pr klasn e 4-t t arsimit fillor 9-vjear

Ministria e Arsimit dhe Shkencs e Republiks s Maqedonis

SHKUP - 2009
Pr botuesin:?
Redaktor: ?
Recensent:
Hasan Hoda, .....
Gzime Shehu, .....
Beije Ajrullai, ......

Me vendim t Ministris s Arsimit dhe Shkencs s Republiks s Maqedonis

nr........ t dats...... lejohet prdorimi i ktij libri n klasn e katrt t shkollave fillore
nntvjeare t Republiks s Maqedonis
GJUHA SHQIPE 4
 SHKOLLA JON

Porsi zogjt n'erdhen e vet

Ne kthehemi prsri,
T freskuar gaz e shndet,
Ti na pret me dashuri.

Erdhm, erdhm, shkolla jon

Shkoi vera dhe pushimet,
Zri i zileve po jehon
Prsri nisin msimet.

Msuesja jon, ja ku jemi!

Si nj nn t kemi sy,
Fjalt tua s'i harruam
Ne kudo folm pr ty.

Erdhi vjeshta, zverdhi gjethet

Shpezt ikin me shpejtsi,
Ne tubohemi nga do an
Ta kthejm jetn prsri...
Fejzi Bojku
BISED RRETH VJERSHS
Si ndjehesh n fillim t vitit shkollor?
Pse ndjehesh i gzuar n ditt e para t vitit shkollor?
far ngjyr marrin gjethet n vjesht?
Cilat shpez ikin n vjesht dhe pse?
ka kupton nga dy vargjet e fundit:
Ne tubohemi nga do an
Ta kthejm jetn prsri...
DETYR
Msojeni vjershn prmendsh!

5
 DITA E PAR E SHKOLLS

Sot sht dita e par e shkolls. Tre muajt e pushimeve kaluan

npr fusha e kodra si npr ndrra. Sot n mngjes shkova me
maman n shkoll q t regjistrohesha n klasn e katrt. Udht e
qytetit zienin nga zrat e fmijve q mbanin anta n duar. Librarit
ishin mbushur me prindr q blinin libra e fletore pr fmijt e tyre.
Edhe prpara shkolls kishte aq njerz, sa mezi hym brenda. N
korridore pash plot prindr q bisedonin me msuesit, nxns q
qeshnin me njri-tjetrin; msues me regjistra n dor q kalonin nga
nj klas n tjetrn. Msuesja ime e klass s tret m prshndeti te
dera dhe tha:
- Enrik, sivjet do t shkosh n katin e siprm dhe do t kesh nj
msues tjetr, - dhe m shikoi me trishtim. Edhe un u trishtova. Pran
nesh, drejtorin e kishin vn n mes disa mama shum t mrzitura.
Ato nuk gjenin vende t lira pr fmijt e tyre. Disa nga shokt ishin
zgjatur dhe shndoshur. Vetm n orn dhjet arritm t futemi n
klas. Gjithsejt ishim pesdhjet e katr veta. Ndrsa msuesi i ri filloi
msimin, un mendoja me vete: Sot sht dita e par. Edhe nnt
muaj t tjer! Sa pun e sa provime do t kemi!
- Kur dola nga shkolla, po m priste mamaja. Ajo e kuptoi
shqetsimin tim dhe m tha:
- Guxim e zemr, Enrik. Edhe un do t t ndihmoj.
Fjalt e saj m gzuan. Por prsri ndihesha i trishtuar q nuk do t
kisha m msuesen time.

Edmond de Amiis

6
FJAL DHE SHPREHJE
u regjistrova n shkoll shnova emrin n listn e nxnsve.
'vuri re rrugs 'diktoi, far pa rrugs.
udht zienin nga zrat rrugt ishin plot me njerz.
shokt ishin zgjatur shokt ishin rritur.

BISED RRETH TEKSTIT

Djali me k shkoi ditn e par n shkoll?
far i tha Erikut msuesja?
far vuri re Eriku rrugs, po n bibliotek, po n shkoll?
Kush e priste djalin n shkoll?
ka i tha Erikut mamaja?

DETYR
Shkruani n fletore si e ndjenit veten ditn e par n shkoll?

7
 NJOHIM GJUHN TON

TEKSTI DHE FJALIA

Lexoni tekstin e msiprm dhe vreni me kujdes si jan radhitur

fjalit.
Rikujtohuni!
Nga ky tekst po veojm disa fjali:
Sot sht dita e par e shkolls. Tre muajt e pushimeve kaluan
npr fusha e kodra si npr ndrr. Sot n mngjes shkova me
maman n shkoll q t regjistrohesha n klasn e katrt.
Thoni me se kan filluar dhe me se kan mbaruar kto bashksi
fjalsh.
'shprehin ato?
Po kur lidhen njra me tjetrn, 'formojn ato?
do gj q ne e shohim ose e mendojm mund ta tregojm ose ta
shkruajm me nj ose me shum fjali, q lidhen sipas kuptimit me
njra-tjetrn.
T'i lexojm dhe t'i analizojm vargjet e strofs s dyt t vjershs
Shkolla jon.
do varg shpreh nj mendim t caktuar. Ai prbhet nga fjal dhe
kshtu formojn fjali. Fjalit lidhen me njra-tjetrn dhe formojn nj
tekst.
Si n fjalit e tekstit, ashtu edhe n vargjet e vjershs fjalt jan
bashkuar sipas rregullave t gjuhs shqipe dhe kshtu kan formuar
fjali. Por kur fjalit bashkohen n nj trsi formojn nj tekst.

MBANI MEND
Fjalia prbhet nga nj ose m shum fjal dhe shpreh nj mendim t
caktuar.

8
 Teksti prbhet nga nj ose m shum fjali, sipas kuptimit, q
lidhen me njra-tjetrn dhe shpreh nj kuptim t plot.

USHTRIME
1. Bashkoni fjalit e mposhtme n nj trsi kuptimore:
Drini kalonte ngadal dhe qet.
Ai di t bhet edhe i rrmbyeshm.
Uji i tij ishte i kaltr si n t errt.
N t notonin peshqit e vegjl. Kur rrotullohej ndonj peshk,
shklqente nga dielli sikur t ishte prej argjendi.

2. Lexoni tekstin e mposhtm dhe dalloni ato q nuk jan fjali.

Zilja ra. Nxnsit po rreshtohen. Ne korridor ka shum lvizje.

Shum nuk e din nxns ende klasn. Kta jan nxnsit e rinj. Ata
vijn prher. Msuesit thrresin emrat. Filloi viti i ri shkollor.

3. Formoni fjali me kto grupe fjalsh:

a) Shkolla ime, nxns i rregullt, shkoll e re,

korridor i gjer, kopsht shkollor, mjet msimor.

b) ditlindja e Arts, Arta e vogl, prgatitet pr ditlindje

thrras shokt e shoqet rregulloj dhomn i ndihmoj nns.

9
 DORA E NJERIUT

Asnj ndrtes n at qytet nuk mund t krahasohej me t. Kishin

vendosur njerzit ta ngrinin deri lart, afr resh.
Ata solln vina t mdhenj dhe nisn ta onin lart kat m kat.
Nj dit prej ditsh, kur puntort maj godins dukeshin fare t
vegjl, kaloi mbi ta Reja e Zez, e ngarkuar plot e prplot me shi. Kur e
pa kt godin q kishte ngritur kokn aq larg, qeshi me t madhe sa
bubulloi tr qielli:
- Po ti na qenke nj ndrtes mendjemadhe, oj! i tha pastaj me nj
habi t paprmbajtur.
- Ndrtesa ku punonin puntort e dgjoi me vmendje dhe ia
ktheu pa u trazuar:
- Un nuk jam ndrtes, oj Re e Zez. Mua m quajn Rrokaqiell.
Reja e zez qeshi srish. U lkund sa andej e kndej npr at
kaltri t gjer:
- Ani ka ?! i tha me t qeshura e me t dridhura, sa gati duke iu
derdhur tr uji q e kishte prpir. A nuk e ditke ti se rrufet q
shkrepin nga un mund t t rrafshojn pr tok? Sa m shum q
ngre kokn prpjet, aq m n rrezik e ke jetn.
Rrokaqielli nuk u brengos as tash. Iu prgjigj me z t qet:
- Mua m ngre dora e njeriut, oj Re e Zez. Ajo sht m e
fuqishme se ti.
- Ah, dora e njeriut! u habit Reja e Zez. Shkreptimat e mia mund
ta ln njeriun edhe pa at dor. Nuk i ditke ti huqet e mia kur gjuaj nga
lart?
- T kam par disa her. Megjithat nuk t friksohem, oj Re e
Zez. Pr mua kujdeset dora e njeriut.

10
 Reja e Zez u hidhrua.
- Do t m shohsh, pra! Vetm sa t thrras edhe disa shoqe. Do
t shkrepim qindra vettima mbi ty!
Rrokaqielli qeshi i qet dhe tha:
- Mos harro, oj Re e Zez, dora e njeriut do t vr mbi mua
rrufepritsin. Kot lavdrohesh dhe kot m krcnohesh. Me at
rrufeprits un do t rrmbej ty e do t t fus n fund t toks. S' ke
'm bn, ta dish!
Reja e Zez murmuriti me hidhrim dhe u nis t'i gjej shoqet e saja.
Ndrsa rrokaqielli i pa me knaqsi puntort, q e ngrinin dhe e bnin
aq madhshtor me duart e tyre t fuqishme.

Qamil Batalli

FJAL DHE SHPREHJE

vin-i makin e fuqishme q lviz dhe prdoret pr t ngritur lart
pesha shum t rnda.
rrokaqiell ose prekaqiell i thon nj ndrtese t lart shumkatshe.
kaltria hapsir e gjr e kaltr.

BISED RRETH TEKSTIT

Pse nuk u friksua fare rrokaqielli nga reja e zez?
ka kishte vn dora e njeriut n maj t rrokaqiellit?
Pse sht aq e fuqishme dora e njeriut?

DETYR
Gjej dhe nnvizo n tregim disa fjal t formuara prej dy fjalsh, si p.sh.
mendjemadhe (mendje+madhe).

11
 Njohim gjuhn ton

GJUHA E FOLUR DHE GJUHA E SHKRUAR

Kujtohuni n at q keni msuar m par.

Si mund t merremi vesh me njri tjetrin ?
Me se do t shrbehemi ?
Nse duam t themi dika, q t na marrin vesh t tjert, at mund
ta shprehim me t folur ose me t shkruar. N t dyja rastet do t
prdorim fjalt. Kshtu, p. sh., Arta duke e par dallndyshen q po
ndrton folen thot :
Arbana shkruan:
Dallndyshja e bukur Dallndyshja e bukur
po ndrton folen. po ndrton folen.

Fjalt q i thot Arta i dgjojm. Fjalt q i shkruan Arbana i shohim.

Kur flasim shqiptojm ose (dgjojm) tinguj dhe kur shkruajm

shohim shkronja.
Si tingujt, ashtu edhe shkronjat jan bashkuar dhe kan formuar
fjal. Me an t fjalve t radhitura, sipas rregullave t caktuara t nj
gjuhe, formojm fjali e kshtu shprehim mendimet tona, pra
komunikojm.

MBANI MEND

Komunikimi bhet me goj ose me shkrim. Me an t tij japim porosi

(mesazhe ) t ndryshme .

12
 Naim Frashri
GJUHA SHQIPE
Vllezr shqiptar,
Qasuni. M dgjoni,
Sa t mundni m par,
Gjuhn tuaj msoni!
Pa shihni sa sht e mir!
S'u vjen mall e dshir?

13
 GJUHA SHQIPE

Vllezr shqiptar,
Qasuni. M dgjoni,
Sa t mundni m par,
Gjuhn tuaj msoni!
Pa shihni sa sht e mir!
S'u vjen mall e dshir?
Gra, burra, djem e vasha,
E ju pleqt' e uruar,
Mos rrini pa msuar,
Kjo do t na nderoj,
E do t na bashkoj.
Kt gjuh, q flasim,
Kt z t kndojm,
Gjn tn t qasim.
Ju shkmbenj e ju male,
Ju brinja e bregore,
Dhe ju lumenj ngadale,
Ju fusha gjelbrore
Shqip t flisni prher
Thjesht' e t paprzjer!
Edhe bilbili vet
Kt gjuh t ket!
Naim Frashri

FJAL DHE SHPREHJE

qasuni afrohuni.
brinja shpat bjeshke, mali.

14
 BISED RRETH VJERSHS
Pse gjithkujt i duket aq e mbl gjuha e vet?
Sipas poetit kush mund t na nderoj?

Poeti yn i shquar, Naim Frashri, ka shkruar shum libra pr t rritur,

por ai i ka dashur shum edhe t vegjlit. Prandaj edhe pr ta ka shkruar
shum vjersha e tregime.

DETYR
Librin T vegjlit nga Naim Frashri gjeje dhe n t lexo edhe vjersha
t tjera.
Msoje prmendsh kt vjersh!

15
 HARTIMI

Shkruaj hartimin
gjithnj me frik,
hutohem e s' di
ku duhet vn pik.

Dridhem e dridhem
e shtohet frika,
s' m bie ndrmend
as pr dy pika.

Pr not t mir
sa her kam shpres,
fare e harroj
t gjorn pres.

Shpejt ikn koha

o, ' po trishtohem,
me pikpyetsin
a do t' takohem?

Ku m' je pikthirrs,
mshir or burr,
m rrjedhin djerst
porsi nj gurr!

Lviz n bank
porsi nj plesht
me germ t'vogl
nisi n'kryerresht.

16
 N'oborr t shkolls
jam porsi tigr
n'or t hartimit
as sa nj kitr?
Rifat Kukaj
BISED RRETH VJERSHS
Ka nxns q nuk din t'i shnojn mir shenjat e piksimit. Pr nj
nxns t till e ka shkruar edhe poeti kt vjersh, q ju bn m tepr t
qeshur.
Pse kish frik nxnsi?
far krahasimi bn poeti n strofn e fundit?
Po ti, a di t'i shnosh ku duhet shenjat e piksimit?

DETYR
Bj edhe ti nj hartim, dhe prdori si duhet t gjitha shenjat e piksimit.
Pastaj pyete msuesin a i ke shnuar si duhet ato.

17
 Njohim gjuhn ton
DREJTSHKRIM

SHENJAT E PIKSIMIT

Lexoni me vmendje vargjet e vjershs s msiprme dhe tregoni

se far shenjash ka prdorur poeti .
Rikujtohuni !
far shenjash prdoren n fund t fjalive ?
A prdoren edhe shenja t tjera piksimi prve ktyre q ka
prdorur poeti n kt vjersh?
Lexoni me vmendje tekstin e mposhtm dhe vreni shenjat e
prdorura.

Djaloshi dukej q qe zgjatur koht e fundit : kmbt e pantollonave

mezi i iknin kpuct, mngt e xhakets i rrinin t shkurtra.
Ylberi sht nj nxns i mir. Ai mson n shkolln fillore Liria,
n Shkup.
Kushriri i tij jeton n Strug. Ai sht nxns i klass s tret n
gjimnazin Ibrahim Temo , n Srug.

N kt tekst jan pdorur kto shenja piksimi: presja, dy pikat

dhe thonjzat. Po ka edhe shenja t tjera q prdoren brenda nj teksti,
si: pikpresja ( ; ), kllapat ( ), viza ( - ) etj.

MBANI MEND
N thonjza ( ) vihen titujt e veprave, gazetave, revistave, shkollave,
rrugve etj.

18
 USHTRIME
1. Plotsoni fjalit dhe vini aty ku duhet thonjzat.

Un jetoj n rrugn ______________________________

Vllai im mson n shkolln ________________________
N televizor pash filmin ________________________

2. Kopjoni fjalit dhe vini shenjat e piksimit.

Kaluan ditt e nxehta Dita e par e shkolls filloi
Sa brohoritje e madhe dgjohet Paskan ardhur disa nxns t rinj. Sa
qenka rritur Arditi
Cili sht atje A kan ardhur t gjith

19
 DEGA E HARDHIS

Petriti mbante i mrzitur n duar nj deg hardhie.

- Ah, 'desha q renda aq shum! thoshte ai me vete. Pse nuk
pash hardhin e pastaj t hidhja kmbn! Pse? Po edhe ai lepurushi,
sa i prap q sht! Do t'ia shkul vesht ndonj dit. Nuk e di ai se sht
kopshti i shkolls, se kto hardhi mezi i kemi mbjell vjet!? Sikur e
kemi ln pa ngrn!
Dora me t ciln mbante degn e hardhis, iu lag nga lngu i holl
q pikonte pika-pika. Dhe aty iu kujtua prsri ajo q kishte ndodhur.
- Po si t'ia bj tani? A ta l degn e hardhis ktu?
Hodhi vshtrimin prreth e u bind se nuk e kishte par njeri.
Sikur t iki, askush nuk do ta marr vesh q isha un, mendoi.
Po, s'i erdhi mir kur mendoi kshtu dhe tha me vete: S'bn ta
fsheh gabimin. Un jam fajtor.
Petriti hodhi hapat ngadal, doli nga vreshta dhe u drejtua pr n
shkoll me degn e hardhis n dor. Te hyrja e pa msuesin.
Si t'ia them msuesit?! Ai do t m qortoj. Po m mir t them t
vrtetn se sa t'ua hedh fajin shokve, thoshte me vete Petriti.
- Petrit, kush e theu at deg? pyeti msuesi, kur e pa.
Djali uli kokn dhe nuk u prgjigj menjher. Pastaj tha me
ndrojtje:
- Un...
- Si? Ti e kpute degn e hardhis?... Shih, shih, kjo paska zn
rrush!
Petriti kokulur vazhdoi:
- Kur i hodha ushqim lepurit, ai doli nga kafazi, u hodh n kopsht
dhe filloi t hante degt. Un renda pas tij pr ta kapur, por duke
vrapuar, shkela hardhin dhe kjo u kput. Kaq tha ai dhe vshtroi

20
msuesin.
Msuesi i vuri dorn n sup dhe i tha:
- S' ka gj, Petrit, kjo ndodhi pa dashur. Tjetr her besoj se do t
tregohesh m i kujdesshm...
- Po, shoku msues, - u prgjigj si i lehtsuar nga nj barr e rnd.
Sulejman Fuga
FJAL DHE SHPREHJE
hodhi vshtrimin prreth shikoi rreth e rrotull.
s'i erdhi mir kur mendoi kshtu - u pendua q mendoi n at mnyr.
me ndrojtje - me frik

BISED RRETH TEKSTIT

Pse nuk i erdhi mir Petritit, kur mendoi ta fshihte gabimin e vet?
'mendon ti pr kt veprim t Petritit?
'msim nxjerrim nga ky tregim?

DETYR
Prpiqu ta ndash kt tregim n pjes dhe shnoje me nga nj pik
planin pr seciln pjes.
Lexoje me ton t duhur at pjes ku tregohet pendimi i Petritit pr
pakujdesin q ka treguar.

21
 DHEU SHT FLORI

Nj bujk plak, para se t vdiste, thirri tre djemt e tij dhe u tha:
- O bijt e mi. N arn para shtpis un kam punuar gjith jetn time
dhe me drithin e saj ju kam ushqyer e ju kam sjell gjer n kt vrs.
Tamam n kt ar kam fshehur nj qyp me florinj. Mihni thell dhe
krkoni n t gjitha ant e saj pr ta gjetur qypin, q pastaj t mos hiqni
varfri kurr.
T tre bijt e plakut, pas vdekjes s babait, zun ta grmonin arn n
t gjitha ant. Ata e grmonin dheun dhe mot pr mot e thellonin nga nj
pllmb m tepr. Po qypin prsri nuk e gjenin dot.
Sa m shum q e punonin arn, aq m tepr prodhime jepte ajo. Nga
prodhimet e saj vllezrit jo vetm q jetonin, por u tepronte shum edhe
pr t shitur. T hollat q merrnin nga prodhimet e shitura i hidhnin n
nj qyp pr t'i kursyer.
Pr pes vjet qypi u mbush plot me florinj. Vetm ather vllezrit e
kuptuan se ku ishte qypi me florinj, q u tha i ati.
Sami Frashri
FJAL DHE SHPREHJE
qyp en e madhe prej balte.
vrs mosh e njeriut.
mihni grmoni, punoni tokn.
t mos hiqni t mos vuani.
BISED RRETH TEKSTIT

'u tha plaku djemve?

ka kish fshehur plaku n tok?
Me punn q bn vllezrit 'fituan?
Me prodhimin e tyre a e mbushn qypin me flori?
Kur e kuptuan at q u tha plaku?

Populli: Kush punon - fiton.

22
 N MANASTIR

Sikur dy flutura t bardha

npr livadhe e npr ara,
nn e bir,
shtisin
npr
Manastir...
E nj z sikurse vjen nga mali,
prej fushe
e
are:
- Abetare, Abetare
edhe ne duam
Abetare.

- Nn, 'sht ky z?!

Mali, fusha e ara
dgjon si flet?!

Edhe shqiptart
e duan
alfabetin e vet!
Me kto shkronja
do t shkruajm
abetare,
letra
e gazeta.
Me abetare e me libra
m e bukur dhe m
e mbl
bhet jeta.
Ali Huruglica

23
 BISED RRETH VJERSHS
Pr cilin qytet bn fjal poeti?
far ka ndodhur n kt qytet?
Cili sht libri i par q msojm n shkoll?
Pr cilin libr e ka fjaln poeti?
Si e fitojn njerzit diturin?

Antart e Komisionit t Kongresit t Manastirit, v. 1908

24
 Njohim gjuhn ton
EMRI

Emrat konkret dhe abstrak

N familjen ton
Katr upa
Dhe nj un
Gjyshja, gruaja dhe un,
Nj shtpi,
e mbushim plot!
asnj bukn s'e ha kot!
'emrtojn fjalt e shkruara me ngjyr t zez?

Fjalt me t cilat emrtojn frymor a sende ose kuptime quhen

emra.
Emrat mund t jen:
- konkret, kur i shohim, i prekim;
- abstrakt, kur nuk i shohim, nuk i prekim, por vetm i marrim me
mend (emra kuptimi)

Emrat e prvem dhe t prgjithshm

Lexoni me vmendje tekstin e mposhtm dhe gjeni emrat.

Drita, Vera dhe Agimi po prisnin shokun e tyre, Bekimin. Ata

do t shkonin s bashku n qytetin Sarand pr t kaluar pushimet
verore. Baloja, qeni i Agimit, i prcolli gjer n fund t rrugs.

N tekst dallojm emrat: Drita, Vera, Agimi, Bekimi, Sarand,

Baloja, t cilt tregojn si quhet nj njeri, nj send ose nj kafsh e

25
 veant jan emra t prvem dhe shkruhen me shkronj t
madhe.
Emrat: shok, qytet, qen, rrug tregojn do qytet, do shok, do
qen, do rrug jan emra t prgjithshm dhe shkruhen me
shkronj t vogl.

1. Plotso n fletore fjalit me emra t prvem .

Un jam ( emri / mbiemri ) dhe jam nga ( qyteti / fshati ).

Po ti si quhesh dhe nga je ?
Un quhem_________________ dhe jam nga _____________.

TRAJTAT E EMRIT
Kush troket n der?
- Jeton, shiko kush po troket n der!
- Baba, nj njeri po thrret.
- Kush sht ai njeri, nuk e njeh?
- Jo baba, nuk e njoh. Kurr s'e kam par.
- Baba, cili ishte ai njeri?
- Njeriu q trokiti n der ishte babai i Afrimit.

Pse Jetoni thot nj njeri, e babi thot njeriu?

MBANI MEND
Emri ka dy trajta: trajtn e pashquar dhe trajtn e shquar. Emri sht n
trajtn e shquar kur mbaron me mbaresat: i, u, a, t ose t.

26
 GJINIA E EMRIT

Nj nxns dhe nj nxnse e klass son, duke shkuar rrugs

pan nj plak dhe nj plak, q mezi po ecnin. Ata u afruan i kapn
pr dore dhe i shoqruan deri n shtpi.

N 'trajt jan emrat e nnvizuar?

N trajtn e shquar ciln mbares marrin emrat:
- nxns, djal, njeri, plak
- nxnse, klas, rrug, dor, shtpi.

MBANI MEND
Emrat q marrin mbaresn i ose u jan t gjinis mashkullore.
Emrat q marrin mbaresn a dhe ja jan t gjinis femrore

USHTRIME DHE DETYRA

2. Lexoni kt tekst dhe ktheni emrat e gjinis mashkullore n

emra t gjinis femrore (vetm ata emra q jan nnvizuar).

N nj kodr gjendet nj shkoll e vogl. N at shkoll jep msim

nj msues i ri. Ai ka shkuar vullnetarisht n fshat bashk me nj
shok t tij, q punon si mjek. Msuesi dhe mjeku ndihmuan
prparimin e fshatit.

27
 3. Formoni ifte duke i lidhur emrat e gjinis femrore me ata t
gjinis mashkullore.

motra babai lopa ariu

mamaja gjyshi arusha dashi
msuesja vllai ulkonja kau
dentistja msuesi delja kali
gjyshja dentisti pela ujku

4. Shkruani n trajtn e shquar dhe t pashquar n numrin njjs

dhe n numrin shums emrat e mposhtm, sipas ktij shembulli:

( nj) luan luani ( disa ) luan luant

top _______ _______ _______
djal _______ _______ _______
mi _______ _______ _______
zog _______ _______ _______
flamur _______ _______ _______
bilbil _______ _______ _______
mik _______ _______ _______

28
 NUMRI I EMRAVE

Djali shikon nj aeroplan. Djemt vizatojn aeroplan.

Vajza luan me kukull. Vajzat luajn me kukulla.

Dalloni emrat dhe tregoni sa njerz, sende a kafsh emrtojn ata.

MBANI MEND
Fjalt q emrtojn vetm nj frymor apo nj send jan emra t numrit
njjs. Fjalt q emrtojn shum frymor ose sende jan emra t numrit
shums. Pra, emri ka dy numra; numrin njjs dhe numrin shums.
Emrat e prvem nuk kan numr shums.

