B. M. W!.

V
x
Ktphanasi
 C H F

Nizamnamesi
Ve.

Program

Ftrkamn 10 mays 1931 de topla

nan nc Jiyiik Kongresi tara-
ftndan kabul edilmitir

r
Frka tekilta brolanna mahsustur

1931

Ankara
T. B. M. M. Matbaas
 PHRST

Madde

Madde
Sahife

Sahife
E Malar prensipleri bilmek, 3 i
Frkann kuruluu, merke l'rvnsiplt ri tsoylenemek, aldat
zi 3 1 mak. s i
Daim Umum reisi 3 2 Frka ve baka teekkller 3 f.
Frka ine unu planm vtu)eleri: s s Frka ve seneler 3 >

[Ur ktle olmak, .1 4

BlldNCt KISIM - FIRKAYA KABUL EDLME

Frkaya girmenin artlar 4 ki vazifesi 4

Ocaa takdim ve laahlt 4 8 Vardm paras 4 10
dare Heyetlerinin kaylta- Kajd baka yere nakli f) 11

iKlNCt KISIM - FIRKA TEKLTI

Tekilt m uzmlan f) 12 stisna haller: r> 17

eaklar T) 13 Muhalle ve kbyh ri birletirme,

Hir ocan kurulmas 5 14 nahiye ve ka:a merkezlerini

Ocaklarn alma yolu 15 kaldrma, 5 17

dare heyetlerinin irtibat hu iki halin tatbiki. t: 17
lar 16

NC KISIM - MERKEZDE

I - Umum reislik 6 salhiyeti 1 23

UMUM RIiIS 6 II - Byk kongre 7
Umum reisin yksek idaresi 6 18 B. Kongrenin toplanma za
UMUM R E S L K D V A N I 6 man 7 24
Umum reislik divannn Azalar 7 25
kuruluu ti 19 Nisapla r: 7 2(i
Divann vazifeleri : (i 20 Almada, nu.zak< r v karar

iSlela intihab, 6' da 7

namzetlerin iln, 6' Rey ttulti 7
Umum idare heyeti aklarn Reisler, ktipler, encmen
doldurmak. 6 s ler 7 27
Kararlara itaat 6 22 Encmenlere, fireni iyeni er S 28
KTBlUMUMi 7 Umum reisin nutku, be
Ktibiuauainiu vazife vo yannamesi H 29
 Sahife
o 2 n

Mad
1

Sahi
Encmenlerde intihap 8 30 U. I. H . nin azalan 9 37
Program Encmeni 8 31 Reisleri 9 38
Lyiha Encmeni 8 Toplanma zamanlar 9 39
Hesap Encmeni 8 Vazifeleri 9 40
Mzakereye esas encmen Heyetin yardmclar ve
kararlar 8 32 encmenleri 9 41
Baka encmenler 8 33 Tekiltn tefti ve mura
Alenilik, gizlilik 8 34 kabesi 10 42
Mzakere ve kararlarn zapt 8 35 za heyete baldr 10 43
Kongre sonundaki nutuk 8 36 Muhasip 10 44
III - Umum idare heyeti 9 I [eyetin brosu 10 45

DRDNC KISIM - VLYETLERDE

I - Kongreler 10 Encmenlere giremiyenler 13 62

Kongrelerin devreleri 10 46 Kongrelerin vazife ve sal
Toplanma zamanlar 10 47 hiyetleri : 13 63
Ocak kongrelerinin azalar 11 48 Yaplmas yahut yaplma
Mmessillerin seilmesi 11 49 mas istenen eylerin teabiti, 13
Kongrelerin yeri 11 50 Frka faaliyetinin tetkiki, s
Yedek mmessiller 11 Frka hesaplar, s
Dorudan kaza veyahut vi bteler, u
lyete bal teekkllerde idare heyetleri zalaryle
mmessil semek 11 51 yedeklerini seme, u
Kongreleri aanlar 12 52 mmessillerle yedeklerini se
Alma nisab 12 53 me, u
Reis, ktip seilmesi 12 54 idare heyetlerinin intihabn*
Gsterilen reis 12 tasdik u
Reis ve ktiplerin vazifeleri 12 Kongreler haricinden inti
Mzakerenin zapt 12 55 hap 14 64
Alenilik, gizlilik 12 56 Kongrelerde mebuslar 14 65
liuznameler 12 57 Kongrelerin zabtlar 14 66
Karar rusabr 12 58 Kongre kararalarru icra
ntihaplarda nisap 12 59 vazifesi 14 67
Hesap, bte encmenleri II - dare heyetleri 14
ve baka encmenler 13 60 Ocak, nahiye, 14 68
Encmen intihaplar ve ni kaza, vilyet, idare heyet
saplar 13 61 leri 15
 M
S
o
2

Heyetlerin tasdiki ve vazi intihaplar kazanma, 16

feye balamalar 15 69 namzetler iin fikir yokluma, 18
Reis, ktip, muhasip 15 70 halk evlerini idare, 16
Reisin vazifesi 15 71 memurlar tayin, 18
Ktip ve muhasibin vazifesi 15 72 ayda bir rapor verme, 17
Toplanma zamanlan 16 73 kongrelere tavassut, u
Mzakere ve karar nisab 16 74 ara bulma, 17
dare heyetlerinin vazife azalar tenvir. 17
leri : 16 75 Devamsz za 17 76
za kaydetme 18 Ak kalan zalk 17 77
Frka paralarn toplama, 16 Tayin ile reis 17 78
masraflar yapma, 16 Frka namna muhabere 17 79
kongre kararlarn iera, S Hkmetle temas 17 80
gelen emirleri tatbik, 16

BEtNCt KISIM MECLSTE

I - Cumhuriyet Halk Frka tutulmas g

s grupu 18 Yardm paras 20 94
Frka grupu 18 81 nzbat hkmleri 20 95
Reisleri 18 82
II - Grup idare heyeti 20
Toplanma zamanlan 18 83
Teekkl 20 96
Grupta reislik ve ktiplik 18 84
Heyette nisap 20 97
Grupun ileri 18 85
Kararlarn Umumi reislie
Ruzname 18 86
bildirilmesi 90
Mzakerelerde serbestlik,
Heyetin mddeti 20 98
sual, istizah 18 87
Heyetin toplanmas vazifesi 20 99
Akalliyette kalanlar 19 88
Grup zas zerinde alka 20 100
Mzakerelerde bulunm-
yanlar 19 89 I H - Haysiyet divan 21
Grup zalarnn mkellefi Teekkln maksad 21 101
yetleri 19 90 Kuruluu 21 102
Grup namna sz sylemek 19 91 Mzakere nisab 21 103
Grup zalarnn gidileri, Reisi 21 104
gelileri 19 92 Faaliyete gelmesi 21 105
Kararlar aleyhinde beyanat Kararlar alkas olanlara
ve neriyat 19 93 tebli 21 106
Karalarn nesri veya gizli ttiraz halinde 21 107
 S T3
c/i S

IV. Frka mensuplarnn ri larnn alamyacaklan vazi

ayet edecekleri noktalar feler 22 110
Mebusluk sfat husus 21 108 Vazifeye devam, intihap
Menfaatlerde istismar edi dairelerine gitme 22 111
lemez 22 V. Frka divan
Frka mebuslarnn yapa- Frka divannn teekkl
nuycaklan iler 22 109 ve reisi 23 JJ2
Meclis reisleri, icra vekille Vazifesi, salhiyeti 23 113
ri, umum idare heyeti za-

ALTINCI KISIM - MAL HKMLEE

Frkann gelirleri 23 114 Gayrimenkul tasarrufu 24 117
Para ilerinde talimat 23 115 Harcrah, seyahat ve ika
Aylk ihtiyalarn fazlas 23 met yevmiyesi 24 118
Yllk ihtiyalarn fazlas 23 116 Merkez btesi 24 119

YEDNC KISIM - NZBAT HKMLER

nzibata dokunan haller ve Karar bildirme 25 122
cezalan 24 120 Cezalarn neticeleri 25 125
Cezalan verecek heyetler 25 121 Mdafaa hakk 25 124

SEKZNC KISIM - NAMZETLN ARTLARI

r Namzetli, namzetsiz inti Yardm parasn vermi ol

f haplar 26 125 mak art 26 127
1 Tekiltta bulunanlarn a- Frka mensuplarna alka 26 128
T labilecekleri vazifeler 26 126
(

I. DOKUZUNCU KISIM - VLYETLERDE FIRKA GRUPLARI

Teekkln art 26 129 bulunacaklar haller 26 131
A
Grupun reisi 26 130 Gruplarn almas 27 132
W
idare heyetlerinin birlikte
K

MUVAKKAT HKMLER
dare heyetlerini yenileme, Yeni Tekilt iin tecb
mddetlerini uzatma sal bs 27 2
hiyeti 27 1 Vaziyeti muhafaza 27 3
CUMHURYET HALK FIRKASI

Nizamnamesi

Program

1931

Tekiltla tatbik edilecek nshalarda

bu mhr bulunmaldr

Ankara
T. B. M. M. Ma'baas
 C. H. F.

Nizamname
[Byk kongrenin 17 mays 1931 itimamda kabul edilmitir ]

ICsslar

1 Cumhuriyet Halk Frkas, cemiyetler kanu- Ku-kaum ku-

nuna gre kurulmu, programndaki esaslar zerin- 'ulusu, mer
k ( V
de alan siyas bir cemiyettir . Merkezi Ankara -
dadr.
2 Cumhuriyet Halk Frkasnn daim Umum ihu umum
reisi, Frkay kuran GAZ MUSTAFA KEMAL >'*
Hazretleridir.
3 Frkaya mensup vatandalar karlkl sa- i-'n'ka meu-
mimiyet, itimat ve arkadalk duygulariyle birbiri- '>];n-nn vn-
s

ne bal bir ktle tekil ederler. . ! l^Zmah,

m

Frka mensuplar frkann programn, prensip- .s>/rw i z

?m

lerini bilecek, onlar mdafaa edecektir. mek,

4 Prensiplerimizi, usanmakszm, btn va- pm^i>hn.<%-
/( !</
tandalara her vesile ve frsatla sylemek ve anlat- " "
mak frka tekilt ve mensuplarnn mhim vazi
fesidir.
5 Frka, memlekette muhtelif maksatlarla Vn-Vn w > -
;i

