FEMNZM HERKES NDR

Tutkulu Politika

bell hooks

b g S t Y a yn la r
6s 9. Blm: alan Kadnlar
72 c. Blm: Irk ve Toplumsal Cinsiyet

78 11. Blm: iddeti Sona Crdirmek

85 12. Blm: Feminist trkeklik

91 13. Blm: Feminist FbeveynLik

98 14. Blm: zgrletirici vlilik ve Birliktelik

106 15. Blm: Feminist Bir Cinsellik Politikas

Karlkl Bir zgrlk Etii

115 16. Blm: Katksz M utluluk

Lezbiyenizm ve Feminizm
122 j. Blm: yen id en Sevmek
Feminizmin Kalbi
127 18. Blm: Feminist M aneviyat

*33 *9* Blm: Vizyoner Feminizm

143 Dizin
GR

Fem inizm e Yaklan

Gittiim her yerde, kim olduumu, ne yaptm merak eden insan

lara yazar, feminist teorisyen ve kltr eletirmeni olduumu
sylyorum gururla. Filmler ve popler kltr hakknda yazdm,
aracn iindeki mesaj tahlil ettiimi anlatyorum. Birok kii bun
lar heyecan verici buluyor ve daha fazlasn renmek istiyor.
Neticede herkes sinemaya gidiyor, televizyon seyrediyor, dergile
re gz atyor; herkesin, alglad mesaja, bakt grntlere dair
birtakm fikirleri var. Karlatm bunca farkl insann, kltr
eletirmeni olarak yaptklarm ve yaz yazma arzumun nereden
kaynaklandn anlamas hi de zor olmuyor; ne de olsa insanlarn
birou bir eyler yazmak istiyor ve yazyor da. Ne var ki sra femi
nist teoriye gelince sorular bitiveriyor. Bunun yerine, feminizmin^
erri ve kt feministler hakknda duymadm ey kalmyor:
"Onlarn! erkeklerden nasl da nefret ettiini, "onlarn" doaya ve
de Tanrya nasl kar kmak istediini, "onlarn" topunun lezbiyen
olduunu, "onlarn" btn ileri ele geirerek karlarnda hibir
ans olmayan beyaz erkeklere dnyay nasl da zehir ettiini
duyuyorum genellikle.*
* bel! hooks burada iletiim teorisyen Marshall McLuhan'm "Ara mesajdr"
szne gnderme yapyor. McLuhan bu szyle iletiim aracnn kendine zg
biiminin, mesajn dourduu algy etkilediini ne srer. y.h.n.
 Feminizm Herke& indir j belt hook&

Ayn insanlara hangi feminist kitap ya da dergileri okuyorsunuz,

hangi feminist syleileri dinlediniz, hangi feminist aktivistleri
tanyorsunuz diye sorduumda ise feminizm hakknda tm bildik
lerinin kulaktan dolma eyler olduunu, feminist harekette gerek
te neler yaandn bilmediklerini, hareketin tam olarak ne ile
ilgili olduunu syleyebilecek kadar feminizme yaklamadklarn
sylyorlar. ounun gznde feminizm, erkekler gibi olmak iste
yen bir avu fkeli kadn anlamna geliyor. Feminizmin haklarla,
kadnlarn eit haklar elde etmesiyle ilgili olduunu dnmyorlar
bile. Kendi bildiim, kendi yaadm haliyle feminizmden sz
ettiimde ise can kulayla dinliyorlar. Yine de konumalarmz
sona erdiinde benim farkl olduumu; erkeklerden nefret eden,
fkeli "gerek" feministler gibi olmadm sylyorlar hemen. Ben
de bir insan ne kadar gerek ve radikal bir feminist olabilirse o
kadar gerek ve radikal bir feminist olduumu temin ediyr ve eer
feminizme yakndan bakmaya cesaret ederlerse feminizmin, kafa
larndaki ey olmadn onlarn da greceini sylyorum.

Ne zaman byle bir karlama yaasam, oradan ayrldmda keke

elimde kk bir kitap olsa da, buyrun bu kitab okuyun, size femi
nizmin ne olduunu, hareketin ne ile ilgili olduunu anlatacaktr
dyebilsem diye geiriyorum aklmdan. Elimde ksa ve ak, okuyup
anlamas gayet kolay bir kitap olsun istiyorum; zorlayc terimler
veya akademik dille yazlm kaln bir kitap deil, ak ve anlalr
bir kitap; konuyu gereksiz yere basitletirmeyen ama kolay da
okunabilen bir kitap. Feminist dncenin, politikann ve pratiin
hayatm deitirdii andan beri bu kitab istiyorum. Davam, poli
tik yaantmn temelini oluturan ve sonuna kadar inandm
feminist politikay daha iyi anlayabilsinler diye, bu kitab sevdiim
insanlara vermek istiyorum.
 BGST j Toplum&al Ciniyet | 9

"Feminizm nedir?" sorusuna korkuya ya da fanteziye dayanmayan

bir cevaplan olsun istiyorum- u basit tanm ellerinde olsun, onu
tekrar tekrar okusunlar ve bilsinler istiyorum: "Feminizm cinsiyet-
ilii, cinsiyeti smry ve basky sona erdirmeye alan bir
harekettir." lk kez, bundan en az on yl nce Femini&t Theory: From
m m rnrr

Margin to Center [Feminist Teori: eperden Merkezel adl kitabm-

da nerdiim bu tanm seviyorum; nk hareketin erkek kart
olmakla alakas olmadn ok net bir biimde belirtiyor. Sorunun
cinsiyetilik olduunu aka ortaya koyuyor. Ve bu aklk bir
gerei unutmamamza yardmc oluyor: ster kadn olalm ister
erkek, hepimiz, doduumuz andan itibaren toplumsallama vas
tasyla cinsiyeti dnce ve eylemi kabul etmeye ynlendiriliyoruz.
Bunun bir sonucu olarak, kadnlar da erkekler kadar cinsiyeti
olabiliyor. Bu durum, erkek tahakkmn mazur gstermez ya da
ona bir gereke sunmaz; fakat feminist dnrlerin hareketin erkek
kartlndan ibaret olduunu varsaymasnn naif ve yanl olaca
anlamna gelir. Kurumsallam cinsiyetilii adlandrmann bir
dier yolu olan ataerkiyi sona erdirebilmek iin unu ak bir ekil
de ortaya koymamz gerekiyor-. Biz hem aklen hem de kalben
deimedike, cinsiyeti dnce ve eylemin yerine feminist dn
ce ve eylemi getirmedike cinsiyetilii devam ettirmi oluyoruz.

Bir grup olarak ataerkinin sefasn en ok srenler, erkeklerin

kadnlardan stn olduu ve bize hkmetmfferi gerekt^rv^ sa y F
mimrrfaydsinTeTr^k^r^r^erkekler d m u ^ u T v S u b ^ n d e
byledir. Fakat bu sefann bir de bedeli olagelmitir. Erkekler,
ataerkinin nimetleri karlnda kadnlara hkmetmekle^ ataerkinin
zarar grmemesi iin gerekirse iddet kullanarak bizleri smrmek
ve bastrmakla "ykmldrler". Oysa erkeklerin bvk. ounluu j
iin ataerkil erkek olmak zordur. ou, kadnlar karsnda duyulan
nefret ve korkudan, kadnlara uygulanan iddetten rahatsz olur.
to i F e m i n i z m Herkes indir j bell h o o k a

Hatta bu durum, sz konusu iddeti devam ettirenler in de geer-

lidir, Fakat bir yandan da ataerkinin nimetlerinden vazgemekten
korkarlar. Ataerki deiirse, avularnn ii gibi bildikleri bu dnya
ne hale gelir, hibir fikirleri yoktur. Dolaysyla, hem aklen hemde
kalben yanl olduunu bilseler de, erkek tahakkmn pasif bir
ekilde desteklemek ilerine gelir. Erkekler, srekli, feministlerin
ne istediini bilmiyoruz diyorlar bana. Onlara inanyorum.
Deiebileceklerine ve olgunlaabileceklerine de inanyorum. stelik
feminizm hakknda ne kadar ok ey renirlerse o kadar korkmaz
lar feminizmden; nk feminist hareket, erkekler iin de ataerki
nin kleliinden kurtulu umudunu barndrr.

Bu ksa el kitabn, en az yirmi yldr zlemini ektiim bu kitab,

genciyle yalsyla erkekler iin de yazdm. Hepimiz iin yazdm.
Yazmak zorunda kaldm; birileri yazar diye bekledim ama kimse
yazmad. Ne var ki, bu kitap olmadan, bu lkede her gn anti-feminist
tepkinin bombardmanna maruz kalan, kendilerine, hakknda ok
az ey bildikleri bir hareketten nefret etmeleri ve bu harekete
direnmeleri sylenen kitlelere seslenmek imknszd. ayet bize
feminizmden bahseden bir dolu eitsel kitapk, kolay okunur kitap
ve blten olsayd (ki olmas gereken de budur), bu kitap da feminist
politika adna bizlere seslenen tutkulu seslerden yalnzca biri
olurdu. Dnyann drt bir yannda, feminizmin sznn yaylma
sn salayan reklam panolar kurulmal; dergilerde, otobslerde,
metrolarda, trenlerde, televizyonlarda reklamlar ve tantmlar
yaymlanmak. Bugn henz o noktada deiliz; fakat feminizmi
paylamak, hareket adna herkesin aklna ve yreine seslenmek
iin yapmamz gereken budur. Feminist deiim halihazrda yaam
larmz olumlu ynde etkilemi bulunuyor. Ancak feminizm hak
knda duyduumuz her ey olumsuz olunca, onun olumlu ynlerini
de grememeye balyoruz.
 B6ST j Toptumial Ciniyet | 11

Erkek tahakkmne direnmeye, ataerkil dnceye bakaldrmaya

(ve hayatmdaki en gl ataerkil sese, annemin sesine kar k
maya) baladmda henz ergenlik akndaydm; mharFtm eyr
dnyordum, depresyondaydm, hayatmn anTamm ve hayatn
iinde kendime ait bir yeri nasl ve nerede bulabileceimi bilmi
yordum, Bana, zerinde ayakta kalabileceim bir eitlik ve adalet
zemini sunmas iin feminizme ihtiyacm vard. Zamanla annem de
feminizm dncesini benimsedi, ben dahil kzlarnn (alt kz kar
deiz) feminist politika sayesinde daha iyi bir yaama kavutuunu,
feminist hareketteki vaadi ve umudu grd. te ben de bu kitapta,
szlerle ve herkesle bu umudu ve vaadi paylamak istiyorum.

Kimsenin kimseye hkmetmedii bir dnyada yaadmz dnn.

Kadnlarla erkeklerin birbirine benzemedii ve hatta daima eit de
olmad; ama ilikilerimizi ekillendiren yaam felsefesinin kar
lkllk esas zerine ina edildii bir dnyada yaadmz dnn.
Herbirimizin kendimiz olabildiimiz bir dnyada, bar ve olanaklar
lnyasnda^ tek bamaboyle*'
bir dnya yaratmaz; rkl, snf elitizmini ve emperyalizmi de
sona erdirmemiz gerekir. Fakat feminizm, kendini tmyle gerek-
letirmi kadm ve erkekler olarak zlediimiz toplumu yaratabil
memizi mmkn klacaktr, zgrlk ve adalet hayallerimizi gerek
letirebileceimiz, hepimizin "eit yaratldmz" hakikatini hayata
geirebileceimiz bir toplumda hep beraber yaayabilmemizi sa
layacaktr. Yaklan. Feminizmin yaamnza, hepimizin yaamna
nasl dokunup bu yaamlar nasl deitirebileceini grn. Yaklan
ve feminist hareketin derdinin ne olduunu kendi gzlerinizle grn.
Yaklan, unu greceksiniz: Feminizm herkes iindir.
FEMNST POLTKA

D ireni N oktam z

Basite ifade etmek gerekirse feminizm cinsiyetilii, cinsiyeti

smry ve basky sona erdirmeyi amalayan bir harekettir. Bu,
on yl kadar nce Femini&t Theory: From Margin to Center'da
[Feminist Teori: eperden Merkeze] nerdiim bir tanm. O zaman
bu tanmn ileride herkesin kullanaca, yaygn bir tanm olacan
umuyordum. Houma gitmiti, nk erkeklerin dman olduunu
ima etmeyen bir tanmd. Sorunun adn "cinsiyetilik" olarak
koyuyor ve bu yolla dosdoru meselenin zne iniyordu. Bu tanm,
sorunun pratikte, cinsiyeti dnce ve eylemin tm biimlerinde
yattna, cinsiyetiiik yapan kiinin kadn, erkek, ocuk ya da
yetikin olmasnn bir ey deitirmediine iaret eder. Sistemi
batan sona etkileyen kurumsaham*cinsiyetilie dair bir kav-
ray ierecek kadar da kapsamldr. Ucu ak bir tanmdr. nsann
iin nce cinsiyetiiii anlayabilmesi
gerektiini ortaya koyar.

Feminist politikann tm savunucularnn da bildii gibi, ou kii

cinsiyetilgi anlamyor veya anlyorsa bile, bunu bir sorun olarak
grmyorJUBirok insan, feminizmin daima ve yalnzca erkeklerle
^eit olmay amalayan kadnlardan ibaret olduunu dnyor?;
Dahas bu insanlarn byk ounluu feminizmi erkek kartl*
 BGST I Topium&al Cinsiyet j 13

sanyor. Feminist politikaya dair bu yanl yorumlar, ou insann

feminizmi ataerkil kitle medyasndan rendiini gsteriyor.
Hakknda en fazla ey duyduklar feminizm, kendisini ncelikle
toplumsal cinsiyet eitliine adam kadnlarn resmettii bir femi
nizm oluyoifTeit ie eit cret ve bazen de kadn ile erkein gerek
ev ilerinde gerekse ebeveynlikte eit derecede sorumluluk alma
sn talep eden bir feminizm. Sz konusu kadnlarn genellikle beyaz
ve maddi olarak da imtiyazl olduklarn gryor insanlar. te
yandan, kadn zgrlemesinin krtaj yaptrabilme zgrl,
lezbiyen olabilme, tecavz ve ev ii iddete kar kma gibi konu
lara odaklandn da medya sayesinde biliyorlapt' ou kii, bu
konular arasndan, i yaamnda toplumsal cin siyiad aleti fikrine,
yani eit ie eit cret talebine katlyor.

ABD toplumu esasen bir "Hristiyan" kltr olmaya devam ettii

iin ou kii hl Tanr'nn, ev yaamnda kadnn erkee tabi
olmasn buyurduuna inanyor. Bugn milyonlarca kadnn al
masna ve birok ailede evi geindiren tek kiinin kadn olmasna
ramen, ulusun imgelemine egemen olan ev ii yaam tasavvuru,
hl el dememi erkek egemen bir mantk ieriyor. Erkek ev yaa
mnda ister yer alsn ister almasn, bu mantkta herhangi bir ey
deimiyor. Feminist hareketin erkek kart olduunu ima eden
arpk kan, kadnlardan mteekkil bir alanda ataerkinin ve cinsi
yeti dncenin hibir ekilde var olmayaca gibi bir dier arpk
kany da iinde barndryor. Gemite birok kadn, hatta feminist
politikann iinden gelenler bile buna inanmay tercih etti.

Aslna baklrsa, erkek tahakkmne fkeyle karlk veren ilk

feminist aktivistler arasnda erkek kart duygular gerekten de
yaygnd. Adaletsizlik karsndaki bu fke, kadm kurtulu hareke
tinin yaratlmasnda itici g oldu. Byk ksm beyaz olan erken,
dnem feminist aktivistlerin erkek tahakkmnn doas konusun
14 [ Feminizm Herkes indir j beti hook&

da bilinlenmesi, smflk ve rklk kart evrelerde erkeklerle

birlikte alrken gerekleti. Bu erkekler bir yandan dnyaya
zgrln nemini arlatrken, dier yanda n '^ k e ^ s^llrnldl^-
ki kadnlar eziyorlard. Sosyalizm adna birok beyaz kadn, yurt-
"^ y^ taB an lre^ y^ fiE rm zgrlemesi adna birok siyah kadn,
ya da yerli haklan adna birok Yerli Amerikal kadn mcadelede
yer alm olsa da, erkeklerin liderlii kaptrmak istemedii ve
kadnlardan kendilerini takip etmelerini talep ettii akt. Radikal
zgrlk mcadelelerinde yer almak, ilerici kadnlarda direni ve
isyan ruhunu uyandrarak onlar gnmz kadn kurtulu hareke
tine yneltti.

' Gnmz feminizmi gelitike, toplumumuzda cinsiyeti dnce

ve davran bir tek erkeklefiirsS^nrM i; kadmrr iri da en az
erkekler kadardnsyeti olabilecei yine kadnlar tarafindaara^
ildi. Bunun ardndan da erkek kart feminist anay, hareketin
bilincini sekillendiren. e olmaktan kt. T n T ^ ^ ar^ Sum sa
cinsiyet adaletinin yaratlmasna odakland. Ne var ki biz kadnlar,
kendi cinsiyeti dncelerimizle yzlemeden feminizmi ileriye
tayacak bir g oluturamyorduk. Kadnlar birbirleriyle savap
rekabet ettii srece, "kz kardelik" gl olamazd. Tm kadnla
rn erkek tahakkm tarafndan bir ekilde madur edildii anla-
"ymdan baka bir ey zerine temellendirilmeyen topik kz kar
delik tasavvurlar, snf veTrkTaHmalarya krlmaya uradu
Snf farkllna ilikin tartmalar, ada feminizmin ilk dnem i
lerinde, rk tartmalarnn ncesinde yrtlmt. gyo'lerin
ortas gibi erken bir tarihte Diana Press, Cla&& and Femini&m [Snf
ve Feminizm] balkl derlemesinde kadnlar arasndaki snf bln
mesine dair devrimci grler yaymlamt. Bu tartmalar "kz
kardelik gldr" szne yaplan feminist vurguyu deersizle-
tirmemi ancak una dikkat ekmiti; Mcadelede kz karde ola
 BGST j Toplumsal Cin&iyet j 15

bilmek iin nce biz kadnlarn, dier kadnlan (cinsiyet, snf ve,
rk farkllklar dolavumvJ^ j3 a s lJ 2 a s k ijJ m 3 ,a jj^ S r ^ ^ m ^ |
le yzlememiz gerekiyordu. Bu farkllklarn ele alnabildii politik
bir platform oluturan da yine bu tartmalard.

Siyah kadnlar, ada feminist hareketin douundan itibaren

hareketin iinde tek tek aktif rol almlard. Ne var ki hareketin
"yldz" haline gelen, kitle medyasnn dikkatini zerine eken
bireyler arasnda yer almadlar. ada feminist hareket iinde
aktif rol oynayan siyah kadnlar genellikle devrimci feministti (tpk
birok beyaz lezbiyen gibi). Hareketin tek amacn var olan sistem
de erkeklerle eitlik salamakm gibi yanstmak isteyen reformist
feministlerle aralar oktan almt. rk meselesinin feminist
evrelerde tartlmaya balanmasnn ncesinde bile siyah kadn-
TaF^ernHca3 eIe*ipIn3 ekl__"deyrimci mttefikleri, mevcutfbeyaz
ustnlk kapitalist a taerkilin d e hibir zaman eitiksSfaya-
Arayacaklarn biliyorlard. *

Feminist hareket bandan beri kutuplamt. Reformist dnr

ler toplumsal cinsiyet eitliini vurgulamay tercih etmilerdi. Fakat
devrimci dnrlerin istedii, kadnlar mevcut sistem ierisinde
daha fazla hakka kavuturacak birtakm deiimler yaratmaktan
ibaret deildi. Bizler o sistemi dntrmek, ataerki ve cinsiyeti-
ie bir son vermek istiyorduk. Ataerkil kitle medyas, daha dev
rimci bir feminizmle ilgilenmediinden bu gre hibir zaman yer
vermedi, kamunun tahayylne yerleen ve bu yerleik konumunu
bugn de srdren "kadn zgrlemesi" tasavvuruysa, kadnlar,
erkeklerin sahip olduklar eyleri istiyormu gibi yanstyordu.
Hayata geirilmesi daha kolay olan tasavvur da buydu. lke ekonomi
sindeki deiimler, ekonomik kriz, isizlik ve bunun gibi etmenler
ABD yurttalarnn, igcnde toplumsal cinsiyet eitliini kabul
lenmesini kolaylatrd.
i6 j Feminizm Herkes indir j beti hooki

Irk zihniyet sebebiyle beyaz erkeklerin, beyazlarn hkimiyetini

srdrmeye hizmet ettii srece kadn haklarn dikkate almaya
neden daha istekli olduunu anlamak kolayd. unu asla unutma-
f i r r n tr*"" ......- .......

malyz ki beyaz kadnlar zgrlk taleplerini yurttalk haklarnn

ilanndan sonra, tam da rk a y n m H i | r s ^ ^ ^ ^ S ^ ^ e n ve
siyahlarn, zellikle He sfyaFerkeklerin igcnde beyaz erkekler
ce eit haklara sahip olmaya baladklar srada ortaya koymular-
pr. ncelikle igciTSdm-^1^1<eii^
Tfeminist dnce, ada feminizmin radikal esaslarna glge
drd. Oysa bu esaslar, reform ars yapmann yan sra ABD
ulusunun temelden cinsiyetilik kart bir ulus haline gelebilme
sini salamak zere toplumu batan sona yeniden yaplandrmay
da amalyordu.

Bata imtiyazl beyaz kadnlar olmak zere ou kadn, mevcut

toplumsal yap iinde ekonomik g kazanmaya baladnda dev
rimci feminist anlay zihninden sildi. Bu anlamda, devrimci femi
nist dncenin en ok akademik evrelerde kabul grm olmas
ise ironikti. Bu evrelerde devrimci feminist teori gelitirildi, fakat
neredeyse hibir zaman halka almad. Zamanla etrafmzdaki
okuryazar, iyi eitimli ve genellikle de maddi anlamda imtiyazl
olan kiilere mahsus bir sylem haline geldi ve hl da yledir.
Femintit Theory: From Margin to Center [Feminist Teori: eperden
Merkeze! gibi feminist dnme dair zgrletirici bir tahayyl
sunan eserler hibir zaman byk medyann ilgisini ekmiyor. Birok
insan bu kitabn ismini dahi duymamtr. Verilen mesaj reddet
tikleri sylenemez, nk 'mesaj"dan haberdar bile deiller.

Erkek kart olmayan, kadnlarn erkekler gibi olma hakkn elde

etmesine odaklanmayan vzyoner feminist dnceyi bastrmak,
beyaz stnlk kapitalist egemen ataerkinin iine geliyordu.
Fakat reformcu feministler de bu gleri susturmaya hevesliydiler.
 BGST [ Toplumat Ciniyet } s7

Reformist feminizm onlar asndan snf atlamann bir yoluydu.

Bylelikle igcnde erkek tahakkmndeki yapdan kurtulabilir
ve kendi yaam tarzlarm belirlerken daha ok karar alabilirlerdi.\
Cinsiyetilik bitmese de mevcut sistem iinde zgrlklerini mak-J
Simum dzeye karabilirlerdi. Bir de u geree bel balayabilir1
ferdi: Kendilerinin yapmay reddettii "kirli ileri stlenmeye
mecbur braklarak smrlen, tahakkm altna alnan, daha aa
snftan kadnlar hep olacakt. Reformist feministler, ii snfnn
ve yoksul kadnlarn ikincil konuma itilmesine gz yumarak ve hatta
bu smrye itirak ederek, srf mevcut ataerki ve onun mttefiki
cinsiyetilik ile ibirlii yapm olmuyor, ayn zamanda kendilerine
ikili bir yaam srme hakk tanyorlar: Biri zaten erkeklerle eit
olduklar i yaam, dieri de "istedikleri zaman" eit olabilecekle
ri ev yaam. Lezbiyenizmi setikleri takdirde, bir yandan i yaa
mnda erkeklerle eit olma ayrcaln elde ederken bir yandan da
snf gcn kullanarak erkeklerle ok az grmeyi ya da hi
grmemeyi tercih edebilecekleri ev ii yaam tarzlar oluturma
lar. mmkn oluyor.

Yaam tarz feminizm, ne kadar kadn varsa feminizmin de o kadar

biimi olabilecei fikrine kap at. Bir anda feminizmin politik
ierii yava yava boaHmayaTBaland. Dahas, siyasi gr her
ne olursa olsun, ister muhafazakr ister liberal her kadnn, femi
nizmi kendi yaam tarz iine yerletirebilecei varsaym hzla kabul
grd. B bak elbette feminizmi daha kabul edilebilir kildi; zira
altnda, kadnlarn kendilerini ya da kltr temelden sorgulama
dan veya deitirmeden feminist olabilecekleri dncesi yatyor
du. rnein, krtaj meselesini ele alalm. Eer feminizm cinsiyeti*

* Lezbiyenizm, zellikle kinci Dalga Feminizm ierisinde kendisine yer bulmu

politik bir harekettir. Cinsel ynelimin bir tercih olduunu ve ezbiyenliin kadnlar
iin heteroseksellie bir alternatif olduunu savunur. y.h.n.
ig i Feminizm Herkes. pindir j belt hook

basky sona erdirmeyi amalayan bir hareket ise ve kadn reme

ye ilikin karar haklarndan mahrum brakmak da cinsiyeti bask
biimlerinden biriyse, demek ki kii hem krtaj tercihine kar hem
de feminist olamaz. Bir kadn asla krtaj yaptrmay tercih etme
yecei hususunda srar etmekle beraber kadnlarn k r^ te rc ff
etme'KafS'm savurabil i T v ^
i dur. Fakat ayn anda hem krtaj kart hem de feminizmin savu
nucusu olamaz. Bu erevede, eer ''iktidardan" kast tekilerin
smrlmesi ve bask altma alnmas yoluyla elde edilen iktidar
jise "iktidar feminizmi" diye bir ey de olamaz.

Feminist politika ivme kaybetmektedir, nk feminist hareketin

net tanmlar mulaklamtr. Bizler bu tanmlara sahibiz. Onlar
yeniden kullanma sokalm. Paylaalm. Yeniden balayalm.
Tirtlerin, araba tamponlarna yaptrlan kartmalarn, kartpos
tallarn, hip-hop mziin, televizyon ve radyo reklamlarnn, her
tarafa ilan ve reklam panolar asmann, dnyaya feminizmi anlatan
her trl yazl materyalin tam zamandr. Feminizmin cinsiyeti
basky bitirmeye ynelik bir hareket olduunu syleyen basit ama
gl mesajn paylaabiliriz. Buradan balayalm. Hareketi yeniden
balatalm.
 2
BLN YKSELTME

D uygu v e D ncelerin S rekli D eiim i

i
Feminist doulmaz, feminist olunur. nsan yalnzca kadn olarak
*domalmtiyazna sahip olduu iin feminist politikann savunucu
su olmaz. Siyas tavr allarn tmnde olduu gibi, kii feminist
politikaya tercih ve eylem yoluyla inanr. Kadnlar cinsiyetilik ve
erkek tahakkm meselesini konumak amacyla ilk toplanmaya
baladklarnda, kadnlarn da tpk erkekler gibi cinsiyeti dn
ce ve deerlere inanacak ekilde toplumsallatrdklarn biliyor
lard; Aradaki fark, erkeklerin cinsiyetilkten daha fazla yarar
grmeleri ve bu yzden de ataerkil imtiyazlarndan vazgemeye
pek niyetli olmamalaryd, o kadar. Biz kadnlarn ataerkiyi dei-
tirebilmemiz iin nce kendimizde bir deiimden balamamz
gerekliydi; bilincimizi ykseltmemiz gerekiyordu

Devrimci feminist bilin ykseltme, bir tahakkm sistemi olarak

ataerkiyi, bunun nasl kurumsallatrldn, yrtldn ve
idame ettirildiini renmenin nemini vurguluyordu. Erkek ege
menliinin ve cinsiyetilin gndelik yaamda ne ekilde ifade
bulduunu anlamak, biz kadnlarda nasl madur edildiimize,
smrldmze ve en kts, nasl zulme uradmza dair bir
farkmdaik yaratt. ada feminist hareketin ilk dnemlerinde
kadnlar, madur braklmaktan duyduklar husumet ve fkeyi da
20 [ Feminizm Herkes indir j beli hooks

vuramyorlard. Bilin ykseltme gruplarnda bu duruma nasl

mdahale edilebileceine ya da bunun nasl dntrlebileceine
dair neredeyse hibir strateji olmadan husumet ve fkelerini aa
vurmaya baladlar. ncinmi ve smrlm birok kadn, bilin
ykseltme grubunu bir terapi arac olarak kullanyordu. Buras
onlarn mahrem yaralarnn zerindeki kabuklar kaldrdklar, bu
yaralarn derinliini aa kardklar yer oluyordu. tirafta bulun
ma ve adeta gnah karma edimi zerine temellenen bu boyut, bir
saaltm riteli atmosferi yaratyordu. Bilin ykseltme yoluyla,
kadnlar iteki ve evdeki ataerkil glerle mcadele etme gc
kazanyorlard.

Ama u da nemlidir: Bu almann temelleri, cinsiyeti dnce

yi irdeleyen, feminist dnceye ynelip feminist politikaya ba
lanarak tavr ve inanlarmz deitirmeye dnk stratejiler olu-
Jpran kadnlar tarafndan atlmtr. Bilin ykseltme gruplan
ncelikle feminizme gei, yani rgtlenme gruplaryd. Kitlesel
tabanl bir feminist hareket ina etmek iin kadnlarn rgtlenme
si gerekiyordu. Kiralanan ya da ba yoluyla elde edilen kamusal
bir mekndan ziyade genellikle binlerinin evinde gerekleen bilin
ykseltme oturumlar, birer buluma yeriydi. Bu toplantlar dene
yimli feminist dnrlerin ve aktivistlerin yeni yelerle rgtlen
dii yerlerdi.

Dier nemli bir nokta da, bilin ykseltme oturumlarnda asl

gndemin iletiim ve diyalog oluuydu. Birok grupta herkesin
szne sayg gsterme ilkesi benimseniyordu. Herkesin sznn
duyulabilmesi iin kadnlar srayla sz alarak konuuyordu. Tartma
ierisinde hiyerarik olmayan bir model yaratmaya ynelik bu aba,
gerekten de her kadna konuma ans tanyor fakat ou kez
hararetli bir diyalog ortam oluturamyordu. Yine de ou zaman,
herkes en az bir kez konutuktan sonra mnazara ve tartma yap-
 B'GST j Toptumal Cin&iyet j 21

hyordu. Bejli bir iddia ne srmek ve ardndan tartmaya balamak,

bilin ykseltme gruplarnda yaygn biimde kullanlan bir yntem
d i zira bu bizim iin, erKeK egemenliin doasna dair kolecm;
anlaymz netletirmenin bir yoluydu. Toplumsal cinsiyet sm-L
rsne ve toplumsal cinsiyet basksna dair gereki bir bak a
sn, ancak tartma ve ihtilaf yoluyla kefetmeye balayabilirdik.

Balangta bireylerin genellikle birbirini tand (birlikte alm

olduu ve/veya arkada olduu) kk gruplardan doan feminist
dnce, daha geni bir kitleye ulaabilmek iin yazl metinlerle
kuramsallamaya baladka kk grup yaps dald. Kadn ara
trmalarnn akademik bir disipline dnmesiyle, kadnlarn
feminist dnce ve feminist teoriden haberdar olabilecekleri bir
alan daha domu oldu. Kadn aratrmalarnn niversitelerde ders
olarak okutulmasna nclk eden kadnlar, yurttalk haklan
mcadelelerinde, gey haklar alannda ve feminist hareketin ilk
dnemlerinde rol alm radikal aktivistlerdi. Birounun doktora
s yoktu; bu da akademik kurulularda, dier disiplinlerde alan
meslektalarna oranla daha dk cret ve daha fazla mesai ile
almalar anlamna geliyordu. Akademide feminist almalar
meru klma abasna gen lisansst rencileri de katlmaya
baladnda, daha iyi unvanlar almann gerekli olduunu kavram
bulunuyorduk. oumuz kadn aratrmalarna olan ballmz
politik bir eylem sayyorduk; feminist harekete akademik bir zemin
oluturmak iin fedakrlkta bulunmaya hazrdk.

1970'lerin sonlarna doru, kadn aratrmalar kabul grm bir

disiplin olma yolunda ilerliyordu. Ne var ki bu zafer, kadn aratr
malarnn kurumsallamasna giden yolu aan birok kadnn
sadece yksek lisans yapm olduu ve doktora derecesi bulunma
d iin iten atld gereini de glgede brakyordu. Aramzdan
eitimine geri dnp doktora yapanlar oldu; fakat en parlak ve en
22 [ Feminizm Herkes indir j beli hook&

baarl olanlarmzn bir ksm akademiye dnmedi. niversite

onlar mthi bir hayal krklna uratmt ve fazla mesaiden
yorgun dmlerdi. Ayrca kadn aratrmalarnn arkasndaki itici
g olan radikal politikann yerine yava yava liberal reformizmin
geiyor olmasndan tr umutlar krlmt; bu nedenle fkeliy
diler. ok gemeden kadm aratrmalar dersleri, herkese ak olan
cretsiz bilin ykseltme gruplarnn yerini almaya balad. eitli
bilin ykseltme gruplarnda hayatn farkl kulvarlarndan gelen
kadnlar, mesela yalnzca ev kadn olarak alan ya da hizmet
sektrnde yer alan kadnlar veya st dzey profesyonel kadnlar
yer alabiliyordu; oysa akademi, snf imtiyazna dayal bir yerdi ve
"hep de yle kald. mtiyazl beyaz orta snftan gelen ve sayca stn
olan kadnlar, her zaman ada feminist hareketin radikal lider
leri arasnda yer almasalar da, dikkatleri zerlerine ektiler; nk
egemen medya mcadelenin temsilcileri olarak onlar gsteriyor
du. Hareket ana akm medyann dikkatini ekmeye baladka,
devrimci feminist bilince sahip kadnlar grnrlklerini kaybet
tiler. Birou lezbiyendi ve ii smfndand. Kadn aratrmalarnn,
aslen muhafazakr bir irket yaplanmas olan niversitelerde
yerini salamlatrmasyla birlikte bu kadnlar da tmyle yerle
rinden edilmi oldular. Toplumsal deiimi gerekletirmeyi ama
layan feminist dnce ve stratejilerin yayld ilk adres olarak
bilin ykseltme gruplarnn yerini kadm aratrmalar derslikleri
nin almas, hareketin kitlesel potansiyelini yitirmesine neden
oldu.

Bir anda gittike daha ok kadm kendine "feminist" demeye ya da

ekonomik konumunu deitirmek amacyla toplumsal cinsiyet eitlii
retoriini kullanmaya balad. Feminist almalarn kurumsallamas
hem akademik dnyada hem de yaynclk dnyasnda i sahalar
yaratt. Bu kariyer temelli deiimler ise kariyer oportnizminin
 BGST j Toplumsal Cinyet j 23

eitli biimlerini ortaya kard: Siyasi anlamda rgtl feminist

mcadeleye asla katlmam kadnlar, snf atlamalarn salad
koullarda feminist duru ve dili benimsiyorlard. Bilin ykseltme
gruplarnn dalmasyla, kiinin feminizmin savunucusu olabilmesi
iin nce feminizmi renmesi ve bilinli bir tercihle feminist poli
tikay benimsemesi gerektii gerei zihinlerden silindi.