1. Shkruani n fletore shumsin e ktyre emrave:

nj lule disa _______ nj shtpi disa _______
lutje _______ qershi _______
pun _______ kala _______
vajz _______ moll _______
grua _______ dor _______

2. Shkruani kta emra t gjinis femrore n trajtn e shquar t numrit

shums.
kutia _________ shtpia _________
nxnsja _________ qershia _________
puntorja _________ nna _________
lutja _________ macja _________

29
 Shumsi i emrave t gjinis femrore
Lexoni vargjet e ksaj vjershe dhe gjeni emrat e gjinis femrore

N Manastir
Sikur dy flutura t bardha
npr livadhe e npr ara,
nn e bir,
shtisin
npr
Manastir.
N kto vargje kemi tre emra t gjinis femrore; flutura, ara, nn.
Dy emrat e par jan n numrin shums, kurse i treti n numrin
njjs.
Disa emra t gjinis femrore shumsin e pashquar e bjn me
mbaresn a, (nj) flutur (disa) flutura, (nj) ar (disa) ara, (nj)
nn (disa) nna.
Ka edhe emra q n trajtn e pashquar mbarojn me e, shumsin
e bjn njsoj me njjsin si p.sh.: (nj) lule (disa) lule, (nj msuese)
(disa) msuese, (nj) nxnse (disa) nxnse etj.
Edhe emrat: pun, buk, blet etj. nuk ndryshojn n numrin
shums.

USHTRIME
Shkruani n numrin shums kta emra:

Njjs Shums

(nj) dritare (disa) _________

(nj) dele (disa) _________
(nj) motr (disa) _________
(nj) vepr (disa) _________
(nj) jav (disa) _________

30
 DREJTSHKRIM
Ktheni n numrin shums kta emra:

nj hero disa heronj_______

nj mulli disa ____________
nj ari disa ____________
nj lum disa ____________
nj mi disa ____________
nj gjarpr disa ____________
nj shkmb disa ____________

MBANI MEND
Ka emra q n trajtn e pashquar n numrin shums mbarojn me nj.

1. Shkruani tekstin n fletore duke i kthyer n numrin shums

emrat n kllapa.

Nga (nj shkmb) t thepisur rridhnin (prrua) t shpejt. N

rrjedhjen e tyre ishin ndrtuar (nj mulli). Fshatart aty bluanin grurin
e tyre. Ujrat e (nj mulliri) derdheshin n (nj prrua). Prrenjt
derdheshin n (nj lum) dhe t gjith derdheshin n det.
Sipas ktij shembulli: Nga disa shkmbinj t thepisur rridhnin
prrenj t shpejt.

31
 Lakimi i emrave
Lexoni fjalit e mposhtme dhe gjeni emrat

Gjahtari shkon pr gjah. (Kush) Qeni i gjahtarit shkon pas tij. (I kujt, i cilit?)

Gjahtarit i kaloi nj lepur pran, Qeni vrapoi dhe ia solli lepurin gjahtarit
shtiu dhe e vrau. (Kujt, cilit) (Kujt)

Gjahtari ia dha lepurin voglushit Ai e mori lepurin prej gjahtarit dhe u

dhe e prshndeti me buzqeshje falnderua. (Prej kujt?)
(K)
Vreni me kujdes si sht shkruar emri gjahtar n fjalit e dhna? A
ka t njtn form emri n t gjitha rasat.

MBANI MEND
Ndryshimi i emrit sipas rasave quhet lakim. Emrat lakohen n rasa.
Gjuha shqipe ka pes rasa, ato jan: rasa emrore, gjinore, dhanore,
kallzore dhe rrjedhore.

USHTRIME
Lakoni emrat : Jetoni, msuesi, libri, plaku, vajza sipas shembullit
t dhn.
Pyetje: rrnja: mbaresa: rasa:
Cili? (Cila?) kaproll -i emrore qershia
Cilin? (Ciln, k?) kaproll -in kallzore qershin
Cilit? (Cils) kaproll -it dhanore qershis
I (e, t) cilit? (i, e, s cils?) kaproll -it gjinore i (e) qershis
Prej cilit? (prej cils?) kaproll -it rrjedhore prej qershis

32
 BUKURIA Q VRET

Hana e zbet, si fytyra e nj t vdekuni, kundron nga kupa e qiells.

Kundron botn e maleve t kristalizueme nga bora. Kundron kasollet e
kristalizueme t katundit, t cilat as frym nuk marrin. T gjitha jan
mbshtjell n bardhsin' e bors. Dhe t vret kjo bukuri e bardh. Vret
shpirtin e malsorit si vret shpirtin e artistit shtatorja e bardh e ftoft
e nj grues s lakuriqt.
E n kasoll, e cila gjmon nn barrn e bors, derdhen dy
ngjyra, kuq e zi. Kuq zjarmi i votrs n mes t kasolls, e zi rrethi. T
zeza, t' errta jan skutat e kasolls, nga dgjohet blegrim' e mekun e
ndoj delje ose kombona e lops. Edhe ata i vret bukuria e bardh. Nga
goja u del avulli i afshevet q ngrihen n'ajr, bie mbi qimet e tyne si
brym dhe kristalizohet. Heshtje. Gjithkafja e kristalizueme. Nj
dor shtrihet, zen nj dru, e shpupurish zjarmin. Rropos nj bot
gacash. Flaka lpin errsinn e shkndijat krcejn nn tra dhe npr ftyra
rreth votrs. E trupnat e njerzvet dridhen, npr kurriz u prshkohet
t ftoftit q vjen nga skutat, andej nga errsina. Brr...uf...andej mbrapa
shpinet prpijn errsina me t ftoftit e saj.
- Po shiko mos ngrin Laroja?
Dhe ohen, i lshojn vend rreth zjarmit Larojs, lops s
shtpis'. T nxehet edhe ky pjestar familje n kasolln e kristalizueme.
E Laroja din si duhet m'u shtrim rreth zjarmit. Por, me trupin e saj t
madh, gati shtypi dy vocrrak, t cilt i kish zan gjumi pran zjarmit.
E kur andej nga mesnata acarimi arrin dhe kulmin e vet, ather
ndr bagti fillon nj lvizje. Po, nj lvizje. Nj nga nj u aviten
njerzvet e me syt e vet si me u lut: Na lshoni dhe neve t ngrohemi

33
pak rreth zjarmit, se u ngrim. Dhe njerzit kundrejt njerzve s' kan
mshir, por kundrejt shtazve po. Prandaj ohen, ua lshojn bagtis
vendin rreth votrs, e ata vet shkojn n'errsin' q prpin.
... Dhe agimi zbardh me bukurin' e bardh q vret. ohen
njerzit me trupnat e mpim dhe me kujtim n ndrgjegje se u kalue
edhe nji nat e vshtir. U uen, por nuk ohet nji vocrrak. Dora e s'
ams shtrihet mbi t dhe m'at ast nji britm e tmerrshme shpoi zmrat
e kasolls. Dhimba e nj nane i shkrin zemrat n vaj, por 'e do kur nuk
shkrin zemrn e ngrime t vocrrakut.
Po, ishte ngrim lokja e nans. Gjaku i tij i kuq e i purpur' ish ngri
ndr dej dhe n zemr, ish bam kristal, q t bahet nj servis pr
miljonarin!; jo, gjaku ish ba rubis, pr gjerdhanet e metresavet. E trupi i
vocrrakut, i lokes s nanes, ishte bam nj shtatore e ngurt e zhgulun
nga gjini i nans.

34
 - Mernje dhe onje n qytet kt shtatore. Vendosnje n nj
shesh! Dhe si prmendore kushtonja ndokujt! Kushtonja atij q ka ma
shum merita pr kt vend! Po, ndoj ministrit o deputetit o ndokujt
tjetr... E n ras se nuk gjeni ndonji njeri q ka merita t mjaftueshme,
athere kushtonja atij q ka merita ma pak; perendis' klasike.
Migjeni

FJAL DHE SHPREHJE

kundron vren dika me kujdes.
kasoll shtpiz e thjesht me pullaz prej kashte, kolibe.
shtatore statuj.
e mekun e lodhur.
skut knd, qoshe.
rubis gur i muar.

BISED RRETH TEKSTIT

N ciln stin ndodh ngjarja?

far aktor gjenden n kasoll?
ka ndodhi me lopn Lar?
'tregojn fjalt: skamje, papunsi, mjerim?
Kujt duhet t'ia drgojn vocrrakun e ngrir si shtatore?
far porosi na jep autori, k fajson e k kritikon ai?
N cilin dialekt sht shkruar ky tekst?

DETYR
Shkruajeni kt tekst n gjuhn e sotme letrare.

35
 Njohim gjuhn ton
DIALEKTET E GJUHS SHQIPE

Lexojini me vmedje dy paragraft e par t tekstit Bukuria q

vret dhe vargjet e vjershs Bleta Vreni ndryshimet q kan njri
me tjetrin dhe tregoni cilit dialekt i prkasin.
Teksti i par sht shkruar n dialektin e gegrishtes,
ndrsa i dyti n at t toskrishtes.

MBANI MEND
Gjuha shqipe ka dy dialekte kryesore: gegrishten n Veri dhe
toskrishten n Jug. Lumi Shkumbin i ndan t dy dialektet.
Gegrishtja flitet n Shqipri, Kosov, Maqedoni, n Malin e Zi e n
Luginn e Preshevs; ndrsa toskrishtja n Jug t Shkumbinit deri n
Konispol, n t folmet ame n Greqi dhe ato t diaspors arbreshe t
Italis, t Greqis etj.

Dallimet ndrmjet dy dialekteve t shqipes nuk jan aq t mdha

megjithat jan t pranishme dhe ato jan:
Dallime fonetike
Gegrishtja ka: Toskrishtja ka:
- togun ue : due, grue, krue, mue, togun ua : dua, grua, mua, punuar
punue etj.; etj.;
- fjal me zanore hundore : sht, : sht, ndrr, nn etj.;
ndrr, nn etj.
- bashktinglloren n ndrmjet - bashktinglloren r :
dy zanreve bra, rr ver etj.;
p.sh.: bana, ran,ven etj.
Nuk jan ruajtur grupet e - Jan ruajtur grupet e
bashktinglloreve : bashktinglloreve:
mb; nd; ng; ngj: marroj, mys, mbaroj, mbys, ngutem, ngjal etj.
nutem, njal etj.

36
 Dallime leksikore

Ka fjal q prdoren vetm n gegrisht, por ka fjal t tjera q i ka

vetm toskrishtja , p.sh :
gegrisht toskrisht
bib, pul deti
biban gjel deti
kallamo misr
taml qumsht
tlyn gjalp

1. Ushtrime

Lexoni fjalt e mposhtme dhe tregoni cilat jan ndryshimet

ndrmjet gegrishtes dhe toskrishtes.

gegrisht toskrisht
frgoj, skuq
katundar fshatar
kam ba kam br
rrej gnjej
tinz fshehurazi

37
 GJUHA STANDARDE (LETRARE)

Lexojini me vmedje dy paragraft e par t tekstit Bukuria q

vret dhe vargjet e vjershs Bleta Vreni ndryshimet q kan njri
me tjetrin dhe tregoni cilit dialekt i prkasin.
Teksti i par sht shkruar n dialektin e gegrishtes,
ndrsa i dyti n at t toskrishtes.

Lexoni tekstet e mposhtme, krahasoni ato dhe gjeni ndryshimet

ndrmjet tyre.
Gjuha standarde shqipe sht varianti m i prpunuar i gjuhs s
popullit shqiptar. Ajo prfshin gjuhn q prdoret n shkoll, n
dokumente zyrtare, n botime si dhe n komunikimin zyrtar. Gjuha
standarde po ashtu prdoret nga t gjitha mediat shqiptare dhe
stacionet radiotelevizive q emetojn ( flasin ) shqip.
Shqipja standarde sht pasuria dhe arritja m e madhe e kombit
shqiptar. Ajo nis me veprat e para shqipe duke kaluar npr nj rrug
t vshtir t zhvillimit t saj dhe q u kurorzua me Kongresin e
Drejtshkrimit, q u mbajt n Tiran, nga 20-25 nntor 1972.
Prshtateni tekstin Bukuria q vret n gjuhn letrare.

USHTRIME

Ktheni kt tekst n gjuhn standarde.

Gjoni asht nji djal i urt. Gjith sa her del prej shpijet nuk ndalet
rrugve, por shkon drejt n pun t vet. Sa her shokt mundohen me i
thirr me luejt gjith bashk, por ai u prgjegjet se nuk asht mir me u
ndal rrugs.
Nji dit ishte ngri akull. Gjet, tue shkue udhs, nji tub fmi tue
brit e tue qesh.

38
 2. Shkruajini fjalt e mposhtme n toskrisht dhe n gjuhn
standarde.

aml ________________ ________________

baj ________________ ________________
dam ________________ ________________
kam lan ________________ ________________
me kndue ________________ ________________
me shkrue ________________ ________________

39
 MIKPRITJA SHQIPTARE

N koh kur Turqia sundonte Ballkanin, jetonte nj shqiptar. Ai

ishte prej Hoti dhe plakitte rrugn q shpinte prej Shkodre pr n
Rashk. Veziri i Shkodrs kishte premtuar shprblim t madh pr at
njeri q do ta kapte at shqiptar. Nj dit e zn dhe e shpien te veziri.
Ai e mori n pyetje:
- Ti ke br shum pun t kqija.
- Po, kam br! pohoi shqiptari.
- Pse i ke br gjith kto pun t kqija? - e pyeti veziri.
- Pse kam qen i detyruar, - thot shqiptari.
- Un po t dnoj me vdekje! ia priti shkurt veziri.
- Ani i prgjigjet gjakftohtsisht shqiptari. M vrit!
Pastaj u kthye nga vendi i caktuar. Pas tij shkoi xhelati me shpat n
dor. Kur arritn n vendin e caktuar, ku duhej t pritej koka e
shqiptarit, veziri, i cili prcillte do lvizje t tij, i thot:
- Ktheu, o shqiptar, t t pyes edhe nj gj!
Shqiptari u kthye dhe drejtoi syt kah veziri.
Veziri bashk me njerzit e tij, q gjendeshin aty, drejtuan shikimin
nga shqiptari. Ai, ndonse i kishte duart e lidhura, mbahej krenar dhe
as q i luante syt nga veziri dhe xhelati. Veziri i bri ca hapa. U ndal
para tij dhe tha:
- Po shoh se je trim. Por ti ke br shum faje. Megjithat ti duhet t
m tregosh t vrtetn.
Shqiptari po me at gjakftohtsi t njjt u prgjigj:
- Urdhroni, pyetmni.
- Ti ke br shum pun t kqija dhe tani ke rn ngusht. M
thuaj a ke rn ndonjher tjetr ngusht si sot?
- Po, dy her, bile edhe m ngusht se sot! thot shqiptari.
- A mund t ket zor m t madh se ky q t ka gjetur sot?

41
 Ja, prapa shpine t pret xhelati! Ky tani ka pr t ta marr kokn!
Por, mendohu mir, na e thuaj t vrtetn, sa t turprohesh ti prpara
ktyre burrave, le t turprohet e vrteta!
Shqiptari ktheu kokn. Shikoi xhelatin, i cili qndronte gati me
shpat n dor. Lkundi kokn, ngriti vetullat. T gjith t pranishmit
filluan t shikojn njri-tjetrin. Ata kujtuan se shqiptari do t'i binte
ndr kmb vezirit, s paku sa koka e tij t mos pritet nga xhelati. Por
shqiptari nuk e luti vezirin. Ather veziri, duke matur lartsin e
krenaris s tij, thot:
- M trego a ke qen ndonjher m ngusht se sot?
- Ju thash m par se kam qen dy her, - prgjigjet shqiptari.
- M thuaj ather, far mundimesh kan qen ato?e pyeti veziri.
- Dy her m kan ardhur miq n shtpi. S'kisha buk t'u qitja. Ata
ran t flen t urt, pa ngrn buk. Ajo ka qen e rnd pr mua, se
kjo e sotmja s'm duket asgj.
Shqiptari pasi i mbaroi kto fjal u skuq, u drodh i tri dhe iu
mbushn syt me lot nga turpi.
Kjo aq shum e tronditi vezirin sa ia fali jetn.
Mark Millani
FJAL DHE SHPREHJE
vezir funksionar i lart n administratn e Perandoris Osmane.
xhelat ai q zbaton publikisht dnimin e njeriut me vdekje, duke ia
prer kokn.

BISED RRETH TEKSTIT

Ku zhvillohet ngjarja?
Cilt jan personazht kryesor n tekst?
Prshkruaji cilsit e tyre.
Pse veziri e liroi nga vdekja shqiptarin?
Kur shqiptari e ndjente veten m keq?
DETYR
Gjeji dialogt n tekst.

42
 BLETA DHE ARZA
(dialog)
Bleta:
Un jam nj blet
Me krah t leht
Fluturoj si era
Npr luleshqera
Gjer n mal t lart
Pr t mbledhur mjalt.

Arza:
'e do mjaltn, a s'm thua?

Bleta:
Si 'e dua?
Mjaltn e uruar
Do ta ha gzuar
Dimrit, kur t bjer
Bor e shi, me er
Ve asaj e dua
Pr tim zot t mir,
Q m mban n zgjua
Kohn e vshtir.

Arza:
Ha, ah, moj e mjer
'punon pr t tjer,
Pse s' bn si bj un
Nat' e dit gjum?
Jam e qet' e lir
Rroj si jo m mir,
Kurse ti moj blet
S' rri nj dit' e qet,

43
 Prher' e kapitur
Nga pun' e mrzitur.

Bleta:
Jo moj, 'po m thua?
Puna s' m loth mua,
Puna sht' pr blet
Nder e gas e jet
Si dhe pr njerin
Se sjell lumturin.
Po ti q s' punon,
Thuam, si jeton?

Arza:
Un kur t dua
Vij te ti, n zgjua
Ha nga mjalt' e juaj
Dhe nuk rri t vuaj.

Bleta:
Vjen atje, ti vjen,
Pa e sheh ' t gjen
Mjaltn un' e mbroj
Dhe, ck t pickoj.
Alqi Kristo

BISED RRETH VJERSHS

Midis kujt zhvillohet bised n kt pjes?
Cila nga kto del si fytyr pozitive? Pse?
Cila negative dhe pse?
ka msojm nga kjo bised?

DETYR
Bhuni dy nga dy dhe njri t'i thot fjalt e blets, kurse tjetri t arzs.
Biseda mes dy a m shum personave quhet dialog.

44
 VESHJA SHT PJES E MIRSJELLJES

Edhe sipas asaj se si dikush sht veshur n nj rast t caktuar, mund t

shihet se a e ka t ,,kryer shkolln fillore'' pr mirsjellje. Kjo m s teprmi
bie n sy te vashzat, por jo m pak edhe te djelmoshat.
Ka vashza t cilat me veshjen e tyre duan t tregohen m t pasura, m
menurake nga e tr klasa, bile edhe m t bukura nga t gjitha t tjerat. Por,
shtrohet pyetja se a sht kshtu?
Kuptohet se - jo. Vashza e till nga dshira q t dallohet ,,stoliset si
bredhi i Babadimrit''. N trup i radhiten vth, unaza e byzylyk t
ndryshm dhe ku ta di un se ka tjetr.
Vashza e edukuar nuk ,,pispilloset', por vishet sikur shoqet tjera. Me
rndsi sht shija e veshjes, ndjenja pr t bukurn; t ket shije dhe t jet n
rregull, e pastr dhe e hekurosur... Ka vajzusha, t cilat gjithmon duken t
bukura si lule maji npr kopshte, ndrsa pr rrobat e tyre s' kan shpenzuar
shum t holla.
Shum djelmosha modn e kan ,,vn n bisht t sorrs''? Atyre duhet
tu thuhet:- veshja me shije sht pjes e tyre... Kjo flet pr ata se sa kan shije
pr t bukurn. E pa kt, nuk ka as mirsjellje...

45
 TRE MJEKT E MDHENJ

Nj mjek plak, por shum i prmendur pr diturin e zotsin e tij,

kishte rn i smur. Rreth shtratit t tij ishin mbledhur gjith mjekt e
tjer t qytetit dhe po kujdeseshin pr t. Si e vizituan, mjeku i smur
ngriti pak kokn dhe u tha:
- Miqt e mi! Po e ndjej q m'u sosn ditt, por, me gjith kt, nuk
m vjen keq, sepse po l pas tre mjek m t mdhenj se un.
Mjekt q ishin aty, shikuan shoqi-shoqin, secili prej tyre e
pandehu veten tani si njrin nga t tre mjekt e mdhenj dhe njri prej
tyre iu afrua t smurit dhe e pyeti:
- Mjeshtri yn i shklqyer, t lutemi, na trego, cilt jan kta tre
mjek t mdhenj.
I smuri eli pak syt dhe tha:
- Ata jan: dielli, uji dhe ajri
Tregim popullor
BISED RRETH TEKSTIT
Cili dergjej i smur?
Kush kujdesej pr mjekun e smur?
Mjeku i smur ka u tha shokve mjek?
Pse u tha atyre se s'm vjen keq se m'u sosn ditt?
N t vrtet cilt ishin tre mjekt e mdhenj?

DETYR

Shkruaj ka di pr tre mjekt e mdhenj.

46
 Njohim gjuhn ton
NDARJA E FJALVE N RROKJE

Lexoni tekstin Tre mjekt e mdhenj vreni me kujdes si jan

lidhur fjalt n fjali.
A mund t ndahen fjalt n pjes m t vogla?
N tekstin e msiprm dallojm fjal :
a) me nj rrokje ( njrrokshe ) : nj, mjek, plak, por, pr, rreth etj.;
b) me dy rrokje (dyrrokshe): shum, mjekt, mjeku, ngriti,
kokn etj.;
c) me tri rrokje ( trirrokshe ) : prmendur, diturin, zotsin etj.;
me katr rrokje ( katrrokshe ) : kujdeseshim, vizituan etj.

MBANI MEND
Shumica e fjalve n gjuhn shqipe jan njrrokshe, dyrrokshe,
trirrokshe dhe katrrokshe.
Pr t`i ndar fjalt n rrokje do t bazohemi n numrin e zanoreve,
sepse zanoret jan tinguj rrok jeformues. Ato b ashkohen me
bashktiglloret dhe formojn rrokje.

47
 NDARJA E FJALVE N FUND T RRESHTIT

Lexoni dhe vreni me kujdes si jan ndar fjalt n fund t rreshtit

n kt tekst.
P. sh.
Sot sht dita e par e shko-
lls. Muajt e pushimeve ka-
luan npr fusha e npr ko-
dra si npr ndrra, Sot n mngjes
me maman shkova n shkoll q t re-
gjistrohem n klasn e katrt.

MBANI MEND
Fjalt n fund t rreshtit ndahen sipas rrokjeve. Fjalt njrrokshe nuk
ndahen n fund t rreshtit.
Nj shkronj e vetme nuk mund t lihet vetm n fund t rreshtit ose t
kaloj n rreshtin tjetr.

USHTRIME
1. Si mund t ndahen n fund t rreshtit kto fjal:
pushimeve, maman, qytetar, shkollor, fshatar.
P. sh.: pu- shimeve, pushi meve, pushime- ve

2. Si mund t ndahen n fund t rreshtit kto fjal:

Vegla, kodra, plumbi, knga, ndrra.
P.sh.: ve-gla, veg-la.

3. Si mund t ndahen n fund t rreshtit kto fjal:

Diell, fyell,muaj,ngjyej. P. sh.: di- ell.
Vazhdoni t`i ndani fjalt e tjera.

48
 ZANORET DHE BASHKTINGLLORET

Lexoni me vmendje tekstin e mposhtm dhe dalloni fjalit.

Pushimet verore mbaruan. Erdhi shtatori. Rrugt jan gjallruar.

Shkollart t veshur bukur dhe pastr shkojn n shkoll. Aty u takuan
me shokt dhe shoqet e klass dhe filluan t`i tregonin njri tjetrit se si
i kaluan pushimet.

Teksti sht i prbr nga disa fjali. Ato mund t shprehen me goj
ose me shkrim.
Kur flasim shqiptojm ( ose dgjojm ) tinguj t bashkuar n fjal,
e kur shkruajm bashkojm shkronjat pr t formuar fjal e fjali.

Fjalia e par: Pushimet verore mbaruan, sht formuar nga kto

tri fjal: pushimet, verore dhe mbaruan.
Secila prej tyre ndahet n pjes m t vogla: n tinguj dhe tingujt
shnohen me shkronja, si p. sh. fjala pushimet: p-u-sh-i-m-e-t sht e
prbr nga shtat tinguj. do tingull ka shenjn e vet shkronjn.

MBANI MEND
Shenja ose grupi i shenjave q prdoret pr t shnuar nj tingull kur
shkruajm, quhet shkronj.

Sa shkronja ka alfabeti i gjuhs shqipe ?

I shkruani dhe i shqiptoni sipas rradhs.
'vrejtt?
N gjuhn shqipe tingujt ndahen n zanore dhe bashktingllore..
Zanoret jan 7: a, e, , i, o, u dhe y.
Bashktinglloret jan 29: b, c, , d, dh, f, g, gj, h, j, k, l, ll, m, n, nj, p,
q, r, rr, s, sh, t, th, v, x, xh, z dhe zh.

49
 Zanoret dallohen nga bashktinglloret, sepse shqiptohen m
leht dhe qesin z, ndrsa bashktinglloret shqiptohen pak m me
vshtirsi dhe nuk qesin z.

MBANI MEND
Gjuha letrare shqipe ka 36 tinguj (fonema) q shnohen me 36
shkronja.
Ato ndahen n zanore q jan 7 dhe n bashktingllore q jan 29.

USHTRIME

1. Lexoni kto fjal dhe dalloni zanoret nga bashktinglloret:

xixllonja natyra buzqeshur menjher

shkruaj mir ylberi margaritar

Zanore jan: __________________________

Bashktingllore jan: ________________________________
____________________________________________________

2. Lexoni si duhet fjalt:

i przemrt, tremb, gjemb, e enjte, qendr, mendje, kuvend,
prmend, qengj, zemr.