k i l
vcutlanm olan hayrl ve faydal teebbslerin teekkller
ve teekkllerin hayrhahdr.
6 Frka henz siyas meguliyet ama gel- f'nk. ve
memi olan btn Trk genlerini frkann tabi seneler
namzedi sayar.
 4
BRNC KISIM
Frkaya kabul edilme
Frkaya gir 7 Cumhuriyet Halk Frkasna:
menin art A) On sekiz yan bitiren,
lar
B) Halka fena tannmam olan,
C) Ar hapis veya bu derece bir ceza ile veya
eref ve haysiyeti kran bir su yznden hapis ce
zas ile mahkm olmam bulunan ve mahcur olm-
yan,
) Mill mcadeleye aleyhdar bir vaziyet alma
m ve bu gibi taazzilere dahil olmam olan ve si
yas seciyeleri itibariyle menfi bir ruh tamam
olduklar mtebariz bulunan her Trk vatanda,
trke konumakta bulunmu, Trk kltrn ve
frkann btn umdelerini benimsemi ise, girebi
lir.
Ocaa tak 8 Cumhuriyet Halk Frkasna girmek isteyen
dim ve taah
her vatanda, frkada yazl iki arkada tarafndan
ht
bulunduu yerin ocana takdim ve lzumlu vasf
lar haiz olduu ilve edilir ve kendisi de frka esas-
lariyle program ve nizamnamesini kabul ettiine ve
hkmlerinden ayrlmyacana dair ocaa bir ta
ahht kd verir.
idare heyetle 9 Bir ocak heyetinin byle bir istek zerine
rinin kaytta-
verdii karar kaza idare heyetinin tasdiki ile te
ki vazifesi
kemml eder ve bu muamele en ok iki ay iinde
bitirilir ve alkadarlara bildirilir.
Yardm pa 10 Frka mensuplar frkaya az veya ok bir
ras
yardm paras verirler. Ayda veya alt ayda veya
on iki ayda bir denmek artiyle frkaya ne kadar
yardm paras vereceklerini kendileri tayin ve tesbit
ederek bulunduklar yerin ocak heyetine bir ta
ahht kd ile bildirirler.
deme makbuz mukabilinde yaplr.
Taahhd yapmamak, siyas mevcudiyetin esa
s olan frka rabtasna kar saygszlk saylr.
Bir kere yaplan yardm taahhd miktar s
tnden bir sene gemeden deitirilemez.
zanm taahht edecekleri miktardan fazla tedi
yeleri ayr makbuzla kabul olunur.
 11 Bir yerden baka bir yere giden Frka za- Kaydn ba-
k n v e r e n a k l i
s, mensup olduu heyetten Frka zas olduunu
ve taahhtlerini yaptn bildiren bir kt alr ve
bunu gittii yerdeki heyete gsterir; bu suretle
kaydi oraya geirilir.

KINCI KISIM
Prka tekilt
12 Frka tekilt, banda, merkezde Umum Tekiitm uzuv-
l a r
Reis bulunmak, vilyetlerde ocaklardan balamak
zere, unlardan vcut bulur.
a) Umum reislik,
b) Umum reislik divan,
c) Byk kongre ve Umum idare heyeti,
) Vilyet, kaza, nahiye, ocak idare heyetleri ve
kongreleri,
d) Frka grupu
e) Frka divan,
13 Tekiltn ilk basama ehir ve kasaba- Ocaklar
larda mahalle ocaklar ve kylerde ky ocaklar
dr.
14 Bir yerde bir ocak heyeti tekil edecek za- Bir ocan
lar birleirse orada ocak kurulur. kurulmas

15 Ocaklar iki trl alr: kongre halinde Ocaklarn a

ve idare heyeti vastasiyle. lma yolu

16 Mahalle, ky ocaklar nahiye idare heyetle- idare heyetle

r m m
rine, nahiye idare heyetleri kaza, kaza idare heyet- i r t l b
at-
lan
leri vilyet, vilyet idare heyetleri umum idare
heyetine baldr.
17 Bulunduklar yerlerin mnasebet ve vazi stisna haller:
yetlerine baklarak birden fazla mahalle ve ky tek mahalle ve ky
leri birletir
bir ocaa balanabilir ve bunlara semt oca de me,
nir.
Gene mahall vaziyet ve mesafe icab gibi mec nahiye ve kaza
bur hallerde nahiye tekilt ve vilyet merkezle merhalelerini
kaldrma.
rinde de kaza tekilt yaplmyabilir. Bu takdir
de ocaklar bir baka nahiye veya dorudan doru
 6 Nizamname

ya kaza idare heyetlerine, nahiye idare heyetleri

ile vilyet merkezindeki ocaklar da dorudan do
ruya vilyet idare heyetine balanabilir.
Bu iki lalin Ancak bu madde hkmlerini tatbik etmek iin
tatbiki
umum idare heyetinden karar alnr.

NC KISIM
Merkozrte

I UMUM R E S L K
A. Umum reis

Umum reisin 18 Umum reis Frkann yksek idaresini

yksek ula- e m ( } tutar ve frkay temsil eder. Frka namna
e
t c s
sz sylemek salhiyeti ancak Umum reistedir; U-
mum reis, lzum grrse, bu hak ve salhiyetini
Umum reis vekiline veya Frka ktibiumumisine
brakr.

Yi. Umum reislik divan

Umum reis- 19 _ Umum reis ile vekili ve Umum idare he

lik divannn j ^zas arasndan Umum reisin seecei Frka
y e t

vuru uu ktibiumumisi, Umum reislik divann vcuda ge

tirirler.
Divann vazi 20 Umum reislik divan Byk Millet Mec
feleri :
lisine za seilmesini idare eder, frkann mebus
namzetlerini kararlatrr.
mebus intiha
Divan, namzetler ile intihap ileri hakknda
b,
Grup idare heyetinin ve Umum idare heyetinin
namzetlerin reyini yoklayabilir.
iln, Namzetler Umum reis tarafndan iln olunur.
Umum idare
2\ Umum idare heyetinde mnhal vukuunda
heyeti aklar
n doldurmak.
yerine mnasibini Umum reislik divan seer.

Kararlara 22 Umum reislik divannn verecei karar

itaat
lara btn frka zalarmca kaytsz ve artsz itaat
olunur.
 Nizamname

C. Ktibiumum

23 Ktibiumum, Umum reis namna vazi Katibiumu-

fe grr. Ktibiumum, Umum reislik divannn, minin vazife
ve salhiyeti
Umum idare heyetinin ve Frka divannn kararla
rn tebli eder. Bunlar neticelendirir, Frka te
kilt ile muhabere ve Frka ilerini takip eder. Fr
kaya ait mracaatlarn kabul vastasdr.
Ktibiumumilik Frkaya bal baka hkm ah
siyetlerin de balant yeridir.

I I B Y K KONGRE
24 Byk kongre, drt ylda bir Umum rei B. kongrenin
sin gsterecei yer ve bildirecei zamanda topla toplanma za
man
nr. Umum reis lzum grrse Byk kongreyi
daha evvel toplayabilir.
25 Byk kongrenin azalar unlardr: Azalar
a) C. H. Frkasna mensup btn mebuslar.
b) Her vilyetten vilyet kongrelerince seilen
ikier ve Frka zalarnn says on bini geen vil
yetlerden her on bin za iin ayrca gene kongreler-
ce seilen birer mmessil.
Frkaya bal olduu Umum reislik divannca
tasdik edilmi hkm ahsiyetler bulunduu tak
dirde, onlar da kongreye birer mmessil gnderir
ler.
26 Byk kongre, mrettep azalarn mutlak Nsaplar:
ekseriyetiyle alp mzakereye balar. Bu ekseriyet almada,
yoksa ve kongre fevkalde olarak toplanmamsa mzakere ve
mzakere gn sonraya braklr. kararda.
Hilfna kayt bulunmyan yerlerde kongre
mevcudun ekseriyeti ile karar verir. Msavi rey
lerde reisin bulunduu taraf ekseriyet saylr.
Program mevcudun te iki ekseriyetile deitiri
lebilir. Byk kongrede intihaplar gizli rey ile ya
plr; meerki ak rey yahut iaretle olmasa Rey uaul

te iki ekseriyetle karar verilmi bulunsun.

27 Kongre Umum reisinin veya Umum reis Reisler, k
vekilinin reislii altnda toplanr ve alnca iki reis tipler, enc
menler
vekili ile drt ktip ve on beer zal program ve ni-
 8 Nizamname

zamname, hesap ve yirmi be zal lyiha encmen

lerini seer.
Encmenlere 28 Byk kongre encmenlerine merkez te
giremiyenler
kiltnda bulunan zatler seilemez.
Umum reisin 29 Kongre tekilt vcuda geldikten sonra
nutku, beyan
Umum reis geen yllara ait icraat hakknda bir nu
namesi
tuk syler, yahut bir beyanname okutur.
Encmenler 30 Her encmen, azalarndan birini reis, bi
de intihap
rini mazbata muharriri, birini ktip ayrr.
Program En 31 Program ve nizamname Encmeni, prog
cmeni
ram ve nizamnamede lzumu anlalan tadilleri tes-
bit eder.
Lyda En Lyiha Encmeni vilyet kongrelerinden gelen
cmeni
dilek lyihalarn ve azalar tarafndan yaplm
teklifleri tetkik eder.
Hesap Enc Hesap Encmeni merkez ve lzumunda vilyet
meni
hesaplarna bakar.
Mzakereye 32 Her encmen, ald iler hakkdnaki ka
esas encmen rarlarn sebepleriyle Byk kongreye arzeder. Bun
kararlan
lar kongrede mzakere edilerek bir karara balanr
ve icabnda mesele yeniden encmene gnderilebilir
Baka enc 33 Byk kongre mzakeresine lzum gr
menler
len mevzular zerinde tetkiklerde bulunmak iin
ayrca encmenler de ayrlabilir.
Alenilik, giz 34 Byk kongre mzakereleri alenidir. Kon
lilik
gre, mzakereleri yalnz Frka azalarna ak bu
lundurmaya ve icabnda gizli celse yapmaya karar
verebilir.
Mzakere ve 35 Byk kongrenin mzakereleri ve karar-
k a
r ,
" n n l a r
- Bu zabt reis ve ktipler tarafm-
z a
P t o l u n u r

7 1 p 1
dan imzalanarak kongrede bulunmu olan azalarn
adlar yazl bir defterle birlikte saklanr.
Kongre so- 36 Kongre kapanrken, Umum reis, kongre-
n u n i n
m m c l
t
a
u " almasndan elde edilen neticelerle Frkaya
11
verilen yeni istikamet hakknda bir nutuk syler
veya kongre kapandktan sonra bir beyanname
nereder.
 Nizamname 9
111 UMUM D A R E H E Y E T
37 Umum idare heyeti Byk kongre tara- u. i. h. nin:
fndan seilmi 14 azadan toplanr. Azalan

38 Umum idare heyetinin tabi reisi Umum Reisleri

reis veya vekilidir. Reislerin bulunmad zaman
larda da ktibiumum reislik yapar.
39 Umum idare heyeti en az haftada bir Toplanma za
toplanp alr. manlar

