You are on page 1of 5

21/9/2016 EE.UU.

:lahegemonanoterminademorir,lafasededominacinyahacomenzado

PublicadoenAmricaLatinaenmovimiento(http://www.alainet.org)

EE.UU.:lahegemonanoterminademorir,lafasede
dominacinyahacomenzado
KatuArkonada

Notemasserlento,slodetenerte

Proverbiochino

Vivimostiempostanconfusoscomoconvulsos.Lacrisisestructuraldelcapitalismoenlaqueestamosinmersosyel
nuevoescenariogeopolticorediseantodaslasvariablesdelaecuacin.Durantemuchotiempolatriadadelpoder
mundialconformadaporJapn,laUninEuropeayEstadosUnidos,bajoelliderazgodeestaltimapotencia,ha
dominadoelmundo,diseandounsistemapolticoyeconmicoquesehaidoexpandiendoportodoelplanetamientras
construantodounsistemaculturalquepermitaeldesarrollodeestesistemanorequirieraenlamayorpartedelos
casosdelusodelafuerzasinoqueseimplementaba,salvocontadasexcepciones,pormediodelconsenso.

EstadosUnidoscomenzsuetapadehegemonaapartirdelacadadelmuroydelcolapsodelaUninSovitica,
eventosquedejaronunmundounipolarenelqueparadjicamenteladesaparicindelaalternativaquesuponael
socialismoreal,almismotiempoqueconvertaelimperionorteamericanoenpotenciahegemnica,dabainicioalfinde
lamismapuesunabuenapartedelmundocomenzadesprendersedelatutelaqueejercanlosEstadosUnidosanteel
peligrocomunista.

Hoyenda,conelimpactodelacrisisestructuraldelcapitalismoenplenocentrodelnortecapitalistayconelsurgimiento
denuevosactoresdeltablerogeopoltico,podemosafirmarquelanuevatriadadelpodermundialestconformadapor
losEstadosUnidos,ChinayRusiaendosbloquesquesinsermonolticossisemuestranantagnicosenlamayorparte
deloscasos.Latransicinposhegemnicahaparidounmundomultipolarenelqueunodelosposiblesescenarioshacia
losquenosencaminamoseseldevarioscentroshegemnicosquecompitenentresenunequilibrioprecario.

Esedeclivedelahegemonaestadounidensehavenidoacompaadadeunaofensivaentresmbitos,poltico,
econmicoymilitar,conelobjetivodemantenerelliderazgo,peroenlamedidaenqueestenopuedeserlogradopor
consenso,debeseralcanzadomedianteladominacinviolentaenunabuenapartedeltablerogeopoltico.

Ofensivapoltica

LarecienteCumbredelasAmricassimbolizaperfectamentelaofensivapolticaemprendidaporlosEstadosUnidosen
suintentopornoperder,noyalahegemona,sinoinclusoelliderazgoquemantenaenotrorasupatiotrasero.Enun
momentoenquelahegemonaculturaltambinseresquebraja,enqueelmodelodecapitalismoneoliberalcomienzaa
serenfrentadoenunaAmricaLatinadondeelvnculotradicionalentredemocraciaycapitalismoseharoto,Obama
trataderescatarsuviejoMinisteriodelasColonias,unaOEAmoribundayagonizante,presentndoseantelospasesde
AmricaLatinayelCaribeconlacartadeliniciodenegociacionesparaelrestablecimientodelasrelacionesconCuba.

Perobuscandoelequilibriointerno,eltachardelalistanegraaCubaobligabaatenerotroenemigoexterno,eneste
casoVenezuela,enunenroqueenlapolticaexteriorhaciaAmericaLatinayelCaribequeprobablementesuponeel
iniciodelfindelaeraObamaenelsubcontinenteporsubestimarelavancequesehadadoenlosltimosaosenla
unidadeintegracionlatinoamericana,aunentrepasesyproyectospolticosyeconmicosmuydiferentes.

