You are on page 1of 4

Conosur awpaqman

Suplemento Especial Del CONOSUR N 163

D.L. 2 - 3 - 03 - 94
Julio 2017 Revista rural bilinge para la Nacin Quechua

BalolaangrcceolaC2osechas Tiempo qala saykusqa


Cic 0 1 6- 2
Peridico Conosur awpaqman runa masiwan parlarimurqa, Imaynatataq

017
Jatun Tarpuy puquripuwanchis? nispa tapuykacharimurqa. Tiempo qala
saykusqa ninku mayora, nitaq ukriqtachu tukuyniqpi puqun, wakinpi waliq,
wakinpi fracasanku, wakin tiempo sumaqta qhawaspa, sumaqllatataq
puquchinku. Kay wataqa paras qhipata jamun, chay jawa qhipa tarpuykuna
waliqta puqun, niwanchis. awpa makis, chawpis as mana lluqsinchu.
Chayrayku YACHAYNINCHIKTA KALLPACHALLANA, kay jamuq Agostopi (1, 2,
3) punchaykunata phuyuta awi llikikuyta qhawana, phuyuqa sumaqta
yachan, niwanchismin jallpata tarpuqkuna, qarpapis kanqa para kaptinpuni.
Tata Francisco Canaviri (Norte Potos) nin: Cosechaqa mana igualchu,
tarpunamanta dependen, sichus tarpuyta aciertayku chayqa kusata puqun,
tarpuyta adivinallayku chayqa mana waliqchu. Unayqa kusa karqa, awpaq
tarpuy, chawpi tarpuy, qhipa tarpuy apaykacharqayku, chayman jina tarpuq
kayku, phuyuta qhawariytawan agosto killapi, kay qhipamanqa chaypis

Tiempo qhipamana suchun, San Andrs paras mana kanachu


Sanipaya, Ayopaya: Mutiqa qunchapi aswan misk pantarin, phuyu yachan, qhawanallapuni, jinapis tiempo qala saykusqa

Tiempo qala cambiasqa, para qhipaman suchun


Lorenzo Salazar, Villa Moderna, nin:
Qhawarisqaymanqa kay wataqa waliqlla kasan,
qhipa saritas, qhipa paritas kasqanpiwan sumaq
karisan. Kayna wataqa chaki wata karqa, pisi
karqa saritapis, cebolla puqusqapis mana
qullqichakurqachu, precio pampapi kasqan
jawa. Kunan kay wataqa waliq kasan
Kay wata awpaq tarpuykunasta Provincia Mizque campesino masisninchikpaqqa.
mana acompaanchu Qhipamanraq paritas kan. Tiempo qala
Jess Claure Maturano, comunidad Tipa Qasa, nin, cambiasqa, qhipan watapaqqa kikillantaqcha
Kay wata para awpaq tarpuykunata mana kanqa. Tiempo molestasqa. awpaq makis as
acompaanchu, pisisitusllata pararparimun, mana tarpukunachu, churasqapis pierdena.
yuyarqayku paras pisi kanantapuni, jinapis Tiempo qhipamana suchun, San Andrs paras
carnaval pasaymanta paras matiykamun. mana kanachu. Kay wata mikhunanchikpaqqa saritaqa
Ajinapi qhipa tarpuykuna astawan waliq, saras kanpuni.
karparin awpaq tarpuykunamanta nisqa.
Qayna wataqa awpaq parakunawan saras RAQAYPAMPA
astawan puqurqa. Nuqamantaqa as kikillan
puquspa jinan. Chaki chiqakunapi awpaq Wakinpataqa chaki jallpas,
tarpusqas mana puqunchu. Jaqay Wara
Waramanta (Provincia Campero) jamunku, kay chaypiqa lluqsisaspa
nuqaykuqpapi ganarikusawayku saritata, maniysituta kunanpis. Mana chakipun
puqusqachu, awpaq saras tarpusqasninku. Doroteo Vallejos, comunidad
Trancapampa, (Autonomia Indgena
Sarayqa sumaqtaq puqurpapuwan Campesina Raqaypampa) nin: Agostopi tiempo qhawasqaman jinaqa,
Nuqa churani jatuchaq qillu sarata, Compuesto 18, sarayqa kay wata kikin lluqsin, mana phuyus karqachu kimsa punchayta agosto qallariypi,
sumaqta puqurpapuwan, maniyta iskay arrobata churallarqanitaq (uk yunta chay mana para karqachu Todos Santos, San Andrs, enerokama. Chiqan
puriy), may waliq kasan, jinapis man pallaqkuna, karu kaptincha mana chiqansitusllapi tunpa chhillchi paras karqa, chaysituswan tarpuyku. Wakin
jamunkuchu, mana kankuchu. Machkhachus uqharikunqapis, manaraq tarpusqas atikusqanman jina muchunku. Anchhaywanpis chay qhipas
yachanichu. Cebolla churasallarqanitaq, ancha para mana saqiwanchu lluqsiqkunata chiqchi paraataq qurparin, araq triguitosta, saritasta ima.
cebollata churaqta. Chaykamaqa cebolla plantapis pasararpapun, Ajinapi 37%, 40% puqurinraq. Mikhunapaq kanpunipis. Wakinpataqa chaki
chhallararpan. Camote peruano phisqa wata jinaa Mizque vallesman jallpas, chaypiqa lluqsisaspa chakipun. Qhipitas kaqkuna chaqritaqa
chayamun, chayta churallarqanitaq, sumaq kasan camoteqa. wiarqunraq, puqurinku.

