T.C.

MARMARA NVERSTES
GZEL SANATLAR ENSTTS
RESM ANASANAT DALI

"DJTAL MGE VE TEMSL"

Yksek Lisans Tezi

Kerem Ozan BAYRAKTAR

stanbul-2011
 T.C.
MARMARA NVERSTES
GZEL SANATLAR ENSTTS
RESM ANASANAT DALI

"DJTAL MGE VE TEMSL"

Yksek Lisans Tezi

Kerem Ozan BAYRAKTAR

Tez Danman:
Prof. Tayfun ERDOMU

stanbul-2011
 NSZ

Bu almann konusu, Prof. Zeynep Saynn Malzemenin Ontolojisi isimli dersinde

yaptm Saysal Medya ve Temsil isimli sunumdan ortaya kt. Dijitalin elle
tutulamayan bir ey oluu, bunun bir malzeme olarak dahi ele alnp alnamayacan
sorusunu gndeme getirdi. Bu sorunun yantlarn aramak, youn olarak dijital
teknolojiyle sanat yapan gnmzn dinamiklerini anlamak iin de bir ipucu tayordu.

almann byk bir blmn deiim program ile gittiim ngilterenin Newcastle
Upon Tyne ehrinde oluturdum. Bu yabanc kaynaklardan byk oranda yararlanmam
salad. Ayrca, Dijital Medya Blmnden aldm semeli derslerde teknik konular
anlamamda yardmc oldu. Son yllarda lkemizde de bu alanda yaynlanmaya balayan
kaynaklarn, sayca daha da artmasnn, nmzdeki sre ierisinde, hem Dijital Sanata
ynelik okumalara, hem de bu konudaki aratrmalara byk katk salayacana
inanyorum.

Bu alma, youn bir okuma ve aratrma sreci olmas bakmndan benim akademik
lekteki ilk almamdr. Doal bir renme srecinin paras olarak bir takm
hatalarn olmas kalmazdr. Bu hatalarn minimuma inmesi iin byk bir mtevazilik
ile bana deneyimlerinden yararlanma ans tanyan danmanm Sayn Prof. Tayfun
Erdomua; aratrmam srasnda yaptmz sohbetlerde sorularm yantsz
brakmayan Mersin niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi retim yesi Sayn Yrd.
Do. Veli Merte ve Mimar Sinan niversitesi doktora rencisi Sayn eref Erola;
tezdeki teknik hatalar dzelten stanbul niversitesi Sanat Tarihi Blm Yksek
Lisans mezunu Sayn znur Gzel Karasuya; ngilizce evirilerdeki yardmlarndan
tr Marmara niversitesi Grafik Blm mezunu Sayn Mehmet Emir Usluya; son
olarak, elektronie ilikin detayl konularda benden yardmlarn esirgemeyen deerli
dostlarm Marmara niversitesi Teknik Eitim Fakltesi Mekatronik mezunu Ramazan
Demirkaya ve Yldz Teknik niversitesi Elektronik Haberleme Mhendislii
rencisi Burak Demirkayaya teekkrlerimi sunarm.

II
 ZET

Bu almann aratrma konusu, dijital imge ve onun matematiksel soyutlamaya

dayanan doasnn, temsil kavram ile ilikisidir.

mgelerin saysal olarak ina edilebilmesi, imge kavramnn tanmnn, imge ile temsil
arasnda kurulmu balarn ve bu temsiller zerinden ina edilmi olan gereklik
modelinin yeniden ele alnmasn gerektirir.

alma, imgeyi ana dzeyde ilemektedir. Bunlardan ilki imgenin dijitalliine

dairdir. Bu balamda, aratrmada ncelikle dijital olmann ne olduu, hem teknik hem
de dnsel adan incelenmektedir. Ardndan, saysallatrma konusu ve
saysallatrmann zellikle fotoraf ve gereklik ile olan ilikisine, gstergebilimsel
adan yaklalmaktadr.

Aratrmann bir sonraki aamasnda, dijital arayzn insan etkileimi ile ilikisi,
sanallk, mekn, beden ve alg konular, kltrel kyaslamalar yaplarak
incelenmektedir.

Son blmnde ise imgenin, a ile olan ilikisi ve imgenin metinsellii ele
alnmaktadr.

ANAHTAR KELMELER: Dijital, mge, Fotoraf, Temsil, Arayz, Sanal, Gereklik,

Hipermetin, Yeni Medya

III
 SUMMARY

The subject of this study is the relationship of the concept of representation with digital
image and its nature of mathematical abstraction.

Digital construction of images require the reconsideration of the description of the

concept of image; of the relations between image and representation and of the model of
reality structured upon the representations in question.

The study discusses image in three layers. First of them is upon digitality of the image.
In this context, its argued, in both technical and conceptual aspects what being digital
is. Afterwards, theres the semiotic approach to digitalisation and particularly, its
relationship with digital photography and reality. In the subsequent chapter consists of
cultural and comperative observations upon human-interface interactions, virtuality,
space, body and perception.

In the final chapter, images relationship with network and textuality of the image are
argued.

KEY WORDS: Digital, Image, Photography, Representation, Interface, Virtual,

Reality, Hypertext, New Media

IV
 NDEKLER

Sayfa No

NSZ ...................................................................................................................................... II

ZET ........................................................................................................................................III

SUMMARY ............................................................................................................................. IV

NDEKLER .......................................................................................................................... V

EKL LSTES ...................................................................................................................... VII

RESM LSTES ..................................................................................................................... VII

ARATIRMADA KULLANILAN TERMLER ...................................................................... X

1. GR ......................................................................................................................................1

2. EVRENN SAYISAL TEMSL............................................................................................6

2.1. Dijital / Dijitallik ............................................................................................................. 6

2.2 kilik Sistem ve Kartezyen Izgara .................................................................................. 16

2.2.1. kilik Sistem ............................................................................................................... 16

2.2.2. Izgara .......................................................................................................................... 21

2.2.2.1. Kartezyencilik .................................................................................................. 27

2.2.2.2. Otoriter bir form olarak zgara ......................................................................... 34

2.2.2.3. Sanat formu olarak zgara ................................................................................ 38

2. SAYISALLATIRMA VE TEMSL ...................................................................................41

V
 3.1. Saysallatrma .............................................................................................................. 41

3.2. Materyallik, Saysallatrma ve Temsil ......................................................................... 43

3.3. Fotografik Gereklik ..................................................................................................... 50

3.3.1. Fotografik Gereklik ve Simlasyon .................................................................. 56

3.3.2. Fotogerekilik ve Sktrma ............................................................................. 59

3. ARAYZ VE DJTAL MGE ............................................................................................68

4.1. Grafik Kullanc Arayz .............................................................................................. 68

4.2. Ekran ve Pencere ........................................................................................................... 73

4.2.1. Mimari Pencere ve Ekran .................................................................................... 77

4.3. Sanal Gereklik ve Kartezyencilik ................................................................................ 81

4.3.1. Sanal Gereklik ve Fantezi ................................................................................. 88

4.4. mge ve A .................................................................................................................... 90

4.4.1. Rizom .................................................................................................................. 91

4.4.2. Hipermetin .......................................................................................................... 95

5. SONU .................................................................................................................................99

KAYNAKLAR .......................................................................................................................102

VI
 EKL LSTES

ekil 1 - Shao Yongun diyagramlar. The I Ching or Book of Changes, Carl Jungun nszyle,
Almancaya eviren: Richard Wilhem, Almancadan ngilizceye eviren: Cary F. Baynes, New
Jersey: Princeton University Press, 1967, s.55.

ekil 2 - Kartezyen koordinat sistemi. Eriim:

http://www.thelivingprophecy.com/category/psychological-research/quantum-psychology-data-
systems/

ekil 3 - Saysallatrma Aamalar. Eriim:

http://en.wikipedia.org/wiki/Quantization_%28signal_processing%29

RESM LSTES

Resim 1 - Brice Marden, Grid I, 1971, Gravr, 37,1 x 60,5 cm, The Museum of Modern Art,
New York. XV

Resim 2 Piet Mondrian, Composition in Line, 1916 1917, tuval zerine yalboya,
Kroller- Muller Mzesi Koleksiyonu, Otterlo. 8

Resim 3 Micheal Noll, Computer Composition with Lines, 1964, bilgisayar yazlm. 8

Resim 4 Carl Andre, Equivalent VIII, 1966, tula heykel, 127 x 686 x 2292 mm, Tate
Collection. Carl Andrenin bu yapt dijital dilin temel zelliini barndrr: Ayrk, eklemlenmi
ve homojen birimler. 9

Resim 5 Joseph Kosuth, Saat (Bir ve Be), 1965, 1997, saat, saat grseli, saatin Latince ve
ngilizce szlk tanmlar, zamann ngilizce szlk tanm, Tate Collection, Londra. 10

Resim 6 - Joseph Kosuth, Bir ve Sandalye, 1965, ahap sandalye, sandalye fotoraf ve
sandalyenin szlk tanmn ieren fotoraf, 91.5 x 61.1 cm, The Museum of Modern Art,
New York. 12

VII
Resim 7 - Casey Reas, Wall Drawing 106, 2004, bilgisayar yazlm (yanda kaynak kodu) ,
Sol LeWittin izniyle. 14

Resim 8 - Vito Acconci, Step Piece, 1970, performans, Acconci Studio, New York. 15

Resim 9- Albrecht Drer, Uzanan plak izen Ressam,1525, aa bask, Germanisches

Nationalmuseum Nrnberg. 22

Resim 10 - Albrecht Drer, Bedenin 13 Kesimi, 1523 dolaylar, kalem ve mrekkep,

Germanisches Nationalmuseum Nrnberg 23

Resim 11 Xavier Veilhan, Jordan, 2010, dijital resim, heykel eskizi, Centre Pompidou,
Paris. 24

Resim 12 Erwin Redl, Matrix II, 2000 / 2003, LED dzenlemesi, Riva Gallery, New York.
26

Resim 13 - Albrecht Drer, Bir Gsn Blmlerinin Yanstlmas, 1528, Germanisches

Nationalmuseum Nrnberg 29

Resim 14 - Johannes Vermeer, Astronomi Bilgini, 1668, 50 x 45 cm, Muse du Louvre, Paris.
30

Resim 15 Jon Raffman, Google Street Viewn Dokuz Gz, 2009, Future Everything,
Manchester. Sanat, Google Street Maps n ierisinde sabrla gezinerek, aralar tarfafndan
otomatik olarak ekilmi fotoraflardan bir seki oluturmaktadr. 32

Resim 16 - James Dive, Making Waves, 2007, Pulse Contemporary Art Fair, Miami. Sanat,
Arazi Sanatnn yeni bir formu olarak grlebilecek almalarnda, Google Earth
grntlerinden ncilde geen olaylarn konumlarn bulmakta ve grntleri maniple ederek
sann arma gerilmesi ya da Nuhun Gemisi gibi hikyeleri canlandrmaktadr. 33

Resim 17 - Mona Hatoum, Unhomely Cube, 2008, siyah elik dikenli tel, 181 x 182 x 182
cm, Galerie Max Hetzler, Berlin. 34

Resim 18 - Sol LeWitt, Boyutlu Modler Grid [Structure A5], 1968, boyanm elik,
114.6 x 114.6 x 114.6 cm, Gladstone Gallery 38

Resim 19- John F. Simon,Every Icon, 1997, bilgisayar yazlm. 39

Resim 20- Thomas Locher, 1-25, 1999, tuval zerine kark malzeme, Galerie Charim,
Berlin. 40

Resim 21 Thomas Raschke, Masa ve Sandalye, demir tel, 90 x 103 x 105 cm. 40

Resim 22 - Richard Long Dusty Boots Line, Sahara, 1988. 48

Resim 23 - Hassan Khan, Kantn Kant, 2010, buluntu yal boyann on kat bytlm
basks, 350 cm x 298 cm, Galerie Chantal Crousel, Paris. 50

VIII
Resim 24 - Vladimir Minguillo, Invierno, 2007, Bilgisayar imaj 57

Resim 25 Susy Oliveria, The Only Living Boy, 2005, c-print ve kpk, 21 x 28 x 17 in. 60

Resim 26 Ron Mueck, Mask II, 2001/2002, kark malzeme, Collection of Anthony
dOffay, London. 60

Resim 27 Cory Arcangel, The Number of the Beast compressed over and over as an mp3
666 times - Performans 62

Resim 28 Cory Arcangel, Super Mario Bulutlar, 2002, Nintendo hack ve yklenebilir
nternet almas 64

Resim 29- Piksel sanat rnei. eBoys, Koikoikoi, 2007, Visual Art Magazine, Ekim 2008 65

Resim 30 - Resimde grlen eskizde Cory Arcangel, ikilik dil kullanarak kendi eliyle bir GIF
resmi yazmaktadr. 70

Resim 31 - Cory Arcangel, Photoshop CS: 110 by 72 inches, 300 DPI, RGB, square pixels,
default gradient "Spectrum", mousedown y=1098 x=1749.9, mouse up y=0 x=4160., c-print,
Team Gallery, 2008, New York 71

Resim 33 Carlo Zanni, Hiyerarik Masast, 2001, tuval zerine yalboya, 140 x 190 cm
72

Resim 35 Ola Pehrson Masast, 1999, kark malzeme. 72

Resim 36 - Pablo Picasso, Daniel-Henry Kahnweilern Portresi, 1910, The Art Institute of
Chicago. 79

Resim 37- Philip Johnson, Glass House, 1949, ABD. 79

Resim 38 - Windows 7 ekran grnts. 79

Resim 39- Ken Golberg, Telegarden, 1996 1997, Robotik Dzenleme, Ars Electronica
Center. alma izleyicilerin robot kola yerletirilmi bir kamera yardmyla nternet zerinden,
tohum ekme, sulama ve klandrma gibi bahe ilerini yapmalarna olanak tanr. 84

Resim 40 - Critical Art Ensemble, Marching Plague, 2005 2007, Video dzenlemeleri,
fotoraflar ve performanslar. 93

Resim 41 - Eva and Franco Mattes, Biennale.py 2001, bilgisayar virs, Venedik Bienali. 94

Resim 42 Eva and Franco Mattes, No fun, 2010, evrimii performans. 94

Resim 43 Idris Khan, Kutsal Kurann her Sayfas, 2004, c-print, 136 x 170 cm, Victoria
Miro Gallery. 96

IX
Resim 44 Robert Bowen, Literary Landscape, alma sanatnn romanlar kiisel yazlar,
nternetteki metinler ve evirilerle ilikisine dayanan bir kesittir. 98

ARATIRMADA KULLANILAN TERMLER

almada bilgisayara ait teknik terimler, TDKnn henz yaplanma aamasnda olan
Bilgisayar Terimleri Karlklar Klavuzu1 kullanlarak, parantez iinde yaygn dildeki
karlklar ile bir arada kullanlmtr. Trke karlklarnn pratik kullanmdaki
alanlar karlayamad terimler ise zgn hallerinde braklmtr.

Aratrmada kullanlan nemli terim ve kavramlarn hangi anlamlar ifade ettikleri

aada aklanmtr.

mge / Grnt / Resim

Trkede imge kelimesi, zihinde tasarlanan ve gereklemesi zlenen ey, hayal,

hlya; duyu organlarnn dtan alglad bir nesnenin bilince yansyan benzeri;
duyularla alglanan, bir uyaran sz konusu olmakszn bilinte beliren nesne ve
olaylar2 anlamlarna sahiptir. Kelimenin felsefi bir terim olarak karl da zgn
tanm ile rtr:

D dnyadaki nesnelerin zihinsel resim, kopya ya da tasarm; gerek ya da

gerekd bir ey ya da olgunun zihinsel tasarm; var olan eylerin zihinde
oluan sureti; resimsel nitelii olan tasarm; zihnin, duyusal bir nitelii, ya da

1
Trk Dil Kurumu, Bilgisayar Terimleri Karlklar Klavuzu, Eriim:
http://www.tdk.gov.tr/TR/Genel/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EF972ACA
D7D1AFFDBF (10.03.11).
2
Trk Dil Kurumu, Byk Trke Szlk, Eriim: http://tdkterim.gov.tr/bts/ (12.04.11).

X
 d dnyada var olan bir eyin kopyasn, duyusal uyaranlarn yokluunda
meydana getirmesi srecinin rn olan zihinsel nesne.3

Bu tanmlardaki en nemli nokta, kelimenin sadece zihinsel imgeye iaret etmesidir. Bu

durum ciddi bir kavram karmaasna neden olabilmektedir, nk kelimenin Latince
kkeni olan Imago, sadece zihinsel bir tasarm deil, aygtlarla elde edilmi resim ve
heykel gibi tasarmlar da tanmlar.4 Kelimenin Latin kkenli dillerdeki gncel
kullanm da bu yndedir. ngilizcede Image kelimesi zihinsel bir temsil ya da fikir5
anlamna geldii gibi, bir ey ya da bir kiinin dsal temsili; kamera, teleskop,
mikroskop ya da baka bir cihaz tarafndan elde edilen ya da bilgisayar veya video
ekrannda gsterilen, grsel bir izlenim; optik bir grnm6 anlamlarna da sahiptir.
Trkede, grnt kelimesi Image kelimesini ksmen karlamaktadr fakat zihinde
canlanan bir temsil ya da fikir anlamnda, grnt yerine sklkla imge kelimesinin
tercih edildii gzlenmitir. Yabanc dillerden Trkeye evrilen yaptlarda da net bir
yaklamn olmad gze arpmaktadr. Grnt, imaj, imge ve resim, Imago
kaynakl kelimelerin yerine kullanlabilmektedir. Burada imaj ve resim kelimelerini
netletirerek imge kavramnn ieriinden uzaklatrmak yerinde olacaktr. maj,
Franszca image kelimesinin okunuu ile elde edilmi bir kelime olup, zaman zaman
imge kelimesinin yerine kullanlmaktadr. Genel kullanmda ise imgeden ziyade bir
eyin ya da bir nesnenin genel grn, bakalar zerinde yaratt izlenim7
anlamnda kullanlmaktadr ve bu aratrmada da kullanmna gereksinim duyulduu
takdirde sadece bu anlamyla kullanlacaktr. Resim (ng. Painting, Lat. Pingere)
kelimesi, bir terim olarak sanat alannda izim ve boyama, daha da zellikli bir anlamda
ise tuval zerine boya ile gerekletirilmi bir temsil demektir.8 Bu terim sanat alann
dnda ise hemen her trden grseli tanmlamak amacyla (tez almalarnda kullanlan
grsellerin resim olarak etiketlenmesinde olduu gibi) kullanlmaktadr. Bilgisayar
3
Ahmet Cevizci, Felsefe Szl, stanbul: Paradigma Yaynclk, 2005, s.916.
4
T.F.Hoad, The Concise Oxford Dictionary of English Etymology, New York: Oxford University Press,
1996, s.228.
5
Oxford Dictionaries, Oxford Dictionary of English, Eriim: http://oxforddictionaries.com/ (12.04.11).
6
Oxford Dictionaries, a.g.e.
7
Trk Dil Kurumu, a.g.e.
8
A.g.e.

XI
ortamnda da kelime ng. Picture kelimesinin yerine kullanlmaktadr. rnein resimler
klasr, klasr resimleri veya .jpg resmi gibi ifadeler sanatsal tanmdan bamsz
olarak her trden grnty kapsayacak biimde kullanlmaktadr. Bu aratrmada da
resim, hem bir sanatsal terim olarak, hem de bilgisayar grsellerini ifade eden bir terim
olarak kullanlacaktr. Dijital resim terimi ise yine Trkede netletirilmesine ihtiya
duyulan bir kelimedir. Terimdeki resim szc, kimi durumlarda kelimenin genel
anlamn (ng. Picture) kimi durumlarda ise sanatsal anlamn (ng. Painting) ifade
etmektedir. Bu aratrmada ise dijital resim terimi, boya, fra ve kalem gibi geleneksel
resim retme aralarnn, dijital ortamda taklit edilmesiyle gerekletirilmi olan
alma anlamnda, sadece sanat ve tasarm alanndaki dar anlamyla kullanlacaktr.

Grnt kelimesi ile imge kelimesi arasnda bir ayrm ortaya koymak ise olduka
g grnmektedir. Bunun temel nedenlerinden birisi referans kaynaklarnda ve tarama
szlklerinde bu iki terimin kullanmna ynelik bir bilginin olmamas, bir dieri ise
kelimelerin fark gzetilmeden kullanld yaptlarn sayca okluudur. Trkede her
iki kelimenin de ayn sayfada birok kez kullanldn rnekleyen almalar
bulunmasna karn, neden imge yerine grnt veya tersi bir kullanmn seildii ak
deildir. Bu almada keyfi bir kullanma engel olmak adna grnt kelimesi sadece
bir aygt ya da bir arala elde edilmi iki boyutlu bir temsil anlamnda, kelimenin
zihinsel gndermeleri dlanarak kullanlacaktr. Dolasyla grnt denildiinde, bir
kiinin herhangi bir nedenle zihninde canlanan izlenimler konuya dhil edilmeyecektir.
Bu ynde bir ayrma gitmek iin, Trkede imge ve grnt kelimelerinden
tretilmi szcklerin anlam farkllklar gereke olarak gsterilebilir. Grntleme,
grntleyici ve grntl; imgesel, imgeci ve imgelem szckleri bu fark
aka ortaya koymaktadr. Grnt kelimesinden retilen yeni szckler, dorudan
cihaz zelliklerine ilikin iken, imge kelimesinden treyenler, kiinin bilincinde
oluturduu ya da bir grntden bilincine yansyan izlenimlere ilikindir. Grntde
nesnellik sz konusu iken imgede znellik n plandadr.*

*
Anlam netlii asndan olduka gerekli olan bu ayrm, elbette teorik olarak tartmaldr. Byle bir
ayrmn imknszl almann da deindii problemler arasndadr.

XII
mge kelimesi ise gerek Trke yaznlardaki alkanlk, gerekse Imago kelimesinin
anlam gz nnde tutularak, tanmnda olduu gibi sadece zihinsel imge olarak deil,
yukarda aklanan grnt kelimesini de kapsayacak ekilde kullanlacaktr. Bir
grntnn imge olabilmesinin ana koulu onun bir insan tarafndan alglanmas,
bilinle etkileime girmesidir. Ouz Adanr, Fotografik mge ve Saysal Grnt isimli
makalesinde imge ve grntnn farkn benzer bir biimde ortaya koyar. Ona gre
fotografik imgeyi, imge yapan ey bilgi birikimleri, bilin ve bellek arasndaki
ilikileredir. Bir saysal grnt ise hibir gereklie, kavrama, nesneye, duyguya,
dnceye ksaca zihinsel/kltrel srelere gnderme yapmamaktadr.**9

Medyum / Medya

Medyum kelimesi Trkede sadece veterinerlik terimi olarak mevcuttur. Medya ise
iletiim ortam ve iletiim aralar anlamna gelmektedir. Bu almada medyum
ve medya terimleri, Latince asllarna uygun olarak kullanlacaktr. Medyum terimi,
iletiim kanal, iletiim arac ve tayc; manyetik teyp ya da disk gibi depolama
materyalleri; bir sanat, bir besteci veya bir yazar tarafndan kullanlan bir materyal
ya da form10 anlamlarnda kullanlacaktr. Medya terimi ise hem medyum
kelimesinin oulu olarak, hem de iletiim ortam anlamnda kullanlacaktr. Trke
dilbilgisinin izin vermedii durumlarda ise medya yerine medyumlar kelimesi
tercih edilecektir.

Yeni Medya terimi ise 20. yzyln sonlarnda kullanlmaya balanan, sklkla
bilgisayar ya da nternet tabanl medyalar tanmlamak kullanlan bir terimdir. Yeni
Medyay yeni klan ve film, video, resim ve mzik gibi geleneksel medya aralarndan
ayran, saysal olmas ve retim, datm ve sergileme iin saysalln sunduu
olanaklar kullanmasdr.

**
Saysal grntnn bir imge olup olmad tez boyunca tartlmaktadr. Adanra gre imgenin dier
bir zellii analojiye sahip olmas, saysal grntnn ise nesne ile hi benzeime girmemesidir. Bu
konuda Saysallatrma bal altnda tartlmaktadr.
9
Ouz Adanr, Fotografik mge ve Saysal Grnt, Sleyman Demirel niversitesi Gzel Sanatlar
Fakltesi Hakemli Dergisi, ART-E 2008-01, Isparta: 2010.
10
Oxford Dictionaries, a.g.e.

XIII
Dijital / Saysal

Saysal terimi, Trke szlkte dijital ile hem kken, hem de anlam asndan e
olmasna ramen pratik kullanmda, dijital, yeni medya kltrne, bu kltrn
nesnelerine ve sanal ortama referans verirken, saysal matematiksel ilemlerle
gerekletirilen durumlara zg teknik bir terim olarak kalmakta; nmerik* (ng.
numerical) anlamnda kullanlmaktadr. Kelimelerin Trkedeki kullanmlar da bu
ynde gelimi grnmektedir. rnein, ngilizce digitization terimi Trkeye
dijitalletirme deil saysallatrma olarak yerlemitir. Buna karn, dijital
kamera kelime karl olarak saysal kamera ile e anlaml olmasna ramen,
saysal kamera diye bir terim yoktur. Aratrmada da, saysal ve dijital
terimlerinin kullanm kelimelerin e anlaml olduklarn akldan karmadan, orijinal
terimlere sadk kalnarak yaplmtr.

Temsil

Temsil terimi, bir olgunun, bir olayn ya da bir nesnenin medya zerinde yanstlmas,
betimlenmesi anlamnda kullanlmtr.11

Sanal Gereklik

Sanal gereklik, resim, sinema gibi deneyimlere nazaran daha fazla bir duyu
uzlamas sunan, bilgisayar simlasyonlarndan meydana gelen meknsal bir
tecrbedir. Sanal gereklik (gnmz itibariyle) dokunma, iitme ve grme duyularn
gerek zamanl olarak makine ile btnletirir ve makinenin bedenin hareketlerine
verdii tepkileri, bedenin hareketiymi gibi sunar. Dolasyla sanal gereklik
terimindeki gereklik kavram yaanm tecrbelerle, duyu organlarnn uzlamasyla

*
Bu kelime konuma dilinde var olmasna ramen, Trkede mevcut deildir.
11
Trk Dil Kurumu, a.g.e.

XIV
elde edilen ve dierleri tarafndan onaylanm verilerle elde edilen dnyann detayl
bir zihinsel imgesine referans verir.

Izgara

almada, zgara terimi, ngilizce zgara, klavuz, parmaklk, haritay

karelere blme sistemi, rg, kafes ve ebeke anlamlarna gelen, kkeni Latince
olan grid kelimesinin yerine kullanlmaktadr. Grid, en genel anlamyla eit aralktaki
kareler ve dikdrtgenlerden oluan geometrik bir adr. Trkede zgara, corafya ve
biliim alannda grid kelimesinin karl olarak kullanlmasna ramen, kelimenin tm
anlamlarn karlamamaktadr. Buna ramen, zgara, grid kelimesini en yakn
anlamyla karlayabilecek en uygun terim olduunu dnyoruz.*

Resim 1 - Brice Marden, Grid I, 1971, Gravr, 37,1 x 60,5 cm, The Museum of Modern Art, New
York.12

*
Trkede grid, biyoloji gibi kimi disiplinlerde dorudan kullanlmakta ve TDK Byk Trke Szlkte
yer almasna karn, szlkteki bu grid terimi zellikli anlamlara sahiptir ve bu aratrmada kullanlan
grid kelimesi ile bir ilgisi yoktur.
12
The Museum of Modern Art, Online Collection, Eriim: http://www.moma.org/explore/collection/
(12.04.11)

XV
XVI
 1. GR

Bilgisayar metafizik bir makinedir13

Sherry Turkle

Scott Lash, Postmodernizm gerein sorunsallatrlmasn merkez alr demektedir.14

Postmodern teorilerle ayn srete gelien dijital imgenin de ncelikli olarak
sorunlatrd gereklik kavramdr.

Nasl ki Modernizm, Endstri Devriminin bir sonucu olarak ortaya kt ise,

Postmodernizmin geliimine de Fordizm sonras ekonomi temel olmutur. Enformasyon
toplumu olarak tanmlanan bu yeni toplum biiminde ar endstri yerini, biliim
teknolojilerine, finans marketlerine ve kresel servis pazarlarna brakm, toplumsal
yaplanma da ayn ynde deimitir. Bu deiim, pazara uygun olarak, 1970lerden
gnmze uzanan srete merkezi ve kart sylemler zerinde temellenen sistemlere
ynelik eletiri, ok sylemli, ve hiyerarik olmayan yaplardaki sistemlerin
desteklenmesine olanak tanmtr. Btn bilim ve dn alanlarnn ayn paralellikte
rgtlenme yaplar gstermeye balamas, kk lekteki sylemlerin artmasna,
zgrlk ve oulcu ortamlara olanak tanrken bir taraftan da byk anlatlarn
kmesine neden olmutur. Bu anlatlarn geersiz bir hal almasyla birlikte,
yaplanmalarna neden olan dnya modelleri de sorunlu bir hal almtr. Gereklik,
kesinlikten uzak ve merkezsiz olarak, her balamda farkl anlamlara sahip olabilecek bir
biimde yeniden tasarlanmtr.

13
Sherry Turkle, The Second Self: Computers and the Human Spirit, Londra: The MIT Press, 2005,
s.21.
14
Scott Lashden aktaran: Kevin Robins, maj Grmenin Kltr ve Politikas, Trkesi: Nuray
Trkolu, stanbul: Ayrnt Yaynlar, 1999, s.28.
Bu tarihsel sre aralnda akademik ve askeri ortamlarda gelitirilen bilgisayarlar
yava yava gndelik yaamn ierisine girerek bireylerin dnya ile iliki kurma
ekillerinde byk deiimlere neden oldu. Bunlarn en banda phesiz bilgiye eriim
yolunun tamamen deimesi gelmektedir. Bilginin tek bir merkezden dnya leinde
bireysel farkllara doru paralanmas, ayn dnemin yukarda sz edilen genel yaps
ile byk bir benzerlik gsterir. Bu noktada bilgisayarlarn geliimi ile post-endstriyel
retim eklinin, Yeni Medya rgtlemesinin ve Postmodernizmin sanat ve dnsel
alandaki etkilerinin, ayn anda etkileerek gelitikleri sylenebilir.