LaagresincontraVenezuelaespartedeunobjetivoestratgicomsamplioquepasapordesestabilizaralospasesdel
ALBAydesplazaracuerdoscomoPetrocaribe,queagrupaapasescentroamericanosycaribeosquetienensuministro
depetrleovenezolano.NoescasualidadqueObamasereunieraconelCaricomjustoantesdeviajaraPanam,dentro
deunaestrategiadefinidacomoIniciativaporlaSeguridadEnergticadelCaribe[1].

http://www.alainet.org/es/print/169418 1/5
21/9/2016 EE.UU.:lahegemonanoterminademorir,lafasededominacinyahacomenzado
Ysibienelncleobolivarianoesobjetivodeprimerrangoenestaofensiva,elsegundoanilloprogresistatambines
partedeestaofensivapoltica.LaEstrategiadeSeguridadNacional[2]delosEstadosUnidosporlaqueseharegidola
eraObamacolocaaBrasilcomouncentrodeinfluenciaemergentealquesololesuperanenprioridadesChina,Indiay
Rusia,ademsdeguardindeunpatrimonioambientalnicoylderdeloscombustiblesrenovables.Noescasualidad
portantoquelamayorpartedebasesmilitaresestadounidensesseencuentrenrodeandolaAmazonia.Argentina
tambinesmencionadademaneraexplcitaendichaEstrategiaencuantoapasmiembrodelG20,yprobablemente
algndaleeremosendocumentosdesclasificadoselvnculoentrelaCIAylosfondosbuitrequeatentancontrala
soberanapolticayeconmicadeestepas.

OtrodelospasesquegozandemencinespecialenestaEstrategiadeSeguridadNacionalquedefinelapoltica
exteriordelaCasaBlanca,elDepartamentodeEstadoyelPentgono,esMxico[3].ReforzarMxicocomofronterasur
delosEstadosUnidoscomoformadeextenderelcontrolgeopolticodelCaribeylainfluenciaenCentroamricaesparte
delaofensivaestadounidenseenelmbitopoltico.Larecienteaprobacindeunaley[4]enMxicoparadotarde
legalidadaunarealidadyaexistentecomoesladelosmilesdeagentesestadounidensesqueportanarmasenterritorio
mexicano,esformalizar,comolofueelPactoporMxicoylareformaenergtica,laentregadesoberanamexicanaa
unapotenciaextranjera.Frentealaintegracionlatinoamericanaycaribea,EstadosUnidosseaseguranunaliadofielen
laregin.

TambinpartedelaofensivapolticaeselfinanciamientoqueseproducedesdeUSAID,NEDyotrasorganizaciones
ligadasalDepartamentodeEstadoylaCIAaunaoposicindederechaenlospasescongobiernosdeizquierdao
progresistas[5].Unanuevaderecharecicladaquebuscaseducirnosoloalasclasesmediassinotambinalossectores
popularesconundiscursomsdespolitizadoylightquelaviejaderechagorilaneoliberal.Unaoposicincivily
democrticaqueinclusonotieneempachoenpresentarsecomodeizquierdamoderadafrentealasizquierdas
radicalesypopulistas.

Ofensivaeconmica

EnelmbitoeconmicoesclaroeldeclivedelahegemonaquehanostentadolosEstadosUnidosdurantelasltimas
dcadasdebidoaunareduccindelacompetitividad,delosdesequilibriosmacroeconmicosencomercioexterior,del
cadavezmsgrandedficitfiscal,ydeunadeudapblicaqueyasuperael100%desuPIBylos60billonesdedlares.
Peroapesardelaprdidadecapacidadenelmbitocomercialyeconmico,elmbitofinancieromuestratodavauna
superioridadindiscutibledelaprincipalpotenciacapitalista.Apesardequedesde2007Chinaeslaprincipalproductora
desoftwareyhardware,el84%delasgananciasenesterubrosiguenestandoenmanosdecapitalistas
estadounidenses,ylomismosucedeenelmbitoespeculativodondelasgananciasporserviciosfinancieroshanpasado
del47%de2007al66%en2013[6].Almismotiempo,un45%delas500principalesempresastransnacionalessonde
capitalestadounidense,ascomounabuenapartedelosmediosdecomunicacinconmsimpactomediticoenla
poblacinmundial.