Escariowan waykurina Lacaw puqurichkan Lakawmanta chuma Sara kachitu puqun Sara muti, maniy jankayuq
2 CONOCIMIENTO CAMPESINO

Tiempo qhipamana suchun, San Andrs paras mana kanachu


Suplemento Especial
Conosur awpaqman N 163 Julio 2017

Raqaypampa - Mizque Tiempotaqa chay awpa tatas kanku paykuna


Papaqa Kapiru, Laqmu pisillata puqun, qhawanku, nuqaykuqa manaa
ruphayllapipuni tikan, wakintaq chakipun , yachaykuchu
Julia Salazar, dirigente sindicato warmis
tunallata puqun, para qhiparimun Sunchu Qasa, (Autonoma indgena
Doroteo Vallejos M. comunidad Trancapampa, nillanpuni Paraqa Raqaypampa) nin: Qayna watamanta
qhawasqaykuman jina qhiparimun, chayman jina chaqrataqa churarqayku. nisqaqa pisi puquyqa, para pisi kasqan jawa.
Papaqa capiru, Laqmu pisillata puqun, ruphayllapipuni tikan, wakintaq Papa, trigo, sarata ima astawan puquchiyku.
chakipun , tunallata puqun. Kawsanapaqqa kasanpunitaq, mana, Kariptinqa qullqichamuyku i, kasqanman jina
manapuni kanchu nisunmanchu. Qhipa makispaq unquypis mana chayqa. Kunanqa wisapurallayku mana
jamunchu, chaykuna puqun . Saraqa kikillantaq. Trigoqa (Australiano) vendenapaq jinaqa puqunchu. Tiempotaqa
qhipatapuni churakun, navidad chaykunataraq. Payqa waliq, chiqchi para chay awpa tatas kanku chaykuna qhawanku,
karqa chay japisqanwanpis astawan sumaqta kutiririnku, qarpasqa jina nuqaykuqa manaa yachaykuchu. Tatas tiempota
jallpa chulluykurin chaywan trigosqa puquyta tukuycharpanku. qhawaptinkupis manaa kikinchu lluqsin. Tiempo qala ujinayasqaa.

EDICIN: Centro de Comunicacin y Desarrollo Andino (CENDA) - Av. Tadeo Haenke 2231 - Telef.: 4243412 - Fax: 4281502 - Casilla: 3226 - www.cenda.org - e-mail: info@cenda.org - Julio 2017 - Cochabamba-Bolivia - (jr)
Kunan tiempoqa cambio climtico nisankuqa, cambianapuni .
Trigotaqa pisimanta pisi qullqichanchik mana
ukllapichu. Kikillantaq papawanpis
Qayna wataqa para awpaqta ripurqa, chay jawa chaqra as qaymallata
puqurqa. Kay watar qhipakama para kasqanpiwan chaqraqa juntitata
puqun chant miskita. Precios imaynachus kasan mana ni imata
apaniraqchu. Chaqra uqhariyqa, junio tukukuykama, tukusparaqcha
feriamanpis risaq. Trigotaqa pisimanta pisi qullqichanchik mana ukllapichu.
Kikillantaq papawanpis. Tukuy parlayninta Tata Doroteo Vallejos.

