხილების იარაღი იქნება საშნელ სამსჯავროზე
და ამიტომ უნდა იყოს იგი დამარხულ-შენახული
მაცხოვრის მეორედ მოსვლამდე. თუ იგი სამყაროს
არსასრულამდე, მეორედ მოსვლამდე არ იარსებებს
და სხვა ერები ვერ გამოავლენენ მასთან
დამოკიდებულებას , ქართველი ერი ვერ შეასრულებს
თავის მეორე და მთავარ მისიას-იყოს სამხილი
საშინელ სამსჯავროზე.
მსჯელობის ასე წარმართვის საფუძველზე
წინადადება საე უნდა წავიკითხოთ: „შემონახულია
ქართველი ერი მაცხოვრის მეორედ მოსვლამდე
მოწმედ, რათა ყოველი ერი ღმერთმა ამ ერთ
ამხილოს“

ამხილოს-ავტორი ამ სიტყვით გადმოგვცემს

საშინელი სამსჯავროს პროცესს. ამიტომ სრულიად
მართებულად განმარტა ეს სიტყვა კ.
კეკელიძემ( „მეორედ მოსვლისას მაცხოვარი ამ ენაზე
განიკითხავს და ამხილებს მსოფლიოს“) კ. კეკელიძე,
ქართული ლიტერატურის ისტორია, ტ.I, თბ., 1960,
გვ. 167), პ. ინგოროყვამ( „უკანასკნელი განსჯა, ყველა
ენის ხალხთა, რომელსაც მოახდენს მესია მეორედ
მოსვლის დროს ქართულ ენაზე შესრულდება“)
პ.ინგოროყვა, დასახ ნაშრომი, გვ. 138) და ნ.
პაპუაშვილმა(ნ. პაპუაშვილი, დასახ. ნაშრომი, გვ. 81).
მხილებას განსჯა-გასამართლების მნიშვნელობით
განმარტავს ა. ბაქრაძეც: „მეორედ მოსვლის ჟამს ამ
ენით გაასამართლებს უფალი კაცობრიობას(ა.
ბაქრაძე, ისევ „ქებაჲს გამო“, მნათობი, #1, 1983, გვ.
159), მაგრამ იქვე ამ სიტყვას „გაცხადების
მნიშვნელობასაც ანიჭება: „საიდუმლო, რომელიც
დამარხულია(დაცულია) ქართულ ენაში, არის
ქრისტეს ცხოვრების საიდუმლო... და იგი „ქებაჲს“
ავტორის აზრით, გაცხადდება ქართული ენით“(იქვე,
გვ. 163-64).
ანალოგიურ აზრს ავითარებს რ.პატარიძეც:
„ქართული ენის მისია დამთავრდება მაშინ, როცაიგი
მესიის მოსვლას აუწყებს კაცობრიობას და როგორც
მესია ქართული ენით განიკითხავს კაცობრიობას“(რ.
პატარიძე, „ქებაჲ ქართულისა ენისაჲ“-მნათობი, #6,
1985, გვ.164).
ზ. კიკნაძემ „მხილება“ განმარტა „გაცხადების“,
„გამხელის“, „გამოცხადების“, „უწყების“
მნიშვნელობით: „ქართული ენა თავად დამარხული...
გამზადებულია ამ აღდგომისათვის, როგორც საყვირი
მესიის ხელში, რომ ყველა ერს ( „ყოველსა ენასა“)
დაუცხადოს უკანასკნელი საიდუმლო“(ზ. კიკნაძე,
„ქებაჲ ქართულისა ენისაჲ“- ლიტ. საქართველო,
25.06. 1982, აგრეთვე, სკოლა და ცხოვრება, #3, 1990,
გვ. 16 და 22).
მ. ჩახავას აზრითაც, „მხილება“ „უწყებას“,
„განმარტებას“ ნიშნავს: „რაჲთა ყოველსა ენასა
ღმერთმან ამხილოს ამით ენითა“( ე.ი. ყოველსა ენასა
ანუ ყოველ რჯულს სხვადასხვა ენის მესაკუთრეთ
ღმერთმა აუწყოს ანუ განუმარტოს ამით ენითაო, ე.ი.
ქართული ენითაო)“(მ. ჩახავა, დასახ. ნაშრომი, გვ.
178).
როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ (იხ. კომენტარი
გამოთქმისა „დღედმდე მეორედ მოსლვისა“),
საშინელ სამსჯავროსთან დაკავშირებით სიტყვა
„მხილება“ არსად-არც წმიდა წერილში, არც წმიდა
მამათა თხზულებებში და არც ძველ ქართულ
ორიგინალურ მწერლობაში არ გვხვდება
„გაცხადების“, „გამოცხადების“, „უწყების“,
„მცნების“( „ამცნოს“) და „განმარტების“
მნიშვნელობით.
სხვა მკვლევარებისაგან განსხვავებით, უფრო
„თეოლოგიურ ასპექტში“ განიხილეს სიტყვა
„მხილების“ მნიშვნელობა გ. ნარსძემ და ზ.