Kadnlarn, dier kadnlara kar besledikleri cinsiyetikle yzle

tii yer ilevi gren bilin ykseltme gruplar olmaynca, leminis" '
hareket farkl bir zemine kayarak igcnde eitlik talebine ve erksi ~
tahakkmyle mcadeleye odakland. Kadnn, toplumsal cinsiyet
eitsizliinin bir "maduru" olduunun ve bu durumun (ya ayrmc
yasalarda yaplacak deiiklikler ya da frsat eitlii politikalar
yoluyla) telafi edilmesi gerektiinin giderek daha fazla vurgulan-
masyla, kadnlarn kendilerine feminist hir kimlik kurarken nce
kendi iselletirilmi cinsiyetilikleriyle yzlemeleri gerektii
dncesi geerliliini yitirdi. Her yatan kadm, "temmsr1 otmaK
iin erkek tahakkm veya toplumsal cinsiyet eitsizlii konularn
da kayg yahut fke duymak yeterliymi gibi davranmaya balad.
Kendi ilerindeki cinsiyetilikle yzlemeden feminizmin bayra
n eline alan kadnlar, dier kadnlarla etkileimlerinde sklkla
davaya ihanet ettiler.

Feminist hareketin balamasnda ok nemli bir yer tutan politik

"kz kardelik, siyasi gr ne olursa olsun her kadnn feminist
olabileceini ne sren yaam tarz zerine temellendirilmi femi
nizm anlaynn radikal feminist politikay glgede brakmasyla,
. Bo'lerin banda unutulmaya yz tuttu. Bu tarz bir dnn
feminist teori ve pratiin, feminist politikann altn oyduunu
sylemeye gerek yok elbette. Feminist politika, herkesin urad
cinsiyetilii, cinsiyeti smry ve basky yok edebilecek gte
bir kitlesel hareketi mmkn klacak stratejileri tekrar tekrar
24 Feminizm Herkes indir j beli hooki

hayata geirip kendisini yenilediinde, bilin ykseltme de yeniden

ilk zamanlardaki nemini kazanacak. Topluluklar arasnda, M
bulumalarndaki modeli etkili biimde taklit eden, snf, rk ve
cinsiyet fark gzetmeksizin herkese feminist dncenin mesajn
ileten bilin ykseltme gruplar olacak. Paylalan kimliklere daya
l gruplar ortaya kabilse de, her ayn sonunda bireyler karma
gruplar ierisine alnacaklardr.

Devrimci hareket iinde, erkekler iin dzenlenecek feminist bilin

ykseltme gruplar da en az kadn gruplan kadar nemlidir. Eer
erkeklerin, gerek erkek ocuklarna gerekse yetikin erkeklere,
cinsiyetilii ve bunun nasl dntrlebileceini anlatan bilin
ykseltme gruplar olsayd, kitle medyasnn feminist hareketi erkek
dmanl olarak yanstmasnn nne geilirdi. Ayn zamanda
anti-feminist bir erkek hareketinin oluumu da engellenirdi. Erkek
gruplarnn ou, ada feminizmin hemen ardndan kuruldu; bu
gruplar cinsiyetilik yahut erkek tahakkm meselesine hibir
ekilde deinmedi. Tpk kadnlarn yaam tarz zerine temellen
dirilmi feminizmi gibi bu gruplar da ou zaman erkeklerin ataer
kiye herhangi bir eletiri yneltmeden salt kendi yaralaryla yz
letii terapi amal bir ortam haline geldi ve de erkek tahakkm
ne direnen bir platforma dnmedi. Gelecekte feminist hareket
bu hataya dmeyecek. Ka yanda olursa olsun erkekler de cin-
siyetilie kar direnilerini olumlayan ve bu dirence deer veren
ortamlara ihtiya duyar. Feminist hareket, mcadele iinde erkek
lerle mttefik olmazsa yol alamaz. Kltrel benliimize kaznm
olan, feminizmin erkek kartl olduu grn deitirmek iin
ok aba sarf etmemiz gerekiyor. Feminizm, cinsiyetilik kartl***
* "Alcoholics Anonymous", yani "Adsz Alkolikler", alkolik bireylerin birbirlerine
destek olmak amacyla kurduklar bir oluumdur. ok yaygn olan Adsz Alkolikler
gruplan kk bulumalarda konuarak ve birbirlerini dinleyerek bir destek
mekanizmas oluturmaya alrlar. .n.
 BGST' I Toplum&al Cin&iyet j zb

dr. Erkek olmann ayrcalndan syrlm, feminist politikaya

kucak am bir erkek, mcadelemizde deerli bir yodamzdr ve
hibir ekilde feminist mcadele asndan tehdit deildir. Buna
karn, feminist hareket iine szan ve cinsiyeti dnce yahut
davrantan vazgemeyen bir kadn ciddi bir tehdittir. Bilin yk
seltme gruplarnn en gl mdahalesi, tm kadnlardan kendi
ilerindeki cinsiyetiiikle, ataerkil dnce ve eylemle kurduklar
ittifakla yzlemelerini ve feminist eyleme ballklarn gzden
geirmelerini talep etmesi olmutur. Bu mdahale bugn de gerek
lidir ve feminist politikay seen herkes iin almas gereken bir
safha olarak durmaktadr. Dardaki dmanla yzlemeden nce
kendi iimizdeki dmann dntrlmesi gerekir. Tehdit ve de
dman, cinsiyeti dnce ve davrantr. Kadnlar, kendi ilerin-
deki cinsiyetilii ele alp dntrmeye almadan feminist
politikann bayran tadklar srece, hareketin alt oyulmaya
devam edecektir.
 "KIZ KARDELK" HL GL

"Kz kardelik gldr" slogan ilk kullanldnda mthi bir etki

yaratmt. Feminist harekete tam anlamyla katlmm niversitedeki
^ikinci ylma rastlar. Stanford niversitesi'ne gei yapmadan nce
bir yl boyunca sadece kadnlarn eitim grd bir niversitede
okumu biri olarak, karma snflar ile srf kadnlardan oluan snflar
arasnda, kadn zgveni ve cesareti asndan nasl bir fark olduu
nu kendi deneyimlerimden biliyordum. Stanfordda btn snflarda
'S." " M|" P" I Iir^

erkeklerin borusu terdi. Kadnlar daha az konuur, daha az inisiya

tif alr, sz aldklarnda syledikleri zarzor^uyulurdT^eserrr
j e gvenli kmazd Daha da kts, erkek profesrler zaman zaman
Size erkekler kadar zeki olmadmz, asla "byk" birer dnr ya
da yazar olamayacamz sylerlerdi. Tm bunlar beni ok art
yordu nk entelektel deerimizin ve ne denli kymetli olduu
muzun, ou kadn olan profesrlerimizin hem bizim hem de kendi
leri iin belirledii akademik mkemmeliyet standartlarnca tasdik
edildii, tamamen kadnlardan oluan bir ortamdan geliyordum.

Aslnda, beyaz bir kadn olan ve en ok sevdiim Ingiliz dili ve

edebiyat profesrme ok ey borluydum. Kadn niversitesinde
younlatrlm bir yaz program olmadndan yeterli akademik
ynlendirmeyi alamadm syleyen de oydu. Stanford'a bavurmam
iin beni cesaretlendirdi. Gnn birinde nemli bir dnr ve
 BGST I Toplumsal CinMyet j 27

yazar olabileceime inanyordu. Stanford'da ise yeteneim srek

li aibe altndayd. Kendimden phe etmeye balamtm. Derken
feminist hareket kamps sallamaya balad. Kadn renciler ve
profesrler gerek snf iinde gerekse snf dnda toplumsal cin
siyete dayal ayrmcln ortadan kaldrlmasn talep ediyordu.
ok youn ve mthi zamanlard. 0 ara, yazar Tillie lsen'm ver
dii, ilk kadn aratrmalar dersimi aldm. Osen, rencilerini,
ncelikle ii snfndan gelen kadnlarn kaderi zerine dnme
ye adeta mecbur brakrd. Yine bize hocalk eden ve gnn birin
de Anne Sexton'm biyografisini yazacak olan Diane Mddlebrook,
bir gn iirlerimden birini adm vermeden tm snfa datt ve
yazarn kadn m yoksa erkek mi olduunu sordu. Bizi, yazya,
toplumsal cinsiyete ilikin nyarglar zerinden deer bime husu
sunda eletirel biimde dnmeye iten bir deneydi bu. Orada Aint
I a Woman: Black Women and FemnUm IBen Bir Kadn Deil
miyim: Siyah Kadnlar ve Feminizm] adl ilk kitabm yazmaya ba
ladm; on dokuz yandaydm. Kadnlar arasndaki dayanmann
temelini atan feminist hareket olmadan bu inanlmaz dnmle
rin hibiri gerekieemezdi.

Sz konusu temel, iselletirdiimiz cinsiyetilie tekabl eden ve

o zamanlar "iimizdeki dman" diye ifade ettiimiz eyin eletirisi
ne dayanyordu. Hepimiz kendi deneyimlerimizden unu biliyorduk:
Ataerkil dnce bizleri. kendisini erkeklerden aa gren, ataer
kinin gzne girmek iin birbiriyle kyasya rekabet eden, kskanlk,
korku ve nefret besleyerek birbirini hor gren TamlaFoIrk
toplumsallatrd. Cinsiyeti dnce bize, birbirimizi merhamet
sizce yarglayp acmaszca cezalandrmay retti. Feminist dn
ce ise biz kadnlarn kendimize duyduumuz nefreti kafamzdan
skp atmamza yardmc oldu. Bilincimizi ataerkil dncenin
boyunduruundan kurtarmamz salad.
28 I Feminizm Hrkei indir | bell hook

Erkek dostluu, ataerkil kltrn kabul ve onay gren bir ynyd.

Topluluklar iinde erkeklerin birbirlerine skca balanaca, bir
birlerine destek olaca, takm arkada gibi davranaca, toplulu
un menfaatlerini bireylerin karnn ve itibarnn zerinde tuta
ca varsaydrd. Kadn dostluu ise ataerki iinde mmkn deildi,
haince bir davrant. Feminist hareket kadn dostluunun oluma-
f s iin ortam yaratt. Dostiugumuzu^erkeklere kar oluturmadk,
kadnlar olarak kendi karlarmz korumak iin oluturduk. Derslerde
kadnlarn yazd hibir kitab kullanmayan profesrlere meydan
okuduumuzda da, buhu bhlrT
yapmadk. Hakl olarak, mfredattaki ve dersteki toplumsal cinsiyet
nyarglarn ortadan kaldrmak istiyorduk.

70rlerin banda karma okulumuzda gerekleen feminist dn

mler ayn zamanda ev ve i dnyasnda da gerekleiyordu.
Feminist hareket biz kadnlar her eyden nce, kendimizi ve bedeni
mizi, erkeklerin mal gibi grmekten vazgem eye sevk etti.
Cinselliimizin denetiminin bize ait olmasn, etkili doum kontrol
yntemlerini ve remeye dair haklar, tecavz ve cinsel tacizin son
bulmasn talep edeceksek salam bir dayanma iinde olmalydk.
hayatndaki ayrmcl deitirebilmek iin grup olarak lobi
yapmamz, kamu politikalarn deitirmemiz gerekiyordu. Nihayetin
de lkeyi sarsacak olan gl bir "kz kardelik" kurma yolunda ilk
adm, kadnlardaki cinsiyeti dnceyle mcadele etmek ve onu
deitirmekti.

Yurttalk haklar devriminin hemen sonrasnda hayat bulan femi

nist hareket, 1970 ve 8orlerde ABD'nin ehresini deitirdi. Bu
deiimlerin gereklemesini salayan feminist aktivistler tm
kadnlarn mutluluu ve refah iin urat. Kadnlar arasnda
kurulan ve "kz kardelik" biiminde ifade bulan politik dayanma
nn, kadn deneyimini olumlu bir ekilde tanmann, hatta ortak
 BGST [ Toplum m l Cm&iyet | 2

aclar karsnda birbirimizin halinden nlamamn tesinde bir ey

olduunu kavryorduk. Feminist "kz kardeliin" kkleri, ataerkil
adaletsizliin btn
makta yatar. Kadnlar arasndaki politik dayanma, cinsiyetilii
dalrnTzayiiiatir ve ataerkinin devrilmesi iin uygun koullar yara
tr. ayet kadnlar, bask altndaki gruplar iinde yer alan baka
kadnlar zerinde tahakkm ve smrye olanak tanyan iktidar
larndan vazgemeye bireysel bir zeminde istekli olmasalard, rk
ve snfn izdii snrlarn tesinde bir "kz kardelik" asla mmkn
olmazd. Bu nemli bir noktadr. Kadnlar, dier kadnlar zerinde
tahakkm kurmak amacyla rklarnn ve snflarnn gcn kul
land mddete, feminist "kz kardelik" hibir zaman tam anla
myla gerekleemez.

8orlerde feminizm zerinde oportnist bir ekilde hak iddia eden

kadnlarn says artt. Bu kadnlar, cinsiyetiliklerinden syrlma
larna olanak verecek bir feminist bilin ykseltme deneyiminden
gememilerdi. Dolaysyla, dier kadnlarla kurduklar ilikiler
"gl olan zayf olana hkmetmelidir" biimindeki ataerkil gr
ten etkilendi; Kadnlar, zellikle de bu srecin ncesinde toplum
sal imtiyazlarm yitirmi olan imtiyazl beyaz kadnlar, kendi ile
rindeki cinsiyeti!ikten feragat etmeksizin snfsal iktidar kazan
maya baladlar; bu yzden kadnlar arasndaki ayrmlar keskin
leti. Renkli kadnlar toplumun bnyesindeki rkl topyekn
eletirip rkln feminist teori ve pratii'nas ekillendirdiine
dikkat ekmeye alrken, pek ok beyaz kadn buna kulak tkaya-*

* ng. women o$color. Metin iinde renkli kadnlar olarak kullanlan bu terimle
beyaz olmayan ve batl snf elitizminin dnda kalan veya kalmay tercih eden
kadnlar kastedilmektedir. 70li yllarda kullanlmaya balanan renkli kadnlar
terimi, ABD zelinde Afrika! z-Ameri kal t kadnlar ve Chicana'lar (Meksikal kadnlar)
iin kullanlr ve siyah, Latin, doulu, Asyal vs. kadnlarn deneyimi ile egemen,
snfsal imtiyaza sahip, batl, beyaz kadnlarn deneyimi arasndaki fark vurgular.
-y.h.n.
30 [ Feminizm Herkei indir j bell hooks

rak, zihinlerini ve vicdanlarn kapayarak "kz kardelik tasavvu

runa srt evirdi. Kadnlar arasndaki snflk sz konusu olduun
da da benzer bir durum ortaya kt.

Teminist kadnlarn, zellikle de snfsal stnle sahip beyaz

kadnlarn, ev ileri iin yardmc tutmann uygun olup olmadm
tarttklarm hatrlyorum; daha az imtiyazl kadnlarn ezilmesine
ve kk drlmesine ortak olmayacak bir yol bulmaya al
yorlard. Bu kadnlardan bazlar, ie aldklar kadnlarla geni bir
eitsizlik balamnda karlkl ilerlemeyi mmkn klabilecek
olumlu ilikiler kurmay baardlar. topik koullara eriemeye
cekleri gibi bir nedenle kz kardelik grn terk etmektense
herkesin ihtiyacn dikkate alan gerek bir kz kardelik yarattlar.
Bu, kadnlar arasnda feminist dayanma kurmak yolunda meak
katli bir abayd. Maalesef, feminizm iinde oportnizm glenmeye
baladka, feminist kazanmlar yaygnlap bu ynde mcadeleye
gerek kalmad dnldke, birok kadn, dayanmay yaratmak
ve srdrmek iin fazla aba sarf etmek istemedi.

Kadnlarn byk ksm kz kardelii bir kalemde sildi. Bir zaman

lar ataerkiyi eletiren ve ona meydan okuyan baz kadnlar cinsi
yeti erkeklerle tekrar mttefik oldular. Kadnlar arasndaki youn,
irkin rekabeti grp ihanete uradn hisseden radikal kadnlar
ou kez kendilerini geri ektiler ve bu noktada, tm kadnlarn
yaamn olumlu ynde deitirme amacnda olan feminist hareket
iinde ayrmalar oldu. Pek ok kadn, eskiden beri hareketin iar
olan kz kardelik tasavvurunu artk gereksiz grmeye balad.
Olumlu deiimlerin vcut bulmasnda esas g olan politik kadn
dayanmas bir sredir tehdit edilmekte, dayanmann alt oyul
maktadr. Sonu olarak bizler, tpk feminist hareketin ilk gnlerin
deki gibi, kadnlar aras politik dayanmaya olan ballmz
yenileme ihtiyac iindeyiz.
 BGST j Toplum&al Cin&iyet j 3i

ada feminist hareket ilk ortaya ktnda, sahip olduumuz "kz

kardelik" tasavvuru politik dayanmay gereklik haline getirmek
iin tam olarak ne yapmamz gerektiine dair somut bir anlay
iermiyordu. Bugn, deneyim ve abalarmz sayesinde (ve tabii ki
baarszlklarmzdan ve hatalarmzdan kardmz sonularla)
btnlkl bir teorimiz ve ortak bir pratiimiz var-, feminist politi
kayla yeni tananlara, dayanmamz yaratmak, srdrmek ve
korumak iin neler yaplmas gerektiini retebilecek durumdayz.
Eletirel bir bilin gelitirmeyi amalayan feminist eitim srekli
klnmal; zira bir dolu gen kadn feminizm hakknda pek az ey
biliyor ve bu kadnlarn birou cinsiyetiliin artk sorun olmaktan
kt gibi yanl bir varsaymda bulunuyor. Yaa daha byk
feminist dnrler, gen kadnlarn yetikinlie geerken femi
nizmin bilgisine zaten ulat eklinde bir yanlgya kaplmamallar.
Gen kadnlarn onlarn yol gstericiliine ihtiyac var. Kz karde
liin deeri ve gc toplumumuzdaki kadnlarn geneli tarafndan
unutuluyor. Yenilenmi feminist hareket, bir kez daha bayra
yukarlara kaldrp "kz kardelik gldr" diye haykrmak.

Radikal kadn gruplan, kz kardelii ina etme ve kadnlar arasn

daki feminist politik dayanmay srekli klma davasna olan
ballmz bugn de srdryorlar. Irk ve snflar tesi bir ba
oluturma abamz devam ediyor. u gereklii teyit etmek zere
cinsiyetilik kart dnce ve pratii hayata geiriyoruz*. Kadnlar
birbirlerini tahakkm altna almadan kendilerini gerekletirebilir
ve baarya ulaabilirler. anslyz; yaadmz her gn kz kardei
ligin somut anlamda gerekleebilir olduunu, kz kardeliin hl]
gl olduunu biraz daha fark ediyoruz.
4
^ELETREL BLNCE YNELK FEMNST ETM

Kadnlar, feminizmi kadn aratrmalar derslerinden, feminist

literatrden nce, gruplarda rendiler, iinde cinsiyetilik anali
zini, ataerki ile mcadele stratejilerini ve yeni toplumsal etkileim
modellerini barndran feminist teorinin ilk yaratclar da bu grup
larda yer alan kadnlard. Hayatta gerekletirdiimiz her eylemin
kaynanda teori bulunur. ster belirli bir bak asna sahip olu
umuzun nedenlerini bilinli bir ekilde inceleyelim ister belirli bir
eylemde bulunalm, altnda dnce ve pratiklerimizi biimlendiren
bir sistem yatar. Feminist teorinin ilk zamanlarnda asl amac,
cinsiyeti dncenin nasl ilediini ve onunla nasl baa kp onu
nasl deitirebileceimizi hem kadnlara hem de erkeklere akla
makt.

O zamanlar, oumuz ebeveynlerimiz ve toplum tarafndan cin

siyeti dnceyi kabul etmek zere sosyalletirilmitik. Alglarmzn
kkenlerini anlamak iin yeterince zaman ayrmamtk. Fakat
feminist dnce ve teori bizi buna zorlad. Balarda feminist teo
riye ya kulaktan dolma bilgilerle ya da ucuz yoldan kotarlm
blten veya brorlerle ulalyordu. Kadnlarn yapt (kadnlarn
yazd, bast, pazarlama dahil retimin her aamasn denetle
dii) yayncln gelimesi feminist dncenin yaylmasna ortam
hazrlad. 70'lerde yazdm ve 1981'de baslan Ain't a Woman:
 BGST I Toplum&ai Cimiyet \ 33

Black Women and Feminiim iBen Bir Kadn Deil miyim: Siyah
Kadnlar ve Feminizmi adndaki ilk kitabm, "South End Press
isimli, en az yars feminist kadnlardan oluan ve btn yeleri
cinsiyetilik kart olan kk bir sosyalist kolektif tarafndan
yaymlanmt.

Btnlkl bir feminist literatr yaratmann yan sra kadn tari

hinin ortaya karlmasn talep etmek gnmz feminizminin en
gl ve en baarl mdahalelerinden biriydi. Tarihe baktmzda,
edebiyatn ve akademik almalarn her dalnda kadnlarn yarat
t eserler, toplumsal cinsiyet ayrmcl sebebiyle ya hi dikkate
alnmamtr ya da ok az ilgi ekmitir. Feminist hareketin mfre
dattaki nyarglar ortaya karmaya balamasyla, bu unutulmu
ve gz ard edilmi eserlerin ou gzle grlr bir biimde yeniden
kefedilmitir. Yksek okullarda ve niversitelerde kadn aratr
malar programlarnn oluturulmas kadn eserlerine odaklanan
akademik almalara kurumsal bir meruiyet kazandrmtr. Siyah
almalarnn uyann takip eden kadn almalar, toplumsal
cinsiyet ve kadnlar hakknda nyargsz bilgi edinilebilecek bir alan
olmutur.

Popler basmakalp fikirler tersini iddia etse de kadn aratrmala

r snflarndaki hocalar, erkekler tarafndan ortaya konmu eser
leri aalamyordu ve bugn de aalamyor. Bzler, kadnlarn
rettii eserlerin erkeklerinki kadar nitelikli ve ilgin hatta bazen
daha nitelikli ve daha ilginolduunu gstererek cinsiyeti dn
ceye mdahale ediyoruz. Erkeklerin oluturduu szmona devasa
edebiyat, estetik deer bime konusunda var olan nyarglar gz
ler nne sermek amacyla eletiriliyor sadece. u ana kadar, erkek
eserlerinin nemsiz ya da alakasz bulunduu bir kadn aratrma
lar dersi ne aldm ne de byle bir ders duydum. Feminist adan
yaplan eletiriler, tm erkek otortelerce oluturulmu akademik
34 j Feminizm Herkes pindir } b e l l h o o k a

ya da edebi eserlerdeki toplumsal cinsiyet temelli nyarglar aa

kard* Bu nyarglarn aa karlmasyla, kadn eserlerinin
hakknn teslim edilmesi iin, kadnlar tarafndan ve kadnlar hak
knda retilecek yeni eserler iin bir alan oluturulmutur.

Feminist hareket, akademiye girmesiyle birlikte ivme kazand.

lkenin drt bir yanndaki snflarda gen dimalar feminist dn
ceyi renme, feminist teoriyi okuma ve bunlar akademik aratr
malarnda kullanma frsatna sahip oluyordu. Lisansst eitimim
esnasnda tez hazrlna giritiimde, feminist dnce beni o
zamanlar pek fazla okunmayan siyah kadn yazar Toni Morrison
hakknda yazmaya sevk etti. Feminist hareketten evvel, siyah kadn
yazarlar hakknda yaplan ciddi akademik incelemelerin says ger
ekten ok azd. Alice Walker tannmaya baladktan ksa bir sre
sonra Amerikan edebiyatnn en saygn siyah kadn yazar olarak
anlacak olan Zora Neale Hurston'n eserlerinin gn na karl
mas iin aba sarf etmitir. Feminist hareket, kadnlarn akademik
almalarna sayg duyulmasn, eserin gemiteki ve gnmzde
ki deerinin teslim edilmesini, mfredatta ve pedagojide toplumsal
cinsiyetin getirdii nyarglarn yok edilmesini talep etmekle bir
devrim yaratmt.

Kadn aratrmalarnn kurumsallamas, feminizmin varlnn ve

mesajnn daha geni kitlelere ulamasna katkda bulundu. Ak
zihinli ve srekli bir kitle oluturarak insanlarn dntrlebile
cei meru bir alan yaratt. Kadn aratrmalar derslerine katlan
renciler, gerekten renmek iin oradayd. Feminizm hakknda
daha ok ey bilmek istiyorlard. Biroumuzun da politik anlamda
uyand yer o snflard. Ben, feminist dnceye, ataerkil aile
yaamm esnasnda erkek tahakkmyle mcadele ederek yakn
lamtm. Fakat sadece smren ve ezen bir sistemin maduru
olmak ve hatta ona direnmek bile bu sistemin neden var olduunu
 BGST S Toplunual Cimiyet j 35

ve onu nasi! deitirebileceimizi anladmz anlamna gelmez.

Benim kiisel olarak feminist politikaya ynelmem niversiteye
balamadan ok evvel gereklemiti, fakat feminist dnceyi ve
teoriyi rendiim yer, niversiteydi. Siyah kadn deneyimi hak
knda eletirel dnmeye ve yazmaya cesaretlendirildiim yer de
o meknd.

70i yllar boyunca feminist dnce ve teorinin retimi kolektif

bir almayd; kadnlar srekli diyalog iindeydi, fikirler zerine
konuuyor, paradigmalarn snyor, yeniden ekillendiriyorlard.
Aslnda, siyah kadnlar ve dier renkli kadnlar rksal nyarglar
meselesini feminist dnceyi ekillendiren bir faktr olarak tar
tmaya atklarnda, imtiyazl snftan gelen kadnlarn hakiki kadn
deneyimiyle zdeletirdikleri birok eyin hatal olabilecei gr
nceleri direnle karland. Fakat zamanla feminist teori de
deiti. Her ne kadar birok beyaz kadn nyarglarn kabul etmi
fakat zahmet edip bunlar yeniden dnmemise de, bu nemli
bir deiimdi. 8olerin sonlarnda, birok feminist akademisyen rk
ve snf farkllna dair bir farkndalk sergiliyordu.[Feminist hare-
t *1
kete ve feminist dayanmaya samimiyetle bal olan kadn akade
misyenler, kadnlarn ounun yaad gereklikleri ortaya koya
cak bir teori oluturma konusunda istekliydi.

Akademik meruiyet kazanlmas feminist dncenin gelimesi

asndan nemli ve gerekliydi, fakat bu kazanmn beraberinde
getirdii birtakm yeni zorluklar da vard. Teori ve pratiin iinden
kan feminist dnce birden gzden dt ve onun yerine bir st
dile dayanan, dlayc bir jargon yaratan, srf akademik bir evre
ye hitap eden teori ilgi oda olmaya balad. Grnen uydu*.
Kalabalk bir feminist dnrler oda, yalnzca "ieriden" insan
larn anlayaca trden bir teori oluturmak iin yazp izen elit bir
topluluk olma yolunda ilerliyordu.
36 { Feminizm Herkes indir j belt hooki

Akademik evre dndaki kadn ve erkekler artk nemli bir hedef

kitle olarak grlmyordu. Feminist dnce ve teori feminist
hareketle dirsek temasn kesti. Akademi politikalar ve kariyer
kayglar feminist politikay glgede brakt. Feminist teorif d
dnyayla ok az ba olan akademik bir gettonun snrlarnn iine
kapand. Akademide ortaya konan eserlerin ou ilericiydi, bugn
de yle, fakat bu grler kitlelere nadiren ulayor. Feminist
dncenin bu ekilde akademiklemesi, apolitikleme yoluyla
feminist hareketin altn oymutur. Feminist dnce radikalliini
kaybettiinden beri, dier akademik disiplinlerle arasndaki tek
fark, ilgi alannn toplumsal cinsiyet olmasdr.

Kalabalklar bilgilendiren, feminist dnce ve feminist politikay

anlamalarnda bireylere yardm eden literatr, ok eitli slup ve
biimlere sahip olmaldr. zellikle genlik kltrne ynelik eser
lere ihtiyacmz var. Kimse bu tr eserleri akademik ortamlarda
retmiyor. Kolej ve niversitelerde halihazrda tehdit altnda
bulunan kadn aratrm alar program larn lavetm eden
-muhafazakrlar, toplumsal cinsiyet adaleti uruna verilen onca
mcadele sonucunda elde edilen bu dnmleri yok etme eili
mindedirler cemaatlere dayanan feminist almalar gelitirme
liyiz. nsanlarn kap kap dolap feminizmi tantan yazlar dat
t, insanlara feminizmin ne olduunu anlatmaya (tpk dini
gruplarn yapt gibi) vakit ayrd, geni tabanl feminist bir
hareketi hayal edin.

ada feminist hareket doruk noktasndayken, ocuk kitaplarndaki

cinsiyeti nyarglar eletirilmiti. "zgr ocuklar iin" kitaplar
yazlmt. Eletirel teyakkuzu elden braktmz an cinsiyetilik
nksetti. ocuk edebiyat, eletirel bilincin gelitirilmesine ynelik
feminist eitim iin ok nemli bir alandr, nk inan ve kimlik
ler bu srete hl ina edilmektedir. Fakat oyun alanlarndaki
 BGST ( Toplumsal Cin&iye j 37

normlar hl toplumsal cinsiyete dair banaz fikirler belirlemek

tedir. ocuklar iin kamu eitimi, feminist aktivistlerin nyargsz
bir mfredat oluturmak zere srekli altklar bir alan olmak
zorundadr.

Gelecekte feminist hareket, herkesin yaam iin byk nem

tayacak olan feminist eitim zerine daha fazla dnmelidir.
Feminist kadnlarn yksek gelir seviyelerine, mcadelede mtte
fikimiz olan varlkl erkeklerin katklarn kabul eden veya birikim
sahibi olan kadnlarn varlna ramen kz ve erkek ocuklar iin,
kadn ve erkekler iin feminist ilkelerle kurulmu bir okulumuz yok.
Herkese feminizmi retebileceimiz geni tabanl bir eitim hare
keti yaratamamakla, insanlarn feminizme dair bir eyler rendik
leri ilk yerin ana akm ataerkil kitle medyas olmasna izin veriyo
ruz ve medyadan rendiklerinin ou olumsuz eyler oluyor.
Feminist dnce ve teoriyi herkese retmek, akademik dzeyin
hatta yaz dzeyinin tesine gememiz gerektii anlamna geliyor.
Halk kitlelerinin byk blm, feminist kitaplarn ounu okumak
iin gereken becerilere sahip deil. Kasetlere okunan kitaplar,
arklar, radyo ve televizyon, bunlarn hepsi feminist bilinci pay
lamann yollar. Elbette feminist bir televizyon kanalna da ihti
yacmz var, fakat tabii ki bunun kadnlar iin dzenlenen kanaldan
farkl olmas gerekiyor.* Feminist televizyon kanal kurmak iin
yeterli sermayeyi bir araya getirirsek, feminist dnceyi tm
dnyaya duyurabiliriz. Kendi kanalmza sahip olamyorsak ayet,
parasn deyelim ve var olan kanallardan belli bir zaman dilimini
kendimize ayrtalm. Senelerce hibirisi cinsiyetilik kart olmayan
erkekler tarafndan karlan M dergisi u anda sahibi feminist

* Burada yazar, AB D'de kadnlar iin televizyon" olarak bilinen, kadnlara

ynelik, fakat ierii feminist arlkl olmayan programlar sunan "Lifetime" kanaln
ve benzeri kanallar kastediyor. .n.
38 I Feminizm Herkes indir [ bell hoola

ilkelere sonuna kadar bal olan kadnlara ait. Bu, doru ynde
atlm bir admdr.

Kadnyla erkeiyle feminist teoriyi herkese sunan kitlesel katlm

l bir hareket yaratmak iin uramazsak, ana akm medyann
olumsuz haberleri feminist teori ve pratiin altn srekli oyacaktr.
Bizler feminist hareketin hepimize salad kazanmlar n plana
kartmazsak, bu lkenin yurttalar bu katklarn.farkna varama
yacak. Egemen kltr, feminizmin cemaatlerin ve toplumun iyilik
ve refahna sunduu yapc feminist katklar kendine mal etmekte,
ardndan da feminizmi olumsuz bir ekilde yanstmaktadr. ou
insan, feminizmin yaamlarmz nasl olumlu ynde deitirdiinin
farknda deil. Feminist hareketi yaatan g, feminist dnce ve
pratiin paylamdr. Feminist bilgi herkes iindir.
s
BEDENLERMZ, KENDMZ

re m e y e D a ir H a k la r

Gnmz feminist hareketi baladnda, ele alnmas en uygun

grlen meseleler dorudan, (ou maddi anlamda da imtiyazl
olan) iyi eitim grm, beyaz kadnlarn deneyimlerine balyd.
Feminist hareket yurttalk hareketinin ve cinsel zgrlemenin
izini takip ettii iin, o dnemde kadn bedeni etrafndaki mesele
leri n plana almay daha uygun buldu. Kitle medyas, feminist
hareketi Amerikan gzellik yarmasnn kutlama treninde sut
yenlerini yakan kadn] arla baIayp krtaj sralarnda bekleen
kadnlarla devam eden bir hareket olarak sunmay tercih etti. Oysaki
hareketin oluumuna hz k a tm ilk n ^ ^ el^ ^ e^ O rran sellikti ve
burada sz konustTolan^ erini ne zaman ve
kiminle yaayacaklarn seme haklaryd. Sosyalist hareket olsun,
yurttalk haklar hareketi olsun tm radikal hareketlerde, kadn
bedeninin cinsel smrs sk rastlanan bir durumdu.

Cinsel devrim olarak adlandrlan hareket zirvedeyken, (genelde

istenen kiiyle istendii kadar cinsel iliki anlamna gelen) zgr
ak meselesi kadnlar istenmeyen gebelik sorunuyla yz yze
getirdi. zgr ak meselesinde toplumsal cinsiyet eitliinin sa
lanmas iin, kadnlarn ncelikle gvenli, etkili doum kontrol
yntemlerine ve krtakTihtiyac^^ sahipleyH
40 I Feminism Herkei indir j b e h o o f o

i salayabiiiyorken
pek ok kadmn byle bir olana yoktu. Genellikle snfsal ayrca
la sahip kadnlar da istermeyen^eBelik durumundan fazlasyla
utandklar iin gvenli tbbi bakm haklarn kullanmyorlard.
6oflarn sonlarnda ve 70'lerin balarnda krtaj hakk iin ortal
ayaa kaldran kadnlar, yasal olmayan yollarla gerekletirilen
krtaj trajedilerini ve istenmeyen gebeliklerin sonucu olarak zorla
yaplan evliliklerin yaratt strab grmlerdi. Biroumuz,
yaamlar planlanmam ve istenmeyen gebeliklerle altst olan
yetenekli, yaratc kadnlarn ocuklarydk. Annelerimizin, hayat
taki yazglarna kar duyduklar kzgnla, hayal krklna ve acya
tank olduk. Kadn ve erkekler iin gerek cinsel zgrlemenin,
daha iyi ve gvenli doum kontrol yntemleri, gvenli ve yasal
krtaj hakk olmadan gerekleemeyeceinden emindik.