Noviembre, diciembre
killastaqa waqanayasarqaykua, qhipataa para jamun
TRANCAPAMPA, Alturas de Raqaypampa: Chaki lagunas puquykunata yanaparinpuni.

Provincia - Campero Mana karpanchu puquyqa, qhipa paritaswan kutirin


Vicenta Herrera, Sanjapampa-Wara Wara, nin: Uuuu, kaypiqa mana
Mikhunapaqtaq, qullqichanapaqtaq kunanqa tiyan karpanchu puquyqa, saritas tunararpan para mana
Segundino Silva Flores, comunidad Marquilla, nin: Kay wataqa tata kasqanpiwanqa. Ancha qhipastaa tarpurayku
Diospaq qhawariyninwanqa sumaqta tukuy tukuy, wakin putusarqa, wakintaq thaminapi,
imata puquchikuyku. Bolayta mana atina wakintaq niraq lluqsimusarqachu, jinapi
kasan chaqritakunaqa, churakusqa chhikan wakin chakipunku wakintaq kutirinku, qhipa
tukuy ima puqupuwanchik. Mikhunapaqtaq, paritas kasqanpiwanqa. Qillu, Kulli sarata
vendekunapaqtaq kunan tiyan. Saraqa churarqani, wakinta uqhariykua, wakinta
Cordeco, qillu sara, waqay churitu, yuraq manaraq. Para mana kaptin papa, trigo,
sara, kulli sara. Qayma jallpaspi kantaq, chuwita mana churarpaykuachu.
miski jallpitaspiqa astawan sumaqta puqun. Mikhunapaq aguantachikusayku,
Trigo, sara many kusallapuni kasan. Para vendenapaqqa mana kanpunichu.
qhipata kasqanpiwan, as tunpata
chakinayarqanku chaymanta Para mana kanchu, kay chiqaqa ancha chakitaq
para kaptinkamaqa ukllata
Elizabeth Vargas (16 aos) nin: Pisi kay wataqa, mana kanchu
kutirinku.
cosecha. Para mana kanchu, kay chiqaqa ancha chakitaq, qhipata
pararparin chaywan wakisitun kutirinku, qalata
Para wata qallariypiqa manapuni paraqa karqachu,
chakipusarqanku. awpaq tarpuyta sarata kimsa arrobawan
tumpitasllata karparin noviembre, diciembre killastaqa
churarqayku, chaymanta ni uk pesadapis kanchu. Qhipasta uk
waqanayasarqaykua. Navidad pasaymantaa paraqa
iskay arrobata jina churarqayku chaykunallaa wakin salvakunku.
jamun. Qayna wataqa pisita sarata, trigota imaqa
Cordeco, Willkaparu, Qillu chay kimsantin sarata churarqayku. Uk
uqharirqani. Chiqchi para jamuspa qalata sarataqa
phisqa pesadallatapis uqharisaykupunich, nichus chaypis.
chinkarpachipuwarqa.

Chaqritas pisilla Provincia - Tiraque awpaq churasqas tumpata usurpan


Marcelino Godoy Almendras, comunidad Waylla Phukyu Gabina Meja, Comunidad Waylla Phukyu (Subcentral
(Subcentral Bolvar) nin: Kay wataqa Bolvar) nin: Chunka cargawan
chaqritas pisilla, paritas as mana tarpurqani chaymanta uqharini phisqata,
acompaarpamunchu, qhipataa kanpis, suqta cargata jinalla, sumaqta puquspaqa
manaa tiemponpi jinachu pararparin, sapa cargamanta chunka carga jina
anchay as pisi cosechas. Kay wata astawan lluqsiyta yachan. Uqapis waliqllata puqun,
churayku papa, habasta (michkata) ima. Jatun trigo, cabada, avena imaqa kay wata
tarpuy pisi paramanta jina chaymantaqa waliqta puqun. awpaq churasqas
michkapis pisillataq. Tiyan represayku, tumpata usurpan chaymant qhipata
qarpana yakuataq tukurpakun. Qayna paritas kasqanpiwanqa kutirin, chay qhipa
watamanta nisqa kay wata aswan pisi. churasqas astawan sumaqta puqun.
BALANCE COSECHAS