Laofensivaeconmicapasatambinporgarantizarlasoberanaenergticaestadounidenseapartirdelaextraccinde
gasdeesquistoyelusodelfrackingapesardelospeligrosparaelecosistemaquesuponelafracturahidrulica.Pero
estatcnica,msalldesupeligrosidadanivelecolgico,soloesrentableeconmicamenteconunbarrildepetrleo
queoscilealmenosentre60y70USD[7],yporlotantoconlospreciosactualesladependenciadelospases
exportadoressemantiene.

Elotropilarsobreelquesesustentalaofensivaeconmicaeseldelostratadosdelibrecomercio.Porunladobuscando
reforzarelTLCANylaintegracionsubordinadadeMxicoparagarantizarseelaccesoasusrecursosnaturalesalmismo
tiempoquenegociasuincorporacinalAcuerdoEstratgicoTransPacficodeAsociacinEconmica(TPP)[8]para
ampliarsuinfluenciaenlazonaAsiaPacificoademsdeintentarfrenarlacrecientepresenciadeChinaenlazona.El
otrotratadoclaveeseldelaAsociacinTransatlnticaparaelComercioylaInversin(TTIP)[9],tratadoultrasecretoque
seestnegociandoconlaUninEuropeayquecomohasidodenunciado,nilosmismoseuroparlamentariosconocensu
contenidosalvoborradoresparciales.ElTTIPsupondr,entreotrasmuchascosas,unapuertaabiertaparaelfrackingy
lostransgnicos,laeliminacindelasbarrerassanitariasylareduccindelosderechosdelostrabajadoresdestruyendo
yrelocalizandoempleosalldondelalegislacinseamsflexible.AsimismonopodemosolvidarelapoyodelosEstados
UnidosalaAlianzadelPacifico,conelobjetivodedesgastarelprocesodeintegracionlatinoamericanaycaribea
alianzaquecomoproyectoeconmiconolograavanzarpuesapesardehaberliberalizadoel92%desucomercio
intrarregional,elmismosolorepresentaun3,5%delcomerciototaldelospasesmiembros(Mxico,Colombia,Pery
Chile)[10].Sinembargohayqueserrealistasymanejarunposibleescenariodondeapesardequelosproyectosde
integracionpolticacomoUNASURoCELACsiganprofundizndose,proyectosdeintegracioneconmicacomoCaricom
ySICA,oherramientasdedichaintegracioneconmicacomoelBancodelSuroelpropioSucre,sufranuna
ralentizacin,sobretodoporelescenariodeguerraeconmicaalqueessometidaVenezuela,unodelosprincipales
impulsoresdeestosmecanismos.

http://www.alainet.org/es/print/169418 2/5
21/9/2016 EE.UU.:lahegemonanoterminademorir,lafasededominacinyahacomenzado

PeroprobablementeeselprincipaliconodelosEstadosUnidos,eldlar,quienmejorsimbolizaestanuevafase.Un
dlarendeclivecomoprincipalmonedainternacionalqueapesardeseguirsiendolareferencia,vaperdiendopesoe
influenciafrentealyuanyelrublo,queyahancomenzadoaserutilizadosporChinayRusiaensustransacciones
comerciales,sobretodoenlaventaycompradepetrleoygas[11].

Ofensivamilitar

Enelplanomilitar,apesardeseguirmanteniendoelliderazgoenelmundofrutodeungasto10vecessuperioraldepor
ejemploChina,quecuentacon250ojivasnuclearesfrentealas+5000deEstadosUnidos[12],quedisponenadems
de10portaviones[13]frentealanicanavechinadeestascaractersticas,yanotieneelcontrolgeopolticodelque
disponahacepocosaos.

EstadosUnidospuedehoydestruircualquierejrcitoopassiselopropone,peronopuedemantenerelcontrolterritorial
sobreelmismo.SecalculaqueocuparIrakyAfganistnlehacostadoalcontribuyenteestadounidensemsde3billones
dedlares[14],quehanprovocadoelenormegastopblicoydficitdelpas.