3. Shqiptoni drejt fjalt e mposhtme:

ark, qark, aj, qaj, fui, fuqi; llamb, hedh, gjedhi, mbjell.

Shqiptoni drejt fjalt:

Mesholl, shtathedhur, biologia, lagie, thnie.

Dalloni kuptimin e ktyre fjalve dhe formoni fjali:

ar arr ;
rim rrim (ne)

50
N FAMILJEN TON

Katr upa
dhe nj un,
gjyshja, gruaja dhe un,
nj shtpi
e mbushim plot!
Asnj bukn s'e ha kot!

Njra up,
e madhja fare,
mbahet si llogaritare.
upa tjetr bn pazar,
na mbush shporta, na mbush en,
pr t bler e pr kandar
un them, shoqen nuk ia gjen!

51
 Vajza e vogl,
makiniste
makinlarsen komandon,
larje rrobash edhe shtrydhje
me sahat n dor drejton!
Gruaja vetm na gatuan,
pastaj ulet dhe shkruan.

Un,
babai
me trupin div,
vendos drut stiv-stiv,
gjith t trashat me hanxhar
i aj vet si druvar,
shkund qilimat do t shtun,
nuk kam turp pr asnj pun!
Kurse gjyshja n minder
qep e shqep dhe rron me nder.
Bedri Dedja

BISED RRETH VJERSHS

Pse poeti thot asnj bukn s' e ha kot?
' bnin upat (vajzat)?
Po gruaja 'pun bnte ajo?
Burri 'punonte?
far pun bnte gjyshja?
A ka gzim n kt shtpi?

SINONIMET
Sinonimet jan shprehje ku fjalt e ndryshme kan kuptim t njjt:
vajz, up,vash, goc, ik...
Rrug, udh, etj.

DETYR
Shkruani se 'pun bjn prindt tuaj.
Gjeni sinonime t tjera dhe shnojini n fletore.

52
 'T MBJELLSH, DO T KORRSH

Ishte nj lypsar plak q bridhte der m der me nj torb krahut e

krkonte lmosh. Plaku thoshte or e ast: 't mbjellsh do t
korrsh.
Nj dit sosi n nj fshat e trokiti te dera e nj kamsi. Doli e shoqja
e kamsit, e pa lypsarin e i tha t priste pak, pastaj hyri prap n shtpi.
Pas nj cop here doli prsri me nj pite t ngroht n duar. Ia dha
lypsarit e i tha:
- Buk s'na u ndodh n shtpi. Merre kt pite e haje. Kur t vish
njher tjetr, do t t jap buk.
Plaku mori piten, e futi n torb, uroi e shkoi mtej. Si lypi der m
der, la fshatin e shkoi m tutje. Udhs gjeti ulur n nj gur nj djalosh
q rnkonte e gulonte. Djaloshi dukej shum i lodhur. Lypsari e pyeti:
- 'ke q rnkon e gulon, o djalosh?
Djaloshi i tha:
- Un jam udhtar e po vij nga nj vend i largt. M ka marr uria
mezi mbahem n kmb.

53
 Plakut i erdhi keq pr kt djalosh. Nxori nga torba piten q i
kishte falur n fshat e shoqja e kamsit e ia dha.
- Merre haje, o djal i mir, q t marrsh fuqi e t shkosh m tej.
Pastaj plaku shikoi udhn. Ne po e lm lypsarin n pun t tij e po
kthehemi t shohim se ' bri udhtari.
Si hngri nj cop pite t but dhe e mori pak veten djaloshi, q
ishte i biri i kamsit, u ngrit dhe u nis pr n fshat. Bri nj cop udh,
ndenji pak n nj gur dhe hngri copn tjetr t pites q i kishte dhn
plaku. Shko -shko, nisi t'i brej barku. Shtrngoi dhmbt, u ul posht,
u ngrit prsri e shkoi m tutje. Kshtu arriti n fshat e shkoi n shtpi
t tij. Barku po i dhimte shum e m shum. Djaloshi zuri t prplitet.
- Oj, nno, po vdes!
Nna u trondit shum dhe e pyeti se ' kishte ngrn e ' kish pir.
- M kishte marr uria, nno. Mezi apesha. Udhs gjeta nj lyps
plak q m dha nj pite t ngroht. E hngra.
Kur dgjoi kto fjal, nna mnt u mnt, zuri t shkul leshrat.
'kishte ndodhur? E shoqja e kamsit i kishte dhn lypsarit plak nj
pite t helmuar, q t mos i shkelte kurr m n der.
Tani ne po e lm t shoqen e kamsit t bj ' t doj q ta
shptoj t birin, dhe do t kthehemi te lypsari plak...
Ky arriti n nj fshat tjetr. Zuri t trokas der m der, t zgjat
dorn pr t krkuar lmosh dhe t thot or e ast si e kish zakon:
' t mbjellsh, do t korrsh. Mos i mih varrin tjetrit se do t
biesh vet brenda.
Tregim popullor
FJAL DHE SHPREHJE
bridhte endej, ecte andej kndej
gulonte mezi merrte frym
lmosh mshir; para, ushqime, a sende q i jepen lypsit, t varfrit
kamsi pasaniku
rrnkonte ankohej, vuante
mezi apesha mezi mbahesha, mezi ecja.

54
 BISED RRETH TEKSTIT
ka i dha e shoqja e kamsit lypsarit?
Pse lypsari ia dha piten djalit n rrug?
ka ndodhi me djalin e kamsit?
'porosi na jep ky tregim?

POPULLI : Mos ia mendo t keqen tjetrit, sepse ajo t kthehet n

vetvete.

55
 N CIRK

Zhurma e madhe pushoi. Kuajt prej druri q rrotulloheshin me

shpejtsi pr nj ast ndaluan. Nj burr me nj lavjerrs n dor
prshndeti t gjith njerzit q ndodheshin rreth tij dhe hipi mbi litar.
Filloi t ec. N metrat e par t litarit, un mbylla syt pr t mos par
ndonj tmerr q mund t ngjiste... Duke mos duruar m dot me sy
mbyllur, i hapa prsri. Shoh burrin q ecte mbi litar. Ndodhet mbi
kokn time. Ai kishte prshkuar gjith litarin rreth e rrotull, kur un
qndroja me sy t mbyllur. Nn kmbt e tij litari epej fuqishm. Burri
gjunjzohej mbi litar, bri nj gjysm rrotullimi n kt pozicion, u
ngrit m kmb dhe mori prsri rrugn e papafingos nga ku ishte
nisur. Njerzit q vshtronin nga posht, nga dritaret e atit ulurinin
me tmerr. M s fundi ai u zhduk dhe doli prsri, por tani nuk mbante
nj lavjerrs, por vendosi prpara tij nj karroc dore me nj rrot. Ky
objekt i njohur m dha forc, guxim q un t mos i mbyllja m syt,
por ta shikoja at mbi litar. Un e ndiqja burrin me syt ngritur lart, n
do lvizje q bnte. Dhe nuk ishin kmbt e tij q un vshtroja, por
karroca. Tronditja mund ta rrzonte at. Kur arriti n mes t litarit, na
prshndeti me kok. Un mendoja largsit: nj e treta e distancs,
nj e katrta, nj e pesta. Metrat e fundit ishin pr mua nj tortur e
vrtet. Por ndodhn ende edhe dy mrekulli. Ai po vinte drejt litarit,
metrave t fundit, pa gj n duar q mund t mbahej. Fare papritur me
nj shpejtsi t madhe nga kraht e tij t shtrir n ajr fluturuan dy
pllumba. Kur ai u faq prsri pr her t fundit, mbante n duar lule
n vnd t pllumbave.
Pr udi nuk ndjeja m kurrfar frike. Zemra m rrihte nga
gzimi. Mendova q nuk kisha br mir q mbylla syt n fillim.

56
 Gjithnj njeriu duhet t jet i guximshm, trim! Dhe sa bukur, pr
nj ast prfytyrova veten mbi litarin e akrobatit.
Eva Kiri

FJAL DHE SHPREHJE

lavjerrsi trup i varur n mur.
litari epej litari lakohej.
akrobat gjimnast i aft.
papafingo vend i lart.

BISED RRETH TEKSTIT

A keni qen ndonjher n cirk?
'bnte burri n cirk?
Pse djaloshi i vogl i mbyllte syt?
Kur burri gjendej n mes t litarit, duke ecur ka bnte?
Djali pse nuk i mbylli syt m?
Pse djali thot q njeriu duhet t jet trim dhe guximtar?

DETYR
Me shokt shikoni ndonj cirk n televizor.

57
 Njohim gjuhn ton
TEKSTI DHE PARAGRAFI

Lexoni tekstin e mposhtm dh vreni prej sa pjessh sht

prbr ky tekst.

Pushimet po mbarojn. Drita sht sa e lumtur aq edhe e piklluar.

Ajo bri shtitjen e fundit npr fshat. Me shum mbresa e kujtime t
kndshme ajo largohej nga fshati.
Kudo mbretronte qetsia. Lart n qiell lundronin dy-tri re si floku
i dbors. Nj er e leht i lvizte ato si anijen mbi siprfaqen e detit.
Cicrima e zogjve, zukatja e insekteve, blegrima e deleve, fyelli i
bariut ia thonin melodis s prditshme. Ksaj radhe kjo melodi ishte
edhe m madhshtore. Ishte melodia e lamtumirs.

Teksti i msiprm sht prbr nga tri pjes. do pjes e tekstit

quhet paragraf.
Paragraft, ashtu si fjalit lidhen me njri tjetrin sipas kuptimit.

MBANI MEND
do paragraf fillon me kryeradh.

Gjeni sa paragraf ka n pjesn Dita e par e shkolls

58
 MBRM BIJA IME

Mbrm bija ime

Dy lule i pruri,
Njrn ma dha mua
Tjetrn n' gjoks e vuri.

Pastaj kur i thash

' sht kjo befasi,
Ashtu buzqeshur
Se ' m' u hodh n gji.

Pash dhe nj pako

Tek mbante ndr duar,
Ditlindja ime
Fort e kish gzuar.

Dhe t'ju them t drejtn

M kaploi zilia,
Pse kaq shpejt shkojn' vjett
Dhe ditt e mia.

Por kur shoh tim' bij

Shoqet q msojn,
M prtrihet jeta
Vitet le t shkojn.
Mehmedali Hoxha

59
 FJAL DHE SHPREHJE
gjoks- i kraharori.
zili-a dshir e madhe pr t pasur a pr t arritur at q ka dikush
tjetr.
se ' m'u hodh n gji m'u hodh n kraharor, m prqafoi ngroht.

BISED RRETH VJERSHS

Prse bhet fjal n kt vjersh?
far i dha e bija si dhurat babait t vet pr ditlindje?
A e dini datn e ditlindjes t prindrve? Po t shokve dhe shoqeve?
Pse e gzoi aq shum prindin dhurata e bijs?

DETYR
Mos harroni t'ua uroni ditlindjen prindrve qoft me nj lule, vizatim,
apo prqafim t ngroht?

60
 KTHIMI I YMER AGS

Ymer Aga ishte nj nga djemt m trima dhe m t hijshm t

vendit. Ai u martua me m t mirn dhe m t bukurn e vashave t
vendit. Por ata nuk e gzuan dot njri-tjetrin. T nesrmen e dasms
Ymer Aga u nis n luft pr t mbrojtur vendin nga pushtuesit. Para se
t nisej, ai i tha vashs:
- O e bukura ime! Sa koh do t m pressh ti mua? Un po nisem
pr luft dhe nuk i dihet a kthehem prsri.
- Nnt vjet e nnt dit, o im zot, - iu prgjigj e piklluar vasha.
- Nse nuk kthehem pr nnt vjet e nnt dit, ti martohu, - i tha
Ymer Aga dhe e puthi nusen n ball.
Lufta ishte e gjat dhe armiku shum i egr. Ymer Aga luftoi me
trimri dhe qndroi si burrat deri n fund. Kur u plagos rnd, at e
zun rob. E shpun n burg dhe mbeti atje pr shum vjet. Po Ymer
Aga ishte i ri, trim dhe plot gzim n shpirt. Ai dinte t qeshte, t
kndonte edhe n burg. Por papritur nj mngjes ai u ngrys. Nuk
pranoi as t hante, as t pinte. Vet mbreti u interesua pr trimin
shqiptar:
- far ke, o Ymer Ag? Pse nuk ha e pse nuk kndon m?
- Nesr mbushen nnt vjet e nnt dit q nga dita kur u nisa n
luft dhe i dhash leje vashs sime t martohet.
- far m l peng, o Ymer Ag, q t t liroj.
- Un s' kam pasuri, o mbret, por po t l besn time. Pas tri ditsh
do t kthehem prsri ktu.
- Pa ta shohim, sa e mbani besn ju shqiptart! u tall mbreti dhe
dha urdhr q ta lironin.
Tr ditn e tr natn udhtoi Ymer Aga mbi kal. Kur arriti n
shtpi, nusen po e merrnin krushqit. Ai i tregoi asaj nishanin n vetull
e n sqetull dhe nusja iu hodh e lumtur n krah e pastaj kndoi:

61
 Udha e mbar, o krushq bujar,
se un njoha fatin e par...

Ymer Aga u kthye prsri n burg. Rojet e kshtjells u uditn kur

e pan, ndrsa mbreti i tha:
- Ta gzosh lirin, o Ymer Ag shqiptari, se e meriton at!
(Legjend shqiptare)
FJAL DHE SHPREHJE
rob ai q zihet n luft nga kundrshtari
l peng i l dikujt dika me vler
jap besn jap fjaln
nishan shenj n trup

BISED RRETH TEKSTIT

Pr ku u nis n luft Ymer Aga?
Sa koh ndejti me nusen ai?
Pse Ymer Aga as hante as pinte n burg?
Si e njohu nusja Ymer Agn?
Pse mbreti ia fali lirin Ymer Ags?

DETYR
Ritregojeni tekstin me fjalt tuaja.

62
FJAL T URTA PR BESN

Besa sht m e fort se vdekja.

Arma m e mir e armikut sht tradhtia.

Besa e burrit thyen edhe gurin.

Fjala e burrit si guri i murit.

Ku sht besa, aty sht edhe shpresa.

Tradhtari prish nj mbretri.

Si ke besn ke jetesn.

Jepe besn ku duhet e jo ku s'duhet.

T lan e t lyen, por pun s't kryen.

63
 BLET N MJEKSI

Edhe ca vite ju motra

do t jeni borbardha
apo t' ju them blet
me mantela t bardha.

Nesr n pavijone
si n hoje do blet
me barrat tuaja mjalt
do t shptoni jet.

Fjala juaj e mbl

shpres pr do plak
nga dora shptimtare
nj vdekje m pak.

Tani mblidhni nektar

si polen dituri
q nesr t bheni
blet n mjeksi.
Ramadan Zejneli
FJAL DHE SHPREHJE
pavijone reparte n mjeksi, sallone
hoje pite ku bn mjaltin bleta
nektar lng ose pluhur i lules

BISED RRETH VJERSHS

Prse bhet fjal n strofn e par?
Si e krahason poeti punn e motrave medicinale?
Cilve ua ojn barrat?
Pr cilin profesion duhet t prgatiten vajzat n t ardhmen?

DETYR
Shkruani nj tekst se 'doni t bheni n jet?

64
 Njohim gjuhn ton
KOHA E ARDHME

Lexoni tekstin e mposhtm dhe vreni foljet e shkruara me t

zeza.

Nesr do t shkojm n aksion pr mbjelljen e pemve. Aksioni

do t jet i vshtir, sepse n rrug do t ket shum lvizje. Do t
nisemi hert. Po ti nn, mos u shqetso, nesr n mbrmje do t jem
ktu
Foljet e shkruara me t zeza jan n kohn e ardhme dhe tregojn
nj veprim q do t kryhet n t ardhmen .
ZGJEDHIMI I FOLJEVE kam DHE jam
N KOHN E ARDHME

Shikoni fotografit dhe tregoni se kur kryhet veprimi.

__________________ __________________
Tani jam nj djal i vogl dhe Pas disa vjetsh do t jem nj
kam nj top t vogl. djal i rritur dhe do t kem nj
top t madh.
Zgjedhimi i foljes kam dhe jam n kohn e ardhme.
Un do t kem do t jem
Ti do t kesh do t jesh
Ai, ajo do t ket do t jet
Ne do t kemi do t jemi
Ju do t keni do t jeni
Ata, ato do t ken do t jen

65
 MBANI MEND
N kohn e ardhme foljet marrin prpara pjeszat do, t.
Foljet kam dhe jam n vetn e tret njjs dhe shums shkruhen me n
fund; ai ( ajo) do t ket, do t jet; ata ( ato ) do t ken, do t jen.

DETYR
1. Gjeni foljet n kohn e ardhme n tekstin: `t mbjellsh, do t
korrsh
2. Lexoni tekstin e mposhtm dhe tregoni n `koh, vet dhe numr
jan foljet kam e jam.

Parashikimi i motit pr nesr

- Si do t jet koha nesr ?

- Do t jet e mir. Do t ket re, por nuk do t ket shira.
- Sa mir ! Nesr do t shkojm n shtitje.
- T gjith do t jemi n shkoll q n mngjes.

Formoni 4 fjali me foljet kam dhe jam n kohn e ardhme.

66
 SKNDERBEUN E DONTE GJITH POPULLI

- Gjergj Kastrioti! Gjergj Kastrioti! ushtonte gjith vendi. Ata q

thrrisnin, mbanin mbi supe nj njeri q dilte deri n brez sipr
kokave t tyre. N fytyrn e tij burrrore pasqyrohej gzim e
mirnjohje. Me nj dor mbahej n supin e njrit dhe me tjetrn
prshndeste popullin q tani thrriste me nj goj t vetme:
- Gjergj Kastrioti! Gjergj Kastrioti!
Njerzit shtyheshin kush t'i afrohej m pran, ta shihnin m mir,
ta preknin me duar. Por ai s' kishte si t'ua plotsonte dshirat t
gjithve, sado q u shtrngonte dorn njrit e tjetrit q nga supet e
atyre q e mbanin. Ai u takonte t gjithve, ishte i t gjithve...

* * *

Ngado thirrje, ngado ngazllim. Rroft Gjergj Kastrioti! I qoft

hallall qumshti i nns! T falemi, burr i dheut!
Nj plak ra prdhe dhe deshi t'ia puth kmbn. Sknderbeu u ul si
vettima dhe e ngriti. Jo, bac, - tha jo! Lirin nuk jua solla un, por
e gjeta ktu ndr ju!
Kastrioti vazhdoi t fliste. Ai i porosit t ngren n kmb gjith
vendin, t ushtojn malet nga gjmimi i lodrave t kushtrimit, t
gjmojn kambanat nat e dit pa pushuar, t bredhin kasnect
kmbshpejt shteg n shteg. Liria ishte n prag t ders, ajo po
buzqeshte...
Ndrsa fliste, i kishte rn nj hije e rnd. T gjith e ndjenin se
tek ai njeri duhej mbshtetur pa frik, se ai njeri ia kishte falur jetn
atdheut.
Kastrioti foli thjesht dhe tha ato fjal q i erdhn n mend pa i

67
menduar m prpara, por foli me gjith shpirt.
E ndrpren. Gjmuan thirrjet:
- Prina, Kastriot! Rrofsh, o Sknderbe!
- Ta kemi fal jetn ty dhe Arbrit!
- Kush vdes pr kt tok, nuk shkon gjakhups!
- Prina, he sokol Mali!
- Mbas teje, Kastriot!
Kshtu dgjohej brohoritja e popullit.
Sknder Drini

68
 FJAL DHE SHPREHJE
prina udhhiqna
kasnec lajmtar
ushtojn gjmojn
me nj goj t vetme thrresin t gjith menjher, si me nj goj
ngazllim gzim i madh
burri i dheut trim i shquar dhe besnik
hijernd me pamje madhshtore e krenar

BISED RRETH TEKSTIT

Pse brohoritnin dhe e donin aq shum populli
Gjergj Kastriotin?
'kuptim kan fjalt e Skndrbeut:
Lirin nuk ua solla, por e gjeta ktu, ndr ju!

DETYR
Portretizoni me fjalt tuaja figurn e Sknderbeut.

69
 Nga mirsjellja
N DITLINDJE

T gjith shkojm diku n ditlindje. Por, pr kt, sa jemi t kujdesshm

se si duhet t sillemi? Dhe po ashtu sa kujdesemi se ka do t'i dhurojm
shokut ton?
U mor vesh, ktu s'bhet fjal pr ndonj dhurat t madhe, sepse jo vetm
q nuk jemi n gjendje t blejm dhurat t ktill, bile dikush edhe sikur t
kishte mundsi t blej nj t till, e obligon kremtuesin me t njjtn
mas t' ia kthej peshqeshin.
Ndrkaq, s' mundemi vajzs t' i dhurojm top kmbe, ose kollare
(kravat). S' ka kuptim po ashtu nj djalit t' i dhurojm ndonj bizhuteri t
bukur, apo jo?
Por, t mos e lodhim trurin, sepse pasi q bhet fjal pr ndonj shok
tonin, duhet t' i blejm dika modeste dhe t vlershme.
Kjo sht e para. Rregulla e dyt sht se si t sillemi n ditlindje? Atje
n qendr t vmendjes sht shoku q e kremton ditlindjen e vet. Sapo t
arrim tek ai, do t' ia dorzojm dhuratn. Ai duhet menjher ta hap,
kuptohet me kujdes. N rast se nuk i plqen dhurata, kt nuk duhet ta
kuptojn t tjert. Por, duhet t gzohet.
Shumica mendojn se edhe lulja sht dhurat, por gabojn. Lulja sht
kujdes dhe shkon s bashku me dhuratn.

70
 LETR AGRONIT

Binte bor. Dimri kishte ardhur. Agroni afronte kryet n dritare

dhe vrente se si fluturonin fjollat e bors.
N dritare ra fluturimthi nj zog.
- Nn, far zogu sht ky?
- Ky sht trishtili, bir. E ka detyruar dimri t bjer n dritare.
sht i uritur.
- ka ha trishtili?!
- Ha krimbtha e insekte, por mundet edhe kokrrza dhe thrrmija
buke.
Agroni gjeti nj kapak teneqeje dhe n t grimcoi pak buk. Pastaj
hapi dritaren dhe e vuri ushqimin n drrasn e jashtme t saj.
Nuk shkoi shum koh dhe trishtili erdhi prsri. U kthye n
njrn e tjetrn an, uli kryet dhe filloi t haj. Mori nj thrrmij buk
n sqep dhe fluturoi n drurin e molls. Kur e hngri, u lshua prsri
fluturimthi dhe mori nj thrrmij tjetr.
- Sa i bukur q sht! e shikon Agroni dhe knaqet...
T nesrmen Agroni vuri prsri thrrmija buke n dritare. Shpejt
erdhn dy trishtila. Pastaj nj tjetr.
- U bn tre, nn! Shikoji!
- Ani, bir, ata jan zogj t mir. Zhdukin krimbat e vemjet n
kopshte e pemishte.
Kshtu Agroni i ushqeu trishtilat gjat tr dimrit.
Kur erdhi pranvera, nj mngjes, Agroni vuri re se si nn kapakun
ku u kishte vn ushqim trishtilave, dukej nj letr.
Hapi dritaren, mori letrn dhe ia tregoi nns.
- Shiko, nn, letr n dritare! A do t ma lexosh se ka shkruan n
t.
E ma lexoi:

71
 E falnderojm voglushin Agron, q na ushqeu n ditt e
vshtria t dimrit. Pr kt ne do t' i kndojm prdit n molln nn
dritare. Prve ksaj, gjat tr vers do t'i zhdukim vemjet dhe
insektet e tjera t dmshme n pemishte.
- Trishtilat ma paskan shkruar mua kt letr! Nn, t lutem,
lexoje edhe nj her.
Grigor Vitez

FJAL DHE SHPREHJE

trishtil zog pylli, zakonisht me ngjyr t gjelbr, me sqep t shkurtr,
q kndon bukur.
thrrmij buke grimca t vogla t buks, thrrime.

BISED RRETH TEKSTIT

Si e ndihmoi Agroni zogun e vogl kur bora e kishte mbuluar natyrn?
Pse trishtilt jan zogj t dobishm?
ka kuptoi Agroni nga letra e trishtilave?

DETYR
Bj nj hartim me shkrim n kt tem:
Si ti ndihmojm zogjt n stinn e dimrit

72
 LUSHI SHPTIMTARI

- Zjarr! Zjarr! Zjarr! u prhap n klas thirrja tr panik e

bibliotekares. N korridor doln nxnsit dhe msuesit. Kolliteshin,
frkonin syt nga tymi e s' dinin ' t bnin.
- T hedhim uj, apo... tha dikush.
Lushit i shkuan syt tek aparati pr shuarjen e zjarrit, q ishte varur
ndrmjet ders s biblioteks dhe ders s klass s tij. E rrmbeu dhe
u fut brenda n bibliotek npr tym.
Pas pak Lushi doli duke fshir djerst. Njra mng e bluzs ishte
djegur te brryli.
- Si je?! e pyetn disa zra t shqetsuar Lushin.
- E shova, - u prgjigj Lushi sikur s' kishte ndodhur asgj.
- E shove?! shprehn habin shum zra prnjhersh.
- U dmtuan shum libra?!
- Jo, - tha shkurt Lushi dhe vari aparatin n mur.
- Ore, ishte Lushi apo m bn syt? pyeti nj msuese.
- Nuk e njoh me emr, - u prgjigj bibliotekarja. Nuk m kujtohet
t ket marr ndonj libr tek un.
- Sa udi! tha nj msuese tjetr.
T nesrmen klas m klas u lexua nj flet falenderimi pr
Lushin q kishte shptuar bibliotekn. Nj nxns e fotografoi dhe nj
gazetar shkroi pr t nj shkrim n gazet me titull: Lushi
shptimtar. Madje dikush iu lut pr nj intervist, por Lushi nuk
pranoi.
Shoqet dhe shokt e klass mburreshin me Lushin, por ama edhe
donin t ishin n vendin e tij. T gjith habiteshin: Lushi shptimtar!?
Po ai nuk kishte shkuar asnjher n bibliotek!
Po m i habitur nga t gjith ishte vet Lushi. ' ishte gjith ajo
zhurm pr nj grim zjarr t shuar?! Ja, njlloj jan kta msuesit dhe
gazetart. Nuk t ndahen pr t mir dhe as pr t keq.
Arif Demolli

73
 FJAL DHE SHPREHJE
intervist pyetje dhe prgjigje me gazetart
panik frik e madhe

BISED RRETH TEKSTIT

Ku gjendeshin nxnsit?
far ndodhi brenda n bibliotek?
Si veproi ai?
Ku gjendej aparati pr shuarjen e zjarrit?
Pse t gjith habiteshin me Lushin?
ka i dhan Lushit pr guximin e tij?