გამსახურდიამ.
გ. ნარსიძემ მიიჩნია, რომ თხზულებასი „ქართული
ენა“ გამოყვანილია ესქატოლოგიური „მამხილებლის
როლში“, რომ „ავტორი ქართულ ენას „სული წმიდის“
ესქატოლოგიურ ფუნქციას უნაწილებს. ე.ი. თვლის,
რომ ენაზე „გადმოდის სული წმიდა“(გ. ნარსიძე,
„ქებაჲს“ ისტორიული პარალელები-მნათობი, #4,
1986, გვ.144)
ამის საფუძველზე გ. ნარსიძემ მთელი
კატეგორიულობით დაასკვნა: „ქებაჲში
გადმოცემული შეხედულება ქართული ენის „სული
წმიდაჲთ“ გამოხატულების შესახებ ეწინააღმდეგება
ქრისტიანული ეკლესიის მიერ 381 და 419 წლებში
მიღებულ დოგმებს(იქვე)
ზ. გამსახურდიას აზრით, „სახარების მიხედვით
სული წმიდის მისია არის კაცობრიობის ცოდვათა
ანუ „ყოველთა ენათა“ ცოდვათა მხილება. იგივე
მისია ეკისრება ქართველ ერს მომავალში იოვანე-
ზოსიმეს თვალსაზრისით, ეჭვგარეშეა, იგი, როგორც
ჭეშმარიტი ქრისტიანი, სული წმიდის მიერ
კაცობრიობის მომავალ მხილებას ქართველი ერის
მიერ იმიტომ უკავშირებს, საქართველო არის
წილხვედრი ღვთისმშობლისა, ხოლო ღვთისმშობელი
არის სულიწმიდის მიწიერი გამოცხადება“ (ზ.
გამსახურდია, დასახ. ნაშრომი, გვ. 58).
თავის იამ მოსაზრების დასასაბუთებლად ზ.
გამსახურდიას მოტანილი აქვს ვრცელი ციტატა
იოვანეს „გამოცხადებიდან“(19:11-15), რომელსაც
ასეთივე ვრცელი კომენტარი დაურთო: „ორპირი
მახვილი აღლესული“ არის სიმბოლურად „მახვილი
მხილებისა“, საღმრთო მხილება კაცობრიობის
ცოდვათა, „რკინის კვერთხით მწყემსვა“ კი არის
გასამართლება ცოდვილ წარმართთა (კვერთხი
სიმართლის სიმბოლოა). აი, რომელ ესქატოლოგიურ
სახეს უკავშირდება იოვანე-ზოსიმესეული გაგება
ქართული მოდგმის, ქართული ეთნოსის მომავალი
მამხილებლის მისია.
თეთრ ცხენზე მჯდარი ზეციური მხედარი არის
არხისტრატეგოსი ზეციური მხედრობისა,
მთავარანგელოზი მიქაელ, ძალი ღვთისა, ანუ პირი
ღვთისა, აგრეთვე პროფეტიული განჭვრეტა
მიქაელის მიწიერი რაინდის, წმინდა გიორგის
მსახურებისა, რომელსაც უკავშირებს იოვანე-ზოსიმე
ქართველ ერს... საქართველოს სახეს იგი სჭვრეტს
ზეციურ ძლევამოსილ მხედარში, რომელიც
ასრულებს საღვთო მისიას წარმართ ერთა და ენათა
მხილებისა და მათი მწყემსვისას რკინის კვერთხით,
ანუ გასამართლებისას. აი, სიტყვა „მხილების“
ნამდვილი მნიშვნელობა (აპოკალიფსური
მამხილებელი სულიწმიდაა და მისი
თეთრტაიჭოსანი რაინდი)“ (იქვე, გვ.47).
ხაზგასმით უნდა აღინიშნოს, თხზულებაში ქართულ
ენასჳქართველ ერს) დაკისრებული აქვს სულიწმიდის
მამხილებელი მისია. უბრალოდ, ავტორს თავისი
აზრის გადმოსაცემად დამოყენებული აქვს სიტყვა
„მხილება“, რომელიც გვაქვს მაცხოვრის მიერ
სულიწმიდის შესახებ წარმოთქმულ სიტყვებში :
„უკეთუ მე წარვიდე მოვავლინო იგი(სულიწმიდა,
თ.ა.) თქუენდა და მოვდეს და ამხილოს სოფელსა
ცოდვისათვის და სიმართლისა და
საშჯელისა“(იოანე, 16:7-8). ესაა და ეს, სხვა რაიმე
საფუძველი გ. ნარსიძისა და ზ. გამსახურდიას
აღნიშნულ მოსაზრებას არ გააჩნის. ამ ფაქტს კი მათ
არასწორი ინტერპრეტაცია მისცეს და უხეში
შეცდომაც დაუშვეს, როდესაც მიიჩნიეს, რომ
საშინელ სამსჯავროზე, რომელიც ამქვეყნად
მცხოვრის მეორედ მოსვლის დროდ უნდა მიხდეს ,
მსჯულ-მამხილებელი უნდა იყოს სულიწმიდა (გ.