Geriye dnlp bakldnda, bir btn olarak remeye dair hak

lardan ok krtajn n plana karlmas, hareketin n saflarnda
yer alan kadnlarn snfsal nyarglarnn belirleyici olduunu
gsteriyor. Krtaj meselesi btn kadnlar ilgilendirse de, remey
le ilgili, kitleleri harekete geirmeye yarayan ve nem verilmesi
gereken, bir o kadar yaamsal baka meseleler de vard. Bu mese
leler, temel cinsel eitimden doum ncesi bakmna, kadnlarn
kendi bedenlerinin nasl altn kavramalarna yardmc olacak
koruyucu hekimlie, zorla uygulanan ksrlatrmaya, gereksiz
sezaryene v/veya rahmin ameliyatla alnmasna ve bunlarn yol
at tbbi komplikasyonlara dek uzanyordu. Snfsal imtiyaza sahip
beyaz kadnlar, bu meseleler arasnda en ok istenmeyen gebeliin
yol at acyla zdeleiyor ve de krtaj meselesini n plana
karyorlard. Ne var ki gvenli ve yasal krtaja ulama ihtiyac
olan tek grup onlar deildi. Daha nce de belirtildii zere, yoksul
 BGST j Toplumal Cimiyet | 41

ve ii snfndan kadnlara kyasla krtaj yaptrma anslar ok

daha yksekti. O g n le rd e^ olmak zere

yollarm acyorlard. Krtaj hakk, sadece beyaz kadnlarn mee-

lei olmad gibi Amerikal kadnlarn ou iin, remeyle ilgili tek
veya en nemli mesele de deildi.

Pekou cinsiyetilik kart olmayan erkek biliminsanlar tarafn

dan gelitirilen, tamamen gvenli olmasa da etkili doum kontrol
haplar, kadnlarn cinsel zgrleme mcadelelerinde krtaj hak
kndan daha etkili olmutur. Doum kontrol haplar ilk kez yaygn
bir ekilde kullanma sokulduunda benim gibi yirmili yalara
yaklam olan kadnlar, istenmeyen gebeliklerin korku ve utan
cndan kurtulmulard. Sorumlu bir ekilde uygulanan doum
kontrol, benim gibi, kadnlarn krtaj seme hakkn savunan ama
kendisi iin krtaj pek de tercih etmeyen kadnlar, bu sorunla
ahsen yzlemekten kurtarm oldu. Ben, cinsel zgrlemenin en
parlak dneminde, istenmeyen gebelik sorunuyla hi karlama
dm, ama ou arkadam hi sektirmeden, vazifeinas bir ekilde
kullanlan doum kontrol haplarna kyasla krtaj daha iyi bir
seenek olarak alglad. ou zaman, krtaj bir doum kontrol
yntemi olarak kullandlar. Hap kullanmak, kadnn aktif bir cinsel
yaam ynndeki tercihiyle dorudan yzlemesi demekti. Erkekler,
doum kontrol konusunda zen gsteren kadnlar genellikle hafif
kadn olarak gryorlard. Baz kadnlar iin cinsel anlamda ileri
oluruna brakmak ve "sorun"u daha sonra krtajla zmek daha
kolay oluyordu. Bugn, sk tekrarlanan krtajn da, uzun sre
kullanlan, yksek derecede strojen ieren doum kontrol hapla
rnn da risksiz olmadn renmi durumdayz. Yine de kadnlar,
cinsel zgrle ulamak ve kendi seimlerini kendileri yapma
hakkna sahip olmak iin risk almay tercih ediyorlard.
42 S Feminizm Herkes indir ( beti hook&

Krtaj meselesi, kitle medyasnn ilgisini ekti; nk Hristiyanln

kktenci dnce biimine gerekten de meydan okudu. Bir kadnn
varlk nedeninin ocuk yetitirmek olduu dncesine dorudan
kar klyordu. Krtaj meselesi, toplumun ilgisini kadn bedenine
yle bir yneltti ki baka hibir mesele bu konuda daha baarl
olamazd. Kiliseye dorudan kafa tutuyordu. Sonralar ise kitle
medyas, feminist dnrlerin dikkat ektii, remeyle ilgili dier
btn meseleleri genellikle grmezden geldi. Kadnlarn sezaryen
den ve rahmin alnmasndan dolay ektikleri zorluklar kitle med
yas iin merak uyandrc meseleler deildi. nk bunlar, kadn
larn bedenini kontrol altna alan ve bu bedenlerle ne yapmak
isterse onu yapan kapitalist, ataerkil, erkek egemen tp sistemini
gndeme getiriyordu. Bu alanlardaki toplumsal cinsiyet adaletsiz
liine odaklanmak, fazlasyla muhafazakr ve ounlukla anti-feminist
duruunu bugn de srdren kitle medyas iin, fazla radikal bir
adm olurdu.

6orlarn sonlarndaki ve 70'lerin balarndaki feminist aktivistler,

biz kadnlarn 90'larda remeye dair haklarla ilgili bir mcadele
yrtmek zorunda kalacamz tahayyl edemezlerdi. Feminist
hareket, grece az risk ieren doum kontrol yntemlerini kabul
ettirmenin yan sra, gvenli ve yasal krtaj hakkn kazandran bir
kltrel devrim gerekletirdikten sonra, kadnlar bu haklarn bir
daha sorgulanamayacan dnd. rgtl, radikal feminist kitle
tabanl politik hareketin bitmesi, dini kktenci biimde yorumlayan
rgtl sa kanat politik cephenin anti-feminist tavryla birleince,
krtaj yeniden siyasi gndeme sokuldu. Kadnlarn seim yapma
hakk artk sorgulanr hle gelmitir.

Krtaj kart platform, ne zc ki, en ok da devletin karlad,

ucuz ve gerektiinde bedava yaplan krtajlar hedef almtr. Sonu
olarak, maddi anlamda dezavantajl durumda olan kadnlar ac
 BGST I Toplumal Ciniyet j 43

ekerken, her rktan, snfsal imtiyaza sahip kadnlar, gvenli kr

taja ulama ansn, yani seim yapma hakkn elinde tutmaktadr.
remeye dair haklarla ilgili tbbi bakm iin hkmet destei olma
dnda, yoksul ve ii snfna mensup kadnlar krtaj yaptrma
olanan yitirmektedir. Krtaj ok byk paralar karlnda
yaplmaya balandnda, snfsal imtiyaz olan kadnlar kendileri
ni tehlikede hissetmiyor, zira hl krtaj yaptrabiliyorlar. Ancak
ou kadnn snfsal gc yok. Bugn eskisinden ok daha fazla
kadn, yoksullarn ve muhtalarn saflarna katlyor. Gvenli, ucuz
veya bedava krtaj hakk olmadan, bedenleri stndeki tm dene
timi kaybediyorlar. Krtaj, sadece ok paras olanlar tarafndan
yaptrlabilir hale gelirse, krtaj yasad klmay hedefleyen kamu
sal politikalara geri dnme riski tayoruz demektir. Bu, u anda
zaten birok muhafazakr lkede gerekleiyor. Her snftan kadn,
krtaj gvenli, yasal ve her kadnn alm gcne uygun hale getir
me mcadelesine devam etmeli.

Kadnlarn krtaj yaptrp yaptrmamay seme hakknn olmas,

reme ozguj tuunun yalnzca mr poyutu. remeye dair hanij
haklarn daha nemli olduu, kadnn yana ve^aam^ounarma?
gre deiir. Yirmili, otuzlu yalarnda, cinsel anlamda aktif olan:
ve doum kontrol haplarn gvensiz bulan bir kadn, gnn birin
de istenmeyen gebelik sorunuyla yz yze kalabilir ve yasa
gvenli ve her kadnn alm gcne uygun krtaj hakk, onun iin
en nemli reme meselesi haline gelebilir. Ama menopoz ana
geldiinde ve doktorlar rahminin alnmas gerektiini sylediinde,
bu, remeye dair en nemli hak meselesine dnebilir.

Bizler kitlesel feminist hareketi yeniden canlandrmann yollarn

ararken remeye dair haklar da feminist gndemin merkezinde
kalacaktr. Eer biz kadnlar bedenlerimizle ilgili seim yapma
hakkna sahip olmazsak, yaammzn dier alanlarnda da hakla
4* j Feminizm Herkes indir j beli hooks

rmzdan feragat etme riski doar. Yenilenmi feminist harekette,

remeye dair haklar dier herhangi bir mesele karsnda ncelik
kazanacaktr. Bu, yasal, gvenli ve her kadnn alm gcne uygun
krtaj hakk merkezde olmayacak anlamna gelmiyor; ama merke
ze alman tek mesele de bu olmayacaktr. Eer her kadn cinsel
eitim, koruyucu hekimlik ve doum kontrol yntemlerine kolayca
ulaabilirse, ok azmz istenmeyen gebeliklerle karlarz. Sonu
olarak, krtaj yaptrma ihtiyac azalr.

Yasal, gvenli, her kadnn alm gcne uygun krtaj meselesinde

yenilgiye uramak, kadnlarn remeye dair haklarn tm konu
sunda yenilgiye uramas anlamna gelecektir. Krtaj kart hare
ket, kkten anti-feminist bir harekettir. Bir kadnn, bireysel olarak
krtaj yaptrmama hakk vardr. Ancak, feminist harekete ballk,
tercih yanls olmak, krtaj yaptrma ihtiyac duyan bir kadnn
bunu yaptrma ya da yaptrmamay seme hakkn savunmak anla
mna gelir. Etkili doum kontrol yntemlerine her zaman sahip
olmu, dolaysyla yasad yollarla yaplan krtajlarn yaratt
trajedilere hi tank olmam gen kadnlar, kadnlarn remeye
dair haklara sahip olmamalar halinde nasl gsz ve smrye
ak hale geleceklerini hi deneyimlemediler.

Her yatan kadnlarn ve mcadelemizde bize destek veren erkeklerin

bu haklarn neden nemli olduunu grmeleri iin, "remeye dair
haklar" bal altnda yrtlecek kapsaml bir tartmann yapl
mas gerekiyor. Bu kavray, bizim, remeye dair haklan tm
kadnlar iin bir gereklik olarak koruma szmzn temelidir.
zgrlmz korumak ve srdrmek iin, remeye dair haklara
feminist bir ekilde odaklanmaya ihtiya vardr.
6
VE DI GZELLK

Kadn bedeni hakkndaki cinsiyeti dnceye kar kmak, gn

mz feminist hareketinin en gt mdahaleierinden biridir. Kad
nn zgrlemesinden nce, genciyle yalsyla tm kadnlar cinsi
yeti dnceyi iselletirerek toplumsallatrlmlardi; deerimi
zin sadece d grnmze, zellikle de erkeklere iyi grnp
grnmediimize bal olduuna inanyorduk. Salkl br kendine
gven ve kendini sevme biimi gelitiremezsek kadnlarn asla
zgreemeyeceini anlayan feminist dnrler, dosdoru mese
lenin zne indiler. Bedenimize dair neler hissettiimizi ve dn
dmz eletirel bir zeminde incelediler, deiim yolunda yapc
stratejiler sundular. Sutyen giymeyi semek ya da sememekte
kendimi rahat hissettiim onca yln ardndan geriye baktmda,
bunun otuz yl nce ne kadar nemli bir karar olduunu anmsyo
rum. K^dmlarnbedenierini sahksz^mhactsjZLmkj^tLavca.yafe>/
terden; korselerden, kemerlerden, jartiyerlerden, sutyenlerden ve|
benzeri eylerden kurtarmalar k a d in ^ ^ e rn n fla |lI n ^ r^ J
mini radikal biimde geri alan bir eit ritel gibiydi. Byle kfsitf-i
malarla hi karlamam gnmz kadnlar, bunun biz kadnlar
iin ne muhteem bir olay olduu konusunda bize gvenmeliler.

Bu ritel, daha derin dzeyde, kadnlarn yaamlarnn her alann

da rahat kyafetler giymesini meru kld. altklar ilerde srek
46 j Feminizm Herkei indir [ bell hooks

li eilip bklmeieri gereken birok kadn iin alrken pantolon

\ eydi. Elbiseler ve efeldere hibir zaman
rahat edememi kadnlar iin btn bu deiiicliktey Heyecan ver
civdi. Bugn bunlar, ocukluklarndan beri istediini giyebilen
kadnlara nemsiz grnebilir. Feminizmi benimseyen birok yeti
kin kadn, rahatsz edici ve sakatlayc topuklu ayakkablar giyme
yi brakt. Bu deiiklikler, ayakkab imlat endstrisinn kadinlar
iin daha az topuklu ve rahat ayakkablar tasarlamasn salad.
Artk cinsiyeti gelenek tarafndan makyaj yapmaya zorlanmayan
kadnlar olarak aynaya bakyorduk ve kendimizle olduumuz gibi
yzlemeye almtk.

Feminist mdahalelerin hayat verdii giysiler ve de devrim sayesin

de bedenimizin doal haliyle aka ve sevilmeye deer olduunu
rendik. Fazladan sslenmek istemediimiz takdirde, hibir eye
ihtiyacmz yoktu. Balangta, kozmetik ve moda endstrisindeki
kapitalist yatrmclar, feminizmin, ilerini yok edeceinden kork?
tular. Feministleri |iman, fazlasyla erkeksi, almsz ve basbaya
irkin kadnlar olarak resmetmek suretiyle kadn zgrlemesini
nemsizletirmek iin, feministler^
kampanyalarna yatrm yaptlar. Gerekte, feminist hareket iinde,
Im-rm- -rn r r-f-rrrru-m 'um11u n mi ihm i mirmnrr^T*Ti '

her_ek ve ebattan kadn vard. Bu bakmdan mthi bir farkllk

sergiliyorduk. Farklilikiarimm^rgilama veya rekabet olmadan kabul
etme konusunda zgr olmaksa ne kadar da heyecan vericiydi!

Feminizmin ilk yllarnda, birok aktivistin moda ve grne ilg

gstermeyi tamamen brakt bir dnem yaand. Bu kadnla
genelde, kadns sslere veya makyaja ilgi duyan btn kadnlar
sert biimde eletiriyorlard. oumuz, seme ansmz olmasndar
dolay heyecan duyuyorduk. Genellikle de kolaylk ve rahath
seme ynnde karar veriyorduk. Kadnlar jin, gzellii ve tar
sahibi olmay ( kolaylk varahatlkla lSrestirmek hicbir zamnkola?
 B6ST [ Topium&ai Cin&iyet | ai

l^ir i olmamtr. Kadnlarn, (o gnlerde tamamen erkeklerin

tahakkmnde olan) moda endstrisinden farkl giyim tarzlar
yaratmasn talep etmesi gerekti. Dergiler deiti (feminist aktivist-
ler ciddi konularda yazan daha fazla kadn yazar ve bu konularla
ilgili daha fazla makale talep etti). Kadnlar, ABD tarihinde ilk defa
tketici olarak glerini tanm oldular ve bunu olumlu bir deiim
ynnde kullandlar.

Moda endstrisi cinsiyeti bir endstri olarak tanmlanyordu artk

Bu endstriye meydan okumak ise hayatmzda ilk kez, grnt
mzle ilgili takntlarn patolojik hayat tehdit eden ynlerini
irdelememize olanak tanyan bir alan ayordu. Kompulsif yeme ve
kompulsif alk meseleleri masaya yatrld. Hayat tehdit eden bu
bamllklar, farkl "grnler yaratsa da kkenleri aynyd.
Feminist hareket, cinsiyeti tp dzeninin dikkatini bu meselelere
ekti. Balangta bu dzen, feminist eletiriyi grmezden geliyor
du. Ancak feministler salk merkezleri ap kadn merkezli, pozitif
tbbi balom salamaya baladlar. Bylelikle tp endstrisi de tpk
moda endstrisinde yaand gibi birok kadnn, parasn kadn
bedenine daha fazla bakm, kolaylk ve sayg gsteren bu salk
merkezlerine yatracam fark etti. Tp dzeninin kadn bedenine
yaklamnda, kadnlarn tbbi bakmnda kaydedilen btn olum
lu gelimeler dorudan feminist mcadelenin sonucudur. Tbb
bakm, yani bedenlerimizin ciddiye alnmas konusunda da kadn
lar tp endstrisine meydan okumaya ve kar koymaya devam
ediyor. Bu, feminist mcadelenin feminist politikalara ilgi duyan
ya da duymayan ok sayda kadndan kitlesel destek bulduu az
saydaki alanlardan biridir. Konu jinekoloji, kadnlar erkeklerden
daha ok tehdit eden kanser trleri (zellikle de meme kanseri) ve
de son yllarda grld zere kalp hastalklar olduunda, kadn
larn sahip olduu kolektif gc gryoruz.
48 [ Feminizm Herkes indir j beli hooks

Yeme bozukluklarn sona erdirmeye dair feminist mcadele halen

sryor. nk ABD toplumunun her yatan kadnlar grnle
riyle deerlendirme saplants hibir zaman tamamyla yok edile
medi. Hl kltrel imgelemimizi etkilemeye devam ediyor. Bo'lerin
bana gelindiinde, birok kadn feminizmden uzaklar haldeydi.
Feminist mdahalelerin kazamatlarndan tm kadnlar faydalanr
ken, giderek daha ok sayda kadm gnden gne cinsiyeti bir
erevede tanmlanan gzellik kavramlarn kucaklamaya bala
mt. Gnmz feminist hareketi baladnda yirmili yalarnn
balarnda olan kadnlar, krkl, ellili yalarnn sonuna yaklayor
lard. Feminizmin kadn bedenini grme biimlerimizde yaratt
deiimler, yalanmay kadnlar iin daha olumlu bir deneyim
haline getirmiti ama bir yandan da, ataerkil bir toplumda yala
nyor olmak, zellikle de biyolojik olarak ocuk douramayacak
halde olma gerei, birok kadnn kadm gzelliiyle ilgili eski
cinsiyeti kavramlar yeniden sahiplenmesine yol at.

Bugnlerde, lkemizin tarihinde her zamankinden daha da ok

sayda, krk yan gemi heteroseksel ve hl bekr olan kadn
bulunuyor. Kendilerini, erkeklerin dikkatini ekmek konusunda
daha gen yataki (ou feminist olmayan ve hibir zaman da
olmayacak) kadnlarla yaryor bulan bu kadnlar, ou zaman
kadm gzelliinin cinsiyeti temsillerini genler kadar baaryla
gerekletirmeye alyor. Cinsiyeti biimde tanmlanm gzellik
kavramlarnn tekrar kabul grmesi, beyazlarn stnlne inanan,
kapitalist, ataerkil moda ve kozmetik endstrisinin karnayd
elbette. Kitle medyas da onlar izledi. Bugn, filmlerde, televiz
yonda ve reklamlarda rastladmz hastalk derecesinde zayf, adeta
alktan lmek zereymi gibi grnen boyal sar sal kadm imge
leri, norm haline geldi. Kadn gzelliine dair cinsiyeti imgeler,
gzlerden rak olmann acsn karrcasna btn kuvvetiyle geri
 BGST I Toplumtal Ciniyet j 49

dnm durumda ve bu imgeler feminist mdahaleler sonucunda

elde edilen kazanmlar tehdit ediyor.

Kadnlar, hayli sk rastlanan ve yaam tehdit edici boyutlardaki

yeme bozukluklarnn bu lkenin tarihinde hi olmad kadar
farkndalar. Ancak, en gencinden en yalsna bu kadnlar, ince
olmak uruna hl kendilerini a brakyorlar. te bu, trajik bir
durumdur. Anoreksiya hastal fazlasyla yaygnlat. Kitaplara ve
filmlere konu olmaya balad. Ama kymetlerinin, gzelliklerinin,
asli deerlerinin ince olup olmamalarna gre belirlendiine inanan
kadnlar hibir uyar vazgeiremiyor. Gnmzn moda dergileri,
bir yandan gzelliin ve arzu edilebilirliin doruunu temsil eden
bir deri bir kemik kalm bedenlerle okuyucularn adeta bombar
dmana tutarken, bir yandan da anoreksiyamn tehlikeleriyle ilgili
bir makale yaymlayabiliyorlar. Bu kafa kartrc mesaj, en ok
feminist politikaya hibir zaman ilgi duymam kadnlara zarar
veriyor. Yine de, kadn bedenlerinin doal gzelliini olumlamaya
ynelik abalarmz yenilemeyi amalayan yakn tarihli feminist
mdahaleler de var.

Gnmz gen kzlar, bedenlerinden feminizm ncesindeki kadn

lar kadar nefret ediyorlar. Feminist hareket eit eit kadn yan
ls dergi yaymlasa da tm kadnlara alternatif gzellik kavramla
r sunan feminist eilimli bir dergi hibir zaman kmad. Alternatifi
ni sunmadan cinsiyeti imgeleri eletirmek eksik bir mdahaledir.
Eletiri kendi bana deiime yol amaz. Bugne dek, gzellie dair,
feminist eletirinin byk blm, salkl bir seimin ne anlama
geldii konusunda kadnlarn kafasn kartrmaktan baka pek bir
ie yaramad. Orta yal bir kadn olarak, her zamankinden daha
fazla kilo alrken, cinsiy etil iin yol at, kendi bedenimden nef
ret etme duygusunu harekete geirmeksizin kilo vermeye almak
istiyorum. Bugnlerde, moda dnyasnda, zellikle de bu dnyann
so I Feminizm Herkes indir | beli hooki

tketiciye ynelik ksmnda, kyafetlerin ergenlik andaki incecik

kzlarn bedenlerine gre tasarlanmas bir norm oluturmu durum
da. Buna bal olarak, ka yanda olurlarsa olsunlar tm kadnlar,
bilinli veya bilinsiz bir ekilde, bedenleri hakknda kayg duyacak,
bedenlerini sorun olarak grecek ekilde toplumsallam drm
dalar. Baz maazalar her bedene gre gzel kyafetler bulundur
duu iin anslyz; fakat bu kyafetler genelde moda endstrisinin
genel kullanm iin tasarlad kyafetlerden ok daha pahal.
Gnmzn moda dergileri, eski dergilere giderek daha ok ben
zemeye balad. Erkekler, giderek daha ok ke yazs yazyor.
Makalelerin feminist bir perspektifi ya da ierii olmas ok ender
grlen bir durum. Resmedilen tasarmlar ise cinsiyeti bir hassa
siyet sergiliyor.

Bu deiimler kamusal olarak kabul grmyor, nk olgunluk

ana gelen feminist kadnlarn ou seme haklarn kullanyor
ve daha salkl, alternatif gzellik modelleri arayna giriyorlar.
Ancak, cinsiyeti bir biimde tanmlanm olan gzellik kavram
laryla ilgili mcadeleyi tmden brakrsak, bedenlerimizi ve kendi
mizi sevmemizi salayan o harika feminist mdahaleleri yok etme
riskiyle kar karya kalrz. Kadnlar artk cinsiyeti gzellik
tanmlarnn gizli tuzaklar ve tehlikelerinin daha ok farknda olsa
da, bu tehlikeleri yok etmek ve alternatifler gelitirmek iin yeter
li derecede almyoruz.

Ataerkil duyarllklarn gzellik endstrisini beslemesine izin ver

meyi srdrrsek, ergenlik andaki gen kzlar, feminist d
nrlerin gzellik ve sslenmenin deerini teslim ettiini bilemeye
cekler. Feministlerin, kadnlarn gzellik zlemlerini sert bir ekil
de karsna almas, feminist politikann altn oydu. Bu duyarllk
artk daha az rastlanr olsa da, kitle medyas bunu feministlerin
 BGST ( Tcplumial Cinsiyet | s

dnme biimi olarak lanse etti. Feministler, gzellik endstrisine,

modaya geri dnmedike ve uzun erimli, srdrlebilir bir devrim
yaratmadka zgr olamayacaz. Kendi bedenlerimizi, nasl oldu
u gibi kabul edip seveceimizi renemeyeceiz.
7
FEMNST SINIF MCADELES

Snf fark ve bunun kadnlar blme biimi, feminist hareket iinde

ki kadnlarn rk meselesinden ok daha nce ele aldklar bir
^meseleydi. Yeni kurulmu kadn kurtulu hareketinin iinde, oun
lu kla beyaz kadnlardan oluan evrelerdeki kadnlar arasnda en
[nemli ayrm snf ayrmydi. ^
[h a rek etlin d e de snf hiyerarileri bulunduunu belirtiyorlard.
Hareket iindeki reformist ve radikal grler arasndaki farklar
bir atmaya sebebiyet verdi. Reformist grler temel olarak,
mevcut snf yaps iinde kadnlara eit haklar talebini savunuyor
du. Daha radikal ve/veya devrimci modeller ise, var olan yap
iinde kkten deiiklikler yaplmasn istiyor, bylece karlkllk
ve eitlik modellerinin eski paradigmalarn yerini alacan ng
ryordu. Ancak, feminist hareket gelitike ve iyi eitim grm,
imtiyazl beyaz kadn gruplar erkeklerle eit snf gcne kavu
maya baladka, feminist snf mcadelesi eskisi kadar nemli
grlmemeye baland.

mtiyazl snflara mensup kadnlar, hareketin balangcndan beri,

kendi meselelerini odaklanlacak "asl" meseleler haline getirebi
liyorlard; nk kamunun ilgisini eken grup onlard. Kitle med
yasnn da dikkatini ektiler. Kadn kitlelerinin va da alan
^OEMlieseleleri hibir zaman kitle medyas^tamndan gnde-
 BGST ) Topiumaqi Cin&iyet [ 53

me getirilmemiti. Betty Friedan The Feminine My&tique [Kadnln

Gizemi] adh kitabnda, "ad olmayan sorunu", kadnlarn, ev kadnr
olarak ev iine hapsedilmelerinden ve bask grmelernaen dolay
duyduklar, h o n u ts u z lu k mesgeT M a rirf
yaad^bir^kriz olarak sunulsa da, gerekte, beyaz kadnlardan
mteekkil, iyi e ftim ln ^ l^
hapsedilmenin yaratt tehlikelerden yaknsa da lkedeki kadn
larn ok byk bir blm alyordu. Ev iinin tmn yaparC
bir yandan da uzun saatler boyunca altklar ilerde ok az cret
alan alan bu kadnlarn birou, ayet olanaklar olsayd evd&
oturma hakkn "zgrlk" sayard.

Her rktan imtiyazl kadn ev dnda almaktan alkoyan, top

lumsal cinsiyet ayrmcl ya da cinsiyeti bask deil, bu kadnlarn
kabul edilebilecekleri ilerin, tm ii snf kadnlarna ak olan
az cretli, uzmanlk ya da eitim gerektirmeyen iler oluu gere
iydi. yi eitim grm elit kadn gruplan, ok sayda alt-orta snf
ve ii snfndan kadnn yapt ileri yapmaktansa evde oturma
y tercih ettiler. Bu kadnlarn pek az bir ksm, nadiren de olsa
gelenee kar geldi ve gerek kocalarnn gerek ailelerinin muhale
fetine ramen, darda, eitim becerilerinin elverdiinin altnda
ilerde altlar. te bu direni, ev dnda almay toplumsal
cinsiyet ayrmcl meselesi haline getirdi; ataerkiye muhalefeti ve
kendi snflarndan erkeklerle eit haklar arayn, snf mcadele
si yerine feminizmi seen bir siyasi platform haline getirdi.

Snfsal imtiyaza sahip refo rrn istj}^

uhun gayet farkndaydlar: Aradklarjktidar ve zgrlk, mensu
bu olduklar s n fn erkeklerin sahip olduu dnlen iktidar ve
zgrlkt. Ev iindeki ataerkil erkek tahakmuhe^3Fenerl,
onlarn erkek tahakkmnden ylm, farkl snflardan teki
kadnlarla birleme lerini salad. Ancak, ev dnda alp da eko-
54 [ Feminizm Herkes indir | beli hook

nmik anlamda kendi kendilerine yetmelerini salayacak creti

alacaklarn dnmek gibi bir lkse sahiptiler. Oysa, ii smf
kadnlan, aldklar cretlerin kendilerini zgrletirmeyeceini
Izaten biliyordu.

te yandan imtiyazl kadnlarn, igcn deiime uratarak

kadnlarn daha fazla cret almas ve iyerinde toplumsal cinsiyet
temelli ayrmclk ve tacizle daha az yz yze kalmalar ynndeki
reformist abalar, tm kadnlarn hayatlarna olumlu etkide bulun
du. Bu kazanmlar nemlidir. Yine de imtiyazl olanlar snfsal
anlamda kazanm elde ederken, birok kadn erkeklerle eit cret
alamad. Bu da snfsal karlarn, kadnlarn eit cret almalar iin
igcnn deiimine ynelik feminist abay bir kenara ittiinin
gstergesidir.

Lezbiyen feminist dnrler, feminist harekette ilk kez snf mese

lelerini gndeme getiren, grlerini anlalabilir bir dille ifade
eden aktivistlerdendi. Kendilerine destek olmas iin kocalara bel
balamay hayal dahi etmemilerdi ve ou zaman, tm kadnlarn
igcnde karlaacaklar sorunlarn, heteroseksel kadnlara gre
ok daha fazla farkndaydlar. Charlotte Bunch ve Nancy Myron'n
yaymladklar Cla&6 and Femini&m [Snf ve Feminizmi gibi 1970'li
yllarn balarnda kan antolojilerde, kadnlarn feminist evre
lerde, farkl snfsal gemilere sahip kadnlarla bu meseleye dair
yaptklar tartmalar konu edinen yazlar bulunuyordu. Her yaz,
snfn salt bir para meselesi olmad gereini vurguluyordu. "The
Last Straw" [Barda Taran Son Damla] balkl yazsnda, (henz
nl bir yazar olmayan Rita Mae Brown) aka unu belirtmiti:

Snf, Marxin "retim; aralaryla iliki" tanmndan. ok daha

fazlasdr. Snf; davranlarnz, temel varsaymlarnz, nasl
davranacanzn retilme biimi, kendiniz ve tekilerden ne
 BGST I Toplum&at Cinsiyet j 55

b^lediginiz, getcgk_aDlaySinz, sorunlar nasl, anladnz ve

ilgilidir.

Farkl snflan ieren feminist gruplara giren kadnlar, ataerkiye

kar savata tm kadnlar birletiren politik temelli kz kardelik
grnn, snf meselesiyle yzleilmeden gerekleemeyeceini
gren ilk kadnlard.

Snfn, feminist gndeme oturtulmas, snf ve rkn kesiim nokta

larnn grnr klnaca alanlar at. Siyah kadnlar, ABD toplumun-
da kurumsallam olan rk, cinsiyet ve snf temelli toplumsal sis
temde, ak biimde ekonomik hiyerarinin en alt ksmnda yer al
yorlard. Balangta, ii snf gemiine sahip, iyi eitim grm
beyaz kadnlar, feminist hareket iinde, her snftan siyah kadnlara
kyasla daha grnr idiler. Hareket iinde aznlktaydlar ama onla
rn sesi, deneyimin sesiydi. Irk, smf ve toplumsal cinsiyet tahakk
mne diren gstermenin bedelini, farkl rklardan gelen, imtiyazl
smf mensubu yoldalarndan daha iyi biliyorlard. Bir knn eko
nomik durumunu dzeltmek iin mcadele etmesinin nasl bir ey
olduunu yaayarak renmilerdi. Kendileri ile imtiyazl snflara
mensup yoldalar arasnda, uygun davran zerine, hangi konularn
temel feminist meseleler olaca zerine sregiden anlamazlklar
vard. Bu sayede, kadn hareketi iindeki, daha nce hi solcu zgr
lk kavgasna katlmam, imtiyazl snf gemiine sahip kadnlar,
snf mcadelesinin somut politikasn rendiler; daha az imtiyazl
kadnlarn itirazlaryla kar karya kaldlar ve sre iinde, hak
savunma becerilerini ve atmalarla yapc bir ekilde urama
biimlerini gelitirdiler. Ne var ki, yapc mdahalelere ramen birok
imtiyazl beyaz kadn da feminizm kendilerine aitmi, feminizmden
kendileri sorumluymu gibi davranmaya devam etti.
I Feminizm Herkes indir j beti hooki

Yerleik ataerki, dikkate deer nitelikte olan meselelerin yalnz

imtiyazl snf mensubu kadnlarn meselesi olduu dncesini
glendirdi. Feminist reform, kadnlarn mevcut yap iinde top
lumsal eitlik kazanmasn amalyordu. mtiyazl kadnlar kendi
snflarna mensup erkeklerle eitlik istediler. Kendi snflar iin
deki mevcut cinsiyetilie ramen, i snf erkeklerinin yazgsna
sahip olmay istemezlerdi. Kadnlarn kendi snflarndan erkekler
le toplumsal eitlik kazanmasna dnk feminist abalar, beyaz
stnlk, kapitalist, ataerkil korkularla, yani beyaz olmayanlarn
ekonomik gce ve.ayrcala eit eriiminin egemen olanlarn
iktidarlarn azaltaca korkusuyla birleti. Sonuta, beyaz iktidar
taraftan reformist feminizme dnen eyi desteklemek, bir yandan
yerleik beyaz stnlk ataerkinin gcn artrrken bir yandan
da radikal feminist politikay zayflatt.

Feminist hareketin sisteme eklemlenmesine kar muhalefetlerini

dile getirenler yalnzca devrimci feminist dnrlerdi. Eletirimiz
ve muhalefetimiz, alternatif medyada yanksn buldu. Radikal beyaz
aktivist Mary Barfoot, yazlarn toplad The Corning ot Black
Genocide [Siyah Soykrmnn Gelii] adl eserinde, cesurca unlar
dile getirdi:

70lerin kadm hareketinin kz kardelik anlamna geldiine inanan,

kariyerist baz kadnlar tarafndan ihanete uratldklarn dnen,
incinmi ve fkeli beyaz kadnlar var. Onlara gre, kendilerini
ihanete uratanlar, ataerkiye geri dnen kadnlar. Ama kadm
hareketi hibir zaman Dick Bahann yanndan ayrlmad ki zaten...
Sava yoktu. zgrleme de yoktu. Soykrmdan elde edilen krdan
pay aldk ve bu duruma baylyoruz. Biz Ataerkinin Kz Kardeleriyiz,
ulusal ve snfsal smrnn, dnya apnda ataerkinin en gelimi
Dick Baba, Richard Nixon iin kullanlmaktadr. Richard Nixon politikadaki
riyakrl nedeniyle hlekr Dick olarak da adlandrlr. .n.
 BGST [ Toplumsal Cin&iyet [ 57

ekl olan Avrupa emperyalizminin gerek taraftarlaryz. Eer

Dick'in kz kardeiysek ve onun sahip olmay baardklarn elde
etmek istiyorsak, sonunda onun sahip olduklarn borlu olduu
sistemi de desteklemi oluruz.

Aslnda birok feminist kadn iin, beyaz stnln savunan

dnceden vazgemek snf elitzminden vazgemekten daha
kolayd ve hl da yle.

mtiyazl kadnlar, kendi snflarndaki erkeklerle birlikte daha fazla

ekonomik gce kavuunca, snfla ilgili feminist tartrnalar eskisT
kadar yaplmamaya baland. Bunun yerine kadnlar, zengin kadn-
lann ekonomik kazanm larnTtCm TaffiaM ^'M jf^u'BFIaret
olarak grmeye tevik edildiler. Gerekte bu kazanmlar, yoksve
ii snf kadnlarnn kaderini nadiren deitirdi. mtiyazl erkek
ler ev ilerini eit biimde paylamaya balamad iin, her rktan
imtiyazl kadnn zgrl, ii snfnn ve yoksul kadnlarn uzun
bir sre daha boyun emesini gerektirdi. 90'larda mevcut toplum
sal yapyla girilen ibirlii "kadn zgrlemesi"nin bedeliydi. Sonunda
snf iktidarnn feminizmden daha nemli olduu anlald ve bu
ibirlii, feminist harekette sendelemeye yol at.