40 Umum idare heyeti Umum reislik diva- Vazifeleri

nna ait vazifelerden baka Frka ilerinin hepsiyle
megul olur.
Frka tekiltnn nizamnameye gre ileme
sinde ve Frka programnn btn asllar ve tefer-
ruatiyle tatbik sahasna kmasnda lzm gelen tet
kik ve takibi yaparak bu hususlarda mzakereler
de bulunur ve vaziyeti tesbit eder, tedbirler d
nr, icabna gre kararlarn Umum reislik diva
nndan geirerek tatbik eder. Frkay alkalan
dran mill teekklleri ve Frkann hesaplarn,
kongrelerden alnan kararlarn ne dereceye kadar
tatbik edildiini tetkik eder. Umum konferans mev
zular tayin, Frkann umum program hakknda
icap ve ihtiyaca gre risaleler tertip eder. Byk
kongre encmenlerine ait lyihalar hazrlar ve
Umum reislik divanndan geirerek kongreye ve
rir.
Vilyet tekiltnda semt ocaklar yapmak ve
ocaklarla nahiyelerin irtibatlarn deitirmek iin
gelen teklifleri tetkik ve uygun bulursa tasdik
eder.
Vilyet idare heyetleriyle reislerinin ve kaza reis
lerinin intihaplarn tasdik eder ve icabnda bozar.
Tasdiki salhiyeti kendisinde olan idare heyetleriy
le reislerinin intihabn icabnda yenilettirir.
Nizamnamenin eyi tatbiki iin icap eden tali
matnameleri yapar.
41 Lzumuna gre, Umum idare heyeti kara- Heyetin yar-
riyle, muayyen iler iin Frka mebus veya mensup- dmcian ve
larnn yardmndan istifade edilir ve bunlardan mu- encmenleri
 vakkat encmenler tekil olunur. Bizzat Umum
idare heyeti azalarndan yahut yukarda yazl di
er zatler ile muhtelit encmenler de yaplabilir.
Tekiltn 42 Frka tekiltnn tefti ve murakabesi
tefti ve mu
ne Umum idare heyeti azalar memur olabilecei
rakabesi
gibi Frka mebus veya mensuplar da bununla tav
zif edilebilir. Tefti vazifeleri ve zamanlar, lzu
muna gre ktibiumumilike tayin edilir. Bunun
iin bir talimatname yaplr.
Azalar, heyete 43 Umum idare heyeti azalar kendilerini
baginirr p k tekiltnn mesaisine balarlar.
r a

Muhasip 44 Umum idare heyeti, azalarndan birini

Frkann muhasipliine ayrr. Muhasip bteye
uygun olarak yaplacak sarfiyat tasdik eder.
Heyetin b- 45 Umum idare heyetinin, maal bir bak-
rosu ^ihi ile bir muhasebecisi, lzumu kadar maal k
tipleri, memurlar, mstahdemleri bulunur. Bunlar
ktibiumumilik emrindedir.

DRDNC KISIM
Vilyetlerde

1 - KONGRELER
Kongrelerin : 46 Mahalle, ky (veya semt) ve nahiye kon-
Devreieri greleriyle kaza kongreleri ylda bir, vilyet kon
greleri iki ylda bir toplanr. Kongreler vilyet ida
re heyetinin ktibiumumilike tasdik olunmu ka-
rariyle icabnda fevkalde olarak da toplanabilir.
Kaza tekilt olmyan vilyet merkezlerinde
vilyet kongresi yaplmyan seneler kongre faali
yeti mahalle, ky (veya semt) ve nahiye kongrele
rine mnhasr kalr.
Toplanma za- 47 Kongrelerin toplanma zaman, mahalle,
manian (veya semt) ve nahiye ocaklarndan balamak
zere eyll ile ubat aylar arasdr. Toplanma za
manlar vilyet idare heyetlerince tesbit ve tekilt
 Nizamname 11
kademelerine tebli edilir; Frka ktibiumumisine
de bildirilir.
48 Her mahalle ky (veya semt) ocanda Ocak kon-
yazl Frka zas kendi ocak kongresinin zasdr. ereiernm
a z a a r
Gelemiyecek derecede shh mazereti olmyan
ocak zalarnn bu kongrelerde bulunmak vazife
sidir.
49 Kongrelerde mmessiller yle seilir: Mmessillerin
Her ocak kongresinde, ocan yze kadar seilmesi
zas iin iki, bundan fazla her yz elli za iin bi
rer mmessil;
Her nahiye kongresinde, nahiyedeki ocaklarn
be yze kadar zas iin iki, bundan fazla her be
yz iin birer mmessil;
Her kaza kongresinde, kazadaki ocaklarn bine
kadar zas iin , bundan fazla her bin iin birer
mmessil.
Saylar, seilecek mmessillerin saysn tayin
de esas tutulan Frka zalarnn o kongreler akdo-
lunmazdan en az ay evvel kayt muamelesi te
kemml etmi bulunmak arttr.
50 Ocaklarn setii mmessiller nahiye mer- Kongrelerin
yeri
kezinde nahiye, nahiyelerin setii mmessiller ka- -
za merkezinde kaza, kaza kongrelerinin setii m
messiller de vilyet merkezinde vilyet kongresini
yaparlar.
Asl mmessilin mazereti olursa yerine yedek Yedek m-
gnderilr. messiller

51 Mahalle, ky (veya semt) ocaklarnn m- Dorudan

, za y lu
messilleri ocaklarnn dorudan doruya kaza te- r .V' "! *

kiltma bal olmas yznden nahiye kongresi V

jVtlsekki g

yapamyorlarsa baklr: Ya kaza tekiltnda bir . ! 'mmes-

( r< c

baka nahiye teekkl yoktur, o takdirde bu m- sil semek

messiller dorudan doruya kaza kongresini ya
parlar; yahut bir baka nahiye teekkl vardr,
bu takdirde bu mmessiller, bir nahiye kongresinde
aranacak nisbet zerinden, mmessil seerler, kaza
kongresine bunlar itirak eder.
Ocaklarn dorudan doruya vilyet tekiltna
 12 Nizamname

bal olmalar yznden bu mmessiller de kaza

kongresi yapamyorlarsa onlar da, kaza kongrele
rinde art olan nisbet zerinden, mmessil ayrr
lar, vilyet kongresine bu mmessiller itirak eder.
Dorudan doruya vilyet tekiltna bal ol
mas yznden kaza kongresinde bulunmyan mev
cut bir nahiye mmessilleri de ayni intihab yapa
rak kendilerini vilyet kongresinde temsil ederler.
Bu madde mucibince yaplacak ikinci veya
nc mmessil intihapler kaza veya vilyet he
yetleri tarafndan idare olunur.
Kongreleri 52 Kongreler, idare heyetlerinin reisleri ta
aanlar
rafndan alr.
Alma nisab 53 Kongrelerde kendi azasnn yarsndan
bir fazlas hazrsa mzakereye balanr, deilse top
lanma bir gn sonraya braklr ve o gn gelen za
bu kadar olmasa da kongre alr.
Reis, ktip 54 Her kongre alnca ilkin bir reis, bir ikin
seilmesi ci reis, iki ktip seilir.
Gsterilen icabnda kaza ve vilyet kongreleri reisi, bir de
reis rece yukar tekilt tarafndan da gsterilebilir.
Reis ve k Reis, kongre mzakerelerini idare eder. Ktip
tiplerin va ler, mzakerelerin hulsa ve neticelerini kayde
zifeleri
derler.
Mzakerenin 55 Kongre mzakerelerinin ayniyle tutulmas
zapt iin icabnda ayrca zabt ktipleri altrlr.
Alenilik, giz 56 Kongrelerin mzakerelerini btn frka
lilik
azalar dinleyebilirler. Kongreler isterlerse bir me
seleyi gizli mzakere veya Frka haricinden sami
kabul etmeye karar verebilirler.
Ruznatneler 57 Kongreler, konuulacak ileri nceden
sraya korlar ve idare heyetlerinin olan biten ey-
lar hakkndaki rapor ve szleriyle mzakereye ba
larlar.
Karar msab 58 Kongrelerde kararlar, hazr bulunan aza
nn yarsndan bir fazlasnn reyi ile verilir.
intihaplarda 59 Kongrelerde intihaplar gizli rey ile yaplr;
nisap meerki ak olmasna veya iaretle yaplmasna
 Nizamname 13
te iki ekseriyet karar vermi olsun. ntihaplarda
ilk defa mutlak ekseriyet olmazsa ikinci defasnda
en ok rey alanlar kazanr.
60 Kongreler, hesap bakma ve bte yapma Hesap, bte
ilerinde 3-7 kiilik birer encmen ayrrlar ve bu encmenleri
ve baka en
encmenlerin raporlar zerinde grrler. Kon cmenler
greler gerek verilen raporlar, gerek zalarnn
teklifleri zeine mzakereyi kolaylatrmak iin
bakaca 3 - 7 kiilik encmenler de yapabilirler.
61 Kongre encmenleri, ilerinden bir reis Encmen in
bir mazbata muharriri, bir ktip seerek ie balar. tihaplar ve
nisaplar
Yarsndan bir f azlasiyle mzakere eder. Mevcudun
ekseriyeti ile karar verir.
62 dare heyetlerinde bulunanlar encmenle Encmenlere
re seilemezler' gireniyenler

63 Kongreler, kendi sahalarnda, Frka ileri Kongrelerin

iin her trl karar ve murakabe uzvudur. Kongre vazife ve sa
ak olduka ve lzum grdke idare heyetlerinin lhiyetleri :
btn salhiyetlerini kendisi kullanabilir.
Balca yapacaklar unlardr:
A) Ocak kongresinde mahallenin, kyn (veya yaplmas ya
semtin ) frkas tekilt, ky meclisi, belediye ve hut yaplmama
s istenen ey
ya ehir meclisi veya vilyet umum meclisi ve lerin tesbiti,
byle messeseler vastasiyle yaplmasn yahut
yaplmamasn veya nahiye kongresinde konu
ulmasn istedii eyleri, nahiye kongresinde
nahiyeyi, kaza kongresinde kazay, vilyet kong
resinde vilyeti, memleket ve Frka noktasndan,
alkalandran gene o gibi meseleleri, gerek veri
len raporlar, gerek zalarnn teklifleri zerinde
konumak ve her mzakere sonunda olmas veya
olmamas istenilen ey ne ise onu bir teklif halin
de karlatrp, icabna gre, ya kendi idare hey
etine yaplmasn tevdi etmek veya bir derece yu
kar idare heyetiyle kongre mmessillerine bu ka
rarlar zerinden yrnlmesini bildirmek;
B) Vilyet kongresinde btn vilyetin Fr Frka faaliye
tinin tetkiki,
ka tekilt ve faaliyetini tetkik etmek;
C) Kendi ve icabnda kendine bal idare hey Frka hesap
lar,
etlerinin hesaplarna bakmak ve yl sonu hesap
 14 Nizamname

hulsalarn tasdik etmek;

bteler, ) Ocak kongresinde ocak, nahiye kongresinde
ocak ve nahiye, kaza kongresinde ocak ve nahiye
ler ve haza, vilyet kongresinde kazalarn ve vil
yetin gelirine giderine gre idare heyetlerinin ha
zrlayp getirdii bteleri mzakere etmek, ica
bnda dzeltmek, denkletirmek, sonra bir derece
aa tekiltn btelerini tasdik etmek, kendi
btesini tasdik iin bir derece yukar heyete gn
dermek;
idare heytleri D) Ocak kongresinde ocak, nahiye kongresinde
zalariyle yedek
nahiye, kaza kongresinde kaza, vilyet kongresin
lerini seme,
de vilyet idare heyetini ve birer misli yedeklerini
semek;
mmessillerle E) Ocak kongresinde nahiye, nahiye kongresin
yedeklerini se
de kaza, kaza kongresinde vilyet, vilyet kongre
me,
sinde Byk kongre iin mmessillerini ve birer
misli yedeini semek;
idare heyetleri F) Her kongrede kendisine bal idare heyetle
intihabm tas
ri ile reislerinin intihaplarn lzumunda tetkik et
dik.
mek ve bir uygunsuzluk olduuna kanaat gelirse
uygunsuz olan noktadan balanarak yenilenmesine
karar vermek.
Kongreler 64 Kongrelerin idare heyeti zas veya m
haricinden
messil veya bunlara yedek yapacaklar zatlerin o
intihap
kongrede za olarak bulunmas art deildir.
Kongrelerde 65 Frka mebuslar yazl bulunduklar oca
mebuslar
n vilyeti kongre mzakeresine itirak edebilir
ler; ancak mmessil olmadka rey veremezler.
Kongrelerin 66 Kongrelerde bulunan azalarn adlar bir
zabtlarr deftere yazlr ve gerek bu defterin, gerek mzakere
ve kararlarn alt kongre reis ve ktipleri tarafn
dan imzalanr.
Kongre ka 67 Kongreler kapandktan sonra verilen ka
rarlann icra
rarlarn yaplmas ve yaptrlmas idare heyetleri
vazifesi
ne vazife olur.