ნარსიძე „ესქატოლოგიურ მომავალში“ მაცხოვრის
მეორედ მოსვლისას გამართულ საშინელ სამსჯავროს,
ხოლო სულიწმიდის ესქატოლოგიურ ფუნქციაში ამ
სამსჯავროზე მხილება-განსჯას სულიწმიდის
საშუალებით გულისხმობს. ზ.გამსახურდია კი
პირდარირ მიუთითებს, რომ „სულიწმიდა ქართული
ენის, ანუ ქართული მოდგმის მეშვეობით
განახორციელებს თავის მისიას, რომელიც ამხელა
კაცობრიობას მეორედ მოსვლის ჟამს“(იქვე, გვ.58).
თხზულებაში ერთი სიტყვაც კი არ მოიპოვება ისეთი,
რომელიც წინააღმდეგობაშია მსოფლიო საეკლესიო
კრებებზე მიღებულ დოგმებთან და, პირიქით, გ.
ნარსიძისა და ძ.გამსახუედიას შეხედულებები
სულიწმიდის მამხილებელი მისიის თაობაზე სრულ
შეუსაბამობაშია როგორც წმიდა წერილთან და
მსოფლიო საეკლესიო კრაბების დადგენილებებთან,
ასევე თხზულების ავტორის რწმენასთან-
ქრისტიანული რწმენით, სულიწმიდა ამხილებს
მსოფლიოს მაცხოვრის მეორედ მოსვლამდე, ხოლო
საშინელ სამსჯავროზე მსაჯულ-მამხილებელია ძე
ღვთისა იესო ქრისტე. და კიდევ: ზ. გამსახუედია
შეცდა, როდესაც თავისი მოსაზრების
დასსაბუთებლად იოვანეს „გამოცხადებიდან“
მოტანილი ციტატის თეთრტაიჭოსანი მხედარი
„ზეციური მხედრობის“ არხისტრატეგიკოს
მთავარანგელოზ მიქაელად მიიჩნია, სინამდვილეში
ეს მხედარი მაცხოვარია, ძე ღვთისა იესო ქრისტე! ასე
სწამდათ ჩვენს წინაპრებს(ძველი ქართული ენის
კათედრის შრომები, 7, თბ., 1961, გვ. 100)
„ახალ აღთქმაში“ საშინელი სამსჯავროს პროცესს
„განკითხვა“, „მიგება“ ეწოდება: „მიაგოს (უფალმა,
თ.ა.) კაცად კაცადსა საქმეთა მათაებრ“(მათე, 16:27),
„ეგულების (მაცხოვარს, თ.ა.)განკითხვაჲ სოფლისა
სიმართლით“(ცაქ. მოც.,17:31)
წმიდა მამათა თხზულებებში საშინელი სამსჯავროს
პროცესის აღსანიშნავად „განკითხვის“ და „მიგების“
პარალელურად გვხვდება „განრჩევა“, განბჭობა“,
განსჯა: „ ოდეს განარჩევდეს მსაჯული ცოდვილთა
მართალთაგან“(მამათა სწავლანი, გვ. 215), „მოიხსენე,
შვილო ჩემო, ჟამი საშინელი სამართლად
განკითხვისაჲ, უწყალოდ განსჯისაჲ...“( იქვე, გვ. 125).
ანალოგიური სიტუაცია გვაქვს ძველ ქართულ
ორიგინალურ მწერრლობაშიც. მაგ., იოანე მინჩხი
აღდგომის დასდებელში სამსჯავროს „განსჯას“
უწოდებს: „რაჟამს მოხვიდე განსჟად, მსაჯულო
სიმართლისაო“(იოანე მინჩხის პოეზია, თბ., 1987, გვ.
330).
„მხილება“ საშინელ სამსჯავროსთან დაკავშირებით
გვხვდება იუდა მოციქულის ეპისტოლეში: „აჰა ესერა
მოვიდა უფალი ბევრეულითა წმიდათა მისთაჲთა
ყოფად საშჯელისა ყოვლისათჳსვე და მხილებად
ყოველთა უღმრთოთა მათთა საქმეთა უღმრთოებისა
მათისათა“(იუდა, 14-15)
„მხილება“ გვხვდება წმიდა მამათა თხზულებებშიც.
მაგ., ეფრემ ასურის ერთ-ერთ თხზულებაში
ნათქვამია: „უფალო, ვითარ წარდგომად ვარ
საშინელსა მას განსაკითხავსა და მემხილენ მე
ცოდვანი ჩემნი... არამედ ნუ გულისწრომითა შენითა
მამხილებ მე“(მამათა სწავლანი, გვ. 201).