Hem elektroniin devreye girmesi, hem de bilgisayarlarn medya yaplanmasn

deitirmesi, bata fotoraf olmak zere sinema, mzik, resim ve video gibi geleneksel
medyalarn retim biimlerini de dntrd. Yeni retim, medya zerinden yanstlan
estetiin ve fikirlerin de deimesine neden oldu. Gereklik, insan zihninden bamsz,
nesnel, llebilir, kamusal ve gvenilebilir bir biimde analiz edilebilen bir ey olarak
deil, gstergeler zerinde ileyen ve her bir bireyin kendi inanlar dorultusunda
eitlenebilen bir olgu olarak grlmeye baland. Bunun temel nedenlerinden bir tanesi
phesiz nesnenin ya da olaylarn grnmnn, nesnenin ya da olaylarn kendisi gibi
alglanmaya balanmasndaki medyann aktif roldr. Yani temsil edenin, temsil edilene
dnmesidir.

Bu almann amac, ksaca zetlediimiz bu ortamda imgeyi konumlandrma

abasdr. Bu balamda ilk ve ncelikli soru dijital imgenin ne olduu ve bu
neliin temsil ile nasl bir iliki iine girdiidir. Bir eyin ne olduunu sormak
phesiz, en eski felsefi sorulardan birisidir. Bu almada da felsefeden bol miktarda
yararlanlacak olmasna karn, asl amacmz dijital imgeye ynelik ontolojik bir tez
ortaya koymak deil, onu bulunduu ortam iinde aratrmak, sanatsal etkilerini
gstermek ve eski imge retme teknikleri ile kyaslamasn yaparak farkllklarn /
benzerliklerini ortaya koymaktr.

Dijital imge, say dizilerinin elektronik ortamda kayd, bu kaydn ekran ya da yazc
gibi bir yzeyde kts ve bu ktnn alglanmasndan meydana gelen aamalar
ierir. Bu her aama farkl problemler ierdiinden, bu aamalar anlamak iin

2
kullanlan yntemler de byk bir eitlilik gsterir. Dijital imgenin, saylarla ifade
edilmesi ve bu ifadenin bir gereklik temsili sunmas, ncelikli olarak gstergebilimsel
ve tarihsel alanlar ilgilendirir. Benzer bir biimde imgenin sanal kavram ile ilikisi de
hem gstergebilime, hem de ontolojiye zg problemler dourur. Dijital imgenin ok
farkl alanlar iinde barndran melez bir form olmas, imgeye ynelik yaklamlarn
da ok ynl olarak ele alnmasn zorunlu klar.

Slavoj iek, felsefenin sorular sorup cevaplar aramadn, sorulmu olanlar

sorguladn syler.15 Bu almada da byle bir yol benimsemi, ncelikli olarak
dijital imgeye yneltilmi sorular sorgulanmtr. Bu nedenle de farkl alanlardan
dnrlerin grlerine yer verilmi ve bu grler tartlmtr. Belirli bir dnsel
gre bal kalnarak gerekletirilen bir imge okumas, bu dnce anlaynn sistemi
aklamak iin kulland model zerinden gereklemektedir ve dijital imgenin eski ve
yeni olarak anlan medya arasndaki bir gei dneminde yer almas, ayn anda ok
olumsuz ve olumlu bir biimde eletirilmesine neden olmaktadr. Bu nedenden tr tez
almasnda imgenin okunduu modeller zerinde zellikle durulmutur.

almann dier bir amac da teknolojik ve kltrel meseleleri ayn balklar altnda,
birlikte tartabilmektir. Bugne kadar, dijital imgeye gereken teknolojik nemin
atfedilmemesi, bugn hem dn hem de sanat alannda imgenin temelsiz bir biimde
eletirilmesine neden olmaktadr. Oysa ki dijital teknoloji daha yakndan mercek altna
alndnda birok teorik problem almaktadr.

Dijital imgenin en temel zellii saysal olmasdr. mgenin plak gzle grnr bir
materyalden yoksun oluu, kolaylkla maniple edilebilir olmas, bir ortamdan bir
dierine hzl bir biimde aktarlmas ve en nemlisi programlanabilir olmas, saysal
olmann getirdii bir yeniliktir. Dijital imgeye ynelik tartmalarn temelinde de bu
saysal yap yatar. mgenin plak gzle grnr bir materyale sahip olmamas,
maddesellik zerine temellenmi gereklik anlaylar ile ele alndnda sorunlu bir
durum olarak gzkr. Bu hem analog (rneksel) ortamlardan dijital ortama aktarlan,
hem de dorudan dijital ortamda retilen imgeler iin geerlidir. Temel problem, dijital
imgenin kendinden nceki medyay taklit ediyor olmasnn, bu medya zerinden

15
Slavoj iek, Zizek!, 2006. DVD, Ynetmen: Taylor, Astra.

3
oluturulmu dnya modellerini kertiyor olmasdr. Bu medya iinde ise en temel rol
fotoraf oynar. Bunun nedeni fotorafn uzun bir sredir kltrel dinamikleri belirleyen
birincil medyum olmasdr. Fotoraf zerinden gelimi bir gereklik anlay dijital
imgenin fotoraf taklit edebilme kabiliyeti ile sekteye uradndan, dijital imgenin
gereklii yok ettii varsaymlar ortaya atlr. Oysa ki temel neden ne dijitalin
teknolojik yaps, ne de fotoraf taklit yeteneidir. Sorun fotorafla birlikte gelien
gereklik anlaydr.

Dijital imgenin kullanc ile iletiime getii ve grnrle geldii yer ise arayzdr.
Arayz, dijital imgeyi teknolojik bir varolutan kltrel bir duruma tar, kulland
pencere ya da masast gibi metaforlarla dijital imgeyi tarihsel bir dizgeye oturtur
ve onu resim, fotoraf, sinema, video ve televizyonun bulunduu tarihsel dizgeye
oturtur. Bilgisayarn atas olan radar burada temel aratr ve Kartezyen gelenei,
bilgisayar ekrannda sinema ve resimle birletirerek melez bir imge ortaya koyar.

Bu imge beden kavramn da etkiler. Sanal ortamla birlikte bedenin algs daha
ncekilere nazaran byk oranda geniler. Yeni teknolojiler hem uzaktan grmeye, hem
kontrol etmeye hem de fiziksel olarak evreni ekillendirmeye olanak tanr. Bedenin
uzuvlar bedenin tesine tanr ve merkezi bir beden kavram ortadan kalkar.

Dijital imgenin iinde bulunduu balamn ise tmyle yeni olduunu sylemek
yanl olmaz. Saysallatrma ile maddeselliinden ayrlm olan imge, a zerinde
balamndan da kopar. Sonu ve ba olmayan bir ortamda, imgeyi tek bana ele
almann olanaksz olduu srekli bir grnt ak sz konusudur. Srekli olarak
deien ieriklerde imge, farkl imgelerle, farkl anlamlarla bir araya gelmektedir.

Tm bu durumlara neden olan ey ise phesiz bir imgenin saylarla ya da bir baka
ifade ile bir imgenin kendileri de bir takm gstergeler olan ve zerlerinde kesin anlam
birliine varlm matematiksel iaretlerle temsil edilebiliyor olmasdr. Bu
matematiksel iaretlerin getirdii imgeye getirdii zellikler ise matematikte zaten
bulunan fakat imgelerde bulunmayan bir takm ilemlerdir. Dijital imgeler
matematiksel gstergeler olduklarndan tanabilirler. Bu nedenle imgenin malzeme ile
btnlemi ilikisi ortadan kalkar. Yine matematiksel olduklarndan, imge de
matematiksel bir yapnn tm zelliklerini tar. Bu da grnt zerinde her trl

4
ilemin yaplaca ve yaplan her trl ilemin grnty deitirecei anlamna gelir.
Ayrca bir saynn kopyalanmas gibi imgenin de kopyalanmas, bir saynn silinmesi
gibi imgenin de silinmesi teorik olarak mmkn klnr. Yine, matematiksel bir yapya
sahip olduklarndan, modler birim + sistem zelliini tarlar. Tpk matematikte drt
ilemde olduu gibi, imge de paralarna ayrlp baka imgelerle birleebilir ve tekrar
eski haline getirilebilir. Ksacas imge, toplama ve karma ilemlerinin adeta bir
grselletirmesi haline gelir.

Nitekim, imge dediimiz ey bir bilgi grselletirmesi deildir. mgeyi, imge yapan
onun kltrel balardr. te, dijital imge bu kltrel gemii, bilimsel bir teknikle
btnletirir. Kald ki bu yzyllardr bilinen bir olgudur. Her yeni tasarmn, yeni
imgeler yaratmas ve kendinden ncekilerden bir eyleri tamas sz konusudur.

Dijital imgenin sanat ile kurduu iliki de bu deinilen durumda aranmaldr. Yani hem
teknolojik bir icat olarak, hem de gemii iinde barndran kltrel bir yapnt
olarak. Bu da yine Leonardo Da Vinciden beri sanatn alan dahilinde bir ilikidir. Bu
almada da Dijital imgenin sanatla ilikisi bu ynyle ele alnacaktr.

5
 2. EVRENN SAYISAL TEMSL

2.1. Dijital / Dijitallik

nsan yaamnda sreklilik ve sreksizlik kadar temel olan baka iki kategori, iki farkl
deneyim yoktur.16

Anthony Wilden

Hemen hemen tm Avrupa dillerinde Digital olarak yazlan Dijital kelimesi, Trkeye
Franszcadan gemitir ve 1945 ylndan beri bilgisayarlara referans verecek bir ekilde
kullanlmaktadr. Dijital kelimesinin ada kullanmdaki anlam deerlerin srekli bir
tayf yerine ayrk (kesintili), snrl, sreksiz numaralarla temsil edilmesidir.17 Bu
deerlerin srekli ve deiken nicelikler olarak temsil edilmesi ise benzer, e
anlamndaki analog olarak adlandrlan terimdir. Digital, Latince digitlisden
gelmektedir. Digitus parmak anlamndadr. Dic- neki konumak, anlatmak,
sylemek anlamndaki dicere den gelir.18 n Hint-Avrupa dillerindeki deik- kk ise
gstermek, iaret etmek anlamndadr. Matematikteki say ve birim gibi
anlamlara sahip olan digit kelimesi de yine parmak tan ve dolaysyla el ile say
saymaktan gelir.19

Kelimenin, iaret etmek ve gstermek kelimeleriyle olan kken ba nemlidir.

Dijital kod, her eyden nce bir iarettir. Dolasyla ister saylardan olumu olsun,
isterse harflerden olumu olsun bir dildir. Bu adan bakldnda dijitalin analog ile
olan fark, temsil ettii eyle benzememesidir. rnein elma kelimesinin elma

16
Anthony Wilden dan aktaran Daniel Chandler, Semiotics, The Basics, New York: Routledge, 2005,
s.47.
17
Wiktionary, Eriim: http://en.wiktionary.org/wiki/digital (17.10.10).
18
D.Harper, evrimii Etimoloji Szl, 2001, Eriim: http://www.etymonline.com/index.php
(29.10.2010).
19
Wiktionary.

6
nesnesi ile hibir ilikisi yoktur. Nitekim Gilles Deleuzee gre dijital kodun analog
olan ile farkn salt benzeim ilkesi zerinden ortaya koymak gtr nk dijital olan
da analog gibi bir takm benzeimler retebilir.

Bir kodla en azndan ey yaplabilir. Soyut elerin asli bir elemesi

oluturulabilir. Ayrca, bir mesaj veya bir anlat verecek, yani bir
gnderme kmesiyle ebenzeimsel bir iliki olacak bir eleme yaplabilir. Son
olarak, dsal elerin, kodun asli eleri tarafndan zerk bir biimde yeniden
retilecei (bilgisayarla retilen bir portrede veya bir figratif veriler
stenografisinden bahsedilebilecek tm durumlarda olduu gibi) bir kodlama da
yaplabilir. Dijital bir kodun belli bir analoji veya benzeme biimlerini
kapsamas bu ekilde oluyor gibidir: Ebenzeimle elde edilen veya retilmi
benzerlikle elde edilen analoji.20

Deleuze ayn ekilde analojinin de dijital ifadesinden sz eder. Bu anlamda resim

sanatndan rnekler verir. Soyut bir resim ona gre dijitaldir, nk ikilik kodlar
kullanmaktadr. Bu kodlar, manel anlamnda deil, sayan bir parmak anlamnda
dijital bir koddur. Kandinsky ya da Mondrian, tpk elin parmaklara minimize edilmesi
gibi formu izgilere, elipslere ve emberlere bler.* Soyut davurumculuk ise ona gre
analojiktir.** Pollockun resimlerindeki rastlantsal sramalarn ve aktmalarn yaratt
raslantsallk kontroll ve kopyalanabilir deildir.21 Deleuzen burada szn ettii
dijitallik dilsel bir durumdur. Bu balamda bakldnda insan rn btn sistemli ve
kendini tekrar eden birimlerden oluan yaplarn dijital bir dile sahip olduunu
sylemek mmkndr. almann ilerleyen blmlerinde de grlecei gibi,
saysallatrma ilemi, bir anlamda dilsel bir eviri olaydr. Sanat alannda ise,

20
Gilles Deleuze, Duyumsamann Mant, Trkesi: Ece Erbay, stanbul: Norgunk Yaynclk, 2009, s.
107.
*
Deleuze burada bir elin parmaklara indirgenmesine benzetme yaparak digit kelimesinin parmak
anlamna gndermede bulunmaktadr.
**
rneksel.
21
A.g.e., s. 97.

7
phesiz Minimalizm ve Kavramsal Sanat bata olmak zere birok sanat akmnda,
Deleuzen deindii anlamda bir dijitallii bulmak mmkndr.*

Resim 2 Piet Mondrian, Composition in Line, 1916 1917, tuval zerine yalboya, Kroller- Muller
Mzesi Koleksiyonu, Otterlo.

Resim 3 Micheal Noll, Computer Composition with Lines, 1964, bilgisayar yazlm.22

*
Frank Stella, Carl Andre, Sol LeWitt, Daniel Buren, Fred Sandback, Dan Flavin, Donal Judd, Hanne
Darboven, Richard Allen, Mel Bochner ve Lawrence Alloway in almalar bu anlamda belirgin
rneklerdir.

8
Deleuze dijital ile analog olann ayrmnda temel farkn, dijitalin btnleik (entegre),
ikilik, ayrk, kodlanm, eklemli ve homojen olmasndan kaynaklandn
belirtir. Analog ise dijitalin aksine kodlar ile deil frekanslarla alr ve filtreleme
dijitalde olduu gibi matematiksel maniplasyonlarla deil, frekanslardaki
23
eksiltmelerle meydana gelir.

Resim 4 Carl Andre, Equivalent VIII, 1966, tula heykel, 127 x 686 x 2292 mm, Tate Collection.
Carl Andrenin bu yapt dijital dilin temel zelliini barndrr: Ayrk, eklemlenmi ve homojen birimler.

Deleuzeun altn izdii kavramlar dijital dili anlamak adna olduka nemlidir.
lerleyen blmlerde grlecei gibi, dilin bu zellikleri tm Yeni Medyay
biimlendirmitir. Burada, soyutlama yapabilmek iin kanlmaz bir olgu olan
ayrklk zellikle alt izilmesi gereken bir kavramdr.

22
A. Micheal Noll, Human or Machine: A Subjective Comprasion of Piet Mondrians Composition
with Lines (1917) and a Computer Generated Picture The Psychological Record, 1966, 16, 110,
Eriim: http://noll.uscannenberg.org/Art%20Papers/Mondrian.pdf (12.04.11).
23
Gilles Deleuze, s.109.

9
Ayrklk, ksaca, srekli olarak deneyimlenen bir olgunun (zaman gibi), kesintili bir
biimde temsil edilmesidir. rnein analog bir saatte hareket ve yelkovann bir
pozisyonu (yeri) olduundan geen zaman ile saat arasnda bir analoji kurmak
mmkndr. Srekli zaman, srekli ve dngsel bir hareketle temsil edilir. Saatin
zerinde rakamlar olmasa dahi, saatin ka olduunu renmek mmkndr. Kum saati,
gne saati veya su saati gibi btn mekanik saatlerde bu durum ayndr. Dijital bir
saatte ise zaman doal fonksiyonundan soyutlanp, ayrk birimlerle temsil edilir. Yer ve
dolasyla hareket yoktur.

Resim 5 Joseph Kosuth, Saat (Bir ve Be), 1965, 1997, saat, saat grseli, saatin Latince ve ngilizce
szlk tanmlar, zamann ngilizce szlk tanm, Tate Collection, Londra.

Aristoteles nicelikleri kategorilere ayrrken, saynn ve szn sreksiz olduunu syler.

Buna karn izgi, dzlem, cisim, zaman ve yer sreklidir. Aristoteles sreklilii ve
sreksizlii bitiiklik (contigu) durumu ile ilikilendirir. rnein bir izgi bitiik
noktalardan, bir cisimde bitiik izgilerden meydana gelir. Saylarn ise, bir cisim,
zaman veya yer gibi ortak bir snrn dnmek olanaksz olduundan bitiik olmak sz

10
konusu deildir.*24 Dolasyla temeli say gibi ayrk ve soyut birimlerden meydana gelen
bir yap, zaman ve mekan ddr. Dijital ortamdaki, sanalln en temel nedeni budur.

Zenonun ok paradoksu da bu konuyu anlamak iin kullanlabilir. Zenona gre uan bir
ok durmaktadr, nk ok her anda belli bir noktada bulunmaktadr. Belli bir noktada
bulunmak ise durmak demektir. O halde ok hareketin her bir annda duruyorsa, yolunun
btnnde de durmaktadr. Zenonun buradaki yaklam aslnda mesafeyi blmlere
ayrarak saysallatrmaktan ibarettir. Mesafe paralara blndnden ok zamandan ve
mekndan soyutlanr, dolasyla hareket edemez. Srekli olan hareket, saylarla
ayrklar ve zamandan soyutlanm bir hale gelir.

Dijitali, differentiated (ayrlm / ayrklam / farkllam) terimi ile aklayan

Goodman, ayrkln kopyalamaya da olanak tandn belirtir.25 Bir harfin iki kez
yazlabilir olmas buna rnektir. Bir kdn zerine ayn kelime iki kez
yazlnabilmesine karn ayn iaret iki kez izilemez.26 A harfini her bir insan farkl
bir el yazs biimiyle yazmaktadr. Fakat iaretin kendisi herkes iin ayn sesi ifade
etmektedir. Dolasyla a harfinin formunun dijital, yazm biiminin ise analog
olduunu sylemek mmkndr. Daha da ak bir ifade ile, a harfinin kat zerinde
braklm izi onun nesnesidir. Harfin zihinde bir sese ya da bir anlama karlk gelen
temsili ise onun kavramsal boyutudur. Kopyalanan kattaki iz deil, harfin
kavramsal karldr.

*
Matematik biliminde, say dorusunun sreklilii ile saylarn ayrk doas arasndaki kartl zmek
iin eitli yntemler bulunmaktadr (bkz. Dedekind Kesimi). Ayrca rrasyonel saylar olarak bilinen
saylar da (rnein Pi says) belirli bir dzeni olmadan sonsuza kadar devam ederler. Buna karn
bilgisayar bilimi mantk hesaplamalar gerei tam saylar ile alr. Bu da ayrk matematik denilen
matematiin ayrk yaplaryla ilgilenen ve sreklilik iermeyen konularn kapsayan matematik dalnn
konusunu oluturur.
24
Aristoteles, Kategoriler, Trkesi: Saffet Babr, Ankara: mge Kitabevi, 1996, stanbul, s.29.
25
Nelson Goodman, Languages of Art: An Approach to a Theory of Symbols, Indianapolis: Hackett
Publishing, 1976, s.159 164.
26
Vincent C. Mller, Representation in Digital Systems, Interdisciplines - Adaptation and
Represantation, June 2007, Eriim: http://www.interdisciplines.org/adaptation/papers/7 (28.10.2009).

11
Burada sanatn temel problemlerinden birisi de gndeme gelmektedir. mge, mantk
ilkeleriye rl bir yap olan dil ile ne kadar rtebilmektedir? Fotoraf ya da resim
gibi medyumlarda, nesnel boyut ile kavramsal boyutu birbirinden ayrmak nasl
mmkn olacaktr? Tuval zerindeki boya tabakalar ile bu tabakalardan meydana gelen
imgeyi birbirinden ayr dnmek ne derece olanakldr? Sanat tarihinde zlenimcilik ile
balayan ve Kavramsal Sanat ile devam eden dizgenin de ana meselelerinden birisi
budur. Sonu olarak gelinen noktada, d dnyann nesnel gerekliinden, dilsel bir
evreye doru kendini soyutlayan bir sre gze arpmakta, materyal olarak nesne deil
nesne kavram ne kmaktadr.*

Resim 6 - Joseph Kosuth, Bir ve Sandalye, 1965, ahap sandalye, sandalye fotoraf ve
sandalyenin szlk tanmn ieren fotoraf, 91.5 x 61.1 cm, The Museum of Modern Art, New York.

*
Materyalin maddesellikten uzaklamas balamnda, Kavramsal Sanat ile bilgisayar teknolojisinin
olanaklar arasnda bir uyum sz konusudur. Bu durum, Kavramsal Sanatn ilk yllarndan itibaren gze
arpar. Jack Burnhamn 1970 ylnda kratrln yapt Software, Information Technology: Its New
Meaning for Art (New York, Jewish Museum) isimli sergide Kavramsal Sanatn ve Yeni Medya
Sanatnn nde gelen sanatlar (Joseph Kosuth, Hans Haacke, Lawrence Weiner, Nam Jun Paik, Allan
Kaprow, John Beldessari, Robert Barry, Donald Burgy, Vito Acconci, Theodor Holm Nelson ve dierleri)
bir arada yer alr.

12
Kosuthun Bir ve sandalye isimli almasnda zetlenen bu dnm, dijital
ortamda birden fazla temsil dzeyi bulunmasndan tr daha farkl bir boyut kazanr.
Bilgisayar arayznde en alt dzeyde bulunan ve insanlar tarafndan anlalmayan ilkel
makine dili, bir st katmanda bu dilin yorumlanmas ile oluan yazlm dili ve en stte
herkes tarafndan anlalabilen gnlk diller, semboller, ikonlar vs. yer alr. Bu duruma
Kavramsal Sanatn perspektifinden bakldnda sahih olan, phesiz en st katmandaki
grafikler deil, alt seviyedeki yazlmn kendisi; tm grnmleri ve metinleri oluturan
yapdr. Bugn Yazlm Sanat olarak anlan alann da manifestosu, yazlmn kendisinin
bizatihi sanat nesnesi olduu fikrine dayanr.

Kavramsal sanat yapan bir sanat, yaptn nceden tasarlar, yaptyla ilgili kararlar
nceden verir: uygulama o kadar nemli deildir. Dnce sanatn gerekletirilmesini
salayan bir makineye dnr.27

Whitney Artport, 2004 ylnda Sol LeWittin almalarndan k yaparak Software

Structures isimli bir proje gerekletirmitir.28 Projenin yaratcs Casey Reas,
kavramsal sanatn tarihi, sanat olarak yazlm fikriyle ilikili midir? sorusunun
cevabn, LeWittin almasn yazlm diline dkerek yantlamaya balar. Projede
26 adet alma kaynak kodlar ile birlikte sunulur.29

Sanat tekrara dayanan modler bir yntem kullandnda genellikle basit ve zaten
varolan bir biimi seer. Biimin kendisinin snrl bir nemi vardr; yaptn btn
asndan bir tr gramer oluturur.30

27
Sol LeWittden aktaran: Ahu Antmen, 20. Yzyl Bat Sanatnda Akmlar, stanbul: Sel Yaynclk,
2008, s.197.
28
Casey Reas, Software & Drawing, 2004, Eriim:
http://artport.whitney.org/commissions/softwarestructures/text.html (12.04.11).
29
A.g.e.
30
Sol LeWittden aktaran: Ahu Antmen, s.198.

13
 void setup()
{
size(800, 600);
ellipseMode(CENTER_RADIUS);
noFill();
background(255);
stroke(0);
//smooth();
}

void loop()
{
background(255);
int maximum_radius = int(dist(0, height/2, width, 0));
int density = int(constrain(mouseX, 2, width));
for(int i=density; i<=maximum_radius; i+=density) {
ellipse(0, height/2, i, i);
Resim 7 - Casey Reas, Wall Drawing ellipse(width, height/2, i, i);
}
106, 2004, bilgisayar yazlm (yanda }
kaynak kodu) , Sol LeWittin izniyle.31

Yazlm Sanatnda onlarca farkl yazlm dili kullanlabilmesine karn, hepsinin

dilbilgisi birbirine ok benzemektedir. Bu dilbilgisi bata tanmladmz dijital dilin
tm zelliklerini tar. Temel mantk ile alan yazlmlar, algoritma olarak bilinen, bir
ii yapmak iin tanmlanan, sonu ba ve sonular nceden belirlenmi ilemler zerine
kuruludur.

if (creation && object of art && algorithm && one's own algorithm) {
include * an algorist *
} elseif (!creation || !object of art || !algorithm || !one's own algorithm) {
exclude * not an algorist *
}
*32

31
Eriim: http://artport.whitney.org/commissions/softwarestructures/ (12.04.11).
*
Bu rnekte Algoritmaclar isimli sanat grubundan Jean-Pierre Hbertn bir algoritmacy, algoritma
olarak tanmlamas yer almaktadr. Eer tanm gnlk dile evrilirse u ekilde olacaktr: Eer yaratm
ve sanat nesnesi ve algoritma ve birinin kendi algoritmas, bir arada bulunuyorsa bu kii bir
algoritmacdr. Aksi halde, bir yaratm ya da bir sanat nesnesi ya da bir algoritma ya da birinin kendi
algoritmasndan, biri veya daha fazlas yoksa bu kii bir algoritmac deildir.
32
Jean-Pierre Hbertdan aktaran: Roman Verostko, Algorithmic Art -- Composing the Score for
Visual Art Intelligent Agent, 4.1 Winter 2004, Eriim:
http://www.intelligentagent.com/archive/IA4_1generativityverostko.pdf (12.04.11).

14
 Resim 8 - Vito Acconci, Step Piece, 1970, performans, Acconci Studio, New York.33

Sonu olarak dijital dil, Deleuzen de bata belirttii gibi analog ile birlikte
dnlebilmektedir. Bu ynyle bakldnda bir tuval resmi, bir performans ya da bir
dzenleme dijital dilin zelliklerine sahip olabilmektedir. Bu biimdeki yaptlarn hepsi,
soyutlama, yalnlatrma ve mekanikletirme zerine bir sistem yaratmna dayanr.
Bu ynde alan sanatlar iin dijital teknolojinin tad ncelikli nem, sistemin
kurulumunu kolaylatrmas ve rastlant faktrn azaltmasdr.

Dijital daha teknik bir tanm iinde ele alndnda ise* temsile ilikin, ilerde tartlacak
farkl sorunlar sz konusu olur.
33
Bu almada Vito Acconci, kendi dairesinde her sabah bir taburenin zerine kp inmektedir. Kate
Linker ve Vito Acconci, Vito Acconci, New York: Rizzoli, 1994. s.24.

15
2.2 kilik Sistem ve Kartezyen Izgara

2.2.1. kilik Sistem

[] bu filozoflar gerek eylerin saynn kendisi olmasn

istiyorlar ve her halkarda cisimlere, sanki onlar saylardan
olumu gibi, saylar hakkndaki nermelerini uyguluyorlar.34

Aristoteles

kilik sistem, evrendeki olgularn, 0 ve 1 saylarndan oluan dizilere ve mantksal

karmlara dayanarak kodlanmasdr. Bu kodlar medyaya aktarlp birleimler
(kombinasyonlar) haline geldiinde baka bilgilerin tanmlanabilecei bir dil oluur.
Bilgisayar da aslnda, bu dilin elektronik elemanlar yardmyla enerji ykleri olarak
ifade edilebildii bir sistemler toplamdr. Evrenin kendisi de enerji ykl bilgi
paracklarndan meydana gelen bir bilgisayar gibi alglandnda, ikilik sistem kimi
dnrler tarafndan evrenin gerekliini aklamak iin de temel bir form olarak
kullanlr.

Bu sistemin temelleri XI. yzylda yaam olan Taoist dnr Shao Yonga uzanr.
Yong, evrendeki doal deiimleri anlayabilmek iin diyagramlardan oluan bir sistem
gelitirerek doal sistemlerle diyagramlarn ikili yaps arasnda bir analoji kurmay
hedeflemitir. Yongun diyagramlar, pasif ve aktif, dii ve erkek, karanlk ve k gibi
ikilikleri bnyesinde barndan ying-yang kavram ile yakndan ilikiliydi. Bu
diyagramlar en eski in metinlerinden ve Konfysuluun temel kitaplarndan biri
olan I Ching kitabnda bulunur. Diyagramlar 0dan 63e kadar olan rakamlar ikilik
sistemde gsterir, fakat diyagramlarn hesaplama iin kullanlabileceinin bilindiini
gsteren hibir kant yoktur.

*
D dnyadaki k ve ses gibi srekli frekanslarn ifadesi analog olarak tanmlandnda, dijital bu
srekli frekanslarn birbirine eit aralkta birimler tarafndan temsil edilmesini, dzensiz tayflarn
soyutlanarak sistematik bir dile dklmesini ifade eder.
34
Aristoteles, Metafizik, Trkesi: Ahmet Arslan, stanbul: Sosyal Yaynlar, 2010, s. 561.