Kadnlar, kendilerini erkeklerden farkl davranmaya yneltmeden,

daha byk bir snfsal stat ve iktidar elde edince feminist politi
kann alt oyuldu. Birok kadn ihanete uradn hissetti. Feminist
etjk nedeniyle birdenbire igcne girmeye zorlanan orta snf ve
alt-orta snf kadnlar, kendilerini zgrlenTisset^
eX.lioj..abmanm..ev4 ieds.f^jE 3 8 S E 3 S E ! ^ 3 ^ g [
anlamna gelmedii gereiyle yz yze kalmlard. Kusura dayan
mayan, yani hatal taraf saptanmadan gerekletirilen boanma,
erkekler iin daha krlyd. Siyah veya renkli birok kadn, imtiyaz -
l snflara mensup beyaz kadnlarn,,reform^ kazanm-
58 j Feminizm Herkes indir [ beti hook

lardan rnein toplumsal cinsiyet meselesinin pozitif ayrmclk*

programma iitiffi k a d la ra gre ekonomik olarak
HaFa F^la yararlanSiklarmi dndler. Bu d u ru m T ?^
gerekte Beyaz iktiHarni g le dair endiele
rini teyit etmi oldu. Feminizmin ele ald meselelerin en derinden
ihanete urad nokta, hkmetin bekr annelere kar saldrsnn
kitlesel bir feminist protestoyla karlk bulmamas ve sosyal yardm
sisteminin sona erdirilmesiyle gerekleti. Birou kendini feminist
olarak adlandran imtiyazl kadnlar "yoksulluun kadnlatrlmasna
srt evirdi.

"ktidar feminizmi"nin sesi, kitle medyasnda, snfsal gc ele

geiren ama snfsal ayrcala sahip olmayan kadnlarla dayan
may da brakmayan feminist kadnlarn bireysel seslerinden daha
ok duyuluyor. Oysa bizim feminist politikaya sadakatten amadan
koyduumuz hedef, ekonomik olarak kendine yeter hale gelmek ve
dier kadnlarn da ekonomik anlamda iyiletirilmesine yardmc
olmakt; bu hedef bugn de geerliliini korumaktadr. Deneyimlerimiz,
kadnlarn sadece var olan kapitalist ataerkiyle ibirliine girerek
ekonomik kazanm elde edebilecei varsaymnn yanl olduunu
gsterdi. Bu lkede, snfsal gc ve toplumsal deiime dair dev
rimci bir bak olan feministler, snfsal nitelii ne olursa olsun
tm kadnlarn hayatlarn iyiletirecek reformlara destek olmak
amacyla kaynaklarn paylayor ve ortak glerini kullanyorlar.

Feminist zgrlemeye dair tek gerek umut, snf elitizmini kars

na alan bir toplumsal deiim vizyonundadr. Batl kadnlarn snf
sal g kazanmasnn ve toplumsal cinsiyet eitsizliinin bymesinin

* ng. Affirmative Aetion: ABDde istihdamda eit frsatlar salamak amacyla

uygulanan bu programlar, i ve akademi dnyalarnda toplumsa! olarak dezavantajl
kesimlere ncelik tanr. rnein bir kadn v e bir erkek, akademide alan bir krs
iin ayn dereceye layk grlse de, dezavantajl grupla egemen (beyaz erkek) grup
arasndaki fark kapatmak amacyla kadna ncelik verilir. y.h.n.
 BGS I Toptum&al Cimiyet \ 59

arkasndaki neden, kresel beyaz stnlk ataerkinin nc dnya

lkelerinden kadn kitlelerini kleletirmesi ve/veya kendisine tabi
klmasdr. ABD'de hzla byyen hapishane endstrisi, muhafazakr
g politikalar ve istihdam temelli sosyal yardm sistemi, yasal klelik
koullarn yaratmakta ve ayn zamanda bu koullarn stn rt
mektedir. Sosyal yardmn sona ermesi, yeni yoksul kadn ve ocuk
lar yaratacak, onlarn mevcut tahakkm yaplar tarafndan istismar
edilmelerine ve smrlmelerine yol aacaktr.

ABD'de snf gereklikleri deiiyor; zengin ile yoksul arasndaki

uurum geniliyor ve yoksulluk kadnlayor. Bu yzden, gemiin
gc ve reformlarn salad pozitif kazanmlar zerinde yksel
mekle beraber kimi yanllar ieren mevcut feminist teoriyi anlam
l bir ekilde sorgulayan ve bize yeni stratejiler sunan, kitle taban
l radikal bir feminist harekete ihtiyacmz var. leriyi gren bir
hareket, almalarm, tabii ki ii snf ve yoksul kadnlarn somut
koullan zerine temellendirmelidir. Bu, eletirel bir bilin gelitirmek
zere eitime nayak olacak bir hareket oluturmak, snfsal gc
olan feminist kadnlarn dk gelirli kadnlara, sahibi olabilecek
leri evler salamalar anlamna gelir. Feminist ilkelerle ev koope
ratifleri yaratmak, feminist mcadelenin aslnda tm kadnlarn
hayatlaryla ilgili olduunu gsterebilir.

Snfsal gce sahip kadnlar, feminist platformu oportniste kul

lanrken, bir yandan da feminist politikalar yok ediyor ve sonun
da kendilerini yeniden tabi klacak bir ataerkil sistemin srmesine
yol ayorlar. Sadece feminizme deil, kendilerine de ihanet edi
yorlar. Feminist kadnlar ve erkekler, snf tartmasna geri dner
ken, dayanma iin gerekli koullar yeniden salayacaklardr.
Ardndan, kaynaklarn paylald ve snfna baklmakszn herke
se kiisel geliim olanann saland bir dnyay daha iyi tasav
vur edebileceiz.
8
KRESEL FEMNZM

Tm dnyada kadn zgrlk savalar, tek elden, ataerki ve erkek

tahakkmne kar mcadele ettiler. Gezegenimizdeki ilk insanlar
)eyaz pfrpkiahflldtfjtpiirp ha-
kaldran ilk Ataerkil Bat klt
rnde beyaz stnlk kapitalist, yeni-smrgeci dnce, birok
kltrel pratiin rengini belirler. Bu dnce, her zaman topra
kimin fethettiine, kimin mlkiyet, kimin ynetme hakk olduuna
odaklanr. ada feminist politika, yeni-smrgeciie radikal bir
cevap olarak ortaya kmamtr.

Ayrcalkl snflara mensup beyaz kadnlar, alelacele, hareketin

sahibi olduklarn ilan ettiler. Bevaz ii snf kadnlarn, yoksul
beyaz kadnlar ve genel olarak tm renkli kadnlar taraftarlar
yerine koydular. Onlar iin kadn hareketini radikal ynelime sok
mu ne kadar beyaz ii kadn ya da siyah kadn olduunun bir nemi
yoktu. Neticede, snfsal gc elinde tutan beyaz kadnlar hareketin
sahibi olduklarn, kendilerinin lider, dierlerinin de sadece takip
i olduklarn ilan etmi oldular. Asalak snf ilikileri, gnmz
lyeni-smrgeciliindeki irk, ulus ve toplumsal cinsiyet meseleleri
ni glgeledi. Feminizm de bu dinamikten uzak kalamad.

Balangta, ABD'deki feminist liderler bu lkede toplumsal cinsiyet

eitlii ihtiyacn ilan ettiklerinde, benzer hareketler dnyann dier
 BGST I Toplum&al Cinsiyet | 6i

yerlerinde de gerekleiyor mu, diye bakmadar. Bunun yerine,

kendilerinin zgrletiini ve byiece, daha az ansl kz karde
lerini" zellikle de "nc dnya"dan olanlar zgrletiren
pozisyonunda olduklarn ilan ettiler. Bu yeni-smrgeci paternal
iliki daha nce de renkli kadnlar geri planda brakm ve byle-
ce feminizmin esas temsilcilerini muhafazakr/liberal beyaz kadn
larla snrlamt. Bu ereve ierisinde, radika! beyaz kadnlar,
genellikle "temsil edilen" olmuyor; temsil edildiklerinde ise kyda
kede kalm kaklar olarak tarif ediliyorlard. Dolaysyla 90'lann
"iktidar feminizminin, zengin, beyaz, heteroseksel kadnlar
"feminist baarnn rnekleri" diye lanse etmesine amamal.

Gerekte ise bu kadnlarn eitlie dair feminist retorii hegemonik

biimde devralmalar, beyaz stnk kapitalist ataerkinin yne
tici snflarna olan ballklarn gizlemeye yaramt. Radikal
feministler, (her rktan) birok kadnn bir yandan feminist bir dil
kullanrken, bir yandan da Bat emperyalizmine ve ulusar kapi
talizme olan ballklarn srdrmeleri karsnda dehete dm
lerdi. ABD'deki kadnlar, kadnlar iin kresel eitlik ihtiyacna
dikkat ekerken haklydlar, ama bu arada, snfsal gce sahip
feminist bireylerin kresel erevede tm kadnlara emperyalist
fantezilerini yanstmalar sonucunda eitli sorunlar kt. Ennem-
li fantezi ise, ABD'deki kadnlarn kresel zeminde herhangTBr
kadn grubundan daha fazla hakka sahip olduu, isterlerse "zgr"
olduklar, dolaysyla feminist hareketi ynSdrmeye vednym wf
dier yerlerindeki turn kadnlar, ozelnkleaeuuncu dnyFuiKee^
ImedHhdnlaF^
P lm lpaur.^ u dnce, ynetici gruptan Batl erkeklerin emper
yalist rklnn ve cinsiyetiliinin yansmasndan baka bir ey
deildir.
62 I Feminizm Herkes p i n d i r j beti hooks

ABDdeki birok kadn, smrgecilik ve yeni-smrgecilik terimle-

rini kullanmyor; hatta bu terimleri bilmiyor bile. ou Amerikal
kadn, zellikle de beyaz kadnlar, bu toplumdaki veya kresel
olarak dier topumlardaki daha az gl kadn gruplarna kar
davranlarnda gelitirmi olduklar rklk, cinsiyetilik ve snf
elitizmiyle ilikili smrgecilii henz yok etmediler. Aydnlanma
m birey feminist dnrler, kresel toplumsal cinsiyet smrs
ve basks meselelerini ele aldklarnda, bunu yeni-smrgecilik
perspektifinden yaptlar ve byle yapmaya da devam ediyorlar.
Night Vision: Illuminating War and Class on the Neo-Colonial
Terrain [Karanlkta Grme Gc: Yeni-Smrge Alannda Sava ve
Snf Aydnlatmak! adl kitabn radikal beyaz kadn yazarlar "yeni-
smrgecili/anlamann tam anlamyla imdiki zamanda yaamamak
anlamna geldiini" vurguluyorlar. Aydnlanmam beyaz feministler,
ierisinde beyaz stnlk emperyalist kapitalist ataerkiyle dan
kl bir ekilde hareket ettikleri Amerikan yaam alanlarnn var
lm kabul etmek hususunda isteksizdiler. Bu inkr duvarn ykmak
iin siyah kadnlarn, renkli kadnlarn ve radikal beyaz kz karde
lerimizin srekli direni ve protestosuna ihtiya vard.

Ne var ki birok feminist aktivist, rk, toplumsal cinsiyet, snf ve

milliyeti ieren bir perspektif benimsediklerinde bile, beyaz "iktidar
feministleri", kadnlarn eitliini emperyalizme balanm olan (ve
jhl da yle yapan) bir feminizm imgesi yanstmaya devam etmi
lerd ir. Zorla gerekletirilen kadn snneti, Tayland'daki seks
ikulple7 , Afrika, Hindistan, Ortadou^e AvrupaMaMcadnlarn
Ipeeyle rtnmeleri, in'deki kz ocuklarnn ldrlmelerT^BT
[kresel meseleler nemini hl koruyor. FakaTBaTdad^azf iW -"
\ 8
i i . L m U UUI. u un u t n 'i ih iiiijum .

mist kadnlar, hl feminist dnce ve pratii smrgecilikten

kurtarmaya alyor ki bu meseleler Bat emperyalizmini yeniden
canlandrmayacak biimde ele alnabilsin. Gerek siyah gerek beyaz
 B G S r j Toplumsal Cin&iyet | & 3

birok Batl kadnn Afrika ve Ortadou'daki kadn snneti mese

lesini nasl ele aldn dnn. Genelde bu lkeler, "barbar ve
uygarlamam" lkeler olarak tasvir ediliyor. Bu blgelerdeki
cinsiyetilik, kadnlar iin Amerika'dakinden daha vahi ve tehli
keli tarif ediliyor.

Smrgecilikten arnm bir feminist perspektif, her eyden nce,

kadnlarn bedenleriyle ilikiienriien cinsiyeti
51 prat
sel olarak nasl birbirine baandin aratrmahd fcaBT

vine yasam tehdit eden herhangi bir estetik ameliyatla iliskilendi-

rilmelidir. Bylece, bu pratiklerin altndaki cinsiyetiliin ve kadn
frm lnn kresel zem in d eb u lk g l^ ^

emperyalizmi yeniden hayat bulmaz ve feminizm de Batl kadn-

D
h
fflgaBS T i 7
m i <J - .................................................. m, m , , ihvumi'jU *' *pg ay* r* ~ r

larn retip baka kltrlerden kadnlarn onu tketme hakk iin

mcadele etmek zorunda kald baka bir lks rn olarak ulusa-
" iTT tti i -rn - ,, ,

r,kapitalizm tarafndan sahiplenilmez.

ABD'deki radikal kadnlarn, kendilerini feminist olarak gsterip

snf oportnizminin karlar adna hareket eden kadnlara mda
hale etmeleri gerekir. Bu yaplmad mddete Bat'daki kresel
feminizmin rengi, eski nyarglar tayan ve en byk snfsal gce
sahip kadnlar tarafndan belirlenmeye devam edecektir. Dnya
apndaki radikal feminist alma, kadnlar arasnda, rk/etnisite
ve milliyet snrlarnn tesinde bir politik dayanmay gnden
gne glendiriyor. Kitle medyas ise bu pozitif mdahalelere
nadiren dikkat ekiyor. Zillah Eisenstein, Hatreds Racialized and
Sexualized ConfiUcU in the 2i&t Century'de [Nefretler: 21. Yzylda
Irka ve Cinsiyete Bulanm atmalar! u anlay paylayor:
fr * I Feminizm Herkes indir { beli hook

Uusar feminizmler (sahte rk/toplumsal cinsiyet snrlarnn ve

sahte bir ekilde ina edilen "teki"nn reddedilmesi), erkeki
milliyetilie, devleti komnizmin arptmalarna ve "serbest"
pazar kresellemesine kar byk bir meydan okumadr. Bu,
kuzey/bat ve gney/dou diyaou ve onun tesinde tanmlanan
bireysel farkllklar, zgrlkleri ve eitlii tanyan bir
feminizmdir.

Kresel feminizmin geliimini inceleyen hi kimse, kadnlarn

zgrlmz salamak iin yapmakta olduu nemli almalar
inkr edemez. Hi kimse, Batl kadnlarn, zellikle de ABD'deki
kadnlarn, bu mcadeleye katkda bulunduklarn ve daha da fazla
katkda bulunmalar gerektiini inkr edemez. Kresel feminizmin
amac, cinsiyetilii, cinsiyeti smr ve basky sona erdirecek
kresel mcadelelere katlmaktr.
9
ALIAN KADINLAR

ABDdeki kadnlarn yarsndan ou alyor. Gnmz feminist

hareketinin balangcnda da, igcnn te birini yine kadnlar
oluturuyordu. Hareket baladnda reformist dnrler, kadn
larn erkek tahakkmnden alarak kurtulacan sylyorlard.
Bense, tandm ou kadn gibi ii snfndan, Afrikai-Amerika
bir gemie sahip biri olarak, reformist feministlerin feminizm anla
yn en sert biimde eletirenlerden biriydim. On seneden daha
fazla bir sre nce Feminit Theory: From Margin to Center [Feminist
Teori: eperden Merkeze] adl kitabmda yle yazdm: "Kadn
zgrlemesine giden yolda alma olgusuna kilit rol biilmesi,
birok beyaz feminist aktivisti, alan kadnlarn zaten zgrlemi
olduunu' dnmeye itti. Aslnda, ou alan kadna 'feminist
hareket sizin iin deil demi oluyorlard." Daha da nemlisi, ben
dk cretlerle almann yoksul ve ii snfndan kadnlar erkek
tahakkmnden kurtarmadn birinci elden biliyordum.

ncelikli gndemleri, kendi snflarndan erkeklerle toplumsal

eitlik olan imtiyazl snfsal gemie sahip reformist feminist
dnrler, i sahibi olmay zgr olmakla eit olarak gsterdikle
ri zaman, aslnda olduka yksek maal kariyerlerden bahsediyorlar
d. alma anlaylarnn, pek ok kadn iin ok fazla bir anlam
yoktu. alma olgusuna ynelik feminist vurgunun hakikaten tm
fefe j Feminizm Merket indir j bell hook&

kadnlar etkileyen boyutu, eit ie eit cret talebiydi. Bu nem

lidir. Kadnlar, feminist muhalefet sonucunda maa ve pozisyon
bakmndan daha fazla hak elde ettiler, ama bu durum, toplumsal
cinsiyet ayrmcln tamamen bitirmedi. Bugn, niversite snf
larndaki hem kadn hem de erkek rencilerin ou, kadnlar
eitlie kavutuu iin, artk feminist harekete gerek olmadn
syleyecektir. Ortalama olarak, ou kadnn hl eit ie eit cret
almadm, bir erkein ald bir dolara karlk, yetmi sent
kazanyor olduumuzu bile bilmezler.

Bugn, almann kadnlar erkek tahakkmnden kurtarmadn

biliyoruz. phesiz erkeklerle, erkek tahakkmnn norm sayld
ilikileri srdren birok yksek cretli ve ok zengin kadn var.
Bir kadn, ekonomik olarak kendine yeterli konuma geldiinde ve
zgrlemeyi setiinde, erkek tahakkmnn norm sayldfSr
!ilikiyi srdrmeme ihtimalinin daha yksek olduunu biliyoruz.
Srdrmez, nk bunu yapabilir. Birok kadn, feminist dn
ceyle iliki kuruyor, zgrlemeyi seiyor, ancak ataerkil erkekle
re ekonomik anlamda ballar. Onlardan ayrlmalar tamamen
imknsz olmasa da zor. Bugn birok kadn, hareket ilk balad
n da ancak bir ksmmzn bildii bir eyi, almann bizi illa
zgrletirmeyeceini biliyor. Ancak bu durum, kadnn zgrle-
j mesi iin ekonomik anlamda kendine yeterli hale gelmesinin
gerekli olduu gerekliini deitirmiyor. ayet bizi zgrletiren,
alma deil ekonomik anlamda kendine yeterli olmaktr diyorsak
bir sonraki adm atmalyz. Bizi nasl bir alma eklinin zgrle
tireceinden bahsetmeliyiz. Genel olarak daha yksek cretli,
alma saatleri rahat olan ilerin alana en yksek derecede
zgrlk sunduu aktr.

Birok kadn kzgn, nk feminist dnce onlar alarak zgr

leeceklerine inandrmt. Genel olarak, hem ite hem de evde
 BGST [ Tophinal Cri6iyet | 67

uzun sreler altklarn fark ettiler. Feminist hareketin kadnla

r ev dnda almaya olumlu bakmalar iin cesaretlendirmesinin
ncesinde, ekonomik buhran bu deiimi zaten zorunlu klyordu.
Gnmz feminist hareketi hi gerekiemeseydi de bugn birok
kadn alyor olacakt; ancak feministler toplumsal cinsiyet
ayrmclna kar kmasalard, kazandmz haklara sahip olma
mz pek mmkn olmazd. Pek ok kadn, almak zorunda olmak
tan dolay feminizmi "suluyor" ama hakszlar. Tketime dayal
kapitalizmin kadnlar almaya zorlayan temel unsur oluu hl
gerekliini koruyor. Ekonominin durgunlat koullarda, br
zamanlar sadece ev kadn olma hayalini kuran kadnlar, ev dn
da almamay seseerdi beyaz orta snf aileleri, snfsal konum
larn ve yaam tarzlarn koruyamazlard.

Feminist akademisyenler, kadnlarn i hayatna katlmnn kendi

lerine gvenlerinin artmas ve topluma pozitif biimde katlmalar
anlamnda kazanmlar saladn belgelediler. Ev kadn olarak ev
iinde alan bir kadn, snfsal konumu ne olursa olsun, genellik
le evresinden soyutlanmt, yalnzd ve bunalmdayd. Kadn ya
da erkek ou alan, kendisini iyerinde gvende hissetmese de,
daha byk bir btnn paras olarak hisseder. Evdeki sorunlar
daha fazla stres yaratr ve zlmesi daha zordur, oysa iyerinde-
ki sorunlar herkes tarafndan paylalr ve zm buma^aba^rT
yalnz yaanmaz. DandakTilerin ounu erkeklerin"yaptjjT
zamanTarSaT^aclnlar evi erkek iin konfor ve rahatlama mekn
haline getirmek iin alrlard. Kadn iin ev, sadece erkekler ve
ocuklar yokken bir rahatlama yeriydi. Evdeki tm zamanlarn,
dierlerinin ihtiyalarn karlamaya harcadklar zaman ev, kadn
lar iin bir alma alandr; rahatladklar, konfor ve huzur bulduk
lar bir yer deil. Darda almak ise en ok (heteroseksel olsun
fe e I Feminizm Herkes indir j beli hook&

ya da olmasn ou yalmz yaayan) bekr kadnlar iin zgrleti

rici olmutur. Pek ok kadn istedii trden bir i bulamam ve
igcne katlmlar, ev iindeki yaam kalitelerini drmtr.

Daha nce hi almam ya da pek az alm olan iyi eitimli,

imtiyazl kadnlar, meslek ayrmcl karsnda feminizmin getir
dii deiimlerden faydalandlar. Bu sayede, istedikleri, ekonomik
anlamda kendilerine yeterli hale gelmelerini salayan ilere daha
fazla girebildiler. Onlarn baarlar, pek ok kadnn kaderini
deitirmedi. Yllar nce, Feminist Theory: From Margin to Center1da
[Feminist Teori: eperden Merkeze] unlar syledim:

Eer kadnlarn iyeri koullarn iyiletirme meselesi, feminist

hareketin gndemindeki merkezi konumunu kadnlara daha yksek
cretli iler temin etme ve her snftan isiz kadna i bulma
abalaryla birletirseydi, o zaman feminizm de tm kadnlarn
kayglarna seslenen bir hareket olarak grlebilirdi. Kariyerizme,
kadnlarn yksek cretli meslek edinmelerine odaklanma, birok
kadn feminist harekete yabanclatrd. Bu ayrca, feminist
aktivistlerin, artan sayda burjuva kadnnn igcne katlmasnn,
kadnlarn bir grup olarak ekonomik g kazanmalar anlamna
gelmedii gereini gz ard etmelerine olanak tand. Yoksul ve
ii snfndan kadnlarn ekonomik durumuna bakacak olsalard,
artan isizlik sorununu ve kadnlarn artan bir biimde yoksullarn
saflarna katlmakta olduunu grebilirlerdi.

Yoksulluk, merkezi bir kadn meselesi haline gelmitir. Beyaz

stnlk, kapitalist, ataerkil abalar, toplumumuzdaki sosyal
yardm sistemini paralamaya devam edecek, yoksul ve muhta
durumdaki kadnlar, barnak ve yiyecek gibi yaamn en temel
gereksinimlerinden bile mahrum brakacaktr. Muhafazakr politi
kaclarn kadnlara sunduu zm ise erkeklerin geindirdii,
ataerkil, erkek hkimiyetindeki evlere dntr. Dahas bu politi-
 BGST I Toplum&al Cin&iyet j 69

kacilar, hem kadn hem de erkek iin isizliin kitlesel boyutta

olduunu, hatta ortada i falan olmadn ve maa olan birok
erkein de kadn ve ocuklar geindirmek istemediini gz ard
etmektedirler.

Kadnlara almay farkl biimde yeniden dnmeyi neren, bir

k yolu gsteren bir feminist gndem yok. Toplumumuzda hayat
pahal olduundan i, kadnlar da dahil olmak zere ou alan iin,
ekonomik anlamda kendine yeterli olmay salamyor. Yine de btn
kadnlar erkek tahakkm karsnda seim yapabilme zgrlne
ve kendilerini tmyle gerekletirebilme hakkna sahip olacaksa,
ekonomik anlamda kendine yeterlilie ihtiyalar vardr.

Ekonomik anlamda kendine yeterli hale gelmek; beyaz stnlk,

kapitalist, ataerkil kitle medyasnn bize sunduu iyi yaam imge
sine kar, alternatif yaam tarzlar gerektirecek. Dolu dolu ve iyi
yaamak, yaanabilir cretler alrken zgvenimizi ve zsaygmz
artran iler yapabilmek iin, meslek paylam programlarna
ihtiyacmz oiacak. retmenlerin ve her alandan hizmet alan
larnn daha fazla cret almas gerekecek. Evde kalp ocuk yeti
tirmek isteyen kadn ve erkekler, devletten destek almal; bunun
yan sra, bu kiilerin liseyi bitirmeleri ve niversiteyi evde oku
malarn salayacak ev eitimi programlar sunulmaldr. Evde
oturan kiiler, ilerleyen teknoloji sayesinde, yksekretim ders
lerini videodan seyrederek ve belli bir zaman da snfta geirerek
eitim grebilmelidirler. Eer hkmetimiz, sava (askeri harca
may) deil de toplumsal refah ve sosyal yardm onaylar ve tm
yurttalar, i bulamadklar bir ya da iki yl sresince yasal olarak
devlet yardm alabilirse, sosyal yardm programlarna yaptrlan
negatif damga ortadan kalkacaktr. Erkekler de sosyal yardma
erimekte eitlii yakalarsa, sosyal yardm artk toplumsal cinsiyet
damgas tamayacaktr.
70 j F em in ism H erke in d ir j bell hooka

Artan snfsal uurum, ok sayda kadn imtiyazl hemcinslerinden

ayryor. phesiz, elit kadn gruplarnn, zellikle de zengin olan
larn toplumumuzda sahip olduu snfsal gcn byk bir ksm,
dier kadnlarn zgrl pahasna kazanld. Yine de, snfsal gce
sahip kadnlardan oluan kk gruplar, daha az imtiyazl kadnla
r destekleyen ve onlara yardm salayan ekonomik programlar
araclyla, bu kadnlarla aralarna kpr kurmaya alyorlar.
Zengin kadnlar, zellikle de miras yoluyla zenginleen ve feminist
zgrlemeye bal kalan kadnlar, snfsal gce sahip olmayan
kadnlarla dayanma kayglarn yanstan katlmc ekonomi stra
tejileri gelitiriyorlar. u anda bu insanlar kk birer aznlk, ama
almalar daha ok tanndka saylar da artacak.

Otuz yl ncesinin feministleri, toplumumuzda alma alannda

yaanacak deiimleri nceden gremediler. Kitlesel isizliin norm
haline geleceini, kadnlarn kendilerini olmayan ilere hazrlyor
olabileceini dnmediler. Parasz bekr kadnlarn, iinde bulun
duklar feci ekonomik sknt yznden sulanabildii ve hatta
canavarlatrd, sosyal yardm hedef alan muhafazakr ve bazen
de liberal kanattan gelen saldrlar ngremediler. Tm bu ng-
rlemeyen gereklikler, vizyoner feminist dnrlerin zgrleme
ve i arasndaki iliki hakknda yeniden dnmesini gerektiriyor.

Bugn, birok feminist akademisyenin almas, kadnn igc

iindeki rol, bu roln gerek kadnlarn kendi benliklerini algla
malarnda gerekse ev iindeki rollerinde ne gibi deiimlere yol
at hakknda bir eyler sylyor. Ancak, alan kadnlarn say
snn artmasnn erkek tahakkmn azaltp azaltmad hakknda
ok fazla alma yok. Birok erkek, isizlik iin ve ataerkil gele
neklerin onlara verdii sabit kimliklerin kaybndan tr alan
kadnlar suluyor. Onlar iin bu kimliklerin birer kurgu olup olma
masnn bir nemi yok. Gelecekte, feminist gndemin nemli bir
 BGST I Toplumsal Cin&iyet ] 7i

esi olarak, erkeklerin kadnlar ve almann doas hakknda

bilgilendirilmeleri, bylece igcndeki kadnlarn onlarn dma
n olmadn grmeleri salanmal.

Kadnlar, uzun bir sredir alyor. Bugne kadar yksek ya da

dk cret alan birok kadn, almay feminist topyac tasav
vurlarn ileri srd kadar anlaml bulmad. Kadnlar, yaam
kalitelerini her dzeyde ykseltmekten ziyade daha ok tketmek
iin altklarnda alma, ekonomik anlamda kendine yeterlilii
salamyor. Kazandklarmz varoluumuzu kolaylatrmak zere
kullanlmad takdirde daha fazla para, daha fazla zgrlk anla
mna gelmiyor. almann anlamn yeniden dnmek, gelecein
feminist hareketi iin nemli bir grev. Kadnlarn yoksullamalarn
nlemenin, maddi anlamda nemli eksikleri olsa da, daha iyi bir
hayata sahip olmalarnn yollarn aratrmak, feminist hareketin
baars iin hayati nem tayor.

Feminist hareket, balangta kadnlarn ekonomik anlamda ken

dine yeterli hale gelmesini birincil hedefi haline getirmedi. Yine
de, kadnlarn kt ekonomik durumlarnn gndeme alnmas,
sonu olarak, kolektif ilgi rgtleyen feminist bir platformun olu
masna yol aabilir. Bu platform, kolektif rgtlenme, ortak zemin
ve tm kadnlar birletiren bir mesele olabilir.
10
IRK VE TOPLUMSAL CNSYET

Hibir mdahale, Amerikan feminizminin ehresini, feminist d

nrlerin rk ve rklk gereini tanma talebinden daha fazla
deitirmemitir. Bu lkenin btn beyaz kadnlar, kendi statle
rinin siyah kadnlarn ve genel olarak renkli kadnlarn statlerin
d en farkl olduunu bilir. Bunu, kk birer kzken televizyonda
yalnz kendi grntlerini seyrettikleri ve dergilere bakp yine
yalnz kendi grntlerini grdkleri zamanlardan itibaren bilirler.
Beyaz olmayanlarn orada bulunmamasmn/grnmez olmasnn
tek nedeninin beyaz olmamalar olduunu bilirler. Bu lkenin btn
beyaz kadnlar, beyaz olmann imtiyazl bir kategori olduunu
bilirler. Beyaz kadnlarn bu bilgiyi bastrmay veya inkr etmeyi
seebiliyor olmalar bilgisiz olduklar anlamna gelmez, inkr iin-
de olduklar anlamna gelir.

Beyaz kadnlardan mteekkil hibir grup, kendi statsyle siyah

kadnlarn stats arasndaki farklar, yurttalk haklan mcadele
sinde aktif olan, politik anlamda bilinlenmi beyaz kadn grubun
dan daha fazla anlamad. Beyaz kadnlarn Amerikan tarihinin bu
dneminde yazdklar gnlkler ve anlar bu bilgiyi belgeler. Fakat
bu bireylerin pek ou, yurttalk haklar mcadelesinden kadn
kurtulu hareketine getiklerinde, yurttalk haklan mcadelesinde
dorudan grdkleri ve duyduklar farklla dair farkmdah bast-
 BGST j Toplumsal Cin&iyet j 73

ran ve inkr eden bir feminist hareketin ban ektile^ Sadece

rklk kart mcadeleye katlm olmalar, beyaz stnlnden
vazgetikleri, siyah kadnlardan daha stn, daha bilgili, daha iyi
eitilmi ve bir harekete "liderlik etmek" iin daha uygun olduklar
eklindeki dnceleri terk ettikleri anlamna gelmiyordu.

Bu kadnlar birok ynden, herkese (beyaz kadnlara ve siyah

insanlara) oy kullanma hakknn verilmesini talep etmi olan kle
lik kart nclerini izliyorlard. Bu ncler toplumsal cinsiyet
temelli nedenlerle oy kullanma hakkndan yoksun kalrken siyah
erkeklerin bu hakk kazanma olaslyla karlatklarnda, beyaz
erkeklerle beyaz stnl erevesinde ibirlii yapmay tercih
etmilerdi. Siyahlara daha ok hak verilmesine ynelik militanca
taleplere tanklk eden dnemin beyaz feministleri, kendileri adna
daha ok hak talep etmek iin o n semilerdi. Bu bireylerin
bazlar, yurttalk haklar mcadelelerinin cinsiyetiliin ve cinsi
yeti basklarn farkna varmalarn saladn iddia ediyorlard.
Tabii durum gerekten byle olsayd, farklla dair yeni kavumu
olduklar politik farkndaln gnmz feminist hareketini kuram
sallatrma biimlerine de sirayet etmesi beklenebilirdi.

Bu kadnlar, hareketin iine, farkllklar silerek ve inkr ederek,

rk toplumsal cinsiyetle birlikte ele almayp tablodan tamamen
eleyerek girdiler. Toplumsal cinsiyeti ne karmak, beyaz kadm"
larn merkezi bir konum alabilmeleri ve btn kadnlar harekete
katlmaya arm olsalar bile, hareketin kendilerine ait olduunu
iddia edebilmeleri anlamna geliyordu. Balangta rk farkn ya
da rklk kart mcadeleyi ciddiye almayan bir feminist hareke
tin iinde doan topyac kz kardelik gr, siyah ve renkli ou
kadnn tahayyln ele geiremedi- Hareketin balangcndan berij
aktif olan siyah kadnlar ounlukla n plana kmamay tercih
ettiler. Feminist hareket baladnda, rklarn entegrasyonu hl
74 I Feminizm Herkes indir | beli hooki

ok ender gerekleiyordu. Pek ok siyah, beyazlarla hak eitlii

temelinde nasl iliki kurulacan ilk kez reniyordu. Bireysel
olarak feminizmi seen siyah kadnlarn, kendi rk farkndaiklarm
iin iine sokmakta isteksiz davranm olmalar da artc deildir.
Esasen, beyaz kadnlarn genellikle smrc ve baskc oldukla
rn deneyimledikleri bir dnyada, beyaz kadnlarn kz kardelii
ni ortaya atyor olmalar, siyah kadnlar iin harika bir duygu
olmalyd.

*7o'lerin sonu ve 80'Ierin banda daha gen bir siyah kadn/ renk-
J i kadn kua, beyaz kadnn rklna meydan okudu. Bizler,
daha yal siyah kadn mttefiklerimizden farkl olarak, ounluk
la, beyazlarn youn olduu yerlerde eitim grmtk. oumuz,
hibir zaman beyaz bir kadna kyasla ikincil konumda olmamtk.
oumuz igcne katlmamtk. Hibir zaman olmamz gerektii
dnlen yerde olmamtk. Kadn hareketi iindeki rkl ve
beyaz stnln eletirmek asndan daha iyi bir konumdaydk.
Kadnlarn cinsel bir snf/kast oluturduklar dncesini ortaya
atarak, hareketi ortak ezilmilik slogan evresinde rgtlemeye
alan beyaz kadnlar, kadnlar arasndaki farklar, kadnlarn
paylatklar btn ortak deneyimleri glgeleyen farklar kabul
etmekte en gnlsz olanlard. Irk en ak farkt.

70lerde A in t / a Woman: Black Women and FeminUm [Ben Bir

Kadn Deil miyim: Siyah Kadnlar ve Feminizmi kitabnn ilk tasla
n yazdm. On dokuz yandaydm. Tam zamanl bir ite hi al
mamtm. Gneyden, rk bakmndan yaltlm kk bir kasaba
dan Stanford niversitesi'ne gelmitim. Ataerkil dnceye dire
nerek bymtm ama feminist politikay benimsediim yer,
.niversite oldu. Feminist snflara ve bilin ykseltme gruplarna
katlan tek siyah kadn olarak, rk ve toplumsal cinsiyet konulary
la teorik olarak ilgilenmeye baladm. rk nyarglarn feminist
 BGST { Topium&al Cin&iyet } 75

dnceyi biimlendirme yollarnn tannmasn talep etmeye ve

deiim arsnda bulunmaya baladm yer orasyd. Baka yer
lerde de siyah kadnlar/renkli kadnlar, bireysel olarak ayn ele
tiriyi yapyorlard.

