TANER AKAM

Naim Efendinin Hatrat ve Talat Paa Telgraflar

letiim Yaynlar 2382 Aratrma-nceleme Dizisi 394
ISBN-13: 978-975-05-2094-5
2016 letiim Yaynclk A. .
1. BASKI 2016, stanbul

EDTR Kerem nvar

DZ KAPAK TASARIMI mit Kvan
KAPAK Suat Aysu
UYGULAMA Hsn Abbas
DZELT Remzi Abbas
BASKI Ayhan Matbaas SERTFKA NO. 22749
Mahmutbey Mahallesi, Devekaldrm Caddesi, Gelincik Sokak, No: 6/3
Baclar, stanbul Tel: 212.445 32 38 Faks: 212.445 05 63
CLT Gven Mcellit SERTFKA NO. 11935
Mahmutbey Mahallesi, Devekaldrm Caddesi, Gelincik Sokak,
Gven Merkezi, No: 6, Baclar, stanbul, Tel: 212.445 00 04

letiim Yaynlar SERTFKA NO. 10721

Binbirdirek Meydan Sokak, letiim Han 3, Fatih 34122 stanbul
Tel: 212.516 22 60-61-62 Faks: 212.516 12 58
e-mail: iletisim@iletisim.com.tr web: www.iletisim.com.tr
 TANER AKAM

Naim Efendinin
Hatrat ve
Talat Paa
Telgraflar
Krikor Gergeryan Arivi
TANER AKAM 1953te dodu. 1975te ODT ..B.F.den mezun oldu. 1976
Martnda sorumlu yaz ileri mdr olduu Devrimci Genlik dergisindeki yaz-
lar nedeniyle tutukland. 1977 Martnda Ankara Merkez Cezaevinden firar etti.
1978de Almanyada siyasi mlteci oldu. 1988de Hamburg Sosyal Aratrmalar Ens-
titsnde iddet, kltr ve insan haklar konularnda almaya balad. lk eserleri
nsan Haklar ve Marksizm (Ayrnt Yaynlar, 1991), Siyasi Kltrmzde Zulm ve
kence (letiim Yaynlar, 1992) bu aratrmalarn sonucudur. 1991de yaymlanan
Trk Ulusal Kimlii ve Ermeni Sorunu (letiim Yaynlar), Ermeni sorunu etrafn-
daki almalarnn balangcna denk der. 1996da, 1919-1922 stanbul Divan-
Harb-i rfi Yarglamalar Inda Trk Kurtulu Hareketi ve Ermeni Soykrm
adl almasyla Hannover niversitesinden sosyoloji ve tarih doktoras ald. Bu
alma nce Almanca, daha sonra da nsan Haklar ve Ermeni Sorunu, ttihat ve
Terakkiden Kurtulu Savana (mge Yaynlar, 1999) adyla Trke yaymland.
2006da yaymlanan A Shameful Act: The Armenian Genocide and the Question of Tur-
kish Responsibility (Metropolitan Books) 2007de, Minnesota eyaletinde aratrma
dalnda en iyi kitap dln kazand. Yakn dnemde yaynlanan kitaplar unlar-
dr: Ermeni Meselesi Hallolunmutur - Osmanl Belgelerine Gre Sava Yllarnda
Ermenilere Ynelik Politikalar (letiim, 2008); Tehcir ve Taktil: Divan- Harb-i rfi
Zabtlar ttihad ve Terakkinin Yarglanmas 1919-1922 (Vahakn N. Dadrian ile bir-
likte, stanbul, Bilgi niversitesi Yaynlar, 2008); 1915 Yazlar (letiim, 2010); Ka-
nunlarn Ruhu: Emval-i Metruke Kanunlarnda Soykrmn zini Srmek (mit Kurt ile
birlikte, letiim, 2012); Ermenilerin Zorla Mslmanlatrlmas (letiim, 2014);
The Young Turks Crime against Humanity: The Armenian Genocide and Ethnic
Cleansing in the Ottoman Empire (Princeton University Press, 2012). Akamn
bu kitab Amerikan Foreign Affairs dergisi tarafndan 2012 ylnn Ortadou
konusundaki en iyi kitab seildi. Akam, bu kitab ile, MESA (Middle East
Studies Association) adl akademik kuruluun prestijli dl, Albert Hourani
dl'n kazand ve kitab 2013 ylnn en iyi kitab seildi. Akam, 2008
ylndan beri Clark niversitesi Tarih Blm Holocaust and Genocides Studies
Merkezinde bulunan Kaloosdian/Mugar krssnde almalarn srdrmektedir.
 NDEKLER

NSZ............................................................................................................................................................7
Krikor Gergeryan ve Arivi..................................................................................................... 10

GR............................................................................................................................................................. 17
ANDONYANIN NAM EFEND LE BULUMA NOTU................................................. 20