16
 ekil 1 - Shao Yongun diyagramlar35

17. yzylda Gottfried Wilhelm Leibniz, Explication de l'Arithmtique Binaire isimli

almasnda, modern ikilik sistemlerin temelini atarken, Shaonun diyagramlarndaki
ikilik dilden yararlanm ve onu matematie uyarlamt.36 (rnein diyagramlardaki
ikilik sistemde 000000 ve | 000001 temsil ediyordu, vs.) kilik sistem, Leibniz
iin, Tanrnn yoktan var etmesini temsil eden bir dildi. Leibnizin kurduu ikili
aritmetikte bir Tanry, sfr rakam ise boluu temsil ediyordu. Leibnize gre 1
ve 0 tm saylar ve varl ifade edebilirdi. Her kavram en kk bileenlerine
ayrlabilir ve kavramlar bu bileenler cinsinden temsil edilebilirdi.37 Leibnizin Calculus
Ratiocinator (Akl Yrtmenin Hesab) ve Kombinasyonlar Sanat isimli teorik
almalar da gnmz bilgisayarlarnn ve elektronik devrelerin tasarlanmasnda
nclk etti.

35
The I Ching or Book of Changes, Almancas: Richard Wilhem, ngilizcesi: Cary F. Baynes, New
Jersey: Princeton University Press, 1967, s.55.
36
James A. Ryan, Leibniz' Binary System and Shao Yong's Yijing, Philosophy of East and West, vol.
46, no. 1 (Jan, 1996), s. 59-90, Eriim: http://www.jstor.org/stable/1399337 (20.11.2009)
37
Richard Courant ve Herbert Robins, What is Mathematics? : An Elementary Approach to Ideas and
Methods, Londra: Oxford University Press, 1941, s.9.

17
 Leibniz, ilke olarak btn problemlerin znebilir olduuna inanrd. lk adm
elikili fikirlerin bir arada bulunduu ve ilikide olduu evrensel bir medyum
oluturmakt. Evrensel bir dil btn insan nosyonlarn ve anlamazlklarn ayn
sembol dizilerine evirmeyi olanakl klabilir. Onun evrensel karakter seti
characteristica universalis ne materyalin muhteviyat tarafndan snrlanan ne
de seslendirme iinde vcuda gelen birok doal sylemin aksine ikili manta
dayanan bir dildir. Balamsz ve sessiz, ikilik dil her trden ifadeyi, mantksal
bir hesaba, tartmal modelleri doru ya da yanl olarak kantlayan ya da en
azndan homojen bir matriste balayan bir sisteme evirir.38

Leibnizin Monadoloji Kuram da yine ikilik say sistemi gibi metafizik ilkelere
dayanan birimci bir kuramdr. Leibniz, sayca bir sonsuz okluk olan tze Monad
adn verir.39 Monadlar nesneleri oluturan birer atom, birer birim niteliindedir;
ancak, () onlarn uzama sahip olmas dnlemez. Monadlar fiziksel deil, metafizik
noktalar olarak kavranmaldr; onlarn boyutu yoktur ve dolasyla madde ddrlar.40
Burada Aristotelesin say hakknda syledikleri tekrar anmsanacak olursa, bir
benzerlik gze arpmakla birlikte, bir takm farkllar sz konusudur. Bunlardan en
nemlisi Monadlarn bir sreklilik iinde sralanmalardr. Bunun nedeni Leibnizin
sreklilik ilkesine gre doada hibir atlamann olmaydr.41 Jean-Paul Sartre,
Descartesn aksine (ilerde uzunca deinilecektir) Leibnizin imge ile dnce arasnda
bir sreklilik kurmak istediini belirtir. Nitekim bu sreklilik Leibnizin imge dnyasn
katksz bir mekanizma olarak grmesinden ileri gelir. Leibniz e gre imge ile dnce
arasndaki tek fark, dncenin ak-seik, imgenin ise kark bir anlatma sahip
olmasdr.42 Yani hem imge, hem de dnce Leibniz iin enformasyon nitelii tar.
Dolasyla kurmak istedii sreklilik bu iki enformasyonu birletirme abasdr.
Leibnizin ikilik sistemi evrenin hareketlerinin kayda alnma abasn gsterir.

38
Michael Heim, The Metaphysics of Virtual Reality, New York: Oxford University Press, 1993, s.93.
39
Arda Denkel den aktaran: Levent Bayraktar, Bergsonda Ruh Beden likisi, stanbul: Dergh
Yaynlar, 2010, s.71.
40
A.g.e., s.71.
41
A.g.e., s.71.
42
Jean-Paul Sartre, mgelem, Trkesi: Alp Tmertekin, stanbul: thaki Yaynlar, 2009, s.17 18.

18
Leibnizden sonraki birka yzyl boyunca ikilik say sistemi sadece matematiksel
amalarla kullanld. 1854 ylna gelindiinde ise George Boole, ikilik say sistemi ve
Kartezyen soyutlamaya dayanan, Boolean Cebrini gelitirdi. Boolenin buluu bugn
elektronik devrelerde kullanlan mantk operatrleri idi. Bu operatrler ve, veya,
deil, ve deil, ya da ve eer gibi temel mantk elemanlarn kullanr ve ikilik
sistem kullanmak zorunlu deildir. Buna ramen doalar gerei ikilik yapdadrlar
nk bu mantn almas iin evet/hayr veya doru/yanl gibi ayrk deerlere
ihtiya vardr.

1937 ylnda, Claude Shannon, iletiim teorisinin babas olarak anlmasna yol aan,
Anahtarlama Devrelerinin ve Rlelerin Sembolik Bir Analizi isimli tez almasnda
ikilik aritmetii ve Boolen cebrni kullanarak dijital elektronik devrenin teorik
temellerini att. kilik sistemin ak ve kapal durumlarn temsil edecek en basit ve
kullanl sistem olduu akt. Bu dorultu da Shannon, biti (ng. binary digitsin
[ikili saylar] ksaltlm hali ) iletiim l birimi olarak kulland.

Bit, iki durum arasndaki basit bir seim ve en kk iletiim birimi olarak dijital
elektroniin temelini oluturdu. Bit sz konusu olduunda tm enformasyon bir
seimler dizisi olarak ifade edilebilir ve btn diziler 0 ya da 1 olarak temsil edilir.
Elektronik devrelerde elektrik ykn depolayabilen, kapasitr (kondansatr, sa)
isimli temel devre elemanlar bulunur. Bit, bu elemann yzeyleri arasndaki voltaj fark
ile oluur. Ykl kapasitr 1i yksz ise 0 temsil eder.

Bit terimi iletiim felsefesinde de yaygn bir biimde kullanr ve kimi dnrler iin
tpk Leibnizin monadlar ya da Demokritosun atomlar gibi monodolojik bir anlam
tar. Dijital Ontoloji olarak tanmlanan dnce alan, evreni bit zerinde temellendirir.
alan ilk bilgisayar reten Konrad Zuse bu grn fikir babas saylr. Zuseye gre
evrenin doas (zaman, mekn ve zaman-mekndaki her varlk ve sre) tamamen
ayrktr. Fiziksel evren kusursuz biimde ayrk deerler tarafndan modellenebilir ve

19
fiziksel evrenin evrim sreci tpk algoritmalarn* kts gibi hesaplanabilir. Bu gr
eer fizik yasalar tmyle anlalrsa evreninde anlalaca prensibine dayanr.

'ey'den bit. Dier bir deyile her ey, her parack, her g alan, zaman-
mekn sreklilii bile, ilevini, anlamn, topyekn varoluunu ve hatta dolayl
olarak baz balamlarn bile ara-bantl evet/hayr sorularndan, ikili
seeneklerden, bit'lerden karr. 'ey'den bit in sembolize ettii udur; fiziksel
dnyadaki her eyann derininde maddesel olmayan bir kaynak ve bir aklama
olduu; gereklik dediimiz eyin evet/hayr sorusunun ve donanm destekli
cevabn son analizi olduu ve zetle fiziksel olan her ey temelinde bilgi-teori
kkenli olduu ve bunun katlmc bir evrenin paras olduudur.43

letiim filozofu Luciano Floridi ise bit kavram zerinden evren tanmlamasna kar
kar. Doann gerekliinin dijital ya da analog olmak zorunda olmadn, gerekliin
deneyimlenen, kavramsallatrlan ve soyutlama seviyesine gre dijital ya da analog
olarak deerlendirilebilen bir ey olduunu syler. Floridiye gre analog / srekli ve
dijital / ayrk Olma*nn sunumlardr ve gzlemcinin sistemi nasl modellediine
ilikindir.44 Gzlemcinin deney iin kulland arayzn soyutlama seviyesi, tpk
kuantum fiziinde n hem dalga hem parack olarak gzlemlenebilmesi gibi
analog ya da dijital olarak sonu verebilir.

Benzer tartmalar sanat alannda da grlr. Peter Weibele gre, Dijital Sanatn
doadaki analog sreleri kusursuz bir biimde simle edebiliyor olmas dnyann

*
Bir algoritma, bir prosedr tanmlayan ya da sonlu saydaki aamalarla bir probleme zm getiren bir
dizi talimattan (matematiksel ve/veya metinsel) oluur. Algoritmalar, bir programlama diliyle
yazldklarnda bilgisayar programlar haline gelirler.
43
David. J. Chalmers, "Facing up to the Hard Problem of Consciousness," 1995, Journal of
Consciousness Studies vol.2(3): 200-19. 1990, Eriim: http://consc.net/papers/facng.html (04.10.2009)
*
Yazar burda Kanta gnderme yapyor. Asl sylenmek istenen varla ilikin sylemin nesneye deil
kavrama dair olmas. rnein Tanr yoktur sznde Tanrnn nesnesine gnderme yaplsayd, Tanr
yoktur denildiinde elikiye dlrd. Burada Floridi, analog ve dijitalin varla ilikin dilsel ifadeler
olduunu vurguluyor.
44
Luciano Floridi, Against Digital Ontology, Synthese, 2009, 168.1, s.151-178.

20
dijital olarak organize olduu ve analog olan hereyin dijital formda da ifade
edilebilecei anlamna gelmektedir.45 lk blmde de zerinde durulduu gibi dijitali
analog zerinden ifade etmek mmkndr. Fakat burada unutulmamas gereken bu
ifadenin dilsel bir farkllk olmas ve teknolojiyle dorudan bir balantsnn
olmamasdr. Ayrca dnyay simle edebiliyor olmak, onun dijital olarak organize
olduunu kantlamak iin, yetersiz bir iddiadr.

kilik sistem balangtan bugne dek evreni analiz etmek ve modellemek iin
kullanlan temel dillerden birisidir. Bu dilin zerinden bir gereklik yaklam
tartldnda ise, tartlann gereklik deil, bir durumu aklamak zerine kurulmu
bir model olduu gzden karlmamaldr. kilik sistem bilgisayar gibi bir teknoloji ile
ifade edilir hale geldiinde bu durum daha ok nem kazanr nk temsil edilen ey bir
gereklik deil bir dilin gereklik yaklamdr.

2.2.2. Izgara

Dijital dil, dnyay nasl ifade edebilmektedir? kilik dilin, dnyann grnmlerini
verebilmesi iin, grnmleri adeta szen bir filtre olarak tasarlanmas gerekmektedir.
Bu filtre, grnt ile dijital kodu birbirine balayan zgaradr.

Izgara, dijital teknolojinin btn zelliklerinin arkasndaki temel yapdr. mlecin

ekrandaki hareketi, farenin X,Y koordinatlarnn haritalanmasyla; bir metin girdisi,
klavyenin her tuunun sinyal karlklarna haritalanmasyla; ekrandaki pikseller ve
bilgisayardaki her trl nesne zgara zerinden organize olur. Nitekim zgara dijital
teknolojiye zg bir yap deildir ve temelleri Rnesansa uzanr.

1425 ylnda Brunelleschi mehur ayna deneyini yaparken ilk kez perspektifi formle
ediyor, Timothy Binkleyin deyimi ile algoritmasn yazyordu.46 Brunelleschinin
formlnn esas klidyen geometriye dayanyordu ve temel birimden oluuyordu:
Resimlenecek olan sahne, resim yzeyi ve izleyici. Dzlem, dey ve saydam olduu
45
Peter Weibel, On the History and Aesthetics of the Digital Image, Ars Electronica Festival Katalou,
Linz, 1984.
46
Timothy Binkley, Digital Dillemmas, Leonardo, Supplemental Issue, Vol.3, 1990, s. 13-19.

21
varsaylan resim yzeyi, nesne ile seyirci arasndadr; izleyici bir dey doru ve bir tek
gz olarak dnlr, yer denilen yatay bir dzlem zerinde durur. Ik nlar, yzeye
aktarlacak noktalardan kan dorular olarak ele alnr. Seyircinin gznden geen
nlar yzey ile kesitii yerdeki izdmler resmi oluturur.

Bu forml Brunelleschiden on yl sonra Alberti tarafndan De Picturada dile getirilir

ve tm Rnesans sanatnn ifade biimini etkiler. Daha sonlar bu disiplin, tasar
geometri (ng. projective geometry) olarak bir matematik dal haline gelir.47

Alberti, De Pictura da perspektifi pencere zerinden formle ederken, velo isimli bir
aygttan da sz eder. Bu aygt metaforik pencerenin dikdrtgen ve dzlemsel yzeyinde
olduu gibi ka noktalar ile geometrik hesaplama yapmaya deil, iindeki karelerle
boyutlu dnyay iki boyutlu yzeye haritalamaya yarar. Drerin nl aa
basksnda da betimledii bu zgara, piksellerin bitlere haritaland ekran kart
tasarmnn atasdr.

Resim 9- Albrecht Drer, Uzanan plak izen Ressam,1525, aa bask, Germanisches

Nationalmuseum Nrnberg.

Drerin almalarnn gnmz bilgisayarlarnda kullanlan boyutlu modelleme

teknikleri ile hibir fark yoktur. Figrlerin altnda yatan kbist formlar, boyutlu
nesnelerin poligonlarna e deer bir nitelik tar.

47
A.g.e.

22
Resim 10 - Albrecht Drer, Bedenin 13 Kesimi, 1523 dolaylar, kalem ve mrekkep,
Germanisches Nationalmuseum Nrnberg

23
Resim 11 Xavier Veilhan, Jordan, 2010, dijital resim, heykel eskizi, Centre Pompidou, Paris.

24
Albertiden iki yzyl sonra ise Ren Descartes analitik geometriye dayanan baka bir
resimleme forml gelitirir. Her ne kadar bu forml bilgisayarlardan nce geni olarak
kullanlmasa da herhangi bir donanma referans vermeden tanmlanmas mmkndr.
Hesaplamal algoritma (ng. Computational algorithm), gerek dnyadaki ara gereler
yerine soyut bir koordinat sistemi zerindeki hesaplamalara dayanr. Bu sistemde
herhangi gerek bir dzenlemeye gerek yoktur ve gerek nesnenin resmi izilmek
istendiinde yaplacak olan ilk ey, nesnenin biiminin soyutlanarak hayali koordinat
sistemine aktarlmasdr. Nesne, bak noktas ve yzey bu koordinat sistemi zerindeki
saylarla tanmlanr. Hesaplamalarn sonucunun aktarlaca yzey ise bugn olduu
gibi monitrdr.

Bilgisayarn yoktan var olan imajlar retmesindeki temel prensip de burada yatar.
Ressamlarn ya da fotoraflarn yapt gibi fiziksel aygtlar ve nesneler kullanarak
boyutlu materyal dnyasn iki boyutlu sanal temsile getirmek yerine, kendi sanal
dnyasn dorudan dijital enformasyondan dourur. Koordinat sistemi herhangi bir
nesneyi ya da olay temsil etmez, sadece kendine referans verir.

ekil 2
Kartezyen koordinat sistemi.48

48
Eriim: http://www.thelivingprophecy.com/category/psychological-research/quantum-psychology-data-
systems/ (12.04.11).

25
 Resim 12 Erwin Redl, Matrix II, 2000 / 2003, LED dzenlemesi, Riva Gallery, New York.

Binkley, zm kurucu algoritmalar (Rnesansa zg algoritmalar) ile hesaplamal

algoritmalar arasndaki farkn teknolojik deil ontolojik olduunu syler:

zm kurucu algoritmalar, genellikle bilgisayarlarn resimleri yapmalarna oranla

daha hzl bir biimde resim ekebilen kameralar tarafndan iyi bir biimde
otomatikletirilmitir. Fakat kameralar fantezilerin fotoraflarn ekemezler nk
onlar manel ileri otomatikletirirler, zihinsel olanlar deil. Dier taraftan,
hesaplamal algoritma kullanan bilgisayarlar ise matematiksel olarak tanmlanabilir
herhangi bir dnyann imgelerini gerek klabilirler.* Bu bilgisayarn elin ya da gzn
deil, akln uzants olmasndan trdr.49

*
Yazar orjinal metinde hokkabzlkla yapvermek, canlandrmak anlamndaki conjure up kelimesini
kullanmtr.
49
Timhoty Binkley, s.13-19.

26
Bilgisayarlarn saylar kullanmas, Rnesansa nazaran daha fazla bilgiyi ihtiva
etmesine de olanak tanr. Rnesansta kullanlan algoritmalar sadece form ve mesafe
bilgisini sunar. Renk, k, effaflk ve esneklik gibi bilgiler sunmazlar.50

Bilgisayar ortamnda dorudan retilen imgeler, hesaplamal algoritmalarla gerekleir.

Fotoraflanm ya da taranm imgeler ise Drerin velosunda olduu gibi zm
kurucu algoritmalar yardmyla bilgisayar ortamna aktarlr. mgelerin saysallatrlp
Kartezyen koordinat sistemine aktarlmas, imgeyi elin uzantsndan, akln uzants
bir ortama tar. Bu ortamn varolu asndan tamamen fantezi olmas ise bir temsil
krizine yol aar.

2.2.2.1. Kartezyencilik51

Btn analog, grsel, iitsel enformasyonlar yerlerini saysal enformasyona

brakacak. Bugn, rakam tm matematik iktidaryla birlikte hkm srmeye
hazrlanmaktadr.52

Analitik Geometriyi gelitererek sanal ortamn matematiksel temellerini atan

Descartesn bu geometriye ihtiya duymasnn felsefi nedenleri vardr. Descartes

50
A.g.e., s.18.
51
Kartezyencilik: Kartezyanist retinin benimsenmesi, uygulanmas. Kartezyanizm: Bilginin
belirleyici bir rol oynad modern felsefenin epistemolojik perspektifinden, Descartesn znelliin
bilginin temelini oluturduuna inanma tavrn; onun nerdii znelliin sosyal dnyadan hibir ekilde
etkilenmemesi, sosyal ve maddi dnyadan bamsz bir biimde tretilmesi, insan varlyla d dnya
arasndaki ilikinin zneyi onda hibir ekilde ierilmeyen bir tr izleyici olarak, dnyann dna
konumlayan bir model yoluyla aklanmasn durumunu ifade eder. Kartezyen Gelenek: Descartestan
yola kp, Aydnlanma ve pozitivizm araclyla yzylmzda analitik felsefeye kadar uzanan dnce
gelenei. Bu gelenek Descartesn zihin/beden ya da zne/nesne diktomisinden** hareketle, ontolojik
adan realist ve doalc bir tavr benimserken, pragmatist ve evrenselci bir yaklamla doa bilimlerinin
genel geer, kesin ve deimez yntemini temel alp, yasa ya da kural koyuculuu benimser. Cevizci,
Ahmet. Felsefe Szl, stanbul: Paradigma Yaynclk, 2005, s.981
** kililik
52
Paul Virillio, Enformasyon Bombas, Trkesi: Kaya ahin, stanbul: Metis, 2003, s. 119.

27
hereyden nce insan res cogitans ve res corporea* olarak ikiye ayrr. Bu ayrm
Martin Heideggere gre Descartesdan sonraki btn doa ve tin eklindeki
ayrmlar belirlemitir.53 Descartes iin cisim ve ruh birbirinden tamamen ayr
eylerdir. Ruhun znitelii dnme, cismin ise yer kaplama; uzamdr.54

Descartesn modern veya yeni bilimi balatmak iin gelitirdii ema da,
bilinlilikle d dnya arasndaki zel trden bir ayrla dayanyordu. Zihin-
lme ve hesap yapma gibi, son erei doay kullanmak olan - niceliksel
amalaryla doay emalatrr, ve ayn zamanda btn bunlar yapan
bilinlilik, yani insan znesi, doann karsna konmu olur. Bunun sonucu
olarak, zihinle d dnya arasnda ok arpc bir ikilik ortaya kar.55

Descartesa gre varla ynelik tek ve hakiki eriimin bilme, zellikle de matematiksel
fiziksel bilgi anlamnda bilmedir.56 Bylece Descartes, felsefi olarak geleneksel
ontolojinin sonularn Yenia matematiksel fiziine ve onun transdantal* temellerine
aka nakletmi olmaktadr.57

Bu ben ve dnya ayrm Yeni an grme biimini oluturmutur. Doann

karsnda kendini konumlandran zne, matematiin ve geometrinin sayesinde hakikat
olarak grd doann bilgisini, doann imgesine edeer klar.

Grnmeyen geometrik uzayn gstergesellii ve temsiliyeti sayesinde

tanmlanr, onun sayesinde snrlandrlr, onun sayesinde rgtlenir,
lmlenir, grnr klnr ve denetlenir. Nasl ki bir doru paras iki noktayla
snrlandrlyorsa, temsil edilen btn ekillerin de birer snr vardr ve
imgeler, onlara bahedilen snrlar erevesinde yer alrlar. Yenial imge
anlay, temelindeki dokunma korkusundan soluk alr. Bu nedenle Descartes

*
Dnen ey ve cisimsel ey.
53
Martin Heidegger, Varlk ve Zaman, Trkesi: Kaan H. kten, stanbul: Agora Kitapl, 2008, s.95.
54
Levent Bayraktar, s.60.
55
A.g.e., s. 60.
56
Martin Heidegger, s.99
*
Akn.
57
Age., s.99.

28
 dnyay, denek araclyla yoklayan kr bir insan benzeimiyle
duyumsamaktadr. Ik nlar denek sayesinde alglanmakta, n gze
ilettii geometrik lmler, iki boyutlu yzeye aktarlmaktadr. nk
deneklerin lmlediiyle algnn temsili benzetir ve kendini grme
eyleminden bylesine bamszlatrm bir grnen, kendi kendine grnd
iindir: Temsil, ayn kendi kendini dnen Kartezyen dnceye benzer ekilde
kendi kendine grnmeye kadir hakikati resmetmektedir.58

Resim 13 - Albrecht Drer, Bir Gsn Blmlerinin Yanstlmas, 1528, Germanisches

Nationalmuseum Nrnberg

Martin Jay, Kartezyen Perspektifiliin dnyay belli bir mesafeden uzak durup59
hkmederek kontrol etme yolundaki rasyonalist projeyle balantl olduunu syler.60
Kartezyencilikte gz aklla eitlenmitir ve dnya znenin onu zmledii llebilir

58
Zeynep Sayn, mgenin Pornografisi, stanbul: Metis Yaynlar, 2003, s.23.
59
Kevin Robins, maj isimli almasnda bu konuya geni yer vermekte, ekranlarn temas duygusuyla
ilikisini eletirmektedir. Kevin Robins, a.g.e., s.31-68.
60
Martin Joy, Scopic Regimes of modernity, Editr: Hal Foster, Vision and visuality, Seattle: Bay
1988, s.3.

29
bir bilgi nesnesi olarak tasarlanr. Dnyay anlamak iin saysallatrmak ve koordinat
sistemine aktarmak gerekmektedir. Bu da ancak dnyay, ayrk, eit ve deitirilebilir
standart birimlere blerek mmkn olmaktadr.*

Resim 14 - Johannes Vermeer, Astronomi Bilgini, 1668, 50 x 45 cm, Muse du Louvre, Paris.

*
William Ivinsde benzer bir gr savunarak perspektifin sanatdan ziyade iadamlarnn ya da bilim
insanlarnn arac olduunu syler. Bunun nedeni perspektifin gereklii temsil etmekle kalmayp kontrol
etmesine de olanak tanmasdr. Bruno Latourda perspektifin nesneleri uzaktan kontrol etmeye yaradn
vurgular. Sz gelimi, gnei lmek mmkn deildir fakat gnein fotoraf cetvelle llebilir ve
perspektif sayesinde farkl oranlara geniletip daraltlabilir. Fotoraf gnein aksine tanabilir de
olduundan lmleme, zmleme ve kataloglama iin snrsz bir zaman da sunar. William Ivins ve
Bruno Latourdan aktaran: Lev Manovich, The Mapping of Space: Perspective, Radar and 3-D
Computer Graphics, 1993, Eriim: http://manovich.net/TEXT/mappng.html (12.04.11).

30
Jonathan Crary, Vermeerin iki almasn Kartezyencilik ile ilikilendirir. Resimlerde
n ieriye tek pencereden szld karanlk bir oda iinde bilimsel incelemeler
yapan erkek figrleri bulunmaktadr.

D dnya, dorudan duyulara dayanan bir incelemeye deil, d dnyann oda

iindeki kesin ve belirgin temsilinin anlk tarafndan incelenmesiyle bilinebilir
olmaktadr. ncelemelere dalm bu bilginlerin duvarlarla evrili bir i mekn
iinde yaltlm olmalar, dardaki dnyann anlalmas ynnde bir engel
oluturmaz, nk d dnya hakknda bilgi edinebilmenin nkoulu, znenin
ieride yer almas ve dnyann darda kalmasdr.61

Bu gre Merleau-Pontyde katlr:

Refleksif felsefe, dnya karsnda geriye ekilerek dnceye dnme tutumuyla, her
eyi znenin i dnyasnda, yani dncede kurar. Bu yaklama gre, eyler bize
bilin durumlarnda verilmektedir ve zne bu bilin durumlarnn kurucusu
konumundadr.62

Meknn karanlk olmas zihin-beden ayrmna dayanr. Fiziksel mekn bedenin

duyularna hizmet etmekte olduundan bir dezavantaj olarak grlr. (Descartesn
daha da ileri giderek kr bir adam rnei vermesi bundan trdr). Bu yzden mekn
ancak bilginin avucundaki yldz haritasnda olduu gibi, sanal olarak mevcut olur.

Bu balamda Kartezyenciliin en belirgin rneklerinden birisinin radar olduu

sylenebilir. Radar, hem dnya zerindeki verileri Kartezyen koordinat sistemi zerinde
ifade etmek, hem de bu koordinatlarla denetimi salamak amacyla bulunmu bir
cihazdr. Radar, Foucaultnun Panoptikondan* sz ederken grlmeden grmek
dedii eyi gerekletirir. Saylarla ifade edilen dnya, mekn ve zamandan

61
Jonathan Crary, Gzlemcinin Teknikleri, Trkesi: Elif Daldeniz, stanbul: Metis Yaynlar, 2004, s.57.
62
Maurice Merleau-Ponty den aktaran: Zeynep Direk, Dnyann Teni, stanbul: Metis Yaynlar, 2003,
s.83.
*
Panoptikon, ngiliz yararc filozofu Jeremny Bentham tarafndan tasarlanm bir hapishane modelidir.
Yap hapishane mdrnn merkezden her mahkmu gzlemesine ve ynetmesine olanak tanr. Foucault
iin bu yap modern disipliner iktidarn mimari bir eretilemesidir. Ahmet Cevizci, s.1336.

31
soyutlanarak Kartezyen mekna aktarlr ve tekinin kontrol, onu grmeye gerek
kalmadan siyah ekrann verileri ile salanr. Radarn dijital imge asndan olduka
nemli bir yeri vardr. Freidrich Kittler, bilgisayar monitrnn atasnn televizyon
deil, radar olduunu belirtir.63 Radar, televizyonun aksine sadece yatay tarama
izgilerini deil dikeyleri de barndrr. Bilgisayarn pikselleri de ayn ekilde iki
boyutlu matris zerinde konumlanr. Dijital imgelerin radarla olan bu tarihsel ba
sonraki blmlerde de deinilecei gibi imge ile olan etkileimde byk nem tar.

Kartezyenciliin ada kullanmdaki rneklerinden biri ise Google Mapsdr. Bugn,

Googlen nternet zerinden 360o sokak grnm sunan panoramik kameral arabalar
dnyadaki sokaklar gezmeye ve grntleri bilgisayar ortamna aktarmaya devam
etmektedir. u an, Kuzey Amerika, Bat Avrupa, Avustralya ve Japonyann tamamnn
nternet zerinden gezilebildii yazlm, 360o panoramik bir grnt sunan fotoraflarn
ard sra dizilmesiyle elde edilen mekn yanlsamas zerine kuruludur.

Resim 15 Jon Raffman, Google Street Viewn Dokuz Gz, 2009, Future Everything, Manchester. 64
Sanat, Google Street Maps n ierisinde sabrla gezinerek, aralar tarfafndan otomatik olarak ekilmi
fotoraflardan bir seki oluturmaktadr.

63
Freidrich Kittler, Gramophone, Film, Typewriter, October, vol. 41. ,1987, s. 101-118.
64
Eriim: http://googlestreetviews.com/ (12.04.11).

32
Resim 16 - James Dive, Making Waves, 2007, Pulse Contemporary Art Fair, Miami. Sanat, Arazi
Sanatnn yeni bir formu olarak grlebilecek almalarnda, Google Earth grntlerinden ncilde
geen olaylarn konumlarn bulmakta ve grntleri maniple ederek sann arma gerilmesi ya da
Nuhun Gemisi gibi hikyeleri canlandrmaktadr.

33
2.2.2.2. Otoriter bir form olarak zgara

Resim 17 - Mona Hatoum, Unhomely Cube, 2008, siyah elik dikenli tel, 181 x 182 x 182 cm,
Galerie Max Hetzler, Berlin.

Bugn, Kartezyen zgarann, Martin Jayin deindii noktay, dnyay belirli bir mesafe
zerinden kontrol etme yolundaki rasyonalist projeyi, gerekletirmi olduunu
sylemek mmkn mdr?