TT - D A R E H E Y E T L E R
Ocak, nahiye, 68 Her ocan, ocak kongresince seilen 3-5 ki-
 Nizamname

silik bir idare heyeti olduu gibi, ocaklar tekilt- kaza, vilyet
l d a r e
n idare etmek iin nahiye merkezinde nahiye kon- h e
yet-
m
gresince seilen 3-5 ve nahiyeleri idare etmek iin de
kaza kongresince seilen 5-7 kiilik bir idare heyeti
bulunur.
Vilyet idare heyetinin zas 7-9 kiidir. Vilyet
kongresince seilir. Kazalar tekiltn idare eder.
Umumiyetle idare heyetlerinin mddetleri, intihap
larn takip eden mutat kongre itimanda seilecek
yenilerinin devir almalarna kadar devam eder.
69 Bir kongrece seilen bir idare heyeti, mua- Heyetlerin
mele bir taraftan hi bir itiraza uramamsa, hemen tasdiki ve ya- a
vazifeye balayabilir. ukadarki, bu heyetlerin ^,'j "
intihaplar bir derece yukar idare heyetince tasdik
olunduu zaman tekemml eder. Tasdik edilmedii
halde buna memur olan bir derece yukar makamn
esbab mucibesiyle keyfiyet Ktibiumumilie bildi
rilir. Netice Umum idare heyeti karariyle hallolu-
nur.
70 idare heyetleri, kendi azalarndan birini re- Reis, ktip,
is, birini ktip ve muhasip olarak ayrr, icabnda muhasip
muhasip nc bir zat de olabilir, reis, gaybubetin
de, idare heyeti azalarndan birini kendine vekil
eder.
71 idare heyetinin mmessili reisidir. Frka- Reisin vazi-
f e s i
ya ait iler iin Frkann tekilt veya mmtaka-
sndaki hkmet ve baka messeseler mmessille
riyle temas eder ve bunlarla olan muhabere evra
kn imzalar. Hesaba dokunan yerlerde muhasip
ikinci bir imza kor.
72 Ktip ve muhasip eski idare heyetinden Katip ve mu
devir almaktan, muhasip talimatna gre hesap ev nasibin vazi
fesi
rak ve defterlerini, ktip bundan baka evrak ve
defterleri ve hususiyle ocak idare heyetinde Frka
zalarnn adlariyle Frkaya girdikleri tarihleri gs
terir defteri, her idare heyetinde bu heyetin karar
larn, muhaberelerini, teblilerini gsterir defter
ve dosyalar, kaza ve vilyet heyetlerinde ocaklara
yazl azalar defterlerinin suretlerini eksiksiz tut
maktan ve eyice saklamaktan mesuldr.
 Nizamname
16
Toplanma 73 dare heyetleri en aa haftada bir defa
zamanlar toplanr.
Mzakere ve 74 dare heyetlerinin mzakereye balama
karar nisab larnda, nisap, mrettep azalarn ve karar veril
mesinde de hazr bulunan azalarn yarsnn bir faz
lasdr. Reyler msavi kt zaman reisin bulun
duu taraf ekseriyet alr.
idare heyetleri 75 dare heyetleri kendi mntakalarnda Fr
nin vazifeleri:
ka ilerinin merciidir. Kendilerinin merkez gs
terdikleri yerlerde toplanrlar.
dare heyetleri balca unlar yaparlar:
Aza kaydetme, A) Nizamnamede yazl artlara uygun frka -
zasm oaltmak ve Frkaya yazlmak istiyen aza
nn ocak idare heyetine yapaca mracaat
bir karara balayp nahiye idare heyetine,
nahiye heyetince de mtaleasile kaza idare heyetine
gnderilmek, kaza heyetinde de bu karar tetkik ile
kabul etmek veya icabnda bozmak;
Frka parala, B) Ocak idare heyeti Frka zalarnn yardm
rn toplama,
paralarn ve her idare heyeti btesinde yazl ge
lirlerini elverili vastalarla toplamak ve bte iin
devaml gelir kaynaklar dnp gstermek;
masraflar
C) Btenin kabul ettii masraflar yapmak;
yapma,
Kongre karar ) Kongrelerin kendilerine braktklar karar
larn icra, lar yerine getirmek;
gelen emirleri D) Frkann maksadna ulamak iin daha yu
tatbik,
kar Frka makamlarndan verilen emirleri yapmak
ve bu maksatla dndklerini bir derece yukar
tekilta yazmak;
intihaplar E) Btn intihaplarda Frka namzetlerini, Fr
kazanma,
ka azalarn kazandrmak.
namzetler iin F) Bir intihap iinde Frkaca namzet gsteril
fikir yoklama, meden evvel yoklama yaplmas lzm gelen haller
de o intihapta rey sahibi olan Frka azalarn topla
mak ve meyillerini anlamak.
halk evlerini G) Talimatnamesine gre icap eden yerlerde
idare,
halk evleri amak ve idare etmek;
memurlar H) cabnda bteye gre kullanacaklar me
tayin,
murlar, frka zas olmak artiyle, tayin etmek ve
lzumunda hizmetlerinden affetmek;
 Nizamname

I) Kendi dairelerinde Frkann vaziyetini ve za e a

v d a
*r
r a p o r verrne
mevcudunu bildiren ve nihayet ayda bir kere ve- >
rilmesi lzm gelen raporlar yukar teekkllere
vermek ve muhitine tasarruf misali olacak vasfta
olarak kendi btesini ve hesap hulsasn hazrla
yp kongrelere arzetmek;
I) Kongrelere verilmesi lzm gelen meselelerin Kongrelere ta
vassut,
arzna vasta olmak;
J) Frka mensuplar arasnda husus bir ihtilf ara bulma,
kt takdirde aralarn bulmak;
K) Frka program ve icraat hakknda azalar &zaian tenvir.
tenvir ve ikaz etmek, konferanslar verdirmek ve
sk temaslarla rabta ve tesand arttrmak.
76 Birbiri ard sra bir idare heyetinin Devamsz za
toplanmasna, mazereti olmakszn, gelmiyen aza
nn bir derece yukar heyete mdafaas dinlenir ve
makul grlmezse idare heyetinden istifa etmi
saylr.
77 dare heyetlerindeki aklara aldklar rey Ak kalan
srasiyle yedekler arlr, reyler msavi olursa zalk

kur'aya mracaat edilir ve yedek kalmazsa bir de

rece yukar idare heyeti mnhal yere za tayin
eder.
78 Lzum grlen vilyetlerde tekiltn ba Tayin ile
nda reis vazifesiyle ve Umum idare heyeti karar reis

ve Umum reislik divan tasdikiyle fahr veya ay

lkl bir zat altrlr.
79 Frka tekilt, muhaberelerini daima ken Frka namna
muhabere
dinden bir derece yksek veya bir derece aa te
kilt kademesiyle yapar. Tehiri caiz olmyan m
him meseleleri derece atlayarak yazabilirlerse de
bunu ve sebebini syleyerek aa veya yukar ma
kama da yaz ile bildirirler.
Bir idare heyeti hakl ve faydal bir meseleyi
bal olduu heyete anlatamazsa bir derece yukar
heyete yazabilir.
80 Btn Frka tekiltnn Hkmet tekil- Hkmetle
tiyle temas Umum reislik divannca tasdik oluna temas

cak bir talimatname ile tayin olunur.

_ \Q Nizamname

BENC KISIM
Mecliste

1 CUMHURYET H A L K F I R K A S I G R U P U
Fnka gmpu 81 Frkaya mensup mebuslarn umum heye
tine Frka grupu denir.
Reisleri 82 Frka grupunun tabi reisi, Frkann Umu
m reisi veya onun vekilidir. Frkaya mensup olan
Bavekil Frka grupunun reisidir.
Toplanma za- 83 Meclis itima halinde bulunduu zaman
manian Grup haftada bir gn mutlaka toplanr, icabnda
ayrca Umum reisin veya vekilinin, Grup reisinin
istemesiyle veya idare heyeti karariyle yahut Grupa
mensup azalardan en az onunun takrir vermesiyle
toplanr.
Meclis toplu olmad zaman da Umum reisliin
davetiyle Grup toplanr.
Grupta reis- 84 Umum reis reislik etmedii halde, reisli-
hk ve ktip- ( j p i s i veya reis vekilleri geerler. Grup k-
e r U re

tipleri Grup mzakerelerinin esaslarn ve kararla

rn kaydederler.
Grupun i- 85 Grup toplanmalarnda Grupa ait umum
l e r i
meselelerle Reislikten, idare heyetlerinden, yahut -
zalar tarafndan ileri srlen meseleler mzakere
edilir ve kararlatrlr.
Ruzname 86 Grup toplanmalarnda mzakereler, iti
ma evvelinden hazrlanm ruznamesi zerine ge
er. Fevkalde ve teahhur gtrmiyen hallerde tek
lif olunan bir madde ayni itimain en aa on be
dakika sonra yaplacak ikinci bir celsesine braklr.
Mzakereler- 87 Grup mzakerelerinde , Grup azalar iti-
de serbestlik, reylerinde tamamiyle serbesttirler, Grupa
v e