0 gnlerde, rklk gereiyle ve rk farkyla yzlemeyi istemyen

beyaz kadnlar, rk iin iine soktuumuz iin bizleri hainlikle
suladlar. Haksz bir ekilde, oda kaydrdmz, toplumsal cin
siyetten saptmz dndler. Aslnda biz, kadnlarn statlerine
gereki yaklalmasn ve bu gereki anlayn gerek bir feminist
p^M l^nlnlem eirouturmasn talep ediyorduk. Amacmz, kz
k ^ rd elk ta^ v^ u n u n deerini drmek deildi. Biz, samimi bir
kz kardelii mmkn klacak somut bir davanismapoUtilcasini
y e r le p r m e y e ^ Beyaz kadnlarla renkli kadnlar, kendi_
a ra m ln ^ le ^ a r st n l n d e n kurtulamadklar ve feminist
hareket temelden rklk kart olmad srece,'arada gerek bir
"kz kardelik" kurulamayacan biliyorduk.

rk konusundaki eletirel mdahaleler kadn hareketini yok etmedi,

hareketi glendirdi. Irk konusundaki inkr krmak, kadfrfarm,
farkllklarn her dzeyde bulunduu gereiyle yzlemelerine
yardm etti. Nihayet, imtiyazl kadnlarn, zellikle de beyaz kadn
larn snfsal karlarn dier kadnlarn karlarnn stnde tut
mayan bir hareket oluturmaktaydk. Btn gerekliklerimizin
konuu labildii bir kz kardelik tasavvuru oluturduk. Dnemin
toplumsal adaleti savunan hibir hareketinde katlmclar, rk konu
sunda feministler arasnda gerekleen ve feminist teori ve pratii
yeniden dnmeye yol aan trden bir diyalektik a-veri iine
; girmediler. Feminist harekete katlanlarn, eletiriyle ve meydan
okumayla kar karya kalrken, adalet ve zgrlk tasavvuruna
yrekten bal kalm olmalar olgusu, hareketin dayankllnn ve
76 I Feminizm. Herkes iindir | beli hook

gcnn ak bir kantdr. Bu bize unu gsterir: Feminist dnr

ler gemite ne kadar yanlg ierisinde olurlarsa olsunlar, deiim
iradesi, mcadele ve zgrleme balamn yaratma arzusu, yanl
inan ve varsaymlar srdrme ihtiyacndan daha gldr.

Yllar boyunca feminist dnrlerin rkn nemini kabullenmekteki

isteksizliine tank oldum. Beyaz stnlnden vazgemeyi red
dedilerine, rklk kart bir feminist hareketin kz kardelii
gerekletirecek tek politik temel olduunu kabullenmekteki istek
sizliklerine tank oldum. Dahas kadnlar inkrdan, beyaz stnl
dncesinden kurtulduka, bilinlerde gerekleen devrime de
tank oldum. Bu hayranlk uyandrc deiimler, feminist harekete
olan inancm yeniledi ve btn kadnlara kar hissettiim daya
nma duygusunu glendirdi.

Btne bakldnda, feminist dnce ve feminist teorinin rk

konusundaki eletirel mdahalelerden faydaland grlr. Tek
sorunlu alan, teorinin pratie evrilmesiydi. Beyaz kadnlar, rk
analizini feminist akademik almalarn byk blmne sokmu
olsalar da bu anlayn, beyaz kadnlarla renkli kadnlar arasnda
ki gndelik ilikiler zerinde ok byk bir etkisi olmad. rk bak
mndan ayrk kalan bir toplumda, kadnlar arasnda rklk kar
t ilikiler kurmak zordur. yerlerinin eitliliine ramen, ou
kimse hl kendi grubundan insanlar arasnda toplumsallayor.
rklk ve cinsiyetilikbir araya geldiinde, kadnlar arasnda zarar
verici snrlar yaratyor. Bunu deitirmeyi amalayan feminist
stratejiler, bugne kadar pek yararl olmadlar.

Sevgi ve politik dayanma balarnn ortaya kaca bir alan

oluturmann zorluklarn am beyaz kadnlarla renkli kadnlarn,
baaryla uygulanm stratejileri ve yntemleri paylamas gerekli.
Farkl rklardan gen kzlar arasndaki ilikiye neredeyse hi dikkat
 BGST j Toplum&al Cin&iyet j 77

edilmiyor. Beyaz gen kzlarn cinsiyeti koullanma karsnda

renkli gen kzlardan bir ekilde daha savunmasz olduklarn gs
termeye alan nyargl feminist akademik almalar, beyaz
stnlk belirli bir varsaym devam ettirmekten baka bir ie
yaramyor. Bu nyargl varsaym udur: Beyaz kadnlar, kayglar
ve dertleri konusunda dier gruplardan daha ok dikkate ihtiya
duyuyor ve daha ok dikkati hak ediyorlar. Oysa renkli gen kzlar,
beyaz akranlarndan farkl davranlar sergileyebilseler de, yalnz
ca cinsiyeti koullanmay iseli etirmekle kalmyor, byk lde
ve onarlamayacak biimlerde cinsiyetiliin kurban oluyorlar.

Feminist hareket ve zellikle de vizyoner siyah aktivistler, rkn ve

rkln yeniden dnlmesine yol atlar. Bunun, toplumumuzun
btn zerinde olumlu etkileri oldu. Ne var ki yerleik, kabul
grm toplumsal eletiriler bu olguyu nadiren kabulleniyor. rk ve
feminist hareket iindeki rklk zerine bolca yazm bir feminist
teorisyen olarak, meydan okunmas ve deimesi gereken daha pek
ok ey olduunu biliyorum. Ancak bugne dek meydana gelen
byk deiimleri kutlamak da ayn derecede nemlidir. Bu kutlama,
yani zaferlerimizi anlamamz ve model olarak kullanmamz, bunla
rn, kitlesel tabanl ve rklk kart bir feminist hareketin ina
edilmesinde salam bir temel oluturmalarna hizmet edecektir.
ti

DDET SONA ERDRMEK

Gnmz feminist hareketinin ak arayla yaygnlam olan olum-

lu-mdahalelerinden bri; ev ii iddet ve bu iddetin sona erdiini
grmek istiyorsak dncede ve eylemde gereklemesi gereken
deiiklikler hakknda daha byk bir kltrel farkndahk yaratma
ve bu farkndal srdrme abasdr. Gnmzde ev ii iddet
sorunu, kitle medyasndan ilkokullara kadar o kadar geni bir
evrede konuuluyor ki sregiden ev ii iddet gereinin zerin
deki rty kaldran ve onu sergileyen gcn feminist hareket
olduu ounlukla unutuluyor. Feministler ev ii iddete odaklan
dklarnda, balangta kadna ynelik erkek iddetini vurguladlar.
Buna karn, hareket ilerledike, hemcinsler aras ilikilerde de ev
:ii iddetin var olduu kant buldu. Kadnlarla iliki iindeki kadn-
larn gemite ve gnmzde de sklkla taciz kurban olduu,

Iocuklarn da kadnlar ve erkekler tarafndan uygulanan yetikin

[ataerkil iddete maruz kald aa kt.

Ev iindeki ataerkil iddet, daha gl olan bireyin dier bireyleri,

zor kullanmann eitli biimleriyle kontrol etmesinin kabul edile
bilir bir ey olduuna duyulan inanca dayanr. Ev ii iddetin bu
geniletilmi tanm, kadna ynelik erkek iddetini, hemcinsler
arasndaki iddeti ve ocuklara ynelik yetikin iddetini ierir.
"Ataerkil iddet" terimi yararldr, nk daha ok kabul gren "ev
 BGST j Toplumsal Cimyei j 79

ii iddet" sznn aksine, ev iindeki iddetin cinsiyetilie ve

cinsiyeti dne, erkek tahakkmne bal olduunu srekli
olarak hatrlatr. Ev ii iddet terimi, ok uzun zamandan beri, ev
iinde uygulanan iddetin zel ve ev dnda uygulanan iddetten
daha az tehditkr olduunu, daha az korkun olan mahrem bir
balamda ortaya ktn ne sren "yumuak" bir terim olarak
kullanld. Bu doru deil, nk kadnlar ev iinde, darda oldu
undan daha ok dvlmekte ve ldrlmektedir. Ayrca pek ok
kii, yetikinler arasndaki iddeti ocuklara ynelik iddetten ayr
ve farkl grme eilimindedir, oysa ki yle deildir. ocuklar, sk
lkla, annelerini koca ya da bir erkek arkada tarafndan saldrya
uradklarnda korumaya alrken kt muamele grrler ya da
iddet ve tacize tanklk ederek duygusal anlamda zarar grrler.

Tpk bu lkenin yurttalarnn byk bir ounluunun eit ie eit

cret verilmesi gerektiine inanmas gibi, ou kii erkeklerin kadn
ve ocuklar dvmemesi gerektiini dnmektedir. Fakat kendile
rine, ev ii iddetin cinsiyetiliin dorudan sonucu olduu, cinsi-
yetilik sona ermeden ev ii iddetin de sona ermeyecei sylen
diinde, bu mantk sramasn gerekletiremiyorlar. nk bu,
toplumsal cinsiyet hakkndaki temel dnme biimlerine meydan
okunmasn ve bunlarn deitirilmesini gerektiriyor. Ben de, femi
nist hareketin tm iddet biimlerini sona erdirmeyi her eyin
nnde tutan bir gndemi olmas gerektiini savunan az saydaki
feminist teorisyenden biriyim. Kadna ynelik ataerkil iddete dair
feminist vurgu, bizim birincil derdimiz olarak kalmal. Yine de,
kadna ynelik erkek iddetini, bunun dier btn ataerkil iddet
biimlerinden daha korkun olduunu ima eden bir tarzda vurgu
lamak, feminist hareketin karlarna hizmet etmemektedirTSu,
ataerkifddetin by FFirksmnm c in s y e t0 ^
tarafndan ocuklara uyguland gereini karanlkta brakr.
o j Feminizm Herkes indir { bell hooka

Reformist feminist dnrler, kadna ynelik erkek iddetine youn

biimde dikkat ekmeye alrken hl ou zaman tek madur her
zaman kadnm gibi bir tablo izmeyi seiyorlar. ocuklara ynelik
pek ok vahi saldrnn kadnlar tarafndan gerekletirildii olgu
su eit derecede vurgulanmyor ve ataerkil iddetin dier bir ifade
si olarak grlmyor! Ama artk biliyoruz ki ocuklar yalnzca ata
erkil iddetin dorudan hedefi olduklarnda deil, iddet ieren
davranlara tank olmaya zorlandklarnda da iddete maruz kalm
oluyorlar. ayet feminist dnrlerin tm, kadnlar tarafndan
uygulanan ataerkil iddeti kadna ynelik erkek iddetiyle ayn
kefeye koyarak buna fke duyduunu ifade etselerdi, kamuoyu da
ataerkil iddete dikkat ekme abalarn erkek kart bir gndem
olarak deerlendirmez ve kolay kolay reddedemezdi.

Birok aratrma kadnlarn ounlukla iddet kullanmama eili

minde olduunu gsterse de, kadnlar tarafndan uygulanan ata
erkil iddetin maduru olan yetikinler, kadnlarn iddet ieren
davran gstermekten muaf olmadn bilirler ^in dorusu,
ocuklarn hangi sklkta kadn iddetinin nesnesi olduklar gere
i hakknda konuacak, rgtl, kolektif bir sesleri yokturykadnlarn
ve erkeklerin uygulad iddet yznden tbbi bakma ihtiya duyan
ok sayda ocuk olmasa, elimizde kadnlarn iddetini belgeleyen
kant da olmayacakt.

Bu sorunlar ilk olarak Femini&t Theory: From Margin to Center

Feminist Teori: eperden Merkezel isimli kitabmn "iddeti
Sonlandrmak in Feminist Hareket blmnde dile getirdim ve
unlar syledim:

Sregiden feminist mcadelenin kadna ynelik iddeti sona

erdirebilmesi iin, bu mcadelenin iddeti sona erdirmeye ynelik
topyekn bir hareketin bileeni olarak grlmesi gerekir. Feminist
 BGST [ Toplum&al Cin&iyet j bi

hareket imdiye kadar birincil olarak erkek iddetine odakland

ve sonu olarak erkein iddete eilimli olduuna, kadnn ise
olmadna, erkeklerin tacizci, kadnlarn madur olduuna dair
cinsiyeti basmakalp fikirlere inanl rlk katt. Oysa bu toplumda
kadnlar (erkeklerle birlikte), baskn bir taraf ya da grubun,
hkmettii insanlar zerindeki iktidarn kaba kuvvet uygulayarak
elde tutmasnn kabul edilebilir bir ey olduunu dnyorlar.
Bahsi geen dnce tarz, bunu gz ard etmemize yol aabiliyor.
Kadnlarn, dierleri zerinde ne derece kaba kuvvet uyguladklarn
ya da iddet ieren davranlar sergilediklerini gzden karmamza
ya da grmezlikten gelmemize neden oluyor. Kadnlarn, iddet
ieren eylemleri erkekler kadar sk gerekletirmiyor olmalar,
kadn iddeti gereini ortadan kaldrmaz. Eer iddeti ortadan
kaldrmak istiyorsak, bu toplumdaki btn kadn ve erkeklerin
iddet kullanmn desteklediini grmemiz gerekiyor.

Asla iddet uygulamayan, fakat ocuklarna, zellikle de erkek

ocuklarna, iddetin toplumsal kontrol salama yolunda kabul
edilebilir bir ara olduunu reten bir anne de ataerkil iddetle
dankl dv ierisindedir. Bu annenin dnce biimi deimek
zorundadr.

ou kadnn (az sayda kadn hayatlarndaki erkekleri dvse de)

erkekleri tahakkm altna almak iin iddet kullanmad ak. Fakat
pek ok kadn, otorite sahibi bir kiinin, otoritesini elde tutmak
iin kuvvet kullanma hakkna sahip olduuna inanyor. Ebeveynlerin
byk ounluu, ocuklarna kar birtakm fiziksel yahut szl
saldr biimleri kullanyor. Kadnlar ocuklarn birincil bakcs
olarak kaldndan, olgular u gereklii doruluyor: Kadnlara
(anne-ocuk ilikisinde olduu gibi) iktidar veren bir tahakkm
kltr ierisindeki hiyerarik sistem dahilinde kadnlar, hkimiyeti
ellerinde tutmak iin sklkla kaba kuvvet kullanyor. Tahakkm
kltrnde herkes, iddeti kabul edilebilir bir toplumsal kontrol
82 I Feminizm Herfcea indir | bei! hook

arac olarak grecek ekilde toplumsallar. Egemen kesimler (ister

kadn-erkek ister ebeveyn-ocuk ilikilerinde olsun) yerleik hiye
rarik yapnn tehdit edildiini grdklerinde iktidarlarn fiziksel
veya duygusal tacize dayal bir cezann (bunu uygulasnlar ya da
uygulamasnlar) hazrda bekledii tehdidiyle ellerinde tutmaya
alrlar.

Kadna ynelik erkek iddeti, medyann hayli ilgisini ekti. (OJ.

Simpson davas gibi gerek hayattan rnekler tarafndan da vur
guland.) Ancak bu farkndalk Amerikan kamuoyunu, bu iddetin
altnda yatan nedenlere ve ataerkiye meydan okumaya yneltme
di. Cinsiyeti dnce, erkek tahakkmn ve onun bir sonucu olan
iddeti desteklemeye devam ediyor. Ymlarca isiz erkek ve ii
snf erkei, beyaz stnlk ataerki iindeki ilerinde kendileri
ni gl hissetmiyorlar ve mutlak otorite sahibi olacaklar, mutlak
sayg grecekleri tek yerin ev olduunu hissetme konusunda cesa
retlendiriliyorlar. Erkekler, ynetici snfn erkek gruplar tarafn
dan toplumsallatrlyorlar. Bylece kamusal i dnyasndaki
tahakkm kabul ediyor, evin zel dnyasnn ve mahrem ilikile
rinin erkeklikle edeer tuttuklar iktidar duygusunu onaracana
inanyorlar. Baz erkekler, ii saflarnda yer alan ve daha dk
cret alan erkeklerin says arttka ya da daha ok kadn i dn
yasna girdike, cinsiyeti cinsiyet rolleri hiyerarisinde iktidar ve
tahakkm yerletirmenin ve elde tutmann tek yolunun iddet
kullanmak olduu hissine kaplyor. Kadnlar mmkn olan her
trl arala ynetme hakkna sahip olduklarn syleyen cinsiyet
i dnceyi unutmadklar srece, kadna ynelik erkek iddeti
norm olmaya devam edecektir.

Feminist dncenin ilk zamanlarnda aktivistler, kadna ynelik

erkek iddetiyle emperyalist militarizm arasnda benzerlik kurmay
sklkla atladlar. Bu balantnn kurulmamasnn nedeni, erkek
 BGST j Toplum&ai Cin&iyet | 83

iddetine kar olanlarn genelde mlitarizmi kabul etmeleri ve hatta

onun destekisi olmalaryd. Cinsiyeti dnce, erkek ocuklar
(hayali iyi ocuk-kt ocuk kavgalarnda ya da emperyalizmin
uluslar zerindeki kuvvete dayal iktidarn temin edecek askerler
halinde) katiller" olarak toplumsallatrd srece, kadnlara ve
ocuklara ynelik ataerkil iddet srecektir. Geen birka ylda,
farkl snfsal gemilere sahip gen erkekler korkun iddet olay
lar gerekletirdiinde, bu olaylar btn lke tarafndan mahkm
edildi. Fakat bu iddeti cinsiyeti dnceye balama konusunda
pek az giriim vard.

Femini&t Theory: From Margin to Center [Feminist Teori-, eperden

Merkeze] adl kitabmda iddetle ilgili blm, erkeklerin iddeti
kabul eden, ona gz yuman ve onu devam ettiren, iddet kltr
n yaratan tek kesim olmadn vurgulayarak sonlandryorum.
Kadnlar, iddete gz yummadaki rolleri konusunda sorumluluk
almaya aryorum:

Sadece kadna ynelik erkek iddetine dikkat ekerek ya da

militarizmi, sadece erkek iddetinin farkl bir ifadesi haline
getirerek, iddet sorununu gerektii ekilde ele alma imknn
yitiriyor ve tutarl direni stratejileri ve zmleri gelitirmeyi de
zorlatrm oluyoruz... Kadma, uluslara veya gezegene ynelik
erkek iddeti sorununun ciddiyetini azaltmadan, erkeklerin ve
kadnlarn hep birlikte ABD'yi bir iddet kltr haline getirdiklerinin
ve bu kltr dntrp yeniden yaratmalar gerektiinin farkna
varmalyz. Kadnlar ve erkekler, iddetin toplumsal kontrol
mekanizmas olarak kullanlmasnn btn tezahrlerine kar
kmaldr: sava, kadna ynelik erkek iddeti, rk iddet vs.
Kadna ynelik erkek iddetini sona erdirmek ynndeki feminist
abalar, btn iddet biimlerini sona erdirmeye ynelik bir
hareket oluturacak ekilde genilemelidir.
84 [ Feminizm Herkes indir \ beli hooki

zellikle ebeveynlerin ocuklarn iddet iermeyen yollarla yeti

tirmeyi renmeleri hayati bir nem tar. Zor durumlarla ba
edebilmek iin bildikleri tek yol bu olduu srece ocuklarmz
iddetten vazgemeyecektir.

Bizim lkemizde iddet konusuyla ilgilenen halk kitleleri, bu idde

ti ataerkil dnceye ya da erkek tahakkmne balamay kararl
bir ekilde reddediyorlar. Feminist dnce bir zm sunuyor. Bu
zm herkese uygun hale getirmek de bize dmektedir.
 12
FEMNST ERKEKLK

Gnmz feminist hareketinin ilk dnemlerinde, hareket iinde

fkeli bir erkek kart hizip vard. Heteroseksel kadnlar hareke
te, erkeklerin gaddar, zalim ve sadakatsiz olduklar, iddet kullan
dklar ilikilerin iinden gelmilerdi. Bu erkeklerin ou, toplumsal
adalet hareketlerine katlm olan, iiler ve yoksullar adna konu
an, rk adaletinden bahseden radikal dnrlerdi. Fakat i top
lumsal cinsiyet konusuna geldiinde, onlar da en az muhafazakr
ibirlikileri kadar cinsiyetiydiler. Kadnlar, bu ilikilerden fkey
le kmlard ve bu fkeyi, kadnlarn zgrlemesi iin itici bir g
olarak kullandlar. Feminist dnce ve hareket ilerledike, aydrv*
lanm feminist aktivistler sorunun erkekler olmadn, sorunun
ataerki, cinsiyetilik ve erkek tahakkm olduunu grdler. Sorunun**
5yalnzca erkeklerden kaynaklanmad gereiyle yzlemek zor*
oldu. Gerekliin daha karmak bir biimde teorize edilmesi gerekj, 1
liliiyle yzlemek, kadnlarn cinsiyetiiiin korunmas ve devam
ettirilmesinde oynadklar roln teslim edilmesini gerektirdi. Daha
ok kadn, erkeklerle olan ykc ilikilerden katka resmin tama
mn grmek daha kolay hale geldi. Tek tek erkekler ataerkil imti
yazlarndan vazgeseler bile ataerkil, cinsiyeti ve erkek egemen
sistemin el demeden srecei ve kadnlarn smrlmeye ve/veya
ezilmeye devam edecei anlald.
86 I Feminizm. Herkes indir ( bell hook

Muhafazakr kitle medyas, srekli, feminist kadnlar erkek d

man olarak temsil etti. Hareket iinde erkek kart bir hizip veya
hissiyat olduunda, feminizmin itibarm sarsmak iin bunu ne
kardlar. Feministlerin erkek dman olarak gsterilmesinin
altnda, btn feministlerin lezbiyen olduu varsaym vard. Kitle
medyas, erkekler arasndaki anti-feminist duygulan, homofobiye
hitap ederek younlatrd. Oysaki gnmz feminist hareketi henz
on yan doldurmadan, feminist dnrler ataerkinin erkeklere
nasl zarar verdii hakknda da konumaya balamlard. Feminist
politika, erkek tahakkmne ynelik fkeli eletirimizi deitirme
den, ataerkinin, erkeklere cinsiyeti bir erkek kimliini dayatarak
onlar da baz haklardan yoksun braktnn kabul edilmesini ie
recek ekilde geniledi.

Anti-feminist erkeklerin her zaman gl bir kamusal sesi olmutur.

Feminist dnceden ve feminist aktivistlerden korkan ve nefret
eden erkekler, kolektif glerini bir araya getirmekte ve harekete
saldrmakta gecikmediler. Fakat hareketin balangcndan itibaren,
feminist hareketin toplumsal adalet hareketi olduunu ve bu lke
nin tarihinde erkeklerin destekledii btn dier radikal hareket
ler kadar deer tadm teslim eden kk bir erkek grubu vard.
Bu erkekler, mcadelede yoldamz ve mttefikimiz oldular.
Harekette aktif olan heteroseksel kadnlar, feminizmle uzlamak
iin mcadele eden erkeklerle yakn iliki iindeydiler. Bu erkek
lerin feminist dnceye gemeleri, sklkla, ya bu meseleyi gs
leyecek ekilde ileri bir adm atmalar veya kurulmu olan yakn
ilikilerin sona ermesi riskini gze alamamalaryla alakalyd.*
* Homofobi, ecin sellere ya da ecin sellie kar duyulan n efret, korku,
honutsuzluk ya da ayrmclktr. y.h.n.
 BGST I Toplum&al Cin&iyet [ 87

Feminist hareket iindeki erkek kart hizipler, cinsiyetilik kar

t erkeklerin varlna ierlediler. nk onlarn varl, btn
erkeklerin baskc olduu ya da btn erkeklerin kadnlardan nef
ret ettii eklindeki diretmelere kar klmasna hizmet etti. Daha
fazla smf atlama araynda olan, erkekleri ve kadnlan mutlak
ezen/ezilen kategorilerine yerletirmek suretiyle kutuplatrmak
zere ataerkil iktidar biimlerine ulamaya alan feminist kadn
larn karma hizmet etti. Onlar tm kadnlar madur olarak gs
termek iin btn erkekleri dman olarak tanmladlar. Erkeklere
odaklanmak, dikkatleri feminist aktivistlerin snfsal imtiyazlarndan
ve kendi snfsal iktidarlarn glendirme arzularndan uzaklatr
d. Btn kadnlar erkekleri reddetmeye aran bu aktivistler,
hem kadnlar ve erkekler arasndaki efkatli balar hem de kadn
lar cinsiyeti erkeklere balayan (olumluya da olumsuz) ekonomik
ve duygusal balan dikkate almay reddettiler.

Erkeklerin mcadele iindeki yoldalar olarak kabul edilmesini

isteyen feministler, hibir zaman kitle medyasnn ilgisini ekme
diler. Erkeklerin dman grlerek eytanlatrlmasn eletiren
teorik almamz, erkek kart kadnlarn perspektifini deitir
medi. Kadn kart bir erkek hareketinin domasna yol aan da,
erkekliin olumsuz bir ekilde tanmlanmasna duyulan tepkiydi.
"Erkek kurtulu hareketi" zerine yazarken bu hareketin altnda
yatan oportnizme dikkat ektim:

Bu adamlar kendilerini, erkekleri zgrletirmek iin alan

cinsiyetilik madurlar olarak tanmladlar. Kat cinsiyet rollerini,
kendi madur olularnn birincil kayna olarak tanmladlar ve
erkeklik dncesini deitirmek istemelerine ramen, kadnlarn
cinsiyeti bir ekilde smrlmeieri ve ezilmeleri konusunda zel
bir kayglar yoktu.
se j Fem inizm H erkes in d ir j bell hook

Erkek hareketi, pek ok ynden, kadn hareketinin en olumsuz

ynlerini yanstan bir ayna gibiydi.

Feminist hareket iindeki erkek kart hizipler sayca az olsa da,

feminist kadnlarn kamusal tahayyldeki erkek dman imajlar
n deitirmek zordu. Erkekler, tabii ki feminizmi erkek dmanl
olarak karakterize ederek, dikkatleri erkek tahakkmnn tad
hesap verme mecburiyetinden baka bir yne saptrdlar. Eer
feminist hareket, erkeklik iin daha zgrletirici grler sunabil-
eydi, hareketi erkek kart olarak gstererek bertaraf etmek
herkes iin imknsz olacakt. Feminist hareket, kadn ve erkekler
den oluan geni bir kitleyi kendine ekmekte byk lde baa
rsz oldu. nk bizim teorimiz, sadece erkeklerin cinsiyetilik
kart olmak iin yapmalar gerekenler konusunda deil, alterna
tif bir erkekliin nasl bir eye benzeyecei konusunu ele almak
hususunda da yeterince etkili olamad. Feminist hareket ya da erkek
hareketi tarafndan sklkla ataerkil erkeklie alternatif olarak
gsterilen, erkeklerin daha "kadns" hale gelmeleri gryd.
Ortaya atlan kadnslk dncesi, cinsiyeti dncenin iinden
domutu ve ona bir alternatif tekil etmiyordu.

O zaman ve imdi ihtiya duyulan ey, kiinin kendine duyduu

sayg ve sevginin kimliin temelini oluturduu bir erkeklik tasav
vurudur. Tahakkm kltrleri, zsaygya saldrr ve onun yerine
varlk hissimizi bakalar zerindeki tahakkmmzden aldmz
dncesini yerletirir. Ataerkil erkeklik, erkeklere, benlik ve kim
lik hislerinin, varolu nedenlerinin, dierlerine hkmetme kapasi
telerinde yattn retir. Erkekler, bunu deitirmek iin gezege
nin, daha gsz erkeklerin, kadnlarn ve ocuklarn zerindeki
erkek tahakkmn eletirmek ve ona meydan okumak zorundadr.
Fakat ayn zamanda feminist erkekliin nasl bir ey olduu konu
sunda net bir tahayyle sahip olmalar gerekmektedir. Zira insan
 BGST I Toplurmai Cimiyet ) s$

hayal bile edemedii bir eye nasl dnebilir? Sz konusu tahay

yl ise, gerek erkek gerek kadn feminist dnrlerce netletril-
meyi bekliyor.

Devrimci sosyal adalet hareketlerinde de ska yaand gibi bizler

de, soruna bir isim koyma konusunda, onu zmekte olduumuzdan
daha iyiyiz.(Ataerki erkekliin, erkekleri, hastalkl bir ekilde
narsist, ocuksu olmaya ve sadece erkek olarak doduklar iin
kazandklar imtiyazlara (bunlar greli de olsa) psikolojik olarak
baml kalmaya yreklendirdiini biliyoruz^ek ok erkek, anlam
l bir ekirdek kimlik yaplandrmadklar iin, bu imtiyazlarm
ellerinden alnmasnn hayatlarm tehdit ettiini hisseder. Erkek
hareketinin, erkeklere, olumlu bir ekilde, ilerindeki kayp olan
ocuunu geri almak ve ruhlarn, ruhsal geliimlerini beslemek
iin kendi duygularna nasl yeniden balanacaklarn retmeye
almas bu yzdendir.

Gen erkekleri hedef alan, onlarn cinsiyeti kkler zerinde yk

selmeyen bir kimlik ina etmelerini salayacak, kayda deer bir
feminist literatr ortaya kmamtr. Cinsiyetilik kart erkekler,
ocukluk ve zellikle de ergenlik andaki erkeklerin geliimini
ieren bir eletirel bilince dair yetersiz bir eitim grmlerdir. Bu
boluun bir sonucu olarak feminist perspektifler, erkek ocuklarn
nasl yetitirilecei konusunun lke apnda dikkat ektii u gn
lerde, bu tartmalarn ancak nadiren bir paras oluyorlar. uras
trajiktir ki annelerin salkl erkek ocuklar yetitiremeyeceklerine
ilikin, erkek ocuklarn, erkekliin, disiplini ve otoriteye itaati
vurgulayan ataerkil militarist dncelerinden "yarar grecekleri
ne" dair ykc ve kadn dman varsaymlarn yeniden g kazan
dna tank oluyoruz. Erkek ocuklarn salkl bir zsaygya ihti^
yalar var. Sevgiye ihtiyalar var. Bu sebeple dnceli ve sevgi
dolu feminist politikalar, erkek ocuklarn hayatlarn kurtaracak
I F e m i n i z m Herkei indir j bell hooki

yegne temeli oluturabilirler. Ataerki onlar iyiletirmeyecektir.

Eer yle olsayd, imdi hepsinin iyi durumda olmas gerekirdi.

Bu lkedeki pek ok erkek, kimliklerinin doas konusunda sknt

ekmektedir. Ataerkiye skca tutunsalar bile, bizzat ataerkinin
sorunun bir paras olduunu sezmeye balyorlar. sizlik, cretli
iin memnuniyet vermeyen doas ve kadnlarn gittike artm
olan snfsal iktidar, zengin ve gl olmayan erkeklerin durduk
lar yeri kavramalarn zorlatrmtr. Beyaz stnlk kapitalist
ataerki, vaatlerinin tmn gerekletirmeye muktedir deildir.
Pek ok erkek ac ekiyor, nk bu vaatlerin adaletsizlik ve tahak
kmle alakal olduu ve gereklemesi halinde bile, erkekleri asla
zafere ulatrmayaca gereiyle yzlemelerine yardm edebilecek
zgrletirici eletirilerle karlamyorlar. Bir yandan zgrleme
yi denerken bir yandan da beyaz stnlk kapitalist ataerkil
dnme biimlerini (ki ruhlarm katleden de zaten budur) benim
siyorlar. Bu yzden, tpk birok erkek ocuu gibi, onlar da yolla
rn kaybetmi durumda.

Feminist erkeklii benimseyen, gen olan ve olmayan btn erkek

leri seven, gen kzlar ve kadnlar iin arzuladmz btn haklan
erkekler iin de talep eden bir feminist gr, Amerikan erkeini
yenileyebilir. Feminist teori hepimize, zellikle adaleti ve zgrl
nasl hayat glendirecek ve olumlayacak ekilde seveceimizi
retir. Feminist erkekliin geliebilecei bir dnyay nasl yarata
camz gsterecek yeni stratejilere, yeni teorilere ve rehberlere
ihtiyacmz olduu aktr.
*3
FEMNST EBEVEYNLK

ocuklar zerindeki feminist.odaklanma, gnmz radikal feminist

hareketinin merkezi bileenlerinden biriydi. Kadnlar, ocuklarm
cinsyetilik olmadan yetitirerek cinsiyetilik kart bir harekete
ihtiya duymayacak bir dnya yaratmay umdular. ocuklara odak
lanma, cinsiyeti cinsiyet rollerine ve bunlarn ocuklara doduk
lar andan itibaren dayatlma yollarna vurgu yapt. ocuklar sz
konusu olduunda, feministlerin dikkati neredeyse her zaman kz
ocuklarna ynelikti; cinsiyeti nyarglara saldrlyor, alternatif
imgeler neriliyordu. Arada bir, erkek ocuklarn cinsiyeti olma
yan bir biimde yetitirilmesi ihtiyacna dikkat ekiliyordu. Ancak
ou zaman genele yaylan erkek ataerkillii eletirisi, erkeklerin
tm kadnlardan daha iyi durumda olduu eklindeki srardan
kaynaklanyordu. Erkek ocuklarnn her zaman kz ocuklarndan
daha fazla ayrcala ve gce sahip olduklar varsaym, feministle
ri, kz ocuklarna ncelikli olarak odaklanmaya yneltti.

Feminist dnrlerin ailelerin iindeki cinsiyetilikle urarken

karlatklar balca zorluklardan biri, cinsiyeti dncenin
tayclarnn yarsn kadnlarn oluturmasyd. ocuklara bakan
yetikin bir erkein mevcut olmad hanelerde bile kadnlar
ocuklarna cinsiyeti dnceyi rettiler ve retmeye devam
ediyorlar. ronik bir biimde, pek ok insan, kadnlarn reislik
92 I Feminizm Herke& indir j bell hook

yapt hanelerin otomatik olarak anaerkil olacan varsayar.

Gerekte, ataerkil toplumda hane reisi olan kadnlar, bir erkek
figrnn yokluundan dolay kendilerini sulu hissetmekte ve
zellikle de erkek ocuklara cinsiyeti deerleri aktarma konusun
da ar bir dikkat sergilemektedir. Yakn zamanlarda, toplum
genelinde revata olan muhafazakr anaakm medya "limleri",
tm snf ve rklardan gen erkeklerin gerekletirdii iddet eylem
lerinin kaynan, bekr kadnlarn salkl bir erkek ocuk yetitir
melerinin mmkn olmamasyla akladlar. Bu tabii ki doru
deildir. Olgular, toplumumuzda en sevgi dolu ve en gl erkek
lerden bazlarnn bekr anneler tarafndan yetitirildiini
gstermektedir. Yine pek ok kiinin, tek bana ocuk yetitiren,
zellikle de erkek ocuk yetitiren kadnlarn onlara ataerkil erkek
ler olma yollarm retmeyecekleri eklindeki varsaymna dikkat
ekmek gerekir. Bu da doru deildir.