Kay wata papaqa sumaq, chaparastapuni puqun


Suplemento Especial
Conosur awpaqman N 163 Julio
3
2017

Ancha jatuchis papa, llakikusallani Provincia - Ayopaya Diciembre paraqa chawpi paraa niq
manachu chuuchay atisaq nisani kanku, kay wata qhipata para qallarin
Teodoro Mamani Calisaya, comunidad Chillavi: Juana Quintana, comunidad Chillavi, Regional
Kunan wata cosecha kusa kasan, imapaqtaq Cocapata, nirqa: Kay wata kusalla kachkan i, papa
llullakuyman, montonestapuni papastaqa kusallata puquykusqa, mana pisichu ni imachu. Qayna
allayku, wakin jatuchispi tarpurqanku, watamanta nisqa tumpawan yapasqa, qayna wata
chaykuna aswan achkhata uqharinku, mana pisilla karqa, chikchi paras karqa, qhasa ima, pisi
imapis afectawaykuchu, mana karqachu karqa, murmu murmulla papapis, kay wata mana
granizada, qhasa ni imapuni, parapis kusallata kanchu chikchi para ni qhasa.
pararin, kimsantin tarpuy igual qun, awpa Chant mana tiemponpichu paran, qhipa paran,
tarpuywan, chawpi tarpuywan jatuchisman risqa, ancha qhipatapuni, diciembre chaytaa paran. awpa runasqa niq kanku,
qhipa tarpuytaq murmuman risqa. Ancha diciembre killaqa chawpi paraa nispa, navidad tiempo chawpi paraa niq
jatuchis papaqa, llakikusallani manachu kasqanku, kay wata mana jinachu qhipata paraqa qallarin.
chuuchay atisaq nisani, jatuchista mana
qhasa pasachinchu. Qhayna wata pisilla Cambiasqa tiempopi paran
para karqa, mana karqachu pisillata Vctor Quintana, comunidad Chillavi, nirqa:
cosechayku, kunan wata kusa. Kachkallan papa, qayna watamanta nisqari
tumpawan achkita, allinsitunta puquchkan.
Kay wata sumaqta papaqa puqun, Parapis maychus chaylla, cambiasqa tiempopi
chaparastapuni uqhariyku paran, tarpuykusqatawan mana chay patanman
Feliciano Huanaco C., Chillavi: Kunan wata paraykunchu, uchhikasllaataa paramuchkan.
kusa papaqa, chaparastapuni uqhariyku, Chaki wata jina kanantapuni kachkarqa,
legal papaqa, tiempoman jina tarpurina qhuchispis jina kachkarqa. Chillavipi puqun tukuy
chaylla, septiembre killapi tarpurirqani ima avena, trigo, cebadapis, kinuwapis puqullanpuni. Mana tiemponpi
awpa tarpuy nisqa, chayrayku sumaqta paraspaqa fallaparin.
papata uqharisani, tiempo
acompaarisawayku kusisqalla kasani. Qayna Sabemos predecir el tiempo, mirando las seas
wata pisita cosechakuyku, para chinkarparin, qhasa sembramos
chayamun chayrayku fracasarparin, mikhunallpaq karqa, vendenapaq Wilfredo Ros: La cosecha de papa este ao est bien, no
manapuni karqachu, kunan wata venderisayku papastaqa. como el ao pasado totalmente helado, este ao ha
mejorado, ha llovido en su tiempo, el ao pasado no llovi
Kay wata paritas qhiparin en su tiempo hubo mucha helada. Sabemos predecir el
tiempo, mirando el tiempo siempre sembramos, tenemos
Basilio Ros (59 aos), comunidad Cndor Huta, nin: Kaq wata
que manejar las seas, el ao pasado lo que hemos
cosechasqa maychus chaylla. awpaq watapiqa aswan pisi karqa. Kay
predecido se ha cumplido, hemos visto el tiempo como nos
wataqa paritas qhiparin. Kaypiqa tukuy ima churasqa puqun, cebolla, dicen los abuelitos, ver las seales para ubicarnos, sabamos
zanahoria, tomate imaqa carpa solarpi puqun. Chaymanta churallaykutaq que las lluvias tenan que venir atrasados, por eso hemos
uqa, papalisa jinapis kunan wata mana churarqaykuchu. sembrado un poquito atrasado.