ANDONYANIN YAYIMLADII METN

VE ELMZDEK HATIRAT......................................................................................................... 25
Hatrat ve Belgeler Nerede?.................................................................................................. 31
1983 Sonras Hatrat ve Belgeler.................................................................................... 39
Naim Efendi Hatrat Hakkndaki Kukularn
Temel Kayna............................................................................................................................ 41
Naim Efendi simli Bir Memur Var mdr?............................................................... 43
Naim Efendinin Adnn Getii Osmanl Belgeleri......................................... 50
Naim Efendinin Grev Yerleri
ve Andonyan ile likisi.............................................................................................................. 53
Naim Efendinin Kiilii Meselesi.................................................................................... 61
Hatrat Gerek Olsa Bile Belgeler Sahte Olamaz m?................................. 65
Son Bir Gzlem................................................................................................................................... 97
OSMANLI BELGELERNDE NAM EFENDNN
ANLATTIKLARININ ZDMLER.............................................................................. 101
1) Aranan Baz Ermeniler...................................................................................................... 101
2) Kozan Milletvekili Nalbantyann Akrabas
Soomon Kuyumcuyan........................................................................................................... 104
3) Ermeni Milletvekilleri ve Akrabalar................................................................... 105
4) Halepten Yetimlerin Sivas
ve stanbula Srlmeleri Meselesi............................................................................ 112
5) Meskene ve Rakka Civarnda
Ermeni ocuklarn ldrlmesi..................................................................................... 119
6) Demiryollarnda alan Ermenilerin Srlmeleri............................... 124
7) Hat Komiseri Hayri Bey................................................................................................... 132
8) Amerikan Konsolosluklar ve
Yollarda ekilen Fotoraflar............................................................................................. 134
9) Yol Boylarnda Kalan Cesetler Meselesi........................................................ 139
10) Drtyol ve Hainde
pheli Ermeniler Hakknda Soruturma............................................................ 144

SONSZ.................................................................................................................................................. 149
EKLER....................................................................................................................................................... 153
EK-1 NAM EFENDNN LK DEFA YAYIMLANAN HATIRATI............................... 154
EK-2 ANDONYAN TARAFINDAN YAYIMLANAN
NAM EFEND HATIRATI.............................................................................................. 224
EK-3 DR. AVEDS NAKKAYANIN ANDONYANA MEKTUBU
6 Ekim 1925....................................................................................................................... 245
EK-4 ANDONYANIN DR. MARY TERZYANA MEKTUBU
28 Temmuz 1937............................................................................................................ 250
EK-5 HALEP KONSOLOSU RSSLERDEN LEPSUSA MEKTUP
25 Nisan 1921.................................................................................................................. 260
EK-6 ANDONYANIN TEHLRYANIN AVUKATLARINA MEKTUBU
10 Haziran 1921.............................................................................................................. 265
EK-7 HALEP HAT KOMSER
HAYR EFEND HAKKINDA SORUTURMA...................................................... 267
 NSZ

Elinizdeki kitap, 1915-16 yllarnda Halep Sevkiyat Mdr-

lnde alm Naim Efendi adl bir Osmanl memuru-
nun Hatrat ve bununla ilgili baz belgelerdir.1 Hatrat, Ta-
lat Paann Ermenilerin imhas iin yollad telgraf emirle-
rini ve Naim Efendinin dnem hakkndaki kiisel gzlem-
lerini iermektedir. Naim Efendi, Hatrat ve telgraflar 1918
ylnda Aram Andonyan2 adl bir Ermeni aydna satm ve