Beyaz stnik, kapitalist, ataerkil egemen kltrde ocuklarn

haklan yoktur. Feminist hareket, bizim bu toplumdaki kltrm
zn, ocuklar sevmeyen, onlar bir mlk olarak gren ve ebeveyn
lerin ocuklara ne isterse yapabileceine inanmay srdren bir
kltr olduuna dikkat eken ilk toplumsal adalet hareketiydi.
ocuklara ynelik yetikin iddeti, toplumumuzda bir normdur.
Sorun udur ki feminist dnrler, srf ocuklarn bakmnn esas
sorumlusu olmalarndan tr kadnlarn genellikle ocuklara
ynelik iddetin asl uygulayclar olduu gereine asla dikkat
ekmek istemediler. Feminist hareketin, ev iindeki erkek tahak
kmnn erkeklerin ocuklar cinsel olarak taciz ettikleri bir
otokrasi yaratt olgusuna sklkla dikkat ekmesi ok nemli ve
devrimci bir tutumdur. Ancak bir dier gerek de udur: ocuklar
her gn kadnlarn ve erkeklerin szl ve fiziksel tacizine uramak-
talar. Annelik sadizmi, kadnlar sklkla ocuklar duygusal anlam-
 BGST I Toplum&al Cinsiyet j 93

da istismara srkler ve feminist teori, ocuklara ynelik yetikin

kadn iddeti konusunda, henz ne bir feminist eletiride ne de
feminist bir mdahalede bulunmutur.

ocuklarn yurttalk haklarndan yoksun olduu bir tahakkm

kltrnde, gl olanlar, yani yetikin erkek ve kadnlar, ocuk
lara kar otokratik bir ynetim kullanmaya muktedirdir. Btn
tbbi olgular, bu toplumda ocuklarn her gn iddet ieren edim
lerle istismar edildiini gstermektedir. Bunlarn ou, yaam
tehdit eder niteliktedir. Pek ok ocuk lmektedir. Kadnlar bu
iddeti erkeklerden ok olmasa da onlar kadar sk uygulamaktadr.
Hareketin ocuklara ynelik kadn iddetiyle dorudan yzlemeyi
reddetmesi, feminist dnce ve pratikteki ciddi bir boluktur.
Hepimiz, ataerkil dnceyi, gl olann gsz olan ynetmeye
hakk olduunu ve onu ynetmek iin her yolu kullanabileceini
syleyen bir tahakkm etiini benimseyecek ekilde toplumsalla
tk. Bu yzden erkek tahakkmn vurgulamak, feminist dnr
ler de dahil olmak zere kadnlar asndan, kadnlarn ocuklar
taciz ettiini grmezden gelmeyi kolaylatrmaktadr. Beyaz stn-
lk kapitalist ataerkil hiyeraride, erkeklerin kadnlar zerinde
ki tahakkm grmezden gelinir; yetikinlerin ocuklar zerindeki
tahakkm iin de ayn ey geerlidir. Hi kimse, ocuklarn istis
mar eden annelere dikkat ekmeyi gerekten istemez.

Lks bir akam yemeinde bir kadn, kk olunu disiplin altna

almak iin onu imdiklediini, kontrol altna alana kadar etini
brakmadn sylemiti. Bu hikyeyi ve yemekteki dier insanla
rn kadnn bu disipline etme arzusunu nasl alkladklarn hep
anlatrm. Bu davrannn taczkr olduunu ve potansiyel olarak
bu erkek ocuun bydnde kadnlara kar tacizkr davran
larnn tohumunu ektiini sylemitim. Bir erkein bir kadn, onun
davrann kontrol etmek ve ona gz atrmamak iin serte im
94 j Feminizm Herkes indir [ b e h o o k a

diklediini anlattn duysak, bunu hemen tacizkr bir davran

olarak kabul edeceimizi ifade etmitim. Fakat bir ocua zarar
verildiinde, bu olumsuz tahakkm biimi grmezden gelinir. Bu
mnferit bir olay deildir, anneler ve babalar ocuklara her gn
ok daha sert bir iddet uygulamaktadr.

Bu lkenin ocuklarnn yzletii kriz, ataerkil dnceyle femi

nizmin getirdii deiimler arasndaki atmann aileyi, erkek
tahakkmnn her hanede bir norm olduu zamankinden ok daha
byk bir sava alan haline getirmi olmasdr. Feminist hareket,
ataerkil aile iinde erkeklerin ocuklara ynelik cinsel istismarnn
gemite ve bugn nasl gerekletiini byk lde aa karan
ve gsteren bir katalizr ilevi grmtr. Bu, feminist hareket
iindeki yetikin kadnlarn kendilerinin taciz maduru olduklarn
kabul ederek terapi grmesiyle ve bu kabul terapinin zel alann
dan kamusal syleme tamasyla balad. Bu ifaat, ocuklarn,
bugn gerekleen tacize kar durabilecei olumlu bir etik ve
ahlaki balam yaratt. Yine de sadece erkeklerin ocuklara ynelik
cinsel istismarna dikkat ekmek, halk kitlelerinin bu tacizin erkek
tahakkmne bal olduunu ve ancak ataerki ortadan kaldrld
nda sona ereceini kavradklar bir iklim yaratmad. Erkeklerin,
ocuklara ynelik cinsel istismar, kadnlarn ocuklara ynelik
istismarndan ok daha fazladr ve daha fazla rapor edilmektedir.
Fakat kadnlarn ocuklar cinsel olarak zorlamalar da en az erkek
lerin cinsel istismar kadar korkun grlmelidir. Feminist hareket,
istismar eden kadnlar, istismar eden erkekler kadar acmaszca
eletirmelidir. ocuklara ynelik iddet, cinsel tacizin tesinde pek
ok ekilde gerekleir; en sk rastlanan, szl ve psikolojik taciz
eylemleridir.

Birini tacizkr bir biimde utandrmak, dier taciz biimlerine temel

tekil eder. Erkek ocuklar, davranlar erkeklie dair cinsiyeti
 BGSJ ] Toplum&al Cin&iyet \ 95

mefhumlara uymadnda sklkla taciz edilirler. Bu ocuklar, gerek

cinsiyeti yetikinler (zellikle anneler) gerekse dier ocuklar
tarafndan sklkla utandrlr. ocuun bakmna dahil olan erkek
ebeveynler cinsiyetilik kart dnceyi benimsediklerinde ise,
hem erkek hem de kz ocuklar feminizmi pratikte grme frsatna
sahip olur. Feminist dnr ve aktivistler, ocuklara, cinsiyeti
nyarglarn davrantan yarglamakta adeta bir standart gibi kul
lanlmad eitim alanlar saladnda, hem kz hem de erkek
ocuklar salkl bir zgven gelitirme imknna kavuur.

Feminist hareketin ocuklarn yararna en olumlu mdahalelerinden

biri, erkeklerin ocuk bakmna katlmalarna sadece toplumsal
cinsiyet eitliini salamak iin deil, ocuklarla daha iyi ilikiler
kurmak iin de ihtiya duyulduunun farkna varlmasn salama-
siydi. Gelecekteki feminist almalar, cinsiyetilik kart erkek
ebeveynliin ocuklarn hayatn nasl zenginletirdiini belgele
yecektir. Ayn zamanda, genel olarak feminist ebeveynlk hakknda,
bir ocuun cinsiyetilik kart bir ortamda yetitirilmesinin pratik
yollar hakknda daha ok ey bilmeye mecburuz. En nemlisi de
bu evlerde yetien ocuklarn nasl insanlar haline geldiini bilme
miz gerekiyor.

Vizyoner feminist aktivistler, anneliin ve annelik eden kadnlarn

yaptklar iin kltrel olarak daha ok takdir toplamas iin srek
li alrken bile erkek ebeveynlerin deer ve nemini asla inkr
etmediler. Ama erkeklerin ocuk yetitirmeye katlmn vmek,
kadnlarn olumlu bir i olarak yaptklar anneliin ktlenmesine
ve deersizletirilmesine yol atnda bu durum btn kadnlara
zarar verir. Feminist hareketin balangcnda feministler, annelii,
daha zgrletirici yahut varlklarn daha olumayc addettikleri
kariyer olgusunun karsnda konumlandrarak serte eletiriyor
lard. Fakat 8o'lerin ortas gibi erken bir dnemde, kimi feminist
96 j Feminizm Herkes indir j bell h o o k a

dnrler, anneliin feministler tarafndan deersizletirilmesine

ve ev dndaki ie gereinden fazla deer verilmesine meydan
okudular. Feminist Theory: From Margin to Center1da [Feminist
Teori: eperden Merkeze] bu konu zerine yazarken, sorunu yle
ortaya koydum:

Cinsiyetiliin hl bir norm olduu, bireyler arasndaki kskanl,

gvensizlii, husumeti ve kt niyeti destekleyen bir toplumsal
balamda almak: ii stresli, sinir bozucu bir ekle ve ounlukla
doyurucu olmaktan uzak bir hale sokuyor... cretli iten memnun
olan ve bundan zevk alan pek ok kadn, cretli iin zamann ok
byk bir blmn kapladn ve dier doyurucu uralar iin
ok az alan braktn hissediyor. almak, kadnlarn bir nebze
maddi bamszlk kazanmalarna veya maddi olarak kendilerine
yetmelerine yardm etse de, bugne dek pek ok kadnn insani
ihtiyalarn yeterince doyurmad. Bunun bir sonucu olarak,
kadnlarn insana deer veren bir ortamda tatmin edici emek
araylar, ailenin neminin ve anneliin olumlu yanlarnn tekrar
vurgulanmasna yol at.

Feminist dnrler anneliin daha dengeli bir betimlemesini

yapmaya alrken, ataerkil egemen kltrn tek ebeveynli, kadn
larn reislik ettikleri hanelere ynelik saldrgan bir eletiriyi gn
deme getirmesi de ironiktir. Bu eletirinin en sertletii nokta,
sosyal yardm meselesiydi. Ataerkil eletiriler, sevgi dolu bekr
annelerin, ister devletten yardm alyor ister cretli bir ite al
yor olsunlar, ok dk bir gelire ramen nasl beceriyle ebeveyn-
lik ettiklerini gsteren btn verileri yok sayyor ve bunun yerine,
kadnlarn reislik ettii sorunlu hanelere dikkat ekiyor, sanki
bunlar normmu gibi davranyorlar. Sonra da, erkekler ataerkil
anlamda evi geindiren olursa ve hane reisi olarak tabloda yer
alrsa sorunun zlebileceini ne sryorlar.
 BGST I TophiTK&al Cin&lyet | 97

Anti-feminist hibir tepki, ocuklarn iyilii asndan, bekr anne

lerin toplumsal olarak kk drlmeleri kadar kt sonular
dourmamtr. ki ebeveynli ataerkil aileye dier btn dzen
lemelerden daha ok sayg gsteren bir kltrde, aileleri standar
da uymayan btn ocuklar, duygusal anlamda kendilerini gven
siz hisseder. Erkeklerin reislik ettii sorunlu hanelerde, ocuklarn
mutluluunun kadnlarn reislik ettii sorunlu hanelerdekinden
daha fazla temin edilemediini kantlayan btn verilere ramen,
ataerkil aileye dair topyaa tasavvura dokunulmamaktadr. ocuklar,
sevgi dolu ortamlarda yetitirilmeye ihtiya duyarlar. Tahakkm
var olduu mddete sevgi eksiktir. Sevgi dolu ebeveynler kendine
gveni salam, salkl ve mutlu ocuklar yetitirmeye daha yat
kndr; ebeveynlerin bekr ya da evli olmas, ecinsel olmas yahut
olmamas, hane reisinin kadn yahut erkek olmas bir ey deitir
mez. Gelecekte, feminist hareket olarak cinsiyetilii sona erdir
menin aile hayatn olumlu ynde deitirdiini ebeveynlere gs
termek iin ok almamz gerekiyor. Feminist hareket aileden
yanadr. ocuklarn erkekler yahut kadnlar tarafndan ataerkil bir
erevede tahakkm altna alnmasnn sona erdirilmesi, aileyi
ocuklarn salkl ve zgr olabilecekleri, sevgiyi tanyabilecekle
ri bir yer haline getirmenin tek yoludur.
14
ZGRLETRC EVLLK VE BRLKTELK

Gnmz feminist hareketi doruk noktasna ktnda, evlilik

kurumu sert bir ekilde eletiriliyordu. Pek ok heteroseksel
kadnn harekete katlmasn, toplumsal cinsiyet eitsizliinin bir
norm olduu mahrem ilikilerdeki, zellikle de uzun sreli evlilik
lerdeki erkek tahakkm kkrtmt. Hareket, en bandan beri
cinsellikle ilgili ifte standarda meydan okudu. Kadnlar bakire ya
da sadk birer sevgili ya da e olmadklar iin mahkm eden, ama
erkeklerin cinsel anlamda arzuladklar her eyi yapmalarna izin
veren ve davranlarn grmezden gelen bu ifte standarda kar
'"kt. Cinsel zgrleme hareketi, evliliin feminist eletirisini,
zellikle de salkl ve dk maliyetli doum kontrol talebini
glendirdi.

lk zamanlarda feminist aktivistler, dikkatlerini zel balara ve ev

ii ilikilere epeyce younlatrdlar. nk tm snf ve rklardan
kadnlar, erkek tahakkmnn en ar darbesini bu koullarda,
ataerkil ebeveynlerinden yahut elerinden yiyorlard. Bir kadn,
cinsiyeti bir erkek patronla ya da kendisi zerinde tahakkm
kurmaya kalkan bir yabancyla baaryla mcadele ettikten sonra
eve gidip eine boyun eebiliyordu. Gnmz feministleri, hem
uzun sreli evliliklerden gelmi olan heteroseksel kadnlar hem
de onlarn mcadeledeki lezbiyen mttefikleri, evlilii cinsel kle-
 BGST I Toplumsal Cin6ye j 99

liin bir baka biimi olarak eletirdiler. Geleneksel cinsiyeti

balarn, ierisinde yaknlk, efkat ve sayg gibi unsurlarn feda
edildii, erkeklerin tavuk kmesindeki pederahi horozlar gibi
tepeye kt evliliklere yol atn gsterdiler.

lk zamanlarda pek ok feminist kadn, erkeklerin deiebilecei

hususunda ktmserdi. Kimi heteroseksel kadn, cinsiyeti erkek
lerle kuracaklar eitsiz ilikiler iin abalamaktansa cinsel iliki
kurmamay ya da lezbiyenizmi semeyi tercih ettiler. Dierleri,
erkeklerle yaanacak tekeliliin, kadn bedeninin kadnn bal
olduu erkee ait bir mlkiyet olduu fikrini glendirdiini dn
dler. Tekeli olmayan ilikileri setik ve evlenmeyi ounlukla
reddettik. Ataerki! toplum iinde, erkek ele devlet onayl evlilik
olmadan birlikte yaamann, erkeklerin kadnlarn zerkliine
ynelik salkl bir saygy korumalarna yardm ettiine inanyor
duk. Feministler, cinsel kleliin sona ermesini talep edip bir
yandan da aile ii tecavzn yaygnlna dikkat ekerken, ayn
anda kadnlarn cinsel arzularn ifade etme, cinsel etkileimi balat
ma ve cinsel olarak doyuma ulama haklarn da savunuyorlard.

Erdemli kadnlarn cinsel olarak faal olmayacaklar retildii iin

seksle ilgilenmeyen eleriyle ilikilerinde, cinsel anlamda doyum-
suzluk yaayan pek ok heteroseksel erkek, tam bu yzden femi
nist dnceyi benimsedi. Bu erkekler, kadn elere zgrletirici
bir cinsel paradigma sunan feminist harekete minnettard, nk
kendilerinin daha doyurucu bir cinsel hayat olacakt. Feminist
^dnrler, bir kadnn erdeminin o kadnn cinsel pratiince
belirlendii dncesine meydan okuyarak yalnzca bekret dam
gasn bir kenara atmadlar ayn zamanda kadnlarn cinsel mutlu
luunu erkeklerinkiyle eit bir yere koydular. Feminist hareket,
(kadnlar aslnda yle olmad halde cinsel doyuma ulam gibi
i s o ) Feminizm Heices indir j beti hook&

yapmamalar hususunda uyararak, erkeklerin cinsel eksikliklerini

grnr klma tehdidini ortaya kard.

Cinsiyeti erkekler, bu tehdidi bertaraf etmek iin, ou feministin

lezbiyen olduunu ya da feminist bir kadnn dersini almas iin "iyi
bir s..ilmesf gerektiini syleyip duruyorlard. Gerekte ise feminist
isyan, pek ok kadnn ataerkil ilikilerde erkeklerle tatmin edici
bir seks hayat yaamadn gsterdi. Konu mahrem ilikiler oldu
unda ou erkek, feminizmin kadn cinselliinde yol at ve
kadnlarn cinsel olarak daha faal olmalarn salayan deiimleri
benimsemeye, kendi cinsel davranlarn deitirmelerini talep
eden deiimleri benimsemekten daha istekliydi. Feminist gndem
heteroseksellie ilk odaklandnda, en ok tartlan konulardan
biri de n sevimenin yokluuydu. Heteroseksel kadnlar, erkek
lerin cinsel basksndan ve kadnlarn hazzn nemsememelerinden
yorulmutu. Feminizmin cinsel hazza odaklan, kadnlara erkek
lerin cinsel davrann eletirecekleri ve buna meydan okuyacak
lar bir dil sundu.

Kadnlar cinsel zgrlk konusunda ok yol kat ettiler. Cinsel yolla

bulaan hastalklarn yaygnlamas kadnlarn rasgele cinsel ili
kileri semesini zora soktuundan bugn tekelilik eletirisi de
unutulmu durumda. AIDS gibi yaam tehdit eden, erkeklerin
kadnlara yalan sylemeye cesaretendirildii bir toplumda erkek
ten kadna gemesi daha kolay olan hastalklar, heteroseksel
kadnlarn farkl partnerler semesini zorlatrd. Ataerki iindeki
heteroseksel balarda vurgu tekelilik zerine olduunda, iftle
rin cinsiyeti paradigmay krmalarnn genelde daha zor olduu
ak. Ayn zamanda, ataerkil dzen iinde pek ok feminist kadn,
tekeli olmayan ilikilerin ounlukla kadnlara zarar verdiini ve
sadece erkeklere daha fazla g kazandrdn da fark etti. Kadnlar,
 BGST I Topiumaai Cin&iyet | 101

baka bir kadnla birlikte olan bir erkekle cinse! ilikiye girmeyi
zgrce tercih edebilirken, erkekler baka bir partneri olan kadn
lara genelde cinsel ilgi gstermeyeceklerdi. Ya da iktidar, srekli
kadnn partneri saylan erkee teslim edecek ve hatta birliktelik
leri konusunda onun onayn almaya alacak kadar ileri gidecek
lerdi. Bu zorluklara ramen, tekeli olmama zgrlne sahip olan
kadnlar, bu zgrl kullansa da kullanmasa da kadn bedeninin
erkeklere ait olduu dncesine meydan okumaya ve onu altst
etmeye devam etmektedir. Cinsel hazza dair cinsiyeti dncele
re ynelik feminist eletirinin rettii dier btn olumlu deiim
ler gibi, bu da kadnlarn ve erkeklerin daha doyurucu cinsel ili
kiler kurduklar bir dnya yaratmaya yardm etmitir.

lk bata, cinsel balarn doasndaki deiimler ev iindeki iliki

lerde baka deiimlere, mesela erkeklerin, gndelik ev ilerini ve
ocuk bakmn eitlik zemininde paylamasna yol aacak gibi
grnyordu. Gnmzde pek ok erkek, ev ii yapsa da yapmasa
da, erkeklerin bu ileri yapmas gerektiini kabul ediyor ve gen
kadnlar bunu bir norm olarak kabul ettiklerinden ev ilerini payla
may mesele haline getirmiyorlar. Tabii ki gerek, bunun hibir
zaman norm haline gelmedii, ev ii ve ocuk bakmnn byk
ksmm hl ounlukla kadnlarn yerine getirdiidir. Genel olarak
erkekler, yatak odasndaki eitlii kabul etmek ve onaylamakta ev
ii ve ocuk bakm konusundaki eitlii kabul etmekten daha
istekliler. Kadnlarn ise bireysel bir zeminde snfsal iktidar kazan
dka eitsizlikle, kendilerinin de elerinin de yapmak istemedii
ileri yapacak bir yardmc tutarak baa kmas artc deil. Yine
de heteroseksel bir ift, cinsiyeti dncenin "kadn ii" olarak
tanmlad iler iin cret dediinde, yardmcy altran ve
yapt ii denetleyen yine kadn oluyor.
102 S Feminizm Herkes indir j beti hook

Bir kadnn hayatndaki tek doyurucu ama olarak gsterilen anne

lik olgusuna ynelik feminist eletiri, evliliin ve uzun sreli birlik
teliklerin doasn teki etkenlerden ok daha fazla deitirdi.
Bundan byle bir kadnn deeri ocuk dourup dourmadna ya
da ocuk yetitirip yetitirmediine gre belirlenmediinden,
ocuksuz kalmak isteyen ve her ikisi de kariyer peinde olan bir
iftin, denklerin evliliini, yani eitler arasndaki bir ilikiyi tasavvur
etmesi mmkn hale geldi. ocuklarn olmay denk olmay kolay
latrd; nk ataerkil toplum baz grevlerin otomatikman anne
ler tarafndan yaplacan varsayar ve bu durum kadnlarn ocuk
bakm konusunda toplumsal cinsiyet eitliine ulamasn nere
deyse her zaman zorlatrr. rnein, daha nceleri emzirmeyi hi
de ne karmayan ataerkil tp messesesinin, feminist hareket
sonucunda, emzirme konusunu birdenbire sadece olumlu bulmak
la kalmayp ii srarcla vardrmas ok ey anlatmaktadr. Bu, ister
heteroseksel olsun ister lezbiyen, doum yapan kadna otomatik
man daha fazla sorumluluk atayan ocuk bytme olgusunun yal
nzca bir yzdr. Erkeklerle iliki iindeki kadnlar, bebek sahibi
olmann ilikilerini birdenbire daha cinsiyeti bir zeminde tanm
lanm rollere geri dndrdn kukusuz sklkla fark etmilerdir.
Yine de iftler her alanda, zellikle ocuk bakm konusunda eit
lii korumak adna ok alrlarsa bunu gerekletrebilirler. Yani
meselenin z ok almaktr, ama bugne dein erkeklerin ou,
ocuk bakm konusunda ok almay sememitir.

Feminist mdahaleler, hem ocuklarn mutluluu hem de toplumsal

cinsiyet eitlii asndan erkek ebeveynliinin deer ve nemine
dikkat ektiler. Erkekler ebeveynlie eit ekilde katldklarnda, iki
ebeveyn evli de olsa, birlikte veya ayr yayor da olsa, kadnlar ve
erkekler arasndaki ilikiler daha iyi gitmektedir. Feminist hareket
sayesinde, daha ok erkek eskisinden daha fazla ebeveynlik yapyor.
 BGST I Toplumsal Ciniyet j i03

Yine de toplumsal cinsiyet eitliinin yaknna dahi gelebilmi

deiliz. Oysa sz konusu eit katlmn btn taraflar asndan
ebeveyni ii daha olumlu, daha doyurucu bir deneyim haline getir
diini biliyoruz. yaamnn talepleri, elbette alan ebeveynlerin,
zellikle de erkeklerin ocuk bakmna katlm konusunda sklkla
engel yaratyor. e ayrlmas gereken zamann yaplandrlmasnda
byk deiiklikler gereklemeden, yaamn erkeklere ebeveynlik
yapmalar iin zaman ve alan verecek ekilde dzenlendii bir
dnyada yayor olmayacaz. yle bir dnyada, erkekler ebeveyn-
ik yapma konusunda daha istekli olacaktr. Fakat o zamana kadar,
fazlasyla yorulan ve dk cret alan pek ok erkeMcadmar da
ayn ekilde yorulmu olsalar ve dk cret alsalar bile ocuk
bakmnn tmn kadnlarn stlenmesini kabul etmeye istekli
olacaktr. Dahas, beyaz stnlk kapitalist ataerki iindeki i
dnyas bugn, tam anlamyla ebeveynlik yapmay kadnlar iin de
daha zor hale getirmitir. Bu gereklik, bir kariyer seebilecek olan
kadnlar evlerinde oturmaya itmektedir. Kadnlar igcnn
dnda tutan ve evlerine geri yollayan etken, erkek tahakkm
konusundaki cinsiyeti dnce deil, "ebeveynsiz ocuklardan
oluan bir toplum yarattmz korkusudur. Pek ok kadn, rekabet
i kariyerizmin sevgi dolu ilikileri beslemeye pek az zaman brak
tn fark etmektedir. Kimsenin tam zamanl ebeveynler olmak iin
ilerini terk eden erkeklerden bahsetmemesi,, roller hakkndaki
cinsiyeti dncenin ne derece hkm srdn gstermektedir.
Toplumumuzdaki pek ok kii hl, ocuk yetitirme konusunda
kadnlarn erkeklerden daha iyi olduklarna inanmaktadr.

Bir yandan annelii eletirirken, dier yandan da zellikle ebeveyn

ile ocuk arasndaki zel ba sz konusu olduunda anneliin
kendilerine salad zel statden ve imtiyazlardan honut olan
kadnlar, ebeveyniikteki yerlerinden vazgemeye, feminist d
i04 I Feminizm Herkea indir j bell hooks

nrlerin umduu kadar istekli deillerdi. Dier btn alanlardaki

biyolojik belirlenimcilii eletiren birok feminist dnr, konu
annelik olduunda sklkla biyolojik belirlenimcilii kucakladlar.
Babalarn da anneler kadar nemli olduu ve anneler kadar iyi
ebeveynlik yapabilecei dncesini btnyle benimseyemiyor-
lard. Cinsiyeti dncenin hkimiyetinin yan sra bu elikiler
de konu ocuk bakmna geldiinde, toplumsal cinsiyet eitliine
ilikin feminist talebe zarar verdi.

Gnmzde kitle medyas, bizleri srekli olarak evliliin geri dn

d mesajyla bombardmana tutuyor. Evlilik hibir zaman demo
de olmamtr. nsanlar evliliin geri dndn ilan ettiklerinde,
aslnda, daha cinsiyeti biimlerde tanmlanm evlilik kavramla
rnn yine "revata" olduunu sylem eye alyorlar. Bu olgu
feminist hareket asndan can skcdr. nk cinsiyeti bir temel
zerine ina edilen evliliklerde derin sorunlar bulunaca ve bu
evliliklerin nadiren srd, bugn de gemite olduu kadar
aktr. Geleneksel cinsiyeti evlilikler daha da moda oldular. Bunlar,
ev ii ilikilerdeki feminist isyan iin katalizr ilevi grm olan
sefaletin ve doyumsuzluun tohumlarn yetitirmeye meyletseler
de, gelenekten asl ayrlan zellik, bu balarn ounlukla abucak
kopmasdr: nsanlar gen evlenip gen boanyorlar.

Evlilik ve birlikteliklerdeki ataerkil erkek tahakkm, toplumumuz-

da ayrlk ve boanmalar yaratan birincil g olmutur. Baarl
evliliklere dair yakn zamanda yaplan tm aratrmalar, toplumsal
cinsiyet eitliinin, iftler iin, her iki tarafn da dieri tarafndan
olumland bir balam yarattn gstermitir. Bu olumlama,
evlilik sonsuza dek srmese bile mutluluu artrr; dahas, denklik
zemini zerine kurulan ve aradaki baa temel tekil eden arkada
lk devam eder. Gelecekte, feminist harekette, ataerkil evlilik
balarn eletirmekle daha az zaman harcayacak ve alternatifleri
 B6ST j Toplumsal CLn&iyet \ ms

gstermek iin daha ok uraacaz. Eitlik ve sayg ilkelerinin

yan sra ilikilerin tatmin edici ve srekli olmas iin hem karlk
l doyuma hem de olgunlamaya ihtiya duyulduu inancna daya
nan, bireylerin birbirine denk konumland ilikilerin deerini
gstermek iin daha ok alacaz.
FEMNST BR CNSELLK POLTKASI

K arlk l Bir zgrlk Etii

Feminist hareket ve cinsel devrimden nce, salkl bir cinsel zne

lmak, pek ok kadn iin tamamen imknsz deilse de ok zordu.
Kadnlara doutan itibaren alanan cinsiyeti dnce, cinsel
arzu ve haz alamrun daima ve yalnzca eril olduunu, cinsel ihtiya
ya da al sadece iffetsiz kadnlarn dile getirdiini ak ak
belirtiyordu. Cinsiyeti dnce tarafndan ya kutsal bakire ya da
fahie rol atfedilen kadnlarn salkl bir cinsel benlik oluturacak
dayanaklar yoktu. Neyse ki feminist hareket cinsiyeti basmakalp
fikirlere derhal meydan okudu ve bunun, lkemiz tarihinde, gve
nilir doum kontrolnn herkes iin ulalabilir hale geldii dnem
le denk dmesi iyi oldu.

Gvenilir doum kontrolnden nce kadnlar kendilerini cinsel

zne olarak ifade ettiklerinde, "ceza olarak" istenmeyen hamilelik
ya da yasad krtajn tehlikeleriyle kar karya kalabiliyorlard.
Kadnlarn gvenilir doum kontrolnden nce katlandklar cinsel
patolojiyi ve deheti dnyaya duyurmak iin henz yeterince
tanklk toplam deiliz. Kadnlarn her cinsel ilikinin ardndan
hamile kalma riski tad ya da erkekler seks isterken kadnlarn
seksten korktuu bir dnya dnmek bile beni rktyor. Byle
bir dnyada arzulu bir kadn, kendisini korkunun ve arzunun kesi-
 BGST I Toplwmal Cin&iyet [ iQ7

t noktada bulabilir* Kadmlann erkeklerin sarkntlklarn nasl

savuturduu, srekli olarak devam eden koca tecavzne ura
dklarnda bununla nasl baa kt, istenmeyen hamilelikle
urarken kar karya kaldklar lm riskinin altndan nasl
kalkt hakknda da yeterince tanklk toplam deiliz. Bildiimiz
u ki, kadn cinselliinin dnyas feminist cinsel devrimin geliiyle
kolay kolay geri dnlemeyecek biimde deimitir.

Annelerimizin cinsel ac ve straplarna, cinsellie dair mthi korku

ve nefretlerine tank olanlarmz iin, tam da cinselliimizi kefedip
yaamaya baladmz bir dnemde bize zgrlk, arzu ve zevk
vaat eden bir harekete girmek muhteem bir eydi. Gnmzde
kadnlar cinsel isteklerini ifade etme konusunda gemie nazaran
daha az engelle karlat iin, kltrmzde kadn bedenine ve
cinselliine ynelik ataerkil saldrya dair tarihsel bellein stnn
rtlmesi gibi bir risk var. Bu hafzaszlama ortamnda, krtajn
yasad hale getirilmesi yolundaki abalar, krtaj yoluyla bir yaa
ma son verilip verilmediine odaklanabiliyor-, ne var ki krtajn
yasad klnmasnn kadn cinsellii zerinde aaca derin yara
lara zerrece deinilmiyor. Oysa hl cinsel hazz hi tatmam,
seksin kendileri iin kayp, tehdit, tehlike ve yok olu anlamna
geldii kadn kuaklaryla yayoruz.

Kadnn cinsel zgrl, gvenilir ve salkl doum kontrol

gerektirir. Bu olmadan kadnlar cinsel faaliyetin sonulan zerin
de tam denetim sahibi olamazlar. Fakat kadnn cinsel zgrl
ayn zamanda kiinin bedenini tanmasn ve cinsel btnln
anlamn kavramasn da gerektirir. lk dnem feminizmin cinsellik
etrafna rl aktivizmi, cinselliimizi istediimiz zaman istediimiz
kiilerle yaama hakknn tannmas zerine kurulu politikalar o
kadar n plana kard ki, bedenlerimize cinsiyeti olmayan bir
ekilde nasl yaklaacamz ya da zgrletirici seksin nasl br
io s I Feminizm Herkes indir j beli hook&

ey olabileceini reten, eletirel bilince ynelik feminist eitim

epey geri planda kald.

60'larm sonlarnda ve 7o'lerin banda kadnlar cinsel zgrlkle

geliigzel cinsel ilikiye girmeyi e anlaml klmaya tevik edili
yordu. O gnlerde pek ok heteroseksel erkek, cinsel zgrl
n kazanm kadnlar, tn karmadan, yani zellikle duygusal
anlamda hibir talepte bulunmadan karsndakiyle birlikte olan
kadnlar olarak gryorlard ve bu anlay, bugn de bir lde
geerliliini korumaktadr. ok sayda heteroseksel feminist de
ayn hatal kanya sahipti, zira onlar da ataerkil erkeklerin olutur
duu davran kalplarna gre hareket etmekteydi. Buna ramen
"kadnlarn geliigzel cinsel ilikiyle cinsel zgrln ayn ey
iblmadm anlamas uzun srmedi.

Feminist hareketin "ateli" gnlerinde radikal lezbiyen aktivistler,

srekli olarak, heteroseksel kadnlardan erkeklerle ilikilerini
yeniden deerlendirmelerini ve unu sorgulamalarn talep ettiler:
zgrlemi heteroseksel bir deneyim yaamak ataerkil bir balam
iinde mmkn myd? Bu sorgulama, hareket iin faydal bir
giriimdi. Zira heteroseksel kadnlarn heteroseksel pratie dair
sreklilii olan bir eletirel teyakkuza girmesini salamann yan
sra lezbiyenlere de dikkat ekti; bir yandan glerini olumlu bir
ekilde aa karrken zayflklarn da ele verdi. Dnemin "femi
nizm teoridir, lezbiyenizm ise pratik" slogannn etkisine kaplan
ve erkeklerle beraber olmaktan vazgeerek kadnlar seen pek ok.
kadn, zamanla bu ilikilerin de duygusal anlamda dierleri kadar
talepkr olduunu ve en az dier ilikiler kadar zorluklarla dolu
olduunu fark etti.

Lezbiyen birlikteliinin heteroseksel bir ilikiye nazaran ne dere

ce iyi ya da kt olduunu belirleyen ey genelde iki kiinin ayn
 BG5T j Toplum&al Cin&iyet | 109

cinsten oluu deildi. Asl belirleyici etmen, taraflarn her ilikide

mutlaka bir hkmeden ve bir de boyun een taraf olduu ynn
deki sadomazoist yarglara dayanan bir tahakkm kltrnn
ngrd ak ve iliki tanmlarn ykma konusunda ne derece
kararl olduklaryd. Heteroseksel pratikte geliigzel cinsel ili
kiyi cinsel zgrlemeyle edeer tutmak nasl olanakszlamsa
lezbiyen pratikte de o kadar olanaksz hale gelmiti. Cinsel tercihi
ne olursa olsun, bu ikisini denk tutmaktan tr ac ekmi kadn
lar seks konusunda hayal krklna uramlard. Erkek tahakkm
ile cinsel iddet arasndaki ba gz nne alndnda, cinsel mut
suzluklarn daha yksek sesle dile getirenlerin erkeklerle beraber
olan kadnlar oluu da artc deildir.

Cinsel zgrlk ryas karsnda yaanan hayal krkl sonucun

da, pek ok feminist dnr bu deneyimlerle ba etmeye al
maktan vazgeti ve/veya kadn arkadalarnn yahut yoldalarnn
yz yze kald olumsuzluklar her tr cinsel faaliyet, zellikle de
erkeklerle kurulan cinsel temas karsnda bastrlm bir ierleme-
yi besledi. Bir zamanlar tm kadnlar "dmanla yatmak" konu
sunda hesap vermeye aran yegne sesin sahibi radikal lezbiyen-
lerin saflarna, imdi erkeklerle ar bir hayal krkl yaadklar
iin kendi cinsiyle ilikiyi tercih eden heteroseksel kadnlar da
katlmt. Cinsellikle, zellikle de cinsel ilikiyle ilgili olarak orta
ya kan sylem nedeniyle, birdenbire her cinsel iliki cinsel zor
lama ve erkein kadna her penetrasyonu tecavz gibi grlmeye
baland. 3 u teoriler ve bunlar yayan karizmatik kadnlar, yeni ve
farkl cinsel kimlikler edinebilmek uruna mcadele eden gen
kadnlarn bilincini bir sre derinden etkiledi. Bu gen kadnlarn
ou sonunda ya biseksel pratikleri ya da ancak tm cinsel kar
lamalarn kadn tarafndan belirlenmesi kouluyla kadn-erkek
ilikilerini benimsediler. Ancak bu noktada birok gen kadn da
n o j Feminizm Herkes indir j beii hooki

feminist dnceye srt evirdi. Cinsel zgrle dair miadn dol

durmu cinsiyeti mefhumlara geri dnerek bunlar benimsediler,
hatta zaman zaman bunlar alrcasma sahiplendiler.