DETYR
Shkruani ndonj ngjarje t ngjashme si kjo.

74
 QENI DHE BESA E TIJ

Nj shitblers kishte nj qen q i kishte vn emrin Xhuf. Ngado

q shkonte, qenin e merrte pas dhe e kishte n vend t shokut.
Nj dit shitblersi u nis pr udh t gjat, i hipi kalit, mori edhe
Xhufin. N vapher i zbriti kalit. Vet ndejti n hije t nj ahu, ndaj
burimit, uji i t cilit ishte i ftoht si akull e i bardh si argjend; kalin e
pengoi dhe e lshoi n shesh, q ujitej nga ujt e burimit dhe bari i t
cilit ishte deri n gju; Xhufi ndejti m larg, para t zot edhe zu e merrte
frym shpejt e shpejt.
Porsa zu veriu t frynte, u ngrit udhtari, i hipi kalit edhe mori
udhn; po atje tek ndejti harroi strajcn, q e kishte plot me para.
Xhufi e pa strajcn, q e harroi i zoti, dhe vrapoi e doli prpara
edhe zuri t lihte. I zoti i ra kalit dhe iku me vrap, po Xhufi nxitoi dhe
prap i doli prpara edhe iu hodh kalit, duke lehur e s' e linte t merrte
udh. I zoti e ndali, e prgzoi dhe donte ta prapste, po qeni i varfr
s'donte ta linte t merrte udh.
- Popo! tha shitblersi, m'u trbua Xhufi i varfr edhe prap rrahu
ta zbuste e t merrte udh, po Xhufi m tepr ashprsohej.
- Ah! tha, - vate Xhufi, u trbua. Edhe duke pshertitur heq edhe
i bije; Xhufi u plagos rnd, po s'angulliti fare dhe u hoq nn udh e ra.
I zoti u mallngjye, po dita ishte duke ngrysur, andaj i ra kalit dhe
shkoi.
Kur eci m tutje, kujtoi strajcn edhe sheh q s' e ka; po kthehet me
vrap prap e vjen ku goditi qenin.
Sheh q Xhufi ishte ngritur e kishte marr udhn drejt burimit,
edhe duke ikur kishte br nj vazhd prej gjaku.
Kur iu qas burimit, pa Xhufin, q kishte rn mbi strajc dhe e
kishte vn kmbn e djatht sipr. Zbriti me nxitim nga kali dhe e

75
 frkoi e e prgzoi; Xhufi i varfr i puthi dorn t zot edhe mbylli syt
e shoi.
- Ah! tha i zoti, - m'u thaft dora; m mir t kisha humbur parat,
se sa vrava t zin Xhuf!
Naim Frashri

PYETJE
Pse ky tregim e ka titullin: Qeni dhe besa e tij?
Pse shitblersi tha n fund kto fjal: M'u thaft dora; m mir t kisha
humbur parat, se sa vrava t zin Xhuf!?

DETYR
Shkrimtari yn i njohur Naim Frashri ka shkruar shum vjersha edhe
pr fmij. Disa nga kto jan prmbledhur e botuar n nj libr me titull
T vegjlit Lexoje kt libr, mbasi ky sht parapar edhe si lektyr
shkollore pr klasn IV.

76
 TRE FMIJT

Thon se kjo legjend ka lindur nj t shtune tash e shum vjet m

par. Ky sht rrfimi pr tre fmij dhe pr tre fyej magjik...
Fmija i par i donte errat...
Fmija i dyt e donte shiun...
Fmija i tret i donte diellin dhe hnn...
Kur i binte fyellit fmija i par, oheshin erra dhe e shprndanin
melodin e fyellit. Ai dshironte melodia e tij t'i puthte gjith zemrat e
njerzve n bot. Knga e tij kishte fjal t arta.
Fjalt e njerzve duhet t jen dukat,
N zemrat e tjerve pr t'u shkri'
Fjalt e njerzve duhet t jen si lule
Vesuar me dashuri.
Fmija i dyt i binte fyellit dhe thrriste shiun. Ky i donte lulet dhe
ngjyrn e gjelbr. Melodia e tij fluturonte kah qielli dhe ather fillonte
t rigoj shiu. Shiu i rriste lulet dhe toks i vishte gjelbrimin.
Dshironte q kngn e tij ta msojn t gjith fmijt e planetit. T
gjith barinjt q i kullosin tufat npr lugina dhe gjith zogjt e pyllit:
Njerzve t mir u elin si lule
Dhe rriten si blerimi
Njerzve t mir zemrat u bjn drit
N to buron gzimi.
Fmija i tret i binte fyellit dhe thirrte diellin e hnn. Melodia e tij
ishte peri magjik q zgjatej prej gishtave t tij deri n zemrn e diellit.
Atbot, dielli bhej baloni i tij i art.
Knga e tij, thon i dehte zanat dhe gjith njerzit q e dgjonin:
Ta marrim ngjyrn e diellit.
Ta veshim kmishn e qiellit...
Nj nat, thot legjenda, kur tre fmijt ran n gjum pr t
ndrruar hnn, erdhi dikush tinz dhe ua vodhi fyejt. Ai sigurisht ua

77
 kishte zili kngve t tyre. Kur fmijt u zgjuan, filluan t qajn.
Legjenda mandej thot se prej mris ngrin dhe u shndrruan n
gur. Duart i mbajn t shtrira dhe secili krkon fyellin e vet. Q t tre
shikojn kah qielli. Fmija i par duket se thrret errat! Fmija i dyt
shiun! Fmija i tret diellin e hnn!
Njerzve u duket se knga e tyre ende jehon npr pyll.
Rrahman Dedaj
FJAL DHE SHPREHJE

magjike e mrekullueshme
planet-i rruzulli toksor q sillet rreth diellit
zanat sipas besimeve popullore quhen vashat e bukura dhe luftarake
q u vijn n ndihm trimave, drangonjve
jehon kumbon, tingllon.

BISED RRETH TEKSTIT

Cilat ishin dshirat e tre fmijve?
'mendon ti pr kto tri dshira?
Kur binte shi si ndryshonte natyra?

78
 AFR BUSTIT T HEROIT

N kraharorin tim
Po rreh zemra jote trimresh
Sa i fuqishm q jam!
Askush s' guxon t' m dal n prit,
Askush s' guxon t' i shkel livadhet tona t bukura
Askush s' guxon ta turbulloj qiellin tim,
Askush s' guxon ta ndal kngn ton t re
Se n kraharor e kam:
Zemrn
Dhe trimrin tnde.

Afr bustit tnd -

Afr bustit tim,
Kndoj n gjuhn tnde
Kndoj n gjuhn time.

Ku e ke pushkn?
- Pushka ime
sht lapsi yt.
- Ku i ke duart?
- Duart e mia
Jan duart e tua.
- T lutem a sheh?
- Un shoh
Me syt e tu.
- A luan ti?
- Un prher jam
N lojn tnde.
Ali Huruglica

79
 FJAL DHE SHPREHJE
bust skulptur q paraqet kokn e nj njeriu nga beli e prpjet.

BISED RRETH VJERSHS

Duke qndruar fmija para bustit t heroit bhet edhe vet trim. Trego
pse bhet ai kaq trim e guximtar para bustit?
Lexoje me vmendje bisedn e heroit me nxnsin.
'pyetje i bn nxnsi bustit t heroit q ka rn dshmor, e far
prgjigje i jep ai?
'kuptim kan ato prgjigje?

DETYR
Bni nj vizit parkut dhe shihni bustet e heronjve.

80
 Njohim gjuhn ton
ZGJEDHIMI i FOLJEVE kam dhe jam
N KOHN E TASHME

Lexoni vjershn Afr bustit t heroit dhe gjeni foljet kam dhe
jam.

Foljet jam, kam, ke, jan, jan n kohn e tashme.

Kto zgjedhohen kshtu :
Veta kam jam
un kam jam
ti ke je
ai, ajo ka sht
ne kemi jemi
ju keni jeni
ata, ato kan jan

Koha e shkuar

Lexoni me vmendje tekstin Vajza e panjohur n faqen 136 dhe

gjeni foljet. N `koh jan ato?
Ndani n shtylla P. sh.:
I II III
prshndeste kishte vrar u nis
skishte kishte par doli
kthente kishte gjetur u skuq
njihte ktheu
T gjitha foljet jan n kohn e shkuar. Ato tregojn veprime q
kan ndodhur n t kaluarn. Foljet dallohen pr nga forma.
Foljet e shtylls I dhe III jan t thjeshta, ndrsa ato t shtylls II
jan t prbra.

81
 Folja kam dhe jam n kohn e pakryer

Lexoni dhe vreni me kujdes fjalt e shkruara me t zeza .

Ishim n Ohr, buz liqenit. Atje takuam shum nxns q kishin

ardhur pr t`i kaluar pushimet verore. Liqeni shklqente nga rrezet e
arta t diellit. T gjith ishin t gzuar e mezi prisnin t zhyten n ujin
e pastr. Nga uji doln grumbuj djemsh e vajzash. Ishin t gzuar,
qeshnin dhe kndonin. Trupat i kishin t shndetshm, lkurn e
kishin ngjyr bronzi.

Fjalt e shkruara me t zeza jan folje n kohn e pakryer.

MBANI MEND
Folja n kohn e pakryer tregon nj veprim n kohn e shkuar.

M posht po zgjedhojm foljen kam dhe jam n t pakryern.

un kisha isha
ti kishe ishe
ai, ajo kishte ishte
ne kishim ishim
ju kishit ishit
ata, ato kishin ishin

82
 Nga mirsjellja
ALO. FATON, SI JE?

Fmija me edukat t shndosh dallohet pr shum imtsira. Njra

sosh sht telefonimi. Njmend si telefonojm.
Para ca ditsh, shokun tim e krkoi mikesha e vet.
- Alo! Faton! Si je? menjher cicroi ajo.
- Ktu sht Krenari, e jo Fatoni iu prgjigja.
- A ti qenke Krenar? Dgjo, kur t kthehet Fatoni, kujtoja q t m
lajmrohet!
- Por, un s'e kam t qart se kush e krkon i them.
- Dhe kshtu biseduam, e n fund t biseds, ajo lshoi kufjen, ndrsa un
s' munda ta prcjell porosin, meqense n t vrtet, nuk e kisha t qart se
me k bisedoja. do gj do t ishte n rregull, nse biseda fillonte kshtu:
- Alo, ktej sht Valdetja, m duhet Fatoni...
T mos flasim fare pr ata q flejn n telefon. Jetojn, t themi n t
njjtn lagje, ndrsa zhvillojn biseda maratonike me an t telefonit.
Me telefon bisedojm aq sa duhet, q t merremi vesh pr dika, kurse
gjer e gjat do t bisedojm kur t takohemi...

83
 MACJA JON KITI
(intervist)

Sigi, Ana, Belisa dhe Ina jan shum shoqe t mira. Me to shpesh rri
dhe vllai i vogl i Ins, t cilin ajo e merr me vete. Ato na u lutn t'u
bnim disa fotografi me macen e tyre t prbashkt, Kitin pr revistn
ton. Ndrsa ne u morm atyre nj intervist.
Gazetarja: E kujt sht kjo mace?
Vajzat: E t gjithave.
Gazetarja: Po kush e mban, kush e ushqen?
Ana: Kt mace e kemi gjetur. Nj t diel ne kishim dal t luanim
dhe e pam macen te rrugica e lagjes.
Sigi: Ne na erdhi shum keq pr t, se ishte shum e vogl dhe e
pambrojtur.
Belisa: Ajo kishte humbur maman. Si mund ta linim n mes t
rrugs?
Gazetarja: Po ju far bt?
Ina: Ne e morm ngadal n dor, e prkdhelm dhe vendosm ta
ushqenim derisa t rritej.
Ana: Ne e mbanim me radh n shtpi, megjithse prindrit na
shanin.
Gazetarja: far ju thoshin ata?
Sigi: Pse ju doni ti mbani tr kafsht e rrugs? Ne nuk jemi t
prgatitur pr t mbajtur mace.
Ana: Ne qanim, atyre u vinte keq dhe kshtu shtynim ditt, macja
po rritej nga pak.
Gazetarja: Me far e ushqeni at?
Sigi: Me sakrifica, nga lekt q na japin prindrit, ne blejm
qumsht dhe ushqim pr macen.
Gazetarja: Po emrin kush ia vuri?
Belisa: Ia vuri Sigi. Ajo ka dhe nj qen q quhet Ledi.

84
 Sigi: Po m shum nga ne t gjitha pr t kujdeset Ana.
Ana: Nj her un dhe Sigi po luanim me unat futboll dhe e lam
macen n bar. Aty pran kaloi nj qen i madh dhe iu sul Kitit. Ajo
mjaulliu e friksuar. Sigi iu sul me shkop qenit, ndrsa un e mora Kitin
dhe i thosha: Shpirt i vogl, mos qaj se na ke ne ktu!.
Ina: Tani nuk e mbajm ne macen. E gjetm maman e saj dhe e
lam t lir. Pr kujtim po bjm kto fotografi.
Ana: Un kam shkruar dika n ditarin tim pr Kitin. A do t ma
botoni?
Gazetarja: Patjetr. Dhe tani, mirupafshim vajza.

BISED RRETH TEKSTIT

Prse bhet fjal n tekst?
Cilat kafsh i doni ju m shum?
Me k e bri intervistn gazetarja?
Si e kishin gjetur macen vajzat?
Pse u erdhi keq pr macen?

DETYR
Bj nj hartim pr kafsht.

85
 Njohim gjuhn ton
MBIEMRI

Lexoni tekstin e mposhtm dhe vreni me kujdes fjalt e shkruara

me t zeza.
Fshati im sht i vogl po i bukur. Shtpit e tij jan t ulta e t
pastra. Mbi fshat ngrihet nj kodr e veshur me pyje t gjelbr e
drunj t lart. Fshati im ka nj shkoll t re. Kt shkoll e kemi
ndrtuar pas lirimit t vendit.
'emrtojn fjalt e shkruara me shkronja t zeza?

MBANI MEND
Fjalt q tregojn se si jan njerzit, kafsht dhe sendet quhen
mbiemra - fjal cilsie.

DREJTSHKRIM
Mbiemrat e tipit: i mir, i drejt, i lart, i but, i gjat, i zbeht, i bardh
shkruhen me .
Ndrsa mbiemrat e tipit: i bukur, i ditur, i fshehur, i vogl, i mbl, i
ndershm etj. shkruhen pa n fund.

USHTRIME DHE DETYRA

1. Ktheni kta emra n mbiemra, sipas shembullit t dhn:

ligsi i lig dinakri - dinak

afrsi .... fatkeqsi....

largsi .... kokfortsi...
befasi .... mendjelehtsi
uri ........ mendjemadhsi
N se dallohen mbiemrat e shtylls s par prej atyre t shtylls s
dyt?

86
 MBANI MEND
Disa mbiemra marrin prpara nyjn i ose t dhe jan mbiemra
t nyjshm; kurse disa mbiemra nuk kan nyje prpara dhe quhen
mbiemra t panyjshm.

DETYR

Ktheni kta mbiemra n gjinin femrore.

i qet, i lumtur, i knaqur, i piklluar, i hidhruar, i madh, i
kuq, i zi, i tmerrshm, i vetm, bardhosh, dinak, ushtarak, zemrak,
prtac

_________________________________________________
_________________________________________________
_________________________________________________

MBANI MEND

N prgjithsi mbiemrat gjinin femrore e formojn duke i

shtuar mbiemrit t gjinis mashkullore mbaresn e pr trajtn e
pashquar dhe - a ose ja pr trajtn e shquar.

87
 Lexoni mir kt tekst, dalloni mbiemrat dhe zvendsoni me
mbiemra me kuptim t kundrt.

Kalojm lumin e gjer me uj t turbullt. Futemi n nj pyll t

vogl. Pylli i dendur me pisha shekullore fshfrin. Lart, n nj pllaj t
vogl sht nj kasolle e ult, e vjetr.

P.sh: Nj shtpi e madhe duket prej s largu.

Nj shtpi e vogl duket prej s largu.

MBANI MEND
Mbiemrat plqehen n gjini, n numr dhe n ras me emrat q i
shoqrojn.

1. Plotsoni vijat me mbiemra n mnyr q sa m mir t

prshkruhet njeriu, kafsha a sendi q emrton ai.

Nj nxns,. , shkonte me vrap n shkoll.

Syri s'ngihet s pari qiellin, .
Gjuha jon, , , sa e vler.
Nna ime sht.., ., . si
asnj grua tjetr.
Ajo i ka syt, vetullat, flokt,
ballin. dhe trupin..

MBANI MEND
Mbiemri n fjali plotson kuptimin e emrit dhe sht pjes
plotsuese e tij.

88
 SINONIMET

Lexoni me kujdes vargjet e ksaj vjershe dhe tregoni ` shprehin

fjalt e shkruara me shkronja t zeza..
Kohn e kurse
Se vete e m s`vjen
Shkon e m s`vjen
Ikn e t le.
Fjalt e shkruara me shkronja t zeza jan folje dhe shprehin pak a
shum t njjtin veprim, por kan form t ndryshme
N fjalor kuptimi i ktyr fjalve shpjegohet kshtu:
Vete lviz n nj drejtim t caktuar; shkoj diku.
Shkon ( shkoj ) lviz nga nj vend n nj tjetr; eci.
Ikn ( iki ) lviz nga nj vend n nj tjetr; shkoj, nisem, mrgoj.

MBANI MEND
Fjalt q kan kuptim t njjt ose shum t afrt, por form t
ndryshme, quhen sinonime.

USHTRIME
1. Lidhni fjalt q kan kuptim t njjt.

vajz shkoj
djal goc
vete tepsi
kurriz shpin
dritare rrug
udh sini
koprrac dorshtrnguar
un
penxhere
2. Gjeni sinonime n tekst.

89
 ANTONIMET

Lexoni vargjet e ksaj knge popullore dhe vreni me kujdes fjalt

e shkruara me shkronja t zeza.
Hanko mos kalo mbi vare
Se t vdekurit i ngjalle
T gjallt i vdiqe fare.

Fjal e msiprme: t vdekurit t gjallt; i ngjalle i vdiqe jan

fjal me kuptim t kundrt, jan antonime.

Antonimet mund t jen:

Emra nat dit
drit errsir,
Mbiemra i bardh i zi
i bukur - i shmtuar,
Folje - ngjitem zbres
ngul shkul,
Ndajfolje - mir keq
pak - shum

MBANI MEND
Fjalt me kuptim t kundrt quhen antonime

USHTRIME
1. Gjeni emrat me kuptim t kundrt.

mashkull____________ gjel______________
burr________________ kal ______________
djal _______________ dash ______________

90
2. Gjeni foljet me kuptim t kundrt.

mbath _______________ vishem ___________

mbuloj ______________ zgjeroj ___________
ngrin _______________ flas _______________

3. Shkruani mbiemra me kuptim t kundrt.

Pllumbi sht shpend i bardh. Korbi sht shpend __________.

Molla sht pem e vogl. Arra sht pem ____________.
Kjo dhom sht e ngroht. Ajo dhom sht ______________

4. Shkruani antonimet e ktyre fjalve:

trim _________________
i zhdrvjellt _________________
i shkatht _________________
mendjeleht __________________

91
 MM E BIR

- Nno!...
- Bir!
- Dua buk!
Mma hesht.
- Nno!
- Bir!
- M dhemb koka!
Mma s' prgjigjet.
S' ka buk. S' ka zjarr, s' ka t holla pr doktor. Dhe djali pshertin.
Mma s'prgjigjet. Pshertin dhe ajo me ngadal. Djali nuk i dgjon
pshertimat e mms. Mma dgjon tiktaket e zemrs s t birit. Nj
grua plak e rreckosur me fytyrn rrudha-rrudha, rri mbi kokn e nj
djali dhe e vshtron me sy t zgurdhulluar. S' guxon t qaj; ka frik
mos zgjoj djalin q porsa filloi t flej. Rri dhe e vshtron! Dy lot
helmi shkasin prej syve t neveritur. Me ngadal, pa zhurm, mbshtet
dorn e vet mbi ballin e djalit dhe djali zgjohet prsri.

- Nno!
- Bir i nns!
- Dua buk!
Mma hesht!
- Nno!
- Xhani i nns!
Mma pshertin.
Dhe djali fle prsri; dhe nna rri dhe e vshtron dhe ngadal qan
dhe pshertin. N heshtjen tragjike t nj nate dimri, n odn pa drit
luhet nj nga mijra tragjedit e jets njerzore. Dhe do tragjedi sht
nj poem e gjall! Poema e shekullit njzet!

92
 Nj mm; pran saj nj djal; mbi nj dhog kora e Shn Mris.
Mma e shikon korn e shenjt, i afrohet, e puth dhe kthehet pran
djalit. Nj shkndij shprese shklqen n syt e saj.
Shn Mrija hesht!
- Nno!
- Bir!
- S' jam mir!
- T' u bft nna, fli!

Dhe djali fle prsri. Dhe mma qndron si shtatore! Hedh syt tej
e prtej, vshtron korn, vshtron djalin dhe pshertin thell. Dhe
djali fle! Mma i v dorn n ball! Balli sht i ftoht! Mma i trazon
dorn. Dora ka ngrir. Mma e puth n buz. Buzt jan mbyllur pr
jet. Mma qan me z, por djali nuk zgjohet .
Dhe zrit t mms i prgjigjet heshtja e nats. Kora pr karshi
vshtron dhe hesht. Nj trup i ngrir! Nj mm me sy pa lot. Nj nat
dimri vdiq i biri i nj lypseje. S' u prish bota as fukarallku mori fund.
Nonda Bulka
FJAL DHE SHPREHJE
tragjedi pjes teatrale me fund t keq, t dhimbshm
poem vjersh m e gjat
dhog drras
kor ikon, fotografi shenjtorsh npr kisha
shtatore statuj

BISED RRETH TEKSTIT

Kur krkon djali buk, pse nna s'prgjigjet?

Shn Mria sht shenjtore fetare, pr at shkrimtari thot se gjendej n
mur dhe se nna me shpres i kthen syt kah fotografia e saj n mur.
A mund ta ndihmoj shenjtorja?
A mund t'i jap ajo buk atij q nuk ka?
K dnon autori n kt tekst?

93
 KROI I FSHATIT TON

Kroi i fshatit ton, uj i kulluar,

' na mburon nga mali duke mrmruar.

Ven mbushin uj vashat anemban,

Cipzn me hoja lidhur mnjan;

Cipzn e bardh, cipzn e kuqe,

Gushn si zmbaku, buzt si burbuqe.

E si mbushin uj, bubu ' m' u ka hije,

ndaj kthehen prap me hap nusrie,
ndezur yll i ballit si yll shentrije.

Kroi i fshatit ton ngjyr' ergjnd i lyer,

Q nga rrz' e malit 'na mburon rrmbyer.

Vejn pijn uj trimat anemban

Takijen me lule, prmbi sy mnjan.

Lazgush Poradeci
SHNIM
Poeti me shprehjet dhe fjalt q prdor n kt vjersh, si me brush
piktori na e pasqyron bukurin e kroit t fshatit, ashtu sikundr e sheh dhe e
prjeton ai.
Gjeni fjalt me t cilat krahasohet pastrtia e ujit.

94
 FJAL DHE SHPREHJE

mburon buron
mrmruar gurgulluar
ven- shkojn
cipz me hoja shami e qndisur me lule
shntri di e shenjt
rrmbyer - me vrull
takija kapela
ergjnd argjend

BISED RRETH VJERSHS

Si quhet vendi ku njerzit takohen?
Vendtakim i kujt ishte kroi?
Gjeni vargjet ku prshkruhet bukuria e vajzave shqiptare.
Si i kuptoni fjalt Kthehen prap me hapa nusrije?
Lexoni dhe tregoni si i prshkruan poeti vashzat dhe trimat n kroin e
fshatit?

DETYR
Po t'u plqej shum, msojeni prmendsh vjershn.
Kt vjersh mundohuni ta shkruani sipas drejtshkrimit dhe gjuhs s
sotme letrare.

95
 Njohim gjuhn ton
PJEST KRYESORE T FJALIS
Kryefjala dhe kallzuesi

Lexoni tekstin e mposhtm dhe vreni fjalt e shkruara me

shkronja t zeza dhe ato t shkruara me shkronja t dors ( kursive ).
Rikujtohuni me cilat pyetje do t`i gjeni ato.

Nxnsit e klass son vizituan kopshtin zoologjik.

Ata pan kafsh dhe shpend t ndryshm. T gjitha kafsht
qndronin n dhoma t rrethuara me hekura.
Arinjt e murrm silleshin si t mrzitur . Dhelprat dinake lviznin
pa pushim. Ato donin t gjenin vrim pr t dal .

Fjalt e shkruara me t zeza jan kryefjal, t cilat u prgjigjen

pyetjeve: Kush? Cili? Cila ? etj. , q u drejtohen foljeve (kallzuesve).
Fjalt e shkruara me shkronja kursive jan kallzues, q u
prgjigjen pyetjeve: `bn? , `bri? etj., q u drejtohen kryefjalve.

MBANI MEND
Kryefjala sht pjes kryesore e fjalis q tregon pr k flitet n
fjali.
Kallzuesi, po ashtu, sht pjes kryesore e fjalis, q tregon se
`bn kryefjala.