34
Hannah B. Higgins, Grid Book isimli kitabnda, Bat uygarlk tarihini zgara
zerinden okur.65 Higgins, mimariden mzie, haritaclktan sanata ve tipografiden
bilgisayar alarna kadar tm kltrn zgara yoluyla standartlamasn detaylar ile
anlatr. Higgins, sonu olarak zgarann kolaylkla, her trden sosyal kontrol iinde
barndran, otoriter bir form olarak grlebileceini belirtir. Buna ramen her ayrk
birimin pr olmadn, dier birimlerle ilikiye giren kendine zg bir dokusu ve
modlerliinden tr ok yaratc bir kapasitesi olduunu savunur.66

Nitekim bu eitliliin ve kendine zg dokusu olan birimlerinde bugn bir eit

sosyal kontroln paras olduu gereini gzden karmamak gerekir. Yeni Medya
ortam her bireyin medyay kendi gereksinimlerine uygun bir biimde
dzenleyebilecei, post-endstriyel bir ortam zerine kuruludur. Temsil ile ideolojiler
arasndaki ilikiyi anlamak adna bu konuya ksaca deinmek gerekir.

Manovich, modern dnemdeki medyalarn rnekleme (rnein bir film, ayrk birimler
olarak nitelendireceimiz ard ardna dizili fotoraflardan meydana gelir ya da
televizyonda ise bu ayrk fotoraflar tarama izgilerine blnr vs.) yaparak
standartlamaya balamasnn nedenini sorgular. Manoviche gre bu durumun temel
nedeni Endstri Devrimidir. Fordist sistem i srecinin standartlamas ve aamalara
ayrlmas zerine kuruludur. Karmak i sreleri ayrk ve atomik paralara indirgenir.
retim band zerinde alan iiler herhangi bir yetenek gerektirmeyen, ok temel
hareketleri tekrarlayan, srecin btnne dair bilgileri olmayan, istenildii zaman
deitirilmesi mmkn olan birimlere indirgenmitir. Modern medya da bu fabrika
mantn takip eder. Bu durum sadece film, canlandrma ve TV stdyolarndaki iilik
artlar iin deil, materyal organizasyonun kendisinde de gze arpar. 1880lerde
endstriyel bask teknikleri tasarmn ve font tiplerinin standartlatrlmasn salamtr.
1890larda sinemann projeksiyon yoluyla otomatik olarak imajlar sralamas, imaj
boyutlarnn standartlamasn ve ereve hznn rneklenmesini zorunlu klmtr.
Ayn durum televizyon standartlarnda da geerlidir.67 Modern medyann fabrika

65
Hannah B. Higgins, Grid Book, Cambridge: The MIT Press, 2009.
66
A.g.e, s.275-277.
67
Lev Manovich, The Language of New Media, Londra: The MIT Press, 2001, s. 50.

35
mantnda almas, kitlesel standartlama, merkezci ve ulusalc ideolojilerle
paralellik gsterir. Bu ideolojilerin kulland endstri makineleri de imgeleri dolaysz
bir biimde ekillendirir.

1970lerin sonlarndan 80lere giden srete ise, kapitalist ekonomiler merkezi retim
sisteminin krlganlndan kaynaklanan birok kriz yaadlar. Elektroniin devreye
girmesi ve iktisat alanndaki reformlarla birlikte ok sayda eitli rn retme ans,
kapitalizmi homojen ve kitlesel bir yapdan uzaklatrp tketici temelli esnek bir
ekonomiye dntrd. retim alanndaki deiimler medya retiminin organizasyon
yapsn da deitirdi. Yeni medya, retimin merkeziletirilmesi, rnlerin
farkllatrlmas ve kullancnn eitlilii gz nnde bulundurulmas zerinde
yapland. Kitle kavram yerine, neo-liberal ekonomilere paralel bir biimde bireysel
farkllklar nem kazanmaya balad. Merkezden kitleye yayn yapan televizyon gibi
yaynclklarn poplerlii nternet gnceleri, forumlar ve wikiler karsnda azald.
World Wide Web, sanal eitim, ok oyunculu bilgisayar oyunlar, sosyal a siteleri,
gnce alar ve evrimii forumlar, diz st bilgisayarlar, akll cep telefonlar, GPS *
cihazlar ve kablosuz iletiimle hareketli, her yerden ulalabilen ve kullancnn
ihtiyalar dorultusunda ekillenen dev bir a haline geldi.

Dijital devrim, oulcu ve demokratik grnmektedir fakat bireylerin kiisel seimleri

dorudan ekonomik karlar amacyla kullanlmaktadr. rnein bir kiinin e-posta
kutusundaki bir iletide geen kiisel bir kelime reklam robotlar tarafndan kullanlp
kullancya zg reklamlarn olumasna yardmc olur.**

*
ng. Global Positioning System. ks. GPS. ABD Savunma Bakanlnca tasarlanp denetlenmekte olan
bu tarama sistemi, uydular yeryznn yrngesinde dolarken, srekli radyo sinyalleri ileten
bilgisayarlar ve alclardan oluan bir sistemdir. Bu sinyaller kullanclara tam yer, hz ve zaman bilgisi
aktarrlar.
**
Yeni Medya ortamnda kiisel bilgilerin ve entelektel uralarn iktidar tarafndan kullanlmas talyan
otonomist Lazzaratonun gayri maddi emek kavramyla yakndan ilikilidir. Gayri maddi emek,
metann kltrel ieriini reten etkinlik bakmndan, normalde i olarak kabul edilmeyen bir dizi
etkinlii ierir; dier bir deyile kltrel ve sanatsal standartlar, moday, zevkleri, tketici normlarn ve
daha stratejik olarak kamuoyunu belirlemeye ve kurmaya ynelik etkinlikleri. Lazaratto, "eer Fordizm
sermayenin yeniden retim dngsne tketimi entegre ettiyse, post-Fordizm de buna iletiimi entegre

36
Manuel Castellin altn izdii dier bir durum ise an ikilik sistem zerine
temellenmi kodunun iletiim olaslklarn yaplandrmas ve snrlandrmasdr:
...yeni toplum iinde her trden mesaj ikilik modda alr: multimedya iletiim
sistemindeki varlk/yokluk. Bu entegre sistemdeki tek varlk ise mesajn iletilebilirlii ve
sosyalizasyonuna izin verir. 68

Sonu olarak ikilik sistem ya da zgara, modlerlii sayesinde byk bir retim ve ifade
eitliliine izin verirken bu eitlilik ideolojiler tarafndan ekonomik ve politik karlar
amacyla kullanlr. Kevin Robins her trden teknolojik gelimenin siyasal bir karlama
sorunu tadn ve yeni teknolojilerin her zaman ikincil bir mesele olacann altn
izer.69 Bu, tarihte her zaman gncelliini korumu bir olgudur. Teknolojik bulular
ayn anda birok alana hizmet ederler. Bu sebeple kendi eletirilerini ve kaoslarn da
beraberlerinde getirirler. Teknolojik bir buluun iktidarlarn karlar dorultusunda
kullanlmas, phesiz gz nnde bulundurulmas gereken politik bir meseledir fakat
teknolojinin btnsel bir eletirisi iin asla kullanlamaz.

Bu noktada sanata byk bir rol dmektedir nk sanat her zaman teknolojinin
kullanm potansiyellerini deitirebilmektedir.

Donanm malzemesinin reticisi olarak teknoloji, retim ilikilerinin durumunu

ifade eder: Fotoraf eskiden Bat ekonomisinin belli bir gelime evresine denk
dyordu, bir bakma fotorafn kefini hazrlayan bir gelime evresiydi bu.
Nfusun kontrol, deniz-ar servetlerin ynetimi, sinai donanm uzaktan
kontrol edebilme ve iletilecek topraklar zerinde bilgi edinme ihtiyac, fotoraf
makinesine sanayileme srecinde vazgeilmez bir rol kazandrd. Bu fenomen
karsnda sanatn ilevi, teknoloji ve sanayi btnn tetikledii alg ve davran

etmitir" demektedir. Otonomistlerin bu konudaki kapsaml grleri ve zm nerileri iin bkz.

Antonio Negri, Maurizio Lazaratto ve dierleri. talya'da Radikal Dnce ve Kurucu Politika, Trkesi:
Selen Gbelez, stanbul: Otonom Yaynclk, 2005. Antonio Negri. mparatorluktaki Hareketler Geiler
ve Grnmler, Trkesi: Kemal Atakay, stanbul: Otonom Yaynclk, 2006.
68
Manuel Castells, A Toplumunun Ykselii Enformasyon a: Ekonomi, Toplum ve Kltr 1. Cilt,
Trkesi: Ebru Kl, stanbul: Bilgi niversitesi Yaynlar, 2008, s.405.
69
Kevin Robins, s.28.

37
 alkanlarn kavrayp Nietzschenin deyimiyle onlar yaam olaslklarna
dntrmektir.70

Sanat daha nce televizyonun otoritesini bu anlamda video sanat ile tersine evirmitir.
Bugn bata nternet olmak zere dier teknolojiler iinde ayn eyi sylemek
mmkndr.

2.2.2.3. Sanat formu olarak zgara

Endstri devrimi ile balayan standartlamann seri retim nesnelere olanak tanmas,
yaamn iindeki organizasyon yaplanmalarn farkllatrrken, sanat, hem gndelik
yaamn bir analizi olarak, hem de salt nesneye ilikin sorunlar nedeniyle bu deiime
byk bir refleks gstermitir.

Resim 18 - Sol LeWitt, Boyutlu Modler Grid [Structure A5], 1968, boyanm elik, 114.6 x 114.6
x 114.6 cm, Gladstone Gallery

70
Nicolas Bourriaud, likisel Estetik, Trkesi: zen Saadet zen, stanbul: Balam Yaynlar, 2003,
s.107.

38
Nesnelerin fabrikadan birbirlerine edeer olarak retilmelerinin, nesnenin zdeliine
dair yaratt yeni problemin, endstriyel nesnelerin kullanmna zemin hazrlad
sylenebilir. Hazr-nesnelerin sanatta kullanm hem klasik sanata kar bir bakaldr,
hem de sanat nesnesinin ne olduuna ilikin sorular gndeme getirirken, zaman iinde
sanat nesnesinin statsn tmyle deitirmitir.

Sanat nesnesi, oaltlabilir nesnelere dnrken, ayn zamanda nesnenin kendisi de,
nesne fikrine dnmtr. Nesne grnmlerinden ve anlamlarndan soyutlanarak, salt
forma (formle) indirgenmitir. Burada forml ile kastedilen bir dilin grameridir. Bu
Ikea maazasndan alnan bir sandalyenin, paralarnn nasl bir araya geleceini
belirleyen illstrasyona benzemektedir. Dijital bir imge sz konusu olduunda bu
forml bir algoritma, algoritmann alt zemin ise zgaradr.

Resim 19- John F. Simon,Every Icon, 1997, bilgisayar yazlm.*

*
Sanatnn almasnda 32 x 32 piksel boyutlarnda (bu bir masast ikonunun boyutu ile ayndr) bir
zgara yer alr. Sanatnn yazd program, zgara zerinde sadece siyah ve beyaz kareleri kullanarak
oluturulabilecek btn grntleri srasyla dener. Ortalama hzda bir bilgisayarda zgarann ikinci
srasndaki btn olaslklar gstermek 5.85 milyar yl srmektedir.
Eriim: www.numeral.com/eicon.html

39
Resim 20- Thomas Locher, 1-25, 1999, tuval zerine kark malzeme, Galerie Charim, Berlin.

Resim 21 Thomas Raschke, Masa ve Sandalye, demir tel, 90 x 103 x 105 cm. 71

71
Sanatnn web sitesi: http://www.thomasraschke.de/home.html (12.04.11).

40
 2. SAYISALLATIRMA VE TEMSL

3.1. Saysallatrma

Bilgisayar grnts sz konusu olduunda iki farkl durum gndeme gelir. Bunlardan
ilki d dnyann saysallatrlmas ve bilgisayar ortamna aktarlmas, dieri ise
simlasyon bal altnda zerinde durulacak olan, grntlerin herhangi bir
saysallatrmadan gemeden tamamen bilgisayar ortamnda sfrdan retilmeleridir.
Bilgisayarda retilen imgelerle, bilgisayara aktarlan imgeler arasndaki temel fark, ilk
trden olanlarn matematiksel olarak ifade edilebilecek herhangi bir nesneye referans
vermesi, ikincilerin ise varln zorunlu olarak bir nesneye borlu olmasdr. Buna
karn her iki imgede Kartezyen koordinat sistemine aktarldnda ikisi arasnda
varolu asndan bir fark kalmaz. Dijital imge ile gerekliin temsili arasndaki sorunlu
durumun nedenlerinden birisi de budur.

Saysallatrlm grnt, varolu itibariyle bir bilgisayar simlasyonuyla ayn

zellikleri tamasna ramen (her ikisi de say dizilerinden meydana gelir) hi kimse
bir bilgisayar simlasyonun gerek bir temsil olduunu dnmez. Bunun nedeni
saysallatrlm grntnn, gerek dnyaya ait bir iz tadna duyulan inantr. Bu
inanca ramen grntnn saysallatrma aamasnda geirdii evreler ve bilgisayar
ortamnda kolaylkla maniple edilebilirlii ona temsil asndan duyulan gveni sarsar.
Grntnn gerei hala temsil etmesi fakat bunun mdahale edilmi bir gerek
olabilecei gr yaygndr. Esasen burada endie edilen ey, saysallatrmann bir
imgeyi, rnein bir fotoraf, simlasyona dntrm olmasdr.

Saysallatrma ilemi tarama, fotoraflama ya da ses kayd gibi otomatik yollarla elde
edilen nesne temsillerinin, zgara zerine kodlanmasdr. Bu ilem, bilgisayara aktarm
srasnda deil, kayt srasnda gerekleir. rnein, dijital kamerann deklanrne
basld an kamera grnty saysallatrarak kaydeder.

41
Saysallatrma ilemi prensip olarak Drerin zgarasndan farkl olmamakla birlikte
daha karmaktr. Mhendislik asndan bakldnda analog sistemler, srekli
sinyallerle (radyo, telgraf ve telefon gibi), dijital sistemler ise ayrk sinyallerle (ng.
discrete) alr. Analog sistemlerde veri, srekli olarak deien fiziksel bir nicelik
tarafndan temsil edilir. Temsil edilen kaynakla, temsil eden sinyal arasnda bir
analoji vardr. Dijital olan ise kod tabanldr. Goodman dijitali kod ile e deer tutar.72
Analog kayt ise soyut kodlarla deil, fiziksel bir deiim ile temsil eder. Kayt
malzemenin snrlar ierisindedir.73

Teknik adan saysallatrma (ng. digitizing ya da digitization) bu analog formlarn

ikilik sisteme evrilmesidir. Bu ilem analog-dijital dntrc isimli bir aygt
tarafndan gerekletirilir. Dijital bilgiyi, yazc veya monitr gibi birimlere tekrar
aktarrken ise dijital-analog dntrc devreye girer. Sonu olarak srekli
dalgalarla giri ve k alnr. Saysallatrma iki aamadan meydana gelir:

Ayrklatrma (ng. Discretization) esnasnda analog sinyaller dzenli aralklarla

rneklenir (ng. sampling). Yani, srekli bir sinyalden belirli bir zaman-meknda
bulunan bir deer alnr. Aralklarn skl, znrlk olarak tanmladmz terimdir.
Nicemleme (ng. Quantization) ilemi ise alnan rneklerin haritalanmas, daha az
sayda ve ayrk deere elenmesidir. Baka bir anlatmla, rneklerin belirli deer
aralklarna yuvarlanmasdr.

ekil 3- Saysallatrma. (Soldan saa) rneklenmi sinyal (ayrk zaman,srekli deerler),

ayrklatrlm sinyal (srekli zaman, ayrk deerler), dijital sinyal (ayrk zaman, ayrk deerler).74

72
Goodman, Nelson. s.159-164
73
Kopyalama ve maniplasyon gibi operasyonlarn zahmetli olmasnn nedeni budur nk iaretleri
materyallerinden sanal olarak ayrmak mmkn deildir.
74
Eriim: http://en.wikipedia.org/wiki/Quantization_%28signal_processing%29 (12.04.11).

42
Bu yntem, ses ve k gibi titreime sahip olan her eyin saysallatrlmasnda ayn
temel zerinde gerekleir. Dijital kameralar, tomografik cihazlar, boyutlu
tarayclar, corafik enformasyon sistemleri ve optik metin okuyucular gibi cihazlar, her
trl nesnenin saylarla temsil edilebilmesine olanak tanr.*

3.2. Materyallik, Saysallatrma ve Temsil

Dijital ortamda imgelerin saysallatrlmasnn yaratt ncelikli sorunlardan biri

imgenin materyali ile olan bann kopmasnn yaratt temsil sorunudur. Bu durum
saysal olan her nesne iin, ilk blmde Aristoteles zerinden deindiimiz, saynn
soyutlama becerisinden kaynaklanr. Fakat burada tartlan nokta sadece saynn
kendisinden kaynaklanan sembolik bir soyutlama deil, saynn kt zerindeki
maddesel varlna ilikin (bir kalem izi) bir tartmadr. Bu tartma sklkla kendisini
analog / dijital ayrm zerinden ekillendirir ve Charles Sanders Peircein Belirtisel
Gsterge kavram temel bir nem tar.

W.J.T. Mitchell imgeleri madde olarak tanmlar. mgeler her zaman ta, metal ya da
tuval olsun nesnelerin materyallerinde cisimlemitir.

u ak olmaldr ki nesneler olmadan imgeler olmayaca gibi imgeler olmadan

nesneler de yoktur.75

mgeler, saysallatrlmaya baladklarnda ise bu tanm sorunlu grnmeye balar,

nk ortada gzle grnr bir materyal yoktur.

*
Dijital ortamda, ilemlerin analog ortama kyasla daha kolay gereklemesinin en nemli nedenlerinden
birisi de bu ayrk birimlerdir. Resimlerin, seslerin, metinlerin ya da videolarn, pikseller, poligonlar ya da
karakterler gibi blnebilir birimlerden olumas modlerlii olanakl klar. Bir nesne kk paralara
blndnde her bir para btne ait kimliini korumaya devam eder. Ayn ekilde bir nesne baka
nesnelerle birletiinde de kendine zg zelliklerini korumaya devam eder. Silme, geri alma ya da yeni
zellikler ekleme gibi ilemlerin kolaylnn altnda da yine verinin ayrk birimlerden olumas yatar.
75
W. J. T. Mitchell, What Do Pictures Want? :The Lives and Loves of Images, Chicago: University
of Chicago Press, 2005, s.108.

43
 Bilgisayarlarla her ey rakamlara dnt: imgesiz, sessiz ve kelimesiz
nicelikler. Ve optik fiber kablo alar daha nceden ayrm olan veri
aklarn, dijital say dizilerinden oluan tek bir standart haline getiriyorsa, bir
medyum bir dierine evrilebilir demektir. Rakamlar sayesinde hi bir ey
imknsz deil. Modlasyon, dnm, senkronizasyon; gecikme, bellek,
aktarma, ifreleme, tarama, haritalama, dijital temel zerinde tm medya
balantlar medyum fikrinin kendisini siliyor.76

Analog materyal varoluu gerei temsil ettii nesnenin izini tar. Materyal bir
medyumdan dierine tanr. mge de Mitchellin belirtii gibi, bu maddesellikle i ie
gemitir. Ik fotonlarnn ya da ses titreimlerinin fiziksel ve kimyasal etkilerini
analog mecralarda grmek mmkndr. Ayn ekilde bir plak zerinde sesin kay izini
gzle grmek mmkndr. Bu durum Peircein belirtisel gsterge (ng. indexical sign)*
dedii eydir, nk gerekleen temsilin nesnesi ile varolusal bir ba vardr.
Topraktaki toynak izi, atn oradan gemi olduunun kantdr. Dijital ortamda biz at
grmeye devam ederiz, fakat toynak izini gzle grmek mmkn deildir.

Bir eyin belirtiselliinden bahsetmek bir temastan, bir izden veya bir anmadan
sz etmek demektir. Fotoraf* rneinden yola kacak olursak analog fotoraf objeden
yansyan radyasyonun lensin iinden geip emlsiyonla kimyasal bir etkileime girmesi
ve kamerann negatif bir analogon retmesi sonucu meydana gelir. Analog fotorafta,

76
Freidrich Kittler, s. 101-118.
*
Charles Sanders Peirce gstergeleri ikon, belirti ve simge olarak snflandrr. Belirti, varlna
iaret ettii nesneyle yaknlk ilikisi kuran bir gstergedir. rnein duman bir atein belirtisidir. Belirti,
nesnesi ortadan kalktnda kendisini gsterge yapan zellii yitirir fakat yorumlayan bulunmadnda bu
zelliini yitirmez. Thomas Lloyd Short, Peirces Theory of Signs, Cambridge: Cambridge University
Press, 2007, s.214-225.
*
1839 ylnda Sir John Herschel tarafndan photo (Yun. k [parlamak kelimesinden gelen]) + -graph
(Lat. izi braklm, izgi gibi anlamlara sahip olan L.graphicus (Yunanca Graphikos [yazmak iin,
izime ait] Graphe [yazm, izim] den, graphein [amur tabletlere sivri ula izmek, kazmak]) kelimeleri
birletirilerek kayt enstrman anlamnda kullanlmtr. Neo-Anglosaksonlar sunprint (k gne
basks) demeyi tercih etmilerdir. Kaynak: D. Harper, (2001) evrimii Etimoloji Szl, Eriim:
http://www.etymonline.com/index.php (2009, Eyll 29).

44
Fiziksel objeler n optik ve kimyasal eylemi ile kendi kendilerinin imgelerini
basarlar.77

...kamera sadece dnyay grmekle kalmaz, dnya ona dokunur da.78

rnein, bir fotoraf yalnzca bir imgeyi tahrik etmez, bir grnts vardr,
ancak obje ile olan optik bandan dolay bu grntnn gereklie tezahr ettiinin
kantdr.79

Dijital kamerada ise bilindii gibi k sensr tarafndan kodlanarak saylarla temsil
edilir. Bu durum gerek ses, gerek grnt olsun saysallatrlm her trl verinin
gereklie verdii referans konusunda temel tartmay oluturur. Bu tartmann asl
nedeni saysallatrma gerekleirken yukarda da szn etmi olduumuz rnekleme
aamas ve onun yaratt referans sorunudur.

Sonsuz modifikasyonun znesi olan dijital bitlerden meydana gelmi bir imge
ortaya koyan dijital rnekleme teknikleri, fotografik imajn doal gsteren olma
argmann eskitir. mge, bilgisayarn hafzasndaki evet/hayr seeneklerinin
rgs biiminde bit serileri haline gelir. Bu rgnn dntrlm hali hi bir
biimde orijinalden kl deildir: o artk yeni bir orijinaldir.80

Bu tip grlerde kafa karklna neden olan phesiz imgenin saylarla temsil
ediliyor olmasdr. Saylar ise soyut varlklardr. Fakat belirtisellik kavram bir eyin
fizikselliine ilikindir. Temastan sz etmek ancak bu ekilde mmkn olur. Sklkla
77
Rudolf Arnheim, On the Nature of Photography, Critical Inquiry, 1974, Vol.1 s.149, Eriim:
http://www.journals.uchicago.edu/doi/abs/10.1086/447782 (2009, Ekim 10).
78
Elizabeth Edwards ve Janice Hart, Photographs Objects Histories : On the Materiality of Images,
Londra: Routledge, 2004, s.40.
79
Vincent Michael Colapietro ve Thomas M. Olshewsky, Peirce's Doctrine of Signs : Theory,
Applications and Connections, Berlin: de Gruyter, 1996, s.305.
80
Bill, Nichols den aktaran: Hlio Godoy, Documentary realism, sampling theory and Peircean
Semiotics: electronic audiovisual signs (analog or digital) as indexes of reality, Reality and Modes of
Representation, 2007, DocOnline, vol.2, s.107-117, Eriim: http://www.doc.ubi.pt/02/helio_godoy.pdf
(27.09.2009).

45
vurgulanan saylarn sreksiz olmas durumu da, esasen bu temas eksikliinden
kaynaklanr. Aristoteles bu konuda yle der:

Srekli olan, bir tr bitiik olan veya temas halinde olandr. Kendileriyle iki eyin
birbirlerine dokunduu ve birbirleriyle birletii snrlarn bir ve ayn snr olmas
durumunda ortada sreklilik vardr.81

Saylarda ise Dijital bal altnda da deinildii gibi ortak bir snr tahayyl edilemez.
Bu nedenle birbirlerine temas edemezler ve yine ayn nedenle sreksizdirler. Dolasyla
soyut bir birim olan saynn, srekli bir ey olan fiziksel nesneyi, srekli bir biimde
temsil etmesi zaten olanakszdr. Saylarda temas olmadna gre, belirtisellik
kavramyla, Dijital imgenin saylar ile temsil edilmesi arasnda da hibir iliki yoktur.
Bu ynde yrtlen tezlerin hepsi elikilidir, nk fiziksel varlklar iin gelitirilmi
bir terim, soyut varlklar iin kullanlamaz. Belirtisel gstergelerle dijital imge
arasndaki iliki saylar gibi soyut varlklarda deil, fiziksel varlklarda aranmaldr. Bu
fiziksel varlk ise dijital imgeyi meydana getiren voltaj gerilimleri; genelletirilecek
olursa elektirik akmdr.

Godoy, rnekleme teorisi ve Peirce gstergebilimi ile ilgili makalesinde, dijital

iaretlerin belirtisel gsterge olma zelliklerinin onlarn fiziksel-teknolojik
karakteristiklerinden yadsnmasnn teknik olarak mmkn olmadn belirtir.82
Saysallatrma srecinin her aamasnda gsteren ve onun nesnesini birbirine balayan
zorunlu bir fiziksel temas vardr.

Laura U. Marks da gnmz bilgisayarlarnda kullanlan silikon yongalarda (ip),

elektronlarn analog yollarla var olmaya devam ettiini ve burada mikro dzeyde de
olsa bir belirtisel gsterge olma durumundan sz edilebileceini syler. Ancak her
devrede bulunan flip-flop denilen elemanlar, 0 ve 1 arasndaki deerlere tolerans
gstermez ve zayf sinyalleri eler. Sadece yksek ykte elektrona sahip gl

81
Aristoteles, Metafizik, Trkesi: Ahmet Arslan, stanbul: Sosyal Yaynlar, 2010, s.483.
82
Hlio Godoy, s.107-117.

46
sinyallerin ilenmesi elektronlarn doal akn bozar. Bylece nesne ve temsilinin
analojik ba krlm olur.83

Grld gibi aslnda elektrik akm varolduu srece saysallatrma ilemi ile analog
srecin ayrtrlmasnn mmkn olmad grlmektedir. Zira dijital bilgi ancak
monitrler, yazclar ya da hoparlrler gibi analog yollarla deneyimlenir. Fiziksellik
zorunlu olarak mevcuttur. letiim profesr Wanda J. Orlikowski materyal dediimiz
eyin bedenler kyafetler, odalar, sralar, sandalyeler, binalar olabilecei gibi daha az
grnr olan veri ve ses alar ya da elektrik ve hava sistemleri gibi aklarda
olabileceini syler.84 Bilgisayar ekrannda grdmz bir pikselin mikro dzeylerde
de olsa bir enerji olarak varoluu vardr. Dokunmatik ekranlar bunun en gzel rneidir.
Ekran zerindeki imgeler, ona dokunan parman ekrann zerindeki elektrik akmnda
mikro dzeyde bir ksa devre yaptrmasyla deiime urarlar. AMOLED denilen yeni
ekran tiplerinde ise ekrandaki her pikselin kendine has bir elektrik balants vardr.
Ekrandaki her birim kendi kendine k saabilen organik maddelerden oluur.
Materyallik olmadan imgeleri grmek mmkn deildir. mgeler en bata Mitchellin
dedii gibi nesnelerden ayrlamazlar. Buna karn elektrik akmnn doal aknn
bozulmas, btnyle bir temas ortadan kaldrr. Nesnenin uzay-zaman iindeki
sreklilii kesintiye uradndan, her ne kadar analog nesne ile girdi alnp analog
nesne ile kt alnsa da iki nesne ayn deildir. Marks gelecekte atomalt paracklar
karlkl olarak fiziksel balar kurduklarnda, elektronik mimesisten sz etmek mmkn
olacaktr85 demektedir. Fakat imgeye bu adan yaklamak ne kadar dorudur? mgeye
ilikin sorularn burada olduu gibi paracklar dzeyinde tartlmas, imgeleri
gzlemlenebilir bir dzeyden, kuramsal ve bilimsel bir alann iine kaydracaktr.

83
Laura U. Marks, How Electrons Remember, "Nonorganic Subjectivity, or Our Friend the Electron",
Millenium Film Journal, vol.34, 1999.
84
Wanda J. Orlikowski, Sociomaterial Practices: Exploring Technology at Work, Organization Studies
September 2007, vol. 28 no. 9 s. 1435-1448, Eriim: http://oss.sagepub.com/content/28/9/1435.abstract
(14.10.10)
85
Laura U. Marks.

47
 Resim 22 - Richard Long Dusty Boots Line, Sahara, 1988.86

Saysallatrlm imgenin d dnyaya referans veren bir iz barndrmas neden bu

kadar nemlidir? phesiz bu sorunun cevabn vermek, imgenin neyi temsil ettiini
aklamaya ynelik bir giriimdir. Zeynep Sayn, ortaada imge (imago) ve iz
(vestigium) kavramlarnn birbirinden ayr ele alndna deinir ve Aquinolu Thomasn
u szlerini vurgular:

mge trsel bir benzeime gre temsil eder. Oysa iz, nedenin yol at sonucu yle bir
ekilde temsil eder ki, trsel bir benzeime uzanmaz. z, hayvanlara zg hareketlerin
brakt izlenimlerdir (impressiones); kln, atein izi ya da harap olmu bir toprak
parasnn, dman bir ordunun izi olmas gibi.87

86
Eriim: http://www.richardlong.org/ (12.04.11).
87
Aquinolu Thomas dan aktaran: Zeynep Sayn, mgenin Pornografisi, stanbul: Metis Yaynlar, 2003,
s.19.