Lapotenciaimperialistaconstruysuhegemonasobreladominacinmilitar,s,perotambinsobreunconsensoa
escalaplanetariaconmuypocacontestacin.EseconsensofuerotoporBushyhoydifcilmenteObamapuede
restaurarlo.

Ucraniaesprobablementeelescenarioquemetafricamentesimbolizaelfindeunapoca.EnUcranialosEstados
UnidossufrieronunaderrotaparcialamanosdeRusia,puesapesardeconseguirimpulsarungolpedeEstadoyponer
ungobiernoamigoquepermitalaexpansindelaOTANhaciaeleste,nopudieronevitarlaanexindeCrimeaaRusia.
AlgosimilarhasucedidoenSiria,dondeobviamentecontaronconlosmedios,lafinanciacindelaCIAylatecnologa
paraprovocarunaviolentaguerracivil,peronohanpodidocontrolaralosrebeldesquefinanciaronsehanterminado
convirtiendoenelEstadoIslmico[15],fracasandotambinensuobjetivodederrocarallegtimoPresidenteBasharAl
Assad.

LosltimosacontecimientosleshanobligadoasimismoanegociarunacuerdoconIrn,unodelosprincipalesestados
delejedelmal,sobrelacuestinnuclear,conelfindemantenerunaciertaestabilidadeneltablerogeopolticode
OrienteMedio.InclusorecientementeChinasehaatrevidoadesafiarelcontrolestadounidenseenlareginmandando
buquesdeguerraalascostasdeYemenapesardelbloqueoimpuestoporArabiaSaud.

Apesardealgunasderrotasparcialesenelcampodebatallafsico,nopodemosolvidarquelosEstadosUnidossiguen
dominandoelotrocampodebatalla,eldelciberespacioyelespionaje.

YsimiramoslageopolticaregionalenNuestraAmrica,tenemosundesplieguemilitarsinprecedentes.Soloen
Panam,sededelaltimaCumbredelasAmricas,existen12basesmilitaresestadounidenses[16]enPerseacaban
defirmaracuerdosparaautorizarelingresodeunos3.500marinesconelpretextodelaluchacontraelnarcotrficoyel
terrorismo[17]yenColombia,otropasclaveparaelobjetivodemantenerpresenciaenSudamrica,elComandoSurde
lasFuerzasestadounidenses(SOUTHCOM)[18]medianteelejrcitoypolicacolombianasigueentrenandoamilesde
oficialesmilitaresypolicialesdediferentespasesdeAmricaLatinayelCaribe,enparticulardeMxicoy
Centroamrica,RepblicaDominicana,PeryParaguay.Bajoelpretextodelaluchacontralasdrogasoellavadode
dinero,losEstadosUnidosseguirnteniendopresenciaennuestrareginmediantelaIniciativaMrida,laIniciativa
RegionalparalaSeguridadCentroamericana(CARSI),eldenominadoPlanBidenparaelTringuloNorte
CentroamericanoylaIniciativadeSeguridadparalaCuencadelCaribe(CBIS).

Elfactorchino

ElmayorresponsabledelaperdidadelacondicindepotenciahegemnicadelosEstadosUnidosysuentradaenuna
fasededominacinviolentaesChina,quealgunostericosyadefinencomounEstadocivilizacin.UnaChinaquea
partirdeldesarrollodeuninmensomercadointerno,yapesardeunciertoestancamientoenelcrecimiento,puesen

http://www.alainet.org/es/print/169418 3/5
21/9/2016 EE.UU.:lahegemonanoterminademorir,lafasededominacinyahacomenzado
2014solocreciel74%[19](EstadosUnidoscreciun2.4%,laEurozonaun08%yJapnun02%),yaeselprimer
consumidordeenergadelmundo[20]yestapuntodesuperarelPIBnominaldeEstadosUnidos.