96
 GRUPI I KRYEFJALS
DHE GRUPI I FOLJES (Kallzuesit)

Rikujtohuni!
Cilat jan pjest kryesore t fjalis?
'pun bjn pjest plotsuese?
Analizoni fjalin e mposhtme. Gjeni pjest kryesore duke u
shrbyer me pyetjet q i keni msuar dhe pastaj lidhni pjest q
plotsojn kuptimin e kryefjals dhe ato q plotsojn kallzuesin.

Rezari i vogl luan me top. Kush?

Kush luan me top?
Rezari i vogl grupi i kryefjals.

Babai i Bardhylit punon n fabrik. 'bn?

'bn babai i Bardhylit?
Punon n fabrik - grupi I foljes.
MBANI MEND
do fjali prmban dy grupe fjalsh:
- grupin emror (grupin e kryefjals), i cili gjendet me pyetjen
kush dhe
grupin foljor (grupin e kallzuesit), i cili gjendet me pyetjen
'bn

USHTRIME DHE DETYRA

1. Kopjoni kto fjali dhe dalloni grupin q i prgjigjet pyetjes

kush ose grupin emror.

Ksulkuqja e vogl e do gjyshen.

Nxnsit e vegjl luajn n oborrin e shkolls.

97
 2. Kopjoni kto fjali dhe dalloni grupin q i prgjigjet pyetjes
'bn?, 'bri?

1. Gjyshi qeshi me z t lart.

2. Nna rrezikoi jetn pr t birin.
3. Ylli u gzua shum.
4. Dy shok t vegjl u takuan te ura.

3. Lidhni grupin e kryefjals me grupin emror.

Puntort rriten n pyll.

Livadhet piqen n stinn e vjeshts.
Pemt gjelbrojn n pranver.
Drunjt shkojn n uzin.
Nj zog i vogl i sapolindur rrinte strukur pran nns s tij.

2. Zgjeroni grupin emror dhe grupin foljor me fjalt tuaja.

Nxnsi mson
i vogl n shkolln
i klass fillore
s katrt

Nj djal luan

me top
n oborrin
e shkolls

Gjyshi i mbolli
Petritit nj dru
molle

98
 5. Me ndihmn e fjalve t dhna formoni 5 fjali dhe nnvizoni
me ngjyr t kuqe grupin emror dhe me t gjelbr grupin foljor.
p.sh. vijn prej, nga

Nxnsit e vegjl vijn nga Struga.

6. N kta shembuj sht br ndarje e gabuar e grupeve t

fjalve. Kopjoni fjalit dhe ndani si duhet grupet e fjalve.
Macja / e vogl qndron mbi ati.
Dallndyshet jan / renditur n tela.
Mjeku shron / t smurt.
Kafsht / e egra fshihen n pyll.
Kali / i zi kullot / n livadh.

7. Prshkruani 5 fjali nga copa e leximit q e keni marr dhe

dalloni grupin emror dhe grupin foljor.

99
 DHURATA PR NNN

Vetat: Xheni, Bili, Ketri, Drenusha, Lepuroshi, Arithi, Huti i

Urt.
Skena: Pyll, lndin, trup n mes i rrethuar me shkurre.

Bili: Oh! Eja t ulemi dhe t pushojm!

Xheni: (Ulet duke pshertir): Vrtet duhet t ulemi.
Ketri: (Paraqitet prapa shkurrs): Mirdita! ' krkoni ju t dy n
pyll?
Bili: O, tungjatjeta, Ketr!
Xheni: - Krkojm dhurat pr nnn. T dieln sht festa e nns.
Ketri: - ' sht ajo, Festa e nns?
Xheni: - Oh, ajo sht dita kur kujtohemi sa e mir sht nna...
Bili: - E pastaj i japim nj dhuart t vogl, me t ciln i tregojm
dashurin ton.
Xheni: - Vese... ende nuk kemi vendosur far t'i dhurojm.
Ketri: - O, po kjo sht e vshtir! Jepni nj kokrr t madhe arre. Un
at ia kisha dhn nns sime.
Xheni: (Duke qeshur) Mirpo, nna jon nuk sht ketr.
Drenusha: (Duke ngritur kokn) Cila nn nuk sht ketr?
Bili dhe Xheni: - Jona!
Ketrusha: - A! Po ku e kishit fjaln?
Xheni: - T dieln sht festa e nns...
Bili: - Kurse ne ende nuk kemi zgjedhur dhuratn.
Ketri: - Kjo sht dita kur ia rrfejm dashurin.
Drenusha: - Pse nuk i jepni nj duaj me bar t njom? Un nns
time do t'i kisha dhn nj dhurat t ktill.
Xheni: - Po, ve se nna jon nuk ha bar!
Bili: - Nna jon nuk sht drenush!
Drenusha: - Oh! ... Un e zgjodha gjn m t mir
Lepuroshi: (Vjen duke krcyer rreth trungut) : - Kuptohet.
Drenush! Ti gjithnj bn ashtu!

100
 Bili: - Tungjatjeta, Lepurosh!
Xheni: - Ndoshta ti do t na propozosh dika?
Ketri: - far mund t'i dhurojn fmijt nns s vet pr festn e saj?
Drenusha: - Ajo sht dita kur me t ndan barin m t mir q ke
gjetur, s paku un kshtu do t kisha vepruar.
Ketri: - Ose ia jep arrn m t madhe.
Lepuroshi: - Kuptoj!... Jepni nj karrot t madhe nga kopshti!
T gjith: - O, jo! Jo!
Xheni: - Nna jon nuk sht lepur!
Bili: - Ende jemi larg prgjigjes s vrtet...
Arithi: (Paraqitet) - far prgjigje? Gj e leht. U dgjova kur
bisedonit!...Jepni mjalt. Kt do t'ia kisha dhn nns sime. Pak mjalt
t mbl, t art.
Xheni: - Mirpo, nna jon nuk sht arush! Ajo, kuptohet, e ha
mjaltn, por...
Drenusha: - Nuk u ndihmuan shum.
Ketri: - M' u kujtua! Haj ta pyesim Hutin Urtak!
Lepuroshi: - Kuptohet! Ai di do gj!
Arithi: - Ai do t'u jap prgjigjen e duhur!
Xheni: - Mir, t shkojm tek ai!
( T gjith shkojn te trungu i vjetr i shpuar)
Ketri: - Un jam mikesh e mir e tij. (Thrret): - Zotri Hut! Zotri
Hut!
Huti: - Kush sht? Cili thrret? ( Nxjerr kokn nga vrima.)
Ketri: Jam un, Ketri dhe disa miq t tjer. Na duhet ndihma jote!
Huti: - ' krkoni prej meje?
Xheni: - Kto dit kemi festn e nns, zotri Hut.
Bili: - Dhe nuk dim ka t'i zgjedhim pr dhurat.
Lepuroshi: - U prpoqm t'i ndihmojm, por...
Ketri: - Asnjri nga ne nuk gjet dika t qlluar pr t.
Arithi: - As mjaltn.
Drenusha: As barin.
Ketri: - As arrn.
Lepuroshi: - As gjethin e lakrs.
Huti: - Mir, mir... Ka nj prgjigje t leht e t thjesht!

102
 T gjith: - Tregoni... Tregoni...
Huti: - do dit shihni sende pr t cilat mendoni se jan t bukura
dhe t rralla, ose interesante... apo jo?
Xheni: - Po, ashtu sht vrtet!
Huti: - Po, ashtu sht vrtet! Ndonjher edhe do t thoni: O, nna
do t kishte dashur t shoh kt!
Xheni dhe Bili: - Po! Po!
Huti: - Dhe hern tjetr, kur t gjeni dika t ciln do t dshironi q
ta shihte edhe nna juaj... ajo le t jet dhurata pr t!
Xheni: ( E gzuar): O, e di ' dshironi t thoni! Kur vinim kndej,
gjat koh qndruam n skaj t pyllit, n nj vend prplot me lule fushe.
Ishin aq t bukura sa menjher dshiruam t'i shikonte edhe nna.
Bili: - M kujtohet! Haj t shkojm t'i mbledhim, Xhen!
Xheni: - Eja, eja pra! (nisen) Ju falnderojm, zotri Hut!
Bili: - Edhe ne ju falnderojm, Arith, Drenush, Ketr, Lepurosh!
Do t mbledhim lule t bukura pr nnn ton.
Ketri: - Kurse un pr nnn time do t gjej nj arr t madhe.
Drenusha: - E un do t mbledh bar t lngshm!
Lepuroshi: - Un do t' i jap nns nj lakr!
Arithi: - Un do t'i jap nns pak mjalt t mbl.
Xheni: - Kshtu t gjith do ta kremtojm ditn e nns!
Bili: - Sa bukur do t jet!
( Shkojn.)
Xhun Bar (SHBA)
BISED RRETH TEKSTIT

Pse shkuan Bili dhe Xheni n pyll?

Me cilin u takuan ata n pyll?
Pse u plqyen kshillat e kafshve t pyllit?
Me ka vendosn t'ia urojn festn nns?

DETYR
Prpiquni kt tekst ta luani n klas.

103
 PUTHJET E HUMBURA

Na ishte njher nj djal q quhej Mark. Ai ishte me sy t zinj,

flok t kuq e me nj fytyr n formn e vezs.
Sa her q pinte nj filxhan aj, i kujtohej dika, po nuk arrinte ta
qartsonte. Pr shembull, i vinin ndrmend biskotat me formn e
lepurushve. Por m shum se biskotat e kuptonte q i mungonte nj
gj mjaft e rndsishme: puthja e do mbrmjeje. Ajo asnjher nuk i
vinte n orare t njjta. Madje kishte raste q flinte dhe pa puthje. Kur
kishin njerz pr dark, mamaja nuk ngjitej n dhomn e tij pr t'i
dhn puthjen e shumpritur. At nat ajo puthje quhej e humbur.
Gjat asaj nate Marku shihte ndrra t tmerrshme.
Ai ishte nj fmij q mendonte m shum se sa duhej pr moshn
q kishte. Vuante nga astma dhe shpesh n pranver i merrej fryma. Po
ilai m i mir pr t, ishte puthja e mamas s tij.
Kur ishin me pushime, Marku dhe vllai i tij shkonin gjithmon te
halla e tyre, q e kishte shtpin mes gjelbrimit e ajrit t pastr. T dy
vllezrve u plqente shum t hanin luleshtrydhe. N mbrmje, ata
shikonin filma t mrekullueshm dhe imagjinonin sikur ishin edhe
vet aktor.
T gjitha kto q lexuat m sipr, i tregon tani Marku i rritur. Ai u
b nj shkrimtar i madh dhe kjo ndodhi, sepse ai gjeti nj bllok ku
kishte shnuar t gjitha puthjet e humbura. N kt bllok ai kishte
pikturuar dhe nj filxhan aji si dhe disa luleshtrydhe. Tani nuk ka
ndryshuar ndonj gj e madhe n fytyrn e Markut, prvese i kan
rn flokt dhe mban syze.
Rita Petro

104
 FJAL DHE SHPREHJE
imagjinoj mendoj sikur bj dika, fantazoj
astma smundje e frymmarrjes
aktor ai q luan nj rol n teatr, film

BISED RRETH TEKSTIT

'pinte m shum Marku?
far mendonte Marku kur pinte aj?
far ndrrash shihte Marku kur mamaja nuk e puthte?
Kur filloi Marku t shkruaj libra?
Si ndryshoi Marku kur ishte i ri dhe kur u plak?

DETYR
Prshkruaje portretin e Markut.

105
 Njohim gjuhn ton
LLOJET E FJALIVE
(Sipas prbrjes)

Bardhyli dhe Luljeta i kaluan pushimet n fshatin e gjyshit dhe t

gjyshes. Koha ishte shum e freskt. Bardhyli e onte kopen e lopve
n fush. Ngandonjher ndalej pran nj lumi dhe me knaqsi e
shikonte ujin e kthjellt.

Fatmiri luan. Gjeli kndon. Rrushi vilet n vjesht.

Vreni fjalit e tekstit t msiprm.

Krahasoni kto fjali me fjalin e fundit t tekstit ,,N fshat.
Ngadonjher ndalej pran nj lumi dhe me knaqsi e shikonte ujin e
kthjellt.

Veoni grupin emror dhe at foljor n kto fjali.

Sa grupe fjalsh prmbajn kto fjali.

Sa grupe fjalsh prmban fjalia e fundit e tekstit?

1. Dielli rrezeart perndoi prapa maleve.

2. Antart e rinj diskutuan pr rregullat e klubit.
3. Gurgullima e lumit dgjohet gjer n shtpin e tij.

Zgjerimi i fjalis m t vogl

Nj fjali jo vetm q mund t thjeshtohet (shkurtohet) duke hequr
pjest e saj plotsuese, por edhe mund t zgjerohet. P.sh. Iliri luan.
Arta shkruan. Iliri luan futboll n oborrin e shkolls. Arta e vogl
shkruan nj letr.

106
 USHTRIME

1. Zgjeroni dy fjalit e mposhtme me fjalt e dhna nn to.

Fmijt notojn . Qengjat kullosin.
i vogl nj val i vogl n livadh
nga uj i shkruar i gjelbr
t gjitha i freskt me lloj-lloj i qndisur
an i liqenit ngjyr me lule
vendi i bukur _ t ndryshme
yn Ohr _

2. Prshtatni kryefjaln me kallzuesin.

Sot un (kemi) ditlindjen. Ne po (festoj). Un po (bn) listn e
gjrave. Nna me motrn po (bj) nj tort t madhe. Un (presim)
shokt. Ata m (dhurove) nj robot.

MBANI MEND
Kryefjala dhe kallzuesi prshtaten njri me tjetrin.
Po t jet kryefjala n numrin njjs edhe kallzuesi (folja) vihet
n numrin njjs. P. sh.: Nxnsi shkruan.
Po t jet n numrin shums edhe kallzuesi do t jet n numrin
shums. P. sh.: Nxnsit shkruajn.

107
 NA LUSIN MALET

Shpesh eci malit e m duket,

se nj dru m lut ngadal:
- Mbylle briskun, vlla i vogl,
un marr vesh edhe me......

Kopshtit dal q t shtis,

endem parkut t qytetit,
m lut lulja ta......,
vetm q s' qan prej sikletit.

Endem, endem, npr bot,

kur ja, vij te nj djerrin,
ndi'j si m' thot: paj, do fidane
do t ma shtonin.....!

Kam qlluar zemrbut,

pr bim t blerta kam kujdes,
ato s' flasin por do zogj
....... pr do mngjes!
Agim Deva

SQARIM
N katr vargje t ksaj vjershe mungon nga nj fjal. Mendo dhe nse i
gjen shkruaji ato fjal ku gjenden pikat. N qoft se nuk mund t'i gjesh,
ather kto fjal i ke t shkruara n fund t faqes. Vre do fjal n vargun e
vet!

Fjal ujis hijeshin cicrojn

108
 KLASA E ZBUKURUAR

Cingrima e ziles u prhap npr korridoret e gjata dhe t qeta t

shkolls. Dyert e klasve u hapn dhe qetsia u prish saora. Nxnsit,
me anta n duar dhe gzim n fytyr u shprndan npr shtpit e
veta.
Vetm n klasn e msueses Fatbardha dgjoheshin ende disa
zra. Vajzat ishin tubuar tok dhe nuk donin t dilnin nga klasa, kurse
djemt kishin ngulur kmb t kuptonin se ' kishin ato q at dit
donin t veoheshin e t bnin dika tinzisht ft e ft.
- Jo, nuk dalim kurr pa na treguar se ' doni t bni u thonin ata.
- O, e pamundshme! Ju krkoni shum prej nesh ua priti Alisja,
m e vogla e klass.
- Kso shoqesh na qenkeni ju! ua ktheu Visari duke u endur npr
klas me shqetsim dhe shtoi: - Megjithat, un e di se pse doni t
ndaleni.
- Kurr nuk mund ta dish! H, pse? iu drejtuan vajzat me nj z.
- Doni t msoni pa ne. Jeni br ziliqare dhe doni t tregoni se dini
m shum se ne. A nuk sht kshtu? A nuk ia qllova?...
Vajzat, t gjitha t habitura, krcyen gati me nj hov:
- O, jo, nuk e kemi pr at! Pse t t bhemi ziliqare?!
- Po mir, tregoni pra, ' keni kshtu?- pyeti dikush tjetr.
- Kurr nuk jeni ndar prej nesh, ndrsa sot, t gjitha prnjher...
Vajzat nuk donin t thonin asnj fjal se ' mendonin. Ato
kundrshtuan edhe njher:
- Ajo sht pun pr ne. Tani mund t shkoni!...
- O, jo! Kurrsesi! than djemt me vedosmri. Ne nuk dalim aq
leht, si po mendoni ju.
- Nuk ka kuptim t ngulni kmb pr asgjsend u ankuan ato.
- Mir, vetm tregoni qllimin dhe po shkojm ua ktheu prap

109
Visari, q t shuante krshrin, e cila i qe futur thell n zemr, si
dika therse dhe e gjall.
- Do t kuptoni nesr u than ato.
- Po ju betohemi! shtoi Alisja plot sinqeritet. Vetm duroni deri
nesr.
Djelmoshat shikuan njri-tjetrin. Kurrsesi nuk ua merrte mendja
t shkonin. Nuk do t dinin t ecnin t qet npr rrug, nuk do t
mund t drekonin, nuk do t dinin t msonin gj e ndoshta as natn
nuk do t mund t flinin! Aq e gjat do t dukej ajo koh gjer nesr!
Mirpo at ast ndodhi dika e papritur.
- Ih, nesr! thirri Galdimi si i zgjuar. Njmend ju jeni t
uditshme. Nesr, h? Tani e di se ' mund t ndodh nesr!
- T gjith u drejtuan kah ai dhe e shikuan gati pa frym.
- H, fol! Ia qllove?
- Kurr nuk mund t'ia qllojn ksaj gjje djemt ua ktheu prap
Alisja, duke krcyer me llastim.
- Doni t zbukuroni klasn pr tet marsin, apo jo?
N klas shprtheu nj zhurm e madhe. Vajzat nuk mundn ta
ruajn m fshehtsin e tyre.
- Eh, mir, mbasi e kuptuat, dilni nga klasa dhe na lini t qet u
tha Zana kur mori fund zhurma.
- Jo, nuk dalim! prap djemt nguln kmb.
- Bhuni shok t mir! iu lutn ato.
- Po pse, edhe ne mund t zbukurojm klasn murmuritn ata.
- Ju nuk keni t drejt t prziheni n punn ton. Kjo sht festa
jon, andaj jasht! urdhruan vajzat.
- Festa na takon edhe neve kundrshtuan djemt.
- Nuk ju takon!
- Na takon!
- Jo!
- Po!
- Ne nuk punojm gjersa nuk shkoni ju.
- Mos doni t thoni se msuesja sht vetm juaja.

110
 Vajzat heshtn. Deshn t kundrshtojn, por fjalt u mbetn n
fyt.
- A nuk kemi nna edhe ne? A nuk paskemi t drejt t gzohemi
edhe ne pr festn e tyre? vazhduan kundrshtimet si rafal.
Vajzat u detyruan t'i pranojn n zbukurimin e klass.
Dhe 't shohsh mandej! puna shkoi m mbar se e bletve dhe
m e shpejt se e fluturave. Njri vrapoi pr letra, tjetri pr ngjyra,
dikush solli grshrt nga shtpia, disa t tjer solln lule... dhe klasa u
b si nj lulishte e bukur magjike...
T nesrmen msuesja Fatbardha, porsa u gjend n prag t klass,
mbeti pa frym nga habia. Mandej hyri ngadal, duke buzqeshur dhe
duke soditur klasn e zbukuruar me aq mjeshtri e kujdes. Shikoi
fytyrat e gzuara t nxnsve dhe n seciln prej tyre lexoi urimin
drejtuar asaj pr t kremten e dashur...
Qamil Batalli

BISED RRETH TEKSTIT

A vepruan mir vajzat e ksaj klase q dshironin vetm ato t
befasonin msuesen?
A kishin t drejt djemt, q me aq ngulmim dshironin t dinin se
'prgatitnin vajzat?
A duhet t ket kso fshehtsish ndrmjet shoqeve dhe shokve t
klass?
Kush e zbuloi se 'dshironin t bnin vajzat?
Prse e befasoi aq shum msuesen kjo dhurat?
far kremte sht 8 Marsi?

DETYR
Mos veproni edhe ju si vajzat e ksaj klase. Bashkpunoni me djemt
dhe prgatitni nj befasi t till pr arsimtaren tuaj pr 8 Mars.
Lexoni ndonj tregim a vjersh pr 8 Marsin.

111
 ATDHEU IM

Nxnsit posa ishin ulur npr banka, kur msuesi brtiti me z t

fort si bori:
- Msim edukativ!
- Msim edukativ. Omeri dshironte q orn ta shfrytzonte pr t
ngrn copn e buks, q e kishte ruajtur n xhep dhe q nuk mund t'ia
jepte Vesitit.
Msuesi bri disa hapa midis bankave. Frkimi i shurdht i
thembrave npr banka, zhurma, qeshja, shushuritja krejt pushuan.
Si pr udi n msojtore zotroi qetsia e plot. Frymmarrja u
ngadalsua dhe nxnsit u shndrruan vetm n vesh. Po, prve
palvizshmris s tyre, npr msojtore ndihej njfar gzimi i leht,
i mbl dhe i purpurt.
I knaqur, zotri Hasani shkoi te katedra dhe shfletoi fletoren
e trash.
- Mmdheu!
Kjo fjali u prit me njfar ftohtsie. Nxnsit nuk kuptuan gj.
- Cili nga ju di se ' sht mmdheu?
Nxnsit u ngjalln dhe e prishn qetsin e klass. Msuesi i ra me
thupr njrs bank, q t' i qetsonte. Nxnsit prgjuan rreth e
prqark, shikimet u kryqzuan midis bankave, npr muret, n dritare
e rrshqitn npr fytyrn e msuesit. Kuptohej se atdheu nuk ishte n
msojtore. Nxnsit vshtronin njri - tjetrin. Disa s' merrnin pjes
fare, por pritnin me durim dhe kureshtje.
Brahim Bali e oi gishtin. Shiko, shiko! Ai t dij. Sigurisht, e ka
prsritur klasn.
- Franca sht atdheu yn i dashur! murmuriti Brahimi.
Ai fliste npr hund si do nxns tjetr kur lexonte. Kur dgjuan

112
kt, t gjith filluan t'i ojn gishtat; tani t gjith filluan t prsritnin
t njjtn fraz.
Me buz t shtrnguara Omeri prtypte nj kafshat buk. Franca,
me kryeqytetin, Parisin. Ai e dinte at. Francezt q i shihte npr
rrug, kishin ardhur prej atij vendi. Q t shkosh atje ose t kthehesh
q andej, duhet ta kalosh detin, t udhtosh me anije deti deti
Mesdhe. Omeri kurr nuk kish par det, as anije. Por ai e di: deti
sht nj hapsir e madhe me uj t shllint e anija dika si drras q
noton. Franca vizatim shumngjyrsh. Si mund ai vend aq i largt t
jet mmdheu i tij? Ai nuk lindi atje. Ai nuk leu n dy vende.
Vendlindja e tij sht Franca. Omeri vetm q hngri nj rren.
Mmdheu ose jo Franca s' ishte mmdheu i tij. Ai mendonte rrena
vetm q t shptonte prej purteks s ullirit
Nxnsit ndrmjet tyre than: ai q di m s miri t rreshtoj rrenat
e veta, ai sht nxnsi m i mir i klass.
Omeri mendonte pr shijen e buks q e kishte n goj. Msuesi
kishte qndruar afr tij dhe mundohej q prsri ta qetsonte klasn.
Nj luft e madhe po ngjallej n shpirtin e fmijve. Zotri Hasani e
fillonte msimin.
- Mmdheu sht vendi i etrve tan, vendi ku jetojm qysh para
shum brezave.
- Msuesi foli gjat dhe tregoi se ' sht mmdheu. Nxnsit e
qetsuar shkruanin do fjal t tij
- Kur t huajt vijn nga jasht dhe dshirojn ta pushtojn, ather
mmdheu sht n rrezik. Ata, t huajt jan armiq, prej t cilve gjith
populli duhet ta mbroj atdheun e trembur. Ather parashtrohet
shtja e lufts. Njerzit duhet ta mbrojn atdheun dhe pr t ta japin
edhe jetn tha msuesi.
Cili ishte mmdheu i tij? Omeri dshironte q msuesi kt t' ia
tregonte, q ta dinte. Cilt ishin armiqt e atdheut t tij? Omeri skishte

113
guxim ta hapte gojn dhe t pyeste
Ata q e duan shum mmdheun e vet dhe punojn pr t mirn
e tij quhen atdhetar.
Zri i msuesit tingllonte solemnisht dhe prhapej npr
msojtore.
Zotri Hasani ecte para e prapa ndrmjet bankave.
A ishte edhe ai atdhetar? A ishte atdhetar edhe Hamit Saraji? Si
mund t jen q t dy atdhetar? Msuesi t ishte, t themi, njri nga
pishtart, kurse Hamit Saraji njri, t cilin policia e krkonte shpesh.
Ather cili nga ata t dy sht atdhetar?...
Omeri u udit kur dgjoi msuesin t flas arabisht. Ai q i
ndalonte t flitnin kt gjuh! A sht e mundur! Pr t parn her
msuesi fliste arabisht.
Me z t ngadalshm, por t vendosur, msuesi tha:
- Nuk sht e vrtet nse ju thon se Franca sht mmdheu i
juaj. Ajo sht rren!
M n fund Omeri e dinte se ajo ishte rren.
Zotri Hasani u habit. Nj koh ai qndroi si i habitur. Sikur
prgatitej t thoshte edhe dika. Por ka? A s' e pengonte ndonj fuqi
m e madhe?
Dhe kshtu ai s'u tregoi fmijve se cili ishte atdheu i tyre.
Ata e dinin: Algjeria.
Muhamed Dib
SHNIM
Ngjarja sht e vendosur n Algjeri para se ky shtet t fitonte
pavarsin.