48
Etimolojik adan imgenin kelimesinin kkeni incelendiinde Hint-Avrupa dillerindeki
kopya anlamna gelen aim- nekine ulalr. Nitekim bu kopyann Yenial imgede
olduu gibi trsel bir benzeim sunan m, yoksa sann terini silip yznn suretini
brakt Torino rtsndeki gibi iz olan bir kopya m olduu ak deildir. Dijital bir
fotoraf, gerekten geriye kalan bir tortu mudur yoksa gerekle trsel bir benzeim
sunan bir imge midir?88 Trkede imge kelimesinin imagodan esinlenerek
oluturulduu bilinmesine karn, kelimenin kkenindeki belirti ve iz anlamna gelen
im neki tesadfi bir seim deildir.89 Trkede ga, -ge eki ise fiilin gsterdii
iten etkileneni veya bir olu ve kln sonucunu gsterir.90 Dolasyla imge izin sonucu
olarak ortaya kan eydir. Bu iz ise belirli bir zamanda nesneden makineye doru,
n bir hareketi; bir varlk kant olarak grlr. Konunun anahtar noktas da esasen
budur. zin kendisi deil izin kendisine yklenen anlam nemlidir. Dolaysyla sorun bu
imgelerin bir eyin izi olup olmamalarndan ok, (eer varsa) bu izin ikonik ve
sembolik zelliklerinde, yani neyi temsil ettiklerinde aranmaldr. Bu konu, bir sonraki
blmde zerinde durulacak olan 19. yy.n yaratt nesnel gereklik fikrine
ilikindir.

Dier bir mesele ise dijital imge zerindeki analog/dijital ayrm zerinden temellenen
tartmalarn, dijital imgenin aktarlp retildii aralarla insan etkileimini tamamen
gz ard etmeleridir. Oysaki imgelerin aktarld ve dntrld bu aralara ynelik
yaklamlarn, imgeye dair bak alarn etkilemesi kanlmazdr.

88
T. F. Hoad, s. 228.
89
smet Zeki Eyubolu, Trk Dilinin Etimoloji Szl, stanbul: Sosyal Yaynlar, 2004, s. 346.
90
Zeynep Korkmaz, Trk Dili ve Komposizyon, Bursa: Ekin Yaynevi, 2009, s.138.

49
Resim 23 - Hassan Khan, Kantn Kant, 2010, buluntu yal boyann on kat bytlm basks, 350
cm x 298 cm, Galerie Chantal Crousel, Paris.

3.3. Fotografik Gereklik

Dijital teknoloji normal fotoraf ykmaz nk normal fotoraf hi var

olmamtr91

Dijital imgelerin gereklik ile olan ilikisi teknolojik olmaktan ok, teknolojiye
yklenmi olan anlam ile ilgilidir. Saysallatrmann fotografik gereklii ldrd
fikri, zellikle 80lerden sonra birok sanat ve dnr tarafndan dile getirilmitir.
Oysaki resim sanatnda da olduu gibi yanl lye yanl cenaze kaldrlmaktadr.
Belirli bir kesimin aslnda korktuu ey, fotoraf ile temsil edildii dnlen
gerekliin elden gidiyor olmasdr.
91
Lev Manovich, The Parodoxes of Digital Photography, Eriim:
http://manovich.net/TEXT/digital_photo.html (12.04.11).

50
Fotorafn gereklii yanstt fikri, fotorafn orijinalliine duyulan inanta ve onun
materyalliinde yatar. Bu balamda Sassoon fotorafn zelliinden bahseder:
Fotografik objenin materyal oluu, orijinal fotoraf konsepti ve fotografik anlamn
orijinallii.92

Fotoraflar her eyden nce uzamda fiziksel olarak mevcutturlar. Bir imgeyi bilgisayar
monitrnden grmek ile fotoraf kdndan grmek farkl deneyimlerdir. Dijital bask
teknikleri ile fotoraf kdna dijital imajlar baslmasna karn, dijital kltr byk
lekte ekranlar zerinden imajlar okur. Fotoraf kdnn zamanla ypranp anmas,
kdn zerindeki tarih ve kdn kalitesi gibi unsurlar orijinallik fikrini pekitirir.
Buna karn fotorafn materyal oluu tek bana gereklii yanstmasna yetmez.
Sassoon, Materyallik, belirtisellik ile birletiinde gl bir karm meydana geldiini
belitir.93

Ben diyorum ki, fotografik gnderge grnt ya da gstergenin gnderme yapt,

istee bal olarak gerek olan deil, ama o olmadan fotorafn da olamayaca,
mercein nne yerletirilen ve zorunlu olarak gerek olan eydir. Resim geree onu
grmeden de yknebilir. Sylem, gndergeleri olduundan kuku duyulmayan
gstergeleri bir araya getirir; ancak bu gndergeler birer khimaira* olabilir,
ounlukla da yledir. Bu yknmelerin tersine, fotorafta o nesnenin orada bulunmu
olduunu asla yadsyamam.94

92
Sassoon, Joanna. Photographic Materialty in the Age of Digital Reproduction, Elizabeth Edwards ve
Janice Hart, Photographs Objects Histories : On the Materiality of Images, Londra: Routledge, 2004,
s.189.
93
A.g.e., s.189.
*
Mitolojik bir yaratk.
94
Roland Barthes, Camera Lucida Fotoraf zerine Dnceler, Trkesi: Reha Akakaya, stanbul:
Altkrkbe Yaynlar, 1992, s. 95.

51
In izi her zaman o nesnenin orada olduunun bir kant olarak grlr. Fotorafn,
o an, orada olan ve artk burada olmayan iaret etmesi onun zaman iinde bir
belge niteliine brnmesine neden olan eydir.

Bir fotoraf sadece bir imge, gerein taklidi deildir; ayn zamanda bir belgedir;
ayak izi ya da lnn yznden alnm bir maske gibi gerein kendisinden dorudan
doruya karlm bir eydir.95

Fotorafn gereklik ile olan ilikisinde onun optik ve kimyasal zellikleri yukarda
tarttmz gibi aibelidir. Fotorafa yklenen gereklik aslnda tarih boyunca gelimi
ve zamanla kltrel bir szleme haline gelmi bir olaydr. Zira bir imge ile tarih ya da
gereklik arasnda zorunlu bir iliki yoktur. Fotografik imgelerin tarihsel gerei
yanstt fikri, genel bir kabuldr. Tarihsel enformasyon, imgeler tarafndan salanan
ereveye uyacak bir biimde yeniden ekillendirilebilir.96 Bu anlamda imgelerin tarihi
gstermekten ok ina ettiini sylemek yanl olmaz.

Fotorafn belirtisel zellikler tamas onun nesnel bir gereklii yanstmas iin yeterli
deildir. nk belirtisellik aamasnda dahi izleyicinin znellii devreye girer.
Fotorafn her eyden nce belirtisel deil ikonik olduunu syleyen Gran
Sonnesona gre fotorafn belirtisel zellikleri sonradan ona eklemlenir. rnein bir
toynak izi bize atn daha nce burada olduunu kesin olarak syler fakat bir at
fotorafnda, fotoraf bize sadece bir at vard der. Zaman ve mekn izleyici
sonradan ina etmeye balar.97 Ayn ekilde Manovichde bir apka reklamnda
kullanlan bir fotorafn bu apka 12 Maysta bu odadayd demekten ziyade zamana
ve mekna hi referans vermeden, bu bir apka diyebileceini yazar.98

95
Susan Sontag, Fotoraf zerine, Trkesi: Osman Aknhay, stanbul: Agora Kitapl, 2008, s.22.
96
Ron Burnett, mgeler Nasl Dnr, Trkesi: Pusar Gsal, stanbul: Metis Yaynlar, 2007, s.65.
97
Gran Sonesson, Post-photography and Beyond. From. Mechanical Reproduction to Digital
Production, Visio, vol.4(1), 1999, s. 11-36.
98
Lev Manovich, a.g.e.

52
Buradaki asl nokta, pozitivist bak alarnda yatan, nesnel bir gerekliin var olduu
inancdr. John Berger, pozitivizm ile fotorafn ayn tarihlerde belirginlemeye
baladna iaret eder.99 Fotoraf makinasnn bulunuu ile Auguste Comteun
Pozitivist Felsefe Notlarn yazmas ayn dneme rastlar. Pozitivist iin fotoraf
makinas doann gerekliini anlamak ve zmlemek etmek iin mkemmel bir
aygttr. Mitchellde fotoraf makinesinin ideal bir Kartezyen cihaz olduunu syler.
Fotografik ilem tpk bilimsel ilemler gibi, znelliin stesinden gelip, nesnel geree
ulama iin garantili bir yntem gibi grnr.100

Gerekiliin teki yzdr fotoraf - gereklii kantlamas ve bilgiyi gstermesi

istendiinde bile, bilimin ve sanatn btn alanlarnn gereklii yansladn
kurgulayan bir ada, bilinmeyenin mutalanmasdr. Index olma zelliiyle
gndergeyle gstergeyi, gsterilenle gstereni benzetirmesi olanaksz olsa da, 19.
yzyl Avrupas fotorafn yine de gsterileni doa olan bir gsterge, doal tarih
gndergesiyle benzeen bir imge olmasn arzulamtr; bu da tamamen 19. yzyl
Avrupas'nn varolusal duruuyla ilintilidir.101

Fotorafn gereklii yansttna duyulan inan, soruyu srekli hangi temsil biiminin
gereklii daha iyi yansttna yneltecektir. Oysaki gereklik zaten temsil eyleminde
kaybolmutur.102 Bu sorun dijital mecralara deil tm yeniden retim mecralarna
zgdr. Fotorafn tarih boyunca belge niteliine brnmesi de yine bu inantan
kaynaklanmaktadr. zleyici her aama da deneyimin bir parasdr ve onu srekli
dntrr. Bu fotorafn belirtiselliinde dahi geerlidir. Kald ki belirtisellik
fotorafn sadece bir zelliidir. Fotoraflar kltrn, ideolojinin, psikolojinin ve
teknolojinin kesitii bir alanda gereklii retirler. Gereklii, nesnel olmayan bir
deneyim olarak algladmzda ise fotoraf gereklii tmyle yanstr.

99
John Berger ve Jean Mohr, Another Way of Telling, Londra: Writers and Readers, 1982, s.99.
100
William J. Mitchell, The Reconfigured Eye : Visual Truth in the Post-Photographic Era, Cambridge,
The MIT Press, 1992, s.27.
101
Zeynep Sayn, s.79.
102
Sarah Kember, The Shadow of the Object, Editr: Liz Wells, The Photography Reader,
Londra: Routledge, 2003, s.202.

53
Kanmca fotoraflar grldkleri andan imgelere dnrler. znelerle ilikiye girer
girmez, bir gereklik dzeyinden tekine geerler.103

Gereklik probleminin dier bir aya dijital maniplasyondur. Dijital ortamda

maniplasyonun analog ortama gre ok hzl ve gereki bir biimde yaplabiliyor
olmas, dijital imgelerin fotografik gereklii ve belgeseli ldrd yaklamna yol
aar. Helio Godoy, dijital sinyaller zerindeki maniplasyon olana durumunun,
sinyallerin gerek dnyaya referans verip vermemesinin deerlendirilmesinde
kullanlamayacan belirtmekte ve maniplasyon meselesinin etik, politik ya da
ideolojik disiplinler ierisinde tartlmasnn, dijital sinyallerin epistemolojik
durumunun konuya dhil edilmemesinin gerekliliinin altn izer.104

Foto maniplasyon bilindii gibi dijital ortama has deildir ve fotoraf kadar eski bir
tarihe sahiptir. Kayt edilmi ilk foto maniplasyon vakas, 1860 ylnda, Abraham
Lincolnun vcudunun ve bann farkl iki fotoraftan alnd, Be Amerikan Dolar
zerindeki portre fotorafdr.

Herhangi ve her bir fotorafn retiminin, bir eit mdahale ve maniplasyon

ierdiini iddia ediyorum. En nihayetinde, fotoraf k seviyelerinin, pozlama
srelerinin, kimyasal deriiklerin, perde aralklarnn maniplasyonundan baka
nedir? Srf, dnyann transkripsiyonunu resmin iine, boyutluyu iki boyutlun
iine koyma hareketinin iinde, fotoraflar yaptklar imgeyi ister istemez imal
ederler. Bu anlamda, dijital imgelerden dnya iindeki eylerin grnmlerine
fotoraflar daha fazla ya da az gerek deillerdir.105

Foto maniplasyon bu kadar eski olmasna ve zellikle reklam ve politik propaganda

grsellerinde sklkla kullanld bilinmesine karn, imgelerin inandrcl farkl
seviyelerdedir. Bunun nedeni imgelerin sunulduu balamlardr. Bir tarih dergisindeki

103
Ron Burnett, s.60.
104
Helio Godoy. s.130.
105
Geoffrey Batchen, Each Wild Idea : Writing, Photography, History, Londra: The MIT Press, 2001,
s.189.

54
fotorafla bir bilgisayar oyunu dergisindeki fotoraf ayn dizgede yer almaz. Bir
gazetede, fotorafn altndaki yaz onu zoraki bir anlamlandrmann iine iter. Bu
anlamda imgeleri sosyal balamlarndan koparmak mmkn deildir. Dijital imgelerin
fotoraf olmamalarna karn fotorafn yer ald balamlarda sunulmas, onlarn
fotoraf statsnde deerlendirilmesine yol aar. Maniplasyon sadece imgeye
mdahaleden ibaret deildir. Asl maniplasyona imgeye yklenen anlam yol
amaktadr.

Genelde tartmasz bir biimde gerekilik diye snflandrlan baz grsel deneyim
biimleri, aslnda grme konusunda hakikat iddiasn yadsyan, dolaysyla gerek bir
dnya olasln ortadan kaldran kuramlara baldr.106

Postman, gerek ile sahte szcklerinin kaynann dil evreni olduunu syler.
Postmana gre Bu gerek midir? sorusu fotorafa uygulandnda yalnzca u
anlama gelir: Bu gerek bir mekn-zaman kesitinin yeniden retimi midir? Fotorafn
kendisi tartlabilir nermeler ortaya atmad gibi kapsaml ve kesin yorumlarda da
bulunmaz. rtecek bir iddias olmadndan kendisi de rtlemez. 107

Sonu olarak saysallatrlm imgelerin gerei yanstp yanstmamas, tamamen

gerekliin bir imge ile temsil edilip edilmemesine ilikin bir meseledir. Var olmayan
nesnel bir gerekliin temsili ise zaten sz konusu deildir.

106
Jonathan Crary, s.28.
107
Neil Postman, Televizyon ldren Elence; Gsteri anda Kamusal Sylem, Trkesi: Osman
Aknhay, stanbul: Ayrnt Yaynlar, 2010, s.86-87.

55
3.3.1. Fotografik Gereklik ve Simlasyon

mgeyi yanstt geree yaknlatrabilmek amacyla ona bu boyutlarla birlikte

devinim, dnce, anlam, arzu ekleyerek mltimedyatik hle getirmek, yani simle
etmek ulalmak istenilen sonucun tam tersini yapmak demektir. Burada tekniin kendi
kazm olduu ukura dt sylenebilir.108

Bugn ortalama kalitede bir render motoru* herhangi tipte bir kamerann pozlama,
diyafram ls, odak uzakl ve alan derinlii gibi tm parametrelerini simle
edebilecek durumdadr. Kamerann dnda nesnenin zerine den k paracklarnn
detaylar ya da mekndaki gne , ozon veya atmosfer younluu gibi bilgileri de
simle etmek mmkndr. Dolaysyla bilgisayar sadece kameray deil, kamerann
iinde bulunduu dnyay da simle etmektedir. Dnya zerindeki nesnelerin optik
zellikleri, bu optiin fizie dayal bilgisi ile deitirilir. Makine bir nesnenin
fotorafn ekmez fakat bir nesnenin fotoraf ekildiinde nasl grleceini
bildiinden, nesnenin fotorafn ina edebilir.

Saysallatrma aamasnda izini srmeye altmz belirtisellik, fotografik

simlasyonlarda d dnyadaki nesnelere deil bilgisayarn devrelerine gndermede
bulunur. Saylarn burada oynad rol ise, saysallatrmada olduu gibi bir mecradan
dierine aktarm zerine deil, sfrdan bir imge retiminin arasall zerine
kuruludur. Peki, bu ex nihilo imge, milyonlarca bitlik elektronik matematik verisinin109
dnda neye atfta bulunmaktadr?

108
Jean Baudrillard, eytana Satlan Ruh ya da Ktln Egemenlii, Trkesi: Ouz Adanr, Ankara:
Doubat, 2005, s.96.
*
Render, bilgisayarda izilmi olan modeli veya modelleri bilgisayar tarafndan ilemektir. Grntnn
ham halinin, bilgisayar tarafndan ilenmesi de (k, doku, alan derinlii, effaflk gibi ham grntde
gzkmeyen zelliklerin) denebilir. Bu ilemi gerekletirmek iin eitli bilgisayar yazlmlarna ihtiya
duyulur. Bu yazlmlara render motoru denilir.
109
Jonathan Crary. s.14.

56
 Resim 24 - Vladimir Minguillo, Invierno, 2007, Bilgisayar imaj110

Mobius erisinde olduu gibi sanal hayaletlerin arkas da n de birdir, ierisi de

dars da ayn olan bir yzeydedir; gz ile bak, glge ile beden ayn imgenin
korunakllna yedirilmi, maddenin meknndan kurtulmutur. Bir dier deyile sanal
ortam, biimle birlikte maddeyi de yeniden reten bir uzam deildir. Ortaya kan ve
vizyon gerekiliinde olduu gibi madde-tesi yanlsamasn maddeyle temsil etmesi
gerekmeyen hayaletimsi biim, maddenin dokunuundan azadedir, sadece grlebilir ve
gsterilebilir.111

110
Eriim: http://vladiseco.cgsociety.org/gallery/ (12.04.11).
111
Zeynep Sayn, s.295.

57
Simlasyon, fotografik gereklii modellemesine karn, ekilmi olan fotoraflarn
simlasyonlarna (fotorealist resimlerin aksine) az rastlanr. Zaten film sektrnde de
bilgisayar simlasyonu kullanlmasnn nedeni budur. Ama, Jurrassic Parktaki
dinozorlar ya da Terminatordeki makineler gibi olmayan eylerin fotorafn
ekmektir. zleyici ise hayatnda hi dinozor grmemesine ramen, dinozoru
grdnde ekrandakinin ayns olacandan emindir. Bunun nedeni simlasyonun
gereklii deil, gerek olarak kabul ettiimiz fotografik gereklii kullanmasdr:

Bilgisayar grafik teknolojisinin simle etmeyi rendii ey sadece film-tabanl

imgedir. Ve bilgisayar grafiklerinin gereklii taklit etmeyi baarm olduunu
dnebilmemizin nedeni, son yz elli yl boyunca fotorafn ve filmin imgesini gerek
olarak kabul etmemizdir.112

Bu nedenden tr simlasyonlar bir nesnenin mimetik temsili ya da imitasyonu

olamazlar. Sz konusu olan orijinal bir nesnenin kopyalanmas ya da bir medyumdan
dierine aktarm sreci deil, olmayan bir nesnenin fizik kurallarna bal kalnarak,
sanal olarak ina edilmesi baka bir deyile model olmadan modellenmesidir. Bu sanal
model ise sklkla yanl anlald zere gerein zerini rtmez (gsteri toplumu
kavramn zmlemesinde gerein gsterge, imgeler ve simlakra boyun edii, yani
gerekliin hile yoluyla deiiklie uratld sylenir) nk tekrarlayacak olursak
gerek diye kabul edilen ey iine anlam yklenmi olan fotografik imgedir. Baudrillard
imgelerin kendi balarna gerekle bir ilikisi olmadn syler. Sorun fotorafta
olduu gibi imgelerin srekli gerek klnmak istenmesidir. Saysallatrlm imgede
belirtilen sorun burada da ayndr. Fotografik simlasyon zaten hi var olmam nesnel
bir gereklii, ortadan kaldryormu gibi grnr.

112
Lev Manovich, s.168-177.

58
3.3.2. Fotogerekilik ve Sktrma

Bilgisayarlarn rettii fotogereki imajlar bir fotorafa ok iyi simle edebilmesine

karn pratikte bilgisayarn bu kalitede bir grsel retmesi iin yapmas gereken
hesaplama, gnler hatta bazen haftalar alabilir. Hareketli canlandrmalar sz konusu
olduunda ise kaliteden dn verilmesi zorunlu bir durumdur. Film ve reklam endstrisi
ok yksek bteli yapmlarda bugn bu sorunu am gibi grnse de, teknolojinin bu
aamaya gelene kadar rettii grseller, yeni bir dil oluturmutur. Plastik grnml,
n ve atmosferin yapay etkisinin youn bir biimde hissedildii boyutlu
simlasyonlar, bugn grntlerle etkileime giren kullancnn fotografik
gerekiliini sorgulamad bir noktadadr. izgi film ile fotografik simlasyon
arasnda bir yerde kalan bu grseller, kendine zg bir alt kltr oluturmu ve amac ne
olursa olsun temsil ile fotogerekilik arasndaki ba biraz olsun krabilmitir.

Ron Burnett temsil ile iletiim arasndaki ilikinin fotogerekilik zerinden kurulduu
varsaymn sorgular ve temsilin simgesel neminin altn izer. Ona gre kimi zaman
fotogerekilik itkisi o kadar ar basar ki yknn dland bile olur. ou dijital
canlandrmann aksiyona dayal olmasnn nedeni budur.113

Toy Story filminde oyuncaklarn kullanlmasnn nedeni, render ileminden sonra her
eyin oyuncak gibi grnmesidir. Hatta filmde ara sra grnen insanlar dahi oyuncak
gibi grnmektedir. Final Fantasy filminde ise yapmclar byk bir titizlikle insan
bedenini fotogereki bir biimde yanstmaya almlardr. Buna ramen film pek ilgi
grmemitir. Bunun nedeni Burnettin belirtii anlat ya verilen nem ile ilikilidir.

113
Ron Burnett, s.282 287.

59
Resim 25 Susy Oliveria, The Only Living Boy, 2005, c-print ve kpk, 21 x 28 x 17 in.114

Resim 26 Ron Mueck, Mask II, 2001/2002, kark malzeme, Collection of Anthony dOffay,
London.

114
Eriim: http://susyoliveira.ca/site.htm (12.04.11).

60
Sentetik grnml canlandrmalarn grsel bir kltr oluturmasndaki en byk pay
bilgisayar oyunlarna der. Bilgisayar oyunlar da canlandrmalardan oluur fakat
canlandrma filminin aksine gerek zamanl olarak renderlanmalar gerekmektedir.
nk oyuncu srekli olarak oyun ile etkileime girdiinden ve onu deitirdiinden,
rendering ileminin bitmesini beklemek diye bir ey sz konusu olamaz, grnt
ilemcinin115 hzna bal olarak saniyeler iinde retilir. Gerek zamanda bir
grselletirme, bir canlandrma filmi gibi retilemeyeceinden, canladrmada kullanlan
modellerin poligon saylar ve modellerin zerini kaplayan fotoraflarn piksel says
dk tutulur. Bu keli insan figrleri ve karton grnm veren arka plan
manzaralar, bugn kimi sanatlarnda kulland yeni bir grsel dil oluturmutur.
Second Life* gibi sanal dnyalarda ise srekli nternet balants art olduundan
canlandrmalar daha da dk veri kapasitelerinde yeniden kodlanr. Ayn durum video
ve fotoraflarn paylald ortamlar ya da evrimii oyunlar iin de sz konusudur.
Durum byle olduunda dijital ortamda yaratlan grntler ne kadar fotogereki
olursa olsunlar sktrldklarnda bu zelliklerini yitireceklerdir. ou durumda ise
fotogerekilik batan elenir.

Burnett, sktrma ileminin dijital imgelerin en nemli zellii olduunu vurgular.116

Sktrma ilemi, dijital imgelerin tmnn hipergerek olarak ele alnmasn
zorlatrr. Sonsuz gibi grnen piksel saysnn sonsuz lekte detay sunduu ve dijital
imgelerin tm kopyalarnn ayn zellikleri tadn ne sren grler bir mitten
ibarettir. William John Mitchell, bir resim dosyas sonsuz bir biimde kopyalanabilir

115
lemci, bilgisayarn birimlerinin almasn salayan ve bu birimler arasndaki veri akn kontrol
eden elektronik bir aygttr. Bu aygtn alma hz, bilgisayarda gerekletirilen ilemlerin sresiyle
orantldr.
*
Second Life, Linden Research firmas tarafndan 2003 ylnda hizmete sokulmu, nternet tabanl sanal
dnyadr. Kullanclara ak yazlm ile kategori olarak oyun standartlarnn dndadr. Gayrimenkul
almaktan niversite eitimine kadar her trl kurgu Second Life ortamnda gerekletirilmitir. Kendi
iinde kendi ekonomisini yaratan Second life'ta para birimi olarak Linden Dolar (L$) kullanlmaktadr.
Bata Amerika Birleik Devletleri, ngiltere ve Brezilya olmak zere dnyann her yerinden yaklak on
milyon kullancs olan Second Life, hem sanal oyunlar hem de sanal sosyal alarn bir araya getirilmesi
ile kullanc saysn artrarak dier dillerde de faaliyet vermeye balamtr.
116
Ron Burnett, s.82.

61
ve kopya ancak orijinalin tarihi zerinden ayrt edilebilir nk kalite kayb yoktur117
demektedir. Teorik olarak bu dorudur fakat sktrlm resim dosyas bu durumu
geersiz klar. Sktrma ilemi srasnda resim dosyasndan silinen bilgi, kaliteyi gzle
grlr bir biimde drr. Hatta bu kalite kayb analog kaytlara kyasla daha da
byktr. Bir film dosyasn sktrmadan izlemek mmkn deildir. Ayn ekilde
sktrlmam bir fotoraf bulmak imknsz gibidir. Manovich bu durumun dijital
grselletirmenin dier bir paradoksu olduunu syler: Teoride dijital teknoloji
kusursuz veri kopyalamasn gerektirirken, ada toplumdaki reel kullanm, veri kayb,
degredasyon ve parazit zerinden karakterize olur.118 Teknolojinin ilerlemesiyle daha
yksek kapasitede aygtlar retilmesi bu durumu deitirmeyecektir nk sktrma
sadece teknik olanaklar ile deil, izleme kltr ile de alakaldr. Bugn dijital sanat
alanndaki teknik problemlerden birisi, dijital grsellerin dk znrlklerinin bask
kalitesi iin uygun olmamasdr. rnein bir nternet sayfasnn anlk grntsn
ieren bir alma byk bir boyutta basldnda pikselli bir grnm verecektir.
Sktrma ilemi mzecilikten koleksiyonculua btn arivleme anlayn
deitirmekte ve dijital arivlemeyi zorunlu klmaktadr.

Resim 27 Cory Arcangel, The Number of the Beast compressed over and over as an mp3 666 times
- Performans119

117
William J. Mitchell, s.48.
118
Lev Manovich. s.243.
119
Sanat 666 saysnn satanistlerin uurlu says olmas durumunu ironik bir espri yaparak ortaya
koymutur. Iron Maiden grubunun The Number of the Beast arksn 666 kez sktrarak arky
byk lde orjinalinden soyutlamtr. Ortaya kan yeni arkda ise daha tanmsz ve rahatsz edici bir
mzik duyulmaktadr. Eriim: http://www.coryarcangel.com/things-i-made/maiden/ (12.04.11)

62
3.6. Simlakrum ve Dijital mge likisi

Simlakrum genellikle orijinali olmayan kopya ya da Deleuzen ifade ettii gibi

benzerlik barndrmayan bir imge120 olarak tanmlanr. Bir benzerlikten ziyade,
yaantlanan bir his mevcuttur. Baudrillardn verdii popler rnek anmsanacak
olursa, hastaym gibi yapan bir kii yataa uzanp bizi hasta olduuna inandrmaya
alrken, bir hastal simle eden kii ise kendinde hastala ait belirtiler (septomlar)
grr. Simlasyon bu ekilde gerein yerini almay baardnda ise gerek ile ayn
zellikleri gsteren bir simlakra dnr.121 ada dnce kritiine gre bugnk
dnya btnyle simlasyonlardan meydana gelmektedir. Bu simlasyonlar katmanlar
halinde baka simlasyonlardan meydana geldiinden, geriye doru bir iz srme ilemi
ile orijinale ulamakta imknszdr.

Frederic Jameson, ge kapitalizmin en nemli aamalarndan birinin, simulakrumun

kitlesel olarak yeniden retimi ile referansn ortadan kalkt gerek olmayan bir
dnyann yaratm olduunu belirtir.122 Simlakr kavramn aklamak iin farkl
yntemler kullanlsa da, grler sklkla, yeni medya teknolojilerinin sramas,
nesnelerin materyalliinin yitimi, iletiim alanndaki gelimeler, kapitalist tketim
anlay ve merkez kavramnn kayb zerinde ekillenir.

Eco, bu sistemde her eyin tarihsellikten deil grsellikten beslendiini belirtir. Ona
gre, eyler, artk sadece gerek grnd iin gerektir.123 Gstergeler dier
gstergelerin dnda herhangi bir gerekle dei-toku edilemez. Gstergelerin kitlesel
simlakrumu anlamsz, zeminsiz ve sonsuz bir yeniden retime yol aar. Gstergeler
anlamla ya da deerle dei toku edilemediinden sadece kendi kendilerine referans
verir bir hale gelirler. Bir gsterilene referans vermesi gereken gsterge, fetiletirilip
bir nesneye dnmtr. Yani gsterilmesi gereken gerek iken, gstergenin kendisi

120
Gilles Deleuze, The Logic of Sense, ngilizcesi: Mark Lester, New York: Columbia University Press,
1990, s.257.
121
Jean Baudrillard, Simulasyonlar ve Simulakr, Ankara: Dou Bat Yaynclk, 2005, s.16.
122
Fredric Jameson, Signatures of the Visible, New York: Routledge, 1990, s.17.
123
Umberto Eco, Travels in Hyper Reality : Essays, San Diego: Harcourt Brace Jovanovich, 1986, s.16.