დამოწმებულ მაგალითებში, როგორც ვხედავთ,
„მხილება“ მხოლოდ რაიმე ჩადენილი დანაშაულის,
შეცდომის ტუ უგვანო საქციელის სააშკარაოზე
გამოტანას გულისხმობს. ასეთივე შინაარსი აქვს ამ
სიტყვას თანამედროვე ქართულსიც.
უდავოა, რომ წინადადებაში საშინელი სამსჯავროს
პროცესი სიტყვა „მხილებით“ არის გადმოცემული.
ამიტომ საერთო კონტექსტიდან გამომდინარე, ჩვენ
მას „ბანცჯად“ განვმარტავთ, თუმცა ეს სიტყვების
მნიშვნელობათა შორის ნიუანსური სხვაობა მაინც
არსებობს. „მხილების“ ასეთ გაგებას იმიტომ ვაძლევ
უპირატესობას, რომ „მრწამსში“ საშინელი
სამსჯავრო სწორედ სიტყვა „განსჯით“ არის
გადმოცემული(‘და კუალად მომავალ არს განსჯად
ცხოველთა და მკუდართა“).
ამრიგად თხზულების პირველი წინადადება ასე
უნდა წავიკითხოთ: შენახულია ქართველი ერი
მაცხოვრის მეორედ მოსვლამდე მოწმედ, რათა
ყოველი ერი ღმერთმა ამ ერით (ამ ერთან
ურთიერთობის მიხედვით) განსაჯოს.

დამატება

თენგიზ ალდამიძე-„რატომ „ყალბი მარგალიტები“,

ბატონებო?“ **

ჟურნალ „არილის“ გასული წლის(2000 წ., თ.ა.)მე-7

ნომერში დაიბეჭდა მატონ ზაალ დგებუაძის წერილი
„თამაში ყალბი მარგალიტებით“. იგი არსებითად
რეცენზიაა წიგნზე „ქებაჲ და დიდებაჲ ქართულისა
ენისაჲ“, რომელიც შარშან გაზაფხულზე გამოიცა
საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის ხელნაწერთა
ინსტიტუტისა და ქუთაისის სახელმწიფო
უნივერსიტეტის დიალექტოლოგიის ინსტიტუტის
ეგიდით(შემდგენელ-რედაქტორი ტარიელ
ფუტკარაძე, გამოცემის ადგილი მითითებული არ
არის).
რეცენზიის დაწერის საბაბი გამხდარა დღევანდელ
ქართველთა აზროვნებაში გაბატონებული
ტენდენცია, რომელსა ზ. დგებუაძე „ეროვნულ
ამპარტავნობას“ უწოდებს და განგასსაც ტეხს ამის
თაობაზე. სამწუხაროდ, ამ სამართლიან და, ჩემი
აზრით, უკვე დაგვიანებულ განგაშს, რადგან ამ სენმა
უკვე დიდი ხანია მოიცვა მთელი საქართველო, ზ.
დგებუაძემ ძველი ქართული მწერლობის ერთ-ერთი
უმშვენიერესი ძეგლი „ქართულისა ენისაჲ“ **
ანაცვალა-იგი მწვალებლურ თხზულებად
გამოაცხადა და „აპოკალიფსური აბსურდი“ უწოდა.
რეცენზიაში აშკარად იგრძნობა ბატონ ზ. დგებუაძის
წინასწარი, აკვიატებული უარყოფითი
დამოკიდებულება „ქართულისა ენისაჲ“-ს მიმართ.
რეცენზენტს ძეგლი იმდენად ნწვალებლურად
მიაჩნია, რომ მის მეცნიერულ გამოცემის
მიზანშეწონილად არ თვლის. სხვაგვარად ვერ ახსნი
ზ. დგებუაძის დამოკიდებულებას „ქართულისა
ენისაჲ“-ის კრიტიკული ტექსტის დამდგენი
მეცნიერის მიმართ. ბატონი ზ, დგებუაძის
სარეცენზიო წიგნის პირველი თავი- „ქებაუს
ხელნაწერები“, რომლის ავტორია ქალბატონი ლილი
ხევსურიანი, ხარისხობრივად აშკარად განსხვავდება
წიგნის სხვა დანარჩენი თავებისაგან და ამას ზ.
დგებუაძეც აღნიშნავს: „ქებაის“ტექსტი შესაშური
მეცნიერული აკრიბიით არის გამოცემული, ოთხივე
ხელნაწერი მაღალი დონის პროფესიულობით არის
აღწერილი, არ არის უყურადღებოდ დატოვებული
თვით წვრილმანიც კი. მკვლევარი(ლილი
ხევსურიანი) ერთგულობს ფილოლოგ-
ტექსტოლოგიის მოწოდებას“. ამიტომ
მოულოდნელია „შთაბეჭდილება“, რომელიც
ქალბატონი ლილის ნაშრომს მოუხდენია ბატონ ზ.
დგებუაძეზე: „მაგრამ ყველაფერი ეს(ეს აკრიბია და ეს
პროფესიონალიზმი) თვითმიზნურომის
შტაბეჭდილებას ტოვებს, რაც დასანანია“.
