Professional Documents
Culture Documents
Hayat Gzeldir - 23
yiletiren Bitkiler
Prof. Dr. Erdem Yeilada
ISBN: 978-605-4325-98-6
1 . Bask: stanbul, Ekim 2012
Hayykitap
Zeytinolu Cad. ehit Erdoan ban Sk.
No:36 Akatlar Beikta 34335 stanbul
Tel: 0212.352 00 50 Faks: 0212.352 00 51
info@hayykitap.com
www .hayykitap.com
Bu kitabn tm haklar
Hayygrup Yaynclk Ltd ti'ye aittir.
Yaynevimizden yazl izin alnmadan ksmen veya
tamamen alnt yaplamaz, hibir ekilde kopya edilemez,
oaltlamaz ve yaymlanamaz.
.
iyiletiren Bitkiler
Prof. Dr. Erdem Yeilada
Prof. Dr. Erdem Yeilada
Giri ...................................................................................................... 9
Birinci Blm:
BTKLERLE OYUN OLMAZ! ............................................................ 13
Bitkisel laca lgi Neden Artyor? ................. ................................................................... 15
Bilimsel almalarn Sonularn Yorumlamak ........ ....................................................... 17
"akma" Lokman Hekimlere Dikkat! . . . . . . ................ ....................................................... 19
Deva ve Zehir Arasndaki nce izgi! ............ ......... . ....................................................... 24
Antioksidanlar ve Uzun Yaam . . . . . . ........... . . . . . ................................................ . . . . . . . . . . . . . . . . 28
la Kullanrken Meyve Suyu mek Sakncal m? .......... .......................... ....... . . . . . .... . . .. . . 32
Bitkilerin ay Nasl Hazrlanr? .......... . . . ................. . . . . . . . . ...................................... . . . . . . . . . . 34
kinci Blm:
HANG HASTALIKTA HANG BTK ETKL? ................................... 37
Baharatlar ekeri Drmede Etkili ............................................................................... 39
Bir Para Karanfil Tomurcuunun Marifetleri .................................................................. 42
Zencefile, Sradan Bir Baharat Muamelesi Yapmayn! ..... . . . . . . . . ............................ ........... 45
Zerdeal Tam Bir Salk Savasdr .......................... . . . . . . . . ..... ...................... ....... . . . . . . . . . 51
Ginkgo Biloba'nn Faydas Var m? ............. . . . . . ........................................... ...... . . . . . . . .. . . . . 53
Kabak ekirdeini Bir la Olarak Dndnz m? ....... ...................................... . . . . .... 57
Krmz-Siyah Renkli Meyvelerin Mthi Gc ............................................................... 61
Karacierimizin Dostu Mbarek Diken . . . . . . . ................ . ......... . . . . ..................................... 63
Rezenenin Meyvesi Birok Derde Deva ............................................................ . . . . . . . . . . . . . 67
Bitki Banyolarnn Tedavi Edici Etkisi Var m? .......... . . . . . .......... ........................................ 69
Patatesin Tedavi Edici zelliini Biliyor musunuz? ............ . . . . . . . . ............ . . . . . . . . ................. 72
Nar Suyunun Yararlar zerine En Yeni Bilimsel Bulgular ............................. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . 74
Meyveleri Kabuuyla m Yoksa Soyup mu Yemeli? ............... . . . . . . . . ..................... . . . . . .. . . . . . 76
Altn ilek Efsanesi ........................ .......... ....... . . . . .............................. . . . . . . . . . . . ....... . . . . . . . . . . 80
Salkl Bir ecek: Limonata ...... . . . . . . . ......... ................................. ........ ....................... . . . 83
Besinlerdeki Demirden Ne Derecede Yararlanabiliyoruz? ........................ ....................... 85
Bahesinde Adaay Yetienin mr Uzun Olur . . . . . ...... . . . . . .. . . . . . ............ . . . . . .................... 87
Greyfurt Suyunun lalarla Etkileimine Dikkat! . . ............ . . . . . . . . . . . . . . .................................. 89
Semizotu Kanserlerin nlenmesinde Etkili Olabilir ...................... . . . . . . . ............. . ............. 91
6
nc Blm:
GIDA DESTEKLER NEREDE, NE KADAR ETKL? ..................... 203
Bal, Propolis ve Arst ............................................................................................... 205
Vitamin Efsanesinin Sonu mu?.................................................................................... 211
Balkya ve Zeytinya Depresyon Riskini Azaltyor .................................................... 214
Omega-3 m, Omega-6 m, Omega-9 mu?............................................................... 216
Mide ve Barsak Sorunlarnda Yararl Bir zm: Prebiyotikler .................................. 224
Koenzim 010, Statin Grubu lalarn Yol At Kas Arsn nlyor ............................ 228
Vcudun Kolin ve Lesitin Desteine htiyac Var m? ................................................... 230
Beyin Yalanmas ve B Vitamini .................................................................................. 232
Drdnc Blm:
ZEL DNEMLER VE DURUMLAR N ZEL BTKLER ......... 235
7
Safran ve Erekti! lev Yetmezlii.. .................................................... .............. ..... ..... 295
. . . .
Yeil Kahvenin Kilo Verdirici Etkisi Var m? .... ........................ ..................................... 331
. .
nat ksrklere Bitkisel zmler ........... .... .............................................. ....... ... 352
. . . .
ki u: Tukakaclar vefrsatlar!
Bu tartmalarn en youn olarak cereyan ettii alan, kukusuz, bitkisel ila
lar. Bitkiler yararl m, yararsz m? Zararl m, zararsz m? Kendisinin ada
9
ve bilimsel olduunu kabul eden bir grup, bardan sadece bo tarafna bak
makta srarl! Onlara gre "bitkiler, vitaminler, mineraller etkisiz". Onlarn etki
anlay nl izgi karakter Temel Reis'in (Popeye) spanak konservesi misal:
Bir kutu yutunca hemen etkisini gstermeli! Halbuki biraz insan fizyolojisi
bilen bir kii bu dncenin ne kadar anlamsz olduunu kavrayabilir.
Dier bir grup ise, bardan sadece dolu tarafn gryor. Onlara gre ise
"her derdin devas bitkilerde". Akademik nvanl baz kiiler kendilerini artk
"Lokman Hekim' ' olarak niteliyor. Grsel ve yazl basnda beyanlar; falanca
bitkiyi 3 dakika kaynatrsan basura, 5 dakika kaynatrsan zihne iyi gelir! Havu
suyu iersen Alzheimer hastalna yakalanmazsn. Onlar iin "kan-beyin en
geli" diye bir sorun yok, midenize giden her ey beyine de ular... Yararl olup
olmad ise; zaten Alzheimer hastal uzun vadede grlecek bir durum; o
zamana kim le, kim kala!
Uyar!
Bu kitab kullanrken bir hususa dikkatinizi ekmek istiyorum. Bitki zt
ile yaplan bir almadaki baarl tedavi oranlarn ayn bitkinin ayn kulla
narak salamazsnz. nk bitki ay, bitkinin suda znen ya da su iinde
ince paracklar halinde dalma zelliindeki bileenlerini tamaktadr. Eer
etkili madde bu zelliklere sahip deilse, ay eklinde kullanldnda yararl
olmas beklenemez. Bitki zt ise, bitki organ ierisindeki etkili maddenin
bir zc kullanarak ekstraksiyon yapldktan sonra, zcnn uzaklat
rlmas ile elde edilir. Bu ztn tablet/kapsl/urup gibi ila ekilleri halinde
uygulanmas ile etkili maddenin tedavi cevab iin gerekli miktarlarda veril
mesi mmkn olabilir.
Dikkatinizi ekmek istediim bir dier nemli husus ise yeterli devlet de
netimi bulunmadndan ay ya da ila eklinde kullanacanz tm bitkisel ve
dier doal rnlerde kaliteye nem verilmesidir. zellikle internet zerinde
satlan salk rnlerine gvenmeyiniz. Aksi takdirde ifa beklerken cannz
dan olabilirsiniz.
11
Birinci Blm:
BTKLERLE OYUN OLMAZ!
. .
15
Dier taraftan, yaplan bilimsel almalar doann nasl bir sinerji ustas
olduunu ortaya koyuyor. Bitkilerin ierisindeki farkl yap ve etkilerdeki bi
leenler birarada dk miktarlarda uygulandnda gzlenen biyolojik etki,
bu bileenlerin ancak tek bana yksek miktarlarda uygulanmas ile salana -
bilmektedir. Buna en gzel rneklerden biri unutkanlk ve demans (bunama)
tedavisinde nerilen "Ginkgo" yapraklardr. Ginkgo yaprak ztnn 20 mi
ligram miktarda uygulanmas ile gzlenen biyolojik etkiyi salayabilmek iin,
Ginkgo'nun ierisindeki etkili madde olarak tespit edilen ginkgolitlerin 240
miligram miktarda uygulanmas gerekmektedir. Yani istenen biyolojik etki 1 O
misli daha dk dozda salanabiliyor. Bitkinin ierisindeki dier bileenler,
etkili bileenin vcuttaki emilimini artrarak, stabilitesini artrarak, metabo
lizmasn dzenleyerek vb ekillerde ilacn etkinliinde rol oynayabilmektedir.
Yani bizim bu konuda doadan reneceimiz daha oook eyler var.
O halde gnmzde bitkilerden salmz korumak ve tedavi amacyla
yararlanrken, etkili bir uygulama iin bilimsel bulgularn gz nne alnmas
gerekiyor. Bu kitapta, basit bir ekilde falanca bitki unlara iyi gelir eklinde bir
listeleme yapmay tercih etmeyeceim. Onun yerine salmz korumak, has
talklarn nlenmesi ve tedavisi amacyla bitkilerden ne ekilde yararlanabile
ceimiz konusunda daha rahat karar verebilmenizi salayabilmek iin, mevcut
bilimsel bulgular gncel bulgular ile birlikte yorumlayarak sizlere aktarmaya
alacam. Bu konuda ok yararl olabileceini dndm saha alma
lar (epidemiyolojik) veya klinik deney sonularn sizlere mmkn olduun
ca basit bir dille yorumlamaya alacam. Bu suretle deney koullarnn ne
derecede sizin beklentilerinize uygun olduunu grerek karar verebilmenizi
kolaylatracan mit ediyorum.
Kitaptaki bilgiler gncel bilimsel bulgulara dayanarak grlerimi yanst
maktadr. Ancak gelecek zamanlarda farkl ortamlarda farkl koullar altnda
elde edilecek bulgulara bal olarak bu bilgilerin deimesi olasdr. Bir bilim
adamnn ifade ettii gibi, "Bugn doru bildiklerimizin yars yanl, ama
hangi yars?"
16
Bili msel almalarn
Son ularn Yorum lamak
17
epigallokatein gallat salkl bir yaam iin kurtarc olarak gryor. Anti
oksidanlar bakmndan zengin ama ya bakmndan fakir bir diyeti, krmz
arap ve egzersizi uzun salkl bir yaamn anahtar olarak alglyor! Acaba
bunlar yaparsak gerekten kalp ve damar salmz koruyabilir miyiz? Bu
konuyu irdelemek iin isterseniz imdiye kadar yaynlanm bilimsel saha a
lmalarnn sonularn deerlendirelim.
Bulgu 1 - Japonlar ok az yal yiyecekler tketirler, ngiliz ve Amerikallar
dan daha az kalp krizi geirirler.
Bulgu 2- Meksikallar ok yal yiyecekler tketirler, ngiliz ve Amerikal
lardan daha az kalp krizi geirirler.
Bulgu 3- Japonlar ok az krmz arap tketirler, ngiliz ve Amerikallardan
daha az kalp krizi geirirler.
Bulgu 4- talyanlar da, Franszlar da yksek lde krmz arap tketirler,
ngiliz ve Amerikallardan daha az kalp krizi geirirler.
Bulgu 5- Almanlar ok yksek miktarda bira, sosis ve yal yiyecekler tke
tirler, ngiliz ve Amerikallardan daha az kalp krizi geirirler.
Yukardaki be almann bulgularn bilimsel olarak deerlendirirsek. . .
SONU: stediiniz hereyi yiyebilir ve iebilirsiniz. Hibir nemi yok.
Kalp krizine neden olan ey aslnda, "ngilizce konumaktr':
Espri bir yana, eer bilimsel alma tasarm doru yaplmazsa sonularn
yukardaki fkra gibi "ngilizce konumak ldrr" eklinde yorumlanmas
mmkndr. Szgelimi alma tasarmn likopen tayan ilalar kullanarak
yapyorsanz, bu durumda ilacn kalitesi byk nem tar. Mesela, likopenin
"cis ve trans" adl iki kimyasal izomerinin znrlkleri farkldr. Dolaysyla
hazrlanan rnn azdan alndnda iyi bir emilim gsterecek ekilde for
mle edilmesi gerekir. Deneyde kullanlan likopen ilac yeterli kalitede deilse,
alnacak sonular da yanltc olabilecektir.
18
"akma" Lokman Heki mlere Dikkat!
Eskiden insanlar hastalklarna ifa olmas iin nerilen reeteleri baz eski
kitaplardan renir, gerekli malzemeleri de aktarlardan temin eder, uygulard.
Gnmzde iletiim teknolojisindeki gelimeler bu konuda farkl seenekleri
ortaya kard. nsanlarn doal rnlere olan eiliminden kazan salayabil
me aray ierisindeki kiiler, teknolojik gelimelerden yararlanmaya balad.
Artk insanlar internet zerinden her nevi ihtiyacn karlayabiliyor. Hele li
san biliyorsanz inden
' bile rn siparii verebilirsiniz. Sayn hocam Prof. Dr.
Ekrem Sezik, internet zerinden ifa datan bu web adresleri iin "nternet
Tbb" ifadesini kullanyor.
Bunun dnda hocamn tanmlad bir de "Medya Tbb" var. Gazetelerde
ve dergilerde yer alan yazlarda; televizyonlarda ve radyolarda yaplan prog
ramlarda her derde ifa datan akademik nvanl (profesr, doktor) ya da n
vansz kiiler, akla ziyan nerilerde bulunuyor; lavman hortumu ile lavman
yaparak zayflatmaya alanlar m, karaciere toksik olabilecek karaba otu
ile hepatit tedavi edenler mi, ya da beyin tmr iin verdii sv ilac hasta
kusunca "Bak beynindeki tmrler midenden kyor" diyenler mi?
19
"onbinlerce kiiyi tedavi etmi': Tedavi ettii kiinin adn yazm, bunlar
dan tannm olan birinin birka yl nce vefat ettiini biliyorum.
nternette hasta ve umutsuz insanlar zerinden kazan salayan arlatan
larn says olduka fazla. Yazlarmda insanlarn bu tip sahte salk gurularna
kanmamalar iin yaptm uyarlara ramen okuyuculardan birinden gelen
mesajda, bu kiilerin telefon numaralarn renmek istedii yazlmt. Gl
mek mi lazm, yoksa alamak m?
Sayn Ekrem Sezik'in adlandrd bir dier gncel tababet ise ''Aktar Tbb".
Eskiden usta-rak ilikisi ile yetienler aktar olurken, imdi kazanl i olduu
iin herkesin ilgisini ekiyor. Onlar da artk interneti, medyay etkin bir ekil
de kullanyor. Baz gncel bilgileri kendilerine gre yorumlayp haber peinde
olan televizyon muhabirlerine servis ederek reklamlarn yapyorlar. Ondan
sonra gelsin mteriler, gelsin paralar.
20
mterilere satlyor. Srlen yerde deride atlak bulunmas durumunda ya da
eller iyice ykanmadan mukoza ile temas ettirildiinde, vcuda emilerek salk
iin tehlike yaratma riski yksek. ahit olduum bu durum da net bir ekilde
gsteriyor ki, 2009 genelgesine ramen riskli rnler isim deitirilerek ya da
banko altndan gze kestirilen kiilere rahata satlabiliyor.
21
Artk yirmibirinci yzyldayz. Aradan geen srete deien ve gelien
salk politikalar ile salk hizmetinin kapsam, tam anlamyla olmasa bile,
tm yurtta yaygnlat. nsanlarmz artk hastalandnda halk hekimine deil,
en donanml hastanelere gidip hekimlere muayene olmay tercih ediyor. Ayn
ekilde dii ardnda eskiden olduu gibi berberlere deil, di hekimine gi
diyor. Gnmzde reetelenen ilalarn temin edildii adresler ise eczaneler.
Ancak eskiden ve gnmzde reetelenen ilalar arasnda nemli bir fark var;
eskiden ifal bitkiler kullanlrken, imdi doadan ya da sentezlenerek elde
edilen kuvvetli etkili ilalar var. Dolaysyla etkin bir tedavi iin uygulanacak
ila miktarnn, hassas bir ekilde eczac ve hekim tarafndan ayarlanmas zo
runlu, aksi takdirde zararl ve hatta lmcl olabiliyor.
Gnmzde ila denilince en basit tanm ile, tehis, tedavi ya da sal
korumak amacyla uygulandnda, vcutta fizyolojik bir cevap meydana ge
tiren doal (bitkisel, hayvansal vb) ya da sentetik kaynakl farmastik rn
ler anlalmaktadr. Farmastik rnlerden kasdedilen tablet, kapsl, urup,
damla, bitkisel ay gibi ila ekilleridir. Dolaysyla, ila ekilleri haline getiril
mi tm rnlerin eczacnn sorumluluu altnda kullanlmas nemlidir. Bu
bakmdan Salk Bakanl'nn aklad bu nlem insan sal bakmndan
son derece doru bir karardr.
Bu konuda baz rnekler vermek isterim. Sarmsak ifal bir bitkidir. Ye
meklerimize lezzet katmak iin pazaryeri ya da manavdan satn alrz. Ancak
sarmsan tedavi edici zelliinden yararlanmak istiyorsak, barsakta
znen kapslnn kullanlmas gerekir. Sarmsak ierisinde bulunan "alliin"
maddesi etkisizdir, etkili olabilmesi iin sarmsan ezildikten sonra bir enzim
ile (allinaz) temasa gemesi gerekir. Bu suretle etkili madde olan "allisin'' mey
dana gelir. Sarmsa piirdiinizde bu dnm gerekleemez. Sarmsak tab
leti yutsanz yine etkili olamaz, nk gerek havann etkisi ile ve gerekse mide
asit ortamnda hzla yaps bozulur. Dolaysyla manavda bir lezzet esi iken,
uygun ekilde hazrlanm ila ekli eczanede nemli bir ilatr. Ancak heki
min yazd kan sulandrc ilalar kullanan kiilerde sarmsan kontrolsz
kullanm, kanama riskine yol aabilmektedir. Bu bakmdan hastann hangi
ilalar kullandn bilen eczacsnn yakn kontrol gerekir.
Yine yemeklerimize lezzet katan zencefil, doal olarak market ve baharat
larda bulundurulmaktadr. Ancak belli bir miktarn zerinde hamilelerde
de yol aabilmektedir. Yani hamilelerde sk hekim ve eczac kontrol ile
uygulanmas gerekir.
Son bir rnei de sar kantarondan vermek isterim. evremde insanlarn
ifal diye sk sk sar kantaron ay itiini duyuyorum. Bu geliigzel uygu-
22
lamaya ben olumlu bakmyorum. Sar kantaron ztnn, hafif ve orta dere
cede depresyonlarda etkili olduu biliniyor. Ancak ay halinde hazrlandn -
da, etkili bileenlerin havann oksijeni ve s etkisi ile etkisiz hale dnt
bilinmektedir. Dolaysyla depresyon tedavisinde standart zt ile hazrlanan
kapsllerin yeterli miktarda (gnde 900 miligram) kullanlmas gerekir. Dier
taraftan, organ nakli olan kiilerin organn reddine yol aacandan kesinlikle
sar kantaron kullanmamalar gerekir. Ayrca baz ilalar ile etkileebildiin
den eczacnn yakn takibi gerekir.
Salk Bakanl'nca sat yasaklanan rnlerin hepsi zayflatc ve cinsel
gc artrc etkili ya da depresyon ve baklk sistemi zerinde etkili olan,
yani vcutta fizyolojik bir deiiklik meydana getirmek zere pazarlanan
rnler. Bunlar hekim ve eczacnn kontrolnde kullanlmal. Kimse salk
iin risk tamayan (miktar abartlmadnda) ama salmz iin son derece
yararl olduu bilimsel almalar ile ortaya konulan rekotu, zerdeal, kara
biber, kimyon gibi baharatlarn ya da badem, ceviz, fndk vb kuruyemilerin
aktar ve baharatlarda satn engellemeye almyor.
phesiz burada muhatap sadece aktarlar ya da baharatlar olmamal, bu
tip rnlerin kontrolsz bir ekilde satld televizyon kanallar ile radyolar ve
dier pazarlama ortamlarn da kapsamaldr. Bu konuda alnacak nlemleri
sabrszlkla bekliyoruz.
23
.
"Ekmek ldrc bir zehirdir!" dersem, "Yok canm, daha neler" diyerek,
benim hakkmda olumsuz dnrsnz. Ama "lyak hastalarnn sindirim
sisteminde, unun ierisindeki protein yapsndaki gluten maddesinin yapsal
dnme uramas ile meydana gelen peptit-alfa-gliadin'in barsak tahriine
yol aarak lmle sonulanabilen semptomlara yol aabildii" aklamasn ya
parsam, konu daha net olarak anlalabilir. Benzeri rnekleri oaltmak mm
kn; mesela yemeklerimize lezzet katan sarmsak iin "Sarmsak beyin kanama
sndan ldrr" desem, ne dnrsnz? Kan sulandrc ilacn (asetilsalisilik
asit, warfarin) yan sra kan sulandrc zellikteki bitkisel rnler (ginkgo ve
ginseng) kullanan kiiler bir de sarmsak yutarlarsa kann ar sulanmas nede
niyle phtlamas gecikeceinden, bir yere arpma ya da yaralanma durumunda
iddetli kanama riski artabilmektedir. Dolaysyla, gnlk hayatmzda srekli
tkettiimiz hibir riski bulunmayan, gvenilir ve hatta salmz iin yararl
temel gda maddeleri bile baz kiiler iin tehlikeli, hatta lmcl olabiliyor.
Gazete ve dergilerde, ila ve toksikoloji hakknda yeterli bilgiye sahip olma
yan baz kiilerin, besinler ya da bitkilerin zararlar, riskleri hakknda, "szm
ona halk uyarmak amacyla" yalan yanl bilgiler verdiini zlerek gryo
rum. Bu tip yanl bilgileri okuyan insanlarn zihinleri karyor, ne yapacakla
rn aryor. Aslnda doada bulunan, besin ya da ifa amacyla yararlanlan
tm doal molekllerin, yararl olduu kadar zararl olabilmesi de mmkn.
Deva ve zehir etkileri arasndaki ince izgiyi onaltnc yzylda nl bilim
adam Paracelsus u ekilde ifade etmi: "Bir maddenin yararl ya da zehirli
olmas miktarna baldr:' Bu kural doal ya da sentetik tm molekller iin
geerlidir. te eczaclk bu bakmdan bir sanattr; zararl olabilecek bir madde
ustalkla tedavi amacyla kullanlabilir; "Eczaclk deva ve zehir arasndaki ince
izgiyi insan sal yararna kullanabilme sanatdr".
Dnya Salk rgt zararl etkiyi u ekilde tanmlyor: "Tedavi amacyla
ya da vcutta bir fizyolojik yant elde edebilmek iin nerilen miktarlarda uy
gulandnda, bir ilaca kar gelien istenmeyen etkilerdir:' Yani yksek mik
tarlarda tketilmesine bal olarak ortaya kan olumsuz etkiler "zarar" olarak
kabul edilmemektedir.
24
Bir besin ya da ilacn, yararl veya zararl olmasn etkileyen etkenler sadece
bu kadarla snrl deil phesiz. Kullanlan miktar ve sre, rn kalitesi ve
gvenilirlii, rnn hazrlan ekli, kaltmsal etkenler, kiinin ya, kullan
d ilalar, salk durumu vb Her biri hakknda sayfalarca rnek verilebilir.
Kaynak kitaplarda yer alan baz bitkisel rnlerin risklerine ait bilgiler uyar
niteliindedir. Mesela, doal bir depresyon ilac olarak bilinen sar kantaron
(St. John's wort) hakknda kitaplarda ok sayda uyar bulunmasna ramen,
sentetik kaynakl depresyon ilalarna kyasla ok daha gvenilir olduu, yap
lan almalar ile ortaya konulmutur. Kitaplarda yer alan uyarlar, baz ilalar
kullananlarn ya da hasta gruplarnn, bilhassa organ nakli ameliyat olanlarn,
sar kantaron kullanmalar ile ortaya kabilecek riskler konusunda uyarlma
lar iindir.
25
la ekline dntrlm rnlerde ise;
Kurutulmu bitki ksmndan m, yoksa ztnden mi hazrland.
26
etkenlerinin elli yl ncesine gre azaldndan bahsedebilmek mmkn m?
Trafik ikencesi, i stresi, vb. Giderek daha fazla sayda olumsuz durum.
Ya besinler? Eskinin o lezzetli meyve ve sebzeleri, etleri hatralarmzda
kald. imdi, hangilerinin hormonlu ya da GDO'lu olduu ya da raf mrn
artrmak iin hangi katk maddelerinin ilave edildii endiesi ile besleniyoruz.
Aln size bir stres etkeni daha! Yani stres koullar kat be kat artm durumda.
O halde bu gelimenin srr nerede?
phesiz bu sre ierisinde bilimsel aratrmalar sonucu gelitirilen tbbi
yntemler ve ilalarn bu konudaki katks yadsnamaz. Ancak sadece bu et
kene gre bir deerlendirme yapmann salkl olamayacan dnyorum.
Bence giderek yaygnlaan "Salkl Yaam'' kavramnn uzayan ortalama ya
am sresi ile dorudan ilikisi bulunuyor. nsanlar artk saln nasl ko
ruyacan renmeye balad. Yani, testi krlmadan nlemini almaya al
yor. Daha nce pek fazla nem verilmeyen "Koruyucu Tababet" gnmzn
nemli kavramlarndan biri haline geldi.
27
Antioksidanlar ve Uzun Yasam '
28
Antioksidanlarn yarar uzun srede ortaya kabilir
Dier taraftan, vcutta oksidatif hasar sonucu hastalklar bir gnde olu
maz. Uzun sren bir srete meydana gelmektedir. Dolaysyla antioksidanla
rn da etkisini, sz gelii aspirin gibi, 30 dakika ierisinde gstermesi ve hasar
onarmas beklenmemelidir. Zaten vcudun kendi antioksidan enzim sistem
leri, meydana gelebilecek anlk hasarlar nleyebilmektedir. Bizim meyve ve
sebzeler ile ya da ila formlasyonlar ile dardan aldmz antioksidanlar,
vcudun antioksidan gcn desteklemektedir.
29
Kuvvetli antioksidan etkili rn seenekleri
Antioksidan kaynakl bileenler arasnda "proantosiyanidinler" nemli bir
yere sahiptir. Bilimsel almalar bu grup bitki bileenlerinin zellikle kalp ve
damar ilevleri zerinde yararl roln ortaya koymaktadr. zm ekirdei
balca proantosiyanidin kaynaklar arasndadr. nsanlarda 14 gn sre ile bu
tip bileenler bakmndan zengin zm iecei verildiinde kan sulandrd
ve kan akmnn hzland gzlenmitir. Ayrca antioksidan etkisine bal ola
rak proantosiyanidinler kt kolesteroln (LDL) tehlikeli olan ekline (VLDL)
oksitlenmesini nleyerek damar tkanmas riskini azaltmaktadr. Yaplan bir
baka almada, zm ekirdei proantosiyanidinlerinin serbest radikaller ile
deneysel olarak oluturulan beyin ve karacier hasar zerinde E vitamini, C
vitamini ve beta-karoten gibi antioksidanlardan daha kuvvetli koruyucu etki
gsterdii gzlenmitir.
Mrdm erii'meyvelerinin antioksidan etkili bileenleri ise daha fark
l yapdadr (kafeik asit trevleri ve antosiyaninler). Dolaysyla daha farkl
bir antioksidan etki profiline sahiptir. Son yaynlanan bilimsel alma
larda yksek kolesteroln kontrolnde yararl olduu, kemik erimesini
hafifletici etkileri bulunduu ortaya konulmutur. Mrdm erii meyve
lerine rengini veren antosiyaninler de kuvvetli antioksidan etkileri bilinen
maddelerdir.
Kuburnu meyvesi, C vitamini bakmndan en zengin bitkisel kaynak
lardan biridir. Ayrca proantosiyanidin ve flavonoit tipi fenolik bileikler
tamaktadr. Gerek C vitamini ve gerekse fenolik bileenlerine bal olarak
kuburnu meyvelerinin kuvvetli antioksidan etkiye sahip olduu deneysel
almalar ile gsterilmitir. Kuburnu meyveleri, bilhassa C vitamini ierii
nedeniyle souk algnlndan koruyucu ve tedavisine yardmc olarak yay
gn bir ekilde kullanlmaktadr. Kuburnu meyvelerinin bir dier nemli
yarar ise yangl hastalklardaki etkinliidir. Son yllarda kuburnu mey
velerinin ileri yalarda yaygn grlen bir dejeneratif eklem hastal olan
eklem kirelenmesi (osteoartrit) ve romatizma arlarnn giderilmesindeki
yararlar klinik aratrmalar ile ortaya konulmutur. Yrtlen deneysel a
lmalarda kuburnu meyvelerinden hazrlanan ztlerin ve bu ztlerden
ayrtrlan bir galaktolipit bileeninin, eklemlerde hasar oluturan yang
mediyatrlerinin miktarn azaltt tespit edilmitir. lkemizde halk ara
snda kuburnu meyvelerinden bilhassa basur tedavisinde yararlanlmakta
dr. Tad fenolik bileenlerin yang giderici ve damar cidarn destekle
yici etkilerinin, basurda ikayetlerin hafifletilmesinde rol oynad tahmin
edilmektedir.
30
Organik gdalarda antioksidan oran dk m?
Gazetelerde yer alan bir haberde Sakarya niversitesi Gda Mhendislii
Blm'nde yaplan bir almada, organik tarm ile retilen bitkilerde glutat
yonun dk oranda bulunmasna karlk, kimyasal gbre ve ilalama ile reti
len sebzelerde glutatyonun yksek bulunduu bildiriliyordu. Bu deneysel sonu
ile ilgili gr alnan dernek yetkilisi ise "tek bir aratrmayla genel yarglara
varmann ok salkl olmad" eklinde bir beyanda bulunmu. Yetkilinin bu
ifadesi kafanz kartrm olabilir; "Organik tarm yararl m, zararl m?"
Dernek yetkilisinin ifadesi sizleri glutatyon hakknda zararl bir madde gibi
yanl fikre srklemi olabilir. Aslna glutatyon, vcudumuzun savunmasn
da rol oynayan ve bilhassa karacierde sentezlenen nemli antioksidan silah
lardan biri. Bu konuda benim yaptm aklamay dikkate almanz doru ola
caktr. nk yukardaki bilimsel almann sonularnn organik tarm ile
retilen gdalarn yararlarnn deerlendirilmesinde hibir katks bulunmu
yor. nsanlar gibi bitkiler de dardan stres etkenlerine kar kendini koruyucu
maddeler retiler. Dolaysyla sizin kimyasal ilalama ve gbreleme yaptnz
bitkinin kendini korumak iin baz maddeler retmesi normal bir olay. Buna
karlk ihtimam ile baktnz organik tarmla retilen bitkilerde "stres etkeni"
olmadndan bu maddeler ar miktarda retilmiyor. Zaten azdan alnan
"glutatyon''un hibir yarar bulunmad da deneysel olarak gsterilmi. V
cudumuzun kendi glutatyonunu retmesi iin azda verilen N -asetil sistein
ya da sistein haplarnn etkili olduu biliniyor. Bu tip rnler de eczanelerde
satlyor. Dolaysyla glutatyon oran dk ya da yksek meyve ve sebzelerin
yenmesiyle herhangi bir olumlu ya da olumsuz etki beklenmemeli.
Sonu olarak organik gdalar (bu bakmdan) gvenle kullanabilirsiniz.
Dier taraftan, benim organik gdalar ile ilgili endiem, Tarm Bakanl'ndan
ilgili belgenin alnmasndan sonra birka misli fiyat ile piyasaya srlen orga
nik rnlerde, rn kalitesinin srekliliinin nasl kontrol edildii. Yani, bir
retici bu belgeyi aldktan sonra piyasadan ald kimyasal ilalama ile re
tilmi bir rn organik etiketi ile birka misli fiyata satarsa... Tketici satn
ald maln kalitesinden nasl emin olabilecek?
31
. .
Meyve suyu ile birlikte ila iilmemesine dair en ok bilinen rnek "grey
furt suyu': Baz ilalarn, bilhassa kolesterol ilalarnn (statinler) emilimini ar
trd, dolaysyla ilalarn baz yan etkilerinin belirginletii bildirilmektedir.
Bu nedenle, baz uzmanlar ilalardan en az 2 saat nce ve sonrasnda greyfurt
suyu iilmemesi gerektiini, dier bir ksm uzman ise greyfurt suyu bileen
lerinin vcutta uzun sre kald iin, greyfurt suyu iilen dnemde ila kul...
lanlmamas gerektiini savunuyor. Bence bu ikinci grup nlem fazla abartl,
nk greyfurt suyu enzim zerindeki etkisini barsak lmeninde gsterdii
iin, bu kadar uzun sre barsak lmeninde kalabilmesi mmkn deil. Yani
alman ilala arasnda 2 saatlik bir sre brakmak yeterli.
Greyfurt suyunun bu etkisinin balca nedeni, aldmz ilalarn byk bir
ksmnn sitokrom p450 ad verilen bir enzim grubu tarafndan karacierimiz
de seri ilemlere tabi tutulmasdr (metabolizma, emilim, atlm vb ). Greyfurt
suyu bu enzimlerden biri zerinde (CYP3A4) basklayc etkiye sahip oldu
undan, aldmz ila ilemlere urayamamakta ve dolaysyla ilem greme
yen molekln yksek miktarda emilmesi ile zararl etkiler grlebilmektedir.
32
etkisi grlmemi. Bu bulgularn deneysel olmas nedeniyle klinik olarak da
incelenmeden kesin bir yorumda bulunulmas hatal olabilir. Ancak greyfurt
suyu ve nar suyu zerinde gzlenen bu deneysel bulgularn, daha nce elde
edilen klinik veriler ve deney hayvanlar ile yrtlen alma sonular ile de
paralellik gstermesi, karadut, brtlen ve zm suyunun da ilalar ile birlik
te kullanlmasnn riskli olabileceini dndryor.
33
Bitki lerin ay Nasl Hazrlan r?
Dekoksiyon "kaynatma"
Bitkilerin kk, kabuk, odun gibi sert ksmlar genel olarak dekoksiyon
eklinde hazrlanmaldr. Bu amala aydanlk ierisine bitki ksm konur ve
zerine gerekli miktar su ilave edilerek atein zerinde kaynatlr. Kaynatma
sresi, baz zel koullar haricinde ortalama 3 0 dakikadr. Eer bitki ksm s
uygulamas ile bozunacak uucu veya sya hassas etkili bileikler ieriyorsa,
dekoksiyon hazrlanmasndan kanlmaldr. Baz durumlarda su kaynadk
tan sonra atei ksarak 5 dakika daha kaynatarak hazrlamak, aroma verici bi
leenlerin kaybnn en aza indirilebilmesi bakmndan nerilebilir.
nfizyon ''demleme"
Bitkilerin yaprak, iek gibi yumuak dokulu organlar demlenerek hazr
lanmaldr. zellikle uucu ve sya hassas bileenler ieren bitki ksmlar iin
dikkatle uygulanmaldr. Bitki ksm az kapakl bir aydanlk ya da kapakl
fincan ierisine konur ve zerine taze kaynatlm yumuak ime suyu ilave
edilerek nerilen miktarda bekletilerek iilir. Sre istenen etkinin ve lezzetin
derecesine gre 5 ile 20 dakika arasnda deiebilmektedir.
Uyarlar ve pf noktalar
1 . Her bitkinin ay olmaz.
34
ay olarak yararlanlabilmesi iin, kullanlan bitki organ ierisindeki et
kili bileenlerin suda znmesi ya da en azndan suya geerek ierisinde
dalm gsterebilmesi gerekir.
Bitkinin etkili bileenlerinin scak su ierisinde dayankl olmas, yani bo
zunarak etkisiz hale dnmemesi gerekir.
Taze bitkinin ay istenen etkiyi gstermeyebilir. nk genellikle etkili
bileenler bitki hcrelerinin ierisinde bulunmaktadr. Ancak bitki kuru
tulduktan sonra hcre duvar paralanarak aa kan etkili bileenler,
suyun ierisinde znr veya dalabilir. Fakat nane gibi baz kokulu
bitkilerde (Lamiaceae ailesi bitkileri) uucu bileenler yaprak yzeyinde
tyler ierisinde bulunduundan, scak su ierisinde kolaylkla parala
narak su ierisinde dalabilirler.
2. Bitkinin her organnn bileimi farkldr. Bu bakmdan yaprak yerine
kkten ya da meyvesinden ayn etkiyi beklememek gerekir.
3. Bitkilerin infzyon (demleme) veya dekoksiyon (kaynatma) eklinde
hazrlanmas, bitki aynn farkl etki gstermesine yol aabilmektedir.
Mesela adaay infzyonu uucu bileenlerine bal olarak iyi bir az
boaz antiseptii etkiye sahipken, dekoksiyon halinde hazrlandnda
bu etkisini kaybeder, ierisindeki rozmarinik aside bal olarak beyin i
levleri zerinde bir miktar olumlu etki gsterir. Ayn ekilde hlamur da
dekoksiyon ve infzyon ekillerinde farkl etkilere sahiptir.
4. Bitki aylarn hazrlarken istenen etkinin salanabilmesi iin deriimin
ayarlanabilmesi son derece nemlidir. Eer keyif iin veya salnz ko
rumak iin bitki ay hazrlyorsanz genellikle yzde 2'lik deriim yeterli
olabilmektedir. Ben genellikle tercihimi kalitesi belirli poet aylardan
yana kullanrm. Bunun nedenini bitki aylar ile ilgili kitabmda ayrn
tlar ile tartmtm. Dolaysyla yzde 2 deriimi salamak iin bir fin
can ierisine bir poet yeterli olmaktadr. Gn ierisinde birka defa bu
ekilde hazrlanan bitki ay iilir. Ancak tedavi amacyla uygulanacaksa,
bitki aylarnn deriimi daha koyu olmaldr. Bu durumda lezzet esi
arka plandadr. Yani istediiniz lezzet kaybolabilir. Genellikle yzde S'lik
bazen ise yzde lO'luk hazrlanmaktadr. Bu durumda fincan ierisine
2-3 bitki ay poeti ilave edilirse yzde S'lik, 5 poet ilave edilirse yzde
l'luk olarak kabul edilir.
5. Genel olarak, eer tedavi amacyla kullanlyorsa, bitki aylarna eker ila
ve edilmesi nerilmez.
6. Bitki aylar taze hazrlanarak tketilmelidir. Bekleme ile ierisindeki bile
enlerin bir ksmnn znrl deieceinden istenen etki salanamaz.
35
7. Bitki aylarnn etkili olabilmesi iin uygulama zaman son derece nem
lidir. Genel olarak bitki aylar hafif etkili olduundan n aralarnda,
yani yemeklerden 1 -2 saat sonra mide boken, uygulanmas daha yksek
etki salayabilmektedir. Ancak sindirimi kolaylatrmak amacyla iilen
ayn yemekten sonra iilmesi ya da yemekte kan ekerinin ani yksel
mesini nlemek iin hazrlanan ayn yemeklerden 30 dakika nce iil
mesi gerekir.
8. Kitapta yer alan bilgilerin bir ksm bitki ay deil, bitki zt iindir.
Bu durumda bitki ay ierek ayn yarar beklememek gerekir. Kalitesi
bilinen bir marka tarafndan retilmi bitki ztn ieren ila eklini
(tablet, kapsl, urup, vb) eczanenizden satn alarak uygulamanz gerekir.
36
kinci Blm:
HANG HASTALIKTA HANG
BTK ETKL?
Baharatlar Sekeri Dsrmede Etki li
39
mesi bence doru bir dnce deil. Bu deneylerden birinde piperinin hamile
deney hayvanlarnda de yol at gzlenmi. Ancak deney hayvanlarnda
bu etkiyi 50 mg/kg dozda (miktar) tespit etmiler. imdi bu ne demek? nsann
tahminen 3-4 avu dolusu karabiber meyvesini aznda ineyerek yutmas
gerekiyor ki, bu mmkn olabilir mi bilmiyorum! Ayrca ineyerek yuttu
u karabiberin tmnn sindirim sisteminden emilmesi gerekir ki, bu da pek
mmkn deil.
Yaplan dier almalarda, yine piperin maddesinin, birlikte alnan ilala
rn barsaklardan emilimini artrd bildiriliyor. Deney hayvanlarnda baz
ilalarn kan seviyelerinde, uygulanan piperin miktarna gre art grlm.
Ancak yine dikkatinizi ekerim, deneylerde yksek miktarlarda (20 miligram)
saf piperin kullanlm. Aslnda karabiberin bu etkisinden Uzakdou tababe
tinde de yzlerce yldr yararlanyor, hazrlanan geleneksel ila terkiplerinin
ierisine ilave edilerek etkinin artmas salanyor. Ancak baharat olarak kul
landmz karabiber miktarnn karacierde hasara yol amas ya da hamile
lerde de neden olmas veya baka bir yan etki beklenmesi doru olmaz.
Her zaman belirttiim gibi "her eyin az yarar, fazlas zarar".
40
ns verildikten sonra alnan kan rneklerinde, plazma antioksidan kapasite
si (ORAC, demir-redkleyici antioksidan etki, total tiyol), kan ekeri ve lipit
deerleri deerlendirilmi. Ayn deney grubuna bir hafta sonra, bu defa ayn
tavuklu diyet mens baharat ilave edilmeden verilmi. Sonularn daha net
yorumlanabilmesi iin, gnlllerin bu son uygulamadan 48 saat ncesinden
balayarak antioksidan etkisi olabilecek herhangi bir besin almamas salanm.
Yaplan deerlendirmede baharat ierikli yemein baharat iermeyen ye
mee oranla yemek sonras inslin ve trigliserit seviyelerini belirgin bir ekilde
drd grlm. nslin seviyesinde yzde 21 ve trigliserit seviyesinde ise
yzde 3 1 daha dk bir seviye salanrken, glikoz seviyesi zerinde bir etkisi
bulunmad bildiriliyor. Dier taraftan, baharatl yemein kolesterol dzeyle
ri (total ve HDL) zerinde herhangi bir etkisi gzlenmemi.
41
Bir Para Karanfil Tomurcuunun
Marifetleri
42
Karanfilyann di rklerine yol aan mikroplar haricinde, dier birok
mikroorganizma zerinde etkili olduunu gsteren ok sayda alma mev
cut. Bir almada karanfil ve biberiye yalarnn karm halinde uygulanmas
ile eitli mikroorganizmalar (gram pozitif ve gram negatif) zerinde daha da
etkin hale geldii bildiriliyor. Bir baka nemli bulgu da karanfilyann ve
ierisindeki temel bileen olan jenoln, dermatoft enfeksiyonlarna yol aan
mantarlar (trichophyton, epidermophyton, microsporum) zerinde gzlenen
kuvvetli etkisi. Dermatoftler, en belal mantarlarn banda geliyor; deri ze
rinde bilhassa ayak trnaklarnda yerleerek trnan kalnlamasna ya da sal
deriye bulaarak sa dklmesine yol aanlar en sk grlenleri.
43
Karan/Uya antibiyotiklerin etkinliini artrabilir
Karanfilin mikroorganizmalar zerindeki etkisini inceleyen almalar ara
snda biri dikkatimi ekti. Farkl etki ekillerine sahip 1 3 antibiyotiin bir mik
roorganizma (staphylococcus aureus) zerindeki etkisinin, sekiz bitki zt
(biri karanfil) tarafndan nasl ve ne derecede etkilendii incelenmi. Deney
sonucunda, karanfil ztnn 1 3 antibiyotikten l l'inin etkisini kuvvetlendir
dii gzlenmi. Bence bu ok ilgin!
NERLER I UYARILAR:
44
Zencefile, Sradan Bir Baharat
M uamelesi Yapmayn!
45
haftalk srete bulantnn belirgin bir ekilde azald, bo ila verilen grup
taki gnlllerde ise bu orann yzde 20 olarak gzlendii bildirilmektedir.
Ancak zencefilin rahim hareketlerini artrc etkileri bulunduundan, kul
lanlacak miktarn iyi ayarlanmamas durumunda dklere yol alabilir.
nerilen miktar drt eit ksma blnm halde gnde 1 gram. Bu hususta
mutlaka hekim ve eczac kontrol gerekiyor.
46
yemein artrit hastalarna iyi gelecei yazlmt. phesiz byle bir ey mm
kn deil. Yaplan almalarda zencefilin yang giderici zelliinin bulundu
u ortaya konulmasna karlk, yemein ierisine zencefil ilave ederek onun
etkili olmasn beklemek pek aklc bir yaklam deil. nk bu etkisinden
bilhassa uucu bileenleri (gingeroller) sorumlu olduundan, piirildiinde
etkinlii byk lde kaybolacaktr. Kald ki, artrit gibi dejeneratif yangl
hastalklarn tedavisinde deil baharatlarn, sentetik ilalarn bile bu ekilde
ksa sreli uygulanmas ile etkili olmas beklenemez.
Zencefilin osteoartrit arlarnn giderilmesinde etkinlii, insanlar zerin
de yrtlen klinik almalar ile de ortaya konulmu. Ancak etkili olan ila,
iki farkl zencefil trnn (Zingiber officinale ve Alpinia officinarum) belirli
oranlarda kartrlmas ile elde edilmi. Olumlu etki iin, retici firma tarafn
dan gizli tutulan bu orann tam ayarlanmas gerekiyor. 261 osteoartrit hastas
zerinde yrtlen bilimsel nitelikte bu almada, 6 haftalk uygulama so
nucunda yaplan deerlendirmelerde, bo ila verilen gruba gre ikayetlerde
belirgin bir azalma gzlenmi. Dier taraftan, zencefilin tek bana verildii
baz klinik almalarda artrit zerinde belirgin bir etki gzlenememi. Bu
durum, sonularn deerlendirilmesinde bir karmakla yol ayor phesiz.
Son olarak, 2007 tarihli bir deneysel almada zencefilin yangya yol aan baz
etkenler (COX-2 ve PGE-2) zerinde etkili olduu bildiriliyor. Yani zencefilin
yang giderici etkinlii bulunduu bir gerek, etki ekli de deneysel olarak or
taya konulduuna gre, artrit gibi durumlarda etkili olup olmadnn daha
iyi anlalabilmesi iin bence uzun sreli uygulamalarn yapld almalara
ihtiya var. Zencefilin yang giderici etkisi bulunmasnn yan sra dier yang
giderici ilalar gibi (nonsteroidal antienflamatuvar ilalar) midede hasara yol
amamas bir avantaj, phesiz. Hatta deney hayvanlarnda zencefilin mide
lserlerini nleyici etkisi bulunmu.
47
larda kan ekeri seviyesinin dt gzlenmi. Hayvanlarn ekerli gdasna
bir miktar zencefil ilave edildiinde kan ekeri seviyesinin fazla oynamad,
ykselmedii tespit edilmi. Tabii bu deney hayvanlarnda yaplm bir deney,
ama eker hastalarnn zencefil kullanrken kan ekeri seviyesini (kullanlan
miktara bal) kontrol etmeleri sanrm yararl olacaktr. Bir almada zen
cefilin etkisini, ekeri glikoza dntren enzimi basklayarak gsterdii (alfa
glikozidaz enzimi inhibitr), dolaysyla kan ekerinde tehlike yaratacak se
viyede ani bir dme salamayaca bilgisi yer alyor.
48
Zencefil ve kanser
Birka yl kadar nce hayvanlar zerinde yaplan iki almann sonular
basnda epey ilgi ekmiti. nternette "zencefil" ve "kanser" anahtar kelimeleri
ile yaplan aramada da olduka fazla sayda balk ortaya kyor. Hemen hepsi
ayn almalar referans gstererek, zencefilin kansere iyi geldiini bildiriyor.
Ancak bu almalara bakp da zencefilin insanlarda da dorudan kanser te
davisinde etkili olacan sylemek mmkn deil. Hindistan'da kolon kanseri
vakalarnn az olmasn, bu lkede zencefilin ok kullanlmas ile ilikilendiren
bir almada, az yoluyla 4 ay boyunca zencefil zt verilen deney hayvan -
larnda, bir kolon kanseri modeli zerinde belirgin etki gzlenmi. alma
sonucunda zencefilin kolon kanseri zerinde nleyici etkisi bulunabilecei
vurgulanyor. Ancak bu sadece bir nbulgu.