63
gerek olmutur. Quentin Tarantinonun filmleri bu fetiist gereklie rnek olarak
verilebilir. Tarantinonun yaptlar grafik sanatlar ya da televizyon programlarndan
oluan bir evrende sadece sinema dncesinin kendisine referans verir. Sanal ve gerek
oyuncularn bir arada bulunduu, abartl kan ve iddet sahnelerinden oluan, sadece
grsellik iin retilmi bir pornografi sz konusudur. Modernist ve postmodernist
estetikler ie ie sunulduundan tarihsel noktalarn da hi bir nemi kalmaz.

Resim 28 Cory Arcangel, Super Mario Bulutlar, 2002, Nintendo hack ve yklenebilir nternet
*
almas

Simulakrum sz konusu olduunda dier nemli bir durum ise nesnenin materyalliinin
ve meknsal ilikilerinin yerinden edilmesidir. Sanal ortam bu durumun en net
rneklerindendir. Mesafe kavramnn yklmas, zne ile nesne arasndaki ayrmlar
zerine ekillenen grleri de ykar. Saysallatrma ile birlikte nesnelerin tek bir
medyuma ball ortadan kalkar, imge ile medyum arasndaki bilindik ba kopar.

*
almada, Cory Arcangel, Super Mario oyunun kartuundan bir takm verileri silerek oyundan geriye
sadece sola dola doru hareket eden bulutlar brakmtr.

64
Burada belirtilmesi gereken nemli durum, simulakrumun sadece dijital imge ile ya da
yeni medya teknolojileri ile ilgili olmaddr. Simulakrum bugnk dnyann genel
yapsn ortaya koymak iin kullanlan bir kavramdr ve ekonomiden sanata btn
disiplinler iin geerliliini korur.

Dijital imge, simulakrum kavram zerinden ele alndnda temel meselelerden biri
dijital imajlarn sonsuz bir kopyalamaya ve sonsuz bir znrle sahip olmas
durumudur. Bu durum daha nce deindiimiz gibi sadece teoride geerlidir ve pratikte
veri kayb her zaman sz konusudur.

Veri kayb orijinal ile kopyay ayrt etmeye imkn tansa da bunun bir nemi yoktur,
nk imgeler dolama girdiinde orijinal meselesi tamamen ortadan kalkar. Kopya
orijinalin kalitesine yakn olsun ya da olmasn bu artk bir orijinallik sorunundan te,
izleme deneyiminin kalitesine ilikin bir sorundur. rnein nternet zerinden film
izlendiinde kalite kayb ok byktr, fakat hi kimse filmi orijinal film eridinden
izleme derdine dmez. zleyicinin orijinale yakn formatlarda film izlemek istemesi
orijinal filmin sunduu izleme deneyiminden kaynaklanr; aurasndan deil.

Resim 29- Piksel sanat rnei. eBoys, Koikoikoi, 2007, Visual Art Magazine, Ekim 2008

65
Dijital imgelerin hipergerek olmas ilgin bir biimde aslnda tam da bu veri kaybndan
kaynaklanr. Sktrlm imaj tarihsel sre iinde kendi gerekliini yaratr. rnein
piksel sanat tamamen kbik grnml ok dk znrlkte imajlar retmek
zerine kuruludur. Bu yzden tam anlamyla bir simulakrdr nk sadece bilgisayarn
piksellerine ve dijital dnyann yapay grafiklerine gnderme de bulunur. Yeniden
canlandrma ya da illzyonla hi bir ilikisi yoktur. arlmayacak bir biimde piksel
sanat, Econun ya da Baudrillardn deindii elence parklarn, bilgisayar oyunlarn
ya da sadece reklam panolarndan oluan kent merkezlerini konu edinir.

mgenin geldii bu sre olumlu ya da olumsuz bir nitelikten te, yeni grme biimleri
ve yeni eletiriler yaratan bir durum olarak alglanmaldr. Zira dijital sanatn birok
rneinde grld gibi, dijital ortam sadece analog dnyann kusursuz bir
yanlsamasn yaratmak iin kullanlmamakta, kendi eletirisini retmektedir. Bu
durumu nostaljik bir bak asyla ele almak ve srekli eski-yeni deerlendirmesi
yapmak ya da ftrist bir tavrla yeni teknolojilere ait her eyi sahiplenmek, bu yeni
formlarn salkl bir biimde eletirilmesine engel olacaktr.

Deleuze, Baudrillard gibi simulakrumun orijinal gereklii ykan bo gstergeler

sistemi olduunu kabul etmesine karn, bu ykm Baudrillardn aksine olumlar.
Deleuzee gre orijinalin simlasyonu ok kusursuz olduundan artk onun ne ya da
nerede olduu ak deildir. Orijinal var olmaya devam edebilir fakat bu varolua
ulamak imknszdr nk onu konumlandracamz bir yer yoktur. Bir sanat eseri,
ne bir orijinal ne bir kopya ne de bir temsildir. Orijinal balangca referans veremeyen
blmlerden oluan bir simlakrumdur.124 Bu noktadan bir dijital imgeye bakldnda,
imge anlamn deil, algnn odak olduu yeni yorumlama olaslklar aan bir mekna
tanr. Gstergeler anlamn iletiimine deil zne olabilecek olana etkilerine,
alglarna ve hislerine dairdir.125 Deleuze, Simulakrum alalm bir kopya deildir. O
orijinal ve kopyay, model ve temsili reddeden gl bir yap barndrr...126
demektedir. Simlakrumun bu durumu nesneye ynelik tek bir bak asndan beslenen

124
Michael Kelly, Encyclopedia of Aesthetics, New York: Oxford University Press, 1998, s.517.
125
A.g.e., s.518.
126
Gilles Deleuze, s.262.

66
tm hiyerarileri ykar. Deleuzen birok dnrn aksine simulakr olumlamas onun
merkez kavramna ynelik eletirileri dikkate alndnda artc deildir, nk
simulakr, orijinal sorununu bertaraf ettii iin imge tek bir ynden okunamaz; bir
merkezi yoktur. Bu balamda simulakrn son blmde deineceimiz rizom kavram
ile gl bir iliki olduu aikrdr.

Sonu olarak simulakr kavram tpk analog ve dijital ayrmnda olduu gibi, sistemin
modellenmesi zerine kuruludur. rnein Saussuren gstergebilimi olmadan
simlasyonlar kuram almamaktadr. Dnyann gereklii tek bir model zerinden
okunduunda, Postmodernistlerin bilgisayar retimi imgelerin hipergerekliini, gerek
dnyann analog bir imgesi olarak deil de, onun yitimi olarak yorumlamas artc
deildir. Benzer bir biimde fotoraf bir gereklik temsili olarak kabul edildiinde de,
sinemann fotogereki grafikler kullanarak rettii efektlerin hipergerek olarak
anlmas doaldr.

67
 3. ARAYZ VE DJTAL MGE

4.1. Grafik Kullanc Arayz

Dijital medya diye bir ey yoktur aslnda, sadece dijital enformasyon vardr. Dijital
enformasyon, sadece analog klar; ses ve video kartlar ya da seri giriler gibi dijital
analog dntrc donanmlar kullanarak bilgisayarla arayzlenen, ekranlar,
hoparlrler ve yazclar yoluyla medya olur.127

Szlk anlamyla arayz, insanlarn bir makine, cihaz, bilgisayar program ya da

karmak aletlerle etkileimini salayan yntemlerin bilekesine verilen addr.
Kullancnn bir sistemin ileyiini deitirmesi (girdi) ve bu deiimin sonucunun
(kt) alnmas arayz yoluyla salanr. Arayz verinin grselletirilmesini ve
kullanlabilir klnmasn hedefler. Bu noktada makine-insan iletiiminin kilit noktasnda
bulunur ve balamn kendisini meydana getirir.

Bilgisayar arayz farkl katmanlardan meydana gelen ve her katmann ayr bir
uzmanlk gerektirdii kompleks bir yapdan oluur. Vincent C. Mller, dijitallii
gstergebilimsel adan incelerken128 aamadan sz eder: (a) fiziksel, (b) szdizimsel
ve (c) anlambilimsel. Fiziksel kademe elektriksel akmn meydana geldii aamadr.
Burada iaretler deil sinyaller bulunur ve makine sinyali baka bir alt katmana referans
vermez. Szdizimsel aama(bir ikilik deer, ya da bir numara, bir harf, bir kelime)
matematiksel fonksiyonlarn meydana geldii, ilk blmde zerinde durduumuz
dijital aamadr. Bu dijital aamann bir zaman, bir renk gibi bir deeri temsil etmeye
balad seviye ise anlambilimsel aamadr. Bu seviyede temsil edilen ey tekrar yeni

127
Florian Cramer. Digital Code and Literary Text (2001), BeeHive vol. 5, issue 2, winter 2002 03,
http://beehive.temporalimage.com/content_apps43/cramer/o.html (12.10.10).
128
Daha detayl bir gstergebilimsel snflandrma iin bkz. Peter Bgh Andersen, A Theory of Computer
Semiotics: Semiotic Approaches to Construction and Assessment of Computer Systems, Cambridge:
Cambridge University Press, 1997.

68
fonksiyonlar kazanabilir (bir rengin politik bir gr temsil etmesi gibi).129 Arayze bu
balamda bakldnda fiziksel aamann donanmsal, szdizimsel aamann ise
yazlmsal (rnein programclk bilgisi gerektiren komut satr arayz) olduunu
sylemek mmkndr. Yazlmn yzeyindeki, metin, grafik ya da ses gibi insan diline
ait medyumlarn bulunduu grsel kullanc arayz ise anlambilimsel zelliklere
sahiptir. Gstergebilimsel adan bakldnda, ekranda bir grafikle temsil edilen ve bir
anlam olan sanal bir ama/kapama butonu, bir kod gibi davranarak mesajlar tar.
Mesaj insan dilinden, bilgisayar diline ve sonrasnda ise elektrik sinyaline dnr. Bu
noktada ideolojik ve etik problemlerde nem kazanr nk arayzn tasarm, kodu ve
iletilen mesaj etkiler. Arayzn hem enformasyonel hem de kltrel anlamlar
olmasna ramen, profesyonel olmayan kullanc kitlesi kodlarla ilgilenmez. Bu yzden
yaratlan her rnde programcnn katks sz konusu olur.

Arayzn en st katmannda bulunan Grafik Kullanc Arayz (ng. Graphical User

Intarface, GUI) bilgisayarda iletilen komutlar ve bunlarn ktlar yerine, simgeler,
pencereler, paneller ve dmeler gibi grsel iaretlerle iletiimin gereklemesini salar.
Youn bir biimde metaforlarn kullanm, grafik arayz kltrel bir noktaya gtrr,
ve bilgisayarn balamn tmyle deitirir. Nitekim bu durum yeni bir ikonakrcln
da kaplarn aar.

Microsoft, Grafik Kullanc Arayzn henz gelitirmedii srada, Mac ile MS-DOS
komut satr arasndaki sava Umberto Eco, Macintoshun Katolik, DOS un ise
Protestan olduunu syleyerek yazl metine kar imge ve ikonun sava olarak
deerlendirir.130

129
Vincent C. Mller, Representation in digital systems, Interdisciplines - Adaptation and
Represantation, June 2007, Eriim: http://www.interdisciplines.org/adaptation/papers/7 (12.04.11)
130
Umberto Eco, The Holy War: Mac vs. DOS, Espresso, 1994.
Eriim: http://www.themodernword.com/eco/eco_mac_vs_pc.html (12.04.11)

69
Neal Stephenson ise In the Beginning Was the Command Line (Balangta Komut
Satr vard)131 isimli metninde grafik kullanc arayznn insan ile makine arasna
yeni bir semiyotik katman eklediini syler. Stephenson bu katmann amacnn
kusursuz bir yanlsamadan bir rn ortaya karmak olan Disney ya da Hollywood
modeli olduunu syler.132

Resim 30 - Resimde grlen eskizde Cory Arcangel, ikilik dil kullanarak kendi eliyle bir GIF resmi *
**
yazmaktadr.

131
ncildeki Balangta Kelam vard cmlesine ithafen.
132
Neal Stephenson, In the Beginning ...was the Command Line, New York: Avon Books, 1999, s.27.
*
GIF, ngilizce Grafik Deitirme Biimi anlamna gelen Graphics Interchange Formatin ksaltmasdr
ve bir saysal resim saklama biimidir. JPEG ile birlikte bilgisayar dnyasnda kullanlan en yaygn resim
saklama biimlerinden biridir.
**
almann sonucunda elde edilecek olan resim, eskizin en alt ksmnda grlmektedir.

70
Bugn birok yazlm sanats da benzer yaklam srdrmekte sanat ile kod arasna
giren yazlmlar kullanmay benimsememektedirler. Bunun temel nedeni Kavramsal
Sanat akmnda olduu gibi, grnmlerin deil, dilin nem tamasndan
kaynaklanmaktadr. Bu nedenle grnt retme ihtiyac doduunda bile Photoshop ya
da 3Ds Max gibi ticari grafik retmeye ynelik yazlmlar yerine Processing gibi
grntnn dorudan yazlm dili ile yazld yazlmlar tercih etmektedirler. Yazlm
retmeyen bir ok sanat da, dorudan bir kodlama ilemi yapmasa dahi, arayzn,
arayz olma durumuna, altnda yatan kodlara gnderme yapan almalar
yapmaktadr.

Resim 31 - Cory Arcangel, Photoshop CS: 110 by 72 inches, 300 DPI, RGB, square pixels, default
gradient "Spectrum", mousedown y=1098 x=1749.9, mouse up y=0 x=4160., c-print, Team Gallery,
2008, New York

71
 Resim 32 Carlo Zanni, Hiyerarik Masast, 2001, tuval zerine yalboya, 140 x 190 cm.133

Resim 33 Ola Pehrson Masast, 1999, kark malzeme.134

133
Eriim: http://www.zanni.org/index.html (12.04.11).
134
Eriim: http://olapehrsonfoundation.org/ (09.03.11).

72
Steven Johnson, arayzn, dier postmodern formlara nazaran, bugnn en nemli
kltrel formu olduunu iddia eder.135 Yine ayn dizgede Manovich, kltrel arayz
kavramndan sz eder. Manoviche gre kltrn btn formlar dijital formda
kodlanmaktadr. Metin, fotoraf, film ve mzik gibi kltrel veriyi her geen gn artan
bir biimde arayzlemekteyizdir. Kltrel arayz, DVDler, web siteleri, evrimii
mzeler, dergiler ve de bilgisayar oyunlar gibi, bilgisayarn kltrel veriyi sunmasna
ve etkileime sokmasna yarayan formlardr.

Crary, gnmzn imge daarc ile ncelikleri birbirine balayan srekliliin

elerinin neler olduu sorusunun, bugnk imgeleri anlamak iin kritik bir neme
sahip olduunu syler.136 Grafik kullanc arayzleri, daha nce var olan resim, sinema,
mimari ve edebiyat gibi mecralardan birok unsur barndran melez formlardr. Gn
getike deimelerine ve farkl teknolojilerle (rnein dokunmatik paneller ya da
grnt takibi gibi) birlikte kullanlmalarna karn, gemi formlarla olan metaforik
yaplar her zaman n plandadr.
almann bu blmnde zerinde durulmak istenen nokta arayzn bu metaforlar
kullanrken, gemiten hangi temsil biimlerini alp dntrd ve nasl bir imge
rettiidir.

4.2. Ekran ve Pencere

Ekran szc, Trkeye Franszca cran kelimesinden gemitir. Eski Franszcada

Escren ya da Escran kelimesinin kkeni, Hollandaca rt, perde anlamnda olan
scherm ve bariyer anlamna gelen skrank kelimesidir. Kelime 15. yzyla kadar
koruma iin kullanlan fiziksel nesnelere referans verir. 15. yzyl sonlarnda ise gizli
bir eyi saklamak, gizlemek, perdelemek olarak fiil halini alr.137 Ekran gncel

135
Steven Johnson, Interface Culture : How New Technology Transforms the Way We Create and
Communicate, San Francisco: HarperEdge, 1997, s.40.
136
Jonathan Crary, s.14.
137
D. Harper.

73
kullanmyla, yanstma yzeyi, perde, maske, iki alan blen yzey, filtre anlamlarna
sahiptir.

Bilgisayar ekran bu terimlerin hepsini iinde bulunduran bir yapya sahiptir. Bu yzden
ekrandan sz ederken ondan bir grntleme cihaz, maskelemeye yarayan bir perde ve
de bir depolama yzeyi, bellei olarak sz edeceiz.

Bilgisayar ekrannda pencere metaforundan sz edildiinde ise iki farkl olgu gndeme
gelir. Bunlardan birincisi fiziksel ortamda var olan ve bir dikdrtgen ereve olan
monitr, dieri ise ekrann iindeki ikincil bir dikdrtgen olan sanal pencere. Grafik
kullanc arayzlerinde, bilgisayar penceresi ekrann tmne deil, ekran yzeyine
daha dorusu ekrann iindeki sanal ekrana referans verir. Monitrlerin tarihsel
geliimine bakldnda da ekran vurgusunun donanmsal olmad grlr. Zira ekrann
fiziki varl her geen gzden gizlenir hale gelmektedir. Gittike inceleen ve
erevesiz effaf bir cam grnm alan televizyonlar buna rnek olarak gsterilebilir.

Pencere metaforu, yani bedenin bulunduu ortamdan baka bir mekna alyormu
yanlsamas veren dikdrtgen dzlem, Albertinin ortaya koyduu bir fikirdir. Alberti
De Picturada nl szlerini syler: Her eyden nce, boyayacam yzeye, istediim
boyutlarda, resmi yaplacak olan zneye doru alan bir pencere olarak kabul ettiim
bir dikdrtgen izerim. 138

Albertinin tarif ettii pencere yzyllardr ok az deiime uramtr. Pencerenin

oranlar dahi aa yukar ayn kalmtr. Buna ramen bilgisayar penceresini sadece
Rnesans algs zerinden okumak yeterli deildir. Anne Friedberg, Alberti iin,
pencere metaforunun dorudan, geree sadk ve aracsz bir grmeyi temsil ettiini,
bilgisayar penceresinin ise aracl ve yksek seviye de ikonik bir temsile sahip olduunu
syler.139 Friedberg ayrca, her ne kadar dijital meknn algoritmik inalar, bilgisayar
oyunlarnda, quicktime panoramalarnda ve sanal gereklik sistemlerinde bulunsa ve
dijital mekn perspektifsel meknn saysal simulakrasna dayansa da, bunun her zaman
byle olmayabileceini syler. Bilgisayar penceresinin mekn, Rnesans meknnda
138
Leona Battistita Albertiden alntalayan: Anne Friedberg, The Virtual Window : from Alberti to
Microsoft, Londra: The MIT Press, 2006, s.1.
139
A.g.e., s.231.

74
bulunan derinlie sahip deildir; st ste binen dzlemsel katmanlardan meydana gelen
pencere, daha ok kbist bir mekna referans verir.

Albertinin penceresi ift tarafl bir izdm iken, bilgisayar penceresi (her ne kadar
web kameralar bu durumla oynasa da) yazlmn snrlar dhilinde bir grme sunar.
Ayrca bilgisayar penceresi sadece filmlere ve resimlere almaz, ikonik temsiller sunan
masastne, al sistemlere ya da birtakm bilgi grselletirmelerine de alr. Bu
nedenle bilgisayar penceresi birden ok farkl grme biimi sunan melez bir penceredir.

O, perspektif sonrasdr (postperspectival)- bundan byle sabitlemi bir merkez ile

tek bir imge olarak erevelenmez; sinema sonrasdr (postcinematic) - projeksiyon
makines ya da camera obscurada olduu gibi perdeye yanstlmaz; televizyon
sonrasdr (post-televisual) alc ve verici modelindeki tek ynlle sahip
deildir.140

Bilgisayar televizyondan, kameradan ve sinemadan ald grme biimlerini

birbirleriyle eklemler. Bu medyumlardan belki de en nemlisi ise ekrann kkeninde
yatan radardr. Bilgisayar her eyden nce dinamik verilerle dinamik bir
etkileim salayan bir makine olarak dnrsek ekrann kkenlerinin her eyden nce
sinema ya da televizyondan ziyade radara dayanmas artc deildir. Radarn getirdii
yenilik daha nceden kaydedilmi olan grntler yerine (ufak bir zaman fark ile)
gerek zamanl olarak deien verileri ekrana yanstabilmesidir.

kinci Dnya Sava srasnda dman mevzilerini belirlemek iin hava fotorafl
kullanlmaktayd fakat bir sre sonra bu yntem yetersiz kalmaya balamt nk pilot
fotoraf sse ulatrana kadar dmann pozisyonunda deiiklikler olabiliyordu.
Radarn bu sorunu ortadan kaldrmasyla savata oynad rol artt ve gerek zamanl
grntleme teknolojilerinin ok hzl bir biimde ilerlemesine olanak tand.

Radarn kullanlmaya baland ilk yllarda istasyondan gelen veriler gerek bir harita
zerindeki kk kartlarla gsteriliyordu. Verileri daha etkili bir biimde gsterme
abas ise 1950li yllarda bilgisayar monitrnn geliimine yol at. 1980lerde kiisel

140
Anne Friedberg, s.194.

75
bilgisayarlar ortaya kana kadar bilgisayar penceresi byk oranda radarla ban
srdrr, nk temel kullanm alan veri ilemektir.

Nitekim ekranda hareketli imajlar ve grafikler oynatabilecek teknoloji elde edildiinde

bile bu durum deimez. Tm grntlerin bir veri dosyas olduu dnlrse
bilgisayarn sinemay ve televizyonu, radarla entegre etmesi sz konusudur. Bu durum,
ekran, birok farkl dnyaya farkl medyumlarn sunduu olanaklarla alan pencereler
olarak deil de, tek bir pencere olarak dahi ele alndnda dahi geerlidir. Ekranda yer
alan tek bir pencere kendi bana birok medyuma ait izler tar.

Hali hazrda sinema ile direkt ilikisi bulunan boyutlu yazlmlar ve dnyalar bir
kenara brakp dnecek olursak, bilgisayarn, sinema deneyimini verileri izlemek
iinde kulland grlr. Kullanc, -erevenin ii ve d sz konusu olduundan-
pencerenin iinde hareketli bir kameray kullanrcasna saa sola, yukar aa ya da
kimi arayzlerde olduu gibi zoom yapma ansna sahiptir. Kamera hareketi arayz
meknsal klar. Radar sinema ile btnleir.

Dijital devrimin ardndan, sabit diskli ve video kayd yapabilen televizyonlar, nternet
zerinden ezamanl yayn yapan web siteleri, playstation gibi oklu medya istasyonlar
ya da Ipad gibi tanabilir aygtlar ile televizyon, sinema ve bilgisayar ekran arasndaki
farklar ortadan kalkm ve bu melezlik daha da belirgin hale gelmitir.

Sonu olarak bilgisayar arayz, dijital ortamn genel olarak tm yapsna yansyan ok
fazla metafora sahip, katmanl bir sistemdir. Arayzn kendisi bu melez imgedir ve
srekli baka imgelerle ilikisiyle var olan bu imgenin bir merkezi yoktur. Dolaysyla
temsil ettii gereklikte bir merkeze sahip deildir; oklu bir gerekliktir. Burada sz
edilen tek bir eye kar ok olmak anlamndaki popler gereklik sylemi deil,
kendisinden dolay zorunlu olarak ok olan bir gerekliktir.

76
4.2.1. Mimari Pencere ve Ekran

Grafik arayznn pencereleri dorudan doruya Rnesanstaki pencere metaforundan

beslenmez. Microsoftun Windowsu da birok ynden mimari pencereye referans
vererek tasarlanmtr.

Grafik arayzndeki pencere ile mimari bir e olan pencere arasnda olduka gl bir
ba bulunur. Bu ba kendini effaflk ve iletiim zerinden kurar. Pencerenin
effafln grngbilimsel ve lafzi olarak ikiye ayrmak nemlidir.141 Grngbilimsel
anlamyla effaflk gerek dnyay tarafsz bir biimde grmek deildir. Aksine effaf
olma durumu dnya ile gzn arasna yeni bir perde eklemektedir.

Pencerenin effafln salayan cam, byl bir malzemedir.142 Meknn dnda yer
alarak iine bakmaya olanak tanr ve materyali grnmez hale getirir. Frank Lloyd
Wright gibi birok 20. yzyl mimar cam materyal olmayan bir materyal olarak
kullanmtr.143

Fakat imdi duvarlar ortadan kaybolabilir, tavanlar da ve evet- elbetteki zemin

de.144

Camn effafl mekna, meknn dnda kalarak bakmaya olanak tanrken, mekn ve
beden arasndaki geleneksel zorunlu ilikiyi de deitirir. Cam ile birlikte mekn,
gerekliini beden zerinden deil sadece gz zerinden kurmaya balar. Bu noktadan
bakldnda sanal mekn ile cam pencere arasndaki iliki grnenden daha gldr.
141
Colin Rowe ve Robert Slutzky, Transparency: Literal and Phenomenal, Perspecta, vol. 8. (1963), s.
45-54, http://www.jstor.org/pss/1566901 (17.05.2010).
142
Cam yaplar ve binalar gemite yazlm bir ok topik romann mekann oluturur. 19. Yzylda
pasajlarn ve vitrinlerin inas bu d ksmen gerek klar. Flaneur karakteri ve vitrin gezme terimi yine
cam ile ortaya kar. Fantezi edebiyat yazar Paul Scheerbart 1914 ylnda kaleme ald Glasarchitektur
da gelecein cam kltrnden bahseder ve yeni cam yaam alanlar insanl tmyle deitirecek
der.
143
Terry L. Patterson, Frank Lloyd Wright and the Meaning of Materials, Londra: Van Nostrand
Reinhold, 1994, s.205.
144
Frank Lloyd Wright, Andrew Devane ve dierleri, In the Cause of Architecture, Frank Lloyd Wright :
Symposium on Architecture with and without Wright by Eight Who Knew Him, New York: Architecture
Record Books, 1975.

77
Pencere bu ynyle Rnesanstaki yanlsamac mekn anlay ile iliki kurar. Cam
katmanlar halinde duvarlarn yerine gemeye baladnda ise kbizm ile ilikiye geer.
Meknn farkl effaf yzeylere blnmesi Rnesansa zg tek kal gereklii
ortadan kaldrp zaman-mekn kavramn gndeme getirir. Gyrgy Kpes mimaride
camn yaratt bu etkiyi grngbilimsel anlamda kbizmle rttrr:

Birbirinin zerine den iki ve daha ok figr grnldnde ve bunlardan

biri keiim meknn kendine ait gryorsa, boyutlarn meknsal elikisiyle
karlalr. Bu elikiyi amak iin, yeni optik bir nitelik benimsenmelidir.
Figrlere effaflk bahedilmitir, yani bir dieri optik olarak imha olmadan
birbirilerinin iine nfuz edebilirler. Ancak effaflk, optik bir karakteristikten de
fazlasn, daha geni bir mekn dzenini ima eder. effaflk farkl mekn
konumlarnn ezamanl algs demektir. Mekn yalnzca gerilemez, ayrca
srekli etkinlik haliyle dalgalanr. effaf figrlerin konumu, bir uzak bir yakn
grnerek esesli anlamlara sahip olur.145

Camn bu etkisi gnmz grafik arayzlerindeki pencere tasarmlarn dorudan

etkilemitir. Microsoftun Windows Vista ile birlikte piyasaya srd Windows
Aeroda (2005) pencereler yar effaf veya effaf grnmndedir. Pencere tpk
kbizmde olduu gibi farkl zaman ve mekn dilimlerini tek bir ekranda yanstr. Gn
iinde bir bireyin bilgisayar, cep telefonu ve televizyon gibi farkl cihazlarn ekranlar
arasnda srekli gei yapt dnldnde algnn tamamen paralara ayrld ve
bir btnsellik yerine fragmanlardan oluan imgelerle etkileime girildii grlr.

145
Gyorgy Kepes, Language of Vision, Londra : Constable, 1995, s.77.

78
Resim 35- Philip Johnson, Glass House, 1949, ABD.
Resim 34- Pablo Picasso, Daniel-Henry
Kahnweilern Portresi, 1910, The Art
Institute of Chicago.

Resim 36 - Windows 7 ekran grnts.

79
Cam pencerenin, grafik arayznn penceresi ile ilikisindeki dier nemli bir nokta ise
pencerenin bir iletiim kanal olmasdr. Kbist algnn yaratt katmanlardan oluan
dzlemsel grme biimi ve pencerenin giderek byyerek duvarn yerine gemesi
mekn resimsel klmtr. Bu tip cam yaplarda i mekna dardan bakldnda mekn
erevelenmi bir imge grnmne brnr. Ayn ekilde darya doru bakldnda
da d dnya manzaralar. Pencerelerin yataylnn nedeni budur nk yatay pencere
panaromaya, sahneye ve sinemaya zgdr. Le Corbusier, Ev bir resimler ekme
sistemidir. Resmin doasn ise pencere belirler.146 demektedir. Colomina ise daha da
ileri giderek Le Corbusierin bu ilgisini kitle medyas ile ilikilendirir: Kitlesel iletiim
bir dz imge daha sunuyor. Pencere ekrandr.147

Bugn ekranlarn giderek dzlemesi ve bymesi* ekrann pencerenin yerine

getiinin bir gstergesidir. Bugn, tpk cam pencerelerin duvarlarn yerini ald
yaplarda olduu gibi, ekranlarn duvarlarn yerini ald yaplar mevcuttur.

Dijital mge, btn boyutlaryla beden ile meknn bir merkezinin olmad, algnn
fragmanlardan olutuu akkan bir noktada evrilmektedir. Pencere bunun balca
gstergelerinden biridir.

146
Beatriz Colomina, Privacy and Publicity : Modern Architecture as Mass Media, Londra: The MIT
Press, 1994, s.311.
147
A.g.e., s. 334.
*
Ekran yapmnda giderek daha az enerji harcayan, esnek ve effaf bir grnm veren malzemeler
seilmektedir. rnein tirtlerin zerine baslabilen ya da arka blm olmayan ve tamamen effaf bir
cam grnmde olan ekranlar bugn piyasada mevcuttur.