Bu durumda cinsel hazla-tehlike, cinsel zgrlkle-kelik arasn

daki geril imerden doan eliki ve atmalarn o dnemde cinsel
sadomazoizm ekici klmasna armamak lazm. Feminizmin
cinsellie ilikin sorgulamas eninde sonunda iktidar sorununda
dmleniyordu. Feminist dnrler eitlikten ne kadar bahse
derse bahsetsin, cinsel arzu ve cinsel tutkunun hayata geirilmesi
sz konusu olduunda cinsel arenada ortaya kan iktidar ve ikti
darszlk dinamikleri, indirgemeci ezen ve ezilen mefhumlarn altst
ediyordu. Cinsel sadomazoizmi feminist lezbiyenlerin de yaad
nn, onlarn da alttaki-stteki dinamii zerine kurulu bir dnya
lar olduunun ortaya kmasyla heteroseksel pratiklere ynel
tilen feminist eletiri daha nce karlamad kadar byk bir
sarsnt yaad.

Hareketin iindeki kadnlar, lezbiyen yahut heteroseksel olma

sndan bamsz olarak bir kadnn hem cinsel sadomazoizm pra
tiinde yer alp hem de zgrlemi bir kadn olup olamayaca
konusunda kavga etmeye baladklarnda, cinsellikle ilgili btn
radikal feminist tartmalar sona erdi. Ataerkil pornografinin anlam
ve nemiyle ilgili dnce farkllklar da bu konuyla balantlyd.
Hareketi blmeye ve bitirmeye yetecek kadar ciddi tartmalarla
karlaldktan sonra, 8olern sonlarna gelindiinde, cinsellikle
ilgili radikal feminist tartmalar kamusal alanda yrtlmez oldu;
bunlar artk zel alanlarda tartlyordu. Cinsellikle ilgili tartma
larn kamusal alanda yrtlmesi hareketi mahvetmiti.

Kamusal alanda cinsellikten sz etmeyi en ok srdren feminist

kadnlar, muhafazakrla, kimi zaman kat kuralcla ve seks
 BGST [ TopLum&al Cin&iyet | in

kartlna meyilliydi. Hareket radikal bir deiime uram, kad

nn cinsel zgrlnn savunulup kutland bir alan olmaktan
kp cinsellikle ilgili kamusal tartmalarn daha ok cinsel idde
te ve maduriyete odakland bir alana dnmt. Zamannda
kadnn cinsel zgrl konusunda byk iler baarm olan yaa
daha byk, daha yerleik ve kabul grm feminist kadnlar artk
cinsel ilikiye girmemeyi kymetlendirerek cinsel arzunun nemsiz
olduundan bahsetmeye balamlard. Bugn ise cinsel arzu ve
pratik konusunda aka konuup yazan kadnlar giderek feminist
cinsellik politikasn bir kenara atyor ya da kendilerini bu politi
kann uzanda konumlandryorlar. Feminist hareket hi olmad
kadar cinsellik kart bir grnt arz ediyor. Cinsel haz ve arzuya
dair vizyoner feminist sylem bir sredir hemen hemen herkes
tarafndan arka plana itilip grmezden geliniyor. Kadnlar ve
erkekler, bunun yerine cinsel zgrln ataerkil modellerine bel
balamaya devam ediyorlar.

Biliyoruz ki cinsel devrime ve feminist harekete ramen hl pek

ok heteroseksel kadn sadece erkekler istedii iin seks yapyor;
gen yalardaki pek ok kadn ve erkek ecinselin cinsel tercihle
rini rahata yaayabilecekleri, bunu destekleyecek zel ve kamusal
bir ortamlar hl yok; cinsiyeti kutsal bakire ya da fahie ikonu
pek ok kadn ve erkein erotik imgelemini etkilemeyi hl srd
ryor ve artk ataerkil pornografi kitle medyasnn her yanma nfuz
etmi durumda. Ve ne yazk ki hl, istenmeyen hamilelik oranlar
artyor; ergenler tatmin edici ve gven verici olmaktan uzak cinsel
hayatlar yayorlar; gerek heteroseksel gerek ecinsel pek ok
ilikide yahut uzun sreli evlilikte kadnlar seksi yaayamyorlar.
Tm bu gerekler, cinsellikle ilgili yenilenmi bir tartmaya ihtiya
duyulduunu gsteriyor. zgrletirici cinsel pratiin nasl bir ey
olduunu bilmeye hl ihtiya duyuyoruz.
12 I Feminizm Herkes indir j beti hocki

Karlkllk temelinde ykselen sayg, zgrletirici cinsel pratikler

asndan vazgeilmez olmann yan sra u kannn da yaamsal
bir parasdr: Cinsel haz ve doyuma, en iyi, seim ve karlkl
rzaya dayal uzla koullarnda ulalabilir. Ataerkil bir toplumda
kadnlar ve erkekler, her iki taraf da cinsiyeti dncelerinden
vazgemedike uzun soluklu heteroseksel mutluluu tanyamaz.
Hl pek ok kadn ve erkek, erkeklerin cinsel performansnn
penisin sertleip sertlememesi ya da ereksiyonun korunup korun-
mamasyla lleceini dnyor. Erkein performans kavram
cinsiyeti dncenin bir rndr. Erkekler, kadn cinselliinin
salt erkee hizmet etmek ve erkein ihtiyalarn karlamak iin
var olduunu ngren cinsiyeti dnceden vazgemek zorun-
dayken, pek ok kadn da penetrasyona saplanp kalmaktan vaz
gemelidir.

Cinsel zgrln ve gnmz feminizminin altn anda kadnlar,

erkeklerin genellikle cinsellik dnda her alanda eitlii kabul
etmeye istekli olduklarn grdler. Pek ok erkek yatak odasnda
cinsel anlamda arzulu, haz vermeye ve hazz paylamaya hevesli
bir kadn istiyor ama nihayetinde, kadnn cinsel performansnn
(yani kadnn sevimek isteyip istemediinin) tamamen erkein
arzusuyla tanmlanmas gerektiini ngren cinsiyeti dnceden
vazgemek istemiyor. Hevesli ve heyecanl grnen, zgrlemi
kadnlarla birlikte olmak elenceliydi, ama ayn kadnlar cinsellik
lerini hayata geirmeyecekleri bir alan istediklerini ilan ettiinde
onlarla olmak hi de elenceli deildi. Bylesi bir durumda, hete
roseksel erkekler genellikle cinsel rahatlama iin baka arayla
ra girmeye ihtiya duyacaklarn aka belirtirdi. Bizatihi bu tutum,
hem kadn bedeninin mlkiyetine ilikin cinsiyeti paradigmaya
sregiden bir ballk gereini pekitiriyor hem de erkeklerin
herhangi bir kadn bedennin yetecei dncesine sarldn
 BGST f Toplum&at C lm iy e t j m

gsteriyordu. Heteroseksel ya da ecinsel zgrletirici bir iliki

de her iki taraf da ne zaman, nasl ve ne sklkta cinsel ilikide
bulunmak istediini, cezalandrlmaktan korkmadan belirleme
konusunda zgr olmaldr. Btn erkekler, cinsel ihtiyalarna
cevap vermesi iin bizzat kendilerinden baka birine ihtiya oldu
unu dnmekten vazgemedike, partnerlerin cinsel anlamda
tabi klnmasn ieren talepler srecektir.

Cinsellie dair gerek anlamda zgrletirici bir feminist politika,

kadnn cinsel eyleyiciliinin savunulmasn daima gndeminin
merkezinde tutacaktr. Kadnlar, bedenlerinin cinsel anlamda her
daim baka bir eyin hizmetine sunulmas gerektiine inand
srece, bu eyleyicilik gerekleemez. Profesyonel fahieler ve hayat
kadnlar, mal veya hizmet karlnda vajinalarn serbest piyasa
zemininde kullanma/ticarete amalarn zgrlemi olduklarnn
bir gstergesi olarak sunuyorlar. Maddi ihtiyalarn baka trl
karlayamad iin bedenini pazarlayan bir kadnn, kendi bede
ninin denetimini kendisine veren cinsel btnlk alanndan mah
rum kalma riskine girdiini grmeyi reddediyorlar.

Pek ok heteroseksel kadn, kendi cinselliinin anlam ve deer

kazanmas iin erkekler tarafndan her daim istenmesi gerektii
yolundaki cinsiyeti dnceden kurtulabilmi deil. Bunu baara
bilmek iin, ecinsel ilikilerin, kendi kendine haz vermenin ve
cinsel iliki yaamamann erkeklerle ataerkil kltr iinde cinsel
ilikiye girmek kadar nemli ye zenginletirici olduuna inanma
lar gerekir. Bir zamanlar feminist deiimi savunmu ve bugn
yalanmakta olan pek ok kadn, daha gen kadnlarla birlikte olmak
iin kendilerini brakacandan korktuklar erkeklerle herhangi bir
cinsel temas iine girebilmek iin, kadnla ve cinsel anlamda
arzulanabilir olmaya dair cinsiyeti kavramlar onaylamak zorunda
kaldklarn dnyorlar. yleyse radikal feminist dnrler
|4 I Feminizm Herkei indir j bell hoola

yUar nce unu sylerken bir lde haklydlar: Kadnlarn haki

ki cinsel zgrlemesi ancak kadnlarn, erkek arzusunun nesnesi
olup olmadklarna bakmakszn, kendilerini cinsel bir deere ve
eyleyicllie sahip saydklar bir noktaya ulamakla mmkn ola
caktr. Bu cinsel hissiyat ve kimliin, ataerkil yapsn gl bir
ekilde koruyan bir toplumsal balamda kendini nasl ifade edebi
leceini bize gstermesi iin yine feminist teoriye ihtiyacmz var.

Feminist sylemin cinsellik konusundaki snrlarna ramen feminist

politika, kendi teori ve pratii sayesinde karlkl mutluluk tasav
vurunu sunan tek toplumsal adalet hareketidir. Yalnzca canmz
istediinde cinsel arzumuzu ifade etme ve cinsel hazzn iinde
yaam olumlayan bir ethos bulma hakkna sahip olduumuz ilke
sine dayanan bir varlk erotikasna ihtiyacmz var. Erotik balar,
bizleri topluma yabanclamaktan ve soyutlanmaktan kurtaran
balardr. Cinsellie duyulan zlemin olumlu ifadelerinin bizleri
birbirimize balad bir dnyada, hepimiz geliimimizi destekleyip
besleyecek cinsel pratikleri semekte zgr olacaz. Bu pratikler
geliigzel cinsel ilikiye girmeyi veya cinsel iliki kurmamay ter
cih etmek olabilir, bir tek cinsel kimlik ve tercihi kabullenmek de
olabilir; yahut cinsiyeti, rk, snf ve cinsel tercihi ne olursa olsun,
erotik tanmalarn kvlcmn hissettiimiz o insanlarla etkileim
sonucu yaayacamz, haritas karlmam arzular arasnda ba
bo gezinmeyi tercih etmek de olabilir. Cinsel zgrlk hareketinin
yeniden balayabilmesi iin cinsellie dair radikal feminist diya
loglarn tekrar gn na kmas gerekmektedir.
16
KATIKSIZ MUTLULUK

L ezb iyen izm v e Fem inizm

Bazen kadn zgrlemesi hareketinin mi yoksa cinsel zgrleme

hareketinin mi nce baladna karar vermek g oluyor. Baz
aktivistlerin gznde iki hareket i ie gemi ve ayn zamanda
gereklemitir. Gnmz feminizminin ilk dnem nclerinden
birok bisekse ve lezbiyen kadn asndan kesinlikle byle
olmutu. Bu kadnlar feminizme lezbiyen olduklar iin ynelme
milerdi. Birok lezbiyen, politika ile "ilgilenmiyordu", muhafazakrd
ve radikal bir eyler yapma arzusu hissetmiyordu. Kadn zgrle
mesinin nclerinin olumasnda nemli rolleri olan lezbiyen ve
bisekse kadnlar ise zaten sol hareketten geldikleri, snf, rk ve
cinselliin koyduu kat snrlar zorladklar iin feminizme ynel
milerdi. Geleneksel toplumsal cinsiyet ve arzu mefhumlarna kar
ktklarndan, kadnlarn zgrlemesi bandan beri manen
sahiplendikleri bir meseleydi.

Lezbiyen olmak, tek bana, kiiyi politikletirmeyecei gibi feminist

de yapmaz. Smrlen bir grubun yesi olmak, kiinin direnie
daha eilimli olmasn garantilemez. Eer yle olsayd (gezegendeki
tm lezbiyenler de dahil) btn kadnlar, kadn hareketinde yer
almak isterdi. Kadnlar solcu politikalara ynelten faktrler, dene
yim olgusuyla birlemi farkndak ve tercih eleridir genelde.
n f e [ Feminizm Herkes indir | beli hook

Sosyaiist evrelerin, yurttalk haklan hareketinin ve militan siyah

hareketlerin vasfsz ilerini yapmann yan sra buralardaki radikal
dnceye de sahne arkasndan byk katk sunan, hayatn farkl
kulvarlarndan radikal kadnlar, artk kendileri iin adalet talep
etmeye hazrdlar; feminist harekete hazrdlar. Bu gerekten istek
li, tam anlamyla vizyoner ve cesaretli kadnlar arasnda lezbiyen
kadnlar da vard, hl var.

Feminist olduumda henz ilk cinsel tecrbemi yaamamtm.

Ergenlik amdaydm. Kadn haklan konusunda hibir ey bilmezken
ecinsellik hakknda birok ey biliyordum. Gneyin kktencilii
nin, rksal apartheid' m dar kafal dnyasnda, bizim siyah cema
atimizde geyler, tannan ve zel stat sahibi kiilerdi; genellikle
snfsal gc olan erkeklerdi. Erkeklerin ecinsellii lezbiyenizmden
daha kabul edilebilir bir eydi. Kk ve tecrit olmu siyah cema
atimizde lezbiyener genellikle evliydi. Yine de gerekte kim olduk
larn biliyorlard. Dahas kapal kaplar ardndaki elence ve par
tilerde gerek benliklerinin bilinmesine izin de veriyorlard. Lezbiyen
olmakla sulanan kadnlardan biri bana rehberlik etmeyi seti.
Hayran olduum bu kadn meslek sahibiydi; okuyan, dnen
biriydi ve tam bir parti kzyd. Babam, kadnn "tuhaf" olmas
nedeniyle ilikimizden ikyet ettiinde annem itiraz ediyor, nsanlar
nasllarsa yle olma hakkna sahipler" diyordu. Annem, ergenlik
andaki olanlar sokamzn karsnda oturan gey adamla dalga
geip onu rahatsz ettiklerinde de bu duruma kar kyor; bize
adamn sorumluluk sahibi, sevecen bri olduunu, onu sevip say
mamz gerektiini sylyordu.
Afrikan dilinde "ayr olmak" anlamna gelen apartheid, Gney Afrika'da 1948-
1954 yllar arasnda Ulusal Parti hkmeti tarafndan dayatlan rk ayrmcl
sistemini fade etmektedir. y.h.n.
 BGST j Toplumsal in&iyet \ h 7

Feminizm kelimesini duymadan ok nce gey haklarnn savunu-

cusuydum. Ailem asla evlenmeyeceim konusunda endielenmeye
balamadan ok evvel, lezbiyen olmamdan korkuyordu. Bense uzun
zamandr tastamam marjinal biri olma yolunda ilerliyordum; zira
her zaman canmn istedii yne gitmeyi seeceimi biliyordum.
Birinci kitabm A in't / a Woman: Black Women and Femini&m'i
[Ben Bir Kadn Deil miyim: Siyah Kadnlar ve Feminizm] yazdm
da heteroseksel, biseksel ve lezbiyenliklerini aka yaayan
kadnlarn yer ald feminist harekete oktan dahil olmutum.
Gentik; bazlarmz, hareket iinde radikal bir ekilde var olduu
muzu ispatlamak iin politikalarmz ve bedenlerimizi kadnlarla
paylama basksn zerimizde hissediyorduk. 0 gnlerde herkes,
snrlar ihlal eden cinsel pratiin kiiyi politik anlamda gelitirme
diini kendi adna rendi. lk kitabm knca siyah lezbiyen
kadnlar tarafndan eletirildiimde neye uradm armtm.
Kitabmda lezbiyenizm zerine bir tartma olmadndan homofo-
bik olmakla sulanyordum. Oysa lezbiyenliin kitabmda yer
almamas homofobinin gstergesi deildi. Kitapta cinsellik hakkn
da yazmamtm, nk hazr deildim; yeterince bilmiyordum. Eer
daha ok bilseydim ifade ederdim, o zaman da kimse beni homo-
fobik diye yaftalayamazd.

Gen bir kzken gl, vizyon sahibi, insana nem veren lezbiyen-
ler tanmak bana bugn hl unutmadm bir ey retti: Kadnlar,
deil saadet iinde olmak, cinsel mutluluk iin bile erkeklere bal
olmak zorunda deiller. te bu bilgi, kadnlara bir olaslklar dn
yasnn kapsn ayor, seim hakk ve seenekler sunuyordu. Cinsel
ya da duygusal anlamda tatmin olsun ya da olmasnlar, erkekler
olmadan mutluluu yakalayabilecekleri bir dnya hayal edeme
dikleri iin tahakkmc cinsiyeti erkeklerle ilikisini srdren kim
bilir ka milyon kadn var, hibir zaman bilemeyeceiz. Bir kadn,
varoluunu merulatrmak ve geerli klmak iin kendisinin te
i i o I Feminizm Herke* indir j bell hooks

sinde bir eye ihtiyac olduunu hissettiinde, kendini tanmlama

gcn, eyieyiciiiini bakasna teslim ediyor demektir. Lezbiyen
kadnlar, kendimi tanmlayabileceim alana sahip kmda ocuk
luumdan beri bana ilham vermilerdir.

Radikal lezbiyen dnrlerin feminist harekete getirdii, ite bu

zgn bilgeliktir. stisnai de olsa, bir kadnn erkeklerin onay yahut
erotik olumlamas olmakszn pekl mutlu olabileceini teorik
dzeyde kavrayan heteroseksel kadnlar oldu; yine de bu anlayn
kazandrd tecrbeleri feminist harekete tamadlar. Feminist
hareketin ilk zamanlarnda, lezbiyenizmi semeyen ama kadnlkla
zdelemeyi seen, yani ontolojik varolular erkek onayna
dayanmayan aktivist kadnlar dierlerinden ayrmak iin "kadn
lkla zdeleen kadn" ya da "erkeklikle zdeleen kadn" tanm
larn kullanrdk. "Erkeklikle zdeleen kadnlar" romantik hete
roseksel bir iliki karsnda feminist prensiplerden annda vazge
enlerdi; erkekleri kadnlardan daha fazla savunan ve her eyi erkek
perspektifinden gren kadnlard. San Francisco'da kadn almalar
zerine ilk derslerimi verdiim sralarda, neden hl erkeklere "ilgi
duyduumu" bilmek isteyen bir grup radikal lezbiyen renciyle
kar karya kalmtm. Bir gn ders k otoparkta tam bir rest
leme yaand. Orada bulunan, eskiden seks endstrisinde alm,
lezbiyen kimliini gizlemeden erkeklerle fazlasyla cinsel ilikiye
girmi yaa byk, siyah bir lezbiyen kadn renci, "O, erkeklere
ilgi duyan, kadnlkla zdeleen bir kadn, bu onun hakk ve hl
davamz iten destekliyor" diyerek feminist onurumu korumutu.

8o'Ii yllarn ortalarnda, birok kadn hareketten ayrlmakta

olduu iin feminist politikalara sadakati srdrme tartmas
feminist evrelerde en nemli tartma balklarndan biriydi.
Kadnlar daha fazla hak elde etmeye baladktan sonra, bir zaman
lar hareketin radikal boyutlarn ekillendirmi olan vizyon sahibi
 BGST \ 7 oplum&al Cimiyet ) i i9

lezbiyen dnr ve/veya aktivistlerin varl, katks zamanla

unutuldu. Hareketin iindeki en radikal ve cesur lezbiyen kadnla
rn pek ou ii snfndan geliyordu, dolaysyla akademik evre
lerde ykselmeleri iin lazm olan diploma ve referanslara sahip
deillerdi. Feminizmin akademiklemesi ile birlikte, heteroseksist
hiyerariler yeniden pekiti; bu hiyerariler dahilinde, gsterili
diplomalara sahip heteroseksel kadnlar, akademi dndaki hibir
kadn hareketine dahil olmam olsalar bile daha fazla sayg ve
itibar gryorlard.

Sra farkllk meselesine, feminist teori ve pratii rk, snf gibi konu
lar ierecek ekilde geniletmeye geldiinde, vizyon sahibi lezbiyen
dnrler, perspektiflerini deitirmeye en istekli kadnlar arasn
da yer alyordu. Zira hkim standartlara uymamann getirdii d
lanmlk ve/veya ezilmiliin ne olduunu kendi deneyimlerinden
biliyorlard. Vizyon sahibi lezbiyen kadnlar, beyaz stnlnn
sorgulanmas konusunda heteroseksel yoldalarndan ok daha
istekliydiler. Dahas, tm erkeklerle balarn glendirmeyi de
muhtemelen daha ok arzu ediyorlard. Faal olarak feminist olsun
ya da olmasn, heteroseksel kadnlarn byk ounluunu ise
erkeklerle olan ilikileri daha fazla ilgilendiriyordu.

Kadnlar olarak kimi seveceimizi, bedenlerimizi ve hayatlarmz

kiminle paylaacamz seme zgrlmz, ecinsel ve kadn hak
lar adna mcadele eden radikal lezbiyen kadnlarn katklar saye
sinde byk lde artt. Tm renkli kadnlar, cinsel tercihlerinden
ve kimliklerinden bamsz bir ekilde rkla nasl meydan okuduy
sa, lezbiyenler de feminist hareketin hem dnnde hem de bugnn
de homofbiye her daim kar durup meydan okumak zorunda kal
mtr. Bir yandan homofobiyi srdrrken bir yandan da feminist
olduunu iddia eden kadnlar, beyaz stnlk dnceye bal kalp
"kz kardelii" isteyenler kadar yanl yolda ve ikiyzller.
1 2 0 I Feminizm Herkes indir j belthook&

Yaygn kitle iletiim aralar, feminist hareketin savunduu eyle

rin temsilinde heteroseksel kadnlar tercih etmitir daima; hatta
onlara gre kadn ne kadar heterosekselse o kadar iyidir. Kadn
ne kadar ekiciyse, grnts erkekleri cezbetmekte o kadar kul
lanlabilir hale gelir. Bizler, kadnlkla zdelemi heteroseksel,
biseksel ya da lezbiyen kadnlar olarak, hayatlarmzda erkeklerin
onayn almaya pek ncelik vermiyoruz. Ataerkiyi tehdit etmemizin
nedeni budur. Bak ve arzularn ataerkiden, cinsiyeti erkeklerden
uzaa eviren ecinsel ya da heteroseksel feminist kadnlar, ata
erkil zihin yapsna sahip lezbiyen kadnlardan ok daha tehditkr
gelir erkeklere.

Bugnlerde tpk heterosekseller gibi lezbiyenlerin byk oun

luu da radikal politikann iinde yer almyor. Feminist hareket
iinde faal olan lezbiyen dnrlerin lezbiyen kadnlarn da hete-
roseksel kadnlar kadar cinsiyeti olabilecei gereiyle yzle
mesi ou zaman kolay olmad. Feminizmin teori, lezbiyenizmin de
pratik olaca topyas srekli olarak sekteye uruyordu; zira beyaz
stnlk kapitalist ataerkil kltrde yaayan lezbiyenlerin ou,
gerekte, ilikilerini ina ederken heteroseksel kadnlarn kullan
d tahakkm ve stnlk kurma paradigmalarnn aynsn kulla
nyorlard. Sz konusu topyay sekteye uratan bir dier gerek
de uydu: Kimsenin ikincil bir konuma itilme riski yaamad,
karlkl olarak tatmin edici balar kurmak, lezbiyen ilikilerde de
heteroseksel ilikilerdeki kadar zordu. Lezbiyen ilikilerde ev ii
iddetin aa kmas, eitliin ecinsel balara ikin bir zellik
olmadna dair ilk ipucuydu. Bununla beraber, feminist lezbiyen-
ler sadomazost cinsel edimlere katlmlar hakknda aka konu
maya heteroseksel kadnlardan ok daha gnllydler.

ster ecinsel olsun ister heteroseksel, cinsel anlamda muhafazakr

feministler, tahakkm ya da boyun eme uzlamasna dayal cinsel
 BGST j Topium&ai Cin&iyet j m

ritellerin uygunsuz olduunu, bunlarn feminist zgrlk idealle

rine ihanet ettiini sylyorlard ve sylemeye de devam ediyorlar.
Gerekte feminist hareketin altn oyan asl tutum, onlarn bu
mutlak yarglardr; tm kadnlarn en tatmin edici bulduklar cin
sel pratii tercih etme hakkna sayg duymay reddedileridir. ki
kadnn cinsel anlamda birbireriyle ne yaptn asla anlayamaya
cak, baka bir kadn cinsel anlamda hibir zaman arzulamayacak
ancak bir kadnn lezbiyen ya da biseksel olmay seme hakkn
savunacak birok kadn vardr. Ayn destek, ou kadna yahut
kiiye hitap etmeyen cinsel pratiklere dahil olan lezbiyenlere ve
heteroseksel kadnlara da verilebilir. Lezbiyen sadomazoizminin
muhafazakr feminist eletirisinin altnda homofobi yatyordu.
Herhangi bir kadn, lezbiyenlerin kabul edilebilmek ya da hetero
seksel ieri rahat ettirebilmek iin kat ahlaki standartlara uymas
gerektiini ima eden bir davran sergilediinde homofobiyi sr
dryor demektir. Nitekim cinsel sadomazoizme dahil oluunu
aka tartan heteroseksel kadnlarn says arttka, feminizmin
sadomazoizme ynelik eletirisi de sadomazoizmin oklukla
lezbiyenlie ait bir ey olarak algland dnemlerdeki kadar
amansz ve sert olmaktan kt.

Homofobiyle mcadele daima feminist hareketin bir boyutu ola

caktr. Zira heteroseksel kadnlarn lezbiyen kadnlara saygszca
davrand ve onlar ikincil konuma ittii koullarda, daimi bir "kz
kardelik" dnlemez. Vizyon sahibi feminist harekette lezbiyen
aktivistlerin emekleri btn ynleriyle teslim edilmitir. Radikal
lezbiyenlerin katks olmasayd feminist teori ve pratik, cinsel
kimlikleri ve/veya tercihleri ne olursa olsun tm kadnlarn hete-
roseksizmin smrlarmi zorlayarak istedikleri kadar zgr olabile
cekleri alanlar yaratmaya asla cesaret edemezdi. Bu mirasn
deeri bilinmeli ve asla unutulmamaldr.
YENDEN SEVMEK

Fem inizm in K albi

Kadnlar ve erkekler ak tanmak istiyorsa, feminizm iin can

atmal. Zira feminist dnce ve pratik olmazsa sevgi balarn
yaratacak bir temelden mahrum kalrz. lk balarda, heteroseks-
el ilikilerdeki derin hayal krklklar birok kadm, kadn zgr
lemesine yneltmiti. Bu kadnlarn birou, kendilerini ak ve
sonsuza dek mutluluk vaadiyle aldatlm hissediyorlard; zira beyaz
atl prensler evlenince byk bir hzla maliknelerin ataerkil ord-
larna dnmlerdi. Bu heteroseksel kadnlar harekete aclar
n, fkelerini getirdi. Gnl yaralarn ataerkil deerler zerine
kurulan romantik ilikilerinde benzer ekilde aldatldklarn his
seden lezbiyen kadnlannkiyle birletirdiler. Btn bunlarn sonu
cunda feministler, hareketin balangcnda, mesele ak olunca kadn
zgrlnn ancak kadnlarn romantik aka ballklar son bul
duu zaman mmkn olacan dile getirdiler.

Bilin ykseltme gruplarmzda, aka duyduumuz zlemin batan

karc bir tuzak olduu syleniyordu. Ak, bizi bastrmakta ve
ikincil konuma itmekte kullanan erkek ya da kadn ataerkil sevgi
lilere k olup durmamzn nedeni de ite bu zlem ve bu tuzakt.
Feminist harekete katldmda bir erkekle ilk cinsel deneyimimi
bile yaamam bir kadn olarak, kadnlarn erkeklere ynelik youn
 BGST [ Taplum&al Cin&iyet j 123

fke ve nefretleri karsnda akna dnmtm. Fakat fkelerinin

nedenini anlyordum. Feminist dnceye ergenlik amda katl
mamn nedeni, babamn evdeki herkes zerinde kurduu tahakk
me dorudan bir tepkiydi. Babam, bir asker, sporcu, papaz yardm5^
cs, aileyi geindiren kii ve bir zampara olarak, ataerkil saltanatn!
vcut bulmu haliydi. Annemin kederine tank oldum ve isyan ettirtk
Babamn aalamas ve uygulad iddet ne denli u noktada
olursa olsun, annem toplumsal cinsiyet adaletsizlii karsnda
hibir zaman fke ya da hiddet gstermiyordu.

Bilin ykseltme gruplarna ilk katldmda, annem yalarndaki

kadnlarn keder, strap ve fkelerini dile getirdiklerine tank
olmutum; kadnlarn aktan uzaklamaktaki srarlarn anlayabil
mitim. Ancak hl iyi bir erkein akn aryor ve hl bu ak
bulabileceime inanyordum. Fakat undan da emindim: Her eyden
evvel, bu erkein kendini feminist politikaya adam olmas gere
kiyordu. 70flerin balarnda, erkeklerle beraber olmak isteyen
kadnlar, erkekleri feminist dnceye katmann zorluuyla yz
letiler. Feminist olmazlarsa, mutluluun daim olmayacan bili
yorduk.

Birok kiinin ataerkil kltr iinde anlad haliyle romantik ak,

insan bilinsiz, gsz ve kontrolsz brakr. Feminist dnrler,
bu ak mefhumunun ataerkil kadn ve erkeklerin karlarna nasl
hizmet ettiine dikkat ektiler. Sz konusu mefhum, kiinin ak ve
sevgi adna her eyi yapabilecei dncesini destekliyordu: bin
lerini dvmek, hareketlerini kstlamak, hatta ldrmek ve buna
"tutku cinayeti" demek, "o kadn o kadar ok seviyordum ki ldr-
meliydim" diye kendini savunmak... Ataerkil kltrde ak, sahip
olma kavramyla, tahakkm kurma ve boyun eme paradigmala
ryla balantlyd; ite bu paradigma dahilinde, bir kiinin ak,
sevgiyi verecei ve dierinin de alaca varsaylyordu. Ataerki
124 Feminizm Herke* indir [ beti hook&

iinde heteroseksist balar u temeller zerine kurulmutu*. Toplumsal

cinsiyeti gerei bakmla ve sevecenlik gibi duygularla ilkilendiri-
len kadn, erkeklere sevgi sunar; bunun karlnda ise, iktidar ve
saldrganlkla ilikilendirilen erkek, eve ekmek getirme ve koruma
grevini stlenir. Fakat pek ok durumda heteroseksist ailelerdeki
erkekler bu ilgi ve bakma karlk vermiyordu; aksine, kadnlar
bask ve denetim altnda tutmak iin iktidarlarn adaletsizce kul
lanan birer despottular. En bandan itibaren, heteroseksel
kadnlar, kadn kurtulu hareketine yrek arlarn sonlandrmak,
ak balarn koparmak iin dahil oldular.

Ayrca, ta o dnemde kadnlarn srf ocuklar iin yaamamasmn

nemini de vurguladlar. Bu nemlidir. Kadnlarn ocuklar uru
na yaamas da kendilerini gerekletirmelerinin nnde akn
kurduu bir baka tuzak saylyordu. ocuklar zerinden bir yaam
kurmaya alan annenin, sert ve adaletsiz cezalar verebilen tahak-
kmc ve istilac bir canavar olaca konusunda feminizm bizi ta o
zamandan uyard. Feminist politikaya gen yata katlan kadnlar
genelde tahakkmc annelere isyan etmekteydi. 0 anneler gibi
olmak istemiyorduk. Hayatlarmzn mmkn olduunca onlarn
kinden farkl olmasn istedik. Bu fark garantiye almann bir yolu,
ocuksuz kalmakt.

Balangta feminizmin ak ve sevgiye ilikin eletirisi yeterince

kapsaml deildi. Bu eletiri, zellikle ataerkinin aka dair yanl
varsaymlarna meydan okumak yerine, ak bir sorun olarak sun
makla yetiniyordu. Aka bir son vermemiz, bunun yerine hak ve
iktidar elde etme meselesiyle ilgilenmemiz bekleniyordu. O zaman
lar hi kimse u gerekten bahsetmiyordu: Yreklerimizi kapatp
duygusal anlamda, feminist isyan adma reddettiimiz ataerkil
erkekler ve erkeksi kadnlar kadar kapal hale gelme riskiyle kar
karya kalacaktk. Yaanan, esas itibariyle tam da bu oldu. Ak
 BGST j Toplum&at Cimiyet j 125

zerine tekrar dnmek, akn nemi ve deeri konusunda srar

c olmak yerine, aka dair feminist sylem adeta sona erdi. Ak
isteyen, zellikle de erkeklere k olmak isteyen kadnlar, ak
nasl bulabileceklerini anlamak iin baka taraflara bakmak zorun
da kald. Bu kadnlarn birou feminist politikadan vazgeti; nk
feminist politikann akn, aile ilikilerinin, bakalaryla kurulan
topluluk yaantsnn nemini reddettiini dndler.

Vizyoner feminist dnrler de kadnlara aka dair ne syleye

ceklerinden emin deillerdi. Feminist Theory: From Margin to
Center IFeminist Teori: eperden Merkeze] isimli kitabmda, femi
nist liderlerin feminist aktivizme akm ruhunu katmalarna duyulan
ihtiya zerine yazdm; "Ak ve efkat gsterme yeteneine sahip
olmallar, bu ak kendi eylemleri yoluyla gsterebilmeli ve baarl
diyaloglar kurabilmeliler." O dnemde "ak tahakkm dntrr"
diyerek ifade ettiim bu inancm paylarken herkese zgrleti
rici bir ak tahayyl sunacak bir feminist teori yaratmann ne
minden ayrntlaryla bahsetmemitim.

Geriye dnp baktmzda, ak zerine, bilhassa da heteroseks-

ellikle ilkiiendirdiimiz pozitif bir sylem oluturmayarak, ataer
kil kitle medyasnn hareketin tmn ak ve sevgi deil nefret
zerine kurulmu bir politika gibi sunmasna izin verdiimizi gr
yoruz. Gemite erkeklerle ba kurmak isteyen birok kadn, hem
bu balar gelitirip hem de feminist harekete balln koruya
mayacan hissetti. Aslnda kadn ve erkeklerin ak tanmasn
feminizmin mmkn klaca szn yaymamz gerekiyordu. Artk
bunu biliyoruz.