sual, istizah p vekillerle mebuslara ait veyahut zuhur

m e n s u

eden devlet ve hkmet meseleleri hakknda kayt

sz ve artsz fikirlerini sylerler. Sual serbesttir.
Vekillerin her hangi birinden izahat talep edebilir
ler. Ancak istizah frka karar ile Frka grupunda
cereyan eder, istizahn Meclise intikali Grup karar
 Nizamname 19
ile olur, Grup karan olmadan sual istizaha kalbedi-
lemez.
88 Grupta mzakere edilerek kabul olunan Akaiiiyette
kararlara Grupa mensup btn zalarca itaat olu- kalanlar
nur. Grup mzakeresinde akalliyette kalanlar ek
seriyet kararma tabi olurlar.
89 Grup mzakeresi esnasnda hazr bulun- Mzakereler
de bulunm-
myan azalar Grupun kararndan haberdar olmakla yalar
mkelleftirler. Grup azalar Grup kararna kar
istinkf reyi vermez ve hazr olduu halde reye i
tirakten kanmaz.
90 Grup azalar Meclis mzakerelerinde Fr- ftrup azal mi
ka program ve esaslarn ve Frka grupu kararlarn n n
mkeiie-
gtmek ve kuvvetlendirmekle mkellef olduklar f,
yetk>n
gibi Meclis reisliine, Meclis reislik divan za-
lklarna, encmen zalklarna intihap srasnda
frka mensuplarnn seilmesini temin vazifesinde-
dirler. Bunlar Grupa kararlatrlm ise Grup -
zalar Grup kararma uymakla mkelleftirler.
91 Grupa mzakere edilip kararlatrlmam cimp namna
meselelerde Grup azalar rey ve itihatlarnda ser- s , i z sii
ylemek
besttirler.
Meclis mzakerelerinde Grup namna reislerden
ve ktibiumumden baka kimsenin sz sylemek
salhiyeti yoktur; meerki Grupa tavzif edilmi
olsunlar.
92 Frka mebuslar Grup idare heyetinden (mpzaian-
11111
evvelce msaade almakszn mezuniyet alamazlar. sidileri,
K l l o r
Ankaradan ayrlrlarken ve avdetlerinde Frka k-
tibiumumisiyle temas ederler.
93 Frka azalar Frkann esaslar ve karar- Kararlar a-
lar aleyhinde ne beyanat ve neriyatta bulunurlar, y h m d e be
lc,

ya ,ilt v o no
ne de byle beyanat ve neriyat tahrik ederler. ' : ?~
y i t t
Mahrem tutulmas lzm gelen Frka mzakereleri "
Frkaca karar altna alnr. Grup itimalarndan
n ri vn 1
sonra neticenin bir tebli ile veya zabtlarn aynen p -"
1 tuU,n na l
neri yolu ile iln da kararlatrlabilir. >
 20 Nizamname

Yardm pa- 94 Frka mebuslar yazl olacaklar ocaklara

r a s
taahht ettikleri yardm parasndan baka, Grup
veznesine de kendi tayin ve tesbit edecekleri yllk
bir miktar yardm paras taahht ederler ve tayin
edecekleri taksitlerle derler.
nzibat h- 95 Bu maddelere riayet etmiyenlere, birinci
kmleri defasnda rica edilir; ikinci defasnda ihtar, nc
defasnda, Grup karar ve Umum reislik divannn
tasdikiyle Frkadan karma cezas tatbik olunur.
Bununla beraber her hangi bir azann Frka karar
na kar iledii hata hemen Frkadan karlmadm
icap edecek derecede ar grlrse Grupun umu
m heyetinin mutlak ekseriyetiyle verecei karar -
zerine Frkadan karlr. Her halde sulunun ifa
h veya yaz ile mdafaas dinlenir.

GRUP DARE HEYETI

Teekkl 96 Frka grupu iki reis vekili ile dokuz aza
dan ibaret bir idare heyeti seer ve idare heyeti
kendi arasndan iki ktip ile bir veznedar ayrr.
Heyette m- 97 dare heyeti, zalarnn
yarsndan bir
a z a s e
Karariann ^ l i y l mzakereye balayabilir ve mutlak ek-
umumredie seriyetle karar verir. Kararlar Umum reislik diva-
biidirmesi nma yazl olarak bildirilir.
Heyetin md- 98 dare heyeti intihab her yl yenilenir. Yl
e t l
ba Millet Meclisinin itima senesi badr. Eski
za heyete gene seilebilir.
Heyetin top- 99 dare heyeti haftada en az bir kere top
lanmas,vaz- grupa ait ileri konuur. Grup
a n r j binasna,
e s
grup ktphanesine nazaret eder.
G m p zas oo dare heyeti grup zalarnn Meclise de-
zermde al- vamlarma, grupun kararlarna uygun hareket et-
a
melerine nezaret ve Mecliste meselelerin mzake
resi esnasnda azalarn toplu bulunmalarn, toplu
rey vermelerini temin iin tedbirler alr.
 Nizamname 21

HAYSIYET DIVANI
101 Grup azalar arasnda kacak husus ih- Teekkln
tilflarla azalarn mensup olduklar grupun erefi, maksad
haysiyeti ile uzlamyacak halleri olduu iddiala
rna bakmak zere bir Haysiyet divan kurulur.
102 Haysiyet divan, Grupun umum heyetin- Kuruluu
ce grup azalar arasndan seilecek yedi zatten top
lanr.
103 Haysiyet divan en aa be za ile m- Mzakere
zakere eder. nisab

104 Haysiyet divannn reisi kendi aralarn- Reisi

dan mutlak ekseriyet ve gizli rey ile seilir.
105 Haysiyet divan ya zanm mracaat - Faaliyete
zerine, yahut grecei lzuma gre kendi kendine gelmesi
faaliyete gelir. Umum reislik divan veya Grup
reisi de byle bir meseleyi divana verebilir.
106 Divann kararlar alkas olanlara Divan Kararlan al-
k a s l a l a r a
tarafmdan yazl olarak tebli edilir. Bu kararn ^
bir sureti de malmat almas iin Frka grupu re- t e b l l
g
isliine verilir.

107 Tebli tarihinden gn geinceye kadar itiraz halin-

( l e
itiraz olmazsa karar kat'ileir. Alkas olanlarn
itirazlar sebepleriyle, yazl olarak Grup reisliine
verilir. tiraz reis tarafndan on gn iinde Grup
umum heyetine arzedilir.
Umum heyet alkas olanlar dinledikten ve aza
lardan, biri aleyhte olmak zere, en aa iki zate
sz verildikten sonra reye konulur. Grup umum he
yetinin ekseriyetle verdii karar kafidir.

TY F R K A M E B U S L A R N N R I A Y E T
EDECEKLERI NOKTALAR
108 Mebuslarn husus hayatlarnda, ticaret Mebusluk sfat
ve ziraat ve sanayi ve sairedeki faaliyetleri Devle- husus
menfaatlerde is- tin resm kanunlarna tbidir. Fakat Cumhuriyet
i imar edilemez Halk Frkasna mensup mebuslarn mebusluk sfa
tn husus menfaatleri iin istismar edememelerine
Frka Umum reislii de husus bir itina gsterir.
Frka mebus- 109 Sermayesinin ekseriyeti Devlete ait olan
annn ynpn- messese ve irketlerle mme hizmetlerine ait ve
U I n u s u s
m , y i
isicr mukaveleye bal veya mutlak olarak imti
yazl irketler ve inhisar idarelerinde Hkmet ta
rafndan idare meclislerine tayin olunan azalar ve
bu messeseleri temsil vaziyetinde bulunanlar Fr
kaya mensup mebuslardan olmyacaktr. Bunlardan
baka irket ve messeselerde idare meclisi zal
umum kaidelere tbidir. Umum ve husus ve ml
hak btelerle menfaati Devlete ait messeseler
btelerinden para demeyi tazammun edecek ma
hiyette olan bir ticaret muamelesini Frka mebus
lan yapamaz.
Mees reisle- no Byk Millet Meclisinin reisi, reis ve
ri, icra vekil- killeri ve icra vekilleri ile Frka kibiumunisi
v e
idare ^vetl Umum idare heyeti zas ve Frka grupunun
zalarnn a- reisi ve reis vekilleri gerek Devletin alkas olan
lamyaeakla- messeselerde, gerek Devletin alkas olmyan
r vazifeler husus irket ve messeselerde mdrlk ve
idare meclisi zal gibi idare ve temsil vaziyetle
rinden hakik surette feragat ederler. Mdrlk
ve idare meclisi zal gibi bir idare vaziyeti ol
makszn husus messeselerde hissedar olmak
umum kaidelere tbidir.
Vazifeye de-
v a z
m Mebuslarn vazifeye
v e t e r
devam bakmndan
^"irel'l'in^ i l i Byk Millet Meclisinin husus kaidele-
r n e
nitne' 0
* baldr. Frkaya mensup mebuslarn Byk
Millet Meclisinde devamlar ve bakaca vazife al
mayanlarn her yl intihap dairesine gitmeleri ve
tam bir intihap devresinde en aa iki defa btn
kaza merkezleini dolamalar noktasndan buluna
caklar vaziyet Frkann Umum reisliince hususi
bir ehemmiyeti haiz olacaktr.
 Nizamname

V FRKA DIVAN
112 Frka divan, Umum reislik divanndan, Frka divan-
n m
Frkann kabine azalarndan, Umum idare heyeti teekkl
v e r e s
ile Frka grupu idare heyetinden teekkl eder.
Frka divan lzumunda Umum reislik divan ta
rafndan itimaa arlr. Frka divanna Umum
reis veya Umum reis vekili, bulunmad zamanlar
da tevkil edecekleri zat reislik eder.
113 Frka divan Umum reislik divanndan Vazifesi, sa-
gnderilen meseleleri mzakere eder. Nizamname- lhyeti
nin tefsiri Frka divanna aittir.
Divan kararlar Umum reisin tasdiki ile te
kemml eder.

ALTINCI KISIM
Mal hkmler
114 Frkann geliri unlardr: Frkann ge
l i r l e r
A) Frka azalarndan alnacak yardm paralar;
B) Tekiltn menkul ve gayrimenkul malla
rnn irad;
C) Msamere, konser, balo, temsil gibi teeb
bslerden artan paralar;
) Frkaca yaplan neriyattan kalan paralar;
D) Frka tekiltnn himaye ettii kltr, mill
terbiye, spor ve sair hayr hizmetlerine karlk
umum ve mahall btelerle belediye btelerinden
ayrlacak yardm paralar;
E) Frkaya (A) fkras haricinde yaplacak yar
dmlar;
115 Frka paralan talimatnamesine gre al- Para ierin-
nr, sarf olunur, kaydedilir. d e 1
t" 'mat
Aylk ihtiyatan fazla paralar banka olan yer- A
y h k
ihtiya
larn fazlas
lerde bankaya yatrlr.
116 Tekiltn her kademesi yllk ihtiyalar- Y t l h k
ihtiya-
larn fazlas
dan artacak paralar merkezin msaadesi olmadk
a sarfedemez.
 24 Nizamname

Gayrimenkul 117 Frka manev ahsiyetine ait olmak ze-

tasarrufu r gayrimenkul mallar tasarruf eder. Bunlarn
e

menfaatlerinde asl olan bulunduklar yerlere ait ol

maktr. Bunlardan deitirilmesi yahut lzumsuz
olduu iin satlmas icap edenler olursa, bu iler
derece derece idare heyetleri karar ve Umum reis
liin tasdikiyle yaplr.
Harcrah, se- 118 Frkann tetkik ve tefti ve sair vazife
yahat ve ika- seyahatlerinde harcrah, seyahat ve ikamet yevmi-
es te
m C t
ves V m l
y * diyesi u esaslara gre yaplr:
1) Frka memur ve mstahdemlerine, aldklar
tahsisata nazaran ayn yeknu alan Hkmet me
murlarnn maalarna ve harcrah kanunundaki
esaslara gre;
2) Frkaca tavzif edilecek mebuslara, filen sar-
fettikleri nakliye cretlerinden baka mebuslarn
harcrahlar hakkndaki kanunda yazl maa esa
sna gre;
3) Frkaca tavzif olunacak baka zatlar, ktibi-
umum ile Umum idare heyetinin muhasip zas
arasnda takdir olunacak esasa gre.
119 Merkez tekiltnn btesi Umum reis
lik divan tarafndan tanzim olunur.