BISED RRETH TEKSTIT

Ciln pyetje e kishte br msuesi?
Po si u prgjigj nxnsi Brahim Bali?
A u pajtua Omeri se Franca sht atdheu i tyre?

114
 Pse u befasuan nxnsit kur msuesi filloi t flas arabisht?
A e dinin nxnsit se kush ishte atdheu i tyre?
Kush e pengonte msuesin q t'ua shpjegonte nxnsve se cili ishte
atdheu i tyre?

DETYR
Gjeni n tekst se ku jan dhn shpjegimet pr fjaln atdhetar.
Nnvizoni me laps t thjesht fjalt me t cilat prshkruhet se far
duhet br kur atdheu sht n rrezik.

115
 TREGIMI PR SHIUN

Ret i mbushn cisternat e veta me ujin e oqeanit dhe u ngritn n

qiell. N lartsi t qiellit u rrokn dor pr dore, bn nj kompozicion
t gjat dhe morn rrugn kah fushat e largta t thara. Nj lokomotiv
e fuqishme e zjarrt i trhiqte npr hekurudhn e padukshme
qiellore.
Posa arrin mbi nj lugin, para tyre doli milici i qarkullimit i
mrrolur n fytyr.
- Stop! e ngriti tabeln e kuqe para hunds s lokomotivs. T
shoh se ka bartni?
- Nuk kemi gj tjetr ve ujit t oqeanit, u prgjigj makinisti.
- Mir, - tha milici i qarkullimit. Por, sipas rregullave t
qarkullimit ajror, ju i kini ngarkuar rnd cisternat! Nuk u lejoj t
vazhdoni udhtimin me at barr t rnd! Stop!
- Kemi detyr t shkojm te Lugina e that dhe ta ujisim u
prgjigj makinisti. Jemi t detyruara Na lejo t kalojm!
Fjal pas fjale, makinisti me milicin e qarkullimit ran n
mosmarrveshje t rnd. Meqense nuk u morn vesh me fjal, i
nxorrn shpatat dhe filluan dyluftimin. Nga goditjet e fuqishme
buiste tr qielli. Shpatat e zjarrta prisnin do gj q u dilte para,
kshtu q nuk i kursyen edhe cisternat e mbushura me uj.
Dhe ' ndodhi pastaj me ujin? Po, asgj. Nisi t rrjedh, t derdhet
dhe t vrshoj
Fmijt q nuk e dinin shkakun e vrtet pse rridhte aq shum uj,
thirrn plot gzim:
- ' na knaqi ky shi i mir!
Vidoe Podgorec

116
 FJAL DHE SHPREHJE
cistern en e madhe pr bartjen e ujit dhe lngjeve t tjera
bn nj kompozicion t gjat bn nj varg t gjat

BISED RRETH TEKSTIT

- Ky sht nj tregim i imagjinuar.
- 'sht e vrteta dhe 'sht e pavrteta n kt tekst?
- N ka u shndrrua mosmarrveshja ndrmjet makinistit dhe milicit?
- Kush u gzua pr shiun q binte?

DETYR
Gjeji dialogt dhe kopjoji n fletore!

117
 JEMI KOPSHTAR

Bela dhe lopata

Gjith kemi marr,
Dim t punojm,
Jemi kopshtar.

Ja dhe npr grupe

Msuesja na ndan'.
Njri el nj gropz,
Tjetri brazdn an.

- Mbille grurin mir!

- Mbille mir, panxhar!
- Hidhe plehun imt!
- Mos e ngjish ugar!

- Mos e ngjish ugar,

Se mban lagshtir!
Pastaj far' e mbjell
T mbetet pa mbir.

- Dil, o diell, ngrohi!

Bjer', o shi, ujiti!
Kopshti shpejt e shpejt
Bimt t na rriti.
Xhevat Beqaraj
FJAL DHE SHPREHJE
bel mjet pr pun si lopata
brazd vij e gropuar n tok, ulli
mos e ngjish ugar mos e lr pa punuar

118
 BISED RRETH VJERSHS
far bnin nxnsit n kopsht?
Me se punonin ata?
Shpjegoni strofn e fundit.

DETYR
Nse shkolla juaj ka kopsht, prshkruaj me fjalt e tua se 'pun keni
br ju bashkarisht n t dhe 'dobi keni prej asaj pune.

119
Nga mirsjellja
N EKSKURSIONIN SHKOLLOR

Eni tani t udhtojm n ekskursionin shkollor. Aty do t qndrojm

disa dit. Pr kt duhet t prgatitemi. Ta miratojm planin, si do t'i
kalojm ato dit t pakta.
Nse nisemi pa plan, pa prgatitje, menjher q n ditn e par, do t
shohim se kemi br huti. Pse?
Dhe t fillojm nga higjiena. M par do t hetoni se nuk e keni marr
brushn pr dhmb. Po brusha pr dhmb nuk huazohet, kt mir e dini.
Nuk sht higjienike. Megjithat, do ta blini. Dikush ka marr me vete
mjaft t holla, dikush jo. Dhe t hollat gjithashtu nuk huazohen kur jeni
jasht shtpis. Atje nuk jan prindrit tuaj q t'u krkoni. Duhet t mbani
llogari se pr ka i shpenzoni.
Mbani mend atje ku ja behin ekskursionistt, hprh gjendet ndonj
tregtar q ju ofron xhingle-mingle e nse fluturoni si miza n mjalt, ju
fluturojn edhe t hollat...Ekskursioni juaj sapo ka filluar. Prandaj mos
shpejtoni. sht mir q n fund t ekskursionit t'u mbetet ndonj qindark
n xhep, dhe me t t keni mundsi t bleni ndonj dhurat pr t afrmit tuaj.
Kuptohet se ktu ka vend t flitet edhe pr shum gjra t tjera t
ekskursionit shkollor... pr t cilat mund t bisedoni me shokt, msuesen dhe
prindt tuaj.

120
 FITON MENDJA, JO FUQIA

Nj luan plak u nis t shkoj te bishat e pyllit. Ecte e mburrej me t

madhe, brruronte sa tundej dheu.
- S'ka e s'ka n bot m trim e m t fort se un! Jam mbret mbi t
gjith! thoshte luani plak.
Udhs gjeti nj ari plak, t al: s' di se kur e kish goditur me spat
nj bari. Ariu tha:
- Mos u mburr kshtu, o luan. N bot ka nj trim m t fort se ti.
Luani u zemrua:
- Kush sht m i fort se un? Fol!
- Njeriu, - u prgjigj ariu.
- Ku sht njeriu? Dua ta shoh.
- Dil n fush e do ta gjesh, - i tha ariu.
Luani zuri t bredh fushave pr t krkuar njeriun. N nj lugin
pa nj kal q po kulloste. Kmbt i kish t lidhura. Luani iu afrua dhe i
thirri me t madhe:
- Cili je ti, o barngrns?
- S' m she? Jam kali.
- Kush t ka lidhur kshtu me trkuz?
- Njeriu.
- Ku sht njeriu?
- Shkoi n mal pr dru.
Luani u nis pr n mal. Udhs pa dy qe t mbrehur n parmend.
Patjetr, tha luani, kta jan njerz?, dhe iu afrua.
- Hej, 'jeni ju q rrini t mbrehur n zgjedh? - i pyeti ai.
- Ne jemi qe.
- 'bni ktu?
- Gjer tani lruam tokn. Tani po lodhemi pak.
- Kush ju ka vn n zgjedh?
- Njeriu.

121
 - Ku sht njeriu?
- Ja, andej, prapa atyre drunjve. Po grmon nj grop t thell q t
bien brenda bishat e pyllit.
Luani u nis e shkoi te njeriu. Ky e kish mbaruar s grmuari gropn
dhe e kish mbuluar me deg plot flet. Luani e pa dhe brruroi me t
madhe para tij. Njeriu u tremb.
- Pse ke ardhur tek un? e pyeti njeriu luanin.
- Dua q t matemi bashk e t shohim kush sht m i fort, ia
ktheu luani: - M kan thn se gjoja ti qenke m i fort se t gjith.
- Po si t matemi?
- Me luft. Do t luftojm bashk e do t shohim se kush do t dal
m i fort.
- Mir, iu prgjigj njeriu. Po m par hajt t shohim kush do t
krcej m shum.
- Hajt, t shohim, - ia ktheu luani. Fillo ti.
Njeriu mori hov, krceu dhe arriti gjer n buz t grops q kish
grmuar vet. Vuri atje si shenj nj gur dhe u hoq mnjan.
- Tani e ke radhn ti, o luan.
Edhe luani mori hov; krceu shum m larg sesa njeriu dhe ra
brenda n grop.
Njeriu qeshi dhe iu afrua grops, ku po prplitej mbreti i bishave
t egra. Njeriu mori spatn, mbyti luanin, ia rropi lkurn, bri opinga
dhe rripa. Kshtu, me mendje, njeriu e mundi luanin.

Tregim popullor

FJAL DHE SHPREHJE

brrurronte zri q nxirte luani

mburej lvdohej
trkuz litar
t mbrehur t vn n zgjedh
plot flet plot gjethe

122
 BISED RRETH TEKSTIT
Cila sht kafsha m e fuqishme n bot?
K e takoi luani rrugs?
far i tha ariu luanit?
Pse luani u zemrua?
ka i ndihmon njeriut q t jet m i fuqishm se do krijes?

DETYR
Ritregojeni me shkrim kt prrall.

123
 FJAL T URTA
PR DITURIN DHE LIRIN

Delen q ndahet nga tufa e ha ujku.

Liria s'falet, por me gjak fitohet.

Ku s'ka shkolla, ka burgje.

Dituria t del zot gjithkund.

Dituria sht drita e jets.

M mir t dish se t kesh.

Ku ska dituri ka varfri.

124
 DUART M T BUKURA

Personat: Miranda, Lirika, Plaku, Edlira.

Dekori: N sfond nj kopsht. Duken dy vajza t bukura e t
vogla. Jan Miranda dhe Lirika. Pak m tej sht Edlira duke
lar disa plaka. Miranda dhe Lirika bisedojn. Edlira nuk i v

MIRANDA: Shiko, shiko se ' duar t bukura kam un (ia tregon

shoqes).
LIRIKA: M t bukura se t miat nuk i ke kurr. Shiko se
'gishtrinj t holl e t gjat kam un.
MIRANDA: Sa lart po e ngre veten, moj Lirie!
LIRIKA: E ku mund t maten duart e tua me bardhsin e duarve
t mia!
MIRANDA: Oj, ' na thnke!
LIRIKA: Ashtu si t thash, ashtu sht.
(Hyn n sken nj burr i hipur mbi nj karroc t ngarkuar me
drrasa. Vajzat sa e shohin, ngrihen dhe i drejtohen atij).
MIRANDA: O xhaxhi, na trego se cila nga ne t dyja i ka duart m
t bukura!...
PLAKU: ( I vshtron) Jua tregoj un, moj vajza. Po m par m
ndihmoni t shkarkoj kto drrasa, se u duhen atyre t peshkimit.
LIRIKA: (Vshtron shoqen). T ndihmojm ne?!... Drrasat na i
prishin duart. Po shiko ' duar t mrekullueshme kam un, duar q nuk
duhet t bjn pun tjetr, vetm t'i bien pianos dhe violins!
MIRANDA: Mua m nxihen dhe kam frik se mos m futet
ndonj ashkl n gisht. Nuk mund t t ndihmoj.
PLAKU: Mir, moj bijat e xhaxhait. Kur sht kshtu, prisni sa t
shkarkoj karrocn dhe, si t ha nj kafshat buk, do t'ju them se cila
nga ju i ka duart m t bukura.

125
 (Plaku largohet dhe i drejtohet Edlirs q sht duke lar rroba n
ann tjetr t skens).
PLAKU: T qoft puna e mbar, moj bij!
EDLIRA: Ja, po laj shamit dhe orapet.
PLAKU: Pse s'ia le nns?
EDLIRA: Ajo shkon n pun. Un orapet dhe shamit mund t'i
laj shum mir vet.
PLAKU: T lumshin duart, bij. Po a do t m ndihmosh dhe mua
t shkarkoj kt karroc me drrasa.
EDLIRA: E si mos t t ndihmoj, xhaxha!...
PLAKU: Rrofsh, moj bij, dhe t falemnderit shum pr ndihmn
tnde.
EDLIRA: S' ka pse t m falnderosh, xhaxha. Ne e kemi pr
detyr q t ndihmojm do njeri kur ka nevoj.
PLAKU: Jo, jo, duhet t t falnderoj. I shikon ato dy vajzat atje, q
po rrin?...
EDLIRA: Po xhaxha. Ato nuk bjn pun tjetr: gjith ditn
vetm i tregojn duart njra-tjetrs.
PLAKU: Hajde me mua, bija ime.
(Shkojn te t dy vajzat).
MIRANDA: Jo Un i kam m t bukura.
LIRIKA: Jo, un
MIRANDA: Un, xhaxha.
PLAKU: M dgjoni. Shikoni kto duar! ( Merr duart e Edlirs dhe
ua tregon t dyja vajzave). Kto duar q ndihmojn nnn, jan nj
mij her m t bukura se duart q ndihmojn nnn, jan nj mij
her m t bukura se duart tua t bardha, me gishtrinj t holl dhe t
gjat. Pr kto duar ka nevoj familja dhe vendi. M kuptuat?!...
(Edlirs) Ikim, bij!...
Plaku dhe Edlira largohen. T dyja vajzat ulin kokn dhe dalin
t turpruara.
Bie perdja.

126
 FJAL DHE SHPREHJE
sfond fusha e nj tabloje
plaka tesha
nuk i vuri re nuk i pa, s'i diktoi
sken bin ku luajn aktort

BISED RRETH TEKSTIT

Pr se bisedonin Miranda dhe Lirika?
'bnte Edlira?
Kush hyri n sken?
far i than dy vajzat plakut?
Po plaku far u tha atyre?
Pse ato dy vajzat nuk i ndihmuan plakut?
Po Edlira a e ndihmoi plakun?
far u tha plaku dy vajzave q s'e ndihmuan at?

DETYR
Shkruaje shkurtimisht prmbajtjen e ksaj pjese.

127
 LULJA E PYLLIT

Shtitja pyllit
Dhe mir e di,
Doja t mbetem
Vet n qetsi.

Porse nj lule
Pash n nj hije,
Si syri t bukur,
Yll mrekullie.

Desha ta kpus,
Por ma preu vrik:
Kaq hert duhet
T' vyshkem, o mik?

Por prap s'e lash,

Me rrnj e nxora,
N shtpin time,
Lulen e mora.

N' saksi e mbolla

Me kto duar,
Ku dhe sot ajo
Lulzon e gzuar.
Johan V. Gete (Gjermani)
BISED RRETH VJERSHS
Ku shtiste djali?
far i tha lulja kur deshte ta kpus?
Si e nxorri nga rrnja?
Pse kudo npr parqe shkruan Mos i kputni lulet!
far kujdesi krkojn lulet nga ne, njerzit?
Ekologjia na mson t kujdesemi pr bimt, kafsht dhe gjith
ambientin jetsor.

128
 BASHKIMI SHT I NEVOJSHM
EDHE N LOJ

Nj dit fmijt doln prjashta pr t luajtur.

- Ejani t ngjitemi prpjet deri tek ai lis i madh tha Vera.
- Jo, ejani m mir t zbresim teposht deri n liqen tha Iliri.
- Nuk duam! Nuk duam! ia priti Vera.
- Duam! Duam! tha Iliri.
- Meqense nuk patn mundsi t merren vesh, t gjith ngeln ku
ishin. Kurrkush nuk shkoi kurrkund.
- I ati i tyre, q i dgjoi kto fjal mosmarrveshjeje, u tha:
- Nse nuk pajtoheni n mendime, nuk mund t bni asgj. Duhet
t merremi vesh. Mos u ngutni! Mendoni pakz, q ta gjeni ju vet se si
sht m mir.

Ndrkaq u kujtua Mentori.

- Ejani m par t ngjitemi prpjet deri tek ai lis i madh, e pastaj t
ngarendim teposht deri n liqen.
- Ky sht nj mendim i mir tha i ati, dhe e pyeti m par Vern:
- A pajtohesh ti?
- Pajtohem, u prgjigj Vera.
- Po ti Ilir, a pajtohesh?
- Pajtohem, u prgjigj Iliri.
- A pajtoheni t gjith? pyeti edhe nj her i ati i tyre.
- Pajtohemi! u prgjigjn me z t lart t gjith fmijt.
- N kt mnyr t gjith u ngjitn prpjet deri te lisi i madh.
- Pastaj ngarendn teposht, n liqen.

T gjith mbetn t knaqur.

Sipas Perl Bak (SHBA)

129
 BISED RRETH TREGIMIT
Pse s'u morn vesh fmijt?
Si i kshilloi babai ata?
Pse mbetn t knaqur n fund, t gjith fmijt mbasi u morn vesh
njri me tjetrin?
'do t ndodhte sikur t mos e dgjonin baban e tyre?

DETYR

Vri ktij tregimi nj titull tjetr, q mendon se i prshtatet edhe m

mir.

FJAL DHE SHPREHJE

e plotsonte n ast e plotsonte menjher, aty pr aty

ndrkoh n at koh
ilae barna

130
 GZIMI I VERS

Sa e mrzitur dukej at dit Vera! Gjat katr orve t msimit s'e

pa njeri t qesh. Kishte ln Arbenin, vllan m t vogl, t smur,
prandaj ishte mrzitur. Kur tinglloi zilja e ors s fundit doli e para
nga klasa dhe shkoi shpejt n shtpi.
- Nn, si u b Beni? - e pyeti nnn me nj frym.
- Vazhdon t ket ethe, Vera!
- Po fle? pyeti prsri voglushja e piklluar.

* * *
Kur Vera u ul n karrige pran shtratit t vllait, ky hapi syt e
skuqur e t ndritshm nga ethet.
- Si je tani? e pyeti Vera me z t mbl e plot dhimshuri.
- M mir jam! u prgjigj Beni si i lodhur.
- Vera buzqeshi e lehtsuar.
- T dhemb koka?
- Pak! u prgjigj Beni.
- Vera filloi t'ia frkoj lehtas kokn, e Beni dalngadal u qetsua
dhe e zuri prsri gjumi.

* * *
Tr ditn Vera i qndroi te koka t vllait t smur. Msonte aty,
pran tij. Sa her q Benit i duhej dika, ajo ia plotsonte n ast. Ajo i
tregonte edhe prralla t bukura, q e knaqnin aq shum Benin e
nganjher e bnin edhe t qeshte.
Kaluan pes dit. Tanim Arbeni i vogl e ndjente veten shum
mir. Sa u gzuan prindrit dhe e motra!
* * *
- Kur t jet m mir, silleni edhe nj her pr kontroll! - i kishte

131
porositur mjeku.
- Kshtu, nna e Vera e uan Benin te mjeku.
- Po kjo, e motra sht? pyeti mjeku, duke prkdhelur
voglushen.
Nna pohoi me kok dhe i buzqeshi s bijs.
- sht kujdesur shum pr t vllan, doktor. Edhe tani q
erdhm pr vizit s' donte t ndahej nga ai.
- Ti je kujdesur m shum, - vrejti voglushja. S' ke fjetur fare.
Shih si t jan skuqur syt!...
Nna buzqeshi. Ndrkoh mjeku vizitonte t voglin. Kur mbaroi
vizitn, fytyra e tij shndriti.
- S' e prisja nj shrim kaq t shpejt! tha ai. Ilaet kan br
punn e tyre, por shrimin e kan shpejtuar dashuria dhe kujdesi juaj i
madh.
Vera s' e prmbajti dot gzimin. Iu hodh n qaf t vllait dhe e
puthi fort, plot dashuri.
Flamur Topi

BISED RRETH TEKSTIT

Pr se bhet fjal n tregim?
Cili kujdesej m shum pr Benin e smur?
'kupton nga ky tregim?
Q t'i prgjigjesh drejt ksaj pyetjeje, lexoi edhe njher fjalt q i tha
mjeku n fund.
'kuptim kan kto fjal: E pyeti me z t mbl.

DETYR
Ritrego ngjarjen sipas katr pikave t ktij plani.

132
 Njohim gjuhn ton

PREMRAT VETOR

Lexoni tekstin e mposhtm dhe tregoni n vend t cilve emra

jan prdorur fjalt e shkruara me shkronja m t zeza: Tr ditn
Vera i qndroi te koka t vllait t smur. Msonte aty pran tij. Sa
her q Benit i duhej dika, ajo ia plotsonte n ast .
Ajo i tregonte edhe prralla t bukura, q e knaqnin aq shum
Benin edhe nganjher e bnin edhe t qeshte. Kaluan pes dit.
Tanim Arbeni i vogl e ndjente veten shum mir. Sa u gzuan
prindrit dhe motra! Ata mezi prisnin q ai t dal sa m shpejt nga
spitali.

Fjalt ajo, ata, ai, zvendsojn emrat Ver, prindr dhe Ben,
jan premra.
Premrat un, ti, ai, ajo, ne, ju, ata, ato quhen premra vetor .

USHTRIME

Lexoni tekstin e mposhtm dhe gjeni premrat vetor.

Ylberi me Valonin prgatitnin msimin.

- Oh! tha Ylberi. Un e lexova nj her msimin edhe e kuptova.
E `m duhen t gjitha kto. Mjafton q i di rasat e emrit. Me kaq marr
nj pes.
- Pse, pr t marr nj pes mson ti ? e pyeti i uditur Valoni.
Kto q mson sot n shkoll, a nuk t duhen pr m von n jet ?
Pastaj ai vazhdoi :
- Ne duhet t msojm pr t fituar dituri e jo pr nota.
- Fjalt un, ti, ne, ai, jan prdorur n vend t emrave Ylber dhe
Valon.

133
 Fjala un tregon vetn e par, njeriun q flet.
Fjala ti tregon vetn e dyt, njeriun t cilit i drejtohet folsi.
Fjala ai tregon vetn e tret, njeriun pr t cilin flitet.

MBANI MEND
Fjalt q zvendsojn emrat quhen premra.
Fjalt q tregojn vetat quhen premra vetor .

Premrat vetor kan tri veta n njjs dhe n shums.

Pasqyra e premrave vetor

____________________________________________________
Njjs Shums
veta e par un ne
veta e dyt ti ju
veta e tret ai, ajo ata, ato

Premri vetor un shkruhet me n fund.

Premri i vets s par shums shkruhet ne.
Premri i vets s tret njjs shkruhet ai.

USHTRIME

1. Zvendsoni emrin ose grupin emror me premrat : ai ,ajo.

Lejleku sht nj shpend shtegtar.
Dallndyshja e vogl shkon n vendet e nxehta.
Trumcaku i vogl mbetet ktu.
Nj qukapik fluturoi n folen e dallndyshes.
Zana e vogl i ushqen zogjt e uritur.

134
 FJALA SHT E VOGL SHUM

Fjala sht e vogl shum:

disa shkronja, disa rrokje
Ajo rrjedh si mjalt e qumsht
midis miqve, midis shokve.

Fjala sht e vogl shum:

dhe e ashpr, dhe e brisht
I ngre valt pereshkum,
kur vrsulet mbi armiqt.

Fjala sht e vogl shum:

t' mblson a vret si plumbi
Fjala sht si nj ur
q lidh brigjet e nj lumi.
Odhise Grillo

FJAL DHE SHPREHJE

e brisht q thyhet, thrrmohet leht
pereshkum q ka val t shkumzuara, valshum, e dallgshum
vrsulet turret a lshohet, krcnon dik

BISED RRETH VJERSHS

Si sht fjala midis miqve dhe shokve?
Po fjala ndaj armikut?
kuptim kan fjalt dhe e ashpr, dhe e brisht?

DETYR
Lexojeni vjershn dhe bisedoni rreth strofs s fundit!

135
 VAJZA E PANJOHUR

Nj vajz shpeshher e prshndeste me nderim detarin e vjetr,

pensionistin Braho Buna. Ajo e prshndeste me aq przemrsi, sa
plaku s' kishte si mos ia kthente prshndetjen. Xha Brahua nuk e
njihte fare dhe shpesh e kishte vrar mendjen se ku e kishte par, nga e
njihte ajo, por s'e kishte gjetur dot pse e prshndeste me aq ngrohtsi.
Nj t diel, n lagjen ku jeton dhe detari, nisi nj pun vullnetare.
Xha Brahua hodhi n sup nj lopat dhe u nis q pa gdhir. Dhe ja, nga
nj rrugic i doli prpara vajza e panjohur. N sup kishte nj kazm,
tehu i s cils ndriste nga rrezet e para t diellit. Vajza u skuq dhe, duke
prkulur kryet me nderim, tha:
- Mirmngjesi!
- Mirmngjesi, bija ime, - ia ktheu plaku.
Vajza u afrua dhe ia dha dorn.
- Nuk po m njihni?! pyeti ajo.
- Eh, t them t vrtetn, kemi koh q prshndetemi, po un
ende nuk t sjell ndr mend se ku t kam par, - tha detari plak.
- Ne njihemi prej kohsh, - tha vajza.
Dhe duke ecur rrugs, vajza nisi t tregonte.
- Un isha nxnse n shkolln fillore. Bashk me shokt e shoqet
e shkolls do t bnim nj shtitje npr det. N mngjes u zgjova
von. U vesha shpejt e shpejt dhe vrapova pr n port, nga ku do t
bhej nisja. Sirena e anijes po oshtinte. T gjith nxnsit e shkolls
ishin mbi t dhe po kndonin. Menjher anija lvizi nga vendi dhe u
nis. Un mbeta n breg vetm, e hutuar dhe thrrisja:
- Ndaluni, ej, ndaluni!
Nj detar, q kaloi pran meje, m tha t mos thrrisja kot, se nuk
mund t ndalej anija pr nj njeri. E dshpruar po bhesha gati t

136
 kthehem kur, pr udi, m'u duk sikur anija u ndal. Prej saj u
shkput nj sandall dhe filloi t vinte drejt bregut. Zemra sa nuk m
fluturoi nga gzimi. Sandalli po i afrohej bregut. Nj detar me shtat
vigan u hodh n tok dhe u drejtua nga un.
- Pse erdhe kaq von, moj vajz? m pyeti.
Un s' dija 't thosha dhe ula kokn e turpruar.
Detari, duke qeshur, m tha:
- Ne u ndalm pr t marr ty. Anijen e ndalm disa minuta, por
kohn e humbur, moj bij, nuk e kthejm dot.
Pastaj, duke m prkdhelur kokn, tha:
- T jet hera e fundit q nuk i prmbahesh orarit.
I hipm sandallit dhe shkuam n anije. Isha shum e tronditur.
Shokt dhe shoqet m pritn me buz t varura. Kishin t drejt. N
vesh m dukej se m kumbonin ende fjalt: T jet hera e fundit q
nuk i prmbahesh orarit!
- Po, - thosha me vete, - do t jet hera e fundit. T jap fjaln!
Dhe ashtu bra. Kurr nuk shkova von gjkundi...Por edhe at
fytyr t dashur t detarit nuk e kam harruar... A ju kujtohet?
- Tani m kujtohet, tha xha Brahua. Sa qenke rritur, moj bij!
Dhe un vrisja mendjen gjithnj dhe thosha me vete:
Ku e kam par kt vajz?
Javer Karalliu

FJAL DHE SHPREHJE

e kisha vrar mendjen e lodha mendjen

pa gdhir pa aguar, hert n mngjes
sandal kajak uji, bark
shtat vigan trupmadh

BISED RRETH TEKSTIT

Prse bhet fjal n tekst?
Kush prshndeste do mngjes detarin?
'ndodhi me shtitjen n det?
Pse s'u ndal anija?