Provincia - Carrasco
Feriaspi trigo precio ancha barato, mana Papata qhipa tarpuypi churayku
beneficio kanchu Eustaquio Montao, comunidad Coluyu Grande, nin:
Pisi puquykuna kasan, mana paras karqachu
Don Aniceto, comunidad
awpaqta, chay jawa papitas maychus chaylla. Jatun
Chikmuri, nin: Trigo
Tarpuyta papataqa churayku, chawpi makita
waliqllata puqun, papa
astawan tarpuyku, mana humedad kasqanpiwan
Deshir layata mana
uchhuchiyku, qhipata churarqayku, chay
tarpurqaykuchu, parataq
waliqllata lluqsin.
qhipataraq jamun,
wakinpata
chakipun,
papasqa
mana
Mikhunaykupaq quyllu,
kutirinachu. Cebadata waychata churayku
mana churaykuchu, mana Wayku papitas, waychata ima mikhunaykupaq
ni p rantinchu. Qhipa churakuykupuni, Trigotaqa qhipataraq churararqanku
watakuna trigotapis mana humedad mana kaptin, waliqlla kasan, chanta paritas acompaamun . Trigo
churasaykuchu, precio waliqlla puquyta puqurqapis, qhipaman wayraataq jamurpan, chay as
ancha barato. Mana waqtarqaran, pampaman takarpachin, kay wataqa trigo sumaqta uman, qayna
beneficio kanchu. Qayna wataqa papa karqa, trigotaq mana karqachu kunantaq wataqa juchuysitusllata puqurparqa, chaki wata karqa. Sumaqta puqun
trigo kan, papaataq mana kanchu. preciotaq feriapiqa urmanpacha. Pesada 300 bolivianospi jina karqa, kunan 200
urapia kasan, niraq cosechasaykupischu.

Kay wata mikhunapaq karin, vendenapaq Norte Potos Norte Potos: Cebada uqhariyku, trillanapaq chakichkan

manapuni kanchu
Mama Zenobia, comunidad Pampoyo nin: Qayna wata (ciclo agrcola 2015-2016) qalata
perdidaman yaykuyku tarpurqani papata, cebadata, avenata paramanta jina chakin, chawpi
paray tiempupi para chinkarparipun. Kunan wata (ciclo agrcola 2016-2017) tumpita wisapaq
kakusan. Qayna wata nipuni mukhupaqpis karqachu, mujutapis rantispapuni tarpukuyku,
kakusan mikhukunapaq, vendenapaq manapuni kanchu. Puquykuna sumaq kanman karga
saqra para chayamun (Granizada) qalata kutuykapun papastaqa, cebadasta ima.
Qayna wata paramanta jinaataq chakirqa tukuy ima cebada, habas, papas, ocas, avena
qalata chakirarqa, cebadapis toqorolla karqa. Kunan wata tumpita sumaqlla kasan
cosechaqa, vendenallapaq mana kanchu.
CONOCIMIENTO CAMPESINO