YEDNC KISIM
inzibat hkmleri
nzibata do- 120 Umum esaslara, byk kongrenin karar-
kunan haller a r m a , Umum reislik divannn teblilerine, Umu-
ve cezalan mj j(j heyetinin kararlarna riayet etmiyenler,
a r e

btn intihaplarda Frka namzet ve azalarna rey

verniyen veya bunlarn aleyhinde alan veya mu
arz bir teekkln namzetliini kabul eden veya
aka reddetmiyen veya Frkaca namzet gsterilen
yerlerde kendisini kendi bana namzet gsteren
veya gsterilmesine kar gz yuman, veya intihap
lara mazeretsiz itirak etmiyen veya muarz bir
namzet lehinde gizli, ak alanlar ve kendi m
esseselerinde bulunanlarn byle hareket ve faali
yetlerine msamaha gsterenler, Frka kongrele-
 Nizamname
25
rinin program, IrrKa gruplarnn karar oaraK ka
bul ettiklerini vazife sahibi iken yapmyanlar,
frka vazieerin yaparken bilerek nizamnameye
uymyanlar, Frka mensup ve memurlarndan
Frkann erefini, haysiyetini kranlar yaptklar
nn derecesine ve yaplan sutaki alkalarna gre
ihtar, ikinci ihtar, muvakkat ihra ve tart cezas
ile cezalandrlr. Bu cezalar srasiyle verilecei gi
bi sra takip edilmeden birden de verilebilir.
121 htar cezalar kaza, ihtar ve ikinci ihtar Cezalan ve-
r e c e k
cezalar vilyet ve ihtarlarla muvakkat ihra ceza- h e
y e t
-
l e r
lar Umum idare heyetince ve tart cezas Frka
Umum reislik divannca verilir, intihaplar esna
snda idare heyetlerinin bu salhiyetleri birer de
rece ykselir. Eer bir idare heyeti tensip ettii
cezayi kendi salhiyetinden yksek grrse keyfi
yeti tasdika salahiyetli makama arzedilmek zere
bir derece yukar idare heyetine arzeder.
122 Bir inzibat cezas alann bu hali mensup K a r a n biidir-
m e
olduu tekilta bildirilir.
123 ikinci ihtar cezas almak Frka teekkl- Cezalarn ne
lerinden bir yl uzaklamay mucip olur. Byle- tcelen
leri tekiltta iseler ekilirler. Muvakkat ihra ce
zas alanlarn bir yl mddetle Frkadan alkalar
kesilir.
Byk Millet Meclisi grupundan karlan, Fr
ka zalmdan da karlm olur.
124 Hakknda bu cezalardan her hangi birisi Mdafaa hak-
k l
verilecek olan Frka arkadann ifahen veya
yaz ile kendisini mdafaa etmek hakk vardr.
Yalnz intihaplar esnasnda yaplan sularn ceza
lar mdafaa hakk kullanlmadan verilebilir. Bu
takdirde intihap bittikten sonra hkm yiyen za
tin yaz ile mdafaas alnr ve hakl olduu anla
lrsa ceza kaldrlr.
 Nizamname

SEKZNC KISIM
Namzetliin artlar
Namzet] i 125 Umum reislik divan karar olmadka
nnmzetsz m- intihaplarda namzet gsterilmez, intihaplar ser-
thapia- ^est y^^j. g takdirde Frka mensuplar husus
u

teebbslerle namzet gsterilebilecei gibi Frka

idare heyetleri de intihaptan maksut olan . eyi ne
ticeyi temin edecek surette Frka mensuplarnn ka
zanmas iin 75 inci maddenin F fkras mucibince
hareketle intihab idare edebilirler.
Tekiltt 126 Frka tekiltnda alanlar uhdesindeki
imiunaniafin ? k vazifeleriyle beraber Vilyet Umum Meclisi,
r a
n
a
'vazivier Belediye Meclisi ve Encmenleri ve Ticaret Odala
r gibi kazan getiren vazifelerden birden fazlas
toplanamaz. Hatta bu vazifelerden biri zerlerinde
bulunanlar Hilliahmer ve Himayeietfal gibi di
er fahr bir vazife dahi alamazlar.
Yardm para- 127 Frka idare heyetlerinde veya Frka na-
sm vermi m n a bir ite bulunabilmek iin yardm paralarn
imak art! v e r lmak arttr.
m i 0

Frka men- 128 Frka mensubu olanlarn ehliyet ve liya-

s u p l n n a a
" k " katlerine gre yapabilecekleri hizmetlere o hizmet-
a
lerin kaideleri dairesinde ve msavi vaziyetlerde
tercih edilerek yerletirilmeleri iin Frka tekilt
ve azalar husus bir alka gsterirler.

DOKUZUNCU KISIM
Vilyetlerde Frka Gruplar
Teekkln 129 Rey sahibi zalarnn hepsi Frka mensu
art
bu olmyan mahall meclislerdeki Frka azalar bir
grup tekil ederler.
Orupm reisi 130 Grup arld vakit Frkann oradaki
idare heyeti reisinin reisliinde toplanr .
dare heyet- 13i Gruplar kongre kararlarn ve Frkay
tT'iHihn^'k yakndan alkalandran meseleleri konumak iin
l i r i hau'eV yaplan itimalarda idare heyeti de birlikte bulunur.
 Nizamname 27
132 Vilyet ve kazalardaki Frka gruplar- Gruplarn a
nn nasl alacaklar talimatnamesinde gsterilir. lmas

MUVAKKAT HKMLER
1 Btn tekiltta intihap mebdelerini ayn dare heyet-
I e r ] m enle
devrede birletirmek maksadiyle, Umum idare he- ?' -
yeti, mevcut heyetlerin mddetleri bitmemi de ol- ^nu^tm
sa intihaplarn yenileyebilir veya kongreleri tehir salhiyeti
ederek mddetleri bitenlerin vazife ve salhiyetleri
ni devam ettirebilir.
2 Henz Frka tekilt olmyan yerler iin Yem teki-
l i U K 1 1 te eb
za kayt, idare heyetlerini tasdik veya icabnda ilk ', | ' "
) is
> u s
defaya mahsus olmak zere bu heyetleri kendi te-
kil etmek salhiyetiyle, Umum idare heyeti, mte
ebbis bir zate veya bir heyete tekilt kurmak va
zifesini verebilir.
3 126 nc maddeye uymyan vaziyetler ilk Vaziyeti mu-
kongrelerde yaplacak intihaplara kadar devam hafaza
eder.
 FHRST

JG
C/5

Methal larmrzm ana hatlar 29

istikbale de amil tasavvur-

BRNC KISIM

Vatan: siyas snrlarmz kuva esas 30 3

iindeki yurt 29 1 Hriyet, msavat, masuni
Millet: dil, kltr ve mef yet, mlkiyet hakk 30 4
kure birlii 30 2 Bir dereceli intihap 30
Devlet eklimiz: vahdeti Kadnlarn mebus intihab 30

KNC KISIM

Cumhuriyet Halk Frkasnn Lyiklik 31

ana vasflar inklplk 31
Cumhuriyetilik 31 Snf yok, i blm var 32 2
Milliyetilik 31 Menfaatler kabiliyet ve
Halklk 31 alma derecesiyle mtena
Devletilik 31 sip olur 32

NC KISIM

iktisat: ve teknie dayanan serma

Normal sermayenin mem- yeyi himaye 38 6
ba 32 1 Haric ticaret 33 7
Sigorta, kredide ucuzluk ve Ormanlarmz 33 8
kolaylk 32 2 Nafa ileri: 33 9
Tediye muvazenesi 32 3 Demiryollarvmg Si
ifti kooperatifleri 32 4 Umanlarmz Si
Ziraat Bankas 33 oselerimiz Si
Kk sanat erbab ve es Su ileri Si
naf 33 5 Nakliyecilik 34 10
Sanayi 33 Hayvanclk 34 11
Amele ve iilerimiz, i ka Balklk ve sngercilik 34 12
nunu 33 Devlet ilerinde mill ikti
Sanayi ve Maadin Bankas 33 sat 34 13
Ticarette normal alan
 DRDNC KISIM

<u
T3
ni

Maliye: Vergi kanunlarnda tek

Devaml ve hakik tevaz ml 34 2
ne mstenit bte 34 1 Gmrk tarifeleri 35 3

BENC KISIM

Mill talim ve terbiy e lk mektepler 36 2

Talim ve terbiye esaslar Meslek ve sanat mektep
mz : 35 1 leri 36
Vatandalar okutmak ve ye Orta mektepler 36
titirmek 35 Liseler 36
Cumhuriyeti , milliyeti , Darlfnun ve yksek
lyik vatanda 35 mektepler 36
Fikr, beden inkiaf, mill Gzel sanatler 36 3
seeiye 35 Mzeler, eski eserler 36 4
Usuln hedefi 35 Dilimiz 36 5
Terbiyenin vastalar 35 Kitap, neriyat, ktphane 37 6
Teebbs kabiliyeti, inzi Spor teekkllerinin hi
bat, ahlk 35 mayesi 37 7
Trk tarihi 35

ALTINCI KISIM

itima hayat ve umum shhat Kimsesizler, ihtiyarlar, ma

Aile 37 3 lller 37 4
Nfusumuzu arttrmak 37 2 Shhat ileri 37 5
ocuk hayat 37 3 Sar hastalklar 37 5

YEDNC KISIM

Dahil, adl, haric siyaset, nnu 38

memurlar, serbest meslek Muhakeme usulleri 38
erbab cra ve tebli 38
Emniyet, mill nizam ve Tevkifhane ve hapishane 38
inzibat 38 1 Yurtta sulh, cihanda sulh 38 3
Adliye: 38 2 Memurfer 38 4
Mahkemelerin tekiU ka- Serbest meslek erbab 38 5

SEKZNC KISIM

Vatan mdafaas Ordu mensuplar 39- 2

Ordu 38 1
 C. H. F.