137
Si veproi detari xha Braho?
Me cilat fjal e qortoi detari vajzn?

DETYR
Shkruani dy fjali q porositi xha Brahua?

138
 Njohim gjuhn ton
FOLJA

Dit maji

Zalli shklqen
Drita z gdhihet,
Drita po vjen,
Mjegulla ngrihet.
Djemt me gas
Udhs kndojn,
upat m pas
Tufat lshojn.
mbl tingllon
Dashit kmbora,
Malit ku shkon
Flak si dbora.
Asdreni

'kuptojm me fjalt e shkruara me ngjyr t zez?

'emrtojn ato?

MBANI MEND
Fjalt q emrtojn nj veprim, nj pun a nj ndodhi ose t qen
quhen folje. Pr ta gjetur foljen bjm pyetjen 'bj?

Dalloni grupin foljor n kto fjali:

1. Livadhet gjelbrojn pr bukuri.
2. Fluturat krahshkruara fluturojn lule m lule.
Marinart lundrojn n det.

MBANI MEND
Pjesa kryesore n grupin emror sht emri (kryefjala) kurse n
grupin foljor sht folja (kallzuesi, ose fjalt q emrtojn veprim).

139
 KOHT E FOLJES

Ky djal do Ky po krcen. Ky ka krcyer.

t krcej.

Ky zog do t fluturoj. Ky po fluturon. Ky ka fluturuar.

- Genc, 'bn ashtu?
- Po lexoj nj libr me tregime.
- Po nesr 'do t bsh?
- Nesr do t shkoj te gjyshja. Atje do t ndihmoj n vjeljen e
pemve.
- E ti 'do t bsh?
- Un do t shkoj n teatr me motrn.
- Sigurisht do ta shohsh at pjes q e kam par un.
Nj pun, nj vprim a nj ndodhi mund t ndodh n nj koh t
caktuar. Tregoni se n 'koh bhen veprimet q jan shprehur me
fjalt e shkruara me shkronja t zeza. Bni pyetjen KUR? dhe
prgjigjuni duke e prcaktuar kohn me fjalt; s shpejti (nesr); dje
(para ca kohsh).

MBANI MEND
Nj veprim mund t bhet (t ndodh) n kohn e tashme, n
kohn e ardhme dhe n kohn e shkuar. Pra, folja ka tri koh
kryesore: kohn e tashme, kohn e ardhme dhe kohn e shkuar.

USHTRIME DHE DETYRA

1. Lexoni kt tekst, dalloni foljet dhe tregoni se n ciln koh
jan.
Kur Valoni lviz telat e kitars, ata lshojn nj z t mbl. Ai po
luan n kitar. Agroni i vogl knaqet kur e dgjon.

140
 KOHA E ARDHME

2. Shndrroni kt tekst n kohn e tashme.

Nesr grupi artistik do t jap nj shfaqje. Agimi do t dal pr
her t par n sken. Ai do ta ndiej veten t shqetsur. Agimi do t'i
vazhdoj provat. Zri i tij i mbl sht her i lart e her i ult.

3. Shndrroni kt tekst n koh t kaluar

Perdja hapet. Nj vajz del prpara shikuesve dhe shpall
programin. Pas pak kndon kori. Djemt dhe vajzat duken t qet. Ata
kndojn dy kng popullore. Salla knaqet nga zrat e fuqishm t
fmijve.
4. Nga kjo tabel formoni 5 fjali n kohn e tashme, 5 fjali n
kohn e ardhme dhe 5 fjali n kohn e kaluar.

Nj djal i vogl (ndalem) para nj librarie..

vajz e (qndroj) pran.
(shikoj) te nj vitrin plot me lodra.
Disa djem t vegjl (vrapoj) nj fush t gjer.
Vajza t vogla (lexoj) nj libr shum interesant.
Kini kujdes n lidhjet e pamundshme.

5. Lexoni kto fjali dhe tregoni se kush flet, me k flet dhe pr k

flet (flitet).

Un do t krcej. Ti do t luash me top.

Ajo do t luaj me kukull.

Ne po luajm me top. Ju luani me kukulla.

E ata le t krcejn.

141
 Kush mund t bj nj pun a nj veprim?
Pr k mund t flasim n nj fjali?

Personi q flet Personi me t cilin flasim Personi pr t cilin flasim

sht veta e par. sht veta e dyt. sht veta e tret

MBANI MEND
Folja ka tri veta: vetn e par, vetn e dyt dhe vetn e tret njjs
dhe shums.

6. Shkruani n vetn e par t numrit shums kto fjali.

Un Ne
Un luaj me top
Un u ndihmoj prindrve t mi
Un mbledh lule pr nnn time
Un kam dshir t madhe t lexoj

Un shko-j Ne shko-jm
Ti shko-n Ju shko-ni
n shkoll
Ai shko-n Ata shko-jn

Tregoni me se mbaron folja shkoj n vetn e par, t dyt dhe t

tret t numrit njjs dhe shums.

MBANI MEND
Folja pson ndryshim n vet dhe n numr. Ndryshimi q bn
folja sipas vetave (n numrin njjs dhe n numrin shums) quhet
zgjedhim.

142
 1. Bashkoni fjalit sipas shembullit t dhn.
P.sh. Un shkoj n shkoll. Ajo shkon n shkoll. Ne shkojm n
shkoll.
Un shikoj nj emision televiziv. Ti shikon nj emsion televiziv.
Ju prgatiteni pr msim. Ajo prgaditet pr msim.
Ai sht puntor i mir. Ajo sht puntore e mir.
Un e dua mmdhen. Edhe ata e duan mmdhen.
Un kam lexuar shum ngjarje pr fmijt e vendeve t ndryshme.
Ti ke lexuar shum ngjarje pr fmijt e vendeve t ndryshme.

2. Shkruani kto fjali n kohn e ardhme, sipas ktij shembulli:

Un punoj n nj restorant t madh.

Un do t punoj n nj restorant t madh.

Ju i bni detyrat e shtpis n koh.

Ai zgjedh nj pal rroba t mira..
Ajo gjen shum krpudha.
Un e z shokun tim pr dore.

143
 KUR UDHTOJM

Jeta e njerzve nuk sht e mundshme pa lvizje prej nj vendi n nj vend

tjetr. Disa shkojn n pun, disa t tjer shkojn n miqsi, n vizita dhe
ekskursione, teatr, kinema etj. Nxnsit shkojn n shkoll... Shum her
njerzit shkojn n kmb, por kur duhet t shkohet n ndonj vend t largt,
ather nevojitet mjet udhtimi.
Mjetet e udhtimit jan t ndryshme: pr njerz dhe pr bartjen e
mallrave. Disa mjete udhtimi qarkullojn n tok, kurse disa n uj dhe n
ajr.
Kujdes! Kur udhtoni me autobusin e qytetit, trolejbus ose tramvaj,
mos harroni:
T pritni n radh!
T hipni dhe t zbritni pa u shtyr!
T' ju lironi vend njerzve t moshuar!
Bisedoni ngadal dhe mos i pengoni t tjert!

A mund t tregoni se cilat mjete udhtimi qarkullojn n tok, cilat n uj

e cilat n ajr? Si quhen ata njerz q i drejtojn kto mjete udhtimi n
vendbanimin tnd?
- Me far mjete udhtimi ke udhtuar deri tash?...

144
LUMI U B DRIT

Qe nj lum i madh,
Lum me ujra shum;
Por prtac na ishte,
S'bnte asnj pun.

Sa her' binin shirat,

Shtrihej gjer e gjat,
Dmtonte t mbjellat,
Derdhej fushs larg.

Por nj dit' puntort,

Lumin e sulmuan
Dhe mbi shtrat t tij,
Nj dig ndrtuan.

Lumi tha me vete:

Kush po m pengon?
' sht kjo kala
Q po m rrethon?

Edhe menjher,
Ra n katarakt,
Dign e pandehu
Si kull t lart.

Un s'jam kala,
As kull' me bedena,
Vall ku ke par
Kshtjella me tela?

145
 Ti ke krah' t fort,
Kraharor t gjer;
Pr shekuj me radh
Asgj nuk ke br.

Po shtrohu njher,
O lum i trbuar;
Mbi turbina bjer
Duke i rrotulluar.

U mendua lumi,
Lumi leshrashkum,
U mendua pak,
S'u mendua shum.

Buiti plot val,

Ngjiti ujrat lart,
Ra prmbi turbina
Posht n katarakt.

Punoi nat' e dit,

Ky lumi vigan
Dhe shprndau drit
Fshatrash an e mban.

Kjo nuk sht prrall,

Kjo sht e vrtet,
Ju hidrocentralin
E kini par vet.
Frederik Reshpja

FJAL DHE SHPREHJE

dig pend
turbin nj rrot q lviz elektromotort

146
 BISED RRETH VJERSHS
Si vepruan puntort?
Si mund ta shfrytzojm ujin e lumit?
'mendoni si fitohet rryma elektrike?
A kemi dobi nga hidrocentralet?

DETYR
Ritregoje vjershn me fjalt tua, duke shtuar hollsira t tjera pr
ndrtimin e ndonj hidrocentrali t afrm.

147
 Njohim gjuhn ton

KOHA E KRYER E THJESHT

Lexoni me vmendje paragrafin e par t tekstit dhe vreni fjalt e

shkruara me t zeza. `tregojn ato?
Sa e mrzitur dukej at dit Vera! Gjat katr orve t msimit s'e pa
njeri t qesh. Kishte ln Arbenin, vllan m t vogl, t smur, prandaj
ishte mrzitur. Kur tinglloi zilja e ors s fundit doli e para nga klasa dhe
shkoi shpejt n shtpi.
- Nn, si u b Beni?- e pyeti nnn me nj frym.
Fjalt s`pa, tinglloi, doli, shkoi, u b dhe pyeti jan folje n
kohn e kryer t thjesht. Tregojn nj veprim q sht kryer n t
kaluarn.

Gjeni dhe shkruani n fletore foljet e tjera t paragrafit t dyt n

kt tekst.
FOLJET jam dhe kam
N KOHN E KRYER T THJESHT

Lexoni tekstin e mposhtm dhe vreni fjalt e shkruara me

shkronja t zeza.

Naim Frashri qe atdhetar dhe poet i shquar.Tr jetn punoi pr

t mirn e popullit shqiptar. T gjith e donin shum jo vetm se qe i
ditur, po edhe se qe i dashur me t gjith. Njerzit e thjesht e patn
mikun m t afrt.
Fjalt: qe, punoi, patn jan folje n kohn e kryer t thjesht.
MBANI MEND
Veprimi ndodh n kohn e shkuar dhe sht i prfunduar.

148
M posht po zgjedhojm foljet kam dhe jam n kohn e kryer t thjesht.
kam jam
Un pata qesh
Ti pate qe
Ai, ajo pati qe
Ne patm qem
Ju patt qet
Ata, ato patn qen

1. Lidhni me shigjet dhe shkruani zgjedhimin e foljes jam n

kohn e kryer t thjesht.

Un qem t gjith t gzuar. Un qesh -________

Ti qet n Kongresin e Manastirit. _________________
Ai qe i pari n garat sportive. _________________
Ne qesh n Presp. _________________
Ju qen nxns t mir. _________________
Ata (ato) _________________

2. Vini foljet n kllapa n kohn e kryer t thjesht.

Njher nj baba (kam) tre djem. Djemt (jam) t rritur. Ai (jam) i
smur dhe i thirri djemt pran shtratit.
Drita (jam) infermiere e mir. (Jam ) e vendosur dhe (kam) zemr
t fort. Shokt (kam) respekt pr kt vajz trime.

Zgjedhoni foljen kam n kohn e kryer t thjesht.

DREJTSHKRIM

Folja kam n vetn e par dhe t tret shums shkruhet me m, n

n fund (patm, patn). Ndrsa folja jam n vetn e par njjs dhe n
t tria vetat e shumsit shkruhet me n fund (qesh, qem, qet,
qen).

149
 DY DHIT
Prrall

Dy dhi, duke kullotur nj her n nj mal t lart, hasn n nj udh

fort t ngusht. Udha ishte aq e ngusht sa mezi kalonte njra prej tyre.
Por edhe t kthehesh prapa ishte e pamundur. Nga ana e siprme e
udhs ndodhej nj shkrep guri i lart. Kurse nga ana e poshtme e
udhs, ndodhej nj rrpir e thell.
'thoni ju, si vepruan dy dhit?
Njra prej tyre u ul n gjunj ngadal, duke u mbshtetur mir pas
shkmbit t gurit. Kurse dhia tjetr kaloi me kujdes t madh, mbi
kurrizin e shoqes s vet, q rrinte ulur n gjunj dhe doli n ann tjetr.
Kshtu, t dy dhit shptuan dhe morn udhn e vet, duke kullotur
gjethe t egra npr ato kodra.
Dy dhi t tjera, duke kullotur npr disa kodra, u puqn n buz t
nj prroi t rrmbyeshm. Prmbi at prrua ndodhej nj vig pr t
kaprcyer matan ujit.
Dhit vshtruan njra-tjetrn n sy. Secila prej tyre dshironte t
kalonte para shoqes. Ato qndruan nj cop her me nj kmb n
buz t prroit dhe me kmbn tjetr mbi vig, duke pritur njra
tjetrn q t'i lshonte vendin pr t kaluar. Por asnjra nuk lshoi
rrug.
Ather u nisn q t dyja gjer n mes t vigut t ngusht dhe
filluan t zihen e t shtyjn me brir njra-tjetrn, gjersa rrshqitn t
dyja, ran n prrua dhe u mbytn n uj.
Po t'i kishin lshuar udh njra-tjetrs, t dyja do t kishin
shptuar.
Kristoforidhi

150
 FJAL DHE SHPREHJE
shkrep guri shkmb guri
rrpir e thell vend i thell
vig dru mbi lum
u poqn u takuan
buz nj prroi pran nj prroi

BISED RRETH PRRALLS

Si vepruan dy dhit e para pr t kaluar shkmbin?
Po dy dhit e tjera far bn ?
'u ndodhi atyre, pse?
Si duhet vepruar?

151
 SHQIPONJA

Njher nj shqiponj e kishte ndrtuar folen n maj t nj peme

t madhe, jo larg bregut t detit. Kishte aty edhe zogjt e vet.
Nj dit, nn pemn ku ndodhej foleja, u mblodhn disa njerz pr
t pushuar. At koh shqiponja po kthehej n fole me nj peshk t
madh n kthetra. Njerzit, porsa e pan, e rrethuan pemn dhe filluan
t thrresin e ta gjuajn shqiponjn me gur.
Shqiponja e lshoi peshkun n tok. Njerzit, sapo ra peshku, e
morn dhe ikn.
Shpendi i lodhur u ul n knd t foles, ndrsa zogjt e vegjl
filluan t ngren kokat dhe t hapin gojn. Ata t shkrett i kishte
marr uria. Po mama ishte lodhur aq shum, sa nuk kishte m fuqi t
fluturonte deri n breg t detit. Prandaj u ul mir dhe mbuloi me krah
zogjt e saj t vegjl. Pastaj filloi t'i ledhatoj me pend. Sa m shum i
ledhatonte, aq m shum ata thrrisnin.
Ather shqiponja u ngrit dhe fluturoi n maj t pems. Zogjt
vazhdonin t thrrisnin m shum dhe me z t dhimbshm.
Nna e tyre briti njher: Krk... krk, pastaj hapi kraht dhe u
nis drejt detit.
Shqiponja nn u kthye von n mbrmje. Fluturonte ngadal dhe
shum afr toks. N kthetra mbante prap nj peshk t madh.
Kur iu afrua pems, ku gjendej foleja, vuri re me kujdes se mos
kishte prsri njerz. Kur pa se nuk kishte, uli kraht dhe u ndal n
folen e saj.
Zogjt e vegjl ngritn kokat dhe prisnin gojhapur q t' i ushqente
e ma. Ather shqiponja filloi ta coptoj peshkun dhe t' i ushqej t
vegjlit.
Leon Tolstoj

152
 FJAL DHE SHPREHJE
kthetra thonjt e fort e t mpreht t kafshve e t shpendve
rrmbyes
t'i ledhatoj t'i marr me t mir, t'i prkdhel
me z t dhimbshm me z q t vinte keq ta dgjosh

BISED RRETH TEKSTIT

Pse i quajm njerz pa zemr ata q ia morn peshkun nns shqiponj?
Pse shqiponja mori prap nj rrug t largt deri n breg t detit?
Me ka e krahason ti dashurin e madhe t shqiponjs pr zogjt e saj?
'titull tjetr i kishe vn ti ktij tregimi?

DETYR
Prshkruani nj shqiponj q keni par.

153
 ASTRONOMI I VOGL

Nj nat, dy burra trokitn n portn e shtpis t nj fermeri t

varfr, duke thrritur:
Ju flini, ndrsa djali juaj endet natn npr rrug!
Fermeri u ngrit nga shtrati dhe hapi portn. Para tij qndronin dy
burra, t cilt vinin nga nj kodrin e vogl aty pran...
Ndrkaq ulur mbi nj gur, djali i vogl i fermerit vshtronte me
ngulm qiellin.
Zbrit q andej! i thrriti babai voglushit. far bn atje
natn?
Baba, t lutem mos m qorto, por vshtro qiellin njher. A i
shikon yjet atje lart sa t bukur jan? Un po studjoj yjet dhe i njoh t
gjitha emrat e tyre. Pr kt, mund t pyessh edhe msuesin tim...
T nesrmen n mngjes babai shkoi n shkoll dhe msoi pr
habin e tij t madhe, se me t vrtet Pjerri, djali i tij i vogl ishte i
fort n lndn e astronomis. Por shpesh shokt e tij t klass
talleshin me astronomin e vogl.
Nj mbrmje korriku, Pjerri ishte n kopsht me shokt e tij. Hna
ndionte n qiell, midis disa reve t bardha t bukura. Pr t'u tallur me
Pjerrin, njri nga shokt u tha t tjerve:
Si mund t bindemi ne, nse hna vrapon prpara ktyre reve apo
ret lvizin prapa hns? Kt gj, sigurisht as i dituri yn nuk e di.
Shum i qet, Pjerri iu prgjigj shokve:
Uluni nn kt pem ktu pran dhe ngrini kokn. Hna qndron
gjithmon midis ktyre dy degve, ndrsa ret largohen.
Q nga ai ast asnj nga shokt nuk e tallte m Pjerrin,
astronomin e vogl. A e dini ju se kush ishte ky voglush i ditur?
Ky ishte astronomi i ardhshm Pjerr Gasend.
Prshtatur nga
Elta Deveja

154
 FJAL DHE SHPREHJE
astronom njeri q merret me vzhgimin e yjeve

BISED RRETH TEKSTIT

Ku shkonte natn astronomi i vogl dhe 'bnte atje?
Dy burrat far i than fermerit, babait t djalit Pjerr?
Babai i tha 'bn aty djal; si iu prgjegj djali?
Pse talleshin shokt me astronomin e vogl?
Kush ishte astronomi i vrtet?

155
 SHKOPI MAGJIK

Ishte mngjes. Klaudi i vogl luante para ders s shtpis. Rrugs,

i krrusur e duke u mbshtetur pr shkopi, ecte plaku me syza t
praruara. Afr ders lshoi shkopin. Klaudi q gjendej aty e mori at
dhe ia ofroi plakut. Ky qeshi duke i thn: - T falemnderit! Mua ky
shkop nuk m duhet. Un mund t gjendem mjaft mir edhe pa t.
Mbaje pr vete po deshe.
Dhe shkoi duke mos pritur prgjigjen. Klaudi mbeti me shkop n
dor, duke mos ditur se ' t bj me t. Qe nj shkop druri me kryle
lart e n pjesn e poshtme me maje metali. Asgj t panatyrshme nuk
kishte n t.
Klaudi i ra dy her toks me shkop dhe pastaj i hipi si t jet ndonj
kal druri. Dhe menjher u gjend mbi nj pel t zez me yll t bardh
n ball. Kali hinglloi dhe me vrap msyri oborrin derisa nga
thundrat e tij shprthenin shkndija.
Kur zbriti nga kali ishte pak i friksuar. Shkopi prsri iu b i
zakonshm. N t s'kishte as thundra, as jele ishin vetm maja e
metalit dhe dorza kryle e shkopit.
E ka tani t provojm mendoi Klaudi.
Ai prsri i hipi shkopit. Ksaj here shkopi u shndrrua n deve t
bukur me dy gunga. Kurse oborri iu shndrrua n shkrettir t
madhe. Por, Klaudi nuk u friksua. U mundua ta gjej oazn, vend ku
ka uj e blerim. Ky sht shkop magjik tha Klaudi dhe pr t tretn
her hipi n t. Tani ngiste automobil t kuq sikur t ishte n shtegun e
vrapimeve. Prej anash dgjoheshin brtimat e simpatizuesve. Klaudi
arriti i pari n cak.
Pastaj, shkopi u shndrrua n anije kozmike ndrsa oborri n liqe
t gjelbr dhe t gjat. Klaudi u gjend n anijen kozmike dhe pas vetes
linte gjurm yjesh.

156
 Sa her q Klaudi lshohej n tok, shkopi e merrte pamjen e vet t
rndomt: me krylen dhe majen e metalt.
N loj kaloi shpejt dita. N mbrmje Klaudi prsri e takoi
plakun, por n t asgj nuk hetoi: plak i rndomt, pak i lodhur nga
rruga e gjat.
A t plqeu shkopi e pyeti plaku at?
Klaudi mendoi se plaku do ta marr shkopin, prandaj i skuqur ia
zgjati at duke i thn:
- T falemnderit!
Por, plaku e lkundi kokn duke i thn: mbaje pr vete. ' m
duhet mua tani ai shkop?
Ti me t mund t fluturosh, kurse un vetm mbahem.
Shkoi i buzqeshur sepse n bot s'ka njeri m t lumtur se ai q
fmijs i dhuron dika.
Xhani Rodari
SHNIM
Brenda vetm nj dite shkopi magjik u shndrrua n kal, n deve, n
automobil, n anije motorike, por ai n asnj ast nuk ndryshoi. Mbeti
shkop i njejt. Edhe oborri mbeti oborr. Ty me siguri t kujtohen edhe kuajt
e fmijris prej shkopi. N ka t shndrroheshin ty ata?

BISED RRETH TEKSTIT

Pse shkopi n duart e plakut nuk dukej magjik?
Pse themi fmijt fantazojn dhe luajn, kurse t rinjt kur fantazojn
edhe krijojn?
Pse n fund u gzua aq shum plaku?
Gj e gjz:

Ikn e ikn e t lodhur s'ka

e bn gjurmn sa nj para.