Bir baka almada ise, zencefilin ierisindeki bir bileenin (6-gingerol),
farelerde tmr hcrelerine dorudan uygulanmas ile tmr hcresinin kan
ile beslenmesini engelledii ve dolaysyla tmrn lmesini salad gzlen
mi. Bu aamada byle bir uygulama klinik olarak mmkn deil tabi. Kanser
tedavisi iin zerinde durulan "6-gingerol" adl maddenin, zellikle kuvvet
li antioksidan ve yang giderici etkileri tespit edilmi ( COX-2 ve NF-kappaB
zerinde azaltc etkisi). Zaten COX-2 inhibitrlerinin kolon kanserlerinde
nleyici etkisi zerinde duruluyor, yani yukardaki almay da destekleyen
bir bulgu bu.
49
Sonu olarak, zencefilin sadece bir baharat olarak deil, bir deva olarak
da salmz zerinde nemli yararlar bulunduunu, halk arasnda nerilen
kullanm alanlarndan nemli bir ksmn destekleyen bilimsel verilerin sa
landn gryoruz. Ancak bir baharat olarak yemeklerimizde kullanmamza
ramen miktar abartmamak, kullanlacak miktarn artmas durumunda baz
risklerin ortaya kabileceini unutmamak gerekir.
50
Zerdeal Tam Bir Sa l k Savasdr
Zerdeal, (Latince ad; Curcuma longa) zencefil ile ayn bitki grubundan, yani
akrabas (Zingiberaceae). Trke'de "zerdeal, zerdep, hintsafran" gibi isim
ler ile ya da ngilizce "turmeric" olarak adlandrlyor. Uzakdou'da yetitirilen
tropik bir bitki. Esasnda Trk yemek kltrnde dierlerine gre daha az aina
olduumuz bir baharat. Suda kaynatlp kurutulmu kkleri (rizom), tlerek
Hintlilerin mehur baharat karm "kri"nin temelini oluturuyor. Kriye ka
rakteristik koyu sar rengini ve lezzetini veren de zerdeal. Bu sar rengi nedeniyle
peynirler, tereya gibi gdalarn yan sra deri ve giysi gibi malzemelerin renklen
dirilmesinde de yararlanlyor. Bu nedenle "Hint safran" olarak da adlandrlyor.
Bilhassa orba, tavuk, balk orbas/gveci gibi yemeklerde aranlan bir eni.
51
Zerdeal kanser zerinde etkili mi?
Yaplan deneysel almalar zerdealn etkili bileeni olan kurkuminin ko
lon, cilt ve gs kanserleri zerinde etkili olabileceini ortaya koymu. Muh
temel etki ekli zerinde yaplan yorumlarda, antioksidan etkisinin rol bu
lunduu, tmr hcrelerinin kan ile beslenmesini nledii (anti-anjiogenez)
ya da kanser hcresi zerinde dorudan etkili olabilecei belirtiliyor. Ancak
insanlarda kanser geliimini nleyici bir rol olup olamayaca konusunda he
nz bir bulgu bulunmuyor.
Yaplan almalar, kurkuminlerin kanserin oluumu ve geliiminde rol oy
nayan farkl hedefler ve kademeler zerinde etkili olabileceini ortaya koyu
yor. Bu bakmdan kurkumin, gerek tek bana uygulamalarda ve gerekse kan
ser tedavisinde kullanlan ilalar ile birlikte kullanlmas halinde "ok-boyutlu/
ok-hedefli" bir ila olarak mit vadediyor.
Yaymlanan bir raporda, zerdeal ve etken maddesi kurkuminin tek ba
na ya da baka ilalar ile birlikte insanlar zerinde etkinliini deerlendiren
30 klinik almann (faz 1 ve il) srdrld bildiriliyor. Amerika Birleik
Devletleri, Hindistan, srail, Japonya, Hong Konga yaplan bu almalarn
bir ksm 2006 ylnda, bir ksm ise 2007 ylnda balatlm. Bu almalar
dan 17'si pankreas, kolon, mide, karacier kanserleri zerinde yrtlyor ve
denemelerin tamamlanarak sonularnn aklanmas ile sanrm bu konuda
daha net bir yorumda bulunabilmek mmkn olacak.
NERLER / UYARILAR
52
G i n kgo Bi loba' n n Faydas Var m ?
53
Associationa yaynlanan almada elde edilen bulgular farkl parametreler
deerlendirilerek tekrar yaynlanyor. Bu almada, Ginkgo biloba'nn Alzhei
mer hastal zerinde etkili olmadna ilikin sonular yaynlanmt. Bu defa
ayn almada alnan sonular deerlendirilerek, demans zerinde etkisiz ol
duu sonucuna varlm. Ancak kalite sorunu ayn, almada deneyde kullan
lan deerlendirme ynteminin iyi ileyip ilemediini ortaya koyacak referans
bir ila ile karlatrma bile yaplmam. Zaten referans ila kullanlm olsa
dahi herhangi bir olumlu etki grlmesi mmkn olamazd. nk bu kadar
ileri bir ya grubunda (72-96 yalar) demans, alglama bozukluunu geri dn
drebilecek bir ila henz kefedilemedi. Byle bir ila kefedildiinde sanrm
artk lleri de diriltmek mmkn olabilecek! yle ya, lm beyin hcrelerini
onarabilen bir ila niye lm insanlar da tekrar hayata dndremesin?
ini ortaya koyan bilimsel almalarn says artk yzleri geti, binin zerinde.
Yani dnyada Ginseng ile birlikte zerinde en ok alma yaplan bitkilerden
biri. phesiz bu almalarn hepsinde olumlu sonular bildirilmiyor. Zaten
bu hibir ila iin mmkn olamaz. Bu nedenle, deney sonularnn deerlen
dirmesi yaplrken kullanlan Ginkgo ztnn kalitesi, standart olmas, deney
modelinin uygunluu ve uygulanma sresi gibi hususlar gz nne alnyor.
Yrtlen bilimsel deerlendirme (Cochrane, meta analiz) almalarnn so
nular, Ginkgo'nun demans, Alzheimer hastal gibi yalanmaya bal olarak
gelien sorunlarn nlenmesi ya da geciktirilmesi hususunda yararl olabilece
ini ortaya koyuyor. Yani Ginkgo'nun esas ilevi koruyucu olmas, plak oluumu
sonucu beyin hcrelerinde meydana gelebilecek hasar azaltyor, ancak hafif ve
bazen orta derecede demanslarda tedavi edemese de ilerlemesini yavalatyor.
54
Dier taraftan, yine sklkla Ginkgo'nun etkisiz olduunu gsteren bilim
sel almalar ve yorumlar yaymlanyor. Herkesin kafas karm durumda.
Ginkgo etkili mi, etkisiz mi? Bitkisel ilalara kar kusur arayanlar "Btn
bitkiler gibi bunun da etkisi hayali, plasebo" diye ortaya kyorlar. Mesela
ngiltere'de yaplan 2008 tarihli bir klinik almada hafif ve orta derecede bu
nama belirtileri grlen 1 76 hastaya 6 ay sre ile 1 20 mg standard Ginkgo
zt uygulanmas ile dikkati eken bir gelime salanamad bildiriliyor.
lalarn farkl deney tasarmlarnda farkl etkiler gsterebilmesi sk grlen
bir durum. Ancak baz kiilerin "sadece olumsuz sonulara" bakarak "etki
siz" eklinde yorumlarda bulunmas ise bilimsel gereklere aykr. Bu bir spor
karlamas deil ki kim daha fazla gol atarsa kazansn ya da on almadan
alts olumsuz drd olumlu sonu verdiyse "olumsuz" diye deerlendirilsin.
Bilimsel deerlendirmelerin en salkl olan "meta analiz" sonulardr ve bu
tip analizlerin sonular da Ginkgo'nun etkili olduunu ak bir ekilde ortaya
koyuyor. Tabii anahtar kelimeler "doru adres" yani Ginkgonun etkili olduu
bilinen vakalarda kullanlmas ve "doru formlasyon'' yani standart kalitede
zt ve preparatlarn kullanlmas koulu.
Aslnda zihinlerde Ginkgo iin oluan "etkili mi, etkisiz mi?" sorusunun ce
vab ok ak. Hacettepe niversitesi Eczaclk Fakltesi'nde yaplan bir analiz
almasnda lkemizde piyasada bulunan on Ginkgo ilacnn ierii ara
trlm. Sonular gerekten artc. Piyasadaki yedi rnn ierisinde gink
golit bulunamam, sadece rutin1 (bir flavonoit) tespit edilmi. Buna karlk
standart Ginkgo zt (EGb761 ve Indena) ile retilen rnlerin ierisinde
ginkgolit bulunabilmi. Dolaysyla etkili madde tamayan rnlerin, etki
gstermesini beklenmek de hayalcilik olur. Yani rnn zerinde "standart
Ginkgo zt" yazmas da rn kalitesinin belirlenmesi bakmndan bir g
vence olamyor. Hangi standart? Rutin mi, yoksa ginkgolit mi?
1 Rutin, ksa bir sre ncesine kadar standart Ginkgo zt analizinde yararlanlan ve kolay temin
edilebilen bir iaretleyici bileen olarak kabul ediliyordu.
55
langcnda ve ila uygulama sresinin sonunda yaplan bilimsel bellek analiz
testleri ile deerlendiriliyor. Ginkgo'nun alt hafta sonunda salkl orta yata
bireylerde "numara hafzasn" belirgin bir ekilde gelitirdii, ancak "geilen
yol hafzasn" belirgin bir ekilde etkilemedii gzlemlenmi. Zaten yol haf
zas ayr bir yetenek.
Klinik almann sonular da benim aka yollu mesajm destekliyor:
Ginkgo ile Einstein yaratamazsnz ama kapasitenizi daha etkin kullanabilirsi
niz! almada sre boyunca yan etki deerlendirmesi de yaplm ve Ginkgo
uygulamas ile hibir yan etki grlmemi. Bu arada bir konuya dikkatinizi
ekmek isterim. Eer kan sulandrc ilalar kullanyorsanz, Ginkgo'nun da
kan sulandrc etkisini hesaba katmanz gerekir.
NERLER I UYARILAR
56
.
57
testosteron hormonu enjeksiyonu yaplm, ardndan 20 gn sre ile kabak
ekirdei ya az yoluyla verilmi. Sre sonunda yaplan lmlerde testos
teronun, prostat bezini belirgin ekilde bytt, buna karlk kabak ekir
dei ya verilen hayvanlarda bymenin belirgin ekilde azald, verilen ya
miktarnn artrlmas ile etkinin daha da kuvvetlendii tespit edilmi. Pros
tat bymesi ikayetlerinin hafifletilmesinde kullanlan kabak ekirdei ya
kapslleri piyasada bulunuyor. Bir klinik almada, 2.000 prostat hastasnda
(BPH) gnde bir veya iki kapsl uygulanmas ile riner ilevlerde belirgin iyi
leme saland bildirilmektedir. Bilimsel nitelikte bir baka klinik almada,
53 hastada kabak ekirdei tayan bir formlasyonun uygulanmas ile idrar
ak, kalan idrar hacmi, idrara kma skl ve baz dier deerlendirmelerde
belirgin bir gelime gzlenmitir. almalar, kabak ekirdei ya ierisinde
bulunan fitosterollerin etkili olduunu ortaya koymaktadr. Kabak ekirdei
nin etki ekli u ekilde belirlenmi: Testosterondan 5-alfa-redktaz enziminin
etkisi ile daha kuvvetli bir androjen olan dihidrotestosteron meydana gelmekte
ve bu hormon da prostat bezinin bymesine neden olmaktadr. Kabak e
kirdei ya ite bu son maddenin oluumunu engellemektedir. Dolaysyla
bym prostat bezinin tekrar eski lsne dnmesi sz konusu deil, ama
dihidrotestosteronu baskladndan, prostat bezinin daha da bymesini en
gelliyor, hastann riner ikayetlerini hafifletiyor. Yan etkisi olmayan son de
rece ideal bir ila.
58
ve gen ocuklarda daha uzun sreli olarak tekrarlanmas gerekiyor. Bilhassa
zenginletirilmi demir rnlerinin temin edilmesinde glkle karlalan
ky vb yerlerde, hamilelikte ve adolesanlarda, demir destei olarak yararlanl
mas bana ok aklc geliyor.
Yaplan almalarda, kabak ekirdeinin ya alndktan sonra kalan prote
in ksmnn, deney hayvanlarnda protein yetmezliine bal ikayetleri gider
dii, karacierde toksinlerin yol at hasar onard ve vcudun antioksidan
kapasitesini ykselttii gsterilmitir. Bir baka deneysel almada ise, kabak
ekirdei yann kalbin ve bbreklerin antioksidan kapasitesini artrd ve 4
haftalk uygulama ile yksek tansiyonlu sanlarda tansiyon drc ilalarn
daha etkili olmasn salad bildiriliyor. Kabak ekirdei yann antioksidan
zelliklerinin incelendii bir deneysel almada ise, romatizma hastalarnda
yang giderici ila (indometasin) ile birlikte verildiinde, ilacn karacier ze
rindeki olumsuz etkilerini nledii tespit edilmi.
59
sorarsanz da tuzun fazlasnn zararl olduunu artk herkes biliyor; vcutta su
tutulmasna (dem) yol ayor, tansiyonu ykseltiyor, vb. O halde, bu haliyle
(kavrulmadan, tuzlanmadan ve ayklanmadan) elencelik olarak keyifle yeme
nin bir yolunu bulmal!
NERiLER / UYARILAR
60
K rmz -Siyah Renkli Meyvelerin
Mthis Gc
61
ierisinde idrar yoluyla vcuttan atld belirlenmi. O halde srdrlebilir
bir yarar iin beslenme programnn dikkatli bir ekilde ayarlanmas gerekiyor.
62
Karacierimizin Dostu
M barek Diken
63
kullanld bilinmektedir. Zehirli mantar lmlerinde karacier hasar nemli
bir etken olduundan, bu gibi durumlarda tohumlardan hazrlanan ztlerin
yararl olmas mmkn. phesiz tedavi yant, yenen mantar miktar ve m
dahale sresine bal olarak deiecektir.
Akut alkolik hepatit ve akut viral hepatit hastalarnda komplikasyonlar
azaltt, karacier enzim seviyelerinin normale dnmesi srecini ve hastala
rn hastanede yatma srelerini ksaltt bildirilmektedir. Son yllarda bitki
nin hepatit virs zerinde bir miktar antiviral etkisinin bulunduu, zellikle
hepatit ilalar ile birlikte uygulandnda ilalarn etkisini kuvvetlendirdii
bildiriliyor.
Kronik alkolik hepatit hastalarnda ise daha uzun sreler ile kullanlmas
gerekmektedir. Bu hastalarda yrtlen bir klinik almada, 6 ay kullanlmas
ile karacier ilevlerinin normale dnd, karacier hcrelerindeki hasarn
nemli lde azaltlabildii ve dolaysyla enzim seviyelerinin dzeltilebildii
bildirilmektedir. Kronik hepatit hastas 2.500 kiide uygulanmas ile karacier
ilevlerinde baz dzelmeler salanabilmitir. Ayrca karacier nakli hastala
rnda baar ile uygulandna dair kaytlar bulunmaktadr.
ncelikle kullanlan rnn doru olup olmadndan emin olmak gere
kiyor. erisinde etkili bileik olarak tespit edilen "silimarin': benzer kimyasal
yapda (flavolignan) bir grup bileiin karm ve dier deve dikeni trlerin
de bulunmuyor. Etkili bileenlerinin (silimarin) suda yeterince znmemesi
nedeniyle, ay eklinde kullanlmasnn beklenen yarar gstermesi mmkn
deil. stenen etkinin salanabilmesi iin, bitkinin tohumlarndan hazrlanan
standart ztn tayan gvenilir markalarn rnlerinin kullanlmas gere
kiyor. Standart zt ierisinde silibinin miktarnn yksek olmas etkisini art
ryor. lkemizde eczanelerde bu tip rnler mevcut.
64
tr) bitkinin, halk arasnda deve dikeni ,olarak adlandrldn tahmin ediyo
rum. Daha nce papatyaya benzeyen bir grup bitkinin (Senecio trleri) tad
zehirli maddeler (pirazolidin alkaloiti) nedeniyle, papatya yerine kullanlmas
ile lm ve zehirlenmelere (karacier bymesi) yol amt. 1993 ylnda ince
yerel ad ile toplanan bitkilerin yol at zehirlenme olay nedeniyle, dzineler
ce kiinin bbreklerinin iflas ettii, bbrek nakli yapld basnda yer almt.
65
Deve dikeninin hemoroit ikayetlerinde kullanlmas ile ilgili olarak bilim
sel kaynaklarda yaptm incelemede, halk arasnda deve dikeni veya mbarek
diken olarak adlandrlan Silybum marianum (Latince bilimsel ad) meyvele
rinin hafife kavrularak balla kartrlp yutulduuna dair kayt buldum. Bu
bitkinin meyveleri karacier hastalklarnn en etkili ve gvenilir ilacdr. Ama
halk arasnda o kadar farkl bitkiler deve dikeni olarak adlandrlyor ki, Bur
sal hastann hangi bitkinin, hangi ksmn, ne miktarda kullandn merak
ediyorum dorusu. Sonu olarak, bitkisel de olsa ila hazrlama ve kullanm
bilimsel bilgi ve ustalk ister.
NERiLER I UYARILAR
66
Rezeneni n Meyvesi
B i rok Derde Deva
67
Gz kapa yanglar iin de yararl
Rezene ayndan bir baka yararlanma alan ise yang giderici etkisine ba
l. Gz kapanda ya da gz kapann i tarafnda meydana gelen yanglarda,
taze hazrlanan ve lk haldeki ekersiz rezene ayna batrlp sklan temiz bir
gz pamuu ile pansuman yaplmas yararl oluyor. Daha etkili olabilmesi iin
bu ay ile slatlm pamuun sk sk yenilenmesi gerekiyor. Bir baka seenek
ise eczaneden alacanz bir gz kadehi ierisine rezene ayn koyarak gz
banyosu yapmak.
N ERiLER I UY ARILAR
68
Bitki Banyolarn n
Tedavi Edici Etkisi Var m ?
NERiLER I UYARILAR
70
Saf uucu yalar nasl, ne miktarda ve hangi sklkta kullanlmal?
Uucu yalar tahri edici zellikte olduundan cilde masaj eklinde uygulana
caksa, lavantaya hari dierlerini dorudan cilt zerine srmekten kanlmal
dr. Cilde srmek iin yzde 5-1 O orannda uucu ya tayan sabit ya ile sey
reltilmi rnler kullanlr. Yani 1 0-20 misli sabit ya ilave edilmelidir. Kullanlacak
sabit yan kalitesi ciltten emilim iin nemlidir. Ayrca sabit yan kokusu uucu
yan kokusunu olumsuz etkilememelidir.
71
. .
72
edilmi. Denek saysnn dk olmas nedeniyle bu deneyin sonular henz
ikna edici boyutta deil, daha kapsaml almalara ihtiya duyuluyor.
73
Nar Suyunun Yararlar zerine
En Yen i Bili msel Bulgular
74
nar suyu iki hafta sre ile hayvanlara az yoluyla dorudan verilmi. Sadece
eklem dokusu incelenerek (histopatolojik) yaplan deerlendirmelerde, ek
lemlerdeki hasarn, verilen nar suyu miktarna gre artan ekilde onarlabil
dii gzlenmi.
Henz artrit ikayetleri zerinde nar suyunun insanlarda ne derecede et
kili olabileceini ortaya koyan klinik alma bulunmuyor. Ancak her iki tip
artritin de dejeneratif bir hastalk olmas nedeniyle meydana geldikten sonra
iyilemesi sz konusu deil. Bu gerei gz nne alarak, yani ar bir beklenti
ierisine girmeden, artrit ikayetlerini hafifletmesi amacyla hastann yang gi
derici ve ar kesici ilalara olan gereksinimini azaltacak ekilde dzenli olarak
nar suyu tketmesi ya da konsantre nar suyu kapslleri (gvenilir bir marka
olmas nemli) kullanmas bence yararl olacaktr.
NERLER / UYARILAR
75
Meyveleri Kabuuyla m
Yoksa Soyup m u Yemeli ?
76
dan da bahsetmek yerinde olacak. eitli bitki ztleri ile yrtlen bir a
lmada adaay yapraklar, zencefl kk, papatya iekleri, rezene meyvesi
gibi ok bildik bitkilerden hazrlanan ztlerin de helikobakter zerinde etkili
olduu gzlenmi. phesiz bu ztlerin etkileri, helikobakter enfeksiyonla
rnda kullanlan antibiyotikler kadar kuvvetli deil, ancak yine de tedavilere
yardmc olmas bakmndan, gnlk hayatmzda bu bitkiler ile hazrlanan
aylarn tercih edilmesi yararl olabilir.
77
olmaktadr. Dk lif ieriine sahip diyetlerle beslenenlerde enterobakterler
ve dier endotoksin veren zararl bakterilerin fazla miktarda barndklar g
rlmektedir.
Ancak fazla miktarda kullanlmasyla, yararl mineraller ve kullanlan ila
larn emilimini engelleyebilir. Bu oran besin ierii ierisinde yzde 1 O'u a
mamaldr, gnde yaklak 25-30 gram kadar alnabilir. Liflerin barsaklarda
ki bakteriler tarafndan fermente edilmesi sonucu 'ksa zincirli ya asitleri'nin
(SCFA) yan sra gazlar ve enerji aa kmaktadr. Gnlk diyetle alnan
yaklak 20 gram lif, 200 mmol SCFA retir. Bunlar arasnda asetik, propi
yonik, btirik asit gibi nemli SCFA'larn, vcutta nemli fizyolojik etkileri
bulunmaktadr. lk ikisi karaciere tanarak enerji retiminde yararlanlrken,
btirat, kalnbarsakta kolon mukozas iin nemli enerji kayna tekil eder.
zellikle btiratlar liflerin antikanser etkisinden sorumludur.
Elma, narenciye meyveleri ve fasulyelerde bulunan pektinler, buday ve
arpa gibi tahl kepeklerinden daha yksek oranda SCFA vermektedir. Elmann
kersetin gibi kansere kar etkili flavonoit trevleri bakmndan da zengin ol
duu gz nne alndnda, her gn bir elma yenmesi eklindeki nerinin ne
kadar nemli olduu grlyor.
78
gerekmektedir. Taze kabuklar tahri edici zelliktedir. phesiz bu grup bitki
sel mshillerin kullanlan miktar da ok nemlidir. Bu bakmdan, bu grup bit
kileri mmkn olan en dk oranda tayan ve etkileri daha gvenilir dier
baz bitkiler ile desteklenen bitki karmlarnn kullanlmas daha gvenilir.
79
Alt n i lek Efsanesi
lkemiz, altn ilek meyvesini Babakan Sayn Tayyip Erdoan'n bir baha
ratdan satn almas ile tand. O dnemlerde Gney Amerika'dan kurutulmu
halde ithal edilen 60 ton rn iin 3 milyon lira denmi.
Latince bilimsel ad ile Physalis peruviana bitkisinin meyveleri Gney
Amerika lkelerinde (Peru, Kolombiya, Venezella, ili) yaygn ekilde kulla
nlmaktadr. lkemizde doal olarak yetimemesine karlk ngilizce ad olan
"goldenberry'en tretilen bir isim olan "altn ilek'' kurutulmu meyveleri
son dnemlerde youn talep grmektedir. Ayrca ngilizce'den tercme baz
isimler ile anlyor; inka kiraz, yer kiraz vb. Artan talep nedeniyle lkemizde
de baz reticiler tarafndan yetitirilmeye balanmtr. Aslnda bitkinin gr
d talep, yetitii blgelerin ekonomisine katk salamas amacyla yaplan
abartl iddialar ile ilikilidir. nk meyvelerin bu lkelerdeki kullanl ne
rileri, fazla dayana bulunmayan iddialar eklindedir. Etkinlii bilimsel olarak
ak bir ekilde ortaya konulmamtr. Dolaysyla meyvelerin biyolojik etkileri
ile ilgili almalarn byk ounluu son 5-6 ylda yrtlmtr.
Peru ve Kolombiyaa halk arasnda ekimsi lezzetli meyveler, daha ok
taze halde tketilmekte ya da tatlandrlarak meyve suyu halinde veya urup,
marmelat yapmnda kullanlmaktadr. Kurutulmu halde ise pastalarda ve et/
balk yemekleri iin hazrlanan soslarda kullanlmaktadr. Bu lkelerde ileri
srlen ifal zellikleri ise farkllk gstermektedir. Kolombiya'da spazmlar
giderici, idrar artrc, yattrc, ar kesici, gr artrc, katarakt tedavi
edici, barsak kurtlarn drc, bbreklerde kann temizlenmesini artrc,
albmini azaltc etkileri bulunduu ileri srlmektedir. Buna karlk Peru'da
kanser tedavisinde, astm, hepatit, dermatit, stma gibi hastalklarda etkili ola
bilecei kabul edilmektedir.
80
etkisinin bekleme srasnda (kurutma dahil) C vitamini ve fenolik bileenle
rin paralanmas ile kayba urad bildirilmektedir. Meyvelerin halk arasnda
ileri srlen karacier ilevleri, grme sorunlar ve yksek kolesteroln d
rlmesi ile ilgili etkileri antioksidan zellii ile ilikilendirilebilir. Nitekim
deneysel almalarda, sanlarda karacier harabiyetini nleyici etkisi bulun
duu gsterilmitir. Diyabetik sanlar zerinde yrtlen bir yeni almada
ise 1 5 gn sre ile uygulandnda, kan ekerini yzde 30 orannda drd
bildirilmektedir. Gnde 5 taze meyve yenmesi halinde, yemek sonras ykse
len kan ekerinin kontroln salayabilecei nerilmektedir. Meyve suyunun
gr artrdna ilikin iddialar, tavan gz ve fbroblast primer kltrle
rinde yaplan deneyler ile desteklenmektedir. Son dnemde yaplan deneysel
almalarda akcier kanseri, karacier kanseri hcreleri (in vitro) zerinde
basklayc etkisi bildirilmektedir. Ancak barsak kurtlar zerinde bir etki
gzlenmemitir.
Etkinlii hakknda fikir verebilecek bir alma, 2009 tarihinde yaymlan
m. eitli Peru meyvelerinin eker hastal ve yksek tansiyon zerindeki
olas etkilerinin deneysel (in vitro) olarak incelendii bu almada, altn ilek
(Aguaymano-Physalis peruvianum) meyvelerinin etkisi, dier Peru meyveleri
ne gre olduka zayf km. Gerek antioksidan etkisi ve gerekse antioksidan
etkiye nemli katks olduunu bildiimiz fenolik bileenlerin oranlar ince
lenen dier meyvelere gre en dk seviyede. eker hastalnda ve yksek
tansiyon zerindeki etkinliini deerlendirmek zere, barsaklarda niastal
ve ekerli gdalarn emilimini salayan enzimler (alfa-amilaz ve alfa glikozidaz
enzimleri) ve damar daraltc etkiye sahip enzim (anjiotensin-I dntrc
enzim) zerindeki basklayc etkisi incelendiinde, dier incelenen meyvelere
oranla yine dk bulunmu. Halbuki bu meyvenin pazarlanmasnda yksek
antioksidan etkisi bulunduu, eker hastalar ve yksek tansiyon hastalarnda
yararl olduu slogan n plana karlyor.
81
Aklma 1 5 yl nce Babakan olan Sayn Tansu iller'in kilosunu korumak
amacyla kulland kuburnu meyveleri geliyor. O zamanda mthi bir sat
patlamas salanmt. imdilerde kuburnu sat o kadar yksek olmasa da,
kuburnu yerli mal bir rn, yani herhangi bir dviz kayb sz konusu deil.
Kald ki, kuburnu meyvelerinin salk iin yararlarn ortaya koyan ok say
da bilimsel yayn bulunuyor. Yaplan bilimsel almalarda kuburnu meyvele
rinin C vitamini bakmndan en zengin kaynaklardan biri olduu tespit edil
mi. Gerek C vitamini, karotenoitler ve gerekse tad polifenolik bileikler
nedeniyle kuburnu meyveleri kuvvetli antioksidan etki gstermektedir. Al,
vez gibi meyvelerin antioksidan etkisi ile karlatrldnda kuburnunun
dikkati eken ekilde belirgin antioksidan etkisi tespit edilmitir. Bizim deney
hayvanlar zerinde yaptmz almalarda, kuburnunun kuvvetli dem gi
derici, ar kesici, eker drc, lseri iyiletirici etkileri belirlenmitir.
Sonu olarak, yerli rnmz kuburnu meyvelerinin, iirilen altn ilek
meyvelerine gre salmz iin ok daha etkili olduu bilimsel olarak da ya
plan almalar ile ortaya konulmutur. Ama her nedense, kendi deerlerimize
sahip kmak yerine hep yabanc rnleri daha deerliymi gibi dnyoruz.
82
.
Havalar aniden sndnda susuzluu gidermek iin yle buz gibi bir li
monata imek ne gzel olur. ocukluumuzun o gzel lezzeti son yllarda ye
niden aranr oldu, adeta yeniden kefedildi. Trkiye, yllk 500 bin ton ile dn
yada altnc byk limon reticisi durumunda, ama dnya birincisi Meksika'da
yllk retim 1 .850.000 ton.
Limon meyvesi denince aklmza ilk olarak yksek C vitamini ierii geli
yor. Kuvvetli antioksidan etkisi nedeniyle protein, lipit ve hcre hasarn n
leyici etkileri bulunan bu vitamin, konektif dokuda kolajen oluumu zerinde
etkisi nedeniyle eklem hasarlarnda yararl olabilmektedir. Ancak limonda di
er vitaminlerin (A, B l , B2, B3, B6, folik asit) oran dk. Limon meyvesinde
bulunan nemli bir bileik grubu ise flavonoitler (flavanon, flavonol, flavon
grubu). Bilindii gibi, fenolik yapdaki bu grup bileikler antioksidan zellik
leri nedeniyle birok hastaln nlenmesi ve tedavisinde yararl olabilmekte
dir. Meyvelerin kullanlan ksmna ve ileni ekline gre flavonoit bileimleri
deiiyor. Limon kabuklar flavonoitler ve fenolik bileikler bakmndan en
zengin ksm, limon meyvesinin iteki etli ksm ve elle sklan limon suyunun
flavonoit ierii biraz farkl.
Kanser ve limon
Yrtlen bilimsel almalar, limon meyvesinde bulunan flavonoit tipi
83
bileiklerden zellikle flavanonlarn ( eriyositrin, hesperidin, naringin), eit
li kanser tipleri zerinde deneysel olarak etkili olabileceini gstermektedir.
Bunlardan ilk ikisi limon suyunda da bulunur, naringin ise limon kabuu
ve meyvenin etli ksmnda bulunmaktadr. Ancak kansere kar korunmak
iin (baz kiilerin syledii gibi!) limonu ya da portakal kabuu ile yemee
kalkmayn sakn. yi bir limonata hazrlanrken sadece limon suyu sklmaz,
kabuundan da bir miktar rendelenerek gzel bir aroma salanr. Bu suretle
limonatann ierisine bir miktar naringin ve kabuklarndaki cepler ierisinde
bulunan uucu ya da katlm olur. Tabii limon suyundaki yksek C vitamini
ierii de kanserlerden korunmada katk salyor.
84
Besinlerdeki Dem irden
Ne Derecede Yararlanabiliyoruz?
85
baz meyve ve sebzelerde "ftatlar" halinde depolanmaktadr. Salkl gdalar
olarak bildiimiz lifli gdalar, kepekli rnler ve yulaf rnleri bilhassa f
tat bakmndan zengindir. Yaplan almalar, yemek srasnda bu rnlerin
alnan miktarna bal olarak, artan ekilde bu rnlerin kullanlmasyla ye
meklerdeki demir emiliminin nemli lde azalabileceini ortaya koyuyor.
2 miligram ftat iin yzde 1 8 ve 250 miligram ftat iin yzde 82 azalma bil
diriliyor. Yemeklerde limonata, portakal suyu asit tayan ieceklerin iilmesi
ftatlarn bu olumsuz etkisini hafifletmektedir.
86
Bahesinde Adaay Yetieni n . .
"Cur moritur homo, cui Salvia crescit in horto?" Ortaa'da eski talya'da Sa
lernitam Tp Okulu'nda yaplan eitimden kalan bu Latince szlerin Trke'si
yle: "Bahesinde adaay yetien bir kimse, niin lyor?" Adaaynn salk
iin ne kadar yararl olduunu, her derde deva olduunu ak bir ekilde orta
ya koyan bir ifade. Akdeniz lkelerinde yaygn bulunuu nedeniyle, lkemiz
de dahil Akdeniz lkelerinde halk arasnda yaygn olarak, binlerce yldr eitli
amalar ile kullanlan bir bitki adaay.
87
Adaaynn, bakteri ve virsler zerinde etkisini ortaya koyan almalar
bunlarla snrl deil. Adaay yapra zt ve ravent kk zt ile hazr
lanan kremin, bir baka virs tipi olan dudaklarda uuk enfeksiyonu etkeni
zerinde de etkili olduu tespit edilmi. Etkisinin, virs zerinde etkisi bilinen
bir ila olan asiklovir kadar kuvvetli olduu bildiriliyor.
88
.
89
mesine yol at biliniyor. Bu nedenle, ila kullanan hastalarn greyfurt suyu
imeden nce gvenilir kaynaklarda yer alan uyarlar dikkatle izlemeleri ge
rekir. Kanmca, yksek tansiyon hastalarnda, tansiyon drc ila kullanl
maya balanmadan nce diyet ve idrar sktrc ila uygulamalar srasnda
greyfurt suyunun da birlikte verilmesi yararl olabilir. Ancak hastada bu uy
gulama ile tansiyonu kontrol altna alnamyorsa, tansiyon drc ila ve
rildiinde greyfurt suyunun tedaviye destek olarak kullanlmas riskli olabilir.
90
. .
Semizotu , Kanserleri n
Onlenmesinde Etkil i Olabil i r
Yol kenarlar, hatta bo kalm sakslar, hemen her yerde bitiveren arsz
bir bitki semizotu. Son derece bildik bu bitkiyi siz ne derecede biliyorsunuz,
tanyorsunuz? Salmz iin ne kadar yararl? Semizotunun Dou Akdeniz
lkelerinden Hindistan'a uzanan corafyada halk arasnda yzyllardr ok e
itli hastalk ya da salk sorunlarnn giderilmesinde yararl olduu grlyor.
Bitkinin toprakst ksmlarnn ate drc, kurt drc, spazm gideri
ci, idrar artrc, mide lserlerini tedavi edici, cinsel gc artrc, ar kesici,
yang giderici olarak; karacier yetmezliinde, diyarelerde ve astm krizlerinin
nlenmesinde; tohumlarnn ise yattrc ve susuzluu giderici olarak kulla
nld bildiriliyor.
91
almada, ar kesici (opioid reseptrler zerinden) ve yang giderici etkileri
gsterilmitir. Bilimsel lekte (randomize, ift krl-plasebo kontroll) bir
klinik almada, az mukozasnda temre benzeri enfeksiyon bulunan (oral
lichen planus) 37 hastada, 3 ay sre ile semizotu zt (sulu alkol zt) ve
rilmesi ile hastalarn yzde 83'nde yaralarn iyiletii, bo ila verilen has
talarda ise yzde 73'nde herhangi bir gelime grlmezken, yzde I O'unda
ikayetlerin daha da iddetlendii grlm.
Semizotunun yapraklarnn sinir sistemi zerinde de etkisi bulunduu; is
kelet kaslarn gevettii, kaslarda istem d kaslmalar giderdii tespit edil
mitir. Bazen bitkileri kaynatmak ile etkisinin kaybolduunu dnrz. Bir
almada semizotu yapraklar su ierisinde 3 saat kaynatldktan sonra yo
unlatrlarak, deneysel olarak sinir harabiyeti oluturulan deney hayvan -
larna uygulandnda, sinirleri koruyucu (nroprotektif) etkisi bulunduu
gsterilmi. Yani semizotu yemeinin suyunu tketmek de son derece yararl.
Aratrclar bitkinin bu etkisini vcuttaki antioksidan enzimlerin etkinliini
kuvvetlendirerek gsterdii savn ortaya atyor. Bir baka almada, yine su
ile uzun sreli (9 saat) kaynatlarak hazrlanan polisakarit ztnn, diyabetik
deney hayvanlarnda kan ekerini belirgin bir ekilde drd gzlenmi.
Semizotu yapraklarnn 1 5 dakika kaynatlmas ile hazrlanan ayn (yzde
S'lik), astm hastalarnda bronlar geniletici etkisinin ayn amala kullanlan
teoflin kadar kuvvetli olduu, ancak etki sresinin daha ksa srd bildi
rilmektedir. Yaplan baka bir deneysel almada, hem sulu, hem de alkoll
ztnn hayvanlarda lser oluumunu belirgin bir ekilde nledii tespit
edilmitir.
Gerek deneysel ve gerekse klinik almalar ile etkinlii ortaya konulan se
mizotunun sulu ztnn, yksek miktarlarda uzun sreli (kronik) uygulan
mas ile bile herhangi bir yan etki ya da toksisite gzlenmemi.
Sonuta, semizotunun hem salata olarak pimemi halde, hem de yemek
olarak piirdikten sonra farkl yararlar bulunduu grlyor. Gnlk beslen -
me programlarmzda layk olduu yeri almasn neririm.
92
BAG I I KL I G I G LE N D RME
93
ile bilinen, Japonya ve in gibi Uzakdou lkelerinin nl "shiitake mantar"nn
(Lentinus edodes) etkili bileenleri olan lentinanlar da beta-glukan yapsndadr. Bu
madde Japonya'da mide ve kolon kanserlerinin tedavisinde klinik olarak denen
mek zere onay almtr. Uzakdouda lmszlk mantar olarak bilinen "krmz
reishi"nin (Ganoderma lucidum) de temel etkinli bileeni beta-glukandr. lke
mizde ila halinde eczanelerde bulunan beta-glukan, bildiimiz ekmek mayasnn
(Saccharomyces cerevisiae) hcre duvarndan elde edilerek saflatrlmtr.
Beta-glukanlar farkl kaynaklarda, farkl molekl byklne sahip yap
lardadr. Temel yap olarak 1 -3 bal beta-glikoz birimlerinden meydana gel
mektedir. Yaplan almalar, tbbi etki bakmndan 1 - 3 bal ana yapya belirli
aralklarla 1 -6 beta-glikoz balanmas ile daha etkili olduunu, daha ileri saf
latrma ile 1 -6 bal olanlarn, baklk sistemi zerinde en yksek etkiye
sahip olduunu ortaya koymutur. Dier taraftan, yeterince saflatrlmam
beta-glukan ztlerinde bulunan proteinlerin, hassas kiilerde alerjiye yol aa
bilecei bildirilmektedir. Ancak saflatrlm beta-glukanlar az yoluyla uy
gulandnda herhangi bir olumsuz etki gzlenmemitir. Bu bakmdan tedavi
de kullanlacak rnlerin yksek saflkta olmas hem daha yksek bir etkinlik,
hem de gvenilirlii bakmndan nemli bir husustur. Bu zelliklere sahip
beta-glukanlarn ila statsnde olduunu ve eczanelerden alnmas gerektii
ni unutmamak gerekir. Yapsnn beta-glikoz birimlerinden olutuuna bakp
da eker hastalarnn kan ekerini ykseltecei eklinde bir endieye kaplma -
sna gerek yok. nk beta-glukann glisemik indeksi dktr ve yukarda
da belirttiim gibi, tam tersi yani kan ekerini drc etkisi bulunmaktadr.
NERiLER / UYARILAR
94
Sarmsak Kan n Antioksidan
Kapasitesi n i Artryor
95
lkemizde yaplan bir klinik almada, 1 7 salkl gnllde eczanelerde
satlan standart bir sarmsak tabletinin 30 gn sre ile gnde 4 adet (sabah iki,
akam iki) verilmesi ile kan lipit deerleri zerindeki (trigliserit, total koleste
rol, iyi kolesterol ve kt kolesterol) subakut etkileri incelenmi. Gnlller,
yksek tansiyon, yksek kolesterol gibi sreen kalp ve damar rahatszlklar
ya da diyabet tehisi konulmam ve herhangi bir tedavi uygulanmayan kiiler
arasndan seilmi. Yaplan almada 30 gnlk uygulama sonucunda sarm
sak tabletlerinin, kan serumunun toplam antioksidan gcn artrd, buna
karlk kan lipit deerleri (toplam kolesterol, trigliserit, iyi kolesterol ve kt
kolesterol) zerinde etkisiz kald gzlenmi.
Sarmsak dilerinin antioksidan etkisine bal olarak, zellikle kalp ve da
mar ilevleri zerindeki etkinliini ortaya koyan ok sayda deneysel ve klinik
alma mevcut. Bu almalarn byk ounluunda yukardaki bulgulardan
farkl olarak allisinin balca etkili bileen olduu, kt kolesterol, total lipit
ve trigliserit seviyelerini drd gsterilmi. phesiz, bu farkl bulgulara
bakarak kiiler farkl grler ileri srebiliyor; kimisi sarmsak etkisiz derken,
kimi etkili diyebiliyor. Kanaatimce bu tip bulgulara bakp zihninizi kartr
mak yerine, salkl bir gda olan sarmsak rnlerini mmkn olduunca ok
kullanmanzda yarar gryorum.
96
Sa l n Korunmas nda'.
Su Yosunlar n n Etkisi
97
sel olduu iin insanlarda ne derecede etkili olabileceini ortaya koyabilecek
klinik almalara ihtiya bulunmaktadr. Renkli bileenleri olan fkosiyanin
pigmentleri, antioksidan olarak peroksil radikalleri zerinde etkilidir. Bu bile
enin antioksidan etkisine bal olarak, sanlarda karacier toksinlerinin za
rarlarna kar koruyucu etkisi tespit edilmitir.
98
NERiLER I UYARILAR:
99
Klorella Al rken Kaliteye Dikkat!
Popler olan bir baka tatlsu mikroalgi ise 'klorella' ( Chlorella vulgaris,
Chlorella pyrenoidosa). Bu yeil tek hcreli algler, balklarn balca besinlerini
oluturuyor (ftoplanktonlar). Protein bakmndan zengin. Ayrca klorofil, e
itli karotenoitler ( astaksantin, kantaksantin, flavoksantin, loraksantin ve vio
laksantin) ve ksantofl (ekinenon) tayor. Piyasadaki klorella rnlerinin ba
klk sistemini destekledii, kanserlerin yaylmasn nledii, yksek tansiyon
hastalarnda tansiyonu drd, fbromiyalji ve lseratif kolitlerde tedaviye
yardmc olduu ileri srlmektedir. rnn bilhassa Japonya ve Amerika Bir
leik Devletleri'nde popler olmasna karlk, yarar konusunda bilgiler daha
ok deney hayvanlar zerinde yrtlen deneysel bulgulara dayanyor. Ayrca
az da olsa insanlar zerinde yrtlen baz almalar bulunuyor.
1 00
daha ayrntl ve bilimsel parametrelere uygun olarak deneylerin tekrarlan -
mas gerekmektedir.
NERiLER I UYARILAR:
1 01
raklar toplayp kurutup klorella ya da dier yosun rnleri olarak pazarladn
gryoruz.
Yosunlar havuzlarda yetitirildiinden, bir dier nemli husus ise havuzlarn hij
yen koullarnn uygunluu. Bildiiniz gibi durgun sularda kolaylkla organizmalar
reyebilmektedir. Eer havuzda gerekli nlemler alnmamsa yosun salnz
iin tehlikeli olabilecek mikroorganizmalar ile bulak olabilecektir. Yine havuz
larda kullanlan suyun kalitesi ve zellikle mineral ierii nemlidir. Su ierisinde
insan sal iin tehlikeli ar metallerin (kadmiyum, civa, kurun vb) bulunma
mas gerekir. Dolaysyla retici firmann gerekli analizleri yapp yapmadn sor
gulamanz neririm.
1 02
KALP VE DAMAR SAG LI G I
. .
1 03
am cinsinin kabuklarndan elde edilen kuvvetli bir antioksidan) karm bir
tescilli formlasyonun, derin ven trombozu riskini nemli lde azaltabildii
gsterilmi. Karmdaki her iki bileenin de kann phtlamasn nleyici ve
dem giderici etkilerine bal olarak yararl olmas mmkn.
1 04
Kronik Kalp Yetmezlii Tedavisinde . .
Al Ozt
NERLER / UY ARILAR:
1 05
rak ve ieklerinden elde edilen ztn, 3 ,5-39,6 miligram hiperozit zerinde
hesaplanm total flavonoit veya 30-338 miligram proantosiyanidin tamas is
tenir. Tabii konu kalp gibi hayati bir organ olunca kullanlan rnn kalitesi son
derece nemli!
1 06
. .
Domates Ozt
Tansiyonu Dryor
1 07
mates zt tayan kapsl ya da ayn grntye sahip bo ila (soya ya) ve
riliyor. Domates zt deyince aklmza dolates salas ya da ketap gelebilir;
ancak bu ztn bileimi farkl. Domates ekirdeklerinden zel suretle elde
edilen domates ya ierisinde znm domates bileenlerini tayor. 250
mg'lk kapsl ierisinde; likopen (yzde 6), beta-karaten (yzde 0. 1 5), ftoen
ve ftofluen (yzde 1 ) , E vitamini (yzde 2) bulunuyor. alma srasnda bo
ila verilen grubun kannda da, muhtemelen yedikleri domates nedeniyle, li
kopen deriiminin bir miktar artmasna karlk kan basnc deerlerinde bir
dme gzlenememi. Yani domates yemekle kan plazmas likopen seviyesinde
gzlenen art, tansiyonu drmek iin yeterli olmuyor. Daha nce yrtlen
almalarda likopenin tek bana uygulandnda tansiyon drc etkili
bulunmamasna karlk, "domates ztnn etkili bulunmas': muhtemelen
domates ierisindeki antioksidan bileenlerin birlikte daha kuvvetli etki gs
termesi ile aklanabilir. Dier olas etkenler, domatesin tansiyon kontrolnde
rol oynayan potasyum bakmndan zengin olmas ya da ierdii polifenolik
bileenler olabilir.
Bu almann sonular, domates yiyerek deil ama daha younlatrlm
likopen ieriine sahip domates ztlerinden hazrlanan ilalarn yksek tan
siyon hastalarnda tansiyonun drlmesi iin yararl olabilecei konusunda
nemli ipular veriyor. Daha fazla sayda yksek tansiyon hastasnda, daha
uzun sreli ve farkl miktarlarda uygulandnda, salanan yararn artp art
mayacan ortaya koyabilecek klinik almalara ihtiya var. zellikle hasta
nn kulland tansiyon drc ilalar ile birlikte kullanldnda, hastann
tansiyon ilacna olan gereksinimini azaltabiliyorsa bence ok yararl olabilir.
Bylece hastann tansiyon ilac tedavisine olan tahamml artrlabilir.
NERiLER I UYARILAR:
1 08
Soan, Kalp ve Damar
Hastalklarndan Koruyor
109
Bildiiniz gibi Anadolu'da sofralardan taze ya da kuru soan eksik olmaz.
Bu suretle yemekten sonra kanda ya orannn ykselmesinin basit bir ekil
de nlenebilecei, kalp ve damar salna olumlu etkiler yapabilecei deneysel
olarak da ortaya konuluyor. Anadolu'da halkn tedavi kltr haricinde, gnlk
yaamnda srdrd baz alkanlklarn "ne derece doru olduu" yaplan
deneysel almalar ile ortaya konulduka benim hayranlm daha da artyor.
110
Siyah ikolata Damar Sertlii
Riski n i Azaltabilir
111
er gruba flavanolce fakirletirilmi kakao tozu ilave edilmi diyet verilmi.
Flavanoller, polifenolik yapda ve kuvvetli antioksidan etkili flavonoit grubu
bitki bileenleridir. Yemei yedikten nce ve sonra (2, 4 ve 6 saat) alnan kan
rneklerinde trigliserit, total kolesterol, kolesterol (HDL, LDL) deerleri iz
lenmi. Sonuta, flavanolce zenginletirilmi kakaolu diyet uygulamasnn,
izlenen kan deerlerinde belirgin bir ekilde azalma salayabildii gzlenmi.
Yukarda bahsettiim almann da sonular daha nceki almalar
destekliyor. Sonu ortada; zellikle siyah ikolata orta derecede kalp ve da
mar hastalklarnda tedaviye yardmc olmak zere "zevkle tketilebilecek'' bir
deva olabilir. Bu arada yediiniz ikolatann kalitesi de nemli. Malum, baz
reticilerin yaratclnn sonu yok! Keiboynuzu tozu, zm pekmezi vb i
kolata diye satlabiliyor.
112
Kahve Tansiyonu Ykseltir m i ?
113
flavonoit grubu bileenlere bal olabileceini ileri sryorlar. Bilindii gibi
flavonoitler, yapsal zelliklerine bal olarak antioksidan etki gsteriyor.
NERLER / UYARILAR:
114
Yksek Tansiyonlu eker
Hastalarna H ibiskus ay
115
nerilmi. alma srasnda deneye katlanlarn, dier tip bitki aylarn kul
lanmalarna izin verilmemi.