Program
[ Byk kongrenin 13 - 14 mays 1931 itimanda kabul edilmitir. ]

Methal

Cumhuriyet Halk Frkasnn programna temel istikbale de a-

m i l
olan ana fikirler, inklbmzn balangcndan bu tasavvur-
gne kadarki filiyat ve tatbikatta aikrdr. Tatlan
Bundan baka - bu fikirlerin balcalar frka
nn 1927 senesinde Byk kongrece de kabul olunan
nizamnamesinin umum esaslarnda ve ayni kon
grece tasvip edilen Umum reisliin beyannamesin
de ve 1931 Byk Millet Meclisi intihab mnasebe
tiyle neredilen beyannamede tesbit olunmutur.
Yalnz bir ka sene iin deil, istikbale de a
mil olan tasavvurlarmzn ana hatlar burada toplu
bir halde yazlmtr.

BRNC KISIM
Esaslar: 1) Vatan, 2) Millet, 3) Devletin esas
tekilt, 4) mme hukuku.
1 Vatan, Trk milletinin eski ve yksek tari- V a t a n siya :

B n &
hi ve topraklarnn derinliklerinde mevcudiyetlerini } F\ ~.
mz iindeki
muhafaza eden eserleri ile yaad bu gnk siyas ~ yurt
snrlarmz iindeki yurttur.
Vatan, hi bir kayt ve art altnda ayrlk kabul
etmez bir kldr.
 30 Program

Millet: dil, 2 Millet, dil, kltr ve mefkure birlii ile bir

kltr ve
birine bal vatandalarn tekil ettii bir siyas
mefkure
biri i t
ve itima heyettir.
Devlet ek 3 Devletin esas tekilt: Trk milletinin ida
limiz: vahde
re ekli, vahdeti kuva esasna mstenit olan bu
ti kuva esas
gnk devlet eklimizdir. Bu ekilde, Byk Mil
let Meclisi, millet namna hakimiyet hakkn kul
lanr; Reisicumhur ve cra Vekilleri Heyeti onun
iinden kar. Hakimiyet birdir, kaytsz, artsz
milletindir. Devlet teekkllerinin en muvafk bu
olduuna Frka kanidir.
Hrriyet, m 4 mme hukuku: Trk vatandalarna Te
savat, masu
kilt Esasiye kanununun verdii ferd ve itima
niyet, mlki
yet hakk
hrriyet, msavat, masuniyet ve mlkiyet hakla
rn mahfuz bulundurmak frkamzca ehemmiyetli
esaslardandr.
Bir dereceli Bir dereceli intihab tatbik etmek yksek emel-
intihap lerimizdendir. Ancak vatanda, intihap edeceini
tanyabilecek vasflar, artlar ve vastalarla mceh
hez klmak lzmdr. Bunun temini hususundaki
mesainin matlup neticeyi verecei gne kadar
vatanda, yakndan tand ve emniyet ettii
insanlar intihap etmekte serbest brakma de
mokrasinin hakik icaplarna daha uygun buluruz.
Kadnlarn Frkamz vatandalarn siyas haklar noktasn
mebus in
da cinsiyet fark gzetmez. Bilkis Trk milleti
tihab
nin yksek ve derin tarihinde itima hayatn
her noktadan birlie istinat ettirmi olduunu
bilen Frkamz kadnlarmzn, belediye intihabn
da olduu gibi, mebus intihabnda da siyas hak
larn kullanmalar iin lzm gelen msait zemini
hazrlamay bir vazife addeder. Frka ancak bu
takdirde tarih ve erefli hayatmz yeni eraite uy
gun simasiyle ihya etmi olacana kanidir.

KNC KISIM
Cumhuriyet Halk Frkasnn ana vasflar
1 Cumhuriyet Halk Frkas, A - Cumhuriyet-
 Program

, B - Milliyeti, C - Halk, - Devleti, D - L-

yik, E - nklpdr.
A) Frka, Cumhuriyetin, mill hakimiyet mef- Cmhuriyet-
lllk
kresini en eyi ve en emin surette temsil ve tatbik .
eder devlet ekli olduuna kanidir. Frka, bu sar
slmaz kanaatle Cumhuriyeti tehlikeye kar her
vasta ile mdafaa eder.
B) Frka, terakki ve inkiaf yolunda ve bynel- Milliyetilik
milel temas ve mnasebetlerde btn muasi'r mil
letlere muvazi ve onlarla bir ahenkte yrmekle be
raber Trk itim heyetinin husus seciyeleini ve
bal bana mstakil hviyetini mahfuz tutmay
esas sayar.
C) rade ve hakimiyetin kayna millettir. Bu Halklk
irade ve hakimiyetin, devletin vatandaa ve vatan
dan devlete karlkl vazifelerinin hakkiyle ifa
sn tanzim yolunda kullanlmas Frkaca byk
esastr.
kanunlar nnde mutlak bir msavat kabul
eden ve hi bir ferde, hi bir aileye, hi bir snfa,
hi bir cemaate imtiyaz tanmyan fertleri halk
tan ve halk olarak kabul ederiz.
) Ferd mesai ve faaliyeti esas tutmakla bera- Devletilik
ber mmkn olduu kadar az zaman iinde milleti
refaha ve memleketi mamuriyete eritirmek iin
milletin umum ve yksek menfaatlerinin icap et
tirdii ilerde - bilhassa iktisad sahada - Devleti
filen alkadar etmek mhim esaslarmzdandr.
D) Frka, Devlet idaresinde btn kanunlarn, Lyikk
nizamlarn ve usullerin ilim ve fenlerin muasr me
deniyete temin ettii esas ve ekillere ve dnya ih
tiyalarna gre yaplmasn ve tatbik edilmesini
prensip kabul etmitir.
Din telkkisi vicdan olduundan, Frka, din fi
kirlerini Devlet ve dnya ilerinden ve siyasetten
ayr tutmay milletimizin muasr terakkide balca
muvaffakiyet amili grr.
E) Frka, milletimizin bir ok fedakrlklarla nklplk
yapt inklplardan doan ve inkiaf eden pren
siplere sadk kalmay ve onlar mdafaa etmeyi
esas tutar.
 32 Program

Snf yok, 2 Trkiye Cumhuriyeti halkn ayr ayr s

i blm
nflardan mrekkep deil ve fakat ferd ve itima
var
hayat iin i blm itibariyle muhtelif mesai er
babna ayrlm bir camia telkki etmek esas pren
siplerimizdendir.
Menfaatler A) Kk iftiler, B) Kk sanayi erbab
kabiliyet ve
ve esnaf, C) Amele ve ii, ) Serbest meslek
alma de
recesiyle m erbab, D) Sanayi erbab, byk arazi ve i sahip
tenasip olur leri ve tccar, Trk camiasn tekil eden balca
alma zmreleridir. Bunlarn her birinin al
mas, dierinin ve umum camiann hayat ve sa
adeti iin zaruridir. Frkamzn bu prensiple is
tihdaf ettii gaye snf mcadelesi yerine itima
intizam ve tesant temin etmek ve birbirini nak-
zetmiyecek surette menfaatlerde ahenk tesis eyle
mektir. Menfaatler, kabiliyet ve alma derece
siyle mtenasip olur.

NC KISIM
iktisat

Z R A A T V B S A N A Y , MADENLER V E ORMANLAR,
TCARET, N A F I A LER

Normal ser 1 iktisatta hareketli sermaye mhimdir. Nor

mayenin mal sermayenin yegne memba mill sy ve tasar
memba
ruftur. Bunun iin almay arttrmak fert ve aile
hayatnda ve umumiyetle Devlet idaresinde mahall
ve mill idarelerde tasarruf fikrini kkletirmek,
Frkamzn balma prensibidir.
Sigorta, kre 2 Kredi ve sigorta meseleleriyle ihtiyacn ta
dide ucuzluk
lep ettii ehemmiyette itigal olunacaktr. Kredi
ve kolaylk de ucuzluk ve kolaylk temini balca emelimizdir.
Tediye mu 3 thaltn ihracattan fazla olmamas ve en
vazenesi
nihayet ayn kymette olmas tediye muvazenesinin
temini iin elzem addettiimiz arttr.
ifti koope 4 iftimizi kredi ve istihsal kooperatifleri
ratifleri gibi iktisad teekkllere mazhar etmek ve bu te
ekklleri terakki ve tekml ettirmek gayedir.
 Program
"3F
Byk arazi ve iftlik sahiplerinin zira kredileri
rehin mukabili temin olunacaktr. Zira kredinin
r/irH 1
ana messesesi olan Ziraat Bankamz kanun m- "
rakabe altnda bulunduracak surette sahiplendir
mek ve faaliyetini daha ziyade zira sahada tek
sif etmek tedbiri alnacaktr. Bankann sermayesi
ni zira hareket ve faaliyetlerin inkiafn temin
edecek kymete karmak, esasl alma mevzuu-
muz olacaktr.
5 Kk sanatler erbabn ve esnaf mkl Kk san
ler ve zaaflardan kurtarmak ve onlar daha kuvvet at erbab ve
esnaf
li, emniyetli bir vaziyete koymak ve onlara kredi
messeseleri yaratmak dndmz esasl nok
talardandr. Kk ve byk sanayi, iptida madde Sanayi
mstahsillerinin menfaatlerine de uygun himayeye
nail olacaklardr.
Milliyeti Trk amelesi ve iilerinin hayat ve Amele ve is
haklarn ve menfaatlerini gz nnde tutacaz. ilerimiz, i
kanunu
Sy ile sermaye arasnda ahenk tesisi ve bir i ka
nunu ile ihtiyaca kfi hkmlerin vaz', Frkann
mhim ileri arasnda grlr.
Sanayi ve Maadin Bankasn hareketli bir ser- Sanayi ve
maye ile tehiz etmek asl dncelerimizdendir. Maadin Ban
kas

6 Memleketin inkiafnda btn ticaret fa- Ticaretteal nor-

an
aliyetleri mhimdir. Normal alan ve teknie is- m a l
?
tinat eden sermaye sahipleri tevik ve himayeye ILn S,.
layktr. m ay ey i hi
maye

7 Haric ticaretimizin tanzimi balca iimiz- Haric ticaret

dir. Bu hususta ticaret erbabnn faaliyetini seme
reli klacaz. Mill mahsult ve mamultmzm re
valarn teshil, hretlerini muhafaza ve ihralar
n temin tedbirleriyle yakndan alkadar olacaz.
8 Vatan servet membalar olan ormanlar ormanlarmz
ve madenleri iletmek ve bu suretle istikbalimizi
amak ve aydnlatmak iin yaplabilecek olan
her tedbire tevessl olunacaktr.
9 Nafa ilerimiz, her ubesinde, amel ve Nafa ileri:
 Program

nrmiryoiinnms verimli bir tatbik programna tevfikan takip olu

nacaktr. Bu ilerden byk feyiz ve kuvvet va
stas olan demiryolu inaatna devam edeceiz.
LimuHianme Limanlar inaatna mnasip zamanlarda bala
mak lzumu gz nnde tutulacaktr.
m-h-rimiz Vilyet oseleri zerinde almakla beraber
memleketi balayan ey i ve fenn kprlere ve ose
ebekesine kavumak iin amel bir program tatbik
olunacaktr.
su ihri ktisad maksatlara vefa edecek bir byk su ii
idealimizdir. Kk su ilerimizi baarmak ilk he
deflerimizdendir.
Nakliyecilik o Kara,
deniz, hava nakliyeciliinin tanzim
ve inkiafna alacaz.
Hayvanclk H Hayvancln tevikma ve hayvanlarm
zn slahna ve oaltlmasna allacaktr.
Balklk ve 12 Balkla ve sngercilie ehemmiyet
KnKemiik yereceiz.
Devlet ile 13 ktisad mlhazalarmzda her hangi Ve
rinde mill
klet ve makamlara taallk eden btn Devlet ile
iktisat
rinin, mill iktisat noktai nazarndan, mutlak krl
ve faydal olmas kaidesini umumiyetle esas tuta
rz. Eskiden kalm kanunlarn ve usullerin zaman
la bu noktadan slahna ehemmiyet veriyoruz.