Vizyoner feminizm bilge ve sevecen bir politikadr. Politikamzn

ruhu, tahakkme son vermeye adanmlmzda yatar. Tahakkm
ve zorlamaya dayanan bir ilikide ak yahut sevgi asla hayat bula
1 Feminizm Herkei indir j bell hook

maz. Ataerkil ak ve sevgi kavramlarnn radikal feminist eletirisi

yanl deildi; fakat kadn ve erkeklerin ak ve sevgi yolculuklarn
da nerede yanl yaptklarn anlamak iin eletiriden daha fazla
sna, alternatif bir feminist tasavvura ihtiya vard. Biroumuz
zel hayatlarmzda feminist pratikle temellenmi ak, sevgiyi
yaarken, ak zerine geni tabanl, feminizmin iindeki ak kar
t hiziplere cevap verebilecek bir feminist diyalog yaratmyorduk.

Alternatif tasavvurumuzun z hl temel ve gerekli bir hakikattir:

Tahakkmn olduu yerde ak var olamaz. Feminist dnce ve
pratik, birliktelikte ve ebeveynlikte karlkl olgunlamann ve
kendini gerekletirmenin nemini vurgular. Herkesin ihtiyalarna
sayg duyulan, herkesin haklarnn olduu, kimsenin zulm ve
istismar korkusu yaamad bir iliki tasavvuru, ataerkinin destek
ledii her trl iliki yapsnn aksinedir. oumuz, ailedeki sorum
lu erkeklerle, babalar ve erkek kardelerle zel hayatlarmzda
erkek tahakkmn tecrbe ettik ya da edeceiz; heteroseksel
kadnlar aynsn romantik ilikilerinde de yaadlar ve yaayacak
lar. Oysa kadn ve erkekler feminist teoriyle pratii benimseseler,
her iki tarafn da duygusal durumu iyileecektir. Hakiki bir feminist
politika bizi esaretten zgrle, akszlktan aka gtrecektir.
Akn temeli, karlkl birlikteliktir. Feminist pratik de toplumu-
muzda karlklln gerekleme koullarn yaratacak tek toplum
sal adalet hareketidir.

Gerek akn tanma ve kabul zerine kurulduunu, teekkr, ilgi,

sorumluluk, ballk ve bilgiyi birletirdiini kabul ettiimizde,
adalet olmadan akn olamayacan kavram oluruz. Bunun ayr-
dna vardmzda, akn bizi dntrme gcne sahip olduunu,
bize, zerimizde kurulan tahakkme kar kma gc verdiini de
kavrarz. yleyse feminist politikay semek, ak tercih etmektir.
18
FEMNST MANEVYAT

Feminizm her zaman manevi pratie deer veren bir direni hare
ketiydi ve hi da yle. Feminist teori ve pratiin insann kendini
gerekletirmesi yolunda bir ihtiya olan kendini sevme ve kendi
ni kabul etme hususunda duyarllm gelitirmesinin ncesinde
benzer mesajlar olumlayan bir manevi yolda yryordum. Ataerkil
dinlerin cinsiyeti ligine ramen, kadnlar ruhani pratiklerde bir
avuntu ve snma alan bulmulardr. Kilisenin Batl insann yaa
mndaki tarihine baktmzda, kadnlarn, erkeklerin mdahalesi
olmadan Tanryla babaa kalabilecekleri ve erkek tahakkm
olmadan Tanr'ya hizmet edebilecekleri bir yer bulabilmek iin
yzlerini manastr geleneine dndklerini grebiliriz. Ruhani
Norwich'li Julian,* gnmz feminizminin ortaya kndan ok
nce, derin ruhani alglay ve ilahi berraklyla yle yazyordu:
"Kurtarcmz, iinde sonsuz olarak srekli doduumuz ve iinden
asla kmayacamz gerek Annemizdir." Norwich'li Julian, kurta
rcmzn mutlaka erkek olmas gerektii dncesine kar kp
inan yolculuunu, geriye evirmek suretiyle, kutsal kadna ynel
tiyor ve bylece kadnlarn ataerkil dinin esaretinden kurtulmas
na katkda bulunuyordu.
* Ruhani Norwich'li Julian: Ortaa ngilteresi'nde yaam bir kadn mnzevi,
-y.h.n.
i 2 8 I Feminizm Herkei indir { belt hooki

Feminist hareket ise ta ilk dnemlerinde, ataerkil dine bir eletiri

yneltti. Bu eletiri lkemizin her yerinde dini ibadetlerin doas
n deitirmeye varacak kadar derin bir etki yaratt. Bat'nn meta
fizik dalizminin (yani dnyann her zaman ikili kategorilerle
anlalabilecei, bir alak ve bir yksek veya bir iyi ve bir kt
olduu varsaymnn) herhangi bir gruba yneltilen her trl bas
knn, cinsiyetiliin ve rkln ideolojik temelini oluturduu ve
sz konusu yaklamn da Yahudi-Hristiyan inan sistemlerinin
temelini oluturduu bu sayede aa karld. yleyse ibadet
eklimizi deitirmek iin maneviyata ilikin yeni bir tasavvur
oluturmalydk. Ataerkil dinin feminist eletirisinin gelitirilmesi,
*

kltr genelinde yeni a maneviyatna hissedilen ilginin artt

dneme denk geldi. Yeni a akmnn ruhani evresindeki mmin
ler, Bat insannn ruhunu yzyllardr yneten kktenci Hristiyan
dncesinden uzaklayor, farkl yantlar ve ruhani gelenekler
bulmak amacyla Douya yneliyorlard. Yaradl maneviyatl,
d ve tekfir kavramlar zerine kurulu ataerkil maneviyatln
yerine geti. Kadnlar, Hinduizm, Budizm, Yudu ve dier ruhani
geleneklerde, Tanra merkezli ruhani tasavvura dnmeye olanak
tanyan ilahi imgeleri buldu.

Feminist hareketin ilk dnemlerinde, hareketin din konusunda saf

tutmamas ve srf politikayla ilgilenmeye devam etmesi gerektiini
syleyen mnferit aktivistlerle sorunlar yaand. Geleneksel sos
yalist politikadan gelip radikal feminizme katlan kadnlarn byk
ounluu ateistti. Kutsal kadnlk tasavvuruna dnme abasn
apolitik ve gereksiz biimde duygusal buluyorlard. Hareket iin
deki bu kutuplama ksa srede sona erdi; zira giderek daha fazla
kadn ataerkil dine meydan okumakla zgrletirici maneviyat
ng. new age &pintuality. 19. ve 20. yzylda ortaya kan dini ve felsefi
akmlara verilen ad. -y.h.n.
 BGST I Toplum&al Cinsiyet j 129

arasndaki ban ayrdna vard. ABD yurttalarnn byk oun

luu kendini Hristiyan olarak tanmlyor. Cinsiyetilie ve erkek
tahakkmne gz yuman Hristiyan doktrini, bu toplum ierisinde
cinsiyet rollerine ilikin bir eyler renme biimlerimizin tmn,
dier dini inanlardan daha fazla etkiliyor. in asl udur: Dini
inanlarmzda bir dnm olmadan, kltrmzde feminist bir
dnm gerekleemez.

Yaradl merkezli Hristiyan ruhani uyan, feminist hareketle

kendisi arasnda balant kuruyordu. Original Ble&in$ [lkTakdis]
adl kitabnda Matthew Fox yle anlatr-. "Ataerkil dinler ve bu
dinlerin ataerkil paradigmalar dnya medeniyetlerini en az 3500
y boyunca ynetti. Yaradl merkezli gelenek feministtir. Bilgelik
ve Eros, bu tarz maneviyata bilgi veya kontrolden daha fazla teka
bl eder." Dahas, doa/ekoloji ile ilgilenen feministlerle yurttalk
haklar iin alan feministler arasndaki gerilimleri ele alarak
bunun gereksiz bir dalizm olduunu gsterir Fox:

Adalet amal btn siyasi hareketler kozmik geliimin parasdr;

ve doa insanlarn, iinde kendilerine ve kendi dnebilme
glerine dair farkmdala erdikleri matristir. zgrlk hareketleri,
kozmosun ahenk, denge, adalet ve kutlama hissiyatnn daha
kapsaml bir ekilde gelimesidir. Hakiki manevi zgrlemenin
daha sonra kiisel dnm ve zgrlemeye varacak kozmik
kutlama ve saaltm riteleri gerektirmesinin nedeni budur.

yleyse zgrleme teolojileri, smrlen ve ezilen gruplarn

zgrlemesini ilahi iradeye adanml yanstan temel birer inan
edimi sayyor. Bu erevede, ataerkiyi sona erdirmek ilahi bir emir
olarak grlyor.

Kktenci ataerkil din, feminist dnce ve pratiin yaylmasnn

nnde bir engel tekil etmitir ve durum bugn de byledir. Bugne
i 3 0 I Feminizm Herket, indir j beli hocki

dek hibir grup, feminist dnrleri, sa kanat kktencilerin

yapt kadar eytaniletirmemitir; tam da bu gruplar, feminist
dnrlerin, zellikle de reme haklarn savunanlarn ldrl
meleri arsnda bulunmu ve buna gz yummulardr. lk balar
da, Hristiyanln feminist eletirisi birok kadnn hareketten
ayrlmasna neden oldu. te yandan feminist Hristiyanlar, Incil'e,
Hristiyan inanlarna ilikin yeni, yaradl merkezli eletiri ve
yorumlarn nermeye baladnda, kadnlar da Hristiyan prati
ine bandan beri besledikleri ball feminist politikayla ba-
datrabildiler. Fakat bu aktivistler, Hristiyan kitlelere hitap eden
ve bu kitleleri feminizmle Hristiyan maneviyatl arasnda ihti
lafa gerek olmadna ikna edebilen bir hareketi henz tam anla
myla rgtleyebilmi deiller. Ayn durum Yahudi, Budist, Mslman
ve dier inanlardan feministler iin de geerli. Byle bir rgtlen
me gerekleene dek rgtl ataerkil din, feminist kazamatlarn
her daim altn oyacaktr.

Gnmz feminizmi, ilk dnemlerinde maneviyatla yeterince

dikkat gstermeksizin yurttalk haklarna ve maddi kazananlara
vurgu yapt. Kitle medyas, feminizmin dine ynelik eletirilerine
dikkat ekti ekmesine, ama birbirinden apayr feminist kadn
gruplarnda olumaya balayan ruhani uyan vurgulamakla zer
rece ilgilenmedi. Pek ok insan hl feminizmin din kart olduu
nu dnyor. Gerekte feminizm, daha ok kadn kutsal olanla
ilikiye geebilsin ve kendini ruhani yaama adayabilsin diye ata
erkil dini dnceyi dntrmeye yardmc olmutur.

Kadnlarn, oklukla yetitikleri ailelerde yahut kurduklar ilikiler

de maruz kaldklar ataerkil saldrlarn at yaralar sarmaya
alt saaltm ortamlarnda, feminist maneviyat pratikler sk
lkla kabul grp onayland. Pek ok kadnn ruhani araynn
olumlan da feminist saaltm balamnda gerekleti. Bu ruhani
 B G S T [ Toplum&ai C m & i y e t j i 3i

aray pratiinin mahrem doasndan tr insanlar, feminist akti-

visterin bugn ruhun ve ruhani yaamn ihtiyalarna yant verme
gerekliliini ne lde kabul ettiklerini ou zaman bilmiyorlar.
Gelecekte, feminist harekette, feminist maneviyata ilikin bilgileri
paylama hususunda daha iyi stratejilere ihtiyacmz olacak.

Alternatif manevi yollar semek, bugne dein pek ok kadna,

ataerkil dini sorgular ve ona meydan okurken bile ruhani yaamla
balarn srekli klabilmeleri hususunda yardmc olmutur. Kurum
sallam ataerkil kilise yahut ibadethane, feminist mdahaleler
sonucunda deimitin Fakat son zamanlarda kilise toplumsal
cinsiyet eitlii konusunda kat edilen yoldan ayrlmaya balamtr.
Kktendinciliin ykselii ilerici maneviyatl tehdit etmektedir.
Kktendincilik, halk, eitsizliin "doal" olduuna inanmaya tevik
etmekle kalmayp kadn bedeninin denetim altnda tutulmasnn
gerekli olduu dncesini de srekli klmaktadr. remeye dair
haklara saldrmas da bu yzdendir. Kktendincilik, ayn zamanda,
cinsellie ilikin olan ve cinsel zorlamay pek ok ekliyle tasdik
eden baskc mefhumlar da hem kadnlara hem de erkeklere dayat
maktadr. uras aktr ki feminist aktivistlerin rgtl dine vurgu
yapmalarna, sregiden eletiri ve direnie katlmalarna hl
ihtiya var.

Bugn feminizmi olumlayan ok sayda harikulade ruhani gelenek

mevcut olsa da ou kii bu pratikler hakknda bilgiye eriemiyor.
Bu insanlar ou zaman manevi refahlarn umursayan tek alann
ataerkil din olduunu dnyor. Ataerkil din, bugne dein kendi
retilerini yaymak iin kitle medyasn, zellikle de televizyonu,
ok iyi kullanmtr ve kullanmaya da devam etmektedir. ayet
ataerkil dinin tek yol olduu dncesine kar kmak istiyorsak
alternatif manevi yollar da ayn yntemleri kullanmaldr. Feminist
maneviyat, herkesin eskimi inan sistemlerini sorgulayp yeni
132 I Feminism Herke6 in d ir \ beit hooka

yollar yaratabilecei bir alan yaratt. Tanr'y pek ok biimde

temsil ederek, kutsal diiye yeniden sayg, duymamz salayarak,
ruhani yaamn nemini olumlamamza yahut yeniden olumlama
mza yardmc oldu. Her trl tahakkm ve zulmden kurtuluu
znde manevi bir aray olarak tanmlamak bizeri, ruhani pratii
zgrlk ve adalet mcadelemizle birletiren bir maneviyata geri
dndrd. Manevi tatmine ilikin feminist bir tasavvur, doal
olarak hakiki bir ruhani yaamn temelidir.
w
VZYONER FEMNZM

Gerekten vizyoner olabilmek iin, bir yandan imgelemimizi somut

gerekliimiz ierisinden kurarken bir yandan da bu gerekliin
tesindeki olaslklar tahayyl etmeliyiz. Gnmz feminizminin"
en kuvvetli taraf, ekil ve yn deitirebilme kabiliyetidir. Eskimi^
dnce ve hareket kalplarna tutunup kalan toplumsal adalet
hareketleri baarsz olma eilimi gsterirler. Vizyoner feminizmin
kkleri 6ol yllarn balarna uzanr. Kadn kurtulu hareketinin
ilk dnemlerinde vizyoner dnrler, reformist aamasnda
kadnlarn mevcut beyaz stnlk kapitalist sistem iinde yurt
talk haklarna kavumalarn salayacak ve bununla ezamanl
olarak bu sistemi ortadan kaldrmaya alacak radikal/devrimci
bir hareketin hayalini kuruyorlard. Dlenen, bu tahakkm klt
rn yerinden etmekti. Onun yerine, komnalizmin ve sosyal
demokrasinin temelleri zerine kurulu katlmc bir ekonominin
var olduu bir dnya geecekti; rk ve toplumsal cinsiyete dayal
ayrmcln olmad bir dnya; karlkllk ve karlkl balln
tannd bir ethoun hkim olduu bir dnya; gezegenin nasl
hayatta kalabileceine ve bu gezegende bar ve refaha herkesin
nasl kavuabileceine ilikin kresel bir ekoloji tasavvurunun
yerlemi olduu bir dnya.
3 4 j fem inizm Herkei indir j bell hooks

Hareket ilerledike radikai/devrimci feminist vizyon daha net ve

ok boyutlu bir hal ald. Bunlar, aslnda salt var olan toplumsal
dzen ierisinde birtakm deiimler iin alrken kendilerini daha
gvende hisseden reformist feministlerin mutlakiyetilii tarafndan
sekteye uratlyordu kukusuz. Baz reformist feminist aktivistler
imtiyazl snflarn erkekleriyle eit haklara kavuabilmek iin
toplumsal cinsiyete dayal ekonomik ayrmcl deitirmeye
hakikaten hevesliyken, bazlar da enerjinin sadece reform ynn
de harcanmas halinde hareketin, kadnlarn yaamnda daha somut
ve hayata dokunur deiimler yaratabileceine inanyordu. Bununla
beraber, son tahlilde feminist mcadelenin radikal damarlarnn
tmyle terk edilmesi hareketi ana akm kapitalist ataerki tarafn
dan kafalanmaya daha msait hale getirdi.

Sistemi kkten deitirmeye alan kadnlarn says giderek aza

lyordu; zira kimi kadnlar mevcut toplumsal dzende yol kat
ettikleri lde snfsal iktidarn ve/veya daha hzl snf atlamann
bysne kaplyordu. Carol Gilligan gibi feminist dnrler
kadnlarn daha efkatli ve daha etik olduunu bizlere defalarca
sylemi olsa da, kadnlarn kendilerinden daha gsz olan dier
kadnlara kar davranlar bunun aksini gsteriyor. Kadnlarn
kendilerini ait hissettikleri etnik ya da rksal gruplarn ierisinde
sergiledikleri bakm etii; empati, zdelik yahut dayanma his
setmedikleri gruplarla kurulan ilikilere uzanmyor. Tm deilse
de ounluu beyaz olan imtiyazl kadnlar, imdiye dein, ii
snf kadnlarnn ve yoksul kadnlarn boyun emeye devam
etmeleri iin byk yatrmlar yaptlar.

Vizyoner feminizmin temel hedeflerinden biri, tm kadnlarn

kaderini deitirip bireysel glerini artrabilecek stratejiler geli
tirmekti. Fakat bunu yapabilmek iin hareketin hak eitlii gnde
minin tesine geip tm kadnlar, zellikle de yoksul gruplardan
 BGST j Toplum&al Ciniyet j 135

kadiniari kapsayacak okuryazarlk kampanyalar gibi temel konu

larla ie balamas gerekiyordu. Feminist bir okul ya da feminist
bir niversite yoktu, hl da yok. stelik bu tr kurumlarn olu
turulmasna ynelik srekli bir aba da grlmyor. Mevcut yap
lardan en fazla yararlananlar, i ve kariyer temelli pozitif ayrmc
lk programlarndan en fazla yararlanan okumu beyaz kadnlard.
Fakat onlar, feminist ilkere dayal kurumlar oluturmak hususunda
almaya pek de hevesli deillerdi. Sz konusu kurumlar hibir
zaman yksek cret demezler. Fakat ahsi zenginlik sahibi feminist
aktivistler bile, imdiye dek paralarn, temel becerileri geride
braklm kadn ve gen kzlara ynelik eitim programlarna kay
nak salamak amacyla kullanmad.

Biz vizyoner feminist dnrler, btn snflardan gen ya da yal

tm kadn ve erkeklerin ihtiyalarna cevap oluturabilecek geni
tabanl bir harekete ihtiyacmz olduunu kavrasak bile herkesin
anlayabilecei dilde yazlm veya szl iletiim yoluyla paylala
bilecek vizyoner bir feminist teori btn oluturamadk. Bugn
akademik evrelerde feminist teori zerine yazlm en beenilen
eserlerin pek ou, sadece iyi eitim alm insanlarn anlayabilece
i aaal bir dil kullanmaktadr. Toplumumuzda pek ok insan temel
bir feminizm anlayna sahip deil; ilkokul dzeyindeki eitli
kitaplardan ve benzeri yollardan bu anlaya ulamak da mmkn
deil; zira bu tr kaynaklar yok. Gerekten herkes iin bir feminist
hareket ina etmek istiyorsak, bu tr kaynaklan yaratmalyz.

Feminizmin savunucular, yeni televizyon kanallarna sahip olmak

iin ya da var olan kanallarda srekli yer tutabilmek amacyla bir
maddi kaynak rgtlemesine gitmediler. Herhangi bir televizyon
kanalnda ya da radyo programnda feminist bir haber saati yok.
Dnyaya feminizmi yaymaya alrken karlatmz en nemli
sorunlardan biri, kadnn toplumsal cinsiyetiyle ilikili olduu
< 3 6 j Feminizm Herke* indir | belthooki

dnlen her eyin, bu eyler feminist bir bak as iermese

bile feminizme dair bir meseleymi gibi haber yaplyor olmas.
Toplumsal cinsiyeti konu edinen baz radyo programlar ya da bir
iki televizyon ovu var, ama bu, feminizmi vurgulamakla ayn ey
deil in uras ironiktir: Herkesin toplumsal cinsiyet ve kadnlar
la ilgili her trl konuyu tartmaya daha ak oluu, aslen gnmz
feminizminin baarlarndan biridir. Fakat bu tartmalar feminist
bir bak asyla yaplmamaktadr. rnein toplumumuzun kadn
lara ve ocuklara ynelik erkek iddetiyle yzleebilmesini olanak
l klan kltr devrimini feminizm yaratmtr.

Ev ii iddet kitle medyasnda bolca temsil bulsa da ve bununla

ilgili tartmalara pek ok alanda yer verilse de toplumumuz erkek
iddetinin sonlandrlmasm erkek tahakkmnn sonlandrlmasy-
la, ataerkinin yok edilmesiyle ou zaman ilikilendirmiyor. Bu
lkenin pek ok yurtta hl erkek tahakkmyle evdeki erkek
iddeti arasndaki balanty kuramyor. Her snftan gen erkein
aile yelerini, arkadalarn ve okul arkadalarn vahice ldrd
durumlarla karlap toplumumuz bunlara tepki vermeye davet
edildiinde, sz konusu kavray noksanl hepten su yzne kyor.
Kitle medyasnda herkes bu iddetin neden ortaya ktn soruyor,
ama kimse bunu ataerkil dnce sistemiyle ilikilendirmiyor.

Eletirel bilin oluturmay hedefleyen kitlesel bir feminist eitim

mutlaka gereklidir. Fakat ne yazk ki feminist dncenin yneli
mini snf elitizmi belirlemitir. Pek ok feminist dnr/teorisyen
almalarn niversitelerdeki elit ortamlarda srdrmektedir.
Neredeyse hibirimiz ocuk kitaplar yazmyoruz; ilkretim okul
larnda ders vermiyoruz; devlet okullarndaki eitim program
zerinde etkili olabilecek gl bir lobi faaliyeti yrtmyoruz.
Ben, ocuk kitaplar yazmaya zellikle baladm, nk feminist
dnceyi herkesin ulaabilecei hale getirecek bir feminist hare
 BGST j Toplum&at Cin&iyet j 1 3 7

ketin paras olmak istiyordum. Bunlarn dnda, banda kaydedil

mi kitaplar da mesajmzn okuma-yazma bilmeyen her yatan
insana ulamasn salayabilir.

Feminist politikann kesinlikle radikal nerilerinden yola kan yeni

bir balang iin, feminizmin mesajn yaymak zere hep birlikte
yz yze, kap kap dolaarak almaya balamalyz. Bizim koul
larmzda radikal olan genellikle yeraltna itildii iin, feminizmi
yeraltndan karp szmz tm dnyaya yaymak iin elimizden
gelen her eyi yapmalyz. Feminizm, cinsiyetilii, cinsiyeti tahak
km ve basky bitirmeye alan bir hareket ve toplumsal cinsiyet
ayrmcln sona erdirip eitlik yaratmak iin aba harcayan bir
mcadele olduu iin temelden radikaldir.

Feminizmin doasnda var olan bu radikalizme dair kafa karkl,

feminist aktivistler cinsyetiliin btn tezahrlerine meydan
okumaktan vazgeip sadece reformlarla uramaya yneldiinde
ortaya kt. Pek ok farkl feminizmin var olabilecei dncesinin
yaygnlamas, stat ve imtiyazl snf iktidar peinde koan kadn
larn muhafazakr yahut liberal siyasi karlarna hizmet etti. Bu
kadnlar, "iktidar feministleri" terimini ilk kullanan grupta yer alyor
lard. Hem feminist hem de krtaj kart olunabileceini ileri srme
ye balayan grup da buydu ki bu da bir baka yanl dncedir. Bir
yurttalk hakk olarak kadnlarn kendi bedenleri stndeki deneti
mini savunmak feminizmin temel ilkelerindendir. Bir kadnn krtaj
yaptrp yaptrmayaca tamamen kendi tercihine kalmtr. Krtaj
yaptrmay tercih etmemek, anti-feminist bir tavr deildir. Ama
kadnlarn tercih hakkna sahip olmalar feminist bir ilkedir.

Asalak snf ilikilerinin yan sra iktidar ve para hrs, kadnlarn

yoksul kadnlarn ve ii snfndan kadnlarn karlarna ihanet
etmesine yol at. Zamannda feminist dnceye inanm kadnlar
i 38 j F em in izm H erkes in d ir j b eli hooki

bugn sosyal yardm kart devlet politikalarm destekliyor ve bu

durularnda herhangi bir eliki grmyorlar. Yaptklarn bir "marka"
haline getirip buna feminizm altnda bir ad koyuveriyorlar. Feminizmin
bir yaam tarz ya da bir meta gibi temsil edilmesi feminist politi
kann nemini mulaklatrr. Bugn pek ok kadn feminizm olma
dan yurttalk haklarn istiyor. Kamusal alanda eitlik arzu etseler
bile zel alanda ataerkil sistemin dokunulmadan kalmasn istiyor
lar. Oysa vizyoner feminist dnrler, hareketin ilk gnlerinden
itibaren ataerkil sistemle herhangi bir dankl dvn, hatta
kadnlarn alma hakk talebi rneinde grld zere ataerki
nin feminist hareketin baz taleplerine destek vermesinin, aslnda
kadnlar savunmasz braktn anlamlardr. Biz, yaammz
yneten bu sistemde kkl deiimler olmakszn elde ettiimiz
haklarn elimizden kolayca alnabileceini grdk. Bunun remeye
dair haklarda, zellikle de krtaj konusunda bamza geldiini
halihazrda grebiliyoruz. Ataerki ierisinde verilen yurttalk hak
larnn tehlikeli olduu anlald-, zira kadnlar bylelikle eskisinden
daha iyi durumda olduklarn, tahakkm yaplarnn deimekte
olduunu dnmeye baladlar. Halbuki gnmzde, bu yaplar
kadnlarn feminizmden uzaklamasyla yeniden glenmektedir.

Ar u anti-feminist saldr da feminist hareketi baltalamtr. Bu

saldrnn nemli bir ksm, oportnist muhafazakr kadnlardan
gelmektedir. rnein Danielle Crittendon, son dnemde kan,
What Our Mothers Did Not Tell U&: Why Happiness Eludes The
M odem Woman [Annelerimizin Bize Sylemedikleri: Mutluluk
Modern Kadn Neden Es Geiyor?] adl kitabnda, kadnlara evde
oturup salkl ocuklar yetitirmelerini, kadn ve erkek ruhlar
arasndaki farkllklar kabul etmeleri gerektiini ve her eyden te,
feminizmin bir yanlg olduunu sylyor. Feminizmi eletirenler,
modern kadnn kar karya kald btn honutsuzluklarn
 BGST j Toplum&al CinMyet j 5 3 9

suunu feminist harekete yklyor,,Ataerkil sistemden, erkek

tahakkmnden, rklktan ya da snfsal smrden asla bahset
miyorlar. Anti-feminist kitaplar geni bir okuyucu kitlesine sesle
nebilecek bir dille yazlrken, bu kitaplarn ierdii mesajlara kar
lk oluturabilecek, halka hitap eden bir feminist teori btn
mevcut deil.

Radikal feministlerle, hele de orta yan sren, otuz be ila altm

be yalarndaki radikal feministlerle konutuumda, feminizmin
yapc etkilerine dair muhteem tanklklarla karlayorum. Bunlar
belgelememiz, feminizmin kadnlarn yaamn zorlatrmaktan
baka bir ie yaramad ynndeki popler varsaymlara kar
tanklk edebilmemiz asndan gereklidir. Aslna baklrsa feminist
dnce ve pratie sahip olarak neredeyse hi deimemi bir
ataerkil dnce ve pratik sistemi ierisinde kalmak, hakikaten de
kadnlarn yaamn ok daha karmak bir hale sokmutur.

Vizyoner feministler erkekleri de hareketin iine ekmek gerekti

ini daima anlamlardr. Hepimiz biliyoruz ki dnyadaki tm
kadnlar feminist olsalar da, erkekler cinsiyetiliklerini srdrd
mddete yaamlarmz kstlanacak ve toplumsal cinsiyetler
arasndaki sava hali bir norm olmaya devam edecektir. Erkekleri
mcadelede yolda olarak grmeyi reddeden, ayet erkekler femi
nist politikalardan herhangi bir fayda grrse kaybedenin kadnlar
olaca gibi akld korkular besleyen feminist aktivistler, hatal
bir ekilde, toplumun feminizme kuku ve kmsemeyle yakla
masna katkda bulunmu oldular. Erkeklerden nefret eden kadn
lar zaman zaman, erkeklerle yaadklar sorunlarla yzlemek
yerine, feminizmin ilerlememesini tercih ettiler. Erkeklerin femi
nizmin bayram ellerine alp ataerkiye meydan okumas acil bir
ihtiyatr. Gezegendeki yaamn devam ve gvenlii feminizmin
erkekleri harekete ekmesini gerektiriyor.
no [ Feminizm Herkes indir j beli hooki

Feminist hareket, her yatan kadn ya da erkein cinsiyeti ligi sona

erdirmek adna almasyla geliir. Bu durum illa ki gidip rgtlere
katlmamz gerektirmez, olduumuz yerden de feminizm adna
alabiliriz. Feminizm iin almaya yaadmz yerde, evde ba
layabiliriz; kendimizi ve sevdiklerimizi eitebiliriz. Gemite feminist
hareket, tek tek kadn ve erkeklere, deiime ynelik yeterli eylem
plan sunamamtr. Feminist politika, ama ve ynelimimize ilikin
bir dizi sarslmaz inan zerinde ykselse de feminist deiim iin
kullanacamz stratejiler eitlilik gstermelidir.

Feminizme giden yol, tek deildir. Farkl kltrlerden gelen birey

lerin, yaamlarna dorudan deecek bir feminist teoriye ihtiya
lar vardr. Siyah bir kadn feminist dnr olarak, siyahlarn
yaamndaki toplumsal cinsiyet ilikilerinin eletirel bir bakla
irdelenmesinin ve bylelikle zerine eilmemiz gereken zgl sorun
ve stratejilerin kefedilmesinin son derece nemli olduunu d
nyorum; nk bunlarn aa kmas, tm siyahlarn feminist
mcadelenin yaammzla balantsn anlamasn salayacaktr.

Radikal vizyoner feminizm, bizleri emperyalist beyaz stnlk

kapitalist ataerkil sistem iindeki konumumuzu doru bir ekilde
kavrayabilmemiz iin, kendi yaamlarmz toplumsal cinsiyet, rk
ve snf alarndan cesurca incelemeye tevik eder. Yllarca pek
ok feminist kadn, konumlarn belirleyen tek etmenin toplumsal
cinsiyet olduu yanlgsna kapld. Bu inkrn stesinden gelmek,
feminist politika asndan nemli bir dnm noktasyd. Kadnlarn
rk ve snf nyarglarnn kitle temelli bir kadn hareketinin oluu
munu nasl engellediini grmelerini salad.

Artk feminist mcadeleyi yenilemeye hazrz. Var olan anti-feminist

tepkinin sebebi udur: Feminist hareket, ataerkinin, hem kadnla
rn hem de erkeklerin mutluluu karsnda nasl bir tehdit olu
 BGST I Toplum&al Cin&lyet j M i

turduunu herkese gstermekte baarl olmutur. Feminist hareket,

cinsiyetilii ve erkek tahakkmn srdrmenin tehlikelerine
ilikin doru bir aklama getirmemi olsayd, muvaffak olamazd.
O zaman, anti-feminist kampanya balatmaya da gerek kalmazd.
Ataerkil kitle medyas feminist dersliklerde erkeklerin ho kar
lanmad yalann uyduradursun, feminist dnceyi inceleyen ve
bu dncenin saflarna geen erkeklerin says giderek artyor.
te bu kayda deer deiim, feminist hareketi ataerkil sistem
asndan daha byk bir tehdit olarak ortaya koyuyor. Daha nce
belirttiim gibi hareket sadece kadnlara odaklanm olsayd, ata
erkil statko olduu gibi devam eder, kimse de feminizmi ktle
meye gerek duymazd.

Ataerkil kitle medyas ve cinsiyeti liderler, feminizmin ldn,

bir anlamnn kalmadn syleyip duruyorlar. in gerei udur:
Her yatan pek ok kadn ve erkek, her yerde, toplumsal cinsiyet
eitlii meselesiyle cebellemeyi, kendilerini kstlayp kuatmaya
cak, aksine zgrletirecek roller aramay ve yant iin feminizme
ynelmeyi srdryor. Vizyoner feminizm geleceimize dair umut
veriyor bize. Feminist dnce, karlkllk ve karlkl ballk
etiine vurgu yaparak, bir yandan tahakkm sona erdirmenin
dier yandan da eitsizliin yaratt etkileri deitirmenin yolunu
gsteriyor. Karlklln norm olduu bir dnyada, herkesin eit
olmad durumlar olabilir, ama bu eitsizliin sonular asla boyun
edirme, smrgeletirme ve insanlktan karma olmayacaktr.

Cinsiyetilii, cinsiyeti smry ve basky sona erdirmeye yne

lik bir hareket olarak feminizm hl canl, hl iyi durumda. Geni
tabanl bir hareket olmasak da, bylesi bir hareketi yeniden ina
etmek ilk hedefimiz. Feminist hareketin yaantlarmzla ilikisini
srekli klabilmek iin vizyoner feminist teori daima yeniden ina
edilmeli, bylelikle yaadmz her alanda mevcudiyetimize hitap
1 4 2 I Feminizm, Herkes in d ir j beli hook&

edebilmelidir. Kadnlar ve erkekler toplumsal cinsiyet eitlii

konusunda nemli admlar attlar. zgrle ynelik bu admlar,
daha da ileri gitmemiz iin bize g vermeli. Gemiten cesurca
ders alp feminist ilkelerin gerek kamusal gerek zel hayatlarmz
her ynyle sarmalad bir gelecek iin almalyz. Feminist
politikann amac, her kim isek zgrce o olabilmemiz, adalete sevgi
beslediimiz yaamlar srebilmemiz, bar iinde yaayabilmemiz
iin tahakkm sona erdirmektir. Feminizm herkes iindir.
DZN
Ain't I a Woman: Black Women and
Feminism IBen Bir Kadn Deil
Miyim: Siyah Kadnlar ve
Feminizmi (hooks) 27, 32. 74, H7
akademi 22, 58, 9
annelik 95,102,104: Ayrca bkz.
ebeveynlik.
ataerki 15,17, 28,32, 56, 60, 82, 85,
90, 94,103,134: Ayrca bkz. erkek
tahakkm
ataerkil iddet 78-79, 83
B
bakm etii 134
Barfoot, Mary 56
beyaz feministler 62
bilin ykseltme 19-24, 29, 74
biseksel 109, us, 117,120-121
Brown, Rita Mae 54
Bunch, Charlotte 54
C
cinsel devrim 39,106-107, n
cinsel taciz 28, 94
cinsellik 107, m-z, 114,117
cinsiyetilik 9,12,16-17,19. 24, 31-33.
36-37, 41, 62-63, 76,79, 85, 87-88,
91, 95
Class and Feminism iSmf ve
Feminizmi (ed. Bunch ve Myron)
14. 54
Crttendon, Danielle 138
ocuk bakm 101-102
D
Diana Press 14
din 128^131; Ayrca bkz. maneviyat
doum kontrol 41. 98,107
dalizm 329
E
ebeveynlik 95-96,302-104: A yn ea
bkz. annelik
eitim 26, 31. 36-37. 39. 44. 52*53. 55.
69.74. 89, 95.108.135-136