Deney gruplarnda alt tansiyon deerinin ( diyastolik kan basnc) deime
mesine karlk, st deerin (sistolik kan basnc) 160an 1 12'ye indii, nabzn
ise belirgin bir ekilde dt (5212,2 mmHg'den 34,59,3 mmHg'a) tespit
edilmi. Buna karlk siyah ay verilen kiilerde gerek st tansiyon deeri
nin ve gerekse nabzn belirgin bir ekilde ykseldii (41 ,91 1 .7 mmHg 'dan
47,39,6 mmHg'a) gzlenmi.
Bu almann sonular, daha nce yrtlen iki klinik almann sonu
larn desteklemesi bakmndan nemli. la aratrmalarnda etkinin mm
kn olduunca farkl risk gruplar zerinde tekrarlanmas, sonularn daha
doru deerlendirilebilmesini salayabilmektedir. Bu almada dierlerinden
farkl olarak, eker hastalarnda yksek tansiyon ikayetleri zerindeki etkisi
deerlendirilmi. almada bo ila verilen grup (plasebo) bulunmamasna
karlk dier bilimsel klinik alma kriterlerinin (randomize, ift krl) sa
land grlyor. Ancak sadece tansiyon ve nabz deerlerinin izlenmesi, kan
deerlerinin (sodyum, potasyum ve kan basncnn ykselmesine neden olan
anjiotensin dntrc enzim gibi) izlenmemesi nemli bir eksiklik.
116
.
117
zellikle son 1O- 1 5 ylda yaplan bilimsel almalar, zeytinyann sal
mz bakmndan ne kadar nemli olduunu ortaya koyuyor. Ancak zeytin
yapra iin aynsn sylemek pek mmkn deil. nsan sal bakmndan
nemli birok biyolojik etkilere sahip olmasna karlk, daha geri planda kal
mtr. erisindeki oleuropein (sekoiridoid) ve bozunma rn hidroksitiro
zoln kuvvetli antioksidan zellie sahip olduu bildirilmektedir. Yrtlen
deneysel almalar, bilhassa kalp-damar hastalklar zerinde etkinliini orta
ya koyuyor. Tansiyon drc, kolesterol drc, kan sulandrc etkinlii
bilimsel olarak kantlanm. Bu konuda yeni yaynlanan bir klinik almann
sonularndan bahsetmek istiyorum.
Bilimsel ltte (ift krl, randomize, paralel) bir klinik almada zel e
kilde hazrlanan bir zeytinyapra ztnn, birinci kademe yksek tansiyon
hastalarnda etkinlii, bir ila olan kaptopril ile karlatrlm. 2 ay sresince
292 yksek tansiyon hastas gnllden 1 16'sna zeytin zt ve geri kalan
1 16'sna ise kaptopril uygulanm. Sre sonunda hem sistolik, hem de diastolik
kan basncnn, ila verilen grup kadar etkili bir ekilde drlebildii gz
lenmi. Ayn ekilde LDL kolesterolde yzde 20 civarnda bir azalma salan
m. Aslnda, bir Akdeniz lkesi olarak, hani derler ya "altn madeni zerinde
oturuyoruz" ama farknda deiliz!
118
Yan etkileri var m?
Zeytinyaprann herhangi bilinen bir riski bulunmamaktadr. Ancak tansiyon ve
eker hastalarnda kullanlan ilalarn etkisini artrabilecei dikkate alnmaldr.
Zeytinyapra iyi bir kan ekeri drcdr. Ancak eker ilalar ile ayn anda
kullanlrsa, kan ekeri ok derek oka yol aabilir. Bu nedenle mutlaka eker
ilalar ile 2-4 saat ara verilmelidir.
119
Kolesterol Dsrmede
Ceviz Etkil i m i ?
1 20
grubuna ise daha nce ceviz grubuna uygulanan diyet verilmi. Kan rnekleri
O, 4, 6, 10 ve 1 2 ay sonra alnarak lipit seviyeleri llm. Deney sonucunda
cevizin diyet ile birlikte uygulansn ya da uygulanmasn, yksek kolesterol se
viyesine sahip bireylerde total kolesterol ve trigliserit seviyesini istatiksel ola
rak belirgin bir ekilde drd, kt kolesterol (LDL) seviyesinde belirgin
bir azalma salamasna karlk, iyi kolesterol (HDL) zerinde etkisi bulunma
d gzlenmi. lgin not, normal kolesterol deerlerine sahip bireylerde ce
viz verilmesi ile kan lipit seviyelerinde fazla bir deiiklik salanmam. Daha
nce yaymlanan ve 365 gnll zerinde yrtlen on klinik almada bir
ay ile alt ay arasnda ceviz diyeti uygulanmas ile de benzer sonularn elde
edildii bildirilmektedir.
Balk m, et mi?
Souk denizlerde yaayan balklarn daha zengin omega-3 ieriine sahip
olmas nedeniyle, kolesterol kontrolnde daha etkili olduu, lkemizdeki gibi
lman denizlerdeki balklarn ise Omega-3 ieriinin ok dk olmas nede
niyle etkisinin de zayf olduu bildirilmektedir. Amerika'da bilimsel nitelikte
bir klinik alma, et yemeklerinde ceviz kullanlmasnn bile kolesterol sevi
yesinin -az da olsa- drlmesinde yararl olabildiini gsteriyor. Acaba balk
yemeklerine ceviz ilave edilse daha yararl bir sonu alnabilir mi?
121
Ketentohumu Ya Yksek
Kolesterole Ba l Bbrek Hasarn
Engell iyor
Baz farkl grler bulunmakla beraber genel kan, yksek lipit ve koleste
roln, kalp ve damarlarn yan sra bbreklerde de hasara yol at eklindedir.
Bu bakmdan kolesterol seviyesinin diyet ve ila uygulamalar ile belirlenen
snrlar ierisinde tutulmas nemlidir. Ancak mevcut ila uygulamalarnda
ortaya kan baz istenmeyen yan etkiler nedeniyle, hastalarn ounlukla bit
kisel ilalar gibi daha gvenilir olduunu dndkleri farkl tedavi seenek
lerine yneldii sk olarak gzlenen bir durumdur.
Ketentohumu, kolesterol hastalar tarafndan son yllarda olduka fazla ilgi
eken ve talep gren bir bitkisel ilatr. Bitkinin tohumlar yzde 32-45 kadar
ya tamaktadr. Bu yan yars (yzde 5 1-55) Omega-3 olarak bilinen alfa
linolenik asit (ALA) ve yzde 1 5 - 1 8 kadar ise linoleik asit iermektedir. Doy
mam ya asitleri bakmndan zengin zellii nedeniyle, ketentohumu yksek
kolesteroln drlmesinde ve dolaysyla kalp krizi riskinin azaltlmasnda
nerilmektedir. Gerek klinik ve gerekse deneysel bulgular, total ve LDL koles
terol drdn ortaya koymaktadr.
lkemiz aratrclar tarafndan yaplan bir almada, deney hayvanlarna
1 hafta sre ile ketentohumu ya (gnde 75 miligram) verilmi. Ardndan de
ney hayvanlar 22 hafta boyunca ketentohumu ya ile birlikte (ayn miktarda)
yksek kolesterol ieriine sahip diyet uygulanm. Yksek kolesterol ierikli
diyet uygulanan ama ketentohumu ya verilmeyen sanlarda (kontrol gru
bu) serum kolesterol ve lipit seviyeleri ykselirken, ketentohumu ya verilen
grupta, serum kolesterol ve lipit seviyelerinin belirgin bir ekilde drld
grlm. Deney sonunda sanlarn bbrek dokular zerinde yaplan incele
mede yksek lipit oranna bal olarak bbreklerde grlen hasarn, ketento
humu ya verilen grupta nlenebildii gzlemlenmi.
Burada nemli bir hususu belirtmek gerekiyor. la olarak kullanlacak ke
tentohumu ya soukta skma suretiyle elde edilir. Yksek doymamlk oran
1 22
nedeniyle ketentohumu ya hzla oksitlenerek katlamakta ve etkisini kaybet
mektedir. Oksitlendiinde aclar ve kokusu ktleir. Bu nedenle, ketentohu
mu yann havann olumsuz etkilerinden dikkatle korunmas gerekir. Buzdo
labnda bile ancak birka hafta dayanr. Bu sertleme zelliinden yal boya
larn sertlemesi iin ya da aa mobilyalarn suyun etkilerinden korunmas
amacyla yararlanlr. Yani boyaclkta "bezir ya" olarak bilinen aslnda keten
tohumu yadr. Bir baka nemli husus ise, ketentohumu yann da Omega-3
ya asitleri bakmndan zengin olmasn karlk, ierii ve etkileri souk deniz
canllar ve balklardan elde edilen Omega-3'lerden farkldr. Bitkisel ve deniz
canllar kaynakl Omega-3'lerin etkileri birbiri ile kartrlmamaldr.
1 23
Badem i le Kolesterol M cadelesi
1 24
etkiye sahiptir ve LDL kolesteroln oksitlenerek ok dk younluklu kt
kolesterol olan VLDrye dnmn nledii ve bu suretle bademin etkisine
katks olduu bildirilmektedir. Bademin zengin olduu bir baka bileen ise
magnezyumdur. Bir porsiyonunda gnlk nerilen magnezyum miktarnn,
yaklak bete biri civarnda olduu tespit edilmitir. Ayrca kalsiyum ierii
bakmndan da dikkati ekmektedir.
ran'da 30 hafif hiperlipidemik gnl zerinde yrtlen bir klinik al
mann sonular da yukarda bahsedilen bulgular dorulamaktadr. 4 hafta
boyunca gnde 60 gram tatl badem verilmesi ile izlenen biyokimyasal deer
ler ierisinde, bademin LDL kolesterol ve apolipoprotein-B zerinde belirgin
etkisi bulunduu gzlenmitir. Aratrclar badem tohumunu evreleyen kah
verenkli zar bileiminde bulunan fenolik bileiklerin antioksidan etkisine dik
kati ekmektedirler. Bu nedenle bazlarmzn yapt gibi badem, ceviz, yer
fst gibi kuruyemi tohumlarn etrafndaki koyu renkli zar karp atmadan
nce birka defa dnmek gerekir!
1 25
Zerdeal da Yksek Kolesterolde
ok Etki l i
1 26
Aspir iekleri Kolesterol
Drmeye Yard mc Ol uyor
1 27
c etkisinin bu amala kullanlan ilalar (atorvastatin) kadar kuvvetli olmas
dikkat ekici! Bir baka almada ise, ayn ekilde tohum ztnn kuvvetli
antioksidan etkisine bal olarak dk younluklu kolesteroln (LDL) oksit
lenmesini engelledii ve dolaysyla kalp krizi riskinin azaltlmasnda yararl
olduu deneysel olarak ortaya konulmu.
NERiLER I UYARILAR:
1 28
.
D iYAB ET
1 29
Tarnn zarar var m?
ncelikle, gzel aromal bir baharat olan tarnn da zararsz olabilecei
dncesi ile yksek miktarlarda ve srekli kullanlmamas gerektiini belirt
mek isterim. Sanlarda yaplan bir almada, 90 gn srekli tarn verilmesi
ile karacier arlnda azalma gzlendiine dair bir alma var. Bu bulgu
fazla miktarda kullanlmas durumunda baz yan etkilerin sz konusu olabile
ceini gsteriyor. Dolaysyla olas bir riski gzard etmemek gerekir. Ancak,
"tarn zararlym" gibi sama bir yorumda bulunmak da doru deil. Hassas
kiiler haricinde, normal miktarlarda ve normal sklkta bir kullanm ile byle
bir risk sz konusu olamaz.
1 30
2007 ylnda yrtlen bir baka almada ise, salkl gnlllere gnde 5
gram (tek seferde) in tarn ya da bo ila verilmesi ile tarnn glikoz tole
rans testi ve inslin direnci zerinde etkili olduu ve bu etkisini 1 2 saat kadar
srdrebildii gzlenmi. Bu almada gnlllerin deneyden iki gn nce ve
sonrasnda yedikleri, itikleri (alkol ve kafeinli iecekler kullanlmamal) kont
rol altnda tutulmu olmas, bence almann dikkat ekici nemli bir zellii.
Olumlu sonu bildiren bu almalarda, zetle, tarnn 3-6 gram gnlk mik
tarlarda uygulanmas ile Tip-2 diyabet hastalarnda kan ekeri zerinde orta
derecede bir etkisi gzlenmi.
2007 tarihli bir baka almada ise onbe kadna (polikistik ovaryum send
romlu) 2 ay sresince her gn tarn zt ya da bo ila (plasebo) verilmesi ile
tarn zt verilen grupta inslin direncinin belirgin bir ekilde azald, bo
ila grubunda ise byle bir gelime salanamad bildiriliyor.
Bunlarn dnda, bir de olumsuz sonu gzlenen almalar var: bunlardan
ikisi yine Tip-2 diyabetli hastalar zerinde yrtlm; ancak etki gzlenme
yen almalarda en ok dikkatimi eken husus kullanlan miktar; birinde 25
hastaya gnde 1 ,5 gram (500 mg x 3 defa), dierinde ise 60 hastaya 3 ay sre
since gnde 1 gram (500 mg x 2) in tarn tableti verilmi. Sanrm burada
yanlgya yol aan nedenlerden biri, 2003 ylndaki ilk klinik almada gnde
1 gram tarn verilen kiilerde de 6 gram tarn verilenler gibi etki grld
nn bildirilmesi! Ancak daha sonra yaplan ve olumlu sonu gzlenen tm
almalarda tarn, 3 gram ve zerindeki miktarlarda kullanlm.
2007 tarihli bir klinik alma ise, farkl olarak Tip- 1 diyabet hastalar ze
rinde yrtlm ve doal olarak etkisiz bulunmu. Bu almada hastalara 90
gn sre ile 1 gram tarn tableti ya da bo ila (laktoz) verilmi. Tarn ze
rinde yaplan deneysel almalarda, vcutta inslin retimini artrarak etki
ettii ileri srldnden, inslin retimi olmayan Tip- 1 diyabet hastalarnda
bu tip bir etki gzlenmemesi beklenen bir sonu, dier taraftan hastalara veri
len miktarn dk olmas ( 1 gram) ve 90 gnlk srenin alyuvarlarn yaam
sresinden ( 1 20 gn) daha ksa oluunun bu olumsuz cevapta bir rol bulunup
bulunmad tartlabilir.
Doru bilimsel tasarmda uygulanan deneysel (in vitro ve in vivo) ve klinik
almalarn sonular, tarnn vcutta inslin salnmn artrdn, inslin
ile tarn birlikte uygulandnda inslinin etkisinin belirgin bir ekilde art
gsterdiini ortaya koyuyor. Dier taraftan mevcut olumsuz klinik bulgular,
etkinlik konusunda kafalar kartryor. Ancak yaplan tarafsz bilimsel deer
lendirmelerde, olumsuz sonu alnan almalarda deneysel kurgunun hatalar
gzler nne seriliyor.
1 31
Tarn'n kan ekerini ve kolesterol dren bileeni; sinnamil aldehit.
2007 tarihli bir deneysel alma, daha nce bahsettiimiz almalardan
farkl olarak tarnn uucu yanda (kokulu ksm) bulunan temel bileen olan
sinnamaldehit zerinde yrtlm. Sanlara 45 gn sresince bu maddenin
uygulanmasyla normal sanlarda kan ekeri ve trigliserit deerleri zerinde
herhangi bir belirgin etki gzlenmezken, diyabetli sanlarda 45 gn sonunda
kan ekerinde yzde 70 kadar dme salanm. Bu deer, eker ilac (glibenk
lamit) verilen deney hayvanlarnn kan ekerinde salanan dmeye yakn bir
deer ve tabii daha nemlisi, bu sre ierisinde de herhangi bir deneysel tok
sisite bulgusu tespit edilmemi. Dier nemli bulgu ise, diyabetlilerde kan ko
lesterol ve trigliserit seviyelerinde salanan belirgin derecede azalmann yan
sra iyi kolesterol (HDL) dzeyinin ykselmesi.
1 32
antibiyotikler kadar etkili olduu tespit edilmi. Ancak benim ilgimi eken bir
baka alma, hepimizin bildii gibi antibiyotiklerin geliigzel kullanlmas
ile antibiyotiklere direnli, onlardan etkilenmeyen zararl mikroorganizmala
rn saysnda mthi bir art var. Uzmanlar yakn gelecekte etkili bir antibi
1 33
emen Tohum u : Tip-2 eker
. .
1 34
rini drc (hipoglisemik), yapsndaki bir amino asit bileeni de (4-hidrok
si izolsin) inslinotropik etki gstermektedir. Yani inslinin retildii beta
hcrelerini uyararak, inslin retimi ve etkinliini artrmakta, somatostatin ve
glikoz seviyelerini etkilememektedir. Bu nedenle emenotu tohumunun eker
hastalarnda ila olarak yararlanlmasna ynelik almalar srdrlmektedir.
ementohumunun ayrca alfa-glikozidaz enzimini basklayc etkisi bulun
maktadr. Bu suretle niastal gdalarn barsaklarda paralanarak ekere d
nm azaltlmaktadr. Grld gibi ementohumu Tip-2 eker hastalar
iin gerekten ok ynl bir bitkisel ila.
emenotu tohumunun bir dier nemli etkisi ise serum trigliserit, total
kolesterol ve kt kolesterol (LDL-C) seviyelerini drmesidir. Bu etkisi,
muhtemelen yapsndaki saponin tipi bileenlerin safra salgsn artrc etkisi
ve kolesterolle saponinlerin znmeyen kompleks oluturarak, emilemeden
atlmasna baldr. Genelde gda olarak da kullanld iin ementohumunun
zararsz olduu dnlyor.
1 35
dikkatimi ekti. lgin olmas nedeniyle sizlerle paylamak istedim. ki erkek
gnllnn koltuk alt terinden zel yntem ile (st katman katfaz mikrot
ketme teknii) numuneler alndktan 2 gn sonra, gnlllere gnde 1 0 gram
ementohumu ile hazrlanm ay verilmi ve tm gn boyunca ter rnekleri
alnm. Ardndan ter rneklerindeki kokuya neden olan uucu bileenler zel
teknik ile (gaz kromatografsi) analiz edilerek karlatrlm. ementohumu
verildikten sonra, terin bileiminde tespit edilen onalt maddeden sekizinin
yaps belirlenmi. lgin olan husus, belirlenen bu bileiklerin, genellikle teker
teker olduunda houmuza giden kokular olduu halde, karm durumunda
(bilinmeyenlerle birlikte) ho olmayan bir kokuya sahip olmas. Mesela kafur
kokusu (kamfen), limon kokusu (geranial), am kokusu (beta-pinen), karanfil
kokusu (beta-karyoflen), tatl meyvemsi koku (neril asetat ve alfa selinen) gibi
gzel kokularn, bu ekilde ar bir koku yaratabileceini dnebilir miydiniz?
NERiLER I UYARILAR
1 36
Kahvaltda Badem Yemek
Kan ekerin i Dryor,
Doyg u n luu Artryor
1 37
iin 1 hafta boluk braklm ve bu defa seilen dier rn yine 5 gn srey
le verilmi. Bu ekilde her gnllnn srayla yukardaki rnleri kullanmas
salanm. Deney sresince gnlllerin yaamlarn daha nce olduu ekil
de srdrmesi istenmi. Her sabah klinie a gelen gnlllere, portakal suyu
ile birlikte yukardaki badem rnlerinden biri verilmi. Kiilerde etkiyi izle
yebilmek iin 4 saat boyunca alnan kan rneklerinde ( 15, 45, 60, 90, 120, 180
ve 240 dakika sonra) bir seri biyokimyasal analiz yaplm [kan ekeri, inslin,
esterlememi ya seviyesi ve glukagon benzeri peptit- 1 ( G LP- 1 ) ] . 4 saat sonra
kiilere belirli tip bir le yemei verilip tekrar kan rnekleri alnm.
Aratrmann sonucunda en yksek etkiyi badem tohumu gstermi. Gn
de 33 adet tam badem tohumu yenilmesi ile gn boyu kan ekeri seviyesinin
korunduu ve kiilerin kendilerini doygun hissettikleri bildiriliyor. Tabii bu
kadar ok badem yenmesi biraz fazla gibi gelebilir, ancak Amerikan Gda ve
la Dairesi (FDA), saln korunmas iin gnde 42,5 gram civarnda badem,
ceviz ya da fndk vb yemilerin yenmesini neriyor. Aratrclar bu gramaja
33 civarnda badem tohumu girdiini belirlemiler (Data bademi gibi byk
deil anlalan). Badem ya verilmesi de yine etkili bulunmu. Buna karlk
ya alnm badem tozu ve plasebo verilmesi ile yemek sonras kan ekerinin
hzla ykseldii gzlenmi.
Sonu olarak, bademin doymamlk bakmndan zengin ya ieriinin,
muhtemelen sindirim sisteminden ekerlerin emilimini geciktirdii, bu suret
le yemek sonras kan ekerinde ykselmesini engelledii ileri srlyor. Ara
trclar, glikoz toleransnn bozulmas (BGT) hastalarnda badem kullanlma
snn yararl olabileceini bildiriyor.
1 38
Prasa Yksek Kolesterol .
1 39
Prasann yararlarnn akrabalar soan ve sarmsaktan daha az olduu sy
lenemez. Yeni yaynlanan ve deneysel bulgularn deerlendirildii bir incele
me yazsnda (Current Urology Reports), soan ve sarmsak ile birlikte pra
sann da prostat kanserinden korunmak amacyla sk kullanlmasnn yararl
olabilecei ifade ediliyor.
Nasl kullanmal?
Yksek kolesterol ya da yksek ekeri drmek iin veya kanserden ko
runmak iin olsun istenen yararlarn, prasann uzun sreli kullanlmas ile
ortaya kabildii grlyor. Dier taraftan, yksek kolesterol drmek iin
sulu alkoll zt, yksek kan ekerini drmek iin ise sulu ztnn etkili
olduu tespit edilmi. Dolaysyla prasann etkisinin, farkl bileenlerine bal
olduu (flavonoitleri ve kkrtl bileenleri vb) dnlebilir. Bilindii zere
soan, sarmsak ve lahana, brokoli gibi kkrtl bileenler bakmndan zen
gin sebzelerin, kanserlerde koruyucu etkisi bulunduu deneysel olarak ortaya
konulmutur. Muhtemelen prasann da bu tip bileenlerinin etkili olabilecei
dnlebilir. Kkrtl bileiklerin etkisini gstermesi iin enzim ile etkili bi
leenlerine dnmesi nemlidir. Bu bakmdan, kkrtl bileenler bakmn
dan zengin gdalarn ate zerinde piirilmesi, onlarn etkisini kaybetmesine
yol aabilir. Benim nerim prasann paralandktan sonra buharl piiriciler
de ksa sre piirilmesi ve tketilmesi. Ancak bahsettiimiz yararlarn gster
mesi iin her gn prasa yemek de sanrm pek mmkn deil! Bence prasay
bktrmayacak bir sklkta tketmek en aklc yaklam.
1 40
Soan , Sarmsak ve Kan ekeri
1 41
lanan eker hastalarnn kan ekerini kontrol etmeden kan ekerini drc
ila kullanmamamalar gerekir. Soan iin ise, piirmeden yendiinde ayn
ekilde dikkatli olunmasn neririm. Piirildiinde ise, etkili kkrtl bileik
ler nemli lde bozunarak etkinliini kaybettiinden risk azalyor. Esasn
da buna risk demek pek doru bir ifade deil, eker hastalarnn kan ekerini
doal yollarla, diyet ve besinler ile kontrol altna alabilmeleri ideal bir durum,
sadece kan ekeri seviyesini dzenli olarak kontrol etmek, gerekmiyorsa ila
almamak yeterli.
1 42
.
1 43
kolibasilinin mesaneyi evreleyen epitel hcrelerinin yzeyine bakterilerin
yapmasn nledii, dier bileeni olan meyve ekeri (frktoz) ile prosiya
nidinlerin birlikte bakterileri ldrc etki gsterdii eklinde. Kranberinin
gerek deneysel ve gerekse klinik olarak ispatlanan bu etkisinin haricinde, lse
re neden olan helikobakter mikroorganizmasnn (helicobacter pylori), mide
cidarna yapmasn engelledii ve grip virsnn geliimini durdurduu ek
lindeki baz bulgular henz tam olarak dorulanmam.
2008 tarihli bir bilimsel deerlendirme (meta analiz) almasnda, imdiye
kadar yaplm klinik almalarn sonular iki ayr kii tarafndan bamsz
olarak incelenmi. Bilimsel kriterlere uygun 1 0 almada 1 .049 kiiye ait so
nular gz nne alnm. Bu almalardan yedisinde kranberi suyu verilen
hastalar ile su ya da meyve suyu verilen hastalarda gzlenen sonular, dier
nde ise kranberi tableti/kapsl ile etkisiz ila verilenler karlatrlm.
almalar 1 ay ile 12 ay sre ile uygulanm. Sonuta 12 ay sre ile kranberi
suyu (gnde defa bir byk bardak) veya kranberi kapsl (gnde iki defa)
uygulanmas ile riner sistem enfeksiyonlarnda belirgin bir dzelme salan
d sonucuna varlm. Ancak baz snrlamalara dikkat ekilmi. Kranberi
meyve suyunun kadnlarda daha etkili olduu, yallarda etkinliin belirgin
bir ekilde azald grlm. Yan etki olarak en nemli dezavantajn mey
ve suyunun tadnn pek iyi olmamas. Bu nedenle klinik almalarda deney
programndan kanlarn oran bir hayli yksek. Dolaysyla tablet ya da kap
sl eklinde tketilmesi daha aklc.
Burada bir hususa dikkat ekmek isterim. Piyasada satlan baz kranbe
ri kapsllerinin ieriinin nemli olduunu gzledim. Bu son derece nemli;
nemlenmesi demek ilacn ieriinin "bozunmas" ya da "bozunmaya balama
s" demektir. Kullanmadan nce bunu kontrol etmekte yarar var.
drar yolu enfeksiyonlarnda srekli olarak antibiyotik kullanmann son
derece sakncal olduunu biliyoruz. Gerek kullanan hasta bakmndan ve ge
rekse antibiyotiklere direnli mikroorganizma gelimesine yol amas nede
niyle, hafif vakalarda bile antibiyotiklerden medet ummak doru bir yaklam
deil. Bu bakmdan kranberi formlasyonlarnn ncelikle tercih edilmesinin
ve ar seyreden vakalarda ise son are olarak antibiyotik kullanlmasnn akl
c bir uygulama olaca grndeyim.
1 44
emzirme dnemlerinde bebee zarar verebilecei iin ilalarn byk bir ks
mnn kullanlmasndan kanlmaktadr. 2004 ylnda yaynlanan ve Norve'te
400 hamile kadn arasnda yrtlen bir anket almasnda, hamilelik dne
minde en ok kullanlan bitkisel rnn "kranberi" olduu tespit edilmi.
phesiz, su dahil hibir eyin tamamen gvenilir olduunu sylemek
mmkn deil. Dier taraftan, hamile ve emziren annelerdeki sz konusu et
kilerin tespit edilmesine ynelik ayrntl klinik alma yaplabilmesi de etik
olarak uygun deil. 2008 ylnda yaynlanan bir almada, kranberi ile ilgi
li mevcut tm bilimsel nitelikte etkinlik ve risk verilerinden yararlanlarak,
hamile ve emziren annelerdeki gvenilirlii incelenmi. Sonu olarak, kulla
nlan kranberi (meyve suyu veya kapsl) miktarn abartmamak koulu ile
herhangi bir riskin sz konusu olmayaca ileri srlyor. Risk olarak tespit
edebildiim tek uyar, gnde 3-4 litreden fazla meyve suyu iilmesi halinde
bbrekta oluumuna yol aabilecei eklinde. Zaten bu kadar ok miktar iil
mesi mmkn deil!
1 45
miligram standart kranberi zt (tip A proantosiyanidin zerinden) tayan
kapsllerden ve bir tane de plasebo kapsl verilmi. Her gruba verilen kapsl
lerin (etken maddeli ya da etkisiz maddeli) grnt ve lezzet olarak birbirinin
ayn olmasna dikkat edilmi.
almada her ay alnan idrar ve dk rneklerinden ilk ay ve son ay ( 12.
ay) rneklerinde ve alma tamamlandktan 1 ve 3 ay sonra alnan rneklerde
antibiyotie direnli kolibasili test edilmi. Deney sresince idrar yolu enfek
siyonu tekrarlama skl izlenmi. Ayrca hastalara uygulanan sorgulama ile
izlenimleri (yan etki vb) kayt altna alnm.
Sonu olarak, idrar yolu enfeksiyonu tekrarlama skl (tahmin edilebile
cei gibi) antibiyotik verilen grupta, kranberi verilen gruba kyasla yar yarya
daha az grlm. Dier taraftan, antibiyotiklere direnli kolibasili saysnda
bir ay antibiyotik kullanm ile bile mthi bir art gzlenmi. Balangta
yzde 2 1 -28 arasnda olan direnli bakteri says, bir ay antibiyotik kullanl
mas sonunda yzde 73-91 gibi byk bir orana ykselmi. Hatta 12 aylk
sre sonunda dier nemli antibiyotiklere (siprofloksasin, norofloksasin) bile
diren gelimi. Halbuki kranberi verilen grupta herhangi bir diren geliimi
gzlenmemi. Bence bu en dikkati ekici sonu. Burada bir hususu hatrlat
makta yarar gryorum. almada standart kranberi zt tayan bir ila
formlasyonu kullanlm. Etkili bir tedavi cevabnn kranberi meyvesi yenil
mesi suretiyle alnmas mmkn olmayabilir. Benim gzlemlediim piyasada
satlan kranberi meyveleri, dier yaban zm, ay zm gibi yakn grn
l kurutulmu meyveler ile kartrlyor. Dolaysyla doru rn aldnzdan
nasl emin olacaksnz?
1 46
Limon Suyu Bbrekta
Oluumunu Engel l iyor
1 47
PARK N S ON
1 48
karlk Parkinson hastalnda herhangi bir olumlu rol belirlenememi.
Tabii bu bulgular geriye dnk bir sorgulamann sonular, sadece bir yol
gsterici ve fikir verici nitelikte bilgiler. Buna bakp da tkettiiniz kahve ve
siyah ayn miktarn abartrsanz bu defa kafein bamllna bal (kafein
intoksikasyonu), kabzlk, yksek tansiyon, mide asit salgsn artracandan
gastrit, uykusuzluk vb bir sr sorunla karlaabilirsiniz. Her ey kararnca
kullanldnda yararldr.
1 49
GZ SAG L I G I
1 50
sra kolaj en stabilitesini ve klcal damarlarn direncini artrdn, dolam hz
landrdn ortaya koymaktadr. Bu bakmdan da glokom, katarakt, diyabetik
retinopati ve artrit gibi durumlarn tedavisinde nerilmektedir. Bu konudaki
etkinliini deerlendirmek zere, ounlukla 1 990'l yllar ncesi yaplm
ufak apl, dar lekli deneyler yrtlmtr. Tek bana yabanmersini ya da
beta-karaten, E vitamini gibi antioksidan etkili vitaminlerin birlikte verilmesi
ile grme yetenei azalm gnlllerde ( diyabetik retinopati, yallk, miyopi
gibi eitli etkenlere bal olarak) kesin bir yorumda bulunabilmek mmkn
olamamtr. Daha yakn bir tarihte, 2000 ylnda yaynlanan bir almada ise,
3 hafta sre ile yabanmersini zt ( 1 60 mg) verilen insanlarn gece grn
de belirgin bir deiim tespit edilememi. Bu almalarn sonularna bakla
rak, hemen etkisizmi diye karar vermek doru olmaz sanrm. Bunun balca
nedeni antioksidan etkili antosiyanin oligomerlerinin, aspirin gibi alndktan
ksa sre sonra etkisini gstermesini beklemek gereki olamaz. Daha gveni
lir sonular alnabilmesi iin, ok sayda gnll zerinde uzun yllar srdr
len (en az 1 0 yl) almalarn yaplmas, verilen antosiyanin formlasyonunun
miktar ve kalitesinin de dzenli kontrol edilmesi gerekir. Ksacas bu tip bir
alma yrtmek ok zor.
Dier taraftan, lkemizde birok renkli meyve yanllkla yabanmersini
olarak adlandrldndan, doru bitki olduundan emin olunmas gerekir.
nk benzer grntlerine ramen etkileri ok farkldr. Mesela kranberi
olarak bilinen Latince bilimsel ad ile Vaccinium macrocarpon meyveleri idrar
yollar enfeksiyonlarnda etkili olurken, ayn bitki ailesinden olan yabanmer
sini (Latince ad Vaccinium myrtllus) mor meyveleri gz ve damar salnda
yararl olmaktadr.
151
olduka zor. Antioksidan etkisini bildiimiz antosiyaninlerin sadece gr ye
tenei ile ilgili deil, hastalklara ve bilhassa yalanmaya bal olarak ortaya
kan eitli kalp ve damar hastalklar, kanserler vb oluumundaki nleyici
etkisinden yararlanmak iin, abartmadan koyu krmz renkli meyveleri ye
mek ve de kattrlmam meyve sularn imek aklc bir yaklam olacaktr.
1 52
S N D R M S STEM
S O RU N LARI
Elinde srekli olarak lale ile dolat iin "Laleli Baba'' olarak bilinen za
tn n Padiah 3. Mustafa'nn kulana kadar gelir. Padiah merak eder ve
erkan ile birlikte Laleli Baba'y grmek zere gider. Padiah, Laleli Babay s
namak iin "Dnyada en byk saadet acep ne ola?" diye sorar. Laleli Babann
yant artcdr; "Def'i hacet gidermektir hnkarm: Bu, "Sizin gibi sultan
olmak, yce Osmanl Devleti'nin banda olmaktr" gibi bir yant bekleyen 3.
Mustafay pek memnun etmez, phesiz. Bir sre sonra 3. Mustafa'ya bir ka
rn ars saplanr, kvrandka kvranr, otlar kaynatlr, hekimler urar, ama
nafile, padiah bir trl tuvalete kamamaktadr. Aklna Laleli Babann yant
gelir; "Baba gerei sylermi, tuvalete kmak en byk nimetmi de bun
ca zaman bunu bilmeden yaamz" der, yanna gider, durumu anlatr, Laleli
Baba padiahn sorununu zer. Bu iyilii karl babann istei zerine sem
te yaplan camiye "Laleli Camii" ad verilir.
phesiz "kabzln" en byk sorun olup olmad tartlabilir, ama y
kde olduu gibi herhalde ekmeyen bilemez! Bir ekene sormak gerek! Bir
ka yl nce yaymlanan bir bilimsel makalede, aratrclar "kalnbarsak"
iin "unutulan organ'' tanmn yapmlard. levleri zerinde ayrntl ve ye
terli almalar henz yaplmad iin, bu tanm balangta houma gitmi
ti. Ancak sanrm "kefedilmemi organ'' tanm ok daha uygun grnyor.
Kalnbarsaklar sadece vcudumuzda ilenerek atlacak atklarn topland
bir ksm/ organ olarak grmek, byk hata olur. Hatta rol oynad ilevler
1 53
nedeniyle "ikinci beyin" olarak adlandran bile var.
Salmz iin barsaklarmzn nemi kalp, akcier, beyin gibi hayati ne
me sahip organlarmz yannda kmsenemeyecek lektedir. Barsaklar
mz "mikrobiyota'' olarak adlandrlan zengin bir mikroorganizma eitliliine
sahiptir. nce ve kalnbarsaklarda binin zerinde ( 100- 1 150 farkl tr) eit
lilikte, 10 ile 1 00 milyar kadar bakteri bulunduu hesaplanmaktadr. Bu say,
tm vcudumuzda bulunan hcrelerin saysnn 10 katdr. Aslnda bebek do
duunda barsaklarnda bakteri bulunmaz, yani sterildir. lk besinle birlikte
barsak floras yava yava olumaya balar ve oluan bu eitlilik yaamn ileri
dnemlerine kadar genellikle fazla bir farkllk gstermez. la ya da hastalk
gibi herhangi bir etkene bal olarak bozulduunda, tekrar kendini onarr.
1 54
Sindiri m Soru nlarnda M uhtesem
..
'
Rezene ay
Yaplan bilimsel almalar rezene meyvelerinin birok yararl etkisini orta
ya koymaktadr. Bilhassa sindirim sisteminde dz kas tabakasn gevetmesine
bal olarak sindirime yardmc olmakta, midedeki gerginlik ve ekime gibi
ikayetlerin giderilmesini salamaktadr. Dolaysyla, yemeklerden sonra re
zene ay iilmesi midenin rahatlamasn salayarak yenilen yemeklerin daha
kolay sindirilmesine yardmc olacak, mide ve barsaklarda rahatszlk vere
cek gaz oluumuna engel olacaktr. Esasnda rezene ay, etkili ve gvenilir
bir gaz giderici olarak 3 haftaya kadar bebeklerde grlen gaz sancs (infantil
kolit) vakalarnda da nerilmektedir.
ncelediim kaynaklardan birinde, eskiden rezene bitkisinin yapraklarnn
oru tutanlarda alk hissini kreltmek amacyla, zellikle yoksul halk tarafn
dan kullanld notu dikkatimi ekti. lkemizde Ege Blgesi'nde "arapsa"
ad altnda eitli ekillerde yemeklerde kullanlmaktadr. Avrupa lkelerinde
de orbalar, et ve balk yemekleri, salata ve turulara lezzet vermek amacyla
yapraklar ve gvdesini kullanlyor. Bizde byk market raflarnda da satlyor.
Rezene meyvelerinin etkisi, sadece sindirim sorunlar ile ilikili deil. Ya
plan deneysel almalarda ar kesici ve iltihap giderici etkisi zerinde yr
tlen birka deneysel almann sonular dikkatimi ekti. Deney hayvanlar
zerinde yrtlen ilk almada belirgin bir ar kesici (santral etkili) , yang
giderici ve antioksidan etki gzlenmi. Baka bir grup tarafndan yrtlen bir
almada ise sulu ztnn gerek akut ve gerekse kronik ar modellerinde
etkili olduu, dier bir almada ise nitrik oksiti basklamas nedeniyle mig
ren arlarnda yararl olabilecei bildiriliyor.
1 55
lemi rnlerin, yenileri ile harmanlanarak sata sunulmas sk grlen bir
durum! Aldnz bitki materyalinin ne derece temiz olduu, daha nce ka
kiinin elinin dedii konusunda pheleriniz olmamal. zerinde mikroor
ganizmalar ve zararl toksinleri bulunup bulunmad test edilmi olmal. Bu
nedenle, akta satlan rnlerin kullanlmasn nermiyorum. Tabii rezene
meyvelerinin yukarda bahsettiim yararlarnda, sert meyvelerin zerinde
kanallar ierisinde bulunan uucu yan katks nemli. Bu nedenle, para
lanmam meyveler ile hazrlanan ayn ierisinde, yeterli uucu ya buluna
mayacandan, yeterli etki gstermesi beklenemez. Fazla toz edilmi meyveler
ise uucu yan uarak kaybna yol aacandan, yine etkisini zayflatacaktr.
Bu bakmdan zel deirmenlerden geirilmi olmas gerekir. Benim nerim
gvenilir markalarn rnlerinin tercih edilmesi.
Papatya ay
Mayspapatyas ya da almanpapatyas (Bilimsel ad, Matricaria recutita)
ieklerinin mide-barsak kaslmalar, ikinlik, gaz ikayetlerini giderici ve
sindirime yardmc etkileri bilimsel olarak da ortaya konulmutur. Bu etkiye
sahip bileenlerinin flavonoitler (apigenin ve glikozitleri) ve uucu ya bile
enleri (alfa-bisabolol) olduu dnlmektedir. Bu nedenle, papatya aynn
etkisini kaybetmemesi iin, hazrlarken kaynatlmamas gerekir. ay hazr
lamann en ideal ekli, kapakl bir fincan ya da demlik ierisine bir poet atp
taze kaynatlm scak ime suyu ilave edildikten sonra, 10 dakika bekletilip
iilmesidir. Yemeklerden sonra iilmesi sindirime yardmc olacak ve midenin
rahatlamasn salayacaktr. Rezene ay ile birlikte de kullanldiinda etkinlii
daha da artrlabilir.
Papatyann sindirim sistemine etkili bileenleri olan flavonoitlerin bir di
er zellii de hafif yattrc etkisi. Dolaysyla ay halinde hazrlandnda
merkezi sinir sistemi zerinde hafif yattrc etki de gsterecek, rahat uyku
uyunmasn salayabilecektir.
Yine papatya flavonoitlerinin ve uucu bileenlerinin (alfa-bisabolol, ka
mazulen) geni spektrumlu dem giderici etkisi (siklooksigenaz, lipoksigenaz,
fosfolipaz A2 enzimlerini basklayarak) bulunduu, dolaysyla vcutta demi
boaltmaya yardmc olduu bildirilmektedir. Mayspapatyasnn yang giderici
etkisinin yan sra, allerji oluumunu nleyici, mikroplarn geliimini engelle
yici (antibakteryel ve bakteriyostatik) ve yara iyiletirici etkileri nedeniyle taze
hazrlanm mayspapatyas ay ile cildin temizlenmesi sivilce oluumu, yzde
ikinlik gibi durumlarda etkili olabilmektedir. Bu nedenle piyasada pazarlanan
kozmetik rnlerde papatya zt yer almaktadr. Yine bu zelliklerine bal
1 56
olarak, salkl ve doal bir deodoran olarak, papatya ay ile koltuk alt ve be
denin silinmesi, istenmeyen ter kokularnn giderilmesinde yararl olmaktadr.
Papatya aynn dier nemli kullanm alanlarndan biri de bebeklerin gaz
ikayetlerinin giderilmesinde etkili olabilmesidir. Taze hazrlanan ayn, lt
larak bebee verilmesi gaz karmasna yardmc olurken, hafif yattrc etkisi
nedeniyle rahat uyumasn da salayabilmektedir. Emziren annenin de papat
ya ay imesi daha iyi bir etki salanabilmesi iin nerilebilir.
Mayspapatyas ay, yan etki riski bakmndan da son derece gvenilir. Zaten
bu nedenle bebeklere bile uygulanabiliyor. Ancak burada dikkat edilmesi gereken
hususlardan biri iek alerjisi olanlarda, papatya polenlerine kar ortaya kabi
lecek riskler. Bu sk grlen bir durum deil, ama dikkatli olunmas gerekiyor.
Bence ok daha nemlisi aldnz papatyann gerekten "mayspapatyas" olup
olmad. nk, maalesef halk arasnda benzerlik gsteren ok sayda bitkinin
papatya ad altnda satlabildiini gryoruz. Bu nedenle akta satlan rnlerin
kullanlmamas, gvenilir markalarn tercih edilmesi son derece nemli.
Tbbi nane ay
Nane ay, rezene ve papatya ayndan biraz daha farkl bir konumda. n
celikle yemeklerimizde kullandmz nane ile (sunanesi, Mentha aquatica) ile
ifa zellii olan nane (tbbi nane, Mentha piperita) ya da dier nane trleri
( antepnanesi, kr nanesi, it nanesi, yarpuz vb) arasnda gerek lezzet ve gerekse
etki bakmndan nemli farkllklar sz konusu. Dolaysyla kullanlan nane
tr, hedeflenen amaca gre nemlidir. Bilimsel kaynaklarda yer alan tedavi
nerileri, aksi belirtilmedike, "tbbi nane" olarak dnlmelidir. Bu bakm
dan nane ayndan istenilen yarar salamak iin kayna nemli.
Tbbi nanenin bilinen yararlar, byk lde uucu yann ierisinde
bulunan mentol ve trevlerine baldr. Bu bakmdan nane ay hazrlanr
ken, uucu bileenlerinin uarak kaybolmasna yol aabilecek ar scak su
ilavesi ya da ay suyunu kaynatmaktan kanmak gerekir. Tbbi nane ay ha
zmszlk, mide kramplar ve gaz ikayetlerinin giderilmesinde yararldr. Gaz
ikayetlerini giderici etkisi, midenin st tarafnda yemek borusundaki kaslar
geveterek, midedeki gazn kmasn salamasna bal olduu dnlmek
tedir. Bu bakmdan zellikle refl ikayeti olanlarn, tbbi nane ay kullanma
s nerilmez. Tbbi nanenin spazm giderici etkili bileeni de yine uucu ya
ierisindeki mentoldr. Mentoln kalsiyum kanal antagonisti etkisine bal
olarak dz kas hcrelerinin kaslmasn azaltt ileri srlmektedir. Mentoln
gaz sktrc ve spazm giderici zelliklerinin yan sra dem giderici etkisi
nedeniyle, divertiklit ikayetlerinde yararl olabilecei bildirilmektedir. Tbbi
1 57
nanenin yine safra artrc zellii bulunmaktadr, dolaysyla yal besinlerin
sindirimini kolaylatrmaktadr. Safra ilevleri zerinde etkisi nedeniyle, safra
kesesi ikayetlerinin giderilmesinde etkili olduu, baz durumlarda safra ta
larnn eritilmesini salad bildirilmektedir. Ancak safra ta olanlarn tan
kanal tkamas riskine kar dikkatli olmas nerilir.
Tbbi naneya
Tbbi nane uucu yann, temel bileeni olan "mentol" nedeniyle etkisi
nane yapra ayndan daha farkldr. Naneyann, barsak dz kaslarnn
kaslmasn hafifletmesi nedeniyle, irite barsak sendromunda (IBS) yararl
etkisi olabilecei bildirilmektedir. Ancak bu ekilde etkili olabilmesi iin nane
yann barsaklarda znen zel kapsller halinde verilmesi gerekir.
Naneya tayan kremlerin, haricen aryan yere srlmesi, artrit ve di
er kas ve kemik rahatszlklarnda arnn hafifletilmesi iin yararl olmak
tadr. Burada hem ar uyarsn hafifleterek, hem de lokal olarak kan akm
nn hzlanmas suretiyle ar hissinin dalmasn salamaktadr. Naneyann
koklanmas, bilhassa migren tipi arlarn ve tansiyona bal ba arlarnn
hafifletilmesinde de etkili olabilmekte, ar kesici ila gereksinimi azaltlabil
mektedir. Bu tip arlarda koklamann yan sra aln ve akaklarn naneya
ile ovulmas da daha iyi bir etki salayabilmektedir. zellikle naneya kok
lanmas suretiyle, ameliyat sonras bulantlarn hafifletilebildii, bu hastalarda
kullanlan kusmay nleyici ilalarn miktarnda azalma salanabildii bildi
rilmektedir. Naneya uygulanmasnda bir hususu hatrlatmakta yarar gr
yorum. Naneyann fazla miktarda ve ok sk kullanlmas zellikle hassas cilt
yapsna sahip kiilerde cilt ve mukoza zerinde tahrie yol aabilir.
1 58
GUT HASTAL I G I
1 59
yksek kolesterol ve trigliserit, yksek tansiyon, serum inslin seviyesinde
ykselme gibi bulgular ile seyreden "inslin direnci sendromu" nun hiperri
semi ile yakn ilikisi bulunduu bildirilmektedir.
Bitkisel rn seenekleri
rik asit seviyesini drebilecek bitkisel rnler zerinde almalar sr
drlmektedir. Bitkisel proteinler ve kiraz gibi meyvelerin, serum rik asit
seviyesini drlmesinde yararl olduklar eskiden beri bilinmektedir. Kira
zn, plazma re seviyesi zerinde etkisinin incelendii bir klinik almada, bir
gece a braklan kiilere 280 gram (yaklak 45 kiraz) kiraz verilerek 1 0 dakika
ierisinde tketmeleri istenmi ve alnan kan rneklerinde yaplan incelemede
plazma rik asit seviyesinde 5 saat sonra belirgin (yzde 1 5) bir azalma gz
lenmitir. Bir baka almada ise zm ekirdei prosiyanidinlerinin, deney
hayvanlarnda rik asit seviyesini drd tespit edilmi. Son yaplan a
lmalarda, resveratroln kandaki rik asit seviyesini drc ve bbrekleri
koruyucu etkilerinin yksek olduu ortaya konulmu. Bu bakmdan gut hasta
larnn, her gn 500 miligram resveratrol kapsl almalarn neririm.
Gut artriti hastalnn oluumunda ve geliiminde, vcuttaki yang cevabn
balatan baz sitokinlerin (zellikle interlkin- 1 ve -8, tmr nekroze edici faktr
alfa) rol oynad tespit edilmitir. Bu nedenle, yang giderici ilalar (antienfla
matuvar) arnn giderilmesi bakmndan yararl olmaktadr. Zencefil rizomu ve
kuburnu meyvesinin eitli ekillerde tketilmesi de yararl olacaktr. Yeni bir
almada zencefil ierisinde bulunan yang giderici etkili bileenlerden ogaol-
6'nn deney hayvanlarnda monosodyum rat kristalleri ile oluturulan yang
modeli zerinde etkili olduu tespit edilmitir. Kanmca bu almann sonular,
deney hayvanlarnda dorudan gut artriti oluturularak uygulanmas bakmndan
nemli. Dolaysyla gut hastalarnda, zencefil tayan bitkisel ilalarn ve besinle
rin kullanlmas yararl olacaktr. Benzer etkilere sahip zerdealn da yararl ola
bileceini dnyorum. Ancak zerdealn vcutta emilimi dk olduundan,
gnde 6-8 gram kadar zerdeal tozunun bal ile kartrlarak yutulmas gerekir.