DBDNC KISIM
Maliye
Devaml ve Frkamzca devaml ve hakik tevazne
hakik teva- mstenit bte fikri Maliyede esastr.
zune mste
nit bte
Vergi kanun- 2 Vergi matrahlarn mmkn olduu kadar
armda tek s a jfi
r a t i
e s a shedefimiz olmakla beraber
a n n a r c a
m u
mevcut vergi kanunlarmz amel ve tatbik bir
itina ile ve milletin tediye kabiliyetini istihfaf etmi-
yen bir zihniyetle tekml ettirmek hususundaki
mesaiye devana olunacaktr.
 Program 35
3 Gmrk tarifelerini ve muamelelerini mil- Gmrk pa
letin iktisad menfaatlerine daha uygun ekillere rrfe]er\
koymaa almak ehemmiyet verdiimiz hususlar
dandr.

BENC KISIM
Mill talim ve terbiye

1 Mill talim ve terbiyede esas dsturlarmz- Talim ve ter-

Unlardir: ^ taslar
mz :
A) Maarif siyasetimizde temel ta, cehlin iza Vatarulaglart
lesidir. Maarifimizde hergn nisbeten daha fazla okutmak <e
Uf tilimmek
ocuk ve vatanda okutacak ve yetitirecek bir
program takip olunacaktr.
B) Kuvvetli cumhuriyeti, milliyeti ve lyik Cumhuriyeti,
vatanda yetitirmek tahsilin her derecesi iin milliyeti, l-
vik vatanda
mecbur ihtimam noktasdr. Trk milletine, Tr
kiye Byk Millet Meclisine ve Trkiye Devletine
hrmet etmek ve ettirmek hassas bir vazife ola
rak telkin olunur.
C) Fikr olduu gibi beden inkiafa da ehem- ^ikr, beden,
i n l f m i l
miyet vermek ve bilhassa seciyeyi mill derin tari- ^ '.
s r ( y e
himizin ilham ettii yksek derecelere karmak ''
byk emeldir.
) Terbiye ve tedriste takip edilen usul, bil- Csuln hedefi
giyi vatanda iin madd hayatta muvaffak olmay
temin eden bir cihaz haline getirmektir.
D) Terbiye her trl hurafeden ve yabanc fi Terbiyenin
kirlerden uzak, stn, mill ve vatanperver olma vasflar

Idr.
E) Her tahsil ve terbiye messesesinde talebe Teebbs ka
nin teebbs kabiliyetini krmamaya efkat ve n- biliyeti, inzi
bat, ahlk
vazile itina etmekle beraber onlar hayatta kusur
lu olmaktan vikaye iin cidd bir intizam ve inzibata
ve samim ahlk telkkisine altrmak mhim ol
duu kanaatindeyiz.
F) Frkamz, vatandalarn, Trkn derin ta- Trk tarihi
rihini bilmesine fevkalde ehemmiyet verir. Bu
bilgi Trkn kabiliyet ve kudretini, nefsine iti-
 mat hislerini ve mill varlk iin zarar verecek her
cereyan nnde yklmaz mukavemetini besleyen
mukaddes bir cevherdir.
2 Mektepler hakknda balca fikirlerimiz:
li; m k l e p l e r A ) ehirlerde, kylerde veya kyler mntaka-
smda vaziyet ve ihtiyaca gre gndzlk ve yat
ilk mektepleri, muntazam bir tatbik program al
tnda, arttrlacaktr. Ky mekteplerinde sihhat,
yaay ve mntakas ile mnasebeti olan ziraat ve
sanat fikirleri verilecektir.
Meslek ve B) Meslek ve sanat mektepleri memleketin ih-
s.uat inek- fcjy yetiecek derecede arttrlacak ve lzum-
acma

teplen ^ kurslar alacaktr,

d i a mektep. c ) Her vilyet merkezinde ve orta tahsili
1,1
memlekete yaymak esas gzetilerek icap eden
kazalar mntakalarmda orta mektep bulundur
mak lzumuna kaniiz. Orta mekteplerden uzak
muhitlerdeki vatan ocuklarnn huzur ve emni
yetle istifadelerini temin iin talebeyi gece cretle
yatracak tekilt yapmaya allacaktr. Bu mek
teplerde mmtakalariyle mnasebeti olan meslek
malmat verilmesine itina olunacaktr,
iaeler ) Liselerimizi yksek tahsile tam kabiliyetli
talebe yetitirecek surette her noktai nazardan tak
viye ve ikmal edeceiz.
Dnrnn D) Darlfnun slah ve tensik edilerek lzm
ve y k s e k 0 j dereceye ykseltilecektir. Yksek mektepleri-
a n

mektepier m ikendilerinden beklenen neticeleri verebilecek

z

mkemmeliyete getirilecektir.
c/.ei sanat- 3 Gzel sanatlere bilhassa musikiye, inkl-
l, r
' bmzm yksek tecellisi ile mtenasip bir surette,
ehemmiyet vereceiz.
Mzeler, eski 4 Mzelerin ve umumiyetle eski eserlerin
eserler j | . j ^ tasniflerine ve icap edenlerin yerlerinde
n a e

eyi muhafazalarna itina olunacaktr.

Dilimiz 5 Trk dilinin mill, mkemmel ve mazbut
bir dil haline gelmesi hakkndaki cidd teebbse
devam olunacaktr.
 Program 37
6 Kitap, neriyat ve ktphane ileri Frka Kitap, neri-
icin mhimdir. at
y > , ktp
hane

7 Frkamz, Trk vatandalarnn vcude Spor teek-

getirmi olduklar ve getirecekleri btn spor te- kllerinin hi-
ekkllerini milletin kuvvetli ve iradeli tutulmas m a
y p s

noktasndan fevkalde mhim addeder; bu teek

klleri idame ve himaye eylemeyi vazife bilir.

ALTINCI KISIM
fclina h a y a t v o u m u m sillat

1 Trk itima hayatnda ailenin mahfuzi- Aile

yeti esastr.
2 Nfusumuzu arttracak tedbirleri ehemmi- Nfusumuzu
yetle takip edeceiz. artrmak

3 Frka ocuk hayatiyle sureti mahsusada al- ocuk ha-

y a t l
kadardr. Doum evlerinin arttrlmasna alla-
aktr. Amele mntakalarnda kadn iilerin a
ltklar esnada ocuklarna bakacak messeseler
yaptrlmasna ve bunlarn arttrlmasna devam
olunacaktr.
4 Kimsesiz ocuklar, yardma muhta ihti- Kimsesizler,
yarlar ve malller milletin vesayet ve himayesi al- ihtiyarlar,
m a l u , l e r
tndadr-
5 Sihhat ileri Frkamzca husus bir ehem- sihhat ileri
miyeti haizdir. Bu husustaki mesai umum ihti
yala mtenasip ve devaml bir surette tevsi olu
nacaktr.
6 Stma, verem, frengi, trahom ve sair sar Sari iasta-
1 1 k 111 r
hastalklarla mcadele tedbirlerini geniletmee de-
vam edeceiz.
 38 Program

YEDNC KISIM
Dahil, adl, haric siyaset, memurlar, serbest
meslek erbab
K m n i y e t , mil 1 Btn inklp neticelerini, vatandalarn
li n i z a m ve
tam emniyetini ve mill nizam ve inzibat dahil ve
inzibat
adl tekilt ve kanunlariyle koruyan ve hi bir ha
dise veya tesir nnde sarslmyan bir hkmet
otoritesi kurmak ve iletmek ilerimizin temelidir.
Adliye : 2 Adliyede mahkemelerin tekili kanununu;
Mahkemelerin
tekili kainimi
halkn ihtiyacna ve memleketin menfaatine en uy
gun gelecek surette tedvin ve ikmal edeceiz.
M uhakeme Teminat ihtiva eden basit, amel ve seri muha
us-lleri
keme usullerini genileteceiz.
lera ne teblf
icra ve tebli ilerinde matlup neticeleri seri ve
kolay olarak temin edecek tedbirler alacaz.
Tevkifhane ve Mevkuflar, mahpuslra ayrmaya ve hapisha
hafrinhane
neleri birer slah yeri haline getirmeye alacaz.
Yurtta ll, 3 Yurtta sulh ve cihanda sulh, balca pren-
cihanda sulh
siplerimizdir.
Memurlar 4 Milletin yksek menfaatini daima gz nn
de tutarak btn dikkat ve himmetleriyle vazifeleri
ne hayatlarn hasreden memurlar, her trl huzur
ve refaha lyktrlar.
Serbest meslek 5 Memur olmyan serbst meslek erbabnn
erbab
mill Trk mevcudiyeti iin lzumlu ve faydal
olan hizmetleri, Frkann takdir gz nnde tu
tulur. Kabiliyetleri ve hizmetleri karln gr
meleri iin faaliyetleri sahasn ak ve emin bu
lundurmak vazifelerimizdendir.

SEKZNC KISIM
Vatan mdafaas
Ordu 1 Vatan mdafaas mill vazifelerin en mu
kaddesidir. Frka, askerliin umum vatandalara
istisnasz tatbiki esasn kabul etmitir. Trk ordu
su her trl siyas mlhaza ve tesirlerin stnde-
 Program

dir. Ordunun, kendisine verilen yksek vazifeyi her

an muvaffakiyetle ifa edebilecek kudreti haiz ve
asrn tekemmllerine uygun vastalarla mcehhez
olmasna ehemmiyet veririz.
2 Devletin yksek bnyesinin sarslmaz te- Onlu mensup-
l a , i
meli olan ve mill mefkureyi, mill varl ve ink-
lb kollayan ve koruyan Cumhuriyet ordusunun
ve onun fedakr ve kymetli mensuplarnn daima
hrmet ve eref mevkiinde tutulmasna sureti mah-
susada itina ederiz.