ბატონ ზ. დგებუაძეს უკვე ერუდიცია ღალატობს,
როდესაც ეჭვქვეშ აყენებს პროფესორ ზ. კიკნაძის
მიერ „ქართულისა ენისაი“-ს ლათინურად თარგმნის
მიზანშეწონილობას. ამასთან იგი საკამათოდ ხდის
არა თარგმანის ხარისხს, არამედ თვით ფაქტს, რომ
ძველი ქართული მწერლობის ეს ძემლი ლათინურად,
მკვდარ ენაზე ითარგმნა: „უნდა შეინიშნოს კიდევ
ერთი თვითმიზნური შრომა. წიგნის 118-ე გვერდზე
დაბეჭდილია „ქებაის“ ლათინური თარგმანი,
შესრულებული პროფესორ ზ. კიკნაძის მიერ. ეს
მოულოდნელი იყო ბატონი პროფესორისაგან... რა
მიზანს ემსახურება ერთი ძველი ენიდან მეორეზე
უფრო ძველ და თან მკვდარ ენაზე თარგმნა? ვინ
უნდა წავაკითხოთ თარგმანი-ნეტარ ავგუსტინეს, „დე
კივიტატე დეის“ შემოქმედს, თუ კნეტარ იერონიმეს?
შეიძლება მათ წუნი არ დასდონ თარგმანის
ლათინურს, მაგრამ, ვეჭვობ, მართლმადიდებელ
ქრისტიანად ჩათვალონ ტექსტის ავტორი... მკვდარი
ენების სპეციალისტობა სრულიად არ
ავალდებულებს ადამიანს ასეთი უცნაური-არ მინდა
ვთქვა ფუჭი-შრომა გასწიოს“
ბატონ ზ. დგებუაძის რეცენზიას გამოეხმაურა
„დაზარალებული მხარე“-პრპფესორი ზ.კიკნაზე
წერილით „კულტურის მომავალი და „მკვდარი
ენები“(პასუხად ბ. ზ. დგებუაძეს)“(არილი, #9, 2000).
იგი თითქმის უდრტვინველად დაეთანხმა ზ.
დგებუაძეს „ქართულისა ენისაის“ შეფასებაში, თუმცა
სიტყვა „მწვალებლური“ არ უხსენებია: „უნდა
ვაღიაროთ, რომ ჩემი კრიტიკოსი ბატონი ზ.
დგებუაძე არსებითად მართალია, როცა „ქებაის“
ლინგვისტურ ესქატოლოგიაზე უარყოფითად და
ერთგვარად გაღიზიანებითაც კი ლაპარაკობს. თუმცა
მისი კატეგორიულობა და ტექსტის ჩათვლა „ყალბ
მარგალიტად“ არ უნდა იყოს მთლად მართებული...
ძნელია არ დავეთანხმოთ კრიტიკოსს იმასი, რომ
ქრისტიანული თვალსაზრისით უცნაურია მეორედ
მოსული მაცხოვრისათვის რომელიმე ემპირული
ენის მიწერა“. ანდა: „მეც ვფიქრობ ბატონ ზ.
დგებუაძის კვლევაზე(ალბათ, კვალობაზე, თ.ა.), რომ
„ქებაის“ ავტორის ლინგვისტური
მესიანიზმი(მესიანიზმის ახალი სახეობა!) ვერ
უძლებს ვერავითარ კრიტიკას ქრისტიანული
ანთროპოლოგიის თუ ესქატოლოგიის
პოზიციებიდან“.
სამაგიეროგ ბატონი პროფესორი არ დაეთანხმა
რეცენზენტს „ჰერმან ჰესეს რომანის იმ ადგილის
ინტერპრეტაციაში, სადაც რომანისტი ლაპარაკობს
ძველ-ეგვიპტური ტექსტების ვედების ენეზე (ან
პირიქით) თარგმნაზე“ და ვრცელი მსჯელობაც
უძღვნა ამ საკითხს.
ასევე საკმაოდ ვრცლად და ზოგადად მსჯელობს
ბატონი ზ. კიკნაძე ე.წ. „მკვდარი ენების“ თაობაზე,
რითაც არსებითად დაემოწმა თავის კრიტიკოსს, რომ
„ქართულისა ენისაი“-ს ლათინურ ენაზე
შესრულებული მისეული თარგმანი მართლაც
თვითმიზნური შრომაა“, რადგან გაცნობიერებული
არა ჰქონია ქართული კულტურის
პოპულარიზაციისათვის ჩვენი ძეგლების ლათინურ
ენაზე თარგმნის მნიშვნელობა.