PrecisamenteesanecesidadderecursosnaturalesparaseguircreciendohacequeChinahayadesarrolladounapoltica
depoderblandoyrelacionesinternacionalesenlasqueporunladoestrechasurelacinconRusiareduciendosu
vulnerabilidadenergtica,alavezqueestableceunaseriedealianzasconfricayAmericaLatinaparaelsuministrode
recursosnaturalesclaveparaeldesarrollodesueconoma.Perotodaslasrelacioneseconmicasycomercialesestn
basadasenelrespetoalsistemapolticoyeconmicodecadapasydesdeluegoChinanotieneintencindeinstalar
ningunabasemilitarenterritorioafricanoolatinoamericanocaribeo.

PeroquizselprincipalescenariodondeChinacomienzaaconstruirsupropiahegemonaacostadelosEstadosUnidos
eseleconmicofinancieromediantelacreacindelBancoAsiticodeInversinenInfraestructura(BAII)[21],quejunto
conelNuevoBancodeDesarrollodelosBRICS,impulsaunanuevaarquitecturafinancierainternacionalquedesplacela
hegemonadelBancoMundialyelFondoMonetarioInternacional(dondelapotenciadelnortetieneel171%ypoderde
vetofrenteal37%chino).ElBAIIfuepropuestoporXiJinpingen2013yconstituidoformalmenteenoctubrede2014en
Beijingcon21pasesfundadores(China,India,Tailandia,Malasia,Singapur,Filipinas,Pakistn,Bangladesh,Brunei,
Camboya,Kazajstn,Kuwait,Laos,Myanmar,Mongolia,Nepal,Omn,Qatar,SriLanka,UzbekistnyVietnam),peroa
dadehoyyacuentacon57pasesdelos5continentes(34asiticos,18europeos,2africanos,2deOceanay1de
AmricaLatina,entreellostodoslospertenecientesalosBRICS)quetienenintencindeformarparte,algunosdeellos
estrechosaliadosdelosEstadosUnidoscomoGranBretaa,Alemania,Francia,ArabiaSaudoIsrael.Elcapitalinicial
delBAIIparaproyectosdeinfraestructura,electricidad,aguapotableosaneamientobsicoestarconformadoporunos
100milmillonesdedlares,delosqueChinaaportarun50%[22].

Chinaasimismo,consus4billonesdedlaresenreservas[23],segnanuncioenlarecientecumbreChinaCELACsu
PresidenteXiJinping,vaainvertirenlosprximos10aos250milmillonesdedlaresenAmricaLatinayel
Caribe[24],reginquehapasadodedejaratrsenbuenapartedelospaseselConsensodeWashington,amoverse
entreelconsensobolivarianoyelConsejodeBeijing.

Horizontesgeopolticos

EsmsqueprobablequeEstadosUnidosyChinacontinendurantelosprximosaosincrementandounadisputaa
mododeguerradeposicionesenelmbitodelsoftpower,lacombinacindedisputacultural,ideolgicaydiplomacia.
Peropaseloquepaseenlaseleccionespresidencialesestadounidensesde2016,noparecequeelescenariode
perdidadehegemonayofensivapoltica,econmicaysobretodomilitarmedianteladominacinviolentaenlaqueest
inmersalaprincipalpotenciacapitalistaeimperialistadelmundo,vayaacambiar.

DeberemosseguirestudiandolosescenariosqueestanuevafaseimperialpuedetraerparaAmricaLatina,que
dependerntambindelacorrelacindefuerzasydelosgobiernosdeizquierdayprogresistasquesepuedanmantener
enlasprximascitaselectorales,ademsdelacapacidadqueestasfuerzasygobiernostenganparaseguir
profundizandounprocesodeintegracionlatinoamericanaycaribeanosoloenelmbitopoltico,sinoeconmico,
financiero,energtico,tecnolgicoycultural.