Shkon, shkon, e bn gjurmn

sa nj napoleon.
(bastuni)

157
 DY BALONAT

Prralla jon kt her tregon pr dy balona prej letre q doln n

nj oborr t madh nj dit pranvere dhe u ngjitn lart n qiellin e kaltr.
Dy balonat megjithse dukeshin njsoj ndryshonin shum nga
njra-tjetra: ato ishin t bra me kallama, t veshur me letr t holl
dhe kishin bishta t gjat dhe terezit i kishin shum t mira, por, si
tham, ndryshonin shum njra nga tjetra. E para, balona me letr t
kuqe dhe ca shirita t bardh, kishte dshir t fluturonte lart dhe nuk
u trembej lartsive; kurse e dyta, balona me letr t verdh, nuk kishte
guxim t ngjitej lart, por fluturonte ult.
E kshtu pra duke u ngjitur dy balonat po fjaloseshin:
- E bukur, por sikur fryn shum er u prgjigj tjetra.
- Aq m mir. Era t ngre m lart.
- Jo un nuk vij m lart. Ti shko po t duash. Un po qndroj ktu, -
tha balona me letr t verdh.
- Pse tregohesh kaq e frikshme? i tha balona e kuqe. Duhet t
jesh m e guximshme. Shiko sa i bukur sht qielli sa i pastr, e, po t
ngjitemi m lart, do t na dal nj panoram m e bukur.
Balona e verdh u mendua disa aste dhe pastaj tha:
- Jo, jo, pse t rrezikohem kot! 'm duhet t ngjitem aq lart! M
mir rri ktu pran toks. Un nuk e marr vesh se far knaqsie
provon ti duke fluturuar aq lart.
Balona e kuqe vuri buzn n gaz dhe tha:
- Habitem se si flet kshtu. Ti je e ngjashme me mua dhe je po aq e
madhe dhe e fort dhe megjithat ke frik t fluturosh lart. Pastaj si
nuk e kupton se sht gj e bukur t arrish lartsi t reja, t ndjesh m
afr diellin, t shikosh zogjt e t prshndetesh me ta. Nj dit un
hipa aq lart sa pash edhe detin q shtrihet prtej qytetit. Sa i bukur

158
ishte! Sa i madh! Sa i kaltr: aty po lundronin disa anije t mdha, q
anin valt dhe u binin sirenave. Nj her tjetr m kaloi pran nj
helikopter dhe prej tij u hodhn disa vajza me parashut. E di ti kujt i
thon parashut?
- Jo u prgjigj balona e verdh.
- Si mund ta dish kur rri gjithmon n nj vend, fluturon ult dhe
s'mson asgj. Parashut sht nj adr e madhe, her e bardh dhe
her me ngjyra, q e hapin njerzit kur hidhen nga aeroplani dhe
zbresin ngadal. sht gj e bukur shum t' i shohsh, t duket sikur
n mes t qiellit elin disa lule t uditshme t bukura, q zbresin
ngadal nga toka.
Balona e kuqe mbaroi tregimin dhe vuri re se balons s verdh i
bn prshtypje fjalt e saj. Priti edhe pak dhe tha:
- E, do t vish lart? Eja, mos ki frik!
- Jo, jo, sot. Ndoshta ndonjher tjetr u prgjigj balona e verdh.
Balona e kuqe nuk e priti m shoqen frikamane. Ajo u ngrit drejt
qiellit.
Balona e verdh e ndoqi me sy dhe t themi t vrtetn ia pat zili
shoqes s vet trimresh, q ngjitej aq lart, por nuk i shkoi pas.
Si kaluan disa minuta, balona e kuqe u ngjit edhe m lart dhe tani
dukej e vogl. Balona e verdh e shihte duke u ngjitur pareshtur, ajo
nganjher anohej, por shpejt drejtonte trupin dhe prap ecte drejt dhe
era e merrte n kraht e veta dhe e onte gjithmon lart.
Balona e verdh duke fluturuar ult, pa u ngjitur lart, shtiste npr
oborr, pastaj era e mori me vete dhe e oi jasht oborrit, n mes t nj
rruge. Ajo u tremb dhe u b gati t zbres n tok. Nj shoqe e saj, q
po fluturonte sipr shtpive, i thirri nga lart:
- Mos zbrit se do t mbetesh n telat e telefonit. Ngjitu lart edhe eja
tek un. Ktu sht mir dhe nuk ka rrezik.
Por balona e verdh u tremb dhe nuk pati guxim t ngjitej lart. Ajo
zuri t ulej. Por nuk vonoi dhe papandehur u prplas pas nj gjje t

159
 fort. Bishti iu ngatrrua dhe iu b kutulla dhe ajo mbeti e varur
kokposht. Kishte ngecur te telat e telefonit.
- Ndihm! Ndihm! thirri ajo e trembur. Por askush nuk iu
prgjigj.
N kt koh balona e kuqe fluturonte e lumtur n mes t qiellit
dhe shikonte tokn posht vetes, shikonte qytetin e bukur me ndrtesa
e fabrika, shikonte rrugt plot njerz, shikonte detin dhe shklqente si
nj pasqyr. Era e prkdhelte dhe zogjt e prshndetnin me zret e
tyre gazmore.

Gjergj Vlashi

160
 FJAL DHE SHPREHJE

balon,a ktu ka kuptimin lodr fmijsh, q bhet me letr t holl t

nder mbi fije kallamash dhe q lshohet lart n ajr e mbajtur me pe t
fort; tullumbace me ngjyra
kallami,a, - krcell bimsh i holl, i gjat e bosh prbrenda
terezi,a peshore me dy krah t barabart dhe me dy pjata mbi t cilat
n njrn vihen gurt e peshs e n tjetrn sendi q peshohet. Ktu - t
qent n rregull e dikaje, n vendosjen e do gjje si duhet
panoram pamja e natyrs q na rrok syri zakonisht kur jemi n nj
vend t lart
sirena pajisje q lshon tinguj t mpreht e t vazhdueshm e q
prdoret si mjet pr t paralajmruar dika
parashut mjet prej plhure t fort, t lidhur me litar npr cepa, q
hapet n ajr si adr pr t'u hedhur nga nj aeroplan e pr t rn ngadal n
tok
pareshtur vazhdueshm, pandrprer
kutulla n trajt rrotullameje, si rreth, kokorreth
vuri buzn n gaz buzqeshi

BISED RRETH TEKSTIT

Pse balona e kuqe i donte lartsit?
Pse balona e verdh u friksohej lartsive?
Cilin balon do ta shoqronit ju?
ka don t thot shkrimtari me shembullin e dy balonave?

161
 POROSIA

Ne fmijt
t bardh,
t verdh,
t zinj,
njerzve t mbar bots
po ua drejtojm kt porosi:
bomba atomike
tanksa
dhe topa
NUK DUAM, JO!
N vend t tyre:
fabrika t reja,
shkolla,
banesa
si dhe shum ushqim,
lodra e libra
pr do fmij
t ket kudo!
Ather.
bota do t jet e bukur,
do t ket lumturi,
Plot gzim e hare
dhe n do zemr
kng e dashuri...
Dushko Avramov

BISED RRETH VJERSHS

far nuk don t ket n bot?

ka u porosisin fmijt e t gjitha ngjyrave njerzve t mbar bots?
Po ka do t ket n vend t armve?
Kur do t jen t lumtur t gjith njerzit e bots?

162
 SHENJA VERE

Erdhn ditt e para t qershorit. Dielli ka filluar t qes fytyrn e tij

t plot. Dhe pa kursim lshon tufat e dendura t rrezeve t ngrohta.
Fresku i ditve t majit i lshon vend zhegut, q merr kraht m me
guxim nga dita n dit.
Bulzat jan shndrruar n bisqe, gonxhet n lule dhe lulet
shndrrohen n kokrra e frut. Kallinjt nisin t zverdhen. Sa e
shndosh duket fusha! Ajo sht e mbarsur nga pjella e re. Prandaj
sht e begatshme dhe me kraharor t bujshm.
do gj merr ngjyrn e verdh. Ngjyrn e diellit t art.
Shpezt i kan paksuar kngt e tyre. M t gjalla jan n ort e
freskta t mngjesit.
Rrugt e fshatit i ka mbuluar pluhuri. N ato t qytetit shkrihet
asfalti. Njerzit shihen n rrug rrall. Fshatart tr ditn derdhin
djersn npr ara. N mesdit, kur vapa arrin kulmin, nn hijen e
kurorave t drunjve pushojn e gazmohen puntort zbukuruesit e
fushs.
Tufat e dhenve, duke vrapuar si t trbuara, krkojn hijet pr t
mrizur. Buajt zhyten n ujin e hurdhave e jasht u duken vetm kokat
e zeza.
Lumenjt dhe prrenjt s'e kan gjallrin e dikurshme. Shtretrit
e tyre ngelin pr gjysm t zbrazt. Fushn e molis melodia monotone
e gjinkallave, t cilat i thurin lavde ngrohtsis q fal dielli.
Natyra prjeton ndrrim. do gj djerson, zverdhon duke
vjedhur ngjyrn e diellit. Fusha prgatitet pr drapr e kos. Pr
vjelje...
Fejzi Bojku

163
 FJAL DHE SHPREHJE
pa kursim pa dhimbje
zheg nxehtsi e madhe
i trbuar i egrsuar, pa kontroll
molisje lodhje e teprt, i kputur

BISED RRETH TEKSTIT

Autori vern e pikturon si me brush dhe na jep nj tablo t qart se
'ndodh n ver.
Si duket moti n ver?
Tregoni si e prshkruan autori n ver natyrn, fshatin, qytetin.
Pr se prgaditet bujku n ver?

164
 Njohim gjuhn ton

PJEST PLOTSUESE T FJALIS

Analizoni dy fjalit e mposhtme dhe vreni si sht br zgjerimi i

tyre.

Djali luan . Djali i vogl luan . Djali i madh luan.

Cili djal ?

Djali i vogl i xha Selimit luan. Djali i madh i xha Selimit luan.
I kujt ?

Djali i vogl i xha Selimit luan me qenin. Djali i madh i xha Selimit luan me top
(Me k?) n oborrin e shtpis. (Ku?)

Fjalt: i vogl, i madh, i xha Selimit, q u prgjigjen pyetjeve : Cili

(djal)?, i kujt? t drejtuara kryefjals, jan pjes plotsuese t
kryefjals.
Fjalt ose grupet e fjalve: me qenin, me top, n oborrin e shtpis,
q u prgjigjen pyetjeve: Me k?, me se?, ku? etj., q i drejtohen
kallzuesit, jan pjes plotsuese t kallzuesit.

USHTRIME

1. Pjesve kryesore t fjalis shtojuni fjal plotsuese.

Molla______________ sht e mbl.
Ajri _______________ pastron mushkrit.
Kngtari___________ kndon____________
Fmijt ____________ ndihmojn__________
Dielli _____________ ndrion ____________
Zogu ______________ kndon ___________

165
 2. Gjeni kryefjalt, kallzuesit dhe pjest plotsuese t tyre.
Pulbardhat e trembura fluturuan n qiell.
Qielli i kaltr u mbush me balonat e fmijve .
Dimri i ftoht po mbaronte .Era e leht po lajmronte ardhjen e
pranvers.
Rrugt e fshatit i ka mbuluar pluhuri.

MBANI MEND
Pjest kryesore mbajn kuptimin kryesor t fjalis .
Pjest plotsuese e plotsojn kuptimin e fjalis dhe e bjn at
m t qart.
Pjest plotsuese mund t jen t kryefjals dhe t kallzuesit.

Ndani kto fjali n pjes m t vogla. Kini kujdes n ndarjen e tyre.

Fjalia m e vogl patjetr duhet t ket kuptim .

Edlira e vogl shikon nga dritarja e shtpis.

Era e on lundrn prej letre .
Valmira e shikon me knaqsi lundrn.
Agroni ka konstruktuar nj aeroplan t vogl .
Macja e zez vrapon pas nj miu .

Po kto, a jan fjali?

Bariu kullot.
Peshkatari z. Pse nuk jan fjali ?! Plotsojini me fjalt e duhura.

MBANI MEND
Kemi fjali m t vogl vetm ather kur plotsohet kuptimi i saj.

166
 RENDI I FJALVE N FJALI

Lexoni tekstin e mposhtm dhe vreni si jan renditur fjalt n

fjali.

Bardhi del n kopsht.

Dielli i ngroht ka rn prapa maleve.
Qetsi
Fryn zefiri dhe era kalon npr fytyrn e Bardhit. E gicilon, sikur
do t mahnitet me t
- E bukur je, mbrmje!- dgjohet prej dikah.
- Madje shum e bukur ! prgjigjet Bardhi, kur ditn e kalon n
pun.

Prej sa fjalish sht prbr ky tekst ?

Prej sa pjessh sht e prbr fjalia e veuar nga ky tekst?

Dielli i ngroht ka rn prapa maleve

Grupi i kryefjals Grupi i kallzuesit
Dielli i ngroht ka rn prapa maleve

Kjo fjali prbht nga dy grupe kryesore fjalsh: nga grupi i

kryefjals: Dielli i ngroht, dhe nga grupi i kallzuesit: ka rn prapa
maleve. Secili grup ka nga nj pjes plotsuese.

USHTRIME
1. Ndani fjalit e mposhtme n grupe fjalsh.
Nj zog i vogl fluturoi npr frfllim.
Era e furishme fryn kopshteve.

167
 Disa pika shiu trokllin mbi xhamat e dritareve.
Puna e mir lvdohet prej secilit.

2. Lidhni grupin e kryefjals me grupin foljor.

Bardhi i vogl xixllojn lart n qiell.
Hna si drapr fluturon lart n qiell.
Aeroplani i udhtarve e kalon kohn n pun.
Drini i rrmbyeshm shndrit natn.
Yjet e vegjl bien n tok.
Gjethet e verdha kalon aty pran kufirit.

3.N kto fjali gjeni grupet e domosdoshme dhe jo t

domosdoshme.
Hiqni grupe fjalsh derisa fjalia nuk e humbet kuptimin

Godinat e mdha e stolisin kryeqytetin ton.

Zogjt e vegjl cicrojn mbi pem.
Dje pas dite t gjith shokt shkuan n stadiumin e qytetit.
Nna e Blerts gatuan gjell t shijshme.

Si shembull po marrim fjalin e dyt:

Zogjt e vegjl cicrojn mbi pem.
Zogjt cicrojn mbi pem.
Zogjt cicrojn.

MBANI MEND
Fjalt n fjali renditen dhe lidhen n mes tyre sipas rregullave t
gjuhs.
N gjuhn ton rendi i zakonshm sht ky: N fillim vjen
kryefjala me pjst plotsuese t saj e pastaj kallzuesi me pjest
plotsuese t tij. Psh: Gjethet e pemve bien n vjesht. (rend i
zakonshm). Po mund t themi: N vjesht bien gjethet e pemve.
(rend i mundshm )

168
Tema pr kulturn e medias

RADIOJA JON E VJETR

Pothuaj se t gjith e kishin harruar, prve gjyshit q dgjonte

lajmet e para t dits. T tjert e kishin televizorin. Radion kish filluar
ta mbuloj pluhuri.
Kur gjyshi ishte i ri radioja ishte gjja m e dashur. Ua tregonte
kohn dhe sukseset n ndrtimin e vendit.At e donin edhe fmijt
dhe pleqt. Tregonte prralla dhe tregime. Me valt e saj vinin aktort
e teatrit. Dhe kngt e bukura popullore. Me t kndonte tr shtpia.
Na ftonte po ashtu n valle dhe n loj.
Qndron radioja thuajse e harruar fare. Dgjohet n veturat
dhe autobust e udhtimit. Ajo i hidhrohet televizorit, atij q ia mori
bukn, q prve zrit ka edhe fotografin, dhe far fotografie t
bukur n kolor q t bn t harrosh detyrat, t mbetesh pa gjum dhe
t vonohesh pr n shkoll.
Por, do gj shkon me kohn: e reja ia z vendin t vjetrs, e cila
mbetet n kujtime dhe n muzeume.

169
Tema pr kulturn e medias

DRITARJA E VOGL E BOTS S MADHE

Dritani m'u afrua te veshi dhe m tha se sonte jepet nj loj e

madhe ndrmjet Spanjs dhe Shqipris. Msuesi e pa Dritanin, por,
kur kuptoi pr lojn e futbollit, detyrat e nesrme i shtyu pr javn
tjetr.
Pas lojs filloi nj film frantastiko-popullor. Duke pritur fundin,
kaloi gjysma e nats...
Shpesh vonohem n shkoll. N klas m mbyllen syt. Pr kt ka
vetm nj fajtor: ajo kutia e bukur para s cils kalojm or t tra.
Po si mos i dgjosh prrallat e bukura, t prshkruara me tra
ngjyrat e ylberit, t treguara nga zri i mbl i artistve?
Po si mos i dgjosh kngt e festivaleve, t talentve t rinj q t
knaqin shpirtin?
Po kuizet ku shokt tregojn ka dijn dhe deri ku kan arritur?
Aty, brenda n t, kan futur do gj! E kan br burim t dijes,
argtimit dhe shoqrimit me njerzit, botn dhe kohn.

170
Tema pr kulturn e medias

KA SHT FILMI?

Filmi sht art q paraqet jetn nprmjet imazheve, figurave

lvizse. Ky sht bashkim artesh t ndryshme: letrsi dramatike, art i
aktorit, i kinoprojektorit, i pikturs, art i muziks, etj.
Filmi artistik krijohet nga bashkpunimi i ngusht i nj grupi
artistsh profilesh t ndryshme: skenaristi q shkruan skenarin,
aktort q interpretojn rolet e ndryshme, kompozitori q krijon
muzikn dhe me an t tingujve zbulon botn e brendshme t
personazheve etj., skenografi q krijon dekoret, kostumet; operatori
q prdor kamern, etj.
Tr kt pun t ndrlikuar e planifikon, e organizon dhe e
drejton kinoregjisori.
Kto arte t ndryshme nuk ekzistojn t shkputura e t ndara.
Ato shkrihen n nj trsi t vetme n film dhe kshtu formojn s
bashku nj art krejt t ri sintetik kinematografin.
Filmi shfaqet n salln e madhe n kinema dhe ka shum afrsi me
artin teatral, por ka edhe ndryshime me t.

171
Tema pr kulturn e medias

TEATRI

Teatr quajm ndrtesn e bukur ku shkojm t shohim

shfaqje. N shfaqjet teatrore mund t argtohemi dhe t msojm
gjra t reja, t cilat luhen nga aktort n sken. Aktort japin shfaqje
pr t rritur dhe pr fmij, por edhe pr m t vegjlit japin shfaqje
kukullash.
N teatr shfaqen
drama me prmbajtje t
ndryshme, her
qesharake apo komedi,
her t rnda e me fund
trondits q quhen
tragjedi, etj.
Drama sht nj lloj
letrar q shkruhet pr t'u
shfaqur n teatr. Drama
prbhet nga fjalt q
thon personazhet dhe
nga t dhnat pr skenn,
mnyrn si flasin dhe si
sillen personazhet etj.
Drama ndrtohet
sipas disa akteve dhe do akt ka nj ndodhi. Vet akti prbhet nga
disa skena. do sken ka nj pjes t ngjarjes q ndodh brenda nj
akti.
Prve personazheve kryesore n dram ka edhe shum
personazhe dytsore (q plotsojn tr ngjarjen).

172
Tema pr kulturn e medias

SHTYPI PR FMIJ, GAZETAT, REVISTAT...

Me fjaln shtyp kuptojm

gazetat q do dit na sjellin
ngjarje nga largsia, si dhe
revistat q dalin pr ne.
Gazetat mund t jen ditore
ose javore, kurse revistat
tona jan mujore, prplot
tregime dhe vjersha,
materiale interesante dhe
zbavitse...
Un do dit gjyshit ia
blej gazetn Lajmi, kurse
Drita babit t saj ia blen
gazetn Fakti ose Koha.
N klasn ton t katrt
vjen revista Nxnsi.
Motra ime e klass s dyt e
merr revistn e bukur Yllkat.
Msuesja shpesh nga revista na jep ndonj vjersh, t ciln e
msojm prmendsh dhe e recitojm n orn e gjuhs.
Gjyshi gzohet pr lajmet e mira dhe m jep t holla pr ndonj
libr ose pr akullore. Kur gazeta lajmron dika jo t mir, gjyshi
mrzitet dhe e flak gazetn.
Edhe ne dy her n vit botojm revistn e shkolls, ku paraqiten
gazetart e rinj dhe poett q kan filluar t bjn emr.

173
Tema pr kulturn e medias

BIBLIOTEKA

Beni iu lavdrua mikut nga

qyteti se jo vetm shkolla, por
edhe fshati i tij kishte
bibliotek t re plot libra,
revista e gazeta.
N pyetjen se far librash
kishte n bibliotekn e
shkolls, Beni i tha se aty kishte
libra me vjersha, me prralla e
tregime, romane pr fmij
dhe libra pr lexues t rritur.
N bibliotek tha se kishte nga
disa kopje nga t gjitha lektyrat
dhe tekstet shkollore.
Beni tha se dallimi
ndr mjet biblioteks s
shkolls dhe asaj t fshatit nuk
ishte aq i madh. N bibliotekn e fshatit, Beni tha se ka edhe gazeta pr
bujq, revista pr nna dhe amvise, dhe libra t tjer q u nevojiten
fshatarve.
Nj dit shoku nga qyteti e vizitoi bibliotekn e fshatit dhe u habit
nga rendi dhe pastrtia n ndrtesn e re pr t ciln kishin dhn para
dhe pun vet fshatart.

F. Bojku

174
 PRMBAJTJA

SHKOLLA JON - Fejzi Bojku .............................................................. 5

DITA E PAR E SHKOLLS - Edmond de Amiis ............................ 6
TEKSTI DHE FJALIA ................................................................... 8
DORA E NJERIUT - Qamil Batalli ......................................................... 10
GJUHA E FOLUR DHE GJUHA E SHKRUAR ................................. 12
GJUHA SHQIPE - Naim Frashri........................................................... 14
HARTIMI - Rifat Kukaj ............................................................................ 16
SHENJAT E PIKSIMIT ........................................................................ 18
DEGA E HARDHIS - Sulejman Fuga ................................................. 20
DHEU SHT FLORI - Sami Frashri ................................................. 22
N MANASTIR - Ali Huruglica ............................................................. 23
EMRI ........................................................................................................... 25
TRAJTA E EMRIT .................................................................................... 26
GJINIA E EMRIT ..................................................................................... 27
NUMRI I EMRAVE .................................................................................. 29
BUKURIA Q VRET - Migjeni .............................................................. 33
DIALEKTET E GJUHS SHQIPE ...................................................... 36
GJUHA STANDARDE .......................................................................... 38
MIKPRITJA SHQIPTARE - Mark Millani ............................................ 41
BLETA DHE ARZA - Alqi Kristo ...................................................... 43
VESHJA SHT PJES E MIRSJELLJES ....................................... 45
TRE MJEKT E MDHENJ ................................................................. 46
NDARJA E FJALVE N RROKJE ..................................................... 47
NDARJA E FJALVE N FUND T RRESHTIT............................. 48
ZANORET DHE BASHKTINGLLORET.................................... 49
N FAMILJEN TON - Bedri Dedja .................................................... 51
'T MBJELLSH, DO T KORRSH - Tregim popullor............... 53
N CIRK - Eva Kiri ................................................................................... 56
TEKSTI DHE PARAGRAFI .................................................................. 58
MBRM BIJA IME - Mehmedali Hoxha ............................................. 59
KTHIMI I YMER AGS - (Legjend shqiptare) ................................... 61

175
FJAL T URTA PR BESN .............................................................. 63
BLET N MJEKSI - Ramadan Zejneli................................................ 64
KOHA E ARDHME ................................................................................. 65
SKNDERBEUN E DONTE GJITH POPULLI - Sknder Drini 67
N DITLINDJE .................................................................................... 70
LETR AGRONIT - Grigor Vitez .......................................................... 71
LUSHI SHPTIMTARI - Arif Demolli ................................................. 73
QENI DHE BESA E TIJ - Naim Frashri .............................................. 75
TRE FMIJT - Rrahman Dedaj ............................................................ 77
AFR BUSTIT T HEROIT - Ali Huruglica ........................................ 79
ZGJEDHIMI i FOLJEVE kam dhe jam N KOHN E TASHME 81
ALO. FATON, SI JE?................................................................................. 83
MACJA JON KITI .................................................................................. 84
MBIEMRI ................................................................................................... 86
SINONIMET............................................................................................. 89
ANTONIMET........................................................................................... 90
MM E BIR - Nonda Bulka ................................................................... 92
KROI I FSHATIT TON - Lazgush Poradeci ...................................... 94
PJEST KRYESORE T FJALIS ....................................................... 96
GRUPI I KRYEFJALS DHE GRUPI I FOLJES (Kallzuesit) ........ 97
DHURATA PR NNN - Xhun Bar (SHBA) ................................... 100
PUTHJET E HUMBURA - Rita Petro ................................................... 104
LLOJET E FJALIVE ................................................................................ 106
NA LUSIN MALET - Agim Deva ........................................................... 108
KLASA E ZBUKURUAR - Qamil Batalli ............................................... 109
ATDHEU IM - Muhamed Dib ................................................................ 112
TREGIMI PR SHIUN - Vidoe Podgorec ............................................ 116
JEMI KOPSHTAR - Xhevat Beqaraj.................................................... 118
N EKSKURSIONIN SHKOLLOR .................................................... 120
FITON MENDJA, JO FUQIA - Tregim popullor ................................ 121
FJAL POPULLORE PR DITURIN DHE LIRIN................... 124
DUART M T BUKURA ...................................................................... 125
LULJA E PYLLIT - Johan V. Gete ........................................................... 128
BASHKIMI SHT I NEVOJSHM EDHE N LOJ - Perl Bak .. 129
GZIMI I VERS - Flamur Topi ............................................................ 131

176
PREMRAT VETOR ........................................................................... 133
FJALA SHT E VOGL SHUM - Odhise Grillo ........................... 135
VAJZA E PANJOHUR - Javer Karalliu ................................................... 136
FOLJA ......................................................................................................... 139
KOHT E FOLJES .................................................................................. 140
KOHA E ARDHME ................................................................................ 141
KUR UDHTOJM?............................................................................... 144
LUMI U B DRIT - Frederik Reshpja .................................................. 145
KOHA E KRYER E THJESHT ........................................................... 148
DY DHIT - Kristoforidhi ...................................................................... 150
SHQIPONJA - Leon Tolstoi .................................................................... 152
ASTRONOMI I VOGL - Elta Deveja ................................................. 154
SHKOPI MAGJIK - Xhani Rodari .......................................................... 156
DY BALONAT - Gjergj Vlashi ................................................................ 158
POROSIA - Dushko Avramov ................................................................. 162
SHENJA VERE - Fejzi Bojku .................................................................. 163
PJEST PLOTSUESE T FJALIS .................................................. 165
RENDI I FJALVE N FJALI ............................................................... 167
TEMA PR KULTURN E MEDIAS.................................................. 169
RADIOJA JON E VJETR .................................................................. 169
DRITARJA E VOGL E BOTS S MADHE ................................... 170
KA SHT FILMI?................................................................................ 171
TEATRI....................................................................................................... 172
SHTYPI PR FMIJ, GAZETAT, REVISTAT................................. 173
BIBLIOTEKA ........................................................................................... 174
PRMBAJTJTA ........................................................................................ 175

177
FEJZI BOJKU - ZIHNI OSMANI

Pr botuesin:?
Redaktor gjuhsor: Islam Karanfili
Korrektura: Arta Bojku
Kopertina dhe prshtatja ilustrative: Arta dhe Lira Bojku
Disenji dhe rradhitja kompjuterike: Besnik Hamiti
Shtypi: ???
Boton: firma, adresa, e-mail, tel.

178
179
180