თავის მეორე წერილში- „ვის აბარია ადამის თავის
ქალა?“(არილი, # 14 , 2000) ბატონი ზ. დგებუაძე
უფრო კატეგორიულად მსჯელობს „ქართულისა
ენისაი“-ს მწვალებლურ ხასიათზე. შენიშნა რა, რომ
მის „ძირითად დებულებას („ქართულისა ენისაი“-ს
მწვალებლური ხასიათი, თ.ა.) არაორაზროვნად
ეთანხმება“ ბატონი ზ. კიკნაძე, მისივე შექებით
გათამამებული, რომ იგი „პირველია, ვინც გაბედა და
„ქებაის“ „აპოკალიფსური აბსურდი“უწოდა,
ზ.დგებუაძე უფრო ყინჩი ეპითეტებით ამკობს
თხზულებას და უწოდებს მას „ძველ წვალებას“,
„რომელიღაც უცნობი ბერის უდისციპლინო
ოცნებას“, „მწვალებლურ ტექსტს“ და ა.შ.
ამგვარად, მწვალებლურ თხზულებად გამოცხადდა
ძველი ქართული მწერლობის ერთ-ერთი საინტერესო
ძეგლი „ქართულისა ენისა“.
ქვემოთ ორიოდე სირყვით მინდა შევეხმიანო ზ.
დგებუაძისა და ზ. კიკნაძის ამ მართლაცდა
აბსურდულ თვალსაზრისს.
დავიწყოთ ზ. დგებუაძის კატეგორიულობით. მას
ოდნავი ეჭვიც კი არ შეპარვია, რომ „მწვალებლური
აზრი“ შეიძლება „დართულისა ენისაის“ ავტორს არც
ეკუთვნოდეს. იგი მართლმადიდებლური რწმენის
დამცველად გვევლინება, მაგრამ აზრადაც არ
მოსვლია მართლმადიდებლის თვალით შეეხედა
თხზულებისათვის-განეხილა იგი
მართლმადიდებლური ტრადიციების პოზიციიდან.
ბატონი ზ. დგებუაძე სრეცენზიო წიგნში მოტანილი
თხზულების თანამედროვე კომენტატორთა აზრს
აფასებს, როგორც „მეცნიერულთვალსაზრისებად
გასაღებულ ზღაპრებს“, მაგრამ ვერ ხვდება, რომ
თავად ამ ზღაპრების ტყვეობაშია მოქცეული და
სწორედ მათზე დაყრდნობით მიიჩნევს „ქართულისა
ენისაი“-ს მწვალებლურ თხზულებად.
იგივე ითქმის პროფესორ ზ. კიკნაძის შესახებაც.
„ტავად ტექსტი ქრისტიანულ წრეში შეიქმნა და
ქრისტიანულ ნიადაგზევე უნდა იქნას განხილული“,-
წერს იგი , მაგრამ ასეთი განხილვის ჩაუტარებლად
დაეთანხმა ძ. დგებუაძეს „ქართულისა ენისაი“-ს
შეფასებაში. ასევე ამ ნიადაგის გაუთვალისწინებლად
ფიქრობს ავტორი, რომ „ქართულ ენასი
შემორცენილია ადამის ენა“. ამიერიდან
პატივცემული პროფესორის ეს მოსაზრება
სამართლიანად დაუმშვენებს გვერდს ჩვენი
სახელოვანი „ეზოთერიკის“-გივი ალაზნისპირელის-
ასევე სახელგანთქმულ აზრს, „რომ ბაბილონის
ანბანის დაშლის მომენტში გადამალული
დასაბამისეული ენა- ეს ქართული ენაა სამივე
ანბანით“.
ჭეშმარიტად, ნებისმიერი ძეგლი, წერილობითი თუ
სხვა სახისა, იმ ეპოქის კვალს ატარებს, რომელშიც იგი
შეიქმნა, ამითომ „ქართულისა ენისაი“-ის გაგება-
კომენტირაბა შეუძლებელია, თუ არ იქნება
გათვალისწინებული მისი ავტორის რწმენა, დრო და
გარემო, რომელშიც იგი დაიწერა. ეს აქსიომაა. აკი
ამისმა გაუთვალისწინებლობამ მიგვიყვანა იქამდე,
რომ დღეს „ქართულისა ენისაი“, ეს სრულყოფილი
ქრისტიანული ძეგლი, უკვე მწვალებლურ
თხზულებად გამოცხადდა.
თხზულების შესახებ არსებულ ლიტერატურაზე
თვალის ერთი გადავლებაც კი საკმარისია
დავრწმუნდეთ, რომ მათში გათვალისწინებული არ
არის ზოგადად აღმოსავლური, კონკრეტულად კი
ქრთული მართლმადიდებლური ეკლესიის
ტრადციები. ეს განსაკუთრებით თხზულბის
პირველი წინადადების კომენტარებისას შეიმჩნევა.
„ქართულისა ენისაი“-ის პირველ წინადადებაში
ნათქვამია: „დამარხულ არს ენაჳ ქართული დღედმდე
მეორედ მოსლვისა მისისა საწამებელად, რაითა
ყოველსა ენას ღმერთმან ამხილოს ამით ენითა“.