Gn ierisinde idrar artrc aylarn iilmesi de rik asit seviyesinin d
rlmesinde yararl olmaktadr. Msr pskl hibir yan etkisi olmayan gve
nilir bir idrar artrcdr. Ayrca Almanya'da eczanelerde satlan Orthosiphon
stamineus (Almanca Beiersdorf-lilly; Trke altnbaak) bitkisi de idrar artrc
olarak Avrupa'da sklkla kullanlmaktadr.
Sonu olarak gut hastalnn henz bilinen kesin bir tedavisi bulunmu
yor. Hastalarn yaamlar boyunca yedikleri ve itiklerine dikkat etmesi,
ikayetlerini hafifletecek nlemleri uygulamalar gerekiyor.
1 60
C LT SAG L I G I
Doal U rnler
161
en kzgn olduu saatlerde gnelenmemek, 1 5-20 dakikadan uzun sre g
ne altnda kalmamak alnabilecek en basit nlemler. Koruma faktrl gne
lenme rnlerinin seiminde ise yksek koruma faktrnn, gnein yararl
nlarn da engelleyebileceini unutmamak gerekir.
Cildimizi gne nlarnn zararl etkilerinden korumak iin, giderek daha
yksek koruma faktrl rnler pazarlanyor. Ancak yksek koruma faktrl
rnlerin kullanlmas, soruna bir zm getirmiyor. Hatta aksine vcudu
muzun gneten yararlanmasn engelledii iin zararl! nk bizim gne
nlarna ihtiyacmz var.
Gne altnda uzun sre kalnmas ile UV nlarna ar maruz kalnmas
sonucu, gne yanklar meydana gelir. Balca iki tip ultraviyole bulun
maktadr. UV-A nlar derinin alt katmanlarna etki ederken, UV-B cildin d
tabakasn etkiler. phesiz, hassasiyet kiiden kiiye, corafk blgeye, gnn
zaman dilimine ve atmosferik koullara gre deiiklik gsterecektir. Ak ten
rengine sahip kiiler daha hassas olmasna karlk, koyu ten rengi olan kiiler
de de ar gne nlar ayn tahribat yapacaktr.
Gne yanklarnn ounluu, birinci derecede yanklar olarak kabul edil
mekte, cilt kzararak scak bir hal almakta, kiinin cilt tipine bal olarak ten
rengi bronzlap bazen st tabaka soyulmaktadr. Daha ciddi durum ise ikinci
derece yanklardr. Cildin ar kzarmas, imesi, ar ve bazen su toplamas
ile karakterize olur. Bu yann, cildin derinlerinde hasar oluturduu, hcre
suyunun szdnn iaretidir. Bu durumda ciltte meydana gelen hasarl bl
gelerden enfeksiyon kapma riski ortaya kar. Daha ciddi durumlarda yankla
birlikte titreme, ate, bulant ve hatta hayal grme, sayklama grlebilir. Belir
tiler gnelendikten 1 ya da 24 saat sonra ortaya kabilir.
1 62
nelenme rnlerinin bileiminde de bergamot esans yer alyordu. Bu yan
bileiminde bulunan furanokumarin tipi madde bergapten, cilde srldne
cildin gne nlarna kar hassasiyetini artrp 15-20 dakika ierisinde ten
rengini koyulatryordu. Ancak deri kanseri riskini byk lde artraca
iin, hakl olarak, daha sonraki yllar piyasaya srlmesine izin verilmedi.
1 63
Gne yan tedavisinde etkili bitkisel rnler
Korunmak iin yeterli nlemleri alamadnz ve gne yanklar olutu. Bu du
rumda bitkisel rnler, atalarmzdan kalma reeteler yardmmza koacaktr.
Tropik bir bitki olan Aloe vera, bir ara her derde deva bir ila olarak lke
mizde bidonlar ierisinde pazarlanyordu. Pazarlama stratejilerinde kullanlan
abartl iddialar nedeniyle daha sonra yasakland. Bu rnden farkl olarak,
bitkinin etli yapraklarnn orta ksmndan karlan jelimsi kvamdaki ''Aloe
vera jel" tayan formllerin cilt hasarlarnn tedavisinde baar ile kullanld
bilinmektedir. Bu formllerin haricen uygulanmas ile cildi rahatlatt, nem
lendirerek iyileme sresini ksaltt ve hatta radyasyon yanklarn bile iyi
letirebildii ortaya konulmutur. Zaten Aloe jeli ok sayda dermokozmetik
rnnn bileiminde de yer almaktadr.
kzgz (Calendula sp.) ieklerini ve sar kantaron (Hypericum perfo
ratum) iekli toprakst ksmlarn tayan merhemler, yank ve yaralarda
etkili olmaktadr. Bu iki bitkiyi birlikte ya da ayr ayr tayan formller, hem
ary giderici, hem de antiseptik zellikte olup iyileme sresini ksaltr. Sar
kantaron ieklerinin saf zeytinya ierisinde bekletilmesi ile hazrlanan yal
zt, tm dnyada etkili bir yara ve yank ilac olarak yzlerce yldr kullanl
maktadr. Bu bitkinin yaralar zerindeki etkinliini ortaya koyan kapsaml bir
bilimsel almann sonularn uluslararas bir bilimsel dergide 2010 ylnda
yaynladk. Yaplan bir almada sar kantaronun etkinliinin, kullanlan zey
tinyann kalitesi ile paralel olarak arttn, saf zeytinya ile en yksek etki
gzlenirken, ayiek ya gibi ince yalarla etkinin belirgin bir ekilde azald
gzlenmitir. Sar kantaron yann gne yanklar tedavisinde kullanlmas
durumunda, uygulamann sadece geceleri yaplmas ve gndz ciltten siline
rek uzaklatrlmasn neririm. nk ierisinde etkili olan madde hiperisin,
gne nlarna hassasiyeti artrmaktadr. Bu hususa dikkat edilmesi gerekir.
Yank ksmdaki demin ve kantnn giderilmesi iin nerilebilecek bir
baka bitki ise "papatya': Gvenili bir marka papatya ay (Matricaria recutita)
olmas nemli. ki poet papatya ay bir bardak taze kaynatlm su ierisinde
zeri kapatlarak 5- 1 O dakika demlenir. Ilyan ay ile vcut silinir ya da bu ay
kvetin ierisine dklerek ierisinde banyo alnr.
Yanklarn tedavisinde lavantaya da etkili olmaktadr. Tabii Lavandula
angustifolia'dan elde edilen gerek lavantaya olmas nemli. Dorudan ya
nk zerine pansuman yaplr. Ayrca yzde S'lik "tea tree oil" tayan kremi
srlebilir. Atkuyruu, silisyum bakmndan zengindir, dolaysyla doku ona
rmnda yararl olur.
Bahsettiimiz bu rnlerin yan sra, yann derecesine gre basit baz uy-
1 64
gulamalar da yararl olabilmektedir. Yank ksm zerine souk kompres uygu
lanmas, yank ksmn eit hacim su ile seyreltilmi elma sirkesi ile pansuman
yaplmas gibi. Bu bitkisel rnler gne yanklarnn tedavisinde, ikayetlerin
giderilmesinde yararl olabilecektir, ancak siz yine de dikkatli olun, bu tedavi
lere gerek kalmasn.
NERLER / UYARILAR
1 65
E KLEM HASARLARI VE
AG RI LARI
1 66
sin, osteonektin, osteopontin, trombospondin, siyaloproteinler) proteinler] ve
inorganik bileenleri ise fosfat ve hidroksit tuz halinde kalsiyumdan (hidrok
siapatit) ibarettir. Bu bileim srekli yapsal geliime uramaktadr. Normal
kemik salnn srdrlebilmesi iin bilhassa mineral ieriinin korunmas
nemlidir. Kemiin yapsnn ve mineral ieriinin korunmas "kolajen yap
snda olmayan protein'' bileenleri tarafndan salanmaktadr.
1 67
Kemik erimesinin ( osteoporoz) oluumunda nemli rol oynayan ailesel
yatknlk, cinsiyet, rk gibi "deitirilemeyecek etkenlerin" dnda, yaam ekli
ve beslenme ekline ynelik alnacak baz nlemlerin hastaln oluumu ve
ilerleyiinin nlenmesinde yararl olabildii bildirilmektedir.
Kemik erimesi geliiminde belirlenen bir dier etken ise imanlk. Yaplan
almalar beden-kitle indeksi arttka, zellikle dizlerde kirelenme riskinin
arttn gsteriyor. Henz bu konuda aklayc bir neden-sonu ilikisi bu
lunmuyor; yapsal, hormonal (leptin, adinopektin vb) ve dier evresel neden
ler zerinde duruluyor.
Yalanma dier nemli risk etkeni olarak grlmektedir. Bu srete parati
roit hormonu ve kalsitonin seviyelerinde azalmaya bal olarak kemik ierii
nin kayb (kemik rezorpsiyonunun artmas), osteoporoz oluumunun balca
nedenidir. Yine yaa bal olarak kalsiyum emiliminin azalmas, bir baka et
kendir. Bunlarn dnda osteoporoz geliiminde rol oynayan etkenleri iki grup
altnda toplayabiliriz:
a. Deitirilemeyecek etkenler: Kaltsal etkenler kemik erimesi geliiminde
belirleyici olabiliyor; ailesel yatknln yan sra, ksa boylu olmak ve rk
(Kafkas rk ve Asyallar daha fazla risk altnda). Bu grup deitirileme
yecek etkenler arasna yukarda bahsettiimiz cinsiyeti de ekleyebiliriz;
kadnlar daha fazla risk altnda. Dier taraftan, baz uzun sreli ila teda
vileri sonucu da osteoporoz oluabiliyor. Bilhassa kortikosteroitler, he
parin, siklosporin, sitotoksikler ve baz konvlsiyon nleyicilerin uzun
sreli kullanlmas, bir risk etkeni olabiliyor. Ancak bu grup ilalar her
kullanan osteoporoz olacak diye bir ey yok. Kald ki, bu ilalarn o has
talar iin kullanlmas nemli, yani alternatif seenek pek yok. Bu neden
le "deitirilemeyecek etkenler" altnda snflandrlyor.
b. Deitirilebilecek etkenler: Bireylerin yaam ekli, beslenme ekli, strojen
hormonu eksiklii gibi etkenler. te kemik erimesinin nlenmesi, ilerle
yiinin yavalatlmas ve ikayetlerin hafifletilmesine ynelik alnabilecek
balca nlemler bu risklerin mmkn olduunca azaltlmasna bal.
1 68
ise "dzenli spor yapmak''; gerekli egzersizler yaplarak kemik yapsnn g
lendirilmesi nemli.
Beslenme eklimiz de kemik erimesi geliiminde nemli riskler oluturabi
liyor: yksek protein (yani fazla et yemek), dk kalsiyum ve D vitamini ie
riine sahip beslenme, dk oranda sebze ve meyve tketimi, yksek oranda
kafeinli iecek iilmesi gibi.
1 69
lan deneysel ve klinik almalar ile antioksidanlarn bu zararl oksijen radikal
lerini gidererek kemik erimesi riskini azaltt ortaya konulmutur. Bu bakm
dan C vitamini, E vitamini ve beta-karoten gibi antioksidan zellikte vitamin/
provitaminler kirelenmenin nlenmesi ve ikayetlerin hafifletilmesi bak
mndan nerilmektedir. Ancak antioksidan etkili olanlar haricinde dier bitki
bileenlerinin kemik erimesi geliimi zerinde etkisini deerlendiren alma
says olduka azdr. Bunun balca nedeni, insanlarn yedikleri tm besinlerin
ieriinin ayr ayr izlenmesinde karlalan gln yan sra evresel ve ka-
ltmsal etkenlere bal ortaya kabilecek farkllklar olarak gsteriliyor.
Kaltmsal etkenlere bal farkllklar bertaraf edebilmek iin ikiz kadnlar
zerinde bir saha almas yrtlm. Bu suretle ikiz iftler arasnda yaa ve
cinsiyete bal etkenler de giderilmi. ngiltere'de yrtlen bu alma iin g
nlller basn kampanyalar ile bulunmu ve hastanede radyolojik (el, kala ve
diz eklemi akl) ve kan analizleri yaplarak almaya dahil edilmi. Daha
sonra bilimsel bir beslenme anketi ( 1 3 1 -Food Frequency Questionaire) uygu
lanm. Beslenme kategorileri "meyve ve sebze bakmndan zengin': "yksek
alkol kullanm': "geleneksel ngiliz mutfa beslenme': "diyet program uygu
lama'' ve "dk et tketimi" gibi be ana balk altnda deerlendirilmi.
1 70
rici meyveleri bolca tketerek kala kirelenmesinin nne gemek mmkn
olamaz. Ancak riski azaltc bir etken olarak bu tip bir beslenme uygulamann
hibir zarar olamaz.
1 71
dzelme gzlenmi. zm ekirdei zt de flavonoit tipi (flavan-3-ol kate
inler) bileenler bakmndan zengin olup oksidatif hasar nleyici (radikal s
prc) etkisinin yan sra, kemik erimesine yol aan proteolitik enzimleri de
azaltc rol oynamaktadr. Burada bir hususu belirtmek isterim; bu almalarda
kullanlan zm ekideinin kendisi deil, ondan hazrlanan zttr.
Nar zt de (nar suyunun younlatrlmas ile elde edilir) tad flavo
noit yapsnda (antosiyanin) bileenler nedeniyle ayn zm ekirdei gibi etki
gstermektedir. Yaplan almalar nar ztnn antioksidan etkisinin krm
z arap ve yeil aydan misli daha kuvvetli olduunu ortaya koymaktadr.
Yine yumurtal karlm sanlarda yaplan bir almada, 2 hafta sre ile
her gn nar zt verilmesiyle kemik younluu ve kemik oluumunda olumlu
gelimeler gzlenmitir. Dolaysyla, menopoz dneminde nar ztnn uzun
srekli kullanlmas kemik erimesinin yavalatlmasnda yararl olabilmektedir.
NERiLER I UYARILAR
1 72
Kuru Erik, Kad n larda
Kemi k Erimesi Riski n i Azaltyor ------ -----
1 73
nopoz dneminde kadnlara 3 ay sre ile kurutulmu erik verilmesi ile serum
kemik sal gstergesi deerleri, toplam ve kemie zgn alkali fosfataz ve
insline benzer byme faktr-! deerlerinde olumlu gelimeler salanm.
Kuru eriin bu konuda etkinliini daha net bir ekilde ortaya koyabilmek iin
Kaliforniya Kuru Erik reticileri Birlii tarafndan desteklenen yeni bir klinik
almann sonular Eyll 201 1 tarihinde yaymland.
Sz konusu almada, bilimsel ltlere uygun olarak tasarlanan ve kemik
kayb tehisi konulmu menopoz dnemi sonras kadnlarda, 1 yl sre ile her
gn kuru erik verilmesi ile kemik mineral younluundaki deiim izlenmi.
almaya dahil edilme kriteri olarak, gnlllerin son 3 ay ierisinde hormon
replasman tedavisi uygulanmam olmas ve 1 ile 1 O yl arasnda bir menopoz
gemii bulunmasna dikkat edilmi. Ayrca sreen bir hastal olanlar, ok
sigara ienler, kemik ve kalsiyum metabolizmasn etkiledii bilinen ila kul
lanan hastalar hari tutulmu. almaya katlmak zere seilen 55-57 yalar
arasnda 160 kadn geliigzel bir ekilde gruplandrlarak, 1 yl sresince bir
gruba gnde 1 00 gram kuru erik, dier gruba ise 75 gram elma kurusu veril
mi. ki farkl meyve kurusu; enerji, lif ierii, ya oran, karbonhidrat miktar
gibi besin deerlerinin eitlenmesi iin farkl miktarlarda uygulanm. Her iki
gruba da deney sresince gnde 500 miligram kalsiyum ve 400 nite D vita
mini verilmi.
Deney sonularnn izlenmesi amacyla; deney balangcnda, 3 , 6 ve 1 2
ay sonra yaplan sorgulama anketleri, gda tketim miktarlar ve kan rnek
lerinde biyokimyasal analiz sonular deerlendirilmi. Balangta ve deney
sonucunda yani 12 ay sonra beden mineral ierii (tm vcut, kala, dirsek ek
lemlerinde) tayin edilmi. alma uzun sreli olduu iin almay 1 00 hasta
tamamlayabilmi. Her iki grupta kullanlan gnlk besin miktarnn benzer
olduu, fiziksel aktivite bakmndan gruplar arasnda bir farkllk bulunmad
kaydedilmi.
1 74
mtr. Yine kemik kaybnn bir gstergesi olarak deerlendirilen TRACPSb
(tartarata direnli asit fosfataz-Sb), 3 aydan itibaren belirgin bir ekilde aza
larak 12 ay sresince dk seviyede kalmtr. Halbuki elma kurusunun bu
belirte zerinde herhangi bir etkisi bulunmamtr.
Bu alma menopoz dnemi sonrasnda kadnlarda nemli bir sorun ola
rak bilinen kemik erimesi geliiminin yavalatlmas ve nlenebilmesi amacy
la uzun sreli kuru erik kullanlmasnn yararl olabileceini ortaya koyan ilk
insan almas olmas bakmndan nemli. Bir yl sresince kuru erik yenmesi
ile kadnlarda herhangi bir imanlama sz konusu olmad gibi, yksek lif
ierii nedeniyle tok tutmas ve zellikle barsak sal bakmndan yararlar
gz nne alndnda son derece salkl bir uygulama. almada etkinin
hangi bileenlerinden kaynakland konusunda herhangi bir yaklam bulun
muyor, ancak zengin fenolik bileik ieriinin yan sra kuru erik ierisinde
bulunan bor minerali ve K vitamininin rol bulunabilecei ngrlyor.
NERLER / UY ARILAR
1 75
N arenciyelerin C Vitami n i
. . .
ierii Onem l i
1 76
vitamininin antioksidan etkisine bal olarak ortaya kyor. Antioksidan etkili
bu bileenlerin kemik erimesinin nlenmesi ve kemik oluumu mekanizma
larnn uyarlmasn salayarak etki gsterdii ileri srlyor. Dier taraftan,
kadnlk hormonu olan strojen erkeklerde de dk miktarlarda bulunmakta
ve kemik yapsnn korunmas ve kemik erimesinin nlenmesi bakmndan
nemlidir. Portakal kabuundaki hesperitin ve naringenin gibi flavononlarn,
karacierde strojen hormonu ykmn nleyerek kemik erimesini azaltt
dnlmektedir. Ancak narenciye kabuklarnn ok miktarda tketilmesini
nermem. Uucu baz bileenlerinin (limonen gibi) zararl etkileri ortaya
kabilir. Zaten deneylerde de gnlk diyete dk oranlarda katlm. Bence en
iyisi kurutulmu erik ve C vitaminince zengin diyetler uygulanmas.
1 77
Diz ve Kala Osteoartriti
ikayetlerinde Kuburnu
1 78
artrlmas, uygulama sresinin uzatlmas, daha net yorumda bulunmak iin
yararl olacaktr.
Bu almalarda dikkati eken nemli bir nokta, hastalar tarafndan ku
burnu kullanlna bal olarak ciddi bir yan etki bildirilmemesi. Balca yan
etkiler, hafif mide-barsak ikayetleri ve hassas kiilerde allerji. Artrit gibi
hastalklarda ikayetleri hafifletmek amacyla verilen yang giderici ilalarda
ciddi yan etkiler sz konusu olduundan, artrit ikayetleri iin yararl olabile
cek bylesine gvenilir bir ila bence ok olumlu. Spastik kolon hastalarnda
kullanlrken iilen su miktarna dikkat edilmesi gerekiyor. Eer kabzlk varsa,
bitki liflerinin suyu tutmas nedeniyle dk hacmi artarak mshil etki gste
rirken, ishal ikayeti olan spastik kolon hastalarnda ise (tam tersi) ilacn az
miktar su ile alnmas neriliyor. Kiilerin kulland baka ilalar ile etkileme
riskini azaltmak iin, kullanlan ila ile kuburnu meyvesinin iilmesi arasnda
2 saatlik bir sre braklmas yararl olabilir.
1 79
Aspi r Tohumu ve Ya , Osteoporoz
ve Kem i k Eri mesi nde Etkil i
1 80
Vine ve Nar Suyu Romatizma
Arlarn Hafifletebil i r
1 81
bo iecek verilmi. Uygulamann beinci gn her iki gruba da kol ekzentrik
hareketleri yaptrlm ve ardndan drt gn sresince kas kuvveti ve arlarda
ki geliim, gerek sorgulama anketi ve gerekse kan tahlili sonular (kreatin ki
naz, miyogloblin, interlkin 6 ve C reaktif protein) ile izlenmi. Sonu olarak
nar iecei verilen grupta iyileme srecinin ksald tespit edilmi. phesiz,
az sayda gnll zerinde yrtlen bu almann sonularna bakarak kesin
bir yargya varlmas mmkn deil, ancak gnlk egzersizlerden sonra bir
bardak nar suyu imenin yarardan baka bir zarar olabilir mi?
1 82
Ki relen mede Glukozami n
Terci h Edi l mel i
1 83
gvenilir olduunu deerlendirebilmek mmkn olamamaktadr. Yani, acaba
kullanlan rn ierisinde yeterli miktarda glikozamin bulunuyor mu? Bu ka
nmca son derece nemli bir durum.
Glukozamin slfat preparat kullanlarak, diz eklemi kirelenmesi hastalar
zerinde talya'da Siena Hastanesi'nde yaplan bir klinik almann sonula
rndan bahsetmek istiyorum. Bilimsel lekte kurgulanan almada, 3 ay sre
ile 30 hastaya gnde 1 .500 miligram glikozamin slfat tableti ve 30 hastaya ise
etken madde tamayan tablet verilmi. Sonular ikinci aydan balayarak alt
ay boyunca hastalarn ikayetlerindeki azalmaya bal olarak deerlendirilmi
(WOMAC indeksi).
Sonuta, glikozamin slfat verilen hastalarn arlarnda istatiksel olarak
belirgin ekilde salanan hafiflemenin yan sra hareketliliin artt, bo ila
verilen gruba oranla ar kesici ya da yang giderici ilaca olan gereksinimin
belirgin ekilde azald gzlenmi. Ar kesici ya da yang giderici ilaca olan
gereksinimin azalmas sonucunda, yan etki bildirimlerinin glikozamin verilen
grupta ok daha dk olduu tespit edilmi.
O halde eklem kirelenmesi hastalarnda glikozamin tayan rnlerin
kullanlmas, hem eklemlerdeki kkrdak kaybnn nlenmesi ve onarm ba
kmndan yararl olabilecek, hem de ar kesici ve yang giderici ilalara olan
gereksinimi azaltaca iin yukarda bahsettiim yan etkiler azaltlabilecektir.
Ancak kullanlacak rnn kalitesine dikkat etmek son derece nemli. Bu ne
denle mutlaka eczanelerde satlan rnlerden ve firma gvenilirliini gzn
ne alarak satn alnmaldr.
1 84
. .
1 85
lenmitir. Zeytinyapra zt verilen tavanlarda hasarl kkrdak dokusunun
proteoglikan ieriini artrarak, dayankl kkrdak tipi olan hiyalin kkrda-
na benzer ve dzgn yzeyli bir yap ile doldurulduu tespit edilmi. Bu ba
kmdan mekanik eklem hasarlarnda zeytinyapra ztnn belirli bir sre
uygulanmas ile osteoartrit geliiminin nlenebilecei bildirilmektedir. p
hesiz bu bulgular henz deneysel aamada, yani klinik olarak incelenmemi.
Ancak zeytinyaprann halk arasnda eitli amalar ile yaygn kullanm gz
nne alndnda, eklem hasarlarnda kullanlmas nerilebilir.
1 86
Zencefil i n Eklem Romatizmas
H astalar nda Etkisi
1 87
KAN S E R
1 88
len geriye dnk sorgulama (retropektif) aratrmalarnn sonular da olduka
tartmal. Yani, baz almalarda turpgiller ailesinden sebzelerin tketimi ile
kanser geliimi arasnda ters bir iliki bulunduu tespit edilirken, bazlarnda
herhangi bir iliki kurulamam. imdiye kadar yaynlanan almalarn sonu
larna gre, sadece akcier ve kolorektal (kolon ve rektum) kanserlerde, kiilerin
kaltsal zelliklerine bal olarak olumlu sonular alnabilmesi mmkn.
1 89
glukosinolatlar deil, bu grup bileiklerin enzimlerle meydana gelen yapsal
paralanma rnleridir. Bitkinin hcrelerinde meydana gelen paralanma,
donma gibi herhangi bir hasar sonucu, bitkide farkl hcrelerde bulunan
enzimler (mirozinaz enzimi) glukosinolatlar ile temasa gelerek bu madde
nin kimyasal yapsn paralamakta ve neticede tiyosiyanat, izotiyosiyanat
ve nitril gibi maddelere dntrmektedir. te bu paralanma rnlerinin
kanser hcreleri zerinde etkili olduu, dolaysyla kanserlere kar koruyu
cu etkisi bulunduu deneysel olarak gsterilmitir. nsanlar zerinde yr
tlen ok sayda almann sonular, brokoli ve karnabahar tketimi art
tka kolon, rektum, mide ve akcier kanseri riskinde azalma grldn
ortaya koymaktadr.
Genellikle ortamn farkl asitlik derecesine gre farkl maddeler meydana
gelmektedir; ortamn pH's ntr (pH7 civar) ise izotiyosiyanatlar (slfrofan),
dk pHa ise nitrilller olumaktadr. Brokoli ve lahanada temel etkili madde
olan glukorafanin, enzim ile paralanarak slfrofan ve slfrofan nitril mey
dana gelir. Slfrofan, vcutta hasar oluturan serbest radikaller zerinde do
rudan etkili deildir, yani dolayl bir antioksidandr. Dier bir deyile, faz II
detoksifikasyon enzimlerini tetikleyerek uzun sreli antioksidan etki gsterir.
1 90
tedir, mesela sararm brokolide, muhtemelen hcrelerin paralanarak enzim
ile deiime uramas nedeniyle etkili bileen miktar azalmaktadr. Brokoli
nin buzdolabnda ( 4C; sebzelik ksm) tutulmas durumunda 7 gn ierisinde
ak kutuda yzde 60 nem veya plastik torbada yzde 100 nem altnda tutul
mas ile dikkati eken bir kayp grlmemektedir.
lenme ve piirme ekli: Brokoli ve lahanann oda ssnda (20C civa
rnda) kesilmesi ve saklanmas srasnda alifatik glukosinolatlarn yapsnda
belirgin dme grlmesine karlk, baz indol glukosinolatlarn miktarnda
art gzlenmitir.
Glukosinolatlar suda znerek piirme suyuna szar. Brokkoli ailesi bitki
lerinin 9- 1 5 dakika kaynatlmas ile bu maddenin yzde 18-59 orannda kayba
urad tespit edilmitir. Daha az su ile yaplan piirmelerde, mesela buharla
piirmede, glukosinolat kayb azaltlabilmektedir. Ancak bu ilemlerin yksek
atete yaplmas durumunda enzim tahrip olacandan glukosinolatlarn etkili
hale dnm salanamayacaktr. nsanlar zerinde yrtlen baz alma
larda, enziminin (mirozinaz) etkisiz hale dnmesi ya da bozunmas ile bro
koli, lahana, karnabahar gibi sebzelerde, izotiyosiyanatlarn vcut tarafndan
emilmesinde belirgin bir azalma grlmtr.
Sonu olarak, brokoli, lahana, karnabahar gibi sebzelerin salmz iin
yararlar, ierisindeki baz bileenlerin enzimlerle dnmne baldr. Dola
ysyla bu bitkilerin saklanma koullar ve piirme ekli daha yararl olabilmesi
iin nemlidir.
191
. .
1 92
kapsl verilmi; her kapsl ierii 1 gram kurkuminoit karm (900 mg
kurkumin, 80 mg dezmetilkurkumin ve 20 mg bizdezmetoksikurkumin)
bulunacak ekilde ayarlanm. Uygulama sresince kemoterapi veya rad
yoterapi uygulanmasna izin verilmemi, ancak destekleyici bakm yapl
mas serbest braklm. Uygulamann sonularn takip etmek amacyla,
hastalarda fiziksel muayenenin yan sra, 4 ve 8.nci haftalarda alnan kan
rneklerinde baz maddelerin kandaki deriimlerindeki deimeler ince
lenmi. lgilenenler iin incelenen deerler, sitokin deriimleri (interlkin
-4, -6, - 1 O ve interlkin- 1 reseptr antagonisti), karsinoembriyojenik an
tijen deriimi ve periferal kan mononkleer hcre ekspresyonu (nkleer
faktr-kappa B ve COX-2).
Yaplan lmlerde kan seviyelerinin dk olduu, dolaysyla kurkumi
nin vcuda yeterince emilemedii gzlemi. Ancak 2 hastann kurkumin te
davisine olumlu cevap verdii, birinin pankreas kanserinin 18 ay ilerlemeden
kald, dierinde ise tmrn ilerlemesinde yzde 73 gerilemenin yan sra
kan serumunda sitokin seviyelerinde belirgin art gzlenmi.
Sonu olarak, zerdealn etkili bileenleri olan kurkuminoitlerin insanlarda
18 ay sre ile gnlk 8 grama kadar dozlarda uygulandnda herhangi bir ta
hammlszlk sorunu ile karlalmad ve baz pankreas kanseri hastalarn
da olumlu sonular alnabildii grlmektedir. Ancak kurkuminoitlerin az
yoluyla kullanldnda karlalan emilim sorunu, ilacn muhtemelen tam
olarak etkinliini ortaya koymasn engellemektedir. Bu bakmdan damara
dorudan verilerek, yksek kan konsantrasyonu salanabilmesi durumunda
pankreas kanseri zerinde daha etkili olabilecei dnlmektedir.
1 93
seviyeye ayarlanm (900 mg kurkumin + 80 mg dezmetilkurkumin + 20 mg
bisdezmetoksikurkumin). Bu sre ierisinde herhangi bir kanser tedavisi uy
gulanmam (kemoterapi veya radyoterapi). Alnan kan rneklerinde kanda
baz belirtelerin seviyeleri (interlkin-4, -6, - 10, NF-kappaB ve COX-2) izle
nerek zerdeal verilen salkl gnlllerdeki deerlerle karlatrlm.
Sonu olarak, uygulama sresince bu kadar yksek miktarda zerdeal ve
rilmesine ramen hastalarda herhangi bir tahammlszlk ya da olumsuz etki
grlmemi. 25 hasta da bu srete yaatlabilmi ve iki hastada kanser gelii
mi durmu. Hatta birinde tmrde yzde 73 gerileme gzlenmi. almada
aratrclar, zerdealn etkili maddesi olan kurkuminlerin damar iine uygu -
!anabilmesi durumunda, ok daha etkili sonu alnabilecei eklinde gr
bildirmiler. phesiz devam eden dier klinik almalarn sonular aklan
dnda, zerdealn pankreas kanseri hastalarna nasl bir yarar salayabilecei
konusunda daha ayrntl bilgi sahibi olabileceiz.
1 94
Meyve ve Sebze Tketimi
Kanserden Koruyabi l i r mi?
Ne kadar tketmeli?
Artk, doal salk rnleri ile ilgilenen hemen hemen herkes polifenolik
yapdaki doal bileiklerin antioksidan etkili olduunu ve dolaysyla kalp ve
damar hastalklarndan kanserlere kadar ok geni bir yelpazede salk sorun-
larna kar koruyucu ve tedavi edici zellikleri bulunduunu biliyor. Normal
dengeli bir beslenme uygulayan kiinin gnde 1 50 ile 200 miligram civarnda
flavonoit tipi bileikleri tkettii hesaplanyor. Bu tahminler, phesiz, toplum
sal beslenme tarz ve ayn toplum ierisinde ise kiisel tercihlere gre deii
yor. Mesela, kersetin gibi flavonoller iin Avrupa lkeleri ve Amerika Birleik
Devletleri'nde 13 ile 22 miligram arasnda deien gnlk miktar, bir Kuzey
Avrupa lkesi olan Finlandiya'da 3,9 miligram gibi ok dk bir miktara d
yor. Buna karlk sebze ve meyve eitleri bakmndan zengin bir mutfaa sahip
Akdeniz lkelerinde bu miktar 25 miligramn zerinde. Dnyadaki yetkili sa-
1 95
lk kurulular gnde 25 miligram ve zerindende kersetin ve trevlerinin tke
tilmesinin kanser oluumunu yzde 25 orannda azaltabileceini bildiriyorlar.
Kanser dnya genelinde gnmzn en lmcl iki hastalndan biri ola
rak kabul ediliyor. Onca teknolojik gelimeye ramen insanlar bu hastalk kar
snda hala aresiz kalyor. Ara sra manetlerde grdmz "Kansere are
bulundu" haberleri ile canlanan umutlarn sonu gelmiyor. Bu keifler u veya
bu ekilde bir kademeden ileri geemiyor. Yine yeni araylar sryor.
Geliimi uzun bir srece yayld iin, kanser hastalna kar savata ko
ruyucu nlemlerin alnmas n plana kyor. Bu konuda bilimsel saha al
malarnn sonular fikir verebilmesi bakmndan nemli. Farkl toplumlarda,
farkl srelerde, eitli parametrelere gre yaplan anket ve izleme almala
rnn sonular bu konuda baz ipular salayabiliyor. Nitekim 1 990 ylnda
Dnya Salk rgt, gnde 5 porsiyon (400 gram) meyve ve sebze tketil
mesinin, kanser ve kronik hastalklara kar yeterli korumay salayabileceini
duyurmutu. Ancak bu tarihten sonra yrtlen saha almalarnn sonular
Dnya Salk rgt'nn bu nerilerini tam olarak destekleyememi, kimi a
lmada etkili grlrken, bir ksmnda etkinin zayf olduu gzlenmitir. Bu
bulgular zerine 2007 ylnda Dnya Kanser Aratrmalar Vakf, bu nerinin
gvenilirliinin sorgulanmas gerektiini bildirmitir.
Bilimsel kurulular tarafndan yaplan saha almalar deerlendirildiinde,
sebze ve meyve tketiminin akcier, mide, az, grtlak, yemek borusu, kolon
ve rektum kanserlerinde koruyucu rol olduu konusunda yeterli dorulukta
bulgularn bulunduu sonucu karlmaktadr. Bu almalarda en ok dikkati
eken ise, kersetin gibi flavonollerin, akcier kanserini nleyici roldr.
En tehlikeli kanser tipleri arasnda yer alan pankreas kanseri oluumunda
flavonollerin roln belirlemek zere yrtlen bir almada, farkl etnik k
kenden, farkl ya ve cinsiyet gruplarndan 183.51 8 gnll zerinde 8 yl yr
tlen almada, kiilerin tkettikleri gdalardaki flavonoln (kersetin, kemp
ferol ve mirisetin) miktarlar tespit edilerek, kiilerde pankreas kanseri geliimi
ile bu maddelerin oranlar arasndaki iliki izlenmi. Yaplan deerlendirmede
flavonol tipi bileiklerden "kempferol" bakmndan zengin gda ieriinin, dier
ikisine gre daha belirgin bir koruyucu etkisi bulunabilecei grlm. zellik
le spanak ve paz gibi koyu yeil renkli sebzelerin flavonol ieriinin, sigara ien
kiilerde daha yksek koruyucu etkisi bulunduu tespit edilmi.
Aslnda farkl almalarda farkl sonular kmasnn balca nedenin, her
almada deerlendirmeye alnan kanser tr ile ilikili olabilecei gr
ileri srlmektedir. Yani baz kanserler zerinde meyve ve sebze tketimi ya
rarl olabilirken, bazlar zerinde etkisiz kalabilecei belirtilmektedir. Mesela
1 96
Dnya Kanser Aratrmalar Vakf'nn 1 997'de yaynlad bir deerlendirme
almasnda, solunum sistemi (akcier vb) ve sindirim sistemi (mide vb) kan
serlerinin geliimi zerinde meyve ve sebze tketiminin koruyucu etkisi bu
lunduu bildirilmitir. Bu bakmdan son yllarda, daha nce yaplm baz saha
almalarnn bulgular tekrardan deerlendirmeye alnarak, meyve ve sebze
lerin kanser tipi zerindeki etkinlii incelenmeye balamtr. Kuzey Amerika
ve Avrupa lkelerinde yaplan 14 ayr almann sonularnn deerlendiril
dii bir almada, meyve ve sebze tketiminin kolon kanseri (proksimal tip)
zerinde dikkati ekici bir koruyucu etkisi bulunmad, ancak rektal kolon
kanseri gibi distal kolon kanserlerinin nlenmesinde yararl olabilecei sonu
cuna varlmtr.
imdiye kadar meyve ve sebzeler ile ilgili yaynlanan saha almalarnda
meyve ve sebzeler bir btn olarak deerlendirmeye alnmtr. Ancak baz
meyve ve sebzelerin daha yksek etkili, dierlerinin daha dk etkili olmas
kuvvetle muhtemeldir. Dolaysyla byle bir ayrm yaplamadndan farkl
almalarda farkl sonular alnm olmas da muhtemel. Ayrca bu tip saha
almalarnda alt balklar da nemlidir. Katlanlarn yaam koullar, kal
tmsal miras, yemek yeme alkanlklar gibi hususlar sonular zerinde do
rudan etkili olabilir.
Meyve ve sebzeler vitaminler, karotenoitler, folat ve lif gibi besleyici ve biyo
aktif bileenler bakmndan zengindir. Yrtlen ok sayda saha almasnn
sonular, flavonoitler ve bilhassa flavonoller bakmndan zengin gdameyve ve
sebzelerin tketilmesinin eitli kanserlerden korunmamzda yararl olabilece
ini gsteriyor. Mevcut bulgular meyve ve sebze tketiminin tm kanser trleri
zerinde koruyucu etkisi bulunmadn gstermektedir. Ancak henz bu konu
netlik kazanmamtr. Bu tip saha almalar kesinlikten ziyade, yol gsterici
niteliktedir. nk kanser oluumunda beslenmenin tesinde kaltm, evre,
yaam tarz gibi ok sayda etkenin rol oynad bilinmektedir. Kanser olduktan
sonra pimanlk ifadelerinin bir yarar bulunmadnda gre, bence meyve ve
sebzelerdeki bu kapasiteden yararlanmak en aklc yaklam olacaktr.
1 97
ve mandalinada bulunan flavonoitler (hesperetin, neohesperidin, tangeretin
ve nobiletin) kanser geliimini engelleyemezken, greyfurtda bulunan naringin
ve naringenin belirgin bir etki gstermi.
Grld gibi greyfurt suyu son derece yararl bir iecek, ancak etkili bi
leenleri olan flavonoitlerin, vcutta ilalar metabolize eden baz enzimlerin
miktarn azaltmas nedeniyle, ila kullanan hastalarda kullanlmas srasnda
dikkatli olunmas gerekir. Ama herhangi bir ila kullanmyorsanz ya da kul
landnz ilalarn greyfurt suyu ile olumsuz bir etkilemesi bulunmadn
biliyorsanz "Gnde bir bardak greyfurt suyu iin':
1 98
Kahve, Karacier Hastal klar ve . .
1 99
kanseri geliiminde nemli etkenlerden biri olarak bilinmektedir. Dolaysyla
kahve tketiminin bu nemli karacier hastalklarndan korunmamzda ya
rarl olabilecei dnlmektedir.
Bu ngrleri destekleyen saha almalar (prospektif ya da retrospektif)
da bulunuyor. Kahve tketimi arttka siroz riskinin azald, ancak kafein ta
yan dier bir iecek olan ayn ve dier ieceklerin ayn etkiyi gstermedii
bildiriliyor. Dolaysyla kahve ierisinde bulunan dier bileenlerin de bu et
kide rol oynad ne srlyor. 50.000 kiinin 1 7 yl boyunca izlendii bir
kapsaml saha almasnn konusu, aslnda kalp ve damar hastalklar; alma
sresince 4.707 kiinin eitli kalp ve damar hastalklarna bal olarak ld
tespit edilmi. Bu almada elde edilen yan bulgular deerlendirildiinde, 53
kiinin siroz nedeniyle kaybedildii, gnde 3 ve daha fazla bardak kahve ien
kiilerde 2 ve daha az kahve ienlere oranla siroz geliimi riskinin daha dk
olduu tespit edilmi. Japonya'da yaplan bir saha almasnda da kahve kul
lananlarda karacier kanseri geliimi riskinin daha dk olduu gzlenmi.
phesiz bu konuda daha kesin bir yargya varmak iin daha fazla ayrntl
klinik alma sonularna ihtiya duyulmaktadr.
Kahve tketimi ile ilgili bu olumlu bulgulara bakarak, kahve tketimini
abartmak da riskli olabiliyor. En nemli riskler ise tad kafeine bal olarak
ortaya kan "kafeinizm'' tablosu ve baz ilalar ile olan olumsuz etkilemeler.
Bu nedenle, srekli ila kullananlarn, kullandklar ilalarla ilgili bilgi uyarla
rn iyice incelemesini neririm.
200
Guarana, Kemoterapiye Ba l
Bitki n l i k ikayetleri ni Hafifletiyor
201
lan deerlendirmede bo ila verilen gruba kyasla bu tip ikayetlerde bir art
grlmedii bildiriliyor. Esasnda guarana uygulamas ile hastalara verilen ka
fein oran bir bardak ay ya da kahveye oranla ok daha az ( 1 0-20 defa daha
az). Dolaysyla yararl etkinin, kafeinin haricindeki bitkide bulunan dier bi
leenlere bal olabilecei dnlyor.
202
nc Blm:
Birka ay nce bir yerel gazetede, bir bal satcsnn vermi olduu ilan g
zme ilimiti. Reklamn bal "Her trl dertlere deva olan.. :' diye balyor.
Altna sralam bir sr hastalk; iyi gelmedii hastalk yok gibi, en az 80-90
derde devadr diye de balam sonunda. Hepimiz gerek baln salk iin ya
rarl olduunu biliriz, ama 80-90 gibi bir rakam grnce de sanrm gvenimiz
sarslyor.
205
linmektedir; proteinler, aminoasitler, vitaminler, polisakaritler, ekerler gibi
temel bileenler bulunmakta ve baln besleyici zellii, bu bileenlerinden kay
naklanmaktadr. Mesela vcudumuz iin gerekli olan ancak vcumuzda sen
tezlenemediinden dardan alnmas zorunlu olan "esansiyel aminoasitlerin''
tm (sekiz adettir) balda bulunmaktadr. Bu temel bileenlerin haricinde, en
zimatik (glikoz oksidaz, katalaz) ve enzimatik olmayan (askorbik asit, fenolik
asitler, flavonoitler, organik asitler, karotenoitler) antioksidanlar bakmndan
zengin bir kaynaktr.
te bal ve kovan rnleri iin ileri srlen tm yararlar, antioksidan nite
lii ile yakndan ilgilidir. Bu bileiklerin oran ve kimyasal yaplar kullanlan
bal ve kovan rnne gre deiiklik gsteriyor. Mesela, balda pinobanksin,
pinosembrin, kersetin, krizin, galangin, luteolin ve kempferol gibi flavonoitler
bulunurken, propoliste pinosembrin, pinobanksin ve krizin, temel flavonoitler
olarak bulunmaktadr. Dolaysyla, bal ve kovan rnlerinin etkisi de bu bile
enlerine bal olarak deiiyor.
Baln bileimi ve antioksidan kapasitesi, baln elde edildii blgeye, blge
deki iek rtsne ve baln elde edilme tekniklerine gre de byk deiiklik
gsterebilmektedir. Mesela baln, polifenolik yapda flavonoitlerden hesperitin
(flavanon) tamas, narenciye ieklerinden; 8-metoksi kempferol (flavonol)
tamas, biberiye ieklerinden; luteolin tamas lavanta ieklerinden; kerse
tin (flavonol) tamas ise ayiei ieklerinden hazrlandn gstermekte
dir. Dolaysyla baln antioksidan zellii de kaynak bitkiye gre nemli lde
deiebilecektir. Mesela; kersetin kimyasal yaps bakmndandier flavonoit
lere oranla yksek bir antioksidan kapasiteye sahiptir. Buna bal olarak da
kersetin trevleri bakmndan zengin bal, daha etkili olacaktr.
Halk arasnda bir de koyu renkli baln daha yararl olduu kans yaygndr.
Gerekten de yaplan bilimsel almalarda, koyu renkli bal rneklerinin daha
yksek oranda flavonoitler ve karotenoitler tad ve dolaysyla antioksidan
zelliinin daha yksek olduu bulunmutur. Bildiiniz gibi karotenoitler de
yksek antioksidan zellikte bitki pigmentleridir.
Genel olarak deerlendirdiimizde, bal ve kovan rnlerinin ierisindeki
bileiklerin yksek antioksidan zellikleri, bu rnlerin kalp ve dolam sis
temi bozukluklar, kanserler, baklk sistemi yetersizlikleri ve eitli yangl
hastalklardaki etkilerinin dayanan oluturmaktadr. Ayrca bal, farkl de
recelerde yaralarn, kesiklerin, yanklarn, cilt lserlerin, abselerin ve varikoz
lserlerin tedavisinde de etkili olmaktadr. Bal, vcuda srldnde, cildin
nemi ile ierisindeki "glikoz oksidaz enzimi" etkin hale geerek, ortama ya
va yava hidrojen peroksit vermekte ve bu suretle dokulara hasar vermeden
206
bakteriler zerinde etkili olmakta, ayrca besleyici zellii ile hcre geliimini
hzlandrarak yara izi oluumunu nleyebilmektedir. shal tedavisinde kulla
nldnda vcudun rehidratasyonunu salarken, scak su ile seyreltilip iil
diinde ise barsaklar yumuatarak kabzla iyi gelmektedir. Ancak yine de
bal satcsnn ilannda iddia ettii gibi 80-90 hastala iyi gelir mi, bilinmez!
Kovan rnleri arasnda "ar poleni"nin bileiminin yaklak yars polisa
karitlerden (kompleks eker) ibaret olup ayrca vitaminler, ya ve lipitler, pro
teinler ve aminoasitler tamaktadr. Dolaysyla ar poleninin besleyici zellii
yksektir. Ar poleninin de antioksidan zellii, yapsnda bulunan fenolik bi
leenler (fenolik asitler ve flavonoitler) ve karotenoitlere baldr. Ar poleni,
halk arasnda souk algnl, lserler, kanszlk, enterit ve kolit gibi yangl
barsak hastalklarnda kullanlmaktadr. Son zamanlarda, bilhassa yalla
bal azalan vcut direncini desteklemek amacyla pazarlanmaktadr. Tabii et
kisi, balda olduu gibi, evrede yetien ieklerin eidine bal olarak bilei
minde meydana gelen farklla, ar poleninin ilenme ekline (ykama, kurut
ma gibi) ve saklama koullarna (k, sre gibi) gre deiiklik gstermektedir.
Yani etkisi reticiden reticiye, blgeden blgeye farkllk grlebilmektedir.
Birka yl nce Dou Karadenizli bir bal reticisi, ar poleni ve halis bal
kartrarak hazrlad macunla bize geldi. Bu karm astm, bronit, kanser
ler, sarlk, lser, kolit ve eitli yangl hastalklarn tedavisinde kullandn ve
yararl olduunu dndn, acaba macunun bu etkilerini aratrp arat
ramayacamz sordu. Tabii btn bu tedavi nerilerinin incelenmesi olduka
zahmetli, ancak birka zerinde alma yapmay planladk. Yaptmz deney
hayvan almalarnn sonular gerekten ilginti; halis baln zayf etkili ol
masna karlk, macunun kuvvetli yang giderici ve ar kesici etki gsterdii,
bu etkisinin aspirine yakn olduunu tespit ettik. Bu bakmdan yangl hasta
lklar, kolit gibi durumlarda etkili olabilecei dnlebilir. Ayrca ilala (para
setamol) oluturduumuz karacier hasarn ok iyi iyiletirdiini, dolaysyla
karacier ilevlerini desteklediini grdk. Ancak alkol ile oluturduumuz
lser zerinde ne bal ne de macun beklenilen yarar gsteremedi, daha doru
su etki fazla kuvvetli deildi. Bu etkilerin bal ve macunun belirli bir miktarda
uygulanmas ile ortaya ktn da belirtmek isterim. Yani kullanlan miktar
nemli. Yaptmz ierik analizinde ise ar poleni/halis bal macununun an
tioksidan etkisinin, halis bala gre 3 misli daha yksek olduunu tespit ettik.
Yani, ar poleninin bal ile kartrlmas etkilerini de kuvvetlendiriyor.