1 Hatrat ve Belgeler Katolik Rahip Krikor Gergeryann zel arivinde bulun-

mutur. Krikor Gergeryan, soy ismini Bat dillerinde daha kolay telaffuz edi-
lebilmesi iin Guerguerian olarak yazar. Bugn hayatta olan akrabalarn soy
isimleri de Guergueriandr. Biz tm eser boyunca Gergeryan ifadesini kullan-
dk. Rahip hakknda daha ayrntl bilgi aadadr.
2 Aram Andonyan (1875-1952), stanbulun nde gelen Ermeni aydnlarndan
biridir. eitli gazetelerde almtr. 1912-3 yllarnda stanbulda baslan,
Badgerazart Intartzag Badmutyun Balkanyan Baderazmin [Balkan Savann
Resimli Mufassal Tarihi] adl eseri en bilinen almasdr [Aram Andonyan,
Balkan Sava, (stanbul: Aras Yaynclk, 2002)]. 24 Nisan 1915 gn dier
Ermeni aydnlarla birlikte tutuklanm, srgn yolunda, aya krld iin
lmden kurtulmutur. Srgn yllarn Meskene kampnda ve Halepte ge-
irmitir. Bu yllarda, soykrmdan kurtulan baz Ermenilere balarndan ge-
enleri yazdrm ve son derece zengin bir szl tarih derlemesi yaratmtr.
Bu derlemeleri daha sonra, 1928-1952 yllar arasnda mdrln yapaca-
, Paris Boghos Nubar Ktphanesine gtrecektir. Andonyann srgn yl-
7
Andonyan, Hatratn bir ksm ile belgeleri 1920-21 ylla-
rnda Ermenice, ngilizce ve Franszca olarak yaymlamt.
1983 ylnda inasi Orel ve Sreyya Yuca Ermenilerce Ta-
lat Paaya Atfedilen Telgraflarn Gerek Yz adl bir kitap
yaymlad ve Andonyann yaymlad Hatrat ve iinde-
ki telgraflarn sahte olduunu iddia ettiler. Yazarlar, iddia-
larn nemli teze dayandrdlar. 1) Naim Efendi isimli
bir Osmanl memuru yoktur; 2) olmayan bir kiinin yazd
bir Hatrat szkonusu olamaz, byle bir Hatrat da yoktur;
3) Talat Paaya ait olduu sylenen belgeler tahrif edilmi,
sahte belgelerdir. Yazarlara gre, Hatrat ve belgeler, bata
Andonyan olmak zere Ermenilerce retilmiti.
Orel ve Yucann kitabndan sonra, Hatrat ve belgelerin
sahte olduu genel kabul grd ve konu o gnden beri ka-
muoyunda, Talat Paaya ait sahte telgraflar olarak bilindi
ve anld. Gerek Naim Efendi isminde bir Osmanl brokra-
tna ait herhangi bir kaydn bulunamamas, gerekse Hatrat
ve belgelerin orijinallerinin nerede olduklarnn bilineme-
mesi nedeniyle, eletirel tarihiler de konuya deinmeme-
yi tercih ettiler. Ermeni soykrm alannda yaplan alma-
larda, Naim Efendi Hatrat ve Talat Paa Telgraflar, deyim
yerindeyse zccaciye dkknndaki fil gibi kald. Orta yer-
de idi ama, resmi devlet tezlerini savunanlar dnda kim-
se elini dokundurmak, hakknda konumak ve tartmak is-
temiyordu. Elinizdeki kitap ile birlikte bu konuda artk yeni
bir sayfann almakta olduunu syleyebiliriz.
Kitapta, Osmanl belgelerine dayanarak Naim Efendi
adnda bir Osmanl brokratnn var olduunu gsteriyor ve
ilgili belgeleri yaymlyoruz. Yine bunun gibi Naim Efendi
tarafndan yazlm bir Hatratn var olduunu ilk defa a-

lar hatralar iin bkz. Rita Soulahian Kuyumjian (ed.), Exile, Trauma and De-
ath: On the Road to Chankiri with Komitas Vartabed, (London: Gomidas Insti-
tute and Tekeyan Cultural Association, 2010).
8
a kartyor ve bu Hatratn daha nce hibir yerde yaym-
lanmam blmlerini okuyucular ile buluturuyoruz. Yani,
Orel ve Yuca tarafndan 1983te ileri srlen ana iddiadan
ikisinin kesinlikle km olduunu artk rahatlkla syle-
yebiliriz. Kitapta ayrca, Talat Paann telgraflarnn sahteli-
i meselesine ilikin, Osmanl ariv belgelerinden hareketle
yeni bir genel ereve iziyoruz. Belgelerin sahtelii ile ilgili
ileri srlen nemli baz tezlerin, rnein ifreleme teknik-
leri zerine sylenenlerin tamamyla yanl ve speklatif ol-
duklarn, ilgili Osmanl belgelerine dayanarak gsteriyoruz.
Talat Paaya ait belgelerin tek tek sahte olup olmadklar ay-
r bir almann konusu olacaktr.
Kitapta EK olarak yaymlanan belgeler de Trke okuyan
okuyucu ile ilk defa buluuyor. Naim Efendinin daha nce
hibir yerde yaymlanmam anlarnn yan sra, Andonyan
tarafndan Ermenice kitapta kullanlan ksmlarn da bir
araya toplam bulunuyoruz. Bylece okuyucu, Naim Efen-
dinin Hatratnn btn hakknda bir bilgi sahibi olacak-
tr. Dier Ek belgeler, Andonyann, Naim Efendi hakknda
aklayc bilgiler verdii iki mektubu ile Avedis Nakkayan
isimli bir doktorun Andonyana yazd bir mektuptur. Bu
mektuplardan okuyucu, Naim Efendi konusunda son dere-
ce etrafl bilgiler edinecektir. Sava yllarnda Almanyann
Halep konsolosu Rsslerin Andonyann kitab hakknda
yazd rapor da eklerde yer alan belgeler arasndadr.