80
4.3. Sanal Gereklik ve Kartezyencilik

mgeler, dnyay insan iin eriilebilir ve hayal edilebilir klar. Ama bunu yaparken bile
kendilerini insan ve dnya arasna koyarlar. Harita olmalar amalanmken perde oldular.148

Kaja Silverman

Sanal gereklik zihin-beden ikiliini tekrar gndeme getirir. Kartezyen bir ereve ile
ele alndnda sanal ortam zihinsel olan beden imgesini, cismani beden ile deitirir.
Vermeerin resmi tekrar anmsanacak olursa, sanal gereklik Kartezyen ryay
gerekletirir: Beden ve zihin ayrlmtr ve beden sadece sanal ortamda zihinsel bir
temsil olarak var olur. Cismani beden tpk bir ceset gibi hareketsiz bir durumdadr. Bu
durum tm yanlsamac temsil mecralarna hastr. ereve her zaman bedeni, beden-
imge ve cismani beden olarak ikiye bler. Fakat sanal gerekliin ncekilerden fark,
temsil yzeyi ile izleyici arasndaki mesafeyi tamamen ortadan kaldrmasdr.

Carter, Grsel imgenin en temel karakteristiklerinden biri snrnn olmas,

durmasdr149 der. Hudutsuz bir biimde gze gelen gerekliin aksine, imge, bir
snra sahip olmasndan tr, gereklikle farkll zerine temellenir; bu farklln
zerinde grnrle gelir.150

Tablo (resimsel, teatral, edebi) aka belirlenmi kenarlar, geri dnszl ve

bozulmazl ile saf bir kesiktir; kendi alan iine kabul ettii her ey zn iine, n
iine, bakn iine terfi ederken, onu evreleyen her ey hiliin iinde kaybolur,
isimsiz kalr. 151

erevenin yaratt ontolojik kesik znenin snrlanmasna, gereklikten kesilip

karlmasna neden olur. Tm Batl temsil geleneinde ereve karsndaki zne,
148
Kaja Silverman, Grnr Dnyann Eii, Trkesi: Aylin Onacak, stanbul: Ayrnt Yaynlar, 2006,
s.285.
149
Michael Carter, Framing Art : Introducing Theory and the Visual Image, Marrickville: Hale &
Iremonger, 1990, s.149.
150
A.g.e
151
Barthes, Roland. Diderot, Brecht, Eisenstein, Screen, June 1, 1974, vol. 15, s. 33-40.

81
imgeyi izleyebilmek iin hareketsiz kalmak durumundadr. Bu durum Rnesans
perspektifinden sinemaya, camera obscuradan camera lucidaya kadar geerlidir.
Birok medya teorisyeni152 bunu izleyicinin bedeninin tutsakl olarak yorumlar.
Buradaki tutsaklk, hem kelime anlamyla, hem de kavramsal olarak vuku bulur.153
Ressam ve modeli hareketsiz kald gibi resmi izleyen izleyici de hareketsizdir, nk
resim ona nceden tayin edilmi bir bak ile belli bir duruta izlenmek zere sunulur.
Albertinin perspektifi, dnyay sabitlemi tek bir gzden grr.

nemli bir biimde, o gz, normal binokler vizyonun iki gz yerine tekil bir
gzd. nndeki sahneye dikizleme deliinden bakan yalnz bir gz eklinde
tasarland. Fazlas, bu tarz bir gz, dinamik ve bilim insanlarnn sakkadik
diyebilecei, bir noktadan dierine srayan bir harekete sahip olmak yerine,
hareketsiz, gz krpmayan ve sabitlemi bir gzdr...154

sminden dolay da hapsolmulukla ilikilendirilen Camera Obscura [karanlk oda] ya

da erken dnem fotoraf makinalar gibi optik aygtlarda da durum farkl deildir.
ekim sresinin uzunluundan dolay, fotorafnn ekilmesini isteyen zne, fotoraf
ile birlikte hareketsiz kalmak zorundadr.

Gerek ya da metaforik bir kamera tarafndan fotoraflanma deneyiminde

"ldrc" bir ey vardr. Bu ldrclk sadece "Fotorafn eidosu" olan
lm iermez, ayn zamanda bedenin heykel gibi kaskat kesilmesini de -
canllar diyarndan imgeler diyarna karlmay- ierir.155

Bedenin hareketsizliinin temel mihenk ta ise sinemadr. Sinema ekrannda hareket

vardr fakat bu tmyle sanaldr. Friedberg, sinema ile birlikte bakn ereve
ierisinde daha da sanallamasnn ve hareket kabiliyeti kazanmasnn, izleyicinin
156
bedenini daha az fiziksel harekete doru ilerlettiini syler. Sinemada, izleyicinin

152
Bu konuda yaygn bir gr iin bkz. Paul Virillio, "The Third Interval: A Critical Transition." Re-
thinking Technologies, Chapter 1 iinde, Minneapolis: University of Minnesota Press, 1993.
153
Lev Manovich, The Language of New Media, s. 105.
154
Martin Jay, s.7.
155
Kaja Silverman, s.289.
156
Anne Friedberg, s.162.

82
zihni sanal olarak farkl meknlara ve zamanlara yolculuk ederken, bedeni koltukta
hareketsiz durmaktadr. zleyiciden susmas, koltuunu deitirmemesi beklenir.
Camera Obscurann karanl sinemada da mevcuttur ve bu nedenden trdr ki
sinemann Platonun maara alegorisine benzetildii ok olur.

Grme teknolojileri bilgisayar ekranna tandnda da bu gelenek deiime uramaz.

Kullanc, sinemann aksine kendisine sunulmu olan grntleri izlemek zorunda
deildir ve kameray istedii gibi kontrol edebilir fakat ekrandaki grnty kontrol
edebilme zgrlnn karl yine bedenin ona bamlldr. stelik bu kez sinema
ya da resimde olduu gibi izleyici ile izleneni ayran sahne deneyimi de sz konusu
deildir. Bedenin ekranla olan mesafesi ortadan kalkar. Bilgisayar sistemi sadece ve
sadece etkileim yoluyla ilediinden, bedenin ekrana entegre olmas beklenir.

Fotoraf, sinema ve resim sanatlarna zg bir sahneyle bir bak olay varken; video
ve bilgisayar ekranndan yansyan grntde McLuhan'm daha nce syledii gibi bir
tr iine gmlme, bir tr gbek ba durumu, "dokunsal" bir karlkl etkileim sreci
sz konusudur.157

Manovich, sanal gereklik ortamna gelindiinde ise, ekran tmyle ortadan

kaybolduunu syler. Sanal gereklik izleyicinin tm alg alann kapladndan bir
ereve sz konusu deildir. 158 Bu da bata szn ettiimiz ontolojik kesii ortadan
kaldrr; izleyici tamamen resmin iindedir, bedeni orada hareket eder ve resim ona
tepki verir. Bu durum sanal gereklik destekli tele-mevcudiyet gibi teknolojiler
tarafndan daha da belirgin hale gelir. Bu tip teknolojilerde kullanc simlasyonlar
yardmyla kilometrelerce uzaktaki bir robot kolunu hareket ettirebilir ya da Krfez
Savanda olduu gibi roketin gznden roketi kontrol edebilir. Burada dijital imge
artk bir sanal dnya temsilinden te, fiziki dnyay kontrol etmeye yarayan bir araca
dnr. Gzn medya zerinden corafi olarak hareket edebilmesi artk gz ile
dokunmaya, eylemeye de olanak tanmaktadr. Kartezyencilik blmnde deinildii
gibi bu trden imgeler her zaman corafya zerinde g elde etmeye yaramtr fakat bu
her zaman temsile dayal bir g olarak kalmtr. Sanal gereklik sz konusu

157
Jean Baudrillard, Tam Ekran, Trkesi: Bahadr Glmez, stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 2004, s.34.
158
Lev Manovich. s.105.

83
olduunda ise bu durum dnyaya fiziki olarak mdahale aamasna gelir. Eski trden
imgelerde (rnein bir harita) bir meknn bilgisini sunmasna karn, sanal gerekliin
fark bunu gerek zamanl olarak yapabilmesi (radarda olduu gibi) ve bu bilgi
nezdinde dnya zerinde maddesel deiimlere olanak tanmasdr.

Resim 37- Ken Golberg, Telegarden, 1996 1997, Robotik Dzenleme, Ars Electronica Center.
alma izleyicilerin robot kola yerletirilmi bir kamera yardmyla nternet zerinden, tohum ekme,
sulama ve klandrma gibi bahe ilerini yapmalarna olanak tanr.

Sonu olarak sanal gerekliin ayn yanlsamac gelenei devam ettirmekte olduu,
zihni ve bedeni ayrk iki kavram olarak tasarlamaya devam ettii grlmektedir. Bu
balamda Maurice Merleau-Pontynin grleri sklkla sanal gerekliin zihin-beden
ayrmn vurgulamad ynnde ele alnmaktadr. Bunun temel nedeni Merleau-
Pontynin dnya ile olan algsal ilikimizin, mantksal bir zne-nesne ayrmndan nce
geldiini sylemesidir. Bu balamda Merleau-Ponty btn dalizmlere kar kar.

84
Bunlarn banda da dnen benlik ile akn cogita arasnda bir ayrm bulunduunu
ortaya koyan Kartezyen n kabul gelir. Merleau-Pontyde beden, imge, zihin ve duyu
ayrmlar keskinliini yitirmitir. Beden imgesi ile bedenin kendisi ayr eyler deildir.

zdelik alanyla deiim alannn kesin izgilerle ayrlp farkl ilkelere bal
klnd bir dnya yerine, nesnelerin kendi kendileriyle mutlak bir zdelik
iinde bulanamayaca bir dnya var karmzda: biimle ieriin sanki
belirsizleip birbirine buland bir dnya, Eukleidesin homojen uzamndaki o
kat ereveyi sunmayan bir dnya bu. Uzamdaki eyleri uzamn kendisinden,
saf uzam dncesini de duyularmzn bize verdii somut grnmden kesin
hatlarla ayrt etmek olanaksz bu noktada.159

Merleau-Ponty iin sanallk bir yabanclama ya da ayrklk dourmaz. mgeler,

bedenin ayrklamasna yol amaz aksine bedenin hisleri fiziksel bedenin yerlekesinin
ok tesinde bir alg miktarna kavuur. Bu noktada bedenin hisleri artk fiziksel
bedenle snrl deildir. Merleau-Ponty iin sanal beden yaayan bedenle kout olarak
var olur. Beden, sadece cismani olarak varolmaz, bir olaslklar toplam olarak var olur.
Bu balamda Merleau-Ponty dorudan Descartesa gnderme yaparak farkndaln
dnrm deil yapabilirim olduunu belirtir.

objektif bir boluk iinde olan deil, olas bir eylemler sistemi olan, amacnn ve
durumunun belirledii algsal mekanyla sanal bir beden. Bedenim yaplacak bir eyin
olduu her yerdedir160

Merleau-Pontynin sanal beden hakkndaki grleri, ilk etapta, sanal ortam

tanmlamak iin ok uygun gzkmektedir. Sanal ortamdaki beden de maddi bedenin
yerlekesinin dnda olmasna ramen bedeni imlemektedir. Dolasyla ekrann
karsndaki cismani bedenin hapsi gibi bir durum sz konusu olamaz. nk Merleau-
Ponty iin mekn fikri ile meknn grnmn ayrt etmek olanakszdr. Buna karn,

159
Maurice Merleau-Ponty, Alglanan Dnya, Trkesi: mer Aygn, stanbul: Metis Yaynlar, 2010,
s.21.
160
Maurice Merleau-Ponty, Phenomenology of Perception: An Introduction, Londra: Routledge, 1995,
s.224, Orijinal deyi: My body is wherever there is something to be done.

85
Merleau-Ponty tpk Descartes gibi sanal ortam hi grmemitir. Ponty, zihin-beden
ikiliine kar karken bunu cismani bir bedenin blnmesini eletirmek amacyla
yapmtr. Onun beden kavramn cismani olandan ayrmak olanakszdr nk srekli
olarak vurgulad bedenin tmldr.

(bedenin paralar) bir sistem formundadr, uzamsal deerlerin bir mozaii deil.
Benzer bir biimde tm bedenim meknda sralanm organlarn bir asamblaj deildir.
Ben blnmemi bir varln iindeyim ve beden imgesi yoluyla her bir uzvumun nerede
olduunu biliyorum161

Oysaki sanal ortamda bedenin btnl sz konusu deildir. Simlasyon hastal

denilen durum bunun net bir rneidir. Sanal gereklik tarafndan yaratlan hareket
yanlsamasna, bedenin fiziksel tepkiler vermesi sonucu baygnlk, ba ars, kusma ve
mide bulants gibi belirtiler yaanr. Bunun nedeni grsel algnn bedenin dnda
olmas, sanal meknn bedeni iki mekn arasnda brakmasdr.

Merleau-Pontynin szn ettii beden ve mekn imgesi daha ok bulank bir alg ve
zihin birlikteliidir. Bundan trdr ki Merleau-Ponty klasik resim ile Czanne
kyaslar. Bu noktada arayz tasarmdaki katmanl pencerelerin kbist etkisi kavram
karklna neden olmamaldr. Sanal gereklik ortamlar farkl perspektifler ieren
farkl pencereleri ilerinde barndrmalarna ramen, masast pencerelerinde olduu
gibi bir dzlemsellik iermezler; mekn Kartezyen kurallara bal olarak ina edilir.
Resimde bir alglama biiminin sunumu varken, sanal gereklik ortamlarnda iine
gmlme sz konusudur.

Btn eylere ayn yaknlkta, bak as olmayan, vcutsuz, konumsuz mutlak bir
gzlemcinin, yani sonuta saf zihnin boyunduruk altna alabilecei bir ezamanl eyler
ortam deil demek ki uzam. bizim de konumlandmz, bize yakn olan ve organik
balarla bal olan uzamdr.

Sanal gereklik ortamlarnda kamera nceden ortam ina edenler tarafndan tayin edilir.
Mekn matematiksel kurallar dorultusunda ina edilir; alg gereklii zerinden deil.

161
A.g.e. s.98.

86
Dolasyla tamda Merleau-Pontynin deindii vcutsuz ve konumsuz mutlak bir
gzlemcinin gznden bir dnya sz konusudur.

Deleuzede sanallk kavramndan sz ederken Merleau-Pontyde olduu gibi bir

olaslklar toplamna deinir. Ona gre, her aktel bedenin davranlar, etkileimleri,
hareketleri vardr fakat her aktel bedenin potansiyel balantlar, hareketler, davranlar
vs. barndran sanal bir boyutu da vardr. Bu sanal potansiyellerin toplamn Deleuze
organsz beden162 olarak tanmlar. Bedenin bir organ yoktur der Deleuze dzeyi
ya da eikleri vardr.

Tpk Merleau-Pontynin sanal kavramnda olduu gibi Deleuzen sanal kavram da

sanal gereklik savunucular tarafndan kullanr. Slavoj iek, Deleuzedeki sanal
kavramnn sanal gereklik ile bir ilikisinin bulunmadn belirtir. Organsz beden
aktel (edimsel) olann sanal tarafna, aktel alan iindeki potansiyel alana gnderme
yapar. Sanal gereklik deil, gerekliin sanall sz konusudur.163 Buradaki Gerek
terimi Lacanc anlamda, dil zerinden tanmlanamayan ve btn sembolizasyonlar
reddeden bir anlama sahiptir. Bu nedenle bilindna, kazalara ve anksiyeteye
ilikindir.164 Sanal gereklik ortamnda ise, sanaln gerei bulunmaz nk her ey
dil evrenine aittir. Bu nedenle de Deleuzen szn ettii potansiyel yaratclk, sanal
gereklik ortamnda yoktur. Her ey zaten nceden tayin edilmitir. Kullancnn
etkileimi de bu tayin edilen kurallar erevesinde gerekleir.

162
Deleuze bu kavram Antonin Artoudun "To Have Done with the Judgment of God" (1947) isimli
radyo oyunundaki u dizelerden alr: Onu organsz bir beden yapm olduunda, onu tm otomatik
reaksiyonlarndan kurtaracaksn ve gerek zgrlne geri getireceksin. Artaud, Antonin, Antonin
Artaud Selected Writings, New York: Farrar, Straus and Giroux, 1976, s.571.
163
Slavoj iek, Organs without bodies Gilles Deleuze. Eriim:
http://www.lacan.com/zizbenbrother.html (29.10.10).
164
Lacana gre Gerek, Simgesel tarafndan ierilemeyen sert bir ekirdektir. Doal nesne ve
olgular her ne kadar kontrol altna alarak Simgeselin alanna eksek de, Gerek her zaman ayn yere
dner; dolasyla tanmlanamayan bir salgn hastalk, kanser, deprem, frtna, yldrm, daime Gerekin
geri dnp kendi simgeselletirilemeyen ekirdeini ortaya koymasdr. Slavoj iek, Yamuk Bakmak,
Trkesi: Birkan Tuncay, stanbul: Metis,2005, s.229.

87
 Benzetim dnyas bedenlerin olmad bir dnyadr (dokunmann aralar olan
bedenler bir kenara braklm veya iptal edilmitir). Kaosun ve katastrofinin
olmad bir dnyadr Potansiyeller alan gibi grnmesini salayan ey tam
da bu gerek dnyadan (gerek dnyann hoa gitmeyen eylerinden)
uzakldr.165

Sonu olarak Deleuze ve Merleau-Pontynin grleri de Sanal gereklik ortamnn

Kartezyen model zerinden okunmasn engellememektedir. Kartezyen zihin-beden
ikiliinin bugn doru olmayan bir dnya modeli sunduu hem grngbilim hem de
fizik bilimi asndan kantlanm olmasna ramen retilen sistemlerin tarih boyunca
bu model zerine yaplanmas sorunlu bir evren algs sunmaktadr.

4.3.1. Sanal Gereklik ve Fantezi

Dijital imge teknik ve tarihsel kkeni olan Kartezyen ereve zerinden okunduunda,
o sadece akln d dnyay hesaplayp aktard bir temsil yzeydir ve cogito, imgenin
snrlarndan ok keskin bir biimde ayrlr. znenin beden algs iin harici bir eye
ihtiyac yoktur. Daha da nemlisi Descartes n Kartezyen felsefesinde hayale yer
yoktur; objektif akl bedensel fanteziyle mesafelidir.

imdeki hayal etme gc, idrak etme kuvvetinden farkl olarak, zmn -akln
znn- gerekli bir bileeni deildir.166

Oysaki arayz, byk lde fanteziyle ve bu fanteziyle ekillenmi bir alglama ile
tecrbe edilir. Yani cogitonun tml, objektif bir soyutlamadan deil, fantezinden
beslenir.

Lacann cogitosu ise bilgisayar arayzn tanmlamak iin daha elverilidir. Andr
Nusselder, Lacanc yntembilim ile Descartes deerlendirirken objektif bir verinin

165
Kevin Robins, s.49.
166
Ren Descartesdan aktaran: Andr Nusselder, Interface Fantasy, A Lacanian Cyborg Ontology,
Londra: The MIT Press, 2009, s.65.

88
imknszlndan sz eder. Lacanc zne, ancak fantezi yoluyla tarafsz enformasyonu
somutlatrr. Arayz, kullancnn arzular ve ihtiyalar dorultusunda verileri sunar.

Bilgisayar arayz tarafsz ve effaf bir ekran deildir, tm bu verinin stnde, sadece
imago eylerin arzu znesine nasl grneceini belirler.167

Lacan bireyin, bedenini sadece paralanm birikimler olarak tasarlayabileceini syler.

Bu birikimin tmlemesi ise ancak sanal bir temsil ile gerekleebilir, nk birey
sadece bu hayali yzeyde bedenin imgesini bir btn olarak grebilir. Bu Descartesn
kendi varlna kendi kendine dnerek ulaan znesinden farkldr, nk Lacanc
zne dsal bir temsil olmadan mevcudiyetini kavrayamaz.

Lacan iin, makineler, sanat, felsefe, el sanatlar, ticari rnler, ekranlar bireyin
kendini tanmlayabildii her ey, onun (bu) arzusunu grnr klar, arzuyu tasarlar.168
Birey yaam boyunca bu tmlk arzusunun peinde koar ve algs da bu ynde geliir.

Bilgisayar arayz bu arzunun belkide bugne dek en youn biimde gsterildii temsil
alandr. Kullancnn ekrandaki avatarlar169 Lacann terminolojisiyle onun
Simgesel170 kimliinin paralarn oluturur. Nitekim bu imgeler gerek deildir
nk kiisel benlik btnlne duyulan inan sadece dsel olarak var olabilir.

zenin kendisi ilk kez bir btn olarak tand bu btnlktr, fakat yabanclam,
sanal bir btnlk olarak.171

Tpk Lacanda olduu gibi McLuhan da teknolojinin bir arzu imgesi yarattn ve
bedeni yabanclatrdn vurgular. Bu nedenden trdr ki teknolojiden sz ederken

167
A.g.e., s.78.
168
A.g.e., s.85. parantez bize ait.
169
Avatar, bilgisayar kullancsnn, oyunlarda, nternet forumlarnda, gncelerde ya da dier sosyal
alarda kulland, kendisini temsil eden, resim, grafik ya da metindir.
170
mgesel evrede olumakta olan benin, iinde ben diyerek zneleebilecei dilsel, gramatik ve
kltrel yapdr Simgesel. Lacan Simgesel ifadesini, kendi bana anlam tamayan, geliigzel iaretler
olan, ancak birbirleriyle ilikileri iinde anlam denilen eyi oluturan gsterenlerin, dilsel/kltrel kapal
dzenini tanmlamakta kullanr. Slavoj iek, s.232-233.
171
Steven Z. Levine "Virtual Narcissus: On the Mirror Stage with Monet, Lacan, and Me." American
Imago 53.1 (1996): 91-106. Project MUSE, Eriim: http://muse.jhu.edu/ (21.10.2010).

89
Narkissos mitini kullanr. Ekrann byl etkisi, bireyin yetersizliklerini unutup onu
hipnotize etmeye yeter.

kendini, uzantsna adapte etmi ve kapal bir sistem haline gelmiti. 172

Burnett ise sanal ortam daha olumlu bir anlamda ele alr. Burnett, sanal ortamlar ve
kullanc etkileiminden sz ederken hlyaya dalma terimini kullanr. Ona gre
izleyiciler imgelerle etkileime girdiklerinde ezamanl olarak hayallerle ve dnce
sreleriyle de etkileime girerler. Bu nedenle kullanc imgelerin hem iinde hem de
dndadr. Sanal dnyalarda mesken tutarlar fakat hlyaya dalma srelerinde hzla bu
dnyalarn dna adm atarlar. Bylece yeni imgeler yaratrlar. Bilinli ve bilind
sreler etkileirler ve grnr hibir snr yoktur.173

4.4. mge ve A

Dijital ortamda imge tek bir kaynakta yer almaz. mge akkan bir halde srekli aktarm
halindedir. Bir ortamdan bir dierine saliseler ierisinde tanr ve ayn anda binlerce
farkl balamda yer alabilir. Tpk beden gibi imge de akkan bir durumdadr. Bir
merkezi form etrafnda rgtlenmeyen, arayzlerden, grafiklerden, metinlerden ve
seslerden oluan bir imge sz konusudur. mgenin bu ekilde dalp her seferinde farkl
formlar kazanabilmesinin temel nedeni a teknolojilerinden nce, ilk blmde
deindiimiz, saysalln salad modlerliktir. Bir resmin bir metin dosyasndan
meydana gelmesi, onun sese evrilmesine de olanak tanr. Dolaysyla nternet zerinde
grnen tm grafiklerin, seslerin ve resimlerin altnda metinsel bir imge yatmaktadr.
Bu Kavramsal Sanatlarn benimsedii, biimsellikler zerinden ayrtrlamayan
imgeye ok benzemektedir. mgenin altnda bir metnin yatmas, metnin altnda ise
elektrik sinyallerinin yer almas dijital imgenin fizik-dnyadan arayzlere akan bir
metin olarak okunmasna olanak tanr.

172
Marshall McLuhan, Understanding Media: The Extension of Man, Londra: The MIT Press, 1999, s.
41.
173
Ron Burnett, s.85.

90
Bu metin, dijital imgeyi ina eden temel yap olduundan bu blme kadar deinilen,
saysallk ve temsil ilikisi, gstergelerin yklmas, simulakr, bedenin ve uzamn kayb,
ekran alannn sanal gereklik iinde yok olmas ve balamn akkanl gibi konular
hakknda ipular tar.

4.4.1. Rizom

Medya teorisinde bir terim olarak rizom (kk-sap), Deleuzen ve Felix Guattarinin
felsefesinden beslenir. Titiz bir Deleuze ve Guattari okumas yapldnda rizom btn
yorumlamalar karlamamasna ramen Hipermetin ve a teorileri sklkla rizom
balamnda yaplanr.

Rizomun botanikten teorik bir terime aktarlmas Carl Jung sayesinde gerekleir.

Yaam bana hep kk gvdeden* beslenen bir bitkiyi anmsatr. Yaamn kk

gvdesinde sakland ve grnmez olduu dorudur. Topran zerinde
grnense yalnzca tek bir yaz dayanr; sonra da solar gider. Ksa mrl bir
grnt bu. Yaamlarn ve medeniyetlerin sonu gelmeyen oluumlarn ve yok
olup gidilerini dndmzde mutlak bir hiliin etkisinden kurtulamayz.
Buna karn ben, hi bir zaman sonsuz akn altnda yaayan sreklilii olan bir
eyin var olduu duygusunu yitirmedim. Grdmz geici bir tomurcuktur.
Kk gvdeyse kalcdr.174

Jungdan esinlenen Deleuze ve Guattari, Kapitalizm ve izofreni175 isimli almalarnda

rizom dncesini gelitirirler. Deleuze ve Guattari rizoma bir kitap zmleme
yntemi olarak yaklarlar. Kitabn seilmesi pratik bir yaklamdr nk rizomu
sadece kitapla snrlandrmazlar tm organizasyon yaplarnn eletirisinde ve
yaplandrdklar ontolojiyi tanmlamak adna kullanrlar. Bu balamda eitli
hiyerarilerden sz ederler. Bunlardan ilki, kk-kitap, aala ilikilendirilir. Rizoma

*
Orjinal metinde rizom.
174
Carl Gustav Jung, Anlar, Dler, Dnceler, Trkesi: ris Kantemir, stanbul: Can Yaynlar, 2009,
s.18.
175
Felix Guattari ve Gilles Deleuze, Kapitalizm ve izofreni 1 Gebebilimi ncelemesi: Sava Makinas
(1990), Kapitalizm ve izofreni 2 Kapma Aygt, (1993), Trkesi: Ali Akay, stanbul: Balam Yaynlar.

91
ters bir yap olan bu dall yap Rizomla ztlk oluturduundan Rizomun
tanmlanmasnda nem tar. Aa eklindeki bu yap, dilbilimin, psikanalizin, mantn
ve biyolojinin Bat dncesindeki baskn ontolojik modelidir. Deleuze ve Guattarinin
eletirisinin temelini, aa tipindeki yaplarn yeterli miktarda oklua olanak
tanmamas oluturur. Politik adan bakldnda, merkeziyeti yap ve devlet kontrol
tipik aa yaps gsterir. Panoptikon bu tipteki politik kontrole rnek olarak verilebilir.
Yapnn merkezi aa gvdesi ve mahkmlarn odalar dal ilevi grr ve her ey
gvdeye bamldr. Deleuze ve Guattarinin tarif ettii dier kitap formu ise Rizomdur.
Rizom aa gibi deildir, dallar tek bir bedenden bymezler, tek bir kaynak yoktur.
Rizom heterojen ve okludur. Birok farkl noktadan girilebilir ve tm noktalar
birbirine balanabilir. Bir balang yoktur, bir son veya bir merkez de yoktur.

Aa ve kklerden farkl olarak rizomlar (kksaplar) herhangi bir noktay

baka herhangi bir noktaya balama zelliine sahiptirler. Ama bu iki nokta
arasnda ortak zellikler bulunmas asla gerekmez. Tmyle farkl doalarda
olabilirler. ok farkl iaret dzenlerine ve iletiim mekanizmalarna sahiptirler.
Hatta burada iaretleme ya da iletiim den sz etmek bile mmkn
grnmeyebilir.176

Rizom, okluk, varyasyon ve bymeyi olanakl klar. Deleuze ve Guattari btn

bireylerin birbiriyle deitirilebilir olduu, merkezi bir mercii olmadan evrensel bir
sonu elde edilebilen bir organizasyon modelinden sz ederler. Rizom bir blmde
yaralansa ya da krlsa dahi, kendine yeni bir balant formu yaratacaktr.

Guattari ve Deleuzede ldklerinde, her ikisinin de nterneti bugnk haliyle grme

ans olmad. Buna karn Webin bir rizom olarak yaplanmasnda bir takm noktalar
yine de soru iareti uyandrr. Her eyden nce nternet sadece bir arayzdr ve a
sunucular geleneksel bir hiyerarik gc dolasyla bir aa yapsn arkasnda
barndrr. Dier nemli nokta ise, saysal ortamn tamamen ikili kartlklar zerine ina
edilmi olmasdr. Dolasyla Yapsalc bir rgtlenme sz konusudur. Byle bir yapnn
zerine Yapskmc teorilerin nasl uygulanaca sorusu yantsz braklmamaldr.