Agostopi phuyu sumaqta yachan, nirqapuni qhipata para jamunanta


4 Suplemento Especial
Conosur awpaqman N 163 Julio 2017

La granizada y la helada afecta la produccin Norte Potos Phuyu nirqapuni qhipata para jamunanta
Daro Toledo, Comunidad Pistapampa: La cosecha de este ao ha uqa qhawarini 1, 2 y 3 agostopi, chaypi yachakun, phuyu
sido ms o menos, en algunas parcelas est bien no lluqsimun kimsantin punchayta (navidadpaq, carnavalpaq, tata
ms; la granizada se lo ha llevado, despus de la cuaresmapaq) Qayna wata mana phuyu karqachu, mana paranqachu
granizada la helada ya tambin, no hay mucha papa ninapacha, nuqa purichirqani phuyuta, chakipuni karqa, ltimo 4 de agosto
pero hay para sobrevivir. El ao pasado no haba
punchayllaa phuyu lluqsimun, chaycha qhipata para karqa, chinkarqa
nada, sequa total era. Este ao ms o menos pero
mana tiemponpi pararqachu. Tukun parlayninta tata Pascual Gallego.
no hay grano, haba, trigo. Las cosechas aqu no son
seguras, si no hay helada, la sequa ya tambin. Por
eso muchos estamos migrando las comunidades,
Kunanqa tiempo qala saykusqa
Norte Potos se estn vaciando poco a poco. Francisco Poma Canaviri, Comunidad Maraca
De la prediccin climatolgica yo no s, los abuelos (Unca), Corregidor Titular de Ayllu Qharacha,
saban bien, miraban al cielo, este ao va estar bien decan, va llover, no va a llover Provincia Bustillos: Ayllu Qharachaqa iskay
decan; saban pues. Yo viendo a mis compaeros no ms siembro. parte, pata sector, ura sector. Cosechaqa mana
igualchu, tarpunamanta dependen, tarpuyta
Papa waliq kasarqa paraataq aciertayku chayqa kusata puqun, tarpuyta
tikasaptin chinkarparin
adivinallanchik chayqa mana waliqchu. Unayqa
kusa karqa, awpaq tarpuy, chawpi tarpuy,
Pascual Gallego, comunidad Pupusiri Uno, qhipa tarpuy apaykacharqayku, agosto killapi phuyuta qhawariytawan .
Ayllu Aymaya (Unca): Kunan wata tumpita Kunan phuyupis manaa yachanchu, tiempo qala saykusqa. Kunan wata
kusalla cosechaqa, qayna wata mana (ciclo agrcola 2016-2017) pata sectorpi puquykuna kusalla qayna
parapunchu, ancha pisi karqa, kunan watapis watamanta nisqaqa, qayna wata mana karqachu, astawan kusa kanman
waliq kasarqa paraataq tikasaptin karqa, qhasa qhasaykapun chayrayku pisiyarin, uk 90% uqhariyku.
chinkarparin, niraq papa yaykusaptin
chakirpapun, chanta watiq yaykullantaq nia Ura sectorpi pisita uqharikunku
recuperay atinichu. Kaypi puqun papa, lisas, habas, Ura sectorpitaqri ancha llakiy cosechaqa, tikasaptinpuni granizada
arvejas, granos, avena tukuynin fracasarparin para chayarpamun, chay jawa un 20%llata uqharinku, avenata, habasta, cebada,
chinkaptin, papa tika kasaptin paraqa chinkarpapun, chaymanta granizo grano, trigo akarirpachin, sunqu nanay karqa. Autoridadespaq astawan
takarparichillantaq, qala pampalla karqa, yurasqa libre waqanapaqpuni, llakiy, nuqayku maskanayku gobernadormanta yanapasta, fotosta
chaymanta watiqmanta paraykurin, chay kutirichillantaq, muju manapuni urqhuspa apachiyku, yanapa ancha pisi, wakin achkha wawasniyuq kanku
kanchu, watiqmanta rantillasaykutaqcha. chaykunapaq astawan llakiy.