207
llarn byyen ksmlarndan toplayp arka ayaklarnda depoladktan sonra
kovanda balmumu ile kartrarak hazrlad reinemsi bir madde. Kovanda
meydana gelen hasarlarn ve atlaklarn onarm iin ve kovanlar korumak iin
kullanr. Kovanda petekleri bal ile doldurduktan sonra, kovan d etkenlerden
(hava oksijeni, yamur, su vb), mikroorganizmalardan (bakteri, mantar, virs)
ve dier zararllardan (bcekler) korumak amacyla zerini propolis ile kaplar.
Propolis, eski alardan beri tedavi de dahil ok eitli amalar ile kullan
lyor. Yaplan bilimsel almalar ile yangl hastalklar, lserler, yanklar ze
rinde iyiletirici etkisi bulunduu ve baklk sistemini glendirdii ortaya
konulmu. En dikkati ekici zellii ise antibiyotik zellii; bakteri, mantar ve
virs enfeksiyonlar zerinde de etkili olduu ortaya konulmu. Nitekim 12.
yzyldan kalma kaytlarda, propolisin az ve boaz enfeksiyonlarnn teda
visi ve di rklerinin nlenmesi iin hazrlanan reetelerde yer ald g
rlmektedir. Gnmzde de di rklerini nlemek zere di macunlarna
ilave edildiini gryoruz. Ayrca boaz gargaras ya da pastil eklinde ilalar
halinde boaz enfeksiyonlarnda yararl olmaktadr. Propolis rnlerinin az
ve boaz mukozas zerinde lokal olarak etkili olduunun bilinmesine kar
lk, son zamanlarda souk algnlndan korunmak iin propolis tayan urup
ya da granl gibi iilen rnleri de pazarlanyor.
208
lunan guddelerden salglanan bir svdr. Yumurtadan kan larvalar ilk 3-4
gn arst ile beslenir ve hzla gelierek arlnn 1000 katna eriir. Kralie
ar gzlerindeki larvalar ise bir sre daha arst ile beslenerek farkllar ve
kralie ary meydana getirir. Besleyici zellii bala gre ok daha yksek ol
duundan kymetli bir rndr ve kovandan toplanarak pazarlanr. Bu amala
ya spatl kullanarak elle ya da vakum ile emme yaplr. Ancak arst mikro
organizma geliimi iin son derece msait bir ortam olduundan, kullanlan
alet ve kaplarda steriliteye (mikropsuzluk) dikkat edilmesi gerekir. Bir kovan
dan 1 ylda 1 50-250 gram arst elde edilebilmektedir. Arstnn bileimi
de dier kovan rnleri ile benzerlik gsterir, yani polisakaritler, proteinler,
vitaminler, aminoasitler ve antioksidan bileikler bakmndan zengindir. Koyu
kvaml, zel kokulu ve beyaz renkli olup hava ile oksitlenerek rengi esmerleir.
Dayanksz olmas nedeniyle bekletilmesi srasnda etkisi nemli lde azal
maktadr. Genellikle yzde 1 orannda bal ile kartrlarak pazarlanmaktadr.
Benim en ok merak ettiim bu kadar dayanksz bir rnn nasl olup da
dkkan raflarnda oda ssnda ya da gne altnda vitrinde pazarland! Bu
arada nihayet bir bal reticisinin arst tayan zel formlleri eczanelerde
zel buzdolaplarnda sata sunduu ve souk zincir2 ile halka ulatrldn
grdm. Bu nemli bir hamle.
Bal ve kovan rnleri polen bakmndan zengin olduundan polen alerjisi
olan kiilerde dikkatli olunmas yararldr. Aslnda baz kaynaklarda baln aler
jik kiileri "desensitize" ettii, yani alerji etkenlerine kar duyarszlatrd,
bir eit a gibi ilev grd bilgisi yer alyor.
Bal ve kovan rnleri ile ilgili olarak dikkat edilmesi gereken en nemli
husus, kullanlan bal ve rnlerin "gerek" ve "katksz olmas". Biliyorsunuz
piyasada gerek bal bulmak zor hale geldi; bazen ekerli suyu, mumdan yapl
m hazr peteklerin yanma koyup bal diye satyorlar. Arlar hazr ekerli suyu
alp enzimatik deiiklie uratarak bala benzer bir rn meydana getiriyor
lar. Bu durumda bitkilerdeki "polenler ve nektar" olmadndan baln ve kovan
rnlerinin hibir antioksidan etkisi olmayacak ve dolaysyla yarar da bulun
mayacaktr. Bazen ise, arlara ekerli su verme zahmetine bile girmeyip, ekeri
yakp karamelize etmek suretiyle fiziksel inversiyona uratp sulandrarak bal
diye satyorlar. phesiz benim bilemediim baka "bal?" retme teknikleri de
vardr. Bu tip kiilerin yaratclklarnn sonu yok!
2 Souk zincir: Alar gibi s deiimlerine hassas rnlerin retiminden itibaren son kullancya kadar
soukta nakledilip soukta saklanmas.
209
NERiLER / UYARILAR
Saf propolis ne ekilde seyreltilir, bal, polen ve arst ile karm nasl
hazrlanmal?
Aslnda bu tip bir karm hazrlamak zor. nk her bir materyalin, zellikle
de arstnn, kalitesini bulmak zor. nk arstnn yaps oda ssna ok
hassas olduundan souk zincir ile tketiciye kadar iletilmesi gerekiyor. retil
dii yerden yani kovandan alndndan itibaren tketiciye ulaana kadar buz
dolabnda (+4 C) tutulmas gerekiyor. Halbuki salk rn satan (?) yerlerde
arst rnleri ortam ssndaki raflarda sata sunuluyor. Artk retimi ve nakli
yesinin hangi koullarda yapldn siz dnn. Son zamanlarda bilinen bir bal
reticisinin bu tip kovan rn karmlarn (bal/ar poleni/propolis/arst) ha
zrlayarak souk zincir ile eczanelerde zel buzdolaplarnda sata sunduunu
grdm. Kanmca bu rn kullanmak daha doru bir yaklam olacak.
Souk algnl tedavisinde yararlanlmak zere hazrlanan propolisli karm
rnler eczanelerde satlmaktadr. Ancak burada da firma gvenilirliine dik
kat edilmelidir. zellikle propolislerin antibiyotik etkisinin lokal olarak yani boaz
spreyi , gargara veya pastil eklinde sz konusu olabilecei , mevcut bilgilere
gre urup ya da tablet eklinde yutulduunda etkili olamayacana dikkat et
mek gerekir. Yani propolisin antibiyotik gibi sistemik (yutulduunda tm vcutta)
etkili olmas beklenmemelidir.
1 0
Vitam i n Efsanesi n i n Sonu mu?
Birka yl nce basn bltenlerinde yer alan bir haber, zihinleri epey bir
kartrd sanrm! "Vitamin efsanesinin sonu" olarak nitelendirilen bu ha
berde, nemli bir tp dergisi olan Archives of Internal Medicine'da ubat 2009
saysnda yaymlanan kapsaml bir aratrmann sonularna yer veriliyordu.
Amerika'da 50-79 yalar arasnda, menopoz ve sonras dnemdeki (postme
nopozal) 161.808 kadn zerinde yrtlen bu gzlem almasnn sonucun
da, vitamin kullanmnn kanser ve kalp hastalklar geliimi riskini azaltmad
ve yaam uzatmad gr ortaya atlm.
Deneklerden yzde 4 1 'inin 1 5 yl boyunca dzenli olarak vitamin kul
land, bu gruptakilerden 9.61 9'inde kanser, 8.75 1 'inde ise kalp ve damar
hastalklar grld, 9.865'inin ise ld belirlenmi. Sonular, vitamin
kullanmad tespit edilen dier grup ile karlatrldnda "vitamin alan
larla almayanlar arasnda hastalk ve lmler asndan fark olmad" so
nucuna varlm.
Yanltc sonular
Bu tip gzlemsel almalarn sonular ounlukla yanltc olabilmektedir.
Nitekim almay yrten aratrclar da sonular deerlendirirken bu duru
mu vurgulamlar. Amerika Birleik Devletleri'nde vitaminlerin yeterli kalite
denetimi yaplamadndan, gnlllerin kullanld vitamin ilalarnn ieri
inin uygun olup olmad bilinmemektedir. Bunun dnda, almaya katlan
gnlllerin salklarn korumak amacyla ya da tedavi amacyla kullandkla
r dier ilalarn sonuca olas etkileri deerlendirmeye alnmam. Gnllle
rin, gzlem sresince sonular zerinde dorudan etkili olabilecek evresel ve
alma ortam gibi etkenler kontrol altnda tutulmam.
imdiye kadar, vitamin kullanmnn etkili ya da etkisiz olduunu ortaya
koyan yzlerce alma yaplm. Bu almalar arasnda uzmanlarn gr bir
liine varabildii tek bir sonu var; hamilelik dneminde kadnlarn mutlaka
folik asit destei kullanmas. Onun dnda kalan tm vitaminler iin net bir
ekilde etkili ya da etkisiz eklinde bir yorum yapmak mmkn deil. O halde
dorusu ne?
211
Vitamin kullanmnda doru yaklam ne olmal?
Banz ardnda bir ar kesici alrsnz ve bir saat ierisinde arnz ha
fifler, olmazsa bir tane daha. Ancak vitaminlerin etkisini bu ekilde ksa srede
grebilmek mmkn deil. ok uzun srelerde, birok yan etkene bal olarak
ortaya kabilecek bir etki sz konusu. Kiilerin kaltsal zellikleri, yaam ve
evre koullar, karakter yaps, beslenme ekli, alkol ve sigara alkanlklar,
kulland ilalar ve daha birou. Bu kadar ok etkeni, 10-20 yl gibi uzun
sreler sabit tutarak bir gzlemsel alma yrtebilmek mmkn olabilir mi?
Dolaysyla, farkl deneysel ya da izleme almalarnn sonularn deerlen
direrek vitamin ve mineraller ile ilgili doru bir karar verebilmek zor. O halde
ne yapmak gerekiyor?
Kanmca, ncelikle vitamin ve minerallerin vcudumuz iin gerekli olup
olmadn deerlendirmemiz gerekir. Vitamin ve mineraller, vcumuzda
ki biyokimyasal olgularda hzlandrc rol oynayan temel maddeler. Bu inkar
edilemeyecek bir gerek. O halde bizim salkl bir yaam srdrebilmek iin
bu maddelere ihtiyacmz var. Vitamin ve mineraller vcudumuzda sentezle
nemediine gre dardan almamz zorunlu. Meyve ve sebzeler vitamin ve
mineraller iin en nemli kaynaklar. Bu durumda, beslenme eklimizi gzden
geirmemiz doru olacaktr. Yeterli miktar meyve ve sebze kullanyor musu
nuz? Esasnda iinde bulunduumuz blgenin beslenme ekli olan ''.Akdeniz
diyeti" en ideal beslenme program olarak kabul edilmekte. Bu durumda, ye
terli vitamin ve mineral aldnz varsaylabilir. Varsaylabilir diyorum, n
k piirme eklinize ya da yediiniz meyve ve sebze eitliliine bal olarak
nemli farkllklar grlebilir.
Esasnda besinler vastasyla alnan vitamin ve minerallerin daha iyi emilim
gsterdiini ortaya koyan baz bilimsel almalar var. Ancak, tkettiimiz be
sinlerin vitamin ve mineral ieriinin yeterli olup olmadndan emin olabil
memiz mmkn? Dier taraftan, etcil ya da ye-git tarz (fast-food) beslenmeyi
tercih ediyorsanz, vcudunuza gerekli vitaminleri salamanz mmkn deil.
Bu durumda dardan vitamin destei alnmas sanrm gerekli. Ayn ey ek
mek ve hamurileri arlkl beslenenler iin de sz konusu. Hani tahllar B
vitaminleri bakmndan zengindir denir, ama B vitaminleri tahllarn kabuun
da, yani "kepek" olarak adlandrlan ksmnda bulunmaktadr. Eskiden ie ya
ramadndan hayvan yemi olarak kullanlan kepek yarar anlaldktan sonra
undan daha pahal hale geldi. Yediiniz beyaz ekmek ya da sandvilerde kepek
bulunmamaktadr. Esasnda kepekli diye aldmz ekmeklerde de baz hileler
yaplmakta, un kavrularak esmerletirilip "kepekli ekmek" grnts verile
bilmektedir. Bu durumda, yeterli B vitamini almanz da mmkn olmayabilir.
21 2
Geliigzel vitamin kullanlmas zararl olabilir
Genel olarak, suda znen vitaminlerin vcutta birikmedii, yada z
nenlerin ise biriktii dnlmektedir. Dier taraftan, dardan ila eklinde
alnan vitaminlerin fazlasnn salmz iin zararl olabilecei gr savu
nulmaktadr. Tam bir ikilem! O halde, ne yapmal?
Vitamin ve minerallerin gnlk alnmas gereken miktarlar (gnlk gerek
sinim, RDA) uluslararas salk kurulular tarafndan, mevcut bilimsel veriler
deerlendirilerek belirleniyor. Kiilerin kendi beslenme ekli ve tablolarda yer
alan bu deerleri gz nne alarak gereksinimlerini belirlemesi, uzmanlarn
da gr ve nerilerini dikkate alarak uygulamas en doru yaklam olacaktr.
213
Bal kya ve Zeytinya Depresyon
Riski n i Azaltyor
214
melerinde bitki tohumlarndan elde edilen yalarn tketiminin giderek art
gstermesi nedeniyle, Omega-6 ve bilhassa Akdeniz toplumlarnda Omega-9
ieriinin belirgin bir ekilde ykseldii bildirilmektedir. Bu nedenle, baz bi
lim adamlar depresyon dahil salk sorunlarnda grlen art bu orann de
iimi ile ilikilendirmektedir.
ok yeni yaynlanan bir almada, 1 947 erkek ve 2909 kadnda ortalama
10,6 yl sre ile yrtlen bir izleme almas sonucunda Omega-6 bakmn
dan zengin beslenmenin depresyon riskini artrabilecei sonucuna varlmtr.
Nitekim daha nce yaynlanan baz klinik almalarda da depresyonlu has
talarn dokularnda Omega-6 seviyesi yksek bulunmu, depresyonun ciddi
yetinin bu orandaki art ile birlikte iddetlendii bildirilmi. Yine kalabalk
toplumlarda depresyonlu fertlerde Omega-6 orannn Omega-3 oranna gre
daha yksek olduu grlmtr.
Dier taraftan, bu yeni almada Omega-9 ya asitlerinin ar depresyon
geliimi riskini azaltt gzlenmi. Bu sonu kanmca son derece ilgin. Ba
lkyalarnn (Omega-3) depresyon zerinde etkisinin incelenerek herhangi
bir etkisinin grlmedii bildirilen ok sayda bilimsel almada yalanc ila
(plasebo) olarak deneklere zeytinya verildii grlyor. Karlatrma yap
lan zeytinyann da depresyonlar hafifletici etkisi bulunmas, balkyann
etkisi yokmu gibi yanl yorumlanmasna neden oluyor.
21 5
Omega-3 m , Omega-6 m ,
Omega-9 mu?
21 6
Gvenilir kaynaklarda Omega-3 iin, yetikinlerde zellikle riskli kiilerde
kalp krizi riskini azaltmak zere kan sulandrc olarak, yksek trigliserit sevi
yesini drc olarak, baz romatoit artrit ve lseratif kolit ikayetlerini hafif
letmek amacyla kullanlmas nerilmektedir. Ancak ticari amalarla Omega-3
rnlerine ok daha farkl ve geni kullanm iddialar yaplmaktadr. Bu konu
da Amerika Birleik Devletleri'nde bulunan GOED (Global Organization for
EPA/DHA Omega 3) rgtnn etkinlik iddialar dikkati ekiyor.
217
erlendirilerek bir rapor hazrlanm ve 26 Mays 201 1 tarihinde yrrle
sokulmutur.
Komisyonun raporunda zetle u deerlendirmelere yer verilmektedir: Be
beklerde doumdan 12 aya kadar olan dnemde DHA uygulanmas normal
gr kapasitesinin gelimesi bakmndan yararldr. Bu amala gnlk 100
miligram DHA tayan mama verilmesi nerilmektedir.
Hamilelerde ve emzirme dneminde gnlk 200 miligram DHA uygulan
mas cenin ve emzirilen bebein gz ve beyin ilevlerinin geliimi bakmndan
yararl olduu da vurgulanmaktadr.
218
Tayvan'da yrtlen bilimsel pitelikte (randomize, plasebo kontroll, ift
krl) 2008 tarihli bir klinik almann sonular ise olumlu. 23 hafif veya orta
Alzheimer hastas ve 23 hafif alglama sorunu olan gnlller, geliigzel bir
ekilde gruplandrlarak 6 ay sre ile gnde 1,8 gram Omega-3 ya asidi ya da
bo ila olarak da zeytinya verilmi. Sre sonunda uygulanan alglama test
lerinde zeytinya verilen grupta hastalarn deerlendirmelerinde herhangi bir
farkllk grlmezken, Omega-3 ya asidi verilen gruptaki hastalarda istatiksel
olarak belirgin bir gelime gzlenmi. Alglama ilevlerinde gelime grlen
gnlllerin kan analizlerinde EPA seviyesindeki art dikkati ekmektedir.
Omega-3 ya asitlerinin hafif alglama bozukluu vakalarnda Alzheimer has
talarna gre daha etkili olduu gzlenmi. almada hasta saysnn dk
olmas ve Omega-3 ya asitlerinin tek bir doz seviyesinde uygulanm olmas,
kanmca bu almann nemli eksikleri. Yani bu bulgular henz n-bulgu ni
teliinde ve daha ayrntl ve geni kapsaml almalara ihtiya var, phesiz.
alma sresince herhangi bir yan etki grlmemi olmas da herhangi bir
yan etki riskini nemli lde azaltyor. Olduka gvenilir olan bu rnleri
kullanmak iin ayrntl almalarn sonularn beklemeye bilmem gerek var
m? Karar sizin.
Omega-3 indeksi
Omega-3 ya asitlerinin (EPA+DHA), kandaki alyuvar hcrelerinin zarn
da biriktii bildirilmektedir. Son zamanlarda baz aratrclar tarafndan al
yuvar hcre zarndaki toplam ya asidi miktarnn EPA+DHA miktarna ora
nnn "Omega-3 indeksi" olarak deerlendirilmeye alnmas nerilmektedir.
Yaplan almalarda bu orann yzde 8 civarnda olmasnn kalp krizine bal
lm riskini nemli lde azaltabildii, yzde 4'n altnda olmas durumun
da ise riskin belirgin bir ekilde artabilecei gsterilmi. Salk kontrolnde
yaplan kan analizlerine "Omega-3 indeksi" lmnn de ilave edilmesi, ki
ilerin olas kalp-damar hastalklarnn deerlendirilmesi bakmndan nemli
bir lt olacan dnyorum.
220
Son yaplan bir almada depresyon hastalarnda, depresyon ilalarnn
Omega-3 ile birlikte uygulanmas suretiyle tedavi cevabnn belirgin bir e
kilde art gsterdii gzlenmi. Yaplan almada sadece depresyon ilac ve
rilen (serotonin geri-emilim inhibitrleri-fluoksetin) hastalarda depresyon
skorunda sadece yzde 50 azalma salanabilirken, depresyon ilac ile birlikte
Omega-3 ya asidi verilen hastalarda bu azalma yzde 8 1 olarak tespit edilmi.
Hatta depresyon ilacna cevap vermeyen baz vakalarda bile daha iyi bir tedavi
cevab salanabilmesi sz konusu olabilecei belirtiliyor. Yine 2008 tarihli bir
almada Omega-3 ya asitlerinin kadnlarda doum sonras depresyonlarda,
beyinde serotonin seviyesinin dmesini nleyerek etki ettii bildiriliyor.
Bir baka almada ise, Omega-3 ya asitlerinden biri olan eikozapentano
ik asit (EPA)'in beyin damarlarn genileterek beyindeki kan akmn artrd
ve bu etkisine bal olarak izofreni hastalarnda yararl olduu, Alzheimer
hastalarnda ise yal hastalarda grlen ajitasyonlar azaltt sonucuna varl
m. Dier bir nemli bulgu ise "dikkat eksiklii" olan ocuklarda Omega-3
ya asitlerinin dzenli kullanlmasnn yararl olabilecei bidiriliyor.
Bilimsel dergilerde, Omega-3 ya asitlerinin psikiyatrik rahatszlklar ze
rindeki etkileri hakknda yaynlanan bu almalar, bence ok nemli. Bilhassa
depresyon vakalarnda ilalarla birlikte kullanlmas suretiyle ilacn etkinlii
nin artrlmas, bu suretle tedavi dozunun kstlanarak ilaca bal baz istenme
yen etkilerin bertaraf edilmesi mmkn olabilir sanrm.
221
msrzya, zeytinya, ayieiya gibi yemeklik bitkisel yalarda temel bi
leen olarak farkl oranlarda linoleik asit yer almaktadr. Dier taraftan, baz
bitkilerde n-6'nn yan sra alfa-linolenik asit gibi n-3 oklu doymam ya
asitleri de sentezlenebilmektedir. zellikle koyu yeil renkli sebzeler (spanak,
brokoli, brksellahanas) ve baz tohumlar (ceviz, soya, ketentohumu, hardal
tohumu ve kanola) alfa-linolenik asit bakmndan zengindir. Ayrca bu bitkile
rin ya bileimlerinde de yksek oranda linoleik asit bulunmaktadr.
n-3 oklu doymam ya asidi bakmndan en zengin besin kayna souk
deniz balklardr. Artk bu bilgiyi herkes, sanrm iyi biliyor; beslenmesinde
balklara yer veriyor. Ancak her balk ayn ekilde yararl m?
Ad zor iki madde, eikozopentaenoik asit (EPA) ve dokozahekzaenoik asit
(DHA) souk deniz balklarnda bulunan n-3 ya asitleri. Balklar bunlar ye
dikleri ufak deniz planktonlarndan (yosun ve hayvanlar) alyorlar. Bu bakm
dan balklarn cinsine gre, yaad blgeye ve derinlie gre bu maddelerin
oran deiiyor. Mesela, Atlantik Okyanusu'nda yaayan balklar ile Byk
Okyanus'takiler arasnda n-3 ya asidi bileimi bakmndan dikkat ekici fark
llklar bulunmu. Genel olarak derin ve souk denizlerde yaayan tuna bal,
somon bal ve uskumrularda bu ya asitlerinin oran en yksek bulunmu.
Biliyorsunuz somon gibi baz balklar lkemizde de yetitiriliyor, ancak kltr
balklarnn ieriinde denizin souk olmasnn yan sra verilen besin nitelii
de nemli. nk yukarda da belirttiim gibi, balklar oklu doymam ya
asidini kendi sentezlemiyor, yedii planktonlardan salyor; bu bakmdan ne
ile beslendii nemli; yani ne verirseniz, o!
Yrtlen deneysel ve epidemiyolojik almalar ve vaka bildirimleri, n-3
oklu ya asitlerinin kolon ve prostat kanserlerinin nlenmesinde yararl ola
bileceini ortaya koymaktadr. Ancak bu yararn basit bir ekilde, balk ar
lkl diyet uygulayarak ya da Omega-3 destekleri kullanarak salanamayaca
grlmektedir. Deney hayvan ve insanlar zerinde yaplan almalar sonucu,
tek bana n-3 seviyesinden ziyade, n-6'nn n-3 oklu ya asitlerine orannn
daha nemli olduu gzlenmitir. Dier bir olas etken de kullanlan n-3 ya
asitlerinin tipi (alfa-linolenik asit, EPA veya DHA) ya da ekli (trigliserit ya
da esteri). Bu tiplerin hangisinin daha etkili olduu henz bilinmemektedir.
phesiz deerlendirilmesi gereken bir dier nemli etken ise insanlarn farkl
kaltsal zellikleri (polimorfzm).
Amerika Birleik Devletleri'nde bu konuda resmi olarak yrtlen 22 kli
nik alma bulunmaktadr. Bu almalarda dikkati eken bir bulgu, n-3 oklu
ya asitlerinin baklk sistemi zerindeki etkileri nedeniyle yang ve enfek
siyonu giderici zellikleridir. Kanser ameliyat sonras n-3 oklu ya asidi ve-
222
rilen hastalarda, verilmeyenlere oranla enfeksiyon komplikasyonlarnn daha
dk olduu ve baklk sisteminin daha etkili olduu gzlenmi.
Sonu olarak, henz kesin olmasa da Omega-3 ya asitlerinin kolon, pros
tat ve gs kanserlerinin nlenmesinde yararl olabilecei, kolon kanseri has
talarnn kemoterapiye toleransn artrabilecei ve kanser ameliyatlarndan
sonra hastalarn enfeksiyonlara kar direncini destekleyecei ynnde nemli
bilimsel bulgular bulunmaktadr. Mevcut verilere gre, Omega-3'n olumlu
etkilerinden yararlanmak iin balk arlkl bir beslenme program sanrm
yeterli deil, gvenilir marka ve kalitede Omega-3 desteklerinin kullanlmas
dnlmelidir.
NERiLER I UY ARILAR
223
M ide ve Ba rsak Sorunlar nda
Yararl Bir zm : Prebiyotikler
224
Balca kaynaklar olarak yerelmas yumrusu, hindiba kk, soan, sarm
sak, prasa gibi toprakalt organlar ve enginar, kukonmaz, muz gibi meyve ve
sebzeler gsterilmektedir. Esasnda prebiyotiklerin kalnbarsakta laktik bak
teri miktarn artrmas ve kabzln kontrolnde oynad roln en nemli
yarar "kolon kanseri" riskini azalmasdr. Bitkisel kaynaklarda bulunan "in
lin" veya frukto-oligosakaritler (FOS) gibi prebiyotiklerin, kolon adenoma ve
karsinomalar zerindeki etkisi deneysel olarak da ortaya konulmutur. Ancak
inlin'in kanser zerinde etkili olmasna karlk, ksmi paralanmas ile mey
dana gelen FOS'un etkisinin daha dk olduu gzlenmitir.
nlin gibi prebiyotiklerin tketilmesi ile kalsiyum ve magnezyum gibi
yararl minerallerin emilimi de artmaktadr. Gerek deney hayvanlarnda ve
gerekse insanlarda yrtlen klinik almalar ile gnde 40 gram civarnda
inlin tketilmesi ile kalsiyum emiliminde yzde 58 veya 1 5 gram FOS tke
tilmesi ile yzde 26 kadar art gzenmitir.
Gvenilir ve riski dk bir seenek olmasna karlk her zaman olduu
gibi kullanmnda baz hususlara dikkat edilmesi gerekir. 25 gramn zerinde
gnlk miktarlarda kullanlmas durumunda, kiilerde tahammlszlk gr
lebilmekte, gaz, geirme ve ishal gibi rahatszlklara yol aabilmektedir. Ayrca
lifli gdalar ile sorun yaayan kiilerde ve irite barsak sendromu hastalarnda
dikkatli kullanlmas nerilmektedir. nemli bir uyar; radyoterapi gren has
talarda kullanmndan kanlmaldr.
225
gibi baz nemli vitaminlere olan gereksinimini de karlamaktadr.
Probiyotiklerin en nemli ilevlerinden biri de eitli etkenlere bal, gerek
bebeklerde ve gerekse yetikinlerde grlen ishal vakalarndaki etkisidir. Uzun
sreli ve yksek miktarda antibiyotik kullanlmas zararl organizmalarn yan
sra barsaktaki yararl bakterilerin de tahrip olmasna ve neticede ishale yol
aabilmektedir. Gerek bu gibi vakalarda ve gerekse bebek ve ocuklarda eitli
bakteri ve virslerin yol at diyarelerin tedavisinde, dardan probiyotik ve
rilmesi suretiyle barsak floras onarlarak ishal tedavi edilebilmektedir. Pro
biyotikler zellikle tekrarlayan dlyolu yanglarnda doal bakteri rtsnn
onarlmasnda da yararl olmaktadr. Zengin enzim ierii nedeniyle, ayrca
baz enzim yetersizliklerine (laktaz, maltaz, skraz) bal olarak baz gdala
r sindiremeyen kiilerde (laktoz intolerans gibi) ve yangl barsak hastal
(IBD) gibi baz mide-barsak sistemi rahatszlklarnda ikayetlerin gideril
mesinde yararl olmaktadr.
Bilindii gibi yourt, probiyotikler bakmndan zengin bir kaynak olarak
bilinmektedir. erii zenginletirilmi yourt rnleri hafif vakalarda yararl
olabilmektedir. Etkili olabilmesi iin haftada en az be defa kullanlmas neri
liyor. Ancak ciddi vakalarda ila eklinde hazrlanm formlasyonlarn kulla
nlmasn neririm. nk probiyotik formlasyonlarnn etkinlii, midenin
asit ve incebarsan alkali koullarna dayanmasnn yan sra kalnbarsa
n cidarna yaparak oalabilme kapasitesine baldr. Dolaysyla zel ola
rak kuvvetlendirilmi laktik bakteri tiplerinin kullanlmas gerekir.
Probiyotikler genel olarak iyi tahamml edilmektedir. Baz durumlarda gaz
ve kabzlk ikayetleri grlebilmektedir.
NERiLER / UYARILAR
226
lann bulunmadndan emin olmak gerekir. Dolaysyla, yine firma gvenilirliini
gznne alarak seim yapmak gerekiyor.
Bir baka nemli husus ise milyonlarca farkl "laktik bakteri suu" bulunduun
dan, her probiyotik rnn size ayn ekilde yararl olabilmesi sz konusu de
ildir. Ancak mevcut koullarda ok fazla rn seenei bulunmadndan bu
konuda fazla bir tercih imkanmz da bulunmuyor.
227
.
228
gnlk 600 mg'a kadar dozlarda uzun sre kullanmlarnda bile herhangi bir
risk bulunmad beliritliyor.
Son dnemlerde snrl sayda hasta zerinde yaplan bu uygulamalarn so
nularn destekleyecek daha kapsaml bulgulara ihtiya bulunmaktadr. zel
likle bu ekilde uygulamann miyopati oluumunu ne derecede nleyebilece
ine dair ilave kantlar gerekmektedir.
229
Vcudun Kol i n ve Lesitin Destei ne
.
i htiyac Var m ?
230
lesitinlerin bileimleri farkldr. En yaygn kullanlan lesitin, soya kaynakl
olup yzde 20 civarnda fosfatidilkolin ierir ve doymamlk bakmndan
daha zengindir. Eer lesitin olarak alnyorsa gnde 2- 10 gram civarnda aln
mas nerilmektedir.
Karaciere yararl
Lesitin desteinin karacier ilevleri zerinde etkisi dikkati ekmektedir.
Karacierde viral hepatit ve zellikle alkol tketimine ya da alkol d etkenlere
bal karacier yalanmas ve karacier hcre hasarnn onarmndan yararl
olabilecei bildirilmektedir.
231
Beyi n Yalanmas ve B Vitamini
232
munda, homosistein yeterince metiyonine dnemediinden kan seviyesi yk
selerek kalp krizi riskini artrmaktadr. te bu nedenle kalp krizi riskini azaltmak
iin folik asit kullanlmas nerilmektedir. B12 vitamininin kayna hayvansal
rnler olmas nedeniyle, vejeteryanlar bu bakmdan nemli risk altndadr.
Dier taraftan, yukarda belirttiim ekilde folik asit ve B l 2 vitamininin
alglama ilevleri zerinde etkili olabileceini ortaya koyan ok sayda deney
sel bulguya karlk yaymlanm olumsuz raporlar da bulunmaktadr. Mesela
nemli bir tp dergisinde 2006 ylnda yaymlanan bir almada, Avustralya'da
65 ya zeri kadn ve erkek gnlllere 2 yl sresince her gn B 1 2 vitamini
(500 mikrogram), folik asit ( 1.000 mikrogram) ve B6 vitamini ( 1 0 miligram)
verilmesi ile alglamay artrmad bulgusu yer almaktadr. Bu alma bana
olduka komik geldi. Yukarda akladmz etki ekli gz nne alndnda,
insanlara bu B vitamini karmn vererek her insandan bir Einstein m yara
tacaklarn umuyorlard?
233
Drdnc Blm:
ZEL DNEMLER
VE DURUMLAR N
ZEL BTKLER
STRE S , UYKU S U Z LU K VE
YORGUN LU K
237
dan" gvenilir tedavi seenekleri ile balang safhasnda nlemler alnmas en
doru tercih olacaktr. Peki gvenilir tedavi seenekleri var m?
Mayspapatyas, bilimsel ad ile Chamomilla recutita, ieklerinin mide ve
barsak gaz ve spazmlarnda en gvenilir bitkisel ilalardan biri olduunu,
yeni doan bebeklerde bile gvenle kullanlabildiinden daha nce de bah
setmitim. Tek koul; doru bitki tr olduundan emin olunmas gerekiyor.
nk uzman olmayan kiiler tarafndan yanl toplanan ve pazarlanan baz
papatya benzeri bitkilerin zehirli olabilecei konusunda sizleri uyarmtm.
Ayrca hafif etkili iyi ve gvenilir bir yang giderici olarak yangl ve enfeksi
yonlu az-boaz sorunlarnda gargara eklinde ve cilt sorunlarnda ise ucuz
bir cilt temizleme svs olarak etkili olabiliyor.
Gney Amerika'daki Latin halklar arasnda papatyann yzlerce yldr
gvenilir bir yattrc olarak, bebeklerin uyku sorunlarnda kulland bilin
mektedir. Ancak sinir sistemi zerindeki bu yattrc etkiyi, deneysel olarak
ortaya koyan bilimsel bir alma yaplmamt. Mayspapatyasnn daha nce
de bilinen ama insanlar zerinde klinik denemeler ile ortaya konulmam bu
etkisi ile ilgili yaymlanan yeni bir almadan bahsetmek istiyorum.
alma bilimsel kriterlere uygun olarak Amerika Birleik Devletleri'nde
yrtlm (randomize, ift-krl, plasebo-kontroll) ve Journal of Clinical
Psychopharmacology dergisinde yaynlanm. Hafif ve orta derecede genelleti
rilmi kayg bozukluu tehisi konulmu gnlller arasndan seilen 58 has
ta iki gruba ayrlarak, 8 hafta boyunca bir gruba 220 miligram mayspapatyas
zt (standardize edilmi) tayan kapsller, dier gruba ise benzer gr
nte etkisiz-bo ila verilmi. ki hafta aralklarla hastalarda anksiyete skoru
(HAM-A) izlenerek deerlendirilmi. Dikkati eken husus, zellikle 6 haftadan
sonra mayspapatyas zt verilen hastalarda etkinin istatiksel olarak belirgin
derecede artt gzlenmi. Klinik uygulama srasnda beinci haftadan itibaren
gnde 1 100 miligram gibi yksek miktarda papatya zt verilmesine ramen,
hibir yan etki gzlenmemi, bo ila verilen ve papatya kapsl verilen grup
lardan sadece birer kii deneyi tamamlayamadan ayrlm. Bu alma, Mayspa
patyasnn hafif ya da orta derecede endie, kuruntu, huzursuzluk vakalarnda
etkili olabileceini deneysel olarak ortaya koyuyor. Gnlk stresi atmak iin ak
amlar yemeklerden sonra bir fincan papatya ay imek, hem yemein sindiri
mine yardmc olmas, hem de rahatlatmas bakmndan yararl olacaktr. Bu uy
gulama sorunun daha derinlemeden ortadan kaldrlmasna yardmc olabilir.
3 lgilenenler iin: Kapsl uygulanmasnda ilk hafta gnde bir, ikinci hafta 2, nc hafta 3, drdn
c hafta 4 ve beinci haftadan sekizinci hafta sonuna kadar gnde 5 adet verilmi.
238
Pancar Suyu i le Yorgunlu u
Engelleyebi l i rsiniz
239
alma, belirli snrlar ierisinde vcut llerine sahip 8 gen (23-35 ya
aras) zerinde yrtlm. 10 gnlk nhazrlama program ierisinde g
nlllerden drdne gnde yarm litre pancar kk usaresi ve dier drdne
ise yabanmersini meyvesi suyu (plasebo; bo deney) verilmi. Bu sre sonun
da gnlllerin kan basnc ve performanslar kaydedilmi. Ardndan, 15 gn
sre ile daha nce yabanmersini meyvesi suyu verilenlere, pancar usaresi ve
daha nce pancar usaresi verilenlere ise yabanmersini meyvesi suyu uygulan
m (her iki iecek de sabah ve akam 250 mililitre -byk bardak- olacak
ekilde iki eit parada verilmi). Bu suretle her iki grubun da pancar usaresi
ve yabanmersini meyvesi suyu imesi salanm. 2,5 saat (ksa sreli etki), 5
ve 1 5 gn sonra kan plazmasnda nitrit deriimi ve kan basncnda (sistolik ve
diastolik) deiimler llm.
Kan plazmasnn nitrit deriiminde 2,5 saat sonra yzde 39, 15 gn sonra
ise yzde 46 art tespit edilmi. Kan basncnda ise ancak 12. gnden son
ra yzde 4'lk bir azalma salanm. Bu deer belki ufak gibi grlyor ama
klinik olarak kalp krizi riskinde yzde 22 ve koroner kalp hastal riskinde
ise yzde 16'lk bir azalma salayabilecei bildiriliyor. Pancar kk suyu veri
len kiilerde kou band performanslarnda da belirgin bir art tespit edilmi.
Dier taraftan, yabanmersini meyvesi suyu verilen gruptaki kiilerde nitrit ve
kan basnc deiimlerinin dikkate deer olmad, kou band performalarn
da ise herhangi bir art bulunmad gzlenmi.
240
erbetiotu : Sinirsel Kaynakl
Uykusuzluun Gideri lmesinde
G veni l i r Bir Seenek
241
verilen gruba gre belirgin bir ekilde azald, uyku kalitesinin artt gste
rilmi. Etkili olabilmesi iin tercihen yatmadan bir saat nce verilmesi ve daha
yksek bir etki salanabilmesi iin ise 4 haftalk bir tedavinin yaplmas uygun
olaca bildiriliyor. erbetiotu karmlarnn dier uyku ilalar ile karlat
rldnda en belirgin zellii ise son derece gvenilir olmas, yan etki riskinin
bulunmamas ve tabii sersemlik ve bamllk yaratmamas.
242
. .
243
ma tarafndan desteklenmi olmas, Ginkgo kullanmay tercih eden kiilerin,
Ginkgo'nun etkili olduuna dair bir nyargya sahip olma olasl ve kimin
Ginkgo alp almadnn taraflarca bilinmesi, almann tarafsz olup olmad
konusunda bir kuku uyandrm olabilir. Bir an iin Ginkgnun etkisinin
tamamiyle psikolojik olduunu varsayalm, eer inanmak suretiyle kiinin zi
hinsel performans artabiliyor ve stresi yenebiliyorsa ok gzel. Bence stres bu
suretle yenilebilir ama daha zeki olabilmek biraz zor gibi geliyor bana. Ancak
standardize edilmi Ginkgo ztnn eitli etkileri zerinde imdiye kadar
yrtlm deneysel ve klinik almalarn sonularna bakldnda, Ginkgo
ztlerini etkisizmi gibi deerlendirilmesi mmkn deil.
244
U N UT KAN L I K VE D KKAT
E KS KL G
.
Zih insel Alg laman n iyi letirilmesi
iin Yeil ay ve L-Teani n Karm
245
tektif olmas; yani sinir hcrelerini hasarlara kar koruyor. Yeil ay ierisinde
bulunan gama amino btirik asidin beynin kelime hafza kapasitesini artrd
ve 55 ya zeri bireylerde alglama yetersizliini azaltt, klinik olarak da gs
terilmi. L-teanin ise zihinsel strese kar rahatlatc etkisi bilinen bir aminoasit
trevi. Bu maddenin deney hayvanlarnda deneysel olarak oluturulan hafza
hasarna kar koruyucu etkisi bulunduu da tespit edilmi. Bu bulgulardan
hareketle hazrlanan, yeil ay zt (360 miligram) ve L-teanin ( 60 miligram)
karm tayan yeni bir formlasyonun eitli hayvan modellerinde olumlu
cevap vermesi zerine, aratrclar klinik bir alma yrtmler.
Bilimsel lekte tasarlanan ve yrtlen klinik almada 45 gnllye "ye
il ay zt ve teanin karm" uygulanrken, 46 gnllye benzer grnt
de bo ila verilmi. Deney sresi olan 16 hafta boyunca ilalarn uygulamas
yaplm. 8. ve 16. haftalarda gnlllerde zihinsel kapasitedeki deiimi de
erlendirecek nropsikolojik testler uygulanm. Sonular elekroensefalogram
vastasyla da irdelenmi. Yaplan deerlendirmelerde gelitirilen bu formln
hafif alglama bozukluklarnda yararl olabilecei, gzler ak ve okuma duru
munda beynin teta aktivitesi artrd sonucuna varlm.
NERiLER I UYARILAR
246
G i n kgo' nun Hafza Kayb
. .
Uzerinde Etkisi
247
leme almasnda (epidemiyolojik) benzer ya grubundaki (75 ya ve zeri)
kadn bireylerde bunama ve Alzheimer oluumunu belirgin ekilde nledii
ve yallarda kullanlmasnn yararl olabilecei bildiriliyor. Amerika'da NIH
(National Health Institute - Amerikan Milli Salk Enstits) tarafndan des
teklenen ve 2008 ylnda Neurology dergisinde yaymlanan bir baka almada
ise dzenli olarak standart Ginkgo ilac kullanlmas ile alglama bozuklarnn
nlenmesinde belirgin derecede yararl olduu bildiriliyor.
lalarn etkinlik aratrmalarnda tek bir almann sonularna bakarak
"etkili" ya da "etkisiz" diye deerlendirilmesi olas deildir. Nitekim birka yl
nce yaynlanan bir deerlendirme almasnda, bilimsel nitelikte 16 klinik
almadan onbirinde Ginkgdnun "etkili, yararl" olduu, beinde ise "etkisiz"
olduu sonucuna varlm. Bu durumu etkileyen ok sayda etken bulunmak
tadr. Bunlar burada tartmak gereksiz. Sonu olarak Ginkgo'nun etkinliini
ortaya koyan bunca biyokimyasal, farmakolojik ve klinik alma bulunmak
tayken ve yan etki bakmndan da gvenli olduu bilimsel olarak ortaya ko
nulmuken, bunama, hafza kayb gibi geri dnm olmayan bir kaderden
kaabilmek iin bu ilac kullanmak, bence yeterli bir sebep.
248
zellikte olduunu biliyoruz. Yani bu bitkiler, hastalar mmkn olduunca
sakinletirmeye, rahatlatmaya ynelik olarak uygulanyor, ancak dikkat eksik
lii sorunu zerinde tatminkar bir yarar salayamyor. Bu bitki seeneklerin
den farkl olarak Ginkgo biloba bitkisinin dikkat eksiklii bozukluu vakala
rnda etkili olabilecei ileri srlmektedir. Bu amala talya'da bir hastanenin
"ocuk ve adolesan psikolojisi" kliniinde uygulanan dar kapsaml ve ak bir
almann sonular yakn zamanda yaynland.
alma, 1 7 ile 19 yalar arasnda seilen ve dikkat eksiklii bozukluu
olduu uluslararas kriterlere (DSM-III-R) uygun olarak tehis edilen drd
erkek, ikisi kadn 6 kiide yrtlm. Gnlllere az yoluyla 4 hafta boyun
ca gnde 200 miligram standart Ginkgo zt (Egb 761 ) uygulanm, bu sre
ierisinde baka ila verilmemi. Sre sonunda hastalara altm kadar hususun
deerlendirildii bir test (Wender-Utah Questionnaire) uygulanm. Test so
nular Ginkgo uygulamasnn dikkat eksiklii bozukluu belirtilerini belirgin
bir ekilde iyiletirdiini ortaya koymaktadr. Tedavi srasnda hastalarda tan
siyonda belirgin bir deiim grlmemi, dolaysyla hastalarn tm alma
y tamamlayabilmi. lk iki haftada 2 hastada grlen ba ve mide ars ise
daha sonra kaybolmu. Ginkgo'nun, zellikle dikkat eksiklii zerinde olumlu
katks olduu, ayrca hiperaktiviteyi (ar hareketlilik) azaltt, tahamml
szl azaltt gzlenmi. Ginkgo uygulamasnn bir baka olumlu yn ise
yan etki olaslnn dk olmas. Bu nedenle, deney sonrasnda da hastalarn
tedaviye devam etmek istedikleri bildirilmektedir. Aratrc, Ginkgo uygula
masnn standart ila tedavisine (klonidin) oranla en nemli avantajnn, uyu
tucu etkisinin ok daha dk olmasn ve etkisinin daha uzun srmesi olarak
vurgulamaktadr. Bu bakmdan Ginkgo'nun, metilfenidat gibi psikoaktif ila
lar ile birlikte uygulanmasnn, her ikisinin ayr ayr uygulanmasndan daha
fazla etkili olabilecei belirtilmektedir. Bu alma sadece bir n alma, daha
fazla hasta zerinde daha uzun sreli etkinlik ve gvenilirlik almalarnn
yrtlmesi gerekir.
249
Taze Sarm sak Hafzay
Glendirebilir m i ?
250
belirliyor. renme kapasitesi artan hayvanlarn beyinlerinde yaplan lm
lerde serotonin ve dier baz bileenlerin (serotonin prekrsr olan tripto
fan ve 5-hidroksi indol asetik asit) seviyesinin yaklak olarak iki misli artt
gzlenmi. Sonu olarak, sarmsan beyin serotonin seviyesini ykselterek,
renme kapasitesini artrd dnlmektedir. Burada dikkat edilmesi gere
ken husus sarmsan etkili olabilmesi iin uzun sreli uygulanmas gerekiyor.
251
S GARA T RYAK L G
Sigara Brakmay
Kolaylatran Bitkiler
Artan yasaklar ile sigara bamll giderek daha da ekilmez bir hal ald!
Bata kanserler olmak zere birok lmcl hastaln balca etkenleri arasn
da olduu deneysel olarak da ortaya konulmasna ramen, bazlarmz anlam
sz bir direni ile bu alkanlklarn srdryor. Ancak bir ksm tiryaki var
ki, brakmay arzuladklar halde eitli nedenler ile bunu baaramyor. te bu
grup kiiler iin yararl olabilecek, sigaray brakmaya bal olarak balangta
karlalabilecek sorunlar hafifletebilecek iki bitki. Karanfil ay ve Astraga
lus membranaceus. Bir almada bu iki bitki aynn, 100 erkek sigara iicisi
ne 1 ay sreyle verilmesi ile sigara ierisinde bamlla neden olan nikotin
maddesinin, kotinin'e dnmn hzlandrarak vcuttan abuk atlmasn
salad tespit edilmi. Sonuta, bu bitki aylarnn verildii gruptakilerin si
gara yoksunluk belirtilerinin azald ve yzde 38'inin herhangi bir zorlukla
karlamadan sigaray brakt, buna karlk yalanc ila verilen (plasebo)
grubundakilerin sadece yzde 12'sinin sigaray brakmakta baarl olabildii
bildiriliyor. Dikkat ederseniz, sigaray brakmaya niyet ettikten sonra yalanc
ila verilenler bile baarabilmi (yzde 12). Ancak karanfil ay ienlerde baa
r ans misli daha fazla.
Sanrm, Astragalus membranaceus ismi size yabanc geldi!. Trke ad yok,
nk lkemizde yetimiyor. O nedenle Latince bilimsel adn kullanyoruz.
Bir in bitkisi ve Trkiyee de eczanelerde formlasyonu satlyor. Baklk
sistemi zerinde etkili olduu ok sayda deneysel alma ile de ortaya konul
mu. Trkiye'de 450 kadar Astragalus tr var ve "geven, keven" olarak bilini
yor. Sakn "etkisi ayndr" diye bunlar kullanmaya kalkmayn.
252
G E B E L K VE E MZ RME
253
zt verilmi. Deney sonucunda sanlarn kan analizleri yaplm ve ardn
dan iftlemeye alnm. Daha yksek deriimde zt verilen grupta "sodyum
ve potasyum'' orannn belirgin bir ekilde artt, "kalsiyum ve magnezyum"
orannn ise deimeden kald grlm. Bu grup sanlarda erkek dourma
orannn belirgin bir ekilde artt gzlenmi. Sonu istatiksel olarak belirgin
ama sonu yzde yz deil, sadece yzde 1 O civarnda bir olaslk art sz
konusu. Yani hindiba zt verilmeyen grupta doan sanlarn cinsiyet ora
n hemen hemen eitken (yzde 49/51 ) , yksek hindiba deriimi uygulanan
grupta erkek san oran yzde 60, dii oran yzde 40 olarak tespit edilmi. Bir
aklama daha; bu deneyde kullanlan hindiba tr, mavi iekli olan "yabani
hindiba': lkemizde de yaygn ve taze taban yapraklar salata olarak yeniyor.
Bir de sar iekli olan ve yine yapraklar salata olarak tketilen karahindiba
var; bu deneyde bu tr kullanlmam.