[1]ConozcalosalcancesdelaIniciativadeSeguridadEnergticadelCaribequelanzEE.UU.
http://www.americaeconomia.com/politicasociedad/politica/conozcalosalcancesdelainiciativadeseguridad
energeticadelcaribe

[2]NationalSecurityStrategyReport(Pgina44)http://nssarchive.us/NSSR/2010.pdf

[3]NationalSecurityStrategyReport(Pgina42)http://nssarchive.us/NSSR/2010.pdf

[4]http://mexico.cnn.com/nacional/2015/04/23/diputadosapruebanqueagentesextranjerosportenarmasenmexico

[5]Apesardelaexistenciadeleyesnacionalesqueimpidenestefinanciamiento,estarealidadseproduceespecialmente
enBolivia,EcuadorysobretodoVenezuelahttp://www.granma.cu/mundo/20140718/eeuufinanciaalaoposicionen
venezuelarevelaagencianorteamericana

[6]ComosealenlaconferenciaimpartidaenelSenadodeMxicoelCoordinadordelGrupodeInvestigacinsobre
AmricadelNortedelCentrodeEstudiosHemisfricosysobreEstadosUnidos(CEHSEU)RenFernndezTabo
http://www.idn.org.mx/idn1/images/idn/RETOS%20ACTUALES.pdf

http://www.alainet.org/es/print/169418 4/5
21/9/2016 EE.UU.:lahegemonanoterminademorir,lafasededominacinyahacomenzado
[7]Talycomohansealadonumerososinvestigadores,entreelloselcompaeroymaestroJohnSaxeFernndez
http://www.jornada.unam.mx/2015/03/19/opinion/028a1eco

[8]http://www.sice.oas.org/TPD/TPP/TPP_s.ASP

[9]7preguntassobreelTTIPcuyarespuestadeberasconocerhttp://www.eldiario.es/agendapublica/proyecto
europeo/preguntasTratadoTransatlanticoTTiPrespuesta_0_315669128.html

[10]AlianzadelPacfico,lanuevaeradelcapitalismodependientehttp://www.rebelion.org/noticia.php?id=198228

[11]SegninformelportalinformativorusoRegnumhttp://www.regnum.ru/news/economy/1881411.html

[12]SegnWorldNuclearForcesdeShannonN.Kilehttp://www.sipri.org/yearbook/2011/files/SIPRIYB110707A.pdf

[13]http://www.navy.mil/navydata/fact_display.asp?cid=4200&tid=200&ct=4.

[14]http://actualidad.rt.com/actualidad/160423verdaderocostoguerraenafganistaneeuu

[15]HillaryClinton:"FinanciamosmalarebeldessiriosysurgiEstadoIslmico
http://actualidad.rt.com/actualidad/view/136648clintonayudarebeldessiriosestadoislamico

[16]BasesmilitaresenAmricaLatinayelCaribehttp://www.mopassol.com.ar/archives/351

[17]LosMarinespreparanamilitaresperuanosparacombatiralosterroristasycartelesdedrogashttp://dialogo
americas.com/es/articles/rmisa/features/2015/01/05/feature02

[18]http://www.southcom.mil/Pages/Default.aspx

[19]EconomadeChinacreceun7,4porcientoen2014http://spanish.peopledaily.com.cn/n/2015/0120/c31620
8838588.html

[20]Chinaseconvierteenelmayorconsumidordeenergadelmundo,pordelantedeEEUU
http://www.expansion.com/2010/10/12/mercados/materiasprimas/1286895100.html

[21]CronologadeBancoAsiticodeInversinenInfraestructurahttp://spanish.peopledaily.com.cn/n/2015/0401/c31621
8872170.html

[22]CuatrodatosesencialessobreelBancoAsiticodeInversionesenInfraestructura
http://actualidad.rt.com/economia/170833cuatrohechoscobrebancoasiaticoinversionesinfraestructura

[23]http://es.wikipedia.org/wiki/Anexo:Pa%C3%ADses_por_reservas_internacionales_en_d%C3%B3lares_estadounidenses

[24]Chinainvertir250milmillonesdedlaresenALyelCaribehttp://www.telesurtv.net/news/Chinainvertira250mil
millonesdedolaresenALyelCaribe201501080049.html

URLdeorigen:http://www.alainet.org/es/articulo/169418

http://www.alainet.org/es/print/169418 5/5

You might also like