წინადადებაში რომ ამქვეყნად ქრისტეს მეორედ
მოსვლასა და საშინელ სამსჯავროზეა საუბარი, ეს
აშკარა და ამას ყველა მკვლევარი აღნიშნავს. მაგრამ,
რამდენადაც აქ ორჯერ არის ნახსენები სიტყვა ‘ენა“,
მისი თანამედროვე მნიშვნელობიდან გამომდინარე,
მიიჩნევენ, რომ საშინელ სამსჯავროზე მაცხოვარი
ქართულ ენაზე იმეტყველებს, ქართულ ენაზე ამხელს
და განიკითხავს კაციბრიობას.
სიტყვა „ენა“ ძველ ქართულში ადამიანთა კრებულს-
„ერს“, „ტომს“, „ნათესავს“ თუ „მოდგმასაც“
აღნიშნავდა და სწორედ ამ მნიშვნელობითაა
თხზულებაში ეს სიტყვა გამოყენებული.-ქართული
ორიგინალური თუ ნათარგმნი ძეგლების მიზედვით,
მაცხოვრის ამქვეყნად მეორედ მოსვლა და საშინელი
სამსჯავრო მხოლოდ ერებისა და ცალკეული
ადამიანების განკითხვის დღედ ესმოდათ ჩვენს
წონაპრბს. ენათა განკითხვის ცნება საერთოდ არ
არსებობდა და მეორედ მოსვლისას საშინელ
სამსჯავროზე სამეტჯველო ენის საკითხი არასოდეს
დასმულა აღმოსავლეთის ეკლესიებში. უფრო მეთის,
სიტყვა „ენა“ ძეგლში ჯველგან ისეთ კონტექსტში
გვხვდება ან იგულისხმება, რომ საეკლესიო
ტრადიციის გათვალისწინებით, შეუძლებელია მას
„ერის“, „ტომის“, „მოდგმის“ თუ „ნათესავის „ გარდა
სხვა მნიშვნელობა მიანიჭო. ამასთან, საეკლესიო
რწმენით, ამქვეყნად მაცხოვრის მეორედ მობრძანება
ზარზეიმით უნდა მოხდეს და მას არავითარი
„დადასტურება“, „დამოწმება“ თუ გამოცხადება არ
სჭირდება. შეიძლება დაბეჯითებით ითქვას, რომ
როდესაც „ქართულის ენისაი“-ს ავტორი ამქვეყნად
ქრისტეს მეორედ მოსვლაზე წერდა, მხედველობაში
ჰქონდა ამ მოვლენის ის სურათი, რომელიც მათეს
სახარებაში მოცემულ ქრისტეს ერთ-ერთ
იგავშია(მათე, 25:31-46) წარმოდგენილი, რადგან
ქართულ და აღმოსავლეთის სხვა ეკლესიებში
უძველესი დროიდანვე დადგენილია საშინელი
სამსჯავროს ხსენების დღე(ხორციელის კვირა), და ამ
დღეს ღვთისმსახურებისას სწორედ მათეს სახარების
ზემოთმითითებული ადგილი იკითხება(და არა
იოანეს „გამოცხადება“).
ყოველივე ზემოთქმულის გათვალისწინებით,
თხზულების პირველი წინადადება ასე უნდა იქნას
გაგებული: „შენახულია ქართველი ერი მაცხოვრის
მეორედ მოსვლის დღემდე მოწმედ, რათა ყოველი
ერი ღმერთმა ამ ერით(ამ ერთან ურთიერთობის
მიხედვით) განსაჯოს“, და ამით თავისთავად იხსნება
საკითხი „ქართულისა ენისაი“-ს მწვალებლური
ხასიათის შესახებ.
ამ დასკვნის სისწორეს ამტკიცებს ის გარემოება, რომ
„ქართულისა ენისაი“ იოვანე-ზოსიმეს ხელსია
გავლილი. იგი დიდად მართლმორწმუნე ქრისტიანი
და ავტორის თანამედროვე გახლდათ. გარკვეული
გაგებით თანაავტორიც კია თხზულებისა-
ოთხჯერ(ქალბატონი ლილი ხევსურიანის აზრით,
სამჯერ) გადაწერა იგი, სათაურიც შეუცვალა და
რაიმე მწვალებლური აზრი რომ დაენახა მასში,
ბუნებრივია, ასე არ მოიქცეოდა(თუმცა ზოგიერთმა
მკვლევარმა უვიცობაც კი დასწამა იოვანე-ზოსიმეს).
ამრიგად, „მწვალებლური“ ახრი, რომ ამქვეყნად
მეორედ მოსვლისას გამართულ საშინელ
სამსჯავროზე მაცხოვარი ქართულ ენაზე ამხელს
კაცობრიობას, ეკუთვნის თხზულების
კომენტატოფებს და არა მის ავტორს. საერთოდ,
თხზულებასი ერთი სიტყვაც არ მოიპოვება ისეთი,
რომელიც წინააღმდეგობაში იყოს ნიკეა-
კონსტანტინეპოლის საეკლესიო კრებებზე მიღებულ
„მრწამსთან“.