Burada ufak da olsa erkek ocuk dourma olaslnda bir art bulunmas
sonucunu abartarak ok miktarda hindiba yenmesi phesiz baz riskler olu
turabilir. Deney hayvanlar zerinde yaplan toksisite deerlendirmelerinde
normal miktarlarda kullanldnda bir zarar tespit edilmemi olmasna kar
lk, yine de abartmamak gerekir diye dnyorum.
254
.
25!
Hamilelikte dk riskini artrabilecek sebze ve baharatlar
Aslnda gnlk beslenmemizde kullandmz ok sayda baharat ya da seb
zenin fazla miktarda tketilmesi durumunda rahim hareketlerini artrarak d
k riskine yol aabilecei biliniyor. Mesela, sofralarmzn vazgeilmez lezzeti
maydanoz yapraklarnda bulunan apiol dk riskini artrabilen bir madde.
Bu nedenle, hamilelerin salkl diye bol limonlu bir maydanoz salatas yerken
biraz dnmesi gerekir. Rahim hareketlerini artran o kadar ok sevdiimiz
baharat ya da sebze var ki; fesleen, tarn, kereviz, rezene, sarmsak, mate ay,
kekik, zerdeal, srgan, nane, biberiye, adaay, safran, papatya. Ancak bura
daki anahtar kelime "miktar abartmamak:' Mesela, sarmsak normal olarak
gdalarda kullanldnda herhangi bir risk sz konusu deilken, tansiyonu d
rmek ve serum lipit seviyesini dengelemek amacyla tedavi edici miktarlarda
kullanldnda dk riskini artrabilmektedir. zellikle anne adaynn sk sk
dk tehdidi ile kar karya kald durumlarda bu saydm baharat ya da
sebzeleri kullanmaktan kanmasn neririm.
256
!atrmak, rahimi glendirmek ve doum srasnda kanamay azaltmak iin
brtlen yapra (yzde 24) (asla erken dnemde kullanlmamal, 8 aydan
sonra); rahatlatmak ve sindirime yardmc olmak zere papatya (yzde 13);
sabah bulants ve sindirimi kolaylatrmak iin tbbi nane (yzde 10), souk
algnl tedavisi ve baklk sistemini desteklemek zere Ekinezya (yzde 5).
Papatya, gerek anne ve gerekse bebekler iin gvenilir bir bitkidir. Hafif
yattrc etkisinin yan sra gaz giderici, dem sktrc zellikleri ile ha
milelik dneminde kullanlmas nerilmektedir. Ancak annenin polen alerjisi
gemii varsa, kesinlikle papatya kullanmamas gerekir. Dikkat edilmesi gere
ken bir baka nemli husus ise, doru papatya tr yani mayspapatyas ya da
almanpapatyas (Matricaria recutita) olduundan emin olunmaldr. Papatya
benzeri baz bitkilerde bulunan pirazolidin alkaloitleri nedeniyle, bebeklerde
karacier toplardamar tkanmas (HVO) neticesi zehirlenme ve hatta lmlere
yol aabildii bilinmektedir. Bu nedenle, akta satlan rnlerden kanlmal,
mutlaka gvenilir firmalarn rnleri kullanlmaldr.
Hamilelik dneminde gelien enfeksiyonlu hastalklarda antibiyotik ve di
er ilalarn kullanlmas, olas riskleri nedeniyle tercih edilmez. Ancak an
nenin sal iin gerekli durumlarda kullanlmas zorunludur. Bu bakmdan
hamilelik dneminde basit nlemlerle mmkn olduunca enfeksiyon geli
iminden korunmak aklc bir yaklam olacaktr. Ekinezya tablet ya da u
rup rnlerinin, hamilelik dneminde kullanlmas genellikle gvenli kabul
edilmektedir. Avustralya'da yrtlen bir almada, hamilelii srasnda eki
nezya kullanan 206 kadnda hamilelii sresince ve yenidoanda herhangi bir
olumsuz etki grlmemitir. Hatta bu hamilelerden 1 12'sinin ekinezya'y en
hassas dnem olarak bilinen ilk aylk srete kulland bildirilmektedir.
Ancak deney hayvanlar zerinde yrtlen baz almalarn sonular ihti
yatl olunmasn gerektiini dndrmektedir. Yine de sz konusu olabilecek
risklerin, antibiyotik ve dier ilalarn kullanlmasna gre ok daha dk
olacan dnyorum. Dier taraftan, ekinezya'nn da papatyann akrabas
olmas nedeniyle, polen alerjisi olanlarda dikkatli olunmas gerekir.
Sonu olarak, hamilelik sresince hangi bitkisel rnlerin hatta besinlerin
bile gvenle kullanlabilecei hususunda tatminkar veriler bulunmamaktadr.
Bitkisel ilalarn da gerek anne sal ve gerekse cenin zerinde ya da yeni do
anlarda baz riskleri bulunabilecei asla gz ard edilmemelidir. Dolaysyla,
bu dnemlerde evreden duyulan veya yazl ya da grsel medyada szde uz
manlar tarafndan yaplan geliigzel nerileri, bitkisel de olsa uygulamamak
en doru yaklam olacaktr.
257
Ham i lel ik ve Emzi rme Dnemlerinde
Omega-3 Ya Asitlerinin
Kullan lmas Yararl m?
258
daha zararl olabilecei sonucuna varlm.
deal Omega-3 ya asidi miktarnn belirlenmesi amacyla hamilelerde ve
emziren annelerde klinik alma yrtmek, phesiz, pek olas deil. Ameri
kan Milli ocuk Sal ve nsan Geliimi Enstits tarafndan halen devam
etmekte olan bir almada, erken doumlarn nlenmesi amacyla hamileliin
37. haftasna kadar gnlk 1 .200 mg EPA (eikozapentanoik asit) ve 800 mg
DHA (dokozahekzaenoik asit) uygulanm (her ikisi de Omega-3 ya asidi).
Burada uygulanan miktar, normalde hamilelik dneminde nerilen miktarn
4-8 misli kadar. Henz sonular aklanmad ama aklandnda bu konuda
hi olmazsa bir fikir vereceini mit ediyorum.
Burada bir hususu hatrlatmakta yarar gryorum. Omega-3 ya asidi for
mlasyonlarn hamilelik ve emzirme dnemlerinde kendi banza kullan
maya kalkmayn, bir hekim kontrolnde nerilen ekilde kullann. Diyabet
hastas olanlarn ve kan sulandrc ila kullananlarn, balkya kullanrken
mutlaka dikkatli olmas gerekir. Omega-3 ya asitlerinin kan sulandrc etki
si nedeniyle ameliyatlar ncesinde, hamilelerde bilhassa sezaryen ameliyatlar
ncesinde gerekli nlemlerin alnmas nemlidir.
259
.
1940- 1950'li yllarda Amerika Birleik Devletleri (ABD) basnnda yer alan
sigara reklamlarnda, o zamanlarn tannm aktr, aktrist ve hekimlerinin, si
garann salk iin ne kadar yararl ve keyif verici bir materyal olduunu vur
guladn biliyor muydunuz? John Wayne, Marilyn Monroe ve dierleri. Eski
Bakan Ronald Reegan da, o zamanlar bir aktr olarak yeni ylda sevdikleri
nize hediye olarak bir karton kutu sigara gnderilmesini neriyordu. En ok
dikkatimi eken ise "Doktorunuzun tercih ettii sigara'' eklinde sanki salk
iin yararl bir meta gibi gsterilmesi! Zaten ABDeki mahkemelerde sigara
irketlerinin ban derde sokan, byk tazminatlar demek zorunda brakan
da bu reklamlar oldu.
Sz sigaradan almken dikkatimi eken iki nemli almann sonula
rndan bahsetmek istiyorum. 1960'l yllarda yaanan talidomid faciasndan
sonra, hamilelik dneminde kullanlan ilalarn bebein geliimi zerinde
olumsuz etki yapabilecei korkusu yaanr. Bilhassa yeterli bilgi ve bulgunun
salanamad bitkisel ilalarn bu dnem ierisinde kullanlmamas ynnde
uyarlar yaplr. Ama nedense hamilelik dneminde sigara ien annelerin o
cuklarnda sigarann yol aabilecei riskler gz ard edilir. Deiik dnemlerde
yaplan almalarn sonular, hamilelik dneminde gnde ortalama 1 O sigara
ien annelerin erkek ocuklarnda, sperm canllnn yzde 25 ile yzde 50
arasnda daha az olduunu ortaya koymaktadr. Bu almalar, sperm sorunu
yaayan erkeklerin annelerine yaplan sorgulama sonucu (retrospektif) ortaya
kan sonular yanstmaktadr.
Yeni bir alma ise farkl olarak daha gereki bir yaklam ile uygulanm.
Bu almada, 1984- 1987 yllar arasnda Danimarka'da erkek bebek douran
annelerin hamilelik dnemindeki yaam ekillerinin incelendii bir almaya
katlan 1 1 .980 hamile kadn arasndan seilen 347 anne ve oullar zerinde
yrtlm. Deneyin yapld tarihlerde artk birer delikanl olan ( 1 8-23 ya-
260
lan) bu grup erkeklerde deerlendirmeye alnan sperm zelliklerinde, dikkati
ekici olumsuz deiiklikler gzlenmitir. En belirgin deiiklik sperm saysn
daki azalma (yzde 38), ayrca sperm younluu (yzde 17) ve meni miktarn
da (yzde 19) da azalma grlm. Bu almann sonular anne adaylarna
dikkat etmeleri gereken bir nemli hususu ortaya koyuyor. phesiz bu so
rumluluu sadece annelere yklemek hakszlk olur. Sigara dumanl ortamlar
da bulunan kiilerin de sigara imi kadar etkilendii gznne alnrsa dier
aile fertleri de ayn hassasiyeti gstermeli.
261
Siyah i kolata Gebeli kte Yksek . .
262
Yeni almada, ikolata tketiminin preeklamsi riskini nleyip nleyeme
yecei, yararl olabilmesi iin ne kadar miktarda tketilmesi gerektii ve hami
leliin hangi dneminde (ilk ay m, son ay m?) daha yararl olabilecei
sorularna cevap aranm.alma Yale niveristesi Tp Fakltesi Hastanesi'nde
kontrollerini yaptran ve burada doum yapmay planlayan 2.508 gebe kadn
zerinde yrtlm. Kanmca bu say tatminkar bir sonu alnabilmesi iin
yeterli. Aratrma sresince gebe kadnlarda ok sayda parametre gznne
alnarak izlenmi.
Sonu olarak, haftada en az bir ile servis ikolata rnleri tketen kadn
larda, preeklamsi gelime riskinin en az yar yarya dt tespit edilmi. T
ketilen miktar arttka daha etkili olacak diye bir ey yok. Yani haftada 1 -3 defa
siyah ikolata rnlerini tketmek yeterli. ikolata rnlerinden kast sadece
ikolatal ekerlemeler deil, scak ikolata iecei, kakaolu rnler de dahil.
Aratrmada gebeliin ilk ve son aynda dzenli ikolata tketmeyen
kiilerde preeklamsi riskinin belirgin bir ekilde art gsterdii gzlenmi.
Aratrclar almada kadnlarn kullandklar ikolata rnlerinin kali
tesi zerinde herhangi bir denetimleri bulunmadn belirtiyorlar. Bu bakm
dan alnan sonular siyah ikolata ya da stl ikolata eklinde snflandra
bilmek mmkn deil. Ancak daha nce yaynlanan almalarn sonular
gznne alnarak yaplacak bir deerlendirmede flavonol ierii bakmndan
daha zengin olan siyah ikolatann daha etkili olacan ileri srmek sanrm
yanl bir deerlendirme olmaz. Bir hususa dikkat etmekte yarar var; ikolata
ekerlemelerini fazlaca tketip alnacak kilolar doum sonras vermek olduk
a zor. ekerli rnler yerine iecek eklinde tketmek daha doru bir seim
olacaktr.
263
Ham ilel i kte emen Tohumu
Ku llan l mamal !
264
Emziren Annelerde
' St Art rc ' Bitkiler
Bir annenin bebeini emzirmesi, vcutta bir seri hormonal etkinlik saye
sinde gereklemektedir. Hamilelik srecinde meme bezlerinin nemli lde
gelimesine karlk, yksek progesteron hormonu seviyesi ile salglama yap
mas engellenir (laktogenez 1). Ancak doumu takip eden 30-40 saat ierisinde
progesteron seviyesinin hzla dmesi ile prolaktin seviyesinin artmas sonucu
st salglanmas balar (laktogenez il). Bebein emmeye balamas ile yaplan
uyar sonucu, oksitosin seviyesi ykselerek stn kmasn salar. Laktogenez
olaynda rol oynayan dier hormonlar arasnda, inslin ve laktasyon srasnda
prolaktin, byme hormonuna cevap vermesi iin gerekli olan tiroit hormonu
da bulunmaktadr.
Anne st, nitratlar, ya asitleri, kaloriler, vitaminler, baz mineraller gibi
besleyici temel eler bakmndan zengindir. Hibir yapay karmn, anne s
tnn yerini alamayaca bildirilmektedir. Dier taraftan, anne st bebekte
baklk sisteminin olumasn salar. zellikle laktasyonun ilk gnlerinde
zengin antikor ieriine bal olarak, bebein d etkenlere kar savunmasn
destekler.
Ancak eitli psikolojik, fizyolojik ya da patolojik etkenler sonucu annede
yeterli st meydana gelmesi engellenebilmektedir. Bilhassa eker hastal, hi
potiroitizm, imanlk, teka lutein kisti (mol gebelii-zm gebelii) ve poli
kistik ovaryum sendromu, yetersiz st retime yol aan etkenler arasnda en
nemlileridir. Bu gibi durumlarda "galaktagoglar" kullanlarak anne stnn
artrlmasna allmaktadr.
St miktarn artrmak zere ilk aamada gs pompalarndan ve baz
besinlerden yararlanlmaktadr. Bu amala uygulanan baz kimyasal ilalarn
(motium, metoklopramit, domperidon) kan-beyin engelini geerek santral si
nir sisteminde hasar yapt bilinmektedir. Dolaysyla halk arasnda bitkisel
kaynakl galaktagoglar tercih edilmektedir. Halk arasnda st miktarn artr
mak zere nerilen eitli bitkisel formlasyonlar bulunmaktadr. Ancak bu
formllerin ne derecede etkili olabilecekleri, bileenlerinin ste geerek gerek
265
anne ve gerekse bebek zerinde herhangi bir olumsuz etki yaratp yaratmaya
ca konusunda yeterli bilimsel kant bulunmamaktadr. Bunun balca nede
ni, emziren anne ve st andaki ocuklarda deneysel alma yapmann etik
olarak mmkn olmamasdr.
266
mebilecei konusunda yararlanlabilecek bir bilimsel bulgu bulunmamaktadr.
Baz bilimsel yazlarda aktarlan kiisel deneyimlerde ementohumu kullanm
ile 3-4 saatte bir emzirmeye bile yetecek miktarda st salanabildiinden bah
sedilmektedir. Veterinerlik uygulamalarnda ineklerde de st verimini artrd
bildirilmektedir.
ementohumu zerinde yrtlen deneysel almalarda diyabetik hay
vanlarda kan ekerini, total kolesterol ve lipit seviyelerini drd, iltihab
azaltt, testosteron ve luteinize edici hormon deiimini azaltt, tansiyonu
drd bildirilmektedir. Yine deney hayvanlarnda endie giderici ve dep
resyon ilac benzeri etkisi tespit edilmitir. St miktarnn azalmasnda psiko
lojik etkenlerin nemli rol bulunduu gz nne alndnda, ementohu
munun bu yattrc etkisi ile st artrc etkisi arasnda bir iliki kurulabilir.
ementohumu ile ilgili bir klinik almada, menopoz dneminde ki kadn
larda, gnde 6 gram toz edilmi tohumun verilmesi ile ter basmas ve vazomo
tor ikayetlerde belirgin derecede azalma salanmtr. Yeni bir almada ise,
gerek erkek ve gerekse kadnlarda sa dklmesinin engellenmesinde yararl
olabilecei, sa bymesini uyard bildirilmektedir.
Tohumlarn kullanlmas ile genel olarak herhangi bir risk sz konusu de
ildir. Ancak hamilelerde kullanlmasndan kanlmaldr. St artrc olarak
kullanldnda ishal, hafif alerjiler, baz sindirim ikayetleri gibi tek tk baz so
runlar bildirilmektedir. Bu ikayetler kullanlan tohum miktarnn azaltlmas ya
da kesilmesi ile giderilebilmektedir. nerilen tohum miktar gnde 3 defa 1 200
mg'lk kapsllerden kullanlmas eklindedir. Son olarak bir hususa dikkat ek
mek istiyorum. Doutan diyabetik bebeklerde ve gerekse diyabetik annelerde,
ementohumunun kan ekerini, eker ilalar kadar etkili bir ekilde drmesi
nedeniyle, kan ekerinin fazla dmesine yol aabilecei iin buna bal olarak
ortaya kabilecek herhangi bir ok durumuna kar dikkatli olunmaldr.
267
KAD I N LARA O Z E L
268
Dier taraftan adet kanamasn azaltmak ve kontrol altnda tutmak amacy
la obanantas yararl olmaktadr.
NERLER I UYARILAR
Bu bitkileri ayr ayr hazrlamak yerine kadnlarda bu zel gnler iin tasarlanm
ay karm marketlerde poet bitkisel aylar arasnda yer almaktadr. Bu ay
dan, adet dnemi ierisinde gnde 4 defa iilmesi etkili olabilmektedir. Ardk
3-4 adet dnemi birer hafta kullanlmas durumunda etkinin daha kuwetli olma
s beklenmektedir.
269
.
270
ryor. Tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonu dnda herhangi bir salk sorunu
bulunmayan salkl 3 1 9 kadn kolej rencisine idrar yolu enfeksiyonu tehisi
konulduktan sonra, gnde iki defa yaklak 250 mililitre (iki byk su barda)
kranberi meyve suyu verilmi (yani gnde toplam 4 bardak). Bo ila grubuna
da baka bir meyve suyu verilmi. Kranberi suyunun etkili bileen miktar da
analiz edilmi (her iki bardakta 1 1 2 miligram). Uygulama 6 ay srdrlm.
Sre sonunda gnlllerde riner enfeksiyonun tekrarlama oranlar karlat
rlm. Ancak kranberi meyve suyu verilen grup ile yalanc meyve suyu verilen
grup arasnda belirgin bir farkllk grlmemi. alma sonucunda "kranberi
meyve suyunun': gen kadnlarda tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonlarnda et
kili olmad sonucuna varlm.
Dier taraftan, ngiltere'de yrtlen bir baka almann sonular ise ta
mamen farkl. Son bir yl ierisinde tehis edilen idrar yolu enfeksiyonu teda
visinde en az iki antibiyotik uygulanm 45 ya zerinde 137 gnll kadn
iki gruba ayrlarak, 6 ay sre ile bir gruba gnde 500 miligram kranberi zt
tayan kapsl, dier gruba ise 100 miligram trimetoprim (idrar yolu enfek
siyonlarnda kullanlan bir ila etken maddesi) tayan tablet verilmi. Sre
sonunda yine idrar yolu enfeksiyonlarnda tekrarlama oran deerlendirmeye
alnm. Kranberi ztnn, kuvvetli bir antimikrobiyel ila olan trimetoprim
kadar kuvvetli etkisi bulunduu, ayrca yan etkisi bakmndan da kranberinin
ok daha gvenilir olduu sonucuna varlm.
Bu iki almann sonular aklnz kartrm olabilir. ncelikle her iki
alma farkl ya gruplar zerinde yrtlm. Ayrca kullanlan rn tipleri
farkl; ilki meyve suyu, dieri meyve zt. Ama ben her zaman bitki ztleri
nin daha etkili olduunu, ciddi vakalarda tedavi amacyla uygun kalitede bitki
ztnden hazrlanan ila eklinin kullanlmas gerektiini ifade ederim.
271
Yeni Moda .' Non i ' M eyvesi mi?
272
Salk iin yararl m?
Noni hakknda yazlm kitaplar, brorler, internet sitelerinde, toplumu en
ok ilgilendiren kanser, depresyon, eker hastal, kalp ve damar hastalklar,
ila bamll ve tabii ki imanlk konularnda salk iin yararlarna ilikin
ok sayda iddia pompalanyor. Bu etkileri 1 985 ylnda yaymlanan almada
ounlukla zeronin ad verilen bir alkaloit ile ilikilendirilmi, ancak ne bu
maddenin yaps biliniyor, ne de sz konusu etkileri destekleyen baka al
malar var. Yani bu etkilerinin doru olup olmad tartmal! Ayn altn ilek
gibi popler yaplmak istenen dier bitkisel rnlerde olduu gibi bir senaryo.
Kaynaklara bakldnda noni bitkisinin meyvelerinin yan sra, yaprak ve
kkleri ile ilgili almalar da var. Bu bakmdan ncelikle meyveler ile ilgili
olanlar ayrmak gerekiyor. Yaprak ve kklerin etkisini meyveden beklememek
gerekir. imdiye kadar yaymlanan deneysel (deney hayvan ya da hcre kl
tr) almalarda meyvelerinin yang giderici, antioksidan, sinir harabiyetini
nleyici (nroprotektif), yattrc (GABAerjik etkili), inslin salmn artrc,
tansiyon drc, karacier ilevlerini koruyucu etkileri tespit edilmi. An
cak klinik olarak etkinliini ortaya koyabilecek alma yok gibi. Amerika'da
Ulusal Salk Enstits tarafndan desteklenen bir almada, kanser hastala
rnda kemoterapi srasnda klinik olarak uygulandnda, kanser ilacnn za
rarlarnn hafifletilmesinde yararl olabilecei sonucuna varlm. eker hasta
larndaki yarar konusunda yaplan bir almada ise 34 diyabetik hastaya
hafta sre ile noni meyve suyu verildiinde kan ekeri ve lipit seviyesi zerinde
belirgin bir yarar gzlenememi.
Yarar konusunda henz nemli bir avantaj tespit edilememesine karlk
gvenilirlii konusunda yaplan almalarda gvenilir olduu, belirgin bir
zararnn bulunmad ifade ediliyor. Bu yl yaymlanan ve 14 yanda bir o
cukta noni suyu imesine bal olarak gzlenen karacier harabiyetinin yanl
alarm olduu, yaplan bilimsel rapor ile bildiriliyor.
273
Krm z ve Mor Meyveler . .
274
alnmas ile hcreleraras bolukta serbest radikallerin biriktii deneysel ola
rak da gzlenmi. te likapa gibi krmz-mor meyvelerdeki antosiyaninlerden
biri olan siyanidin-3-glikozitin kuvvetli antioksidan etkisi nedeniyle bu zararl
radikalleri yok ettii ve dolaysyla meme hcrelerinde oksidatif hasar nle
dii, bu ekilde kansere kar koruma salad ileri srlyor. Dier taraftan,
yaplan almalarda C vitamini ya da dier antioksidanlarn, alkoln yol at
bu zararl radikalleri gidermede etkisinin snrl kald gzlenmi.
275
. .
276
iotu kapsl ( 1 00 mikrogram prenilflavonoit zerinden standardize) ya da
yalanc ila verilmi. Bu sre sonunda gnlllerin ikayetlerindeki deiim
bilinen bilimsel sorgulama teknikleri ile izlenmi. Bu dnemde yalanc ila ve
erbetiotu verilen gruplarda gzlenen geliim fazla belirgin olmamasna kar
lk, yaplan aprazlama uygulamas ile daha nce yalanc ila verilen gruba
erbetiotu ve erbetiotu verilen gruba ise yalanc ila verilerek tekrar 8 hafta
uygulama yaplm. Toplam 16 haftalk uygulama sonucunda erbetiotu ve
rilen grupta incelenen vazomotor ikayetlerin (scak basmas vb) belirgin bir
ekilde azald tespit edilmi. erbetiotunun son derece gvenilir bir bitki ol
duu ve herhangi bir risk bildirimi bulunmad gz nne alndnda, gerek
kadnlarda menopoz dneminde ve gerekse erkeklerde prostat ikayetlerinin
(prostat hiperplazisinde) giderilmesinde gvenle kullanlmas dnlmelidir.
NERiLER I UYARILAR
277
Menopozda Scak Basyorsa
Adres Sar Kantaron
278
Daha nce yaynlanan baz almalarda, kara koho (Black cohosh) ve sar
kantaron bitkisinin birlikte kullanlmas ile vazomotor ikayetlerde belirgin bir
azalma salanabildii gzlenmi. Bu uygulamalarda hastann psikolojik duru
mu sar kantaron ile dzenlenirken, kara koho hormona! dengenin salan
masnda yararl olmaktadr. nemli husus, kullanm sresidir. Yararl etkinin
grlebilmesi iin en az iki ay kullanlmas gerekiyor. Srekli kullanmda sar
kantaron ile etkileen baz farmakoterapi ilalar bulunduu bilinmektedir.
zellikle organ nakli yaplan hastalarn sar kantaron kullanmndan mutlaka
kanmas gerekir. Bu konuda eczacnzdan bilgi alabilirsiniz.
279
E RKE KLE RE O Z E L
280
sre ile safran uygulanmas ile hastaln ilerlemesinin yavalatlabildii, bir
dierinde ise baklk sistemini destekledii bildirilmektedir.
ran ve komu slam lkelerinde safran, erkekler iin cinsel tonik olarak
bilinmektedir. Yaplan bilimsel almalarda safrann sulu zeltisinin cinsel
gc artrc etkisi bulunduu ve bu etkinin krosinlerden kaynakland bil
dirilmektedir. Yaplan yorumlarda bu maddenin spermlerde oksidatif hasar
nledii, bu suretle sperm kalitesini artrd ifade edilmektedir. ran'da y
rtlen ve bilimsel kriterlere uygun bir klinik almada, safrann erkeklerde
ksrlk zerinde etkinlii incelenmi.
almada, bilinmeyen nedenlerle dk sperm says ve sperm hareketli
lii sorunu tehisi konulan 260 erkek gnll geliigzel gruplandrlm. Uy
gulamada 26 hafta sre ile 130 kiiye gnde 60 miligram safran alkol zt (iki
defa 30 miligramlk kapsl) ve dier 130 kiiye ise ekil olarak benzeyen bir
rn verilmi. Her iki grupta sperm says, sperm hareketlilii, sperm ekli ve
spermlerin antioksidan kapasitelerindeki deiim gibi parametreler deerlen
dirilmeye alndnda safran verilen ve verilmeyen gruplar arasnda belirgin
bir farkllk grlememi.
NERLER I UYARILAR
281
Prostat ikayetlerinde Yararl Bitki ler
Prostat, erkeklerde idrar kesesi ile d idrar kanal arasnda bulunan bir or
gan olup meninin sv ksmnn oluumundan sorumludur. Ancak halk arasn
da "prostat" denince akla ilerleyen yalarda ortaya kabilen prostat ikayetleri;
prostat bymesi [iyihuylu prostat hiperplazisi (BPH) ] , prostat yangs veya
prostat kanseri geliyor.
Aslnda prostatn ya ilerledikce bymesi normal bir fizyolojik olgu. Ba
lca belirtileri; sk idrara kma, idrarn atallanmas ve idrar yaparken yanma,
idrar yaptktan sonra mesanenin tam olarak boalmad hissi, gece sk sk
idrara kalkma veya idrar yapamama saylabilir. Hastay bezdiren bu can sk
c ikayetlerin giderilmesi nemlidir. Ancak daha nemlisi prostat bymesi,
yangs ya da kanseri gibi durumlarda belirtiler, balangta birbirine olduka
yakn seyretmektedir. Bu nedenle 50 ya zerinde erkeklerde mutlaka belirli
aralklarla (ortalama ylda bir defa) kontrol yaplmas gerekir. nk prostat
ikayetlerinde tehisin erken konmas son derece nemlidir.
282
lii klinik almalar ile de ortaya konulan bitki bir cce palmiye tr (Latince
ad Serenoa repens) olan "saw palmetto" dur. Bitki lkemizde bulunmamakta
dr. Bu nedenle eczanelerde hazr ila eklinde rnleri satlmaktadr. En az 6
ay sre ile gnde 320 miligram miktarda kullanldnda hasta ikayetlerinde
belirgin bir dzelme salayabilmitir.
Isrgankk, prostat ikayetlerinde yararlanlan ve etkinlii klinik olarak
ortaya konulan bir dier bitkidir. Bu bitkinin de kk ztnn gnde 1 gram
civarnda kullanlmas nerilmektedir. Saw palmetto ile karm halinde uygu
land da grlmektedir. Yukarda bahsettiim bu bitkisel rn dnda da
baz bitkilerden prostat ikayetlerinin hafifletilmesinde yararlanlmaktadr. Bu
bitkilerin temel etki ekli erkeklik hormonu sentezini basklamak ya da ykmn
hzlandrmak suretiyledir. Ancak bitkilerin uygulanmas ile salanan etki bitki
sel ilacn kesilmesi ile tekrar eski ekline dnmektedir. Bir Afrika bitkisi olan
"afrikaerii" (Pygeum africana) ila halinde pazarlanmaktadr. Yakotu (Epilobi
um parviflorum) toprakst ksmlarnn da etkili olduu bildirilmektedir.
Prostat ikayetlerinin hafifletilmesinde daha gvenilir bir tedavi uygulama
s iin ncelikle bitkisel rnlerin tercih edilmesi doru bir yaklam olacaktr.
Etkinlii ve gvenilirlii yeterli sayda insan denemeleri ile ortaya konulmutur.
283
larn ikayetlerinde belirgin bir dzelme gzlenmitir. Aratrma 2 1 9 hastada
96 haftaya uzatldnda ikayetlerde yzde 40-53 azalma saland, bu sre
ierisinde belirlenen 61 hafif yan etkiden sadece birinin formlasyon ile ilgili
olduu bildirilmektedir.
Sonu olarak, saw palmetto meyvesi ve srgankk zt tayan standart
formln prostat bymesi ikayeti olan hastalarda 96 hafta sre ile kullanl
mas ile hastaln ilerlemesinin nemli lde engellenebildii ve ikayetlerde
dikkati eken bir azalma salanabildii, buna karlk beklenmeyen bir etki
grlmedii bildirilmektedir.
284
salanamam. Kanmca bu sonulara bakarak yeil ayn etkisiz olduu ek
linde deerlendirilmesi yanl olur. nk yeil ayn yarar, in'deki almada
da belirtildii gibi miktar ve kullanm sresi ile ilikili. Dolaysyla, yeil ayn
Uzakdoulu toplumlarda olduu gibi gnlk yaamn bir paras olarak uzun
sreler ile kullanlmas prostat kanseri riskini nemli lde azaltabilecektir.
Kanda yksek D vitamini seviyesinin, koruyucu etkisi olabilecei zerinde
duruluyor. Bu bakmdan makul derecede gnelenmek, vcutta D vitamini
dnmn artrmak bakmndan yararl olacaktr. Burada gnelenme de
recesi nemli bildiiniz gibi fazla gnelenmek cilt kanserlerinin oluumuna
yol aabiliyor. Yaplan bir saha almasnda, haftada en az bir defa brokoli,
karnabahar, lahana gibi hardal ailesi (Brassicaceae) bitkilerini tketen erkek
lerde, hi tketmeyenlere oranla prostat kanseri grlme riskinin yzde 40
azald tespit edilmi. Bence dikkat ekici bir sonu. Bu sebzeler ierisinde
bulunan indol trevlerinin (indol-3-karbinol ve diindolilmetan) baklk
sistemini dzenledii ve prostat kanseri oluumunda balca etkenlerden biri
olan erkeklik hormonu (testosteron) zerinde etkili olduu gsterilmi.
Prostat kanseri oluumunun nlenmesi ya da geciktirilmesine ynelik yu
karda belirtilen koruyucu nlemlerin uygulanmas sanrm olduka kolay. Bu
bileenlerin vcudumuz iin yararlar sadece prostat kanseri ile snrl deil,
deneysel ve klinik olarak ortaya konulan eitli etkileri bulunuyor. Bu nedenle,
korkulu rya grmemek iin bu seenekleri mmkn olduunca uygulamaya
almak aklc olacaktr.
285
ay bileenlerinin polifenolik yapda bileenleri ve zellikle katein yapsndaki
temel bileeni EGCG (epigallokatein gallat) olduunu artk bu konuya ilgi
duyan hemen herkes rendi. Yrtlen deneysel almalarda bu maddenin
prostat kanseri hcrelerini seici olarak ldrd, normal hcreleri etkile
medii, deney hayvan almalarnda ise prostat kanseri geliimini geciktirdi
i gzlenmi. Ancak yrtlen baz deneysel almalarda, farkl olarak, yeil
ayn etkisiz olduu grlyor. Peki, gerekten etkili mi, deil mi?
Yeni yaynlanan bir alma, geni lekte uygulanan 6 saha almasn
birlikte deerlendirerek bu konudaki elikiyi gidermeyi hedeflemi. Bu meta
analiz almasnn daha nce yaynlananlardan en dikkati ekici fark, sade
ce bat lkelerinde yrtlen klinik almalar deerlendirmeye almas. in
ve dier Dou Asya lkelerinde yrtlen klinik ve saha almalarnda, yeil
ay kullanmnn prostat kanseri dahil birok kanser trnn geliimini en
gelleyici rol bulunduu ve hatta tedavisinde etkili olabildii bildirilmektedir.
Ancak yeil ayn Dou Asya toplumlarnda bir yaam felsefesi olarak srekli
tketildii gznne alndnda, yeil ay seyrek olarak kullanan bat top
lumlarnda da ayn etkinlii gstermesi beklenmemelidir. Dolaysyla bu yeni
almann sonular nem kazanyor.
EGCG dahil yeil ay kateinlerinin prostat kanserinde rol oynayan eitli
deney modelleri ve hedefler zerinde etkili olduunu ortaya koyan ok sayda
deneysel alma bulgusu bulunmaktadr. O halde bu maddelerin etkisiz oldu
unu dnmek yanl olacaktr. Ancak, yeil ay iildiinde bu maddelerin
vcuda gei oran yzde 2 ile yzde 1 3 arasnda, yani olduka dk oranda
gerekleebiliyor. Dolaysyla, yeil ay itiimizde bu bileenlerinden yeterin
ce yararlanamyoruz. Bu preklinik bulgu, yeil ay zerinde yrtlen 3 klinik
almann sonular ile de uyumlu. Yeil ay ztnn (gnde 0,5 ile 1 gram
aras) verildii 2 klinik almada prostat kanseri belirteci olarak deerlendir
meye alnan prostat spesifik antijen (PSA) miktarnda beklenen gelime gzle
nememi. Buna karlk bilimsel ltlerde (randomize, plasebo kontroll) bir
baka klinik almada yeil ay kateinleri karmn tayan kapsllerin bir
yl sre ile gnde 3 defa 600 miligram miktarda uygulanmas ile belirgin bir
koruyucu etki grlm. Bo ila verilen grupta bu sre ierisinde 30 gnll
den 9'unda prostat kanseri geliimi tespit edilirken, yeil ay kateinleri verilen
grupta yer alan 30 gnllden sadece birinde prostat kanseri gzlenmi. Bu
sonular 2009 ylnda yaynlanan yeil ay kateinlerinden EGCG'n ksa sreli
olarak uyguland bir baka almann sonular ile de destekleniyor.
Sonu olarak, yeil ay tketilmesi prostat kanseri ya da dier kanser tip
lerinin geliiminin engellenmesinde yararl olabilir. Ancak burada anahtar
286
kelime "sreklilik". Yani, yeil ayn Dou Asya toplumlarnda olduu gibi
srekli olarak tketilmesi gerekiyor. nk etkili antioksidan ve antikanser
bileenleri olarak n plana kan bata EGCG olmak zere yeil ay kateinle
rinin ay halinde verildiinde vcutttaki emilimi dk. Eer prostat kanseri
ya da dier baz kanser trlerinden korunmak istiyorsak epigallokatein gallat
(EGCG) zerinden standardize edilmi (yani ierisindeki miktar analiz ile or
taya konulmu) yeil ay kateinleri karmn tayan kapsllerin kullanlma
s gerekiyor.
287
Nar suyu erkeklerde sperm kalitesini artryor
Nar suyunun erkeklerde bir dier yarar da sperm kalitesi ve canlln ar
trmas. lkemizde yaplan bir almada sanlara 7 hafta boyunca her gn nar
suyu verildiinde hayvanlarda sperm says ve hareketliliinin artt, anormal
sperm orannn azald ve vcudun antioksidan kapasitenin artt tespit edil
mi, buna karlk erkeklik hormonu (testosteron) seviyesinde belirgin bir art
gzlenmemitir. Yrtlen bilimsel nitelikte (randomize, plasebo, ift krl)
bir klinik almada ise 4 hafta nar suyu verilmesi ile erkeklerde sertleme so
runu zerinde bir miktar dzelme saland, ancak bu gelimenin yeterince
belirgin olmad bildirilmektedir. Bu konuda geni kapsaml ve daha ayrntl
almalar yaplmas phesiz daha doru bir deerlendirme salayabilecektir.
Nar suyunun kanserler, kalp ve damar ilevleri, diyabet gibi eitli hastalk
ve bozukluklarda etkisi byk lde zengin antioksidan etkili bileimine ba
ldr. Yaplan bir almada on gn sre ile gnde bir bardak ( 1 00 ml) nar suyu
veya antioksidan etkisini bildiimiz E vitamini verilen otuz salkl gnllde
kan antioksidan kapasitesinin nar suyu ile yzde 14, E vitamini ile ise yzde
8,3 artrlabildii, buna karlk bo ila verilen grupta herhangi bir art sala
namad bildirilmektedir.
288
.
C I N S E L S O RU N LAR
Bitkisel Viagra
Erkeklerde cinsel sorunlarn giderilmesinde yararlanlan ila seeneklerinin
giderek artmasna karlk, bitkisel tedavi seeneklerini tercih edenlerin says
da olduka yksek. Bu amala bitkisel rnlerin tercih edilmesinde en nem
li etken, "Doal olmas nedeniyle zararsz olduu" dncesi, sanrm. Ancak
"bitkisel Viagra" olarak adlandrlan bu afrodizyak rnler ile ilgili uluslararas
resmi ve bilimsel kaynaklarda dikkati eken nemli uyarlar yer alyor.
Bu tip rnleri tercih edenlerin karlaaca en nemli tehlikelerin ban
da, ierisine kaak olarak sildenafl, tadalafl ve benzeri kimyasal maddelerin,
yani Viagra ve benzeri rnlerin ilave edilmesi. Bitkisel olmas nedeniyle daha
gvenilir olduu dncesiyle satn aldnz rn ierisine "etkiyi kuvvetlen-
289
dirmek" amacyla afrodizyak etkili kimyasal maddeler konmu, ama sizin ha
beriniz yok. Ne etiketine ne de kutusuna bu durumu bildiren bir uyar konu
yor. Benim iin sakncas yok, etkili olsun yeter diye dnyor olabilirsiniz.
Ancak ok daha byk risk, Viagra gibi gvenilirlii resmi otoriteler tarafn
dan onayl afrodizyaklarn dnda, henz gvenilirlik ve etkinlii bilimsel ola
rak ortaya konulmam yani deneme safhasndaki sentetik maddelerin ilavesi
ile en st boyuta tanabiliyor. Yani bir ila denemesinin gnll denekleri ola
bilirsiniz. Dier taraftan, habersiz olarak ilave edilen bu kimyasal maddelerin
kullanclarn aldklar dier ilalarla (mesela, kalp ilalar vb) olas etkileme
leri nemli risk oluturuyor. Sonucu ksaca u ekilde zetleyebiliriz: "Dimyata
pirince giderken, evdeki bulgurdan olmayn':
290
Gl Hayvanlann Organlar
Ci nsel G c Artrmada Etki l i mi?
291
obankerten M eyveleri
.
292
'Bitkisel Viagra' Olarak
Adlandrlan akrotu
293
Yaplan gvenilirlik deerlendirmesinde yksek miktarda kullanlmas ile
sanlarn vcut arlnda azalma, karacier bymesi, kan deerlerinde
azalma ve hatta uzun sre kullanldnda (20 gn) lm grlm. 10 gn
gibi uzun sreli kullanm ile erkeklik hormunu seviyesini (beklenenin aksine)
azaltt ve hatta erkek doum kontrol hap gibi ilev grmeye balayabilecei
ileri srlyor. Bu nemli bir husus.
lkemizde yaplan bir almada kk tozunun (Ferula communis) koyunla
rn yemine yzde 5- 10 orannda kartrlmas durumunda kzmay artrma
sna karlk, baz trlerinin koyunlarda zararl etkilere yol at belirtilmek
tedir. Hatta 2006 tarihli bir baka almada ayn bitkinin (Ferula communis)
zehirli ve zehirsiz tiplerinin (kemotip) bulunduu gsterilmi. Bu bakmdan
baz trlerinin gda olarak tketilmesine karlk, ok benzer zelliklere sahip
dier baz trlerinin toksik olabilecei unutulmamaldr. Sonu olarak, yzlerce
Ferula tr arasnda sadece birka trn cinsel g zerinde afrodizyak etkili
olduu, ancak bu trlerin fazla miktarlarda kullanlmas ve bir haftadan uzun
sre kullanlmas ile afrodizyak etkinin tersine dnebildii, baz trlerin gda
olarak tketilmesine karlk, nemli bir ksmnn hayvanlar ve insanlarda za
rarl etkileri bulunduu grlyor. Bu nedenlerden dolay, bilinsizce ve gelii
gzel bir ekilde hazrlanarak "Bitkisel Viagra'' gibi cazip isimlerle satlan rn
lerin kullanlmasnn nemli risklere yol aabilecei gzard edilmemelidir.
294
.
Safran ve Erektil ilev Yetmezlii
295
Karanfil Tomurcuu Erkeklerde
. .
296
Kk hindistancevizi
Ayn almada incelenen bir baka bitki ise kk hindistancevizi (Latince
ad Myristica fragrans ). Yine sulu alkol ierisindeki ztnn farelerde karan
flden daha etkili olduu, hatta karlatrma amacyla Viagra verilen deney
hayvanlarnda ilk bir saatlik srete yaplan lmde Viagra'dan daha az etkili
olmasna karlk, 3 saat sonraki lmde Viagra'dan biraz daha etkili olduu
grlm. Kkhindistancevizi, bildiimiz u keklere kurabiyelere koyduu
muz hindistancevizinden farkl tropik bir meyvenin tohumu. Tohumlar kk
ceviz byklnde ve bebeklerin gazn gidermek zere eczanelerde satlyor.
Burada da bir uyarda bulunmak yararl olacaktr; fazla miktarda kk hin
distan cevizi zararl etki gsterebilmektedir.
297
Gerek G i nseng Cinsel Sorunlarda
N e Derecede Etkil i ?
298
artmasn salarken, Amerikan Ginsengi bu hormonun seviyesini dolayl ola
rak artrmaktadr. Yani Amerikan ve Kore Ginseng'lerinin farkl etki ekillerin
sahip olduu ileri srlmektedir. Yaplan klinik almalar da Ginseng'in bu et
kilerini dorulamaktadr. 30 hasta zerinde yrtlen bir almada erkeklerde
cinsel arzuyu artrd ve sertleme sorunu zerindeki etkisini dorulanmtr.
NERLER I UYARILAR
299
Siyah ay ve Dier Afrod izyak
Bitkiler
300
varnda artrd tespit edilmi. Etki eklini aklamaya ynelik yaplan deney
sel almalarn sonular elikili. Bir almada erkeklik hormonunu artrd
bildirilirken, dierinde testosteron zerinde dorudan bir etkisi bulunmad
tespit edilmi.
Menopoz dnemindeki kadnlar zerinde etkisini aklamak amacyla y
rtlen almalarda ise hormon seviyeleri (strojen ve androjen) zerinde
herhangi bir belirgin etkisi bulunmad, ancak gerginlik ve depresyon ze
rinde etkisine bal olarak cinsel ilev bozukluklarnda etkili olabilecei ileri
srlmektedir.
ingl yapraklar
Latince bilimsel ad Hibiscus rosa-chinensis. Esasnda bahelerimizde ss
301
bitkisi olarak yetitirdiimiz, gzel gsterili iekleri ile dikkati eken bir
bitki. Bitkinin yapraklarndan souk su ile hazrlanan ztn Bat Nijerya'da
cinsel gc artrc olarak kullanld kaytl. Gen fareler zerinde yrtlen
bir almada yapraklarda souk su, scak su ve alkol ile hazrlanan ztler
8 hafta boyunca hayvanlara verilmi. Sonuta her ztn de hayvanlarn
vcut arln ve cinsel hormon bezlerinin arln artrd, alkoll ztn
etkisinin daha fazla olduu tespit edilmi. phesiz bu deney olduka yetersiz,
daha ayrntl deneysel ve klinik almalar yaplmas gerekiyor.
302
Afrod izyak Etki l i Bitki lerin
Bilimsel Deerlend i rmesi
Cinsel ilevler zerinde etkisi olduu ileri srlen olduka fazla sayda
bitkisel rn bulunuyor. Kreselleen dnyamzda artk bitkinin lkemizde
yetiip yetimemesi nemli deil. Dnyann teki ucundaki bir bitkinin bile
lkemizde pazarlandn gryoruz. Dolaysyla, lkemizde tannan bitkiler
ile ilgili almalar deerlendirmeye altm.
Gnlk hayatmzda sk olarak kullandmz baz sebzeler, baharatlar ve ku
ruyemilerin cinsel gc artrc etkisi sk sk gndeme gelir. Fndk iin halk
arasndaki "aganigi" ifadesini hepimiz biliriz. Halk arasnda kuvvet verici olarak
kabul edilen baharat, yemi ve sebzelerden fndk, antepfst, mahlep, termi
ye, srgan, prasa, lahana ve soan tohumlar; roka, adaay ve nane yapraklar;
maydanoz ve vanilya meyvesi; tarn kabuu; salep yumrusu, zencefil kknn
cinsel kuvveti artrc etkisini ortaya koyan bilimsel boyutta deneysel ya da klinik
herhangi bir alma henz bulunmuyor. Bu listede yer alanlardan sadece "saf
ran" n etkili olduu bilimsel olarak gsterilmi. Kanmca tohumlarn etkisinin
byk lde ieriinde yer alan doymamlk bakmndan zengin ya asitle
rine, vitaminlere ve minerallere bal olarak ortaya kt dnlebilir. Salep
yumrularnn afrodizyak olduu inanc ise bilimsel boyutta destek bulamamtr.
Bilimsel olarak deerlendirmeye altm bitkisel afrodizyaklar; karanfl
ya, kkhindistancevizi, obankerten, akr, safran, Ginseng, yeil ay,
maca ve damiana'nn etkinliini ortaya koyan baz deneysel almalar bulun
duunu gryoruz. Bu almalarda dikkatimi eken en nemli husus, bu bit
kisel ilalarn etkisini sadece cinsel ilevlerde bir yetersizlik olmas durumun
da gstermesi. Yani, normal ilevlere sahip olan fertlerde bu ilalarn herhangi
bir belirgin yararnn bulunmas beklenmemeli. Etkilerini genellikle erkeklik
hormonu olan androjen grubu hormonlar zerinde, bilhassa testosteron mik
tarn artrarak gsteriyorlar; ya vcutta testosteron sentezini artrarak ya da
testosteronun paralanmasn yavalatarak. Bazlarnn ise anabolik bir etkiye
sahip olduu, vcutta protein sentezini uyararak kiinin daha din olmasn
salad tespit edilmi.
303
Bitkisel afrodizyaklarla ilgili yaynlarda nemli dier bir konu da "kat
trma", yani rn ierisine etkiyi kuvvetlendirmek amacyla kaak olarak ila
ve edilen sentetik sildanafl (viagra) ya da henz deneme aamasndaki dier
kimyasal molekller. Bu bence son derece nemli ve hayati risklere yol aabile
cek bir konu. Siz bitkisel bir rn kullandnz dnrken, bir ila deneme
sinin gnll denekleri olabiliyorsunuz. Tabii bitkisel rnlerin etkisini belirli
koullarda ortaya koyabileceini, asla bir mucize beklememek gerektiini be
lirtmekte yarar gryorum. Yani fazla miktarda alrsam etkili olur dncesi
son derece riskli. Ayn ekilde sperm retimi olmayan bir fertte ilevleri nor
male dndrmesi de mmkn deil.
304
MAN L I K
305
de profesrlerin ya da uzmanlarn'' lavmann faziletlerini anlatan aklama ve
nerileri ile millet "lavman'' krizine tutulmu durumda. Bu "szde profesr
doktor': ne hekim ne de salkla ilgili baka bir meslek sahibi, kendisi "ziraati':
Yani insan fzyolojisinden haberdar deil, zaten salk kavramndan haberdar
olan bir kiinin byle bir uygulamay insanlara nermesi dnlemezdi.