176
Ulus Baker, Yzeybilim Fragmanlar, Derleyen: Ege Berensel, stanbul: 2009, Birikim Yaynlar,
s.183.

92
The Critical Art Ensemble nternetin rizomik yapsnn arkasnda eitli g yaplarnn
bulunduunu iddia eder. Bu g yaplar a teknolojilerini gebe olacak bir ekilde
desteklemektedir nk bir kar ilikisi sz konusudur.177 Eer Web gibi elektronik
teknolojiler rizomik bir yapya sahipse bu kontrol sahiplerinin kar elde etme isteinden
kaynaklanmaktadr. Critical Art Ensemble, geleneksel Marksist kapitalizm
eletirisinden faydalanr fakat kapitalizme kar koyma biimi ayn deildir. Kar
koyma gleri de ayn ekilde rizomik olmaldr. Bu teori el-Kaide gibi kar koyma
hareketlerini aklamak iin de kullanlmtr. Terrle mcadele analisti Jeff Vail rizom
terimini hareketli politik alar ve ordu yaplandrmas iin kullanmtr. Vail, el-Kaide
rgtn rizomatik olarak deerlendirir ve Amerikan ordusunun bu rgtle
savaabilmesi iin ayn ekilde rgtlenmesini gerektiini belirtir.178

Resim 38 - Critical Art Ensemble, Marching Plague, 2005 2007, Video dzenlemeleri, fotoraflar ve
performanslar.*

177
Critical Art Ensemble, Nomadic Power and Cultural Resistance, Eriim: http://www.critical-
art.net/books/ted/ted2.pdf (12.04.11)
178
Jeff Vail, A Theory of Power, New York: iUniverse Inc., 2004, s.40.
*
alma hkmetleri biyolojik silah programlarna yneltmek iin gerekletirilmi hileleri bilgiler
zerine bilimsel ve askeri aratrmalar ieriyor. almann ana hedefi, halka, biyolojik silahlarn aslnda
bir tehdit oluturmadn gstermek ve bir ok baarsz deneye ramen ABDnin neden hala bu alana
yatrm yaptn sorgulatmak.

93
 Resim 39 - Eva and Franco Mattes, Biennale.py 2001, bilgisayar virs, Venedik Bienali.

Resim 40 Eva and Franco Mattes, No fun, 2010, evrimii performans. *

*
Chatroulette kullanclarn rastgele kiilerle grntl sohbet yapmasna olanak tanyan bir web sitesidir.
Eva and Franco Mattes, sahte bir sahne hazrlayarak odasnda intihar etmi bir bireyi kamera karsna
yerletirmi ve kullanclarn tepkilerini video olarak kaydetmilerdir. alma Youtube sitesince
yasaklanmtr. Eriim: http://www.0100101110101101.org/home/nofun/index.html (12.04.11)

94
4.4.2. Hipermetin

Sanall da gelecekteki (yoksa gemitekinin deil) yaamn bir zeti ve

tasla, etten kemikten arndrlm eitli bedenler araclyla gerekletirilen
bir zihinsel yolculuk (yoksa ruhsal deil) olarak dnebiliriz. Bir tr
gelecein hayaleti iinde dolaan ruhlara zg zaman-mekn.179

Jean Baudrillard

Rizom teorisinin, pratik uygulamada karl olarak dnlen kavram Hipermetindir.

Hipermetin eski bir terimdir ve gerek edebiyatta gerekse felsefede uygulamalar
bulunur. Buna ramen bugne kadarki en akkan formunu bilgisayar arayznde;
saysallatrma sayesinde alr.

Terim, 1960larda Theodor H. Nelson tarafndan kullanlmaya balanmtr. Nelson,

Hipermetin kavramn u szlerle aklar: ..demek istediim sral olmayan bir yazma
dallanan ve okuyucuya seimler sunan, en iyi interaktif ekranda okunan bir metin.

Nelson, Hipermetin kavramn Vennevar Bushun, Memex isimli kavramsal

makinesinden esinlenerek oluturur. Memex, klasik bir ktphanenin aksine bilgileri
alfabetik ya da nmerik olarak depolamaz. Bilgiler birbirleriyle ilikilerine gre
depolanr. Bushun byle bir makine tasarlamasnn nedeni insan zihninin de dorusal
bir ekilde deil, ilikiler ana gre almasdr.180

Hipermetinsellik, Talmud* gibi eski metinlerde veya James Joyce un Ulyesusu gibi
ada metinlerde sz konusu olmasna ramen, balantlar arasndaki gei deneyimi
bilgisayara kyasla ok farkldr. HTML dilinin* de gelitirilmesiyle, a zerinde

179
Jean Baudrillard, s.200.
180
Bush, Vennevar. As We May Think The Atlantic Montlhy, July 1945, vol. 176, no. 1, s. 101-108.
http://www.theatlantic.com/past/docs/unbound/flashbks/computer/bushf.htm
*
Yahudi medeni kanunu. Tren kurallar ve efsanelerini kapsayan dini metinlerdir.
*
Zengin Metin aret Dili (ngilizce: Hyper Text Markup Language, ks. HTML) gnmzde nternet
zerinde veri paylam iin kullanlan en yaygn metin tabanl dildir.

95
birbirine balanan saysz sayfa, bilgisayar metnini tamamen balantlardan oluur hale
getirmitir. Yine Engelbartn ibirlii ile yaplandrlan Hyperwords isimli popler
tarayc eklentisi, seilip sa tklanan herhangi bir kelimeyi arama motorlarnda tarama,
balant olarak ayr pencerede ama, etiketleme, baka dile evirme vs. gibi birok
zellii barndrr. Bu yazlm, bugn nternet sayfasndaki herhangi bir kelimenin ayn
zamanda balant olduunu gsterir.

...baln, ilk satrlarn ve son noktann tesinde, i grnn ve ona zerklik

kazandran biiminin tesinde, o baka kitaplara, baka metinlere baka cmlelere bir
geri gndermeler sistemi iinde ele alnr: bir an iindeki dm.181

Resim 41 Idris Khan, Kutsal Kurann her Sayfas, 2004, c-print, 136 x 170 cm, Victoria Miro
Gallery.

Hipermetinin kkleri Metinleraraslk kavramnda da bulunur. Bu kavram bugne dek

birok dnr tarafndan farkl anlamlarda ele alnmtr fakat temel olarak bir metinin
baka metinlerle ekillenmesi zerine kuruludur. Bir yazarn nceki bir metni dn

181
Micheal Foucault, Bilginin Arkeolojisi, Trkesi: Veli Urhan, stanbul: Birey, 1999, s.36.

96
almas ve dntrmesi iin kullanlabildii gibi bir metni okuyan bir okurun bir baka
metne bavurmas iin de kullanlabilmektedir. Genellikle elektronik ortamn dndaki
metinlere referans olarak (rnein James Joyce) gelimi bir kavram olmasna ramen,
bugn hiper ortam tanmlamak iin bavurulan temel kavramlardan biridir. Bunun
temel nedeni metinlerarasln saysal ortamda tam anlamyla dizgesine oturuyor
olmasdr nk elektronik olmayan bir ortamda, metinleraras bir yaptn verdii
referans metinleri bulmak ve okuma srecine devam edebilmek, nternet ile
kyaslandnda ok daha g bir deneyimdir.

Kavramn farkl kullanmlarn tek bir at altnda toparlayan ve yapsalclk zerinden

aklayan Julia Kristeva, metinin iki ekseninden sz eder: Bu eksenlerden yatay eksen
yazar ve okuyucuyu birbirine balarken, dikey eksen ise metni dier metinlere balar.182
Barthesda benzer bir formdan sz eder. Barthesa gre ideal metin alardan oluur ve
hi bir metin bir dierinden stn gelmeden aralarnda ilerler. Barthes bu metini
gsterilenlerden olumu bir yap deil de gsterenlerden olumu bir galaksidir diye
tanmlar. Metinin ba yoktur, ters evrilebilir ve birok giriten bu metine eriilebilir.183

Genellikle birok yazar tarafndan hipermetin kelimesi ile edeer olarak kullanlan
fakat daha geni bir alan aklamak iin kullanlan hiper ortam (ng. hypermedia) ise
sadece metin deil, grafikler, sesler, haritalar, canlandrmalar ve dier veri
enformasyonlarnn tmnn biraradal zerine kuruludur. Ron Burnet CNN.COMun
ekran grnts zerine unlar syler:

Metinler, imgeler, ykler, haberler ve enformasyon rgtlenmesi bir araya gelip bir
imge oluturuyor; bilgisayar ekrannda grlr grlmez baka bir sayfann, baka bir
imge kmesinin paras olan bir imge bu. Paralar, sanki grnrde bir son
yokmuasna bir sreklilik oluturarak- birbirine balanyorlar184

182
Julia Kristeva, Desire in Language : A Semiotic Approach to Literature and
Art, New York: Columbia University Press, 1980, s.69.
183
Roland Barthes, S/Z, Trkesi: Snz ztrk Kasar, stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 1996, s.17.
184
Ron Burnett, s. 30.

97
Resim 42 Robert Bowen, Literary Landscape, alma sanatnn romanlar kiisel yazlar, nternetteki
metinler ve evirilerle ilikisine dayanan bir kesittir.

Barthes, Btn anlaml klglar metin dourabilirler: resim, mzik, film vb.185
demektedir. Metin trleri arasndaki geikenlik, medyumlara da yansr. Bir metin bir
mzik yaptn, dijital bir resmi veya bir filmi bnyesinde barndrabilir ya da bunun tam
tersi sz konusu olabilir. Bugn nternet zerinde bulunan bir video dosyasna, belirli
bir zaman diliminde, video resminin istenilen blgesine (rnein videodaki bir kiinin
zerine) balantlar atanabilir. Bu balantlar baka bir metine, bir videoya ya da bir
veri tabanna alabilir. Dolaysyla medyumlar arasndaki snrlar bulanklar, an
kendisi toplam bir metin imgesi oluturur.

185
Barthes, Roland. Theroie Du Texte, 1974, Eriim:
http://asl.univmontp3.fr/e41slym/Barthes_THEORIE_DU_TEXTE.pdf (29.08.10=

98
 5. SONU

Bir organsz beden edinmek iin ok temkinli olmak gerekiyor, parampara olmamak
iin son derece temkinli olmak gerekiyor, sabr gerekiyor...186

Ulus Baker

Bu almann banda sorduumuz dijital imgenin ne olduu sorusu, onun ncelikle

ne olmad aratrlarak yantlanmtr. Dijital imge, ister dorudan bilgisayar
retilmi olsun, isterse saysallatrma ile bilgisayara aktarlm olsun bir fotoraf
deildir. Bu almada bu konu hakknda yeterli miktarda sav bulunduuna inanyorum.
Dolasyla fotorafa yklenmi olan anlamlarla dijital imgeye yaklamak yanltr.
Dijital imge, fotoraf da dahil etmek zere kendinden nceki btn medyumlarla iliki
iindedir ve onlardan paralar barndrr. Fakat varolu itibariyle hepsinden btnyle
farkldr.

Dijital imgenin, olduka sorunlu ve tartmal bir yapya sahip olmasnda, kesinlikle
tarihsel alkanlklarn etkisi vardr. Her medyumun benzer tartmalar getirmi olduu
unutulmamaldr. Dier nemli bir durum ise Dijital imgenin, resmi, fotoraf,
televizyonu ve sinemay daha farkl kavrayabilmek iin yeni alanlar retmi olmasdr.
Analog fotorafn bu kadar nostaljik olmas ve dijital fotoraftan tamamen farkl bir
gereklii ifade etmesi dijital fotoraf sayesindedir. Yeni bir medyumun, eskilerini
ortadan kaldrmak yerine, onlar gncel tuttuu sylenebilir. Resim sanatnn, yeni
teknolojilerle olumu grntlerle nasl etkiletiini srekli izlemekteyiz.

Dijital imgenin bizim iin en nemli farkll ise, imgenin saysal olarak temsil
edilebilmesinin metinsel bir neminin olmasdr. Bu yap, bugne kadar hibir
grntyle metin arasnda kurulmam yeni bir ilikiyi ortaya kmtr. Dijital imgenin
metinsellii ile sanat arasndaki iliki de yine bu almann youn bir biimde
vurgulad ve bugne kadar zerinde ok durulmam bir konudur.

186
Deleuze, Gilles. Anti dip ve Bin Yayla balkl Vincennes Ders Notlar, 14/05/3 Baker, Ulus
(ev.), Ulus Bakerin alnts, Yzeybilim Fragmanlar, Berensel, Ege (der.), stanbul: 2009, Birikim, s.9.

99
mgenin altndaki bu sistemli yapdan rahatsz olanlar, yllardr Fenomolojinin
ykmaya alt ve gnmzn bilimi tarafndan da kesinlikle benimsenmeyen,
imgenin rastlantsal, duyusal, kaotik ve bilinemez, bilimin ise kesin, zihinsel ve rasyonel
olduu ynnde bir gre sahiptir. Dijital imgenin, bu sanal ayrmlarn silinmesinde
byk bir katk salayacana mit ediyoruz.

almann sonunda deinmek istediimiz dier bir konu ise imgelerin kullanmna
ilikindir. Dijital imgelerin popler kltr tarafndan ktye kullanmnn, her trden
imge iin geerli olduu srekli gzden kamaktadr. Teknolojinin yeni bir takm
iletiim ve retim olanaklar salamas ve pornografik imge ynlar retiminin,
dijital imgelerin ya da teknolojinin kendisi ile bir ilgisi yoktur. Bugn sinema,
Hollywooda mal edilemeyecei gibi dijital imgelerde, belirli sanal gereklik
ortamlarna, web sitelerine ve bilgisayar oyunlarna mal edilemez.

Bu almann bizim iin en nemli eksik yan ise, bir takm sorular yantsz brakm
olmasdr. Bunlardan en nemlisi Kartezyen bir gelenek zerinden imgeyi okuma
giriiminin kendisinin de Kartezyencilie dme tuza tayp tamaddr. Bu
sorunun cevab phesiz imgelerin okunduu tarihsel dizgelere ilikindir. Dijital imgeyi
Uzakdou felsefesi zerinden okumak ve farkl sanat biimleri ile eitli
ilikilendirmelere gitmek de olanakldr. Biz doru bir okumann imgenin yapsnda ve
iinde bulunduu doada yattna inanyoruz.

Dijital imgenin, uzamda yer alan her eyi fizik-gerek ve sanal meknlar arasnda
ayrmsz ve merkezsiz bir noktaya tad grlmektedir. Sanal ortamda beden, fiziksel
olan zerinden deil, imge olan beden zerinden tanmlandndan, imgenin retim,
datm ve almlama biimleri dorudan bedeni ve mekn biimlendirmektedir.
Dolasyla imge ile ilgili bir politika, bir beden politikas, bir yaam biimi haline
gelmektedir.

mge zerine konumak bir sava alanna girmek gibidir. mgenin dijitallii sz
konusu olduunda bu durum daha da etinleir. mgeye dair, farkl birok konunun
birbiriyle olan youn ilikisi, bu ilikilere deinmeyi zorunlu klmaktadr. Bu geni alan
bir bireyin bilgi ve deneyim daarc ile kyaslandnda, hiyerarik bir dizgede
anlatlamayacak kadar genitir. Buna karn, dijital imgeyi okumaya almak, o

100
imgenin nasl okunmas gerektiine dair fikirlere dair ipular da verir. mgeyi
parampara olmadan fakat paralar halinde okumak gerekmektedir.

Genelde, dnyadan ekilip kopartlm bir toprak parasna benzeyen fragman

gibi gsterge de, her eyi kapsamaya alan gerek ve anlamla ilgili bir sylev
rnei, da vurulduu anda ykc bir etkiye sahiptir. Dnce de paralara
blnmeli ve dank bir grnm arz etmelidir. Dnce bir hayalete
benzemektedir. Adna hakikat denilen bir ey varsa, bu, kendini ancak dnce
hayaletinin iinde gvde szckler eklinde gsterebilir187

mge zerine yazlan metinlerin bu formda olmas, tpk El-Kaide ile savamak iin
ordunun rizomik bir biimde rgtlenmesi gerektiinin sylenmesi gibi, zorunlu bir hal
alacaktr. Gnmzn imgeleri zerine sylem retmek ancak bu ekilde mmkn
olacaktr.

187
Jean Baudrillard, s.211.

101
 KAYNAKLAR

Trke Kaynaklar:

1. ADANIR, Ouz, Fotografik mge ve Saysal Grnt, Sleyman Demirel

niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi Hakemli Dergisi, ART-E 2008-01, Isparta: 2010.
2. ANTMEN, Ahu, 20. Yzyl Bat Sanatnda Akmlar, stanbul: Sel Yaynclk, 2008.
3. ARISTOTELES, Kategoriler, Trkesi: Saffet Babr, Ankara: mge Kitabevi, 1996.
4. ARISTOTELES, Metafizik, Trkesi: Ahmet Arslan, stanbul: Sosyal Yaynlar, 2010.
5. BAKER Ulus, Yzeybilim Fragmanlar, Derleyen: Ege Berensel, stanbul: 2009,
Birikim Yaynlar.
6. BARTHES, Roland, Camera Lucida Fotoraf zerine Dnceler, Trkesi: Reha
Akakaya, stanbul: Altkrkbe Yaynlar, 1992.
7. BARTHES, Roland,S/Z, Trkesi: Snz ztrk Kasar, stanbul: Yap Kredi
Yaynlar, 1996
8. BAYRAKTAR, Levent, Bergsonda Ruh Beden likisi, stanbul: Dergh Yaynlar,
2010.
9. BAUDRILLAD, Jean, Tam Ekran, Trkesi: Bahadr Glmez, stanbul: Yap Kredi
Yaynlar, 2004.
10. BAUDRILLAD, Jean, eytana Satlan Ruh ya da Ktln Egemenlii, Trkesi:
Ouz Adanr, Ankara: Doubat, 2005.
11. BAUDRILLAD, Jean, Simulasyonlar ve Simulakr, Ankara: Dou Bat Yaynclk,
2005.
12. BOURRIAUD, Nicolas likisel Estetik, Trkesi: zen Saadet zen, stanbul: Balam
Yaynlar, 2003.
13. BURNETT Ron, mgeler Nasl Dnr, Trkesi: Pusar Gsal, stanbul: Metis
Yaynlar, 2007.
14. CASTELLS Manuel, A Toplumunun Ykselii Enformasyon a: Ekonomi, Toplum
ve Kltr 1. Cilt, Trkesi: Ebru Kl, stanbul: Bilgi niversitesi Yaynlar, 2008.
15. CEVZC, Ahmet, Felsefe Szl, stanbul: Paradigma Yaynclk, 2005.
16. CRARY Jonathan, Gzlemcinin Teknikleri, Trkesi: Elif Daldeniz, stanbul: Metis
Yaynlar, 2004.

102
17. DELEUZE, Gilles, Duyumsamann Mant, Trkesi: Ece Erbay, stanbul: Norgunk
Yaynclk, 2009.
18. DELEUZE, Gilles ve GUATTARI, Felix, Kapitalizm ve izofreni 1 Gebebilimi
ncelemesi: Sava Makinas, Trkesi: Ali Akay, stanbul: Balam Yaynlar, 1990.
19. DELEUZE, Gilles ve GUATTARI, Felix, Kapitalizm ve izofreni 2 Kapma Aygt,
Trkesi: Ali Akay, stanbul: Balam Yaynlar, 1993.
20. DREK, Zeynep, Dnyann Teni, stanbul: Metis Yaynlar, 2003.
21. EYUBOLU, smet Zeki, Trk Dilinin Etimoloji Szl, stanbul: Sosyal Yaynlar,
2004.
22. FOUCAULT, Micheal, Bilginin Arkeolojisi, Trkesi: Veli Urhan, stanbul: Birey,
1999.
23. HEIDEGGER, Martin, Varlk ve Zaman, Trkesi: Kaan H. kten, stanbul: Agora
Kitapl, 2008.
24. JUNG, Carl Gustav, Anlar, Dler, Dnceler, Trkesi: ris Kantemir, stanbul: Can
Yaynlar, 2009.
25. KORKMAZ, Zeynep, Trk Dili ve Komposizyon, Bursa: Ekin Yaynevi, 2009.
26. MERLEAU-PONTY,Maurice, Alglanan Dnya, Trkesi: mer Aygn, stanbul:
Metis Yaynlar, 2010.
27. POSTMAN, Neil, Televizyon ldren Elence; Gsteri anda Kamusal Sylem,
Trkesi: Osman Aknhay, stanbul: Ayrnt Yaynlar, 2010.
28. ROBINS, Kevin, maj Grmenin Kltr ve Politikas, Trkesi: Nuray Trkolu,
stanbul: Ayrnt Yaynlar, 1999.
29. SARTRE, Jean-Paul, mgelem, Trkesi: Alp Tmertekin, stanbul: thaki Yaynlar,
2009, s.17 18.
30. SAYIN, Zeynep, mgenin Pornografisi, stanbul: Metis Yaynlar, 2003.
31. SILVERMAN, Kaja, Grnr Dnyann Eii, Trkesi: Aylin Onacak, stanbul:
Ayrnt Yaynlar, 2006.
32. SONTAG, Susan, Fotoraf zerine, Trkesi: Osman Aknhay, stanbul: Agora
Kitapl, 2008.
33. TRK DL KURUMU, Byk Trke Szlk, Eriim: http://tdkterim.gov.tr/bts/ .
34. VIRILLIO, Paul, Enformasyon Bombas, Trkesi: Kaya ahin, stanbul: Metis, 2003,
s. 119.
35. IEK, Slavoj, Yamuk Bakmak, Trkesi: Birkan Tuncay, stanbul: Metis, 2005.

103
ngilizce Kaynaklar:

1. ARNHEIM, Rudolf , On the Nature of Photography, Critical Inquiry, 1974, Vol.1

s.149, Eriim: http://www.journals.uchicago.edu/doi/abs/10.1086/447782
2. BARTHES, Roland, Diderot, Brecht, Eisenstein, Screen, June 1, 1974, vol. 15.
3. BATCHEN, Geoffrey, Each Wild Idea : Writing, Photography, History, Londra: The
MIT Press, 2001.
4. BERGER, John ve MOHR, Jean, Another Way of Telling, Londra: Writers and Readers,
1982.
5. BINKLEY, Timothy, Digital Dillemmas, Leonardo, Supplemental Issue, Vol.3, 1990.
6. CARTER, Micheal, Framing Art : Introducing Theory and the Visual Image,
Marrickville: Hale & Iremonger, 1990.
7. CHANDLER, Daniel, Semiotics, The Basics, New York: Routledge, 2005.
8. COLAPIETRO, Vincent Michael ve OLSHEWSKY, Thomas M., Peirce's Doctrine of
Signs : Theory, Applications and Connections, Berlin: de Gruyter, 1996.
9. COLOMINA, Beatriz, Privacy and Publicity : Modern Architecture as Mass Media,
Londra: The MIT Press, 1994.
10. COURANT, Richard ve ROBINS Herbert, What is Mathematics? : An Elementary
Approach to Ideas and Methods, Londra: Oxford University Press, 1941.
11. CRAMER, Florian, Digital Code and Literary Text (2001), BeeHive vol. 5, issue 2,
winter 2002 03, http://beehive.temporalimage.com/content_apps43/cramer/o.html
12. CRITICAL ART ENSEMBLE, Nomadic Power and Cultural Resistance, Eriim:
http://www.critical-art.net/books/ted/ted2.pdf
13. DELEUZE, Gilles, The Logic of Sense, ngilizcesi: Mark Lester, New York: Columbia
University Press, 1990.
14. ECO, Umberto, Travels in Hyper Reality : Essays, San Diego: Harcourt Brace
Jovanovich, 1986.
15. ECO, Umberto, The Holy War: Mac vs. DOS, Espresso, 1994.
Eriim: http://www.themodernword.com/eco/eco_mac_vs_pc.html
16. EDWARDS, Elizabeth ve HART, Janice, Photographs Objects Histories : On the
Materiality of Images, Londra: Routledge, 2004.
17. FOSTER, Hal, Vision and visuality, Seattle: Bay, 1988.
18. FRIEDBERG, Anne, The Virtual Window : from Alberti to Microsoft, Londra: The
MIT Press, 2006.

104
19. GODOY, Hlio, Documentary realism, sampling theory and Peircean Semiotics:
electronic audiovisual signs (analog or digital) as indexes of reality, Reality and Modes
of Representation, 2007, DocOnline, vol.2, s.107-117, Eriim:
http://www.doc.ubi.pt/02/helio_godoy.pdf
20. GOODMAN, Nelson, Languages of art: An Approach to a Theory of Symbols,
Indianapolis: Hackett Publishing, 1976.
21. HARPER, D. evrimii Etimoloji Szl, 2001, Eriim:
http://www.etymonline.com/index.php
22. HEIM, Michael, The Metaphysics of Virtual Reality, New York: Oxford University
Press, 1993.
23. David. J. Chalmers, "Facing up to the Hard Problem of Consciousness," 1995, Journal
of Consciousness Studies vol.2(3): 200-19. 1990, Eriim:
http://consc.net/papers/facng.html
24. HIGGINS, Hannah B., Grid Book, Cambridge: The MIT Press, 2009.
25. HOAD, T. F. , The Concise Oxford Dictionary of English Etymology, New York:
Oxford University Press, 1996.
26. JAMESON, Fredric, Signatures of the Visible, New York: Routledge, 1990.
27. JOHNSON, Steven, Interface Culture : How New Technology Transforms the Way We
Create and Communicate, San Francisco: HarperEdge, 1997.
28. KELLY, Michael, Encyclopedia of Aesthetics, New York: Oxford University Press,
1998.
29. KEPES, Gyorgy, Language of Vision, Londra : Constable, 1995.
30. KITTLER, Freidrich,Gramophone, Film, Typewriter, October, vol. 41. ,1987.
31. KRISTEVA, Julia, Desire in Language : A Semiotic Approach to Literature and Art,
New York: Columbia University Press, 1980.
32. LEVINE, Steven Z., "Virtual Narcissus: On the Mirror Stage with Monet, Lacan, and
Me." American Imago 53.1 (1996): 91-106. Project MUSE, Eriim: http://muse.jhu.edu/
33. LINKER, Kate ve ACCONCI, Vito, Vito Acconci, New York: Rizzoli, 1994.
34. MERLEAU-PONTY,Maurice, Phenomenology of Perception: An Introduction,
Londra: Routledge, 1995.
35. MANOVICH, Lev, The Language of New Media, Londra: The MIT Press, 2001.
36. MANOVICH, Lev, The Mapping of Space: Perspective, Radar and 3-D Computer
Graphics, 1993, Eriim: http://manovich.net/TEXT/mappng.html

105
37. MANOVICH, Lev, The Parodoxes of Digital Photography, Eriim:
http://manovich.net/TEXT/digital_photo.html
38. MARKS, Laura U., How Electrons Remember, "Nonorganic Subjectivity, or Our
Friend the Electron", Millenium Film Journal, vol.34, 1999.
39. McLUHAN, Marshall, Understanding Media: The Extension of Man, Londra: The MIT
Press, 1999.
40. MITCHELL, W. J. T., What Do Pictures Want? :The Lives and Loves of Images,
Chicago: University of Chicago Press.2005.
41. MITCHELL, W. J. T., The Reconfigured Eye : Visual Truth in the Post-Photographic
Era, Cambridge, The MIT Press, 1992.
42. NOLL, A. Micheal, Human or Machine: A Subjective Comprasion of Piet Mondrians
Composition with Lines (1917) and a Computer Generated Picture The
Psychological Record, 1966, 16, 110, Eriim:
http://noll.uscannenberg.org/Art%20Papers/Mondrian.pdf
43. NUSSELDER, Andr, Interface Fantasy, A Lacanian Cyborg Ontology, Londra: The
MIT Press, 2009.
44. MLLER, Vincent C., Representation in Digital Systems, Interdisciplines -
Adaptation and Represantation, June 2007, Eriim:
http://www.interdisciplines.org/adaptation/papers/7.
45. ORLIKOWSKI, Wanda J., Sociomaterial Practices: Exploring Technology at Work,
Organization Studies September 2007, vol. 28 no. 9 s. 1435-1448, Eriim:
http://oss.sagepub.com/content/28/9/1435.abstract
46. OXFORD DICTIONARIES, Oxford Dictionary of English, Eriim:
http://oxforddictionaries.com/
47. PATTERSON, Terry L., Frank Lloyd Wright and the Meaning of Materials, Londra:
Van Nostrand Reinhold, 1994.
48. REAS Casey, Software & Drawing, 2004, Eriim:
http://artport.whitney.org/commissions/softwarestructures/text.html
49. ROWE, Colin ve SLUTZKY, Robert, Transparency: Literal and Phenomenal,
Perspecta, vol. 8. (1963), s. 45-54, http://www.jstor.org/pss/1566901
50. RYAN, James A., Leibniz' Binary System and Shao Yong's Yijing, Philosophy of
East and West, vol. 46, no. 1 (Jan, 1996), s. 59-90, Eriim:
http://www.jstor.org/stable/1399337

106
51. SONESSON, Gran, Post-photography and Beyond. From. Mechanical Reproduction
to Digital Production, Visio, vol.4(1), 1999.
52. STEPHENSON, Neal, In the Beginning ...was the Command Line, New York: Avon
Books, 1999.
53. TURKLE, Sherry, The Second Self: Computers and the Human Spirit, Londra: The
MIT Press, 2005.
54. VAIL, Jeff, A Theory of Power, New York: iUniverse Inc., 2004.
55. VENNEVAR, Bush, As We May Think The Atlantic Montlhy, July 1945, vol. 176,
no. 1, s. 101-108.
http://www.theatlantic.com/past/docs/unbound/flashbks/computer/bushf.htm
56. VEROSTKO, Roman, Algorithmic Art -- Composing the Score for Visual Art
Intelligent Agent, 4.1 Winter 2004, Eriim:
http://www.intelligentagent.com/archive/IA4_1generativityverostko.pdf
57. WEIBEL, Peter, On the History and Aesthetics of the Digital Image, Ars Electronica
Festival Katalou, Linz, 1984.
58. WRIGHT, Frank Lloyd; DEVANE, Andrew ve dierleri, In the Cause of Architecture,
Frank Lloyd Wright : Symposium on Architecture with and without Wright by Eight
Who Knew Him, New York: Architecture Record Books, 1975.
59. WIKTIONARY, Eriim: http://en.wiktionary.org/wiki/digital
60. IEK, Slavoj, Organs without bodies Gilles Deleuze. Eriim:
http://www.lacan.com/zizbenbrother.html
61. IEK, Slavoj, Zizek!, 2006. DVD, Ynetmen: Taylor, Astra.

107
108