აქვე ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ „ქართულისა
ენისაი“ არ არის იმ მასშტაბისა და მნიშვნელობის
ძეგლი, რომელსაც მას მკვლევარები ანიჭებენ. ძეგლი
კონკრეტულ გარემოში შეიქმნა(საბა გაწმედილის
ლავრა), მისი დაწერა განაპირობა კონკრეტულმა
სიტუაციამ(ქართველი ბერების დევნა-შევიწროება
ლავრაში) და კონკრეტული მიზნითაც დაიწერა(ამ
ლავრასი მოღვაწე ქართველი ბერების განხნევება).
ამიტომ მის ესქატოლოგიაში მთელი ქართველი ერის
ბედის დანახვა არ არის მართებული.
ორიოდე სიტყვა ძეგლის ლათინურ თარგმანზეც.
ზ.დგებუაძისაგან განსხვავებით, მიმაჩნია, რომ
„ქართულისა ენისაი“-ს ლათინურ ენაზე თარგმნით
დიდი საქმე გაკეთდა(რა თქმა უნდა, თუ თარგმანი
სათანადო დონეზეა შესრულებული, რაზეც მე
მსჯელობა არ შემიძლია, რადგან ამ ენის
სპეციალისტი არ გახლავართ). ბელგიელი
ორიენტალისტის პაულ პეეტერსის მიერ ლათინურ
ენაზე თარგმნილ ოთხი ქართველი წმინდანის
„ცხორების“ გამოცემისადმი მიძღვნილ რეცენზიაში
აკადემიკოსი კორნელი კეკელიძე წერდა: „P. Peeters-ს
პირდაპირ ტიტანური შრომა უკისრია და
პირნათლადაც შეუსრულებია იგი... მან
დაუფასებელი სამსახური გაუწია მეცნიერებას
საზოგადოდ და ქართულ ფილოლოგიას
კერძოდ“(ეტიუდები, ტ. VIII, გვ. 368-69). რეცენზიის
დასასრულს კი ბატონი კორნელი დასძენდა:
„საზოგადოდ უნდა აღვნიშნოთ, რომ ამ შრომით
ქართული მასალების ერთი კატეგორია
ხელმისაწვდომი ხდება დასავლეთ ევროპის
მეცნიერებისათვის, რასაც უნდა ვუმადლოდეთ
პატივცემულ „P. Peeters-ს... დარწმუნებული ვართ,
რომ ძველი ქართული ლიტერატურა მეცნიერებას
მისცემს არანაკლებ მასალას, ვიდრე რომელიმე სხვა
აღმოსავლური მწერლობა“(იქვე, გვ. 271-72).
ქარტული ძეგლების ლათინურ ენაზე თარგმნის
მნიშვნელობის აკადემიკოს კორნელი
კეკელიძისეული შეფასება დღესაც ძალაშია და, რაც
უფრო მეტი ქართული მწერლობის ნიმუში
ითარგმნება ამ ენაზე, მით უფრო მეტ დამფასებელს
შეიძენს ქართული კულტურა.
დაბოლოს, სავსებით ვეთთანხმები ბატონ ზ.
დგებუაძის მსჯელობას „ეროვნული ამპარტავნობის“
თაობაზე-ამ ვირუსით მეტ-ნაკლებად ქართული
საზოგადოების თითქმის ყველა ფენაა
დაავადებული-ჩინიანიცა და უჩინოც, ერიცა და
ბერიც, ქალიცა და კაციც, დიდიცა და პატარაც,
მეცნიერიცა და უსწავლელიც... რა თქმა უნდა, ამ
ავადმყოფურ მოვლენის წინააღმდეგ ხმის ამოღება
საჭირო და აუცილებელიც იყო, მაგრამ ამის გაკეთება
ხომ „ქართულისა ენისაი“-ს მწვალებლურ
თხზულებად გამოცხადების გარეშე შეიძლებოდა?!
თუმცაღა ბატონ ზ. დგებუაძესა და პროფესორ ზ.
კიკნაძეს არც ძალიან გაემტყუნებათ_თვალსაზრისმა,
რომ „ქართულისა ენისაი“-ს მიხედვით მაცხოვარმა
ამქვეყნად მეორედ მოსვლისას გამართულ საშინელ
სამსჯავროზე ქართულ ენაზე უნდა იმეტყველოს,
იმდენად მოიკიდა ფეხი ქართველთა აზროვნებაში,
რომ იგი უკვე აქსიომად აღიქმება, როგორც ვნახეთ,
თვით ამ მართლაცდა აბსურდული მოსაზრების
კრიტიკოსთა შორისაც.
_________
* „ქებაი და დიდებაი ქართულისა ენისაი“-ს
თავდაპირველი, ავტორისეული სახელწოდება
უნდა იყოს „ქართულისა ენისაი“
** არილი, #1, 2001, გვ.38-40