Lavman yukarda bahsettiim "anok.resi" boyutundan "anorektal" uygula
maya gei; kiinin yediklerini makattan karmaya almas. Lavman, kus
turma, kan aktma, idrar artrma, aksrtma vb uygulamalar 3000 yl ncesinin
en popler tedavi yntemleri. O dnemlerde hastalklarn tedavisi iin v
cudun toksinlerden arndrlmas gerektii prensibi uyarnca tm boluklar
dan hastann ierisinin temizlenmesi gerektii dnlrd. Hatta Orta a
Avrupa'sndan kalan baz gravrlerde, eczanelerin arkasnda kiilere lavman
uyguland tasvir edilmektedir. Bu uygulamalarn, hastaya yarardan ziyade
zarar verdii gzlendiinden, gnmz tedavi yntemlerinde zorunlu haller
dnda (batn ameliyatlar, radyografk inceleme gibi) uygulanmasndan ka
nlmaktadr. Yani bu "ahs" yzlerce yl nce zararlar nedeniyle terk edilen
yntemleri, kendi kefi gibi insanlara nermektedir.
Bu zayflama nerisinin zerinden bir ka yl geti. Bu arada binlerce metre
lavman hortumu satld ve lavman ile insanlar yediklerini vcutta atarak zayf
lamaya alt. Peki, "herkes zayflad m?"
306
iman ya da Zayf Ol mamzda
Ba rsaklarm zda Bulunan
Bakterileri n Rol
307
Deney hayvanlar zerinde yrtlen baz almalar da bu grleri des
tekliyor. Normal ekilde beslenen farelerin, mikroorganizma tamayan zel
tip farelere gre daha az besin tketmelerine karlk, vcut ya orannn yz
de 40 ve gonadal ya orannn ise yzde 47 daha fazla olduu grlm. a
lmann devamnda, normal farelerin barsak mikrofloras, mikroorganizma
tamayan zel tip farelere aktarldnda, bu farelerin de vcut ya oranlarnn
iki hafta ierisinde yzde 60 orannda artt tespit edilmi.
Su isem yaryor!
Bu konuda yrtlen almalarn says henz olduka az olmasna kar
lk, kanmca gnmzde bir taknt haline gelen "zayflama tutkusuna''; en
aklc, vcuda en az zarar verecek ve kolaylkla uygulanabilecek bir yaklam
olarak deerlendirilmesi gerekiyor. Ancak etkin bir uygulama iin barsak
mikroflorasnda yer alan bu bakterilerin enzim ieriklerinin belirlenmesi ge
rekiyor ki bu olduka youn almalar ile salanabilir. phesiz, iman ya
da zayf olmamzn nedeni sadece barsak bakterileri ile aklanamaz. Ama
neden bazlar su ise imanlarken, bazlar tabak tabak yedii halde formunu
koruyor? Acaba bu sorunun cevab bu konunun derinliklerinde mi sakl?
308
ada Yaam n Sa l k Sorunu :
Metabol i k Sendrom
309
yer alan yalanma ve inslin direncinin nlenmesi bakmndan olumlu yarar
lar bulunduunu ortaya koyan saha almalar bulunuyor. te sz konusu bu
almada ilk olarak, herhangi bir kalori kstlamasna gidilmeden, doymam
ya asitleri bakmndan zengin bir Akdeniz diyetinin, metabolik sendrom ze
rindeki etkileri incelenmi.
1 yl sre ile srdrlen almada, bir grup gnllye Akdeniz diyetinin yan
sra haftada 1 litre rafine edilmemi zeytinya (419 kii), dier gruba ise Akde
niz diyeti ile birlikte gnde 30 gram kark kuruyemi, herhangi bir kstlama
olmadan verilmi, kalp ve damar hastal riski olan gnlllere dk yal di
yet uygulamalar nerilmi (423 kii) . 422 kiiye ise dk ya ierikli kontrol
diyeti uygulanm. Sonu ilgin, Akdeniz diyeti ile birlikte herhangi bir kstla
ma olmadan doymam ya bakmndan zengin kuruyemilerin tketilmesinin,
metabolik sendrom zerinde dk yal diyet uygulanmasna gre daha etkili
olduu gzlenmi. Bence siz yine de kuruyemi miktarn fazla abartmayn.
310
etkisinin gz ard edilmemesi gerekir.
Zerdeal: Zerdaal deeri son yllarda bilimsel olarak da ortaya konu
lan Hint ve in, mutfak ve tedavi kltrnn en deerli paras. Balca
etkili bileeni olan kurkuminlerin antioksidan ve yang giderici etkileri
ve bilhassa metabolik sendrom hastalarnda art gsteren baz etkenler
(nklear faktr kappa B) zerinde basklayc etki gstermesi nedeniyle
metabolik sendrom ikayetlerinin giderilmesinde rol oynad bildirili
yor. zellikle kilo art, vcut ya kitlesi art, trigliserit ve kan basn
cnda ykselme gibi belirtiler zerinde etkili.
Kurkuminler ile ilgili en nemli sorun, bu maddenin vcuttaki emilimi
nin ok dk olmas. Yeterli kan seviyesine eriebilmek iin 8- 1 O gram
gibi yksek miktarlarda zerdeal tketilmesi gerekiyor. Ancak son za
manlarda emilimini artracak baz zmler retildi. Bunlardan biri ka
rabiber zt ile birlikte verilmesi; ierisindeki piperin emilimini artr
yor. Bir dieri ise soya fosfolipitleri ile oluturulan kompleksinin (phyto
some) uygulanmas. Bu ekilde hazrlanan besin destekleri pazarlanyor.
Tarn: Yaplan almalar tarn kabuklarnn eker hastalarnda kan e
kerini drd, ya hcreleri tarafndan glikoz kullanmn artrd,
inslin-reseptr ilevini dzenledii, trigliserit ve LDL-kolesterol d
rdn ortaya koymutur. Bu nedenle gnde 1 -3 ay ka kadar toz
edilmi tarn kabuu ya da 250-500 miligram kadar kapsln kullanl
mas nerilmektedir.
311
alyor. Dolaysyla, uygun beslenme programlarnn seilmesi ve eitli besin
desteklerinin kullanlmas neriliyor.
Deneysel olarak tespit edilen kuvvetli antioksidan etkileri nedeniyle "an
tosiyanidinler" antioksidan seenekleri arasnda ilk sralarda yer alyor. Artk
antosiyanidin bakmndan zengin tm krmz-mor renkli meyveler ya da seb
zeler birbirleri ile yartrlyor; nar, acai, krmz zm, krmz dut, brtlen
vb. Bu koyu krmz renkli meyveler arasnda sanrm en az dikkati eken, ren
ginin ak krmz olmas nedeniyle "ilek':
Yaplan bilimsel almalar, ilek meyvesinin de kuvvetli antioksidan etki
li antosiyanidinler ve elajik asit bakmndan zengin kaynaklardan biri oldu
unu, antioksidan ve yang giderici etkileri bulunduunu ortaya koymakta
dr. ilek ve elma, 2008 ylnda yaynlanan bir almada, Amerika Birleik
Devletleri'nde tketilen meyveler arasnda vcudun antioksidan gcne en
ok katk yapan iki meyveden biri olarak gsterilmi. Yine ayn yl yaynlanan
bir baka almada, dondurularak kurutulmu ilek tozunun iman deney
hayvanlarnda arlk azalmasn salad bildiriliyor.
Amerika Birleik Devletleri'nde yrtlen kapsaml ve uzun sreli bir saha
almasnda, menopoz sonras dneminde 34.489 kadnda 16 yl sren izle
me almas (prospektif) sonucu ilek tketimi ile kalp-damar hastalklar ge
lime riski arasnda ters bir iliki gzlenmi. Kullanlan ilek miktar arttka
kalp-damar hastalna yakalanma olasl azalm. Yine ayn yl yaymlanan
bir baka saha almasnda ise menopoz sonras dneminde ve ar kilolu
26.966 kadnda haftada 2 porsiyon ilek yenilmesiyle, ilek verilmeyen gruba
gre yang belirleyicilerinde (C-reaktif protein) belirgin azalma gzlenmi.
Yakn zamanda bir baka almada ise, ilek meyvesi tozu (dondurularak
kurutulmu) uygulandnda metabolik sendrom belirtileri zerindeki etkileri
izlenmi. Metabolik sendrom tehisi konulan 16 kadna 4 hafta sre ile gnde 50
gram ilek tozu verilmi. Kontrol grubunun (ilek tozu verilmeyen) olmad bu
ufak lekteki almada, aratrmaya katlan gnlllerin vcut arl, kan ba
snc, alk kan ekeri, lipit, plazma elajik asit seviyesi (ilein temel bileenlerden
birinin kan seviyesi), yang ve oksidatifhasar gstergelerindeki deiim izlenmi.
Sonu olarak, ilek meyve tozunun, metabolik sendrom tehisi konmu ka
dnlarda, toplam ve kt huylu kolesterol seviyelerinde (LDL) ve lipit peroksi
dasyonunda belirgin bir azalma salad gzlenmi. Bu bir n alma niteli
inde, phesiz. Kontrol grubunun da yer ald, daha geni bir gnll grubu
zerinde ve daha uzun sreli uygulama ile deneysel aratrmalar yrtlmesi,
ilein metabolik sendrom belirtileri zerinde ne derecede etkili olabileceini
ortaya koymas bakmndan gerekli.
31 2
G reyfurt Kilo Vermeye de
Yardmc Oluyor
313
Yeil ayn Zayflatc Etkileri
Hakknda Yen i Bulgular
Vcut kitle indeksi (VK) artk hemen hepimizin aina olduu bir kavram.
VK 23-24,9 kg/m2 arasnda ise fazla kilolu, 25-29,9 kg/m2' arasnda ise l .nci
derecede obez, 30 kg/m2'un zerinde ise 2.nci derecede obez olarak snflan
drlyor. VK 25 kg/m2 'nin zerinde olan 60 Taylandl (42 kadn ve 1 8 erkek)
obez zerinde yrtlen bilimsel (randomize ve plasebo kontroll) bir al
mada gnlller 12 hafta sresince hastanede yzde 65 karbohidrat, yzde
1 5 protein ve yzde 20 ya ieren standart bir diyet ile beslenmi. Sonularn
daha gereki deerlendirilebilmesi iin deneklerin benzer zelliklerde ve ya
grubunda olmas (40-60), sonucu etkileyebilecek yetersizlikleri (kalp, bbrek,
karacier) veya metabolik rahatszlklar (hiper/hipotiroidi, diyabet) bulun
mamas, baz ilalar (depresyon, yattrc, zayflatc, hormonlar) kullan
mamas ve ay ya da kafeine hassasiyeti bulunmamas gibi ayrntl zellikleri
dikkate alnm.
Gnlller iki gruba ayrlarak bir gruba sabah, le ve akam yemekler
den sonra 250 mg'lk yeil ay yapra kapslleri, dier gruba ise bo ila ola
rak ayn grntye sahip selloz kapslleri verilmi. Yeil ay kapsllerinin,
yaplan kalite analizinde ierik oranlar da belirlenmi. Deney sresince her
ay deneklerde vcut arl, vcut ya oran, bel evresi lm gibi bir dizi
parametrenin yan sra istirahat an enerji harcamas, serum leptin ve idrar
vanilil mandelik asit seviyeleri takip edilmi.
alma sonucunda, yeil ayn iki aylk sre sonunda en yksek etkisini
gsterdii, bu sre ierisinde ortalama 5 kilo kayb salarken, bo ila uygula
nan grupta diyete bal olarak ortalama 2 kilo verilebilmi. Kilo kaybnn yan
sra yeil ay kapsl verilenlerde VK, vcut ya oran ve bel evresi l
mnde belirgin azalma grlm. nc ayda yaplan lmde ise gnll
lerin arlnda ortalama 1,5 kg civarnda bir art gzlenmi ve toplamda 3
ay uygulama ile bo ila verilen gruba gre 3,3 kg'lk bir avantaj salanabilmi.
Uygulamada dikkati eken bir nokta, yeil ayn kiilerin daha abuk doyma
sn salamak gibi bir etkisi bulunmam.
314
Yeil ayn muhtemel etki eklinin, metabolizmay hzlandrmas, enerji
harcamasn ve ya oksidasyonunu artrmasna bal olduu dnlmektedir.
Tabii daha uzun sreli kullanm ile ilgili bulgulara ihtiya var.
Aslnda yeil ayn ierisindeki etkili bileenlerden epigallokatein gallat
(EGCG) ile kafeinin birlikte ya yakc etki gsterdii uzun zamandr biliniyor.
EGCG bizim kullandmz siyah ayda bulunmuyor. nk yeil ayn fermen
tasyon ile siyah aya dntrlmesi ilemi srasnda yapsal zellii deierek
kompleks bir yapya dnyor. Bu bakmdan yeil ay kullanlmas nemli.
Bahsettiim bu insan almasnn nemi, yeil ayn kilo verdirici etkisi
nin bulunup bulunmad konusundaki bilimsel tartmalara yeni ve olumlu
bir katk olarak deerlendirilmelidir. Bilimsel almalarda farkl topluluk ve
artlarda yrtlen almalarn sonular birlikte yorumlandnda, etkinlik
konusunda daha gereki ve aydnlatc sonular karlabilmektedir.
315
Kuburnu Meyvesi n i n
Zayflatc Etkisi
31 6
hastalnda etkili olup olmad konusunda net bir bilimsel bulgu yok. Mev
cut iki almadan birinde etkisiz bulunurken, bir dierinde ise kan ekerini
drd bildiriliyor. Halk arasnda hemoroit tedavisinde ok etkili olduu
bildirilmesine karlk, bu konuda bir bilimsel almaya rastlayamadm.
317
Sismanlk Tedavisinde
' '
nsan sal iin artk en nemli risklerden biri olduu kabul edilen obezite
ne kadar yaygn? Yaynlanan bilimsel saha almalarnn sonular gerekten
insan endieye dryor. Dnyada yaklak olarak 1 ,5 milyar insann ar
kilolu olduu ve bunlarn 400 bin kadarnn ise klinik olarak obez grubunda
yer ald tahmin ediliyor. Dolaysyla zayflama ilalar ekonomik olarak en
ekici pazarlama alanlarndan biri, muhtemelen birincisi.
Amerika Birleik Devletleri'nde yaayanlarn yzde 3 l 'i obez ve yzde 34'
ar kilolu. Bu lke halknn yzde 65'i obezitenin yol aabilecei salk riskle
ri ile kar karya. lkemizdeki durumu belirlemek zere planlanan 12 yl s
reli bir bilimsel almann ilk sonular da getiimiz aylarda gazetelerde yer
ald. Trkiye'de yaayanlarn yzde 52'sinin obez, yzde 34,4'nn ar kilolu
olduunu, yani sadece yzde 1 3,6 gibi ufak bir ksmnn normal kilolu ya da
zayf olduu bildiriliyordu. Obezlerin alt gruplar incelendiinde ise kadnla
rn yzde 65'i ve erkekleri yzde 35'i obez. Yani kadnlar arasnda obezite ok
daha yaygn. lkemizdeki sonularn bu kadar korkutucu boyutlarda olmas
sanrm henz ham veriler olmasndan kaynaklanyor. Bilimsel ayrntl so
nular yaynlandnda, bu deerlerin yzde 25-30 gibi daha gereki seviyele
re debileceini tahmin ediyorum.
31 8
Baarl bir obezite tedavisi nasl olmal?
Bir kebapnn bastrd ilanlarda, obeziteyi, dmanlarn Trklerin gc
n zayflatmak iin uydurduklar bir oyun olarak niteleniyor. Bunlara kanma
yn, bol bol kebap yiyerek gl olun mesaj veriliyordu. Herkes kendi asn
dan hakl, phesiz. Sigara ienler de, sigarann kendilerine zarar olmadn
savunur; kanser olana kadar!
Obezite konusunda grnz ne olursa olsun, obezite mutlaka nlenmesi
ya da tedavi edilmesi gereken bir sorun. Baarl bir tedavi ise 3 doruya bal;
nedenlerinin doru tespit edilmesi, doru tedavi yntemlerinin seilmesi ve
doru bir ekilde uygulanmas. Tedavi seenekleri deerlendirilirken soruna
"kalc bir zm" getirmesi nemlidir. Daha da nemlisi, uygulanan tedavi
nin vcutta geici ya da kalc hasara yol amamas.
Bazlarmz, belkide en basit ve ucuz zmn; "buzdolabna kilit vurmak''
olduunu dnyor olabilir. Bu yntemin insan sal iin yaratabilecei
riskler artk ok iyi biliniyor. Bu nedenle gnmzn tedavi yaklamlar ie
risinde bu tip uygulamalarn hibir yeri yok. la tedavisi ise nemli riskler
tayor. Herhangi bir yardmc destek olmadan tek bana egzersiz, spor ya da
dengeli beslenme programlarnn uygulanmas ile salanabilecek baar ise,
uzun bir sre alabileceinden, kiilerin "sabrlar" ile snrl. Doru yaklam,
u matematik denklemini doru uygulamanza bal; Harcadnz enerji, al
dnz enerjiden fazla olmal. Bu uygulamann anahtar ise; dengeli beslen
me + dzenli egzersiz + doal ila destekleri.
31 9
nedenleri arasnda en nemli ve en byk risk olarak gsterilmektedir. Dola
ysyla bu tip dncelere sahip meslektalarmn kendilerini gncellemeleri
gerektii kanaatindeyim.
Obezitenin yol aabilecei hastalklar eitli; en basitinden kiideki gven
duygusu, hayat kalitesine olumsuz etkilerine ilikin psiko-sosyal sorunlar. Ta
bii vcutta yol at hasar ok daha nemli. Obezitenin risk etkenlerini artr
d balca hastalklar arasnda; eker hastal; damar sertlii ve yksek tan -
siyon gibi kalp ve damar hastalklar; ksrlk; kanserler (bilhassa gs, rahim,
kolon, yemek borusu, pankreas, bbrek, prostat ) en dikkati ekenler. Bir de
vcut arlndaki arta bal olarak ortaya kan sorunlar var; eklem roma
tizmas ya da hareketlerin kstlanmas nedeniyle bacaklarda venz durgunluk,
flebit ya da nefes alma zorluu, uyku apnesi vb.
320
<l grlmtr. Pazarlama potansiyeli yksek olan bu alanda bilim adamlar
tarafndan birok yeni molekl sentezlenerek klinik denemeler aamasna (faz
I ve II) getirilmi. Bu kademelerde baarl sonular alnmas durumunda san
rm nmzdeki yllarda yeni zayflama ilalar piyasaya srlecek. Ne kadar
etkili olacak, ne kadar gvenilir olacak, greceiz!
321
olumlu sonu vermemi. Dier baz almalarda ise vcut arlnda yzde
5-6'lk bir azalma salam. Belki kilo korumaya ynelik kullanlmas daha uy
gun olabilir.
Sonu olarak, zayflama rnlerinin kiiye uygun salkl diyet ve egzer
siz programlar ile birlikte uygulanmadka, tatminkar sonular vermesi zor
grnyor. Yrtlen bilimsel almalar genel olarak deerlendirdiimizde,
doal zayflama rnlerini kullanarak vcut arlnda ayda 1 -4 kilogram
gibi azalma salanabiliyor. Eer kullanlan doal rn, vcut arlnda 8-10
kilogram gibi yksek deerlerde kayp salyorsa ncelikle ierisine sentetik
zayflama ilalarnn kattrlm olup olmadndan phelenmek gerekiyor.
Ksa srede bu kadar yksek bir etki, phesiz herkesin beklentisi olabilir, ama
yol aabilecei olas salk sorunlar ve bilhassa lm riski gznne alndn
da, "Dimyata pirince giderken evdeki bulgurdan olmak'' halk deyiinde oldu
u gibi salnzdan veya cannzdan olmak da olas. Bu konuda bir vatanda
olarak beklentim, ilgili devlet kurumlarnn, piyasadaki doal rnlerin bu tip
olas riskli olabilecek kattrmalar bakmndan etkin denetimini salayarak
vatandan korumasdr.
322
oolong aynn (yar-fermente olmu-Japon ay) yan sra, baka bitkilerden
elde edilen mate ay (Paraguay ay) ve guarana'nn zayflamada ya yakc
etkisi bulunuyor. Yeil ayn uzun sreli kullanlmas, bileiminde bulunan ka
teinlerin (zellikle epigallokatein gallat) ve kafeinin farkl mekanizmalarla,
vcuttaki noradrenalin seviyesini farkl ekillerde artrararak, ya yakc etki
gsterdii ortaya konulmu. Bu bakmdan kilo verme programlarnda ve daha
sonraki kilonun korunmas aamalarnda yararl olabilecei bildiriliyor. Yine
ay yapraklarndan yar-fermentasyon ile elde edilen oolong aynda bulunan
kateinler ise barsaklarda bulunan alfa-glikozidaz enzimini basklayarak be
sinlerdeki niastalar gibi kompleks ekerli (polisakarit) gdalarn paralanma
sn ve emilerek ya eklinde depolanmasn azaltarak etki etmektedir.
Kafein bakmndan zengin bu bitkilerin ay olarak ya da ztlerinin ila
eklinde kullanlmas ile salanacak zayflama, uzun sreler almaktadr. Ayrca
kafeinin hassas kiilerde yol aabilecei yan etkiler nedeniyle kullanm snr
ldr. Kafein miktarna bal olarak ortaya kabilecek riskler; 250 miligram
kafeinle yksek tansiyon, kalp hznda art, plazma renin aktivitesi ve 1 000
miligramla ise uykusuzluk, titreme, arpnt, sinirlilik, ar idrar olarak gs
terilmektedir.
Ya yakc olarak kafein ve efedrin (Ephedra, Ma Huang) alkaloiti karm
larnn hzl ya yakc etki salamasna karlk yol at paranoya ve lm
vakalar nedeniyle Dnya Salk rgt tarafndan 2003 ylnda tm dnyada
kullanlmas engellenmitir.
323
salglanmas basklandnda yalarn vcuttan emilemeden atlmas salana
bilecektir. Son yllarda obeziteye kar etkili ila gelitirilmesinde en nemli
hedeflerden biri bu enzim zerinde almalar srdrlmektedir.
Yaplan bilimsel almalar, bitkilerde bulunan ok sayda maddenin pank
reatik lipaz enzimi zerinde basklayc etkisi bulunduunu ortaya koymakta
dr. zellikle polifenolik yapda bitki bileenlerinin (flavonol, flavon, kalkan,
kateinler) etkili olduunu gsteren almalar dikkati ekmektedir. Nitekim
bu tip bileenler bakmndan zengin olan ay yapraklarnn fermente edil
memi (yeil ay) ve yar-fermente edilmi tipi olan aylarn (oolong ay),
pankreatik lipaz enzimini basklad tespit edilmitir. Bir baka almada ise
mate aynn da yksek ya ierikli besinle beslenen obez sanlarda pankre
atik lipaz basklad, imanlamay nledii, kolesterol (kt kolesterol) ve
trigliserit seviyelerini drd bildirilmektedir. Bu rnlerin de (yeil
ay, oolong ay ve mate ay) ya metabolizmas zerindeki etkileri nedeniyle
gnmzde zayflama programlarnda sklkla yer almaktadr.
Bir baka bilimsel almada gnlk hayatmzda kullandmz eitli bitki
lerin pankreatik lipaz enzimi zerinde basklayc etkisi bulunup bulunmad
incelenmi. ncelenen bitki ztleri arasnda kaliptus (Eucalyptus galbie) yap
raklarnn yzde 64, spartagl (Rosa damascena) ta yapraklarnn yzde 57,
yabani kereviz (Levisticum officinale) kklerinin yzde 55 gibi yksek oranda bu
enzimi basklad tespit edilmi. Uzun liste ierisinde ilginizi ekebilecek baka
bitkiler de yer alyor. lgilenenler iin bunlardan dikkatimi eken bazlarnn
isimleri ve parantez iinde de enzimi basklama yzdelerini sralyorum: srgan
yapra ( Urtica urens) yzde 44,7, devedikeni (Alhagi camelorum) yzde 44.5,
gn kk (Rheum ribes) yzde 43, mersinyapra (Myrtus communis) yzde 40,
seylantarn (Cinnamomum ceylanicum) yzde 39, incir yapra (Ficus carica)
yzde 34,2, rekotu tohumu (Nigella sativa) yzde 3 1,4, anasontohumu (Pim
pinella anisum) yzde 3 1 , ementohumu (Trigonella foenum-graecum) yzde
30. Ayrca defneyapra, zencefil, kekik, zeytinyapra gibi bilinen bitkiler de
yzde 20 civarnda etkili olmular. Bu deneysel sonularn insanlar zerindeki
uygulamalarda ne derecede etkili olabileceini syleyebilmek iin henz erken.
Ancak yukarda bahsi geen bitkilerin bir ksm gnlk hayatmzda sklkta
tkettiimiz baharat ya da sebzelerden oluuyor. Dolaysyla beslenmemiz sra
snda aklc oranlarda abartlmadan kullanlmas yararl olabilecektir.
324
masna bal olarak hemen birka kilo kayb salamas nedeniyle kullananla
rn moralini ykseltmektedir. Ancak bu tip etkiye sahip rnlerin uzun sreli
kullanlmas, yol aabilecei riskler nedeniyle artk nerilmemektedir.
Zayflama rejimlerinde gnmzde yaygn uygulanan yaklamlar, nce
likle "itah kesmek" ve "yalar yakmak': "Ac krmzbiberin'' etkili bileeni
olan "kapsaisin': sempatik sinir sistemi uyararak adrenal medulladan kateola
minlerin salglanmasn salamakta ve bu suretle itah kestii, ya yaklmasn
hzlandrd ileri srlmektedir. Kapsaisin maddesi ac krmzbiberde bulu
nuyor, tatl krmzbiberde ise bulunmuyor. Normal olarak etkili bir uygulama
iin ac krmzbiberin gnde 3 defa 10 gram gibi ok yksek miktarlarda kul
lanlmas neriliyor ki, uzun sreli kullanmda sindirim sisteminde yol aa
bilecei tahri neticesi nemli riskler sz konusu olabilir. Bu konuda nemli
saylabilecek bir gelime, aratrclar kapsaisin ile ayn etkiye sahip, ama ac
olmayan bir alternatif kaynak zerinde alyorlar. lkemizde yetimeyen bir
bitkiden (Evodia trleri) elde edilen "evodiamin'' isimli madde ile deney hay
vanlarnda yrtlen almalarda ya depolanmasn nleyerek kilo almay
nledii tespit edilmi.
325
Barsaklarda ierek doygunluk hissi yaratan bitkisel rnler
tah basklamak amacyla yararlanlabilecek bir baka seenek grubu ise
ierek barsaklarda doluluk hissi oluturan polisakarit tipi bileenlere sahip
bitkisel rnler. Bu tipi rnler arasnda "karnyarktohumu kabuu': yzde
1 0-30 arasnda msilaj tar ve ierek hem barsaklarda boalmay kolayla
trr, hem de besinlerle alnan ya ve ekerlerin emilimini ksmen engeller. Bu
tip rnlerin kullanlmas srasnda bol miktarda su ile birlikte alnmas gere
kir. Yine benzer yapda bileenlere sahip olan konjackk (glukomannan) ya
da guar zamk (galaktomannan) yararl olabilmektedir. Ancak bu tip rnlerin
kilo verme aamasnda deil de, kilo verdikten sonra kiloyu koruma mcade
lesi srasnda daha yararl olabilecei ileri srlyor.
326
Asaiberi : Bu Mor Renkl i Meyve
Yoksa Bir Mucize mi?
327
etkisi bildiriliyor. Antioksidan etkisi ile ilgili yaplan almalarda bu etkisinin
zm, ilek, mango, aserola gibi bilinen antioksidan etkili meyvelerden daha
zayf olduu gzlenmi. Bir sralama yaplmas gerekirse, asaiberinin antiok
sidan etkisinin portakal suyu, elma suyu ve aydan daha yksek olduu, vine
ve kranberi ile eit olduu bildiriliyor.
Kolesterol drc etkisini deerlendirmek zere yrtlen bir almada
yksek kolesterol diyeti verilen sanlarda asaiberi kurutulmu meyve pulpa
snn, kt koleterol (LDL) ve total lipit seviyesini drd gzlenmi. ki
deneysel (in vitro) almadan birinde asaiberi usaresinin vcutta yangya yol
aan baz enzimleri (siklooksijenaz- 1 ve -2) basklad ve dierinde ise deney
sel lsemi hcreleri (HL-60) zerinde orta derecede etki gsterdii bildiriliyor.
Ancak bu deneysel bulgular asaiberinin kanser tedavisinde ya da yangl has
talklarda etkili olup olamayacann bir gstergesi olamaz, ok daha ayrntl
almalara gerek var.
Sonu olarak, asaiberi ile ilgili olarak ortaya atlan iddialarn henz bilim
sel olarak net bir ekilde ortaya konulamad grlyor. zellikle zayflatc
etkisi, ya da itah kestii, enerjiyi artrd, uykuyu dzenledii veya cinsel
gc artrc etkisi bulunduunu destekleyen hibir bulgu bulunmuyor. eker
hastaln tamamen iyiletirdiine ynelik iddia ise tamamen tutarsz. Mey
velerin orta derecede antioksidan etkisine bal olarak, dier antioksidan etki
li bitkisel rnler gibi kalp ve damar hastalklarnda koruyucu olarak yararl
olabilir. Kolesterol zerinde orta derecede bir etkisi olabilecei hayvan deneyi
ile de destekleniyor.
328
Krmzbi ber Kilo Vermede
Gerekten Etkil i Olabil i r mi?
329
berin yenilen miktarla orantl olarak, yemek sonras vcuttaki metabolizmay
hzlandrarak besinlerin yaklmasn uyarabilecei, itah basklayarak alnan
enerji miktarn azaltabilecei ve bu suretle vcuttaki ya kitlesinin azalma
sn salayabilecei dnlmektedir. Yemekle alnan yalar, tad youn
enerjiye karlk, doygunluk yaratma kapasitesi dk olduundan obezite
oluumunda nemli bir etkendir. Dolaysyla krmzbiberin ya metaboliz
masn hzlandrmas, obezite oluumunun engellenmesi ve tedavisi bakmn
dan yararl olabilmesi muhtemeldir. Bu konuda Japon aratrclar tarafndan
yrtlen klinik almalarda krmzbiberin itah basklad, toplam alnan
besin miktarnda azalmay salad ve enerji sarfiyatn artrd sonucuna
varlmtr.
Daha sonra yrtlen bir almada ise gnlllerin bir ksmna krm
zbiberin etkili maddesi kapsaisin, kapsl halinde yutturularak dorudan
mide-barsak sistemine gitmesi salanrken, dier bir ksmna ise kapsaisin
domates suyu ierisine ilave edilerek verilmi. Sonuta, alnan enerji miktar
nn kapsaisinin domates suyu ierisinde verilmesi ile daha belirgin bir ekilde
azald gzlenmi. Yani kapsaisin azdan temas ile verildiinde itah daha
yksek oranda (yzde 25-30 kadar) basklam. Benzer bir sonu bir baka
grup aratrc tarafndan da ayn yl ierisinde yaynlanan almada ortaya
konuluyor. Bu almada ise erkek gnlllere deien aclkta krmzbiberli
orba ve bo kapsl (plasebo kapsl), dier gruba ise krmzbiber iermeyen
orba (plasebo orba) ile birlikte kapsaisin tayan kapsl verilmi. Deney so
nucunda krmzbiberli orba verilen gnlllerde krmzbiber miktar arttk
a itah basklad tespit edilmi. Yani krmzbiberin itah kesici etkisinin
az yoluyla alndnda sempatik sinir sistemini uyarmasna bal olabilecei
sonucuna varlm.
Burada sorun, verilen miktarn artmasna bal olarak etkinin artmas.
phesiz krmzbiberin fazla miktarda tketilmesi pek mmkn deil. Mide
barsak sisteminde yol aabilecei tahrie bal ortaya kabilecek sorunlar
ciddi boyutlarda risk yaratabilir. Piyasada farkl bileimlere sahip "krmzbi
ber kapslleri" zayflama amacyla pazarlanyor. Kullananlarn ifadeleri yka
rdaki deneysel sonular destekler nitelikte; itah basklyor. Ancak literatr
de tansiyonu ykseltebilecei ve astm krizlerini tetikleyebilecei ynnde baz
uyarlar yer alyor. Nitekim bir dostum tansiyonu ykselttii iin krmzbiber
kapsllerinin kullanmn kesti. Benim bu konudaki endielerim biraz daha
farkl boyutta. Bu rnlerden biri zerinde yaptmz incelemede kapsller
de, krmzbiber yerine sibutramin kullanldn tespit ettik. Halbuki kutunun
zerinde "krmzbiber meyvesi" tad yazl idi.
330
Yesil Kahveni n Kilo Verdirici
'
Etkisi Var m?
Birka yl nce yaymlanan bir aratrmada, iilen kahve miktar ile kilo so
runu arasnda ters bir iliki bulunduu sonucuna varlm. Yani, daha ok kahve
ienlerde daha az kilo sorunu grlyor. Bu etkinin klorojenik asitten kaynaklan
d bildiriliyor. Kahve ien bir kii gnde yarm gram ile bir gram arasnda klo
rojenik asit alabiliyor. Yeil ya da ham kahve ekirdekleri ierisinde bulunan klo
rojenik asit, kahve tohumlarnn kavrulmas srasnda byk lde paralanarak
kayba uramaktadr. Bu bakmdan ham kahve tohumlarndan alkol ile (alkoln
uurularak uzaklatrlmas sonucu) hazrlanan "yeil kahve zt"nn zayflatc
amala kullanlmas daha etkili olabilmektedir. Tabii, bu etkide kahve ierisinde
bulunan kafeinin, ya yakc etkisinin katks bulunduunu da unutmamak gere
kir. Deney hayvanlar zerinde yaplan almalarda yeil kahve ztnn etkisi
ni; ekerin emilimini azaltarak (karacier glikoz-6-fosfataz enzim inhibisyonu),
karacierde kolesterol sentezini basklayarak ve trigliserit birikimini azaltarak ve
ya asidi oksidasyonunu artrarak gsterdii ileri srlmektedir.
Yeni yaymlanan bir almada, zayflatc bir besin destei olarak pazarla
nan "yeil kahve zt" zerinde farkl aratrclar tarafndan yrtlen kli
nik almalarn meta analizi4 yaplm. Bu meta analiz almasnda, bilimsel
kriterlere uygun olduu saptanan ve toplamda 142 kiinin katld 3 klinik
almann bulgular deerlendirmeye alnm. Bu almalarda gnlllere
gnlk 200 miligram klorojenik asit bakmndan zenginletirilmi yeil kahve
zt verildiinde 3 aylk uygulama sresinin sonunda 5 kilo civarnda bir
kilo kayb salanabildii, ksa sreli uygulamalarda ise etkinin zayf olduu
sonucuna varlm. Aslnda besin desteklerinin zayflatc etkisinin sentetik
ilalar gibi kuvvetli olmasn beklemek yanl olur. Sk sk belirttiim gibi hzl
etki, zararl etkilere yol aabiliyor. Bu nedenle, diyet ve egzersiz ile birlikte be
sin desteklerinin kullanlmas suretiyle daha uzun srete salanan yarar, daha
salkl ve daha kalc olacaktr.
4 Meta analiz: Farkl gruplar tarafndan farkl deney kurgulanyla yrtlen klinik almalann bulgulan
n birbiri ile bilimsel yntemler ile karlatrarak deerlendiren nemli almalardr.
331
Mate ay n n Zayflatc Etkileri ve
. .
Riskleri Uzerine
332
oynayan leptin, adiponektin gibi onbir kadar genin ekspresyonunu belirgin bir
ekilde azaltm. Yani matenin etkisi sadece ya yakc bir etki ile snrl deil.
imanlamamza neden olan genler zerinde de etkili olabilir.
NERLER I UYARILAR
333
G RE N C L K
334
Lavanta kokusunun ve iek arajmanlar alglama ve renme ilevlerini
artnyor
Lavanta kokusunun tad uucu yaa bal olarak rahatlatc ve yattrc
etkilerinin yan sra virs, bakteri, fungus gibi mikroorganizmalara kar etkili
olduu bilinmektedir. Bir almada demans hastalarna lavanta koklatlmas
ile daha uzun sre uyutulabildii tespit edilmi. Lavantaiei veya lavantaya
koklatlan kadnlarn, alfa-beyin dalgalarnda art ve beta-beyin dalgalarnda
azalmaya bal olarak stresin hafifledii belirlenmi. Ayn aratrc grup, daha
sonra yaptklar bir almada ise, lavanta kokusu ve iek arajmannn niver
site rencilerinde zihinsel metamatik zm zerindeki etkisini incelemi.
lgin deil mi?
Herhangi bir iek alerjisi olmayan 34 kadn ve 32 erkek niversite ren
cisi zerinde yrtlen almada, deney materyali drt gruba ayrlarak uy
gulanm:
1 . Masa zerine beyaz vazo ierisinde kokusu olmayan ya da ok az olan
eitli renklerde bitkilerden (karanfl, krizantem, erelti vb) hazrlanm
iek arajman konulmu.
2. Saflavantaya (Lavandula angustifolia) odaya pskrte ile sklm.
3. Hem koku hem de iek arajman birlikte uygulanm.
4. Kontrol grubu iin masa zeri bo braklm ve odaya koku sklmam.
renciler geliigzel ekilde 4 gruba ayrlarak 4 hafta boyunca haftann 4
gn, srasyla her bir uygulama yaplm. almann tm ayrntlar ince ince
tasarlanm ama burada bunlar aklamaya gerek yok sanrm. Deerlendirme
her uygulama srecinde, her renciye 3 rakaml saylar 7 saniye sre ile gs
terilerek bir dakika ierisinde zihinden birbirlerinden kararak sonucu yaz
malar istenmi ve hesaplama sresi ve doru hesaplama yzdesi kaydedilmi.
Sonuta, lavanta kokusunun kadn rencilerin hesaplama hz ve doru
hesaplama yzdesini artrd, buna karlk iek arajmanmn sadece doru
hesaplama yzdesini geliirdii gzlenmi. Erkek rencilerde ise iek araj
man doru hesaplama yzdesini gelitirmi. Dier taraftan, iek arajman ve
kokunun birlikte uygulanmas ile alglama potansiyelleri zerinde olumlu bir
katks gzlenmemi.
Malum, hayat bir yar. rencilerin performansn artrmak iin eitli
destekleyici ilalarn haricinde, "abartmadan'' alma ortamnda yaratlacak
bu tip deiikliklerin baar ansn artracana inanyorum. Hayat bir yar
ve bu yarta "bir saliselik fark" bile nemli olabiliyor.
335
Biberiye H zl Dn me
Yetene i n i Gelitiriyor
336
Sonu olarak, biberiye gibi baharat olarak yararlandmz bir bitkinin bu
ekilde etkili olduunun tespit edilmesi yemeklerimizde kullandmz eni
lerin salmz iin nemini ortaya koyuyor. Daha uzun srelerde uyguland
nda bu etkinin kuvvetlenip kuvvetlenmedii ise bir baka almann konusu
olmay bekliyor.
337
G i nkgo ve G inseng Birl i kte
Uyg u land nda Di kkati Artryor
ve Hafzay Kuwetlendi riyor
338
kuvvetlenecei iin, kanama riski ya da kan ekerinin ar dmesi sonucu
tehlikeli sonular ortaya kabilir.
Sonu olarak, Ginseng'in zihinsel yorgunluu giderici, dikkati artrc, haf
zay glendirici ve alglamay hzlandrc etkileri bulunduu deneysel olarak
gsterilmitir. Bu etkileri salamak iin zellikle kullanlan Ginseng ilacnn
kalitesi son derece nemlidir. Nitekim Ginseng'in etkisiz olduunu ileri sren
klinik almalarda, dikkati eken nemli ortak zellik, deneylerde kullanlan
Ginseng kalitesinin kontrol edilmemi olmasdr. Bu, kanmca en nemli hu
sus. Aratrmaclarn belirttii bir dier nemli konu ise, kullanlan Ginseng
miktar. nk yksek miktarlarda (gnde 600 mg) kullanldnda etkinin
zayflad gzlenmi. Bu bakmdan, gnlk nerilen miktar 200-400 mg ara
snda kk zt ieren Ginseng kapsl kullanlmas.
339
cesinde bir deiiklik gzlenmemesine karlk, "sekonder hafza'' performan
snda dikkati ekici gelime saland bildirilmitir.
Dier taraftan, vcudumuzda bulunan ve asetilkolin oluumunda rol bu
lunan fosfolipit yapsndaki fosfatidil kolin ve fosfatidil serin gibi bileiklerin
de demans gibi ar durumlarda hafzann desteklenmesi amacyla dardan
ila olarak uygulanmasnn yararl olabilecei dnlm, ancak hazrlanan
kompleks rnler ile deney hayvanlarnda olumlu sonu alnmasna karlk
insanlarda belirgin bir etki tespit edilememitir. Bu fosfolipit bileenlerinin
Ginkgo biloba zt ile kombine edilmesi ile daha yksek yarar salayabile
cei dncesi ile yrtlen yeni bir klinik almann sonular dikkatimi
ekti. Bilimsel kriterlere uygun olarak kurgulanan bu almada, ortalama 20
yanda 28 gen ( 1 0 erkek ve 1 8 kadn) salkl gnllye tek doz halinde 120
miligram Ginkgo zt verildikten sonra 6 saat ierisinde lmler yaplm.
Bu uygulamadan sonra ayn grup 7 gn dinlendirildikten sonra 120 milig
ram Ginkgo zt ile fosfatidil serin kompleksi verilmi, tekrar lmler ya
plm, ardndan 7 gn daha bekletilip bu defa 120 miligram Ginkgo zt
ile fosfatidil kolin kompleksi uygulanm. Uygulamalar arasnda 7'er gnlk
bekleme srelerin bulunmas, daha nce verilen ilalarn vcutta tamamen
uzaklamasn salamak. Yaplan deerlendirmede Ginkgo zt ile fosfatidil
serin kompleksinin dier rnlere oranla daha etkili bir ekilde gerek hafzay
glendirdii ve gerekse alglamay hzlandrd gzlenmitir. Bu alma "tek
bir sefer" uygulama ile zihinsel potansiyelde meydana gelen gelimeleri ortaya
koymaktadr. Acaba bu kompleks uzun sreli uygulansa daha etkili bir sonu
alnabilir mi? Sanrm bu konuda daha ayrntl almalara ve bulgulara ihti
yacmz var.
340
. . .
341
kendilerini daha enerjik ve uyarlm hissetmelerine karlk, ayn tad te
anin nedeniyle bu etkilerinin ay ienlerde daha zayf olmasn aklamaktadr.
342
SON BAHAR - KI
RAHATS I Z L I KLARI
Eskilerin "Testi krlmadan nlemini almak'' diye bir deyii vardr. Souk
algnlna yakalandktan sonra etkili bir tedavi uygulamak zor. Bu nedenle,
benim en ok zerinde durduum konu "koruyucu tedavilerdir': Koruyucu
tedavilerin sadece ila uygulamalar olarak dnlemeyeceinin, sanrm he
pimiz farkndayz; iyi ve dengeli beslenme, kalabalk alanlarda daha dikkatli
olmak ve "grip as" uygulanmas akla gelebilecek aklc nlemler arasnda
saylabilir. Peki, doal ilalardan yararlanmak istiyorsak neler nerilebilir?
343
4 ile 6 haftalk sreler ile alnacak baklk sistemi ilalarnn, souk algn
l ve grip gibi enfeksiyonlardan korunmada son derece yararl olabilecei
bilinmektedir. Burada "olabilecei" gibi kesin olmayan bir ifade kullandma
dikkatinizi ekmek isterim. nk baklk sistemini destekleyici ilalar, ki
iden kiiye ve ayn kiide de duruma gre deiebilen farkl cevaplar verebil
mektedir. Mesela, bir yaknnza iyi gelen bir ila, sizde ayn derecede etkili
olmayabilir ya da daha nce ok iyi cevaplar aldnz ila, bu defa etkisiz kala
bilir. Bu, tamamen kiisel ve kiinin de o dnemdeki durumu ile ilgili. Bu ne
denle, modern tpta souk algnl ve gripal enfeksiyonlardan korunmak iin
nerilen ve baklk sistemini destekleyen ou ila "etkisiz" diye kabul edilir.
Bu tip bilimsel (epidemiyolojik, klinik) almalarn sonular deerlendirilir
ken gznne alnmas gereken balca kriter, "bir nceki dneme oranla, ila
verilen dnemde tekrarlayan enfeksiyon saysdr': Mesela, bir nceki yl ila
kullanlmadnda 6 defa souk algnl veya gripal enfeksiyona yakalanan
kii, ilac uygun dnemlerde ve uygun miktarda kullandnda (yani mevsim
dnmlerinde) defa yakalanyorsa; "ila yzde elli etkilidir" diye kabul edil
melidir. Bir ila iin bu kabul edilebilir bir oran. Hibir ila herkese yzde 100
etkili deildir.
344
So uk Alg nlnda C Vitami n i ve .
345
belirli aralklarla 1 -6 beta-glikoz balanmas ile daha etkili olduunu, daha
ileri saflatrma ile 1 -6 bal olanlarn baklk sistemi zerinde en yksek
etkiye sahip olduunu ortaya koymutur. Dier taraftan, yeterince saflatrl
mam beta-glukan ztlerinde bulunan proteinlerin, hassas kiilerde alerjiye
yol aabilecei bildirilmektedir. Ancak saflatrlm beta-glukanlar az yo
luyla uygulandnda herhangi bir olumsuz etki gzlenmemitir. Bu bakmdan
tedavide kullanlacak rnlerin yksek saflkta olmas, hem daha yksek bir
etkinlik, hem de gvenilirlik bakmndan nemli bir husustur. Bu zelliklere
sahip beta glukanlarn ila statsnde olduunu ve eczanelerden alnmas ge
rektiini unutmamak gerekir. Yapsnn beta-glikoz birimlerinden olutuuna
bakp da eker hastalarnn kan ekerini ykseltecei eklinde bir endieye ka
plmasna gerek yok. nk beta-glukann glisemik indeksi dktr ve yuka
rda da belirttiim gibi, tam tersi kan ekerini drc etkisi bulunmaktadr.
346
Ekinezya, Souk Alg n l ve
Nezlede Etkil i
347
aylk dnemde) yaynlanm 900 almaya rastladm. Bu say, bence konunun
ne kadar popler olduunu ortaya koyuyor.
Bitkinin souk algnlndan koruyucu ve tedavi edici olarak etkinlii ye
terli sayda deneysel almalar ve olduka yksek sayda denek zerinde y
rtlen klinik alma ile de ortaya konulmu. Bu konuda yaynlanm 30'un
zerinde kontroll klinik almada "souk algnl" belirtilerinden koruma
orannn yzde 20-35 arasnda deitii gzlenmi. nemli bir ksmnda ise
souk algnlnn daha hafif gemesini salad grlm. Yani bu ilac kul
lanan bir kiinin souk algnlna yakalanmayaca dnlmemeli; ancak
hastalanma skl ve hastaln sresinde belirgin azalma salanyor.
Ekinezya formlasyonlarnn, baklk sistemi zerindeki etkisinin ortaya
kmas iin, en az 2-3 hafta sre ile srekli kullanlmas gerekir. Ancak 2 aylk
bir sreden daha uzun kullanlmamas neriliyor. Yani uzun sre kullanlmas
ile baklk sistemi daha etkin olmuyor. Bu nemli, nk baz kiilerin s
rekli olarak bu tip formlasyonlar kullandn sk sk duyuyorum. Uzun sre
kullanmlarda vcudun E vitamini stounu azaltt bildiriliyor.
sve'te 246 gnll zerinde yaplan bir almada, souk algnl belirti
leri baladktan sonra bir hafta sreyle yksek miktarda kullanlmaya balan
mas ile iyileme srecinin ksald bildiriliyor. Halk arasnda bir deyi vardr
"Souk algnl ila alrsan bir hafta, ila almazsan yedi gn srer': imdi baz
okuyucularm bu sz hatrlayp kullanmann yararsz olacan dndkle
rini duyar gibi oluyorum. Burada nemli olan ikayetlerin hafif gemesini sa
lamak. Ayrca ekinezya boazda baz bakterilerin (streptococcus) geliimini
engelleyerek ikayetleri hafifletebilmektedir.
348
olmad belirtiliyor. Dolaysyla bardan bo tarafna bakanlar Ekinezya'nn
etkisiz olduunu, dolu tarafna bakanlar ise etkili olduunu savunuyor. Ko
nuyu bilimsel olarak, tarafsz bir ekilde deerlendirmeye altmzda; "Bir
etki varsa vardr, yoksa yoktur". Eer bu ekilde istikrarsz sonular grl
yorsa, o zaman deney yntemi ve uygulama sorunlar sz konusudur. Aslnda
bitkisel ilalar ile yrtlen almalarda bu sk grlen bir durum. Bunun en
nemli etkenleri, deneylerde kullanlan ilacn kalitesi, ilacn uyguland sre
ve miktardr. Dolaysyla, yeterli kalitede gvenilir bir markal rn seilmesi,
nerilen sre ve miktarlarda kullanlmas nemlidir.
349
ise kurutulmu Ekinezya zt ile hazrlanm tablet ya da kapsl gibi kat
rnler kullanlm.
Bir baka dikkati eken husus ise, Ekinezya'nn olumlu etkileri tespit edilen
almalarda, ounlukla toprakst ksmlarnn, kklerine gre daha etkili
olduu gzlenmi. Halbuki sz konusu klinik almada Ekinezya kklerinden
hazrlanan tabletler kullanlm.