IMPORTANCIA DE LAS LLUVIAS EN LA PRODUCCON AGRCOLA


Los ltimos aos se habla mucho del comportamiento El agua es vital para el desarrollo de los cultivos. Sin
climtico, cambio climtico y sus efectos en la embargo cuando hay exceso de humedad, el suelo se
produccin. El ao 2016, la produccin de papa ha tenido llena de agua y no hay aire, eso afecta la respiracin
rendimientos menores al promedio de los anteriores aos de las races poniendo en riesgo su desarrollo.
teniendo un dficit en el mercado de 36.000 toneladas que
han sido cubiertos con la importacin de pases vecinos El desarrollo de las plantas de papa tiene tres fases:
(fuente: Correo del Sur 2/II/16), los productores indican que es Fase inicial: El crecimiento vegetativo.
por la sequa que se present durante ese ciclo productivo. Fase media: la estolonizacin (tallos o mata),
Fase final: la formacin y el crecimiento de los
Este ciclo agrcola 2016-2017 la produccin ha tenido tubrculos.
rendimientos satisfactorios como lo manifiestan los
productores (entrevistas sobre balance de cosechas) e A inicios del crecimiento se necesita poca agua (las
indican que las lluvias han acompaado a los cultivos. plantas an son pequeas), pero la falta de agua
Cuando el suelo no tiene la cantidad suficiente de agua durante las fases media y final, reduce la produccin,
para los cultivos o no es oportuna su disponibilidad, la es importante que no falte agua a los cultivos en el
planta se deshidrata, se marchita y se seca. desarrollo de tallos o mata y en el crecimiento de la papa.
Uno de los trabajos ms importantes que se realiza en los con las fases de desarrollo del cultivo de papa en los
sistemas a secano (que no tienen riego), es el barbecho sistemas a secano de la zona andina de Cochabamba.
Funcin del agua en el desarrollo de (remocin del suelo) se realiza en marzo y abril para
los cultivos almacenar agua de las ltimas lluvias, esta humedad es La cantidad de agua registrada en el ltimo ciclo agrcola
vDisuelve los nutrientes del suelo para que puedan ser importante para el desarrollo inicial de las plantas, cuya (2016-2017) es mayor que la cantidad de agua cada en el
tomados por las plantas. siembra se realiza en octubre y noviembre, luego el anterior ciclo agrcola (2015-2016) con 101 mm .
vTransporta nutrientes a travs de los tejidos de las plantas. desarrollo de las plantas est sujeto a la presencia de
lluvias. La figura muestra que la poca de lluvia del ciclo agrcola
vAproximadamente el 60% de las plantas contiene agua 2016-2017 ha tenido una mejor distribucin en las tres
como parte de su composicin. Los sistemas de produccin a secano, dependen de fases de desarrollo del cultivo de papa, en cambio el ciclo
vRegula la temperatura de las plantas y del suelo. la presencia de lluvias agrcola anterior, 2015-2016, ha tenido poca lluvia en la
Interpretacin del comportamiento climtico, la presencia primera y en la ltima fase.
de lluvias de los dos ltimos
Vacas (Arani): Parcela de papa, entrando a la fase final de produccin ciclos agrcolas y su relacin De acuerdo a la necesidad de las plantas, la fase final es
importante para el rendimiento de los
Cantidad de lluvia de los dos ltimos ciclos agrcolas cultivos. Segn la figura podemos
ver que en el ciclo agrcola 2015-
2016, es evidente la falta de lluvias
Meses Precipitacin pluvial en mm en dicha fase, en cambio en este ciclo
2015-2016 2016-2017 agrcola, hubo mucha lluvia, lo que
Julio 28,2 0 ha permitido la obtencin de buena
Agosto 55,5 1,4 cosecha, (segn testimonios de los
productores).
Septiembre 1,1 0,9
Octubre 2,4 20,1 Aunque en la produccin intervienen
Noviembre 9,1 39,7 muchos factores, se puede afirmar
Diciembre 54,3 77,7 que los bajos rendimientos del
Enero 64,6 56,6 anterior ciclo agrcola se deben a la
Febrero 111,6 104,3 falta de lluvias y la mala distribucin.
Esto gener la escasez de papa en el
Marzo 1,9 93,7 mercado, y la subida de precios, por
Abril 0,1 22,5 lo que se tuvo que importar papa de
Mayo 0 12,6 Per y Argentina.
Junio 0
Acumulado 328,8 429,5
Fuente: Elaborado en base a datos de la Estacin de Cochabamba del SENAMHI

You might also like