Sz konusu klinik almada sorgulanmas gereken dier olumsuz hususlar
ise unlar:
a. Uygulanan istatistik ve deerlendirme yntemlerinin yetersiz olmas.
b. Gnlllere sadece tek doz seviyesi uygulandndan yeterli dozun uy
gulanp uygulanamad phesi.
c. Ekinezyann baklk sistemi zerinde etkili olduu deneysel olarak
ortaya konulmu olmasna ramen, hastalk baladktan sonra sadece 4
gn Ekinezya uygulayarak baklk sisteminin ne derecede etkili hale
getirilebilecei.
Ekinezyann gvenilirlii
Yeterli deneysel bilginin bulunmamas nedeniyle Ekinazya formlasyonla
rnn hamile ve emzirenlerde kullanlmamas belirtilmekle beraber, 500 hami
le kadn zerinde yaplan bir izleme almasnda yenidoan bebeklerde her
hangi bir olumsuz cevap grlmedii bildirilmektedir. Ancak bu konuda daha
fazla bilimsel bilgiye ihtiya duyulmaktadr.
Genel olarak Ekinazya yan etki bakmndan gvenilir bir bitki. Bildiimiz
papatya ile ayn aileden olmas nedeniyle baz kaynaklarda, papatya alerjisi
olanlarda dikkatli olunmas gerei kaytldr. Ancak baz ila etkilemelerine
dikkat edilmesi gerekir. Bu rnlerin greyfurt suyu ile birlikte iilmesinden ka
nlmaldr. Arada 1 -2 saatlik bir boluk braklarak kullanlmas mmkndr.
350
Sou k Alg n l na Kar Umckaloaba
351
nat ksrklere Bitkisel zm ler
352
(Meksika, Venezella, Arjantin ve Peru en ok katlmn saland lkeler)
yrtlen ve ak ulu bir alma. Hastanelere mracaat eden ve balca ar
mukus salgs ve inat ksrk bulgular ile seyreden akut veya kronik bron
it tans konmu 9657 hasta seilmi (518l'i 0-14 ya ve 4476's ise 1 5-98 ya
grubundan). Bu hastalar ya gruplarna ayrlarak 7 gn sre ile duvarsarma
yapra zt ile hazrlanm ila, farkl miktarlarda uygulanm; 0-5 ya,
6- 12 ya ve 12 ya zerindekiler iin 2,5-7,5 ml. Bu srete hastalarn yzde
60'nn antibiyotikler dahil dier ilalar kullanmalarna izin verilmi. Yaplan
deerlendirmelerde 4 gn ierisinde hastalarn ksrk sklnn yzde 100
azald, balgam sktrc etkinin yzde 74,5 artt, nefes alma glnn
yzde 22 azald ve solunum glne bal gs arsnda ise yzde 2 1 ,9
azalma tespit edilmi. Hastalarn yzde 95, l 'i (9 183 kii) tedaviye olumlu yant
vermi, yzde 4,9'u (380 kii) ise tedaviye cevap vermemitir. Aratrclar yap
tklar apraz deerlendirmelerde hastalarn uygulama srasnda kullandklar
dier ilalarn (antibiyotik gibi) olumlu tedavi yant alnmasnda nemli katk
saladn bildirmektedir.
Uygulama sonras yaplan gvenilirlik deerlendirmesinde, hastalarn yz
de 96,6'snn ila uygulamas ile herhangi bir olumsuz etki ikayeti belirtmedi
i kaydedilmitir. Bildirilen yan etkiler genellikle hafif ve geici mide-barsak
ikayetleridir; ishal (75 kii), karn ve mide ars (38 kii), bulant ve kusma
(26 kii), az kuruluu (6 kii). Ayrca alerji ( 1 0 kii) ve baars (6 kii) gibi
minr ikayetler bildirilmitir. Sonu olarak, aratrmaya katlan kii saysn
gz nne aldmzda ilacn gvenilir olduu grlmektedir. Bu rnn l
kemizde de eczanelerde bulunduunu belirtmek isterim.
353
4'nn nezleye yakaland tespit edilmi. Grld gibi iki grup arasnda
belirgin bir etki fark sz konusu. Aratrmada deerlendirmeye alnan dier
balklar arasnda dikkatimi ekenler; gen yatakilerin daha fazla souk al
gnl enfeksiyonuna yakaland, hijyen koullarna dikkat edenler ile alkol
ve sigara alkanlklar bulunmayanlarn ise enfeksiyona yakalanma riskinin
belirgin bir ekilde azald.
Bu aratrmann sonular yeil ayn, kuvvetli antioksidan etkili bileen -
leri olan kateinler ile L-teanin'in souk algnl enfeksiyonlarna yakalanma
riskinin azaltlmas bakmndan yararl olabileceini ortaya koymaktadr. p
hesiz tam bir koruma salamasn beklemek yanltc olacaktr. nemli olan
riskleri azaltmak.
354
Baars ikayetleri ile ilgili gelimeler de ayn ekilde seyretmi. lk 24 saat
ierisinde mrver grubunda belirgin bir ekilde ikayetler azalm. 48 saat
lik tedavi sonucunda hastalarn yzde 78'inin baars ikayetinin kalmad,
yzde 22'lik ksmnda ise baarsnn hafif bir ekilde srd gzlenmi. Bo
ila verilen grupta ise baars ikayetlerinin devam ettii belirlenmi.
Ayn ekilde burun tkankl ikayetleri de belirgin ekilde nlenmi, 48
saat sonunda hastalarn yarsnda burun tkanklnn tamamen giderildii,
bo ila grubunda ise (2 hasta hari) ikayetlerin daha da artt tespit edilmi.
Ancak mrverin, ksrk ikayetleri zerinde yeterince etkili olmad bildi
riliyor. Mrver verilen grupta, bo ila grubuna oranla ksrk ikayetlerinde
azalma grlmesine karlk bu gelime istatiksel olarak belirgin bulunamam.
Sonu olarak, hi phesiz, bu alma bir n deerlendirme niteliinde.
Daha ayrntl, yksek sayda hasta katlm ile yrtlecek aratrmalara ihti
ya duyulmaktadr. Ancak, virsler zerinde etkili ve gvenilir ila seenekle
rinin henz fazla eitli olmad dnldnde, mrver bitkisinin mevcut
virs tedavilerine etkili bir alternatif olup olamayacann ayrntl olarak in -
celenmesi gerekir. Bu arada bir hususa dikkatinizi ekmek isterim. Yukarda
bahsettiim almada 2 gnlk uygulama srecinde herhangi bir yan etkinin
gzlenmedii bildirilmektedir. Ancak bu almada kullanlna zel ekilde ha
zrlanan bir mrver ztdr. Mrverin siyah meyveleri siyanogenetik gliko
zitler (sinigrin vb) tamaktadr ve fazla miktarda tketilmesi bilhassa ocuk
larda zehirlenmelere yol aabilir.
355
YA L I L I K
Gl ay Yalanmay Geciktirir m i ?
356
Dier taraftan, meyve sinekleri ile insanlarn antioksidan enzim sistemleri de
benzerlik gstermektedir. Bu bakmdan antioksidan etki deerlendirmelerin
de meyve sinekleri ile gzlenen sonular da nemli fikir verebilir.
35'7
Yaslanman n Geciktirilmesinde
358
amsal neme sahip organlarn yan sra, damarlar ve sinir hcreleri zerinde
gsteriyor. Dier taraftan, meyve sineklerinin (drozoflalar) yaam sresini
uzatmas ve farelerde yalanmaya yol aan baz maddelerin oluumunu (ileri
glikasyon son rnleri) azaltmas nedeniyle yalanma zerinde sadece dolayl
deil, dorudan da etkili olduu ileri srlyor.
Uzakdoua meyvelerin yzlerce yldr kullanlmasna ramen, bilimsel
kriterlere uygun klinik alma says son derece az. in haricinde bir lkede
(Amerika Birleik Devletleri) yrtlm tek bir alma var, o da 2008 ylnda
yaymlanm. 35 gnll iki gruba ayrlp 1 4 gn boyunca her gn bir bardak
( 1 20 mililitre) goji meyve suyu ya da renk ve lezzet olarak benzeyen etkisiz
bir iecek verilmi. lk gn ve sre sonunda yaplan deerlendirmelerde goji
ienlerin kendilerini daha enerjetik hissettikleri, stresden etkilenmedikleri ve
mide-barsak ilevlerinin daha dzenli olduu tespit edilmi. in'de 50 g
nllde (55-72 yalar aras), 30 gn goji uygulanmas ile beden antioksidan
kapasitesinin belirgin bir ekilde art gsterdii bildiriliyor.
Sonu olarak, deneysel bulgular goji meyvelerinin yalanmaya bal gelien
kronik sorunlarn geciktirilmesinde yararl olabileceini gsteriyor. Ancak bu
bulgular izole hcreler ya da deney hayvanlar zerinde yrtlen deneylere ait.
nsanlarda ne derece etkili olabileceini gsterecek klinik deney says ok az.
Riski var m?
Bilinen herhangi bir risk yok. Ancak bitki Solanaceae ailesinden olduun
dan, ierisinde bu grup bitkilere zel alkaloitler bulunmaktadr. Mesela, pat
lcanda bulunan nikotin gibi. Goji meyvelerinde de eser miktarda zehirli bir
alkaloit olan atropin bulunmu. Ancak miktar normal koullarda insan sal
iin bir tehlike tekil etmiyor.
359
O halde, "kaliteli yalanmak" iin ncelikle bizim kontrolmzde olan; si
gara ve ar alkol tketimi, obezite ve stres gibi olumsuz etkenleri ortadan kal
drmak gerekir. Kontrol elimizde olan dier nemli bir etken ise "beslenme
ekli': Demans ve Alzheimer hastal uzun srete gelitii iin kesin bir neri
paketi sunulabilmesi mmkn deil phesiz. Bu hususta daha ziyade saha
almalar (epidemiyolojik) yol gsterici olabilmektedir. Bu tip almalarda
kalori snrlamasnn (gnlk 3.000 kaloriden l .600'ye indirilmesi) Alzheimer
hastal gelime riskini yar yarya drdn ortaya koymaktadr. Bu su
retle yalanma ve demans geliiminde nemli etkisi olduu bilinen proteinler,
lipitler ve DNA gibi yap talarnn oksidatif hasar azaltlabilmektedir.
"Oksidatif hasar': demans ve Alzheimer hastal geliiminde nemli bir
etken olduuna gre, antioksidan ierii yksek besinlerin kullanlmas akl
c bir yaklam olacaktr. Polifenoller (flavonoitler, prosiyanidinler), antioksi
dan etkileri bilinen bileiklerdir. Ancak her antioksidann kan-beyin engelini
aarak beyin hcreleri zerinde yararl olmas beklenemez. Yani "antioksidan
etkili" olarak etiketlenen her doal rnn, demans zerinde yararl olmasn
beklememek gerekir. Bu konuda yararl olabilecek baz besin eleri arasn
da "Omega-3 ya asitleri" n plana kmaktadr. Bu grup maddelerin serbest
radikalleri sprerek, lipit peroksidasyonunu azaltt ve vcudumuzda bulu
nan antioksidan enzimlerin (glutatyon peroksidaz, katalaz, speroksit dismu
taz vb) etkinliini artrd deneysel olarak ortaya konulmutur. Buna karlk
margarin ierisindeki Omega-6 ya asitlerinin yksek oranda tketimi Alzhe
imer hastal riskini artrmaktadr. Antioksidan etkili vitaminler E ve C 'nin
de olumlu etkileri deneysel olarak gsterilmitir.
Demans ve Alzheimer hastal zerinde nleyici bir baka besin bileeni
ise "folik asit': Yeil sebzeler, narenciye meyveleri, karacier ve tam tahl rn
lerinde bulunuyor. Sinir hcreleri, zellikle folik aside hassas olduklarndan,
yetersizlii durumunda kendilerini yenilemesi glemektedir. Folik asidin
muhtemelen homosistein seviyesini drerek etkili olduu dnlmektedir.
Deneysel almalar ykselen homosistein seviyesine bal olarak hcre DNA
onarm bozulup hcre lmne yol atn gstermektedir.
"Yalanmay nleyemezsiniz, ama yal olmak zorunda deilsiniz" (Geor
ge Burden). nemli olan kendinizi her yata gen hissedebilmek; bunun iin
genliinizde yatrmnz iyi yapmanz gerekir.
360
G inseng , Alzheimer Hastalarnda
Alglamay Gelitiriyor
361
Resveratrol , Bunama ve Alzheimer
. .
Hastal n n Onlenmesinde
Yararl Olabilir
362
bunama, inme gibi hastalklarn geliimin nlenmesi bakmndan resveratrol
ile elde edilen bu klinik bulgular byk nem tayor. Sadece tek bir dozunun
bile beyin damarlarnda salad bu etki, resveratroln programl olarak daha
uzun srelerde kullanlmas ile ok daha belirginleecektir.
Resveratrol, baz bitkilerde yaralanma ya da mantar enfeksiyonu sonucu
bitkiyi korumak zere oluan bir ftoalleksin olduu iin ilem grmemi bit
kide miktar ok dktr. Mesela, zmde en yksek oranda zmn kabu
unda, az miktarda ise zm ekirdei, kk, yapra ve zm sapnda bu
lunmaktadr. zellikle lkemizde yetien baz zm tiplerinden yaplan kr
mz araplar, resveratrol ierii bakmndan zengindir. Beyaz araplar da ise
resveratrol ok dk orandadr. Bunun balca nedeni, beyaz arabn zm
ekirdei ve kabuu iermeyen zm suyunun fermentasyonu ile elde edilmi
olmas. Krmz arabn kuvvetli antioksidan etkisi sadece resveratrole bala
namaz, arabn fermentasyonu esnasnda zm meyvelerinde bulunan anti
oksidan etkili dier polifenolik ieriklerin de (flavonoller, prosiyanidinler vb)
ortama gemesi ile antioksidan etkisi artmaktadr. phesiz, arabn tad
alkoln vcuttaki olumsuz etkileri gznne alndnda, resveratroln etkile
rinden yararlanmak iin krmz arap imek pek aklc grnmyor!
NERLER / UYARILAR
363
zellikte bileenler n plana kmaktadr. Resveratrol ise zm ekirdeinde bu
lunan bir stilbenin arap fermentasyonu srasnda enzimatik olarak paralanma
s ile meydana gelen kuwetli antioksidan zellikte fenolik yapda bileiktir. Her
ikisinin de antioksidan etkili olmasna karlk, etki ekilleri farkldr. Resveratrol
iin tek kaynak arap deildir, phesiz. Gnmzde Polygonum cuspidatum
(in madma) bitkisinde yksek oranda bulunduundan kaynak olarak bu bit
kiden yararlanlmaktadr.
364
. . .
365
n'' anahtarnn hemen yan bamzda olduunu bir kez daha ortaya koyuyor.
Gerek deneysel ve gerekse saha almalarnn sonular, ay bitkisinin
kuvvetli antioksidan etkisi nedeniyle kalp ve damar hastalklar ve eitli kan
serlerin geliimini engelleyebileceini ortaya koyuyor. Bu aratrmalarda ayn
dikkati eken bir dier nemli etkisi ise "nroprotektif" etkisi, yani sinirler
zerinde koruyucu zellii. Aratrclar, ayn bu nroprotektif etkisinin ileri
yalarda alglama ve demans sorunlarnn nlenmesinde ne derecede katks
olabileceini incelemiler. alma, 55 ya zerinde ve herhangi bir demans
sorunu bulunmayan 716 Singapur'lu zerinde yrtlm. Aratrmaya ka
tlanlar ay tketme skl ve tkettikleri ay tipine (yeil ay, siyah ay ya da
oolong ay) gre gruplandrlm. ay yerine kahve tketenler ayr bir grup
olarak alnm. Her gruptaki kiilere ayr ayr hafza ve alglama testleri uygu
lanm; hangi hzla alglayarak ilem yapabildikleri derecelendirilmi. Sonu
lar bilimsel olarak istatiksel yntemler ile deerlendirilmi.
Aratrmann sonular, gnde 1 -2 bardak ay tketilmesinin yallkta al
glama ve dnme ilevlerindeki azalmay istatiksel olarak belirgin derecede
nleyebileceini ortaya koymaktadr. Bu gzlemsel sonu, gnmzde insan
yaam sresinin uzamasna bal olarak ortaya kan en nemli yallk sorunla-
rndan biri olarak kabul edilen "bunamann'' engellenmesi bakmndan nemli.
Aratrmann bir baka nemli bulgusu da, ay iilmesi ile gzlenen yararn
kahve tketenlerde grlmemesi. Bu da ayn yararnn kafeine bal olmad
n, muhtemelen ayn ierisindeki polifenolik bileenlerin (zellikle epigal
lokatein gallat), etkili olduunu dndryor.
Bu tip saha almalarnn sonular belirli bir konu hakknda bize yararl
bilgiler salamas bakmndan nemlidir. nsanlar kaltmsal zellikleri bak
mndan standardize etmek ve onlarca yl belirli bir yaam tarz ve beslenme
program ile kontrol etmek mmkn olamayacana gre, saha almalar
bize baz ipular salamaktadr. Deneysel almalarn sonular da ayn bu
tip yararnn mmkn olabileceini gsteriyor. O halde, miktarn abartmadan
tercihen yeil ay tketmek yallmz iin bir yatrm olarak dnlmeli.
366
Tar n Alzheimer Hastalndan
Koruyor mu?
367
in ya da Seylan eklinde bir tanmlama yaplmam. Tarn kabuunun toz
edilip fosfat tamponlu su ile oda ssnda bekletilerek hazrlanan zt kulla
nlm. Yani s uygulanmam. Tarn ztnn etkisi hem deneysel (in vit
ro) olarak ve hem de meyve sinekleri (drosophila) ve zel fareler kullanlarak
aratrlm. Her modelde de tarn ztnn Alzheimer hastalnda rol
oynad dnlen oligomerik amiloitlerin miktarn azaltt gzlenmi. Bu
sonulara gre, sulu tarn zt Alzheimer hastalnn nlenmesinde yararl
olabilir, ancak bu ztn henz kan-beyin engelini geip geemediine dair
bir kant yok. Yani etkili olabilmesi iin beyine ulap ulaamayacan bile
miyoruz. Bu nedenle, gazete haberlerinde yer alan "son derece etkili olduu"
eklindeki ibarenin hibir geerlilii yok. Muhtemelen ileride bu konuda daha
ikna edici bulgular elde edilebilir. imdilik en azndan tarn kabuklar ile ha
zrlayacamz ay imek yararl olabilir.
NERLER I UY ARILAR
368
. . .
Dikkat ve Konsantrasyon
Soru nlarn Hafifletebilir
Halk arasnda ok enerjik, hareketli kiiler iin "Arpas fazla geldi" diye bir
atasz vardr. ngilizcede benzer bir deyim yulaf iin kullanlr; "feel one's
oat" bilgilik taslamak, kendini formda hissetmek anlamndadr. Gerekten
de yulafn vcudun fiziksel ve fizyolojik kapasitesini artrc zelliklere sahip
olduuna inanlmaktadr. Yulaf bitkisinden ya da ztnden hazrlanan eitli
rnler kalp hastalklarnn nlenmesi, depresyon belirtilerinin hafifletilmesi,
strese kar diren kazandrmak, endieyi giderici yararlar iin nerilmekte
dir. Ancak yaplan etkinlik nerileri, bilimsel almalar ile yeterince destek
lenmemitir.
Bu konuda son yllarda zel olarak hazrlanm bir "yulaf zt" zerinde
yrtlen almalar dikkat ekici bilimsel kant salamaktadr. Deney hay
vanlarnda yaplan almalarda, gnde 2,5 gram yulaf ztnn 7 hafta sre
ile uygulanmas ile renmeyi ve zihinsel uyankl artrd, strese kar di
rencin saland saptanmtr.
nsanlarda ise 2,5 gram tek dozda uygulanmas ile beyinde alfa2-dalgas ak
tivitesini artrrken, delta ve fi elektrik beyin dalgalarn azaltt grlmtr.
Avustralya'da yulaf zt ile yrtlen bilimsel ltte baka bir klinik al
mann sonular yeni yaymland. Orta derecede alglama kapasitesine sahip
50 ya zerinde salkl gnlller arasndan seilen 185 kiiye, balangta bi
limsel alglama testi uygulanm. Daha sonra gruplandrlarak gnde iki doza
blnm halde 1 .600 miligram ve 2.400 miligram yulaf zt (yeilken topla
nan yulafn yzde 30'luk alkol ile hazrlanan zt) ya da benzer grnmde
yalanc ila (maltodekstrin) verilmi. almay tamamlayabilen 136 gnll
zerinde yaplan bilimsel deerlendirme anketlerinin sonular, yulaf zt
nn 1 .600 miligram dozda uygulanmas ile yalanc ila verilen gruba gre dik
kat ve alglama kapasitelerinin belirgin bir ekilde art gsterdii gzlenmi.
Tahl bitkisi olan arpa ve yulaf zengin B vitamini ieriine sahiptir. Bu
369
nedenle bu tahllardan hazrlanan ztler, zellikle sinir sistemini destekle
meye ynelik rnler ierisinde yer almaktadr. Gnmzde ortalama insan
mr uzadka, Alzheimer ve demans gibi hastalklar ileri yalarda insanlarn
korkulu ryas haline gelmitir. Bir eyleri unuttuumuzda "acaba Alzheimer
m oluyorum?" diye endieleniriz. Aslnda bu doal, kanlmaz bir sre. Bu
sreci nlemek iin beynimize yatrm yapmamz gerekiyor. Bu bakmdan yu
laf zt yararl bir rn. Ama kanmca yulaf unundan hazrlanan kurabiye
ya da kahvaltlk yulaf gevrei gibi yulafl besinlerin kullanlmasnn da yararl
olabilmesi mmkn.
370
RAMAZAN VE ORU
Ramazan aynda oru tutanlar iin yararl olabilecek bitki aylarndan biri
de papatya aydr. Mayspapatyas ya da almanpapatyas (Matricaria recutita)
ieklerinin mide-barsak kaslmalar, ikinlik, gaz ikayetlerini giderici ve
sindirime yardmc etkileri, bilimsel olarak da ortaya konulmutur. Bu etkiye
sahip bileenlerinin flavonoitler (apigenin ve glikozitleri) ve uucu ya bile
enleri (alfa-bisabolol) olduu dnlmektedir. Bu nedenle, papatya aynn
etkisini kaybetmemesi iin, hazrlarken kaynatlmamas gerekir. ay hazr
lamann en ideal ekli, kapakl bir fincan ya da demlik ierisine bir poet atp
taze kaynatlm scak ime suyu ilave edildikten sonra, 1 O dakika bekletilip
iilmesidir. Sahurda ve iftarda yemekten sonra iilmesi, sindirime yardmc
olacak ve midenin rahatlamasn salayacaktr. Rezene ay ile birlikte qe kul
lanlmas daha etkili olabilir. Bu durumda demlie her iki aydan birer poet
koyup ayn ekilde demleyerek iilmesi nerilebilir.
Papatyann sindirim sistemine etkili bileenleri olan flavonoitlerin bir di
er zellii de hafif yattrc etkisi. Dolaysyla yukardaki ekilde ay halinde
hazrlandnda merkezi sinir sistemi zerinde hafif yattrc etki de gstere
cektir. Bu bakmdan sahurdan sonra gece rahat uyunmas ve gndz ise daha
rahat bir oru sreci geirilmesi mmkn olabilecektir.
Papatya flavonoitlerinin ve uucu bileenlerinin (alfa-bisabolol, kamazu
len) geni spektrurnlu dem giderici etkisi (siklooksigenaz, lipoksigenaz, fos
folipaz A2 enzimlerini basklayarak) bulunduu, dolaysyla vcutta demi
boaltmaya yardmc olduu da bildirilmektedir.
371
Rezene ay ile Daha Rahat
Oru Tutabilirsiniz
372
ztnn, gerek akut gerekse kronik ar modellerinde etkili olduu, dier
bir almada ise nitrik oksiti basklamas nedeniyle migren arlarnda yararl
olabilecei bildiriliyor. Bu almalar okuyunca aklma oru tutanlarda ala
bal olarak sk olarak grlen ba arlarnn nlenmesi iin yararl olup ola
mayaca fikri geldi. Bu amala sahurda iildiinde midedeki gn boyu ortaya
kabilecek kaslmalarn yan sra ba ars ve dier tip arlar nleyebilir.
Bence denenmesinde yarar var.
373
Susuzluk hissininin basklanmas mmkn m?
Su, vcudun temel ihtiyalarndan biri olduundan, genel olarak bilimsel
literatrde su ihtiyacnn basklanmas konusunda yaplm aratrmalara rast
lanmyor. Ancak Geleneksel Hint tedavi sistemi olan Ayurveda'da su ime ar
zusunu basklayan baz formllere rastlanyor. nerilen bitkiler zencefil kk,
zerdeal, kini tohumu ve demirhindi meyvesi. Aslnda ocukluumuzda he
nz hazr merubat kltrnn yaygnlamad dnemlerde pastanelerde ya
zn susuzluu gidermek zere souk demirhindi urubu satlrd. Meyvesinin
etli ksm (Pulpa Tamarindorum) tatl lezzete sahip, hafif etkili ve gvenilir bir
mshildir ayn zamanda. Kk ocuklara bile gvenle kullanlabilir. Bu ne
denle demirhindi urubu fazla miktarda iilirse ishal yapabilir, buna dikkat et
mek gerekir. nerilen bir karm; zencefil, eker ve balla kartrlarak yutulur.
Dier bir karm ise eit miktarda kini tohumu, zencefil kk ve kuru zm
ile birlikte kartrlp yutulur. Bu formllerin ne derecede etkili olabileceini
bilemiyorum, ancak bir yan etkisi olmad iin kanmca denemekte yarar var.
374
nternette yaplan nerilerde hekim ve diyetisyenlerin beslenme nerileri
n plana kyor. phesiz posal veya kepekli besinlerin tketilmesi aklc bir
yaklam. Ancak baka bir grup var ki aradm onlar! Baharat, aktar ya da
kendini bitkisel tedavi uzman olarak tanmlayan (!) kiilerin nerilerinin yer
ald siteler. Sitelerdeki nerilerin ou zaten birbirinden kopyalanm. Gelin
bunlardan birkan inceleyelim.
Bilindii gibi uzmanlar, kronik rahatszl olan hastalarn ve zellikle s
rekli ila kullanmak durumunda olanlarn oru tutmasnn yarataca yaam
riskleri konusunda hemfikir. zellikle kalp ve damar hastalklar, lser, eker
hastal en riskli olanlar. Konyal bir baharatnn sitesinde ise kalp, tansi
yon, kolesterol ve eker hastalarnn, rahatlkla oru tutmasn salayabilecek
bitkisel rnlerin bulunduu belirtiliyor. lser, gastrit ve refl hastalar iin
kudretnar macunu ya da kapsl, eker hastalar iin krmz bamyaiei
ay ve kapsl, kolesterol hastalar iin nerdii bitki ise fundayapra ay ve
kapsl. Bu nerilerin sahibi sanrm sapla saman birbirine kartryor. Kud
retnarnn lser tedavisinde etkili olduu bilinmesine karlk, kapsl halinde
uygulandnda lser hastalarnda mide asidinin gnboyu bo midede yol aa
ca hasar nleyebilmesi mmkn deil. Benim refl ve gastrit hastalarndaki
nerim eczaneden alacaklar aljinik asit tayan ilalar, sahur ve iftarda kul
lanmalar. Aljinik asit deniz yosunlarndan elde edilen bir polisakarittir. Bu
nedenle midede daha uzun sre kalr ve refl olduunda yemek borusunun i
yzeyini kaplayarak, mide asidinin verecei hasar azaltr. Ama lser hastalar
oru tutmaktan kanmal. Ayn ekilde fundayapra nerisi de son derece
mantk d. nk fundayapra idrar artrc zellii nedeniyle, zayflama
programlarnda vcuttan sv atlmas amacyla kullanlmaktadr. Halbuki za
ten oru tutan kii gn boyu su iemiyor, bu scaklarda stne stlk bir de
vcuttaki suyu da kaybederse ne olur? En byk tehlike kalp ve damar hastala
r ve bilhassa henz tehis konulmam olanlar, yani kalp yetersizlii olduunu
henz bilmeyenler. Vcuttan ar sv atlmasna bal olarak tuz dengesinin
(potasyum/sodyum) bozulmas lmcl sonular dourabilir.
Bir baka sitede ise itah basklamak iin yeil ay ve kafein tayan tab
letlerin kullanlmas neriliyor. Ancak bu rn zayflama amacyla ya yak
c ve metabolizmay hzlandrc olarak pazarlanyor. Metabolizma hzlanrsa
vcutta yenilenler hzla tkenerek, alk hissi artacaktr. Ayrca kafein (ay ve
kahvenin etkili maddesi) mide asidi ve idrar artrc zellii olduundan yine
vcuttan svlarn hzla uzaklamasna ve midede kaznt, alk hissinin atma
sna yol aar. Yani bana mantkl bir neri olarak grnmedi.
Oru tutanlarda itah azaltmak iin bir baka neri dikkatimi ekti. Hani,
375
u lmlere neden olduu iin Salk Bakanl tarafndan toplatlma kara
r alnan krmzbiber haplar internet zerinden de isteyenlere pazarlanyor.
aka gibi! nerilerden sadece birkan inceledik. Risk almak isteyenler dene
yebilir, ama biraz Rus ruletine benziyor.
376
Referanslar
nemli Not:
Kitapta yer alan bilimsel epidemiyolojik, klinik veya deneysel aratrma
bilgileri SCOPUS, PubMed gibi uluslararas genel bilimsel indekslerde kaytl
dergilerde yaymlanan, orjinal bilimsel makalelerin tarafmdan okunarak de
erlendirilmesi ve yorumlanmas suretiyle hazrlanmtr.
377
Bitki ler ve Hastal klar ndeksi
379
Cilt sal 6 Fenolik bileikler 30, 82, 83, 1 17, 20, 25,
ingl 30 7, 8 , 99, 239, 327
inko 57, 266, 345 Fesleen 256
Cinsel gc artrc 23, 42, 9, 28, 29, 293, Fitat 85, 86
295, 3o, 302, 303, 327, 328 Fitostrojenler 276, 278
Cinsel sorunlar 289, 296, 298, 300, 30 Fitoterapi s, 2, 26, 39
Cinsel tonik 280, 28 Fndk 23, 29, 85, 2, 38, 220, 290, 303, 309
itosan 32 Flavonoller 95, 96, 97, 287, 363
Civanperemi 268 Flavononlar 77, 95
obankerten 292, 303 Folik asit 83, 2 1 1 , 230, 232, 233, 36, 360
ocuklarda sindirim yetersizlikleri 67 Fosfat 85, 67, 74, 75, 230, 368
lyak 24 Fosfor 6, 272
rekotu 23, 324 Gama-tokoferol 57
C vitamini 30, 62, 8, 82, 83, 84, 89, 9 , 70, Gardenya 334
76, 262, 275, 33, 36 Gastrit 49, 232, 375
Damar tkanmas 30, 27, 257 Genelletirilmi kayg bozukluu 237, 238
Damiana 30, 303 Gingerol 47, 49, 325
Davran bozukluklar 248 Ginkgo 5, 7, 8, 6, 53, 54, 55, 56, 243, 244,
Dekoksiyon 34, 35, 36 245, 247, 248, 249, 250, 336, 338, 339, 340,
Demans 6, 54, 23, 232, 245, 247, 335, 339, 367, 380
340, 359, 360, 366, 370 Ginkgolit 6, 54, 55, 56
Demir 4, 58, 59, 79, 85, 86, 97, 292, 373, 374 Ginseng 8, 54, 250, 298, 299, 300, 303, 338,
Demirhindi 79, 373, 374 339, 36, 374
Depresyon 20, 23, 25, 77, oo, 24, 2 5, 220, Glikoalkaloitler 73
22 , 237, 245, 248, 267, 273, 278, 295, 300, Glikoz 4, 48, 8, 94, 1 3 , 35, 1 38, 239, 3 1 1
30, 34, 38, 369 Glikoz toleransnn bozulmas 1 38
Depresyon giderici 295 Glisemik indeks 94, 1 37, 346
Detoksifkasyon 65, 90 Glokom s , s2
DI-IA. 2 6, 27, 2 8, 220, 222, 223, 259 Glukosinolat 88, 89, 90, 9
Di ars 42, 45 Glukozamin slfat 83, 84
Di rkleri 42, 43, 208 Glutatyon 3, 9, 360
Dismenore 268 Goji 358, 359
Diyabet s, 93, 96, o7, 29, 30, 3, 32, Gz kapa yanglan 68
4, s , 255, 259, 288, 34, 327, 338, 345, Gz sal so
356, 36 Greyfurt 32, 89, 313
Doum kontrol haplar 230 Greyfurt suyu 32, 89
Doumu kolaylatrma 256, 257 Grip 87, 97, 101, 144, 343, 344, 352, 354
Domates 7, 28, 32, 72, 76, 107, 108, 1 70, 71, Guarana 20
224, 284, 330 Gne yanklar 6, 62, 64, 65
Domates suyu 28, 32, o7, 330, 336 Gut artriti s9, 60
Duvarsarma 352, 353 Hafza glendirici 45, 339
D vitamini 6, 67, 69, 74, 285 Hamilelerde bulant ve kusma 45
Efedrin 323 Hamilelikte bitkisel ila kullanm 255
Eklem hasarlar ve arlar 66 Hardal 222, 285
Eklem kirelenmesi 30, 83, 84 Havu suyu 10, 32
Elajik asit 8, 287, 32 Hazmszlk 45, 72, s7
Elma 76, 77, 78, 70, 7, 73, 74, 75, 95, Helicobacter pylori 76, 44
32 Hemoroit 64, 65, 66, 70, 84, 37
Enzim 22, 29, 32, 48, 58, 63, 64, 8, 90, 92, Hepatit 9, 43, 63, 64, 80, 23
95, 1 1 6, 1 34, 1 35, 40, 4, s6, 72, 83, Hibiskus 1 1 5
88, 89, 90, 9, 98, 99, 22, 224, 226, Hidroksisitrik asit 32
287, 306, 308, 323, 324, 328, 33, 332, 357, Hindiba 253, 254
360, 371 Hintya 57
EPA 2 6, 27, 2 8, 29, 220, 22 , 223, 259 Hiperisin 64
Erkek ocuk dourma olasl 253, 254 Hiperrisemi s9, 60
Erkeklerde sertleme sorunu 89, 288, 298 Hrnlk 243, 248
Erken boalma 300 Homosistein 107, 232, 233, 360
E vitamini 30, 57, 9, 97, 108, 24, s , 63, Ihlamur 1 33, 352, 368
65, 7o, 76, 228, 262, 284, 288, 348 Isrgan 26, 99, 10, 256, 266, 283, 284, 290,
Farmastik ila 25 303, 324
380
Ispartagl 357 Kediotu 24, 248, 276
drar artrc 80, 9, 105, 60, 375 Kekik 256, 324
drar yolu hastalklar 43 Kemik erimesi 67, 68
ltihap giderici ss, 295 Kemoterapi 46, 93, 94, 20, 223, 229, 273,
nfantil kolit 67 287
nfzyon 34 Kempferol 42, 96, 206
nslin 4 l , 3 1 3 Kepek 77, 78, 85, 86, 2 2, 375
nslin direnci 1 3 , 6o, 262, 3 1 0 Kereviz n, 95, 256, 324
ridoit 8 , 272 Kesik 206
rite barsak sendromu 77, s8, 224, 225 Kimyon 23, 266
shal 67, 135, 79, 207, 225, 226, 267, 325, Kiraz 80, 60
353, 374 Krmz dut 95, 32
tahszlk s Krmzlahana 7
zoflavonlar 1 17, 95 Ksrlk 45, 230, 280, 28, 293, 320
zotiyosiyanatlar 88, 89, 90, 9 Kz ocuk dourma olasl 253
Jinjivit 87 Klorojenik asit 275, 33
Kabak ekirdei 57, 58, 59, 60 Koenzim QlO 65, 228, 229
Kabak ekirdei ya 57, 58, 60 Kara koho 279
Kabzlk 77, 78 Kolesterol 1 17, 20, 24, 27, 39, 6, 328
Kafeik asit 30, 208, 332, 347 Kolin 230
Kafein 322, 323, 333 Kolajen 74, 83, s , 66, 67, 69, 76
Kahve 3, 99, 200, 33 Kolon kanseri 49, 78, 89, 97, 223, 225
Kalp krizini nleyici 95 Konsantrasyon bozukluu 243
Kalp ritim bozukluklar 49 Kranberi 43, 44, 46, 256, 270, 27
Kalp ve damar hastalklar 22 Krosin 280, 28, 295
Kalp ve damar sal o3 Kronik yorgunluk 98
Kalsitonin 68 Ksantofl 100
Kan phtlamasn nleyici 48, o3, 109 Kukurbitin 57
Kan ekeri 47, 3 1 0 Kumarin 62
Kan ekerini drc 94, 95, 35, 42, 267, Kurkuminoit 92, 93
325, 346, 358 Kurt drc 57, 9
Kanserden koruyucu 88 Kuru meyve 78, 70
Kansere yol aan toksinlerin vcuttan atlmas Kuburnu 30, 78, 3 6
88, 284 Kukonmaz s9, 225
Kanszlk 207, 230 K vitamini 10, 102, 75
Kan sulandrc 24, 338 Laktik bakteriler 77, 98, 224, 226, 270, 306
Kapsaisin 325, 329 Laktogenez 265
Karabiber 23, 39, 40, 3 1 1 Lavanta 70, 335
Karacier kanseri 8 , 75, 200 Lavman 305, 306
Karacier koruyucu 97 Leptin 68, 3 4, 320, 333
Karacier yalanmas 230, 23, 332 Lesitin 230, 23
Karadut suyu 32 Leylak 334
Karahindiba 254, 268 Lif 77, 78, 79, 85, 86, 93, 24, 34, 135, 137,
Karalahana 88 69, 74, 75, 79, 97, 224, 225, 272, 327,
Karamuk 6 345
Karanfl 42, 43, 44, 252, 296 Lignan 276, 278
Karanfil ay 44, 252 Likopen 7. 8, o7, o8, 224, 280, 284, 337
Karanflya 42, 43, 44, 296, 303 Limon 83, 84, 47, 176
Karbonhidrat 72, 137, 74, 95, 99, 224, 272, Limon suyu 83, 84
307, 321, 358 Linalil asetat 70
Karnabahar s9, 70, 88, 89, 90, 9, 230, Linalol 70
285 Linoleik asit 57, 59, 22, 1 80, 2 1 4, 2 18, 221,
Kamyarktohumu 326 222
Karotenoit 76, 358 Lipit 29, 30, 39, 40, 4, 59, 83, 95, 96, 1 1 5, 120,
Kaslmay nleyici 295 1 2 1 , 122, 124, 126, 127, 82, 99, 207, 2 6,
Katarakt 80, s , s2, 356 27, 230, 23, 256, 262, 267, 273, 309, 3 ,
Katein 8, 63, 72, 284, 286, 287, 3 1 0, 3 s, 3 2, 328, 332, 340, 360
323, 324, 332, 333, 353, 354, 366, 367 Lipoflik 69, 78, 306
Kavun 70 L-teanin 246, 34, 353, 354
Kays 75, 95 Lutein s2, 265, 267, 292, 293, 298, 358
381
Luteoksantin 76 280, 360
Maca 300 Omega-6 214, 215, 216, 221, 360
Mahlep 290, 303 Omega-9 2 14, 2 1 5, 216
Mandalina suyu 32 Osteoporoz 167, 180
Mangan 272 strojen 278
Mantar enfeksiyonlar 5 1 Pancar suyu 239
Marul 170, 1 7 1 , 220, 254 Pancar kk 240
Mate ay 256, 323, 324, 332, 333 Pankreas kanseri 192, 193
Maydanoz 170, 171, 195, 256, 290, 303 Papatya 70, 1 55, 156, 1 57, 257, 371
Melatonin 9 1 , 241 Papatya ay 1 56
Melisa 70, 373 Paratiroit hormonu 168
Menopoz 145, 276, 301 Parkinson 148, 149
Mentol 26, 157, 1 58 Pasiflora 241
Metabolik sendrom 309, 3 10, 312 Patates 72, 73, 170
Metiyonin 232 Patlcan 72, 359
Meyankk 352 Paz 196
Mide asidini giderici 72 Pektin 78, 79
Mide lserlerini nleyici 47 Peroksit 29, 206, 360
Migren 1 55, 1 58, 373 Piknogenol 48, 103, 152, 163, 165
Mikroplarn geliimini engelleyici 156 Piperin 39, 40, 3 l l
Mineral 10, 25, 29, 53, 57, 78, 84, 85, 97, 99, Pirazolidin 65, 257
100, 102, 166, 167, 1 7 1 , 173, 174, 175, 176, Prasa 1 39, 141
181, 195, 212, 2 13, 225, 239, 253, 265, 266, Polifenol 28, 61, 74, 82, 85, 108, l l l, l 12, l 13,
272, 303 1 15, 120, 163, 1 8 1 , 195, 206, 239, 254, 275,
Mirisetin 42, 196 276, 284, 286, 287, 3 10, 324, 327, 332, 358,
Miyop s , 228, 229 360, 363, 366
Mbarek diken 66 Portakal 90, 1 77, 197
Mrdm erii 30 Portakal suyu 90, 197
Mrver 354, 355 Potasyum 26, 84, 108, 1 16, 163, 253, 254, 375
Mrver zt 354 Prebiyotik 224, 225
Msilaj 79, 266, 326, 352 Probiyotik 85, 225, 226, 227
Muz 170, 1 7 1 , 225 Progesteron 265
Nane 1 55, 1 57, 158 Prolaktin 265, 266, 298
Nane ay 157 Propolis 205, 207, 208
Naneya 158 Prostat 57, 58, 282, 283, 284, 285
Narekirdei 75 Prostat bymesi 58, 283
Naringenin 90, 1 76, 177, 197, 198, 276 Prostat kanseri 284, 285
Naringin 84, 89, 90, 197, 198 Protein 97, 1 00
Nar kabuu zt 1 82 Prin 159
Nar suyu 74, 75, 1 8 1 , 287, 288 Radyoterapi 193, 194, 225
N-asetil-sistein 280 Ravent 78, 88
Nikotin 252, 359 Refl 1 57, 232, 375
Nitrat 239, 265 Resveratrol 362, 363, 364
Nitrik oksit 239 Rezene 67, 68, 155, 156, 266, 371, 372, 373
Noni 272, 273 Rezene ay 68, 1 55, 156, 371
Obezite 3 19, 320 Romatizma 30, 45, 5 1 , 59, 70, 74, 100, 127,
dem giderici 48, 82, 103, 104, 1 56, 157, 371 129, 178, 1 8 1 , 185, 1 87, 194, 320
renme gl 230 Romatoit artrit 46, 74, 2 1 7
Oulotu 67, 248 Reym 229
jenol 43, 129, 296 Sabah bulants 257
kaliptus 324 Sa dklmesi 43, 242, 267
Oksidasyon 59, 61, 107, 182, 3 10, 3 1 2, 3 1 5, Safra artrc 50, 1 58, 241, 325
331, 360 Safra kesesi ikayetleri 1 58
Oksidatif hasar 360 Safran 280, 281, 295
Oksitosin 265 Safra sktrc 49
ksrk 5 1 , 68, 1 10, 127, 128, 266, 351, 352, algam 188
353, 354, 355 Saponin 352
Oleuropein l 18, 185 Sardunya 229, 334, 351
Omega-3 121, 122, 123, 169, 214, 215, 2 1 6, Sar kantaron 23, 164, 278
217, 218, 219, 220, 221, 222, 223, 258, 259, Sarsabr 78
382
Sarmsak 22, 24, 95, 96, 141, 1 70, 250 232, 305, 3 16, 375
Saw palmetto 283 lseratif kolit 100, 217
eftali 76, 170, 275 Umckaloaba 351
Selenyum 57, 272, 280, 284 Unutkanlk ve dikkat eksiklii 245
Semizotu 9 1 , 92 'retkenliin azalmas 248
Sentetik ila 1 5, 46, 47, 67, 150, 331 Urik asit 1 59, 160
Serbest radikal 29, 30, 44, 95, 190, 275, 339, riner enfeksiyon 255, 256, 271
358, 360 rolitiyaz 147
erbetiotu 241 , 242, 276 vez 82
Serotonin 221, 237, 250, 251, 278 Uykusuzluk 45, 149, 201, 237, 241 , 323
Shiitake mantar 94, 345 zm 30, 171, 172, 363
Sibutramin 272, 320, 330 zm suyu 32, 33, 272, 363
Sildenafl 89, 289, 293, 295 Valeryan 241
Sigara bamll 252 Vanilya 290, 303
Silibinin 64, 66 Vejeteryan 86, 233
Silimarin 64, 66, 163, 165 Ven trombozu 48, 103, 104
Silisyum 1 64, 266 Vine 29, 61, 181, 195, 328
Simbiyotik 225 Vitamin 9, 10, 17, 29, 30, 53, 57, 59, 62, 72, 8 1 ,
Sinameki 78 83, 84, 89, 91, 97, 98, 100, 101, 102, 108,
Sinnamil aldehit 129, 132 1 1 7, 124, 151, 1 6 1 , 163, 165, 167, 169, 170,
Sinzit 51 174, 175, 176, 1 77, 1 8 1 , 197, 199, 206, 207,
Siroz 199, 200 209, 2 1 1, 2 1 2, 2 1 3, 228, 229, 230, 232, 233,
Sistein 3 1 , 107, 109, 141, 232 239, 262, 265, 272, 275, 284, 288, 303, 3 13,
Sitrik asit 83 316, 339, 345, 348, 357, 360, 369
Siyah ay 86 Vcudun direncini artrc 298
Scak basmas 276, 277, 278 Vcudu onarc 298
Sodyum 1 16, 159, 160, 253, 254, 375 Yabani hindiba 254
Soan 109, 1 10, 139, 141, 142 Yabani kereviz 324
Souk algnl 210, 347, 348, 349 Yabanmersini 29, 61, 143, 1 50, 1 5 1 , 152, 240,
Soya 32, 76, 108, 1 17, 173, 195, 2 14, 220, 222, 327
229, 230, 231, 245, 3 1 1 Ya yakc 3 15, 322, 323, 331, 332, 333, 375
St kabuu 268 Yakotu 283
Spazm giderici 70, 91, 157, 372 Yang giderici 30, 39, 47, 49, 5 1 , 59, 68, 70, 75,
Sperm kalitesi 280, 28 1, 288 91, 92, 100, 155, 1 56, 160, 163, 178, 179,
Statin 228 183, 184, 185, 187, 194, 207, 238, 266, 273,
Stres 29, 237 274, 3 1 1, 3 1 2, 352, 372
Susuzluu giderici 91 Yank 35, 59, 73, 141, 161, 162, 164, 165, 186,
St artrc 266, 267 206, 208, 209, 241, 327, 369
Suteresi 170, 188 Yara iyiletirici 1 56
Su yosunlar 97 Yalanma geciktirici 358
Tadalafl 289 Yattrc 45, 70, 80, 91, 156, 1 57, 2 17, 237,
Tarn 129, 1 30, 131, 132, 133, 3 1 1 , 367, 368 238, 241, 248, 257, 266, 267, 268, 273, 276,
Tarn kabuu 129, 1 33, 290, 303, 3 1 1, 367, 3 14, 335, 371
368 Yerelmas 225
Tatl krmzbiber 325 Yerfst 125, 230, 363
Tenya 57 Yeil ay 245, 246, 285, 286, 3 10, 3 14, 341, 353
Termiye 290, 303 Yeil kahve zt 331
Testosteron 58, 267, 285, 288, 292, 293, 296, Ylanck 9 1
298, 300, 301, 303 Yourt 226, 227, 329
Tip-1 diyabet 1 3 1 , 132 Yorgunluk 243
Tip-2 diyabet 107, 130, 131, 132 Yksek tansiyon 107, 1 15, 341
Tiroit hormonu 168, 265 Yulaf 93, 369
Tiyoslfnat 1 10 Zayflama 305, 3 19, 321, 324, 325, 329
Toksin 29, 59, 63, 76, 78, 98, 156, 175, 188, Zayflatc 8 1 , 3 14, 3 16, 332
284, 306, 373 Zencefil 45, 47, 49, 50, 160, 187, 325
Trigliserit 39, 40, 41, 96, 1 12, 121, 130, 132, Zerdeal 5 1 , 52, 126, 192, 193, 268, 3 1 1
135, 141, 160, 217, 222, 223, 224, 231, 309, Zeytin 1 17, 1 1 8, 1 19, 185, 186
3 1 1, 3 16, 324, 325, 331, 332 Zeytinya 169, 2 1 4
Turpgiller 188, 189 Zeytinyapra zt 1 18, 185, 1 8 6
lser 47, 76, 82, 91, 92, 1 44, 206, 207, 208, Zihin yorgunluu 243
383
38